Βασικά Χαρακτηριστικά Κεραίας: Αντίσταση Εισόδου, Κατανομή

Ρεύματος και Τάσης, Διάγραμμα Ακτινοβολίας

1. Αντίσταση εισόδου κεραίας, συντελεστής ανάκλασης και λόγος στάσιμου

κύματος
Η κεραία είναι κατά βάση ένας μετατροπέας μεταξύ του συστήματος ασύρματης μετάδοσης
και του μέσου διάδοσης. Κατά τη σχεδίαση επομένως του συστήματος πρέπει να λαμβάνονται
υπόψη τόσο τα χαρακτηριστικά των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, τα οποία μεταδίδονται ή
λαμβάνονται από το μέσο διάδοσης, όσο και τα χαρακτηριστικά του φορτίου που παρουσιάζει η
κεραία στο τηλεπικοινωνιακό σύστημα. Η κεραία συνδέεται στον πομπό ή στο δέκτη μέσω μιας
γραμμής μεταφοράς, η οποία μπορεί να είναι ομοαξονικό καλώδιο, κυματοδηγός, μικροταινιακή
γραμμή ή ταινιογραμμή. Γενικά είναι επιθυμητό να επιτυγχάνεται η μέγιστη δυνατή μεταφορά
ισχύος μεταξύ της γραμμής μεταφοράς και της κεραίας, χωρίς παραμόρφωση.
Η αντίσταση εισόδου σε γενικές γραμμές μπορεί να θεωρηθεί ότι περιλαμβάνει δύο όρους,
την ιδία αντίσταση και την αμοιβαία αντίσταση της κεραίας ως προς το περιβάλλον. Η ιδία
αντίσταση της κεραίας μπορεί να μετρηθεί στο σημείο τροφοδότησης της κεραίας, η οποία
βρίσκεται σε ελεύθερο χώρο, που σε πρακτικές περιπτώσεις σημαίνει μακριά από άλλες κεραίες
ή αντικείμενα που σκεδάζουν ή ανακλούν το μεταδιδόμενο σήμα. Η αμοιβαία αντίσταση της
κεραίας περιλαμβάνει την επίδραση της σύζευξης μεταξύ της υπό μέτρηση κεραίας και κάθε
πηγής – πρωτεύουσας ή δευτερεύουσας – του περιβάλλοντος χώρου. Είναι γεγονός ότι σε
πολλές περιπτώσεις η αμοιβαία αντίσταση επηρεάζει σημαντικότατα την αντίσταση εισόδου της
κεραίας, ιδίως όταν η κεραία λειτουργεί σε περιβάλλον με ισχυρές ανακλάσεις.
Στην ιδανική περίπτωση η αντίσταση εισόδου θα ταυτίζεται με την αντίσταση ακτινοβολίας
και η μέγιστη μεταφορά ισχύος επιτυγχάνεται όταν η κεραία τροφοδοτείται με γραμμή
μεταφοράς χαρακτηριστικής αντίστασης ίσης με την αντίσταση εισόδου. Η ιδανική αυτή
περίπτωση επιτυγχάνεται πρακτικά για ένα συντονισμένο δίπολο λ/2 σε ένα εύρος ζώνης 1% -
2% γύρω από τη συχνότητα συντονισμού και μόνον εφόσον το δίπολο βρίσκεται σε περιβάλλον
κενού χώρου.
Έστω ότι η αντίσταση εισόδου της κεραίας Ζα και ότι η κεραία συνδέεται σε μια πηγή
σήματος μέσω γραμμής μεταφοράς χαρακτηριστικής αντίστασης Ζο, όπως φαίνεται στο σχήμα 1.

Ζο  ρ  Ζα 

Σχήμα 1: Σύνδεση διπόλου με γραμμή μεταφοράς

 Ο συντελεστής ανάκλασης στα άκρα τροφοδότησης της κεραίας δίνεται από τη σχέση
Ζ − Ζο
ρ= α (1)
Ζα + Ζο
Ο λόγος στάσιμου κύματος στη γραμμή μεταφοράς συνδέεται με το συντελεστή ανάκλασης
στο σημείο τροφοδότησης της κεραίας μέσω της γνωστής σχέσης
1+ ρ
SWR = (2)
1− ρ
Συνήθως είναι αποδεκτές τιμές του SWR<1.5.

2. Λειτουργία της γεννήτριας που χρησιμοποιείται στην άσκηση

Στο σχήμα που ακολουθεί μπορούμε να παρατηρήσουμε τους βασικούς διακόπτες της
γεννήτριας που θα χρησιμοποιηθεί στην εργαστηριακή άσκηση, η οποία τροφοδοτεί τις κεραίες
που θα εξεταστούν μέσω ενός ομοαξονικού καλωδίου.
Η γεννήτρια αυτή λειτουργεί σε συχνότητα 434MHz και μπορεί να μετρήσει τόσο το
προσπίπτον κύμα UF όσο και το ανακλώμενο κύμα UR που εμφανίζονται κατά μήκος του
ομοαξονικού καλωδίου.
• Όταν ο διακόπτης S1 βρίσκεται στη θέση Pout και ο διακόπτης S2 βρίσκεται στη θέση UF,
τότε το ενσωματωμένο σύστημα μέτρησης δείχνει την προσπίπτουσα ροή της ισχύος που
αναφέρεται σε συνθήκες τέλειου τερματισμού. Δηλαδή την ισχύ που θα απορροφούσε ένα
φορτίο που θα βρισκόταν στην άλλη άκρη ιδανικού ομοαξονικού καλωδίου (χωρίς ωμμικές
απώλειες) και θα είχε αντίσταση ίση με τη χαρακτηριστική αντίσταση του καλωδίου.
• Όταν ο διακόπτης S1 βρίσκεται στη θέση SWR και ο διακόπτης S2 βρίσκεται στη θέση UF,
τότε το ενσωματωμένο σύστημα μέτρησης δείχνει το προσπίπτον κύμα.
• Όταν ο διακόπτης S1 βρίσκεται στη θέση SWR και ο διακόπτης S2 βρίσκεται στη θέση UR,
τότε το ενσωματωμένο σύστημα μέτρησης δείχνει το ανακλώμενο κύμα.

Ι S1
Ο S2
1 2

Σχήμα 2: Γεννήτρια εκπομπής ημιτονοειδούς σήματος στα 434MHz

2
Όταν κατά τη μέτρηση του UF ρυθμίσουμε τον επιλογέα ευαισθησίας στο 100%,
τότε μετριέται ο SWR φέρνοντας το διακόπτη S2 στη θέση UR.
Είναι δυνατόν να υπολογιστεί και ο συντελεστής ανάκλασης ρ με βάση τον ακόλουθο τύπο:
ανακλώμενο κύμα (U R )
ρ=
προσπίπτον κύμα (U F )
3. Κατανομή τάσης και ρεύματος κατά μήκος διπόλου λ/2

Σχήμα 3: Κατανομή ρεύματος και τάσης κατά μήκος διπόλου λ/2

Στο ανωτέρω σχήμα παρουσιάζεται η κατανομή της κανονικοποιημένης έντασης ρεύματος
και της κανονικοποιημένης τάσης κατά μήκος ενός διπόλου λ/2, όταν αυτό τροφοδοτείται από
ημιτονοειδή πηγή. Η ένταση ρεύματος είναι ανάλογη του μαγνητικού πεδίου στην κυλινδρική
επιφάνεια της κεραίας, ενώ η τάση είναι ανάλογη της κάθετης συνιστώσας του ηλεκτρικού
πεδίου. Το μήκος κύματος του σήματος της πηγής είναι λ. Παρατηρούμε ότι στα σημεία του
διπόλου που βρίσκονται κοντά στα σημεία τροφοδότησης το πλάτος της τάσης ελαχιστοποιείται,
σε αντίθεση με την ένταση του ρεύματος. Στα άκρα του διπόλου μεγιστοποιείται η τάση, ενώ το
ρεύμα μηδενίζεται.

4. Διαγράμματα ακτινοβολίας
Διάγραμμα ακτινοβολίας μιας κεραίας είναι η γραφική παράσταση του τρόπου ακτινοβολίας
μιας κεραίας, καθώς μεταβάλλεται το σημείο παρατήρησης του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Στις
περισσότερες περιπτώσεις πρακτικού ενδιαφέροντος το διάγραμμα ακτινοβολίας προσδιορίζεται
για τη μακρινή περιοχή μιας κεραίας και παριστάνεται ως συνάρτηση των συντεταγμένων
διεύθυνσης θ και φ ενός κατάλληλου συστήματος σφαιρικών συντεταγμένων με κέντρο,
συνήθως, το γεωμετρικό κέντρο της κεραίας.
Τα μεγέθη των οποίων δίδεται το διάγραμμα ακτινοβολίας είναι η ένταση ακτινοβολίας
U(θ,φ) και η ένταση του ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου. Το διάγραμμα της έντασης
ακτινοβολίας ονομάζεται διάγραμμα ισχύος, ενώ το διάγραμμα της έντασης του
ηλεκτρομαγνητικού πεδίου ονομάζεται διάγραμμα πεδίου. Στο σχήμα 4 φαίνεται σφαιρικό
σύστημα συντεταγμένων κατάλληλο για τη χάραξη των διαγραμμάτων ακτινοβολίας μιας
κεραίας με γεωμετρικό κέντρο το σημείο Ο.
 rˆ
ϕ̂
⊗

θˆ

Σχήμα 4: Σφαιρικό σύστημα συντεταγμένων ως προς το κέντρο της κεραίας. Το διάνυσμα ϕ̂ είναι κάθετο r̂ στα
και θˆ .

Στις περισσότερες περιπτώσεις που ενδιαφέρουν στην πράξη, είναι αρκετή για την
περιγραφή του πώς ακτινοβολεί μια κεραία η σχεδίαση διαγραμμάτων καθώς μεταβάλλεται η
γωνία θ για συγκεκριμένες τιμές της γωνίας φ και διαγραμμάτων συναρτήσει της γωνίας φ για
συγκεκριμένες τιμές της γωνίας θ.
Στη συγκεκριμένη άσκηση το διάγραμμα ακτινοβολίας θα γίνει συναρτήσει του φ για
θ=90ο.

5. Λοβοί ακτινοβολίας
Λοβός ακτινοβολίας ονομάζεται το τμήμα του διαγράμματος ακτινοβολίας που οριοθετείται
από περιοχές πολύ ασθενούς, συνήθως μηδενικής, έντασης ακτινοβολίας.
Κύριος λοβός ονομάζεται αυτός που περιέχει τη διεύθυνση μέγιστης ακτινοβολίας. Σε
αρκετές περιπτώσεις κεραιών προκύπτουν περισσότεροι του ενός κύριοι λοβοί, οι οποίοι είναι
ανεπιθύμητοι και πρέπει να αποφεύγονται με κατάλληλη σχεδίαση.
Δευτερεύων λοβός είναι κάθε λοβός ακτινοβολίας που δεν είναι κύριος. Ως πλευρικοί λοβοί
χαρακτηρίζονται οι λοβοί που δεν περιέχουν τη διεύθυνση ενδιαφέροντος της κεραίας, ενώ με
τον όρο οπίσθιος λοβός εννοείται ο λοβός που περιλαμβάνει τη διεύθυνση που είναι αντίθετη
αυτής του κυρίου λοβού.
Οι δευτερεύοντες λοβοί συνήθως αντιπροσωπεύουν ακτινοβολία προς ανεπιθύμητες
κατευθύνσεις και συνεπώς πρέπει να ελαχιστοποιούνται.
Ο λόγος της ισχύος που εμφανίζει ένας δευτερεύων λοβός στη διεύθυνση μεγίστου του προς
την αντίστοιχη ισχύ που εμφανίζει ο κύριος λοβός ονομάζεται στάθμη του πλευρικού λοβού και
εκφράζεται σε dB. Ανεκτοί στην πράξη θεωρούνται πλευρικοί λοβοί με στάθμη χαμηλότερη των
-20 dB. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους ισχύος είναι ο λόγος front to back (F/B ratio)
και είναι το αντίστροφο της στάθμης του οπίσθιου λοβού.
Ιδιαίτερη σημασία για την περιγραφή των κατευθυντικών ιδιοτήτων μιας κεραίας έχει το
γωνιακό εύρος Δο του κυρίου λοβού, δηλαδή η γωνία που σχηματίζουν οι διευθύνσεις
μηδενισμών ή ελαχίστων μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η διεύθυνση μέγιστης
ακτινοβολίας. Στην πράξη η περιγραφή του κύριου λοβού γίνεται και μέσω του ανοίγματος
μισής ισχύος Δ3dB, δηλαδή της γωνίας που σχηματίζουν οι διευθύνσεις εκατέρωθεν της
διεύθυνσης μεγίστου για τις οποίες η ένταση ακτινοβολίας είναι η μισή της μέγιστης τιμής.

Umax
Umax/2

Δ3dB=2φb

φb

Umax/2

Δo

Σχήμα 5: Λοβοί ακτινοβολίας, άνοιγμα μισής ισχύος

Η γωνία αυτή ορίζεται σε επίπεδο που περιέχει τη διεύθυνση μέγιστης ακτινοβολίας. Το
εύρος του κύριου λοβού είναι σημαντική παράμετρος μέσω της οποίας καθορίζεται πόσο
κατευθυντική είναι μια κεραία και αντισταθμίζεται από τη στάθμη των πλευρικών λοβών.

6. Μελέτη διαγράμματος ακτινοβολίας

Στη συγκεκριμένη άσκηση θα μελετήσουμε το διάγραμμα ακτινοβολίας του δέκτη στο
οριζόντιο επίπεδο. Ο πομπός και ο δέκτης βρίσκονται τοποθετημένοι στο ίδιο επίπεδο. Για τις
ασύρματες ζεύξεις οπτικής επαφής η εξίσωση του Friis συνδέει την ισχύ Wr που λαμβάνει η
κεραία λήψης προς την ισχύ Wt που εκπέμπει η κεραία εκπομπής. Σύμφωνα με αυτή:
2
Wr ⎛ λ ⎞
=⎜ ⎟ ⋅ Gr (θ r , ϕr ) ⋅ Gt (θt , ϕt )
Wt ⎝ 4π R ⎠
όπου λ το μήκος κύματος, R η απόσταση, Gr, Gt τα κέρδη ισχύος ακτινοβολίας της κεραίας του
δέκτη και του πομπού αντίστοιχα, (θ r , ϕr ) η κατεύθυνση προς την οποία είναι
προσανατολισμένος ο δέκτης και (θt , ϕt ) η κατεύθυνση προς την οποία είναι
προσανατολισμένος ο πομπός.
Διατηρώντας σταθερή την κατεύθυνση προς την οποία προσανατολίζεται ο πομπός και
μετρώντας τις ισχείς Wr και Wt προκύπτει το κέρδος ισχύος του δέκτη για τις διάφορες
κατευθύνσεις ως προς τις οποίες είναι αυτός κάθε φορά προσανατολισμένος.
Στη συγκεκριμένη άσκηση που θα μελετηθεί το διάγραμμα ακτινοβολίας της κεραίας του
δέκτη στο οριζόντιο επίπεδο ισχύουν τα εξής: θ r = θt , ϕt = 0ο και μεταβάλλεται η γωνία ϕr .

7. Περιγραφή της άσκησης

Για την εργαστηριακή άσκηση θα χρησιμοποιήσουμε τις κεραίες που φαίνονται στο
ακόλουθο σχήμα.

ΚΕΡΑΙΑ 1 ΚΕΡΑΙΑ 2
Σχήμα 6: Κεραίες της πειραματικής διάταξης
Η κεραία 1 είναι ένα αναδιπλωμένο δίπολο με την προσθήκη ενός προσαρμοστικού
στελέχους και η κεραία 2 αποτελείται από δύο άνισου μήκους δίπολα, ασύμμετρα
τροφοδοτούμενων με παρουσία πυκνωτή.

ΒΗΜΑ 1ο
1. Τοποθετούμε την κεραία 1 στη βάση της γεννήτριας
2. Τροφοδοτούμε την κεραία μέσω του ομοαξονικού καλωδίου με ισχύ 1Watt.
3. Μετράμε το SWR.
ΒΗΜΑ 2ο
1. Με τη χρήση του κατάλληλου οργάνου βρίσκουμε το σημείο που έχουμε μέγιστο
(τάσης/έντασης) και κανονικοποιούμε το όργανο.
2. Καταγράφουμε τις μεταβολές κατά μήκος του αναδιπλωμένου διπόλου.

ΒΗΜΑ 3ο
1. Τοποθετούμε την κεραία 2 στη βάση της γεννήτριας.
2. Τροφοδοτούμε την κεραία μέσω του ομοαξονικού καλωδίου με ισχύ 1Watt.
3. Μετράμε το SWR.

ΒΗΜΑ 4ο
1. Με τη χρήση του κατάλληλου οργάνου βρίσκουμε το σημείο που έχουμε μέγιστο
(τάσης/έντασης) και κανονικοποιούμε το όργανο.
2. Καταγράφουμε τις μεταβολές κατά μήκος και των δύο διπόλων της κεραίας.

ΒΗΜΑ 5ο
1. Τοποθετούμε την κεραία 1 στη βάση της γεννήτριας και την κεραία 2 στη βάση του δέκτη.
2. Ελέγχουμε αν είναι και οι δύο κεραίες στο οριζόντιο επίπεδο.
3. Εκπέμπουμε από τη γεννήτρια και βρίσκουμε την κατεύθυνση της κεραίας 2 για την οποία
μεγιστοποιείται η λαμβανόμενη ισχύς.
4. Θέτουμε τη συγκεκριμένη θέση στις 0ο.
5. Για αυτή τη θέση βαθμονομούμε το δέκτη στο 100%.
6. Περιστρέφουμε το δέκτη από 0ο-360ο με βήμα 10ο και καταγράφουμε τις τιμές.

8. Παραδοτέα της Άσκησης

1. Καταγράψτε τις μετρήσεις από όλα τα βήματα.
2. Σε τι περιβάλλον γίνονται οι μετρήσεις; Επηρεάζονται;
3. Από τι επηρεάζεται η μέτρηση του SWR;
4. Σχεδιάστε τα διαγράμματα ρεύματος και τάσης και στις δυο κεραίες.
5. Από ποιους παράγοντες επηρεάζονται οι συγκεκριμένες μετρήσεις;
6. Σχεδιάστε το οριζόντιο διάγραμμα ακτινοβολίας της κεραίας 2.
7. Γιατί δεν μετακινούμε την κεραία 1;
8. Έχει νόημα η κεραία 1 να είναι βέλτιστα προσανατολισμένη προς την κατεύθυνση που
βρίσκεται η κεραία 2;
9. Υπολογίστε το γωνιακό εύρος και το άνοιγμα μισής ισχύος.
10. Υπολογίστε το λόγο F/B.
11. Αν μεταβάλουμε την ισχύ της κεραίας 1, θα αλλάξουν οι τιμές των ερωτημάτων 6, 9 και 10;