ΠΑΝΤΕΙΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΤΜΗΜΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
&
ΙΣΤΟΡΙΑΣ



ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ
ΣΠΟΥΔΩΝ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ:
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΕΠΙΣΤΗΜΗ
|
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ
&
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΘΕΩΡΙΑ

ΜΑΘΗΜΑ:
«Η
ΕΝΝΟΙΑ
ΤΟΥ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ:
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ»

ΔΙΔΑΣΚΩΝ:
ΓΡΗΓΟΡΗΣ
ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ





Οδηγός
για
την
εκπόνηση
εργασιών



«Quod
gratis
asseritur,
gratis
negatur.»

Λατινικό
απόφθεγμα



«Words
are
like
leaves;
and
where
they
most
abound,


Much
fruit
of
sense
beneath
is
rarely
found.»

Alexander
Pope,
An
Essay
on
Criticism,
1711



«Interpréter
c’est
convertir
la
lecture
en
écriture.»

Claude
Lefort,
«L’image
du
corps
et
le
totalitarisme»,
1979



«It
is
plainly
an
error
in
a
critic,
to
confine
his
approbation


to
one
species
or
style
of
writing
and
condemn
all
the
rest.»

David
Hume,
«Of
the
Standard
of
Taste»,
1741­42







Ο
 ανά
 χείρας
 οδηγός
 παρουσιάζει
 σε
 αδρές
 γραμμές
 έναν
 συμβατικό
 τρόπο

σύνταξης
 μιας
 εργασίας
 στο
 πεδίο
 της
 πολιτικής
 θεωρίας
 και
 συστηματοποιεί

ορισμένες
 πρακτικές
 συμβουλές.
 Μια
 εργασία
 ιστορίας
 ή
 πολιτικής
 επιστήμης
 θα

είχε,
 εν
 μέρει
 τουλάχιστον,
 διαφορετικές
 απαιτήσεις.
 Ο
 οδηγός
 αυτός
 δεν
 είναι

λαξευμένος
 σε
 πέτρα·
 εσείς
 θα
 κρίνετε
 σε
 ποιον
 βαθμό
 η
 εργασία
 σας
 θα

συμμορφωθεί
ή
θα
αποκλίνει
από
αυτόν.
Καλό
θα
ήταν,
ωστόσο,
να
λάβετε
υπ’
όψιν

ότι
 πριν
 ο
 Πικάσο
 φτάσει
 στο
 σημείο
 να
 αποδομήσει
 την
 ανθρώπινη
 μορφή
 είχε

τελειοποιήσει
τη
δεξιότητά
του
στο
κλασικό
σχέδιο.



Ο
 οδηγός
 αφορά
 κυρίως
 τη
 συγγραφή
 και
 το
 «μοντάζ»
 μιας
 εργασίας.
 Το
 μοντάζ

είναι
 το
 τελευταίο
 και
 καθοριστικό
 στάδιο
 στην
 προετοιμασία
 μιας
 ταινίας,
 που

αφορά
 την
 επιλογή
 του
 κινηματογραφικού
 υλικού
 (από
 εκατοντάδες
 ώρες

γυρισμάτων
ο
θεατής
θα
δει
μία
ή
δύο)
και
τη
διάρθρωσή
του
σε
ένα
συνεκτικό
όλο

σύμφωνα
 με
 τις
 επιδιώξεις
 του
 σκηνοθέτη.
 Πρόκειται
 για
 μια
 διαδικασία
 που,
 αν



 1




και
προφανώς
βασίζεται
στην
προηγούμενη
δουλειά
μιας
πληθώρας
συντελεστών,

είναι
σχετικά
αυτοτελής:
έχει
τις
δικές
της
απαιτήσεις
και
τη
δική
της
λογική.
Κάτι

ανάλογο
 είχε
 υπ’
 όψιν
 του
 ο
 Marx
 όταν
 έκανε
 τη
 διάκριση
 μεταξύ
 του
 «τρόπου

διερεύνησης»
 (Vorschungsweise)
 ενός
 ζητήματος
 και
 του
 «τρόπου
 εκθέσεως»

(Vorstellungsweise)
 του
 επιχειρήματος
 και
 των
 πορισμάτων.
 Προσοχή:
 Δεν

πρόκειται
για
θέμα
τύπου,
αλλά
ουσίας,
καθώς
η
έκθεση
των
επιχειρημάτων
είναι

αναπόσπαστα
συνδεδεμένη
με
τη
γραφή.




Μια
 πρώτη
 λοιπόν
 καλή
 συμβουλή
 είναι
 να
 αφιερώσετε
 χρόνο
 και
 σκέψη
 στη

γραφή
 και
 τη
 συναρμολόγηση
 της
 εργασίας
 σας,
 προσπαθώντας
 να
 βάλετε
 τον

εαυτό
σας
στη
θέση
του
αναγνώστη
ή
της
αναγνώστριας.
Κι
αυτό
δεν
είναι
υπόθεση

της
τελευταίας
στιγμής.
Η
μετατροπή
μιας
καλής
ιδέας
και
μιας
επίμοχθης
έρευνας

σε
 μια
 καλή
 εργασία
 θέλει
 δουλειά,
 κι
 άλλη
 δουλειά.
 Παρεμπιπτόντως,
 μην

περιμένετε
να
«ολοκληρώσετε»
την
έρευνά
σας
για
να
αρχίσετε
το
γράψιμο,

διότι,
πρώτον,
η
έρευνα
τελειωμό
δεν
έχει
(ενώ
ο
βίος
είναι
βραχύς),
και,
δεύτερον,

το
γράψιμο
καθοδηγεί
εν
πολλοίς
και
την
έρευνα:
γράφοντας
συνειδητοποιεί
κανείς

τις
δυσκολίες
και
τα
προβλήματα
της
αρχικής
σύλληψης.



Μια
δεύτερη
γενική
συμβουλή
είναι
να
φανταστείτε
ότι
θα
υποβάλετε
την
εργασία

σας
 ως
 άρθρο
 προς
 δημοσίευσιν
 σε
 ένα
 επιστημονικό
 περιοδικό.
 Υποθέτω
 πως


έχετε
 πια
 διαβάσει
 αρκετά
 θεωρητικού
 ενδιαφέροντος
 άρθρα
 για
 να
 μπορείτε
 να

ξεχωρίσετε
τα
πρότυπα
προς
μίμησιν
από
τα
πρότυπα
προς
αποφυγήν.




Διάρθρωση
της
εργασίας



Ο
 δοκιμασμένος
 τρόπος
 διάρθρωσης
 μιας
 εργασίας
 –
 ή
 ενός
 άρθρου
 –
 είναι
 η

διαίρεσή
της
σε
τρία
βασικά
μέρη:
την
εισαγωγή,
τον
κορμό
και
τα
συμπεράσματα.

Κάθε
 ένα
 από
 τα
 μέρη
 αυτά
 επιτελεί
 έναν
 συγκεκριμένο
 ρόλο
 στο
 πλαίσιο
 της

συνολικής
διάρθρωσης
της
εργασίας,
αναλόγως
δε
σχετίζεται
και
με
τα
άλλα
δύο.







 2




Εισαγωγή

Στην
 εισαγωγή
 καλείστε
 να
 κάνετε
 τρία
 πράγματα:
 α)
 να
 διαμορφώσετε
 ένα

ερώτημα,
 β)
 να
 διατυπώσετε
 την
 κεντρική
 σας
 θέση
 επ’
 αυτού,
 και
 γ)
 να

προϊδεάσετε
τον
αναγνώστη
για
τον
τρόπο
με
τον
οποίο
θα
υποστηρίξετε
τη
θέση

σας
 στον
 κορμό
 της
 εργασίας,
 «ξεναγώντας»
 τον
 στα
 διάφορα
 στάδια
 του

εγχειρήματός
σας.
Αναλόγως
του
μεγέθους
της
εργασίας,
η
εισαγωγή
μπορεί
να
έχει

έκταση
μερικών
παραγράφων
ή
μερικών
σελίδων.



α)
 Το
 ερώτημα:
 Στην
 εισαγωγή
 ή
 τον
 πρόλογο
 της
 εργασίας
 παρουσιάζετε
 κατ’

αρχάς
 ένα
 ενδιαφέρον
 θέμα
 και
 επισημαίνετε
 επ’
 αυτού
 ένα
 ιδιαίτερο
 ζήτημα,

ερώτημα
 ή
 πρόβλημα
 που,
 για
 τον
 άλφα
 ή
 βήτα
 λόγο,
 επιδέχεται
 περαιτέρω

διερεύνηση
ή
συζήτηση.
Η
σημασία
του
ερωτήματός
σας
δεν
είναι
αυτονόητη·
εσείς

θα
 πρέπει
 να
 την
 αναδείξετε.
 Η
 όλη
 σας
 εργασία
 συνιστά
 μια
 διεξοδική

πραγμάτευση
 του
 εν
 λόγω
 ερωτήματος.
 Σημειωτέον
 ότι
 τα
 ερωτήματα
 που

αφορούν
 μια
 θεωρητικού
 ενδιαφέροντος
 εργασία
 είναι
 ερμηνευτικής
 και
 λογικής

φύσεως
 και
 όχι,
 ή
 δευτερευόντως
 μόνο,
 πραγματολογικής.
 Γι’
 αυτό
 και
 η
 εργασία

οφείλει
 να
 έχει
 χαρακτήρα
 διαλογικό
 και
 στοχαστικό.
 Ένα
 καλοδιατυπωμένο
 και

σαφώς
 οροθετημένο
 ερώτημα
 όχι
 μόνο
 εξάπτει
 το
 ενδιαφέρον
 του
 αναγνώστη,

αλλά
 βοηθά
 και
 τον
 γράφοντα
 ή
 τη
 γράφουσα
 να
 εστιάσει
 την
 προσοχή
 του
 στο

μείζον
αποφεύγοντας
τις
άσκοπες
παρεκβάσεις
και
τους
πλατειασμούς·
συμβάλλει

με
άλλα
λόγια
και
στην
αναγκαία
αυτοπειθαρχία.




β)
Η
θέση:
Η
απάντησή
σας
στο
ανωτέρω
ερώτημα
συνιστά
τη
δική
σας
συμβολή

στη
 συζήτηση
 του
 θέματος,
 τη
 «θέση»
 σας.
 Πρόκειται
 για
 τη
 θεωρητική
 ή

ερμηνευτική
 πρόταση
 που
 θα
 υποστηρίξετε
 με
 επιχειρήματα
 στον
 κορμό
 της

εργασίας.
 Τα
 επιχειρήματα
 είναι
 οι
 λόγοι
 που
 συνηγορούν
 υπέρ
 της
 θέσεως,
 και

καθένας
από
τους
λόγους
αυτούς
χρειάζεται
την
τεκμηρίωσή
του.
Θα
πρέπει
δε
να

τονιστεί
 εν
 προκειμένω
 ότι
 μία
 θέση
 απαιτεί
 επιχειρηματολογία,
 καθόσον

προσπαθεί
να
πείσει
εκτιθέμενη
ταυτόχρονα
στην
κριτική
–
δεν
υπάρχει
θέση
χωρίς

αντιπαράθεση.
Η
επιχειρηματολογία
είναι
αυτό
που
«στήνει»
τη
θέση
στο
δημόσιο

των
 ιδεών
 (θέσις
 <
 τιθέναι
 =
 τοποθετώ,
 στήνω).
 Χωρίς
 επιχειρηματολογία
 η
 θέση



 3




καταντάει
δογματισμός
ή
αερολογία.
Για
τον
λόγο
αυτό
οι
απλές
γνώμες
ή
απόψεις,

οι
 πεποιθήσεις,
 τα
 συναισθήματα
 και
 οι
 προτιμήσεις
 που
 δεν
 στηρίζονται
 σε

επιχειρήματα
 και
 δεν
 επιδέχονται
 αντεπιχειρημάτα
 δεν
 είναι
 αποδεκτές
 σε
 μιαν

εργασία.
 Η
 αυθαιρεσία
 («γούστο
 μου,
 καπέλο
 μου,
 καουμποϋλίκι
 μου»)
 δεν
 έχει

θέση
σε
ένα
ακαδημαϊκό
πόνημα.1



γ)
 Χαρτογράφηση/σχεδιάγραμμα:
 Μετά
 τη
 διατύπωση
 της
 θέσης,
 του

προορισμού
 δηλαδή
 της
 εργασίας
 σας,
 καλό
 είναι
 να
 πληροφορήσετε
 τον

αναγνώστη
για
το
πώς
προτίθεσθε
να
φτάσετε
εκεί,
έτσι
ώστε
να
μπορεί
κι
εκείνος

να
 σας
 (παρ‐)ακολουθήσει.
 Ενημερώστε
 τον
 λοιπόν
 για
 τη
 στρατηγική
 και
 τα

διάφορα
στάδια
της
υποστηρικτικής
σας
επιχειρηματολογίας.



Κορμός

Ο
κορμός
είναι
το
κυρίως
μέρος
της
εργασίας
σας
όπου
καλείστε
να
αναπτύξετε
με

συστηματικό
 τρόπο
 τα
 επιχειρήματα
 που
 στηρίζουν
 τη
 θέση
 σας
 και
 να

προσκομίσετε
τα
σχετικά
αποδεικτικά
ή
ενισχυτικά
στοιχεία.
Τα
επιχειρήματά
σας

πρέπει
 να
 αρθρώνονται
 σε
 ένα
 συνεκτικό
 όλο,
 χωρίς
 χάσματα,
 ανακολουθίες
 ή

εσωτερικές
 αντιφάσεις,
 γι’
 αυτό
 καλό
 είναι
 να
 σταθμίζετε
 το
 καθένα
 από
 αυτά

ξεχωριστά
 αλλά
 και
 σε
 συνάρτηση
 με
 τα
 υπόλοιπα.
 Λάβετε
 δε
 υπ’
 όψιν
 ότι
 ποτέ

όταν
 κανείς
 γράφει
 δεν
 αποτυπώνει
 στο
 χαρτί
 μιαν
 ολοκληρωμένη
 νοητική

διεργασία.
 Η
 γραφή
 είναι
 μια
 περιπέτεια
 που
 συχνά
 παρασύρει
 σε
 απρόβλεπτα

μονοπάτια:
 μπορεί
 να
 σας
 οδηγήσει
 σε
 μια
 ιδέα
 πολύ
 πιο
 ενδιαφέρουσα
 και

εκλεπτυσμένη
 από
 την
 αρχική
 σας
 θέση,
 μπορεί
 όμως
 να
 σας
 οδηγήσει
 και
 σε

αδιέξοδο.
Γι’
αυτό
και
θα
πρέπει
να
είστε
έτοιμοι
να
αναδιατυπώσετε
την
κεντρική



























































1
 Το
 παλιό
 απόφθεγμα
«de
 gustibus
 et
 coloribus
 non
 disputandum
 est»
 είναι
 εν
 προκειμένω
 κακός


σύμβουλος.
 Όπως
 δίδαξε
 ο
 Kant
 στην
 τρίτη
 Κριτική
 του,
 το
 ότι
 οι
 αισθητικές
 κρίσεις
 δεν
 είναι

αποδείξιμες,
 δεν
 σημαίνει
 ότι
 είναι
 ανεπίδεκτες
 έλλογης
 επιχειρηματολογίας
 ή
 ότι
 απαλλάσσονται

της
 υποχρέωσης
 να
 πείσουν
 για
 την
 ισχύ
 τους.
 Σημειωτέον
 δε
 ότι
 όλα
 τα
 γνωρίσματα
 των

αισθητικών
κρίσεων
τα
επιδεικνύουν
και
οι
πολιτικές
κρίσεις.







 4




σας
 ιδέα,
 ακόμη
 και
 το
 αφετηριακό
 σας
 ερώτημα,
 αναπροσαρμόζοντας
 και
 την

επιχειρηματολογία
σας
αναλόγως.



Καλό
 είναι
 κάθε
 παράγραφος
 να
 αποτελεί
 μια
 νοηματική
 ενότητα
 γύρω
 από
 μία

βασική
πρόταση
ή
ιδέα
που
προάγει
την
όλη
επιχειρηματολογία
σας.
Στο
σώμα
της

παραγράφου
εντάσσονται
τα
στοιχεία
που
κατά
την
κρίση
σας
τεκμηριώνουν
την

εν
 λόγω
 πρόταση
 ή
 συνηγορούν
 υπέρ
 αυτής.
 Προσέξτε
 ιδιαίτερα
 τη
 διάταξη
 των

παραγράφων
 και
 τη
 μετάβαση
 από
 τη
 μία
 στην
 άλλη.
 Μπορεί
 δε
 να
 σας
 φανεί

χρήσιμο
 να
 ξεκινήσετε
 καταγράφοντας
 τις
 βασικές
 προτάσεις
 ή
 ιδέες
 που
 έχετε

κατά
νου
έτσι
ώστε
να
καταλήξετε
σε
μια
γενική
–
έστω
προσωρινή
–
διάρθρωση

του
κορμού
πριν
ασχοληθείτε
με
τις
λεπτομέρειες
της
κάθε
παραγράφου.




Κατά
διαστήματα,
δώστε
στον
αναγνώστη
την
ευκαιρία
να
πάρει
μιαν
ανάσα
και
να

αναπροσανατολιστεί
συνοψίζοντας
τα
βασικά
σημεία
της
επιχειρηματολογίας
σας

μέχρι
εκείνη
τη
στιγμή
και
συνδέοντάς
τα
με
όσα
πρόκειται
να
ακολουθήσουν.



Αναλόγως
προς
τη
στόχευσή
τους,
τα
επιχειρήματά
σας
μπορούν
να
διαρθρωθούν

σε
επί
μέρους
ενότητες
ή
υποκεφάλαια
της
εργασίας.
Τα
υποκεφάλαια
αυτά
πρέπει

να
 είναι
 συνεκτικά
 και
 να
 διακρίνονται
 είτε
 με
 προσεκτικά
 επιλεγμένες

επικεφαλίδες
(τους
«ενδότιτλους»)
είτε
με
αριθμητικούς
δείκτες.



Μια
 εργασία
 στην
 πολιτική
 θεωρία
 είναι
 εν
 πολλοίς
 μια
 άσκηση
 στην
 ερμηνεία

κειμένων.
 Έχει
 λοιπόν
 σημασία
 η
 δική
 σας
 ερμηνευτική
 σκοπιά
 να
 διακρίνεται

σαφώς
 από
 τη
 σκοπιά
 των
 κειμένων
 που
 σχολιάζετε,
 των
 κειμένων
 στα
 οποία

αναφέρεστε
 ή
 των
 κειμένων
 στα
 οποία
 προσφεύγετε.
 Μη
 διστάζετε,
 όπου

χρειάζεται,
 να
 χρησιμοποιείτε
 το
 πρώτο
 ενικό
 πρόσωπο:
 «θεωρώ...»,

«υποστηρίζω...»,
 «κατά
 την
 κρίση
 μου...».
 Η
 εργασία
 σας
 δεν
 είναι
 συμπίλημα

απόψεων
αλλά
η
ανάπτυξη
της
δικής
σας
επιχειρηματολογίας.




Οι
πληροφορίες,
το
υλικό
και
τα
παραθέματα
που
επιστρατεύετε
καθ’
οδόν
πρέπει

να
 επιλέγονται
 με
 προσοχή
 και
 μέτρο
 έτσι
 ώστε
 να
 στηρίζουν
 ουσιαστικά
 το



 5




εγχείρημά
σας
χωρίς
να
προκαλούν
σύγχυση.
Το
νήμα
της
επιχειρηματολογίας
σας

πρέπει
 να
 είναι
 ορατό
 σε
 όλα
 τα
 στάδια
 της
 εργασίας.
 Ακολουθώντας
 το
 νήμα
 με

προσοχή
μειώνετε
τον
κίνδυνο
να
ενδώσετε
στον
πειρασμό
της
φλυαρίας
και
των

άσκοπων
 «παραγεμισμάτων»
 που
 κουράζουν
 και
 αποπροσανατολίζουν
 τον

αναγνώστη.
Κάθε
πρότασή
σας
πρέπει
να
μετράει.




Κάθε
 επιχείρημα
 εκτίθεται
 σε
 αντεπιχειρήματα.
 Αυτό
 ισχύει
 κατά
 μείζονα
 λόγο

προκειμένου
 για
 επιχειρήματα
 που
 αφορούν
 την
 ερμηνεία
 κειμένων
 που

επιδέχονται
 πολλαπλές
 αναγνώσεις
 καθώς
 είναι
 συχνά
 ασαφή,
 αμφιλεγόμενα
 ή

αντιφατικά.
 Η
 εργασία
 σας
 θα
 είναι
 πειστικότερη
 και
 αρτιότερη
 εάν
 λάβετε
 υπ’

όψιν
 πιθανά
 αντεπιχειρήματα
 ή
 κειμενικά
 τεκμήρια
 που
 εκ
 πρώτης
 όψεως
 δεν

στηρίζουν
τη
θέση
σας.
Είναι
προτιμότερο
οι
ενστάσεις
να
αντικρούονται
παρά
να

αγνοούνται.




Συμπεράσματα


Στο
τελευταίο
μέρος
της
εργασίας
σας
αναδιατυπώνετε,
κάπως
αναλυτικότερα
απ’

ό,τι
στην
εισαγωγή,
τη
θέση
σας,
συνοψίζοντας
ενδεχομένως
τα
βασικά
σημεία
της

επιχειρηματολογίας
 σας
 ή
 υπογραμμίζοντας
 κάποιο
 σημείο
 που
 θα
 θέλατε
 να

προσεχτεί
 ιδιαίτερα.
 Θα
 μπορούσατε
 επίσης
 να
 αναφερθείτε
 στις
 ευρύτερες

προεκτάσεις
της
θέσης
σας
ή
σε
συναφή
ζητήματα
που
παραμένουν
ανοικτά.



Παρουσίαση
και
επιμέλεια
του
σώματος
του
κειμένου



Τίτλος

Ο
 τίτλος
 της
 εργασίας
 σας
 θέλει
 σκέψη.
 Αποφύγετε
 τους
 πομπώδεις
 και
 τους

σχοινοτενείς
 τίτλους.
 Ο
 τίτλος
 πρέπει
 να
 ανταποκρίνεται
 στους
 στόχους
 και
 το

περιεχόμενο
 της
 εργασίας.
 (Το
 ίδιο
 προφανώς
 ισχύει
 και
 για
 τους
 ενδότιτλους).

Ένας
 σύντομος
 υπαινικτικός
 τίτλος
 μπορεί
 να
 συνοδεύεται
 από
 έναν

επεξηγηματικό
υπότιτλο.
Για
τον
τίτλο
και
τους
ενδότιτλους
μπορείτε
να
επιλέξετε

στοιχεία
έντονα
(bold)
ή
πλάγια
(italics).





 6




Περίληψη

Χρήσιμο
και
για
τον
αναγνώστη
και
για
σας
είναι
οι
εργασίες
σας
να
συνοδεύονται

από
μια
σύντομη
περίληψη
100
περίπου
λέξεων.
Η
σύνταξη
μιας
μεστής,
αλλά
κατ’

ανάγκην
 ελλειπτικής,
 συνόψισης
 της
 δουλειάς
 σας
 είναι
 μια
 καλή
 άσκηση
 στην

αφαίρεση.



Στήσιμο
/
κασέ

Οι
 εργασίες
 υποβάλλονται
 στην
 τελική
 τους
 εκδοχή
 σε
 ηλεκτρονική
 (Word,
 doc.)

και
 έντυπη
 μορφή
 (εκτύπωση
 μιας
 όψεως
 σε
 χαρτί
 διαστάσεων
 A4
 και
 με
 μαύρο

μελάνι).
 Επιλέξτε
 μια
 κλασική
 γραμματοσειρά
 (π.χ.
 Times
 New
 Roman),
 στοιχεία

μεγέθους
12
στιγμών
και
διπλό
διάστιχο.
Αφήνετε
δεξιά
και
αριστερά
περιθώριο
3

εκ.
(είναι
το
στάνταρ
περιθώριο
του
προγράμματος
Word).
Οι
σελίδες
της
εργασίας

σας
 πρέπει
 να
 είναι
 οπωσδήποτε
 αριθμημένες.
 Με
 εξαίρεση
 τον
 τίτλο
 και
 τους

ενδότιτλους,
αποφεύγετε
να
χρησιμοποιείτε
τα
έντονα
τυπογραφικά
στοιχεία.



Παραθέματα
και
παραπομπή
στις
πηγές
|
Αποφυγή
λογοκλοπής

Η
 ορθή
 χρήση
 των
 παραθεμάτων
 και
 η
 ακριβής
 παραπομπή
 στις
 πηγές
 είναι
 ένα

σημαντικότατο
ζήτημα
της
συγγραφικής
πρακτικής
στο
πανεπιστήμιο·
αφορά
δε
εξ

ίσου
φοιτητές
και
διδάσκοντες.
Η
βασική
αρχή
είναι
ότι
σε
ένα
ακαδημαϊκό
πόνημα

όλες
οι
πνευματικές
οφειλές
πρέπει
να
αναγνωρίζονται
σαφώς
και
να
αποδίδονται

στους
 δικαιούχους.
 Η
 προχειρότητα
 ή
 η
 αμέλεια
 εν
 προκειμένω
 δεν
 είναι
 ποτέ

συγγνωστές,
 διότι
 εκθέτουν
 τον
 συγγραφέα
 στην
 κατηγορία,
 όχι
 απλώς
 της

«αντιγραφής»,
 αλλά
 της
 λογοκλοπής.
 Σύμφωνα
 δε
 με
 το
 λεξικό,2
 η
 λογοκλοπή

ορίζεται
 ως
 «η
 ιδιοποίηση
 ξένης
 πνευματικής
 δημιουργίας
 με
 ανήθικο,
 παράνομο

τρόπο»,
 γι’
 αυτό
 άλλωστε
 και
 εμπίπτει
 στη
 νομοθεσία
 περί
 πνευματικής

ιδιοκτησίας.
 Ακόμη
 κι
 όταν
 αυτό
 δεν
 προσδιορίζεται
 ρητώς
 σε
 πανεπιστημιακούς

κανονισμούς
 –
 όπως
 δυστυχώς
 συχνά
 συμβαίνει
 στη
 χώρα
 μας
 –
 η
 λογοκλοπή

συνιστά
 το
 βαρύτερο
 ακαδημαϊκό
 παράπτωμα
 διότι
 αντιστρατεύεται
 το


























































2
 Λεξικό
 της
 κοινής
 νεοελληνικής,
 Ινστιτούτο
 Νεοελληνικών
 Σπουδών
 [Ίδρυμα
 Μανώλη

Τριανταφυλλίδη],
ΑΠΘ,
Θεσσαλονίκη
1998.





 7




ακαδημαϊκό
έθος
και
υπονομεύει
τον
πανεπιστημιακό
θεσμό
(περισσότερο
από
όσο

το
μαύρο
χρήμα
υπονομεύει
την
οικονομία
και
τα
δημοσιονομικά
του
κράτους).
Για

τον
λόγο
αυτό
μπορεί
να
έχει
σοβαρές
συνέπειες.




Πρακτικά,
αυτό
σημαίνει
ότι
οφείλετε
να
παραπέμπετε
επακριβώς
στην
πηγή
κάθε

–
ανεξαιρέτως
–
παραθέματος,
ιδέας,
πρότασης
ή
πληροφορίας
που
εντάσσετε
στην

εργασία
 σας
 και
 δεν
 είναι
 προϊόν
 της
 δικής
 σας
 σκέψης
 ή
 δεν
 αποτελεί
 κοινή,

εγκυκλοπαιδική
γνώση.3




Παράθεμα
είναι
ένα
απόσπασμα
από
κείμενο
άλλου
συγγραφέα
το
οποίο
μπορεί
να

περιληφθεί
(να
«παρατεθεί»)
στην
εργασία
σας
προκειμένου
να
διευκρινιστεί
κάτι,

να
 στηριχθεί
 μια
 πρόταση
 ή
 να
 αιτιολογηθεί
 ένα
 επιχείρημα.
 Τα
 παραθέματα

μεταφέρονται
αυτούσια,
στην
αρχική
τους
δηλαδή
μορφή
(ως
προς
τη
διατύπωση,

την
 ορθογραφία,
 τη
 στίξη,
 κτλ.),
 και
 τίθενται
 εντός
 εισαγωγικών.
 Για
 να

επισημάνετε
ότι
η
ανορθόδοξη
γραφή
ή
χρήση
μιας
παρατιθέμενης
λέξης
ή
φράσης

οφείλεται
 στο
 πρωτότυπο
 κείμενο
 και
 όχι
 σε
 δική
 σας
 απροσεξία
 εισάγετε
 εντός

αγγυλών
την
ένδειξη
sic
(=
έτσι).
Η
παράλειψη,
για
λόγους
οικονομίας
ή
έμφασης,

λέξεων
ή
προτάσεων
του
αρχικού
αποσπάσματος
από
ένα
παράθεμα
σημειώνεται

με
 την
 ένδειξη
 της
 έλλειψης:
 [...].
 Κάθε
 δική
 σας
 (επεξηγηματική)
 προσθήκη
 στον

κορμό
 του
 παραθέματος
 τίθεται
 εντός
 αγγυλών:
 [
 ].
 Εάν
 τυχόν
 χρειαστεί
 να

υπογραμμίσετε
 μία
 λέξη
 ή
 φράση
 εντός
 του
 παραθέματος,4
 το
 επισημαίνετε
 εντός

αγγυλών
 στο
 τέλος
 του
 παραθέματος,
 π.χ.
 [υπογράμμιση
 δική
 μου],
 ή
 σε

υποσημείωση.



Τα
παραθέματα
δεν
μιλούν
από
μόνα
τους
ούτε
κάνουν
τη
δική
σας
δουλειά.
Πρέπει

να
είναι
προσεκτικά
επιλεγμένα,
να
χρησιμοποιούνται
με
μέτρο
και
να
εντάσσονται


























































3
 Προσοχή:
ως
λογοκλοπή
δεν
λογίζεται
μόνο
η
αποσιώπηση
των
πηγών,
δηλαδή
η
λαθραία
ένταξη

σε
μιαν
εργασία
αποσπασμάτων
από
μία
ή
περισσότερες
πηγές,
με
ή
χωρίς
τροποποιήσεις,
αλλά
και

η
 ανακριβής
 και
 παραπλανητική
 παραπομπή
 στις
 πηγές
 που
 συγκαλύπτει
 την
 ιδιοποίηση
 ξένων

ιδεών.
Σημειώστε
επίσης
ότι
μολονότι
το
διαδίκτυο
καθιστά
τη
λογοκλοπή
εύκολη
και
ενδεχομένως

ελκυστική,
εξ
ίσου
εύκολο
καθιστά
και
τον
εντοπισμό
της.

4
Υπογραμμίζουμε
μια
λέξη
γράφοντάς
την
με
πλάγια
τυπογραφικά
στοιχεία.



 8




στην
ανάπτυξη
της
δικής
σας
προβληματικής.
Σε
σας
εναπόκειται
να
εξηγήσετε
πώς

ένα
παράθεμα
συμβάλλει
στο
επιχείρημά
σας.




Τα
 παραθέματα
 πρέπει
 να
 απηχούν
 όσο
 το
 δυνατόν
 πιο
 πιστά
 το
 νόημα
 του

κειμένου
 καταγωγής,
 γι’
 αυτό
 και
 πρέπει
 πάντοτε
 να
 λαμβάνετε
 υπ’
 όψιν
 τα

συμφραζόμενά
τους.




Εκτός
 κι
 αν
 είναι
 απολύτως
 απαραίτητο,
 καλό
 είναι
 να
 αποφεύγετε
 τα
 μεγάλα

παραθέματα.
 Στις
 περισσότερες
 περιπτώσεις
 είναι
 προτιμότερο
 να
 συνοψίζετε
 το

απόσπασμα
 που
 σας
 ενδιαφέρει,
 αρκούμενοι
 ενδεχομένως
 στην
 παράθεση
 μιας

μικρής,
 ενδεικτικής
 φράσης.
 Άλλωστε,
 για
 να
 τεκμηριώσετε
 έναν
 ισχυρισμό
 ή
 μια

ιδέα
που
αρύεστε
από
αλλού
δεν
είναι
καθόλου
απαραίτητη
η
αυτολεξεί
παράθεσή

τους·
αρκεί
να
παραπέμψετε
στην
πηγή
τους.
(Η
συνόψιση,
ωστόσο,
θέλει
δουλειά·

δεν
 πρέπει
 να
 συγχέεται
 με
 μιαν
 απλή
 αναδιατύπωση
 που
 αναπαράγει
 το
 αρχικό

απόσπασμα
 σχεδόν
 αυτούσιο.)
 Κατά
 κανόνα,
 καλό
 είναι
 σε
 μια
 εργασία
 πολιτικής

θεωρίας
 να
 περιορίζετε
 τα
 παραθέματα
 στις
 περιπτώσεις
 εκείνες
 που
 ένα

απόσπασμα
έχει,
στην
αρχική
του
διατύπωση,
ιδιαίτερη
σημασία
για
το
επιχείρημά

σας
 (είναι
 ενδεχομένως
 κρυπτικό
 ή
 αμφίσημο
 και
 χρήζει
 ερμηνείας·
 αντιφάσκει

προς
 άλλες
 παραδοχές
 του
 συγγραφέα·
 συμπυκνώνει
 μια
 θέση
 κατά
 τρόπο

εμβληματικό).



Τέλος,
 μια
 καλή
 συμβουλή
 για
 την
 αποφυγή
 πλημμελών
 παραπομπών
 στις
 πηγές

είναι
 να
 κρατάτε
 κατά
 τη
 διερεύνηση
 του
 θέματός
 σας
 συστηματικές
 και

προσεκτικές
σημειώσεις,
διακρίνοντας
σαφώς
τις
περιλήψεις,
τις
παραφράσεις
και

τα
παραθέματα,
και
καταγράφοντας
σε
κάθε
περίπτωση
τα
πλήρη
βιβλιογραφικά

στοιχεία
 της
 προέλευσής
 τους.
 Οι
 βιαστικές,
 προχειρογραμμένες
 σημειώσεις
 είναι

άχρηστες
σημειώσεις.



Βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία
 της
 εργασίας
 σας
 είναι
 ο
 αλφαβητικός
 κατάλογος
 όλων
 των

πρωτογενών
 και
 δευτερογενών
 πηγών
 που
 συμβουλευτήκατε
 και
 όντως



 9




χρησιμοποίησατε
 κατά
 την
 εκπόνησή
 της,
 στις
 οποίες
 δηλαδή
 παραπέμπετε
 στο

κείμενό
 σας.
 Η
 βιβλιογραφία
 τίθεται
 στο
 τέλος
 της
 εργασίας.
 Στις
 βιβλιογραφικές

καταχωρήσεις
 παρατίθενται
 τα
 πλήρη
 στοιχεία
 κάθε
 συναφούς
 δημοσίευσης:

όνομα
συγγραφέα
ή/και
επιμελητή,
τίτλος,
όνομα
μεταφραστή
(εάν
πρόκειται
για

μετάφραση),
 εκδοτικός
 οίκος,
 τόπος
 έκδοσης,
 χρονολογία
 έκδοσης.
 Το
 παρακάτω

υπόδειγμα
είναι
ένας
κλασικός
τρόπος
διάταξης
των
εν
λόγω
στοιχείων:



α)
Βιβλία
(μονογραφίες,
συλλογικοί
τόμοι):

Arendt,
Hannah,
Η
ανθρώπινη
κατάσταση
[1958],5
μτφρ.
Στ.
Ροζάνης,
Γ.
Λυκιαρδό‐
















πουλος,
Γνώση,
Αθήνα
1986

Burcell,
Graham
κ.ά.
(επιμ.),
The
Foucault
Effect.
Studies
in
Governmentality,
The


















University
of
Chicago
Press,
Σικάγο
1991

Balibar,
Étienne,
La
crainte
des
masses,
Galilée,
Παρίσι
1997




β)
Άρθρα
περιοδικών:

Ricœur,
Paul,
«Το
πολιτικό
παράδοξο»,
μτφρ.
Β.
Ιακώβου,
Σύγχρονα
Θέματα,
τχ.
97,



















Απρ.‐Ιούν.
σ.
31‐426

Canovan,
Margaret,
«Two
Strategies
for
the
Study
of
Populism»,
Political
Studies,





















τόμ.
30,
τχ.
4,
Δεκ.
1982,
σ.
544‐552



γ)
Άρθρα‐κεφάλαια
σε
συλλογικούς
τόμους:

Lefort,
Claude,
«Machiavelli:
History,
Politics,
Discourse»,
στο
David
Carroll
(επιμ.),
















The
State
of
Theory,
Columbia
University
Press,
Νέα
Υόρκη
1990,
σ.
113‐124



δ)
Άρθρα
στο
Διαδίκτυο

Mouffe,
Chantal,
«Critique
as
Counter‐Hegemonic
Intervention»,
στο


















<http://eipcp.net/transversal/0808/mouffe/en>,
επίσκεψη
28/03/2011
































































5
 Προκειμένου
 συνήθως
 για
 κλασικά
 έργα,
 εντός
 αγγυλών,
 μετά
 τον
 τίτλο
 μπορεί
 να
 τεθεί
 η

χρονολογία
της
πρώτης
έκδοσης.

6
 Στην
 περίπτωση
 των
 άρθρων
 σε
 περιοδικά
 και
 σε
 συλλογικούς
 τόμους
 προσδιορίζονται
 και
 οι


σελίδες
που
αυτά
καταλαμβάνουν.






 10




Σημειώσεις
και
παραπομπές

Υπάρχουν
δύο
βασικοί
τρόποι
παραπομπής
στις
πηγές
(αν
και
κάθε
ένας
εξ
αυτών

έχει
 αρκετές
 παραλλαγές
 ως
 προς
 τη
 διάταξη
 των
 σχετικών
 πληροφοριών):
 οι

παραπομπές
μέσω
σημειώσεων,
είτε
υποσελίδιων
είτε
τελικών,
και
οι
παρένθετες,

ενδοκειμενικές
 παραπομπές.
 Αν
 και
 οι
 γνώμες
 επ’
 αυτού
 διίστανται,
 θεωρώ
 ότι,

τουλάχιστον
 προκειμένου
 για
 θεωρητικού
 ενδιαφέροντος
 εργασίες,
 είναι
 σαφώς

προτιμότερο
 να
 υιοθετήσει
 κανείς
 το
 πρώτο
 σύστημα.
 Λάβετε
 δε
 υπ’
 όψιν
 ότι
 οι

υποσελίδιες
 σημειώσεις
 διευκολύνουν
 τον
 αναγνώστη
 καθώς
 δεν
 χρειάζεται
 κάθε

τόσο
να
ανατρέχει
στο
τέλος
του
κειμένου.
Παρακάτω
παρουσιάζεται
μια
κλασική

εκδοχή
του
συστήματος
αυτού.7



Οι
 (υπο‐)σημειώσεις
 αριθμούνται
 και
 επισημαίνονται
 στο
 κείμενο
 με
 έναν
 εκθέτη.

Εκθέτης
 είναι
 ο
 ανωφερής
 αριθμητικός
 δείκτης
 παραπομπής
 που
 εισάγεται
 μετά

από
 ένα
 παράθεμα
 ή
 μια
 ιδέα
 που
 αντλείται
 από
 άλλο
 κείμενο
 (στο
 πρόγραμμα

Word
 επιλέγετε
 τις
 εντολές
 insert
 /
 footnote).
 Ο
 εκθέτης
 τοποθετείται
 μετά
 τα

σημεία
στίξης
και
τα
εισαγωγικά.




Δεν
είναι
βέβαια
αποκλειστικός
ρόλος
των
σημειώσεων
να
παραπέμπουν
σε
πηγές.

Για
να
μην
επιβαρύνετε
το
κείμενό
σας
με
παρεκβάσεις
και
για
να
μη
διακόψετε
τον

ειρμό
της
επιχειρηματολογίας
σας
είναι
θεμιτό
να
μεταφέρετε
σε
υποσημείωση
ένα

επεξηγηματικό
 σχόλιο,
 μια
 διευκρίνηση,
 μια
 συναφή
 πρόσθετη
 πληροφορία.
 Οι

σημειώσεις,
 ωστόσο,
 αυτού
 του
 τύπου
 καλό
 είναι
 να
 περιορίζονται
 στο
 ελάχιστο

αναγκαίο.



Οι
βιβλιογραφικές
παραπομπές
στις
υποσημειώσεις


α)
Την
πρώτη
φορά
που
αναφέρουμε
ένα
έργο
στις
υποσημειώσεις
παραθέτουμε
το

πλήρες
 ονοματεπώνυμο
 του
 συγγραφέα
 (εδώ
 προηγείται
 το
 όνομα),
 τα
 πλήρη



























































7
 Όσο
 για
 το
 παρενθετικό
 σύστημα
 παραπομπής,
 η
 πλέον
 διαδεδομένη
 εκδοχή
 του
 διεθνώς
 είναι


μάλλον
 αυτή
 της
 Modern
 Language
 Association
 (ΗΠΑ).
 Για
 λεπτομέρειες
 βλ.
 «MLA
 Formatting
 and

Style
Guide»,
<http://owl.english.purdue.edu/owl/resource/747/01/>.





 11




στοιχεία
 της
 δημοσίευσης
 καθώς
 και
 τον
 αριθμό
 της
 σελίδας
 ή
 των
 σελίδων
 στις

οποίες
παραπέμπουμε.

Π.χ.
 Jan‐Werner
 Müller,
 Ένας
 επικίνδυνος
 νους.
 Η
 επίδραση
 του
 Καρλ
 Σμιτ
 στον

ευρωπαϊκό
 μεταπολεμικό
 στοχασμό,
 μτφρ.
 Α.
 Συριοπούλου,
 επιμ.
 Α.
 Κιουπκιολής,

Πόλις,
Αθήνα
2010,
σ.
114.



β)
Όταν
στην
αμέσως
επόμενη
υποσημείωση
παραπέμπουμε
στο
ίδιο
έργο,
αλλά
σε

διαφορετική
του
σελίδα
ή
σελίδες,
γράφουμε:
2
Αυτ.,
σ.
130.
(Για
την
επεξήγηση
των

συντομογραφιών
βλέπε
κατωτέρω.)



γ)
Όταν
στην
αμέσως
επόμενη
υποσημείωση
παραπέμπουμε
στο
ίδιο
έργο
και
στις

ίδιες
ακριβώς
σελίδες
σημειώνουμε
απλά:
3
Αυτ.



δ)
 Όσες
 φορές
 παραπέμπουμε
 στο
 ίδιο
 έργο,
 όχι
 όμως
 στην
 αμέσως
 επόμενη

υποσημείωση,
 παραλείπουμε
 τα
 περισσότερά
 του
 στοιχεία·
 παραθέτουμε
 μόνο
 το

επώνυμο
 του
 συγγραφέα,
 όλον
 τον
 τίτλο
 (αν
 είναι
 σύντομος)
 ή
 μέρος
 του
 τίτλου

(αν
είναι
εκτενής),
και
τις
σελίδες
στις
οποίες
παραπέμπουμε,
παρεμβάλλοντας
την

ένδειξη
ό.π.

Π.χ.
Müller,
Ένας
επικίνδυνος
νους...,
ό.π.,
σ.
163‐166.



ε)
 Τον
 ίδιο
 κανόνα
 εφαρμόζουμε
 όταν
 παραπέμπουμε
 στο
 ίδιο
 άρθρο
 σε

μεθεπόμενη
 υποσημείωση.
 Παραλείπουμε
 τον
 αριθμό
 του
 τόμου,
 του
 τεύχους,
 τον

τόπο
 και
 τη
 χρονολογία
 έκδοσης,
 και
 αναφέρουμε
 μόνο
 το
 επώνυμο
 του

συγγραφέα,
 τον
 τίτλο
 ή
 μέρος
 του
 τίτλου,
 και
 τις
 σελίδες,
 παρεμβάλλοντας
 την

ένδειξη
ό.π.

Π.χ.
Ricoeur,
«Το
πολιτικό
παράδοξο»,
ό.π.,
σ.
34.









Canovan,
«Two
Strategies...»,
ό.π.,
σ.
549.



στ)
 Εάν
 σε
 μία
 υποσημείωση
 παραπέμπουμε
 σε
 περισσότερα
 από
 ένα
 έργα,
 τα

χωρίζουμε
με
άνω
τελεία
(·).





 12




ζ)
 Στην
 περίπτωση
 κατά
 την
 οποία
 μεγάλο
 μέρος
 της
 εργασίας
 σας
 είναι

αφιερωμένο
 στην
 ανάλυση
 και
 τον
 σχολιασμό
 ενός
 κειμένου
 στο
 οποίο
 και

παραπέμπετε
συχνά,
αφού
πρώτα
δώσετε
τα
πλήρη
στοιχεία
του
σε
υποσημείωση,

μπορείτε
να
συνεχίσετε
να
παραπέμπετε
στις
σελίδες
του
εντός
παρενθέσεως
στον

κορμό
 της
 εργασίας
 σας.
 Π.χ.
 (σ.
 36),
 ή
 (ΕΝ:
 36),
 όπου
 ΕΝ
 είναι
 συντομογραφική

αναφορά
στον
τίτλο,
την
οποία
έχετε
προηγουμένως
επεξηγήσει.



Συντομογραφίες


αυτ.
=
αυτόθι
/
στο
ίδιο
/
ibid.


βλ.
=
βλέπε
/
cf.

εισ.
=
εισαγωγή
/
intro.

έκδ.
=
έκδοση
(β΄
έκδ.,
γ΄
έκδ.
βελτιωμένη
,
κ.ο.κ.)

επιμ.
=
επιμέλεια
/
ed.

επίμ.
=
επίμετρο

κ.ά.
=
και
άλλοι
/
et
al.

κ.
εξ.=
και
εξής
/
ff.

μτφρ.
=
μετάφραση
/
trad.
/
trans.

ό.π.
=
όπως
παρετέθη
/
op.
cit.

πρβλ.
=
παράβαλε
/
cf.

πρόλ.
=
πρόλογος

σ.
=
σελίδα
/
σελίδες
/
p.
/
pp.

σημ.
=
σημείωση
/
n.


σποράδην
=
απαντά
σε
πολλά
σημεία
του
κειμένου
/
passim

τεύχος
=
τχ.
/
no.

τ.
ιδ.
=
του
ιδίου
/
της
ιδίας
/
idem.

τόμ.
=
τόμος
/
vol.

χ.α.
=
χωρίς
αρίθμηση
(σελίδων)

χ.τ.
=
χωρίς
τόπο
(έκδοσης)
/
s.l.
(sine
loco)

χ.χ.
=
χωρίς
χρονολογία
(έκδοσης)
/
s.a.
(sine
anno)

χ.ό.
=
χωρίς
όνομα
(εκδότη)
/
s.n.
(sine
nomine)





 13




Γλώσσα,
ύφος
και
γραφή

Η
 ακαδημαϊκή
 γραφή
 θέλει
 εξάσκηση.
 Η
 ακαδημαϊκή
 γλώσσα,
 και
 δη
 η
 γραπτή,

διαφέρει
 από
 την
 καθομιλουμένη·
 πρόκειται
 για
 ένα
 διαφορετικό
 ιδίωμα
 ή

«γλωσσοπαίγνιο».
 Η
 γραφή
 δε
 επί
 θεωρητικών
 ζητημάτων
 είναι
 ιδιαιτέρως

απαιτητική,
καθώς
η
ακριβολογία
και
η
σαφήνεια
είναι
απολύτως
απαραίτητες.




Αναφερόμενος
 στη
 γραφή,
 ο
 φυσιοδίφης,
 μαθηματικός
 και
 στυλίστας
 της
 πέννας

Buffon
 διατύπωνε
 το
 1753
 ενώπιον
 της
 Γαλλικής
 Ακαδημίας
 την
 παροιμιώδη

φράση
 «Le
 style
 c’est
 l’homme
 même»
 (το
 ύφος
 είναι
 ο
 ίδιος
 ο
 άνθρωπος).
 Έχετε

όλον
 τον
 καιρό
 να
 αναπτύξετε
 το
 προσωπικό
 σας
 ύφος,
 εν
 τω
 μεταξύ
 όμως
 καλό

είναι
 όταν
 γράφετε
 να
 αποφεύγετε
 την
 επιτήδευση
 και
 τον
 άσκοπο
 μανιερισμό.

Μην
 ξεχνάτε
 ότι
 σε
 ένα
 ακαδημαϊκό
 πόνημα
 το
 ύφος
 ή
 το
 στυλ
 είναι
 ο
 τρόπος

ακριβώς
με
τον
οποίο
«υφαίνεται»
το
επιχείρημα.



Όπως
 ήδη
 τονίστηκε,
 η
 κριτική
 είναι
 αναπόσπαστο
 στοιχείο
 της
 ακαδημαϊκής

γραφής·
 πρέπει
 ωστόσο
 να
 διεξάγεται
 σε
 τόνο
 νηφάλιο
 και
 στοχαστικό.
 Οι

μειωτικοί
χαρακτηρισμοί,
η
απαξίωση,
η
ειρωνία
ευδοκιμούν
συνήθως
εκεί
όπου
το

επιχείρημα
 απουσιάζει
 ή
 χωλαίνει.
 Μην
 αγνοείτε
 το
 όποιο
 «δίκιο»
 μιας
 αντίπαλης

θέσης.










Πρακτικές
συμβουλές

• Αποφεύγετε
τις
κοινοτοπίες
και
τις
γενικότητες
(π.χ.
«Από
αρχαιοτάτων
χρόνων

ο
 άνθρωπος...»)·
 αποφεύγετε
 τις
 πομπώδεις
 εκφράσεις,
 τα
 «καλολογικά»

λεγόμενα
 στοιχεία
 και
 τα
 παραγεμίσματα
 (π.χ.
 «Ο
 Πλάτων,
 ο
 μέγιστος
 των

φιλοσόφων,
...»).



• Βεβαιωθείτε
 ότι
 κάθε
 πρόταση
 αποδίδει
 το
 επιδιωκόμενο
 νόημα
 με
 σαφήνεια

και
οικονομία.
Σκεφτείτε
εναλλακτικές
διατυπώσεις.
Αφαιρέστε
περιττές
λέξεις.



• Προσοχή
 στη
 σύνταξη·
 προπάντων
 βεβαιωθείτε
 ότι
 οι
 ρηματικοί
 τύποι
 των

προτάσεων
συμφωνούν
προς
τα
υποκείμενα.



 14




• Όπου
αυτό
είναι
δυνατό,
σπάστε
τις
μεγάλες
προτάσεις
σε
μικρότερες.



• Όπου
 για
 την
 απόδοση
 ενός
 σύνθετου
 νοήματος
 χρειάζεστε
 μια
 μακροπερίοδη

σύνθετη
πρόταση,
προσέξτε
διπλά
κατασκευάζοντάς
την.
Για
να
«σφίξετε»
την

πρόταση
 μη
 διστάσετε
 να
 χρησιμοποιήσετε
 μια
 μετοχή
 στη
 θέση
 μιας

δευτερεύουσας
αναφορικής
πρότασης.
Χωρίς
να
το
παρακάνετε,
μη
φοβάστε
τις

«λόγιες»
λύσεις.



• Μεγάλη
 προσοχή
 στα
 σημεία
 στίξης,
 ιδίως
 στο
 κόμμα
 και
 την
 άνω
 τελεία.
 Η

ορθή
 τους
 χρήση
 συμβάλλει
 στην
 αποτελεσματική
 κατασκευή
 των
 προτάσεων

και
 τη
 διάκριση
 των
 νοημάτων.
 Ένα
 συνηθισμένο
 λάθος
 ακαταστασίας
 προς

αποφυγήν
είναι,
παρεμπιπτόντως,
η
σύγχιση
της
παύλας
(–)
με
το
ενωτικό
(‐).



• Ακόμη
 κι
 αν
 τα
 ελληνικά
 είναι
 η
 μητρική
 σας
 γλώσσα,
 μη
 θεωρήσετε
 ότι
 τα

ξέρετε.
 Τα
 ελληνικά
 σας
 εξελίσσονται
 σε
 συνάρτηση
 με
 τη
 χρήση
 τους
 σε

ιδιαίτερα
γλωσσικά
περιβάλλοντα
–
εν
προκειμένω
το
ακαδημαϊκό.



• Εμπλουτίστε
 το
 λεξιλόγιό
 σας.
 Εάν
 δεν
 είστε
 απολύτως
 βέβαιες
 ή
 βέβαιοι
 για

την
ορθή
σημασία
ή
χρήση
μιας
λέξης,
ανατρέξτε
σε
ένα
έγκυρο
λεξικό,
όπως
το

Λεξικό
της
κοινής
νεοελληνικής
του
Ινστιτούτου
Νεοελληνικών
Σπουδών.
Για

την
 αναζήτηση
 εναλλακτικών
 ή
 προσφοροτέρων
 λέξεων
 εξαιρετικά
 χρήσιμο

είναι
το
κλασικό
πλέον
Αντιλεξικόν
ή
ονομαστικόν
της
νεοελληνικής
του
Θ.

Βοσταντζόγλου·
πρόκειται
για
λεξικό
συνωνύμων
και
αντωνύμων.



• Προσέξτε
 πώς
 αποδίδετε
 στα
 ελληνικά
 έννοιες
 και
 όρους
 από
 ξένες
 γλώσσες,

ιδίως
 τις
 φιλοσοφικές·
 επιλέξτε
 μια
 δόκιμη,
 καθιερωμένη
 μετάφρασή
 τους.

Λάβετε
 δε
 υπ’
 όψιν
 ότι
 ενίοτε
 επικρατεί
 σύγχυση
 διότι
 κυκλοφορούν

περισσότερες
 από
 μία
 μεταφραστικές
 επιλογές.
 Καλό
 είναι
 στις
 περιπτώσεις

αυτές
 να
 αναγράφετε
 εντός
 παρενθέσεως,
 δίπλα
 στον
 ελληνικό,
 και
 τον

μεταφραζόμενο
ξένο
όρο.






 15




• Αποφύγετε
 τον
 άτοπο
 γλωσσικό
 πατριωτισμό.
 Όποιος
 π.χ.
 αποδίδει
 τη


republica
 του
 Machiavelli
 ως
 «δημοκρατία»
 δεν
 αντιλαμβάνεται
 ότι
 για
 τον

φλωρεντινό
 η
 δημοκρατία,
 «il
 governo
 popolare»,
 είναι
 μία
 μόνο
 από
 τις

συνιστώσες
του
μεικτού
πολιτεύματος
που
ονομάζει
ρεπούμπλικα.



• Ιδιαίτερη
προσοχή
χρειάζεται
η
απόδοση
ορισμένων
λεκτικών
αντιδανείων
(π.χ.

[αρχ.
ελλ.]
πολιτικός
>
[λατ.]
civilis
>
[αγγλ.]
civil,
[γαλλ.]
civile,
κτλ.
>
[νεοελλ.]

;;;)·
 εδώ
 η
 επιλογή
 σας
 θα
 πρέπει
 να
 βασιστεί
 στην
 προσεκτική
 στάθμιση
 των

συμφραζομένων
(αναλόγως:
πολιτικός·
πολιτόφρων·
του
πολίτη/των
πολιτών·

αστικός·
ευπρεπής/πολιτισμένος,
κτλ.).




• Αποφύγετε
 τους
 αγγλισμούς,
 γαλλισμούς,
 κτλ.
 στη
 σύνταξη.
 Π.χ.
 το
 ρήμα

«εστιάζω»
 είναι
 μεταβατικό
 (εστιάζω
 την
 προσοχή
 μου
 σε
 κάτι)
 και
 όχι

αμετάβατο
όπως
είναι
συνήθως
το
αγγλικό
«focus»
(I
focus
on
something).




• Τα
 προερχόμενα
 συνήθως
 από
 τα
 αγγλικά
 (άκλιτα)
 επιθετικοποιημένα

ουσιαστικά
χρησιμοποιούνται
στα
ελληνικά
ως
κατηγορηματικοί
προσδιορισμοί

και
ορθότερο
είναι
να
έπονται
του
προσδιοριζομένου.
Π.χ.
jazz
music
=
όχι
«τζαζ

μουσική»,
αλλά
«μουσική
τζαζ».



• Σε
ένα
ελληνικό
κείμενο
δεν
χρειάζεται
οι
ξένες
λέξεις
να
γράφονται
με
πλάγια

στοιχεία·
το
λατινικό
αλφάβητο
τις
διακρίνει
ούτως
ή
άλλως.
Οι
ξένες
λέξεις
που

έχουν
 ενσωματωθεί
 στην
 ελληνική
 γλώσσα
 γράφονται
 με
 ελληνικούς

χαρακτήρες.
Οι
λέξεις
της
αρχαίας
ελληνικής
γράφονται
με
πλάγια.



• Τα
ξένα
ονόματα
απλούστερο
και
σαφέστερο
είναι,
νομίζω,
να
αναγράφονται
με

λατινικούς
 χαρακτήρες,
 εκτός
 κι
 αν
 προέρχονται
 από
 γλώσσες
 που
 γράφονται

με
 άλλο
 αλφάβητο
 ή
 τρόπο
 γραφής,
 οπότε
 μεταγράφονται
 με
 ελληνικούς

χαρακτήρες.
 Ο
 άλλος
 τρόπος,
 τον
 οποίο
 πολλοί
 προκρίνουν,
 είναι
 να

μεταγράφονται
όλα
τα
ξένα
ονόματα
με
ελληνικούς
χαρακτήρες,
παραθέτοντας



 16




την
 λατινογράμματη
 εκδοχή
 εντός
 παρενθέσεως
 κατά
 την
 πρώτη
 τους


εμφάνιση.
Όποιο
σύστημα
κι
αν
επιλέξετε,
οφείλετε
να
το
τηρείτε
πιστά.



• Όταν
 αντικείμενο
 της
 εργασίας
 σας
 είναι
 κείμενα
 του
 παρελθόντος
 προσέξτε,

κατά
 την
 παρουσίαση
 της
 επιχειρηματολογίας
 των
 συγγραφέων
 τους,
 να

χρησιμοποιείτε
τους
χρόνους
των
ρημάτων
με
συνέπεια.
Μην
εναλάσσετε
τους

παρελθοντικούς
χρόνους
(αόριστος:
«Ο
Hobbes
επεσήμανε...»,
παρατατικός:
«Ο

Hobbes
 υποστήριζε...»)
 με
 τον
 «ιστορικό
 ενεστώτα»
 («Ο
 Hobbes
 θεωρεί...»).
 Η

υιοθέτηση
του
ιστορικού
ενεστώτα
είναι
μάλλον
η
προσφορότερη
λύση.



• Ελέγξτε
 προσεκτικά
 την
 ορθογραφία
 του
 κειμένου
 σας.
 Μην
 επαφίεστε
 στον

«ορθογράφο»
του
υπολογιστή
σας·
δεν
είναι
αλάνθαστος.



• Στην
 αιτιατική
 ενικού
 των
 αρσενικών
 άρθρων
 «τον»
 και
 «έναν»
 καλό
 είναι
 να

διατηρείτε
πάντοτε
το
τελικό
«νι».



• Σε
 ένα
 ακαδημαϊκό
 κείμενο
 διατηρείτε
 επίσης
 το
 «νι»
 του
 αρνητικού
 μορίου

«δεν»,
για
να
μην
συγχέεται
με
τον
αντιθετικό
ή
μεταβατικό
σύνδεσμο
«δε».



• Προσοχή
 στον
 συλλαβισμό,
 ιδίως
 εάν
 το
 κείμενό
 σας
 δεν
 είναι
 ηλεκτρονικά

ευθυγραμμισμένο
δεξιά
και
αριστερά.



• Οι
 ημερομηνίες
 και
 οι
 χρονολογίες
 γράφονται
 με
 ψηφία·
 οι
 μήνες
 ολογράφως,

π.χ.
11η
Νοεμβρίου
1918.
Προκειμένου
για
δεκαετίες
γράφουμε
«η
δεκαετία
του

1870»
 ή
 «η
 δεκαετία
 του
 [19]’70».
 Αναφερόμενοι
 σε
 χρονικές
 περιόδους

γράφουμε
«1940‐45»,
όχι
«1940‐1945»
ή
«1940‐5».



• Επιλέξτε
 τα
 γωνιώδη
 εισαγωγικά
 της
 ελληνικής
 γραμματοσειράς,
 τις

«σαρδέλλες».
Τα
ανωφερή
άγκιστρα,
κατά
προτίμηση
τα
μονά
(‘
’),
επιλέγονται

στην
περίπτωση
που
τίθενται
εισαγωγικά
εντός
εισαγωγικών.





 17




• Όταν
ολοκληρώσετε
το
πρώτο
χέρι
της
εργασίας
σας
και
πριν
καταπιαστείτε
με

την
 τελική
 της
 εκδοχή
 αφήστε
 τη
 για
 ένα
 διάστημα
 στο
 συρτάρι.
 Θα
 την

ξαναδιαβάσετε
με
άλλο
μάτι.
Ζητείστε
τη
γνώμη
ενός
συμφοιτητή
σας.



• Επιμεληθείτε
την
εργασία
σας
με
προσοχή.
Χτενίστε
τη.
Διαβάστε
τη
και

ξαναδιαβάστε
τη.
Γράψτε
τη
και
ξαναγράψτε
τη.



Χρήσιμα
βοηθήματα



Λεξικό
 της
 κοινής
 νεοελληνικής,
 Ινστιτούτο
 Νεοελληνικών
 Σπουδών
 [Ίδρυμα

Μανόλη
Τριανταφυλλίδη],
ΑΠΘ,
Θεσσαλονίκη
1998



Θεολόγος
 Βοσταντζόγλου,
 Αντιλεξικόν
 ή
 ονομαστικόν
 της
 νεοελληνικής,
 Δομή,

Αθήνα
1962



Ηλεκτρονικός
 Κόμβος
 Κέντρου
 Ελληνικής
 Γλώσσας,
 Ηλεκτρονικά
 Λεξικά

(επιστημονικός
υπεύθυνος:
Ι.Ν.
Καζάζης)

<http://komvos.edu.gr/dictionaries/dictonline/DictOnLine.htm>



Ηλεκτρονικό
αντιλεξικό

<http://antilexico.gr>



Άννα
Ιορδανίδου
(επιμ.),
Οδηγός
της
νεοελληνικής
γλώσσας,
Πατάκης,
Αθήνα


2002



Γιάννης
Η.
Χάρης,
Η
γλώσσα,
τα
λάθη
και
τα
πάθη,
Πόλις,
Αθήνα
2003



Umberto
Eco,
Πώς
γίνεται
μια
διπλωματική
εργασία,
εισ.
‐
επιμ.
Μαριάννα


Κονδύλη,
νήσος,
Αθήνα
1994



Stanley
Fish,
How
to
Write
a
Sentence.
And
how
to
Read
One,
Harper,
Νέα
Υόρκη

2011



Robert
 Audi
 (επιμ.),
 Το
 φιλοσοφικό
 λεξικό
 του
 Cambridge,
 επιμ.
 ελλ.
 έκδ.
 Στ.

Βιρβιδάκης
–
Γ.
Ξηροπαΐδης,
Κέδρος,
Αθήνα
2011



William
 Outhwaite
 –
 Tom
 Bottomore
 (επιμ.),
 The
 Blackwell
 Dictionary
 of

Twentieth­Century
Social
Thought,
Blackwell,
Οξφόρδη
1993



The
Stanford
Encyclopedia
of
Philosophy

<http://plato.stanford.edu/>



 18




Philosophy
Resources
on
the
Internet

<http:
//epistemelinks.com/>



Ιστότοποι
δωρεάν
ηλεκτρονικών
βιβλίων
(κλασικών
έργων,
και
όχι
μόνο)

<http://libgen.org/>

<http://bookos.org/>

<http://books.google.gr/advanced_book_search>

<http://gallica.bnf.fr/>

<http://oll.libertyfund.org/>

<http://archive.org/index.php>








<http://gen.lib.rus.ec/>

<http://books.google.com/>

<http://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/book/browse?type=lcsubc&key
=Political%20science%20%2d%2d%20Philosophy>

<http://classiques.uqac.ca/classiques/>







Περιοδικά



• Αξιολογικά:

<http:
karagiorgas‐foundation.gr/aksiologika.html>



• Ελληνική
Επιθεώρηση
Πολιτικής
Επιστήμης:

<http://hpsa.gr>



• Κριτικά:

<http://philosophica.gr/critica/>



• Σύγχρονα
Θέματα:

<http://synchronathemata.gr>

<http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=&op=record&pid=cid:46>



• Alternatives.
Global,
Local,
Political:

<http://
uk.sagepub.com/journals/Journal202040>



• American
Journal
of
Political
Science:


<http://ajps.org/>



• American
Political
Science
Review:

<
http://apsanet.org/section_327.cfm>



• Canadian
Journal
of
Political
Science:


<http://journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=CJP>





 19

 


• Constellations:


<http://constellationsjournal.org/home.html>



• Diacritics:

<http://
press.jhu.edu/journals/diacritics/>



• Ethics:

<http://journals.uchicago.edu/toc/et/current>



• European
History
of
Ideas:


<http://elsevier.com/wps/find/journaldescription.cws_home/605/description
#description>



• European
Journal
of
Political
Theory:


<http://ept.sagepub.com/>



• History
of
Philosophy
Quarterly:


<http://press.uillinois.edu/journals/hpq.html>



• History
of
Political
Thought:


<http://ingentaconnect.com/content/imp/hpt>




• Journal
of
the
History
of
Ideas:


<http://jhi.pennpress.org/strands/jhi/home.html>




• Journal
of
the
History
of
Philosophy:


<http://philosophy.duke.edu/jhp/>



• Journal
of
Political
Philosophy:


<http://blackwellpublishing.com/journal.asp?ref=0963‐8016&site=1>



• Journal
of
Politics:


<http://journalofpolitics.org/>



• Philosophy
&
Public
Affairs:


<http://blackwellpublishing.com/journal.asp?ref=0048‐3915&site=1>



• Political
Theory:


<http://ptx.sagepub.com/>



• Political
Studies:


<http://politicalstudies.org/>



• Politics
and
Society:

<http://pas.sagepub.com>





 20




• Polity:


<http://palgrave‐journals.com/polity/index.html>



• Review
of
Politics:


<http://nd.edu/~rop/>



• Telos:


<http://telospress.com/>



• Theory,
Culture
&
Society

<http://tcs.sagepub.com>



• Theory
&
Event:


<http://press.jhu.edu/journals/theory_and_event/>



• Γαλλικά
περιοδικά

<http://cairn.info/discipline.php?POS=6&TITRE=ALL>
–
φιλοσοφία

<http://cairn.info/discipline.php?POS=10&TITRE=ALL>
–
πολιτική
επιστήμη



• Archiv
für
Rechts­
und
Sozialphilosophie

<http://
steiner‐verlag.de/programm/zeitschriften/archiv‐fuer‐rechts‐und‐
sozialphilosophie/>



• Das
Argument.
Zeitschrift
für
Philosophie
und
Sozialwissenschaften

<http://inkrit.de/argument/>



• Blätter
für
deutsche
und
internationale
Politik

<http://blaetter.de>



• Leviathan.
Berliner
Zeitschrift
für
Sozialwissenschaft

<http://leviathan.nomos.de>



• Widerspruch

<http://widerspruch.com>



• Zeitschrift
für
politische
Theorie

<http://zpth.de>


































































































































Γρηγόρης
Ανανιάδης

Μάρτιος
2011



 21