8 BASA SUNDA PANGAJARAN 10 : Wacana Argumentasi

Argumentasi Argumentasi nyaeta tulisan atawa karangan anu eusina ngajentrekeun bener henteuna hiji perkara dumasar
kana alesan nu kuat nepi ka jalma lian yakin tur percaya kana pamadegan anu disodorkeunana.
“Ngarengsekeun Sosialisasi Penilaian Kinerja Guru” ngadadarkeun kajadian dina kagiatan nerapkeun
standar kompetensi pikeun tanaga pangajar di Gugus Bojonggaling, Forum Kelompok Kerja Guru (KKG)
Wilayah Bojonggaling, Kacamatan Bantargadung, Kabupaten Sukabumi. Kagiatan ieu dilaksanakeun
Conto Bacaan pikeun ningkatkeun kualitas profesionalisme para guru di Kacamatan Bantargadung. Kagiatan ieu
dilaksanakeun dumasar kana kayakinan yen guru teh jadi conto anu nangtukeun hasilna jeung pinterna
dicaondak tina
hiji murid, guru jadi conto strategis dina ngawujudkeun pola piker jeung karakter pikeun sakabeh murid
Tabloid Sunda
didikna. Kulantaran kitu, panilaian kana kinerja guru kacida pisan pentingna pikeun diteruskeun tur
Urang: ditingkatkeun pikeun ngawujudkeun guru anu leuwih professional jeung produktif. Salah sahiji nara
sumber dina kagiatan ieu, nyaeta Tati Sarwati, S.Pd, M.Si, ngajentrekeun argumentasina nyaeta,”Upami
guruna mibanda tanggel-waler sareng kaparigelan nu sae, tos pasti muridna oge bakal janten murid nu
sae.
Bacaan anu judulna “Ngarengsekeun Sosialisasi Penilaian Kinerja Guru” ngajentrekeun alesan anu kuat
pikeun nganilai kinerja para guru di Kacamatan Bantargadung. Argumentasi nara sumber dumasar kana
kayakinan yen guru gaduh tanggel-waler anu ageung pikeun kamajuan proses belajar-mengajar di
sakola. Memang leres upami guruna gaduh kompetensi nu sae, kinerja guru pasti sae tur tiasa
Tanggepan tina ngamajukeun murid-muridna. Tapi kompetensi guru ieu mung salah sahiji paktor anu ngadukung kana
Eusi Bacaan: pangajaran. Salian ti guru, oge aya paktor-paktor lianna anu ngadukung kana kamajuan proses belajar-
mengajar di sakola, umpamana kurikulum anu sae, fasilitas pendidikan, tingkat kesadaran masyarakat
kana pendidikan, dukungan pamarentah, sareng sajabana ti eta. Dina bacaan ieu, pangarangna mung
ngadadarkeun salah sahiji dumasar argumentasi tina paktor kompetensi guru wae. Aya saena upami
didadarkeun oge paktor-paktor liana anu ngadukung kana perkembangan murid-murid di sakola.

Mikaweruh istilah Nya eta sagala rupa hal nu pataliu/aya Dodol martabak
istilah
kadaharan jeung hubunganana jeung ngaran-ngaran rupa- Opak Hot dog
kadaharan
inuman rupa kadaharan Surabi
Nya eta sagala rupa hal nu pataliu/aya Bajigur
istilah inuman hubunganana jeung ngaran-ngaran rupa- Bandrek
rupa inuman Wedang
Mikaweruh kalimah wawaran jeung kalimah pananya
kalimah nu eusina ngawawerkan atawa mere beja ka nu lian tur Manéhna keur indit ka Jakarta.
Kalimah mihadep responsi nu mangrupa paniten wungkul Sumuhun, leres ieu bumina Wa Haji mah.
wawaran Dina basa tulisan biasa ditungtungan ku peun (.)
ari dina basa lisan boga lentong.
Kalimah pananya nyaéta kalimah anu eusina nanyakeun hiji perkara Manéhna téh mahasiswa UPI Bandung?
ka jalma lian sarta miharep résponsi nu mangrupa jawaban. Dimana meuli buku téh?
Dina basa tulisan ditungtungan ku tanda pananya (?),
Ari dina lisan boga lentong.
Kalimah  Sok dibarengan  Saha  Ku naon
pananya ku ke cap pananya  Iraha  Keur naon
seperti ;  Mana  Ka mana
 Ti mana  Kumah
 Di mana  Naon sebabna
 Naon  sabaraha

8 BASA SUNDA PANGAJARAN 11 : Laporan Lalampahan

Laporan lalampahan  Mangrupakeun salah sahiji wanda tulisan nu nyaritakeun

kaayaan jeung kajadian nu kaalaman dina hiji lalampahan
Laporan Asalna tina kecap lapor (basa Walanda) nu hartina datang
kanu mere tugas nyaritakaeun naon nu geus dipigawe
Hal-hal atawa perkara nu dilaporkeun disebut laporan
Nepikeun laporan a. lisan
bisa ku cara b. tulisan
c. lisan jeung tulisan
Wengku laporan a. bubuka
b. eusi
c. panutup
Unsur-unsur nu 1. Judul laporan
kudu dipibanda 2. Maksud jeung tujuan kagiatan
dian nepikeun 3. Iraha waktu kagiatanana
laporan 4. Tempat tujuan lalampahan
5. Saha wae pamilonna
6. Kumah kaayaan salila lalampahan
7. Kagiatan naon nu diilaksanakeunana
Lamun ditengetan 1. Kasang tukang jeung tujuan lalampahan,
deui, eusi hiji 2. Tempat jeung waktuna,
laporan lalampahan 3. Prosés atawa tahapanana,
ilaharna ngawengku 4. Hasil atawa balukar-balukarna.
bagéan-bagéan
saperti:

Nyusun laporan lalampahan Laporan Lalampahan Ka Kampung Naga

Langkah-langkah cara membuat Laporan Perjalanan
Terbaru 2013 :
1. Kata Pengantar Ngahaturkeun nuhun kana waktos anu parantos
2. Daftar Isi
dipaparinkeun ka sim kuring. Sakumaha anu ka uninga yen
sababaraha waktos anu kalangkung parantos diayakeun
kagiatan sababudaya ka Kampung Naga. Ayeuna bade
dilaporkeun kumaha hasilna. Aya tilu halaman bade
dilaporkeun.
 Kahiji, perkawis persiapan lalampahan. Siswa anu
ngiringan atawa jadi pamilon dina acara sababudaya teh aya
120 urang, 50 urang lalaki jeung 70 urang aweve. Dupi guru
pangapingna aya tiluan, nya eta Pa Eded, Pa Iding, jeung Pa
Ayat.

Mios ti sakola jam genep, nganggo dua beus ageung.

Dongkap ka tempat tujuan jam salapan. Tempatna jajalaneun
Garut-Tasik. Pernahna mah di Desa Neglasari Kacamatan
Salawu Kabupaten Tasikmalaya.

Kadua, kaayaan Kampung Naga. Ti tempat parkir

badarat nepi ka lokasi. Jalana mudun, mapay tetecean. Basa
diitung tetecean teh aya 164 tetecean. Beuki lebak breh
pamandangan endah. Aya pasawahan, pasir jeung walungan
Cibulan. Dina lengkob, di sisi walungan Cibulan pernahna di
Kampung Naga teh.

Rombongan ditarima di Bale Patamon ku pamangku

Adat. Salasauran pangaping, nya eta Pa Ayat nyarios perkara
dongkap ka Kampung Naga. Atuh Pamangku Adat teh
ngadongengkeun perkara kahirupan di eta kampung.

Dicaritakeun yen legana arealna aya 1,5 hektar. Jumlah

anu sakitu legana teh aya lahan sawah, kebon, leuweung, jeung
3. Isi Laporan
padumukan. Pacabakan urang kampung Naga teh kana tani,
ngurus ingon-ingon, dagang, jeung karajinan. Teu saeutik urang
Kampung Naga nu ngumbara ka luar tur baleunghar. Ari baralik
ka lemburna mah kudu taat kana adat.

Wangunan imahna sarua, make suhunan capit gunting

jeung suhunan panjang. Bahanna tina kai jeung awi. Suhunan
imah ditutupan ku hateup kiray, dilapis ku injuk. Jandelana
jandelana umumna ku sarigsig, najan aya nu geus make
kaca. Jumlah wangunan aya 111 wangunan, anu
ngawengku 108 imah, masing-masing hiji masigit, Bale
Patamon (Bale Kampung), jeung Bumi Ageung (tempat
pakakas jeung pakubon).

Masarakat Kampung Naga mah nyekel pageuh kana

talari paranti karuhun. Sakumna aturan diestokeun pisan.
Manehana tara punta-penta kabatur. Nungarana barang maen
tabu pisan ari agama mah Islam. Aya tilu tempat nu
dipamalikeun, nya eta (1) Leuweung Larangan, (2) Bumi
Ageung, jeung (3) Depok (batu tilas pangsolatan Embah
Dalem Singaparna). Tempat anu dikaramatkeun teh, lain
dipigusti, tapi dipupusti. Seni anu dimenangkeun ngan ukur
Terebang. Mun aya urang Kampung Naga tatanggapan seni
sejen, kudu di luar kampung.

Kahirupan masarakat Kampung Naga di pingpin ku

Lembaga Adat. Ari lembaga adat teh aya kuncen (pamangku
adat), punduh adat, jeung lebe adat. Pamangku adat pancenna
mingpin upacara adat. Punduh adat pancenna ngurus laku,
meres gawe, sakumna kahirupan masarakat. Lebe adat
pancenna ngurus anu maot jeung kawinan.

Upacara adat atawa hajat sasih nya sok dilaksanakeun

di Kampung Naga aya genep rupa, nya eta (1) dina bulan
Muhram, jarah ka luluhur Embah Dalem Sngaparna, (2) dina
bulan Mulud, mieling lahirna Nabi Muhammad SAW, (3) dina
 bulan Jumadilahir mieling pertengahan taunHijrah, (4) dina
bulan rewah, mapag bulan Romdon, (5) dina bulan Sawal,
mieling Idul Fitri, jeung (6) dina bulan Rayagung, mieling Idul
Adha.

Sabada ngabandungan keterangan ri Pamangku Adat,

rombingan nitenan kahirupan di lokasi Kampung. Geus rengse
mah, tuluy marulang sabab rek nyimpang ka Kampung Pulo di
Leles Garut.

Anu Katilu, pamungkasna, lalampahan ka Kampung

Naga tehresep tur ageung manfaatna. Jaba ti hiburan the, oge
seueur pangaweruh budaya anu sae pisan. Cindekna, urang
Kampung Naga mah pageuh kana nyekel adat karuhuna.
Dampakna, kahirupan masarakatna ayem tengtrem.
Sapopoena aman, tara aya kajadian nu kapalingan atawa imah
kabongkaran. Abu alus the, urang Kampung Naga tara
barangpenta. Sagala rupa itikurih sorangan
4. Penutup

Wewengkon Daerah atawa tempat padumukan jalam Karya wisata Indit-inditan ka hiji tempat atawa hiji daerah
Alun-alun Tempat lega nu aya di tengah-tengah laporan Naon-naon nu dilaporkeun
kota
Hotel Tempat nu ngahaja disadiakuen pikeun Sasarap Dahar isuk-isuk atawa negamimitian dahar
istirahat /ngarereb
lalampahan Nuju atawa negadatangan hiji tempat salila selama
Ngajugjug Nambahan pangaweruh bari pelisir Wengku
Objek wisata Tempat nu njadi tujuan wisata dipibanda didapat
Basisir Biasana mangrupa kikisik nu jadi wates pamilonna
anatara darat jeung laut

8 BASA SUNDA PANGAJARAN 12 : Sajak

Mikaeruh Sajak
Kamekaran sajak Nyaeta wnagun karya sastra puisi bebas
Sunda Maksudna, karya sastra puisi nu teu kauger ku katangtuan
a. lobana padalisan (baris) dina unggal padalisanana,
b. sarta katangtuan guru lagu (sora vokal ahir) dina unggal
tungtung padalisanna
Sajak dina  Kausup wnagun sampeuran, galerna the dina mangsa sanggeus
sastra Sunda kamerdekaan
 Gede kamingkinan , sajak muncul dina sastra Sunda the akibta
ayana pangaruh tina sastra Indonesia
 Sajak munggaran basa Sunda ditulis ku Kis W.S. dina taun 1946
Pangarang anu Pangarang anu munggaran nulis sajak dina sastra Sunda nya eta
munggaran nulis Kis WS, dina taun 1946.
sajak dina sastra Ditema ku KTS (Kadir Tisna Sujana) anu mimiti ngumumkeun
Sunda sajaksajakna dina taun 1949.
Saterusna muncul panyajakpanyajak anu sejenna, di antarana wae
panyajak entragan Wahyu Wibisana saperti RAF, Surachman RM,
Yus Rusyana, Ajip Rosidi, Dedy Windyagiri, Hasan Wahyu
 Atmakusumah, Agus Sur, Rachmat M. Sas Karana, Sayudi, jeung
nu sejenna.
Beh dieu, muncul panyajak entragan Usep Romli HM, saperti Eddy
D. Iskandar, Ano Karsana, Godi Suwarna, Yoseph Iskandar,
Juniarso Ridwan jeung Tatang Sumarsono.
Lian ti mindeng  Lalaki di Tegal Pati karya Sayudi.
dimuat dina  Surat Kayas jeung Basisir Langit karya Surachman RM.
majalah jeung  Jante Arkidam karya Ajip Rosidi.
surat kabar, oge  Ombak Laut Kidul, Tepung di Bandung, jeung Surat Panjang ti
loba sajak anu Cijulang karya Rachmat M. Sas Karana.
geus terbit  Pamapag karya Ayat Rohaedi. Katiga karya Yayat Hendayana.
mangrupa buku.  Nu Mahal ti Batan Inten karya Yus Rusyana.
Di antarana wae :  Sawelas Taun karya Usep Romli HM.
 Jamparing jeung Nu Ngarongheap Mangsa Surup karya Eddy D.
Iskandar.
 Jagat Alit jeung suratsurat
 kalimat karya Godi Suwarna.
 Sajaksajak
 Cilaut euruen karya Taufik Faturohman.
 Lalaki Karya Juniarso Ridwan.
 Tumbal Karya Yoseph Iskandar.

Nyieun BUDAK BUNCIR

parafrase
Si Buncir naheunkeun bubu
pareng meunang anggay-anggay
diwadahan kana batok.

Hayam macok anggay-anggay

Si Buncir boga paménta
hayam nu jadi gantina.

Hayamna katinggang halu

atuh paéh saharita
halu nu jadi gantina.

Haluna katincak munding

sabab potong ménta ganti
Si Buncir dakwa ka hakim
munding milikna Si Buncir.

Mundingna katinggang limus

paéh ménta digantian
ku Ki Tani diturutkeun
buah limus matak uruy.

Demi Nyi Putri ningali

kacida pisan palayna
limus dipesék dituang
séép ngan tinggal pelokna.

Nyi Putri jadi gantina

Buncir teras salin rupa
jangkung pohara kasépna
katelahna Gandarasa.
nyimbeuhan membasuh ngabaseuhan ku tumaninah mersa senang, tidak ngarasa senang ngarasa
cai/ mere kanyaah diburu waktu, santai ngeunah
ngaleler mereda welas iba , kasihan Karunya, mikadeudeuh
paanggang jauh jarak pajauh, patebih kendat putus pegat, lesot, leupas
antara
nyantel Mengait ngait, inget bae diriksa mengawsi serta menjaga
nganteng Terbentang kataji kagum ngarasa resep, katarik
(tali) hate

Kecap panambah nya éta kecap pancén anu umumna jadi panambah
kana unsur puseur dina wangunan frasa taributif, jaba ti éta ogé
aya nu jadi katerangan dinaklausa.
pikeun ngantebkeun babagian kalimah anu
Panganteb
dipentingkeun
pkeun nganteurkeun kecap pagawéan, sakapeung
Panganteur
ngnteurkeun kecap sipat.
pikeun nuduhkeun tahapan kayaan atawa sipat
Panahap
hiji barang, umumna dibarengan kecap sipat.
pikeun nuduhkeun sesebutan, nangtukeun,
Panangtu milang, jeung ngawatesanan kecap barang

pikeun Dalam kalimat di Perhatikan contoh kalimat di bawah ini:

nuduhkeun samping, ada kata: geus, 1. Néng Tina geus meuli kabaya.
lumangsungna keur, kakara, rék, can, Artinya: Neng Tina sudah membeli kebaya.
kajadian boh dan masih. 2. Pa Udin keur ngoméan motorna.
geus réngsé boh Kata-kata tersebut Artinya: Pak Udin sedang memperbaiki motornya.
can réngsé tugasnya untuk 3. Kabayan kakara rék siap-siap ka kebon.
menunjukkan Artinya: Kabayan baru siap-siap ke kebun.
Kecap panambah

berlangsungnya suatu 4. Kabogoh kuring rék meuli batagor di Jalan

Aspék kejadian, sifatnya Lodaya.
objektif. Artinya: Pacar saya mau membeli batagor di Jalan
Artinya, bukan berupa Lodaya.
sikap penutur/pelaku 5. Jam sakieu, manéhna can hudang kénéh.
langsung kejadian. Artinya: Jam segini, dia belum bangun (tidur) juga.
Kata-kata tersebut 6. Sendal capit nu Jang Odoy téh masih kénéh can
dinamakan kata kapanggih.
penambah aspek. Artinya: Sandal jepit Jang Odoy masih belum juga
ditemukan.
pikeun "Entong loba teuing mikir atur, gawéan
nuduhkeun sikep langsung wé!"
panyatur kana (Jangang terlalu banyak mikir, kerjakan
entong,
situasi nu langsung saja.)
Panyaram ulah, teu
karandapan "Ulah datang soré ieu, isuk wé nya?"
kenging
(Jangan datang sore ini, besok saja ya?"
(Larangan) (halus)
Selain kata "Jang, teu kenging nyarios kasar ka sepuh
penambah aspek, téh!"
Modalitas ada juga kata (Jang, jangan ngomong ka kasar pada orang
penambah tua!")
modalitas berupa "Kuring henteu hayang teuing diajak ulin ku
kata tugas yang manéhna!"
henteu,
menunjukkan Panolak (Saya tidak mau diajak main sama dia!)
lain,
sikap "Lain nu warna bodas, urang mah hayang HP téh
moal,
pelaku/penutur (Penolakan) tapi nu warnana hideung!"
tara
sewaktu (Bukan yang warna putih, saya ingin HP yang warna
menghadapi hitam)
 kejadian "Abdi moal sakali-kali deui salingkuh."
(bersifat (Saya tidak akan sekali-kali lagi selingkuh.)
subjektif). Kata - "Kuring mah tara daék mun diajak teu balég ku
penambah manéhna."
modalitas (Saya tidak pernah mau diajak tidak benar sama
mengandung arti dia.)
menunjukkan: Kawajiban/ "Méméh solat teh urang kudu wudu heula."
(Kewajiban) (Sebelum salat kita harus wudu terlebih dahulu.)
"Pokona, isuk wajib datang jam sapuluh isuk-isuk!"
kudu,
(Pokoknya, besok wajib datang pukul sepuluh pagi!)
wajib,
"Sagalana perlu pertimbangan saacan dilakukeun
perlu,
téh!"
sakuduna
(Segalanya perlu pertimbangan sebelum dilakukan.)
"Sakuduna manéh téh sing nyaah ka pamajikan."
(Seharusnya kamu sayang pada istri.)
Kamampuh "Insya Allah, urang bisa datang engké peuting."
Kemampuan (Insya Allah, saya bisa datang nanti malam.)
"Anjeun kudu sadia lamun ku kuring engké ditanya
soal masalah kamari."
bisa, sadia,
(Kamu harus bersedia kalau nanti saya nanya kamu
sanggup
soal masalah kemarin.)
"Urang kudu sanggup ngalawan fitnah nu
dihéboskeun ku musuh!"
(Kita harus sanggup melawan fitnah yang
dihembuskan oleh musuh!)
kapastian "Tangtu urang gé moal cicing ningali babaturan
Kepastian: diganggu mah."
(Pasti kita juga tidak akan tinggal diam melihat
tangtu, teman sendiri diganggu)
pasti, enya "Kuring pasti nedunan kahayang manéhna."
(Saya pasti memenuhi keinginan dia.)
"Enya, urang rék datang engké ka imah manéh!"
(Iya, saya mau datang nanti ke rumah kamu.)
Kuantitas "Manéhna remen kaperegok ku kuring keur jeung
awéwé di cafe."
(Dia sering keperegok oleh saya lagi sama
perempuan di cafe.)
"Urang mah keur leutik kungsi tikunclung ka
remen, sumur."
kungsi, (Saya waktu kecil pernah tercebur ke sumur.)
langka, "Manéhna ayeuna langka pisan mah ulin ka imah
mindeng kuring."
(Dia sekarang jarang sekali main ke rumah saya.)
"Kuring mindeng paséa jeung pamajikan alatan
masalah leutik."
(Saya sering bertengkar dengan istri karena
masalah kecil.)
kahayang "Abdi mah seja tumut waé naon kahoyong salira."
Keinginan (Saya bersedia menuruti apa saja keinginan kamu.)
seja "Urang hayang pisan ngasaan kumaha rasana
(halus), bobogohan!"
hayang, (Saya sangat ingin merasakan bagaimana rasanya
ménta pacaran.)
"Cik ménta duit lah keur meuli béas!"
(Minta uang lah untuk beli beras.)
Harepan muga- "Muga-muga manéh gancang katarima gawé."
Harapan muga, (Semoga kamu cepat diterima kerja)
 mugia "Mugia Nyai teu bendu ka abdi."
(halus), (Semoga Nyai tidak marah kepada saya.)
pamugi "Pamugi ieu pamasihan simkuring téh teu ditolak."
(halus) (Semoga ini pemberian tidak ditolak.)
Kekhawatiran/ "Boa-boa jelema nu peuting nganjang ka imah
ketidakpastian kuring téh rék maling euy?"
(Jangan-jangan yang tadi malam datang ke rumah
saya mau maling?"
boa-boa, "Jigana kuring teu bisa miluan euy, dititah tugas
jigana, ka luar kota."
bisa jadi, (Sepertinya saya tidak bisa ikut, disuruh tugas ke
meureun luar kota.)
"Meureun Néng Fitri matak mutuskeun kuring ge,
gara-gara kuring sok deukeut jeung awéwé séjén."
(Mungkin Neng Fitri mutusin saya, gara-gara saya
sering dekat sama perempuan lain.)

8 BASA SUNDA PANGAJARAN 13 : Wawaran

Nepikeun Kecap wawaran asalna tina basa kawi nu hartina embaran

wawaran atawa bewara
Dina basa Indonesia disebut pengumumam
Gunana/fungsi  Pikeun nepikuen beja/hal ti hiji jalma atawa ti hiji insatnasi
kanu lian
Cara nepikeun a. cara omongan (lisan)
wawaran b. cara lisan
c. bisa oge gabungan gambar jeung tulisan
Iklan /reklame Mangrupa salah sahiji conto wawaran nu mindeng ( sering) ka
panggih ku balarea
Parawargi warga RT 03!
Sakumaha nu kauninga, dina danget ieu warga di
lingkungan urang parantos aya tiluan anu katerap
panyakit “demam berdarah”.
Kantenan baé urang kedah énggal-éngal nyegah ieu
panyakit sateuacan nyebar ka mana-mana. Upami
diantep tangtos bakal beuki seueur warga anu janten
korban.
Jalaran kitu, énjing dinten Minggu tabuh dalapan,
sakumna warga di lingkungan RT 03 kedah ngiring
kagiatan gotong royong beberesih. Urang badé meresihan
solokan sareng tempat-tempat anu biasa dipaké tempat
nyayang reungit. Sakantenan éta tempat-tempat reungit
téh ku urang badé disemprot nganggo DDT supados
reungitna musna sama sekali.
Sakumna warga mugi nyandak parabot ti bumina masing-
masing, kayaning: pacul, arit, sapu, sareng nu sanésna.
Sakitu wawaran ti sim kuring salaku RT 03. Natur nuhun
kana perhatosan ti warga sadayana.

Wangun kalimah wawaran Kecap Kalimah wawaram

Kalimah Sok disebut kalimah berita angkat
wawaran Kalimah berita nyaeta kalimah babaturan
nu gunana pikeun nepikeun calik
informasi atawa mere beja ka darmawisata
batur embungeun /(tidak mauan)
Biasana ditungtungkan ku tanda gancang pisan
 titik (.). hareureuy /(bercanda)
ngimpi
jalma

Fungsi kalimah
Kalimah Kalimah wawaran nyaéta kalimah anu eusina ngawawarkeun méré béja ka nu lian  Manéhna keur indit ka
Wawaran tur miharep résponsi nu mangrupa panitén wungkul. Dina basa tulisan biasa Jakarta.
ditungtungan ku peun (.), ari dina basa lisan boga lentong.  Sumuhun, leres ieu bumina
Wa Haji mah.
Kalimah Kalimah pananya nyaéta kalimah anu eusina nanyakeun hiji perkara ka jalma lian  Manéhna téh mahasiswa
Pananya sarta miharep résponsi nu mangrupa jawaban. Dina basa tulisan ditungtungan ku UPI Bandung?
tanda pananya (?), ari dina lisan boga lentong.  Dimana meuli buku téh?
Kalimah Panitah nyaéta kalimah anu dipaké pikeun  Punten pangmésérkeun cai!
nitah batur sangkan ngalakukeun
Kalimah paréntah nyaéta kalimah anu eusina pikeun maréntah batur sangkan milampah

hiji hal.
Kalimah pangajak nyaéta kalimah anu dipaké pikeun  Mangga atuh urang tuang
pagawéan, atawa miharep résponsi nu mangrupa tindakan. Sina basa tulisan sok

ngajak jalma lian ngarah digawé heula!

babarengan.
Kalimah pangharepan kalimah anu eusina ngébréhkeun  Muga-muga baé baé kuring
ditungtungan ku tanda panyeluk (!), ari dina basa lisan mibanda lentong.

harepan lumangsungna peristiwa. jadi munggah haji taun

ayeuna!
Kalimah kalimah anu eusina pikeun nyarék Ulah garelut waé atuh!
panyaram/panyarék jalma lian sangkan ulah migawé
pagawéan
Kalimah pangwawadi kalimah anu eusina nganjurkeun  saéna mah pami badé
atawa ngawawadian jalma lian mondok lapor heula ka !
Kalimah Paréntah

sangkan ulah migawé pagawéan.

Kalimah pangjurung kalimah anu eusina ngajurungkeun  Geuwat atuh bisi kaburu
Aya rupa-rupa kalimah paréntah kayaning:

jalma pikeun migawé pagawéan hujan!

Kalimah Salam kalimah anu wangunna  Wilujeng énjing!
kalimah anu eusina ngébréhkeun rasa (émosi)

matok, biasana dipaké  Assalamualaikum!

nalangsa, kagét, geuleuh, reueus, jst. Dina

waktu tepung jeung jalma

panyaturna, upamana waé rasa gumbira,

basa tulisan sok ditungtungan ku tanda

lian, boh ngamimitian boh

Kalimah Panyeluk/(Interjéksi

mungkaskeun omongan.
Kalimah kalimah panyeluk nu  Asép!
Panggentra diwangun ku nyebut ngaran,  Pa Guru!
(vokatif) gelar, sesbutan, atawa  Béca!
pangkat geusan manggil
atawa ngagentraan jalma
lian
Kalimah kalimah panyeluk anu  Aduh!, Euleuh!,
panyeluk (!)

Anteuran ngébréhkeun rasa panyatur, Asyik!

biasana tumali jeung
kanyeri, kareueus,
kakeuheul, antusiasme, jst.
8 BASA SUNDA PANGAJARAN 14 : Nyusun Rarancang Kagiatan

Rarancang Nyaeta rangkay atawa 1. Sabarah rupa kagiatanana

kagiatan wincikan (rincian) perkara nu 2. Iraha waktuna (poe/tanggal)
rek dipigaw 3. Jam sabaraha lumangsungna
Biasana dina ngarancang hiji 4. Naon kagiatanana
kagiatan teh kudu 5. Katerangan
merhatikeun hal-hal:
Nengetan (memperhatikan) rarancang kagiatan
No . Poe/Tanggal Waktu Kagiatan katerangan
1 Senen 20:00-20:45 Sadaya murid kempel dilapangan kanggo
12 Januari persiapan berangkat
2011 21:00 Sadaya paserta study tour kaluar tikampus Lebet kana bus masing masing anu
smpn 5, tos di tangtukeun ku panitia
21:30 Bus berangkat ka Jakarta.
2 Salasa 4:00 – 7:00 Nepi ka Jakarta tempat anu panghelana di
11 Januari jugjug nyaeta Masjid Istiqlal.
2011 Istirahat sareng sholat shubuh berjama’ah.
07:00 Siap-siap angkat ka Museum Nasional
08.00 –9:00 Sakabeh rombongan study tour Smpn5 Dipasihan pancen kanggo naliti
tasikmalaya nepi ka Museum Nasional. barang-barang titinggal sajarah
jaman baheula.
9:00 –9:30 Kagiatan diteraskeun ka Museum Bank
Indonesia
09.30 -1200 Nepi deui ka Museum Bank Indonesia, Di dinya para peserta di ajak
ningali jenis-jenis artos anu jaman
baheula, emas batangan, jsb.
12:00 -1:00 Sasarap heula nepi karengse,
1:00 -14.30 Ngalaksanakeun kagiatan study banding di
smpn1jakarta sareng sholat lohor
15.00 -16:00 Kagiatan di tuluykeun ka planetarium Peserta lebet ka salah sahiji
Di dinya di jelaskeun oge jenis-jenis zodiak, ruangan sapertos bioskop, di dinya
bintang, kaayaan bulan sareng matahari, sareng di jelaskeun planet-planet anu aya
di gambarkeun kaayaan di waktos wengi di angkasa, sapertos merkurius,
venus, bumi, mars, jupiter,
saturnus, uranus, neptunus, sareng
pluto.
16:00 -18.00 Kagiatan di tuluykeun shoping tour ka ITC
22.00 Istirahat di slahsahiji hotel anu aya di serpong
rebo 07.00 WIB Peserta sarapan di Hotel
12 Januari
20
08.00 Chek out ti Hotel Dipasihan waktos kanggo renang
Angkat ka atlantis water park. sareng balanja souvenir sapertos
acuk khas oleh- oleh atlantis,
sandal, kantong, jsb.
12.00 -13.00 Makan siang
13:00 -17:30 Kagiatan dilajengkeun wisata ka Dufan Tiasa nyobian wahana rupa – rupa
kaulinan anu aya di Dufan, saperti
Hysteria, Arung Jeram, Halilintar,
Alap - Alap, Bianglala, Kora - Kora,
Kicir - Kicir, Istana Boneka, Poci -
Poci, Tornado, jsb. Di Dufan oge
tiasa balanja saperti Kaos, Sandal,
jsb. Khas Dufan sareng Ancol.
 19.00 -22.00 Kagiatan dilajengkeun Live Musik sareng makan
malam di Restaurant anu caket Dufan nyaeta
Restaurant Simpang Raya Resto
22:00 Sakabeh peserta baralik deui ka Tasikmalaya
4:30 Peserta stody tour ka Jakarta ti SMPN 5
Tasikmalaya dugi ka campus SMPN 5
Tasikmalaya

Mikaweruh Nyaeta kalimah nu caritaanana (C ) Manehna meuli buku di Gramedia.

kalimah merlukeun objek (0) J C O K
Kalimah transitif
transitif Barudak keur maca buku di perpustakaan.
jeung J C O K
intransitif Nyaeta kalimah nu caritaanana (C ) Lanceukna indit.
teu merlukeun objek (0) J C
Klaimah intransitif
Ni imas ceurik di kamarna.
J C K
8 BASA SUNDA PANGAJARAN 15 : Sisindiran

Sisindirian Kausup karya 1. Padalisan kahiji Mangrupa cangkang

(pantun) sastra puisi 2. Padalisan kadua
buhun nu umuna 3. Padalisan katilu Mangrupa eusina
dina sapadana 4. Padalisan kaopat
diwnagun ku opat Diwangun ku 8 suku
padalisan  Sapadalisan
kecap
Rupa-rupa  Sisindiran nu papak phuna 1. Silih asih/‘kasih Mihapé sisir jeung minyak
sisindiran (3) tur margaluyu sayang’, Kadé kaancloman
 Appak puh8una/ rata 2. Piwuruk/ ‘pepatah’, leungeun.
hareupna (kecap mimiti dina 3. Sesebred/‘humor’. Mihapé pikir jeung niat
padalisan kahiji dibalikan
Kadé kaangsonan
deungeun.
deui dina padalisan ka tilu.,
jeung kecap mimiti padalisan
1. Rarakitan ka dua dibalikan deui dina
padalisan ka opat
 Margaluyu (sasaruan
purwakanti dina padalisan
kahiji jeung ka tilu, padalisan
kadua jeung ka opat
 Dumasaran kana sipatna
kabagi 3
Paparikan téh nyaéta wangun Ari jumlah padalisan Boboko ragrag di imah
sisindiran. dina sapadana, kudu Ninggang kana pileuiteun
Kecap paparikan asalna tina jengkep: dua, opat, Mun bogoh montong ka
kecap ”parék” anu hartina genep, dalapan, jst. sémah
”deukeut”. Satengahna tina
Ari anggang sok
leungiteun
Paparikan diwangun ku jumlah padalisan téh
4. Paparikan cangkang jeung eusi, anu cangkangna,
padeukeut sorana, sarta satengahna deui
murwakanti laraswekas dina eusi.
unggal padalisanna. Ari réana engang
dina unggal padalisan
umumna dalapan
engang.
 Wawangsalan téh nyaéta  Nilik kana wangunna, • Teu beunang di hurang
sisindiran anu diwangun ku wawangsalan téh sawa,teu beunang
cangkang jeung eusi. diwangun ku dua dipikameumeut: hartina
 Dina sindir diwangun deui ku padalisan: ‘Simeut’
cangkang jeung wangsal. a. sapadalisan • Belut Sisit saba darat
5. Wawangsal  Anu dijieun wangsalna téh sindir,
kapiraray siang wengi: :
harti ‘ Oray’
an tara ditétélakeun, tapi kudu b. sapadalisan
• Teu beunang di
ditéangan tina bagian eusi. deui eusi.
rangkong kolong,teu
 Wangsal téh sok murwakanti  Jumlah engang dina beunang dipikahayang :
jeung salah sahiji kecap anu unggal padalisan hartina ‘Hayam’.
aya dina bagian eusi téa. nyaéta dalapan
engang.
 Sili-asih
Rarakitan Mihapé sisir jeung minyak,
Kadé kaanloman leungeun,
Mihapé pikir jeung niat,
Kadé kaangsonan dengeun.
Piwuruk
Lamun dayang dahar noga,
Kudu daék nya meulina.
Lamun haying asup sorga,
Kudu getol nya sholatna.
Sesebred
Aya budak mawa casan,
Ngan hanjakal teu dibeli.
Aya budak gelis pisan,
Ngan hanjakal tara mandi.

Daék sotéh ka Cikonéng, Lamun urang ka Cikolé, Majar manéh cengkéh konéng,
Ka Cisitu mah teu purun. Moal hésé tumpak kahar. Kulit peuteuy dina nyiru.
Daék sotéh ka Nyi Onéng, Lamun urang boga gawé, Majar manéh lengkéh konéng,
Ka nu itu mah teu purun. Moal hésé barang dahar. Kulit beuteung mani nambru.

Sapanjang jalan Soréang,
Moal weléh diaspalan.
Sapanjang tacan kasorang,
Moal weléh diakalan.
Hayang teuing buah hiris,
Teu bisa ngasakanana.
Hayang teuing ka nu geulis,
Teu bisa ngakalanana.
Paparikan Leuleupeutan leuleumeungan,
Ngarah kékéjoanana.
Deudeukeutan reureujeungan,
Ngarah téténjoanana.
Sing getol nginum jajamu,
Nu guna nguatkeun urat,
Sing getol néangan élmu,
Nu guna dunya ahérat.
Ti batan mawa pedang,
Mending gé mawa ragaji.
Ti batan ulin bagadang,
Mending gé diajar ngaji.
Hayang pisan geura dahar,
Ngan taya réncang sanguna.
Hayang pisan jadi beunghar,
Ngan kudu getol usahana.
Rarasaan ngala mayang,
Teu nyaho cangkeuteuk
leuweung.
Rarasaan konéng umyang,
Teu nyaho cakeutreuk hideung.
Aya listrik di masigit,
Hanjakal moncor ka kolong.
Aya istri jangkung alit,
Hanjakal tonggongna bolong.
Cau naon cau naon,
Cau kulutuk di juru.
Bau naon bau naon,
Bau hitut nu di juru.

Meuncit meri dina rakit, Ka kulah nyiar kapiting, Itu gunung ieu gunung,
Boboko wadah bakatul. Ngocok-ngocok bobodasna. Diadukeun pakbeledug.
Lain nyeri ku panyakit, Ulah sok liar ti peuting, Itu pundung ieu pundung,
Kabogoh direbut batur. Osok loba gogodana. Marebutkeun mojang budug.

Cau ambon dikorangan, Aya manuk dina pager,

Kanyéré ka pipir-pipir. Na sukuna aya bola. Poé Saptu poé Kemis,
Lalaki ambon sorangan, Lamun urang hayang pinter, Poé Kemis jeung Jumaah.
Awéwé teu mikir-mikir. Kudu getol ka sakola. Itu saha muril kumis,
Kumisna panjang sabeulah.
Samping hideung dina bilik, Baju kutud heureut pola,
Kumaha nuhurkeunana. Dikelin teu dijalujur. Daun hiris dibeungkeutan,
Abdi mineung ka nu balik, Lamun téh cucud sakola, Dibawa ka juru leuit.
Kumaha nuturkeunana. Arisin balik ka lembur. Anu geulis ngadeukeutan,
Hayangen dibéré duit.
Wawangsalan -méga beureum surupna geus burit, ngalanglayung panas pipikiran. (layung)
-cikur jangkung jahé konéng, naha teu palay tepung. (panglay)
-sim abdi mah ngabeunying leutik, ari ras cimataan. (amis mata)
-gedong tengah laut, ulah kapalang nyabéla. (kapal)
-paripaos gunting pameulahan gambir, kacipta salamina. (kacip)
Nulis gaya basa Gaya basa rakitan basa (kalimah) nu dipaké sangkan nimbulkeun pangaruh (éfék) anu leleb karasana
sindir jeung gaya ka nu maca atawa nu ngadangukeun, ku jalan ngabandingkeun hiji barang jeung barang
basa ocon séjénna.
Gaya basa, ceuk istilah séjén, mangrupa plastis-stilistik , nya éta lamun dipaké nyarita
atawa dilarapkeun dina kalimah, éstu matak jadi mamanis basa, écés témbrés beunang
rasa basana
1. Gaya basa Omongan anu teu togmol, 1. Ngomong dua omonganana Naha jang datang téh subuh-subuh
sindir/alégori dibalibirkeun (teu (ironi) sabalikna tina teuing? (kabeurangan)
poksang). maksudna.
Gaya bahasa menyatakan 2. Seukeut nu eusina nyawad Teu sangka getol geuning putra ibu
dengan cara lain, melalui (sinisme) ku jalan lemes. téh (kedul).
kiasan atau penggambaran 3. Nyungkun eusina nyawad Béakeun dahareun téh kabéh,
yang sangat terasa efek (sarkasme) atawa ngawada. kajeun batur mah teu kabagéan ogé
puitisnya untuk
menggambarkan keadaan
atau objek.
2. Baya basa nya éta gaya basa anu ngagunakeun kecap Jang, pangmeulikeun Gudang garam.
ocon/ ngaran salasahiji barang pikeun nyebut Di imah euweuh cai euy, sanyo-na ruksak.
metonomia barang séjén anu aya patalina sacara logis.!
pengungkapan berupa penggunaan nama
untuk benda lain yang menjadi merek, ciri
khas, atau atribut.

II. Wanda kalimah (tipe kalimah )

A. Fungsi kecap dina basa Sunda aya opat
1. Jejer Nya eta jalma atawa kecap barang nu ngalakukeun
Subjek pagawean (dina kalimah aktif)
Nya eta jalma atawa kecap barang nu kakeunaan pagawean
(dina kalimah pasif)
2. Caritaan Nyaeta pagawean anu dilakukeun ku jejer (kalimah aktif)
Predikat Nyaeta pagawean anu dilakukeun pangrandap/onjek
(kalimah pasif)
3. Pangrandap Jalam atawa kecap barang nu kakeunaan pagawean (kalimah
Objek aktif)
Jalam atawa kecap barang nu ngalakukeun pagawean
(kalimah pasif)
4. Katerangan Katerangan waktu – waktu lumangsungna pagawean
Keterangan Katerangan tempat - tempat lumangsungna pagawean

Wanda kalimah (tipe kalimah )

Kalimah nu sakrunag- Kalimah sampuran nu jejerna mieheulaan
1. Kalimah
kurnagna diwnagun ku caritaan
susun baku
jejer (J), jeung Anakna bageur pisan.
(normal)
Kalimah caritaan (C) bisa J C
B. Wanda sampurna ditambah objek (O) Kalimah sampurna nu caritaanana mieheulaan
2. Kalimah
kalimah dina jeung katerangan (K) jejr/nu jejerna aya sapandeurieun caritaan
susun balik
basa Dunda Bageur pisan anakna teh.
(inverse)
aya 2 rupa C J
Kalimah nu nag diwangun ku salah sahiji Bapana!
Kalimah
unsur kalimah. Diuk!
teu
Bisa mangrupa unsur jejer, caritaan, Bukuna.
sampurna
objek, atawa katerangan wungkul Ku sah?