UNIVERZITET „DŽEMAL BIJEDIĆ“

MAŠINSKI FAKULTET
MOSTAR

PROGRAM BR. 2 IZ PREDMETA

TEHNOLOGIJE OBRADE DEFORMISANJEM

Mentori: Student:

prof.dr. Mirna Nožić Edina Uzunović

prof.dr. Himzo Đukić

Goražde, 2017.
 Slika 1. Radni predmet

Za dio prikazan na slici potrebno je odrediti slijedeće:

1. Dimenzije pripremka
2. Izračunati potreban broj operacija izvlačenja. Za svaku operaciju izračunati
sve dimenzije radnog predmeta.
3. Proračunati silu držača lima za prvu i drugu operaciju izvlačenja.
4. Proračunati silu i rad za prvu i drugu operaciju izvlačenja.
5. Nacrtati u razmjeri radni predmet u svim operacijama izvlačenja.

Zadane dimenzije radnog predmeta:

Prečnik otvora: d1= 10 mm

Debljina lima: s= 1,5 mm

Prečnik: d= 65 mm

Visina: h= 220 mm

Radijusi: r= 6 mm

Materijal: Č.0148
1. Određivanje dimenzija pripremka

Dodatak za obrezivanje
ℎ 220
= = 3,38 𝑚𝑚
𝑑 65
h = 220 mm ⇒ ∆h=14,5 mm

Visina komada nakon zadnje operacije

ℎ𝑛 = ℎ + ∆ℎ = 220 + 14,5 = 234,5 𝑚𝑚

ℎ = ℎ𝑛 − 𝑟 = 234,5 − 6 = 228,5 𝑚𝑚

Prečnik pripremka

𝐷 = √𝑑 2 + 4 ∙ 𝑑 ∙ (ℎ + 0,57 ∙ 𝑟)

𝐷 = √652 + 4 ∙ 65 ∙ (228,5 + 0,57 ∙ 6)

𝐷 = 254,01 ≈ 254 𝑚𝑚

Dimenzije pripremka

∅254 × 1,5 𝑚𝑚

2. Određivanje broja operacija izvlačenja

Relativna debljina materijala

𝑠 1,5
𝑠𝑟 = ∙ 100% = ∙ 100 = 0,59 𝑚𝑚
𝐷 254
Odnosi izvlačenja za cilindrična tijela:

m1 = 0,56

m2 = 0,76

m3 = 0,78
m4 = 0,80

m5 = 0,81

Izraz za srednji odnos izvlačenja dat je u obliku:

𝑚2 + 𝑚3 + ⋯ + 𝑚𝑛
𝑚𝑠𝑟 =
𝑛−1
𝑚2 + 𝑚3 + 𝑚4 + 𝑚5 0,76 + 0,78 + 0,80 + 0,81
𝑚𝑠𝑟 = = = 0,78
4 4
Broj operacija izvlačenja računa se po izrazu:
𝑙𝑜𝑔𝑑𝑛 − 𝑙𝑜𝑔𝑚1 ∙ 𝐷 𝑙𝑜𝑔65 − 𝑙𝑜𝑔 0,56 ∙ 254
𝑛 =1+ =1+ = 4,15 = 4
𝑙𝑜𝑔𝑚𝑠𝑟 𝑙𝑜𝑔0,78

gdje su:

dn – prečnik gotovog radnog predmeta;

D – prečnik pripremka;
m1 – odnos izvlačenja za prvu operaciju;
msr – srednji odnos izvlačenja.

Korekcija odnosa izvlačenja

m1 = 0,56
𝑙𝑜𝑔65 − 𝑙𝑜𝑔0,56 ∙ 254
4=1+ ⇒ 𝑚𝑠𝑟 = 0,77 (𝑠𝑡𝑣𝑎𝑟𝑛𝑎 𝑣𝑟𝑖𝑗𝑒𝑑𝑛𝑜𝑠𝑡)
𝑙𝑜𝑔𝑚𝑠𝑟
𝑚2 + 𝑚3 + 𝑚4
𝑚𝑠𝑟 = = 0,77
3
𝑚𝑠𝑟 = 𝑚2 + 𝑚3 + 𝑚4 = 2,31 (𝑠𝑡𝑣𝑎𝑟𝑛𝑎 𝑣𝑟𝑖𝑗𝑒𝑑𝑛𝑜𝑠𝑡)

𝑚𝑠𝑟 = 𝑚2 + 𝑚3 + 𝑚4 = 2,34 (𝑢𝑠𝑣𝑜𝑗𝑒𝑛𝑎 𝑣𝑟𝑖𝑗𝑒𝑑𝑛𝑜𝑠𝑡)

Razlika između stvarne i usvojene vrijednosti:

∆= 2,34 − 2,31 = 0,03

Vrijednost za koju se koriguju odnosi izvlačenja:

∆ 0,03
= = 0,01
𝑛−1 4−1
Korigovani odnosi izvlačenja:

m1 = 0,56

m2 = 0,76-0,01= 0,75

m3 = 0,78-0,01= 0,77

m4 = 0,80-0,01= 0,79

Prečnici komada po fazama izvlačenja

𝑑1 = 𝑚1 ∙ 𝐷 = 0,56 ∙ 254 = 142,24 ≈ 142𝑚𝑚

𝑑2 = 𝑚2 ∙ 𝑑1 = 0,75 ∙ 142 = 106,5 𝑚𝑚

𝑑3 = 𝑚3 ∙ 𝑑2 = 0,77 ∙ 106,5 = 82 𝑚𝑚

𝑑4 = 65 𝑚𝑚

Provjera odnosa izvlačenja

𝑑4 65
𝑚4 = = = 0,79
𝑑3 82

Korigovani odnos m4 zadovoljava.

Radijusi komada
𝑑1 − 𝑑2 142 − 106,5
𝑟1 = = = 17,75 ≈ 18 𝑚𝑚
2 2
𝑑2 − 𝑑3 106,5 − 82
𝑟2 = = = 12,25 ≈ 12 𝑚𝑚
2 2
𝑑3 − 𝑑4 82 − 65
𝑟3 = = = 8,5 𝑚𝑚
2 2
𝑟4 = 6 𝑚𝑚
Visine komada po fazama izvlačenja se računaju po slijedećem obrascu:

𝐷2 𝑟𝑖
ℎ𝑖 = 0,25 ∙ ( − 𝑑𝑖 ) + 0,43 ∙ ∙ (𝑑𝑖 + 0,32 ∙ 𝑟𝑖 )
𝑑𝑖 𝑑𝑖

𝐷2 𝑟1
ℎ1 = 0,25 ∙ ( − 𝑑1 ) + 0,43 ∙ ∙ (𝑑1 + 0,32 ∙ 𝑟1 )
𝑑1 𝑑1

2542 18
ℎ1 = 0,25 ∙ ( − 142) + 0,43 ∙ ∙ (142 + 0,32 ∙ 18)
142 142

ℎ1 = 86,13 ≈ 86 𝑚𝑚

𝐷2 𝑟2
ℎ2 = 0,25 ∙ ( − 𝑑2 ) + 0,43 ∙ ∙ (𝑑2 + 0,32 ∙ 𝑟2 )
𝑑2 𝑑2

2542 12
ℎ2 = 0,25 ∙ ( − 106,5) + 0,43 ∙ ∙ (106,5 + 0,32 ∙ 12)
106,5 106,5

ℎ2 = 130,16 ≈ 130 𝑚𝑚

𝐷2 𝑟3
ℎ3 = 0,25 ∙ ( − 𝑑3 ) + 0,43 ∙ ∙ (𝑑3 + 0,32 ∙ 𝑟3 )
𝑑3 𝑑3

2542 8,5
ℎ3 = 0,25 ∙ ( − 82) + 0,43 ∙ ∙ (82 + 0,32 ∙ 8,5)
82 82

ℎ3 = 179,97 ≈ 180 𝑚𝑚

𝐷2 𝑟4
ℎ4 = 0,25 ∙ ( − 𝑑4 ) + 0,43 ∙ ∙ (𝑑4 + 0,32 ∙ 𝑟4 )
𝑑4 𝑑4

2542 6
ℎ4 = 0,25 ∙ ( − 65) + 0,43 ∙ ∙ (65 + 0,32 ∙ 6)
65 65

ℎ4 = ℎ𝑛 = 234,5 𝑚𝑚
3. Proračun sile držača lima za prvu i drugu operaciju izvlačenja

Izvlačenje se može izvesti bez držača lima ako su ispunjeni slijedeći uslovi:

- Za prvu operaciju izvlačenja cilindričnih tijela:

𝑠 𝑑1
𝑠𝑟 = ∙ 100% ≥ 2% i 𝑚1 = ≥ 0,6
𝐷 𝐷
- Za slijedeće operacije izvlačenja cilindričnih tijela:
𝑠 𝑑𝑖
𝑠𝑟𝑖 = ∙ 100% ≥ 1,5% i 𝑚𝑖 = ≥ 0,8
𝑑𝑖−1 𝑑𝑖−1

gdje su:
D – dimenzije pripremka,
s – debljina lima,
di - dimenzije radnog predmeta po opracijama izvlačenja.

Za prvu operaciju izvlačenja cilindričnih tijela:

𝑠 𝑑1
𝑠𝑟 = ∙ 100% = 0,59 < 2% i 𝑚1 = = 0,55 < 0,6 ⇒
𝐷 𝐷
Za prvu operaciju izvlačenja potreban je držač lima.

Površinski pritisak držača lima za prvu operaciju izvlačenja računa se po

slijedećem izrazu:
3
𝐷 𝑑1
𝑝𝑑1 = (0,2 ÷ 0,3) ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 𝜎𝑚 [𝑁/𝑚𝑚2 ]
𝑑1 200 ∙ 𝑠

gdje su:

D – prečnik pripremka;
s – debljina lima;
d1 – unutrašnji prečnik radnog predmeta nakon prve operacije izvlačenja;
𝜎𝑚 – jačina materijala na kidanje.

𝜎𝑚 = 270 ÷ 350 = 300 𝑁/𝑚𝑚2

 3
𝐷 𝑑1
𝑝𝑑1 = (0,2 ÷ 0,3) ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 𝜎𝑚
𝑑1 200 ∙ 𝑠
3
254 142
𝑝𝑑1 = 0,25 ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 300 = 0,72 𝑁/𝑚𝑚2
142 200 ∙ 1,5

Sila držača lima u prvoj operaciji izvlačenja računa se po izrazu:

𝜋 2
𝐹𝑑1 = 𝐴1 ∙ 𝑝𝑑1 = [𝐷 − (𝑑𝑚1 + 2𝑟𝑚1 )2 ] ∙ 𝑝𝑑1
4
𝜋
𝐹𝑑1 = 𝐴1 ∙ 𝑝𝑑1 = [2542 − (145,54 + 2 ∙ 6,94)2 ] ∙ 0,72 = 22100 𝑁
4
gdje su:

𝑟𝑚1 = 0,035 ∙ [50 + (𝐷 − 𝑑1 )] ∙ √𝑠 = 0,035 ∙ [50 + (254 − 142)] ∙ √1,5

𝑟𝑚1 = 6,94 𝑚𝑚

Zračnost

𝑓 = 𝑠 + 𝑐 ∙ √10 ∙ 𝑠 = 1,5 + 0,07 ∙ √10 ∙ 1,5

𝑓 = 1,77 𝑚𝑚

s – debljina lima;
c – koeficijent koji zavisi od vrste materijala; za čelični lim c = 0,07

Zazor

𝑤 = 2𝑓 = 3,54 = 𝑑𝑚 − 𝑑𝑠

Tolerisani unutrašnji prečnik komada

𝑑𝑠 = 𝑑𝑢 = 142 𝑚𝑚

𝑑𝑚1 = 𝑑𝑠 + 𝑤 = 142 + 3,54 = 145,54 𝑚𝑚

Kriterij za držač lima u drugoj operaciji:
𝑠 𝑑𝑖
𝑠𝑟𝑖 = ∙ 100% ≥ 1,5% i 𝑚𝑖 = ≥ 0,8
𝑑𝑖−1 𝑑𝑖−1
1,5 106,5
𝑠𝑟2 = ∙ 100 = 1,05 < 1,5% i 𝑚2 = = 0,75 < 0,8
142 142
Obzirom da oba uslova nisu ispunjena, potreban je držač lima i u drugoj
operaciji izvlačenja.

Pritisak držača lima za drugu i naredne operacije izvlačenja računa se po izrazu:

3
𝑑𝑖−1 𝑑𝑖
𝑝𝑑𝑖 = (0,2 ÷ 0,3) ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 𝜎𝑚 [𝑁/𝑚𝑚2 ]
𝑑𝑖 200 ∙ 𝑠
3
𝑑1 𝑑2
𝑝𝑑2 = (0,2 ÷ 0,3) ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 𝜎𝑚
𝑑2 200 ∙ 𝑠
3
142 106,5
𝑝𝑑2 = 0,25 ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 300 = 0,29 𝑁/𝑚𝑚2
106,5 200 ∙ 1,5

Sila držača lima za slijedeće operacije izvlačenja računa se po izrazu:

𝜋
𝐹= [𝑑𝑖−1 2 − (𝑑𝑖 + 2𝑠)2 ] ∙ (1 + 𝜇𝑐𝑡𝑔𝛼) ∙ 𝑝𝑑𝑖 [𝑁]
4
gdje su:

𝜇 − koeficijent trenja; 𝜇 = 0,1 ÷ 0,15

𝛼 − centralni ugao prstena za izvlačenje; 𝛼 = 45°.

Sila držača lima u drugoj operaciji izvlačenja

𝜋
𝐹𝑑2 = [𝑑1 2 − (𝑑2 + 2𝑠)2 ] ∙ (1 + 𝜇𝑐𝑡𝑔𝛼) ∙ 𝑝𝑑2
4
𝜋
𝐹𝑑2 = [1422 − (106,5 + 2 ∙ 1,5)2 ] ∙ (1 + 0,15 ∙ 𝑐𝑡𝑔45°) ∙ 0,29
4
𝐹𝑑2 = 2139,8 𝑁
4. Proračun sile i rada za prvu i drugu operaciju izvlačenja

Radni napon prve operacije izvlačenja:

𝐷 2 ∙ 𝜇 ∙ 𝐹𝑑 𝜋 𝑠
𝜎1 = (1,1 ∙ 𝑘𝑠𝑟 ∙ 𝑙𝑛 + ) ∙ 𝑒 𝜇∙ 2 + 𝑘𝑠𝑟 ∙ [𝑁/𝑚𝑚2 ]
𝑑𝑠1 𝜋 ∙ 𝑑𝑠1 ∙ 𝑠 2𝑟𝑚 + 𝑠

Za Č.0148 kriva očvršćavanja je data u obliku: 𝑘 = 694 ∙ 𝜑 0,33 𝑁/𝑚𝑚2

Za 𝜑 = 0,002 ⇒ 𝑘0 = 694 ∙ 0,0020,33 = 89,26 𝑁/𝑚𝑚2

Iz izraza
1
𝑚 =1−𝜀 = ⇒ 𝜑 = −𝑙𝑛 𝑚
𝑒𝜑
𝑚1 = 0,56 ⇒ 𝜑 = −𝑙𝑛 0,56 = 0,579

𝑘1 = 694 ∙ 0,5790,33 = 579,48 𝑁/𝑚𝑚2

𝑘0 + 𝑘1 89,26 + 579,48
𝑘𝑠𝑟 = = = 334,37 𝑁/𝑚𝑚2
2 2
𝜋 𝜇∙𝜋 0,16 ∙ 3,14
𝜇 = 0,16 ⇒ 𝑒 𝜇∙ 2 ≈ 1 + =1+ = 1,25
2 2
𝑑𝑠1 = 𝑑1 + 𝑠 = 142 + 1,5 = 143,5 𝑚𝑚

𝐷 = 254 𝑚𝑚

𝐹𝑑1 = 22100 𝑁

𝑟𝑚1 = 6,94 𝑚𝑚
254 2 ∙ 0,16 ∙ 22100 1,5
𝜎1 = (1,1 ∙ 334,37 ∙ 𝑙𝑛 + ) 1,25 + 334,3 ∙
143,5 𝜋 ∙ 143,5 ∙ 1,5 2 ∙ 6,9 + 1,5
𝜎1 = 308 𝑁/𝑚𝑚2

Sila izvlačenja:

𝐹1 = 𝜋 ∙ 𝑑𝑠1 ∙ 𝑠 ∙ 𝜎1 = 3,14 ∙ 143,5 ∙ 1,5 ∙ 308 = 208172,6 𝑁

Ukupna sila prese:

𝐹𝑀 = 𝐹1 + 𝐹𝑑1 = 208172,58 + 22100 = 230272,58 𝑁

Deformacioni rad izvlačenja:

𝐹1 ∙ ℎ1
𝑊=𝑥∙ [𝑁𝑚]
1000
za 𝑚1 = 0,56 ⇒ 𝑥 = 0,80;

ℎ1 = 86 𝑚𝑚 − visina komada nakon prve operacije izvlačenja.

𝐹1 ∙ ℎ1 208172,6 ∙ 86
𝑊=𝑥∙ = 0,80 ∙ = 14322,27 𝑁𝑚
1000 1000

Druga operacija izvlačenja

𝑑1 = 142 𝑚𝑚

𝑑2 = 106,5 𝑚𝑚

ℎ2 = 130 𝑚𝑚

𝑚2 = 0,75

𝛼 = 45°

𝜇 = 0,16

𝑐𝑠 = 1,2

𝑐𝑑 = 1,2
𝜇
𝑡𝑔𝛼 𝑑𝑠2 𝑡𝑔𝛼
𝜎2 = 1,1 ∙ 𝑒 𝜇∙𝛼 ∙ 𝑐𝑠 ∙ 𝑐𝑑 ∙ 𝑘𝑠𝑟 ∙ (1 + ) ∙ [1 − ( ) ]
𝜇 𝑑𝑠1

𝑑𝑠1 = 𝑑1 + 𝑠 = 142 + 1,5 = 143,5 𝑚𝑚

𝑑𝑠2 = 𝑑2 + 𝑠 = 106,5 + 1,5 = 108 𝑚𝑚

 𝜇∙𝜋∙𝛼 0,16 ∙ 𝜋 ∙ 45
𝑒 𝜇∙𝛼 ≈ 1 + =1+ = 1,13
180 180
𝑡𝑔𝛼 = 𝑡𝑔45° = 1

𝜑2 = − ln 𝑚2 = − ln 0,75 = 0,287

𝜑2𝑢 = 𝜑1 + 𝜑2 = 0,579 + 0,287 = 0,866

𝑘2 = 694 ∙ 0,8660,33 = 661,82 𝑁/𝑚𝑚2

𝑘1 + 𝑘2 579,48 + 661,82
𝑘𝑠𝑟2 = = = 620,65 𝑁/𝑚𝑚2
2 2
1 108 0,16
𝜎2 = 1,1 ∙ 1,13 ∙ 1,2 ∙ 1,2 ∙ 620,65 ∙ (1 + ) ∙ [1 − ( ) ]
0,16 143,5

𝜎2 = 362,43 𝑁/𝑚𝑚2

Sila izvlačenja:

𝐹2 = 𝜋 ∙ 𝑑𝑠2 ∙ 𝑠 ∙ 𝜎2 = 3,14 ∙ 108 ∙ 1,5 ∙ 362,43 = 184360,89 𝑁

Sila prese:

𝐹𝑀 = 𝐹2 + 𝐹𝑑2 = 184360,89 + 2139,8 = 186500,69 𝑁

Deformacioni rad:
𝐹2 ∙ ℎ2
𝑊2 = 𝑥 ∙ [𝑁𝑚]
1000
za 𝑚2 = 0,75 ⇒ 𝑥 = 0,67;

ℎ2 = 130 𝑚𝑚 − visina komada nakon prve operacije izvlačenja.

𝐹2 ∙ ℎ2 184360,89 ∙ 130
𝑊2 = 𝑥 ∙ = 0,67 ∙ = 16057,83 𝑁𝑚
1000 1000
5. Radni predmet u svim operacijama izvlačenja