‫اببملع‪،‬الغؾیفطصمریہظانموپریہظفحاہلل‬

‫ںیہ۔زابؿوبنتےساںیہنتہبےساضفلئوانمبقبیصن‬
‫ِ‬ ‫دیسانیلعریضاہللہنعداام ِدروسؽ‪،‬ہفیلخٔاہچرؾاورریشدخا‬

‫روسؽارکؾیلصاہللہیلعوملسےسابدنسِحیحصمہکتچنہپیئگےہ‪،‬اؿیک‬
‫وہےئ۔دیسانیلعریضاہللہنعےکابرےںیموجابت ِ‬

‫یقیقحتلیضفوتبقنمویہےہ۔نمڑھگت‪’’،‬رکنم‘‘ اور’’فیعض‘‘ رواایترپینبمدنلپےیسکیھبرطحاضفلئوانمبقاک‬

‫درہجںیہناپےتکس۔اکیایسییہابتاکذترکہمہاہیںرپرکرےہںیہ؛‬
‫َ لْعِل ْ‬
‫ِدَمیا ِم‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہںاوریلع(ریضاہللہنع)اساکدروازہںیہ۔‘‘‬

‫اوصؽ‬
‫رفامؿرگایمےہ‪،‬رگمتقیقحںیمااسیںیہن‪،‬ویکہکن ِ‬
‫روسؽارکؾیلصاہللہیلعوملساک ِ‬
‫وعاؾاانلسںیموہشمرےہہکہی ِ‬

‫دحمنیثےکاطمقبہیرواتیاپہیٔتحصوکںیہنیتچنہپ۔اسیکاانتسدیتیثیحاجےننےکےیلاسےلسلسںیمت ویور ؾرواایت‬

‫رپیلیصفتقیقحتالمہظحرفامںیئ؛‬

‫رواتیربمن‪:1‬‬

‫دیسانیلعنباوباطبلریضاہللہنعےسوسنمبےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫لْ َ‬
‫’ َٔا َٔ ان َٔد ُارا حْکِمَٔ ِۃا‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬

‫’’ںیمتمکحاکرھگوہںاوریلع(ریضاہللہنع)اساکدروازہںیہ۔‘‘‬

‫ع‪،‬ص‪)104:‬‬
‫(ننسارتلذمي‪،3723:‬ذہتبیاالٓاثرربطللي‪،‬دنسم ِّ‬
 ‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسرواتییکدنس’’فیعض‘‘ےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اسںیمدمحمنبرمعنبدبعاہللرویمراویوہمجردحمنیثےکزندکی’’فیعض‘‘ ےہ‪،‬اسیجہک‪:‬‬

‫ف ُضع ْ ٌّ‬
‫ف۔‬ ‫اامؾاوباحمترازیرہمحاہللرفامےتںیہ ‪ِ ِ ِ :‬‬

‫اباحمت‪)8/22:‬‬
‫’’اسںیمزمکوریاپیئاجیتےہ۔‘‘(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬
‫اامؾاوبزرہعرازیرہمحاہللرفامےتںیہ‪ٌّ ْ ِ َٔ :‬‬
‫ش َّٔ ِّ ٌِّ‬
‫ل۔‬

‫اباحمت‪)8/22:‬‬
‫’’ہیزمکورراویےہ۔‘‘(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫ث‬‫ِ‬ ‫ی‬ ‫َٔ‬
‫ح ِد ِ ْم‪َٔ ،‬لا َِٔ ُیوزُ ِال ْ ِ َٔ‬
‫اح ُاج ہِبٖ ِ َٔ‬
‫باؽ ۔‬ ‫َٔ‬ ‫ب ْ ِ َٔ‬
‫ل نِمْ َٔا ا ِ‬ ‫ات ِ َٔ ا‬
‫ال ِ‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔخ َٔار‪َٔ ،‬و َٔ ِانْٔ ِ ِ‬
‫ب نِمَٔ ِّ َٔ‬ ‫یُِ َٔقل ِّ ُب ْ‬

‫’’ہیدحوثیںوکاٹلٹلپرکاتےہاورہقثراوویںےسوسنمبرکےکوہرواایتایبؿرکاتےہوجاوہنںےنیھبکایبؿیہںیہن‬

‫ںیک۔اسیکایبؿرکدہرواتیوکیسکیھبوصرتدلیلانباناجزئںیہن۔‘‘(ارجملونیح‪)2/94:‬‬

‫ایدرےہہکاامؾانبةحؿرہمحاہللےنومہیکانبرپہیرجحدمحمنبرمعےکوادلےکاحالتںیمذرکرکدیےہاوردمحمنبرمعوک‬

‫ااقثلت(‪)9/71‬ںیمذرکرکدایےہ۔‬

‫اسےلسلسںیماحظفذیبہرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫َٔ َٔ‬
‫ب ُ َٔ ر‬
‫ُع َٔ۔‬ ‫حُم ُْ‬ ‫بال ّل ِّیِ ُن ْ ُ ٗ‬
‫ای ُ َٔ َّٔ ُ د‬ ‫اب ِ َّٔخ َٔاؿف َٔ َٔل َّٔیِ َٔنۃٗ‪َٔ ،‬و ِإ ّ ا‬ ‫َٔ َٔ َٔ‬
‫َغ ْ ُ‬

‫’’اامؾانبةحؿرہمحاہللےنیطلغیکانبرپرمعنبدبعاہللوکزمکوررقاردےدایےہ‪،‬درالصاساکاٹیبدمحمنبرمعزمکورراوی‬

‫ےہ۔‘‘(زیماؿاالدتعاؽ‪)4/698:‬‬
 ‫احظفانبرجحرہمحاہللےنیھباسیکدحثیوکزمکوررقاردایےہ۔(رقتبیاذہتلبی‪)6169:‬‬

‫‪2‬اسںیمرشکینبدبعاہللراوییھبوموجدےہ‪،‬سجےکابرےںیماحظفانبرجحرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ٌّ ُیِ‬
‫وف۔َ‬ ‫ْ‬
‫م َٔو ِ َٔ ِلال ْ َٔق َٔضاائَٔ ِن ُاْل َٔ ِا‬
‫ت َٔحِفْ ُظۃٗ ُ ْ ُ د‬ ‫وؼ ّخ ْ ِعیُٔ َٔ ِ ِ ر‬
‫کًا‪ َّٔ ِ َٔ َٔ ،‬ر‬ ‫َٔ ُ د‬
‫ص‬

‫’’ہیےچسےھت‪،‬رگمتہبزایدہایطلغںرکےتےھت۔بجےسہیوکہفےکاقیضےنبےھت‪،‬اؿےکاحےظفںیمرخایبٓایئگ‬

‫یھت۔‘‘(رقتبیاذہتلبی‪)2787:‬‬

‫یسکیھبدلیلےسہیاثتبںیہنوہاکسہکدمحمنبرمعرویمےنرشکینبدبعاہللاقیضےساؿاکاحہظفرخابوہےنےسےلہپ‬

‫ااحدثیرواتییکوہں۔‬

‫اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫ث‬
‫ف َٔیحْلِت ٌِّ‪ِْ ،،‬ن ِ َٔ ِیرِ ََٔ ِْ‬
‫لِِِ‬ ‫َٔ‬
‫َٔاَط‪َٔ ِ ْ ،‬‬
‫ْناَو َِٔ‬ ‫م‬
‫مع َْٔنۃ؛ َّٔالدِنیَٔ َٔ مِع ُ وا ِْ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬
‫ترِہْیَلَعحِفْ ُظۃٗ‪َٔ ،‬سمَٔا ُاعالْمُ َٔت َٔق ّ ِدد ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫مہٖیُِخ ْ ِعیُٔ ف ِثِماا َٔ ِ ریوِي‪َٔ ،‬‬ ‫َٔک َٔاؿ ِفِ ِ ر‬
‫ٓاخِ َٔا ْ ِر‬
‫ُ‬ ‫َٔ ُ‬ ‫ّ َٔ‬ ‫َٔ ْ‬
‫ُ ْ َ‬
‫ف َٔا ْو َٔہہ ٌّاؾ َٔ ِ ِ ر‬
‫کَٔ ٌّۃ ۔‬ ‫خِنیَٔ ع َْٔن ُۃ ِن ْ ُاْل َٔ َا‬
‫وفِ؛ ِ ِ ِ‬ ‫الأَٔ ّ ِ ر‬ ‫ْس َٔاؼ ْ‬
‫اؽـ َٔازْ َٔر ِؼ‪َٔ ،‬و َٔ ََٔساع ُ َٔ‬ ‫وؿ‪َٔ ،‬و ِإ ْ َٔ‬
‫َٔھ ُار َٔ‬

‫’’رمعےکٓارخیےصحںیمرشکینبدبعاہللیکایبؿرکدہرواایتںیمایطلغںاپیئاجیتںیہ‪،‬ویکہکناساکاحہظفرخابوہایگاھت۔‬

‫اؿےکاونیلاشرگدوںںیمےسوہنجںےنواطسےکالعہقںیمامسعایک‪،‬اسیجہکزی َنباہروؿاورااحسؼازرؼںیہ‪،‬اؿیک‬

‫رواایتںیماحےظفیکرخایباکوکیئدلخںیہن۔نکیلنجاتمرخنیالتذمہےنوکہفںیماؿےسامسعایک‪،‬اؿیکایبؿرکدہرواایت‬

‫ںیمےبامشراواہؾاپےئاجےتںیہ۔‘‘(ااقثلت‪)6/444:‬‬

‫رشکینبدبعاہللاقیضیکوالدت‪95‬رجہیاوروافت‪177‬رجہیںیموہیئ۔وہ‪150‬رجہیںیمواطسےکاقیضرقمروہےئ۔‬

‫دعبںیماوبرفعجوصنمریکوافتےکدعبوکہفےکاقیضےنب۔اوبرفعجوصنمریکوافت‪158‬رجہیںیموہیئاوردمحمنبرمعرویم‬

‫‪220‬رجہیےکرقبیوفتوہےئ۔ہیرقتًابی‪62‬اسؽاکافہلصاتنبےہ۔اسےسیہیولعمؾوہاتےہہکدمحمنبرمعرویم‪،‬وجہکوخد‬
 ‫’’فیعض‘‘ راویےہ‪،‬ےنرشکیاقیضےساؿےکاحہظفیکرخایبےکدعبرواایتینسںیہ۔‬

‫‪3‬اسںیمرشکینبدبعاہللاقیضیک’’دتسیل‘‘یھبےہ۔‬

‫یہیوہجےہہکالہملعےناسرواتیوکرصحیادنازںیموھجیٹ‪،‬ابلطاور’’رکنم‘‘ رقاردایےہ‪،‬اسیجہک‪:‬‬

‫‪n‬اامؾاوباحمترازیرہمحاہللرفامےتںیہہکہیدحثی’’رکنم‘‘ےہ۔‬

‫اباحمت‪)8/22:‬‬
‫(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫‪n‬اامؾرتذمیرہمحاہللاسرواتیوکلقنرکےنےکدعبرفامےتںیہ‪:‬‬

‫غبیٌّ ُّ ْ َٔ ٌّ ر‬
‫ّم۔’’ہیدحثیرغبیورکنمےہ۔‘‘‬ ‫حِثیٌّ َٔ ِر‬
‫ہ َٔ دہا َٔ د‬

‫(ننسارتلذمي‪)3723:‬‬

‫‪n‬اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ‬
‫َلنَعِالیّ ِث ِِ ّییَّلَصاہّٰللُِہْیَلَع َٔومَّلَسَٔ۔‬ ‫خ َّٔ ال َٔا ْ َٔ‬
‫ْص َٔ ٗ‬ ‫ہ َٔ دہا َٔ َٔ ٌّ ر‬

‫’’ہیرواتییبنرکمییلصاہللہیلعوملسےساثتبںیہن۔‘‘(ارجملونیح‪)2/94:‬‬

‫‪n‬احظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ ‪ :‬فَٔمَٔاا َٔا ْد ِرينَمْ َّٔو َٔضعَٔۃٗ۔‬

‫’’ںیمںیہناجاتنہکاےسسکےنڑھگاےہ۔‘‘(زیماؿاالدتعاؽ‪)3/668:‬‬

‫رواتیربمن‪:2‬دیسانیلعریضاہللہنعیہےسوسنمبےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َ‬ ‫ف َٔ‬ ‫لْ َ‬
‫اؽـٓارُج ُِّي ‪ ) :‬مَٔ ْن َٔا َٔرا َٔد َٔا َٔ ان َٔ اہہ نِمْ َٔن ِ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬ ‫’ َٔا َٔ ان َٔد ُارا حْکِمَٔ ِۃا‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہابا‪(،‬زَٔ ا َٔد ْ‬

‫’’ںیمتمکحاکرھگوہںاوریلع(ریضاہللہنع)اساکدروازہںیہ۔اامؾٓارجیرہمحاہللےناسرواتیںیمہیاافلظزایدہےیک‬

‫ںیہ‪:‬وجاسرھگںیمٓااناچےہ‪،‬وہاسےکدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬
 ‫دیسانیلعریضاہللہنعرفامایرکےتےھت‪:‬‬

‫اعلَٔعِلْمًاا َٔ ِ ِ ر‬
‫کًا۔‬ ‫ضِ ِ‬ ‫ِإ َّٔؿ َٔ ِ ْ َٔ‬
‫ب َٔا ْ َٔ‬

‫’’ریمیویلسپںےکدرایمؿ(ریمےدؽںیم)تہبزایدہملعےہ۔‘‘‬
‫للق‬ ‫للق‬
‫(زجءاالٔفلدانیر غتِع ِی‪،216:‬زوادئاضفلئااحصلۃب غتِع ِی‪،1/635,634:‬ارشلۃعیاللٓرجي‪،3/233,232:‬رعمۃفااحصلۃب‬

‫ٔاہبصب‪،1/308:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/349:‬‬
‫ِ‬ ‫ٔبمیعناال‬
‫ال ِ‬

‫قیقحت‪:‬‬

‫اسرواتییکدنساکاحؽویہےہ‪،‬وجذموکرہدنساکاھت۔‬

‫رواتیربمن‪ : 3‬دیسانیلعریضاہللہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫ِیَِ‘ ۔‬
‫ابالْمَٔدد ِ َٔ ا‬ ‫ن‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬ ‫ٌّ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َ لْعِل ْ‬
‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫َٔ َٔ َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِدَمیا َٔ َٔ‬
‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہں‪،‬یلع(ریضاہللہنع)اساکدروازہںیہ‪،‬ذٰہلاوجملعاحلصرکےناکارادہراتھکےہ‪،‬وہرہشےکدروازےےس‬

‫ٓاےئ۔‘‘‬

‫عالنبااغملز ِل‪،129:‬اترخیدقشمالنباسعرک‪)42/378:‬‬
‫(انمبق ِّ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیدنسیئکووجہےسدخموشےہ‪،‬ویکہکناسںیم؛‬

‫‪1‬رشکینبدبعاہللاقیضیک’’دتسیل‘‘ ےہ۔‬

‫‪2‬ہملسنب ُک َٔہ ہ ْنِ ےنانصیحبےسںیہنانس۔‬

‫‪3‬وُسَٔ َنبدیعسدحاثینےکابرےںیماحظفانبرجحرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
 ‫ْع‬ ‫ل‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫م‬‫َٔ‬ ‫َّٔ‬ ‫ہ‬ ‫َٔ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫َسعِن‬ ‫ث‬ ‫غ‬ ‫ال ِ ِل؛وضفَٔۃادلَّٔارق ُ‬
‫بذکِلَٔ۔‬ ‫َٔ‬
‫َٔ َٔ ِ‬‫ِ‬ ‫ف‬‫ُ‬ ‫ع‬‫ض‬‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ْ‬
‫ُ َٔ ِ ِِ‬ ‫ا‬ ‫ب‬‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ہ‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ُ‬
‫ُع‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫ٓاخ‬‫ِ‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫َٔ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫دَق‬
‫ْ‬ ‫و‬ ‫ا‪،‬‬ ‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫غ‬
‫ر‬ ‫ِ‬
‫َٔ ُ َٔ ِ َٔ ْ ِ َٔ ْ ُ َٔ َٔ ّ َٔ‬ ‫و‬ ‫ُ‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫ا‬ ‫ٔ‬
‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ُ‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫وػ ِن َّٔ ْ‬ ‫َٔ ْ و‬
‫م ُص ٌّ‬

‫’’ہیدتسیلےکاسھتوموصػےہ‪،‬اامؾدارینطقاوراامؾاامسیلیعوریغامہےناےسدمسلاہکےہ‪،‬انانیبوہےنےکببسرمعےک‬
‫لّ‬
‫ٓارخیہصحںیماحہظفںیمیھبریغتٓاایگاھت‪،‬ایسوہجےسفیعضرقاراپای۔‘‘(اقبطتادمل سیِن‪)120:‬‬

‫رواتیربمن‪ : 4‬دیسانیلعریضاہللہنعیہےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫’ َٔا ان ِ اَ‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ِدَمیالْف ِ ْق ِۃ‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہ ا‬ ‫َٔ َٔ ُ‬
‫’’ںیمہقفاکرہشوہں‪،‬یلعاساکدروازہےہ۔‘‘‬

‫ٔاہبصب‪،1/64:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ٔبمیعناال‬
‫(ارشلۃعیفِاۃّنسلاللٓرجي‪،3/232:‬ۃیلحاالٔوایلءواقبطتاالٔایفصءال ِ‬

‫‪)1/349‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیوھجیٹدنسےہ‪،‬اسںیمیئکںیتلعاپیئاجیتںیہ‪:‬‬

‫‪1‬دبعادیمحلنبرحبرصبیراویرپااحدثیےکرسہقاکازلاؾےہ۔‬

‫‪b‬اسےکابرےںیماامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ََٔ َ‬ ‫لْ‬
‫حِثی ُّ ْ َٔ ر‬
‫ّم‪َٔ ،‬ر َٔوا ُہ َٔورَسَٔہَقٗنِمْ وقْؾ ِ َٔثات۔‬ ‫َٔولِع َٔ ْن ِددا حَٔمِن ِ ِدد ہ َٔہدا َٔ ِ ْ ُر‬
‫غ َٔ د‬

‫’’اسدبعادیمحلیکایبؿرکدہیئکاکیدحںیثیرکنمںیہ‪،‬ںیہنجاسےنہقثراوویںےسرسہقرکےکرواتیایکےہ۔‘‘(ااکللمفِ‬

‫افعضءارلاجؽ‪)5/325:‬‬

‫‪b‬اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ِی‬ ‫َٔ یِثہ‬ ‫ُْف‬
‫اح ُاجہِبٖ ِ َٔ‬
‫باؽ۔‬ ‫ح ِد ِ ِہ ْم‪َٔ ،‬و َٔک َٔاؿ َٔ ِ ْیرِ ُؼ ْ َٔ د‬
‫اْلِثیَٔ‪َٔ ،‬لا َٔح ِ ُّ ِال ْ ِ َٔ‬ ‫َٔاْل ِ ِّنِی ِ َٔن َٔ ام َٔ ْ ِ َٔ‬
‫لنِمْا َٔ ا‬ ‫َٔ ِ ْ ریوِينَعْ َّٔماکِل َّٔورَشِکی ّو و‬
 ‫’’ہیامکل‪،‬رشکیاوروکویفںےسوہدحںیثیایبؿرکاتےہ‪،‬وجاوہنںےنایبؿیہںیہنںیک۔ہیدحثیاکرسہقرکاتاھت‪،‬یسک‬

‫وصرتںیمیھباسیکرواتیےسدلیلانیلاجزئںیہن۔‘‘(ارجملونیح‪)2/142:‬‬

‫‪b‬اامؾاحمکرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫ح ِدثیَٔثَٔ ْقل ُ َٔ ًَا‬

‫وب۔‬ ‫بثِع ْ َٔوؽ َّٔورَشِکی َٔا َٔ ا‬
‫َٔ ِ ْ ریوِينَعْ َّٔماکِلِ ْ ِ‬

‫’’ہیامکلنبلوغؽاوررشکیےسبولقبدحںیثیایبؿرکاتاھت۔‘‘‬

‫(شلؿازیملاؿالنبرجح‪)3/395:‬‬

‫‪b‬اامؾاوبمیعنااہبصینرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫ح ِدثیَٔ ُ ْ َٔ َٔ ر‬
‫ّم ًۃ۔‬ ‫َٔ ِ ْ ریوِينَعْ َّٔماکِل َّٔورَشِکی َٔا َٔ ا‬

‫’’ہیامکلاوررشکیےسرکنمااحدثیایبؿرکاتےہ۔‘‘(اافعضلء‪)135:‬‬

‫‪2‬رشکینبدبعاہللاقیضیک’’دتسیل‘‘یھبےہ۔‬

‫‪n‬اسرواتیےکابرےںیمذیبۂدوراں‪،‬العہمیملعمرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َّٔ َ‬ ‫َ‬
‫َٔ ئ‬ ‫ئ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئ‬ ‫ث‬ ‫َّٔ ِ ْ َ ع َٔ َٔ َ َِٔی َٔ‬
‫ش‬‫ْن َٔع ِ ْ‬‫ث ِْ‬‫الي َٔ ال ُِ َٔ وی ُ‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫لرَشِکی َّٔوح ََٔٔغن ِ ٖۃ‪َٔ ،‬و ِالا ْضغِرراب َّٔ‬
‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ل‬
‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬‫َٔ‬ ‫ْن‬‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ض‬ ‫ّ‬ ‫َٔ‬ ‫خ‬ ‫مَل‬
‫ْ‬ ‫ث‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫و‬ ‫ل‬
‫ْ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ۃ‬ ‫َٔن‬
‫ْ‬ ‫ی‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ِکی‬ ‫رَش‬ ‫نَع‬
‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ي‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫و‬‫ر‬
‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔو ِإ َّٔؿالْم‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫۔‬

‫’’البہبشرشکیےسہیرواتیاثتبںیہن‪،‬ابرفلضارگاثتبوہیھباجےئ‪،‬وتیھباسےسھچکاحلصںیہنوہات‪،‬ویکہکناسںیم‬

‫رشکییکدتسیل‪،‬اطخاورارطضابیھبےہ‪،‬سجیکوہجےساسرپیسکزیچںیمیھباامتعدںیہنایکاجات۔‘‘‬

‫وشللاکب‪،‬ص‪)352:‬‬
‫ِ‬ ‫( ِ َا‬
‫احشاوفلادئاومجملۃع‬

‫رواتیربمن‪:5‬دیسانیلعریضاہللہنعےسوسنمبےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
 ‫ع‬ ‫َ لْخ َٔ َ َٔ َ‬
‫غِ َٔن ِ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ک َِٔبنَمْزَٔ َٔ َٔم َٔا َّٔ ٗ‬
‫ب َٔیِ ْ د ُخل ُ َٔ ہہاانِمْ َٔ ِ ْ ر‬ ‫ع‪ َٔ ،‬د‬
‫اب َٔ ِان َٔ ِ ُِّ‬
‫ن َٔن ُ َٔہ ا‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ِدَمیا َٔ ّن ِاۃ‪َٔ ،‬وا ْ َٔ‬

‫’’ںیمتنجاکرہشوہںاوراےیلع(ریضاہللہنع)ٓاپاساکدروازہںیہ‪،‬وجصخشہیدوعیرکاتےہہکوہاسرہشںیمدروازے‬

‫ےکالعوہںیہکاورےسدالخوہاجےئاگ‪،‬وہوھجٹوباتلےہ۔‘‘‬

‫(اترخیدقشمالنباسعرک‪،42/378:‬االلّٓ ِلاونصملۃعویسللط ِی‪)1/335:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسیکدنسوھجیٹےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬دعسنبرطفیااکسینراویےکابرےںیماحظفانبرجحرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫اب ِ َّٔخ َٔاؿ ِن ْ َٔ وال ْض ِع‪َٔ ،‬و َٔک َٔاؿ َٔراف ِ ِض ًّنِاا۔‬
‫وک ّو ََٔٔر َٔ ام ُہ ُْ‬ ‫َٔ ْ ُر‬
‫م ٌّ‬

‫’’ہیرتموکراویےہ‪،‬اامؾانبةحؿرہمحاہللےناےسواضعرقاردایےہ۔ہیرایضفاھت۔‘‘(رقتبیاذہتلبی‪)2241:‬‬

‫‪2‬اغبصنبابنہتیمیمتےکابرےںیماحظفانبرجحرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫موک‪،‬ر ِ ف ْ‬ ‫َ‬
‫م ِانرلَّٔ ِ‬
‫ض۔‬ ‫َٔ ْ ُر ٌّ ُ َٔ ِ‬

‫’’ہیرتموکراویےہ‪،‬اےسدحمنیثرکاؾےنرایضفرقاردایےہ۔‘‘‬

‫(رقتبیاذہتلبی‪)537:‬‬

‫رواتیربمن‪:6‬دیسانیلعریضاہللہنعیہےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫ِدَمیَالْعِل ْ ِم‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬ ‫َ‬ ‫لْخ لْخ‬ ‫َٔم‬

‫ع‬ ‫ث َٔہہا‪َٔ ،‬وال ّ ِسیِعَٔ ُاۃ َٔو َٔرقُ َٔ ہہاا‪،‬ف َٔ َٔ ہہ ْ ِ َٔ ْ ر‬
‫یُ ُجنِمَٔال َّٔغ ِّتِ ِب ِإ َّٔ الال َّٔغ ِّتِ ُبَ َٔو َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬ ‫عرَفْع ُ َٔ ہہاا‪َٔ ،‬وا َٔ َٔس ُن َٔوا ُ َٔس ْیِ ُننِمْ َٔ َٔ ِر‬
‫’ خ َٔ َٔرر ٌّۃ َٔا َٔ انا َْٔصل ُ َٔ ہہاا‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬

‫اب‘ ۔‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔد َٔہہا؛فَٔلْنِاأْ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬

‫’’ںیمدرتخاکانتوہں‪،‬یلع(ریضاہللہنع)اسیکاشخںیہ‪،‬نسحاورنیسح(ریضاہللامہنع)اسےکلھپںیہاورہعیشاس‬
‫ےکےتپںیہ۔اپزیکہزیچےسرصػاپزیکہزیچیہدیپاوہیتےہ۔ںیمملعاکرہشوہں‪،‬یلع(ریضاہللہنع)اساکدروازہںیہ‪،‬ذٰہلاوج‬

‫رہشںیمدالخوہےناکارادہراتھکےہ‪،‬وہاسےکدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬

‫(صیخلتااشتملۃببیطخلل‪،1/308:‬اترخیدقشمالنباسعرک‪)384،42/383:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسیکدنسیھبوھجیٹاورنمڑھگتےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪b‬اامؾبیطخدغبادیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫م‬
‫اب‪َٔ ،‬و َٔجمِت ِعًاا َّٔح ْ ُہ ہ َٔول ِاؿ۔‬ ‫ہہث ل ْ‬
‫ب ِإ ْ َٔ ریا ِ ِ َٔما ۂَہمْ َٔدد ِ ّ ِِ‬
‫ع‬
‫ثنَعْ ِإ ْ ََٔسا ِنِ َٔ ْ ِ‬ ‫ب ِر ِانلْک ِْندد ُِّي ْ ُ‬
‫ب َٔ َّٔ ا‬ ‫َٔیِخثِ‬
‫اْل ِ ُّ‬
‫وفِ َٔ َّٔ‬
‫حد َٔ‬ ‫ْ َٔ ی ْ ُ‬

‫’’ٰییحینباشبردنکی‪،‬وکیفےناامسلیعنباربامیہ ہہداینےسہیرواتیایبؿیکےہاورہیدوونںیہوہجمؽںیہ۔‘‘(صیخلتااشتملہب‪:‬‬

‫‪)1/308‬‬

‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫مالِط۔‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫ِث ْ َٔ ِحب َٔی‬
‫َٔ‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ۃ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ن‬‫ّ‬ ‫نَع‬
‫ْ‬ ‫ػ‬ ‫ر‬ ‫ی‬‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ا‬ ‫ل‬‫َٔ‬ ‫ُ‬
‫ِي‬‫ّ‬ ‫د‬
‫د‬ ‫ِن‬
‫ْ‬ ‫ک‬‫ْ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ؿ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬‫ب‬
‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫َٔ‬ ‫ب‬ ‫ْ‬ ‫ی‬ ‫َٔیِخ ْ َٔثِ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ ُ‬ ‫ُ‬

‫’’ٰییحینباشبردنکیریغرعموػراویےہ۔اسےنوھجیٹرواتیایبؿیکےہ۔‘‘‬

‫(زیماؿاالدتعاؽ‪)4/366:‬‬

‫رواتیربمن‪:7‬دیسانیلعریضاہللہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َ لْحْکِ َ َٔ َ‬
‫نــــ َٔ ِان َٔ ِ ُِّ‬
‫عــــ َٔن ُ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ِدَمیا مَٔ ِاۃ‪َٔ ،‬وا ْ َٔ‬

‫’’ںیمتمکحاکرہشوہں‪،‬اےیلع(ریضاہللہنع)!ٓاپاساکدروازہںیہ۔‘‘‬

‫اوطلسارلافض ِی‪)1/490:‬‬
‫ِ‬ ‫ٔبرفعج‬
‫(االٔام ِلال ِ‬
 ‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیااہتنیئوھجیٹرواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اجربنبزی َیفعجراویذکاباور’’رتموک‘‘ےہ۔‬

‫‪2‬ادمحنبامحد ہہداینےکابرےںیماحظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫ػ َٔذا۔’’ںیمںیہناجاتنہکہیوکؿےہَ‘‘‬ ‫َٔ ال َٔا ْ ِر‬

‫غ ُ‬

‫(زیماؿاالدتعاؽفِدقنارلاجؽ‪)1/94:‬‬

‫‪3‬رمعونبرمشراوی’’فیعض‘‘ اور’’رتموک‘‘ےہ۔‬

‫اسدنسںیماوریھبرخاایبںوموجدںیہ۔‬

‫رواتیربمن‪:8‬دیسانیلعریضاہللہنعےسوسنمبےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫اب‘ ۔‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬ ‫ِ‬ ‫ٌّ‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ِدَمیَالْعِل ْ ِم‪َٔ ،‬و َٔ‬
‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہںاوریلع(ریضاہللہنع)اساکدروازہںیہ‪،‬ذٰہلاوجملعاحلصرکےناکارادہراتھکےہ‪،‬وہرہشےکدروازےےس‬

‫ٓاےئ۔‘‘‬

‫(اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/350:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبابلطرواتیےہ‪،‬ویکہکناحظفانباوجلزیرہمحاہللےناامؾانبت دوہیےسنیسحنبیلعریضاہللامہنعکتدنسذرک‬

‫ںیہنیک‪،‬ہکلباےسذرکرکےنےکدعبوخدرفامےتںیہ‪:‬‬

‫’’اسیکدنسںیمیئکوہجمؽراویںیہ۔‘‘(اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/353:‬‬
 ‫رواتیربمن‪:9‬دیسانیلعریضاہللہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َ لْعِل ْ ِ َٔ َ‬
‫ن ْالاب‪َٔ ،‬کد ِبنَمْزَٔ ع َٔ َٔم َٔا َٔبٗیَِٔ ِض ُ إ َٔلالْمدد ِ اَ‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ِیِ‪ِ ،‬إ َّٔ النِمَٔ ْ َٔ‬
‫ال ِ‬ ‫ِ َٔ َٔ‬ ‫ّ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫’ َٔ ِان َٔ ِ ُِّ‬
‫ع‪َٔ ،‬ا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ِدَمیا م‪َٔ ،‬وا ْ َٔ‬

‫’’اےیلع!ںیمملعاکرہشوہںاورٓاپاساکدروازہںیہ۔وجہیدوعیرکاتےہہکوہرہشںیماسدروازےےکالعوہںیہکاورےس‬

‫اباطبلالنبااغملز ِل‪)126:‬‬
‫عنب ِ‬
‫دالخوہاجےئاگ‪،‬وہوھجٹاتکبےہ۔‘‘(انمبق ِ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسرواتییکدنسیھبوھجیٹےہ‪:‬‬

‫‪1‬دمحمنبدبعاہللنبرمعنبملسمالیقحراویےکابرےںیمھچکولعمؾںیہن۔‬

‫‪2‬دمحمنبدبعاہللنبدمحماوبلضفموکیفراویرپےلدرےجاکوھجاٹ‪،‬داجؽاوروھجیٹااحدثیڑھگےنواالےہ۔‬

‫(دںیھکی‪:‬اترخیدغبادبیطخلل‪،5/466:‬شلؿازیملاؿالنبرجح‪)232،5/231:‬‬

‫رواتیربمن‪:0‬دیسانیلعریضاہللہنعےسوسنمبےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫اب۔‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬ ‫ِ‬ ‫ٌّ‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ِ‬
‫م‬
‫َ لْعِل ْ‬
‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ِدَمیا‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہںیہ‪،‬ذٰہلاوجملعاحلصرکےناکارادہراتھکےہ‪،‬وہرہشےکدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬

‫(االلّٓ ِلاونصملۃعفِاالٔاحدثیاوملوضۃعویسللط ِی‪)1/334:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسیکدنسیھبوھجیٹےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬
‫ئ‬
‫‪1‬دایودنبامیلسؿرجاجیناغزیےکابرےںیماحظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫ب ُ َٔ َّٔ ُ د‬
‫حُم ُْ‬
‫ب‬ ‫اھ َٔ ِ ُِّ‬
‫ع ُْ‬ ‫ب ُمویَسارلَّٔض‪َٔ ،‬ر َٔو َٔ ا‬
‫ع ِْ‬ ‫َ‬
‫معوُضََٔ ٌّاۃنَعْ َٔ ِ ِِّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ی‬
‫َل سْح َٔ ٌّاۃ َّٔ ْ و‬ ‫اب‪ٗ َٔ ،‬‬ ‫د‬ ‫ش َّٔ‬
‫َٔ‬
‫ک‬
‫ِ‬ ‫َٔ‬
‫ب َٔحاؽ؛ف َٔ ُہ ہ َٔو ْ ٌّ‬‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ات‬ ‫ح‬ ‫وُب‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫ف‬‫ْ‬ ‫ی‬
‫ر‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫مَل‬
‫ْ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ِ‬
‫َم‬ ‫ب َِٔیخ ْ َٔثِی ْب َٔ ِ‬ ‫َٔ َّٔ د‬
‫ک َٔ ٗ‬
‫ٌّ‬ ‫َٔ ِ ُ َٔ َٔ ِ‬ ‫ُ‬
 ‫ی ِال َّٔض ُدد ُ‬
‫وؼع َْٔن ُۃ۔‬ ‫ِ ْ ہ َٔر‬
‫م َٔو ْبِ ِال ْ َٔق ْرروِ ِ ِ ُّ‬

‫’’اامؾٰییحینبنیعمرہمحاہللےناےسذکاباہکےہ۔اامؾاوباحمترازیرہمحاہللےناےسوہجمؽرقاردایےہ۔رہبوصرتہی‬

‫ذکابراویےہ۔اسےکاپسیلعنبومٰیسراضیکدنسےسنمڑھگترواوتیںرپلمتشماکیہخسناھت‪،‬وجیلعنبدمحمنبرہموہی‬

‫زقوینیدصوؼراویےناسےسلقنایکےہ۔‘‘‬

‫(زیماؿاالدتعاؽ‪،2/8:‬شلؿازیملاؿالنبرجح‪)2/417:‬‬

‫‪2‬یلعنبنیسحنبدنبارنبٰینثمارتساابذیےکابرےںیم؛‬
‫یََٔکَٔل َّٔ‬
‫اس۔‬ ‫ف َّٔ‬
‫ال ُ‬ ‫‪b‬زمحہنبویفسیمہسرہمحاہللرفامےتںیہ ‪َٔ :‬م ِ ِ ِ‬

‫’’اسرپدحمنیثرکاؾےنرجحیکےہ۔‘‘(اترخیرجاجؿ‪)571:‬‬

‫‪b‬انباجنررہمحاہللےناےس’’فیعض‘‘رقاردایےہ۔‬

‫(شلؿازیملاؿالنبرجح‪)4/217:‬‬

‫‪b‬انباطرہرہمحاہللےناےس’’مہتم‘‘رقاردایےہ۔‬
‫(زیماؿاالدتعاؽ ہ‬
‫ذللہ‪)3/121:‬‬
‫ِ‬

‫رواتیربمن!‪:‬دیسانیلعریضاہللہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫اب‘ ۔‬ ‫ال‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬

‫ت‬ ‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬ ‫ٌّ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َ لْعِل ْ‬
‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِدَمیا َٔ َٔ‬
‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہںیہ‪،‬ذٰہلاوجیھبملعاحلصرکاناچاتہےہ‪،‬وہرہشےکدروازےےس‬

‫ٓاےئ۔‘‘(اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/350:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬
 ‫ہییھبابلطرواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬نسحنبدمحمنبرجریراویےکابرےںیمھچکہتپںیہنلچاکس۔‬

‫‪2‬دیبعاہللنباوبراعفاکاعترػیھبدراکرےہ۔‬

‫رواتیربمن@‪:‬دیسانیلعریضاہللہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ْی‬ ‫ل‬ ‫َٔ‬ ‫َ لْعِل ْ‬
‫ع َٔن ُ َٔہابا‪َٔ ،‬و َٔ ال ُ ْٔ ویبا ُ ُتِ ُ‬
‫وت ِإالَّٔنِمْ َٔا ْ َٔیو ِ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ِدَمیا ِم‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬

‫عالنبااغملز ِل‪)122:‬‬
‫’’ںیمملعاکرہشوہںااوریلعاساکدروازہںیہ۔رھگوںںیمدروازےیہےسٓاایاجاتےہ۔‘‘(انمبق ِّ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیرواتییھباثتبںیہن‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬یلعنبرمعنبیلعنبنیسحوکاحظفانبرجحرہمحاہللےن’’وتسمر‘‘ اہکےہ۔‬

‫(رقتبیاذہتلبی‪)4775:‬‬

‫‪2‬صفحنبرمعاعنصینوکاحظفانبرجحرہمحاہللےن’’فیعض‘‘رقاردایےہ۔‬

‫(رقتبیاذہتلبی‪)1420:‬‬

‫‪3‬دمحمنبیّٰفصمنبولہبؽرقیش’’دتسیلاوستلۃی‘‘ اکت بکتےہ۔‬

‫(ارجملونیحالنب ّخاؿ‪)1/94:‬‬

‫رواتیربمن‪:#‬اکیرواتیاامؾدارینطقرہمحاہللیکاتکب[اللعل‪]3/247:‬ںیمیھبےہ۔اسےکراویٰییحینبہملسنب‬
‫َ‬
‫وک‪َٔ ،‬و َٔک َٔاؿ ِشی ِ ِع ًّنِاا۔‬ ‫کہہنِ ےکابرےںیماحظفانبرجحرہمحاہللرفامےتںیہ ‪ُ ْ َٔ :‬ر‬
‫م ٌّ‬

‫’’ہیرتموکاورہعیشراویےہ۔‘‘(رقتبیاذہتلبی‪)7561:‬‬
 ‫احظفذیبہرہمحاہللےنیھباےس’’رتموک‘‘اہکےہ۔‬

‫(صیخلتادتسملرک‪)2/246،3/126:‬‬

‫رواتیربمن‪:$‬دیساناجربنبدبعاہللریضاہللامہنعےسوسنمبےہہکروسؽارکؾیلصاہللہیلعوملسےندحہیبیےکومعقرپدیسان‬

‫یلعریضاہللہنعاکابزوڑکپرکرفامای‪:‬‬
‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫ََ‬
‫م‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ع‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬
‫ِدَمیا ِم‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہابا‪ْ َٔ ،‬ن َٔا َٔرا َٔد‬ ‫تَٔ َٔق َٔاؽ‪َٔ ’:‬ا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ص َٔبٗ‪ّ ،‬‬ ‫حد َٔ ٗ‬
‫َل‘‪ َّٔ َٔ ،‬دم ِ َٔہبا َٔ ْ و‬ ‫وؽ ّ ْ‬
‫م َٔ َٔ‬ ‫نرہٗ‪ ُ ْ َٔ ،‬د‬
‫م ٌّ‬ ‫م َٔ َٔ‬
‫ّ‬ ‫ُم ٌّور ّ ْ‬ ‫خ‬
‫اتا َٔ َٔررۃِ‪ُ ْ ُ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫م ْ َٔ َٔ‬
‫الر َٔرۃِ‪َٔ ،‬و َٔق ُ‬ ‫’ ہ َٔ دہا َٔا ِ ِ ُر‬
‫لْ‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ا حَٔکِ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬

‫’’ہیوکینںےکاقدئاورربےولوگںےکاقلتںیہ۔وجاؿیکدمدرکےاگ‪،‬وصنمروہاگاوروجاؿوکروسارکےنیکوکشش‬

‫رکےاگ‪،‬وخدذلیلوہاگ۔اؿاافلظوکٓاپیلصاہللہیلعوملسےندنلبٓاوازےکاسھتاراشدرفامای۔رھپرفامای‪:‬ںیمملعاکرہش‬

‫وہںااوریلعاساکدروازہںیہ‪،‬ذٰہلاوجوتمکحںوکاحلصرکےناکارادہراتھکوہ‪،‬وہرہشےکدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬

‫(ارجملونیحالنب ّخاؿ‪،153،1/152:‬ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪،1/192:‬ادتسملرکیلعانیحیحصلاحللمک‪:‬‬

‫‪،129،3/127‬اترخیدغبادبیطخلل‪)2/377،4/219:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبوھجیٹرواتیےہ‪،‬ویکہکناسںیم؛‬
‫ہہسث‬
‫‪1‬ادمحنبدبعاہللنبزی َ ِمیراویذکاباوروھجیٹرواایتڑھگےنواالےہ۔اسےکابرےںیم؛‬
‫ی‬
‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ ‪ََٔٔ ِ :‬ض ُع ْ َٔ د‬
‫اْلِثیَٔ۔‬

‫’’ہیوخدڑھگرکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسیکرطػوسنمبرکاتےہ۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)1/192:‬‬
 ‫‪b‬اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫اؽـ َٔا َٔواِبَٔ َٔو َّٔ‬
‫اطل َّٔام ِ‬
‫ات ۔‬ ‫ال ِ‬
‫ات ْ‬ ‫عِارلَّٔزَّٔ ِ‬
‫اؼ َٔو ِّ َٔ‬ ‫َٔ ِ ْ ریوِينَعْ َٔ ْ د‬

‫’’ہیاامؾدبعارلزاؼرہمحاہللاوردرگیہقثولوگںےسرکنماوروھجیٹرواںیتیایبؿرکاتےہ۔‘‘(ارجملونیح‪)1/152:‬‬

‫‪b‬اامؾدارینطقرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ِ َ‬
‫ِ‬
‫ک َٔحد ُِیٗ۔‬ ‫اک‪ ْ ِ ُ ،‬ر‬
‫یَٔ ُ‬ ‫ال ِ رِ‬ ‫اؼ َٔو َٔ ِ ْ ر‬
‫غِہٖ ِن ْ َٔ َٔ‬ ‫عِارلَّٔزَّٔ ِ‬
‫َٔ ِ ْ ریوِينَعْ َٔ ْ د‬

‫’’ہیاامؾدبعارلزاؼرہمحاہللاوردورسےراوویںےسرکنمرواںیتیایبؿرکاتےہ‪،‬اسیکدحثیوکرتموکرقاردایایگےہ۔‘‘‬

‫(اترخیدغبادبیطخلل‪،4/220:‬ودنسہٗنسحٌّ)‬
‫ل‬
‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللےناےسذکاباہکےہ۔(ا معث ِیفِاافعضلء‪)1/43:‬‬

‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللاؿاافلظوکنمڑھگتاوروھجےٹرقاردےتیوہےئرفامےتںیہ‪:‬‬

‫معوُض ٌّع۔’’ہیدحثیرکنمونمڑھگتےہ۔‘‘‬ ‫حِثیٌّ ُّ ْ َٔ ٌّ ر‬

‫ّم َّٔ ْ و‬ ‫ہ َٔ دہا َٔ د‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)1/192:‬‬

‫‪b‬اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َٔ ئ‬
‫َم۔‬ ‫ی‬
‫ْ‬ ‫م‬
‫س ُدہٗ َٔو َٔ ُنۃٗ َٔ ً ا‬
‫وب ِإ ْ َٔ ا‬ ‫ُ‬ ‫ل‬‫ق‬‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ث‬ ‫ش‬‫َٔو ہ َٔ دہا ِ ْ ٌّ‬
‫ٌّ‬
‫’’اسرواتییکدنساورنتمدوونںبولقبںیہ۔‘‘(ارجملونیح‪)1/153:‬‬

‫‪2‬اامؾایفسؿوثرییک’’دتسیل‘‘ یھبوموجدےہ۔‬

‫بجاامؾاحمکرہمحاہلل(ادتسملرک‪)3/127:‬ےناسیکدنسوک’’حیحص‘‘ اہکوتاؿےکر ّدواعتبقںیماحظفذیبہرہمحاہللےن‬

‫رفامای‪:‬‬
 ‫َ‬
‫ط‬ ‫ض‬ ‫ْ ِ ِ َٔ یَٔ‬
‫اب۔‬
‫ٌّ‬ ‫د‬ ‫ْح ہ َٔ دہا َٔد َّٔح ٌّاؽ َّٔ‬
‫َٔ‬
‫ک‬ ‫د‬ ‫َٔ‬
‫ِ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫نِم‬
‫َٔ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫اَل‬ ‫َٔ‬
‫م‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫د‬
‫َٔ َٔ‬ ‫ہ‬
‫ہ‬ ‫ۃ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ح‬‫ث‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْخ‬ ‫أَل ْعَٔخ َٔ ُبنِمَٔ َٔ‬
‫اْلاِک َٔورُجْاہِتٖ ِفِ‬

‫’’اامؾاحمکرہمحاہللرپبجعتےہہکاوہنںےناسرواتیاوراسرطحیکدورسیابلطرواایتوکحیحصےنہکیکرجاتےسیک‬

‫یکَاحالہکناسیکدنسںیمادمحنبدبعاہللداجؽوذکابےہ۔‘‘(صیخلتادتسملرک‪)3/127:‬‬

‫اکیاوراقمؾرپاحظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫کد ف َٔ‬
‫َمرِفَٔن َِٔک ۔‬ ‫اب‪ ،‬مَٔاا َٔا ْج َٔ ہہلَٔ َٔ‬
‫ک َٔع سِعَٔ ِاۃ َٔ ْ‬ ‫عوُضع‪َٔ ،‬و َٔا ْ َٔ ُ د َٔ‬
‫ْح َّٔ ٌّ‬ ‫م ٌّ‬ ‫لَبْــــ َٔواہّٰللِ ــــ َٔ ْ و‬

‫’’اہللیکمسق!ہیوتنمڑھگترواتیےہ‪،‬اسںیمادمحراویذکابےہ۔اینپوتعسِملعےکابووجدٓاپاسابرےںیمےنتک‬

‫انوافقرےہ۔‘‘‬

‫(صیخلتادتسملرک‪)3/129:‬‬
‫َ‬
‫ث‬ ‫ی‬
‫ایدرےہہکادمحنبدبعاہللنبزی َراوییکاتمتعبادمحنباطرہنبرحہم حی ِ یرصمیےنرکریھکےہ‪،‬نکیلاساکوکیئافدئہ‬
‫َ‬
‫ی‬
‫ںیہن‪،‬ویکہکن حیِثییھبذکابراویےہ۔‬

‫ایسےیلاسرواتیےکابرےںیماحظفانباوجلزیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫الحصینمعیمجاولوجہ۔’’ور ؾدنسوںےکاسھتہیرواتیفیعضےہ۔‘‘ (اوملوضاعت‪)1/353:‬‬

‫رواتیربمن‪:%‬دیساناجربنبدبعاہللریضاہللامہنعےسوسنمبایکایگےہہکروسؽارکؾیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َ لْحَٔکِ ِ َٔ لْحْکِ َ َٔ ٌّ ف َٔ‬ ‫َٔ ْ ُ َٔ ِ َٔ ْ ہ َ‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ع َٔن ُ َٔہابا‪ ،‬مَٔ ْن َٔا َٔرا َٔد ِنالْمَٔدد ِ َِٔیاَِ؛فَٔل ْ َٔنِاأْ ِ‬
‫ت َٔن َٔ َٔہ ا‬ ‫ہالْخ َٔ َّٔن ِاۃ۔۔۔۔ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ِدَمیا م‪،‬اوِا مَٔ ِۃا‪َٔ ،‬و ِ ِّ‬ ‫سا ا ِ‬
‫َُٔع ُ ّ ِ َٔ د‬
‫ب ّو َٔ ر‬
‫’اوُب َٔ ر‬

‫’’اوبرکبورمع(ریضاہللامہنع)الہتنجےکرسدارںیہ۔ںیمتمکحاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہںیہ۔وجتمکحاحلصرکےن‬

‫اکارادہراتھکےہ‪،‬وہرہشےکدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬
‫ل َ‬
‫(اوملٔفلتوا مخنلفدللارقغث ِی‪،2/625,624:‬صیخلتااشتملہببیطخلل‪،162،1/161:‬اترخیدقشمالنباسعرک‪:‬‬
 ‫‪،42/382‬االلّٓ ِلاونصملۃعویسللط ِی‪)1/335:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبوھجیٹرواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اسےکراویبیبحنبامعنؿےکابرےںیمبیطخدغبادیرہمحاہللرفامےتںیہ‪َٔ ِ ْ َٔ :‬‬
‫ل ِانلْمَٔعْ ُرر ِ‬
‫وػ۔’’ہیریغرعموػراوی‬

‫ےہ۔‘‘‬

‫(صیخلتااشتملہب‪)1/161:‬‬
‫لْ‬
‫عا ِدا مَٔح ْ ُہ ہ ِ َِٔ‬
‫ول۔‬ ‫‪2‬دورسےراوینیسحنبدبعاہللیمیمتےکابرےںیماامؾبیطخدغبادیرفامےتںیہ‪ِ :‬فِ ِ َٔ د‬

‫’’اساکامشروہجمؽراوویںںیموہاتےہ۔‘‘(صیخلتااشتملہب‪)1/161 :‬‬

‫رواتیربمن^‪:‬دیساناوبدیعسدخریریضاہللہنعیکرطػوسنمبایکایگےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫فَٔقِن ِ َٔ لَٔس َ َٔ َ‬
‫ب‪،‬نَمْ َٔا َٔح َّٔنۃٗ‬ ‫اْلر ِ‬‫س ْ ََٔٔ‬ ‫ع َٔ ّ ِِ ُ د‬ ‫لٓا َٔد َٔؾ‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬ ‫بَف َٔ َٔقا َٔاؽ‪َٔ :‬ا َٔنا َٔ ّ ِِ ُ د‬
‫س ُو ْ دِ‬ ‫اْلر ِ‬ ‫س ْ ََٔٔ‬
‫ن َٔ ّ ِِ ُ د‬ ‫ب‪ َٔ ،‬ا ْ َٔبا ْ َٔ‬ ‫اْلر ِ‬ ‫ب َٔط ِالِہْیَلَعال َّٔس َٔل ُاؾ َٔ ّ ِِ ُ د‬
‫س ْ َٔ َٔ‬ ‫ب َٔا ِ ِ‬ ‫عُْ‬ ‫’ َٔ ِ ُِّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫خ‬ ‫َٔک‬ ‫َ‬
‫بِي‪،‬نَمْ َٔق َٔارہَقٗ‬ ‫یِ ْ د‬ ‫َٔ‬ ‫بلا ِ َّٔ‬‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫غا ّ ٗ‬‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ث‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬ ‫ع‬
‫ع؛ َٔح ّقۃٗ ِی‪َٔ ،‬و َٔ اط َُٔنۃٗ َٔک َٔظاا ِ ِی‪َٔ ْ ،‬ر‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬
‫ق‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ٌّ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬
‫ْع ُہ‪ِّ ،‬‬ ‫َٔ‬ ‫ص‬
‫َٔو َٔ َٔ ویلا ُہ؛ا َٔ َّٔن ُۃاہّٰللُ َٔودَۂَا ُہ‪َٔ ،‬ونَمْا ْ َٔضۃٗ َٔو َٔ اع َٔدا ُہ؛ا َٔ مّ ُۃاہّٰللُ َٔوا ْ َٔ ا‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬‫ی‬ ‫َٔ‬ ‫ح‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬
‫َ‬ ‫َٔ یِ َ ل ْ َ‬ ‫َٔ ِ َ لْحْکِ َ ِہ َ‬
‫عِہْیَلَعال َّٔس َٔل ُاؾ‬ ‫ف َٔھ َْٔنددِيا م ُ ْہ ہ َٔنددِي ِإ َٔلالْخ َٔ َّٔن ِاۃ ِإ َّٔ النِمْ َٔن ِ َٔہابا‪ٌِّّ ِ َٔ ،‬‬ ‫ع َٔن ُ َٔہابا‪،‬فک ْتِ َٔ‬ ‫ہالْخ َٔ َّٔن ُۃا‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬ ‫َٔق َٔارقَٔ ِث ِی‪َٔ ،‬ونَمْ َٔق َٔارقَٔ ِث ِی؛ َٔق َٔارہَقُاہّٰللُ‪،‬ا َٔ ان َٔ ُا‬
‫ِدَمیا مَٔ ِۃا‪َٔ ،‬و َٔ ِ‬

‫خال َْٔی َٔش ِرر‪،‬نَمْ َٔابف َٔ َٔق ْدد َٔکف َٔ َٔرر‘ ۔‬ ‫َٔ ِ ْ ُ ر‬

‫’’یلعنباوباطبلرعبےکرسدارںیہ۔ٓاپیلصاہللہیلعوملسےسرعضایکایگ‪:‬ایکٓاپیلصاہللہیلعوملسدیسارعلبںیہن‬

‫ےہَٓاپیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬ںیماوالدِٓادؾاکرسداروہںاوریلعرعبےکرسدارںیہ۔سجےناؿوکدوتسانبای‪،‬اہلل‬

‫ربازعلتاسےستبحمرکےاگاوراسوکدہاتیدےاگ۔وجاؿےسضغبرےھکاگ‪،‬اہللاسےسدینمشرےھکاگاوراےس‬

‫ادناھاوررہبارکدےاگ۔اؿاکقحریمےقحیکرطحےہاوراؿیکااطتعدرالصریمیااطتعےہ‪،‬رگمریمےدعبوکیئ‬
 ‫یبنںیہن۔وجاؿےسدجاوہادرالصوہھجمےسدجاوہااورسجےنھجمےس ُدوریاایتخریک‪،‬اہللاےساینپرتمحےس ُدوررک‬

‫دےاگ۔ںیمتمکح‪،‬ینعیتنجاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہںیہ۔الھبوکیئاسدروازےےسزگرےریغبتنجںیمےسیکےچنہپ‬

‫اگَیلعور ؾااسنونںےسرتہبںیہ‪،‬وجصخشاسابتاکااکنررکاتےہ‪،‬انیقیوہاکرفوہاجاتےہ۔‘‘‬
‫َ‬
‫(المتقن اۃالنباشذاؿ‪)94:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیوھجیٹرواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬
‫َ‬
‫‪ٰ1‬یسیعنبرہماؿاوبومٰیسثسیعغفراویذکابےہ۔‬

‫‪b‬اسےکابرےںیماامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ُم ٌّؼفارلَّٔف ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ‬
‫ض۔‬ ‫ر‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫معوُضََٔ اۃ َّٔ َٔ‬ ‫ث ِانَٔٔ َٔ ا‬
‫ح ِدثیَٔ َٔ ْ و‬ ‫َٔ َّٔ د‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫م َٔ‬
‫ر‬ ‫اک‬ ‫ح َٔ‬

‫’’ہینمڑھگتاوررکنمرواںیتیایبؿرکاتےہاوررٹکرایضفےہ۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)5/260:‬‬

‫‪b‬اامؾبیطخدغبادیرہمحاہللرفامےتںیہـ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ل‬ ‫ن‬ ‫ل‬‫ض‬‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ی‬ ‫َ ِ َ‬ ‫َٔ ِطی ِ َٔ ف ِ َ ی‬ ‫لْ َ‬
‫اب ِو ِ ِہ ْموإ ْکفَٔاا ِر ِہہ‬ ‫ہ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لض‬
‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ع‬ ‫غ‬‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ت‬‫ی‬‫ض‬ ‫َٔ‬ ‫ی‬ ‫ّ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ہ‬ ‫ِ‬ ‫ہ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫غ‬ ‫ع‬ ‫اؿا مُ ْس َٔی‬ ‫ہ‬ ‫َٔک َٔاؿ َِی ِ َٔسی ْب ِ‬
‫َٔ ِ ْ‬ ‫م ْ ِ ف ِ ٖۃ ِفِا ِنعا حَٔا َٔ ا َٔ‬ ‫اب ْ‬ ‫ٌّ‬ ‫ک‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬ ‫د‬
‫َٔ‬ ‫رَم‬
‫َٔ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫ا‬ ‫ۃ‬
‫ِ‬ ‫ض‬ ‫َٔ‬ ‫ا‬ ‫رل‬
‫ّ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫نِم‬
‫ْ‬ ‫ف‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ر‬ ‫م‬
‫ُ َٔ‬ ‫ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ت‬‫ض‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لَ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ َٔ َٔسع ِ َٔ َٔ ِ َٔ ُ یَٔع‬ ‫َ‬ ‫ہ‬ ‫یَٔف ِسیِق‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫م‬‫ْ‬ ‫ل‬ ‫َٔ‬ ‫ک‬‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َع ِی َّٔ ا‬ ‫ث‬
‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َٔخ‬ ‫َٔ‬ ‫ل‬ ‫َٔ‬ ‫ہ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ض‬‫اؽـا َٔقا ِ‬ ‫ح ِدثیِ ا َٔ ْوعوُضََٔ ِاۃ‪َٔ ،‬و ْ‬ ‫اؽـا َٔ ا‬ ‫ابنِمَٔ ْ‬ ‫ِما ْو َٔدعذکِلَٔا َِٔنا َٔ‬ ‫ف‪َٔ ،‬و َٔ‬ ‫ني ِ ِ‬ ‫ع رِ‬ ‫ق ْررِي ْ َٔ د‬ ‫ْم‪ ،‬وقَٔاہّٰللِ َٔق ْدد ّ‬ ‫َٔو‬
‫َٔ‬ ‫لْ‬ ‫اْلف ِ ِّنِیِن‪ ،‬نِمَٔ الْمَٔعرر ِ‬ ‫َ‬ ‫َٔ ِ لْمُ ْظل ِ َ‬ ‫َٔ ْ لْمفْ َٔتَ َٔ َ‬ ‫لْم َ َ‬
‫ل‬ ‫ول‪َٔ ،‬و َٔد ّ ِِ‬ ‫ِب‪َٔ ،‬ونِمَٔ ا مَٔح ْ ُہ ہ ِ َِٔ‬ ‫د‬ ‫د‬
‫ْ ُ َٔ ِ ِ‬‫ک‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬‫ا‬ ‫ن‬ ‫وف‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ط‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫نَع‬
‫ْ‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ۃ‬
‫َٔ ِ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ان‬‫ِ‬ ‫س‬ ‫َٔ‬ ‫ا‬ ‫ـ‬ ‫اؽ‬ ‫اؽـا َٔ انئِ ا ُ عَٔل ِۃا ِ ْ‬
‫ن‬ ‫‪،‬‬ ‫ا ُخ ْ َٔنلَٔق ِأَۃ‪َٔ ،‬و ْ‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ َٔ َ ِ َٔ ْ ِ ل َّٔ ُھ ْ ِّ َٔ َٔکیََٔت َ ِ ْیِھ‬ ‫َ‬
‫ت‬ ‫ح‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫خ رَسِریِ ِۃ حاثِع ِ ٖۃ‪ ،‬و َٔخ ْیِن ِاۃَ َٔسع‬ ‫ُ‬ ‫ض‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِب‬
‫ض‬ ‫َٔ‬ ‫ذکِلَٔ َٔع عَٔم ْ ِی ی‬
‫ت‬ ‫ِم َٔ ْبا َْٔیِ د م َٔو َٔو ٌّ‬ ‫ت م ّا‬ ‫{قَٔ ٌّ‬ ‫ایٖ‪ ،‬و‬ ‫ِ‬ ‫ک‬ ‫ر‬ ‫زْ‬ ‫و‬ ‫اب‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ق‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫ٖ‪،‬‬ ‫اِل‬ ‫َٔ ِ ِ‬ ‫ط‬ ‫َٔ‬ ‫ی‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ۃ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫ۃ‬ ‫ر‬
‫ر‬ ‫ِ‬
‫ِ َٔ‬
‫َٔ‬ ‫َٔش َِٔیعْل َٔ‬ ‫ھ‬ ‫ل َّٔ‬
‫ب ُ ْواا َّٔی ُ ْت َٔقلب ّ ِ ُ ْو َٔؿ}۔‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫َٔ‬
‫ق‬ ‫ت‬
‫ْ‬ ‫ی‬
‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ث‬ ‫َٔ‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ط‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫َی َٔؿ}‪َٔ {،‬و ُم ّ ِد‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْم ّ َّٔ ا‬ ‫ُ‬
‫ال ِ ْ َٔ‬ ‫ِم َٔ ُ ْ و‬
 ‫َ‬
‫’’ٰیسیعنبرہماؿثسی غفاکیاطیشؿاوررسشکرایضفےہ‪،‬اسےناکیاتکبفینصتیکےہ‪،‬سجںیماحصہبرکاؾرپنعط‬
‫ع‬

‫ایکےہ‪،‬اؿوک(اعمذاہلل)رمگاہ‪،‬اکرفاورافقسرقاردایےہ۔اہللیکمسق!بجںیمےناساتکبوکداھکیوتریمےروےٹگنڑھکے‬

‫وہےئگ۔ےھجماساتکبںیموموضعرواایت‪،‬نمڑھگتےصقاوروخداسہتخاکحایتدھکیرکڑبابجعتوہا۔اؿرواایتیکدنسںی‬

‫ادنریھیںیہاوروہشمرورعموػوھجےٹوکویفںاوروہجمؽراوویںےسایبؿیکیئگںیہ۔ہیزیچںیٰیسیعنبرہماؿیکادنیھ‬

‫{قَٔ ْ ِ ٌّ‬
‫ت‬ ‫ریصبت‪،‬ثبخِابنط‪،‬انت اداکوشاورٓارختیکربابدیرپدالتلرکیتںیہ۔اسرپہیرفانیمابریاعتٰیلاصدؼٓاےتںیہ‪ َٔ :‬و‬
‫ھ‬ ‫ل َّٔ‬ ‫ھ‬‫ل َّٔ ُھ ِ َٔ َ َ ْیِ‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫َی َٔؿ}(ارقبلۃ‪()79 : 2‬الہتکےہاسےکےئلوجاؿےکاہوھتںےناھکل‪،‬الہتکےہ‬ ‫ِم َٔ ُ ْ و‬ ‫ت ْم ّ َّٔ ا‬ ‫ِمکی ََٔٔت ْبا َْٔیِ د ِ ْم َٔو َٔو ٌّ‬
‫ْم ّ َّٔ ا‬
‫َٔش َٔیِعْل َٔ ُ َّٔ ِ ِ ْ َٔ‬
‫ب َٔطلمُ ْواا ََّٔٔیثُ ْت َٔقلَٔب َّٔیِ ْت َٔقل ِ ُت ْو َٔؿ}(ارعشلاء‪()227 : 26‬وہنجںےنملظایک‪،‬رقنعبی‬
‫ال َٔ‬
‫اسےکےئلوجاوہنںےنامکای)‪َٔ {،‬و م د‬

‫وہاجؿںیلےگہکسکرکوٹاےتٹلںیہ)۔‬

‫(اترخیدغباد‪)11/168:‬‬
‫کد َٔ‬
‫اب َٔ ٌّ‬ ‫ف ِض ٌّ َٔ‬
‫ج۔‬ ‫احظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪َٔ :‬را ِ ِ ّی‪ٌّ َّٔ ،‬‬
‫’’ہیرایضفاورڑباذکاباھت۔‘‘(زیماؿاالدتعاؽ‪)3/324:‬‬

‫‪2‬اساکراویدمحمنبدبعاہللنبدیبعاہللنبدمحمنبدبعاہللنبدمحمنبدیبعاہلل‪،‬اوبلضفوکیفیھبرپےلدرےجاکوھجاٹ‪،‬داجؽاور‬

‫وھجیٹدحںیثیڑھگےنواالراویےہ۔‬

‫(دںیھکی‪:‬اترخیدغبادبیطخلل‪،5/467,466:‬شلؿازیملاؿالنبرجح‪)5/321:‬‬

‫‪3‬اسےکراویاخدلنبامہطؿاوبالعافخػےکابرےںیماامؾٰییحینبنیعمرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫لْخ َٔ َٔ‬
‫حئُو ُہہِبٖ َٔو َٔرٓا ُہ؛ٔاَر َٔاہٗ‪.‬‬ ‫قذکِلَٔیِق ًَٔۃاَ‪َٔ ،‬و َٔک َٔاؿ ِفِ َٔیحْلِت ِظ ِ ٖۃ ُ ُّ‬
‫ک َٔ ام َٔ ا‬ ‫موہِتٖ ِیع َْٔش ِرر ِ َِٔ‬
‫س‪َٔ ،‬و َٔک َٔاؿ ْ َٔ‬ ‫اػ ْ َٔ‬
‫ق َٔ ْ‬ ‫َٔو ُخل ِّ َٔ‪َٔ ،‬ح ِ ٌّ د‬
‫الا َٔفّا ُ‬

‫’’اخدلافخػاینپومتےسدساسؽےلہپاحےظفےکاالتخطاکاکشروہایگاھت۔اسےسےلہپوہہقثاھت‪،‬نکیلاالتخطےکدعبوہ‬
 ‫نیقلتوبقؽرکےناگلاھت۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪،3/19:‬ودنسہٗنسحٌّ)‬

‫‪4‬اصبحاتکبانباشذاؿیھبتخسوھجاٹصخشاھت‪،‬اسےکابرےںیمٓادنئہوطسرںیمیلیصفتابتوہےنوایلےہ۔‬

‫رواتیربمن ‪& :‬دیساندبعاہللنبابعسریضاہللامہنعیکرطػوسنمبایکایگےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےندیسانیلع‬

‫ریضاہللہنعےسرفامای‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ث‬ ‫ی‬
‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ح‬‫ی‬
‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫نن ُ ہابا‪،‬و ام َٔ ْ وی َٔ‬ ‫َ لْحْکِ َ َٔ َ‬
‫ْک‪،‬‬‫َٔ‬ ‫ِن‬ ‫ث‬ ‫ن‬
‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫و‬ ‫ِّ‬‫ِ‬
‫َٔ َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ک‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ا‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫ٔ‬ ‫؛‬ ‫ک‬
‫َٔ‬ ‫ض‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫ی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫ب‬
‫ٗ‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫م‬ ‫زَٔ‬ ‫نَم‬
‫ْ‬ ‫ِب‬ ‫د‬ ‫ک‬
‫ِ َٔ َٔ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ق‬
‫ِ‬ ‫نِم‬
‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ّ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ِی‬
‫َٔ ُ‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫د‬ ‫َٔ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫ِدَمیا مَٔ ِاۃ‪َٔ ،‬وا ْ َٔ َٔ َٔ َٔ َٔ ٔ‬ ‫ع‪َٔ ،‬ا َٔ ان ِ َٔ ُا‬ ‫’ َٔ ِان َٔ ِ ُِّ‬
‫َٔ َ ل َ‬ ‫ِ َ‬ ‫َ‬ ‫ل َّٔ‬
‫ث‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬‫ِ‬ ‫ت‬‫ِ‬ ‫خ‬
‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫م‬ ‫ْ‬ ‫ح‬ ‫لَٔح‬
‫ِّ‪َٔ ،‬و ِ ِی‬ ‫ن ِإ َٔم ُاؾ ُا ِ‬ ‫ن‪َٔ ،‬و َٔا ْ َٔ‬ ‫اننِمْ َٔ ََٔعا َٔ ِ ِ‬ ‫َٔب‪َٔ ،‬و َٔ ََٔع ِ َٔ ِ ُ َٔ‬
‫وح‪َٔ ،‬ورَسِریَٔکُتَٔنِمْرَسِری ِ ِ‬ ‫وُحنِمْ ُّر ِ ِ‬ ‫م‪َٔ ،‬و ُر ُ َٔ‬ ‫ُمنِمْ َٔد ِ ِ‬ ‫کنِمْ ِ ِی‪َٔ ،‬و َٔد ُ َٔ‬ ‫ْمُ َٔ‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ح‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ح‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ََٔلَٔثِ ہہاا َٔبدِي‪َٔ ،‬سع ِ َٔددنَمْ َٔا اطََٔ َٔسق‬
‫ک‪،‬‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫ُِم‪َٔ ،‬و َٔررنَمْ َٔق َٔار َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ّ‬
‫اک‪َٔ ،‬و َٔقازَٔ نَمْ رز ََٔٔ‬ ‫اک‪َٔ ،‬و َٔررنَمْ َٔعا َٔد َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫اک‪َٔ ،‬و َٔربَٔنَمْ َٔ َٔ ویل َٔ‬
‫ّ‬ ‫ک‪َٔ ،‬و ِ ِ َٔینَمْع ََٔٔضا َٔ‬ ‫َٔ َٔ‬ ‫ْ َٔ ْ‬
‫َ‬ ‫ئ‬
‫غ َٔؼ‪َٔ ،‬وثَٔ َٔنلُک ْمثَّٔ َُٔ‬
‫ن‬ ‫فعَٔ ْ َٔ ہہاا َٔ ِر‬ ‫ث‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬
‫با‪َٔ ،‬ونَمْ حَٔل َٔ‬
‫ی‬
‫َٔ‬ ‫ِث‬ ‫َٔ‬ ‫ل‬
‫بِي؛ ُ َٔ ِ ِ َٔن ِاۃیوحِہْیَلَعا َّٔسل ُاؾ‪،‬نَمْ َّٔرک َٔ َٔ ہہاا َٔ َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ی‬‫ف‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ث‬ ‫ک َٔ ْ د‬ ‫ئِ نِمْ ّو ُْلدِ َٔ‬
‫َ‬
‫اؽـ َٔا ِ َّٔ ا‬ ‫ک َٔو َٔ َٔن ُ ْ‬
‫فَٔمَٔ َٔن ُل ث‬
‫َٔ‬
‫َ‬ ‫َٔیح َٔ َٔیح‬ ‫ُّلثخ ِ ُکل َّٔ‬
‫ام‘ ۔‬ ‫اب ْ ٌّم َٔطل َٔع ْ ٌّم‪ِ ،‬إل َٔیِ ْ و ِؾالْقِ َٔنِا َٔ ِا‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬
‫َٔ‬ ‫ا‬
‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫م‬ ‫ا ُ وؾ؛‬

‫’’اےیلع!ںیمتمکحاکرہشوہںاورٓاپاساکدروازہںیہ‪،‬وجاسرہشم ِیںآااناچےہاگ‪،‬وہدروازےےسیہٓاےئاگ۔وہصخش‬

‫ریمیتبحماکوھجاٹدوع َارےہوجھجتےسضغبرےھک‪،‬ویکہکنوتھجمےسےہاورںیممتےسوہں‪،‬ریتاوگتشریمےوگتش‬

‫ےسےہ‪،‬ریتاوخؿریمےوخؿےسےہ‪،‬ریتیروحریمیروحےسےہ‪،‬ریتاابنطریمےابنطےسےہاورریتااظرہریمے‬

‫اظرہےسےہ۔وتریمیاتماکاامؾےہاورریمےدعباتمدمحمہیاکہفیلخےہ۔وخشبیصنےہوہصخشوجریتیرفامربنداری‬

‫رکےاگاوردبتخبےہوہصخشوجریتیانرفامینرکےاگ۔عفندنموہاگوہوجھجتےسدویتسرکےاگاوراسخرہااھٹےئاگوہصخش‬

‫وجھجتےسدینمشرےھکاگ۔ریتیرافتقںیماکایمیبےہاورریتیدجایئںیماسخرہےہ۔ریمےدعبریتیاورریتیاوالدےک‬

‫اامومںیکاثمؽیتشکٔونحیکامدننےہہکوجاسم ِیںس واروہایگوہاجنتاپایگاوروجاسںیموساروہےنےسرہایگوہرغؼوہ‬

‫لمتق َ‬
‫ایگ۔ریتیاثمؽاتسروںیکامدننےہ‪،‬اکیاتسرہرغوبوہاتےہوتدورساولطعوہاجاتےہ۔ایقتمکتااسییہرےہاگ۔‘‘(ا ن اۃ‬

‫النباشذاؿ‪)18:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیرواتیوھجٹاکدنلپہےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬دعسنبرطفیااکسینافخػراویےکابرےںیماحظفانبرجحرہمحاہللاکہیرفامؿےلہپیھبایبؿوہاکچےہ‪:‬‬
‫َ‬
‫اب ِ َّٔخ َٔاؿ ِن ْ َٔ وال ْض ِع‪َٔ ،‬و َٔک َٔاؿ َٔراف ِ ِض ًّنِاا۔‬
‫وک‪َٔ ،‬و َٔر َٔما ُہ ُْ‬
‫َٔ ْ ُ ٌّ‬
‫ر‬ ‫م‬

‫’’ہیرتموکراویےہ‪،‬اامؾانبةحؿرہمحاہللےناسوکوھجیٹدحںیثیڑھگےنواالرقاردایےہ۔ہیرایضفیھباھت۔‘‘(رقتبی‬

‫اذہتلبی‪))2241:‬‬

‫‪2‬اصبحِاتکبدمحمنبادمحنبیلعنبنیسحنباشذاؿداجؽاورذکابےہ۔اسےکابرےںیم‪:‬‬

‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َم َ َ‬
‫ع‬ ‫َٔ‬ ‫س‬‫َٔ‬ ‫ل‬ ‫کرَٔ ًۃ َٔناط ِ َٔل ًاۃ َٔ مْح َٔ ًاۃ َٔرکِنِ َٔک ًاۃ‪ِ ،‬فِ َٔ َٔ‬
‫ح ِدثیَٔ َٔ ِ ِ‬
‫اؿ َٔا َٔ ا‬ ‫اب َٔ ا‬
‫طقیِ ہ َٔہداادلَّٔ َّٔح ِاؽ؛ ْ ِ‬ ‫َٔول َٔ َٔق ْدد َٔس َٔاؼأَح َْٔغ ُب َٔ َٔو‬
‫ضاہّٰللُ َْٔن ُۃ۔‬
‫ع َٔر َٔ ِ‬ ‫ِ‬
‫اقا ّ ِّنِ ِدد ِّ‬ ‫مِ ِ‬ ‫س َٔذ َٔ‬ ‫خ ْارزَٔ ُؾنِمْ َٔ رِ‬

‫’’ابطخوخارزؾےناسانباشذاؿداجؽیکدنسےسدیسانیلعریضاہللہنعےکانمبقںیمتہبیسوھجیٹ‪،‬ابلطاوراناقلب‬

‫نیقیرواںیتیایبؿیکےہ۔‘‘‬

‫(زیماؿاالدتعاؽ‪)3/467:‬‬

‫زیناسیکایبؿرکدہاکیرواتیےکابرےںیمرفامےتںیہ‪:‬‬

‫ہ َٔ دہا َٔکد ٌِّب۔’’ہیوھجٹےہ۔‘‘(زیماؿاالدتعاؽ‪)3/467:‬‬

‫رواتیربمن*‪:‬دیساندبعاہللنبابعسریضاہللامہنعےسوسنمبےہہکروسؽارکؾیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
 ‫اب‘ ۔‬ ‫ال‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬ ‫ٌّ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫َ لْعِل ْ‬
‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِدَمیا َٔ َٔ‬
‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہ۔وجملعاحلصرکےناکارادہراتھکےہ‪،‬وہدروازےیہےسٓاےئ۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪،3/412:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/352:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبنمڑھگترواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬ادمحنبصفحدعسیےکابرےںیم‪:‬‬

‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫ّم ًۃ َّٔ َْ ُِ َٔن َٔ ْ‬
‫اعِہْیَلَع۔‬ ‫ح ِدثیَٔ ُ ْ َٔ َٔ ر‬
‫ث ِانَٔٔ َٔ ا‬ ‫َٔ َّٔ د‬
‫ح َٔ‬

‫’’اسےنایسیرکنمرواایتایبؿک ِیںخنرپاسیکاتمتعبںیہنیکیئگ۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)1/199:‬‬

‫ش۔‬ ‫‪b‬اامؾاامسیلیعرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬مَٔم ْ ُرر ٌّور‪ُ ِ َٔ ،‬ی ُوؿ َٔا ْ َٔ ِ َٔ ْ‬

‫خ ًاناا َٔ َٔ‬
‫’’اسیکلقعیلچیئگیھت۔یھبکیھبکاسرپاابتشہواعقوہاجاتاھت۔‘‘‬
‫ع‬
‫(مجعماإلامس نِل ِی‪)1/355:‬‬

‫‪b‬احظفانبرجحرہمحاہللاسوقؽیکواضتحںیمرفامےتںیہ‪:‬‬
‫لْ‬
‫اليیُِضِ ِی ُن ُۃالْحل َٔ ُ‪،‬نِمَٔالْم َٔ َّٔررۃِ‪،‬فَٔثَِٔحْل ُِ‪،‬۔‬
‫خ ً اان ِیَّٔعِت ُِبعَٔ ْق ُلۃٗ‪َٔ ،‬وا مَٔم ْ ُرر ُور َّٔ دِ‬ ‫َٔ اقَٔٔ َٔس َٔار ِإل َٔا َّٔ ٗ‬
‫ب َٔا ْ َٔ ِ‬

‫’’اامؾاامسیلیعرہمحاہللےناسابتیکرطػااشرہایکےہہکیھبکیھبکاسیکلقعزالئوہاجیتیھت۔[مَٔم ْ ُررور]وہصخشوہاتےہ‬

‫ےسجیسکامیبرییکوہجےساالتخطواعقوہاجاتوہ۔‘‘(شلؿازیملاؿ‪)1/163:‬‬
‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللےناےس’’اصبحاانملریک‘‘(رکنمرواایتایبؿرکےنواال)رقاردایےہ۔(زیماؿاالدتعاؽ‪)1/94:‬‬
‫َٔ ی ئ‬
‫ل ِ َٔس ْثِی۔‬
‫زینرفامےتںیہ‪َٔ :‬واہ‪َٔ ِ ْ ،‬‬

‫’’ہیفیعضراویےہ‪،‬یسکیھباکؾاکںیہن۔‘‘(دویاؿاافعضلء‪)28:‬‬

‫افدئہ‪:‬‬

‫احظفذیبہرہمحاہللاسرواتیےکابرےںیمرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫لَٔعَٔ َّٔل ُۃا ْح َٔنلَٔق َُٔۃال َّٔسعْدد ُِّي۔‬

‫’’اش َاسرواتیوک(ادمحنبصفح)دعسیےنڑھگاوہ۔‘‘‬

‫(زیماؿاالدتعاؽفِدقنارلاجؽ‪)1/153:‬‬

‫نکیلاسراویںیمرصػاالتخطاکہلئسمےہ۔ورہنہی’’ دصوؼ‘‘ اور’’نسحادحلثی‘‘ راویےہ۔ہیدمعاًوھجٹوبےنلواولں‬

‫ںیمےسںیہن۔‬

‫‪2‬دیعسنبہبقعوکیفےکابرےںیماامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫م َٔحہ ہ َٔ ِ َ‬
‫غیِق أَۃ۔’’ہیوہجمؽاورریغہقثےہ۔‘‘‬
‫ْ ُ ٌّوؽ‪ُ ْ ،‬ر‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)3/413:‬‬

‫رواتیربمن(‪:‬دیساندبعاہللنبابعسریضاہللامہنعےست ویےہہکروسؽرکمییلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َٔ ِ َ ل ْ َ‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ِدَمیا حْکِمَٔ ِاۃ‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہ ا‬ ‫’ا َٔ ان َٔ ُا‬

‫’’ںیمتمکحاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہںیہ۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪،5/177:‬ارشلۃعیاللٓرجي‪)3/236:‬‬
 ‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیوھجیٹاورنمڑھگترواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اامؾانبدعیرہمحاہللاسےکابرےںیمرفامےتںیہ‪:‬‬
‫اْلِثیُ ِفالْحُم َٔل ِاۃَثُع ْ َٔض ٌّ نَعِ عم‬ ‫ب ُِی ُ َٔون َٔ ِ ْ َٔر‬ ‫لْعرواہ َٔا د َِیِس‬ ‫َٔ‬
‫یوِي نَعْ‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔ ِ‬
‫ش‪َٔ ،‬و َٔ ِ ْ ر‬ ‫ْ‬ ‫ِ ْ‬ ‫عِاہّٰللِ‪َٔ ،‬و ہ َٔ دہا ْ َٔ د‬
‫ب َٔ ْ د‬ ‫غ ُ ْ َٔ‬
‫ُع َٔاؿ ْ ِ‬ ‫َٔو ہ َٔ دہا ْ َٔ د‬
‫اْلِثیُ َٔ ال َٔا ْ ُ َٔ َٔ ُ َٔ ٌّ‬
‫حنَعْ َٔ ی ْ ِ‬
‫َ‬ ‫َموِ َا نَعِ اؽـ َٔاعْمَٔش‪ ،‬و ِ ریوِہیِ نَعْ َٔاب ا َ‬
‫جََٔ ٌّاۃ ُضعَٔفَٔاائُ۔‬ ‫َموِ َٔبِ َٔ ا َٔاوُب اتْلَّصلِ ال ْ َٔ ہہ َٔرروِ ُّي‪َٔ ،‬ودَقْرَسَٔہَقٗنِمْ َٔا ِ ِ‬
‫باتْلَّصلِ َٔ َٔ ا‬ ‫ِ ِ ُ َٔ‬ ‫ِ َٔ َٔ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َٔا ِ ِ‬
‫ب ُ َٔ ا َٔبِ َٔ‬
‫’’ںیمںیہناجاتنہکاسدحثیوکٰیسیعنبویسنےسامثعؿنبدبعاہللےکالعوہیھبیسکےنایبؿایکوہ۔یفاہلمجلہیرواتیاشمع‬

‫ےسلضعم(سجےکیئکراویرگےوہےئوہں)ےہ۔اےسامثعؿےناوباعموہینعاالشمعیکدنسےسیھبایبؿایکےہ۔اوب‬

‫اعموہیےسہیرواتیاوبتلصرہویایبؿرکاتےہ۔انیقیاوبتلصرہویےستہبےسفیعضراوویںےناسرواتیوکوچریرک‬

‫ےکایبؿایکےہ۔‘‘(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)5/177:‬‬

‫‪2‬امثعؿنباخدلےکابرےںیماامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫ی‬
‫ِ‬ ‫ہ‬ ‫ی‬ ‫َ‬ ‫َٔک َٔاؿمِمَّٔن َّٔ ِ ریوِيالْمَٔ ْقل ُ‬
‫َٔ‬
‫ان‪َٔ ،‬لا ح ِ ُّ‬
‫اؽـ َٔا َٔس ِ ِ َٔ د‬ ‫ہ‬ ‫ِ‬ ‫ان َٔ ْ ِ َٔ‬
‫ل نِمْ ّ ِر َٔوا َٔ ِان ِ ْم‪َٔٔ َٔ ،‬اک َّٔبٗ َٔک َٔاؿ ِیَٔ ْقل ِ ُب ْ‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔن ِ‬
‫ات َٔا َٔس ِ ِ َٔ د‬ ‫ات‪َٔ ،‬و َٔ ِ ْ ریوِينَعِ ْ‬
‫ال ِ‬ ‫وبنَعِ ِّ َٔ‬
‫َٔ‬ ‫ْ ْ‬
‫ی‬ ‫َ‬
‫َٔ‬ ‫ب‬ ‫ح‬ ‫ِ‬
‫اح ُاج َٔ ِررہٖ ۔‬ ‫ِال ْ ِ َٔ‬

‫’’ہیہقثراوویںےسبولقبرواںیتیایبؿرکاتےہاورہقثراوویںےسایسیدنسںیایبؿرکاتےہوجاوہنںےنایبؿیہںیہنیک‬

‫وہںیت‪،‬ینعیوہدنسوںوکاٹلٹلپرکداتیےہ۔اسیکایبؿرکدہرواتیوکدلیلانباناجزئںیہن۔‘‘‬

‫(ارجملونیح‪)2/102:‬‬

‫نکیلاامؾدارینطقرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ُ َٔ ِ ئ‬
‫ام۔‬ ‫عِاہّٰللِال ْ ُق َٔرر ِ ُِّ‬
‫سال َّٔسا ِ ُّ ِ‬ ‫ب َٔ ْ د‬
‫ُع ُاؿ ُْ‬ ‫اْلِثیَٔنَعَِْی ِ َٔسی ِْ‬
‫ب ُِی ُ َٔون ُ َْٔ‬ ‫ب َٔروی ہ َٔ دہا ْ َٔ د‬
‫شا‪َٔ ،‬و ِإ ّ َٔ ا‬ ‫ُع ُاؿ ْب َٔح ِ د َِیِس‬
‫النَعْ َٔ ی ْ ِ‬
‫ب ُِی َٔون ْ ً‬ ‫ہ‪،‬مَلْ َٔ ِ ْ ریوِ ُ ْ َٔ ُ‬
‫ہ‬
‫ہ َٔ دہا َٔو ْ ٌّ‬
 ‫’’ہیومہےہ‪،‬امثعؿنباخدلےنٰیسیعنبویسنےسھچکیھبایبؿںیہنایک۔ٰیسیعنبویسنےسوتاسدحثیوکامثعؿنبدبعاہلل‬

‫رقیشاشیمےنایبؿایکےہ۔‘‘(اقیلعتتادلارقغث ِییلعاتکبارجملونیحالنب ّخاؿ‪،‬ص‪)183:‬‬

‫امثعؿنبدبعاہللانیمیھبدوراویںیہ۔اکیاشیماوردورسااومی۔اامؾبیطخدغبادیرہمحاہللاوراحظفانباوجلزیرہمحاہلل‬

‫ےناؿدوونںںیمرفؼایکےہ‪،‬ہکبجحیحصابتیہیےہہکہیدوونںانؾاکییہااسنؿےکںیہ‪،‬اسیجہکاحظفرعایقرہمحاہلل‬

‫رفامےتںیہ‪:‬‬
‫ِج َ‬ ‫ج الَٔ َٔ ہ ِ ُِّ‬
‫ہ َٔب ِْی َٔثہُہمَٔاا ِفِ ْرَت مَٔ اۃ‬ ‫اہ َٔ ِ ْ ریوِي نَعْ َّٔماکِل ۔۔۔ َٔو َٔ َٔ َٔ‬
‫م ِِّي‪َٔ ،‬و ِ َِٔک ُ ہ َٔ ا‬
‫اؽـ ُا َٔ و‬ ‫ب َٔ ْ د‬
‫عِاہّٰللِ ْ‬ ‫ب ُ ْ َٔ‬
‫ُع َٔاؿ ْ ِ‬ ‫ابالْخ َٔ ْو ِز ِّي َٔ ِْ َٔ ٗ‬
‫ب َٔو َٔ ِ ْ َٔ‬
‫َٔ ل ْ‬
‫رَفَّٔؼا خ َٔ ِغت ُِب َٔو ْ ُ‬

‫َٔاحۃ۔‬
‫ّو ِ َٔ د‬

‫’’بیطخدغبادیاورانباوجلزیےنامثعؿنبدبعاہللاشیماورامثعؿنبدبعاہللاومیںیمرفؼایکےہ۔ہیدوونںاامؾامکلےس‬

‫رواتیرکےتںیہ‪،‬اہتبلاحظفذیبہےناؿدوونںوکاکییہرقاردایےہ۔‘‘(ذلیازیملاؿ‪)571:‬‬

‫احظفانبرجحرہمحاہللےناحظفذیبہرہمحاہللےکاسےلصیفوکدرتسرقاردایےہ۔‬

‫(شلؿازیملاؿ‪)4/147:‬‬

‫ایدرےہہکہیامثعؿذکاباوردحںیثیڑھگےنواالراویےہ۔‬

‫(دںیھکی‪:‬شلؿازیملاؿالنبرجح‪)4/143:‬‬

‫‪3‬اسںیماشمعیک’’دتسیل‘‘ یھبےہ۔‬

‫رواتیربمن)‪:‬زگہتشرواتییکاکیدنسویںےہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّٔ‬ ‫س‬ ‫َٔ‬ ‫خ‬‫لْ‬
‫َموِ َٔبِ َٔ ا۔(اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/325:‬‬
‫ب ُ َٔ ا‬ ‫َٔ‬
‫حاش‪،‬نَعْا ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫َّمود ْ ِ‬
‫ب ِ َٔ د‬ ‫ُع َٔاؿ‪،‬نَعْ ُ‬‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫نَعِا ِن ْ ِ‬
‫ب ُ َٔ‬

‫رصبتہ‪:‬‬
 ‫ہیرواتییھبنمڑھگتےہ‪،‬ویکہکننسحنبامثعؿرتستیراویوھجیٹدحوثیںاکاکررگیاھت‪،‬اسیجہک‪:‬‬

‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ ِ ْ ی‬
‫اس۔‬ ‫حِثیَٔ َّٔ‬
‫ال ِ‬ ‫عِي ِ ََٔٔض ُع‪َٔ ،‬و َٔ ِ ْ ر‬
‫یِ ُؼ َٔ د‬ ‫ک َٔاؿ د‬

‫’’ریمےزندکیہیدحںیثیڑھگاتاھتاورولوگںےسااحدثیاکرسہقرکاتاھت۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)2/345:‬‬

‫‪b‬دبعاؿاوہازیرہمحاہللےناےسذکابرقاردایےہ۔‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪)2/345:‬‬

‫رواتیربمن`‪:‬دیسانانبابعسریضاہللامہنعےسوسنمبےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم؛فَٔلْنِاأْ‬ ‫َٔ ِ َ لْحْک َ‬
‫اب‘ ۔‬
‫َٔ‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِدَمیا ِمَٔ ِاۃ‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ َٔ‬
‫’ا َٔ ان َٔ ُا‬

‫’’ںیمتمکحاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہ‪،‬ذٰہلاوجملعاحلصرکاناچاتہوہ‪،‬وہدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬

‫(اترخیدغبادبیطخلل‪،4/348:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/351,350:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبابلطرواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬راجنبہملسراویےکابرےںیماحظفانباوجلزیرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ہ‬ ‫ُّی‬
‫ف ْ َٔ د‬
‫اْلِثیِ۔’’اسرپدحثیےکرسہقاکازلاؾےہ۔‘‘‬ ‫اُ ِہ َٔم ِ َٔ ر‬
‫یِ َٔ ِا‬

‫(اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/351:‬‬

‫‪2‬اوباعموہیدمحمنباحزؾرضری’’دمسل‘‘ راویےہ۔‬
 ‫‪3‬اسںیماشمعراوییک’’دتسیل‘‘ یھبےہ۔‬

‫‪4‬ادمحنبدمحمنبزی َنبمیلسراویےکاحالتںیہنلمےکس۔‬

‫رواتیربمن~‪:‬دیسانانبابعسریضاہللامہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫لْ ْ‬ ‫َ لْحْکِ َ َٔ ٌّ ف َٔ‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ع َٔن ُ َٔہابا‪ ،‬مَٔ ْن َٔا َٔرا َٔدا عِل َٔم؛فَٔل ْ َٔنِاأْ ِ‬
‫ت َٔن َٔ ٗ‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫ِدَمیا مَٔ ِاۃ‪َٔ ،‬و ِ ِّ‬

‫’’ںیمتمکحاکرہشوہںاوریلعاساکدروازہںیہ۔وجملعاحلصرکےناکوخااہںوہ‪،‬وہدروازےےسٓاےئ۔‘‘‬

‫ربطللاب‪،11/65:‬ح‪،11061:‬ادتسملرکیلعانیحیحصلاحللمک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪،5/67:‬امجعملاریبکل‬

‫‪،3/126‬ذہتبیاالٓاثرربطللي‪،‬ص‪،105‬اترخیدغبادبیطخلل‪،11/48:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪،1/351:‬اانملبق‬

‫م‪)69:‬‬
‫وخللارز ِ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیوھجیٹاورنمڑھگترواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اساکراویاوبتلصدبعاالسلؾنباصحل’’فیعض‘‘اور’’رتموک‘‘ےہ۔‬

‫‪2‬اسںیماشمعراوییک’’دتسیل‘‘ےہ۔‬

‫‪3‬اشمعہیرواتیاجمدہےسایبؿرکےتںیہ۔‬

‫‪b‬اامؾٰییحینبدیعساطقؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔکیََٔت َبنَعِاؽـ َٔاعْمَٔش َٔاحا ِدثیَٔنَعْ ُُّ ہاہد‪ُ ،‬کلُّہاا ُ ْلر ََٔ َ‬
‫فا‪،‬مَلْ ِی َْٔسمَٔعْ َٔ ہہاا۔‬‫َٔ ِ َٔ ہ َٔ ٌّ‬ ‫ِ َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ‬

‫’’ںیمےناشمعیکاجمدہےسایبؿرکدہرواایتیھکلںیہ۔وہور ؾاامؾاجمدہیکرطػوسنمبںیہ۔اںیہناشمعےناجمدہےسانس‬

‫ںیہنےہ۔‘‘‬
 ‫اباحمت‪،‬ص‪،241:‬ودنسہحیحص)‬
‫(ّدقمۃمارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫‪b‬اامؾٰییحینبنیعمرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫یَِٔس‬ ‫ُ َٔ ئ‬ ‫یِ‬
‫َ َ‬
‫ش َّٔ ِ ْ ریوِہیِ ع َْٔن ُۃ؛ مَلْ ْ مَٔ ْع‪ِ ،‬إ َّٔ ا‬
‫ب رُمْ َٔش َٔل ٌّاۃ ُّ َٔ دمل َّٔ َٔس ٌّاۃ ۔‬ ‫ک ِْ‬‫ا َْٔؽـ َٔاعْمَٔ ُش مَلْ َْٔسمَٔ ْع نِمْ ُّ َُٔ ِہ داہ‪َٔ ،‬و ُّ‬

‫’’اشمعاکاجمدہےسامسعںیہن۔اشمعےنوجیھبرواتیاجمدہےسایبؿیکےہ‪،‬وہت لساوردمسلےہ۔‘‘(رواۃیانبامہطؿ‪:‬‬

‫‪)59‬‬

‫‪b‬اامؾاوباحمترازیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ع‬
‫ا َْٔؽـ َٔا ْمَٔ ُش ََٔلِنِ ُ ال َّٔسمَٔا ِاع نِمْ ُّ َُٔ ِہ داہ‪َٔ ،‬و َٔع َّٔ ُ ا‬
‫ام َٔما َٔ ِ ْ ریوِہیِ نَعْ ُّ َُٔ ِہ داہ ُّ َٔ دمل ّ ٌّش ۔‬
‫ل َّٔ‬
‫اباحمت‪:‬‬
‫’’اشمعاکاجمدہےسامسعہنوہےنےکرباربےہ۔ارثکہیاجمدہےسدم شرواایتایبؿرکےتںیہ۔‘‘(اللعلالنب ِ‬

‫‪)2/210‬‬

‫‪4‬اوباعموہییھب’’دمسل‘‘ںیہاورظفلِنعےسایبؿرکرےہںیہ۔‬

‫ونٹ‪:‬ضعبراوویںےناسرواتیںیماوبتلصدبعاالسلؾنباصحلیکاتمتعبرکریھکےہ۔اؿاکاحؽیھبالمہظحرفامےتاجںیئ‬

‫؛‬

‫عالنبااغملز ِل‪)128:‬ےناتمتعبیکےہاوردنسویںایبؿیکےہ‬
‫رواتیربمن–‪:‬انبرحمز(رعمۃفارلاجؽ‪،2/242:‬انمبق ِّ‬

‫‪:‬‬
‫َموِبِ َانَعِاؽـ َٔاعْم‬ ‫َٔ ل ُّغفَٔنِ َ‬
‫ش‪ ،‬نَعْ ُّ َُٔ ِہ داہ ۔‬
‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫وُب‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ن‬‫َٔ‬
‫با ْ ِ ‪َٔ َٔ َٔ ُ َٔ ّ َٔ َٔ َٔ ،‬‬
‫د‬ ‫َٔ‬
‫ح‬ ‫‪:‬‬ ‫اؽ‬ ‫ق‬ ‫ح َٔ َٔ ان ُ َٔ ّ ُ د‬
‫حُم ْ ُ‬ ‫جالْعَٔ َّٔل ِ‬
‫اػ‪،‬اقؽ‪ َّٔ َٔ :‬د‬ ‫ب َٔ ْ َٔ ر‬ ‫نَعْ ُّ َٔ َٔ د‬
‫حُمِ ْ ِ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیرواتییھبولعمؽےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬
 ‫‪1‬انبرحمزیکوتقیثولطمبےہ۔‬

‫‪2‬دمحمنبلیفطنبامکلیفنحوکرصػاامؾانبةحؿرہمحاہللےناقثت(‪)9/63‬ںیمذرکایکےہ۔ذٰہلاہی’’وہجمؽااحلؽ‘‘ےہ۔‬

‫رواتیربمن_‪:‬دمحمنبرفعجدیفیےناتمتعبیکےہ‪:‬‬

‫(ادتسملرکیلعانیحیحصلاحللمک‪)3/127 :‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسیکدنسںیمنیسحنبمہفراویریغوقیےہ۔ارگہچاامؾاحمکرہمحاہللےناےس’’ہقث‪،‬امومؿ‪،‬احظف‘‘ اہکےہ‪،‬نکیلہیاامؾ‬

‫اصبحاکاستلہےہ۔اوہنںےنوخداامؾدارینطقرہمحاہللےساےسسیلابوقليانہکلقنایکےہ۔(وسٔاالتااحلمکدللارقغث ِی‪:‬‬

‫‪)85‬‬

‫زیناسدنسںیماوبنیسحدمحمنبادمحنبمیمترطنقییکوتقیثاکہلئسمیھبےہ۔‬

‫رواتیربمن=‪:‬اامؾاوبدیبعاقمسنبالسؾےن(اتکبارجملونیحالنب ّخاؿ‪،1،131/130:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪:‬‬

‫‪)1/352‬ںیماتمتعبیکےہ۔‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیدنسیھبفلتخمووجاہتیکانبرپابلطےہ؛‬

‫‪1‬اامسلیعنبدمحمنبویفساربجلینیاوباہروؿےکابرےںیم‪:‬‬

‫‪b‬اامؾانباوباحمترہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ہ‬ ‫فَٔل َٔ‬ ‫ک ِإ َٔ َّٔ ِل ِ ُ ر َٔ‬ ‫َٔ َ‬
‫ہال ِّض ْدد ِؼ۔‬
‫حِثیَٔ َٔا ْ ِ‬ ‫ح ِ ِِیٖ‪ْ ،‬م َٔا ِ ْ د‬
‫ح َٔحد ِ َٔ ٗ‬
‫ِی َٔ د‬ ‫یْئ‪،‬فت ََٔٔغ ْرر ُ‬
‫ت ِفِ َٔ د‬ ‫َٔ َٔ‬

‫’’اسےنریمیرطػھچکااحدثیھکلرکںیجیھب۔ںیمےناؿوکداھکی‪،‬وتےھجماؿم ِیںک ویئدحثییھبایسیںیہنیلموجےچس‬

 ‫راوویںےکایبؿےسیتلموہ۔‘‘‬

‫اباحمت‪)2/196:‬‬
‫(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫‪b‬اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫اْلدِثیَٔ‪ َٔ ،‬ال َِٔ ُیوزُ ِال ْ ِ َٔ‬
‫اح ُاج ہِبٖ ۔‬ ‫ان‪َٔ ،‬و َٔ ِ ْ ر‬
‫یِ ُؼ ْ َٔ‬ ‫اؽـ َٔا َٔس ِ ِ َٔ د‬
‫یُِ َٔقل ِّ ُب ْ‬

‫’’ہیدنسوںوکاٹلٹلپرکاتےہاورااحدثیاکرسہقرکاتےہ۔اسیکایبؿرکدہرواایتوکدلیلانباناجزئںیہن۔‘‘(ارجملونیح‪:‬‬

‫‪)1/130‬‬

‫‪b‬اامؾاحمکرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ب َٔشلَٔمَٔ َٔاۃ َٔا َٔ ا‬
‫ح ِدثیَٔ َٔ ْ و‬
‫معوُضََٔ ًاۃ۔‬ ‫ب َٔا ِ ِ‬ ‫بَُ َٔی ْندد ّو َٔ ْ ر‬
‫َُٔعِو ْ ِ‬ ‫س َّٔو َٔا ِ ِ‬
‫َٔروینَعْ ُ َٔ ْ ِ د‬

‫’’ہی ِ‬
‫سد‪،‬اوبدیبعاوررمعونبہملسےسوسنمبرکےکنمڑھگترواایتایبؿرکاتےہ۔‘‘(شلؿازیملاؿالنبرجح‪)1/433:‬‬
‫للعق‬
‫رواتیربمن‪:+‬رمعنباامسلیعنباجمدلےن(اافعضلءاریبکل نِل ِی‪،3/150:‬اترخیدغبادبیطخلل‪)353،11/204:‬ںیم‬

‫اتمتعبیکےہ۔‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫رمعنباامسلیعےکابرےںیم‪:‬‬

‫‪b‬اامؾاوباحمترازیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫َٔضعِت ُِف ْ َٔ د‬
‫اْلِثیِ۔’’اسیکایبؿرکدہرواتیفیعضوہیتےہ۔‘‘‬

‫اباحمت‪)6/99:‬‬
‫(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫‪b‬اامؾانبنیعمرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
 ‫َٔ‬
‫عاس‪ ،‬نَعِ الیّ ِث ِِ ّی یَّلَص اہّٰللُ ِہْیَلَع َٔومَّلَسَٔ ‪َٔ ’ :‬ا َٔنا‬ ‫َموِبِ َا‪،‬نَعِ عم‬
‫اب َٔ َّٔ‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔ ِ‬
‫ش‪ ،‬نَعْ ُّ َُٔ ِہ داہ‪ ،‬نَعِ ْ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ی ِیح َٔ ِددثیِ َٔا ِ ِ‬
‫ب ُ َٔ ا َٔ َٔ‬ ‫اب‪ُ ،‬یِح َٔ ّ ِدد ُ‬
‫ث َٔا ْ ِ ً ا‬ ‫َٔ َّٔ د‬
‫ک ٌّ‬
‫َ لْعِل ْ‬
‫ْص ۔‬ ‫اب‘‪َٔ ،‬و ہ َٔ دہا َٔحدِثیٌّ َٔکد ٌِّب‪َٔ ِ ْ َٔ ،‬‬
‫ل ََٔلٗ َٔا ْ ٌّ‬ ‫ِدَمی ا ِم‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہ ا‬ ‫ِ َٔ ُا‬
‫َٔ‬
‫عاس‪ ،‬نَعِ الیَّٔ ِث ّی یَّلَص اہّٰللُ ِہْیَلَع و َٔشل ّمَٔ یک‬ ‫َموِبِ َا‪،‬نَعِ عم‬
‫َٔ‬ ‫ِِ‬ ‫اب َٔ َّٔ‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔ ِ‬
‫ش‪ ،‬نَعْ ُّ َُٔ ِہ داہ‪ ،‬نَعِ ْ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫’’ہیوھجاٹراویےہ۔اسےناوُب ُ َٔ ا َٔ َٔ‬
‫دنسےس ہی دحثی ایبؿ یک ےہ‪:‬ںیم ملع اک رہش وہں اور یلع اس اک دروازہ ںیہ۔ ہی وھجیٹ رواتی ےہ۔اس یک وکیئ‬

‫الص ںیہن۔‘‘‬
‫للعق‬
‫(وسٔاالتانبادینجل‪،51:‬اافعضلءاریبکل نِل ِی‪،3/150:‬ودنسہٗحیحص)‬

‫‪b‬احظفانبرجحرہمحاہللےناےس’’رتموک‘‘ اہکےہ۔‬

‫(رقتبیاذہتلبی‪)4866:‬‬

‫ٔبرفعجاربطلي‪،‬ص‪)105:‬ںیماتمتعبیکےہ۔‬
‫رواتیربمن ‪ q :‬اربامیہنبومٰیسرازیےن(ذہتبیاالٓاثر[دنسمیلع]ال ِ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اساربامیہےکابرےںیماامؾربطیرہمحاہللوخدرفامےتںیہ‪:‬‬

‫اْلدِثیِ۔‬ ‫ْن َٔ ِ ْ َٔر‬

‫غ ہ َٔ دہا َْٔ‬ ‫غ ُفٗ‪َٔ ،‬و َٔ ال َٔممِع ْ َُب ِْ‬
‫ر‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ل‬‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫خ‬‫ہ دہاال َّٔس ْثِ‬
‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬

‫’’ںیماسراویوکںیہناجاتن‪،‬ہنیہںیمےناسرواتیےکالعوہاسےسوکیئرواتیینسےہ۔‘‘‬

‫رواتیربمنریضاہللامہنع‪:‬ادمحنبہملس‪،‬اوبرمعورجاجینےن(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪،1/190,189:‬اترخیرجاجؿ‬
‫للسہ‬
‫ہم ِی‪،‬ص‪،65:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/353,352:‬ںیماتمتعبیکےہ۔‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبوھجیٹرواتیےہ‪،‬ویکہکنادمحنبہملسےکابرےںیم‪:‬‬
 ‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫اْلِثیَٔ۔‬ ‫الا ِطن ِ ِ ‪َٔ ،‬و َٔ ِ ْ ر‬
‫یِ ُؼ ْ َٔ د‬ ‫ت ِن ْ َٔ َٔ و‬
‫الا ِ‬‫ثنَعِ ِّ َٔ‬ ‫َٔ َّٔ د‬
‫ح َٔ‬

‫’’ہیہقثراوویںےسوسنمبرکےکوھجیٹرواایتایبؿرکاتےہاورااحدثیاکرسہقرکاتےہ۔‘‘(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪:‬‬

‫‪)1/189‬‬

‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللےناےسذکابرقاردایےہ۔(دویاؿاافعضلء‪)41:‬‬

‫رواتیربمنیلصاہللہیلعوملس‪:‬نسحنبرادشےن(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪)5/65:‬ںیماتمتعبیکےہ۔‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیدنستخس’’فیعض‘‘ ےہ‪،‬ویکہکناساکراوینسحنبیلعدعویذکابےہ۔‬

‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ل َٔا دم ِم‬ ‫َٔ ِ‬ ‫َماوِ َٔبِ ََٔا‪َٔ ،‬ع َٔا َّٔ ٗ‬
‫ح ّ َّٔ ْن َّٔر َٔوا ُہنَعْ َٔا ِ ِ‬
‫ب‬ ‫ُ‬
‫ْن‪،‬نِمَٔال ّضعَٔفَٔاائِ‪َٔ ،‬و ْ َٔ َٔ ٌّ‬ ‫َٔثہِبٖ َٔ ِ ْ ُر‬
‫غہٗ َٔورَس ََٔٔؼ ِ ُْ‬ ‫حد َٔ‬
‫بدَقْ َٔ ّ‬ ‫باتْلَّصلِال ْ َٔ ہہ َٔرروِ ُّينَعْ َٔا ِ ِ‬
‫ب ُ َٔ‬ ‫حِثیُ َٔا ِ ِ‬ ‫َٔو ہ َٔ دہا َٔ د‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫س‬

‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َٔ ِ َٔ ُ لْخ‬
‫اش۔‬
‫اب َٔر د‬ ‫ع ِْ‬ ‫ب ِِّ‬ ‫صؼنِمَٔا ِن ْ ِ‬ ‫خ َّٔوا ْ َٔ د‬‫َموِ َٔبِ َٔ ا ْ ٌّ ر‬
‫ُ َٔ ا‬

‫’’ہیاوبتلصرہوییکاوباعموہیےسایبؿرکدہدحثیےہ۔اسدحثیوکاوبتلصےسرسہقرکےکاورفیعضراوویںےنیھب‬

‫ایبؿایکےہ۔اوباعموہیےسایبؿرکےنواولںںیمےسنسحنبیلعنبرادشےسڑبھرکااھچاوراچسوکیئںیہن۔‘‘(ااکللمفِ‬

‫افعضءارلاجؽ‪)2/341:‬‬
‫رواتیربمنریضاہللاہنع‪:‬ومٰیسنبدمحمااصنریےن(زیماؿاالدتعاؽ ہ‬
‫ذللہ‪)3/444:‬ںیماتمتعبیکےہ۔‬
‫ِ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبوھجیٹدنسےہ‪،‬ویکہکناسےکراویوفحمظنبرحبااطنیکےکابرےںیماامؾاوبرعوہبرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
 ‫َٔک َٔاؿ َٔ ْ ُ ْ‬
‫َم ٌّوظ َّٔبِکدد ُ‬
‫ِب۔’’وفحمظنبرحبوھجیٹرواںیتیایبؿرکاتاھت۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽالنبدعي‪)6/441:‬‬

‫احظفذیبہرہمحاہللےناسرواتیوکوفحمظنبرحبیکوھجیٹرواایتںیمامشرایکےہ۔‬

‫(زیماؿاالدتعاؽ‪)3/444:‬‬
‫لع‬
‫انبا میرفامےتںیہ‪:‬نِمْ َّٔو ْضع ِ ٖۃ َٔو َٔا َٔ اک ِذ ِ ِیٖ۔‬

‫’’ہیاسیکاینپوعضرکدہرواتیاوراساکاکیوھجٹےہ۔‘‘‬

‫(الکسفالحیت ِب‪)601 :‬‬

‫رواتیربمنریضاہللہنع‪:‬رلجنمالہااشلؾ(اشؾےکاکیت د)ےن(اقیلعتتادلارقغث ِییلعارجملونیحالنب ّخاؿ‪،‬ص‪:‬‬

‫‪)179‬ںیماتمتعبرکریھکےہ۔‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہییھبدیفسوھجٹےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪b‬اامؾدارینطقرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫ب َٔ ْ َٔ ر‬ ‫ال‪ ُ َّٔ َٔ ُ ،‬د‬ ‫ُع ْ ع‬ ‫َموِبِ َا‪،‬ث ِْثہُہ‬ ‫جَ اۃَ‪،‬فَٔح َٔ َّٔدد ُ‬ ‫ِ َ‬
‫ج‪،‬‬ ‫وحُم ُْ‬ ‫ب ِإ ْ ََٔسا ِن ِ َٔ ْ ِ‬
‫ب ُ َُٔ ِ د‬ ‫ُ ُ‬ ‫ر‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫‪:‬‬ ‫ْ‬
‫م‬ ‫َٔ َٔ‬ ‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫نَع‬
‫ْ‬ ‫ہِب‬
‫ٖ‬ ‫وا‬ ‫ی‬ ‫َٔ‬
‫ُ ٌّ‬ ‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْن‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ہَق‬
‫ٗ‬ ‫رَس‬
‫َٔ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫َمو َٔبِ َٔ‬ ‫ِإ َّٔؿ َٔا َٔ اناتْلَّصلِ َٔو َٔضعَٔۃٗ َٔع َٔا ِ ِ‬
‫ب ُ َٔ ا‬

‫َموِ َٔبِ ََٔا۔‬ ‫ہال َّٔسا ِاؾ‪َّٔ َٔ ،‬‬ ‫کداب ِ ّ ہ‬

‫ثہِبٖنَعْ ِہہ َٔسااؾ‪،‬نَعْ َٔا ِب ُ َٔ ا‬ ‫حد َٔ‬ ‫م َٔا ْ ِ‬‫ج َٔ َّٔ ٌّ ْ‬ ‫َٔو َٔر ُ ٌّ‬

‫’’اوبتلصےنہیرواتیاوباعموہییکرطػوھجیٹوسنمبیک۔اسےسفیعضراوویںیکاکیامجتعےنرسہقایک۔اؿںیم‬

‫رمعنباامسلیعنباجمدل‪،‬دمحمنبرفعجاورالہاشؾںیمےساکیوھجاٹٓادیماشلمےہ۔اشیمذکابےناےسنَعْ ِہہ َٔسااؾ‪،‬نَعْ َٔا ِ ِ‬

‫ب‬

‫َموِ َٔبِ ََٔایکدنسےسایبؿایکےہ۔‘‘‬

‫ُ َٔ ا‬
 ‫(اقیلعتتادلارقغث ِییلعارجملونیحالنب ّخاؿ‪،‬ص‪)179:‬‬

‫اامؾدارینطقرہمحاہللےناسیکلمکمدنسذرکںیہنیک۔اہتبلرلجمہبموکذکابرضوررقاردایےہ۔اسےکابلطوہےنےک‬

‫ےئلاانتیہاکیفےہ۔‬

‫رواتیربمن ‪ y :‬رفعجنبدمحمدغبادیےن(اترخیدغبادبیطخلل‪،7/172:‬اوملوضاعتالنباوجلزي‪)1/350:‬ںیماتمتعب‬

‫یکےہ۔‬

‫رصبتہ‪:‬‬
‫ِ ہ َ‬
‫ج َٔ ٌّ ا‬
‫اَل۔‬ ‫ہییھبوھجیٹرواتیےہ‪،‬ویکہکناسےکراویرفعجنبدمحمدغبادیےکابرےںیماحظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪ِ ِ :‬‬
‫ف َٔ َٔ‬

‫’’ہیوہجمؽراویےہ۔‘‘(زیماؿاالدتعاؽ‪)1/415:‬‬

‫م ٌّ‬
‫عوُضع۔‬‫زیناسرواتیےکابرےںیمرفامےتںیہ‪ :‬ہ َٔ دہا َٔ ْ و‬

‫’’ہینمڑھگترواتیےہ۔‘‘(زیماؿاالدتعاؽ‪)1/415:‬‬

‫اسےکابرےںیماوبرفعجثظیِنرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫اْلِثیَٔنَعْ َٔاب ا َ‬
‫ح‪َٔ ،‬ر َٔوا ُہ َٔاوُباتْلَّصلِ‪،‬ف َٔک َّٔددوُب ُہ۔‬
‫ات َٔا َٔ ٌّ د‬
‫ال ِ‬ ‫َموِ َٔبِ َٔ انِمَٔ ِّ َٔ‬
‫ِ ِ ُ َٔ‬ ‫مَلْ َٔ ِ ْ ریوِ ہ َٔ دہا ْ َٔ د‬

‫’’اسرواتیوکاوباعموہیےسیسکہقثراویےنایبؿںیہنایک۔رصػاوبتلصرہویےنایبؿایکےہ‪،‬سجوکدحمنیثرکاؾےن‬

‫وھجاٹرقاردایےہ۔‘‘‬

‫(اترخیدغبادبیطخلل‪)7/172:‬‬

‫ااحللص‪:‬‬

‫اثتبوہاہکاوبتلصاکوکیئہقثاتمعبںیہناوراسدنساکدارودماریہاوبتلص’’رتموک‘‘ رپےہ۔‬
 ‫‪b‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫ْن‪،‬نِمَٔال ُّضعَٔفَٔاائِ۔‬ ‫َٔثہِبٖ َٔ ِ ْ ُر‬

‫غہٗ َٔورَس ََٔٔؼ ِ ُْ‬ ‫حد َٔ‬ ‫َموِ َٔبِ ََٔا‪َٔ ،‬ع َٔا َّٔ ٗ‬
‫بدَقْ َٔ ّ‬ ‫باتْلَّصلِال ْ َٔ ہہ َٔرروِ ُّينَعْ َٔا ِ ِ‬
‫ب ُ َٔ ا‬ ‫حِثیُ َٔا ِ ِ‬
‫َٔو ہ َٔ دہا َٔ د‬

‫’’ہیاوبتلصرہوییکاوباعموہیےسایبؿرکدہدحثیےہ۔اسدحثیوکاوبتلصےسرسہقرکےکیئکفیعضراوویںےنیھب‬

‫ایبؿایکےہ۔‘‘‬

‫(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)2/341:‬‬

‫رواتیربمن ‪ u :‬دیساناسننبامکلریضاہللہنعےست ویےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬

‫اب۔‬ ‫ال‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫عن ُ َٔہابا‪،‬فَٔمَٔن َٔا َٔرا َٔدالْعِل ْ َٔم‪،‬فَٔلْنِاأْ‬ ‫ِ‬ ‫ٌّ‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ُع ُاؿوُس َُٔر َٔہہا‪َٔ ،‬و َٔ‬ ‫َُٔع َٔو ُ ْ‬
‫ر‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫و‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫ب‬‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫وُب‬ ‫َٔ‬
‫ا‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫‪،‬‬ ‫ِدَمیَالْعِل ْ ِ‬
‫م‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬
‫’’ںیمملعاکرہشوہں‪،‬اوبرکب‪،‬رمعاورامثعؿاسیکدویارںیںیہ‪،‬یلعاساکدروازہںیہ۔ابوجملعاحلصرکےناکارادہراتھکےہ‪،‬وہ‬

‫دروازےےسٓاےئ۔‘‘‬

‫(اترخیدقشمالنباسعرک‪،45/321:‬ال ّٓ ال ِلاونصملۃعویسللط ِی‪)1/307،308:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیابلط(وھجیٹ)رواتیےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اساکراوینسحنبمیمتنبور ؾوہجمؽےہ‪،‬زیناساکدیساناسنریضاہللہنعےسامسعیھبولطمبےہ۔‬

‫‪2‬دورسےراویاوبااقلمسرمعنبدمحمنبنیسحرکیخیکیھبوتقیثدراکرےہ۔‬

‫اسرواتیےکابرےںیماحظفانباسعرکرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫س ًدا ّو َٔ ْ ً ا‬
‫َٔم۔‬ ‫ُ ْ َٔ ٌّ ر‬
‫ّم ِ ًّ د‬
‫حا ِإ ْ َٔ ا‬

‫’’اسرواتییکدنساورنتمدوونںتخسرکنمںیہ۔‘‘‬
 ‫(اترخیدقشمالنباسعرک‪)45/321:‬‬

‫رواتیربمن ‪ i :‬یبنارکؾیلصاہللہیلعوملسیکرطػہیرواتییھبوسنمبےہ‪:‬‬
‫لْعل ْ‬
‫ُع ُاؿ َٔس ْقف ُ َٔ ہہاا‪َٔ ،‬و َٔ ِ ٌِّّ‬
‫ع َٔن ُ َٔہ ا‬
‫اب‘ ۔‬ ‫ُع ِحت َِٔظا ُ َٔہابا‪َٔ ،‬و ُ َْٔ‬
‫اسا‪َٔ ،‬و ُ َٔ ُر‬ ‫ِدَمیَا ِ ِم‪َٔ ،‬و َٔاوُب َٔ ْ ر‬
‫ب َٔا َٔس ُ َٔ ہ‬ ‫’ َٔا َٔ ان ِ َٔ ُا‬

‫’’ںیمملعاکرہشوہں‪،‬اوبرکباسیکاینبد‪،‬رمعاسیکاچردویاری‪،‬امثعؿاسیکتھچاوریلعاساکدروازہںیہ۔‘‘(اترخیدقشم‬

‫النباسعرک‪)9/20:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیدیفسوھجٹےہ۔اسوکڑھگےنواالاامسلیعنبیلعنبینثمارتساابذیےہ۔‬

‫اہمئدنییکراےئ‬

‫اباسرواتیےکابرےںیماہمئدقتمنیمےکاوقاؽالمہظحرفامںیئ‪:‬‬

‫‪1‬اامؾٰییحینبنیعمرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ‬
‫َل َٔا ْ ٌّ‬
‫ْص۔’’اسدحثییکوکیئالصںیہن۔‘‘‬ ‫حِثیٌّ ّ ْ ِ َٔ‬
‫ل َٔ ٗ‬ ‫َٔو ُ ہ َٔ و‬
‫ہ َٔ د‬

‫اباحمت‪،6/99:‬ودنسہٗحیحصٌّ)‬
‫(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫ونٹ ‪ :‬اامؾٰییحینبنیعمرہمحاہللےساسدحثیوکحیحصانہکیھباثتبےہ۔‬
‫َ‬
‫(اترخیدغبادبیطخلل‪،12/315:‬طت اعۃ ّبار‪،‬ودنسہٗحیحصٌّ)‬

‫وہاتےہہکہیہلصیفےلہپاکوہاوریسکراوییکحیحصاحتلاظرہوہاجےنےکدعبہیراےئدبؽیئگوہ۔واہّٰللاملعابوصلاب!‬

‫‪2‬اامؾاوبزرہعرازیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫ض‬ ‫َٔ ِ َ لْحْکِ َ َٔ ِ ٌّ ہ َٔ ِ ّ ْ فْت‬ ‫َموِبِ َانَعِ عم‬
‫م َٔخلقدَقِا َٔ خ ُ وا ِ ِ ِ‬
‫ف۔‬ ‫َٔ‬
‫ِک ْ‬
‫اب‘‪ْ ،‬‬
‫ع َٔن ُ َٔ ا‬
‫ِدَمی ا مَٔ ِاۃ‪َٔ ،‬و ِّ‬
‫عاس ‪’ :‬ا َٔ ان َٔ ُا‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔ ِ‬
‫ش‪ ،‬نَعْ ُّ َُٔ ِہ داہ‪ ،‬نَعِ ْ ِ‬
‫اب َٔ َّٔ‬ ‫ْ‬ ‫حِثیُ َٔا ِ ِ‬
‫ب ُ َٔ ا َٔ َٔ‬ ‫َٔو َٔ د‬
 ‫’’اوباعموہیےسایبؿیکیئگنَعِ عم‬
‫اب َٔ َّٔ‬
‫عاٍس دنس ےس ہی دحثی ہک ںیم تمکح اک رہش وہں‪،‬‬ ‫اؽـ َٔا ْ َٔ ِ‬
‫ش‪ ،‬نَعْ ُّ َُٔ ِہاہد‪ ،‬نَعِ ْ ِ‬ ‫ْ‬

‫یلع اس اک دروازہ ےہ۔ےنتک یہ الہ ملع ںیہ‪ ،‬وج اس ںیم بیع اگلےت ںیہ۔‘‘‬

‫ع‪)2/753:‬‬
‫(وسٔاالتاربلذ ِ‬

‫‪3‬اامؾاوباحمترازیرہمحاہللےناےس’’رکنم‘‘ رقاردایےہ۔‬

‫اباحمت‪)8/22:‬‬
‫(ارجلحوادعتللیالنب ِ‬

‫غبیٌّ ُّ ْ َٔ ٌّ ر‬
‫ّم۔‬ ‫حِثیٌّ َٔ ِر‬
‫‪4‬اامؾرتذمیرہمحاہللرفامےتںیہ‪ :‬ہ َٔ دہا َٔ د‬

‫’’ہیدحثیرغبیورکنمےہ۔‘‘(ننسارتلذمي‪)3723:‬‬

‫‪5‬اامؾانبةحؿرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ‬
‫َلنَعِالیّ ِث ِِ ّییَّلَصاہّٰللُِہْیَلَع َٔومَّلَسَٔ۔‬ ‫خ َّٔ ال َٔا ْ َٔ‬
‫ْص َٔ ٗ‬ ‫ہ َٔ دہا َٔ َٔ ٌّ ر‬

‫’’ہیرواتییبنرکمییلصاہللہیلعوملسےساثتبںیہنےہ۔‘‘(ارجملونیح‪)2/94:‬‬

‫‪6‬اامؾدارینطقرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ ِ َ‬ ‫ا ْ َٔ د ث ْضغ‬
‫غ َٔن ِان۔‬ ‫َْٔلِثیُ ُ َٔ َٔرر ٌّ‬
‫ب‪ ُ ْ ،‬ر‬

‫’’ہیدحثیرطضمباورریغاثتبےہ۔‘‘(اللعل‪،3/247:‬ح‪)386:‬‬

‫‪7‬اامؾیلیقعرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫لْ َ‬
‫یِ ِض‬
‫َٔو َٔ ال َٔ خُّ ِفِ ہ َٔ دہاا مَٔ ْی ِن َٔحدِثیٌّ۔‬

‫’’اسوہفمؾیکوکیئدحثیاثتبںیہنےہ۔‘‘(اافعضلءاریبکل‪)3/150:‬‬

‫‪8‬اامؾاوبرفعجثظیِنرہمحاہللرفامےتںیہـ‪:‬‬
 ‫َ‬ ‫اْلِثیَٔنَعْ َٔاب ا َ‬
‫ح‪َٔ ،‬ر َٔوا ُہ َٔاوُباتْلَّصلِ‪،‬ف َٔک َّٔددوُب ُہ۔‬
‫ات َٔا َٔ ٌّ د‬
‫ال ِ‬ ‫َموِ َٔبِ َٔ انِمَٔ ِّ َٔ‬
‫ِ ِ ُ َٔ‬ ‫مَلْ َٔ ِ ْیروِ ہ َٔ دہا ْ َٔ د‬

‫’’اسرواتیوکاوباعموہیےسیسکاکیہقثراویےنیھبایبؿںیہنایک۔رصػاوبتلصرہویےنایبؿایکےہاوراےسدحمنیث‬

‫رکاؾےنوھجاٹرقاردایےہ۔‘‘‬

‫(اترخیدغبادبیطخلل‪)7/172:‬‬

‫‪9‬اامؾانبدعیرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬

‫م ٌّ‬
‫عوُضع۔‬ ‫حِثیٌّ ُّ ْ َٔ ٌّ ر‬
‫ّم َّٔ ْ و‬ ‫ہ َٔ دہا َٔ د‬

‫’’ہیدحثیرکنمونمڑھگتےہ۔‘‘(ااکللمفِافعضءارلاجؽ‪)1/192:‬‬

‫‪0‬احظفانباسعرکرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ِ َٔ ِ َٔ ْ ُ َ‬ ‫َٔو ُ ُّ‬
‫َم َٔوط اۃ۔‬ ‫ک ہ دہِہِارلِّ َٔوا َٔ ِنات ْ ُر‬
‫غ‬

‫’’اسوہفمؾیکور ؾرواایترکنمںیہ۔‘‘(اترخیدقشم‪)42/380:‬‬

‫!احظفانباوجلزیےناےسنمڑھگترقاردایےہ۔‬

‫(اوملوضاعت‪)1/533:‬‬

‫@احظفونویرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬فَٔح َٔ ِددثیٌّ َٔ انلِطٌّ۔‬

‫’’ہیوھجیٹدحثیےہ۔‘‘(ذہتبیاالٔامسءوااغللت‪)1/490:‬‬

‫‪#‬احظفذیبہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ع‬
‫اؽـ َٔا ْمَٔ ُش ۔‬ ‫م ٌّ‬
‫عوُضع‪َٔ ،‬ر َٔوا ُہ ْ‬ ‫َٔو ْ َٔ د‬
‫اْلِثیُ َٔ ْ و‬

‫’’ہیدحثینمڑھگتےہ‪،‬اےساشمعےنایبؿایکےہ۔‘‘‬
 ‫(اترخیاإلالسؾ ہ‬
‫ذللہ‪،5/1191:‬قیقحتب ّباروعّادرعموػ)‬
‫ِ‬

‫‪$‬خیشاالالسؾاامؾانبہیمیترہمحاہللےنیھباےسوخداسہتخرقاردایےہ۔‬

‫(اہنمجاۃنسل‪،7/515:‬ااحدثیااصقلص‪،‬ص‪،62:‬ومجمعااتفلوی‪)18/123:‬‬

‫‪%‬العہمانباطرہرہمحاہللےنیھباےسنمڑھگترقاردایےہ۔‬
‫َ‬
‫(رختجیااحدثیاإلایحءرعللافِ‪)1830:‬‬

‫^العہمدبعارلنمحیملعمرہمحاہللےنیھبوموضعاہکےہ۔‬

‫وشللاکب‪،‬ص‪)349:‬‬
‫ِ‬ ‫( ِ َا‬
‫احشاوفلادئاومجملۃع‬

‫رصػاامؾاحمکرہمحاہللےناےس’’حیحصاالانسد‘‘اہکےہ۔اؿوہمجراہمئدقتمنیمواتمٔرخنییک’’فیعضت‘‘ےکاقمےلبںیماامؾ‬

‫احمکرہمحاہللیکحیحصتاناقلباافتلتےہ‪،‬ویکہکنوہاستملہےھت۔ہیابتالہملعرپوخبیبایعںےہ۔‬

‫ضعباتمٔرخنیالہملع‪ً،‬الثم؛احظفالعیئ(ادقنلاحیحصلامبارتعضنمااحدثیااصملحیب‪،‬ص‪،)55:‬احظفانبرجح(االلّٓ ِلاونصملۃع‬

‫ویسللط ِی‪،)1/334:‬احظفاخسوی(ااقملدصاۃنسحل‪)189:‬اورالعہموشاکین(اوفلادئاومجملۃع‪،‬ص‪)349:‬اکاےس’’نسح‘‘ رقاردانی‬

‫حیحصںیہنےہ۔‬

‫ااحللص‪:‬‬
‫ہیدحثیاینپور ؾدنسوںےکاسھت’’فیعضورکنم‘‘ےہ۔دحثیانبابعسےکور ؾرطؼ َٔاوُبَماوِبِ َانَعِ عْم‬
‫اؽـ َٔا َٔ ِ‬
‫ش‪ ،‬نَعْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َٔ َٔ َٔ‬
‫َٔ‬
‫ُّ َُٔ ِہ داہ ےس ت وی ںیہ‪،‬ذٰہلا ہی یھب ’’فیعض و دمل ّش‘‘ےہ۔‬

‫دیسانیلعریضاہللہنعیکتلیضفوتبقنمامہرےرسٓاوھکنںرپ‪،‬نکیلوھجیٹ‪’’،‬رکنم‘‘ اور’’فیعض‘‘ دنسوںےست ویرواایت‬

‫وکتلیضفرقاردانی ًاعطحیحصںیہن۔‬
‫حیحصواثتباضفلئوانمبقیکروینشںیمدیسانیلعریضاہللہنعیکتیصخشاینتواحضےہہکاےسایسیرواایتیکوکیئرضورت‬

‫ابیقںیہنریتہ‪،‬نجوکدحمنیثرکاؾےنوبقؽںیہنایک۔‬

‫اہللاعتٰیلںیمہقحوکوبقؽرکےنیکوتقیفاطعرفامےئ۔ٓانیم!‬

‫‪nnnnnnn‬‬

‫اببربیخاکاعمہلم‪،‬الغؾیفطصمریہظانموپریہظفحاہلل‬

‫دیسانیلعریضاہللہنعیکاجشتعواسبتلاکااکنروکیئاکرفیہرکاتےہ۔اہللاعتٰیلےناںیہنرتہبنیوقتیھباطعرفامیئیھت۔وہ‬

‫البہبشریشدخاےھت۔‬

‫یقیقحریہووکیسکوھجیٹتلیضفوتبقنمیکرضورتںیہنوہیت‪،‬نکیلہشیمہےسولوگںاکہینلچراہےہہکوہاینپنمدنسپ‬

‫تیصخشےکابرےںیموھجیٹابںیتوہشمررکدےتیںیہ‪،‬وجارثکاواقتاستیصخشیکریستوکاھکنرےنیکاجبےئولوگںےک‬

‫ذونہںںیماساکطلغوصتراھٹبیتںیہ۔‬
‫عثہہکث َ‬
‫دیسانیلعریضاہلل ِمت قیھباکیایسییہابتوہشمرےہ۔وہہیہکربیخیدروازہےسجتہباسرےولگلمرکیھبںیہن‬
‫ل‬‫ع‬

‫ااھٹےتکسےھت‪،‬اوہنںےناےلیکیہااھٹرککنیھپدایاھت۔ہیواہعقریغاثتباورریغربتعموہےنےکاسھتاسھتدیسانیلعریضاہلل‬

‫عثہکےابرےم ِیںااکیاموفؼارطفلتولخمؼوہےناکوصتریھبدیپارکاتےہ۔‬

‫اوصؽدحمنیثیکروینش‬
‫اسےلسلسںیملکاچررواایتٓایتںیہ؛نیتالہتنسیکبتکںیماوراکیرواضفیکبتکںیم۔ٓاےیئ ِ‬

‫ںیماؿبساکیقیقحتاجزئہےتیلںیہ۔‬
 ‫رواتیربمن‪:1‬روسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےکالغؾدیساناوبراعفریضاہللہنعےسوسنمبےہ‪:‬‬
‫َ‬
‫م َّٔ ِ ُ ہ و‬
‫ِ‬ ‫َٔ‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫َٔ‬ ‫ل‬ ‫َٔ َٔ َٔ َٔب‬ ‫ض‬ ‫حیَٔع َٔنۃٗروُسؽاہّٰللِیَّلَصاہٰللُِہْیَلَعومَّلَسَٔرِبَٔ ْا ِ َیٖ‪،‬فَٔلَٔمَٔااد اننِمَٔال ْخ ِ‬ ‫َم َٔ ِ ِّ ِ‬
‫ی َٔد‪،‬‬ ‫ّ‬
‫َٔ َٔ َٔ ٌّ ْ‬ ‫ج‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ٗ‬ ‫ب‬‫ر‬
‫ر‬ ‫َٔ‬ ‫ض‬ ‫ف‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ا‬
‫ا‬ ‫َٔ‬
‫ق‬ ‫ف‬ ‫ۃ‬
‫ٗ‬ ‫ُ‬
‫ل‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬‫ا‬ ‫ِل‬
‫ِ‬
‫ِ ْ ْ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫َٔ‬
‫َٔج‬ ‫رَخ‬ ‫؛‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ ِ ّ َٔ َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ع ِ َٔ َٔ َٔ ُ‬ ‫َٔخ َٔ َٔ‬
‫رَخ ْ َٔ ا‬
‫َ َ َ‬
‫ُ َ‬ ‫َٔ‬ ‫ہ ِ َ ِ َٔح ّث َٔ‬ ‫ََٔ َٔ ٌّ َٔ ِ لْخ ِ ْض َٔ َ یَٔفْ فَٔل َٔ‬ ‫َٔ َ‬
‫ل ُہنِمْ َّٔیِ دِہٖ‬ ‫َٔ‬
‫تا ا‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ات‪ ،‬یَاہّٰللُِہْیَلَع‪ّ ،‬‬‫َٔ‬ ‫ہ ُ َٔث ُ‬ ‫َٔسہِبٖ َٔسۃٗ‪ْ ،‬م َٔ ِ َٔ ری ْؽ ِفِ َٔیِ دِہٖ َٔو ُ َٔ و‬ ‫َ َٔ‬ ‫َٔ‬
‫عا ِن‪ّ ،‬ر‬ ‫ع َٔن ً اانک َٔاؿ ْ َٔ د‬ ‫ِ‬
‫ف َٔو َٔؽ ِّ‬ ‫َٔ‬
‫َسنِمْ َّٔیِ دِہِ‪ َٔ ،‬ا‬ ‫ف َٔغ َٔرر َٔح ُ ْیر َٔ ٗ‬
‫ِث‬ ‫ث‬ ‫َ‬
‫ی‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َٔع‬ ‫ث‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫اب‪ ،‬مَٔاای ْقل ِ ُنۃٗ۔‬ ‫ف‬
‫ال َٔ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ح‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬
‫ن ِ ِ َٔی َٔش ْیعَٔ ٌّاۃ؛ا َٔ ان َٔ ان ْم‪ َٔ ْ ،‬ہہ ُددعا ْؿیّ ْقل ِ َٔبذکِلَٔ ْ َٔ‬ ‫ّ‬ ‫َٔ‬
‫ن ِفِ َٔ ر‬ ‫حرَف ََٔٔغ‪،‬فَٔل َٔ َٔق ْدد َٔر َٔا ْ ُ ِ ِ‬ ‫َٔ‬

‫’’مہدیسانیلعریضاہللعثہکےاسھت(ربیخےکہعلقیکرطػ)ےلکن‪،‬بجیبنرکمییلصاہللہیلعوملسےناںیہنڈنھجادےرک‬

‫اجیھباھت۔بجمہہعلقےکاپسےچنہپ‪،‬وتہعلقواےلولگابرہٓاےئ‪،‬اؿےکاسھتڑلایئرشوعوہیئ‪،‬اکیدوہدیےندیسانیلع‬
‫عث‬
‫ریضاہللہنعرپہلمحایک۔دیسانیلعریضاہلل ہہکیڈاھؽاہھتےسرگیئگ۔اوہنںےنہعلقاکدروازہاڑیھکرکاسےسڈاھؽاکاکؾ‬

‫دوراؿاتقؽلقتسموطررپاؿےکاہھتںیمراہ‪،‬یتحہکاہللاعتٰیلےناںیہنحتفاطعرفامدی۔گنجےسافرغوہرک‬
‫ایل۔وہدروازہ ِ‬

‫دیسانیلعریضاہللہنعےناےساےنپاہھتےسکنیھپدای۔ںیمےنداھکیہکاستٓادویمںےن‪،‬نجےکاسھتٓاوھٹاںںیم‬

‫اھت‪،‬اسدروازےوکالہےنںیماڑییھوچیٹاکزوراگلدای‪،‬نکیلمہاےسالہیھبںیہنےکس۔‘‘‬
‫ث‬
‫(دنسماإلامؾادمح‪،6/8:‬داللئاوبنلّۃللی ِہہق ِی‪،4/212:‬ریسۃانباشہؾ‪،6/349،350:‬اترخیدقشمالنباسعرک‪:‬‬

‫‪)42/111‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫ہیدنس’’فیعض‘‘ےہ‪،‬ویکہکناسںیم َٔ ْ ُ‬
‫ب َٔاہ ْ ہل ِ ٖۃ’’مہبم‘‘ اور’’وہجمؽ‘‘ ولگںیہ۔رشتعیںیمہانولعمؾارفادےسدنیاذخرکےن‬

‫یکااجزتںیہندیتی۔‬

‫‪b‬احظفیمثیہرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َٔ‬
‫ف َٔراو ّ َْ ُ ِ َٔ َّٔ‬
‫ی۔‬ ‫َٔر َٔوا ُہ َٔا ْ َٔ ُ د‬
‫ْح‪َٔ ،‬و ِ ِ ِ‬
 ‫’’اےساامؾادمحےنرواتیایکےہ‪،‬اسںیماکیااسیراویےہسجاکانؾذرکںیہنایکایگ۔‘‘(عمجمازلوادئ‪)6/152:‬‬

‫داللئاوبنلّۃیکدنسںیمدبعاہللنبنسحاکواہطسرگایگےہ‪،‬ایسےئلاحظفانبریثکرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬‬
‫ہ لْحب َٔ ہ َ‬
‫اَل ّؤَایْق َِٔظا ٌّاع َٔط ِہ ٌّ ر‬
‫اہ۔‬ ‫ج َٔ ٌّ ا‬
‫َٔو ِفِ َٔ دہاا َٔ ِرر َٔ َٔ‬

‫’’اسرواتیںیماہجتلاورواحضااطقنعوموجدےہ۔‘‘‬

‫(ادبلاۃیوااہنلۃی‪)4/191:‬‬

‫رواتیربمن‪:2‬دیساناجربنبدبعاہللریضاہللامہنعےسوسنمبےہ‪:‬‬
‫ی‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ َ‬ ‫لْ‬ ‫َ‬
‫ج۔‬ ‫ع‬ ‫ی‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬
‫َٔح‬
‫ّب‪ْ ،‬م ْم ِ ْل ُۃ؛ ِإ ّ ال َٔا ْر َٔ ُ َٔوؿ َٔر ُ ً ا‬
‫ل‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫رُج‬‫ٗ‬ ‫َٔ‬
‫ب‬ ‫ّ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫و‬
‫َٔ‬ ‫ا‪،‬‬
‫ہ‬ ‫ہ‬
‫َٔ‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫خ‬ ‫ث‬‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫ف‬
‫وؿ‬
‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫ل‬‫س‬‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫م‬
‫ا‬ ‫د‬
‫د‬ ‫َٔ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬‫ض‬‫َٔ‬ ‫ی‬ ‫ث‬ ‫خر‪َٔ ،‬ح ّ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫الاب َٔیِ ْ و َٔؾ َٔ ِ‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ِإ َّٔؿََٔل ِ ًنِاا َٔجم‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬

‫’’دیسانیلعریضاہللہنعےنربیخےکدؿےعلقےکدروازےوکااھٹایل‪،‬یتحہکاملسمونںےنڑچاھیئرکےکاےسحتفرکایل۔رجتہبایک‬

‫ایگ‪،‬وتولعمؾوہاہکاسدروازےوکاچسیلاطروترارفادیہااھٹےتکسےھت۔‘‘‬

‫ابۃبیش‪،12/84:‬اترخیدغبادبیطخلل‪،1/324:‬اترخیدقشمالنباسعرک‪)42/111:‬‬
‫(فّنصمانب ِ‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسیکدنس’’فیعض‘‘ ےہ‪،‬ویکہکناسںیمثیلنبایبمیلسوہمجردحمنیثےکزندکی’’فیعض‘‘رخاباحےظفواالوموجدےہ۔‬

‫ہ‬ ‫ہ‬‫ْ‬ ‫م‬

‫ُ‬ ‫َٔضع َٔ لْح‬
‫‪b‬احظفرعایقرہمحاہللےتھکلںیہ‪ّ :‬ف َُٔۃا ُ ُور۔‬

‫’’وہمجردحمنیثرکاؾےناےسفیعضرقاردایےہ۔‘‘‬
‫ل‬
‫(ا معث ِینعلمحاالٔافسر‪،2/187:‬رختجیااحدثیاإلایحءللحدداد‪)1648:‬‬

‫اؽـ َٔا ْ َٔ‬

‫کر ُ ۔‬ ‫‪b‬احظفیمثیہرہمحاہللرفامےتںیہ‪َٔ :‬و َٔضعَّٔف َُٔۃ ْ‬

‫’’ارثکدحمنیثےناےسفیعضاہکےہ۔‘‘(عمجمازلوادئ‪)2/178:‬‬
 ‫َٔض ِعت ِ ْ لْح‬
‫عا ُم ْ ُہ ہ ُور۔‬‫ٌِّف َٔ د‬ ‫‪b‬احظفانبنقلمرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬

‫’’ہیوہمجردحمنیثےکزندکیفیعضےہ۔‘‘‬

‫(ادبلرارینمل‪،7/227،2/104:‬ۃفحتااتحملج‪)2/48:‬‬
‫لْ‬
‫‪b‬احظفونویرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬ف َٔ َٔضعَّٔف َُٔۃا حَٔمَٔا ِہ ِ ُر‬
‫اہ۔‬

‫’’وہمجردحمنیثےناےسفیعضرقاردایےہ۔‘‘‬
‫َ‬
‫(رشحّدقمۃمحیحصملسم‪،4:‬وفِیسح اۃ‪)52:‬‬
‫لْح‬
‫‪b‬احظفوبریصیرہمحاہللےتہکںیہ ‪َٔ :‬ضعَّٔف َُٔۃا ُم ْ ُہ ہ ُور۔‬

‫’’وہمجردحمنیثےناےسفیعضاہکےہ۔‘‘(زوادئانبامۃج‪)54:‬‬

‫‪b‬العہمدنسیھرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫لْح‬ ‫ب ُ َٔ ِ ْ‬
‫ئ‬
‫مْی‪َٔ ،‬ضعَّٔف َُٔۃا ُم ْ ُہ ہ ُور۔‬ ‫ب َٔا ِ ِ‬ ‫ای ِ َٔ ِ ْ ُ‬
‫ل ُْ‬ ‫َٔو ِفِازلَٔ َٔو ِ د‬

‫’’زوادئںیمےہہکاسںیمثیلنبایبمیلسےہ‪،‬اوراسوکوہمجردحمنیثےنفیعضرقاردایےہ۔‘‘( ِ َ ا‬
‫احشادنسليیلعانبامۃج‪:‬‬

‫‪)1891‬‬

‫‪b‬احظفویسیطرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫َ‬
‫َٔ ُ َٔ ِ ث ُ َٔ‬
‫مْی ّ ّت ٌّق َٔع َٔضعْف ِ ٖۃ۔‬
‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫ب ْ‬ ‫َٔ ٔاق َِّٔؿ َٔ ِ ْ َٔ‬
‫ل ْ َٔ‬
‫با ِ ِ‬

‫’’ثیلنبایبمیلسےکفیعضوہےنرپدحمنیثرکاؾاکاافتؼےہ۔‘‘‬

‫(ااحلوياتفللوی‪3/7:‬۔‪)8‬‬

‫‪b‬اےساامؾٰییحینبنیعم‪،‬اامؾادمحنبلبنح‪،‬اامؾاوبزرہعرازی‪،‬اامؾاوباحمترازی‪،‬اامؾرمعونبیلعالفس‪،‬اامؾدارینطق‪،‬اامؾ‬
 ‫اسنیئ‪،‬اامؾانبدعی‪،‬اامؾانبزخ‪،‬ہم‪،‬اامؾرتذمی‪،‬اامؾانبةحؿ‪،‬اامؾازار‪،‬اامؾانبدعسر مہماہللاوروہمجردحمنیثرکاؾےن‬

‫’’فیعض‘‘ رقاردایےہ۔‬

‫‪b‬احظفونویرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫غ‬‫ض‬‫ْ‬ ‫ض‬‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ل‬ ‫ع‬‫ْ‬ ‫ل‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫یَّٔ‬
‫اخ ِاؽ َٔض ْتظ ِ ٖۃ۔‬
‫ح ِ ِِیٖ‪َٔ ،‬و ْ ِ َٔ‬
‫اب َٔ د‬ ‫ر‬
‫ر‬ ‫ِ‬
‫ْ َٔ َٔ ِ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ۃ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫ئ‬
‫ُ‬ ‫ا‬
‫ا‬ ‫َٔ‬ ‫م‬ ‫ُ‬ ‫ا‬ ‫ق‬ ‫اِ‬

‫’’املعےئرکاؾاکاسےکفیعضوہےن‪،‬اسیکدحثیےکرطضمبوہےناوراسےکاحےظفےکرخابوہےنرپاافتؼےہ۔‘‘‬

‫(ذہتبیاالٔامسءوااغللت‪)1/597:‬‬

‫‪b‬اامؾملسمرہمحاہللےناسےساتمتعبںیمرواتییلےہ‪،‬ہنہکاوصؽںیم۔ذٰہلااسےک’’فیعض‘‘ اور’’طلتخم‘‘وہےنیکوہج‬

‫ےسحیحصملسمرپوکیئارتعاضںیہنٓاات۔‬

‫‪b‬احظفانبرجحرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫َٔ َٔ َٔ َٔ َ‬ ‫َ‬
‫بیِق ٌّأَۃ۔‬ ‫َٔ امََٔلِمْ ُب َٔا َٔ ً‬
‫حدا َٔ ّ ر‬
‫صح ِانٔ ّ ٗ‬

‫’’ریمےملعےکاطمقبیسکےناسےکہقثوہےنیکرصاتحںیہنیک۔‘‘‬

‫(زوادئدنسمازبلّار‪)2/403:‬‬

‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللےناسرواتیوک’’رکنم‘‘رقاردایےہ۔‬

‫(زیماؿاالدتعاؽ)‪: 113/3‬‬

‫ف َٔا ْ ِ ً ا‬
‫ی۔‬ ‫ف ُضع ْ ٌّ‬
‫‪b‬احظفانبریثکرہمحاہللرفامےتںیہ‪:‬وِ ِ ِ ِ‬
‫ث‬
‫’’اسم ِیں ھیزمکوریےہ۔‘‘(ادبلاۃیوااہنلۃی‪)4/191:‬‬

‫رواتیربمن‪:3‬دیساناجربنبدبعاہللریضاہللامہنعیہےسوسنمبےہ‪:‬‬
 ‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َ‬ ‫ی ََٔثہ ہ َٔ ل ْ‬
‫ہ‬ ‫ی‬‫ش‬ ‫ث‬
‫َٔم‬ ‫ح‬
‫ْ‬ ‫ض‬ ‫ِ‬ ‫خ‬
‫َٔ‬
‫ہ ا ْؿ‬‫ج ْ‬‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬
‫م ْ ُ َٔوؿ َٔر ُ ًجا‪ ،‬فکا َٔاؿ ُ ْ ہ ُ د‬‫َٔ‬ ‫ِ‬
‫بدہٗ َّٔ ا‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫ض‪ َٔ ،‬اق ع ِہْیَلَع َٔ ْ َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫حا ْ َٔیواہِبٖ‪ َٔ ،‬اقٔ ْ َٔلا ُہ ِن ْاؽـا ْر ِ‬ ‫َلا ْ ی ِإلا ِن؛ا ْ َٔن َٔددا َٔ َٔ د‬
‫َٔ‬ ‫ی‬
‫َٔ‬ ‫خ‬ ‫ْ‬ ‫ِإ َّٔؿََٔل ِ ًّنِاا َٔ َّٔ ا‬

‫اب ۔‬ ‫َٔا َٔ اع ُدوا ْ َٔ‬

‫ال َٔ‬
‫’’بجدیسانیلعریضاہللعثہہقلعۃےکاپسےچنہپ‪،‬وتاوہنںےنہعلقےکاکیدروازےوکاڑیھکرکزنیمرپکنیھپدای۔اسےک‬

‫دعبمہںیمےسرتسٓادویمںےنڑبیوکششرکےکاسوکواسپاینپہگجرپراھک۔‘‘‬
‫ث‬
‫(داللئاوبنلّۃللی ِہہق ِی‪،4/212:‬ااقملدصاۃنسحلللسحااوي‪)313:‬‬

‫رصبتہ‪:‬‬

‫اسیکدنستخسرتنی’’فیعض‘‘ےہ‪،‬ویکہکناساکراویرحاؾنبامثعؿتخسرتنی’’فیعض‘‘اوررجموحےہ۔‬

‫‪b‬اےساامؾادمحنبلبنح‪،‬اامؾاخبری‪،‬اامؾوقعیبنبایفسؿوسفی‪،‬اامؾدارینطق‪،‬اامؾانبةحؿ‪،‬اامؾانبدعس‪،‬اامؾٰییحینبنیعم‬

‫اورالعہموجزاجینر مہماہللےن’’فیعض‘‘ اہکےہ۔‬

‫‪b‬احظفذیبہرہمحاہللاسےکقلعتمرفامےتںیہ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٌّ‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫ِ‬
‫وک ِن ّ َٔاثاؼ‪َٔ ْ ُ ،‬نددِع۔‬
‫َٔ ْ ُ ٌّ‬
‫ر‬ ‫م‬

‫’’ہیابالافتؼرتموکاوردبیتعراویےہ۔‘‘(دویاؿاافعضلء‪)859:‬‬

‫‪b‬وخداامؾیقہیبرہمحاہللےناےس’’فیعض‘‘ اہکےہ۔‬

‫‪b‬ومرخاالسؾاحظفانبریثکرہمحاہللےنیھباےس’’فیعض‘‘رقاردایےہ۔‬

‫(ادبلاۃیوااہنلۃی‪)4/191:‬‬

‫ونٹ ‪ :‬داللئاوبنلۃیقہیبںیمرتسیکاجبےئاچسیلت دوںاکذرکےہ۔‬

‫رواتیربمن‪:4‬اامؾرفعجاصدؼرہمحاہللےسوسنمبےہ‪،‬وہاےنپٓاابےسایبؿرکےتںیہہکاریماوملنینم‪،‬دیسانیلعریضاہلل‬
 ‫عثہتےلہسنبفینحوکطخاھکل‪:‬‬
‫َُ َٔ َٔ ُ َ‬ ‫َُ ح َ َٔ َ ئ‬ ‫ِ َ‬ ‫ََٔل َٔ َ‬
‫ویَیُ ِّف َٔش ِ ُ و‬
‫ب ِر َٔر ِ ّ َٔہبا‬ ‫َّم ِ َّٔ ِ ا‬ ‫ایَ‪،‬لک ِِّث ِی ُا ْید ُِّت ِ ّ و‬
‫بَٔۃ ّ‬ ‫َٔک َٔ َٔعد ِ َّٔ ِ ا‬
‫بَٔۃ َٔ َٔسدد َِّٔبِ ا ّو أَلرَح َٔ ا‬ ‫ظِي َٔا ْریَٔ ِعی ِ َٔن ِذ َٔر ً ا‬
‫اع ِ ّ و‬ ‫خ َٔ ْ ہ ر‬
‫مہِبٖ َٔ ْ َٔ‬ ‫اب َٔ ِ ْ َٔ‬
‫خرَٔ‪َٔ ،‬و َٔر َٔ ْ ُ‬ ‫َٔواہّٰللِ‪ َٔ ،‬ام ع ْ ُ َٔ‬
‫ن‬
‫َٔ‬ ‫ب‬
‫َ‬
‫ْح َٔ اکل َّٔض ْوئِنِمَٔال َّٔض ْوئِ۔‬
‫ثُ ِض َّٔنِ اۃ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ اننِمْ َٔا ْ َٔ َٔ د‬

‫’’اہللیکمسق!ںیمےنوجربیخےکدروازےوکاڑیھکااوراےنپک ےھچیکرطػاچسیلزگےکافپ ےرپکنیھپدای‪،‬ہیہنینامینوقت‬

‫یھتاورہنوخراکیکاطتق‪،‬ہکلبہیاکیوکلمیتوونراینوقتیھت‪،‬وجریمےربےنےھجماطعیکیھت۔ریمیادمحیلصاہللہیلع‬

‫وملسےسویہتبسنےہ‪،‬وجروینشوکروینشےسوہیتےہ۔‘‘‬
‫فض‬ ‫س‬ ‫ل‬‫ح‬‫للم‬
‫(احبراالٔونار ِیارلا ِی‪)21/26:‬‬

‫رصبتہ ‪ :‬ہیوھجٹاکدنلپہےہ‪،‬ویکہکن‪:‬‬

‫‪1‬اامؾرفعجےکٓاابانولعمؾو’’وہجمؽ‘‘ںیہ۔‬

‫‪2‬دمحمنبنصحمادسیاکعیشابافتؼدحمنیثریغہقث‪’’،‬رکنمادحلثی‘‘‪’’،‬رتموک‘‘ ‪،‬ذکاباور’’واضع‘‘ ےہ۔‬

‫ِراجؽہعیشںیمیھباسرپرجحوموجدےہ۔‬ ‫‪3‬ویسننبایبظؿےکالہتنسیکبتکےس ِ‬
‫احالتزدنیگںیہنلمےکس۔اوربتک ِ‬

‫‪4‬یلعنبادمحنبومٰیسنبرمعاؿداقؼیکالہتنساورہعیشبتکِراجؽںیمںیہکیھبوتقیثںیہنلمیکس۔‬

‫‪5‬دمحمنباہروؿدمینیھب’’وہجمؽ‘‘ ےہ۔‬

‫‪6‬اوبرکبدیبعاہللنبومٰیسابخزةحؽربطییکالہتنساورہعیشبتکراجؽںیموتقیثذموکرںیہن‪،‬ذٰہلاہی’’وہجمؽ‘‘ےہ۔‬

‫‪b‬وم ّٔر ِخدایررصم‪،‬العہمرقمزییرہمحاہلل(ؾ‪845:‬ھ)ےتھکلںیہ‪:‬‬

‫ی‬
‫ْص َٔ ٗ‬
‫َل۔‬ ‫اب َٔ ِ ْ َٔ ر‬
‫خَٔ َٔ ال َٔا ْ َٔ‬ ‫َٔ َٔن ِ‬ ‫َٔوزَٔ ع َٔ َٔم َٔع ْ ُضہُہ ْم َٔا َّٔؿجَٔمْ‬

‫’’ضعبدحمنیثوتےتہکںیہہکدیسانیلعریضاہللعثہکےہعلقربیخاکدروازہااھٹےنےکواہعقیکوکیئتقیقحیہںیہن۔‘‘(إاتمع‬
 ‫االٔامسع‪)1/310:‬‬

‫‪b‬العہماخسویرہمحاہلل(‪831‬۔‪902‬ھ)ےتھکلںیہ‪:‬‬

‫برہٗ َٔ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫بالْعُلَٔمَٔاائِ۔‬ ‫لَبْ ُکل َّٔ َٔ ہہاا َٔوا ِہہ َٔنِ ٌّۃا‪َٔ ،‬و ِ َٔ د‬
‫لا َٔا ْ َٔ َٔ‬

‫’’اسےکقلعتمور ؾرواایتفیعضںیہاسےئلضعباملعےناسواےعقوکرکنمرقاردایےہ۔‘‘(ااقملدصاۃنسحل‪)313:‬‬

‫ااحللص‪:‬ہیواہعقربتعمدنسوںےساثتبںیہن‪،‬تلیضفویہ‬

‫اتنینمواانثنک‪،‬الغؾیفطصمریہظانموپریہظفحاہلل‬

‫دیسانربانباعزبریضاہللہنعایبؿرکےتںیہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےندیسانیلعریضاہللہنعےسرفامای‪:‬‬
‫َٔ َ ِ‬
‫ْک‘‬ ‫ن ِّ ِ‬
‫ِّ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ انثِن َٔ‬ ‫’ا ْ َٔ‬

‫ٓاپھجمےساورںیمٓاپےسوہں۔‘‘(حیحصااخبلري‪)4251:‬‬

‫اسدحثیےسدیسانیلعریضاہللہنعیکتبقنموتلیضفاثتبوہیتےہ‪،‬رگماستلیضفںیمدیسانیلعریضاہللہنعرفنمدںیہن‬

‫ںیہ‪،‬ہکلبیئکدورسےاحصہبرکاؾیھباسںیمرشکیںیہ‪،‬اسیجہک‪:‬‬

‫‪1‬دیساناوبومٰیسارعشیریضاہللہنعاکایبؿےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َٔ َْ َٔی َٔسم َٔب ْیِ َٔث ُہ ْہ‬ ‫َٔ‬ ‫ہ‬ ‫ِ‬ ‫م‬‫ج‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫اْلوِ‪َٔ ،‬ا ْو َٔ َّٔ‬ ‫ْ ِ‬
‫تا ُ و ُہ م‬ ‫اح‪ّ ،‬‬ ‫عد ُ ْ‬
‫ہ ِفِ ْ ویب َٔو ِ د‬ ‫َٔ‬ ‫ع‬ ‫َٔ‬
‫ِیِ؛ َٔ ُ وا َٔ ام ک َٔاؿ ْ َٔ‬ ‫ع ِ ْم ِنا مَٔدد ِ َٔ ا‬ ‫ق َٔطعَٔا ُاؾ َٔ ِ ا‬ ‫ب ِإ َٔذا َٔا ْر َٔ َُموا ِفِ َٔ ْر‬ ‫اؽـ َٔاسعَٔررِ ِّ ِ َٔ‬
‫’ ِإ َّٔؿ ْ‬
‫ث ِثہ‬ ‫َ فَٔہ ِ‬
‫ِّ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ ان ْ ُہ ْم‘ ۔‬
‫َٔاح ِنال َّٔس و َِّٔبِ ا ِ‪ُ ،‬ہ ْم ِ ّ ِ‬
‫ِفِ ِإ َٔنائ ّو ِ د‬

‫’’بجہلیبقارعشےکولوگںاکاہجدےکومعقرپوتہشمکوہاجاتےہ‪،‬ایدمہنیںیمایقؾےکدوراؿاؿےکابؽوچبںےکےئلاھکےن‬
‫یکیمکوہاجیتےہ‪،‬وتوجیھبوتہشاؿےکاپسعمجوہاتےہ‪،‬وہاسوکاکیڑپکےںیمعمجرکےتیلںیہ‪،‬رھپٓاسپںیماکیربنتےس‬

‫رباربمیسقترکےتیلںیہ۔انچہچنوہھجمےساورںیماؿےسوہں۔‘‘(حیحصااخبلري‪،2486:‬حیحصملسم‪)2500:‬‬
‫ئ‬
‫‪2‬دیسان ُخل َٔ ْنِ ِیت ِبریضاہللہنعوجاکیزغوبںیمرجاتواہبدریاکاظمرہہرکےتوہےئاسترافروکوالص منہرکےنےکدعب‬

‫دیہشوہےئگےھت‪،‬اؿےکقلعتمیبنرکمییلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْن‪ ،‬ہ َٔہدا ِ ّ ِ‬
‫ِّ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ ان ِ ُْ‬
‫ْن‘ ۔‬ ‫’ ہ َٔ دہا ِ ّ ِ‬
‫ِّ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ ان ِ ُْ‬

‫’’ہیھجمےساورںیماؿےسوہں۔ہیھجمےساورںیماؿےسوہں۔‘‘‬

‫(حیحصملسم‪)2472 :‬‬

‫‪3‬دیسانٰیلعینبت ہیفقثریضاہللہنعےسرواتیےہہکروسؽاہللیلصاہللہیلعوملسےنرفامای‪:‬‬
‫ُ َٔ ِ ْ ِ‬
‫ْن‘ ۔‬ ‫ُح ّ ِ ّ ِ‬
‫ِّ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ ان ِ ُْ‬ ‫’ ٌّ‬

‫’’نیسح(ریضاہللہنع)ھجمےساورںیماؿےسوہں۔‘‘‬

‫(دنسماإلامؾادمح‪،4/172:‬االٔدبارفملداخبللري‪،364:‬ننسارتلذمي ‪،3775 :‬واقؽ‪:‬نسحٌّ‪،‬ننسانبامۃج‪،144:‬امجعملاریبکل‬

‫ربطللاب‪،22/274:‬ح‪،702:‬ادتسملرکاحللمک‪،3/194:‬ح‪،4820:‬ودنسہٗنسحٌّ)‬
‫ِ‬

‫اسدحثیوکاامؾانبةحؿرہمحاہلل(‪)6971‬ےن’’حیحص‘‘اوراامؾاحمکرہمحاہللےن’’حیحصاالانسد‘‘اہکےہ۔احظفذیبہرہمحاہلل‬

‫ےنیھباےس’’حیحص‘‘ رقاردایےہ۔‬

‫ِّ‪َٔ ،‬و َٔا َٔ اننِمْ ُ َٔ ِ ْ‬ ‫ُ َٔ ِ ْ ِ‬

‫ُح‘ےکاافلظیھبںیہ۔‬ ‫ُح ّ ِ ّ ِ‬
‫اکیرواتیںیم’ ٌّ‬

‫ااحللص‪:‬‬

‫روسؽاہللیلصاہللہیلعوملساکیسکوکاینپرطػاوروخدوکیسکیکرطػوسنمبرکانڑبیتلیضفیکابتےہ۔اہتبلہیتلیضف‬
‫دیسانیلعریضاہللہنعےکالعوہیئکاوراحصہبرکاؾ ‪y‬وکیھباحلصیھت۔اسانبرپدیسانیلعریضاہللہنعوکہفیلخالبلصف‬

‫رقاردےنییکوکششرکانوسددنمںیہن۔‬

‫اعملابیغلوکؿ‪،‬الغؾیفطصمریہظانموپری‪،‬طسق‪3‬‬