Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

Κσλζηαληίλνο Αγφξαο

Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

Θεκειηψδεο εθθιεζηνινγία απφ ην Facebook

ΔΚΓΟ΢ΔΙ΢ ΑΡΜΟΣ
Αζήλα 2018
 Σηελ ηεξή κλήκε ησλ

Vladimir Solovev (1853-1900)

θαη Yves Congar O.P. (1904-1995)

πνπ κόρζεζαλ γηα ηε πνιύκνξθε Δηθόλα

από ηελ Αλαηνιή θαη ηε Γύζε

R. I. P.
 Πεξηερφκελα

Πεξηερφκελα ....................................................................... 9
Πξφινγνο ......................................................................... 13
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ .... 17
I. Δξσηήκαηα γηα ηελ Αιήζεηα, ηελ Δηθφλα θαη ηελ
θνηλσλία ησλ Δθθιεζηψλ .......... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
1. Αιήζεηα ....Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. Χξηζηόο ....Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
3. Δθθιεζία .Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
4. Δηθόλα .....Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
5. Αθνηλσλεζία...................... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
6. Παξάδνζε Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
7. Γηάινγνη ...Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
II. Σν άγην Πλεχκα σο «πιαίζην» ησλ ζρέζεσλ Παηέξα-
Υξηζηνχ θαη Υξηζηνχ-Δθθιεζίαο .......... Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Μπζηήξην θαη Δηθόλα......... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
2. Τξηαδηθή πλεπκαηνινγία .... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
10 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

3. Μπζηεξηνινγηθή ελνίθεζε θαη εηθνλνινγηθή

απνθάιπςε ηνπ «Άιινπ» ....... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
4. Αγηνπλεπκαηηθή θηλεηηθόηεηα ηνπ Θενύ ..Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
5. Γηαιεθηηθή αγηνπλεπκαηηθή θίλεζε; Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
III. Η αγηνπλεπκαηηθή «ηαχηηζε» Υξηζηνχ θαη Δθθιεζίαο
.........................Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Αζύγρπηε έλσζε ................. Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
2. Απνηξηαδνπνίεζε ηεο πλεπκαηνινγίαο ....Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
3. Χξηζηνινγία: αλππνζηαζία/ελππνζηαζία.Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
4. Δθθιεζηνινγία: αλππνζηαζία/ελππνζηαζία ...Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
5. Κνηλσληαθή ζρέζε Χξηζηνύ-Δθθιεζίαο ..Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
6. Μόλν «ζώκα», όρη θαη «λύκθε» Χξηζηνύ; .....Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
7. Χξηζηόο-Δθθιεζία-Άλζξσπνο ......... Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
IV. «Μπζηήξηνλ», Θξεζθεία, Δθθιεζία Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Μπζηεξηαθή ζρέζε Χξηζηνύ θαη Δθθιεζίαο ...Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. Θξεζθεία ή Δθθιεζία; ....... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
11 Πεξηερφκελα
3. Η εθθνζκίθεπζε ηεο εζραηνινγίαο .. Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
4. Μπζηεξηαθόο εηθνληζκόο ηεο Βαζηιείαο θαη
ιεηηνπξγήκαηα ........................ Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
V. «Καζνιηθφηεηα» θαη «νξζνδνμία» ζηελ Δθθιεζία
.........................Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Οληνινγηθή θαζνιηθόηεηα ηνπ Χξηζηνύ...Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. «Θενινγηθή» νξζνδνμία ηνπ Χξηζηνύ .....Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
3. Η κεηνρή ηεο Δθθιεζίαο ζηελ θαζνιηθόηεηα θαη
νξζνδνμία ηνπ Χξηζηνύ .......... Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
VI. ΢χληνκν ζεκείσκα κεηά ηελ Κξήηε γηα ηελ νξζφδνμε
εθθιεζηνινγία .Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Πξνζσπόηεηα θαη Δθθιεζηαθόηεηα Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. Δπραξηζηηαθή-θαη-θνηλσληαθή εθθιεζηνινγία
.....................Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
3. «Δθθιεζία» ζε Αλαηνιή θαη Γύζε .. Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
4. Δθθιεζηνινγηθά ζπκπεξάζκαηα ...... Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
5. «Δπίζεκε ζέζε» θαη Απζεληία ζηελ Οξζνδνμία
.....................Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
6. Τα ζεκεξηλά εθθιεζηνινγηθά δεδνκέλα ..Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
12 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

VII. Tν λφεκα ηεο «αξρήο» ηεο θνηλσληαθήο ελφηεηαο ηεο

Δθθιεζίαο θαη ην εξψηεκα πεξί «πξσηείνπ» θαη
«απζεληίαο» .....Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Η «πξνζσπηθή αξρή» ηεο ελόηεηαο: Ιεζνύο/πάπαο/ή
επίζθνπνο; ...Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. Η «κπζηεξηνινγηθή εληνπηόηεηα» ζηελ εθθιεζηνινγία
.....................Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
3. Δθθιεζία σο θνηλσλία Δθθιεζηώλ . Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
4. Δπίζθνπνη θαη «Πξώηνο» ζε ζηαπξνεηδή ηξηπνιηθή
ζρέζε ...........Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
5. Δθθιεζηνινγία: ην εξώηεκα γηα ηελ «αξρή» ηεο
θνηλσληαθήο ελόηεηαο............ Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
6. Τξηαδνινγία: ε «αξρή» ηεο θνηλσληαθήο ελόηεηαο
.....................Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
7. Η θελσηηθή «αξρή» ηνπ «εληόο-θαη-ππεξάλσ» ζηελ
εθθιεζηνινγία ........................ Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί
ζελιδοδείκηης.
8. Τν πλεύκα ηνπ 34νπ απνζηνιηθνύ θαλόλα θαη ε
ηζηνξία ηεο Αλαηνιηθήο εθθιεζηνινγίαο .....Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
9. Δθθιεζηνινγηθόο «ζπλνδηζκόο», ηξηαδνινγηθόο
«παλνξακηζκόο» θαη ην ράξηζκα ηνπ «πξώηνπ» Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
Μηθξό ζενινγηθό ζρόιην ζην Μη. 16,18 ......Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
VIII. Σα ηνπ Καίζαξνο, ησ Καίζαξη ... ηα ηνπ Υξηζηνχ, ησ
Υξηζηψ ............Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
13 Πεξηερφκελα
1. Τν δεκνζίεπκα ηνπ Π. Μπνπθάια ... Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. Ιζηνξηθόο θαη εθθιεζηνινγηθόο ζρνιηαζκόο ...Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
IX. Κξαηηθφο ζεφο ή «είδσιν ηεο αγλφηεηαο»; .....Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
΢ρνιηαζκφο..Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
X. «Θξεζθεην-πνιηηηζκηθφο» επεθηαηηζκφο ησλ
Δθθιεζηψλ; .....Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
XI. Ο Πνιηηηζκφο, «ζάξθα ηεο Δθθιεζίαο θαη ηεο
Θενινγίαο»; ....Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
XII. «Οξζνδνμία ή ζάλαηνο», ή πεξί αηξεζηνθαγίαο θαη
ιαηηλνκαρίαο ...Σθάλμα! Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
Αληί Δπηιφγνπ: ε Παξάδνζε ηεο Δθθιεζίαο, ν Καλφλαο
ηεο Κ.Γ. θαη ε Una Sancta ηνπ ΢πκβφινπ .....Σθάλμα! Δεν
έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
1. Παξάδνζε: απνζηνιηθή/κεηα-απνζηνιηθή .....Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
2. Η ζενινγηθή ζεκαληηθή ηνπ Καλόλα ηεο Κ.Γ. Σθάλμα!
Δεν έχει οριζηεί ζελιδοδείκηης.
3. Una Sancta θαη ρξηζηνθεληξηζκόο .. Σθάλμα! Δεν έχει
οριζηεί ζελιδοδείκηης.
 Πξφινγνο
Πνιχ ζπρλά ηπραίλεη λα παξαθνινπζήζνπκε θάπνην ξε-
πνξηάδ ζηελ ηειεφξαζε ή λα δηαβάζνπκε έλα άξζξν, ζην
νπνίν επηζεκαίλνληαη νη θίλδπλνη ηνπ δηαδηθηχνπ θαη εηδη-
θφηεξα ησλ κέζσλ θνηλσληθήο δηθηχσζεο. Αδηακθηζβήηε-
ηα ην πην δεκνθηιέο –θαη κάιηζηα ζε νιφθιεξν ην εχξνο
ησλ ειηθηψλ– είλαη ην Facebook. Η αιφγηζηε θαη ιαλζα-
ζκέλε ρξήζε ηνπ ζαθψο θαη εγθπκνλεί θηλδχλνπο γηα ηνλ
ρξήζηε, αιιά ην βηβιίν πνπ θξαηάηε ζηα ρέξηα ζαο απνηε-
ιεί ιακπξφ παξάδεηγκα γηα ην πψο ην Facebook κπνξεί λα
ζπκβάιεη ζηε δεκηνπξγία πξαγκαηηθψλ δηακαληηψλ. Καη
πνιχ πεξηζζφηεξν κάιηζηα, φηαλ απηφ πξνέξρεηαη απφ αλ-
ζξψπνπο, νη νπνίνη δηαηεξνχλ κέζα ηνπο άζβεζηε ηελ επη-
ζπκία πξαγκαηνπνίεζεο ηεο πξνζεπρήο ηνπ Κπξίνπ «ίλα
ψζηλ ελ» (Ισ. 17, 21).
Όια μεθίλεζαλ απφ ηελ –πξσηνπνξηαθή γηα ηα ειιε-
ληθά ρξηζηηαληθά δεδνκέλα– ηδέα ηνπ Κψζηα Αγφξα ζρεηη-
θά κε ηε δεκηνπξγία κίαο νκάδαο ζην Facebook, ε νπνία
ζα είρε σο ζηφρν ηελ πξνζέγγηζε θαη ηελ θαιχηεξε γλσξη-
κία ρξηζηηαλψλ δηαθνξεηηθψλ Δθθιεζηψλ θαη Οκνινγηψλ
κέζα απφ ηνλ ζενινγηθφ δηάινγν. Παξά ηνπο αξρηθνχο
δηζηαγκνχο, ε νκάδα κε ηνλ θαηξφ θαηάθεξε λα αλαπ-
ηπρζεί θαη λα ζπκπεξηιάβεη ζηνπο θφιπνπο ηεο Υξηζηηα-
λνχο Οξζφδνμνπο, Καζνιηθνχο θαη Γηακαξηπξφκελνπο,
κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη αμηφινγνπο ζενιφγνπο πνπ ζπκ-
βάιινπλ ζηηο ζπδεηήζεηο κε ηηο εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο
ηνπο.
Σα πξάγκαηα, φκσο, δελ είλαη πάληα εχθνια. Καη ζε
απηφ αθξηβψο ην ζεκείν, ζα ιέγακε, φηη εληνπίδεηαη ε κε-
γαιχηεξε ζπκβνιή ηεο νκάδαο. Δλψ θαηλνκεληθά φια ηα
κέιε απηνπξνζδηνξίδνληαη σο ρξηζηηαλνί, νη δηαθσλίεο, νη
Πξφινγνο 15
αληηπαξαζέζεηο, ε ζπρλή αδπλακία αιιεινθαηαλφεζεο,
καξηπξνχλ πσο δελ είλαη αξθεηφ λα πνχκε απιά φηη φινη
καο έρνπκε θάηη θνηλφ, ηνλ Υξηζηφ θη έηζη δελ ππάξρνπλ
πιένλ κεηαμχ καο πξνβιήκαηα. Πψο γίλεηαη, ινηπφλ, ρξη-
ζηηαλνί, νη νπνίνη ππνηίζεηαη κεηέρνπλ ζηελ ίδηα Αιήζεηα,
λα βιέπνπλ ηα πξάγκαηα ηφζν δηαθνξεηηθά, ζε ζεκείν κά-
ιηζηα πνπ λα αλαξσηηέηαη θαλείο εάλ αλήθνπλ ζηελ ίδηα
ζξεζθεία; Πηζηεχνπκε, λαη ή φρη ηειηθά ζηνλ ίδην Χξηζηό;
Σνλ πηζηεχνπκε, λαη ή φρη, κε ηνλ ίδην ηξόπν;
Φπζηθά απάληεζε ζην παξαπάλσ εξψηεκα δελ κπν-
ξεί λα δνζεί ζε κεξηθέο κφλν ζεηξέο, αιιά ε νκάδα θαηέ-
ζηεζε θαλεξφ έλα πνιχ ζεκαληηθφ γεγνλφο: ην πξφβιεκα
ίζσο δελ εληνπίδεηαη ζηελ ίδηα ηε θχζε ησλ Δθθιεζηψλ
θαη ησλ Οκνινγηψλ, αιιά ζην πώο (ζέινπλ λα) ηηο αληη-
ιακβάλνληαη νη πηζηνί θαη πώο (ζέινπλ λα) αληηιακβάλν-
ληαη απηέο νη ίδηεο ηνλ εαπηό ηνπο. Καη απηφ πεγάδεη απφ
θάηη αθφκε πην νπζηψδεο, θεθαιαηψδνπο κάιινλ ζεκαζί-
αο: απφ ην πώο αληηιακβάλεηαη ν θάζε πηζηόο –αιιά θαη ε
θάζε Δθθιεζία– ηνλ ίδην ηνλ Χξηζηό. Σν βηβιίν καο βνε-
ζάεη λα ζέζνπκε ην παξαθάησ εξψηεκα: βιέπνπκε ηνλ
Υξηζηφ ζαλ κηα ηδενινγηθή θαη εηδσινπνηεκέλε πξαγκαηη-
θόηεηα, πεξηνξηζκέλε ζηνλ πνιηηηζκηθφ θαη ηζηνξηθφ ρψξν
θαη ρξφλν ηεο εθάζηνηε εθθιεζηαζηηθήο θνηλφηεηαο ή σο
έλα ειεύζεξν πξόζσπν, σο ην «κνλαδηθό παξάζπξό καο
πξνο ηνλ Παηέξα»;
Η ζρέζε καο απηή κε θαη πξνο ηνλ Χξηζηό θαζνξίδεη
εμνινθιήξνπ θαη ηε δηθή καο ζηάζε σο πηζηψλ θαη ζπλε-
πψο ηελ πνηφηεηα ηεο ίδηαο ηεο Δθθιεζίαο. Όπσο αλαθέξ-
ζεθε παξαπάλσ θαη ζην βηβιίν αλαιχεηαη δηεμνδηθά, ν
Χξηζηόο είλαη ην κνλαδηθό παξάζπξό καο πξνο ηνλ Παηέξα.
Με ηνλ ίδην ηξόπν θαη ε Δθθιεζία απνηειεί παξάζπξν, δί-
νδν πξνο ηνλ Χξηζηό. Γηα λα κελ κεηαηξαπεί, ινηπφλ, απηφ
ην ηειεπηαίν παξάζπξν ζε ηνίρν, πξψηε καο κέξηκλα νθεί-
ιεη λα είλαη ην μεθαζάξηζκα ηνπ ηξφπνπ, κε ηνλ νπνίν
16 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

αληηιακβαλφκαζηε ηελ Δθθιεζία· θαη πην βαζεηά, ηνλ

Υξηζηφ. Όπσο ιέεη ν Κψζηαο Αγφξαο ην ζεκέιην ηεο εθ-
θιεζηνινγίαο είλαη ε ρξηζηνινγία, ην βάζνο ηεο ρξηζηνιν-
γίαο είλαη ε εθθιεζηνινγία.
Αο αθήζνπκε, έηζη, ζηελ άθξε νηηδήπνηε καο βαξαί-
λεη, ηδενινγηθφ, ζξεζθεπηηθφ, πξνζσπηθφ θαη ςπρνινγηθφ,
ψζηε κέζα απφ ηηο ζειίδεο πνπ αθνινπζνχλ λα αλνίμνπκε
ηνλ εαπηφ καο πξσηίζησο ζην κπζηήξην ηεο Δθθιεζίαο,
θαζηζηψληαο ηελ παξάζπξν θξπζηάιιηλν πξνο ηνλ Κύξην
Ιεζνύ, ν νπνίνο κε ηε ζεηξά Σνπ ζα καο ελαπνζέζεη ζηελ
αγθαιηά ηνπ Παηέξα, αθνχ εληφο ηεο Δθθιεζίαο, κε κία
θσλή ζα Σνπ έρνπκε πεη: «Κχξηε, δείμε καο ηνλ Παηέξα θη
απηφ καο αξθεί» (Ισ. 14, 8).

Κ. Ληάζθνο
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε
ηνπ

«Ο δήινο ηνπ νίθνπ ζνπ θαηέθαγέ κε …» (68 Φαι.10).

Σν βηβιίν απηφ αλαπηχζζεη κηα βαζηθή intuition, κηα ηδέα

ηνπ αείκλεζηνπ θίινπ κνπ Olivier Clément κε ηνλ νπνίν
έδεζα δεθαεθηά ρξφληα ζηε Γαιιία. Η ηδέα είλαη φηη όπσο
ν Χξηζηόο απνηειεί ην αλνηρηό παξάζπξν πξνο ηνλ Παηέξα
έηζη θαη ε Δθθιεζία απνηειεί ην αλνηρηό παξάζπξν πξνο
ηνλ Χξηζηό (ή ηνπιάρηζηνλ νθείιεη). Με βάζε απηφλ ηνλ
παξαιιειηζκφ πξνζπάζεζα λα αξζξψζσ ζηηο ζειίδεο πνπ
αθνινπζνχλ ηηο γεληθέο γξακκέο κηαο εηθνλνινγηθήο θαη
φρη κφλν κηαο κπζηεξηνινγηθήο ζεψξεζεο ηεο Δθθιεζίαο,
ηεο «πνιύκνξθεο Δηθόλαο ηνπ Χξηζηνύ», φπσο ζπλεζίδε-
ηαη· ηηο γεληθέο γξακκέο κηαο «εηθνλν-κπζηεξηαθήο θαη
απνθαιππηηθήο εθθιεζηνινγίαο ηνπ Χξηζηνύ πνπ έξρεηαη»
(Απ. 22, 20). Αζρνιείηαη δει. κε ηα ζεκέιηα ηεο ζεψξεζεο
ηεο Δθθιεζίαο γη’ απηφ έρεη αλαγξάθεηαη ζηνλ ππφηηηιν
«ζεκειηψδεο εθθιεζηνινγία».
Ο ηίηινο ηνπ βηβιίνπ είλαη κηα παιηά ηζηνξία. Σν
1988 ζην Παξίζη φηαλ έγξαθα ηε δηαηξηβή κνπ έθαλα έλα
κάζεκα γηα ηε ζθέςε ηνπ Jean-Luc Marion. Δθείλε αθξη-
βψο ηελ επνρή πξνθιήζεθα έληνλα απφ κηα δεκνζίεπζε
ηνπ Αγίνπ Όξνπο θαη αληέδξαζα γξάθνληαο έλα κηθξφ ΢ε-
κείσκα γηα ην νξζφδνμν πεξηνδηθφ Contacts κε ηίηιν
« Eglise icone ou Eglise idole ? » («Δθθιεζία εηθφλα ή
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 19
Δθθιεζία είδσιν;»)1. Απφ ηφηε ε πξνβιεκαηηθή απηή ηεο
Δθθιεζίαο, ηνπ Δηδψινπ θαη ηεο Δηθφλαο δελ κε άθεζε
θαη ηελ μαλαπηάλσ επραξίζησο ηψξα.
1. Αλ μέξακε ν θαζέλαο καο ην ηέινο ηνπ, ην πξαγκα-
ηηθφ, ζα μέξακε πνηνη είκαζηε ζήκεξα ζηελ ηζηνξία καο.
Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηελ Δθθιεζία. Μφλν γλσξίδν-
ληαο ην ηέινο ηεο, ην κεηατζηνξηθφ, κπνξνχκε κε λα μέ-
ξνπκε πνηα είλαη ζήκεξα ή ηνπιάρηζηνλ πνηα ζα έπξεπε λα
είλαη ζήκεξα. Η εζραηνινγία ηεο Δθθιεζίαο, ην έζραην
ηεο ηζηνξίαο ηεο, ην θηλάιε, είλαη ε πξνυπφζεζε γηα λα
γλσξίδνπκε ηη λφεκα κπνξεί λα έρεη ην δηάβα ηεο ζηελ
Ιζηνξία.
Γηαηί ην ιέκε απηφ. Γηφηη παξαηεξψληαο ηελ, πέξα
απφ ην δνγκαηηθφ ζηπιηδάξηζκα πνπ πνιιέο θνξέο αγγίδεη
ηα φξηα ηνπ κχζνπ ή ηεο ηδενινγίαο, αλαθαιχπηνπκε ηελ
Δθθιεζία παξάδνμε ή θαη αληηθαηηθή πνιιέο θνξέο, πξν-

1
K. Agoras, « Eglise icone ou Eglise idole ? » ζην πεξηνδηθφ Contacts
n° 144 (4/1988), ζει. 296-301. ΢ην θείκελν νη φξνη «εηθφλα» θαη
«είδσιν» έρνπλ νληνινγηθή ζεκαζία. Ο Marion θηλνχκελνο ζηνλ
ρψξν ηεο θαηλνκελνινγίαο αλαθέξεη ζρεηηθά: «Όπσο θαη ε εηθφλα,
έηζη θαη ην είδσιν δελ δείρλεη έλα θαζ’έθαζηνλ νλ, νχηε κηα νκάδα
φλησλ. Δηθφλα θαη είδσιν δείρλνπλ έλαλ ηξόπν ηνπ είλαη ησλ όλησλ, ή
ηνπιάρηζηνλ νξηζκέλσλ απφ απηά» (ζην Jean-Luc Marion, Ο Θεόο
ρσξίο ην είλαη, εθδ. Πφιηο, Αζήλα 2012, ζει. 17-18, ππνγξάκκηζε
δηθή καο). Μπνξνχκε λα πνχκε φηη ελψ ην «είδσιν» θαηέρεη ζηνλ
εαπηφ ηνπ ηελ αιήζεηά ηνπ, ην λφεκά ηνπ, θαη δείρλεη πξνο ηνλ εαπηφ
ηνπ ε «εηθόλα», αληίζεηα, δελ θαηέρεη ηελ αιήζεηά ηεο, ην λφεκά ηεο
ην νπνίν βξίζθεηαη ζην «αξρέηππφ» ηεο, αιιά θηλνχκελε ζπλερψο
πξνο ην αξρέηππφ ηεο δείρλεη πξνο ην απηφ. Η «εηθφλα» ζπλεπψο
ππνδειψλεη νληνινγηθή θίλεζε πξνο θαη κεηνρή ζην «αξρέηππφ» ηεο.
Καηά ηνχην ε «εηθόλα» δηαθέξεη επίζεο θαη σο πξνο ην «ςηιό ζύκ-
βνιν». Σν ηειεπηαίν παξαπέκπεη κελ πξνο θάηη άιιν, ρσξίο φκσο νλ-
ηνινγηθή θίλεζε ή κεηνρή πξνο απηφ. Γηα ηνπο ηξεηο απηνχο «ππαξ-
θηηθνχο ηξφπνπο» ζα κηιήζνπκε αλαιπηηθψηεξα ζην πξψην ΢εκεί-
σκα.
20 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

βιεκαηηθή ζα κπνξνχζακε λα πνχκε, ζαλ ηζηνξηθή πξαγ-

καηηθφηεηα.
Καη φκσο ε παξαδνμόηεηα απηή είλαη αιεζηλή, δελ εί-
λαη φηη έηζη καο θαίλεηαη, φπσο αβαζάληζηα νη θάζε είδνπο
απνινγεηέο ηεο ζα ήζειαλ λα καο θάλνπλ λα πηζηέςνπκε.
Η παξαδνμόηεηα απηή είλαη πξαγκαηηθή θαη φρη κηα εληχ-
πσζε πνπ καο δεκηνπξγείηαη ιφγσ έιιεηςεο πίζηεο εθ κέ-
ξνπο καο (απηφ καο ιέλε ζπλήζσο νη απνινγεηέο ηεο). Η
Δθθιεζία ζηελ Ιζηνξία είλαη πξάγκαηη, φπσο ιέλε επη-
γξακκαηηθά νη Λαηίλνη simul justa et peccatrix ή αιιηψο
casta et meretrix. Όρη κφλν ην έλα ή κφλν ην άιιν! Γη’ απ-
ηφ θαη είλαη άβνιε ζαλ πξαγκαηηθφηεηα, δελ μέξεηο πνπ λα
ηελ θαηαηάμεηο ηειηθά. Απηφ είλαη πνπ ιέκε ελάληηα ζηηο
εμηδαληθεχζεηο, φηη ζε απηόλ ηνλ θόζκν ε Δθθιεζία δελ εί-
λαη ηέιεηα γηαηί δελ κπνξεί λα είλαη ηέιεηα, φρη γηα άιιν
ιφγν. Δίλαη ν πξνζάιακνο ηεο Βαζηιείαο πνπ ζα κεηα-
κνξθσζεί θαη απηφο, ηειηθά, ζε Βαζηιεία.
Άκα ην ζθεθηεί θαλείο θαιά θαη κε εηιηθξίλεηα, θπξί-
σο κε απηνγλσζία, ζα δεη φηη είλαη θπζηθφ λα είλαη έηζη
δηφηη θη εκείο, εδψ πνπ ηα ιέκε, δελ είκαζηε ηέιεηνη. Κάζε
άιιν κάιηζηα. Καη ηελ Δθθιεζία ηελ ζπγθξνηνχκε αληη-
θαηηθνί άλζξσπνη, εγψ θαη εζείο, θάζε άιιν παξά ηέιεηνη.
Πσο εθείλε ζα κπνξνχζε λα είλαη θάηη άιιν.
Τπάξρνπλ φκσο λνκίδσ θαη άιινη δπν ιφγνη πην βαζη-
νί γηα ηελ παξαδνμόηεηα ηεο Δθθιεζίαο ζηελ Ιζηνξία.
Ο πξψηνο είλαη φηη ζαλ Δθθιεζία ηνπ Κπξίνπ ηεο δελ
ζα κπνξνχζε λα κελ είλαη παξάδνμε πξαγκαηηθφηεηα ζαλ
Δθείλνλ. Καη απηφ ην παξάδνμν ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, ηνπ
Υξηζηνχ, πξψηα απ’ φια, θαη ηεο Δθθιεζίαο ηνπ, ην ιέκε
κε κηα ιέμε κπζηήξην. Έηζη ε Δθθιεζία «είλαη» απηό πνπ
«ζα γίλεη» ζην ηέινο: ε ηέιεηα λχκθε ηνπ λπκθίνπ ηεο. Σέ-
ιεηα ζαλ εθείλνλ, φρη κε ηηο δηθέο ηεο δπλάκεηο αιιά κε
ηελ δηθή ηνπ αγάπε θαζψο θαη κε ηελ ηέιεηα δηάλνημε θαη
κεηνρή ηεο ζηελ αγάπε ηνπ. Πξάγκα πνπ ζεκαίλεη, θαη
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 21
δελ είλαη κπζηηθφ γηα θαλέλαλ, φηη κέζα ζηελ Ιζηνξία ε
δηάλνημή ηεο θαη ζπλεπώο ε κεηνρή ηεο ζηελ αγάπε ηνπ
λπκθίνπ ηεο δελ είλαη ηέιεηα, είλαη πάληα «από κέξνπο».
Καη απηφ ην «απφ κέξνπο» είλαη πνιιέο θνξέο πνιχ πεξην-
ξηζκέλν.
Ο άιινο ιφγνο είλαη δνκηθφο. Η Δθθιεζία ζηελ Ιζην-
ξία ίζηαηαη κεηαμχ δπν απνιύησο αζπγρύησλ κεηαμχ ηνπο
κεγεζψλ: ηνπ «κπζηεξίνπ» ηνπ Υξηζηνχ θαη ηεο Βαζηιείαο
ηνπ, πνπ είλαη κεηατζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα (βι. κπζηή-
ξηνλ), θαη ησλ «ζξεζθεηψλ» ηνπ θφζκνπ, πνπ είλαη ηζηνξη-
θέο πξαγκαηηθφηεηεο (βι. ζξεζθεία), κεηέρνληαο θαη ζηα
δπν αλ θαη ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ2. ΢ηε ζενινγία ιέκε πσο
ε Δθθιεζία είλαη θαηά βάζε «κπζηήξηνλ» αιιά κε επη-
πιένλ «ζξεζθεηαθά ζηνηρεία», θαη έηζη (πξέπεη λα) είλαη.
Πνιιέο θνξέο φκσο, πψο λα ην πσ, ηα «ζξεζθεηαθά ζηνη-
ρεία» γίλνληαη ηφζν έληνλα πνπ θαιχπηνπλ ηε γεχζε ηνπ
«κπζηεξίνπ»· θαη ηφηε έρνπκε έληνλν ηνλ θίλδπλν ζξε-
ζθεηνπνίεζεο ηνπ «κπζηεξίνπ» θαη ζπλεπψο ηεο κεηαηξν-
πήο ηεο Δθθιεζίαο ζε κε-Δθθιεζία, ζε «ζξεζθεία». Με
απηφ ην θαηλφκελν ζα έρνπκε λα αλακεηξεζνχκε ζην βη-
βιίν.
Σηο πξνάιιεο ζπδεηνχζα ζρεηηθά κε κηα λεαξή θίιε,
θνηηήηξηα ηεο ζενινγίαο, θαη κνπ έιεγε φηη είλαη αδχλαην
λα απνθεπρζεί ε ζξεζθεηνπνίεζε ηεο Δθθιεζίαο, ηνπ
2
Γηα ηελ αληηδηαζηνιή «κπζηεξίνπ» θαη «ζξεζθείαο» (ή κάιινλ γηα
ην ξηδηθά απεξίζηαιην ηνπ «κπζηεξίνπ» ζηε «ζξεζθεία») θαη ηελ
άβνιε ζέζε ηεο Δθθιεζίαο ζην αλακεηαμχ ηνπο βι. παξαθάησ
΢εκείσκα IV. Η δπζθνιία μεθηλάεη απφ ην φηη ν άλζξσπνο, πξηλ θαη
κεηά Υξηζηφλ είλαη θαη παξακέλεη δεκηνπξγφο εηδψισλ δει.
παγαληζηήο. Ήξζε ν Υξηζηφο ζηνλ θφζκν, δελ ηνλ αληέμακε έηζη φπσο
ήηαλ (σο «κπζηήξηνλ») θαη θξνληίζακε θαη απηφλ λα ηνλ ζξεζθεην-
πνηήζνπκε θαζψο θαη ηελ θνηλφηεηά ηνπ. Σίπνηα δελ γιπηψλεη απφ ηε
ζξεζθεηνπνίεζε ησλ αλζξψπσλ. Μφλν νη πνηεηέο θαη ηα παηδηά δελ
ζξεζθεηνπνηνχλ. Γηαηί δελ ςάρλνπλ ηίπνηα, νχηε ζέινπλ λα απνδεί-
μνπλ ηίπνηα ζε θαλέλαλ.
22 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

«κπζηεξίνπ», κέζα ζηελ Ιζηνξία. Σν επηρείξεκά ηεο ήηαλ

θαηά βάζε ζσζηφ, θαη θπξίσο ξεαιηζηηθφ, θαη ην κφλν
πνπ βξήθα λα ηεο απαληήζσ ήηαλ ε δηαθνξνπνίεζε σο
πξνο ηνλ βαζκό θαη ηελ έθηαζε απηήο ηεο ζξεζθεηνπνίε-
ζεο. Υξεηάδεηαη ζπλερή κέξηκλα θαη ππφκλεζε ηεο «κπ-
ζηεξηαθφηεηαο» ηεο Δθθιεζίαο, ελάληηα ζηελ πξνθαλή
ζξεζθεηνπνίεζή ηεο, γηα λα κελ ραζεί εληειψο ε κπάια
ηνπ «κπζηεξίνπ». Δίλαη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ιφγνπο
πνπ απνθάζηζα λα δεκνζηεχζσ απηά ηα θείκελα.
2. Έρνπκε παξαδνζηαθά ζπλεζίζεη λα ηα πεξηκέλνπκε
φια απφ ηελ Δθθιεζία. Ννκίδσ φηη ήξζε ν θαηξφο λα αληη-
ζηξέςνπκε θάπσο ηελ πξννπηηθή απηή θαη ε Δθθιεζία λα
είλαη εθείλε πνπ πεξηκέλεη πνιιά απφ εκάο. Να ηε ζηεξί-
μνπκε, λα ηε θξνληίζνπκε, αθφκα θαη λα ηε ζπγρσξήζνπ-
κε. Ναη λα ηε ζπγρσξήζνπκε γηα ην φηη δελ είλαη ζπρλά
ζην χςνο ησλ πξνζδνθηψλ καο, ηνπ ζαπκαζκνχ πνπ έρνπ-
κε ή πνπ είρακε γη΄απηήλ. Καη λα ην πσ πην απιά: λα ηελ
ζπκπνλέζνπκε. Να ηε ζπκπνλέζνπκε γηα ηα ηξαχκαηά ηεο,
λα εηξελεχζνπκε καδί ηεο ελψπηνλ ηνπ Υξηζηνχ πνπ έξρε-
ηαη. Σνλ ζαπκαζκφ καο ε Δθθιεζία δελ ηνλ ρξεηάδεηαη,
κάιινλ θαθφ ηεο έθαλε θαη ηεο θάλεη. Σελ αγάπε θαη ηε
ζπγλψκε καο ρξεηάδεηαη, θαη ηελ ειπίδα καο γη’ απηή.
Απξνυπφζεηε, φρη γηα ινγαξηαζκφ ηεο αιιά γηα ινγαξηα-
ζκό ηνπ λπκθίνπ ηεο πνπ είλαη θαη δηθόο καο λπκθίνο.
Οξηζκέλνη αγαπνχλ ηελ Δθθιεζία απεπζείαο, γηα ιν-
γαξηαζκό ηεο, φπσο αγαπάεη θαλείο ηε κάλα ηνπ (ιίγν παη-
δηθά είλαη αιήζεηα). Άιινη πάιη ηελ αγαπνχλ όρη γηα ινγα-
ξηαζκό ηεο αιιά γηα ινγαξηαζκό ηνπ Χξηζηνύ πνπ έρπζε γη’
απηήλ ην αίκα ηνπ (Δθ. 5, 25-27). Όηαλ ήκνπλ είθνζη ρξφ-
λσλ –ηφηε πξσηνήξζα ζε πξαγκαηηθή επαθή κε ηελ Δθ-
θιεζία– ηελ αγαπνχζα θαη ηελ αγάπεζα γηα ηνλ πξψην
ιφγν. ΢ήκεξα, γηα ηνλ δεχηεξν. Θα έιεγα κάιηζηα πσο ην-
ηε ηελ αγάπεζα, ζήκεξα φκσο θπξίσο ηελ πνλάσ θαη αγσ-
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 23
ληψ γη’απηή. Καη αηζζάλνκαη πην ειεχζεξνο θαη πην ππεχ-
ζπλνο απέλαληί ηεο.
3. Όπσο αλαθέξσ πνιιέο θνξέο κέζα ζην βηβιίν πη-
ζηεχσ αθξάδαληα φηη ε η δ ε α ι η ζ η η θ ή θ α η ά ρ ξ ν λ ε
αληίιεςε πεξί Δθθιεζίαο –απηή ηνπ ρξηζηηαληθνχ
πιαησληζκνχ θπξίσο, πξνεγνπκέλσλ επνρψλ– ηελ έρεη
βιάςεη αθάληαζηα, θαη εθείλε θαη εκάο. Αληίζεηα είλαη ε
κ π ζ η ε ξ η ν ι ν γ η θ ή θ α η ε ζ ρ α η ν ι ν γ η θ ή ζεψξεζε ηεο
Δθθιεζίαο, ην έζραηφ ηεο ην κεηατζηνξηθφ, ε πξνυπφζεζε
γηα λα γλσξίδνπκε ηη λφεκα έρεη ην δηάβα ηεο ζηελ
Ιζηνξία θαη πνηά ηειηθά είλαη κέζα απφ ηα εηεξφθιεηα
ζηνηρεία, ηα ζξεζθεηαθά, πνπ έρνπλ ζπζζσξεπηεί επάλσ
ηεο φπσο ηα άπεηξα ηάκαηα θαη ηα πνπθάκηζα πάλσ ζε κηα
παιηά βπδαληηλή εηθφλα.
΢ε αληίδξαζε πξνο ηηο εθθιεζηνινγίεο άιισλ επνρψλ
πνπ ππεξηφληδαλ ην ζεζκηθφ ζηνηρείν ηεο Δθθιεζίαο, ην
ζξεζθεηαθφ, έρνπκε θηάζεη ζήκεξα, αληηζηξέθνληαο ηελ
πξννπηηθή, λα κηιάκε αβαζάληζηα θαη λα ιέκε έηζη απιά
φηη ε Δθθιεζία είλαη κπζηήξην, «θνηλσλία εζράησλ». Όρη
πσο απηφ δελ είλαη αιήζεηα, αιιά έηζη φπσο ην ιέκε επ-
θαίξσο αθαίξσο θαη ην ρξεζηκνπνηνχκε ζαλ εηηθέηα, γίλε-
ηαη ηδενιφγεκα. Καη ην ιέσ κεηά ιφγνπ γλψζεσο. Όρη
η δ ε α ι η ζ η η θ ό ο π ι α η σ λ η ζ κ ό ο ινηπφλ ζηελ εθθιεζην-
ινγία, αιιά κ π ζ η ε ξ η ν ι ν γ η θ ή ε ζ ρ α η ν ι ν γ ί α 3 κε πί-
3
Όπσο ζα δνχκε δηα καθξψλ ζηε ζπλέρεηα ππάξρνπλ δπν απφιπηα
ζπκπιεξσκαηηθέο βηβιηθέο εηθφλεο ηεο ζρέζεο Χξηζηνύ θαη Δθθιεζίαο:
(1) «ε θεθαιή θαη ην ζψκα» θαη (2) «ν λπκθίνο θαη ε λχκθε». Έρσ
ηελ αίζζεζε φηη ε πξψηε εηθφλα (φπσο θαη ε ζπλαθήο εηθφλα ηεο
ακπέινπ κε ηα θιήκαηα) είλαη πην επάισηε απφ ηε δεχηεξε ζε κηα
«ηδεαιηζηηθή» θαη ζενθξαηηθή ζε ηειηθή αλάιπζε αλάγλσζε πια-
ησληθνχ ηχπνπ (αφξαηε θεθαιή-νξαηφ ζψκα)· θαη απηφ ρξήδεη ηδη-
αίηεξεο πξνζνρήο θαη θξνληίδαο ζηελ εθθιεζηνινγία γηα λα απφ-
θχγνπκε ηελ αλάγλσζε απηή. Γηφηη φπσο, ζα δνχκε ζηηο ζειίδεο ηνπ
βηβιίνπ, ε αλάγλσζε νθείιεη λαη είλαη «κπζηεξηνινγηθή» (θαηά ην
ζρήκα ηεο ηαπηόρξνλεο δηαιεθηηθήο παξνπζίαο «εληόο-θαη-ππεξάλσ»),
24 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

ζηε, ειπίδα θαη αγάπε … αιιά θαη κε η ζ η ν ξ η θ ό ξ ε α ι η -

ζ κ ό . Καη γηα ην έζραην ηεο ηζηνξίαο ηεο, δελ ππάξρεη θα-
ιχηεξε αλαθνξά απφ ην βηβιίν ηεο Απνθάιπςεο, ην ηε-
ιεπηαίν ηεο ρξηζηηαληθήο Βίβινπ.
Δθεί βιέπνπκε ηε κεγαιεηψδε ζθελή φπνπ ελψπηνλ
ηνπ «Θενχ» ζπληεινχληαη νη γάκνη ηνπ «αξλίνπ», δει. ηνπ
Υξηζηνχ, κε ηελ «λχκθε» ηνπ, ηελ Δθθιεζία, θαη ην εζρα-
ηνινγηθφ δείπλν πνπ αθνινπζεί (Απ. 19,1 - 22,21). Δίλαη
απηνί αθξηβψο νη κέιινληεο γάκνη Υξηζηνχ θαη Δθθιεζίαο
ζηα Έζραηα (in patria) πνπ δίλνπλ πξαγκαηηθφηεηα απζε-
ληηθή, αιήζεηα θαη νληνινγία (παξάδνμε θαη πξνιεπηηθή)
ζηελ Δθθιεζία κέζα ζηελ Ιζηνξία (in via). Καη πξνηππψ-
λνληαη κπζηεξηαθά θαη απφ κέξνπο νη γάκνη απηνί ζε θάζε
Θ. Λεηηνπξγία Αλαηνιήο θαη Γχζεο4. Δίλαη απηνί αθξηβψο
νη κέιινληεο γάκνη πνπ καο δίλνπλ ειπίδα θαη θσο κέζα
ζηελ κάιινλ ζθνηεηλή ηεο θαζεκεξηλφηεηα, ηελ ππεξβν-
ιηθά ζξεζθεηπνηεκέλε.
4. Τπάξρεη ηψξα έλα άιιν θεθαιαηψδεο ζεκείν ζην
νπνίν ζα ήζεια λα αλαθεξζψ εηζαγσγηθά ζην πιαίζην ηεο
«ζεκειηψδνπο εθθιεζηνινγίαο», δει. ηεο ζεκειηαθήο ζεψ-
ξεζεο ηεο Δθθιεζίαο: ζε απηφ πνπ νλνκάδσ «ε θ θ ι ε -
ζ η ν θ ε λ η ξ η θ ή εθθιεζηνινγία» θαη πνπ είλαη φηη πην ζπ-
λεζηζκέλν θαη απηνλφεην ζε απηφλ ηνλ ρψξν ζε φιεο ηηο
ρξηζηηαληθέο Οκνινγίεο. Πξφθεηηαη γηα κηα ζεψξεζε ηεο

φρη «ηδεαιηζηηθή» (θαηά ην νιηζηηθφ ζρήκα εληφο ηνπ νπνίνπ

εγγξάθνληαη ηα «νξαηά-αφξαηα»). Γηα ηελ «κπζηεξηνινγηθή παξνπ-
ζία» πξβι. K-H. Menke, Sacramentalità. Essenza e ferite del catto-
licesimo, coll. BTC n° 172, Queriniana, Brescia 2015, έξγν ζην νπνίν
νθείισ πνιιά γηα ην παξφλ βηβιίν.
4
Πξβι. G. Wainwright, Eucharist and Eschatology, Oxford Universi-
ty Press, New York 1981. Σν ζέκα ηεο εζραηνινγηθήο Ιεξνπζαιήκ θαη
ησλ γάκσλ ηνπ Αξλίνπ ηεο Απνθάιπςεο είλαη θπξίαξρν ζηηο παιαη-
νρξηζηηαληθέο Δθθιεζίεο ι.ρ. ηεο Ρψκεο θαη ζπλερίδεη θαη κεηά ηελ εη-
θνλνκαρία. Δίλαη πνιχ ζπγθηλεηηθφ λα βιέπεη θαλείο απηή ηελ θαηή-
ρεζε ζε εηθφλεο. Σν ιέσ απφ πξνζσπηθή εκπεηξία.
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 25
Δθθιεζίαο κε θέληξν ηελ ίδηα ηελ Δθθιεζία, κε αθεηεξία,
βάζε θαη θπξίσο ππό ην πξίζκα ηνπ ίδηνπ ηνπ εαπηνύ ηεο.
Μηιάκε νπζηαζηηθά γηα κηα ηαπηνινγηθή, απηναλαθνξηθή
θαη απηναλαθεξόκελε ζεώξεζε ηεο Δθθιεζίαο. ΢ηα ΢εκεη-
ψκαηα πνπ αθνινπζνχλ αζθψ ζπλερή θξηηηθή ζην κνλ-
ηέιν απηφ (φπσο επίζεο θαη ζηε άθξαηε πνιιέο θνξέο
ζξεζθεηνπνίεζε ηεο Δθθιεζίαο) θαη αληηπξνηείλσ κηα
«ρ ξ η ζ η ν θ ε λ η ξ η θ ή εθθιεζηνινγία» απφ ζέζεσο Υξηζηνχ
(θαη φρη πιένλ Δθθιεζίαο), κε αθεηεξία, βάζε θαη ππό ην
πξίζκα ηνπ Ιεζνύ Χξηζηνύ5.Σα πιενλεθηήκαηά ηεο έλαληη
ηεο «εθθιεζηνθεληξηθήο εθθιεζηνινγίαο», ηεο απηναλα-
θνξηθήο, δει. από ζέζεσο Δθθιεζίαο, ζα θαλνχλ ζηαδηα-
θά.
Η απνξία κνπ γηα ην ζέκα απηφ μεθηλάεη σο εμήο: απφ
πνηα «ζέζε» θαη απφ πνηα «νπηηθή γσλία» (πξίζκα) ε Δθ-
θιεζία ζεσξεί ζενινγηθά (εθθιεζηνινγηθά) ηνλ εαπηφ
ηεο; Γηαηί άξαγε ε Δθθιεζία λα θνηηάδεη κε εζώζηξεθν
βιέκκα ηνλ εαπηφ ηεο (θαη ηηο άιιεο Δθθιεζίεο) απφ ηε
δηθή ηεο νπηηθή γσλία, θαη λα κελ κπαίλεη κε εμώζηξεθν
βιέκκα (εθζηαηηθφ) απφ ηελ πιεπξά ηνπ Υξηζηνχ γηα λα
βιέπεη ηνλ εαπηφ ηεο (θαη εθείλεο) φπσο ηηο βιέπεη ν Υξη-
ζηφο, απφ ηελ δηθή ηνπ νπηηθή γσλία, απφ ηελ δηθή ηνπ
πιεπξά6; Γηφηη θαη εκείο ηνλ εαπηφ καο κπνξνχκε λα ηνλ
δνχκε μεθηλψληαο απφ εκαο ηνπο ίδηνπο. Μπνξνχκε φκσο
5
Μηα εθθιεζηνινγία πνπ φπσο ζα δνχκε είλαη ηαπηφρξνλα ηξηαδηθή
ζηνλ ηξόπν ηεο θαη εζραηνινγηθή ζηελ πξννπηηθή ηεο.
6
Ο πξνβιεκαηηζκφο απηφο πξνυπνζέηεη ηελ αλαγλψξηζε ηνπ απεξί-
ζηαιηνπ ηεο εηεξόηεηαο θαη ππεξβαηηθόηεηαο ηνπ Υξηζηνχ «έλα-
ληη» ηεο Δθθιεζίαο ηνπ (θαη «ζηελ» Δθθιεζία ηνπ) θαηά ηελ
αζχγρπηε θαη αρψξηζηε αγηνπλεπκαηηθή ζρέζε ηνπο. Ο Υξηζηφο
είλαη πξαγκαηηθά παξψλ ζηελ Δθθιεζία ηνπ αιιά σο ππεξβαηηθόο
θαη έηεξνο απηήο. Σν ζπγθεθξηκέλν ζέκα, θαίξηαο ζεκαζίαο θαη
βαζηά παξαλνεκέλν θαηά ηε γλψκε κνπ, ηεο «κπζηεξηαθήο πα-
ξνπζίαο» ηνπ Υξηζηνχ (ζηελ Δθθιεζία, ζηελ Δπραξηζηία), ζα ζπ-
δεηεζεί εθηελψο παξαθάησ ζην ηξίην ΢εκείσκα.
26 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

θαη λα ηνλ δνχκε (ή λα πξνζπαζήζνπκε ηνπιάρηζηνλ λα

ηνλ δνχκε) φπσο καο βιέπεη ν Υξηζηφο.
Απηφ είλαη ην βαζηθφ εξψηεκα ηνπ βηβιίνπ θαη ε βα-
ζηθή ηνπ πξφηαζε: ε γλσζηνινγηθή αληηζηξνθή ηνπ βιέκ-
καηνο ηεο Δθθιεζίαο (ησλ ζενιφγσλ θαη ησλ πηζηψλ)
πάλσ ζηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηεο –θαη ε πλεπκαηηθή κεηα-
ζηξνθή ηνπ βιέκκαηνο απηνχ απφ «εζψζηξεθν» ζε «εθ-
ζηαηηθφ»– θαη’ αλαινγία πξνο ην παχιεην «λπλ γλόληεο
Θεόλ, κάιινλ δελ γλσζζέληεο ππό Θενύ» (Γαι. 4, 9) φπνπ
ην «Θεφο» αληηθαζίζηαηαη απφ ην «Υξηζηφο».
Γλσζζέληεο ινηπφλ ππφ Υξηζηνχ. ΢πκβαίλεη εδψ εθ-
θιεζηνινγηθά φπσο ζπκβαίλεη ππαξμηαθά θαη ζηνλ θαζέλα
καο. Βιέπσ άξαγε ηνλ εαπηφ κνπ κε αθεηεξία εκέλα ηνλ
ίδηνλ, ζχκθσλα κε ην θαληαζηαθφ κνπ, ή πξνζπαζψ λα
ηνλ βιέπσ (ην θαηά δχλακηλ) φπσο κε βιέπεη ν Υξηζηφο
θαη κε αθεηεξία εθείλνλ θαη ην δηθφ ηνπ βιέκκα επάλσ
κνπ θαη’ αλαινγία πξνο ηελ αλεζηξακκέλε πξννπηηθή ηεο
βπδαληηλήο εηθφλαο; Ννκίδσ φηη ν αλαγλψζηεο ζα θαηά-
ιαβε θαιά γηα ηη είδνπο θνπεξλίθεηα αληηζηξνθή ζηελ
ζεψξεζε ηεο Δθθιεζίαο θαη ζηελ πξνζέγγηζε ηεο εθθιε-
ζηνινγίαο κηιάσ.
Σν εξψηεκα απηφ ην ζέζακε –πην απιά αζθαιψο–
ζην Facebook θαη καο απαζρφιεζε γηα θαηξφ κε ηνλ έλα ή
κε ηνλ άιιν ηξφπν. Γηφηη δελ καο αξέζεη ε Δθθιεζία θαη
νη Δθθιεζίεο λα νκθαινζθνπνχλε απηηζηηθά θαη κάιηζηα
λα θνηηάδεη ππνηηκεηηθά αλ φρη θαηαδηθαζηηθά ε κηα ηελ
άιιε κε αθεηεξία ε θαζεκία ηνλ εαπηφ ηεο. Πεξί απηνχ
πξφθεηηαη. Απηφ είλαη πνπ νλνκάδνπκε «εθθιεζηνθεληξηθό
βιέκκα» (θαη εθθιεζηνινγία) πάλσ ζηελ Δθθιεζία θαη ην
ζεσξνχκε πλεπκαηηθά θαη ζενινγηθά απηηζηηθφ, ρσξίο πε-
ξηζηξνθέο. ΢ην βιέκκα απηφ αληηπξνηείλνπκε έλα εθζηα-
ηηθφ «ρξηζηνθεληξηθό βιέκκα» (θαη εθθιεζηνινγία).
Κακία θξηηηθή δελ ζεσξείηαη επνηθνδνκεηηθή αλ δελ
ζπλνδεχεηαη απφ αληηπξφηαζε. Κιεηδί ηνπ βηβιίνπ θαη
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 27
αληηπξφηαζή καο ζηνλ ηξέρνληα εθθιεζηνθεληξηζκφ είλαη
ν «ρξηζηνθεληξηζκόο»· πνπ ζεκαίλεη λα έρεηο θαη λα βιέ-
πεηο φρη κφλνλ «ηνλ Χξηζηό ζην θέληξν» φισλ ησλ πξαγκά-
ησλ, ηεο Δθθιεζίαο ζπκπεξηιακβαλφκελεο (απηφ είλαη
απηνλφεην), αιιά λα βιέπεηο ηα πάληα κέζα απ’ απηόλ, κε
ην δηθό ηνπ βιέκκα· κε ηνλ ζαξθσκέλν ζηελ ηζηνξία Ιεζνχ
Υξηζηφ ζην θέληξν θαη κε ηε δηθή ηνπ καηηά ζηελ πξαγκα-
ηηθόηεηα ηεο Δθθιεζίαο. Όζν βεβαίσο είλαη απηφ δπλαηφλ.
Να βιέπεηο δει. ηελ Δθθιεζία φρη γεληθεπκέλα ππφ
ην πξίζκα ηεο αγίαο Σξηάδνο, νχηε βεβαίσο ππφ ην πξίζκα
ηνπ εαπηνχ ηεο σο θαηνπηξηθή ππνηίζεηαη αληαλαθιαζε
ηεο Σξηάδνο, νχηε αθφκα ιηγφηεξν ππφ ην πξίζκα κηαο κε-
κνλσκέλεο Οκνινγίαο, αιιά ππφ ην πξίζκα ηνπ ζαξθσκέ-
λνπ ζηελ ηζηνξία Ιεζνχ ζαλ άμνλα θαη πξννπηηθή ζέαζεο
ησλ πξαγκάησλ ηεο Δθθιεζίαο (θαη ηνπ θφζκνπ). Αθνχγε-
ηαη εχθνιν ή θαη πξνθαλέο. ΢ηελ πξάμε φκσο είλαη εμαη-
ξεηηθά δχζθνιν. Γηαηί πξνυπνζέηεη λα κελ νξίδεηο εζχ ε
ίδηα ηελ ηαπηφηεηά ζνπ (ζπιινγηθή θαη αηνκηθή) αιιά λα
απνδέρεζαη θάζε θνξά εθ λένπ ηελ ηαπηφηεηά ζνπ απφ ηνλ
Υξηζηφ, λα ηελ απνδέρεζαη «επηθιεηηθά»!
5. Σα ΢εκεηψκαηα πνπ αθνινπζνχλ δείρλνπλ μεθάζα-
ξα πηζηεχσ ηηο ζπλέπεηεο απηήο ηεο κεζνδνινγηθήο επηιν-
γήο ηνπ ρξηζηνθεληξηζκνχ, ηεο αληηζηξνθήο πξννπηηθήο,
γηα ηελ εθθιεζηνινγία θαη ηελ πξάμε, ζε έλαλ δηεξεκέλν
θφζκν πνπ έρεη αλάγθε απφ ελφηεηα: απφ ελόηεηα όκσο
«θνηλσληαθή» θαη αλνηθηή ζαλ απηή ηνπ Υξηζηνχ, απφ
ελφηεηα αλνηθηήο θνηλσλίαο, θαη φρη θιεηζηήο· φρη απφ
αξηζκεηηθή θαη θιεηζηή εληθόηεηα ή αθξηβέζηεξα απφ «πνι-
ιέο» παξάιιειεο εληθόηεηεο ζε παλνξακηθή ζπλύπαξμε
φπσο παξνπζηάδνληαη νη Δθθιεζίεο ζήκεξα, ad intra θαη
ad extra ηεο Οξζνδνμίαο. Ο θφζκνο έρεη αλάγθε απφ ελό-
ηεηα ζηελ πνιιαπιόηεηα, από ελόηεηα θνηλσλίαο ειεύζεξεο
θαη αγαπεηηθήο, θαη απηή είλαη απηνπξνζψπσο, κε ζάξθα
θαη νζηά ν Υξηζηφο. Οη Δθθιεζίεο, ην πηζηεχσ αθξάδα-
28 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

ληα, είκαζηε απίζηεπηα πίζσ ζηελ ρξηζηνπνίεζε· βξηζθφ-

καζηε κφιηο ζηελ αξρή (θαη αλ…). Όπσο άιισζηε θαη νη
πηζηνί.
6. ΢ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα απνινγεζψ ζηνλ
αλαγλψζηε γηα ηε ξηδνζπαζηηθφηεηα ηεο πξνζέγγηζεο θαη
ηεο θξηηηθήο κνπ. Γηα ηα ηξέρνληα δεδνκέλα, πλεπκαηηθά
θαη ζενινγηθά, ην βηβιίν ζπάδεη θφθαια, ην αλαγλσξίδσ.
Γελ κνπ αξέζεη λα πξνθαιψ θαη απηφο ήηαλ ν ιφγνο πνπ
δίζηαζα γηα πνιιά ρξφληα ζην λα δηαηππψζσ δεκφζηα ηηο
εθθιεζηνινγηθέο κνπ ελζηάζεηο, εηδηθά (αιιά φρη κφλνλ)
ζηελ Οξζνδνμία. Θέισ φκσο λα ηνλ δηαβεβαηψζσ φηη εί-
λαη θαινπξναίξεηεο θαη θπξίσο φηη γίλνληαη πξνο φθεινο
ηνπ Υξηζηνχ· αιιά θαη πξνο φθεινο ζεκαληηθνχ κέξνπο
ησλ ζπλαλζξψπσλ καο πνπ ζα ήζειαλ κηα πην
«ε θ θ ι ε ζ η α θ ή Δθθιεζία», κηα Δθθιεζία πην απζεληηθά
ρξηζηηαληθή θαη θπξίσο κε-ηδενινγηθνπνηεκέλε. Απηφ είλαη
ην ζπνπδαηφηεξν θαη ην απνθαζηζηηθφ. Αλ δηαηππψλνληαη
εδψ δεκφζηα νη ελζηάζεηο απηέο θαη ε θξηηηθή είλαη γηαηί ν
γξάθσλ πηζηεχεη φηη παξά ηα θαηλφκελα ε Δθθιεζία έρεη
πάληα ηελ βνήζεηα ηνπ αγίνπ Πλεχκαηνο ψζηε λα γίλεη
ιηγόηεξν αληηθαηηθή ζηελ Ιζηνξία, λα κεηαζηξαθεί από ηελ
ηδενινγηθνπνίεζή ηεο θαη λα πάεη πην θνληά ζην κπζηήξην
ηνπ Χξηζηνύ. Γηφηη φπσο ζα πσ θαηά θφξνλ ζηε ζπλέρεηα ε
Δθθιεζία κέζα ζηελ Ιζηνξία θείηαη πάληνηε κεηαμχ «ζξε-
ζθείαο» θαη «κπζηεξίνπ», ηνπ κπζηεξίνπ ηεο αγίαο αλ-
ζξσπφηεηαο ηνπ Υξηζηνχ.
Οη ιεγφκελνη «άλζξσπνη ηεο εθθιεζίαο» πνπ βιέπνπλ
ηα πξάγκαηα απφ ηε δηθή ηνπο νπηηθή γσλία είλαη πηζαλφλ
λα ζθαλδαιηζηνχλ ζε πνιιέο ζειίδεο ηνπ βηβιίνπ, θαη λα
ζθαλδαιηζηνχλ δηθαίσο, ιφγσ ηεο εθθιεζηνθεληξηθήο νπ-
ηηθήο γσλίαο ηνπο, βαζχηαηα. Σν μέξσ θαη ιππάκαη
γη’απηφ, δελ κε επραξηζηεί δηφινπ. Πξέπεη φκσο λα ζθε-
θηνχλ φηη θαη «εκείο νη άιινη» (εδψ βάδσ ηνλ εαπηφ κνπ)
ζθαλδαιηδφκαζηε αθφξεηα απφ ηελ ηζηνξηθή θαηάληηα,
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 29
ηελ θαζεκεξηλή, θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ηεο «λχκθεο
ηνπ Υξηζηνχ», εηδηθά ζηε ρψξα καο. Μπξνζηά ζην γελη-
θεπκέλν θαηλφκελν πνπ ιέγεηαη «ζξεζθεία ησλ λενει-
ιήλσλ» ζθαλδαιηδφκαζηε γηα ηελ εξγαιεηνπνίεζή ηεο Δθ-
θιεζίαο ηελ απξνθάιππηε, εηδηθά γη’απηήλ ηεο πξνζσπη-
θήο δσήο θαη ηνπ παζράιηνπ κπζηεξίνπ ηνπ «Νπκθίνπ»
ηεο. Γη’απηνχο ηνπο ηειεπηαίνπο, γηα ηνπο ρξηζηηαλνχο πνπ
δελ κπνξνχλ, δελ έρνπλ γιψζζα λα δηακαξηπξεζνχλ, γη’
απηνχο θπξίσο έγξαςα ην βηβιίν.
Δίλαη ππεξαπινπζηεπηηθφ λα πνιψλεηο κηα θνηλσληθή
πξαγκαηηθφηεηα ζαλ ηε δηθή καο ειιεληθή κεηαμχ «αλ-
ζξώπσλ ηεο εθθιεζίαο» θαη «ερζξώλ ηεο εθθιεζίαο» γηα
ηδενινγηθνχο ιφγνπο. Δίλαη θάηη πνιχ ζπλεζηζκέλν δπζ-
ηπρψο ζηνλ ηφπν καο καδί κε ηε ζπλαθφινπζε ιαζπνινγία
πνπ αθνινπζεί ζρεδφλ πάληα απφ ηνπο κελ πξνο ηνπο δε.
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο, λνκίδσ, νη θαηεγνξίεο είλαη
ηξεηο θαη φρη δπν. Δθηφο απφ ηηο δπν πξναλαθεξζείζεο
θαηεγνξίεο, νκφινγεο ησλ θάπνηε «εηθνλνιαηξψλ» θαη
«εηθνλνκάρσλ», ππάξρνπλ θαη νη ζεκεξηλνί «εηθνλφδνπ-
ινη» ζαλ κέζε θαηεγνξία7: πψο λα ην πσ, νη «θίινη ηεο

7
Η αλαθνξά ζηελ ηξηπιή (θαη φρη δηπιή) θαηεγνξηνπνίεζε ησλ «εηθν-
λνιαηξψλ», ησλ «εηθνλνκάρσλ» θαη ησλ «εηθνλνδνχισλ» θαη ε αληη-
ζηνηρία κε ηηο ζεκεξηλέο ηνπνζεηήζεηο θαη ζηάζεηο ζηελ θνηλσλία καο
σο πξνο ηελ Δθθιεζία δελ είλαη απιψο ζρήκα ιφγνπ αλ ιάβεη θαλείο
ππ’ φςε ηνπ φηη γηα ηνλ γξάθνληα ε Δθθιεζία είλαη ελδνγελψο «εη-
θφλα» ηνπ Υξηζηνχ. Βεβαίσο νη ηφηε «εηθνλφδνπινη», νη ππέξκαρνη
ηεο ζπλφδνπ ηεο Νηθαίαο (787), θαηέιεμαλ ζήκεξα, σο πξνο ηελ
ζηάζε ηνπο έλαληη ηεο Δθθιεζίαο, ζηελ νκάδα ησλ «εηθνλνιαηξψλ»,
ησλ «αλζξψπσλ ηεο Δθθιεζίαο» φπσο ηνπο νλνκάδσ. Απηψλ πνπ επί
ηεο νπζίαο, φ,ηη θάλεη ε Δθθιεζία-Δηθφλα είλαη θαιψο θακσκέλν θαη
φπνηνο έρεη άιιε γλψκε είλαη απηφκαηα «εηθνλνκάρνο», ερζξφο ηεο
Δθθιεζίαο-Δηθφλαο. Απηψλ πνπ ηφηε ε Πνιηηεία ρηχπαγε (γηα ηα
ζπκθέξνληά ηεο) αιιά ζήκεξα ρατδεχεη ηα αθηηά (γηα ηηο ςήθνπο
ηνπο). Σν ίδην πξάγκα ζε άιιε έθδνζε, θαηάζηαζε ηξαγειαθηθή.
Αζάλαην Βπδάληην, επηδείο αθφκα…
30 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

Δθθιεζίαο», απηνί πνπ νλφκαζα πξηλ «εκείο νη άιινη», πνπ

δελ αλήθνπλ νχηε απιά ζηνπο ηππηθνχο «αλζξώπνπο ηεο
εθθιεζίαο» (φηη θάλεη, θαιψο θακσκέλν) νχηε πάιη ζηνπο
κάιινλ θαληαζηαθνχο «ερζξνύο ηεο» (πνπ ηειηθά δελ
πνιπζθνηίδνληαη πιένλ γηα ηελ Δθθιεζία, θαζφηη ηνλ δηά-
βεθαλ ηνλ Ρνπβίθσλα) αιιά ζηνπο « ε λ η ζ η ά κ ε λ ν π ο θ ί -
ι ν π ο » ηεο, αο ηνπο πνχκε έηζη: ζηνπο απνξξεηηθνχο, ηνπο
βαζχηαηα πξνβιεκαηηζκέλνπο θαη πξνβιεκαηηδφκελνπο
ρξηζηηαλνχο.
7. «Δηο κηαλ, αγίαλ, θαζνιηθήλ θαη απνζηνιηθήλ Δθ-
θιεζίαλ…». Σν βηβιίν απηφ, πέξαλ ηνπ ζενινγηθνχ πξν-
βιεκαηηζκνχ πνπ εθθξάδεη θαη ζπδεηά, έρεη θάηη ην πνιχ
πξνζσπηθφ, κηα νκνινγία πίζηεσο ζα κπνξνχζε θαλείο λα
πεη. ΢αξάληα πέληε θαη πιένλ ρξφληα αλακεηξηέκαη κε απ-
ηφ ην άξζξν ηνπ ΢πκβφινπ ηεο πίζηεσο πνπ κνπ είλαη ηδη-
αίηεξα πξνζθηιέο. Άιια ηφζα ρξφληα αλακεηξηέκαη κε ην
πην εηδηθφ εξψηεκα, De vera ecclesia («πεξί ηεο αιεζνχο
Δθθιεζίαο»). ΢ήκεξα λνκίδσ πσο κπνξψ πηα λα δψζσ ηελ
απάληεζή κνπ ζε απηφ ην ηειεπηαίν εξψηεκα πνπ πάληα
κε έθαηγε. Η «αιήζεηα», ε «αιεζηλόηεηα» ηεο Δθθιεζίαο
κεηξηέηαη ζην κέηξν ηεο δηάλνημήο ηεο πξνο ηνπο «άιινπο
από απηήλ»: πξνο ηηο «άιιεο» Δθθιεζίεο, πξνο ηνλ άζξε-
ζθν θόζκν θαη θπξίσο πξνο ηνλ Χξηζηό. Έηζη απιά θαη ρσ-
ξίο ζόξπβν θαη κεγαινζηνκίεο: ubi caritas est vera, Deus
ibi est.
Καηά ζπλέπεηα ην βηβιίν δίλεη κηα νινθιεξσκέλε εη-
θφλα ηνπ ηη αθξηβψο ελλνψ (θαη ηη δελ ελλνψ) φηαλ ιέσ
«Δθθιεζία». Γελ μέξσ πφζνη αλαγλψζηεο ζα κπνξνχζαλ
λα βξνπλ θάηη δηθφ ηνπο κέζα ζηελ πξνζσπηθή κνπ ζεψ-
ξεζε, ζενινγηθή θαη πλεπκαηηθή. Ννκίδσ ιίγνη, πνιχ ιί-
γνη, θπξίσο ιφγσ «εθθιεζηνθεληξηζκνχ» ηνπο (γηα λα κελ
κηιήζσ γηα «νκνινγηνθεληξηζκφ»!) ζηε ζεψξεζε ηεο Δθ-
θιεζίαο ν νπνίνο έρεη πεξάζεη πηα ζην αζπλείδεην φισλ.
Απηφ δελ έρεη ηφζε ζεκαζία, δελ ςάρλσ νπαδνχο. Πξνζ-
Αληί Δηζαγσγήο: ν Θεφο, ην Αξλίνλ θαη ε Νχκθε ηνπ 31
παζψ απιά λα είκαη έληηκνο θαη δηάθαλνο. Έληηκνο κε ηελ
Δθθιεζία θαη ηνπο αλζξψπνπο, έληηκνο κε ηηο Δθθιεζίεο
ρσξίο λα κεξνιεπηψ, γηα ηελ αγάπε φκσο ηνπ Υξηζηνχ.
8. Όπσο αλαθέξεη θαη ν Κσλζηαληίλνο Ληάζθνο ζηνλ
Πξφινγν ην βηβιίν απηφ είλαη θαξπφο ζενινγηθψλ ζπδεηή-
ζεσλ, ζην Facebook, ζηελ δηαρξηζηηαληθή Οκάδα κειέηεο
«Γηάινγνη Θενινγίαο» πνπ ζπληνλίδνπκε θαη νη δπν. Η
βνήζεηά ηνπ είλαη πνιχηηκε θαη ηνλ επραξηζηψ δεκφζηα
απφ εδψ. Θειήζακε θαη ζέινπκε ηελ Οκάδα δηαρξηζηηαλη-
θή γηαηί καο είλαη αδηαλφεην, θαη ζηνπο δπν, λα ζπδε-
ηνχκε πξάγκαηα ηεο ζενινγίαο θαη ηεο Δθθιεζίαο (πνπ
είλαη είηε ζέινπκε είηε φρη πινπξαιηζηηθέο) ζε θιεηζηά
κνλν-νκνινγηαθά πιαίζηα. Πέξαλ ηνπ θνηλνχ καο νξάκα-
ηνο γηα ηα παξαπάλσ, είλαη θαη ζέκα ηζηνξηθνχ ξεαιηζκνχ.
Αξρηθά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ παξφληνο πιηθνχ
αλαξηήζεθε ζην Facebook ζαλ ΢εκεηψκαηα. ΢ηε ζπλέρεηα
μαλαδνπιεχηεθε γηα ηελ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ κε πξνζζήθε
θάπνησλ, επεμεγεκαηηθψλ θπξίσο, παξαπνκπψλ. Άιια
΢εκεηψκαηα είλαη θάπσο πην ηερληθά θαη δχζθνια, πην
δνπιεκέλα, άιια ιηγφηεξν. Γηαθέξνπλ επίζεο θαη ζηελ έθ-
ηαζή ηνπο. Θέιεζα επίηεδεο λα ηα θξαηήζσ κε ηε κνξθή
πνπ είραλ αξρηθά, παξά λα ηα κεηαηξέςσ ζε άξζξα, γηα λα
είλαη εκθαλήο ε πξνέιεπζή ηνπο.
Σα πέληε πξψηα ΢εκεηψκαηα δίλνπλ κηα γεληθή ζεν-
ινγηθή εηθφλα ηεο Δθθιεζίαο ηνπ Υξηζηνχ ζχκθσλα κε ην
πψο εγψ ηελ βιέπσ. Μπνξνχλ λα δηαβαζηνχλ ζαλ κηα ελφ-
ηεηα. Σα δπν επφκελα, πην ηερληθά ΢εκεηψκαηα, πξαγκα-
ηεχνληαη θξηηηθά νξηζκέλα εηδηθά εθθιεζηνινγηθά ζέκαηα
πνπ πξνθιήζεθαλ ζηε ζπλέρεηα ηεο Παλνξζφδνμεο ΢πλφ-
δνπ ηεο Κξήηεο (2016)· ζέκαηα απφιπηα επείγνληα, δσήο
θαη ζαλάηνπ, γηα ην ηζηνξηθφ κέιινλ ηεο Οξζφδνμεο Δθ-
θιεζίαο αιιά θαη ηνπ ρξηζηηαληθνχ θφζκνπ. Καη απηά ηα
δπν δηαβάδνληαη ζαλ κηα ελφηεηα. Η θαηαλφεζή ηνπο πξν-
υπνζέηεη ηα πέληε πξψηα ΢εκεηψκαηα, θαη εηδηθά ην πξψ-
32 Ο Υξηζηφο θαη ε πνιχκνξθε Δηθφλα ηνπ

ην. Όζνλ αθνξά ηψξα ζηα πέληε ηειεπηαία, ε αλάγλσζή

ηνπο είλαη ζρεηηθά απιή θαη δελ πξνυπνζέηεη ηίπνηα ην εη-
δηθφ. Έρνπλ ηε κνξθή αθξηβψο φπσο αλαξηήζεθαλ ζην
Facebook θαη απηή ηνπο ε ακεζφηεηα, ε ελ ζεξκψ γξαθή,
κε έθαλε λα ζέισ λα ηα εληάμσ εδψ. Σέινο ην «Αληί επη-
ιφγνπ» αλήθεη ζην παθέην ησλ πέληε πξψησλ ΢εκεησ-
κάησλ. Μπήθε εθεί γηαηί ήζεια θάηη ην ζενινγηθά κεζηφ
θαη ηαπηφρξνλα ζπλνςηζηηθφ ησλ ζέζεψλ κνπ, φπσο εθ-
θξάδνληαη ζην βηβιίν, γηα ηνλ εθθιεζηνινγηθό θαη ζενιν-
γηθό πινπξαιηζκό ηεο Una Sancta. Πξέπεη πηζηεχσ λ’ αξ-
ρίζνπκε λα ηνλ παίξλνπκε ζηα ζνβαξά ηνλ πινπξαιηζκφ
απηφλ, αλ κε ηη άιιν γηα ιφγνπο ηζηνξηθήο ζπλέπεηαο πξνο
ηηο απαξρέο ηεο Δθθιεζίαο (βι. απνζηνιηθή Δθθιεζία).
Αλ θάπνηνο δελ έρεη ρξφλν λα δηαβάζεη φιν ην βηβιίν,
αξθεί λνκίδσ λα πεξηνξηζηεί ζην πξψην ΢εκείσκα θαη ζην
«Αληί επηιφγνπ». Απφ απηά ηα δπν ζα θαηαιάβεη ηη
παίδεηαη εδψ.
Γελ ζα κπνξνχζα ελ ηέιεη λα κελ επραξηζηήζσ φινπο
ηνπο θίινπο ηεο δηαρξηζηηαληθήο Οκάδαο –αθφκα θαη εθεί-
λνπο πνπ ιφγσ δπζθνιηψλ (ηδενινγηθψλ θπξίσο) απερψ-
ξεζαλ– γηα ηε ζπκβνιή ηνπο αιιά θαη ηελ ππνκνλή ηνπο
λα παξαθνινπζνχλ θείκελα πνιιέο θνξέο ππθλά ζε γξαθή
θαη λνήκαηα θαη ζε άθνκςε κνξθή (ην αλαγλσξίδσ κε
ιχπε κνπ). Οη ζεηηθέο γεληθά αληηδξάζεηο ηνπο κε έθαλαλ
λα απνθαζίζσ ηελ έθδνζή ηνπο. ΢ηνλ Κσλζηαληίλν, ζηελφ
ζπλεξγάηε ζηελ Οκάδα θαη θίιν, θαη ζηνπο ινηπνχο θί-
ινπο, πξνζθέξσ σο αληίδσξν ηνπ δψξνπ ηεο ζρέζεο καο
ηνλ πξψην θαξπφ ελφο ζενινγηθνχ πεηξάκαηνο ζην Face-
book.