Professional Documents
Culture Documents
Tema3 PDF
Tema3 PDF
r
f (x)
f (x)
f (x0 )
x0 x x x
f (x) − f (xo )
Se existe lı́m , a recta r que pasa por (xo , f (xo )) e ten por pendente dito lı́mite, recibe o nome
x→xo x − xo
de recta tanxente á gráfica de f en (xo , f (xo )).
f (x) − f (xo )
Definición 1. Diremos que a función f é derivable en xo se existe o lı́mite lı́m .
x − xo
x→xo
df
En caso de existir, dito lı́mite chámase derivada de f en xo e denótase por f 0 (xo )
ou dx (xo ).
Diremos que f é derivable en (a, b) se f é derivable en cada punto do intervalo (a, b).
Observación. Se f é derivable en xo , f 0 (xo ) é, pois, a pendente da recta tanxente á gráfica de f en (xo , f (xo )).
A ecuación desta recta é logo y = f 0 (xo )(x − xo ) + f (xo ).
Exemplos 2. 1. A función f : R → R definida por f (x) = x2 é derivable en R. Vexamos que f 0 (xo ) =
2xo , para todo xo ∈ R:
f (x) − f (xo ) x2 − x2o (x − xo )(x + xo )
lı́m = lı́m = lı́m = lı́m x + xo = 2xo
x→xo x − xo x→xo x − xo x→xo x − xo x→xo
2. A ecuación da recta tanxente á gráfica da función f (x) = x2 no punto (3, 9) é y = f 0 (3)(x−3)+f (3) =
6(x − 3) + 9, isto é y = 6x − 9.
1
2 Matemáticas
Observación. Unha función pode ser continua nun punto e non ser derivable nel, por exemplo f (x) =| x | é
continua en R e non é derivable en 0.
Facendo cálculos similares os do exemplo 2.1 podemos obter as derivadas das funcións elementais seguin-
tes:
Proposición 5. Se f, g : (a, b) ⊂ R → R son derivables en xo ∈ (a, b), tamén son derivables as funcións f +g,
λf (con λ ∈ R), f g e fg (se g(xo ) 6= 0). Ademais:
a) (f + g)0 (xo ) = f 0 (xo ) + g 0 (xo ) b) (λf )0 (xo ) = λf 0 (xo )
0 f 0 (xo )g(xo ) − f (xo )g 0 (xo )
c) (f g)0 (xo ) = f 0 (xo )g(xo ) + f (xo )g 0 (xo ) d) fg (xo ) =
(g(xo ))2
6x4 − 3x + 2 3 3 4 2
0 (x) = (24x − 3)(x − 4) − (6x − 3x + 2)3x =
2. Se f (x) = , entón f
x3 − 4 (x3 − 4)2
6 3 2
6x − 90x − 6x + 12
(x3 − 4)2
Exercicio 7. Calcula as rectas tanxentes ás gráficas das seguintes funcións no punto indicado:
a) f (x) = sen x no punto ( −π
2 , −1) b) f (x) = ln x no punto (1, 0)
6x4 − 3x + 2
c) f (x) = 6x4 − 3x + 2 no punto (0, 2) d) f (x) = no punto (1, −5
3 )
x3 − 4
Departamento de Matemáticas
Matemáticas 3
Se D(p) é a cantidade demandada dun ben a precio p, dividirı́amos a variación da demanda entre a variación
dos prezos:
D(p)−D(po ) p−po
D(po ) : po = D(p)−D(p
p−po
o) po
D(po )
po 0
no lı́mite obtemos a variación relativa, logo a elasticidade da demanda é Ep D(po ) = D(po ) D (po )
Exemplos 9. 1. Sexa f (x) = (x2 − 3x)4 . Se tomamos h(x) = x4 e g(x) = x2 − 3x, observamos que,
como h (x) = 4x3 e g 0 (x) = 2x + 3, entón
0
Exercicios
1. Calcula a derivada das seguintes funcións:
√ x3 2t 3
5 cos 3t
A(x) = x2 F (t) = p(x) = 2 C(t) =
cos 5t 2x − 8 t−1
√ 1 − cos x
g(x) = e−2x − 2x3 B(t) = t2 ln 1t α(a) = arc tg 3a U (x) =
sen x
k(x) = (5x2 − x)cos x W (t) = sen e−2t γ(x) = sen3 x cos x2 T (r) = 1
r cos r2r−1
Departamento de Matemáticas
4 Matemáticas
1. Diremos que xo ∈ A é un mı́nimo relativo de f se existe r > 0 tal que f (x) ≥ f (xo ), para todo
x ∈ (xo − r, xo + r) ∩ A.
2. Diremos que xo ∈ A é un máximo relativo de f se existe r > 0 tal que f (x) ≤ f (xo ), para todo
x ∈ (xo − r, xo + r) ∩ A.
Exemplos 11. 1. f (x) =| x | ten en xo = 0 un mı́nimo porque f (x) =| x |≥ 0 = f (0), para todo x ∈ R.
2. A función h(x) = −x2 + 7 ten en xo = 0 un máximo porque h(x) = −x2 + 7 ≤ 7 = h(0), para todo
x ∈ R.
Proposición 12. Se f : [a, b] ⊂ R → R é continua en [a, b], f ten máximo e mı́nimo en [a, b], é decir, existen
x1 , x2 ∈ [a, b] tales que f (x1 ) ≤ f (x) ≤ f (x2 ), para todo x ∈ [a, b].
Observación. 1. Este resultado dános unha condición necesaria para a existencia de extremos, pero non
suficiente: a función f (x) = x3 é derivable en xo = 0 e f 0 (0) = 0, pero non ten un extremo nese
punto.
2. É fundamental que o punto xo sexa interior, é dicir, que xo ∈ (a, b): a función f : [0, 1] ⊂ R → R
definida por f (x) = x ten un máximo en xo = 1 e f 0 (1) = 1 6= 0.
3. Á vista das observacións anteriores, os posibles extremos dunha función f : [a, b] ⊂ R → R serı́an:
Teorema 14 (Teorema de Rolle). Sexa f : [a, b] ⊂ R → R unha función continua en [a, b] e derivable en (a, b).
Se f (a) = f (b), entón existe c ∈ (a, b) tal que f 0 (c) = 0.
Exercicio 15. Interpreta xeometricamente este teorema e fixate como afirma que, se a recta que une os puntos
(a, f (a)) e (b, f (b)) é paralela ó eixo x, entón existe polo menos un punto c ∈ (a, b) tal que a recta tanxente á
gráfica de f en (c, f (c)) é, tamén, paralela ó eixo x.
Teorema 16 (Teorema do valor medio). Se f : [a, b] ⊂ R → R é unha función continua en [a, b] e derivable en
f (b) − f (a)
(a, b), entón existe c ∈ (a, b) tal que f 0 (c) = .
b−a
Departamento de Matemáticas
Matemáticas 5
f (b)−f (a)
Demostración.-Considereraremos a función g : [a, b] ⊂ R → R, g(x) = f (x) − b−a (x − a).
f (b)−f (a)
Temos que g(a) = f (a) e g(b) = f (b) − b−a (b− a) = f (b) − f (b) + f (a) = f (a), e ademáis g é
unha función continua en [a, b] e derivable en (a, b).
Ası́ podemos aplicar o Teorema de Rolle a g en [a, b] e obtemos que existe c ∈ (a, b) tal que g 0 (c) = 0.
Como g 0 (x) = f 0 (x) − f (b)−f
b−a
(a)
, este valor c verifica que f 0 (c) = f (b)−f
b−a
(a)
.
Exercicio 17. Interpreta xeometricamente este teorema e fixate como afirma que existe polo menos un punto
c ∈ (a, b) tal que a recta tanxente á gráfica de f en (c, f (c)) é paralela á recta que une os puntos (a, f (a)) e
(b, f (b)).
Proposición 18. Sexa f : [a, b] ⊂ R → R unha función continua en [a, b] e derivable en (a, b).
Observación A función f (x) = x3 é estritamente crecente e, nembargantes, f 0 (0) = 0. É dicir, non se ten o
recı́proco do apartado 3 (nin, de xeito análogo, do 5) da proposición.
Observación Se as funcións f 0 e g 0 siguen estando nas condicións da regra de L’Hôpital, esta pode aplicarse
de novo a ditas funcións.
sen x cos x
Exemplos 20. 1. lı́m = 1, porque lı́m 1 = 1.
x→0 ln(x + 1) x→0
(x+1)
x 1
2. lı́m = 1, xa que lı́m = 1.
x→0 tg x x→0 1 + tg2 x
1
ln x x
3. lı́m √ = 2, pois lı́m 1 = 2.
x→1 x − x x→1 1 − √
2 x
2x − 5x 2x ln 2 − 5x ln 5
4. lı́m = ln 25 , porque lı́m = ln 2 − ln 5 = ln 25
x→0 x x→0 1
f 0 (x)
Observación. 1. Debemos ser coidadosos ó aplicar a Regra de L’Hôpital, xa que se o lı́m non
x→xo g 0 (x)
f (x) x2 sen x1
existe, non nos asegura que podamos concluir que non existe lı́m . Por exemplo, o lı́m
x→xo g(x) x→0 sen x
vale cero pero, se aplicamos a regra de L’Hôpital a este cociente, o lı́mite do cociente das derivadas non
existe.
2. O mesmo resultado é válido se se trata de lı́mites nos que x tende a ±∞ en lugar de a un valor concreto,
e tamen se pode aplicar a lı́mites laterais ou cando ` é ±∞.
Departamento de Matemáticas
6 Matemáticas
x3 3x2 6x 6
Exemplos 21. 1. lı́m x
= lı́m x
= lı́m x 2
= lı́m x =0
x→+∞ 2 x→+∞ 2 ln 2 x→+∞ 2 (ln 2) x→+∞ 2 (ln 2)3
x−1
x−1 ln x+1 x+1−x+1
−2x2
lı́m x ln = lı́m x + 1 = lı́m x−1 (x+1)2
= lı́m = −2
x→∞ x+1 x→∞ 1 x→∞ −1 x→∞ x2 − 1
x2
x
f (x)−g(x) 1 1
f (x)g(x) g(x) − f (x)
4. Se lı́m f (x) = +∞ e lı́m g(x) = +∞, entón considerando f (x) − g(x) = 1 = 1 ,
x→xo x→xo
f (x)g(x) f (x)g(x)
resultarı́a unha indeterminación á que se lle pode aplicar a Regra de L’Hôpital. Por exemplo,
1 cos x sen x − x cos x
lı́m − = lı́m = 0,
x→0 x sen x x→0 x sen x
que obténse aplicando varias veces a regra de L’Hôpital.
Exemplo 22. Se en lı́m (f (x))g(x) = A presentase unha indeterminación do tipo “00 ”, “∞0 ” ou ‘1±∞ ”, e,
x→xo
se fose posible aplicar logaritmos a esta igualdade, teriamos que ln A = lı́m g(x) ln f (x) resultarı́a ser unha
x→xo
indeterminación á que se lle pode aplicar a Regra de L’Hôpital. Por exemplo:
Sexa A = lı́m xx . Entón,
x→0
1
ln x
ln A = ln( lı́m xx ) = lı́m ln(xx ) = lı́m x ln x = lı́m = lı́mx
= lı́m −x = 0
x→0 x→0 x→0 x→0 1 x→0 −1 x→0
x x2
Exercicios
1. Calcula os seguintes lı́mites :
sen 2x xex cos2 6x cos2 x − 1
lı́m (x − 1) ln(x − 1) lı́m lı́m lı́m
x→1+ x→0 sen 3x x→0 e2x − 1 x→0 x2
√ √
1 1 x a + 2x − a + x arc tg x sen x
lı́m − lı́m lı́m lı́m
x→0 x sen x x→0 x + sen x x→0 x x→0 x
1 tg 3x ln tg 2x x
e −1
lı́m x x lı́mπ lı́m lı́m
x→+∞ x→ 2 tg x x→0 ln tg x
+ x→+∞ ln(ex + x)
1 (2 − x)ex − x − 2 x + sen x
lı́m (1 + x) x lı́mπ tg 2x ln tg x lı́m lı́m
x→0 x→ 4 x→0 x3 x→+∞ x + cos x
ln(cos ax) 1 x + 5 + sen x ex + sen x
lı́m lı́m (arc tg x) ln x lı́m lı́m
x→0 ln(cos bx) x→0+ x→+∞ x − 5 + cos x x→+∞ ex + cos x
Departamento de Matemáticas
Matemáticas 7
E ası́ sucesivamente, é dicir, se n ∈ N e f n−1) : (a, b) ⊂ R → R é unha función derivable en (a, b),
defı́nese a función derivada n-ésima de f ou derivada de orde n de f , f n) : (a, b) ⊂ R → R , como a función
derivada de f n−1) .
Exemplos 24. 1. Se f (x) = x4 − 8x2 − 5, entón f 0 (x) = 4x3 − 16x, f 00 (x) = 12x2 − 16, f 000 (x) = 24x,
f (x) = 24 e f n) (x) = 0, para todo n > 4.
4)
Departamento de Matemáticas
8 Matemáticas
3. Supoñamos que queremos dar un valor aproximado do número e usndo un polinomio de Taylor. Calcu-
lemos primeiro, por exemplo, o polinomio de Taylor de grao 4 de f (x) = ex en x = 0.
1 00 1 1 x2 x3 x4
P4 (x) = f (0) + f 0 (0)x + f (0)x2 + f 000 (0)x3 + f 4) (0)x4 = 1 + x + + +
2! 3! 4! 2 6 24
1 1 1
Entón, unha aproximación de e é P4 (1) = 1 + 1 + 2 + 6 + 24 = 2, 70833.
c
O teorema de Taylor asegŕuanos que o erró que cometemos con esta aproximación vén dado por e5! , para
algún valor de c entre 0 e 1. Non sabemos cal é exactamente este valor c, pero podemos acotar o erro
c
cometido do seguinte xeito: Como 0 < c < 1, entón e0 < ec < e < 3 e, ası́, e5! < 5!3 = 0, 025.
Por tanto obtivemos unha aproximación do número e con un erro menor de 0, 025. (Lembra que e =
2, 7182818...)
Exercicios
1. Obtén o polinomio de Taylor de grado 4 no punto x0 = 1 para a función f (x) = ln x.
2. Obtén os polinomios de Taylor de grado n, no punto x0 = 0, para as funcións f (x) = cos x e g(x) =
sen x.
Tamén estudamos, a partir do signo da primeira derivada, o crecemento e decrecemento dunha función o que nos
permitı́a, á súa vez, localizar extremos dunha función diferenciable. Outro resultado que nos permite asegurar
se un punto é ou non un extremo dunha función é o seguinte:
Proposición 29. Sexan f ∈ C n ((a, b)) e xo ∈ (a, b) de xeito que f k) (xo ) = 0, para todo k = 1, . . . , n − 1 e
f n) (xo ) 6= 0. Entón:
Departamento de Matemáticas
Matemáticas 9
4 − 2x 2x(3 − x)
f 0 (x) =
p
x(4 − x) + x p =√
2 x(4 − x) 4x − x2
que só se anula cando x = 3. Para saber se este punto é ou non un extremo de f estudamos o signo da
primeira derivada:
Entón, x = 3 é un máximo de f .
y
p
y f (x) = x x(4 − x)
5
2
4
1
3
1 2 3 x
2
-1
2x(3 − x)
f 0 (x) = √ 1
4x − x2
-2
1 2 3 4 x
Exercicios
1. Sexa f (x) = |x|. ¿Ten f algún extremo no intervalo [−1, 2]?
1
2x ex
2. Calcula os extremos das funcións f (x) = arc tg 1+x2
e g(x) = 1 .
1+e x
Departamento de Matemáticas
10 Matemáticas
1. f é convexa en I se, para cada x, y ∈ I e cada t ∈ [0, 1], se verifica que f (tx + (1 − t)y) ≤ tf (x) +
(1 − t)f (y).
2. f é cóncava en I se, para cada x, y ∈ I e cada t ∈ [0, 1], se verifica que f (tx + (1 − t)y) ≥ tf (x) +
(1 − t)f (y).
Se as desigualdades anteriores son estritas dise que a función é estritamente convexa ou estritamente cónca-
va respectivamente.
Observación. Tendo en conta que se t toma todolos valores do intervalo [0, 1], entón (X(t), Y (t)) = (tx +
(1 − t)y, tf (x) + (1 − t)f (y)) é o segmento que une os puntos (x, f (x)) e (y, f (y)), vemos que unha función é
convexa se, e só se, a imaxe por f do segmento [x, y] queda por debaixo da recta que une (x, f (x)) e (y, f (y))
como se ve na figura adxunta.
Do mesmo xeito, unha función é cóncava se, e só se, a imaxe por f do segmento [x, y] queda por derriba da
recta que une (x, f (x)) e (y, f (y)).
f (x)
f (tx + (1 − t)y)
x tx + (1 − t)y y
Proposición 32. Se f : (a, b) ⊂ R → R é unha función convexa en (a, b), entón f é continua en (a, b).
Análogamente, se f é cóncava.
Definición 33. xo ∈ (a, b) dise que é un punto de inflexión de f : [a, b] ⊂ R → R se existe r > 0 tal que f é
convexa (resp. cóncava) en (xo − r, xo ) e cóncava (resp. convexa) en (xo , xo + r).
Proposición 34. Sexa f ∈ C 2 ((a, b)), se xo ∈ (a, b) é un punto de inflexión de f , entón f 00 (xo ) = 0.
Observación Este resultado dános unha condición necesaria para que xo ∈ (a, b) sexa un punto de inflexión
dunha función de clase 2. Non nos dá unha condición suficiente: a función f (x) = x4 verifica que f 00 (0) = 0
e, aı́nda ası́, xo = 0 non é un punto de inflexión.
Proposición 35. Sexa f : (a, b) ⊂ R → R unha función derivable en (a, b). Entón
1. f é convexa en (a, b) se, e só se, f (y) ≥ f (x) + f 0 (x)(y − x), para todo x, y ∈ (a, b).
2. f é cóncava en (a, b) se, e só se, f (y) ≤ f (x) + f 0 (x)(y − x), para todo x, y ∈ (a, b).
Se as desigualdades anteriores son estritas, estas caracterizan as funcións estritamente convexas ou estrita-
mente cóncavas respectivamente.
Departamento de Matemáticas
Matemáticas 11
Observación. Tendo en conta que T (y) = f (x) + f 0 (x)(y − x) é a recta tanxente a f no punto (x, f (x)), unha
función é cóncava se, e só se, para cada y ∈ [a, b] se ten que f (y) ≤ T (y); é dicir, se, e só se, a recta tanxente
á f en cada punto queda por derriba da gráfica de f . Do mesmo xeito, unha función é convexa se, e só, a recta
tanxente á f en cada punto queda por debaixo da gráfica de f .
3. Se f 00 (x) > 0, para todo x ∈ (a, b), entón f é estritamente convexa en (a, b).
4. Se f 00 (x) < 0, para todo x ∈ (a, b), entón f é estritamente cóncava en (a, b).
Observación O recı́proco dos apartados 3 e 4 non se verifica en xeral: a función f (x) = x4 é estritamente
convexa e f 00 (0) = 0.
Exemplo 37. Estudaremos crecemento, decrecemento, extremos relativos, concavidade, convexidade e puntos
de inflexión da función f (x) = x2 e−x .
Observamos primeiro que esta función é de clase infinito en R, polo que podemos usar todolos resulta-
dos que coñecemos relacionados coa derivación para realizar o estudo pedido. Para atopar os seus extremos,
calculamos a derivada de f :
Xa podemos concluir que f presenta un mı́nimo en (0, 0) e un máximo en (2, 4e−2 ). Ainda que tamén
poderı́amos comprobalo vendo que f 00 (0) > 0 e que f 00 (2) < 0.
√ √
A segunda derivada, f 00 (x) = e−x (x2 − 4x + 2), anulase para x = 2 + 2 e para x = 2 − 2. Ası́,
estudamos o signo da segunda derivada:
√
Se x ∈ (−∞, 2 − 2), f 00 (x) > 0 e, polo tanto, f é convexa nese intervalo.
√ √
Se x ∈ (2 − 2, 2 + 2), f 00 (x) < 0 e, daquela, f é cóncava nese intervalo.
√
Se x ∈ (2 + 2, +∞), f 00 (x) > 0 e, daquela, f é convexa nese intervalo.
√ √
Podemos concluir que f presenta puntos de inflexión para x = 2 + 2 e para x = 2 − 2, ainda que tamén
poderı́amos comprobalo vendo que a derivada terceira non se anula nestes puntos.
Para mellor esbozar a gráfica da función f (x) = x2 e−x , podemos tamén estudar o seu comportamento
cando x tende a +∞ e −∞:
lı́m x2 e−x = +∞
x→−∞
x2
lı́m x2 e−x = lı́m x = lı́m 2x
x = lı́m 2
x =0
x→+∞ x→+∞ e x→+∞ e x→+∞ e
Departamento de Matemáticas
12 Matemáticas
y
3
0
-1 0 1 2 3 4 5 6 x
Exercicios
1. Debuxa, se é posible, a gráfica dunha función f : (−1, 1) → R que non sexa derivable en x0 = 0 e que
teña en x0 = 0 un mı́nimo e un punto de inflexión.
Departamento de Matemáticas