Istorijska gramatika italijanskog jezika 1

I predavanje

La diffusione del latino nell’Impero Romano

Do III veka p.n.elatinski jezik se širio do Atlantskog okeana na zapadu na jugu do Severne Afrike, na
istoku do Balkana, širio se ka Bliskom Istoku.

Latinski nikad nije uspeo da se nametne grčkom, trpeo uticaje grčkog jezika.
Padom Rimskog carstva dolazi do povlačenja latinskog jezika.
Dalmatski je jedini izumrli romanski jezik. (Krka, Dubrovnik.)
Granica između istočnog i zapadnog romanskog sveta - Rimini (Specija)

Latino classico – pisani jezički varijetet književnog jezika iz zlatnog perioda lat. književnosti
I vek p.n.e.- I vek nove ere. Koristili su ga prozni pisci i pesnici.

Latino volgare- jezički varijetet koji je korišćen u govoru među različitim društvenim klasaka.
Latino volgare je imao više naziva
1) latino tardo
2) latino popolare
3) latino quotidiano
4) latino colloquiale

Classico vs Volgare
2 registra istog jezika,
2 sistema koja predstavljaju razlike na fonetskom, morfološkom, sintaksičkom i leksičkom planu.

Inovacije u LV nisu nastale u jednom trenutku, neke datiraju iz arhaičnog perioda, neke iz klasičnog neke
kasnije.
U osnovi svih romanskih jezika je vulgarnolatinski ne klasičnolatinski.

GN u italijanskom uvek nastaje od N+ IOD

Kako je rekonstruisan LV?

1) ZAPISI PRIVATNOG KARAKTERA

Grafiti iz Pompeja, sigurno datirani 79. godine nove ere, značajni zbog gubitka finalnog T (amat- ama)

2) SVEDOČENJA KNJIŽEVNIH AUTORA

Književni autori koriste elemente neknjiževnog jezika, tj LV.
Plaut njegove komedije imaju tendenciju da reprodukuju LV.
Petronije ‘’Satiričar’’ autor izvrgava ruglu bogataša koji koristi govorni neučeni jezik.

3) SVEDOČENJA LATINSKIH GRAMATIČARA I LEKSIKOGRAFA

Ukazivali na greške u latinskom jeziku.
Appendix probi- glosar iz 3. veka koji se sastoji od 227 parova reči (jedna pravilna i jedna pogrešna)

speculum (non speclum) > specchio

vinea (non vinia) > vigna
auris (non oricla) > orecchio
facies (non facia) > faccia
coquus (non cocus) > cuoco

4) SVEDOČENJA POLUPISMENIH
nadgrobni natpisi, privatne prepiske

5) GRAFIJE RUKOPISA
greške prepisivača ili lažne rekonstrukcije (agustus umesto augustus > agosto)

6) TIRONSKE NOTE
prvi sistem romanske stenografije (skraćeno beleženje)

7) SREDNJOVEKOVNE DIPLOME, POVELJE, STATUTI, UGOVORI

Osnovne pojave koje karakterišu vulgarnolatinski

nestaje V deklinacija imenica,
sinkopa kod višesložnih reči
zatvaranje vokala u hijatu
gubitak finalnog T

REKONSTRUKCIJA OBLIKA REČI

Uporedna gramatika romanskih jezika poređenjem oblika reči iz različitih romanskih jezika izvršila
rekonstrukciju oblika reči od koje je nastala.
*lat.volg. passare (zvezdicom se obeležava pretpostavljeni oblik reči od koje je nastala neka reči)
ital passare fr passer
sp pasar
LEKSIKA VULGARNOLATINSKOG JEZIKA

U osnovi je klasičnolatinska leksika u pogledu oblika i značenja. (mater, canis)

Latinska leksika nasledila je iz klasičnog čvrstinu na osnovnom planu.
- konkretnost, specifičnost, ekspresivnost, fonetska čvrstina.

U LV došlo do izmena na fonetskom planu

is˃ i gubitkom određenih glasova neke reči izgubile specifičnost

Promene u leksici LV
1) unutar sistema leksike (unutrašnje promene)
2) van sistema leksike (spoljašnje promene)
3) promene širenjem hrišćanstva
4) promene nastale kao posledica spoljašnjih uticaja (pozajmljenice)

Unutrašnje promene su pre svega na nivou leksike (smanjenje broja leksema, stvaranje novih leksema)
i na nivou semantike (već postojeće reči doživele proemne u toku razvoja sužavanje ili proširenje
znaćenja , promena značenja)

LATINO - LATINO - LATINO VOLGARE ITALIANO

TERRA TELLUS TERRA TERRA
STELLA SIDUS STELLA STELLA
CAMPUS AGER CAMPU CAMPO
CRUOR SANGUIS SANGUE SANGUE
AEQUOR MAR MARE MARE
MAGNUS GRANDIS GRANDE GRANDE
POTARE BIBERE BEVERE BERE
PAROLE CONSUMATE > PAROLE FORTI (REČI KOJE NISU IMALE DOVOLJNO TELA
SASUŠILE SE, ONE KOJE SU BILE
NAJVIŠE U UPOTREBI, SAČUVANE.

EDERE > MANDUCARE > MANDUCARE > MANGIARE (preživeli oblici koji imaju
FLERE > PLANGERE > PLANGERE > PIANGERE specifičnije značenje i više
EQUUS > CABALLUS > CABALLU > CAVALLO u upotrebi, ekspresivnija i duža reč
LOQUI > PARABOLARE> PARAVOLARE> PARAOLARE >PARLARE (oblik nastao iz
hriš.latiniteta, on se hijat se krati
krati i tako nastalo parlare)
glagol je izveden preko imenice, isti razvojni put kao parola. Desava se ukrstanje izmedju
hriscanskog i govornog vulgarnolatinskog razvoja

Equus je bio opsti naziv za konja kao zivotinjsku vrstu, iz fonoloskih razloga ustupio mesto
leksemi caballus (jer se poceo mesati sa pridevom aequus-a-um jednak). Ispadanjem finalnog
S kao i sonorizacijom intervokalnog B koje prelazi u V, krajnji ishod je cavallo.

URBS> CIVITAS> CIVITAS > CITTA’ (preživljava duži oblik)

DOMUS > CASA> CASA> CASA (domus Božja kuća dobija uopšteno značenje
FLERE > PLANGERE> PLANGERE> PIANGERE
flere (plakati) plangere (plakati udarajuci se po prsima)

OS > BUCCA> BUCCA> BOCCA (zadržan oblik bucca-obraz jer se gubi finalno s kod os
pa reč postaje neprepoznatljiva)

Izvesne promene izazvane su fonoloskim transformacijama, radi izbegavanja homonimije.

Nestankom razlike u kvantitetu latinske reci OS-OSIS (kost) i OS-ORIS (usta) postaju
nedistinktivne. OS daje imenicu OSSO, a umesto OS latinski poseze za imenicom BUCCA
(obraz) koja dobija znacenje usta, a prazninu nastalu semantickim pomeranjem leksema BUCCA
popunjava germanska rec guancia. Bucca bocca (ishod kratkog naglasenog vokala u je u
italijanskom o) i dobija se rec BOCCA.
CAMBIAMENTI NEL LESSICO DEL LATINO VOLGARE

1) DEMINUTIVI (ITALIJANSKA REČ NASTAJE OD LATINSKOG DEMINUTIVA)

AURIS > AURICULA > AURICLA > ORECCHIO
FRATER> FRATELLUS > FRATELLUM > FRATELLO
AGNUM > AGNELLUM > AGNELLU > AGNELLO
GENU > GENUCULUS > GENUCLU > GINOCCHIO

2) ITERATIVNI I FREKVENTATIVNI GLAGOLI

DOBIJAJU NOVO ZNAČENJE U ITALIJANSKOM
SALIRE (SKAKATI) > SALTARE > SALTARE > SALTARE (preovladao oblik koji ima
iterativno značenje)
PINSERE (ZGAZITI) > PISTARE > PISTARE > PESTARE ( GAZITI)
CANERE > CANTARE > CANTARE > CANTARE

3) DERIVACIJA
ALTUS + IARE > ALTIARE > ALZARE
CAPTUS+ IARE > CAPTIARE > CACCIARE
MORTUS+ EX + IARE > EXMORTIARE > SMORZARE
MORSUS + ICARE > MORSICARE

4) PERIFRASI
VIERE > PRIMO VERE, PRIMA VERA > PRIMAVERA
MANE > (HORA MATUTINAS) > MATTINA (primer konverzije- iz prideva se dobija imen.)
SEMANTIČKE PROMENE ( MUTAMENTI DI SIGNIFICATO)
SUŽAVANJE ILI ŠIRENJE ZNAČENJA

ADRIPARE (GIUNGERE ALLA RIVA) >ARRIVARE (GIUNGERE A UN LUOGO)- širenje

COGNATUS (PARENTE ) > COGNATO ( MARITO DELLA SORELLA) sužavanje
NECARE (UCCIDERE) > AD+ NECARE > ANNEGARE (UCCIDERE NELL’ACQUA) suž.
MULIER (DONNA) > MOGLIE ( SPOSA) sužavanje
PARENTES (GENITORI) > PARENTI (PARENTELA) širenje
LAXARE (ALLARGARE, ALLENTARE) > LASCIARE (ABBANDONARE/PERMETTERE)
*dolazi do promene značenja, niti je prošireno, niti suženo*
MITTERE (MANDARE) > METTERE (POGGIARE) promena značenja)
MIRARE (MERAVIGLIARSI) > MIRARE(AMBIRE,TENDERE)
MAGIS ( PIU’, PIUTTOSTO) > MA (PERO’) veća promena značenja
IUNGERE (UNIRE) > GIUNGERE ( RICONGIUNGERSI, ARRIVARE) manja promena u
značenju

IL LATINO DEI CRISTIANI

spoljašnje promene izazvane su širenjem hriščanstva

ANGELUM (MESSAGGERO-poslanik, ko prenosi poruku) > ANGELO

MARTYREM (TESTIMONE) > MARTIRE (mučenik)
PARABULAM (SIMILITUDINE) > PAROLA u jevanđeljima se pripovedale reči iz života
dolazi do promene pa uopštavanja značenja reči
Hristova reč- reč
Leksema parola izgubila je svoju hrišćansku karakterizaciju.Paleohrišćanski latinski preuzeo
ovu leksemu iz grčkog jezika, kao oznaku za parabolu, priču kojom Isus u Jevanđeljima
objašnjava verske istine s moralnom porukom,služeći se poređenjima (poput parabola o bogatašu
koji se razmeće. Antonomastički ovaj oblik postaje oznaka za reč uopšte.

CAPTIVUM (zatvorenik) > CATTIVO preko sintagme captivus diavoli- zarobljenik đavola
postaje pridev captivus (zao čovek, loš čovek)
ECCLESIAM (ASSEMBLEA) > CHIESA skup ljudi a potom zajednica ljudi koji su verovali
u Hrista
PAROCHIAM (VICINATO) > PARROCCHIA komšiluk, zajednica stranaca
PLEBEM ( POPOLO) > PIEVE (ŽUPA)
CONVERSIONEM (RIVOLGIMENTO ) > CONVERSIONE (PROMENA VERE)

AGGETTIVI DI RELAZIONE
arborem> albero> arboreo

Claudium> Claudio (trebalo Chioggio/ Chiozzo)

ALOTROPI
LATINO PAROLE POPOLARI PAROLE DOTTE
VITIUM VEZZO VIZIO
DISCUM DESEO DISEO
CIRCULUM CERCHIO CIRCOLO
AREAM AIA AREA
PLATEAM PIAZZA PLATEA
PLEBEM PIEVE PLEBE
MENSEM MESE MENSILE
DIURCUM GIORNO DIURNO
VITRUM VETRO VITREO
PLUMBUM PIOMBO PLUMBEO
ARBOREM ALEBERO ARBOREO
LIGNUM LEGNO LIGNEO

III predavanje

Influsso greco

Grčki jezik delovao kao

1) sostrato
2) adstrato
3) superstrato

Na teritoriji južne Italije (Magna Grecia) delovanje grčkog odozdo (lingua di sostrato)
supstrat. Uticao na latino volgare.

LINGUA DI ADSTRATO - U LEKSICI KLASIČNOG LATINSKOG NALAZI SE VELIKI

BROJ GRECIZAMA OD STARIJIH VREMENA+ UTICAJ
HRIŠĆANSTVA.

LINGUA DI SUPERSTRATO - ( U SREDNJEM VEKU KADA JE VIZANTIJA DRŽALA

KOLONIJE U JUŽNOJ ITALIJI.

SUPERSTRATO CULTURALE- OZNAČAVANJE TERMINA U NAUCI I TEHNOLOGIJI.

VELIKI BROJ REČI IZ SVAKODNEVNOG ŽIVOTA

OLIVO/ CILIEGIO/ DATTERO/ MANDORLO
RISO/ FRAGIOLO/ SEDANO/ PREZZEMOLO
GAROFANO/ PEPE, COLLA, INCHIOSTRO,
GESSO, CARTA, CORDA, MATASSA, OLIO,
BURRO, MASSA, CAMERA, BAGNO, PIAZZA,
BOTTEGA, BRALESTRA SPADA

HRIŠĆANSKI GRECIZMI (CHIERICO, MONACO, PRETE, VESCOVO,

BASILICA, CHIESA, BATTESIMO

ELEMENTI GERMANICI
GERMANSKI UTICAJI DELOVALI KAO SUPERSTRATI.
DOMINACIJA (KULTURA, EKONOMIJA, POLITIKA)
ZA VREME RIMSKOG CARSTVA LATINSKI DELOVAO NA GERMANSKI.
PADOM RIMSKOG CARSTVA, DOLAZI DO JAČEG UTICAJA GERMANSKOG
NA LATINO VOLGARE (V VEK).
ONI SU VAŽNI ZA LATINO VOLGARE NE LATINO CLASSICO.

1) ELEMENTI GOTICI (OSTROGOTI) OKO 70 REČI

DELOVALI KAO SUPERSTRAT. (SEVERNA ITALIJA) SAMO POLA VEKA VLADALI
PRVA POLOVINA VI VEKA, ŠTO NIJE BIO DOVOLJNO DUG VREMENSKI PERIOD
DA BI UTICAJ BIO VEĆI. .
NAJSLABIJI OD SVIH GERMANSKIH UTICAJA.
VEĆINA VOJNI TERMINI
BRIGLIA/ FIASCO / BANDO/ GUARDIA/ ELMO
ARREDARE/ CORREDARE/ ALBERGO/ SPOLA/
SCHIATTA/ GUERCIO/ SCHIETTO/ LOBBIA

2) ELEMENTI LONGOBARDI BLIZU 300 REČI

VLADAVINA U ITALIJI PREKO 2 VEKA (568- 774)
VEĆI UTICAJ, NAMETNULI DRŽANU ORGANIZACIJU I UPRAVU.
NAJVEĆI UTICAJ (LIČNA IMENA I TOPONIMI)
TOPONIMI (ENGO- INGO)
LIČNA IMENA ( BERTO, ALBERTO, ALBERTI, BERTONINI)
IMENICE NA GV/ S IMPURA.
STRAMBERGA, STRALE
SPIARE, SPALTO, BALCONE
BANCA, PANCA, SCRANNA,
SCRANNO, GRUCCIA, GUANCIA,
SCHIENA, SPACCARE, STROFINARE,
RIVVO, TUFFARE
3) ELEMENTI FRANCONI
SMENILI LONGOBARDE NA VLASTI. DOŠLI NA TERITORIJU ITALIJE SA VEĆ
FORMIRANOM DRŽAVOM. (6-9. VEK NEPREPOZNATLJIVE KAO TUĐICE)
UTICAJEM PROVANSALSKE POEZIJE UŠLE U GALOROMANSKI
GUERRA/ GONFALONE/ TREGNA/ FEUDO
ABBANDONARE/ DARDO/ GUARNIRE/ GUANTO
BARONE/ GUARIRE/ GALOPPARE/ GUARDARE/ GUADAGNARE/
MARCA/ ARDIRE

ELEMENTI ARABI
ARAPSKA DOMINACIJA NA SICILIJI, UTICAJI NA JUGU U RAZLIČITIM
OBLASTIMA ŽIVOTA. DELOVALI KAO SUPERSTRATO
ARABIZMI UŠLI VELIKIM DELOM PREKO SICILIJE, ALI MNOGO VEĆI
UTICAJ PREKO IBERIJSKOG POLUOSTRVA.
ARAPSKI JE BIO PRENOSILAC SA PERSIJSKOG I INDIJSKOG.
TURCIZMI I ARABIZMI SU U ITALIJANSKI UŠLI POSREDOVANJEM DRUGIH
EVROPSKIH JEZIKA.

ARANCIA, LIMONE, CARCIOFO,

MELANZANA, TIBES, TABACCO,
ZAFFERANO, ZUCCHERO, COTONE

ALGEBRA, ALGORITMO, ALCHIMIA, ZENIT

FENOMENI FONETICI DEL LATINO VOLGARE

PROMENE U FONETICI I MORFOLOGIJI U (LV) PRE SVEGA SU UNUTRAŠNJE

PRIRODE.

1) ISPADANJE FINALNOG M ( U GOVORU I PISANJU, IAKO SE U POEZIJI PISALO,

NIJE SE IZGOVARAO BROJ SLOGOVA U STIHU)
2) GUBLJENJE NAZALNOG KONSONANTA U INTERVOKALNOJ SUGLASNIČKOJ
GRUPI ( NS >S)
MENSE(M) > MESE

3) TENDENCIJA U LATINSKOM GOVORNOM JEZIKU KA MONODIFTONGACIJI

DIFTONGA (AU,AE,OE)

AU > O CAUDAM > CODA > CODA

FAUCEM > FOCE

U SREDNJEM VEKU AU > O AURUM > ORO

CAUSAM > COSA
PAUCUM > POCO
LAUDO > LODO

OE > E POENAM > PENA (dugo e po pravilu daje zatvoreno e)

AE > E (vrlo brzo počinje da se čita ko otvoreno e, a otvoreno e u naglašenom položaju

diftongira u ie

LAETUM > LETO (l.volgare) > LIETO (italiano)

CAELUM >CELUM CIELO

MAESTRUM > MESTRO (nisu u otvorenom slogu zato nema digtongacije)

PRAESTO > PRESTO

Vokali
Klasičnolatinski razlikuje dužinu vokala- kratak i dugi
u naglašenom položaju bilo je 10 vokala

Vokali vulgarnolatinskog
Dugi vokali počinju da se izgovaraju kao zatvoreni
venit > veenit
solum > soolum

Kratki vokali počinju da se izgovaraju kao otvoreni

venit > venit
solum> solum
počinje da se razlikuje otvorenost i zatvorenost vokala
Vulgarnolatinski vokalski sistem postaje kvalitativan razliku od LC koji je bio kvalitativan
gubi se distinktivna vrednost vokala

NAGLAŠENI VOKALSKI SISTEM U LATINO VOLGARE

I > i
I, E > e
E >e
A, A > a
O>o
O, U > o
U>u
FILUM > FILO
MILLE > MILLE
VIVO > VIVO

PILUM > PELO

MITTO> METTO
LIGNUM > LEGNO

TELAM > TELA

STELLAM > STELLA
LEGEM > LEGGE

SEPTEM > SETTE

FESTAM > FESTA
PECTUS > PETTO
MARE > MARE
FABULAM > FAVOLA
ALAM > ALA
OCTO > OTTO
FOSSAM > FOSSA
PORAM > PORCO

MONSTRUM > MOSTRO

FLOREM > FIORE
SOLEM > SOLE

MUSCAM > MOSCA MURUM > MURO

PURUM > PURO PURUM > PURO
CRUCEM > CROCE
PULLUM > POLLO

NENAGLAŠENI VOKALSKI SISTEM (VOCALISMO ATONO)

LATINO CLASSICO I- i
I, E, E – E
A,A – A
O, O, U, - O
U–U

U ITALIJANSKOM U NENAGLAŠENOM POLOŽAJU SVI VOKALI SU ZATVORENI!

PRIVATUM > PRIVATO
FORIS > FUORI
VINDEMIAM > VENDEMMIA
UBI > OVE
PENSARE > PESARE
TENERE > TENERE
SEPELIRE > SEPPELLIRE
LITTERAM > LETTERA
HABEBAT > AVEVA
CASAM > CASA
PORCELLUM > PORCELLO
ODOREM > ODORE
MONSTRARE > MOSTRARE
GLANDULAM > GHIANDOLA
DURARE > DURARE
QUANDO > QUANDO
TABULA > TAVOLA
MUGIRE > MUGGIRE

TOSKANSKA DIFTONGACIJA (DITTOGAMENTO TOSCANO)

e > je
o > wj

kratko e se otvara i diftongira kratko o se otvara i diftongira

DEDIT > DIEDE BONUM > BUONO
FERUM > FIERO NOCET > NUOCE
HERI > IERI LOCUM > LUOGO
PETRAM > PIETRA NOVUM > NUOVO
METERE> MIETERE

LAETUM > LIETO

AE DIFTONG U KLAS. LATINSKOM, ISHOD JE E > IE U OTVORENOM I
NAGLAŠENOM SLOGU

CORE > CUORE (COR, CORDIS LAT.CLAS)

KRATKO O DIFTONGIRA U UO U OTVORENOM NAGLAŠENOM SLOGU

ALI! PERDO > PERDO ZATVOREN SLOG, NEMA DIFTONGACIJE

CORPUS > CORPO
COCTA> COTTA (tonicni vokal o u zatvorenom slogu nema diftongacije)
IZUZECI OD PROMENA IZ VULGARNOG LATINSKOG

LATINISMI (UČENE REČI) NISU PROŠLI KROZ JEZIČKI RAZVOJ VEĆ SU DIREKTNO
PREUZETI IZ LATINSKOG, BEZ VEĆIH PRILAGOĐAV.

DECIMUM > DECIMO (ali DECEM > DIECI jer je narodna reč)
MODUM > MODO
FORUM > FORO

AU (LATINO CLASSICO) > O OTVORENO O KOJE JE POREKLOM KLASIČNI DIFT.

AU – NE DIFTONGIRA!
AURUM > ORO
CAUSUM > COSA
PAUCUM > POCO

PAROLE SDRUCCIOLE- nekada dolazi do DIFTONGACIJE nekad ne.

kratko e diftongira /ie/ LEVITUM > LIEVETO>LIEVITO (zatv.post.vokala e u nefin.slogu)

u otvorenom naglašenom TEPIDUM > TIEPIDO
slogu HOMINES > UOMINI
SOCERUM > SUOCERO

kod višesložnih reči koje imaju OPERAM > OPERA

akcenat na 3.slogu od kraja PECORA > PECORA
nema diftongacije

erant>iera> era
era bello (posizione protonica)
kraći oblici gube akcenat jer se spoj doživljava kao jedna jedinica i akcenat se prebacuje
i nema razloga za diftongaciju.

U 3 PAROKSITONE REČI NE DOLAZI DO DIFTONGACIJE

BENE (BENE) → (KORISTI SE UZ PRIDEV PA NEMA RAZLOGA ZA DIFT.

NOVEM (NOVE) → BROJ ISPRED IMENICE , BILO BI NUOVE
ILLE (LEI) → ZBOG POLOŽAJAREČI U REČENICI BILO BI ILLEI

U 2 SLUČAJA STAROITALIJANSKI OBLICI REČI IMALI SU DIFTONG

KOJI SE POTOM SVEO NA PROST VOKAL

1) KADA SE DIFTONG TEŠKO IZGOVARAO

NAKON GRUPE KONSONANATA + R (TAKAV SPOJ OTEŽAVAO IZGOVOR)
BREVEM > BRIEVE> BREVE
PRECAT > PRIEGA > PREGA
TREMAT > TRIEMA > TREMA
PROBAT > PRUOVA > PROVA

2) IZA PALATALNOG KONSONANTA DOLAZI DO SVOĐENJA DIFTONGA AKO SE

VOKAL NAĐE IZA KONS. GRUPE ZBOG TEŽINE IZGOVORA.

FILIOLUM > FIGLIUOLO > FIGLIOLO

 AREOLAM > AIUOLA>AIOLA
IOCAT > GIUOCA>GIOCA
HISPANIOLUM > SPAGNUOLO> SPAGNOLO

PRAVILA POKRETNOG DIFTONGA (regola del dittongo mobile)

ANALOGIJA JE REDUKOVALA VARIJACIJE I USKLADILA PARADIGME.

1) PROŠIRIVŠI DIFTONG I U PROTONICI

CHIEDERE → CHIEDO ALI CHIEDEVO, CHIEDERO’ (sačuvao se zbog iste osnove)
NUOVO MA NUOVISSIMO (odudara od pravila jer se akcenat pomera na I,ali se zadržava
ista osnova na koju se dodaje sufiks)
2) OPREDELIVŠI SE KONSTANTNO ZA NEDIFTONGIRANI OBLIK
LEVARE→ LEVAT → LIEVA → LEVA
ANAFONEZA (PODIZANJE VOKALA)
ANAFONEZA
PODIZANJE 2 ZATVORENA TONIČNA VOKALA ( e > i o > u ) ISPRED
NEKIH KONSONANATA I KONSONANTSKIH GRUPA. DEŠAVA SE U NAGLAŠENOM
POLOŽAJU.PODIŽU SE JER DA BISMO IH IZGOVORILI MORAMO PODIĆI USNE

1) e > i (DOBIJA SE TONIČNO I OD E SPRED GL, GN ZATO ŠTO POTIČU IZ

KLASIČNOG LATINSKOG
LJ (li ) NJ (ni) (I TONIČNO OD LAT. VOLGARE,
e ISPRED GL, GN JER POTIČU IZ LATINO CLASSICO)

CONSILIUM > CONSEGLIO > CONSIGLIO

MATRINIAM > MATREGNA > MATRIGNA
tiliam > teglio > tiglio (kratko i dalo zatvoreno e)
gramineam> gramegna> gramigna
familiam> fameglia> famiglia
pugnum> pogno> pugno (kratko u dalo zatvoreno o, koje se zatvorio u U pod uticajem spoja g n
ALI AKO GN POTIČE OD LATINSKE KONSONANTSKE GRUPE NEMA ANAFONEZE
JER SE GN NE ČITA KAO NJ, VEĆ GN

LIGNUM > LEGNO (umesto ligno)

SIGNUM > SEGNO (umesto signo)

2) I TONIČNO OD E IZ LATINO VOLGARE ( ISPRED NAZALNOG VELARNOG TJ

U TONIČNO OD O ZATVORENOG ISPRED SUGLASNIKA NG,NK )
 LINGUAM > LENGUA > LINGUA
VINEO > VENCO > VINCO
FUNGUM > FONGO > FUNGO
LONGUM > LONGO > LUNGO
ung(u)lam> onghia> unghia (tonicni vokal o se zatvorio u U jer posle n sledi zvucni velar G)
sinkopa protonicnog vokala u, izazvala je dalje promene. G+L
se svodi na prosto G+ IOD
ungere> onghere> unghere
spongiam> spongna>spugna

ALI! TRUNCUM> TRONCO (NEMA ANAFONEZE KADA ZATVORENO O I

VELARNI NAZAL N PRETHODE BEZVUCNOM
VELARU K SPOJ ONK)

jedini primer kada dolazi do anafoneze uprkos spoju ONK)

iuncu(m)> gionco> giunco

ANALOGIA (DEJSTVO ANALOGIJE U IZJEDNACAVANJU PARADIGME)

CINGERE > CENGERE> CINGERE
CINGO > CENGO> CINGO

ALI! (CINGEBAT > CINGEVA (UMESTO CENGEVA) ANAFONEZA!!!

( CINCTUM > CINTO (UMESTO CENTO)
KRATKO I PRELAZI U ZATVORENO E,ALI NA OSNOVU ANALOGIJE ZADRZAN
OBLIK ZBOG OSNOVE
PUNGERE > PONGERE> PUNGERE
PUNGO > PONGO> PUNGO

PUNGENGO > PUNGENDO (UMESTO PONGENDO) ANAFONEZA!!!

PUNCTUM > PUNTO (UMESTO PUNTO) AKC.SE POMERA
ZATVARANJE TONIČNIH VOKALA U HIJATU

NAGLAŠENI VOKALI e,e,o,o KOJI SE NALAZE ISPRED NEKOG DRUGOG VOKALA

OSIM i SE ZATVARAJU U i, u

MEUM (> MEO > MEO) > MIO (OTVARANJE VOKALA U>O,POTOM ZATVARANJE)
DEUM (> DEO > DEO ) > DIO (umesto DIEO nije doslo do diftongacije)
TUAM ( >TOA) > TUA
BOVEM (> BOE > BOE) >BUE (v rano ispalo)

NENAGLAŠENI VOKALI e,e,o,o ISPRED I

MEI > MEI > MIEI (DOLAZI DO OTVARANJA VOKALA, A NE ZATVARANJA,
OTVORENO E DIFTONGIRA U OTVORENOM SLOGU )
BOVES> BOI >BUOI (S SE PALATALIZUJE U I, V ISPADA, O DIFTONGIRA)

VOLEO> VOLIO >VOGLIO (ZATVARANJE VOKALA U HIJATU, POTOM I ISPRED O

DAJE GL)
TENEO> TENIO > TENGO
N I DAJE G (JOTOVANJE)
DEI > DEI (TREBALO DIEI,NE DOLAZI DO DIFTONGACIJE, JER U HRIS.NEMA VISE
BOGOVA)

NE DOLAZI DO ZATVARANJA TONICNIH VOKALA U HIJATU!!!

1)POJAVA SE NE OSTVARUJE U LATINIZMIMA, OBIČNO VLASTITE IMENICE KOJE
SU U SREDNJEM VEKU PRETRPELE UTICAJ CRVENOG LATINSKOG.

MATTHAEUS >MATTEO (Mattio)

BARTHOLOMEAUS>BARTOLOMEO (Bartolomio)
ANDREAS>ANDREA (Andria)

2) REČIMA VEZANIM ZA PAGANSKU KULTURU

DEAM > DEA (nije doslo dozatvaranja tonicnog vokala e u hijatu, bilo bi dia)

3) DREVNIM ZAVRŠECIMA IMPERFEKTA GLAGOLA NA ERE

TEMEA> TEMEVA
PAREA > PAREVA
PRENDEA > PRENDEVA

ISPADANJE VOKALA U U INTERVOKALNOM POLOŽAJU GLAGOLA 2. I 3.

KONJUGACIJE, KASNA POJAVA PA NIJE BILO VREMENA ZA ZATVARANJE.

NENAGLAŠEN VOKALSKI SISTEM (VOCALISMO ATONO)

U NENAGLAŠENOM SLOGU SVI VOKALI SU ZATVORENI!

POSIZIONE TONICA (ACCENTO PRIMARIO)

PROTONICA ( SILLABA CHE PRECEDE LA TONICA)
 POSTONICA (SILLBA CHE SEGUE LA TONICA)
INTERTONICA (SILLABA FRA L’ACCENTO PRIMARIO E SECONDARIO )

FE LI CE (FE-PROTONICA LI- TONICA CE- POSTONICA)

FORME RISOTONICHE - akcenat na osnovi

FORME RISOATONE - akcenat na nastavku

E PROTONIČNO

E PROTONIČNO IZ LATINO VOLGARE TEŽI ZATVARANJU U I U TOSKANI.

PROTONIKA- PRETHODI NAGLAŠENOM SLOGU
U NARODNIM REČIMA PRELAZI U I (e >i)
DECEMBREM (LAT. CLASS) > DECEMBRE (LAT.VOLG) > DICEMBRE

MENSURAM > MESURA> MISURA

TIMOREM > TEMORE > TEMORE> TIMORE
RE> RI (OD NAROD.REČI)

OVA PROMENA IZRAZENA JE I NA SINTAKSICKOM NIVOU, NE SAMO NA NIVOU

RECI, IMAJU I ZBOG POLOŽAJA U PROTONICI NA REČENIČNOM NIVOU.
DE ROMA> DI ROMA
ME LAVO > MI LAVO
TE AMAT > TI AMA
IN>EN>IN

PREDLOG JE IZGUBIO SVOJ AKCENAT, JER JE CLAN SINTAGME, AKCENAT JE NA

SLEDECOJ RECI, TO JE SLUCAJ SA SVIM PRAVIM PREDLOZIMA.

IZUZECI (OBLICI DOZIVELI RELATINIZACIJU U DOBA RENESANSE, DOLAZI DO

PONOVNOG OTVARANJA

FELICEM > FILICE > FELICE

DELICATUM > DILICATO > DELICATO
AEQUALEM > IGUALE > EGUALE

NEMA RELATINIZACIJE KOD POLULATINIZAMA I LATINIZAMA

NEGOTIUM > NEGOZIO VENENUM > VELENO (disimilacija N postalo L)
SERENUM > SERENO DECEDERE > DECEDERE
SECRETUM > SEGRETO DETRAHERE > DETRARRE
REPLICARE > REPLICARE RECEDERE > RECEDERE

PROTONIČNO E SE MOŽE ZADRŽATI KOD IZVEDENICA ZBOG UTICAJA OSNOVNE

REČI
TELARIUM > TELAIO ( INFLUSSO DI TELA) PAROLA DI BASE

KOD IZVEDENICA AKCENAT SE POMERA

FIDELEM > FEDELE (PER INFLUSSO DI FEDE)
PEIOREM > PEGGIORE (PER INFLUSSO DI PEGGIO)

KOD GLAGOLA SE TEŽI IZJEDNAČAVANJU RIZOTONIČNIH I ARIZOATONIH

OBLIKA

ARIZOTONIČNI OBLICI CIRCAT > CERCA

U ITALIJANSKOM ALI! CIRCABAT > CERCAVA (AKC.SE POMERA NA
NASTAVAK )
CIRCARE > CERCARE (NE CIRCARE!)

VIDET > VEDE

ALI! VIDEBAT > VEDEVA (NE VIDEVA!)
VIDENDUM>VEDENDO (NE VIDENDO!)

PROTONIČNO O

O SE ZATVARA ČESTO U U U PROTONICI

KRATKO I DUGO O, KRATKO U, I DIFTONG AU DAJU U
AUDIRE > odire > udire
(diftong au po pravilu daje o pa se o u protonici zatvara u U)
occidere > occidere> uccidere (zatvara se u U u protonici)
cocinam> cucina (zatvara se u U, gubitak finalnog M)
bottelum > budello (zatvara se u U u protonici, t>d sonorizacija)
polire> pulire ( o se zatvara u U u protonici)

uncinu(m) > oncino> uncino (zatvaranje protonicnog vokala o>u)

IZUZECI
auriculam > orecchia (umesto urecchia)
oboedire > obbedire-ubbidire
olivam> oliva- uliva
molinam> molino- mulino

Ukoliko o nastaje od diftonga au u nekim slučajevima dolazi do disimilacije i umesto

augustum > ogosto > ugusto dobijamo
augustum > agosto
(disimilacija predstavlja nestanak nekog glasa pod uticajem istog ili sličnog glasa u reči)
dešava se zbog poteškoća da se izgovore dva jednaka ili slična glasa na malom rastojanju.
zato jedan od njih se ili menja ili iščezava.

Primeri disimilacije
peregrinum > pellegrino
arborem > albero
quaerere> chiedere (zbog dva ista sloga re,re, r prelazi u d)
venenum> veleno

Vokalska disimilacija
natare> notare> nuotare (umesto nadare)
inimicum > nemico

Postonično nefinalno I
Pod uslovom da kratko I nije finalno

Kratko i daje u vulgarnolatinskom zatvoreno e a potom u daljem razvoju se zatvara u I

ukoliko se nađe u postonici. Postonika je slog posle akcentovanog sloga.
I>E>I

unicum > (uneco) > unico

dominicam > (domeneca) > domenica
homines> (uomene) > uomini (kratko o diftongira u otvorenom i naglašenom slogu o>uo, pre
ispadanja finalno s palatalizovalo vokal e koji mu prethodi u i)
animam > (anema) > anima (ispadanje finalnog m)
feminam > (femena) > femmina (ispadanje finalnog m)

ILE facilem > facile

grandinem> grandine
ordinem > ordine
utilem > utile
gracilem> gracele> gracile

Ako postonični nefinalni vokal e iz latino volgare predstavlja kratko e iz

latino classico teži zadržavanju u itaijanskom obično ispred R
litteram> lettera (umesto lettira)
dixerunt > dissero

Kao i kod glagola III latinske konjugacije koji se zavrsavaju na ERE)

zadrzava se protonicni vokal e, bez zatvaranja u i)

Legere> leggere (ne leggire)

mittere> mettere (mettire)
vivere> vivere (vivire)

Dolazi do prelaza vokala a iz spoja ar u er kada se taj spoj nađe

u intertonici i protonici. Uslov je da je višesložna reč

comparare> comperare (narodna reč) ali i comparare (učena) alotropi

Margarita> Margherita (u intertonici između primarnog i sekundarnog
akcenta)
cambarum > gambero (sonorizacija c>g)
Tvorba futura i kondicionala
laudar(e) at > lodara’> lodera
cantare > cantare (ei) > cantarei > canterei
Kod reči sa sufiksom eria (lat aria)
macelleria, porcheria,pescheria, osteria
Kod reči sa sufiksom erello ( ariustellus> arellus)
vecchierello,fatterello (služi za tvorbu deminutiva)
sa sufiksom ereccio (arius + iecus > ariceus)
casereccio, boschereccio, villereccio
zafaran > zafferano
widerlon > guiderdone

Kod novojih reči ova promena nije dosledna

mozzarella
bustarella
pennarello
spogliarello
dollaro

Dvostruki ishod
acquerello e acquarello
casereccio e casareccio
vecchierello e vecchiarello
uobičajenije sa prelaskom ar u er

Labijalizacija vokala u protonici

Ukoliko je iza protoničnog vokala neki labijal (p,b,mf,v) dolazi do
labijalizacije.
Najčešća promena je e>o ali ima I e>u

debere > devere> dovere (intervokalno b prelazi u v-spirantizacija)

demandare> domandare
ebraicum > ubriaco
aequalem > eguale> uguale (ishod diftonga ae je e)
de mane > domani (e se tretira kao o u protnici)
de post > dopo
similiare > somigliare (kratko i prelazi u zatvoreno e, koje ispred labijala
m daje o)
reversiare> rovesciare (labijalizacija, e prelazi u o isped labijala V)
indivinare > indovinare
limacam > lumaca

officinam> fecina> fucina

Vežbe
Curado > corrado (učeni) i currado (narodni oblik reči)
de> di (e u protonici prelazi u i jer jednosložni predlozi nemaju svoj akcenat)
udito (o prelazi u U u protonici)
veduto (trebalo da pređe u I trebalo viduto, ali nije zbog ujednačavanja paradigme)
puote (naglašeno o diftongira u uo)
semper > sempre (nije došlo do diftongacije zbog zatvorenog sloga, bilo bi siempre)metateza
tenendo (zadržan vokal zbog paradigme, umesto tinendo)
operam > opera (nema diftongacije, u učenim rečima i rečima naglašenim na 3.slogu otpozadi
nema diftongacije.)

Fenomeni generali

Prilikom nastanka oblika reči dolazilo do dodavanja vokala, konsonanta ili sloga
Razlozi nisu etimološki, koristili su se u cilju olakšavanja izgovora.

Prosteza (prostesi) umetanje vokala na početku reči

Epenteza (epentesi) umetanje vokala ili konsonanta unutar reči
Epiteza (epitesi) umetanje vokala na kraju reči

Prosteza
dodavanje vokala (i) ispred reči koje počinju sa S IMPURA kada bi joj prethodila reč koja
se završava konsonantima (predlozi npr.)

La scuola (kada bi se našlo u reči sa predlogom dodavalo se prosto i) in iscuola

dejstvo paradigme dovelo do ujednačavanja

Lo scritto ali per iscritto (napismeno) jedini primer gde je opstala prosteza!

per ischerzo uvođeno u cilju olakšavanja izgovora

con isdegno
in Isvizzera
in Ispagna

Epenteza
1) umetanje konsonanta V da bi se izbegao hijat u izgovoru
Johannes> Giovanni (h prestaje da se izgovara, stvara se hijat oa zato se dodaje V)
Iod se palatalizuje u Đi
Mantuam> Mantova (kratko u prelazi u zatvoreno o)
Genuam > Genova
viduam > vedova (kratko i prelazi u zatvoreno e)
manualem > manovale (all.dotto manuale)
ruinam> rovina

2) ubacivanje vokala i da bi se izbegla grupa sm (tj. olakšao izgovor)

spasmum>spasimo (all.spasmo)
phantasma > fantasima (all. fantasma)
ismum > esimo (all. ismo)
baptismum> battesimo

Vokalska epiteza

cor> cuore (uvedeno epitetičko e kao vokal oslonac, jer imenica pripada 3. deklinaciji)
imenice sr.roda iz latinskog su u italijanskom uglavnom muškog roda)
sum,sunt> sono (uvedeno epitetitičko o jer se svako 1. Lice jednine u prezentu završava na o
a i 3. lice množine)

vokal oslonac e se dodaje na jednosloznim recima sa akcentom na poslednjem slogu

piue, virtue, fue

Silabička epiteza (dodavanje sloga ne)

sine, none, mene
Ispadanje vokala O ili sloga

afereza (ispadanje vokala na početku reči)

sinkopa (ispadanje vokala u sredini reči)
apokopa (ispadanje vokala na kraju reči)

Silabička afereza
u oblicima pokaznih prideva
questo> sto (sta faccenda)
stamane, stasera, stanotte,stavolta (nastali dejstvom afereze, zadrzani oblici i danas)

Neprepoznavanje člana (la discrezione dell’articolo)

Kao posledica neprepoznavanja člana dolazi do afereze

abbatissam > abbadessa> (l)a badessa> badessa (abbadessa ili badessa)

apothecam> abottega> (l)a bottega > bottega
harenam> (l)a rena> rena (alotrop arena uceni oblik)

episcopum> ovescovo> l’ovescovo> vescovo

1) p>b> v (sonorizacija pa spirantizacija)
2) labijalizacija protoničnog vokala e>o ispred labijala v
3) kao posledica neprepoznavanja člana dolazi do afereze i gubi se početni vokal o

Sinkopa
nikad se ne sinkopira naglašen vokal, sinkopa izaziva dalje promene.
2 vrste sinkope jos u LV.

1) sinkopa postoničnog vokala ulum-ulam

circ(u)lum > cerchio (kratko i prelazi u zatvoreno e)
mac(u)lam > macchia
vet(u)lum > vecchio
spec(u)lum> specchio

periculum > pericolo (nije doslo do sinkope) narodna rec bi glasila pirichio

2) sinkopa vokala u intertonici

cer(e)bellum > cervello
bon(i)tatem > bonta’
 ver(e)cundiam > vergogna
ul(u)lare> ur(u)lare> urlare (disimilacija) ulare (narodna rec)

drugi primeri sinkope

vir(i)dem> verde
cal(i)dum> caldo
sol(i)dum> soldo
dom(i)nam> donna (regresivna asimilacija)

sinkopa izaziva dalje promene, italijanski podnosi spojeve rd,ld ali ne podnosi mn.
Do sinkope u italijanskom dolazi najcesce prilikom tvorbe futura i kondicionala.

Apokopa (troncamento)
Postoji silabicka i vokalska apokopa.

Silabicka samo u gran, san, po’

u staroitalijanskim tekstovima,u poeziji je cesta
die umesto diede
pie’ umesto piede
ver umesto verso
me’ umesto meglio
vo’ umesto voglio

Oblici visesloznih imenica nastali kao u upotreba u recenicnom lancu (apocope aplologica)
civitatem de Roma > civitade de Roma> citta’ di Roma
zbog ponavljanja istih ili slicnih slogova dolazi do apokope
virtutem de Cristo> virtude de Cristo> virtu’de Cristo

Vokalska apokopa
obavezno buon giorno! ne buono giorno
Professor Bianchi ne professore

fakultativna amor(e) mio

un bicchier(e) d’acqua
Kada moze doci do vokalske apokope?
Nikada na kraju recenice, niti ispred pauze.
U pesnickom jeziku na kraju reci je bilo moguce, osim ukoliko rec nije naglasena na poslednjem
vokalu (citta’,virtu’)
Do vokalske apokope moze doci ako prethode likvide l,r,m,n
fin qui
fil di ferro

a se obavezno apokopira kod primera

suor Maria
(svi oblici koji su se zavrsavali sa ora) allora, ancora

Do vokalske apokope ne dolazi kod morfoloskih elemenata koji grade mnozinu tj. Vokala i ili e
un buon padre ali ne i buon padre
Prilicno je nepredvidljiva
** car padre (ne moze!)
** un veicol veloce (ne moze, jer se vokalska apokopa ne vezuje za naucni i strucni jezik)
sa dve zvezdice obelezavamo neispravan gramaticki oblik reci

Ispadanje finalnog konsonanta M,T,S

M,T prestali da se izgovaraju

S u finalnom polozaju ne ispada odmah, ako ne ispadne izaziva promene.

Finalno S se palatalizuje u vokal I

post> poi (t prestaje da se izgovara) s>i
nos> noi
vos> voi

u drugim slucajevima finalnos nije ispalo vec dozivelo asimilacijuprema pocetnom konsonantu
kojisledi (u okviru recenice)

tres capras> tre capre (jednacenje prema konsonantu koji sledi (trekkapre)
s ispada tako sto se asimiluje prema pocetnom konsonantu reci koje sledi.

Viseslozne reci
a>e
e>i vise palatalni vokali
Asimilacija (u cilju izbegavanja teskih konsonantskih grupa)

1) progresivna (2. Konsonant se asimiluje prema 1.

2) regresivna (1. prema 2.)

Regresivna asimilacija
PS>SS ipsum > esso (kratko i daje zatvoreno e)
scripsi > scrissi

PT>TT scriptum> scritto

optimum > ottimo
ruptum> rotto
septem > sette

DV>VV advenire>avvenire
advisare> avvisare

MN>NN damnum> danno

somnum> sonno
(izuzetak gamba)

CT>TT factum> fatto

dictum> detto (i kratko daje zatvoreno e)
advisare> avvisare

CS> 1) SS fixare> fissare

saxum> sasso
vixi> vissi

2) Š laxare> lasciare (lassare)

axillam> ascella (kratko i dalo e)
maxillam> mascella
coxam> coscia

GD> DD
frigidum> frigdu> freddo
Heinrich> Arrino
Magdalenam > Maddalena
Progresivna asimilacija (samo u dijalektima)
andra’ (anna)
quando (quanno)
mondo (monno)
piombo (piommo)

Sonorizacija
Bezvucni konsonanti prelaze u zvucne
K>G
T>D
P>B a u intervokalnom polozaju odmah u V-spirantizacija)
S>Z

retko na pocetku reci dolazi do sonorizacije (casa,terra,padre,cane,)

ali
kampe> *camba> gamba
kolfos> golfo
cattum> gatto
locum> luogo
quiritare> critare> gridare (qu prelazi u palatal c usled disimilacije,sinkopa protonicnoga vokal
quiritat> crita> grida protonicnoga vokala i,zato sto protonika nema sekundarni akcenat)
crassum> grasso

U intervokalnom polozaju
lacum > lago
acum> ago
locum> luogo

ali focum> fuoco (umesto fuogo)

amicum> amico
petram> pietra (umesto piedra)
vitellum> vitello (umesto vidello)

T>D
matrem> madre
patrem> padre
stratam> strada

P>B>V
ripam> riba> riva
recuperare> ricoberare> ricoverare (recuperare all.)

! cepullam> cipolla (kratko e daje i)

apertum> aperto
sapere> sapere (umesto sabere)

Spirantizacija

na pocetku B ostaje isto (bonum> buono, labbrum> labbro)

u intervokalnom polozaju B>V

habere> avere
devere> dovere
fabula > favola (fabula ucena rec)
tabula> tavola
habebat> aveva

ponekad dolazi do ispadanja intervokalnog B prilikom tvorbe perfekta glagola

para(b)ulam>parola
sentibat > sentia
videbam> vedea
amavi> amai

Kultizmi cuvaju B
habitare> abitare
subitum > subito
nobilem> nobile
librum> libro

Germanizmi su kasno usli,pa nije doslo do spirantizacije

rubare, Roberto, roba
B ima tendenciju ka udvostrucenju ukoliko sledi R unutar reci.
labrum> labbro

Vezbe

cocere> cuocere (kratko o diftongiralo u otvorenom slogu)

coctum> cotto (zatvoren slog pa nije doslo do dift. Asimilacija kt>tt)
intrare> entrare (kratko i dalo zatvoreno e)
precare> pregare (sonorizacija k>g)
respondere> rispondere (e dalo i)
dixit> disse
dominam > donna (sinkopa vokala i, regresivna asimilacija mn>nn)
lactuam> lattuga (asimilacija ct>tt)
fab(u)la> flaba> fiaba (metateza l iz poslednjeg sloga prelazi u pocetni slog)
Konsonanti
Zašto ima toliko udvojenih konsonanata?

1) italijanski čuva konsonante koji su vec u latinskom bili udvojeni za razliku od drugih
romanskih jezika
passum > passo
annum> anno
terram>terra
passum> passo
2) reci stranog porekla su stekle doppie iako ih nije bilo
(caffe’, cioccolto, tappeto..)
3) posledice nastanka italijanskih oblika kod visesloznih reci dolazi do vokalne sinkope
mat(u)tinam > mattino
i nekim slucajevima dolazi do kracenja dugih latinskih vokala, pa se isti nadoknadjuju
dopijom.
totum> tottum> tutto
cupam> cuppam> coppa
4) kod reci naglasenihg na 3. 4. 5. Slogu od kraja dolazi do udvajanja konsonanta iza naglasenog
sloga
femmina, legittimo, attimo, macchina (nije etimoloska pojava)
5) dolazi do stvaranja dopija u visesloznim recima nakon sekundarnog akcenta
obbedire, seppelire, camminare, scellerato
Sacuvani konsonantski spojevi
1) u latinizmima i grecizmima (ucene reci)
enigma, amnesia,atmosfera
2) (LD) sol(i)dum> soldo
cal(i)dus> caldo

3) (mb) ambire> ambire

columbam> colomba (kratko u daje o)

4) (nd) abundare> abbondare (doppia zbog sekundarnog akcenta)

hirundinem> rondene> rondine

5) nazal + bezvucni kons. Inculpare > incolpare (kratko u daje o)

campum> campo
intonare> intonare

6) r i l pre konsonanta falsum> falso

formam >forma

G unutar reci ispred E i I

1) udvostrucavanje rugire> ruggire legere> leggere aginem> aggine
2) ispadanje magistrum > maestro (kratko i dalo e)
pagensem > paese (ns>s)

Trattamento di IOD

1) IOD na pocetku reci se palatalizuje i prelazi u zvucni parnjak

iam > gia’
iacere> giacere
iocare> giocare
iungere> giungere
Iesus > Gesu

2) IOD u intervokalnom polozaju se palatalizuje i udvostrucuje

peiorem> peggiore
maium> maggio
 Labiovelar

spoj velara K i G sa polukonsonantom (w) daje u

bezvucni labiovelar (kw) quasi,cuore, questo
zvucni labiovelar (gw) lingua, sangue, languire

Bezvucni labiovelar (KW)

zadrzao se na pocetku reci samo ispred A
quanto, quasi, quale, quattro

ako iza KW sledi neki drugi vokal svodi se na K usled disimilacije

quid> che
quis> chi
quaerere> chiedere (ae diftong dalo zatvoreno e koje je diftongiralo u otvorenom slogu)
quomodo et > come
antiquum> antico
coquere> cuocere (o>uo diftongacija)

unutar reci sacuvavsi se ispred A, dolazi i do reduplikacije konsonanta koji prethodi

aquam> acqua
tacqui, giacqui...

Izuzeci (latinizmi)
equestre
equita’
quercus> quercia
quinque> cinque
liquorem> liquore
liquidum> liquido

sistem pokaznih zamenica

(ec)cum istum > questo (afereza)
(ec)cum hic> qui

zadrzao se unutar reci i izvrsio reduplikaciju prethodnog konsonanta (passato remoto)

placui > piacqui

Zvucni labiovelar (gw)

na pocetku reci, ukazuje na germansko poreklo, bez obzira na vokal
guardare, guerra, guarire, guadagno, guidare (zadrzava se u reci)
reci u latinskom koje su dozivele germanizaciju
vastare> guastare
vadum >guado
vagina> guaina (futrola za oruzje)

postojao unutar reci i u latinskom i zadrzao se

lingua, sangue
(contiguum)> contiguo
anguilla

sonorizacijom doslo do stvaranja novih oblika

aequalem > eguale (uguale)
adaequare> adeguare

Polukonsonant (w) u plus vokal, unutar reci

1) moze da nestane posle konsonantskog spoja ili udvojenog konsonanta
mortuam> morta
battuere> battere
possui> posi

2) moze da izazove reduplikaciju prethodnog konsonanta pa nestane

stetui> stetti
ebui > ebbi
volui> volli
plovuit> piovve

Konsonant plus IOD (J)

j je i plus vokal
moglo je biti i I koje nije postojalo u latinskom vec je nastalo kao posledica zatvarnja vokala e u
hijatu
meum > mio
ili koje je vec postojalo u latinskim (basium, seniorem)
Izazvalo je velike promene

1) udvajanje konsonanta koji mu prethodi u intervokalnom polozaju

pj> ppj sapiat > sappia

sepiam> seppia
bj> bbj habeat> abbia (zatvaranje vokala e u hijatu ea>ia
rabiam> rabbia

mj> mmj vindemia(m)> vendemmia (kratko i dalo zatvoreno e)

simiam > scimmia

vj> bj> bbj caveam> cavia> gabbia (sonorizacija c>g, zatvaranje vokala e u hijatu)

2) velari K,G plus IOD

palatalizuju se a u intervokalnom polozaju i udvostrucuju
facio > faccio
brachium> braccio
regiam > reggia
fageum > faggio

3) L,N, MN, NG plus IOD

izaziva palatalizaciju i reduplikaciju u govoru
filium> figlio
mulier> moglie
vineam > vinia > vigna (zatvaranje vokala e u hijatu ea>ia, n plus iod daje gn u italijanskom)
pineam> pinia>pigna (zatv. Vokala u hijatu...)
somnium> sogno
spongiam > spogna> spugna (anafoneza zbog spoja gn, mn plus iod daje gn u ital.)

4) T PLUS IOD ima razlicite ishode

a)tj> ts na pocetku reci ili ako mu prethodi konsonant ne udvaja se
fortiam > forza
(ab)sentiam > senza (afereza gubi se pocetni slog)
tium> zio
intervokalno se udvaja
vitium> vezzo (kratko i dalo zatvoreno e)
puteum > putium> pozzo (zatvaranje vokala u hijatu eu>iu)
frequenza, opzione (ucene i poluucene reci)

b) Dvostruki ishodi
rationem > ragione (razione)
stationem > stagione (stazione)
pretium > pregio (prezzo)
tionem> gione (cacciagione, piantagione)
c) tj> tS ispred konsonanta koji nije
captiare> capciare> cacciare (asimilacija pc>cc)
cum(i)nitiare> cominciare
exquartiare>squarciare (spoj ex se svodi na s)
guttiare > gotciare > gocciare (kratko u dalo o)

ali abantiare> avanzare (b>v spirantizacija

(ocekivano avanciare)
d(i)rectiare> drizzare (umesto dricciare)

d)stj > š
angustiam > angoscia (kratko u dalo o)
postea> postia> poscia (zatvaranje vokala u hijatu ea>ia)
poi danas poscia stariji jezik
ostium> uscio

ucene reci izuzeci

grazia, avarizia, zione

alotropi pronunzia (ucena rec)

pronuncia (narodna)

denunzia, denuncia
annunziare, annunciare

5) d plus iod
a) dj> dz izmedju vokala se duplira
medium > mezzo
rudium> rozzo (kratko u dalo o)
radium > razzo
prandium> pranzo
hordeum> orzo

b) dj> u intervokalnom polozaju se udvaja

radium > raggio
hodie> oggi
video > veggio (kratko i dalo zatvoreno e)
diurnum> giorno
c) ndj > nj
ver(e)cundia> vergogna (sinkopa vokala e, u dalo zatvoreno o, k>g sonorizacija)

6) r plus iod
svodi se na jod, r se gubi
aream > aria> aia (zatvaranje vokala e u hijatu ea>ia)
od aream su nastale 3 reci
1) aria poluucena rec
2) area ucena rec
3) aia narodna rec

parium> paio
glaream> glaria> ghiaia (zatvaranje vokala u hijatu ea>ia, spoj gl se svodi na g plus iod)
arium> aio notaio (notario ucena rec)
orium> oio (corridoio)

RJ> R
borgataro, metallaro, panchinaro
erium> ero (ucene reci)
imperium> impero
monasterium> monastero
adulterium> adulterio
ministerium> ministero

7) s plus iod
a) sj> basium> bacio
brusiare> bruciare
camisiam> camicia
caseum> casium> cacio (zatvaranje vokala e u hijatu)

b) sj> (oc)casionem > cagione (afereza)

Blasium> Biagio
phasiuanum> fagiano
pe(n)sionem> pigione (spoj ns se svodi na s)
pre(h)ensionem> prigione