Zavod za termodinamiku, toplinsku i procesnu tehniku

Katedra za tehničku termodinamiku

Tehnički procesi sušenja

Doc.dr.sc. Saša Mudrinić

 Sušenje – definicija?!
Sušenje (ili dehidracija) je uklanjanje kapljevine
(vode ili rjeđe organskog otapala) iz tvari u
kojima se ona nalazi u razmjernom malom
udjelu.
Pod sušenjem se u prvom redu podrazumijeva
toplinsko uklanjanje vode iz čvrstih tvari
procesom ishlapljivanja.
Kao proizvod sušenja dobiva se materijal u
suhom i čvrstom stanju.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 2

 Druge (mehaničke) metode odstranjivanja vlage
kao što su filtracija, centrifugiranje,
sedimentacija, te korištenje tzv. molekularnih sita
(adsorpcija), koje često prethode operacijama
sušenja kako bi se smanjila utrošena toplina, ne
smatraju se procesom sušenja prema gornjoj
definiciji.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 3

 Toplina se materijalu može dovoditi:
1. provođenjem kod kontaktnih (indirektnih)
sušionika, kad se toplina dovodi kroz zagrijanu
plohu,
2. konvekcijom kod izravnih sušionika, kad se
vlažna tvar zagrijava strujom vrućeg plina koji
odnosi i vodenu paru (najčešće je u pitanju
zrak, a ako se radi o zapaljivim i eksplozivnim
tvarima, neki inertni plin), te
3. zračenjem postavljanjem vlažnog materijala u
visokofrekventno elektromagnetsko polje
(mikrovalno i dielektrično) sušenje.
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 4
 Sušenje se koristi u kemijskoj, prehrambenoj,
farmaceutskoj i drvnoj industriji, poljoprivredi,
biotehnologiji, preradi polimera, keramike,
proizvodnji papira, preradi drobljene rudače
itd.,
Svrha je očuvanje kvalitete proizvoda kod dužeg
skladištenja (npr. konzerviranje hrane radi
očuvanja prirodnih svojstava), smanjenje
troškova transporta, postizanja određene
kvalitete proizvoda, te lakša manipulacija
proizvodima.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 5

 Neke činjenice:
• Velika potrošnja energije - na procese sušenja u
industriji u SAD, Kanadi, Francuskoj i Velikoj Britaniji,
otpada 10-15% ukupno potrošene energije, te 20-25%
U Danskoj i Njemačkoj
• Druge zanimljive karakteristike:
- veličina proizvoda od nekoliko mikrometara pa do nekoliko
desetaka centimetara (debljina ili širina)
- poroznost 0 ÷ 99,9%;
- vrijeme sušenja 0,25 s (sušenje papirnatih maramica) do pet
mjeseci (za neke vrste drveta)
- brzina proizvoda 0 (stacionarni) pa do 2000 m/min (papirnate
maramice);
- temperature sušenja niže od trojne točke pa sve do kritične točke
- tlak sušenja manji od jednog milibar pa sve do 25 bar
- toplina se može dovoditi kontinuirano ili s prekidima.
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 6
 Vlažni zrak – osnovni pojmovi

• definicija - smjesa zraka i vodene pare

• suhi zrak ne sadrži vlagu u bilo kojem
agregatnom stanju
• sveukupni tlak vlažnog zraka (Daltonov
zakon): p = psz + pd
• obično je približno jednak okolišnom tlaku
• i suhi zrak i vodenu paru smatramo idealnim
plinom

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 7

 Za opisivanje stanja vlažnog zraka koristimo
sljedeće veličine:

• Sadržaj vlage x

mw ⎡ kg w ⎤
x= ⎢ ⎥
msz ⎣ kg sz ⎦
0 ≤ x ≤ +∞ (x = 0 suhi zrak, x = +∞ kapljevita
voda, ili vodena para ili led)

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 8

 Poznavajući ukupni tlak i parcijalni tlak vodene
pare u vlažnom zraku, sadržaj vlage se može
izračunati kao:

pd
xd = 0,622
p − pd
Pri nekoj temperaturi i ukupnom tlaku, x može
rasti samo do stanja zasićenja xs (pd = ps (ϑ))
Svaki višak vlage, msz (x – xs), se kondenzira ili
izlučuje u obliku leda (mraza), ako je ϑ < ϑtr =
0,01 °C
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 9
 • Relativna vlažnost zraka ϕ
pd (T )
ϕ=
ps (T )

Za ϕ = 0, radi se o suhom zraku, a za ϕ = 1 zrak

je zasićen vodenom parom
ϕ ps (ϑ )
xd = 0,622
p − ϕ ps (ϑ )
xd p
ϕ=
0,622 + xd ps (ϑ )
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 10
 • Stupanj zasićenja χ

x
χ=
xs

koji se može koristiti u intervalu 0 ≤ χ ≤ +∞, te se

koristi kako u nezasićenom tako i u zasićenom
području

Za nezasićeno područje
xd
χ= (χ = 0 suhi zrak, χ = 1 zasićeni zrak)
xs
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 11
 • Specifična entalpija vlažnog zraka h1+x
h1+ x = hsz + x hw = c p ,sz ϑ + xd (r0 + c p ,d ϑ ) =
⎡ J ⎤
(
= 1005 ϑ + xd 2500 ⋅10 + 1930 ϑ 3
) ⎢ ⎥
⎣ kg sz ⎦
h1+ x = (c p ,sz + xd c p ,d )ϑ + xd r0 =
= c p ϑ + xd r0

cp, J/(kgsz K) specifični toplinski kapacitet

vlažnog zraka

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 12

 U općem slučaju, zasićeni vlažni zrak sastoji se
od suhog zraka, zasićene vodene pare i
kapljevite vlage, pa je specifična entalpija tog
zraka:
h1+ x = c p ,sz ϑ + xs (r0 + c pd ϑ ) + ( x − xs ) cw ϑ =
( )
= 1005 ϑ + xs 2500 ⋅103 + 1930 ϑ + ( x − xs ) 4187 ϑ

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 13

 • Mollierov h1+x, x - dijagram
Dijagram prikazuje međusobnu
ovisnost temperature, sadržaja
vlage u zraku, relativne vlažnosti i
specifične entalpije vlažnog zraka
za neki konstantni tlak, u tehničkim
procesima sušenja najčešće
standardni 1 bar.
Iz njega se može očitati jedna od
triju veličina (temperatura, sadržaj
vlage, relativna vlažnost) na osnovu
poznate druge dvije

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 14

 Vlaga u materijalu – osnovni pojmovi

• Ukupna masa vlažne tvari m sastoji se od

mase suhe tvari mst i mase vlage mw
m = mst + mw [kg vt ]
• Vlažnost materijala Xw
mw mw ⎡ kg w ⎤
Xw = = ⎢ ⎥
m mst + mw ⎣ kg vt ⎦

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 15

 • Sadržaj vlage X (ili vlaga materijala)
mw ⎡ kg w ⎤
X= ⎢ ⎥
mst ⎣ kg st ⎦

Međusobni odnos Xw i X je:

X
Xw = i
1+ X
Xw
X=
1− X w
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 16
 Primjer 1:
Koristeći gornje formule za vlažnost materijala,
Xw, i sadržaj vlage, X, potrebno je do kraja
ispuniti sljedeću tablicu.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 17

 Masa Masa suhe Vlažnost
Sadržaj
vlažne tvari, mst, materijala,
vlage, X, %
tvari, m, kg kg Xw, %
100 50 ? ?

100 90 ? ?

100 ? 20 ?

100 ? ? 20

? 50 40 ?

? 20 ? 85

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 18

 Rješenje:
Masa Masa suhe Vlažnost
Sadržaj
vlažne tvari, mst, materijala,
vlage, X, %
tvari, m, kg kg Xw, %
100 50 100 50

100 90 11,11 10

100 83,33 20 16,67

100 80 25 20

70 50 40 28,57

133,34 20 566,7 85

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 19

 Primjer 2:
Koja je maksimalno moguća vlažnost materijala,
Xw, koja se može postići? U kojem intervalu se
kreće sadržaj vlage X?
Vlažnost materijala kreće se u intervalu 0 ≤ Xw ≤
1.
Ako je Xw = 0, radi se o samo suhoj tvari, a ako
je Xw = 1, radi se samo o kapljevitoj vodi ili
ledu.
Sadržaj vlage X kreće se u intervalu 0 ≤ X ≤ +∞.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 20

 Primjer 3:
Koliko vlage se iz proizvoda početne mase 100
kg mora odstraniti kako bi se vlažnost
materijala Xw smanjila s 50% na 20%?

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 21

 Rješenje:

Početna masa vlage : mw,1 = X w,1 ⋅ m = 0,5 ⋅ 100 = 50 kg

Masa suhe tvari : mst = m - mw,1 = 100 - 50 = 50 kg
Konačna masa vlage : mw,2 = X w,2 ⋅ (mst + mw,2 )
X w,2 0,2
mw,2 = mst = 50 ⋅ = 12,5 kg
1− X w,2 1− 0,2
Odstranjen a vlaga :
Δmw = mw,2 − mw,1 = 50 − 12,5 = 37,5 kg

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 22

 • Veza vode i tvari
Vlaga je na površini čvrste tvari vezana privlačnim silama
koje postoje između molekula vode i atoma ili iona
čvrste tvari
Najjače je vezan prvi, monomolekularni sloj vode, dok su
ostali slojevi vode vezani sve slabijim silama
Parcijalni tlak vodene pare nad površinom materijala ne
razlikuje se od takva tlaka nad slobodnom površinom
vode iste temperature,
Iz toga se može zaključiti da je veliki dio vlage vezan
slabim silama uz čvrsti materijal te ga je moguće
odstraniti sušenjem ili nekim drugim postupcima.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 23

 U unutrašnjosti materijala zadržavanje i transport vlage
ovisi o njegovoj strukturi, pa se po tome razlikuju dvije
vrste materijala:
1. Zrnate ili kristalne strukture (većinom anorganske
čvrste tvari), u kojima se vlaga zadržava u prostoru
između čestica i u razmjerno širokim i plitkim
površinskim porama. Vlaga se u takvim materijalima
giba kapilarnim mehanizmom zbog zajedničkog
djelovanja gravitacije i površinske napetosti
(kapilarnosti).
2. Organske tvari amorfne, vlaknate ili s gelnom
strukturom, u kojima se vlaga zadržava unutar tih
vlakana ili finih unutrašnjih pora i sporo se giba
difuzijom. Uklanjanje vlage iz takvih materijala bitno
utječe na njihov izgled i svojstva.
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 24
 • Ravnotežna vlažnost materijala
Većina materijala u dodiru sa zrakom upija ili ispušta
vlagu. Takvo svojstvo se naziva higroskopnost.
Da li će doći do upijanja ili ispuštanja vlage ovisi o
vlažnosti materijala i njegovoj temperaturi, vlažnosti i
temperaturi zraka, te o vrsti materijala odnosno
njegovim biokemijskim svojstvima.
Upijena ili ispuštena vlaga naziva se higroskopnom
vlagom.
Kad materijal dođe u ravnotežu s okolnim zrakom dane
vlažnosti i temperature, više se ne izmjenjuje vlaga, a
vlažnost koja se pri tome ustali naziva se ravnotežna
vlažnost Xw,r, ili ravnotežni sadržaj vlage Xr.

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 25

 Materijali se dijele na nehigroskopne (loše upijaju vlagu) i
higroskopne.
Nehigroskopni materijali → široke pore, slabe
adsorpcijske sile, jako dobro se suše i imaju vrlo nisku
ravnotežnu vlažnost
Higroskopni materijali → imaju vrlo male, uske pore u
kojima je vlaga čvrsto vezana, niži parcijalni tlak
vodene pare u porama u usporedbi s parcijalnim
tlakom nad slobodnom površinom vode pri istoj
temperaturi, visoka ravnotežna vlažnost

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 26

 T = konst.

Sušenje

Sadržaj vlage X, kg/kg

Vlaženje

0 20 40 60 80 100
Relativna vlažnost ϕ, %

Krivulja ravnotežnog sadržaja vlage (sorpcijska izoterma)

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 27

 28
%

24 1 novinski papir
2 vuna
3 celulozni nitrat
20 4 svila
7 5 4 5 štavljena koža
6 kaolin
Vlažnost materijala
7 list duhana
16 8 sapun
10 8 9 tutkalo
10 drvo
2 11 staklena vuna
12
9 12 pamuk

8
3
12 1

6
11
0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
Relativna vlažnost zraka
Krivulje ravnotežne vlažnosti za neke materijale pri 25 °C
Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 28
 vezana vlaga
Relativna vlažnost ϕ 1,0
nevezana vlaga

T = konst.

slobodna vlaga
0,5

0
Ravnotežni sadržaj vlage Xr Sadržaj vlage X

Različiti oblici vlage u materijalu

Tehnički procesi sušenja - Predavanje I 29