‫خطرات گرم شدن زمين‬

‫دماى متوسط زمين در طول يك قرن پيش حدود ‪ ۵/۰‬درجه سانتيگراد بيشتر‬
‫شده است‪ .‬انتظار دانشمندان از ادامه روند فعلى آن است كه در طول‬
‫‪ ۱۰۰‬سال آينده ميانگين دماى زمين ‪ ۵/۱‬تا ‪ ۵/۳‬درجه سانتيگراد افزايش‬
‫پيدا كند‪ .‬شايد پيش خود فكر كنيد كه «خب اين كه مسأله اى نيست؟»‬
‫اما بايد توجه داشت كه همين مقدار اندك افزايش دما مى تواند آب و‬
‫هواى زمين را به صورت بى سابقه اى تغيير دهد‪ .‬زمانى كه اين پديده‬
‫دهد‬ ‫رخ‬

‫ممكن است تغييرات شگرفى در سطح آب اقيانوس ها‪ ،‬مزارع كشاورزى و‬

‫هوايى كه استنشاق مى كنيم يا آبى كه مى نوشيم رخ دهد‪.‬‬
‫منظور از گرم شدن زمين باالرفتن متوسط دماى زمين است كه تغييرات آب‬
‫و هوا را نيز در پى خواهد داشت‪ .‬گرم شدن زمين سبب تغيير الگوى بارش‬
‫باران و برف‪ ،‬افزايش سطح آب درياهاى آزاد و كاهش سطح آب درياچه ها‬
‫و تأثيرات عميق بر گونه هاى مختلف گياهان و حيوانات و سرانجام‬
‫انسان ها خواهد شد‪ .‬يكى از مواردى كه تا پيش از گرم شدن زمين به‬
‫سبب افزايش فعاليت هاى بشر به عنوان ابزار ايمن سازى براى زمين در‬
‫نظر گرفته مى شد گازهاى گلخانه اى بودند‪ ،‬يعنى مجموعه اى از گازها‬
‫كه مقدارى از انرژى خورشيد را در جو زمين نگه مى دارند و باعث گرم‬
‫شدن جو مى شوند كه شامل بخار آب (‪ ،H2O‬دى اكسيد نيتروژن ((‪ ،NO2‬دى‬
‫اكسيد كربن (‪ )CO2‬و متان ‪ CH4‬است‪ .‬اين گازهاى گلخانه اى كره زمين‬
‫را به اندازه اى گرم نگه مى دارد كه انسان ها بتوانند بر روى آن‬
‫زندگى كنند اما اگر اثر گلخانه اى كه به دليل وجود اين گازها در جو‬
‫زمين به وجود مى آيد افزايش يابد ممكن است دماى زمين به اندازه اى‬
‫زياد شود كه انسان ها و گياهان و ساير جاندران از تحمل اين گرما‬
‫عاجز باشند‪.‬‬
‫تاريخچه گرم شدن زمين‬
‫نخستين مطالعات در زمينه افزايش درجه حرارت زمين توسط آرنيوس‪،‬‬
‫شيميدان سوئدى و در حدود ‪ ۱۰۰‬سال پيش آغاز شد‪ .‬آرنيوس در سال ‪۱۸۹۶‬‬
‫ميالدى مدعى شد كه باالرفتن درجه حرارت زمين به دليل اضافه شدن دى‬
‫اكسيد كربن به جو زمين است اما به دليل اين كه دانشمندان آن زمان‬
‫اعتقاد داشتند كه جريان هاى اقيانوسى بسيار بيشتر از افزايش دى‬
‫اكسيد كربن توسط آلودگى هاى توليد شده بشرى در گرم شدن آب وهوا‬
‫مؤثر هستند‪ ،‬تحقيقات آرنيوس مسكوت ماند‪ .‬موج دوم تحقيقات در خصوص‬
‫گرم شدن زمين زمانى آغاز شد كه عده اى از دانشمندان مدعى شدند كه‬
‫دى اكسيد كربن قادر است سد راه اشعه با طول موج باال شده و سبب‬
‫بازگرداندن آن به سطح زمين شود‪ ،‬با وجود اين دانشمندان اعتقاد‬
‫داشتند كه اقيانوس هايى كه بر روى كره زمين قرار دارند توانايى جذب‬
‫تمام دى اكسيد كربن توليدى را دارد بوده و لذا اين گاز قادر به‬
‫افزايش درجه حرارت سطح زمين نيست اما مطالعات ساير دانشمندان نشان‬
‫داد كه اقيانوس ها تنها قادر به جذب يك سوم از اين دى اكسيد كربن‬
‫توليدى هستند و دو سوم باقى مانده از دى اكسيد كربن توليدى توسط‬
‫فعاليت هاى انسانى در جو زمين باقى خواهد ماند‪ .‬پس از اثبات اين‬
‫قضايا و در دهه ‪ ۶۰‬ميالدى گرم شدن كره زمين تهديدى جدى تلقى و‬
‫مطالعات جديدى بر روى آن آغاز شد و دكتر كيلنيگ در مؤسسه اقيانوس‬
‫شناسى آمريكا به عنوان كاشف پديده گرمايش جهانى نمودارهاى حاصل از‬
‫مطالعات خود را از ميزان دى اكسيد كربن موجود در كره زمين ارائه‬
‫كرد و به عنوان كاشف پديده گرمايش جهانى شناخته شد‪ .‬مطالعات دكتر‬
‫ً در حال افزايش در مناطق‬
‫كيلنيگ نشان مى داد كه گازهاى توليدى سريعا‬
‫مختلف كره زمين است‪.‬‬
‫تاريخچه سوراخ شدن اليه ازن‬
‫واقعه سوراخ شدن اليه ازن در اليه زير استراتوسفر در باالى منطقه‬
‫انتاركتيكا براى نخستين بار در دهه هفتاد توسط يك تيم تحقيقاتى به‬
‫نام ‪ BAS‬كشف شد‪ .‬اين گروه وظيفه مشاهده (‪ )Monitoring‬اتمسفر اين منطقه‬
‫را برعهده داشت‪ .‬اين اندازه گيرى اوليه توسط گروه ‪ BAS‬كه در سال‬
‫‪ ۱۹۸۵‬انجام شد چنان نگران كننده بود كه دانشمندان تصور مى كردند كه‬
‫دستگاه هاى اندازه گيرى آن ها خراب شده است اما با تعويض دستگاه ها‬
‫نتايج به دست آمده از دستگاه هاى اوليه تأييد شد و اين خود سبب‬
‫نگرانى بيشتر دانشمندان گرديد‪ ،‬ظرف چند ماه بعد سوراخ شدن اليه ازن‬
‫توسط چشم مسلح قابل ديدن بود‪ .‬اطالعات به دست آمده توسط ساير گروه‬
‫هاى تحقيقاتى اين حقيقت را روشن تر كرد كه سوراخ شدن اليه ازن به‬
‫طور سريع و در مقياس بزرگى بر باالى منطقه انتاركتيكا در حال پيشروى‬
‫است‪.‬‬
‫آلودگى هوا‬
‫آلودگى هوا را مى توان اين گونه تعريف كرد كه هر جسم خارجى كه وارد‬
‫هوا شود و يا هر عاملى كه نسبت معمولى و عادى مواد تشكيل دهنده هوا‬
‫را تغيير دهد به گونه اى كه اين تغيير در نسبت مواد تشكيل دهنده‬
‫سبب خسارت جانى به انسان ها‪ ،‬گياهان و حيوانات شود را مى توان‬
‫آلودگى هوا نام نهاد‪ .‬موادى كه سبب آلوده شدن هوا مى شوند ممكن است‬
‫مقدارشان نامحسوس باشد لذا سازمان هاى محيط زيست كشورها تعاريف‬
‫مختلفى براى آلودگى هوا وضع كرده اند‪.‬‬
‫منشأ مواد آلوده كننده هوا‬
‫منشأ آالينده هاى هوا ممكن است طبيعى و يا مصنوعى باشد‪ .‬آالينده هاى‬
‫طبيعى مانند دود حاصل از آتش نشان ها و ساير آتش سوزى ها كه در‬
‫منابع طبيعى اتفاق مى افتد مانند آتش سوزى جنگل ها و آالينده هاى‬
‫مصنوعى حاصل فعاليت هاى انسان است كه در جريان توليد برق‪ ،‬فعاليت‬
‫كارخانه ها ‪ ،‬اتومبيل ها و سوزاندن سوخت هاى فسيلى به وجود مى آيد‪.‬‬
‫دهند؟‬ ‫مى‬ ‫تغيير‬ ‫را‬ ‫هوا‬ ‫و‬ ‫آب‬ ‫چگونه‬ ‫ها‬ ‫انسان‬
‫شايد باور اين مسأله اندكى سخت باشد كه انسان ها مى توانند شرايطى‬
‫به وجود آورند و يا دست به فعاليت هايى بزنند كه آب و هواى زمين را‬
‫تغيير دهد‪ .‬به جرأت مى توان گفت كه اكثر فعاليت هاى انسانى سبب‬
‫توليد گازهاى گلخانه اى مى شود كه روند تخريب اليه ازن پس از انقالب‬
‫صنعتى و اختراع ماشين آالت صنعتى و به دليل افزايش فعاليت هاى‬
‫كشاورزى و صنعتى رواج بيشترى يافت و سبب دگرگونى در آب وهوا و چهره‬
‫زمين شد ‪ ،‬پيش از شروع انقالب صنعتى مقدار گازهاى گلخانه اى كمتر‬
‫بود اما با افزايش جمعيت و استفاده بيشتر از سوخت هاى فسيلى مانند‬
‫نفت و زغال سنگ تركيب گازهاى موجود در جو زمين نيز تغيير پيدا كرد‬
‫و گازهاى آالينده به تركيب اليه ازن وارد شدند به گونه اى كه هم‬
‫اكنون غلظت اين گازها از حدود ‪ ۲۷۰‬واحد به ‪ ۳۶۷‬واحد افزايش پيدا‬
‫كرده است‪.‬انسان براى انجام فعاليت هاى روزمره خود انرژى موردنيازش‬
‫را از راه مصرف غذا به دست مى آورد ‪ ،‬هم چنين انرژى مورد استفاده‬
‫در منزل و محل كار را از طريق سوخت هاى فسيلى تأمين مى كنيم و نيز‬
‫براى به حركت درآوردن چرخ كارخانه ها و صنايع مختلف از اين گونه از‬
‫سوخت ها بهره مى گيريم ‪ ،‬آيا مى دانيد كه سوزاندن سوخت هاى فسيلى‬
‫سبب توليد مقدار فراوانى گاز گلخانه اى و رسوخ اين گازها به جو‬
‫زمين خواهد شد؟‬
‫معاهده كيوتو‬
‫اين پيمان جهانى كه توسط ‪ ۱۶۱‬كشور مورد پذيرش قرار گرفته است ‪،‬‬
‫كشورهاى مصرف كننده انرژى را به دودسته توسعه يافته و در حال توسعه‬
‫تقسيم مى كند‪ .‬كشورهاى توسعه يافته عضو پيمان كيوتو ملزم به كاهش‬
‫پنج درصدى ميزان دى اكسيد كربن توليدى در كشور خود تا سال ‪۲۰۰۸‬‬
‫هستند اما كشورهاى در حال توسعه لزومى به كمتر كردن اين مقدار از‬
‫دى اكسيد كربن در كشور خودندارند ولى توانايى به دست آوردن اعتبار‬
‫كربنى را پس از اجراى پروژه هايى كه منجر به كاهش ميزان دى اكسيد‬
‫كربن در كشورشان شود را دارا مى باشند كه اين اعتبار كربنى قابل‬
‫فروش و معامله به كشورهاى توسعه يافته است و اين به معناى كاهش دى‬
‫اكسيدكربن از طريق اعمال فناورى هاى جديد در كشورهاى توسعه يافته و‬
‫يا افزايش دى اكسيدكربن از طريق پرداخت پول و كمك به كاهش دى اكسيد‬
‫كربن در كشورهاى درحال توسعه است‪.‬‬
‫اثر گرم شدن زمين‬
‫گرم شدن زمين اثرات مخرب فراوانى بر گياهان‪ ،‬جانوران و انسان ها‬
‫خواهد گذاشت كه در سال هاى اخير به دليل گرم شدن بيشتر زمين نسبت‬
‫شود‪.‬‬ ‫مى‬ ‫ديده‬ ‫بيشتر‬ ‫اثرات‬ ‫اين‬ ‫گذشته‬ ‫هاى‬ ‫سال‬ ‫به‬
‫بسيارى از گونه هاى جانورى در حال انقراض هستندو توزيع جغرافيايى‬
‫برخى از گونه هاى حيوانى نيز تغيير كرده است به عنوان نمونه بر طبق‬
‫پيش بينى هاى سازمان محيط زيست آمريكا جمعيت اردك ها تا شصت سال‬
‫ديگر به نصف كاهش پيدا خواهد كرد و يا تا پنجاه سال ديگر يك ميليون‬
‫از گونه هاى گياهى و جانورى در معرض نابودى و انقراض قرار خواهند‬
‫گرفت‪ .‬به عالوه گرمايش زمين سبب آب شدن يخ هاى قطبى شده و اين حجم‬
‫از آب به آب اقيانوس ها اضافه مى شود كه خود سبب شيرين شدن آب‬
‫اقيانوس ها خواهد شد و همين امر خود سبب تغييرات بر روى آب و هوا‬
‫خواهد شد‪.‬‬
‫تأثير گرم شدن زمين بر زلزله ها‬
‫به تازگى بعدجديدى از خطرات حاصل از گرم شدن زمين براى دانشمندان‬
‫مشخص شده است‪ ،‬اين نتايج نشان مى دهد كه تغيير توزيع آب در سياره‬
‫زمين به سبب تحوالت آب و هوايى حاصل از گرم شدن زمين سبب تأثير بر‬
‫پوسته سياره زمين خواهد شد يعنى عالوه بر انتظار روزهايى گرم در‬
‫انتظار وقوع زمين لرزه هايى بيشتر و آتشفشان هايى داغ تر و كوبنده‬
‫تر بايد بود‪.‬‬

‫وحيد ارجمند‪-‬روزنامه ايران‪-‬شماره‪3682‬‬