BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

VE ETİĞİ (501011101)

Prof.Dr. Ece Turhan

Ölçme ve Ölçek Türleri ESOGÜ Ziraat Fakültesi
E-posta:eturhan@ogu.edu.tr
• Ölçme; gerçek ve
düşünsel varlıkların, olay
ve olguların belirli bir
özelliğine (değişkene)
ilişkin gözlem sonuçlarının,
belirli kurallara göre
sayılarla ya da başka
sembollerle ifade edilmesi
şeklinde tanımlanabilir.
Olgusal veriler, bilinen ve üzerinde anlaşmaya
varılmış standart birimler yardımıyla doğrudan
veya dolaylı yoldan ölçülür.

Yargısal veriler ise, bu konuda üzerinde

anlaşılan standart birimler olmadığı için çeşitli
ölçekler yardımıyla dolaylı yoldan
ölçülmektedir.
genellikle sayısal,
metrik sistemlerle, standart birimlerle
ölçülebilmektedir.
Sosyal bilimlerde toplanan
veriler; çoğunlukla nitel ve
yargısal olduğu için,
bunların nicel (sayısal) hale
dönüştürülmesi amacıyla değişik
ölçekler kullanılmaktadır.
Sınıflama Ölçeği, Ölçme duyarlılığı az

Sıralama Ölçeği,

Aralık Ölçeği,

Oran Ölçeği. Ölçme duyarlılığı fazla

Belli bir gruba ait olup olmamayı gösteren ölçüler veren ölçeklere
sınıflama ölçekleri denir.

İnsanların cinsiyet (kadın-erkek), medeni hal (evli-bekar-

boşanmış),göz rengi (mavi-yeşil-ela) ten rengi gibi kategorilere
ayrılması,illere kod numarası verilmesi ve her ile ait arabaların
aynı numara ile belirtilmesi sınıflamaya iyi bir örnektir.

Bu ölçekte nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur,

onlar miktar belirtmezler.
Sadece sıra bildiren ölçüler verebilen
ölçeklere sıralama ölçekleri denir.

Bu ölçekte nesneler, bir özelliğe en

az sahip olandan en çok sahip olana
ya da en çok sahip olandan en az
sahip olana doğru sıralanır ve her bir
sıraya bir sayı verilir.

Bir gruptaki boy sırası, bir koşuda

alınan dereceler, bir sınıftaki başarı
sırası bu türdendir.
Varlıklara ilişkin özellikler veya değişken
değerleri, bir başlangıç noktası esas alınarak
büyüklük veya önem derecesine göre eşit
aralıklara bölünerek sınıflar oluşturulmaktadır.

Sıralamaya ek olarak birimler arasında eşit

farkların oluştuğu bir ölçek elde edilir.

Eşit aralıklı ölçeklerdeki sıfır, o noktada ölçülen

özelliğin gerçekten hiç bulunmadığı anlamına
gelmez yani yokluk ifade etmez.

Bu tür ölçeklerdeki sıfır noktası, sayısallaştırmayı

kolaylaştıran bir başlangıç noktasıdır, doğal ya
da mutlak sıfır noktası değildir.
 Aralık ölçeğinde başlangıç noktası olarak, ölçülen
özelliğin mutlak yokluğunu gösteren gerçek sıfır
değerinin alınmasıyla oran ölçeği elde edilir.

Eşit oranlı ölçeklerde gerçek bir sıfır noktası

bulunduğu ve ölçek eşit aralıklara bölümlendiği için
bu ölçekte elde edilen veriler üzerinde her türlü
matematiksel işlem yapılabilir.
Ağırlık ve uzunluk ölçüleri, saat gibi ölçme araçları bu
tür ölçek esasına uygun olarak geliştirilmiştir.
Oran ölçeği, en gelişmiş ve en duyarlı ölçek türü
olup, bu yolla elde edilen verilere her türlü
matematiksel ve istatistiksel işlemler
uygulanabilmektedir.
Ayrıca, özellikle sosyal bilimlerde yapılan
araştırmalarda çeşitli düşünce, görüş, tutum,
tercih, davranış, eğilim vb. şeklindeki bilgilerin
toplanmasında ve sayısallaştırılmasında
kullanılan özel ölçekler vardır.

Thurstone Aralık Ölçeği,

Osgood Ayırma Ölçeği,

Likert Toplama Ölçeği,

Stephenson Q Tipi Ölçeği

Araştırmacının, amacına ve değişkenlerin
özelliğine uygun düşen bir ölçeği seçmesi ya da
gerektiğinde özel bir ölçek geliştirmesi ve
kullanması gerekmektedir.

Ölçek, ölçülmek istenen özelliği tam, doğru ve

objektif bir şekilde ölçebilmelidir.

Araştırmanın varsayımlarını denetlemeye ve

istatistiksel değerlendirmelere uygun olmalıdır.

Akla, mantığa ve bilinenlere ters düşmemelidir.

Ölçek Sağladığı Temel Örnekler Kullanılabilecek Bazı
İşlemler İstatistiksel Teknikler
Benzerliğin ya da İllere kod numarası verme, Frekansların sayısı, tepe
Sınıflama

denkliğin futbolculara numara verme değer (mod)

belirlenmesi Öğrencilere numara verme

Daha az ya da daha Öğrencileri boy sırasına Ortanca (medyan)

çok oluşun koyma Yüzdelikle
Sıralama

belirlenmesi Madenleri sertliklerine ve Sıra farkları korelasyon

özgül ağırlıklarına göre katsayısı
sıralama
Araların eşitliğinin Sıcaklık ölçüleri Ortalama
Aralıklı

ve farkların Takvimler Standart kayma

belirlenmesi Başarı testlerindeki standart Pearson - çarpım momentleri
Eşit

puanlar korelasyon katsayısı

Oranların eşitliğinin Uzunluk ölçme araçları Varyasyon katsayısı
Ağırlık ölçüleri Logoritmik dönüşümler ve
Oranlı

belirlenmesi
her türlü istatistiksel işlemler
Eşit
Ölçülen nesnenin gerçek değeri ile gözlem ya
da ölçme sonucunda elde edilen değer
arasındaki farka “Ölçme Hatası” denir.

Üç nedene dayalı olarak ortaya çıkmaktadır.

Ölçme kuralı (ölçme aracı ve birimi),

Kuralı uygulayan (ölçmeyi yapan) kişi,

Ölçülen özellik.
1- Sistemli Hatalar (B): Ölçme aygıtının
hatalı ölçüm yapması, araştırmacının yanlı
veya kasıtlı olması, bilgisizliği veya
dikkatsizliği sonucu oluşan hatalardır (yanlı
hata, ölçme hatası).

Araştırmacının yanlı davranışından ve

tutumundan kaynaklanan hatalara “bias”
denilmektedir.
2- Rastlantı Hatası (ε): Örneklerin
büyüklüğünün yetersiz olması, örneklemin
toplumu yeterince temsil etmemesi,
örnekleme yönteminin uygun olmaması,
ölçüm tekrar sayısının yetersiz olması vb.
nedenlerle oluşan hatalardır (tesadüfi veya
yansız hata).

Hemen her araştırmada rastlantı hatası

bulunur.

Araştırmada sistemli hataların bulunması

çok tehlikelidir!
3- Yanlışlıklar (Y): Tanımlama ve niteleme,
sınıflama, ölçme, sayıları okuma ve yazma,
simgeleri kullanma eylemlerinde bilinçsiz
olarak yapılan hatalardır.

Bu tür hatalar, işlemlerin ve ölçümlerin çok

kez yinelenmesi halinde sonuçların çok
değişik olması ile anlaşılabilir ve düzeltilebilir.

Toplam hata (TH)

TH=Y+B+ε şeklinde gösterilebilir.

Güvenilirlik:Bir araştırmada kullanılan veri
toplama yönteminin veya ölçme aracının,
aynı koşullarda, aynı özelliğin (değişkenin)
tekrar ölçümlerinde benzer sonuç verme
özelliğidir.

Geçerlilik: Kullanılan veri toplama

yönteminin veya ölçme aracının gerçekten
ölçülmek veya açıklanmak istenen özelliğe
uygun olması ve onu tam olarak ölçmesi
gerektiğini anlatan bir kavramdır.