ŸyÕ - 1] ZÙ>$$∫°uZÙ

yb°<Ÿ‹™>
ydu„°∫tF°≤°t°∫d
fit# $$ 677
N°<ÌJ¡<b ZÙtπ°vtÙ<J¡tF°tC<fi≈®dÙw
ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
≈≤tFaŸ ZÙtÌg N°fiaÌ f°u@u∏B Ÿ≤_bwÙ ≈®dÙw
"ZÙb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d' (w°Ã≈∫Õ≈®J¡°„°¶∫Δ∫°¶∫°Ÿ<Fw) J¡° <F∏ÌÙ NfiCb°Ì
¿_S<w ≈®J¡≤d
≈FÔ° ŸyÕ
≈®<Ÿ] <ª` Ÿu ıyBq≈ <ª` J¡∑ <bÔsdw°
bdÕfi≈¥bÕJ¡ Ÿ°a¶∫ N°<Ì Ju¡ tw°u* J¡° ©^±>fi J¡≤ f®Êt°`w° J¡° Ÿ°@fi $
Ã≈<W ≈®J¡≤d tua "∫w°u b° ot°<fi ˚¥w°<fi ı°∫∏wu' (<ıŸŸu ∫u ˚¥w Ã≈∏fi F°uwu Fæ*) oÃ∫°<Ì
Ÿ¨<‹¸> ≈®<w≈°ÌJ¡ Ÿf ZC<wb°•∫°u* J¡° N<πwÙ∫ f®Ê tu* ıyw Ju¡ Nº∫°≤°u≈ ≈®Ì„Õfi π°≤°
w¸>_SÔsdR¡≈ Ÿu w°Ã≈∫ÕÌ„Õfi≈¥bÕJ¡ ıyw N°æ≤ ıÙb Ju¡ ˚uÌ J¡° ©^±>fi J¡≤ ≈®Ã∫yg f®ÊæJ¡≤Ÿw°
J¡° f°u@ J¡≤°∫° $ Nf "∫ufi ı°w°<fi ıÙb¿∏w' (Ã≈∏fi F°uJ¡≤ <ıŸŸu ıÙ<bw ≤Fwu Fæ*), "∫ufi Ω°æ#
≈¨<Sb٠̨i>°' (<ıŸŸu ΩCÔ°uJ¡ N°æ≤ ≈¨<Sb٠» Fæ*), "Îw_∫æb°s≤_∫ ≈®„°Ÿfiu y°<yÕ Ÿ¥∫°Õª∏BtŸ°æ
<b@¨w°æ <w‹™>w#' (Fu y°<yÕ, oŸÙ Ns≤ J¡∑ N°I° tu* <fi∫<tw F°uJ¡≤ Ÿ¥∫Õ N°æ≤ ª∏Bt° N≈fi°-N≈fi°
J¡°∫Õ J¡≤wu Fæ*), "J¡°u flub°∏∫°wg J¡# ≈®°^∫°ΩÌuT N°J¡°„ N°fi∏Ì°u fi _∫°ÌuT flub°fi∏Ì∫°<w' (∫<Ì
∫F ŸbÕ Ÿ°<s˚¥w ⁄Ì∫°J¡°„ tu* ¿_Sw fC<] yCF° tu* <fi<Fw N°fi∏ÌR¡≈ N°Ãt° fi F°uw°, w°u J¡°æfi
<fiÿb°Ÿ <J®¡∫° J¡≤w° N°æ≤ J¡°æfi hü°Ÿ <J®¡∫° J¡≤w°, ∫FÙ N°Ãt° Ô°uJ¡ J¡°u N°fi¿∏Ìw J¡≤w° Fæ)
"˚ÙT°_t°π°w# ≈bwu' (oŸJu¡ ˚∫ Ÿu b°∫C fFw° Fæ), "ÎJ¡°u Ì°@°≤ ˚Cbfi°<fi <bÿb°' (ı°u NJu¡Ôu Ÿ‡≈¥dÕ
˚Cbfi°u* J¡°u @°≤d J¡≤wu Fæ*), "∫ ÎJ¡°u ı°Ôb°fiÙ„w oÕ„fiÙ<˚# ≈≤t„<•w<˚#' (ı°u N<πwÙ∫ t°∫°bÙ
oÕ„fiÙfi°tJ¡ ≈≤t„<•w∫°u* Ÿu ofi Ô°uJ¡°u* Ju¡ «¡≈≤ „°Ÿfi J¡≤w° Fæ), "NfiCI°w° fl∫t°Ãt°_∫ ŸbÕ_∫
_b°Ãt°fia ÌÌ°<w' (NfiCI° J¡≤fiub°Ô° ∫F N°Ãt° oŸ Ÿf ıyw J¡°u N≈fiÙ N°Ãt° Ìuw° Fæ ∫°fiÙ N≈fiÙ
ŸW° Ÿu ŸW°b°fi J¡≤w° Fæ) oÃ∫°<Ì bwÕt°fi ıyw J¡∑ ¿_S<w Ju¡ <fib°ÕF J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ
ZC<w∫°u* J¡° N°æ≤ "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' (Fu Ÿ°u‡∫, Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ≈FÔu ∫F Ÿwg FÙ S°), "N°Ãt° b°
oÌtuJ¡ Îb°y® N°ŸÙwg' (∫F ıyw Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ≈¥bÕ tu* N<πwÙ∫ N°Ãt° FÙ S°) oÃ∫°<Ì ≈®Ô∫J¡°Ô tu*
ıyw J¡∑ ŸW° Ju¡ <fib°ÕF J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ ZC<w∫°u* J¡° ˚Ù ≈C”T°u* J¡∑ fC<] J¡∑ <b<ª`w° Ÿu
Ã≈∏fi F…Î <b<b@ w°Ã≈∫°u˘ Ju¡ Ã≈®usd Ÿu ∫C•w ˚®°¿∏wı<fiw bæ<ªc∫ Ju¡ <fi≤°Ÿ π°≤°
Ÿ<hªÌ°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ f®Ê tu* Ÿ<hªBq≈w° Ju¡ ≈≈°Ìfi π°≤° N°æ≤ w¸>_S Ôsd Ju¡ w°Ã≈∫Õ Ju¡ ≈®Ì„Õfi
π°≤° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ ≈≈°<Ìw f®Êæ•∫I°fi J¡°u ¿_S≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ¿_S<w ≈®J¡≤d J¡° N°≤‡˚ J¡≤wu
F…Î ˚yb°fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ã≈<W ≈®J¡≤d Ju¡ Ÿ°S ¿_S<w ≈®J¡≤d J¡∑ Ÿay<w Ì„°Õwu F…Î J¡Fwu Fæ* #
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ã≈<W ≈®J¡≤d Ju¡ f°Ì N°≈ oŸ ¿_S<w ≈®J¡≤d J¡°u ŸC<fi∫u $ Ã≈<W ¿_S<w tu*
678 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
FuwC Fæ, oŸ<ÔÎ ofi Ì°ufi°u* ≈®J¡≤d°u* J¡∑ FuwC tÌg˚°b Ÿay<w Fæ $ ÎJ¡J¡°∫ÕÃbR¡≈ Ÿay<w ˚Ù Ì°ufi°u* J¡∑ Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $ ı°u ¿_S<w ≈®J¡≤d I°w F°ufiu ≈≤ <fib°Õd≈Ì (tC<•w) Ìuw° Fæ $$1$$
ıyÌ…Ã≈<W tu* <tØ∫°Ãb Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu ı°u ∫C<•w <Ì©Ô°oÕ Fæ*, bu ¿_S<w ≈®J¡≤d tu* Ÿt°fi
Fæ*, ÎuŸ° N<wÌu„ Ÿu Ì„°Õwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ıywR¡≈ Ÿu ¿_Sw oŸ Ÿ‡≈¥dÕ Âÿ∫ J¡°u N°æ≤ NFtg J¡°u N°≈
N°J¡°≤≤<Fw ˚®°¿∏wt°` N°æ≤ NŸ∏t∫ ı°<fi∫u $$2$$ Ÿ°@°≤d N∏∫ ¿ª` J¡° J¡°uoÕ J¡w°Õ F°uw° Fæ, bF
≤ay N°<Ì ≈J¡≤d°u* Ÿu ffiw° Fæ, ˚Ùw N°<Ì N°@°≤ tu* ffi°∫° ı°w° Fæ, ≈≤ ∫F ıyBq≈ <ª` N∏∫ <ª`°u*
Ÿu <bÔsd Fæ $ fi w°u <J¡ŸÙ J¥≥¡ªÙ, ≤ay N°<Ì ≈J¡≤d°u* Ÿu ∫C•w J¡°uoÕ <ªwu≤° Fæ, fi ≈°Ì°fi˚¥w ≤aıJ¡
≈Ì°SÕ Fæ*, fi J¡°uoÕ N°@°≤ Fæ, ∫F <ª` N°J¡°„ tuu* <Ìw F…N° Fæ $ <ıŸJ¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, bF <ª`
N≈fiu Ÿu <˚∏fi B‹¸>° Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ FÙ NfiC˚¥w F°uw° Fæ $ oŸŸu N<w¿≤•w J¡°uoÕ B‹¸>° fiFÙ** Fæ, oŸ<ÔÎ
ıywR¡≈ <ª` B‹¸>°≤<Fw NfiC˚bR¡≈ Fæ $ <fiB° F°ufiu ≈≤ FÙ _b›fi <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, ≈≤ ∫F ıyBq≈ <ª`
<fiB°≤<Fw _b›fiÌ„Õfi Fæ $$3$$ <ªW tu* ¿_Sw ˚°bÙ fiy≤ Ju¡ <fit°Õd J¡∑ w≤F ∫F <Ìw F…N° Fæ $ f∏Ì≤°u*
π°≤° „Ùw J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ J¡¿v≈w yCaı°k¡Ô N°æ≤ yu” N°<Ì Ju¡ Ja¡J¡≤°u* Ju¡ Ÿaª∫ R¡≈ N<Àfi Ju¡ w°≈
Ju¡ wCv∫ NŸÌg F°uw° F…N° ˚Ù J¡°∫ÕJ¡°≤Ù Fæ $ ŸŸu ˚Ù f∏Ì≤°u* J¡∑ „Ùw<fib¨<W F°uwÙ Fæ, ∫F Îu<wfl
≈®t°d Ÿu <Ÿ] Fæ oŸ N°„∫Ÿu NŸÌg F°uw° F…N° ˚Ù J¡°∫ÕJ¡°≤Ù Fæ, ∫F J¡F° $$4$$ ∫F ıyBq≈ <ª` f®Ê
Ÿu N<˚∏fi Fæ <k¡≤ ˚Ù ıÔ tu* N°bwÕ Ju¡ wCv∫ f®Ê tu* N∏∫ Ÿ° ¿_Sw Fæ $ ∫F ıyBq≈ F°uw° F…N° ˚Ù
N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ŸbÕS° „¥∏∫ Fæ $$5$$ N°J¡°„ tu* <Ì©°oÕ Ìu ≤Fu ≤Ãfi°u* J¡∑ J¡°¿∏w Ju¡
Ÿt¥F Ju¡ wCv∫ ∫F <˚<W≤<Fw Fæ $ y∏@b°u˘ Ju¡ fiy≤ Ju¡ Ÿt°fi <Ì©°oÕ Ìuw° F…N° ˚Ù ŸÌ° N°@°≤≤<Fw
Fæ $$6$$ t¨yw¨‹d° Ju¡ ıÔ Ju¡ Ÿt°fi NŸÃ∫ Fæ; ≈≤∏wC ŸÃ∫ Ju¡ Ÿt°fi ≈®wÙ<w J¡≤°w° Fæ $ tfi°u≤S
J¡¿v≈w fiy≤ Ju¡ Ÿt°fi <b_w¨w Fæ, ©¥f Nh~>Ù w≤F NfiC˚b tu* N°w° Fæ, <J¡∏wC Fæ NŸ∏t∫ $$7$$
J¡<b∫°u* π°≤° J¡¿v≈w J¡S° Ju¡ ≈Ì°SÕ˚¥w fiy≤, ≈bÕw N°<Ì Nb∫b°u* J¡∑ ≈®wÙ¿w Ju¡ Ÿt°fi oŸJ¡° _bR¡≈
Fæ, ∫F <J¡ŸÙ Ìu„ ∫° J¡°Ô tu* ¿_Sw fiFÙ* ≤Fw°, oŸ<ÔÎ NŸwg Fæ $ ∫F _b›fi tu* Ìu©u y∫u ≈bÕw Ju¡ wCv∫
Ÿ°≤FÙfi F°uw° F…N° ˚Ù NÃ∫∏w » Fæ $$8$$ ∫F ıyBq≈ <ª` Ô¸>J¡≤ ≤•©u F…Î o∏BfiÙÔ t<d Ju¡ fnu
˚°≤Ù J¡n°Fu Ju¡ wCv∫ ÌæÌÙ›∫t°fi ˚¥w°J¡°„ Ju¡ ŸÂ„ „¥∏∫R¡≈ Fæ $ „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ tu| Ju¡ wCv∫ ıf wJ¡
Ÿ°tfiu ≤Fw° Fæ w˚Ù wJ¡ @¥≈ Ju¡ <fib°≤d N°<Ì tu* ŸtSÕ, J¡°¸>fiu Ju¡ N∫°uÀ∫ N°æ≤ N<b¿h~>∏fi Fæ $$9$$
∫F ıyBq≈Ù <ª` N°J¡°„wÔ J¡∑ fiÙ<Ôt° Ju¡ Ÿt°fi <Ì©°oÕ Ìuw° F…N° ˚Ù b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ $ _b›fi°ayfi°
Ju¡ ≤¿w Ju¡ wCv∫ ˚°uyR¡≈ NSÕ<J®¡∫°J¡°≤Ù F°uw° F…N° ˚Ù NŸÃ∫ Fæ $$10$$ <ª`<Ô<©w Ω°fi Ju¡ Ÿt°fi
∫F ıyBq≈Ù <ª` tJ¡≤∏Ì N°<Ì Ÿu ≤<Fw F°uw° F…N° ˚Ù Ÿ≤Ÿ ≈®wÙw F°uw° Fæ $ <ª`<Ô<©w wuı≤<Fw
Ÿ¥∫Õ N°æ≤ N¿Àfi Ju¡ wCv∫ ≈®J¡°„t°fi ¿_Sw Fæ $$11$$ NfiC˚b tu* N°R¡» tfi°u≤°≠∫ Ju¡ Ÿt°fi ∫F _bw#
NŸÃ∫ Fæ N°æ≤ k¡Ôw# ˚Ù Nb°_w<bJ¡ Fæ $ <ª`<Ô<©w J¡tÔ°u* Ÿu ≈¥dÕ w°Ô°f Ju¡ Ÿt°fi tJ¡≤∏Ì, ≈≤°y
N°æ≤ ŸCy¿∏@ Ÿu ≤<Fw Fæ $ N°J¡°„ tu* _kC¡<≤w F…Î <b<b@ bd°u˘Ÿu ∫C•w, J¡¿v≈w N°J¡°≤b°Ôu, t¥<wÕ Ÿu
≤<Fw, ª°≤°u* N°u≤ Ÿu „¥∏∫ o∏B@fiCT Ju¡ Ÿt°fi ∫F ıyBq≈ <ª` <Ìw F…N° Fæ $$12-13$$ ≈≤t°Ãt° Ju¡
S°unu Ÿu <bª°≤ Ÿu Ÿ¥© ≤F° tF°˚¥wR¡≈Ù J¡°utÔ ≈vÔb°u* Ÿu ffi°∫° y∫°, ın, Ÿ°≤FÙfi ∫F ıyBq≈Ù
ŸyÕ - 1] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 679
<ª` b°∫C, Ÿ¥∫Õ N°æ≤ tfiC‹∫°u* Ju¡ S°unu Ÿu N°|°w Ÿu Ÿ¥© ≤Fu J¡°utÔ ≈W°u* Ÿu ≤<ªw ıÔt∫ <fi#Ÿ°≤ Ju¡Ôu
Ju¡ ©‡˚u Ju¡ wCv∫ Fæ $$14$$ fiu` ≤°uy Ÿu (≤w°æ*@Ù Ÿu) Ìu©u y∫u N∏@J¡°≤ Ju¡ ªJ®¡ Ju¡ wCv∫ ¿ıŸJ¡° R¡≈
NÃ∫∏w NŸ‡˚°<bw Fæ, ÎuŸ° ∫F ıywgR¡≈Ù <ª` ≈®Ã∫s Ju¡ wCv∫ ¿_Sw Fæ $ ıÔ Ju¡ fCÌgfCÌ°u* Ju¡ Ÿt°fi
oŸfiu N≈fiu N°J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $ ˚Ùw≤ tu* ∫F „¥∏∫ Fæ $ oŸJ¡° _bR¡≈ ÌæÌÙ›∫t°fi Fæ $
N°≈°ww# ≤tdÙ∫ F°uw° F…N° ˚Ù ≈¿≤d°t tu* NÃ∫∏w J¡¸C> Fæ $ oŸJu¡ ı∏t N°æ≤ t≤d N<b¿h~>∏fi
Fæ* $$15,16$$ JC¡F≤u Ju¡ Ÿt°fi ∫F <b_w°≤ ∫C•w Fæ N°æ≤ y¨FÙw F°ufiu ≈≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $ Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u*
fiu Ju¡bÔ ınR¡≈ Ÿu oŸJ¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $ buÌ°¿∏w∫°u* fiu oŸJ¡°u N<bΩ°R¡≈ t°fi° Fæ $ t°º∫<tJ¡
oŸu „¥∏∫ t°fiwu Fæ* $ ∫°uy°ª°∫Õ s<dJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡°Ôw# oŸu ≈≤t°dC wCv∫ t°fiwu Fæ* $ Ÿ°æ`°¿∏wJ¡
N°æ≤ bæ˚°<TJ¡°u* Ju¡ tw tu* J¡°Ôw# N°æ≤ Ìu„w# ≈≤t°dC wCv∫ Fæ $ bæ„u<TJ¡ N°æ≤ fiæ∫°<∫J¡ oŸJ¡°u Ju¡bÔ
Ìu„w# FÙ ≈≤t°dCbwg t°fiwu Fæ* N°æ≤ ıæ<fi∫°u* fiu oŸu N<fi∫w _b˚°b ≈≤t°dC Ju¡ wCv∫ t°fi° Fæ $ oŸ
≈®J¡°≤ b°<Ì∫°u* fiu oŸJ¡∑ <b<b@R¡≈ Ÿu J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$17$$
f°fl ıyw tu* •w ∏∫°∫J¡°u N°º∫°¿ÃtJ¡ ıyw tu* ˚Ù <Ì©°wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
tæ* <J*¡<ªwg ˚¥wt∫ Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ „¥∏∫ N°æ≤ ˚°æ<wJ¡R¡≈ Ÿu ¿_Sw, y®Fd <J¡∫° ı°w° F…N° ˚Ù
NŸwg <fi„°ª≤ Ju¡ wCv∫ ∫F ıyBq≈ <ª` ¿_Sw fiFÙ* Fæ $$18$$
∫<Ì ÎuŸ° Fæ, w°u ıyw _bw# w°u ŸW° „¥∏∫ Fæ, f®ÊŸW°Ÿu ıyw J¡° J¡°uoÕ _≈„Õ fiFÙ* Fæ, ÎuŸÙ
Nb_S° tu* "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' oÃ∫°<Ì ŸÃJ¡°∫Õb°FÙ ZC<w∫°u* J¡° N°æ≤ •w ZC<w∫°u* Ju¡ NfiCŸ°≤Ù
Δ∫°Ÿ, J¡<≈Ô N°<Ì Ju¡ Ÿ¥`°u* J¡° Ÿ°taı_∫ Jæ¡Ÿu F°uy° ?
ÎuŸ° ŸtHwu F…Î ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* # Fu ˚ybfig, fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ Ÿt°fi tF°≈®Ô∫ F°ufiu ≈≤ Âÿ∫
≈≤ (f®Ê) tu* ≤Fw° Fæ, <k¡≤ ŸÙŸu ∫F Ã≈∏fi F°uw° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ı°u Δ∫°Ÿ N°<Ì fiu J¡F° Fæ, ŸJ¡∑
Ÿay<w Jæ¡Ÿu F°uyÙ, ∫F N°≈ J¨¡≈°J¡≤ tCHŸu J¡<F∫u $$19$$ ˚ybfig, ≈®Ô∫ tu* N≈fiÙ ŸW° Ÿu J¡°≤d tu* ıyw
Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ f°u@b°Ôu J¡<≈Ô N°<Ì •∫° NI°fiÙ Fæ* NSb° I°fiÙ Fæ* ? ∫F f°w tCHŸu _≈‹¸>R¡≈ Ÿu
Ÿf Ÿa„∫°u* J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ ∫S° ∫°uÀ∫ J¡<F∫u $$20$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tF°≈®Ô∫
tu* fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ wCv∫ ∫F Âÿ∫ ≤Fw° Fæ ÎuŸÙ NI°fi ˚≤Ù f°w ı°u J¡Fw° Fæ, ŸJ¡° ∫F ıyw J¡∑ ŸÃ∫w°
tu* » <bÿb°ŸR¡≈ f°ÔJ¡≈fi FÙ Fæ $$21$$ N°yu J¡FÙ ı°fiu b°ÔÙ tu≤Ù ∫C<•w∫°u* J¡°u ŸC<fi∫u $ Ã≈<W Ju¡
≈FÔu J¡°≤d tu* J¡°∫Õ Fæ ÎuŸ° ı°u J¡Fw° Fæ, ŸŸu ≈¥~>fi° ª°<F∫u <J¡ bF Ÿ°t°∏∫ŸW° Ÿu Fæ NSb° fÙı°<Ì
J¡∑ ŸW° Ÿu Fæ ∫° NaJC¡≤°<ÌJ¡∑ ŸW° Ÿu Fæ ? ≈®St ≈s tu* Ÿ NaJC¡≤°<ÌJ¡° <J¡ŸŸu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uy° $
∫°<fi Ÿ°t°∏∫ŸW° ŸbÕb_wC Ÿ°@°≤d Fæ, oŸ<ÔÎ Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu NaJC¡≤ N°<Ì J¡° Ÿf b_wCN°u* Ÿu Ÿ‡f∏@
≈®°›w F°u ı°∫uy° $ ∫<Ì J¡F°u, Ftu* ‹¸>°≈<W Fæ, w°u ©uw tu* NSb° NaJC¡¿≤w fÙı tu* Ìu©° y∫° FÙ NaJC¡≤°<Ì
b°_w<bJ¡ Fæ N°æ≤ J¡°u<™>Ô° tu* ≤•©u y∫u fÙı tu* NSb° ≈ÃS≤ Ju¡ ¸C>J¡nu tu* ∫F Nb°_w<bJ¡ Fæ, ∫F Jæ¡Ÿu
F°uy° ? ÌqŸ≤u ≈s tu* ˚Ù fÙı ŸW° Ÿu NaJC¡≤Ÿ‡f∏@J¡° N°æ≤ |¸>, ≈¸>°<Ì Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡° _bR¡≈w#
¿bÔsdw° J¡° <fiR¡≈d fi F°ufiu Ÿu <ıŸJu¡ Ÿ°S fÙıJ¡° Ÿ‡f∏@ fi F°u ÎuŸÙ J¡°æfi ŸÙ b_wC fi F°uyÙ ∫°fiÙ
@°fi N°<Ì Ju¡ fÙı tua Ÿ‡≈¥dÕ ıyw J¡∑ ŸW° ≈®°›w F°uyÙ $ ∫<Ì J¡<F∫u, o‹¸>°≈<W Fæ, w°u NaJC¡¿≤w fÙı
tu* NaJC¡≤ N°<Ì FÙ b°_w<bJ¡ Fæ; |¸>, ≈¸> N°<Ì b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ*, ∫F Jæ¡Ÿu F°uy° ? wÙŸ≤u ≈s tu* NaJC¡≤
680 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡∑ _bR¡≈ŸW° Ÿu fÙıŸ‡f∏@ J¡° N°æ≤ |¸ >N°<Ì Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡° ˚uÌ<fi”≈d fi F°ufiu Ÿu <ıŸJu¡ Ÿ°S
NaJC¡≤ŸW° J¡° Ÿ‡f∏@ fi F°u, ÎuŸÙ J¡°æfi b_wC F°uyÙ NS°Õwg ŸbÕ` NaJC¡≤ Ju¡ ŸÌg˚°b J¡° ≈®Ÿay F°uy°, ∫<Ì
o‹¸>°≈<W t°<fi∫u, w°u fÙı N°<Ì tu* NaJC¡≤ N°<Ì b°_w<bJ¡ Fæ* N∏∫` fiFÙ* Fæ*, ∫F Jæ¡Ÿu F°uy° ? ÌqŸ≤Ù f°w
∫F ˚Ù Fæ <J¡ Ÿ°@°≤d ŸW° Ÿu NŸ°@°≤d NaJC¡≤ N°<Ì Fæ, J¡°≤d ŸW° Ÿu J¡°∫Õ Fæ N°æ≤ J¡°∫ÕŸW° Ÿu J¡°≤d
Fæ $ ofi wÙfi°u* ≈s°u* tu* ˚Ù ≈¥b°uÕ•w <•wJ¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* |¸>w°, oŸ<ÔÎ ∫F f°u@ <b≈≤Ùw FÙ Fæ $ ∫F Z°uw°
N°æ≤ b•w° Ì°ufi°u* J¡°u t°uF tu* ±>°Ôfiub°Ô° Fæ $$22$$
fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ Ÿt°fi ≈®Ô∫ tu* ıyw Fæ, ∫F ‹¸>°∏w <bTt Fæ; •∫°u*<J¡ J¥¡¸>_S<ªÌuJ¡≤Ÿ N°Ãt°
tu* fÙıÃb J¡° FÙ Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ wCv∫ ≈®Ô∫ tu* ıyw Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈®Ô∫ tu* ıyw ŸW° J¡° ‹¸>°∏w Ìufiu Ju¡
<ÔÎ ı°u fC<] Fæ, bF ˚®°¿∏w Fæ $ Jæ¡Ÿu ˚®°¿∏w Fæ ? ∫F ∫<Ì J¡<F∫u, w°u ŸC<fi∫u $$23$$ _b∫a Âÿ∫ fÙı
<ªW°<Ì oa<B∫°u* J¡° y°uª≤ Fæ, oŸ<ÔÎ wCTŸ<Fw ıb°<Ì @°∏∫°u* tu* NaJC¡≤ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W <ªw Fæ $
ı°u _b∫‡˚¥ ≈Ì°SÕ ≈°≥ª oa¿B∫°ua N°æ≤ ~>™>u tfi J¡° Ny°uª≤ Fæ N°æ≤ NÃ∫∏w NdC Fæ, bF ıyw°u* J¡° fÙı
F°ufiu tu* Jæ¡Ÿu ŸtSÕ F°u ŸJ¡w° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ <ıŸtu* fÙıÃb FÙ Ì…|Õ¸> F°u, Ÿtu* ıywJ¡∑ _bŸW° Ÿu
¿_S<w w°u fF…w Ìq≤ J¡∑ f°w ™>F≤Ù $$24,25$$ N°J¡°„ Ÿu ˚Ù Ÿ¥‚t Ÿ‡≈¥dÕ fi°t°u* Ÿu ≤<Fw ≈≤t°Ãt°tu*
fÙıw° Jæ¡ŸÙ N°æ≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$26$$
oŸ ≈®J¡°≤ w[bÂ<‹¸> Ÿu fÙıÃb J¡° ≈≤t°Ãt° tu* NŸ‡˚b J¡Fwu Fæ* $
b_wCw# ŸÌuJ¡≤Ÿ ˚Ù bF Ÿ¥‚t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìufiu Ÿu NŸwg Ju¡ wCv∫ ≈®wÙw F°uw° Fæ,
oŸ<ÔÎ NŸwg FÙ Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈≤t°Ãt° tu* fÙıw° Jæ¡Ÿu N°æ≤ fÙı Ju¡ N˚°b tu* ıyÌaJC¡≤ J¡∑
Ã≈<W Jæ¡Ÿu ? N°J¡°„ J¡∑ N≈us° ˚Ù NÃ∫∏w Ÿ¥‚t „¥∏∫ Ÿ ≈≤t ≈Ì tu* ıyw, tu”, ŸtCB, N°J¡°„
N°<Ì Jæ¡Ÿu ¿_Sw Fæ* ? $$27,28$$ ı°u b_wC JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, Ÿ b_wC tu* JC¡~> ˚Ù Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡w° Fæ ?
∫<Ì Fæ w°u bF°≥ ≈≤ ≤FwÙ F…oÕ bF •∫°u* fiFÙ* <Ì©°oÕ ÌuwÙ ? "NS°Õwg N°Ìu„°u* fiu<w fiu<w' oŸ ZC<w Ÿu
ŸfJu¡ <fiTu@_bR¡≈ N°Ãt° Ÿu •∫° b_wC, Jæ¡Ÿu N°æ≤ J¡F°≥ Ÿu Ã≈∏fi F°uyÙ „¥∏∫R¡≈ |¸>°J¡°„ Ÿu J¡F°≥,
Jæ¡Ÿu N°æ≤ J¡f ≈bÕw Ã≈∏fi F…N° ∫°fiÙ „¥∏∫R¡≈ |¸>°J¡°„ Ÿu ıæŸu ≈bÕw J¡° Ã≈∏fi F°ufi° NŸ‡˚b Fæ
bæŸu FÙ ŸbÕ<fiTu@_bR¡≈ ≈≤t°Ãt° Ÿu oŸJ¡∑ Ã≈<W J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ $$29,30$$
<ªÌuJ¡≤ŸŸW° ın NfiuJ¡≤ŸŸW° J¡∑ <b≤°u<@fiÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ˚Ù <ªÌuJ¡≤ŸŸW° tu* ıywŸW° J¡∑
Ÿ‡˚°bfi° fiFÙ* J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ, ÎuuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu @¥≈ tu* ~>°∫° fiFÙ* ≤F ŸJ¡wÙ, ıæŸu Ÿ¥∫Õ tu* N∏@J¡°≤ fiFÙ* ≤F ŸJ¡w° N°æ≤ ıæŸu N<Àfi tu* <Ft
fiFÙ* ≤F ŸJ¡w° bæŸu FÙ N≈fiÙ <b≤°@Ù <ªÌuJ¡≤ŸŸW° tu* ıyw J¡∑ ŸW° Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡wÙ Fæ ? ∫°fiÙ fiFÙ*
≤F ŸJ¡wÙ Fæ $$31$$
˚Ôu FÙ ˚uÌ Ÿu ≈≤t°Ãt° tu* ıyw J¡∑ ¿_S<w fi F°u, ŸJu¡ Ÿ°S N˚uÌ Ÿu w°u ŸJ¡∑ ¿_S<w F°uyÙ
FÙ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
NdC tu* tu” Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡w° Fæ ? <fi≤°J¡°≤ ≈≤t°Ãt° tu* ∫F ı>yw Jæ¡Ÿu ¿_Sw F°u ŸJ¡w° Fæ ? ~>°∫°
N°æ≤ ≈®J¡°„ Ju¡ wCv∫ ≈≤_≈≤ <˚∏fi R¡≈°u* J¡∑ ÎJ¡w° J¡F°≥ F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$32$$ Ÿ°J¡°≤ b¸>fÙı N°<Ì
ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 681
tu* NaJC¡≤ Fæ, ∫F f°w w°u ∫C<•w-∫C•w Fæ, Ôu<J¡fi N°J¡°≤ ≤<Fw ≈≤t°Ãt° tu* ∫F <b„°ÔJ¡°∫ ıyw Fæ,
∫F J¡Ffi° w°u NfiF°ufiÙ Fæ $$33$$
∫F°≥ ≈≤ ∫F <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u <J¡ Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u* fiu J¡°≤d tu* ıyw J¡∑ ŸW° J¡∑ ı°u J¡v≈fi°
J¡≤ ≤•©Ù Fæ, bF •∫° Ô°æ<J¡J¡ ≈®t°d Ju¡ fÔŸu J¡≤ ≤•©Ù Fæ NSb° "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' oŸ
ZC<w Ju¡ fÔ Ÿu J¡≤ ≤•©Ù Fæ, ≈FÔ° ≈s ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u fC<] N°<Ì Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* J¡∑ „<•w Ÿu Âÿ∫ ∫°fiÙ NfiC˚b Ju¡ ∫°uÀ∫ |¸>, ≈¸> N°<Ì Fæ*, bu
N≈fiu N<@J¡≤d Ìu„ Ÿu N∏∫ Ìu„ tu* ∫° N≈fiu N<@J¡≤dJ¡°Ô Ÿu N<w¿≤•w J¡°Ô tu* _b∫a B‹¸>° ≤Ffiu
∫° N∏∫≈C”T Ju¡ B‹¸>° ≤Ffiu N°æ≤ fi ≤Ffiu ≈≤ wwg-wwg ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®Ã∫s, NfiCt°fi N°<Ì fC<]b¨<WR¡≈
f°u@ tu* fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ ˚°<Ÿw fiFÙa F°uwu Fæ* $ Nw# •w Âÿ∫ Ju¡ NÌ„Õfi N°<Ì Ju¡ ∫°uÀ∫ NfiC≈Ô¿Æ@ Ÿu
JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ NŸwg FÙ Fæ*, ÎuŸ° Ÿf Ô°æ<J¡J¡ ≈®°t°<dJ¡ J¡Fwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ≈®Ô∫ tu* ıyw Ju¡
ŸÌg˚°b J¡∑ J¡v≈fi° Ÿf Ô°æ<J¡J¡°u* J¡∑ NfiC≈Ô¿Æ@ Ÿu <b”] Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$34$$
ÌqŸ≤° ≈s ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $ "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' oÃ∫°<Ì ZC<wb°•∫ Ÿu
<b≤°u@ F°uy° $ ∫F°≥ ≈≤ ∫F <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u <J¡ •∫° J¡°∫Õ FÙ Ÿwg Fæ, J¡°∫Õ J¡∑ ŸW° FÙ J¡°≤dw° tu*
N°≤°u<≈w Fæ, ÎuŸ° ZC<w J¡FwÙ Fæ ∫° J¡°≤d FÙ Ÿwg Fæ, J¡°≤d J¡∑ ŸW° FÙ J¡°∫Õ tu* N°≤°u<≈w Fæ, ÎuŸ°
ZC<w J¡FwÙ Fæ NSb° Ÿwg FÙ Ÿwg Fæ, Ÿwg J¡∑ ŸW° FÙ J¡°∫Õ N°æ≤ J¡°≤d Ì°ufi°u* tu* N°≤°u<≈w Fæ, ÎuŸ° ZC<w
J¡FwÙ Fæ ? wÙfi ≈s°u* tu* Ÿ°*¶∫ J¡° f°u@ ∫<Ì ≈®St ≈s Ju¡ NfiCŸ°≤ F°u, w°u bF ˚®t FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ Ÿ
≈s tu* "b°ª°≤‡˚da <bJ¡°≤°u fi°t@u∫tg' oÃ∫°<Ì J¡°∫Õ J¡°u NŸwg J¡Ffiub°ÔÙ ZC<w NfiCJ¥¡Ô fiFÙ* Fæ N°æ≤
J¡°≤d J¡°u NŸwg J¡Ffiu Ÿu N≈fiu <Ÿ]°∏w J¡° ˚Ù f°@ F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡°≤d Ju¡ yCd°u* Ju¡ NŸÃ∫ F°ufiu Ÿu bF tFÌ°<Ì J¡°∫Õ <J¡fi J¡°≤d°u* Ÿu Ã≈∏fi F°uy° $ ıf J¡°≤d FÙ
fiFÙ* Fæ wf J¡°∫Õ Ã≈∏fi FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ NwÎb J¡°≤d FÙ Ÿwg Fæ J¡°≤d J¡∑ ŸW° FÙ J¡°∫Õ tu*
N°≤°u<≈w Fæ, ∫F <πwÙ∫ ≈s ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ J¡°∫Õ Ju¡ N˚°b tu* wÌg|<¸>w wwg-wwg J¡°≤dw°
J¡° <fi”≈d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ Nw# ≈¿≤„uT°w wÙŸ≤° FÙ J¡v≈ <ªw Fæ N°æ≤ ∫C<•w-∫C•w ˚Ù Fæ, ÎuŸ°
W≤ ÿÔ°uJ¡ Ÿu J¡Fwu Fæ* $$35$$ oŸ<ÔÎ ∫°fiÙ J¡°∫Õ N°æ≤ J¡°≤d Ju¡ ˚uÌ J¡∑ ŸÃ∫w° ZC<wŸ‡tw fiFÙ* Fæ $
Nw# Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u* π°≤° J¡¿v≈w J¡°∫ÕJ¡°≤d ˚°b J¡°u fiJu¡ ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d, <fi<tW, ≈®∫°uıfi N°<Ì
˚uÌ°u* Ju¡ Ÿ°S Ìq≤ J¡≤Ju¡ (∫u NŸwg Fæ* ∫°u* ©^±>fi J¡≤Ju¡) ı°u JC¡~> Nb<„‹¸> N°<Ì, tº∫ N°ææ≤ N∏w Ÿu
≤<Fw Ÿ∏t°` b_wC Fæ, bFÙ ıyBq≈ Ÿu Nf ¿_Sw Fæ ŸŸu N<w¿≤•w JC¡~> fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ı°<fi∫u $$36$$
≈FÔ° ŸyÕ Ÿt°›w
ÌqŸ≤° ŸyÕ
∫C<•w∫°u* Ÿu _bR¡≈˚uÌb„ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° ©^±>fi J¡≤Ju¡
Nb<„‹¸> ≈¥d°Õfi∏Ì_bR¡≈t°` J¡∑ ¿_S<w J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu I°<fi∫°u* tu* Zu‹™> ZÙ≤°tıÙ, ≈®Ô∫J¡°Ô tu* oŸ ıyw J¡° ≈¨SJg¡ N¿_wÃb
t°fifiu tu* Ì°uT°u* J¡°u J¡Fw° Fq≥ $
682 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ∫<Ì ≈®Ô∫ tu* ıyw fiFÙ* Fæ, w°u Ÿ¨<‹¸> FÙ <Ÿ] fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡
Ã≈¿W <J®¡∫° <J¡ŸÙ J¡w°Õ Ÿu F°uwÙ Fæ $ J¡w°Õ ˚Ù fiFÙ* Fæ $ ∫<Ì J¡<F∫u f®Ê FÙ Ÿwg F°ufiu Ÿu J¡w°Õ Fæ, w°u bFÙ
Ã≈∏fi F°uy° fi <J¡ ıyw Ã≈∏fi F°uy° $ J¥¡¸>_S f®Ê J¡° Ã≈<W N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ Ã≈<W J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ≈®Ô∫ tu* ıyw J¡∑ ŸW° Nbÿ∫ t°fifiÙ ª°<F∫u, oŸ N°„aJ¡°
J¡° NfiCb°Ì J¡≤ ©^±>fi J¡≤wu Fæ* $
Ÿf J¡v≈fi°N°u* Ÿu ≤<Fw <fitÕÔ tF°<ªÌ°J¡°„ tu* ∫<Ì ıyÌ°<Ì NaJC¡≤ Fæ, w°u ≈®Ô∫ Ju¡ f°Ì tu* <J¡fi
ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ÿu bF <Ìw F°uw° Fæ, ∏Fu* N°≈ J¡<F∫u $ ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡ N˚°b tu* ıyBq≈ NaJC¡≤
J¡∑ Ã≈<W b∏º∫° J¡∑ J¡∏∫° Ju¡ Ÿt°fi <J¡ŸÙ fiu J¡FÙ* ≈≤ fiFÙ* Ìu©Ù Fæ $$1-3$$ ∫<Ì ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡
N˚°b tu* ˚Ù ≤≠ıCtu* Ÿ≈°Õ<Ì Ju¡ Ÿt°fi ıyBq≈Ù NaJC¡≤ N°<b˚¥Õw F…N° Fæ, ÎuŸ° t°fiwu Fæ*, w°u Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, t¥ÔJ¡°≤d FÙ ˚®°¿∏wb„ ıyÃ_b˚°bw° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, b_wCw# ıyw J¡∑ Ÿ¨<‹¸>
fiFÙ* FCoÕ Fæ; oŸ<ÔÎ ≈®Ô∫ tu* ıyw J¡∑ J¡v≈fi° Δ∫SÕ Fæ $$4$$
•w NSÕ J¡°u FÙ _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* Ÿ¨<‹¸> R¡≈ Ÿu ∫S° ¿_Sw <fi≤°J¡°≤ f®Ê FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw F°uw° Fæ,
oŸ¿ÔÎ ı∏∫-ıfiJ¡ Ÿ‡f∏@ J¡F°≥ ? $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, ≈®Ô∫ tu* Ÿ‡≈¥dÕ ıyw J¡∑ ŸW° J¡° _bÙJ¡°≤ J¡≤fiu Ÿu ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* J¡∑ Ì…ÔÕ˚w°
fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ıyw Ju¡ N∏wyÕw ≈¨<SbÙ N°<Ì Ÿu ≈≤_≈≤ J¡° ≈J¡°≤ F°u ŸJ¡w° Fææ, oŸ „aJ¡° J¡°
©^±>fi J¡≤wu Fæ* $
∫<Ì ≈¨<SbÙ N°<Ì NSb° N∏∫ J¡°uoÕ ıyw J¡∑ Ã≈<W tu* ≈J¡°≤ J¡≤wu Fæ w°u ≈¨<SbÙ N°<Ì J¡∑
ŸFJ¡°<≤J¡°≤dw° ≈¨<SbÙ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W Ju¡ f°Ì F°uyÙ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* ≈¨<SbÙ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W J¡∑
<Ÿ<] F°ufiu ≈≤ fiJ¡∑ ŸFJ¡°<≤w° J¡∑ <Ÿ<] F°uyÙ N°æ≤ ŸFJ¡°<≤w° J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu ≈≤ Ã≈<W J¡∑ <Ÿ<]
F°uyÙ, oŸ ≈®J¡°≤ N∏∫°u∏∫°Z∫ Ì°uT ∫F°≥ ≈≤ ≈¿_Sw Fæ $$6$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ°a¶∫ N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° f°ÔJ¡ J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ wCv∫ Fæ, ∫°u* ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ≈®J¨¡<wŸ<Fw ≈C”T tu* ıyw <w≤°u<Fw ≤Fw° Fæ N°æ≤ ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* π°≤°
bF <ªW Ÿu N°<b˚Õ¥w F°uw° Fæ, ∫F <•w f°ÔJ¡ J¡∑ FÙ Fæ, <bπ°fi J¡∑ fiFÙ* $$7$$
N∏∫ tw Ju¡ ©¿^±>w F°ufiu ≈≤ Nf Nb<„‹¸> N≈fiu <Ÿ]°∏w J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıyw fi w°u S°, fi Fæ N°æ≤ fi F°uy° $ <ªÌ°J¡°„ FÙ „Ù|® N≈fiu tu* oŸ
≈®J¡°≤ _kC¡¿≤w FCN° Fæ $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf oŸ ıyw J¡° NÃ∫∏w N˚°b FÙ Fæ, wf Ÿ‡≈¥dÕ
ıyw f®Ê FÙ Fæ, ŸŸu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ, ∫FÙ ZC<w J¡° w°Ã≈∫Õ Fæ $$9$$ ZC<w Ju¡ <fiTu@ Ÿu ≈FÔu ıyw
Ju¡ |¸>, ≈¸> N°<Ì tCÌgy≤ ≈®F°≤ N°<Ì Ÿu fi°„ π°≤° N°æ≤ N∏∫ b_wC Ju¡ R¡≈ Ÿu N∏∫°u∏∫°˚°b π°≤° ı°u
„°∏w F°uwu Fæ* ∫°fiÙ "∫F oŸ Ÿt∫ fi‹¸> F°u y∫° "|¸>, ≈¸>°<Ì ∫F fiFÙ* Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ y®Fd <J¡∫u ı° ≤Fu
N˚°b J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bu „°∏w fiFÙ* F°uwu ∫°fiÙ bF ≈„t fiFÙ*; <J¡∏wC <w≤°u<Fw F°ufiu Ÿu ªsC N°<Ì
π°≤° Âÿ∫w° J¡° ≈≤°tt°` Fæ, •∫°u*<J¡ <ªW tu* b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu bu „°∏w F°uwu FÙ fiFÙa Fæ $ oŸÙ ∏∫°∫ J¡°u
≈®°y˚°b N°æ≤ NÃ∫∏w N˚°b tu* ˚Ù Ôy°fi° ª°<F∫u $ N≈fiÙ ŸW° Ÿu NSb° f®ÊŸW° Ÿu Ÿwg |¸> N°<Ì
ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 683
J¡∑ f°@ Ju¡ <ffi° J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù NŸW° fiFÙ* F°uwÙ, •∫°u*<J¡ <t\>Ù J¡° ¿≈^±>, ˚¥wÔ N°<Ì tu* |¸> Ju¡ NÌ„Õfi
J¡∑ <w≤°u@°fi Ÿu ˚Ù ≈≈<W F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$10$$ ıf Âÿ∫ J¡°t, J¡tÕ, b°Ÿfi° N°<Ì fÙı°u* Ju¡ Ÿ°S fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ wf oŸ ıyw J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ h~>uÌ F°uw° Fæ $ <ªW ∫<Ì ≤Fu w°u J¡°t N°<Ì ˚°bfi°N°u* J¡°
h~>uÌ fi F°u ŸJ¡fiu J¡u J¡°≤d Âÿ∫ „°∏w F°uw° FÙ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ I°fi Ju¡ <ffi° Âÿ∫w° J¡F°≥ „°∏w F°u
ŸJ¡wÙ Fæ ? NS°Õwg Âÿ∫ J¡∑ „°¿∏w Ì…ÔÕ˚ FÙ Fæ $ $$11$$ Âÿ∫ Ju¡ ≈„t tu* N<@‹™>°fi Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu
Âÿ∫ J¡° ŸbÕS° f°@ F°ufi° FÙ ÎJ¡t°` ∫C¿•w Fæ $ oŸJu¡ <Ÿb° ÌqŸ≤Ù ∫C¿•w Âÿ∫R¡≈ NfiSÕ Ju¡ s∫ tu*
∫°fiÙ t°us tu* Fæ FÙ fiFÙ* $$12$$ ıf ıyw Ju¡ w[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu <ªÌ°J¡°„ J¡° f°u@ F°u ı°w° Fæ
∫°fiÙ f°u@æJ¡≤Ÿ <ªÌ°Ãt° FÙ Fæ, NdCt°` ˚Ù N<ªBq≈ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ≈¿≤<fi¿‹™>w I°fi F°u ı°w° Fæ wf
(ÌubÌW fi°tJ¡) <b<„‹¸> t°w°-<≈w° Ÿu Ã≈∏fi ≈®Ã∫<˚I°∫t°fiÌuF FÙ tæ* Fq≥, ≈≤J¡∑∫ ÌuF, ÌÙb°≤
N°<Ì tæ* fiFÙ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ Ô°uJ¡ tu* ≈®¿Ÿ] ≈°t≤ ıfi°u* J¡° Δ∫bF°≤ <ª`J¡S° Ju¡ wCv∫ F°u ı°w° Fæ $
NS°Õwg ıæŸu ÌÙb°≤ tu* <Ô©° y∫° <ª` Ÿ˚Ù J¡∑ Â<‹¸> tu* ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu ÎJ¡t°` ÌÙb°≤R¡≈ FÙ Fæ wS°
<ª`y¨F J¡∑ ÌÙb°≤ tu* ∫F ÌÙb°≤ Fæ, ÎuŸ° Δ∫bF°≤ fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ∫F ≈¥b°uÕ•w Δ∫bF°≤ Fæ $$13$$
≈¨<SbÙ N°<Ì tu* ˚Ù <ª`J¡S°∏∫°∫ J¡°u FÙ Ì„°Õwu Fæ* $
∫u ≈bÕw N°<Ì, ∫u ≈¨<SbÙ N°<Ì, ∫u bTÕ N°<Ì, ∫F J¡v≈, ∫F sd, ∫u ı∏t-t≤d, ∫F ≈®Ô∫
J¡° N°±>‡f≤, ∫F tF°J¡v≈°∏w, ≈C≤°d N°<Ì tu* ≈®<Ÿ] Ÿ¨‹¸>Δ∫ N°J¡°„ N°<Ì J¡° Ÿ¨<‹¸>J®¡t, ∫u
J¡v≈°u* Ju¡ Ôsd, ∫u bwÕt°fi J¡≤°un°u* f®Ê°^±>, ∫u NwÙw J¡≤°un°u* f®Ê°^±>, ∫u ≈Cfi# Ã≈∏fi F…Î J¡≤°un°u*
f®Ê°^±>, ∫u ª°æÌF ≈®J¡°≤ Ÿu <˚∏fi Ìub, tfiC‹∫ N°<Ì Ju¡ <˚∏fi-<˚∏fi Ô°uJ¡, ∫u Ÿ›w πÙ≈N°<Ì Ìu„°u*
J¡∑ wS° J¨¡w, `uw°, π°≈≤ N°<Ì J¡°Ô°u* J¡∑ J¡v≈fi°Î≥ Nfi∏w, Nfi°b¨w tF° <ªÌ°J¡°„ FÙ Fæ* $ oŸ
≈®J¡°≤ Ÿu b<dÕw <ª`J¡S° Ju¡ ∏∫°∫ Ÿu ≈≤t°J¡°„ FÙ N≈fiu tu* _b∫a _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $ bF ∫S°
≈¥bÕ¿_Sw N°æ≤ „°∏w Fæ $ ıæŸu H≤°u©u Ju¡ <~>B Ÿu ˚Ùw≤ N°∫u F…Î ≈≤t°dCN°u* tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚°
≈¿≤¿h~>∏fi Fæ bæŸu FÙ tfi Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î J¡≤°un°u* f®Ê°^±>°u* tu* ≈¿≤<h~>∏fi ∫u ¿ªW J¡∑ ≈®˚°Î≥ Fæ* $ ıæŸu
N°J¡°„ tu* <b_w¨w Ÿ¥∫Õ ≈®J¡°„ tu* <b<˚∏fi ≈≤t°dCN°u* Ju¡ ˚®td N°<Ì fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuwu bæŸu FÙ
tF°<ªw≈≤t°J¡°„ tu* ofiJ¡° ˚®td fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $$14-18$$
ÎuŸÙ Nb_S° tu* tfiR¡≈ ≈¿≤h~>uÌ Ÿu ≈Ù<nw F…oÕ <ª¿w N≈fiu N∏wyÕw ıyw J¡°u t°fi°u* yÔwÙ Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ª¿w _b∫a FÙ N≈fiu N∏Ì≤ <bΩt°fi ı°u ıyBq≈ ªtÃJ¡°≤ Fæ, ŸJ¡°u yÔwÙ Fæ $ bFÙ Ÿ¨<‹¸>R¡≈ Ÿu
≈®wÙw F°uwÙ Fæ $ ∫F R¡≈≤<Fw N°æ≤ <˚<W ≤<Fw Fæ $$19$$
_k¡<¸>J¡ <„Ô° Ju¡ ˚Ùw≤ fiu`-Ì°uT Ÿu <Ì©°oÕ Ìu ≤FÙ ≤u©°N°u* Ju¡ wCv∫ ≈Ì°SÕ ˚uÌ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu tF°<„Ô°N°u* Ju¡ N∏Ì≤ ≤u©°N°u* Ju¡ N<t¸> _bR¡≈ <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥ <Ì©°oÕ
ÌuwÙ Fæ* $ fi w°u ∫u Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ* N°æ≤ fi fi‹¸> F°uwÙ Fæ*, fi N°wÙ Fæ* N°æ≤ fi ı°wÙ Fæ* $$20$$ ıæŸu
<fi≤°J¡°≤ N°J¡°„ tu* <fi≤°J¡°≤ N°J¡°„˚°y _kC¡¿≤w F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ <fitÕÔ N°Ãt° tu* ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥
N≈fiu-N°≈ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ* $ ıæŸu N°J¡°„ Ÿu N°J¡°„ ˚°y J¡∑ ≈¨SJg¡ ŸW° fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ N°Ãt°
684 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡∑ ŸW° Ÿu ofi Ÿ¨¿‹¸>∫°u* J¡∑ ≈¨SJg¡ ŸW° fiFÙ* Fæ, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ "fi˚ŸÙb' ‹¸>°∏w <Ì∫°
Fæ $$21$$ ıÔ Ju¡ BbÃb Ju¡ Ÿt°fi, b°∫C _≈∏Ì Ju¡ Ÿt°fi, ŸtCB Ju¡ N°bw°uÕ˘ Ju¡ Ÿt°fi, yCdÙ Ju¡ yCd°u*
Ju¡ Ÿt°fi, Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ Ÿu ∫C•w ∫F Ÿ°≤° ıyw •w ‹¸>°∏w°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ ŸbÕ` Δ∫°›w
„°∏w f®Ê FÙ <b_w¨w Fæ, ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu BbÃb ıÔ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ, _≈∏Ì b°∫C Ÿu ≈¨SJg¡
fiFÙ* Fæ, N°bwÕ ŸtCB Ÿu ≈¨SJg fiFÙ* Fæ N°æ≤ yCd yCdÙ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ ∫F Ã≈<W <bfi°„„ÙÔ
ıyw Nfi∏w, „°∏w f®Ê FÙ Fæ, ŸŸu ≈¨SJ¡g fiFÙ* Fæ $$22,23$$
ÎuŸÙ Nb_S° tu* ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ J¡w°Õ Ju¡ <bΩt°fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù Ã≈<W N°<Ì J¡∑
<Ÿ<] fiFÙ* F°uwÙ Fæ, Nw# Ÿ°a¶∫°u* J¡∑ ı°u J¡v≈fi° Fæ, bF ∏tW J¡∑ ªu‹¸>° Ju¡ wCv∫ Fæ, ∫°u* ≈ŸaF°≤
J¡≤wu Fæ* $
Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu ≈¨SJg¡R¡≈ Ÿu _bÙJ¨¡w ˚Ù ≈Ì°SÕ ŸFJ¡°≤Ù N°<ÌJ¡°≤d°u* Ju¡ N˚°b tu* „¥∏∫J¡v≈
≈®@°fi Ÿu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, ∫F J¡Sfi ∏tW≈C”T°u* Ju¡ k¥¡ÃJ¡°≤ Ju¡ wCv∫ Fæ $$24$$ <ıfiJ¡° Ÿ‡≈¥dÕ
≈Ì°S°u˘ J¡∑ J¡v≈fi°R¡≈Ù J¡ÔaJ¡ Ìq≤ F°u y∫° Fæ, Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ju¡ _b›fiÌ„Õfi tu* J¡°≤d F°ufiu Ÿu <bJ¡v≈R¡≈Ù
„˙∫° <ı∏F°u*fiu ~>°un ÌÙ Fæ wS° <ı∏F°u*fiu <bJ¡v≈R¡≈Ù „˙∫° <f~>°fiub°ÔÙ N<bΩ° J¡°u N°Ãtw[b Ju¡
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu F¸>° <Ì∫° Fæ, ÎuŸu I°fib°fi N°≈ <fi˚Õ∫ wS° f®ÊbuW°N°u* J¡∑ Ÿ˚° ˚¥¿t J¡°u ˚¥<Tw
J¡≤fiub°Ôu F°uo∫u $$25$$
ÌqŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
wÙŸ≤° ŸyÕ
ıyw J¡∑ <bbwÕR¡≈w° J¡° _S°≈fi J¡≤Ju¡ f°u@Â<‹¸> Ÿu ŸJu¡ f°@ J¡° ≈®Ì„Õfi wS°
NI ≈C”T J¡∑ Â<‹¸> tu* ıyw J¡∑ Nfi∏ww° J¡° bdÕfi $
∫Ω<≈ f°fl |¸> N°<Ì ≈Ì°S°u*˘ J¡∑ Ã≈<W tu* Ã≈<WJ¡w°Õ Ÿu N<w¿≤•w ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* J¡∑
N≈us° F°u ŸJ¡wÙ Fæ, wS°<≈ ıyw J¡°u N°≈fiu <F≤^∫y˚Õ Ju¡ tfi# ŸaJ¡v≈ Ÿu ı∏∫ fiJ¡∑ _t¨<w wS°
tfi°u≤°≠∫ Ju¡ wCv∫ fwÔ°∫° Fæ $ _b›fi≤°≠∫ tu* w°u ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d J¡∑ N≈us° J¡FÙ* fiFÙ* Ìu©Ù yoÕ Fæ $
oŸ w≤F ≈®Ô∫J¡°Ô tu* N≈fiÙ ŸW° tu* <~>≈J¡≤ <bΩt°fi FÙ tfi°uR¡≈ ≈®ı°≈<w _t¨<wR¡≈ FÙ Ã≈∏fi
F°uw° Fæ, w°u ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡ N˚°b tu* ıyw J¡∑ Ã≈<W tu* •∫° <b≤°u@ Fæ ? oŸ yC» N<˚≈®°∫ Ÿu
ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
˚ybfig, tF°≈®Ô∫ Ju¡ Nfi∏w≤ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* ŸbÕ≈®St ∫F ≈®ı°≈<w _t¨<wR¡≈ Ã≈∏fi F°uw°
Fæ $ oŸJ¡∑ Ã≈<W tu* ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* J¡∑ N≈us° fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$1$$
∫F ™>ÙJ¡ Fæ, ≈≤∏wC ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ıyw J¡∑ ŸW° <Ÿ] fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡ _b›fi, tfi°u≤S
N°æ≤ _t¨<w Ju¡ <bT∫°u* J¡∑ N≈fiu J¡°Ô tu* ˚Ù ıf ŸW° fiFÙ* ≤FwÙ Fæ, wf _t¨<w Ju¡ fÔ Ÿu ≈®Ô∫J¡°Ô tu*
ŸJ¡∑ ŸW° J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ y¥» N<˚≈®°∫ Ÿu FÙ ZÙ b<Ÿ‹™>ıÙ NU∫C≈yt≈¥bÕJ¡ Ÿt°@°fi
J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, tF°≈®Ô∫ Ju¡ f°Ì Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tua oŸÙ w≤F (ı柰 <J¡
ŸyÕ - 3] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 685
N°≈ J¡Fwu Fæ*) ∫F ıyw _t¨<wR¡≈ FÙ Fæ, ≈FÔu-≈FÔ ŸbÕ≈®St ≈®ı°≈<w _t≤dR¡≈ Ÿu FÙ Ã≈∏fi
F°uw° Fæ $$2$$ oŸ J¡°≤d ŸJ¡° ŸaJ¡v≈˚¥w ∫F ıyw _t¨<wR¡≈ FÙ Fæ, ≈®ı°≈<w J¡° ≈®°S<tJ¡ ŸaJ¡v≈
J¡° fiy≤ FÙ oŸ ıywR¡≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$3$$
N_wC, tfi Ÿu N<w¿≤•w f°fl<bJ¡°≤ <bT∫R¡≈ Ÿu ∫F ıyw ˚Ôu FÙ ŸÃ∫ fi F°u; ≈≤∏wC
tfi°u<bJ¡°≤R¡≈ Ÿu w°u ŸÃ∫ FÙ Fæ, ıæŸu <ª`°a¿J¡w |°un° t°aŸ<bJ¡°≤R¡≈ Ÿu ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ; ≈≤∏wC ≤ay Ju¡
<bJ¡°≤R¡≈ Ÿu w°u ŸÃ∫ FÙ Fæ, ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ ÎuŸÙ „aJ¡° J¡°u Ôsd°u* Ÿu ≈Fª°fi J¡≤ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
J¡Fwu Fæ* $
Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* ≈≤t°Ãt° J¡∑ _t¨<w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ _t≤dJ¡w°Õ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤
_t¨<w N°<Ì tfi Ju¡ ≈¿≤d°t F°u ŸJ¡wu Fæ* $ Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u* π°≤° ≈¿≤J¡¿v≈w ≈®@°fi _t¨<wJ¡w°Õ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ bF <t\>Ù N°<Ì J¡∑ w≤F Nªuwfi Fæ $ ≈C”T°u* tu* ˚Ù _t¨<wJ¡wÕΔ∫ J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡
Ÿa°¶∫b°<Ì∫°u* fiu ∏Fu* NŸay, Ì°ŸÙfi Îba <fi<bÕJ¡°≤ t°fi° Fæ $ ∫<Ì ≈C”T°u* tu* _t¨<w J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ,
w°u ≈≤_≈≤ ˚uÌJ¡ @tÕ Ju¡ fi t°fifiu Ju¡ J¡°≤d ˚uÌ J¡∑ ¿Ÿ<] fi F°ufiu Ÿu ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ÿ°S fiJ¡° ˚uÌ F°ufiu
Ÿu fitu* ŸCw≤°a _t¨<w J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ $ N°æ≤ "N≈®°d°u Êtfi°# „C˚®#' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* fiu ≈≤t°Ãt° Ju¡
tfi J¡° <fiTu@ <J¡∫° Fæ $ tfi Ju¡ <fiTu@ π°≤° _t¨<wJ¡wÕΔ∫ J¡° ˚Ù <fiTu@ <Ÿ] F…N° $ ª¥≥<J¡ _t¨<w J¡° ı∏t
FÙ NŸ‡˚b Fæ N°æ≤ ı∏t Ju¡ N˚°b Ÿu ı∏tt¥ÔJ¡ ŸJu¡ <bJ¡°≤ ıyw J¡° ˚Ù Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ
N°J¡°„ tu* tF°b¨s Ju¡ wCv∫ _t¨<w Ju¡ <bJ¡°≤˚¥w ıyw J¡F°≥ N°æ≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ* ? $$4$$
ıæŸu ≈®<w<Ìfi J¡∑ ŸCTC<›w Fæ bæŸu FÙ ≈®Ô∫ ˚Ù Fæ $ ŸCTC<›w Nb_S° tu* ÔÙfi tfi Ju¡ ı°y®wJ¡°Ô tu*
N°<b˚°Õb Ju¡ wCv∫ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ÔÙfi tfi J¡° Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* N°<b˚°Õb F°ufiu Ÿu wÌΔ∫h~>∏fi
≈®ı°≈<w NSb° N∏∫ Ju¡ _tw°Õ F°ufiu tu* •∫° <b≤°u@ Fæ ? oŸ N°„∫ Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu F#æ*
Fu f®Êfig, Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ _t¨<w •∫°u* fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ ? tF°≈®Ô∫ Ju¡ ≈®fÔ Ÿ‡t°uF
Ÿu ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫_t¨<w Jæ¡Ÿu fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ ? $$5$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ N<˚≈®°∫ J¡° ≈®J¡°„fi J¡≤wu F…Î ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, •∫° ∫F N°≈J¡∑ „aJ¡° <F≤^∫y˚ÕR¡≈ ÎJ¡ FÙ ıÙb N≈fiu
tfi Ÿu NfiuJ¡ ıÙb, „≤Ù≤ N°<ÌJu¡ ˚uÌ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ŸaŸ°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ oŸ tfi Ÿu Fæ NSb°
NfiuJ¡ ıÙb N≈fiu-N≈fiu ≈˚°uy Ju¡ ∫°uÀ∫ ≈®≈aª J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤wu F…Î N≈fiÙ fC<] Ju¡ NfiCŸ°≤ ŸfJ¡∑
Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiub°Ôu <F≤^∫y˚Õ J¡∑ ˚Ù J¡v≈fi° J¡≤wu Fæ* oŸ tw Ÿu Fæ* $ oŸ Ì°ufi°u* J¡v≈°u* tu* Ÿu <πwÙ∫J¡v≈ tu*
"tF°J¡v≈°∏wŸy°ÕÌ°æ ≈®St°u&Ÿ°æ≈®ı°≈<w#' oÃ∫°<Ì N°≈J¡∑ „aJ¡° Ju¡ ≈J®¡t Ÿu <b≤°u@ Fæ wS° ≈®St
J¡v≈ tu* fF…w ZC<w∫°u* J¡∑ NfiCJ¥¡Ôw° Fæ, Nw# ≈®St J¡v≈ FÙ <ªw F°ufiu Ÿu ≈¿≤<„‹¸> ≤Fw° Fæ $ oŸ
≈s tu* ı°u ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ ıÙb wS° ıyw tF°≈®Ô∫J¡°Ô tu* <F≤^∫y˚Õ J¡∑ tC<•w Ÿu tC•w F°u y∫u, bu Ÿ˚Ù
f®ÊÙ˚¥w F°u y∫u $ ∫<Ì N∏∫ J¡°uoÕ ıÙb Nb<„‹¸> >≤F° fiFÙ*, w°u Fu ŸCb®w, fwÔ°o∫u, ≈¥b°uÕÃ≈∏fi J¡°æfi
_tw°Õ Fæ ? •∫°u*<J¡ _tw°Õ Ju¡ tC•w F°u ı°fiuŸu _t¨<w <fit¥ÕÔw° J¡°u ≈®°›w F°u yoÕ Fæ $ oŸ<ÔÎ •∫°
_t≤dJ¡w°Õ Ju¡ N˚°b Ÿu <J¡ŸÙ w≤F _t¨<w Ã≈∏fi F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? tF°≈®Ô∫ tu* Ÿf Ô°uy Nbÿ∫ t°us
Ju¡ ˚°yÙ F°u y∫u, oŸ<ÔÎ oŸ ŸyÕ J¡∑ <Ÿ<] fiFÙa F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$6-8$$ ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ ŸyÕ _t¨<wR¡≈ FÙ Fæ*,
686 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
bu ˚Ù <Ÿ] fiFÙ* F°u*yu, oŸ<ÔÎ NfiC˚¥w ∫° NfifiC˚¥w _bw#<Ÿ] <ªÌ°J¡°„ tu* <ıŸJ¡∑ N°≈fiu _t¨<wR¡≈Ÿu
N°„aJ¡° J¡∑ Fæ, bF ≈®°æ» Îba Âÿ∫ ıywg¿_Sw<ªÃ≈®˚° FÙ Fæ N°æ≤ bF ŸÌ° ¿_Sw Fæ $ ∫FÙ ŸÃJ¡°∫Õb°ÌÙ
ZC<w∫°u*J¡° N°„∫ Fæ, ∫F ˚°b $$9$$
•w NSÕ J¡°u FÙ _≈‹¸> J¡Fwu Fæ* $
ı°u ∫F ıywR¡≈ Ÿu N°æ≤ _b∫a˚¥R¡≈ Ÿu (Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu ≈¨SJg¡ŸW° Ÿu t°fiu y∫u ≈Ì°SÕR¡≈ Ÿu)
¿_Sw Fæ, bF Nfi°<Ì, Nfi∏w ≈®J¡°„t°fi ∫F ªuwfi J¡∑ ≈®˚° FÙ ˚°<Ÿw F°uwÙ Fæ $$10$$
Nfi°<Ì J¡°Ô Ÿu <Ÿ] ı°u f®Ê Ju¡ _bR¡≈ J¡° ˚°fi Fæ, bFÙ f®Ê°^±> „≤Ù≤ J¡° ≈°Ì°fiJ¡°≤d
ıyw°J¡°≤ Ÿ¥‚t „≤Ù≤ Fæ, bF ≈≤t°Ãt° FÙ Fæ $ oŸ w≤F f®Ê FÙ Ÿ¥‚t-_S¥Ô ˚°b°u* Ju¡ N°≤°u≈ Ju¡ π°≤°
ıyBq≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°uw° Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$11$$
ıyw J¡° _b˚°b NΔ∫b¿_Sw Fæ, oŸ<ÔÎ ˚Ù ıyw J¡∑ ŸW° ıyBq≈ Ÿu fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC f®ÊR¡≈Ÿu
FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ıyw Ju¡ NΔ∫b¿_Sw _b˚°b J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ıayÔ, tu|, N°J¡°„ N°<Ì ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ<Fw wS° Ìu„, J¡°Ô, <J®¡∫°, BΔ∫, <Ìfi N°æ≤ ≤°<` Ju¡ J®¡t
Ÿu ∫C•w ∫u wÙfi°u* ıyw ≈≤t°dC tu* ˚°<Ÿw F°uwu Fæ* $$12$$ Ÿ ≈¥bÕ ≈≤t°dC Ju¡ N∏wyÕw N∏∫ <b_w¨w
≈≤t°dC Fæ, bF ˚Ù ≈¥bÕ ≈≤t°dC Ju¡ ŸÂ„ FÙ Fæ wS° Ÿtu* ˚Ù b柰 FÙ ıayÔ, tu|, N°J¡°„ N°<ÌJu¡
Ÿ°S ≈®J¡°„t°fi ≈bÕwŸt¥F N°<Ì ıyw ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $ Ÿ ≈≤t°dC Ju¡ ˚Ùw≤ ˚Ù b柰 FÙ <b_w¨w
≈≤t°dC Fæ, Ÿtu* ˚Ù ŸÙ w≤F ıayÔ, tu| N°J¡°„N°<Ì Ÿu <b_w¨w ∫F Âÿ∫ ıywg ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F Ju¡bÔ ˚°fiR¡≈ FÙ Fæ $ ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ $$13,14$$
w[bI°u* Ju¡ ≈®<w Ÿ∏t°`Â<‹¸> ıæŸu _bw# Nfi∏w Fæ bæŸu FÙ NI°u* Ju¡ ≈®<w NŸwg, Nfi¨w ıyw J¡∑
̨<‹¸> Ÿa¶∫° Ÿu Nfi∏w Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ w≤F ≈≤t NU∫CÌ∫ ∫°fiÙ N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w I°fiÙ Ju¡ ≈®<w
oŸ ŸÌgÂ<‹¸> J¡° N∏w J¡FÙ* fiFÙ* Fæ N°æ≤ NI Ju¡ ≈®<w oŸ NŸwg ıyw J¡∑ Â<‹¸> J¡° N∏w J¡FÙa fiFÙ* Fæ $$15$$
oŸÙ <Ÿ]°∏w J¡°u _≈‹¸> J¡≤Ju¡ <Ì©Ô°wu Fæ* $
∫F ıywg I°fiÙ Ju¡ ≈®<w Ju¡bÔ, „°∏w, N<bfi°„Ù f®Ê FÙ Fæ N°æ≤ NI°u* Ju¡ ≈®<w fC<]t°` Ÿu ˚°Ÿt°fi
fi°fi° Ô°uJ¡°u* Ÿu ∫C•w Fæ $$16$$ f®Ê°^±> tu* b¨<] J¡°u ≈®°›w ∫F ˚°Ÿt°fi ıyw ıæŸu ˚°<Ÿw F°u ≤F° Fæ bæŸu
FÙ J¡≤°un°u* Fı°≤°u* N∏∫°∏∫ ıyw ˚Ù ÎJ¡-ÎJ¡ NdC tu* ˚°<Ÿw F°uwu Fæ* $$17$$ ıæŸu _w‡˚ Ju¡ (©‡˚uJu¡)
N∏Ì≤ ≈®<wt° ≤FwÙ Fæ, Ÿ ≈®<wt° Ju¡ Nay°u* tu* ˚Ù ≈®<wt° ≤FwÙ Fæ wS° ŸJu¡ Nay tu* ˚Ù ≈®<wt° ≤FwÙ
Fæ, bæŸu FÙ f®Ê_w‡˚ tu* NdC-NdC tu* `æÔ°u•∫R¡≈Ù ≈®<wt° Fæ $$18$$ ıæŸu ≈bÕw tu* ≈≤t°dC ≈bÕw Ÿu
N<˚∏fi wS° NŸa¶∫ Fæ* bæŸu FÙ f®ÊR¡≈Ù tF°tu”≈bÕw tu* `æÔ°u•∫R¡≈Ù ≈≤t°dC fi w°u ŸŸu <˚∏fi Fæ* N°æ≤
fi <yfifiu ∫°uÀ∫ Fæ ∫°fiÙ NŸa¶∫ wS° f®Ê Ÿu N<˚∏fi Fæ* $$19$$ ∫<Ì Ÿ¥∫Õ N°<Ì J¡∑ <J¡≤d°u* tu* ~>°u¸>u-~>°u¸>u
≈≤t°dCN°u* J¡∑ ydfi° F°u ŸJu¡, w°u <ªBq≈ N°<ÌÃ∫ tu* ı°u `æÔ°u•∫≈≤t°dC Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, fiJ¡∑ ˚Ù
ydfi° F°u ŸJu¡yÙ $ NS°Õwg bu Ÿ¥∫Õ<J¡≤d°u* tu* <Ì©°oÕ Ìufiub°Ôu ≈≤t°dCN°u* J¡∑ w≤F NŸa¶∫ Fæ* $$20$$
ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ÌÙ<›w tu*, ıÔ tu* wS° @¥<Ô≈Caı tu* ≈≤t°dC ˚®td J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ <ªÌ°J¡°„ tu*
`æÔ°u•∫R¡≈Ù ≈≤t°dC ˚®td J¡≤wu Fæ* $$21$$
ŸyÕ - 4] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 687
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ <fi‹≈®≈aª J¥¡¸>_S f®Ê J¡° Ÿ<bJ¡°≤ Ÿ¨<‹¸> R¡≈ Ÿu ˚°fi Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ ? w°u fiÙR¡≈,
N„¥∏∫ N°J¡°„J¡° ıæŸu _bR¡≈<b”] „¥∏∫R¡≈ Ÿu ∫° fiÙÔR¡≈ Ÿu ˚°fi F°uw° Fæ bæŸu FÙ J¥¡¸>_S f®Ê J¡°
˚Ù ŸyÕR¡≈ Ÿu ˚°fi F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b°_wb tu* ≈¥dÕ (N„¥∏∫) N°æ≤ fiÙR¡≈ oŸ ˚¥w°J¡°„ J¡° N°b≤d°˚°b („¥∏∫) N°æ≤ NŸÃ∫
fiÙÔR¡≈ Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ bæŸu FÙ <ªÌ°J¡°„ J¡° ŸyÕR¡≈ Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ $$22$$ Ÿ¨<‹¸>R¡≈ tu*
ŸtHÙ yoÕ ∫F Ÿ¨<‹¸> N@°uÔ°uJ¡J¡°u ≈®°›w J¡≤°wÙ Fæ $ ZC<w fiu ˚Ù J¡F° Fæ # "Ì≤t∏w≤a JC¡”wu NSw_∫
˚∫a ˚b<w' NS°Õwg oŸ f®Ê tu* ı°u ı≤° Ÿ° ˚Ù ˚uÌ J¡≤wu Fæ ∫°fiÙ' ∫F N∏∫ Fæ, tæ* N∏∫ Fq≥' ÎuŸ° ˚uÌ
Ìu©w° Fæ, Ÿ ˚uÌ Ju¡ Ì„Õfi Ÿu Ÿ Nfi°ÃtÌ„ÙÕ ≈C”TJ¡°u ˚∫ F°uw° Fæ $ f®ÊR¡≈ Ÿu ŸtHÙ yoÕ ∫F Ÿ¨<‹¸
>≈≤t tayÔt∫ F°u ı°wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ "w≤<w „°uJ¡t°Ãt<bwg' (N°ÃtÌ„ÙÕ ≈C”T „°uJ¡ J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uw° Fæ) ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$23$$
ı柰 <J¡ fiæ∫°<∫J¡ ≈≤t°Ãt° J¡°u w¸>_SR¡≈ (<fi<tWt°`R¡≈) t°fiwu Fæ* bæŸu w¸>_S R¡≈ Ÿu I°w
f®Ê •∫° tayÔt∫ fiFÙ* Fæ ? fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u <bI°fi_bR¡≈ ıÙb Fæ N°æ≤ ı°u oŸ <bÿb J¡° ≈≤t J¡°≤d oÕÿb≤ Fæ, bu Ì°ufi°u* ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu
≈¿≤„°u@fi J¡≤fiu ≈≤ ≈¥dÕ, ªuwfi, ÎJ¡≤Ÿ, <ªÌ°J¡°„ f®Ê FÙ Fæ* $ <ıŸ f®Ê Ÿu f°fl wS° N°∏w≤ Ì°ufi°u*
≈°<@∫°≥ Ã≈∏fi Fæ* $' (wÌfi∏∫Ãbt°≤‡˚d „ÆÌ°<ÌU∫#)' oÃ∫°<Ì ∏∫°∫ Ÿu ı°u <ıŸŸu Ã≈∏fi Fæ, bF
wBq≈ FÙ Fæ, oŸ w≤F Ÿ˚Ù buΩ ≈®≈aª J¡°u _b°Ãtf°u@ F°ufiu ≈≤ „C], Ÿ‡f°u@_bR¡≈ <ª∏t°` FÙ ŸtHfi°
ª°<F∫u $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu ıy∏t°` J¡°u f®Ê ı°fifiu Ÿu FÙ t°us≈®°<›w F°u ŸJ¡wÙ Fæ,
N∏∫S° fiFÙ*, •∫°u*<J¡ "w≤t∏w≤a JC¡”wu' ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$24$$
wÙŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
ª°æS° ŸyÕ
o¿∏B∫ ∫C•w tfi FÙ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° t¥Ô Fæ,
ŸJ¡° Ÿt¥Ô h~>uÌ F°ufiu ≈≤ Âÿ∫ J¡° NŸa˚b Ìu©fiu Ÿu ıyw „¥∏∫ F°u ı°w° Fæ, ∫F J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, o¿∏B∫Ÿt¥F Ju¡ «¡≈≤ <bı∫≈®°<›wR¡≈Ù ≈CÔ Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù
Ÿ°y≤ w≤° ı° ŸJ¡w° Fæ, N∏∫ <J¡ŸÙ ˚Ù J¡tÕ Ÿu oŸJ¡° w≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $ $$1$$
o¿∏B∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ <bbuJ¡ Zu‹™> ≈°∫ Fæ $ <bbuJ¡ J¡∑ ≈®°<›w tu* ÎJ¡t°` Ÿ≠ıfi N°æ≤
„°˜°u* tu* <fi‹™>° ≤©fi° Wt ≈°∫ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f°≤-f°≤ „°˜≈∫°ÕÔ°uªfi N°æ≤ ŸwgŸay<w J¡≤fiu Ÿu <bbuJ¡„ÙÔ N°æ≤ <ıwu¿∏B∫ F…N° ≈C”T oŸ
Âÿ∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°b ı°fiw° Fæ $$2$$
<J¡∫u y∫u o¿∏B∫ <bı∫ J¡° ≈®J¨¡w tu* Ÿ‡f∏@ J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•w ≈Ì°SÕ J¡° ≈Cfi# _t≤d J¡≤wu Fæ* $
Fu R¡≈b°fi ≈C”T°u* tu* ŸbÕZu‹™> ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫u ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ J¡∑ Zu<d∫°≥ ıæŸu ≈®°›w F°uwÙ Fæ* N°æ≤
<bfi‹¸> F°uwÙ Fæ*, bF Ÿf _bR¡≈ tæ*fiu N°≈Ÿu J¡F° $$3$$ oŸ <bT∫ tu* fF…w J¡Ffiu Ÿu •∫° twÔf Fæ, tfi
FÙ J¡tÕR¡≈Ù b¨s J¡° NaJ¡…≤ Fæ $ tfi Ju¡ fi‹¸> >F°ufiu ≈≤ ˚°u•w° Ju¡ ˚°uÀ∫ ˚°uy°J¡°≤ tu* ≈¿≤dw <b<Fw N°æ≤
688 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<fi<T] J¡tÕR¡≈ „≤Ù≤b°Ô° ıywR¡≈Ù b¨s J¡¸> ı°w° Fæ $$4$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F Ÿ°≤° ıyw tfi FÙ
Fæ $ tfi J¡° ≈®wÙJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ Ÿf ıyıaı°ÔR¡≈Ù ≤°uy J¡° ≈®wÙJ¡°≤ F°u ı°w° Fæ $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ tfi J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÌuF°@Ùfi ŸC© N°æ≤ Ì…#© F°u*yu FÙ ? Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu tfi J¡° tfifiR¡≈ FÙ _b›fi J¡°∫Õ tu* ŸtSÕ F°uw° Fæ bæŸu FÙ tfi J¡° ÌuF Ju¡ N°J¡°≤ Ÿu tfifiR¡≈
FÙ ÌuF, ı°u <J¡ J¡°∫Õ J¡≤fiu tu* ŸtSÕ Fæ, Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ˚Ô° fw°o∫u w°u ŸFÙ, tfi Ÿu <˚∏fiR¡≈ Ÿu ÌuF
J¡F°≥ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ ?$$6$$
w°u tfi J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi N°æT<@ ≈∫C•w Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Âÿ∫ J¡∑ NÃ∫∏w NŸa˚°bfi° (f°@) Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤u <J¡ŸÙ ˚Ù ≈°∫ Ÿu tfiR¡≈Ù ¿≈„°ª J¡° <bfi°„
ÎJ¡ J¡v≈ tu* w°u •∫° ŸæJ¡n°u* J¡v≈°u* tu* ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $$7$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ tfiR¡≈Ù ≤°uy N°U∫aw≤ Fæ, Âÿ∫ w°u f°fl Fæ ÎuŸÙ Nb_S° tu* f°fl ≈Ì°S°u˘ Ju¡
NÃ∫∏w f°@ Ÿu N°U∫∏w≤ tfi J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F Âÿ∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°bR¡≈ Ÿb°uÕWt ≈≤t N°æT<@ tfiR¡≈Ù Δ∫°<@ J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° tu* Nt°u|
≈°∫ Fæ $$8$$
f°fl Âÿ∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°b tfiJ¡∑ <ª<J¡ÃŸ° tu* Jæ¡Ÿu ≈°∫ F°uw° Fæ, oŸu J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡∑ N°U∫∏w≤w° N°æ≤ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ f°flw° b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC tfi FÙ πæ<bº∫N°<Ì J¡∑
J¡v≈fi° π°≤° t°uF J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, t≤w° Fæ, Ã≈∏fi F°uw° Fæ ∫°fiÙ ı∏t, t¨Ã∫C, f∏@, t°us N°<Ì J¡∑
J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ, NS°Õwg <bT∫<ª∏wfi Ju¡ ≈®˚°b Ÿu f∏@fi tu* ≈nw° Fæ N°æ≤ N°Ãtw[b Ju¡ <bª°≤ Ju¡
≈®w°≈ Ÿu tC•w F°uw° Fæ $$9$$
∫F Jæ¡Ÿu ≈®wÙw F…N° ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ N∏b∫-Δ∫<w≤uJ¡ Ÿu Ftfiu ∫F ı°fi° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu <b„°Ô N°J¡°„ tu* „¥∏∫ FÙ (NŸwg FÙ) y∏@b°u˘ J¡° fiy≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ <bT∫°u* Ju¡
<ª∏wfi Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w tfi tu* ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ŸaŸ°≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$10$$
N°æ≤ <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ ıyw tfi J¡° @tÕ FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ @tÙÕ tfi Ju¡ <fib¨W F°ufiu ≈≤ bF ≤F fiFÙ*
ŸJ¡w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ‹¸>°∏w°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu k¥¡Ô°u* Ju¡ yCh~>u tu* ŸCy¿∏@ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ N°æ≤ Ÿtu* ≤FwÙ ˚Ù Fæ bæŸu FÙ tfi tu* ∫F <b„°Ô
ıyw _kC¡¿≤w F°uw° Fæ N°æ≤ ≤Fw° ˚Ù Fæ, @t°u˘ tu* @tÙÕ J¡° ˚uÌ b°_w<bJ¡ tu* fiFÙ* Fæ, ∫F Ω°uwfi J¡≤fiu Ju¡
<ÔÎ N¿∏wt ÿÔ°uJ¡ tu* obJ¡°≤ Fæ $$11$$ ıæŸu <wÔ°u* tu* wuÔ ≤Fw° Fæ* NSb° ıæŸu yCdÙ tu* yCd ≤Fw° Fæ ∫°
ıæŸu @tÙÕa tu* @tÕ ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ ∫F ıyw <ªW tu* ¿_Sw Fæ $ ıæŸu Ÿ¥∫Õ tu* <J¡≤d°u* J¡° Ÿt¥F Fæ, ıæŸu wuı
tu* ≈®J¡°„ Fæ N°æ≤ ıæŸu N<Àfi tu* ‹dw° Fæ bæŸu FÙ tfi tu* ∫F ıyw Fæ $ ıæŸu f≤k¡ tu* ™>^±>J¡ Fæ, ıæŸu
N°J¡°„ tu* „¥∏∫w° Fæ N°æ≤ ıæŸu b°∫C tu* ªaªÔw° Fæ bæŸu FÙ tfi tu* ∫F ıyw Fæ $$12-14$$
tfi N°æ≤ ıyw J¡° @tÙÕ N°æ≤ @tÕ˚°b N˚uÌ F°ufiu ≈≤ ˚Ù @tÙÕ tfi J¡° fi°„ F°ufiu Ÿu FÙ ıyw J¡°
fi°„ F°u ı°w° Fæ, <b≈≤Ùww° Ÿu fiFÙ* F°uw° ∫°fiÙ @tÕ ıyw J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ @tÙÕ tfi J¡° fi°„ fiFÙ*
F°uw°, •∫°u*<J¡ ÎuŸ° FÙ Ô°uJ¡ tu* Ìu©° ı°w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu $
ŸyÕ - 5] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 689
tfi FÙ Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Fæ N°æ≤ Ÿ‡≈¥dÕ ıyw FÙ tfi Fæ $ bu Ì°ufi°u* ŸÌ° FÙ ≈≤_≈≤ N<bfi°˚¥w Fæ* $ fi
Ì°ufi°u* tu* Ÿu tfi Ju¡ NÃ∫∏w fi‹¸> F°ufiu ≈≤ ıyw fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, ≈≤ ıyw Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ tfi fi‹¸> fiFÙ*
F°uw° Fæ $$15$$
ª°æS° ŸyÕ Ÿt°›w
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ
˚¨yC M¡<T Ju¡ Ÿt°<@_S F°ufiu ≈≤ ≈bÕw ≈≤ ©uÔ ≤Fu „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡,
N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©fiu ≈≤, t°uFb„ ≈®°›w N›Ÿ≤°u˚°b J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, N°≈ ŸJ¡Ô @t°u˘ Ju¡ I°w° Fæ*, ≈¥b°Õ≈≤ Ju¡ I°w°N°u* tu* ŸbÕZu‹™>
Fæ*, oŸ<ÔÎ J¨¡≈∫° ∫F fwÔ°o∫u <J¡ ∫F <b„°Ô ŸaŸ°≤ tfi tu* Jæ¡Ÿu ¿_Sw Fæ ? $$1$$ Fu ≈C^∫ª¿≤w,
≈®J¡°„ F°u ≤F° ∫F <b„°Ô ŸaŸ°≤ ıæŸu tfi tu* _kC¡¿≤w F°uw° Fæ bæŸu _≈‹¸> ‹¸>°∏w Ju¡ ≈®Ì„Õfi π°≤°
N°≈ tCHŸu J¡<F∫u $$2$$
≈¥b°uÕ•w Îu∏Ìb N°<Ì Ju¡ ıyw FÙ oŸtu* ‹¸>°∏w Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu F…Î ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ W≤ Ìuwu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu _S¥Ô „≤Ù≤ Ÿu ≤<Fw ˚Ù Îu∏Ìb f®°Êd°u* Ju¡ tfi tu*
»w° J¡°u ≈®°›w NfiuJ¡ ıyw ¿_Sw Su bæŸu FÙ ∫F ıyw tfi tu* ¿_Sw Fæ $$3$$ o∏Bı°Ô Ÿu Δ∫°JC¡Ô
<ªWb°Ôu ≤°ı° Ôbd J¡°u <ıŸ ≈®J¡°≤ ª^±>°ÔÃb ≈®°›w F…N° S° bæŸu FÙ ∫F ıyw tfi tu* ¿_Sw Fæ $$4$$
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° ≈°¶∫°fi J¡° ˚Ù ∫F°≥ ≈≤ ‹¸>°∏wR¡≈Ÿu ≈su≈ J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ <ª≤J¡°Ô wJ¡ _byÕ Ju¡ ˚°uy°u* J¡°u ˚°uyfiu J¡∑ oh~>° Ÿu N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ ≈˚°uy tu*
_≈¨F°, ŸaŸ°<≤w° (N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ _by°Õ<Ì ytfiR¡≈ ı∏t°∏w≤) Îba _byÕ tu* N›Ÿ≤°N°u* J¡°
˚°uy F…N° bæŸu FÙ ∫F ıyw tfi tu* ¿_Sw Fæ $ ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ ≈C`
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u _byÙÕ∫ ˚°uy°u* J¡°u ˚°uyfiu J¡∑ oh~>° Ÿu N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ ≈˚°uy tu* _≈¨F° N°æ≤ _byÕytfiR¡≈
N∏∫ ı∏t Jæ¡Ÿu ≈®°›w F…N° ?
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®°ªÙfi J¡°Ô tu* t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <„©≤ ≈≤, ı°u <J¡ wt°Ô
Ju¡ b¨s°u* Ÿu ©¥f F≤° ˚≤° S°, tF<TÕ ˚¨yC N°æ≤ J¡°Ô J¡° ı°u Ÿab°Ì F…N° S° Ÿu N°≈ ŸC<fi∫u $ ≈®°ªÙfi
J¡°Ô tu* t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <b<b@ k¥¡Ô°u* Ÿu Δ∫°›w <J¡ŸÙ ÎJ¡ <„©≤ ≈≤ ˚yb°fi ZÙ ˚¨yCıÙ J¡™>°u≤ w≈_∫°
J¡≤wu Su $ fiJu¡ ≈¥dÕ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ ŸC∏Ì≤, ≈®J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ÌæÌÙ›∫t°fi, wuı_bÙ, tF°t<w ≈C` ZÙ
„CJ®¡°ª°∫Õ, ı°u <J¡ wf f°ÔJ¡ FÙ Su fiJ¡∑ Ÿub°-„CZ¥T° J¡≤wu Su $ tF<TÕ ˚¨yC Ÿ Wt bfi tu* bF°≥ Ju¡
≈ÃS≤ J¡°u J¡°¸>-~>°≥¸>J¡≤ ffi°oÕ yoÕ ≈®_w≤t¥<wÕ Ju¡ ŸÂ„ <fiÿªÔ F°u ŸÌ° Ÿt°<@ tu* FÙ ¿_Sw ≤Fwu Su $
f°ÔJ¡ „CJ®¡°ª°∫Õ k¥¡Ô°u* J¡∑ „˙∫°N°u* tu*, ª°≥ÌÙ wS° Ÿ°ufiu J¡∑ bu<Ì∫°u* ≈≤ N°æ≤ t∏Ì°≤°ªÔ Ju¡ fnu fnu
<Fa±>°uÔ°u* ≈≤ ©uÔwu Su $ Ÿ Ÿt∫ „CJ®¡°ª°∫Õ ıæŸu ≤°ı° <`„aJC¡ ΩCÔ°uJ¡ N°æ≤ ≈¨<SbÙ Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw
F…Î Su bæŸu FÙ ≈°≤t°<SÕw N°Ãtw[bÂ<‹¸> N°æ≤ ≈°t≤ N°<Ì tu* ≈®<Ÿ] ıywŸÃ∫w°Â<‹¸> ofi Ì°ufi°u* Ju¡
fÙª tu* ¿_Sw Su, NwÎb bu ≤°y N°<Ì Ÿu Δ∫°JC¡Ô ≤Fwu Su, <J¡ŸÙ Ÿt∫ ıf <J¡ fiJu¡ <≈w° ZÙ ˚¨yCıÙ
<fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* fæ™>u Su, <ıŸfiu N≈fiu „`CN°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ÔÙ F°u, ÎuŸu ≤°ı° Ju¡ wCv∫ bu
690 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N∏∫ <bT∫°u* Ÿu N<b<s›w <ªWb°Ôu F…Î $ bF°≥ ≈≤ ∏F°u*fiu ıæŸu ˚yb°fi fiu sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ tº∫ Ÿu t∏Sfi
π°≤° Ã≈°<Ìw ZÙ Ô‚tÙıÙ J¡°u Ìu©° S° bæŸu FÙ sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ tº∫ Ÿu taSfi≈¥bÕJ¡ Ã≈°<Ìw N°J¡°„
t°yÕ Ÿu ı° ≤FÙ ÎJ¡ N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©° $ bF t∏Ì°≤ J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu <b˚¥<Tw SÙ, t∏Ì-t∏Ì b°∫C Ÿu
ŸJu¡ NÔJ¡ <FÔ ≤Fu Su, F°≤ Ÿu ŸJ¡° ytfi HaJ¡°≤Ÿu ≈¥dÕ S°, Ÿfiu N°J¡°„tu* b°∫C J¡°u ŸCy¿∏@w
J¡≤ <Ì∫° S°, bF ÎuŸÙ ŸC∏Ì≤Ù SÙ <J¡ Ÿu ∫<Ì Ô°b^∫R¡≈Ù b¨s J¡∑ Ôw° J¡F° ı°∫, w°u J¡°uoÕ NÃ∫C<•w
fi F°uyÙ, tÌ Ÿu ŸJu¡ fiu` ª»u F…Î Su wS° N≈fiu „≤Ù≤R¡≈Ù ª∏Bt° Ÿu <Ìw F…oÕ <J¡≤d°u* Ÿu Ÿfiu Ÿ
≈®Ìu„ J¡°u Nt¨wt∫ J¡≤ <Ì∫° S° $ Ÿ ŸC∏Ì≤Ù J¡°u Ìu©J¡≤ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° tfi, <ıŸfiu <fitÕÔ ≈¥dÕ ª∏Bt°
Ìu©° Fæ, ÎuŸu ŸtCÌ® Ju¡ „≤Ù≤ Ju¡ wCv∫ vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F…N° N°æ≤ ªaªÔ F…N° $ bF N›Ÿ≤° ˚Ù „CJ®¡°ª°∫Õ
J¡° tC© Ìu©J¡≤ bæŸu FÙ ≈≤b„ F…oÕ (t°u<Fw F…oÕ ) $$5-18$$ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©fiu Ju¡ ≈ÿª°w
J¡°tÌub Ju ¡f°d°u* Ÿu |°∫Ô F…Î tfiJ¡°u ∫S°„<•w <bbuJ¡ π°≤° ŸtH°-fCH°J¡≤ ∫°fiÙ ≈®u∫ŸÙ Ju¡ NfiCŸ≤d
N°<Ì „°≤Ù¿≤J¡ Δ∫°≈°≤°u* J¡°u ≤°uJ¡J¡≤, ÎJ¡°y®w° J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ ˚Ù ÎJ¡t°` N›Ÿ≤° tu* ÎJ¡°y®<ªW F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d bu N›Ÿ≤° Ju¡ R¡≈ Ÿu N›Ÿ≤°t∫ F°u y∫u $$19$$
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
~>™>° ŸyÕ
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° tfi Ÿu _byÕ tu* ytfi bF°≥ ≈≤ o∏B J¡° ∏Fu* Ÿ‡t°fi Ju¡ Ÿ°S N≈fiu ŸtÙ≈ tu* fæ™>°fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF°≥ ≈≤ fiu` f∏Ì J¡≤Ju¡ tfi Ÿu ŸÙ N›Ÿ≤° J¡° º∫°fi
J¡≤ ≤Fu NJu¡Ôu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu oŸ tfi°u≤°≠∫J¡° N°≤‡˚ <J¡∫° $$1$$ ∫F N°J¡°„tu*
tu≤u N°yu N°yu ı° ≤FÙ N›Ÿ≤° o∏BÔ°uJ¡ ı°wÙ Fæ $ oŸJ¡° NfiCytfi J¡≤ ≤F° ∫F tæ* _byÕ tu*, ı°u <J¡
o@≤-@≤ |¥tfiuŸu JC¡~> ªaªÔ F…Î Ìubw°N°u* Ÿu fn° tfi°uF≤ Fæ, N° ≈F…≥ª° Fq≥ $$2$$ J¡°utÔ t∏Ì°≤ Ju¡
k¥¡Ô°u* J¡∑ <„≤°ut°Ô°N°u* N°æ≤ J¡dÕk¥¡Ô°u* Ÿu <b˚¥<Tw ∫u Ìubw° Fæ*, ofiJu¡ „≤Ù≤ fF ≤Fu ŸCbdÕ Ju¡ Bb Ju¡
Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ Fæ $$3$$ ≈®Ã∫s Ìu©u y∫u fiÙÔJ¡tÔ°u* Ju¡ wCv∫ <ıfiJ¡∑ Â<‹¸>∫°≥≥ Fæ*, tfi°uF≤ F°Ÿ Ÿu <b˚¥<Tw
Ôw°≤<Fw „°b°sÙ ∫u bu J¡°∏w°Î≥ Fæ* $$4$$ k¥¡Ô°u* Ÿu ffi°oÕ yoÕ t°Ô°N°u* Ÿu ıyty° ≤Fu, ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u
tu* ≈®<w<f¿‡fw NwÎb <bÿbR¡≈ Ÿb°ÕJ¡°≤ ˚yb°fi F¿≤ Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡ ŸÂ„ wS° ©¥f Ÿ∏wC‹¸> N°æ≤
ÌÙ<›wt°fi ∫u Ìubb¨∏Ì Fæ* $$5$$ Îu≤°bw Ju¡ J¡≈°uÔ°u* Ju¡ tÌıÔ J¡∑ N<wŸCy¿∏@ tu* ˚Ù N°Ÿ<•w≤<Fw F…Î
(tÌıÔ wJ¡ J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡) ˚≥b≤°u* π°≤° ŸCfiu yÎ, NÃ∫∏w t@C≤ N°æ≤ N_≈‹¸>ºb<fi Ÿu y°∫u y∫u, ∫u
Ìubw°N°u* Ju¡ yÙw Fæ $$6$$ ∫F t∏Ì°<J¡fiÙ Fæ, oŸJu¡ _bdÕt∫ J¡tÔ°u* ≈≤ f®Ê°ıÙ Ju¡ FaŸ N°æ≤ Ÿ°≤Ÿ |¥t
≤Fu Fæ*, wÙ≤ Ju¡ Ω°fi°u* tu* tC¶∫-tC¶∫ Ìubyd <bZ°t Ôu ≤Fu Fæ* $$7$$ ∫u ∫t, ª∏B, o∏B, Ÿ¥∫Õ, N<Àfi,
ıÔ N°æ≤ b°∫C Ô°uJ¡≈°Ô Fæ*, o∏F°u*fiu N≈fiu „≤Ù≤ J¡∑ J¡°¿∏w Ÿu ª°≤°u* N°u≤ ÌÙ›w N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°Î≥ k¡æÔ°
≤•©Ù Fæ $$8$$ ∫C]°u* tu* „˜°˜°u* Ju¡ ≈®F°≤°u* Ÿu <ıŸJ¡° tC≥F ©CıÔ°∫° y∫° Fæ ÎuŸ° ∫F Îu≤°bw Fæ, oŸfiu
Ÿay®°t tu* NfiuJ¡ ÌæÃ∫°u* J¡°u N≈fiu Ì°aw°u* tu* <≈≤°u <Ì∫° S° $$9$$ ∫u ˚¥wÔ Ÿu N°J¡°„tu* w°≤u R¡≈ ffiu F…Î
<bt°fi Ÿu ªÔfiub°Ôu <Ÿ] Ô°uy Fæ, <ıfiJu¡ „≤Ù≤ N°æ≤ <bt°fi J¡∑ J¡°¿∏w∫°≥ Ÿaª≤d„ÙÔ ŸC∏Ì≤ ŸCbdÕt∫
ŸÙ ≈®wÙw F°u ≤FÙ Fæ* $$10$$ t∏Ì°≤ Ju¡ k¥¡Ô <ıfitu* Δ∫°›w Fæ*, ÎuŸÙ ∫u yay° ıÔ J¡∑ ÔF≤u*¡ Fæ, o∏F°u*fiu
ŸyÕ - 7] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 691
tu”≈bÕw Ju¡ ≈ÃS≤°u* ≈≤ ¸>J¡≤°fiu Ju¡ J¡°≤d ıÔ <faÌ…N°u* Ÿu Ìubw°N°u* J¡°u ˚≤ <Ì∫° Fæ $$11$$ ∫u o∏B Ju¡
fi∏Ìfibfi J¡∑ bÙ<S∫°≥ Fæ*, <y≤Ù F…oÕ t∏Ì°≤taı≤Ù Ju¡ yCh~>°u* Ÿu ∫u ≈ÙÔÙ F°u yoÕ Fæ* N°æ≤ NfiuJ¡ N›Ÿ≤°Î≥
ofitu* H¥Ô° H¥Ô ≤FÙ* Fæ* $$12$$ ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* J¡∑ fi°o˘ N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu „ÙwÔw° N°æ≤ t∏Ìw°
N°<Ì Ÿu ∫C•w, JC¡∏Ì N°ææ≤ t∏Ì°≤ Ju¡ tJ¡≤∏Ì Ÿu ŸCy¿∏@w ∫u ≈°¿≤ı°w Ju¡ b°∫C Fæ* $$13$$ k¥¡Ô°u*, Ju¡Ÿ≤°u*
N°æ≤ <Ft wS° tJ¡≤∏Ì Ju¡ J¡d°u* N°æ≤ b˜°u* J¡°u ŸCy¿∏@w J¡≤fiub°Ôu ≈≤°y°u* Ÿu ı°uu ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ≈≤_≈≤
w°nfiR¡≈ Ÿay®°t Fæ,Ÿtu* N°Ÿ•w Ôw°N°u* N°æ≤ Nayfi°N°u* Ÿu Δ∫°›w ∫F fi∏Ìfibfi Fæ $$14$$ ŸC∏Ì≤
y°fi J¡∑ ºb<fi Ÿu N°fi∏Ì≈¥bÕJ¡ Ìub°ayfi°N°u* J¡°u fiª°fiub°Ôu bÙd° Ju¡ Ÿt°fi t@C≤ _b≤b°Ôu ∫u fi°≤Ì N°æ≤
wC‡f” M¡<T Fæ* $$15$$ ∫u NfiuJ¡ ≈C^∫°Ãt° ≈C”T Fæ*, ı°u <b<b@ ˚¥Td°u* Ÿu <b˚¥<Tw F°uJ¡≤ N°J¡°„ tau n
≤Fu <bt°fi°u* tu* ¿_Sw Fæ* $$16$$ tÌ Ÿu Ã≈∏fi J¡°tÌub Ÿu tW Nayb°ÔÙ ∫u Ìub°ayfi°Î≥ ıæŸu bfiÔw°Î≥ bfi
J¡∑ Ÿub° J¡≤wÙ Fæ* bæŸu FÙ Ìub≤°ı o∏B J¡∑ Ÿub° J¡≤ ≤FÙ Fæ* $$17$$ o∏BfiÙÔ t<d∫°≥ FÙ <ıfiJu¡ k¥¡Ô Fæ*,
<ª∏w°t<d∫°≥ <ıfiJu¡ J¡<Ô∫°u* Ju¡ yCh~>u Fæ* wS° ≈Ju¡ F…Î k¡Ô°u* Ju¡ yCh~>°u* Ÿu ÔÌu F…Î ∫u J¡v≈b¨s Fæ* $$18$$
∫F°≥ ≈≤ <Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ <b≤°ıt°fi ofi Ìub≤°ı o∏B J¡°u, ı°u ÌqŸ≤u <`Ô°uJ¡∑ Ÿ®‹¸>° Ju¡ (f®Ê° Ju¡) wCv∫ Fæ*,
tæ* N<˚b°Ìfi J¡≤w° Fq≥ $$19$$ ∫F Ÿ°uªJ¡≤ fi „CJ®¡°ª°∫Õ fiu tfi Ÿu FÙ „ªÙ≈<w o∏B J¡°u N°J¡°„ tu*
¿_Sw ÌqŸ≤u tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ wCv∫ N<˚b°Ìfi <J¡∫° $$20$$ wÌ…≈≤°∏w o∏B fiu <ŸaF°Ÿfi Ÿu ™>J¡≤ „CJ®¡°ª°∫Õ
J¡° N°Ì≤≈¥bÕJ¡ ≈¥ıfi <J¡∫° $ fiJ¡° F°S ≈J¡nJ¡≤ ∏Fu* N≈fiu ŸtÙ≈ tu* Ô°J¡≤ fæ™>°∫° $$21$$
Fu ZÙ„CJ®¡°ª°∫Õ, ∫F _byÕ N°≈Ju¡ „C˚°ytfi Ÿu @∏∫ F°uJ¡≤ ŸC„°u<˚w F°u ≤F° Fæ, Fu ≈®˚°u, N°≈
<ª≤J¡°Ô wJ¡ ∫F°≥ <fib°Ÿ J¡∑<ı∫u, - ∫°u* „CJ®¡°ª°∫Õ Ÿu o∏B fiu _byÕ tu* ≤Ffiu J¡° NfiC≤°u@ <J¡∫° $$22$$
wÌ…≈≤°∏w ŸC∏Ì≤ tC©J¡tÔb°Ôu ZÙ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu bF°≥ ≈≤ fæ™>J¡≤ Ÿ°uÔF°u* J¡Ô°N°u* Ÿu ∫C•w <fitÕÔ
ª∏Bt° J¡∑ „°u˚° J¡°u F≤ <Ô∫° $$23$$ Ÿf Ìubb¨∏Ì°u* Ÿu N<˚b¿∏Ìw Îba Ìub≤°ı o∏B Ju¡ ŸtÙ≈ tu* fæ™u F…Î
ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u <ª≤J¡°ÔwJ¡ ∫C•w Ÿ∏w°uT ≈®°›w F…N° N°æ≤ bu fi¨≈<w∫°u* tu* ŸbÕZu‹™> Ìub≤°ı o∏B Ju¡
≈C` N°<Ì Ju¡ wCv∫ Ô°ÔfiÙ∫ F…Î $$24$$
~>™>° ŸyÕ Ÿt°›w
Ÿ°wb°≥ ŸyÕ
_byÕ tu* „CJ®¡ J¡° ≈Cfi# N≈fiÙ <≈®∫° J¡°u Ìu©fi° N°æ≤ ≈≤_≈≤ Ju¡ ≈®ut°<@•∫ Ÿu Ì°ufi°u* J¡° Ÿayt F°ufi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈¥b°uÕ•w tfi°u≤°≠∫ Ju¡ ≈®˚°b Ÿu „CJ®¡°ª°∫Õ ÌubÔ°uJ¡
tu* ≈F…≥ªJ¡≤ N≈fiu ≈C^∫≈®w°≈ Ÿu t≤d-Ì…#© Ju¡ <ffi° FÙ N≈fiu ≈®°•wfi ˚°b J¡°u („CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u) ˚¥Ô
y∫u $$1$$ o∏B Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ÎJ¡ tCF¥wÕ ˚≤ <bZ°t J¡≤ ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ _byÕ tu* ªÔfiub°Ôu Ìubw°N°u* Ÿu
ß°<Fw F°uJ¡≤ _byÕ tu* <bF°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ™> ©nu F…Î $$2$$ _byÕ J¡∑ „°u˚° J¡°u N°æ≤ N≈fiÙ
ŸC∏Ì≤w° J¡°u ˜Ùıfi°u* J¡∑ NÃ∫∏w N˚Ù‹¸> ı°fiJ¡≤ ıæŸu Ÿ°≤Ÿ J¡t<ÔfiÙ J¡°u fu@fiu Ju¡ <ÔÎ ı°w° Fæ bæŸu
FÙ bu N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ y∫u $$3$$ ZÙ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu bfi Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw N°t®Ôw°
Ju¡ Ÿt°fi bF°≥ ≈≤ N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ tº∫ tu* fæ™>Ù F…oÕ t¨yfi∫fiÙ Ÿ ≈¥bÕ‹¸> N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©° $$4$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF N›Ÿ≤° ˚Ù ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u Ìu©J¡≤ t°u<Fw F°u yoÕ N°æ≤ „CJ®¡°ª°∫Õ ˚Ù
692 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
_kC¡¿≤w F°u ≤Fu ªaªÔ F°b˚°bR¡≈Ù <bÔ°Ÿ°u* Ÿu Ÿ≤°f°u≤ N°J¡°≤b°ÔÙ ŸJ¡°u Ìu©J¡≤ t°u<Fw F°u yÎ $
ıæŸu ª°≥ÌfiÙ J¡°u Ìu©J¡≤ ª∏BJ¡°∏wt<d Ju¡ Ÿf Nb∫b yÔfiu Ôywu Fæ* bæŸu FÙ Ÿu Ìu©J¡≤ t°≤u ≈ŸÙfiu
Ju¡ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ Ÿf Nb∫b w≤ F°u y∫u $$5$$ ≈ŸÙfiu Ÿu Ÿ≤°f°u≤ „≤Ù≤ b°Ôu „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu Ÿ ŸC∏Ì≤
N›Ÿ≤° J¡°u ÎuŸu Ìu©°, ıæŸu <J¡ ª∏BJ¡°∏wt<d N°J¡°„ tu* „°u<˚w F°ufiub°ÔÙ „ÙwÔ ª°≥ÌfiÙ J¡°u Ìu©wÙ
Fæ $$6$$ ≤°<` tu* <b∫°uy F°ufiu Ju¡ ≈≤°∏w ≤°uÌfi J¡≤fiub°ÔÙ ªJ®¡b°J¡∑ ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô tu* ªJ®¡b°J¡ π°≤°
Ìu©Ù ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ ≈®<w NfiC≤•w bF ˚Ù „CJ®¡°ª°∫Õ Ÿu Ìu©Ù yoÕ $ NÃ∫∏w ≈®ut F°ufiu J¡u
J¡°≤d ŸJ¡∑ „°u˚° J¡° <™>J¡°fi° fi ≤F° $ ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u ≈≤ NfiC≤•w F…Î Ÿ¥∫Õ N°æ≤ J¡t<ÔfiÙ J¡∑
≈®°w#J¡°Ô tu* ı°u „°u˚° F°uwÙ Fæ, bFÙ fi Ì°ufi°u* J¡∑ FCoÕ $$7,8$$ ª¥≥<J¡ _byÕR¡≈ Ìu„ ŸaJ¡¿v≈w NSÕ J¡°u
Ìufiub°Ô° Fæ, NwÎb Ÿ‡≈¥dÕ Nay J¡°u <bb„ J¡≤Ju¡ ŸJu¡ π°≤° bF J¡°t Ju¡ <ÔÎ N<≈Õw F…oÕ $$9$$ ıæŸu
J¡t<ÔfiÙ Ju¡ ≈W°u* ≈≤ tu|°u* J¡∑ @°≤°Î≥ <y≤wÙ Fæ* bæŸu FÙ ŸJu¡ J¡°utÔ Nay°u ≈≤ J¡°t Ju¡ ÎJ¡-N°@ fiFÙ*
NfiuJ¡°u* f°d <y≤u $$10$$ J¡°tÌub Ÿu J¡¿‡≈w wS° ˚≥b≤ Ju¡ wCv∫ ªaªÔJa¡J¡d°u* Ÿu ∫C•w bF t∏Ì-t∏Ì
b°∫C Ÿu <FÔ°oÕ yoÕ ˚≥b≤°u* Ÿu Δ∫°›w taı≤Ù Ju¡ ŸÂ„ F…oÕ $$11$$ ıæŸu tÌ°u∏tW F°SÙ J¡t<ÔfiÙ J¡°u ≤°æ*Ì
±>°Ôw° Fæ bæŸu FÙ fiÙÔJ¡tÔ Ju¡ ŸÂ„ fi∫fib°ÔÙ wS° FaŸ N°æ≤ Ÿ°≤Ÿ Ju¡ Ÿt°fi ªÔfiub°ÔÙ Ÿ
ŸC∏Ì≤Ù J¡°u J¡°tÌub fiu s°u<˚w J¡≤ ±>°Ô° $$12$$ wÌfi∏w≤ Ÿk¡Ô ŸaJ¡v≈b°Ôu „CJ®¡°ª°∫Õ fiu Ÿ ŸC∏Ì≤Ù
J¡∑ bæŸÙ Ì„° Ìu©J¡≤ ıæŸu ”B ≈®Ô∫J¡°Ô tu* N∏@J¡°≤ J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ N∏@J¡°≤ J¡°
ŸaJ¡v≈ <J¡∫° $$13$$ ıæŸu ˚¥Ô°uJ¡ Ju¡ N∏@J¡°≤ Ÿu Ô°uJ¡°Ô°uJ¡ ≈bÕw J¡° w¸> ˚≤ ı°w° Fæ bæŸu FÙ „CJ®¡°ª°∫Õ
π°≤° ŸaJ¡¿v≈w N∏@J¡°≤ Ÿu _byÕ J¡° fi∏ÌfibfiR¡≈Ù ≈®Ìu„ ˚≤ y∫° $$14$$ Ô≠ı°R¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ju¡
<ÔÎ Ÿ¥∫Õ_bR¡≈ ∫°fiÙ Ô≠ı°R¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° <fib°≤d J¡≤fiub°ÔÙ •w N∏@J¡°≤ ≤°<„ Ju¡ fi∏Ìfibfi
tu* ˜Ù ≈C”T°u* Ju¡ ı°unu Ju¡ wCv∫ ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ wS° ŸJ¡∑ Ÿf Ÿ<©∫°u* Ju¡ Ÿ°∫aJ¡°Ô Ju¡
Ÿt∫ ˚¥Ô°uJ¡ tu* <ª<n∫°u* J¡∑ fi°o˘ Ÿ ≈®Ìu„ Ÿu N≈fiu-N≈fiu N<˚tw _S°fi°u* tu* ªÔu ı°fiu ≈≤ fnu-fnu
N°æ≤ ªaªÔ fiu`≈®°∏wb°ÔÙ wS° f»Ù-ª»Ù J¡°t≈Ùn°b°ÔÙ bF ıææŸu t∫¥≤Ù tu| Ju¡ ŸtÙ≈ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ
˚¨yC≈C` ZÙ„CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ ŸtÙ≈ tu* N°oÕ $$15-17$$ ıæŸu ZÙ<b‹dC ˚yb°fi sÙ≤Ÿ°y≤ tu* ≈®bu„ J¡≤wu Fæ*
bæŸu FÙ „C˚®˚bfi Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw Ÿıu-Ÿı°∫u ≈Ôay ≈≤ ˚°yÕb fiu ≈®bu„ <J¡∫° $$18$$ bF ŸC∏Ì≤Ù ˚Ù
˚¨yC≈C` Ju¡ F°S°u* J¡°u ≈J¡nJ¡≤ bF°≥ ≈≤ ≈®<b‹¸ >F…oÕ $ t°≤u Ô≠ı° Ju¡ fiwbÌfi bF ŸC∏Ì≤Ù Îu≤°bw Ju¡ ⁄Ì∫
tu* ÔyÙ F…oÕ ≈<μfiÙJu¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w F…oÕ $$19$$ ≈®ut N°æ≤ _fiuF Ÿu Ÿ≤°f°u≤ b°dÙ Ÿu Ÿfiu ∫F t@C≤
bªfi J¡F° $ ŸJu¡ Ÿ t@C≤ bªfi tu* ≈®Ã∫uJ¡ Ns≤ N°fi∏Ì Ju¡ <bÔ°Ÿ Ÿu Δ∫°›w S° $$20$$
Fu ª∏BbÌfi, Ìu<©∫u, ∫F J¡°tÌub N≈fiu @fiCT J¡°u ≈¥dÕR¡≈ Ÿu w°fiJ¡≤ tCH NfÔ° J¡°u ≈„°u≈u„ tu*
±>°Ô ≤F° Fæ $$21$$ oŸ<ÔÎ Fu fi°S, N°≈ tu≤Ù ≤s° J¡∑<ı∫u $ tæ* NfÔ° Fq≥ N°æ≤ ÌÙfi Fq≥ $ N°≈ FÙ ∫F°≥ ≈≤
tu≤u „≤d Fæ* $ Fu Ÿ≠ıfi<„≤°utdu, ÌÙfi°u* J¡°u N°ÿb°Ÿfi Ìufi° Ÿhª¿≤` Ô°uy°u* J¡° b®w Fæ, ÎuŸ° N°≈
ı°<fi∫u $$22$$ Fu tF°twu, _fiuFÂ<‹¸> J¡°u fi ı°fifiub°Ôu t¥»ıfi FÙ NÃ∫<@J¡ ≈®Ù<w J¡∑ NbFuÔfi° J¡≤wu
Fæ*, ≤ŸI Ô°uy J¡Ì°<≈ ≈®Ù<w J¡∑ NbFuÔfi° fiFÙa J¡≤wu Fæ* $$23$$ Fu <≈®∫wt, ÎJ¡-ÌqŸ≤u ≈≤ NfiC≤•w F…Î
˜Ù-≈C”T°u* J¡° <bh~>uÌ, N≈≤°@ ydfi° N°<Ì J¡∑ „aJ¡° Ÿu ≤<Fw Ã≈∏fi F…N° ≈®ut, Nt¨w f≤Ÿ°fiub°Ôu
N°fi∏ÌÌ°∫J¡ ª∏Bt° Ÿu f»-ª» J¡≤ Fæ, <ıÔ°fiub°Ôu N°æ≤ N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu ÎJ¡ Ì°u fiFÙ* Fı°≤°u*
ŸyÕ - 8] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 693
ª∏Bt°N°u* Ÿu ˚Ù <≈®∫wt J¡° ≈®ut f»°-ª»° ∫F ˚°b Fæ $$24$$ ∫F <`Ô°uJ¡∑ J¡° Îuÿb∫Õ <ªW J¡°u b柰
N°fi∏Ì fiFÙ* Ìuw° ı柰 <J¡ ≈FÔu-≈FÔ NfiCJ¨¡w F…Î <≈®∫wt°u* J¡° ≈≤_≈≤ N°fi∏Ì Ìufiub°Ô° ≈®ut ŸC©
Ìuw° Fæ $$25$$ Fu Ÿ‡t°fi J¡≤fiub°Ôu „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ, ıæŸu ≤°<` tu* ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu Ÿa_≈¨‹¸> J¡t<ÔfiÙ
<bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ N°≈Ju¡ ª≤d°u* Ÿu _≈„Õ Ÿu ∫F tæ* N°ÿb°Ÿfi J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fq≥ $$26$$ Fu
ŸC∏Ì≤, ıæŸu ª≈ÔªJ¡°u≤Ù ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ ≤Ÿ≈°fi Ÿu ıÙ<bw ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ tæ* N°≈Ju¡ _≈„ÕR¡≈Ù
Nt¨w≈°fi Ÿu ıÙ<bw F°u ≤FÙ Fq≥ $$27$$ Fu ≈®°dfi°S, ª≤d°u* tu* ÔÙfi FqoÕ oŸ ˚®t≤Ù R¡≈ tu≤u F°SR¡≈Ù
≈vÔb°u* Ÿu N°<Ôayfi J¡≤ N°≈ tCHu _fiuF-Ì∫°R¡≈Ù Nt¨w Ÿu ˚≤u F…Î N≈fiu J¡tÔR¡≈Ù ⁄Ì∫ tu* @°≤d
J¡∑<ı∫u $$28$$ ∫F J¡FJ¡≤ J¡v≈b¨s J¡∑ taı≤Ù Ju¡ wCv∫ <ıŸJu¡ fi∫fiR¡≈Ù ˚≥b≤ tÌ Ÿu |¥t ≤Fu Su,
wS° k¥¡Ô°u* Ju¡ wCv∫ J¡°utÔ Nayb°ÔÙ „CJ®¡ Ju¡ bs_SÔ ≈≤ <y≤ yoÕ $$29$$ ıæŸu Ju¡Ÿ≤ Ÿu ≈ÙÔu F…Î b°∫C
Ÿu J¡¿‡≈w ≈<μfiÙ tu* ≈≤_≈≤ NfiC≤•w ˚≥b≤Ù N°æ≤ ˚≥b≤ ≈®bu„ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ F°b˚°b N°<Ì <bÔ°Ÿ°u*
Ÿu N<@J¡ J¡°¿∏wb°Ôu bu ̇≈wÙ fi bfi_S<Ô∫°u* tu* ≈®<b‹¸> F…Î $$30$$
Ÿ°wb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
N°™>b°≥ ŸyÕ
_byÙÕ∫ <b<b@ ŸC©°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ Nfi∏w≤ ˚¥Ô°uJ¡ tu* N°∫u F…Î
„CJ®¡ J¡° b°Ÿfi°b„ NfiuJ¡ ı∏t°u* J¡° wS° w≈¿_bw° J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <ªW Ju¡ <bÔ°Ÿ Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ J¡¿v≈w
<≈®∫ ≈®d∫°u* Ÿu N›Ÿ≤° J¡° ŸC∏Ì≤ Ÿt°yt ZÙ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡∑ tfi_wC<‹¸> Ju¡ <ÔÎ F…N° $$1$$ t∏Ì°≤ Ju¡
k¥¡Ô°u* J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu ÔÌÙ F…oÕ wS° Ìubw°N°u* Ju¡ ≈˚°uy ∫°uÀ∫ Nt¨w ∫° t<Ì≤° Ÿu t_w F…oÕ Ÿ N›Ÿ≤°
Ju¡ Ÿ°S ÌqŸ≤u <fitÕÔ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ •w „CJ®¡°ª°∫Õ fiu t∏Ì°<J¡fiÙ Ju¡ w¸>°u* ≈≤, <ıfitua tÌ°u∏tW FaŸ
˚®td J¡≤wu Su N°æ≤ Ÿ°ufiu Ju¡ J¡tÔ <©Ôu Su, ª°≤d N°æ≤ <J¡∏fi≤°u* Ju¡ Ÿ°S <bF°≤ <J¡∫° $$2,3$$ ª∏Bt°
J¡∑ J¡Ô°N°u* Ÿu <fi<tÕw „≤Ù≤b°Ôu Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ <bÔ°ŸÙ fiu ≈°<≤ı°w J¡∑ Ôw°N°u* Ju¡ <fiJC¡aı°u* tu*
≤Ÿ°∫fi J¡° ≈°fi <J¡∫° $$4$$ H¥Ô° H¥Ôfiu Ju¡ <ÔÎ Δ∫y® F…oÕ <bΩ°@¿≤∫°u* Ju¡ Ÿ°S JC¡fu≤ Ju¡ tfi°uF≤ ªæ`≤S
fi°tJ¡ Ω°fi tau ÔÙÔ° Ju¡ <ÔÎ Ôw°N°u*Ÿu ffiu F…Î ŸC∏Ì≤ H¥Ôu Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ J®¡∑n° J¡∑ $$5$$ ıæŸu
t∏Ì≤°ªÔ ŸtCB tu* NbÔ°u±>fi J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿfiu ZÙ <„bıÙ Ju¡ ≈°TÕÌ°u* Ju¡ Ÿ°S fi∏Ìfibfi Ju¡ ÎJ¡
~>°u≤ Ÿu ÌqŸ≤u ~>°u≤ wJ¡ ©¥f ≈¿≤˚®td <J¡∫° $$6$$ fi¥wfi-fi¥wfi ŸCbdÕ J¡∑ Ôw°N°u* Ÿu Δ∫°›w ŸCtuR¡ ≈bÕw
J¡∑ fi<Ì∫°u* N°æ≤ ˚¥<t∫°u* tu* Ÿfiu oŸ ≈®J¡°≤ ˚®td <J¡∫° <ıŸ ≈®J¡°≤ <J¡ ∏tW F°SÙ J¡tÔ°u* Ÿu ˚≤u F…Î
w°Ô°f tu* ˚®td J¡≤wu Fæ* $$7$$ Ÿ <bÔ°ŸÙ fiu Ÿ N›Ÿ≤° Ju¡ Ÿ°S Jæ¡Ô°Ÿbfi Ju¡ JCa¡ı°u* tu* ZÙ<„bıÙ
Ju¡ t_wJ¡ ≈≤ <b≤°ıt°fi ª∏Bt° Ÿu ŸÌ° (J¨¡‹d≈s tu* ˚Ù) ª°≥ÌfiÙ ≤°wu* <„bıÙ Ju¡ yd°u* Ju¡ yÙw°u* Ju¡
Ÿ°S <fw°oÕ $$8$$ ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu y∏@t°Ìfi ≈bÕw Ju¡ «¡≈≤ Ju¡ <„©≤°u* ≈≤ <bZ°t ÔuJ¡≤ Ÿ ŸC∏Ì≤Ù
J¡°u <Ÿ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ ≈æ≤ wJ¡ ŸCbdÕ Ju¡ J¡tÔ°u* Ÿu <b˚¥<Tw <J¡∫° $$9$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ô°uJ¡°Ô°uJ¡ ≈bÕw
Ju¡ w¸>°u* Ju¡ N°Ÿ≈°Ÿ J¡∑ ˚¥<t∫°u* tu*, ı°u <b<b@ N°ÿª∫°u˘ Ÿu ˚≤≈¥≤ SÙ, F≥Ÿwu F…Î Ÿfiu Ÿ N›Ÿ≤° Ju¡
Ÿ°S J®¡∑n° J¡∑ $$10$$ t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ tº∫bwÙÕ ıÔ≈®°∫ „ÙwÔ ≈®Ìu„°u* tu* Ÿfiu t¨y°u* Ju¡ Ÿ°S N≈fiu tfi
694 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ÿu J¡¿v≈w Ìubt¿∏Ì≤°u* tu* Ÿ°™> bT°u˘ wJ¡ <fib°Ÿ <J¡∫° $$11$$ ˜Ù Ju¡ Ÿ°S <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ
J¡° sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ w¸>°u* tu* ÿbuwπÙ≈ Ju¡ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿ°S N°@° ŸÃ∫∫Cy fÙw y∫° $$12$$ y∏@bÕfiy≤ Ju¡
Ω°fi°ua J¡∑ J®¡∑n°N°u* Ju¡ <fit°Õd Ÿu ÎJ¡t°` tfi°u≤S π°≤° Nfi∏w ŸaŸ°≤°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡° ŸıÕfiF°≤ F°uJ¡≤
„CJ®¡ J¡°Ô J¡∑ Ÿtw° J¡°u ≈®°›w F…N° $$13$$
wÌfi∏w≤ ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu Ÿ t¨yfi∫fiÙ Ju¡ Ÿ°S ≈Cfi# _byÕ tu* ŸC©≈¥bÕJ¡ N°™> ª°æJ¡<n∫°u* wJ¡
<fib°Ÿ <J¡∫° $$14$$ wÌ…≈≤°∏w _byÕ Ÿu ≈wfi Ju¡ _t≤d Ju¡ ˚∫ Ÿu <ıfiJ¡° <ÌΔ∫ „≤Ù≤ yÔ y∫° S°,
ÎuŸu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ ≈C^∫s∫ Ÿu Ÿ ŸC∏Ì≤∑ Ju¡ FÙ Ÿ°S ˚¥<t ≈≤ <y≤ ≈nu $$15$$ <ıfiJu¡ Ÿf <ÌΔ∫ Nay-
≈®Ã∫ay J¡¸ >y∫u Su N°æ≤ <bt°fi, fi∏Ìfibfi wS° b˜, N°˚¥Td N°<Ì Ju¡ ≈˚°uy Ju¡ Ÿ°@fi <ıfiŸu ~>Ùfiu
y∫u Su Îba <ª∏w°y®_w ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ ∫C] tu* t°≤u y∫u ∫°u]° J¡∑ fi°o˘ fiÙªu <y≤ y∫u $$16$$ ÌÙ|Õ <ª∏w° Ju¡
Ÿ°S ˚¥t^±>Ô ≈≤ <y≤u F…Î fiJu¡ „≤Ù≤ Ju¡ <„Ô° Ju¡ «¡≈≤ <y≤u F…Î H≤fiu J¡∑ @°≤ Ju¡ Ÿt°fi Ÿ°æ ¸C>J¡nu F°u
y∫u $$17$$ fi Ì°ufi°u* Ju¡ ©^±>-©^±> F…Î Ì°u „≤Ù≤°u* Ju¡ <Ôay „≤Ù≤ Ì…#© Ÿu t<Ôfi F°uJ¡≤ <ıfiJu¡ |°u*ŸÔu
fi‹¸> F°u y∫u F°ua, ÎuŸu ≈¿s∫°u* Ju¡ wCv∫ N°J¡°„ tu* |¥tfiu Ôyu $$18$$ N°J¡°„ tu* bu Ì°u <Ôay „≤Ù≤ ª∏Bt°
J¡∑ ¿J¡≤d°u* tu* ≈®<b‹¸> >F…Î $ wÌfi∏w≤ wC≤∏w N°uŸ J¡∑ f¥≥Ì ffiJ¡≤ @°fi Ju¡ R¡≈ tu* ≈¿≤dw F°u y∫u $$19$$
≈Ju¡ F…Î fi @°fi°u* J¡°u Ì„°dÕ Ìu„ <fib°ŸÙ f®°Êd fiu ©°∫° $ bF „CJ®¡°ª°∫Õ bÙ∫Õ ffiJ¡≤ Ÿ f®°Êd J¡∑
˚°∫°Õ J¡° ≈C` F…N° $$20$$ f®°Êd Ju¡ |≤ ı∏t Ôufiu Ju¡ Nfi∏w≤ tC<fi∫°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿay<w F°ufiu Ÿu |°u≤
w≈_∫° tu* ¿_Sw F…N° bF ≈C^∫b°fi ÎJ¡ t∏b∏w≤ wJ¡ tu”≈bÕw Ju¡ yFfi bfi tu* ≤F° $$21$$ bF°≥ ≈≤
ŸJ¡° „°≈b„ t¨yÙ ffiÙ F…oÕ Ÿ N›Ÿ≤° Ÿu fi≤°J¡°≤ ≈C` Ã≈∏fi F…N° $ ≈C` Ju¡ _fiuF Ÿu bF <k¡≤ ˚Ù
wC≤∏w NÃ∫∏w t°uF J¡°u ≈®°›w F°u y∫° $$22$$ tu≤u oŸ ≈C` Ju¡ @fi F°u, fnu Wt yCd F°u*, fnÙ N°∫C F°u
oŸ ≈®J¡°≤ ŸÌ° ffiÙ ≤Ffiub°ÔÙ <ª∏w°N°u* Ÿu Ÿfiu º∫°fi N°<Ì J¡∑ <fi‹™>° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$23$$
≈C` Ju¡ <ÔÎ ˚°uy°u* J¡∑ <ª∏w° Ÿu @tÕ Ju¡ <ª∏wfi Ÿu <btC© F°ufiu Ju¡ J¡°≤d sÙd°∫C F…Î ŸJ¡°u t¨Ã∫C fiu ÎuŸu
y®Ÿ° ıæŸu <J¡ Ÿ°≥≈ b°∫C J¡°u y®Ÿw° Fæ $$24$$ ÎJ¡t°` ˚°uy°u* J¡∑ <ª∏w° Ju¡ Ÿ°S ŸJu¡ ≈®°d≈©uR¡ nu
Su, NwÎb bF tBÌu„°<@≈<w J¡° ÔnJ¡° ffiJ¡≤ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ tBÌu„ J¡° „°ŸJ¡ ffi° $$25$$
tBÌu„ tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ <fi‹J¡^¸>J¡ ≤°≠∫ J¡≤Ju¡ ıæŸu J¡tÔ <FtR¡≈Ù bı® J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ bF
fC»°≈u J¡°u ≈®°›w F…N° $$26$$ w≈ J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ ∫°fiÙ b°fi≈®_S Ju¡ @tÕ<ª∏wfi Ju¡ Ÿ°S Ÿfiu bF ŸC∏Ì≤
tB≤°ı J¡° „≤Ù≤ ~>°un° S°, oŸ J¡°≤d bF w≈_bÙ J¡° ÔnJ¡° N°æ≤ _b∫a w≈_bÙ F…N° $$27$$ Fu
ZÙ≤°tıÙ, „°¿∏w N°<Ì Ÿu ≤°y N°<ÌŸ∏w°≈°u* J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤ ªCJu¡ Ÿ tF°t<w w≈_bÙ fiu Ÿtay° fi°t
J¡∑ tF°fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ ≈F…≥ªJ¡≤ w≈_∫° J¡∑ $$28$$ bF ≈¥b°uÕ•w „CJ®¡°ª°∫Õ fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ÿu
b°<Ÿw F°uJ¡≤ fi b°Ÿfi°N°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®°›w F°ufiub°ÔÙ <b<b@ ı∏t Ì„°N°u* J¡°u ≈®°›w J¡≤, „≤Ù≤
≈≤‡≈≤°N°u* J¡° ˚ÔÙ˚°≥<w NfiC˚b J¡≤ ˚°À∫b„ ≈®°›w F…oÕ bæ≤°À∫ N°<Ì J¡∑ Ÿ°@fi Ÿ‡≈<W Ÿu Ÿtay°
fi°t J¡∑ fnÙ fiÌÙ Ju¡ ŸC∏Ì≤w¸> ≈≤ <bsu≈„¥∏∫ F°u, » b¨s Ju¡ Ÿt°fi ∫°fiÙ ~>uÌfi, ˚uÌfi N°<Ì Fı°≤°u*
<bsu≈ F°ufiu ≈≤ ˚Ù NªÔ ≤Ffiu b°Ôu b¨s Ju¡ wCv∫ ¿_Sw ≤F° $$29$$
N°™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 9] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 695

fi°æb°≥ ŸyÕ
˚¨yC M¡<T Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ¿_Sw t¨w≈®°∫ „CJ®¡ „≤Ù≤ Ju¡ ≈wfi N°æ≤ Ÿ¥©fiu J¡° bdÕfi $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <≈w° Ju¡ N°yu tfi°u≤°≠∫°ua Ÿu J¡v≈fi° J¡≤
≤Fu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° NfiuJ¡ bTÕ J¡° Ô‡f° Ÿt∫ fÙw y∫° $$1$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ N<@J¡ Ÿt∫ fÙwfiu Ju¡
J¡°≤d b°∫C N°æ≤ @¥≈ Ÿu ııÕ¿≤w F…N° „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° „≤Ù≤, <ıŸJ¡∑ ın J¡¸> yoÕ F°u, ÎuŸu b¨s Ju¡ wCv∫,
≈¨<SbÙ ≈≤ <y≤ ≈n° $$2$$ ¿J¡∏wC ªaªÔ „≤Ù≤b°Ôu tfi fiu w°u ≈Cfi# ≈Cfi# N≈fiu Ÿu J¡¿v≈w _byÕytfi
N°<Ì-N°<Ì <b¿ª` @°≤°N°u* tu* ıæŸu NÃ∫∏w <b¿ª` bfiZu<d∫°u* tu* t¨y ˚®td J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ˚®td
<J¡∫° $$3$$ ŸJu¡ tfi J¡°u, <ıŸfiu <b<b@ ˚°uy°u* J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ÿu ˚®td <J¡∫°, ı∏t-t≤d ≈≤‡≈≤°N°u*
J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu ªJ®¡ tu* ≤•©u F…Î J¡∑ w≤F Δ∫°JC¡Ôw°≈¥bÕJ¡ ª°≤°u* N°u≤ «¡≈≤ fiÙªu ª•J¡≤ J¡°¸>°, Ÿtay°
fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ <bZ°¿∏w <tÔÙ $$4$$
„CJ®¡°ª°∫Õ N≈fiu „≤Ù≤ J¡∑ JC¡~> ˚Ù ≈≤b°F fi J¡≤ Nfi∏w b¨W°∏w°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ tfi J¡∑ J¡v≈fi°t°`
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w J¡°utÔ wS° ∫F ŸÃ∫ Fæ, oŸ ˚®°¿∏wb„ ≈¥bÕ ÌuF Ju¡ <b_t≤d Ÿu NÃ∫∏w » Ÿ
ŸaŸ°≤ Ì„° J¡° NfiC˚b J¡≤wu ≤Fu $$5$$ Ÿ @Ùt°fi J¡° t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <„©≤ ≈≤ ¿_Sw bF _S¥Ô „≤Ù≤
w°≈ J¡∑ N<@J¡w° Ÿu Ÿ¥©J¡≤ f°F≤ Ju¡bÔ ªtÕ„uT ≤F° N°æ≤ ˚Ùw≤ Ju¡bÔ Fß>Ù FÙ Ÿtu* ≤F yoÕ $$6$$
bF „≤Ù≤ N<˚t°fi Ì…#© Ju¡ s∫ Ÿu ≈®°›w N°fi∏Ì Ju¡ J¡°≤d „≤Ù≤ Ju¡ <~>B°u* tu fF ≤Fu b°∫C Ÿu, f°≥Ÿ Ju¡
<~>B°u* tu* fF ≤Fu b°∫C J¡∑ budCºb<fi Ju¡ wCv∫ ŸÙÃJ¡°≤°u* Ÿu F…oÕ J¡°J¡ÔÙ Ÿu (tÙ™>Ù tFÙfi w°fi Ÿu) ÌuF J¡∑
ÎuŸÙ y<w F°uwÙ Fæ, ∫°ua ÌuF J¡∑ ªu‹¸>°N°u* J¡°u t°fi°u* y°w° S° $$7$$ bF „≤Ù≤ ŸaŸ°≤ ˚¥<t∫°u* tu* ˚°uy°„°R¡≈Ù
yâu tu* ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu <y≤u F…Î fuª°≤u tfi J¡° Ÿku¡Ì tu|°u* Ju¡ ŸÂ„ Ÿku¡Ì Ì∏w≈a<•w Ÿu t°fi°u* ≈F°Ÿ
J¡≤w° S° $$8$$ bF „≤Ù≤ tC©t^±>ÔR¡≈Ù N≤^∫ tua ≈C≤°fiu Na@u JC¡N°u* Ju¡ wCv∫ fi°J¡, N°≥©, tC≥F N°<Ì
Ju¡ yâ°u* J¡∑ „°u˚° Ÿu ıyw J¡∑ _b°˚°<bJ¡ NŸBq≈w° J¡°u („¥∏∫w° J¡°u) <bbuJ¡∑ ≈C”T°u* Ju¡ ªtÕªsCN°u* Ju¡
Ÿ°tfiu Ì„°Õw° F…N°-Ÿ° ¿_Sw S° $$9$$ ≈FÔu Ÿ¥∫Õ Ÿaw°≈ Ÿu w≈°∫° y∫°, w°≈ Ÿu w≈fiu Ju¡ f°Ì bT°ÕM¡wC
J¡∑ t¥ŸÔ°@°≤ b¨<‹¸> Ÿu ŸÙ*ª° y∫° bF „≤Ù≤ t°fi°u* N≈fiu f∏@CR¡≈ ≈¥bÕ ≈¥bÕ „≤Ù≤°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ju¡ _t≤d
Ÿu Ã≈∏fi F…Î Ì…#© Ÿu ∫° N°fi∏Ì Ÿu f»fiub°Ôu f°‹≈ J¡°u ~>°unw° S° $$10$$
ª^±>°<Ôfi Ju¡ (wuı N°≥@Ù Ju¡) <bÔ°Ÿ Ÿu bfi˚¥<t∫°u* tu* o@≤-@≤ ÔC»J¡w° S° N°æ≤ bT°ÕM¡wC Ju¡
N°fiu ≈≤ b¨<‹¸> J¡∑ @°≤°N°u* Ju¡ <fi≈°w Ÿu w°<nw F°uw° S°, ≈bÕw J¡∑ fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ bT°ÕM¡wC Ju¡ H≤fiu Ju¡
wCv∫ yu” N°<Ì @°wCN°u* Ju¡ ≤ay Ÿu ≤ay° y∫° S°, N°≥@Ù Ÿu nÙ F…oÕ @¥<Ô Ÿu, ı°u ≈°≈ Ju¡ ŸÂ„ SÙ, bF
Ÿfi° S° $ Ÿ¥©u J¡°™> Ju¡ Ÿt°fi bF ªaªÔ S°, b°∫C fFfiu ≈≤ N°J¡°„ tu* ˚°≥ıfiu Ÿu Ã≈∏fi F…N° wÔb°≤
J¡° Ÿ° „ÆÌ J¡≤w° S°, wuı b°∫C J¡∑ Ÿ°≥∫-Ÿ°≥∫ Ÿu ˚≤u F…Î bfi tu* t°fi°u* bF w≈_∫° J¡≤w° S° $ bF
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° „≤Ù≤ ¸>u»° F°u y∫° S°, ŸJu¡ N°≥wR¡≈Ù w∏wC Ÿ¥© y∫u Su, bF ≈®°<d∫°u* J¡°u ±>≤°fiub°ÔÙ
˚ÙTd ºb<fi J¡≤w° S°, bF NÔ‚tÙ Ju¡ wCv∫ S°, N°F°≤ Ÿu „¥∏∫ S°, NwÎb ŸJu¡ ≈u¸> tu* Ju¡bÔ
ªtn° FÙ fª y∫° S° $$11-14$$ Ÿ ≈<b` N°Zt tu* ≤°y-πuT J¡∑ J¡FÙ* y∏@ ˚Ù fi SÙ N°æ≤ tF<TÕ
˚¨yCıÙ tF°w≈_bÙ Su, NwÎb „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ „≤Ù≤ J¡°u t°aŸ°F°≤Ù ≈„C-≈<s∫°u* fiu fiFÙ* ©°∫° $$15$$
696 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° <ªW, <ıŸfiu <J¡ ∫t N°æ≤ <fi∫t°u* Ÿu N≈fiÙ „≤Ù≤∫<‹¸> J¡°u J¨¡„ ffi° ±>°Ô° S°,
w≈_∫° J¡≤w° S° N°æ≤ fiJ¡° bF ≈¥bÕ„≤Ù≤, <ıŸJu¡ ”<@≤ J¡°u b°∫C fiu ŸC©° <Ì∫° S°, fnÙ-fnÙ
<„Ô°N°u*¡≈≤ <ª≤ J¡°Ô wJ¡ f≤°f≤ ÔC»J¡w° ≤F° $$16$$
fi°æb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ÌŸb°≥ ŸyÕ
≈C` J¡° „≤Ù≤ Ìu©fiu Ÿu ˚¨yCıÙ J¡° J¡°ÔJu¡ ≈®<w J®¡°u@ wS°
J¡°Ô J¡° N°Ãt<bΩ° Ÿu ˚¨yCıÙ J¡°u f°u<@w J¡≤fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ Ìubw°N°u* Ju¡ Fı°≤ bTÕ fÙwfiu ≈≤ ˚yb°fi
˚¨yCıÙ ˚yb°fi J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤°fiub°ÔÙ Ÿt°<@ Ÿu ™>u $$1$$ ∏F°u*fiu <bfi∫ Ÿu Nbfiw, ŸæJ¡n°u*
ŸÌgyCd°u* Ju¡ N°J¡°≤, t¥<wÕt°fi ≈C^∫Ju¡ ŸÂ„ ≈C` ZÙ „CJ®¡ J¡°u N≈fiu N°yu fiFÙ* Ìu©° <J¡∏wC ∏F°u*fiu ≈C` Ju¡
fÌÔu N≈fiu N°yu ÌuF@°≤Ù Ì…˚°ÕÀ∫ Ju¡ ŸÂ„ wS° t¥<wÕt°fi Ì°<≤B§ Ju¡ wCv∫ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° Ju¡bÔ tF°fi
ÌuF≈aı≤ („b) Ìu©° $$2,3$$
•w fi≤ J¡aJ¡°Ô J¡° FÙ bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
@¥≈ Ÿu ŸJ¡° „≤Ù≤ Ÿ¥© J¡≤ J¡°≥¸>° F°u y∫° S°, ŸJu¡ ªtnu Ju¡ ~>uÌ°u* tau wÙw≤ kC¡ÌJ¡ ≤Fu Su,
Ì≤R¡≈Ù yCF° J¡∑, <ıŸJ¡∑ N°≥wu* Ÿ¥© yoÕ SÙ, ~>°∫° tu* tu*i>J¡ N°≤°t J¡≤ ≤Fu Su, N°≥©°u* Ju¡ yâ°u* tu*
fi∫u-fi∫u J¡∑nu Ÿ¸>u Su, fhªu Ìufiu Ÿu fiJ¡∑ Ÿa¶∫° J¡FÙ* N<@J¡ f»> yoÕ SÙ N°æu≤ ≈ŸÔÙR¡≈Ù <≈*ınu tu*
tJ¡<n∫°u* Ju¡ ÌÔ Ju¡ ÌÔ yC≥Su Su $$4,5$$ bF J¡aJ¡°Ô bT°Õ J¡∑ @°≤°N°u* Ÿu @°uoÕ FCoÕ N≥wnÙ Ÿu N°æ≤ ©¥f
Ÿ¥©Ù F…oÕ F<ß>∫°u* J¡∑ t°Ô° Ÿu ˚Ô° N°æ≤ fC≤° k¡Ô Ìufiub°ÔÙ ≈¥bÕ J¡°Ô J¡∑ ˚°uyb°Ÿfi° J¡° NfiCJ¡≤d
J¡≤w° S° Îba Ÿku¡Ì, <ªJ¡fiu wS° ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ≈®J¡°„t°fi <Ÿ≤R¡≈Ù |nuu Ÿu J¡≈¥≤ Ÿu <Ô›w <„b<Ôay
Ju¡ <Ÿ≤ J¡∑ „°u˚° J¡° NfiCJ¡≤d J¡≤w° S° $$6,7$$ bF ŸÙ@Ù yÌÕfi Ÿu, <ıŸJ¡∑ fiŸu* Ÿ¥© yoÕ SÙ, ÎJ¡
t°` FßÙ „uT ≤F yoÕ SÙ Îba ı°u b°Ÿfi° Ÿu Δ∫°›w N°Ãt° J¡° NfiCŸ≤d Ÿ° J¡≤ ≤FÙ SÙ, N≈fiu N°J¡°≤
J¡°u «≥¡ª° J¡≤ ≤F° S° $$8$$ bF J¡tÔ J¡∑ ın Ju¡ wCv∫ Ÿku¡Ì fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y J¡∑ ~>°u¸>Ù Fß>Ù Ÿu,
<ıŸJ¡° <J¡ b¨<‹¸> @°≤°N°u* Ÿu t°aŸ <y≤ y∫° S°, tC≥F tu* ŸÙt° ı°fifiu¡ Ju¡ <ÔÎ y°nu F…Î ≈ÃS≤ N°<Ì Ju¡
N°J¡°≤ J¡°u @°≤d J¡≤w° S° $$9$$ bF Ja¡J¡°Ô «≥¡ªÙ yÌÕfi Ÿu, <ıŸfiu ŸJu¡ tC≥F J¡°u «≥¡ª° <J¡∫° S°,
t°fi°u* N°J¡°„ tu* ™>u F…Î ≈®°d≈©u”N°ua J¡°u Ìu© ≤F° S° $$10$$ ÌÙ|Õ ≈≤Ô°uJ¡t°yÕ Ju¡ ≈¿≤Zt Ÿu Ÿu ˚∫
S°, NwÎb k¥¡Ô J¡≤ ÌCyfiu F…Î N°™> Nay°u* Ÿu ı°≥|, |C¸> fi°u*, f°F…Ì^±>°u* N°æ≤ ”N°u* Ÿu N°™> <Ì„°N°u* Ju¡
≈®<w ≈®_S°fi J¡≤w° FCN° Ÿ° bF ¿_Sw S° $ ˚°b ∫F <J¡ fiŸu ≈¨SJg¡ F°uJ¡≤ bF ˚°yfi° ª°Fw° S° $$11$$
NÃ∫∏w ¿≤•w, Ÿ¥©u F…Î Îba ªtn° FÙ <ıŸtu* „uT Fæ, ÎuŸu Ì≤ Ÿu NI°fiÙ Ju¡ ⁄Ì∫ J¡∑ „¥∏∫w° J¡°u
t°fi°u* bF Ì„°Õ ≤F° S° $$12$$ N≈fiu Ì…#©R¡≈Ù F°SÙ Ju¡ f∏@fi_w‡˚ Ju¡ wCv∫ Ÿ Ÿ¥©u F…Î J¡aJ¡°Ô J¡°u
Ìu©J¡≤ ≈¥b°Õ≈≤ J¡° <bª°≤ fi J¡≤wu F…Î ˚¨yC ™> ©nu F…Î $$13$$ wÌfi∏w≤ ≈C` Ju¡ Ja¡J¡°Ô J¡°u Ìu©wu FÙ
˚¨yC Ju¡ tfi tu* wC≤∏w ∫F <bwJÕ¡ Ã≈∏fi F…N° <J¡ •∫° tu≤u ÔnJu¡ Ju¡ ≈®°d ≈©uR¡ <ª≤J¡°Ô Ÿu n y∫u
Fæ* ! $$14$$ Nbÿ∫‡˚°bÙ b_wC J¡° <bª°≤ fi J¡≤ ≤Fu tF<TÕ ˚¨yC J¡°u ≈C` J¡°u t≤° Ìu©J¡≤ wC≤∏w J¡°Ô Ju¡
ŸyÕ - 10] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 697
≈®<w fn° yC_Ÿ° N°∫° $$15$$
Fu J®¥¡≤ J¡°Ô, NJ¡°Ô tu* FÙ wCtfiu tu≤u ≈C` J¡°u •∫°ua t°≤° ? ∫°u* JC¡<≈w F…Î ˚yb°fi ˚¨yC J¡°Ô J¡°u „°≈
Ìufiu Ju¡ <ÔÎ wæ∫°≤ F…Î $$16$$ tC<fiıÙ Ju¡ „°≈ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ Ωw F°ufiu ≈≤ Ô°uy°u* J¡°u J¡b<Ôw J¡≤fiub°Ô°
R¡≈≤<Fw ˚Ù ∫F J¡°Ô N°<@˚°æ<wJ¡ „≤Ù≤ @°≤d J¡≤ tC<fiıÙ Ju¡ ≈°Ÿ N°∫° $$17$$ ŸJ¡∑ „°u˚° NÌg˚Cw
SÙ, ŸJu¡ F°S tu* ©±>gy N°æ≤ ≈°„ S°, bF JC¡^±>Ô°u* Ÿu <b˚¥<Tw S° N°æ≤ J¡bª ≈Ffiu S° $ ≈®Ã∫uJ¡ N°u≤
ŸJ¡∑ ~># ˚Cı°Î≥ (f°≤F t°ŸR¡≈ f°≤F ˚Cı°Î≥) SÙ, ~># (M¡wCR¡≈Ù) tC© Su, N≈fiÙ fnÙ ˚°≤Ù <J*¡J¡≤°u*
J¡∑ Ÿufi° Ÿu bF <|≤° S° $ Ÿ Ÿt∫ ŸJu¡ „≤Ù≤ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ N°æ≤ ª°≤°u* N°u≤ kæ¡Ô ≤FÙ ≠b°Ô°N°u* Ÿu
k¥¡Ôu F…Î ≈Ô°„ Ju¡ b¨s°u* Ÿu ≈¥dÕ ≈bÕw J¡∑ „°u˚° J¡°u N°J¡°„ @°≤d J¡≤w° S° $ ŸJu¡ F°Stu* ¿_Sw <`„¥Ô
Ju¡ <„©≤°u* Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ô ≤FÙ N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ÿu, ı°u ŸCbdÕ Ju¡ JC¡^±>Ô°u* Ju¡ wCv∫ ≈®wÙw F°uwÙ SÙ,
ÌŸ°u* <Ì„°Î≥ ŸC„°u<˚w F…oÕ $$18-20$$ ŸJu¡ wuı ÿb°Ÿb°∫C Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi <„©≤b°Ôu F…Î ≈bÕw H¥Ôu
tu* fæ™>u F…Î J¡∑ w≤F o@≤-@≤ H¥Ôwu N°æ≤ ª•J¡≤ J¡°¸>J¡≤ <y≤ ≈nwu Su $$21$$ ŸJu¡ wÔb°≤ Ju¡ t^±>Ô
J¡∑ ªtJ¡ Ÿu J¡°Ô° F…N° Ÿ¥∫Õ J¡° ≈®¿w<f‡f ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ıÔu F…Î ıyw Ju¡ @CÎ≥ Ÿu Δ∫°JC¡Ô F…N° Ÿ° t°Ô¥t
≈nw° S° $$22$$ Fu tF°f°F°u ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF J¡°Ô JC¡<≈w FCÎ ˚¨yCıÙ Ju¡ ≈°Ÿ N°J¡≤ ≈®Ô∫J¡°Ô tu*
sCÆ@ F…Î ŸtCB Ju¡ wCv∫ ya˚Ù≤ _b≤Ÿu „°¿∏w≈¥bÕJ¡ fiŸu f°uÔ° $$23$$ Fu tC<fiıÙ, Ô°uJ¡ J¡∑ t∫°ÕÌ° J¡°u
ı°fifiub°Ôu Îba ≈¥b°Õ≈≤ Δ∫bF°≤°u* J¡°u Ìu©u F…Î Wt Ô°uy ÌqŸ≤u Ÿu N≈≤°@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù t°uF J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uwu $ N≈≤°@R¡≈ FuwC Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ w°u J¡Ffi° J¡∑ •∫° Fæ ? $$24$$ ˚ybfig, N°≈ tF°w≈_bÙ f®°Êd
Fæ* $ Ft <fi∫t J¡° ≈°Ôfi J¡≤fiub°Ôu Fæ*, Fu Ÿ°@°u, N°≈ ≈¥≠∫ Fæ*, oŸ<ÔÎ Ft N°≈J¡∑ ≈¥ı° J¡≤wu Fæ* $ „°≈
Ju¡ ˚∫ N°<Ì Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ oh~>° Ÿu Ft N°≈J¡∑ ≈¥ı° fiFÙ* J¡≤wu $$25$$ Fu fC<]≤<Fw ú tC<fiıÙ, N°≈
w≈ J¡° fi°„ fi J¡∑<ı∫u $ ı°u tæ* ≈®Ô∫J¡°ÔR¡≈Ù tF°¿Àfi∫°u* Ÿu ˚Ù fiFÙ* ıÔ°∫° y∫°, ŸJ¡°u N°≈ N≈fiu
„°≈ Ÿu •∫° ıÔ°∫u*yu ? $$26$$ Ftfiu ŸaŸ°≤ J¡∑ ≈a<•w∫°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u≥ <fiyÔ ±>°ÔÙ Fæ*, J¡≤°un°u* ”B ªf°
±>°Ôu Fæ*, ÎJ¡ fiFÙ*, Fı°≤°u* <b‹dCN°u* J¡°u y®Ÿ ±>°Ô° Fæ $ Fu tC<fiıÙ, <J¡Ÿ <bT∫ tu* Ft ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* ? Ÿu
ı≤° Ì°F≤dR¡≈ Ÿu ≈¿_Sw w°u J¡∑<ı∫u $$27$$ Fu f®Êfig, Ft Ô°uy ˚°u•w° Fæ* N°æ≤ N°≈ Ô°uy Ft°≤u
˚°uıfi Fæ*, ∫F _b°˚°<bJ¡ t∫°ÕÌ° Fæ $ oh~>°, πuT N°<Ì <J¡ŸÙ N∏∫ <fi<tW Ÿu Ft Ô°uy°u* J¡° ∫F ˚°uÀ∫-
˚°u•w¨Ãb Δ∫bF°≤ fiFÙ* Fæ $$28$$ N<Àfi N≈fiu-N°≈ «¡≈≤ J¡∑ N°u≤ ªÔwÙ Fæ ıÔ _b˚°bw# fiÙªu J¡∑ N°u≤
fFw° Fæ, ˚°uıfi _b˚°bw# ˚°u•w° Ju¡ ≈°Ÿ N°w° Fæ N°æ≤ <bfi°„J¡°Ô ˚Ù <ıwfiu ı∏∫ ≈Ì°SÕ Fæ* fiJu¡
≈°Ÿ _b˚°bw# N°w° Fæ $$29$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u <J¡ N°≈J¡Ù ∫F ŸbÕ˚°u•w¨w° J¡F°≥ Ÿu N°oÕ N°æ≤ N°≈J¡° •∫° _bR¡≈ Fæ w°u Ÿ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F t¥w°Õt¥wÕ ıyw ≈≤t°Ãt°R¡≈ tu≤° ∫°u* ˚°u≠∫R¡≈ Ÿu FÙ N≈fiu tu* J¡¿v≈w R¡≈ Fæ, •∫°u*<J¡ ≈≤t°Ãt°
N≈fiu tu* _b∫a FÙ ıywR¡≈ Ÿu <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, Nw# _b∫a FÙ oŸJ¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤w° Fæ, ∫F
˚°b°SÕ Fæ $$30$$
∫F ˚Ù N°æ≈<fiTÌΔ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu J¡F° Fæ, ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu w°u J¡Fwu Fæ* $
ú fC<] Ju¡ I°fi Ÿu f°<@w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Fu NfC]u ∫°fiÙ Fu N<bΩt°fi fC]u ∫°u* tC<fi J¡∑ ≈®„aŸ° FÙ J¡∑ Fæ $
698 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡Ô*J¡≤<Fw Â<‹¸> Ÿu (≈≤t°SǪ̃<‹¸> Ÿu) fi w°u ∫F°≥ J¡°uoÕ J¡w°Õ Fæ N°æ≤ fi J¡°uoÕ ˚°u•w° Fæ, <J¡∏wC
J¡Ô*J¡¡∫C•w Â<‹¸> Ÿu (J¡tÕJ¡°¿^±>∫°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu) ∫F°≥ ≈≤ fF…w Ÿu J¡w°Õ Fæ* $$31$$ Fu f®Êfig, J¡wÕ¨Ãb
N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb NŸ‡∫yg Â<‹¸> ≈C”T Ÿu Ju¡bÔ J¡¿v≈w Fæ* $ N°≈J¡°u w°u w[bŸ°s°ÃJ¡°≤ F°u ªCJ¡° Fæ $
N°≈J¡∑ Â<‹¸> tu* J¡wÕ¨Ãb N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb Fæ* FÙ fiFÙ* $$32$$
'fi J¡w¨ÕÃba fi J¡t°Õ<d Ô°uJ¡_∫ Ÿ¨ı<w ≈®˚C#"(˚yb°fi tfiC‹∫°u* Ju¡ J¡w¨ÕÃb N°æ≤ „C˚°„C˚ J¡t°u˘ J¡∑
Ÿ¨<‹¸> fiFÙ* J¡≤wu Fæ*) oÃ∫°<Ì ˚yb°fi π°≤° ≈®Ì<„Õw ≈s J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
<b<b@ b¨s°u* tu* ≤ay-<f≤ayu k¥¡Ô°u* J¡∑ w≤F ofi ˚Cbfi°u* tu* ≈®°dÙ _b∫a N°wu Fæ* N°æ≤ ı°wu Fæ* $ oŸ <bT∫
tu* J¡w°Õ N°<Ì „ÆÌ°u* Ÿu J¡°Ô FÙ J¡<v≈w F°uw° Fæ $$33$$ ıæŸu ıÔ tu* ≈®<w<f¿‡fw ª∏Bt° Ju¡ ªÔfi tu*
J¡w¨Õw° N°æ≤ NJ¡w¨Õw° ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu ŸJ¡° N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ* N°æ≤ Δ∫bF°≤Â<‹¸> Ÿu
Ÿab°Ì F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu NŸÃ∫ ˚Ù fiFÙ* Fæ* bæŸu FÙ Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* J¡°ÔR¡≈ ≈≤t°Ãt° Ju¡ J¡w¨ÕÃb N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb
≈≤t°SǪ̃<‹¸> Ÿu Ÿ¨<‹¸> J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu ŸÃ∫ fiFÙa Fæ* N°æ≤ Δ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu NŸÃ∫ ˚Ù fiFÙ* Fæ* $$34$$
ıæŸu Ìq<Tw Â<‹¸>b°Ô° ≈C”T ≤_ŸÙ tu* Ÿ≈ÕÃb J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ tfi fiu <tØ∫°˚®t tu* J¡w¨ÕÃb
N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb R¡≈ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$35$$ Fu tC<fiıÙ, ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu tu≤u N≈≤°@ J¡° Ÿa˚b fi
F°ufiu Ÿu N°≈ Δ∫°JC¡Ô F°uJ¡≤ J¡°u≈ fi J¡∑<ı∫u $ N°≈<W∫°u* J¡° ÎuŸ° FÙ J®¡t Fæ $ ı°u ı柰 Fæ bF b柰 F°uJ¡≤
FÙ ≤Fuy°, oŸu N°≈ ŸÃ∫ Ÿt<H∫u $$36$$
≤°y, N<˚t°fi N°<Ì Ju¡ J¡°≤d ∫<Ì tæ*fiu N°≈Ju¡ ≈C` J¡° <bfi°„ <J¡∫° F°uw° w°u bæŸÙ ¿_S<w tu*
tCHtu* N≈≤°<@w° F°u ŸJ¡wÙ SÙ, ≈≤ bu tCHtu* Fæ* FÙ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Faæ $
Fu ≈¥≠∫, ˚®°¿∏w Ÿu J¡¿v≈w ¶∫°<w, ≈¥ı° N°<Ì tu* NfiC≤°y ≤©fiub°Ôu Ft Ô°uuy fiFÙ* Fæ* N°æ≤ fi
N<˚t°fi Ju¡ FÙ b„Ù˚¥w Fæ* $ N°≈Ju¡ ŸtÙ≈ tu* Ft°≤° N°ytfi ˚Ù N°≈Ju¡ J®¡°u@ Ju¡ ˚∫ Ÿu fiFÙ* F…N° Fæ
<J¡∏wC w≈¿_b∫°u* J¡° Ÿ‡t°fi J¡≤fi° ª°<FÎ oŸ <fi∫t Ju¡ J¡°≤d FÙ FCN° Fæ, Fu w°w, Ft _b∫a ˚Ù N≈fiu
b„ tu* fiFÙ* Fæ* Ju¡bÔ <fi∫<w Ju¡ b„tu* ¿_Sw Fæ* $$37$$
tu≤Ù <fi∫<w J¡∑ b„b<wÕw° <ªw Fæ, •∫°u*<J¡ Ÿf ≈®°I ≈C”T ŸJ¡° NfiCŸ≤d J¡≤wu Fæ* N°æ≤
N°≈J¡°u J®¡°u@, N<˚t°fi N°æ≤ NI°fi J¡° b„bwÙÕ F°ufi° <ªw fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿf ≈®°I ≈C”T ıyw J¡∑ t∫°ÕÌ° Ju¡ ≈°ÔJ¡ oÕÿb≤ J¡∑ oh~>°R¡≈ tF°<fi∫<w Ju¡ fÔ Ÿu N°∏w≤
≈®J¨¡wΔ∫bF°≤uh~>°R¡≈ <fi∫<w J¡° NfiCbwÕfi J¡≤wu Fæ*, N<˚t°fiR¡≈ tF°wt J¡° NfiCbwÕfi fiFÙ*
J¡≤wu $$38$$ Δ∫bF°≤ªwC≤ ≈C”T°u* J¡°u N≈fiÙ-N≈fiÙ <ªw t∫°ÕÌ° J¡° Nbÿ∫ ≈°Ôfi J¡≤fi° ª°<F∫u $
N°≈ wt°ub¨<W J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ J¡Ì°<≈ ŸJ¡° fi°„ fi J¡∑<ı∫u $$39$$ N°≈J¡∑ bF I°fit∫Ù Â<‹¸>
J¡F°≥, bF tF[b J¡F°≥, bF @æ∫Õ J¡F°≥ ? Ÿf ≈®°I ≈C”T°u* Ju¡ ≈¿≤<ªw t°yÕ tu* ˚Ù N°≈ N∏@u J¡∑ fi°o˘ •∫°u*
t°uF tu* ≈nu Fæ ? $$40$$ Fu tC<fiıÙ, N≈fiu J¡tÕ Ju¡ k¡Ô J¡∑ ≈¿≤d°tR¡≈ Ì„° J¡° <bª°≤ fi J¡≤J¡u Fu
ŸbÕI, t¥©Õ J¡∑ fi°o˘ N°≈ tCHu Δ∫SÕ „°≈ Ìufi° ª°Fwu Fæ* $$41$$ Fu tC<fiıÙ, N°≈ •∫° fiFÙ* ı°fiwu Fæ* <J¡
∫F°≥ ≈≤ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ „≤Ù≤ F°uwu Fæ* $ fitu* Ÿu ÎJ¡ _S¥Ô „≤Ù≤ Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤° tfifi°tJ¡
Ÿ¥‚t „≤Ù≤ Fæ $$42$$ fitu*Ÿu ÌuF NÃ∫∏w ın N°æ≤ S°unu Ÿu ˚Ù <fi<tW Ÿu fi‹¸> F°ufiub°Ô° Fæ Îba tfi
t°us wJ¡ ¿_S≤ ≤Ffiub°Ô° N°æ≤ ≈®°<w˚°<ŸJ¡ Fæ $ bFÙ N°≈J¡° tfiR¡≈ Ÿ¥‚t „≤Ù≤ J®¡°u@ N°<ÌŸu ≈Ù<nw
ŸyÕ - 10] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 699
F°u ≤F° Fæ $$43$$ Fu Ÿ≠ıfi<„≤°utdu, ıæŸu N<˚t°fi Ÿu JC¡~> J¡≤ ≤Fu ªwC≤ Ÿ°≤<S π°≤° ≤S ªÔ°∫°
ı°w° Fæ bæŸæ FÙ N<˚t°fi Ÿu "oŸ ≈®J¡°≤ J¡°' ∫°u* <b„uTR¡≈ ı°u fiFÙ* J¡F° ı° ŸJ¡w°, ÎuŸu N°U∫∏w≤
Δ∫°≈°≤ J¡°u J¡≤ ≤Fu tfi π°≤° ∫F „≤Ù≤ ªÔ°∫° ı°w° Fæ $ ıæŸu fhª° J¡hªu <t\>Ù Ju¡ <©Ô°æfiu J¡°u, ı°u
<bΩt°fi fiFÙ* Fæ, ffi°w° Fæ N°æ≤ ≈FÔu Ÿu ffiu F…Î J¡° fi°„ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ∫F tfi NŸwg (N<bΩt°fi)
ÌuF J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤w° Fæ N°æ≤ ≈¥bÕ <bΩt°fi ÌuF J¡° fi°„ J¡≤w° Fæ $$44,45$$ oŸ Ô°uJ¡ tu* <ªW FÙ ≈C”T
Fæ ŸJ¡° <J¡∫° F…N° FÙ J¨¡w J¡F° ı°w° Fæ $ bF <ªW NŸwg ŸaJ¡v≈R¡≈ J¡v≈fi° Ÿu f] Fæ $ J¡v≈fi° J¡°
<bfi°„ F°ufiu ≈≤ <btC•w F°u ı°w° Fæ $ tfi J¡∑ ÌuF J¡v≈fi° oŸ ≈®J¡°≤ Fæ # "∫F ÌuF Fæ, oŸtu* ¿_Sw ∫F
Nay Fæ, ∫F <Ÿ≤ Fæ', ∫°u* <b<b@ <bJ¡°≤°u* Ÿu bF tfi FÙ ofi R¡≈°u* tu* J¡F° ı°w° Fæ $ tfiFÙ ≈¥bÕ ıÙb Ÿu
N∏∫ ıÙb J¡∑ ŸaI°b°Ô° F°uw° Fæ $ (ÎJ¡ FÙ tfi ıæŸu ≈¥bÕ≈¥bÕ ıÙb Ÿu N∏∫ ıÙb J¡∑ ŸaI°b°Ô° F°uw° Fæ
b柰 ıÙb¸>°u≈°¶∫°fi tu* J¡F° ı°∫uy° $) ŸJu¡ f°Ì tfi Ÿu ŸaJ¡¿v≈w NSÕ tu* <fiÿª∫ F°ufiu Ÿu tfi fC<]
F°uw° Fæ $ tfi FÙ N<˚t°fi J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d NFaJ¡°≤ F°uw° Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ tfi _b∫a FÙ fi°fi°Ãb J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ $ tfi ÌuF J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu N∏∫ ∫° N≈fiu ≈°<SÕb „≤Ù≤°u* J¡°u, ı°u <J¡ <bΩt°fi fiFÙ* Fæ, oh~>° Ÿu
Ìu©w° Fæ $$46-49$$
tfi J¡∑ ∫F ÌuF N°<Ì J¡v≈fi° N°Ãt-Ÿ°s°ÃJ¡°≤ wJ ¡FÙ F°uwÙ Fæ, ŸJu¡ f°Ì fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì tfi ŸÃ∫ w[b J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤w° Fæ, w°u Ÿ Ÿt∫ NŸÃ∫ „≤Ù≤ ˚°bfi° J¡° Ã∫°y J¡≤ ≈≤t
<fib¨<W J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$50$$
oŸ ≈®J¡°≤ ˚¨yC J¡°u I°fi°u≈Ìu„ ÌuJ¡≤ ÎJ¡t°` tfi°u<bÔ°Ÿ Ÿu <J¡∫u y∫u fiJu¡ ≈C` Ju¡ b¨W°∏w J¡°u
J¡Fwu Fæ* $
N°≈Ju¡ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw F°ufiu ≈≤ N°≈Ju¡ ≈C` J¡° tfi N≈fiu tfi°u≤S Ju¡ t°yÕ Ÿu fF…w Ìq≤ ªÔ° y∫° $
bF oŸ ˚°yÕb „≤Ù≤ J¡° t∏Ì≤°ªÔ J¡∑ J¡∏Ì≤° tu* Ã∫°yJ¡≤ _byÕ tu* ÎuŸu ªÔ° y∫° ıæŸæ <J¡ |°uaŸÔu Ÿu
n° F…N° ≈sÙ N°J¡°„ tu* ı°w° Fæ $ Fu tC<fiıÙ, bF°≥ ≈≤ t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <fiJC¡aı°u* tu*, ≈°¿≤ı°w b¨s°u* Ju¡
wÔu, fi∏Ìfibfi Ju¡ Ω°fi°u* tu* N°æ≤ Ô°uJ¡≈°Ô°u*Ju¡ fiy≤°ua tu* tF°wuı_bÙ N°≈Ju¡ ≈C` fiu N°™> ª°æJ¡nÙ wJ¡
<bÿb°ªÙ fi°tJ¡ N›Ÿ≤°N°u* J¡° ÎuŸu Ÿubfi <J¡∫° ıæŸu ˚®t≤ ≈<μfiÙ J¡° Ÿubfi J¡≤wu Fæ* $$51-54$$
_byÕ J¡∑ w≤F ≈C^∫ Ju¡ s∫ Ÿu _byÕ Ÿu ≈wfi ˚Ù tfi J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu FÙ F…N°, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
wÙb® buy Ÿu Ã≈∏fi N≈fiÙ J¡v≈fi° Ÿu J¡¿v≈w ≈C^∫s∫ ≤°<` Ju¡ JC¡F≤u J¡∑ w≤F ≈®°›w F°ufiu ≈≤
ŸJu¡ ≈C‹≈°u* J¡∑ <„≤°ut°Ô°Î≥ ‡Ô°fi F°u y∫Ù $ NaJ¡¡ Ju¡ Nb∫b°u* J¡° vÔ°Ÿ @Ùt° ≈n y∫° $ bF J¡°Ô Ÿu
≈Ju¡ F…Î k¡Ô J¡∑ fi°o˘ Ÿ N›Ÿ≤° Ju¡ Ÿ°S _byÕ Ÿu <y≤° $ Ÿ <ÌΔ∫ „≤Ù≤ J¡° N°J¡°„ tu* FÙ ≈¿≤Ã∫°y
J¡≤ bF ˚¥w°J¡°„ tu* N°∫° $ wÌ…≈≤°∏w ≈¨ØbÙ tu* Ã≈∏fi F…N° $$55-57$$ ≈FÔu bF Ì„°dÕ Ìu„ tu*
f®°Êd F…N° $ wÌfi∏w≤ J¡°uŸÔ Ìu„ tu* bF ≤°ı° F…N° $ ŸJu¡ f°Ì tF°¸>bÙ tu* bF @Ùb≤ F…N° $
@Ùb≤∫°u<fi Ju¡ ≈≤°∏w bF yay°ıÙ Ju¡ w¸> ≈≤ FaŸ F…N° $ wÌfi∏w≤ Ÿ¥∫Õba„ tu* ≈°æ*±A> Ìu„ J¡° ≤°ı° F…N° $
Ÿ°æ≤„°vb Ìu„ tu* ÌqŸ≤°u* J¡°u ≈Ìu„ Ìufiub°Ô° t∏` ¿Ÿ] F…N° $ ÎJ¡ J¡v≈ wJ¡ bF ŸC∏Ì≤ <bΩ°@≤
700 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
F…N° $ wÌfi∏w≤ bF ŸC∏Ì≤ fC<]t°fi tC<fi≈C` b°ŸCÌub oŸ fi°t Ÿu ≈®<Ÿ] Ÿtay° fi°tJ¡ fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤
¿_Sw ≤F° $ b°Ÿfi°b„ N°æ≤ ˚Ù <b<ª` N°æ≤ <bTt N∏∫°∏∫ ∫°u<fi∫°u* tu* N°≈J¡° ≈C` ˚®td J¡≤w°
≤F° $$58-61$$ <k¡≤ <b∏º∫ ≈bÕw tu* bF <J¡≤°w F…N°, wÌfi∏w≤ Jæ¡J¡¸> fiy≤ tu* <J¡≤°w F…N° $ <J¡≤°w
∫°u<fi Ju¡ b°Ì Ÿ°æbÙ≤ Ìu„tu* bF Ÿ°t∏w ≤°ı° F…N° $ Ÿ ∫°u<fi tu* <J¡∫u y∫u ≈°≈°u* Ÿu Ÿu <w∫ÕJg¡, _S°b≤
N°<Ì NfiuJ¡ ı∏t ˚°uyfiu ≈nu, Ÿ°t∏w F°ufiu Ju¡ f°Ì <`ywÕ Ìu„ tu* y@° F…N° $ <J¡≤°w Ìu„ tu* f°≥Ÿ J¡∑
J¡°u™>Ù F…N° $ ªÙfi Ju¡ ıayÔ tu* F¿≤d F…N°, ¿k¡≤ w°n Ju¡ b¨s tu* Ÿ°≥≈ F…N° $ wt°Ô Ju¡ b¨s tu* t¨y
F…N° $$62,63$$ Fu tC<fiıÙ, N°≈Ju¡ oŸ ≈C` fiu t∏`buW°N°u* tu* ŸbÕZu‹™> F°uJ¡≤ <bΩ°@≤ fiy≤ tu*
≈F…≥ª°fiub°ÔÙ <bΩ° J¡° ≈FÔu ı≈ <J¡∫° S° $ oŸ<ÔÎ Fu f®Êfig, ∫F N°J¡°„tu* Zu‹™> <bΩ°@≤ F…N°, ı°u
<J¡ F°≤, Ju¡∫¥≤ N°<Ì ˚¥Td°u* Ÿu Îba <b<b@ ÔÙÔ°N°u* Ÿu <˜∫°u* J¡°u N°á°Ì Ìufiu b°Ô° F…N° $$64,65$$
ÌqŸ≤u J¡°tÌub J¡∑ fi°o˘ fi°<∫J¡°R¡≈Ù fi<Ô<fi∫°u* J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤fiub°Ô° <bΩ°@¿≤∫°u* J¡° NÃ∫∏w <≈®∫
Îba y∏@bÕ fiy≤ J¡° ˚¥Td FCN° $$66$$ J¡v≈R¡≈Ù Nb<@ J¡°u ≈®°›w J¡≤ ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ ÎJ¡ Ÿ°S <Ìw
F…Î f°≤F N°<ÌÃ∫°u* J¡∑ ≠∫°u<w tu* ıæŸu ≈w*y° N<Àfi tu* ˚_tw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ bF ˚_t„uT F°u
y∫° $ wÌfi∏w≤ ıæŸu |°u*ŸÔu Ÿu ≤<Fw <ª¿n∫° N°J¡°„ tu* |¥twÙ Fæ, bæŸu FÙ ŸJ¡∑ b°Ÿfi° ıy<∏fit°Õd
≤<Fw <b„°Ô N°J¡°„ tu* |¥twÙ SÙ $ wÌfi∏w≤ Ÿt∫ ≈°J¡≤ <b<ª`-<b<ª` <b<b@ J¡tÕ J¡≤fiub°Ôu
ŸaŸ°≤ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ Ÿu ∫C•w f®Ê° J¡° ≈®°w#J¡°Ô F°ufiu ≈≤ Fu tC<fiıÙ, N°≈Ju¡ ≈C` J¡∑ bF b°Ÿfi°
b°∫C Ÿu ≈¿≤ª°<Ôw F°uJ¡≤ ŸÃ∫∫Cy tu* f®°Êdw° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ oŸ ˚¥t^±>Ô tu* Ã≈∏fi
F…oÕ $$67-70$$ Fu tC<fiıÙ, bF f®°Êd J¡° JC¡t°≤ b°ŸCÌubfi°t Ÿu Ã≈∏fi F…N°, <bπ°fi Ô°uy°u* Ju¡ fÙª
tu* Ÿfiu Ÿt_w buÌ°u* J¡° Nº∫∫fi <J¡∫° $ Fu tF°tCfiu, ÎJ¡ J¡v≈ wJ¡ <bΩ°@≤ F°uJ¡≤ bF N°≈J¡° ≈C`
oŸ Ÿt∫ Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ <J¡fi°≤u fæ™ >J¡≤ w≈ J¡≤w° Fæ $$71,72$$ tCfiu, bF <ıŸ ıyw tu* <b<b@
<bT∫°u* J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ju¡ NfiCbwÕfi Ÿu ©æ≤ N°æ≤ J¡≤°æ*Ìu Ju¡ J¡°≥¸>°u* Ÿu ˚ÙTd ≈bÕw J¡∑ yCk¡°N°u* Ju¡ wCv∫<b<˚∏fi
y˚°Õ„∫°au tu* wS° |fiÙ Ôw° N°æ≤ H°<n∫°u* Ÿu NÃ∫∏w Δ∫°›w bfi_S<Ô∫°u* tu* ˚Ù ˚¸>J¡° $$73$$
ÌŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
À∫°≤Fb°≥ ŸyÕ
tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ ∫°uyÂ<‹¸> Ÿu ˚ÔÙ˚°≥<w ≈C`b¨W°∏w ≈®Ì„Õfi Ÿu wS°
J¡°Ô Ju¡ Ÿab°Ì Ÿu ıyw J¡∑ ¿_S<w tfi J¡° ©uÔ Fæ, ∫F bdÕfi $
J¡°Ô fiu J¡F° # Fu tC<fiıÙ, Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤, ıF°≥ fnÙ-fnÙ w≤ay°u J¡∑ ≈a<•w∫°u* J¡∑ ya˚Ù≤
ºb<fi∫°u* Ÿu b°∫C ≈®<wºb<fiw F°uwu Fæ*, N°≈J¡° ≈C` w≈_∫° J¡≤ ≤F° Fæ $ Ÿfiu ı¸>° @°≤d J¡≤ ≤•©Ù Fæ,
”B°s J¡∑ t°Ô°N°u* Ju¡ J¡aJ¡d ≈Ffi ≤•©u Fæ* N°æ≤ Ÿf o¿∏B∫°u* Ju¡ N≈fiu-N≈fiu ¿bT∫°u* tu* ˚®td J¡°u ≤°uJ¡
<Ì∫° Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ y<w<b<@ Ÿu ∫C•w bF N°™> Ÿ°æ bT°u˘ Ÿu bF°≥ ≈≤ N¸>Ô w≈_∫° tu* ¿_Sw
Fæ $$1,2$$ Fu tC<fiıÙ, ∫¿Ì N°≈ ≈C`ª¿≤`R¡≈ ≈C` Ju¡ tfi°u˚®t J¡°u, ı°u _b›fi Ju¡ wCv∫ Fæ, Ìu©fi° ª°Fwu
Fæ*, w°u ∫°uyÂ<‹¸> J¡°u ˚ÔÙ˚°≥<w ©°uÔ J¡≤ „Ù|® Ÿu Ìu<©∫u $$3$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıyw°u* Ju¡ ÎJ¡t°` N<@≈<w ŸbÕ` ŸtÂ<‹¸> J¡°ÔJu¡
ŸyÕ - 11] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 701
∫°u* J¡Ffiu ≈≤ tF<TÕ ˚¨yC fiu ∫°uyÂ<‹¸> Ÿu ≈C` Ju¡ ª¿≤` J¡° º∫°fi <J¡∫° $$4$$ ∏F°u*fiu º∫°fib„ ÎJ¡ sd tu*
fC<]R¡≈Ù Ì≈Õd tu* ≈®<w<f¿‡fw ≈C` Ju¡ b¨W°∏w J¡°u N°<Ì Ÿu ÔuJ¡≤ N∏w wJ¡ Ÿ‡≈¥dÕ Ìu© <Ô∫° $$5$$
<k¡≤ Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ w¸> Ÿu N°J¡≤ t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <„©≤ ≈≤ J¡°ÔJu¡ N°yu ¿_Sw N≈fiu _b_S „≤Ù≤ tu*
˚¨¨yC fiu ≈®bu„ <J¡∫° () $$6$$ N°ÿª∫Õ Ÿu <bJ¡<Ÿw ŸC∏Ì≤ Â<‹¸> Ÿu ≤°y-πuT„¥∏∫ J¡°Ô J¡°u Ìu©J¡≤
≈C` Ju¡ ≈®<w ≤°y≤<Fw F…Î tC<fi ˚¨yCıÙ fiu ∫F bªfi J¡F° $$7$$ Fu ˚ybfig, Fu ˚¥w N°æ≤ ˚<b‹∫ Ju¡ N<@≈<w,
Ft Ô°uy°u* J¡° <ªW _fiuF N°<Ì Ÿu t<Ôfi Fæ, oŸ<ÔÎ Ft Ô°uy NI°fiÙ Fæ* $ Fu Ìub, N°≈ ıæŸu <`J¡°ÔI
≈C”T°u* J¡∑ FÙ fC¿] ˚¥w ˚<b‹∫ N°æ≤ bwÕt°fi wÙfi°u* J¡°Ô°u* J¡°u Ÿ°k¡-Ÿ°k¡ Ìu©wÙ Fæ $$8$$ w≤F-w≤F Ju¡
<bJ¡°≤°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ N°æ≤ NŸÃ∫ _bR¡≈b°ÔÙ ∫F ıywg ¿_S<w ŸÃ∫-ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ F…oÕ <bπ°fi J¡°u ˚Ù
˚®t∫C•w J¡≤wÙ Fæ $$9$$
<bT∫˚¥w ıyw-¿_S<w J¡∑ w≤F J¡°≤d˚¥w tfi J¡° R¡≈ ˚Ù Ft Ô°uy°ua Ju¡ <ÔÎ Ì…IuÕ∫ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
Fu Ìub, oŸ tfi°ub¨<W J¡° ı°u _bR¡≈ N°≈Ju¡ N∏Ì≤ ≤Fw° Fæ N°æ≤ o∏Bı°Ô Ju¡ wCv∫ t°∫° N°æ≤ t°uF
J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ, Ÿu N°≈ FÙ ı°fiwu Fæ* $$10$$ ˚ybfig, tu≤u oŸ ≈C` J¡∑ tF°J¡v≈ wJ¡ t¨Ã∫C fiFÙ* Fæ
ÎuŸ° tCHu I°w S° $ oŸÙ<ÔÎ Ÿu t¨w Ìu©J¡≤ tCHu ∫F Δ∫°t°uF F…N° Fæ $$11$$ Fu Ìub, tu≤u ≈C` J¡∑ N°∫C
N˚Ù sÙd fiFÙ* F…oÕ Fæ <k¡≤ ˚Ù J¡°Ô Ÿu Ôu y∫°, oŸ ≈®J¡°≤ tu≤Ù wCh~> oh~>° ˚yb<Ìh~>° Ÿu Ã≈∏fi
F…oÕ $$12$$ Fu <b˚°u, ∫Ω<≈ Ft Ô°uy ŸaŸ°≤ J¡∑ y<w J¡°u ˚ÔÙ˚°≥<w ı°fi ªCJu¡ Fæ* wS°<≈ ˚yb<Ìh~>°b„
Ft N°≈<W∫°u* N°æ≤ Ÿ‡≈<W∫°u* Ju¡ FTÕ N°æ≤ J®¡°u@ Ju¡ b„Ù˚¥w F°uwu Fæ* $$13$$ ˚ybfig, N≈J¡°≤ ∫° NfiC<ªw
J¡°∫Õ J¡≤fiub°Ôu Δ∫°<•w ≈≤ J®¡°u@ J¡≤fi° ª°<FÎ N°æ≤ <ªw J¡tÕJ¡°≤Ù ≈≤ ≈®Ÿ∏fiw° ≈®y¸> >J¡≤fiÙ ª°<FÎ,
oŸ ≈®J¡°≤ J¡° <fi∫t ŸaŸ°≤ tu* <ª≤J¡°Ô Ÿu ªÔ° N° ≤F° Fæ, oŸ¿ÔÎ tæ*fiu N°≈Ju¡ ≈®<w J®¡°u@ <J¡∫°
Fæ $$14$$ ıf wJ¡ ∫F Nbÿ∫ J¡≤fi° ª°<FÎ, ∫F fiFÙa J¡≤fi° ª°<FÎ ∫°u* o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> Ÿ°@fi°u* J¡°
k¡Ô ŸÃ∫ Fæ, ÎuŸÙ ≈®wÙ¿w ≤FwÙ Fæ w˚Ù wJ¡ ıyw J¡∑ ˚®°¿∏w Fæ, Fu ıywgyC≤°u, oŸ Ÿt∫ Ÿ ˚®°¿∏w J¡°
w[bI°fi Ÿu Ã∫°y F°u ªCJ¡° Fæ, oŸ<ÔÎ J®¡°u@ N°æ≤ ≈®Ÿ∏fiw° J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫F <fi∫t ˚Ù Fu∫ F°u y∫u Fæ $
oŸ Ÿt∫ N°≈ ≈≤ J®¡°u@ J¡≤fi° NfiC<ªw FÙ Fæ $$15$$
≈¥bÕ b<dÕw ≤Ù<w Ÿu N≈≤°@ Ju¡ ≤Fwu ˚Ù J®¡°u@ J¡≤fi° <ªw fiFÙ* Fæ, ∫<Ì N≈≤°@ <fÔJC¡Ô fi F°u,
Ÿu N≈≤°@ t°fiJ¡≤ J®¡°u@ <J¡∫° ı°∫, w°u J®¡°u@ J¡≤fiub°Ôu J¡°u FÙ Ì^±> Ìufi° <ªw Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚ybfig, Ju¡bÔ N°≈Ju¡ ÎJ¡t°` <fi∫t ≈¿≤≈°ÔfiR¡≈ J¡°∫Õ J¡° <bª°≤ fi J¡≤ ∫°fiÙ N°≈ Ju¡bÔ
<fi∫t J¡° ≈¿≤≈°Ôfi J¡≤wu Fæ* <J¡ŸÙ Ju¡ ≈®<w ≤°y-πuT Ÿu <J¡ŸÙ J¡° Ffifi fiFÙ* J¡≤wu oŸJ¡° <bª°≤ fi J¡≤
() ∫F°≥ ≈≤ ˚¨yC N≈fiu „≤Ù≤ Ÿu <fiJ¡ÔJ¡≤ fi-fi Ÿtay°w¸>≈∫Õ∏w Ÿf ≈®Ìu„°u* tu* J®¡t„#
≈C` Ju¡ b¨W°∏w J¡°u Ìu©J¡≤ <k¡≤ b°<≈Ÿ N°J¡≤ N≈fiu „≤Ù≤ tu* ≈®<b‹¸> F…Î, ÎuŸÙ ˚®°¿∏w fiFÙ* J¡≤fiÙ
ª°<F∫u •∫°u*<J¡ ∫°uyfÔ Ÿu N≈fiuu _S°fi tu* Ÿf JC¡~> Ìu©° ı° ŸJ¡w° Fæ N°æ≤ <fiJ¡Ô J¡≤ |¥tfiu ≈≤
˚¥w N°æ≤ ˚<b‹∫ b¨W°∏w J¡° Ì„Õfi ∫°uyÂ<‹¸> Ju¡ <ffi° fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ oŸ<ÔÎ "Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ w¸>
Ÿu N°J¡≤ N≈fiu „≤Ù≤ tu* ≈®<b‹¸> F…Î' oŸ <•w J¡° w°Ã≈∫Õ ŸJu¡ <ª∏wfi J¡°u ~>°unJ¡≤ ∏F°u*fiu Ju¡bÔ
„≤Ù≤ J¡° Ÿa@°fi <J¡∫°, oŸtu* ŸtHfi° ª°<F∫u $
702 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ıf Ft N°≈Ju¡ <ÔÎ J®C¡] F…Î wf Ft FÙ N°≈Ju¡ Ì^±>fiÙ∫ F°u y∫u Fæ* $$16$$ Fu Ìub°<@Ìub, N°≈fiu oŸ
Ÿt∫ tCHu tu≤u ≈C` Ju¡ ª¿≤` J¡° _t≤d J¡≤°∫° Fæ, oŸ J¡°≤d Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ wÙ≤ ≈≤ ∫°uyÂ<‹¸> Ÿu tæ*fiu
N≈fiu ≈C` J¡°u Ìu©° Fæ $$17$$ oŸ ıyw tu* tfi FÙ ˚°æ<wJ¡ „≤Ù≤ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ, oŸ<ÔÎ ŸbÕ`
ı°fiub°Ôu tfi FÙ ≈®°<d∫°u* Ju¡ _S¥Ô N°æ≤ Ÿ¥‚t „≤Ù≤ Fæ $ tfi Ÿu oŸ ıyw J¡∑ ˚°bfi° F°uwÙ Fæ $$18$$ oŸ
w≤F <bfi∫≈¥dÕ b°w°ÕÔ°≈ Ÿu Îba N≈fiu π°≤° ≈¿Ì‹¸> Ÿ¥‚tw[b Ju¡ y®Fd Ÿu J¡°Ô Ÿ∏wC‹¸> F…Î Su,
NwÎb fiJ¡∑ <•w J¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤wu F…Î J¡°Ô fiu J¡F° # f®Êfig, N°≈fiu tfi FÙ „≤Ù≤ Fæ, ÎuŸ° ı°u J¡F°
Fæ, bF fF…w ™>ÙJ¡ J¡F° Fæ, •∫°u*<J¡ ıæŸu JC¡‡F°≤ |nu J¡°u ffi°w° Fæ, bæŸu tfi ŸaJ¡v≈ Ÿu ÌuF J¡° <fit°Õd
J¡≤w° Fæ $$19$$ ıæŸu f°ÔJ¡ NI°fib„ N<bΩt°fi buw°Ô J¡Ù J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ tfi ŸaJ¡v≈ Ÿu
≈¥bÕ tu* fiFÙ* ffi°∫u y∫u N°J¡°≤ J¡° sd˚≤ tu* <fit°Õd J¡≤w° Fæ N°æ≤ ≈¥bÕJ¨¡w N°J¡°≤ J¡° sd˚≤ tu* <bfi°„
J¡≤w° Fæ $$20$$
tfi J¡∑ NŸwg ≈Ì°SÕ Ju¡ <fit°Õd J¡∑ „<•w Ÿf Ô°uy°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu ¿Ÿ] Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ìu<©∫u fi ˚®t, _b›fi, <tØ∫°I°fi N°<Ì Ÿu ˚°ŸC≤ wS° y∏@bÕfiy≤ Ju¡ wCv∫ N°J¡°≤b°ÔÙ „<•w∫°≥
tfi tu Ìu©Ù yoÕ Fæ* $$21$$ Fu tF°tC<fiıÙ, oŸ _S¥Ô Â<‹¸> J¡∑ Nb_S° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ ≈C”T Ju¡
tfiR¡≈ Ÿ¥‚t„≤Ù≤ N°æ≤ _S¥Ô „≤Ù≤ Ì°u ÌuF Fæ*, ÎuŸ° J¡F° ı°w° Fæ $$22$$
wf Ÿ¥‚t Â<‹¸> J¡°æfi Fæ ? oŸ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu tC<fiıÙ, ÎJ¡t°` tfifi Ÿu ffiu F…Î FÙ ∫u wÙfi°ua ıyw Fæ*, •∫°u*<J¡ ∫u tfi Ju¡ ŸÂ„ FÙ fi Ÿwg Fæ* N°æ≤
fi NŸwg Fæ* ∫°fiÙ tfi Ju¡ ŸÂ„ FÙ Ÿ[b N°æ≤ NŸ[b Ÿu N<fibÕªfiÙ∫ R¡≈ Ÿu fnu N°¸>°u≈ Ju¡ Ÿ°S <Ìw
Fæ*, ∫uu tfi Ÿu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ* $$23$$ ıæŸu NI°fib„ N°J¡°„ tu* <πª∏Bw° J¡° Ì∫ F°uw° Fæ bæŸu FÙ
<ªWR¡≈Ù ÌuF J¡∑ Nb∫b˚¥w Ôw° Ju¡ wCv∫ kæ¡Ô ≤FÙ f»Ù-ª»Ù ˚uÌb°Ÿfi° Ÿu ∫F ıywg˚uÌ <Ìw F…N°
Fæ $$24$$ ˚uÌb°Ÿfi° Ÿu ≈Ì°SÕ Ÿt¥F J¡°u Ìu© ≤F° tfi Ÿf ıyF |¸>, ywÕ, b˜ N°<Ì J¡°u <˚∏fi-<˚∏fi
Ìu©w° Fæ $$25$$ tæ* Ì…fÔ°-≈wÔ° Fq≥, tæ* fn° Ì…#©Ù Fq≥, tæ* t¥©Õ Fq≥ ofi ˚°bfi°N°u* J¡∑ wS° ofiŸu N<w¿≤•w
N∏∫°∏∫ NfiuJ¡ ˚°bfi°N°u* J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ ≤F° tfi N≈fiu FÙ <bJ¡v≈ Ÿu N°<b˚¥Õw F…oÕ ŸaŸ°¿≤w° J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ $$26$$
tfi J¡° ŸaŸ°≤ tu* N°fiu J¡° J®¡t Ì„°Õ J¡≤ Nf tfi J¡∑ ŸaŸ°≤ Ÿu <fib¨<W J¡° ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
tfifi tu≤° ffi°b¸>Ù R¡≈ Fæ, J¡°≤d <J¡ ∫F tæ* tfi FÙ Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ ffi°b¸>Ù R¡≈ Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu
<ªW „°∏w Ÿfi°wfi f®Ê FÙ Fæ $ J¨¡<`t tfifiR¡≈ J¡° Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ NJ¨¡<`t _bR¡≈ ¿_S<w _b∫a
NSÕw# ≈®°›w Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$27$$ ıæŸu kæ¡ÔÙ F…oÕ NfiuJ¡ ÔF≤°u* Ÿu ˚≤≈¥≤, NfiuJ¡ fnu-fnu J¡vÔ°uÔ°u*
Ÿu „°u<˚w F°ufiu b°Ôu wS° Ìq≤ytfiR¡≈ _≈∏Ìfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _≈∏Ìfi≤<Fw <b„°Ô ŸtCB tu*, ı°u
ıÔt∫, Ÿt, _bh~>, „C], _b°ÌC, „ÙwÔ, N<bfi°„Ù <b_w°≤∫C•w tF°t<Ft°„°ÔÙ N°æ≤ ≈®Ã∫s Fæ,
~>°u¸>Ù w≤ay N≈fiu _b˚°b Ju¡ NfiCŸ°≤ N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ F…oÕ N≈fiu <bJ¡v≈ Ÿu tæ* ~>°u¸>Ù Fq≥,
ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡≤wÙ Fæ $ fnÙ w≤ay N≈fiu _b˚°b Ÿu N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ F…oÕ N≈fiu <bJ¡v≈ Ÿu
tæ* fnÙ Fq≥ , ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡≤wÙ Fæ , ~>°u¸>Ù w≤ay ≈°w°Ô J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ F…oÕ tu≤° _bR¡≈ ≈¿≤˚®‹¸> F°u ≤F°
Fæ, ∫°u* ≈wfi Ju¡ ˚∫ Ÿu N≈fiÙ •w ˚°bfi° b„ w¸>˚¥<t J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ Ã≈∏fi F°uJ¡≤ S°unu Ÿt∫
ŸyÕ - 11] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 703
Ju¡ f°Ì tæa ˚°uy∫°uÀ∫ ı∏t J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fq≥, ÎuŸ° N<˚t°fi J¡≤wÙ F…oÕ ˚°À∫b„ ≈bÕw J¡∑ fi°o˘ ≠ıbÔ
t<d∫°u* J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu <b˚¥<Tw F°uJ¡≤ ÌÙ›w J¡°¿∏w Ÿu „°u˚° ≈°wÙ Fæ $ tæ* ˚¥<Tw Fq≥, ∫°au ŸtHJ¡≤ ≈®Ÿ∏fi
F°uwÙ Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$28-33$$
ŸJ¡∑ N°æ≤ ˚Ù NfiuJ¡ FTÕ N°æ≤ ˚∫ J¡∑ Nb_S°N°u* J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
ª∏Bt° Ju¡ ≈®<w<f‡f tu* ≈°<@R¡≈ Ÿu ¿_Sw F°uJ¡≤ •w w≤ay N≈fiu J¡°u „ÙwÔ ŸtHwÙ Fæ,
w¸>bwÙÕ ≈bÕw J¡∑ bfi°<Àfi Ju¡ ≈®<w<f‡f Ÿu ∫C•w bF ıÔwu F…Î _bR¡≈b°ÔÙ F°uJ¡≤ tæ* ıÔ yoÕ Fq≥, ∫°u*
ŸtHJ¡≤ ˚∫˚Ùw F°uwÙ Fæ N°æ≤ t°æfi @°≤d J¡≤ J¡°≥≈wÙ Fæ $ ŸtCB Ju¡ w¸>bwÙÕ ≈bÕw Ju¡ w¸>°ua Ju¡ ≈≤°u* Ju¡
wCv∫ bfib¨s <ıŸtu* ≈®<w<f¿‡fw Fæ*, ÎuŸÙ bF w≤ay ≤°≠∫≈®°<›wR¡≈ k¡Ôb°Ôu J¡°∫°Õ±>‡f≤ Ÿu tæ* J¨¡w°SÕ
Fq≥, ∫°u* ŸC„°u<˚w F°uwÙ Fæ $ N≈fiu _bR¡≈ tu* |CŸ ≤Fu ªaªÔ b°∫C Ÿu ©¥f wFŸ-fiFŸ NwÎb ªaªÔ
„≤Ù≤b°ÔÙ bFÙ w≤ay tæ* ¸C>J¡nu-¸C>J¡nu F°u yoÕ Fq≥, ∫°u* ≤°uwÙ F…oÕ ŸÙ ºb<fi∫C•w F°uwÙ Fæ $$34-37$$
‹¸>°∏w tu* ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu N°≤°u≈ J¡F J¡≤ N≈b°Ì <Ì©Ô°wu Fæ* $
ıÔŸt¥FR¡≈ Ÿ°y≤ Ÿu bu w≤ayu* ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ*, ofiJ¡° fi w°u Ÿ∏t∫ N°æ≤ fi NŸ∏t∫ J¡°uoÕ ÎJ¡ R¡≈
Fæ N°æ≤ fi  _b, ÌÙ|Õ N°<Ì yCd fitu* Fæ* N°æ≤ fi fi yCd°u* tu* w≤ayu* FÙ Fæ* $$38$$ w≤ayu* ŸtCB tu* ¿_Sw fiFÙ*
Fæ* $ "ŸtCB tu* ¿_Sw fiFÙ* Fæ' ÎuŸ° ı°u J¡F° y∫° Fæ bF ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu ŸtCB tu*
fiJ¡∑ ŸW° Fæ, <bbÕwR¡≈ Ÿu w°u ≈®<w∫°uyÙ J¡∑ <Ÿ¿] fi F°ufiu Ÿu FÙ fiJu¡ N˚°b J¡∑ <Ÿ<] fiFÙ* F°uwÙ $
wf bu w≤ayu* •∫° Fæ* ? oŸ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* <J¡ Ju¡bÔ N≈fiu _b˚°b tu* ¿_Sw ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡v≈ ÔÙ yoÕ
Fæ* ∫°fiÙ ≈¿≤h~>uÌJ¨¡w ˚uÌ Ÿu J¡<v≈w Fæa $$39$$ ∫u w≤ayu* fi‹¸> F°uJ¡≤ ¿k¡≤ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ*, Ã≈∏fi F°u-
F°uJ¡≤ ¿k¡≤-<k¡≤ ŸtCB tu* fi‹¸> F°uwÙ Fæ*, ≈≤_≈≤ Ju¡ Ÿ‡tuÔfi Ÿu NÃ∫∏w ˚uÌ J¡°u ≈®°›w fiFÙa F°uwÙ Fæ* $ bu
ÎJ¡t°` ıÔt∫ N°æ≤ <fi<bÕJ¡°≤ FÙ Fæ* $ bæŸu FÙ oŸ ŸbÕΔ∫°≈J¡, ≠∫°u<w_bR¡≈, „C], <fi<bÕJ¡°≤, ÎJ¡t°`
<fi≤aJC¡„ f¨Fd_b˚°bb°Ôu NwÎb "f®Ê' „ÆÌ Ÿu ≈CJ¡°≤u ı°fiub°Ôu ≈¿≤≈¥dÕR¡≈ ŸbÕ„<•wŸ‡≈∏fi, ı∏t-
fi°„„¥¥∏∫ ≈≤t w[b tu* N°ÿª∫Õ≈¥dÕ <b<ª` ı∏t-t≤d N°<Ì Δ∫°≈°≤°u* Ÿu ªaªÔ ıyw, ı°u ŸŸu
≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ, ≈¨SJ¡g Ju¡ wCv∫ ¿_Sw Fæ* $ <b<b@ <b<ª` „<•wb°Ô° f®Ê FÙ N≈fiu „≤Ù≤ tu* <˚∏fiw° J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ $$40-43$$ ıæŸu ıÔ tu* NfiuJ¡ ÔF≤u* b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ f®Ê tu* f®Ê FÙ ıyw
R¡≈ Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $ ˜Ù, ≈C”T N°æ≤ fi≈CaŸJ¡ R¡≈ Ÿu f®Ê FÙ ≈¿≤b<wÕw F°uw° Fæ $44$$ f®Ê
Ÿu <˚∏fi ıyw fi°t J¡∑ fi w°u J¡°uoÕ J¡v≈fi° J¡˚Ù SÙ, fi Fæ N°æ≤ fi F°uyÙ $ ıyw J¡° f®Ê Ÿu ≤WÙ˚≤ ˚Ù
˚uÌ fiFÙ* Fæ $$45$$ ∫F Ÿf f®Ê FÙ Fæ, ıyw ÎJ¡t°` f®Ê FÙ Fæ, ÎuŸÙ ˚°bfi° ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡ J¡∑<ı∫u N°æ≤
ŸfJ¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$46$$
N∏∫ Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y tu* ≈°∫R¡≈ Ÿu ŸfJu¡ N<@‹™>°fi Ÿ∏t°` J¡° f°u@ J¡≤°wu Fæ* $
fi°fi°R¡≈b°ÔÙ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÎJ¡R¡≈b°ÔÙ, N≈fiu ŸæJ¡n°u* <bJ¨¡wR¡≈ @°≤d J¡≤fiub°ÔÙ F°ufiu ≈≤ ˚Ù
ŸÌ° ŸbÕ` ÎJ¡R¡≈b°ÔÙ ŸW° ≈Ì°S°u˘ tu* N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu <bΩt°fi Fæ $$47$$
∫<Ì J¡°uoÕ „*J¡° J¡≤u <J¡ ın N°æ≤ Nın ≈Ì°S°u˘ tu* N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu <bΩt°fi ŸW° ŸÌ° ŸbÕ`
ÎJ¡°J¡°≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ <ªW π°≤° J¡¿v≈w ın N°æ≤ Nın Ju¡ <bJ¡v≈°u* Ÿu Ÿ∏t°` J¡∑
ÎJ¡R¡≈w° J¡∑ s<w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
704 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ªÌ°˚°Ÿ Ju¡ <ªW J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ŸŸu Δ∫°›w NFaJ¡°≤ J¡°u FÙ N°ÃtR¡≈ Ÿu wS° ŸŸu N<w¿≤•w
J¡°u Nfi°ÃtR¡≈ Ÿu t°fi ≤F° tfi Nfi°º∫°¿ÃtJ¡ ın Fæ N°æ≤ N°º∫°¿ÃtJ¡ Nın Fæ, ÎuŸ° ˚uÌ J¡≤w° Fæ $
∫F <ªW J¡∑ ˚uÌb°Ÿfi°R¡<≈dÙ „<•w ∫¿Ì N<@‹™>°fiŸ∏t°` Ÿu N<w¿≤•w t°fiÙ ı°∫, w°u <tØ∫° F°u
ı°∫uyÙ, oŸ¿ÔÎ bF N°Ãt° J¡° _bR¡≈ FÙ Fæ, oŸ¿ÔÎ ŸW° J¡∑ ÎJ¡≤Ÿw° J¡∑ F°<fi fiFÙ* Fæ* $$48$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈¥bÕb<dÕw ‹¸>°∏w N°æ≤ Ì°‹¸>°Õ¿∏wJ¡ J¡∑ Ÿtw° NsC^d ≤FÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈ tC<fiıÙ, oŸŸu <Ÿ] F…N° <J¡ ıæŸu ≈¥dÕ Ÿ°y≤ FÙ ˚°≥<w-˚°≥<w J¡∑ ÔF≤°u*, N°bw°u˘ N°æ≤
fCÌgfCÌ°u* Ÿu <bJ¡<Ÿw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ f®Ê FÙ <b„°Ô N°J¡°≤b°Ôu oŸ ıyw R¡≈ Ÿu <bJ¡<Ÿw F°uw°
Fæ $$49$$ ıæŸu ŸtCB Ju¡ ıÔ tu* ŸtCB J¡° ıÔ <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ y<w<b<@∫°u* Ÿu N≈fiu N°≈ ˚uÌ J¡°u
≈®°›w J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° tu* N°Ãt° FÙ N≈fiu-N°≈ FÙ fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ <bª≤d°u* Ÿu fi°fi°Ãb (˚uÌ) J¡°u
@°≤d J¡≤w° Fæ $$50$$ ıæŸu <b<b@ N°J¡°≤-≈®J¡°≤ J¡∑ ÔF≤u* ıÔ Ÿu <˚∏fi fiFÙ* Fæ, bæŸu ∫u Ÿt_w
J¡v≈fi°Î≥ ≈≤t°Ãt° Ÿu <˚∏fi fiFÙ* Fæ $$51$$ ıæŸu ÎJ¡ fÙı tu* „°©°, k¥¡Ô, Ôw°, ≈Wu, k¡Ô, J¡ÔÙ J¡∑
¿_S<w Fæ, bæŸu FÙ ≈≤t°Ãt° tu* ŸÌ° ŸbÕ„<•ww° <bΩt°fi Fæ $$52$$
≈¿≤d°tb°Ì Ju¡ ‹¸>°∏w°u* Ÿu f®Ê Ÿu ıyw J¡∑ N<˚∏fiw° J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤ Nf <bbwÕb°Ìtu* ≈®<Ÿ]
‹¸>°∏w Ÿu ˚Ù f®Ê-ıyw Ju¡ N˚uÌ J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu wuı @¥≈ tu* <b<ª` bdÕw° <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, bæŸu FÙ ≈≤t°Ãt° tu* ŸÌŸ∏t∫Ù <b<ª`„<•ww°
Fæ $$53$$ ıæŸu ÎJ¡ ≤ay Ju¡ tu| Ÿu ≤ay-<f≤ay Ju¡ o∏B@fiCT J¡∑ Ã≈<W F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ <b<ª`w°≤<Fw,
J¡v∫°dt∫ ≈≤t°Ãt° Ÿu ¿b¿ª`R¡≈b°ÔÙ ∫F ıy¿Ã_S<w Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$54$$
ªuwfi Ÿu Nªuwfi J¡∑ Ã≈<W tu* ˚Ù ≈¿≤d°tb°Ì N°æ≤ <bbwÕb°Ì ofi Ì°ufi°u* b°Ì°u* Ju¡ NfiCR¡≈ Ì°u
‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ªuwfi tJ¡nÙ Ÿu Nªuwfi tJ¡nÙ Ju¡ ı°Ôu J¡∑ Ã≈<W F°uwÙ Fæ N°æ≤ ıæŸu ªuwfi ≈C”T Ÿu _b›fi
Ju¡ ≤S N°<Ì <Ìw F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ Nın ≈≤t°Ãt° Ÿu ınw° J¡∑ ˚°bfi°b„ ınw° <Ìw F°uwÙ Fæ $$55$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ıf <ªwg J¡° ÎJ¡ R¡≈ Fæ, wf ŸJu¡ J¡°∫Õ˚¥w N<ªwg tu* ˚uÌ Jæ¡Ÿu <Ÿ]
F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≤u„t J¡° J¡∑n° N≈fiu f∏@fi Ju¡ <ÔÎ w∏wCN°u* J¡° Ôh~>° kæ¡Ô°w° Fæ, bæŸu FÙ N°Ãt° N≈fiu
f∏@fi Ju¡ <ÔÎ N≈fiÙ oh~>°fiCŸ°≤ N<ªwg <ªW J¡∑ b°Ÿfi° J¡∑ <b<ª`w° J¡° <b_w°≤ J¡≤w° Fæ $$56$$
Fu f®Êfig, ıæŸu ≤u„t J¡° J¡∑n° w∏wCı°Ô J¡∑ ≤ªfi°J¡≤ N≈fiu J¡¿™>fi f∏@fi J¡∑ _b∫a ≤ªfi° J¡≤w°
Fæ, bæŸu FÙ ∫F N°Ãt° N≈fiÙ oh~>° Ÿu N≈fiu _bR¡≈J¡∑ <b_t¨<w J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ N≈fiu J¡¿™>fi f∏@fi
J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ $$57$$ ıæŸu F°SÙ N≈fiu f∏@fi_w‡˚ Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°w° Fæ bæŸæ FÙ N°Ãt° N≈fiÙ
oh~>° Ÿu N≈fiu ≈¥dÕ _bR¡≈ J¡° NfiC˚b J¡≤ ŸaŸ°≤ Ÿu tC•w F°uw° Fæ $$58$$ N°Ãt° ŸÌ° ıæŸÙ ˚°bfi°
J¡≤w° Fæ, _b∫a b柰 F°u ı°w° Fæ N°æ≤ tF°fi F°uw° F…N° ˚Ù tfi J¡∑ „<•w Ÿu b柰 ≈¥dÕ F°u ı°w°
Fæ $$59$$ ıæŸu bT°Õ M¡wC J¡° <b≈CÔ JC¡F≤° Ÿ‡≈¥dÕ N°J¡°„ J¡°u N≈fiu R¡≈ tu* ≤ay Ìuw° Fæ bæŸu FÙ
˚°<bw „<•w (b°Ÿfi°) Δ∫°≈J¡ N°Ãt° J¡°u ÎJ¡ sd tu* N≈fiu R¡≈ J¡°u ≈®°›w J¡≤ ÌuwÙ Fæ $$60$$ ıæŸu
~># M¡wCN°u* tu* ı°u M¡wC <ıŸ Ÿt∫ ≤FwÙ Fæ, Ÿ Ÿt∫ b¨s w∏t∫ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ı°u „<•w
ŸyÕ - 11] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 705
<Ìw F°uwÙ Fæ N°Ãt° „Ù|® w∏t∫ ffi ı°w° Fæ $$61$$
∫F f∏@ N°æ≤ t°us J¡∑ J¡v≈fi° NI J¡∑ Â<‹¸> Ÿu Fæ, w[bÂ<‹¸> Ÿu w°u fiJ¡∑ Ÿa˚°bfi° FÙ fiFÙ* Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u Ô°uJ¡ tu* t°us J¡F° ı°w° Fæ, bF ≈≤t°Ãt° J¡° t°us fiFÙ* Fæ N°æ≤ f∏@fi ˚Ù N°Ãt° J¡° f∏@fi
fiFÙ* Fæ $ fi t°Ô¥t ∫u f∏@fi-t°us Â<‹¸>∫°≥ Ô°uJ¡ tu* J¡F°≥ Ÿu ¸>≈J¡∑ ? NS°Õwg f∏@fi-t°us J¡∑ J¡S° FÙ
fiFÙ* Fæ $$62$$ b°_wb tu* fi w°u t°us Fæ N°æ≤ fi f∏@fi Fæ, <k¡≤ ˚Ù ∫F N°Ãt° f∏@fi-t°usR¡≈ <bJ¡°≤°u*
Ÿu ∫C•w-Ÿ° ˚®°¿∏w Ÿu ≈®wÙw F°uw° Fæ; •∫°u*<J¡ oŸJ¡° <fiÃ∫, ≈¥dÕ ≈≤t°ÃtR¡≈ N<fiÃ∫ N<bΩ°ı¿fiw
˚°u•w°, ˚°uÀ∫ N°<Ì ˚°b Ÿu <w≤°u<Fw Fæ, bFÙ t°∫°t∫ ıyw Fæ $$63$$ oŸ N©^±> N°Ãt° fiu ıf ˚Ù
<ªW J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑, ŸÙ Ÿt∫ ıæŸu ≤u„t Ju¡ J¡∑nu J¡°u ≤u„t Ju¡ w∏wC Ô≈u¸> Ôuwu Fæ* bæŸu FÙ oŸJ¡°u <ªW
fiu Ô≈u¸> <Ô∫° ∫°fiÙ f°≥@ <Ì∫° $$64$$ ≈≤_≈≤ <tÔwu-ıCÔwu R¡≈b°ÔÙ, ŸbÕS° <bJ¡¿v≈w N°J¡°≤b°ÔÙ
∫u J¡≤°un°u* tfi J¡∑ „<•w∫°≥ oŸ ≈≤t°Ãt° Ÿu FÙ Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $$65$$ ıæŸu ŸtCB Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ N°æ≤
ŸtCB tu* FÙ <bΩt°fi w≤ayu* ŸtCB Ÿu ≈¨SJg¡ ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ* N°æ≤ ıæŸu ª∏Bt° Ÿu N°<b˚¥Õw N°æ≤ ª∏Bt°
tu* ¿_Sw <J¡≤du* ª∏Bt° Ÿu ≈¨SJ¡g ŸÙ ¿_Sw ≤FwÙ Fæ*, bæŸu FÙ ∫u tfi J¡∑ „<•wR¡≈ Ÿ¨¿‹¸>∫°≥ ≈≤t°Ãt° Ÿu
Ã≈∏fi Fæ* N°æ≤ ŸÙ tu* ¿_Sw Fæ* <k¡≤ ˚Ù ≈¨SJg¡ ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ* $$66$$
J¡tuÕ¿∏B∫ N°æ≤ I°fiu¿∏B∫°u* Ju¡ ˚uÌ NSb° w°tŸ N°æ≤ Ÿ°¿[bJ¡ ˚uÌ Ÿu Ÿ¨¿‹¸>-<b˚°y J¡°u J¡Ffiu Ju¡
<ÔÎ ∫F°≥ ≈≤ J®¡t„# Ì°u ‹¸>°∏w <Ì∫u y∫u Fæ*, ∫F ŸtHfi° ª°<F∫u $
tC¶∫ N°æ≤ NtC¶∫ f∏@fiR¡≈ ≈°<@b°Ôu ıÙbR¡≈ Ÿa<bÌg ˚uÌ°u* J¡°u FÙ fi°t-R¡≈-<J®¡∫° Ju¡ bæ<ªc∫
Ÿu <b_w°≤≈¥bÕJ¡ Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥¥¿tJ¡° ≤ªwu Fæ* $
oŸ _≈∏Ìt∫, <b„°Ô, ≈≤t°ÃtR¡≈ tF°Ÿ°y≤tu*, <ıŸtu* ªæw∏∫ FÙ ıÔ Fæ N°æ≤ <ıŸJ¡°
<b„°Ô N°J¡°≤ Fæ Îba ÎJ¡t°` <ªBŸ Ÿu ı°u ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ, J¡°uoÕ ¿_S≤ ıÙbfi°tJ¡ Ÿa<bwg˚uÌ
f®Ê°, <b‹dC F…Î Fæ*, J¡°uoÕ ”BÃb J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ*, J¡°uoÕ J¡°uoÕ ≈C”TÃb J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ ÌubÃb
J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $$67,68$$
[N≈fiu _b˚°b Ÿu <ı∏F°u*fiu N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ Fæ, ÎuŸÙ J¡°uoÕ ∫u ÔF≤u* ∫t, tFu∏B, Ÿ¥∫Õ,
N<Àfi, JC¡fu≤ N°<Ì R¡≈ Ÿu _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ* $ ªaªÔ b¨<Wb°ÔÙ ∫u ÔF¿≤∫°≥ N°≈Ÿ tu* ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° <bfi°„
J¡≤wÙ Fæ*, _b°u<ªw Δ∫bF°≤ J¡≤wÙ Fæ* N°æ≤ N≈fi° _bR¡≈ ffi°∫u ≤©wÙ Fæ* $ <J¡∏fi≤, y∏@bÕ, <bΩ°@≤,
Ìub N°<Ì J¡°uoÕ ÔF¿≤∫°≥ «¡≈≤ J¡°u ™>wÙ Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ fiÙªu <y≤wÙ Fæ* $ J¡°uoÕ JC¡~> ¿_S≤ N°J¡°≤b°ÔÙ Fæ
ıæŸu <J¡ f®Ê° N°<Ì N°æ≤ JC¡~> Ã≈∏fi F°uwu FÙ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ, ıæŸu Ìubw°, tfiC‹∫ N°<Ì $$1-31/2$$]
tF°Ÿ°y≤ tu* ıÔ Ju¡ fCÌgfCÌ°u* J¡∑ w≤F J¨¡<t, J¡∑¸>, ≈way, Ÿ≈Õ, y°∫, th~>≤, Nıy≤ N°<Ì J¡°uoÕ
ıÙbŸa<bwg oŸ ªæw∏∫R¡≈Ù tF°Ÿ°y≤ tu* NÃ∫v≈ Ÿt∫Ju¡ <ÔÎ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ $$69$$ ≈bÕw Ju¡ JC¡aı°u*
tu* wS° ŸtCB J¡∑ wÙ≤ ˚¥<t Ju¡ bfi tu* b¨s, Ôw° N°<Ì Ju¡ wCv∫ ªaªÔ J¡°uoÕ tfiC‹∫, t¨y, yÙ@, <Ÿ∫°≤ N°<Ì
R¡≈b°ÔÙ ıÙbŸa<bwg JC¡~> Ÿt∫ Ju¡ <ÔÎ N°<b˚¥Õw F°uwÙ Fæ* $$70$$ ofi ıÙbŸa<bÌ°u* tu* <J¡∏FÙaJ¡∑ N°∫C
fF…w Ô‡fÙ Fæ, J¡°uoÕ fF…w S°unu <Ìfi°u* wJ¡ ıÙ<bw ≤FwÙ Fæ*, <J¡∏FÙ*J¡∑ „≤Ù≤ J¡v≈fi° <b„°Ô Fæ, <J¡∏FÙ*
J¡° „≤Ù≤ NÃ∫∏w wCh~> Fæ $ oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù _b›fi tu* J¡°uoÕ N≈fiu <ª≤_S°<∫Ãb J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ Fæ*, J¡°uoÕ
706 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
» <bJ¡v≈°u* Ÿu t°u<Fw F°uJ¡≤ ıyw J¡°u ¿_S≤ ŸtHwÙ Fæ* $ JC¡~> ÌÙfiw° N°<Ì Ì°uT°u* Ÿu N°J®¡°∏w F°uJ¡≤
N≈fiu ıÙbfi J¡∑ NÃ∫∏w Nv≈w° J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ Fæ* $ tæ* Ì…fÔ° Fq≥, NÃ∫∏w Ì…#©Ù Fq≥ N°æ≤ NÃ∫∏w t¥»
Fq≥, oŸ w≤F Ì…#©°u* Ÿu ≈≤b„ F°uJ¡≤ J¡°uoÕ ıÙb _S°b≤w° J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* J¡°uoÕ ÌubÃb J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ*, J¡°uoÕ
≈C”Tw° J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ t°uFŸ°y≤w° J¡°u ≈®°›w F…Î Fæa $$71-74$$ Ÿ°y≤ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ ÔF≤Ù
Ju¡ Ÿt°fi ªaªÔ JC¡~> ıÙb, <ıfiJ¡° <J¡ tfifi ÌqŸ≤° fi°t Fæ, f®ÊR¡≈∑ Ÿ°y≤ Ÿu Ã≈∏fi F…Î Fæ* $ fitu*
<b„°Ô „≤Ù≤b°Ôu JC¡~> w°u ŸæJ¡n°u* J¡v≈ wJ¡ ıyw tu* ≤Fwu Fæ* N°æ≤ JC¡~> I°fiR¡≈Ù Nt¨w Ÿu ≈¥dÕ F°ufiu Ju¡
J¡°≤d ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ _bh~> F°uJ¡≤ _bR¡≈¿_S<wR¡≈ t°us J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$75$$
À∫°≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
f°≤Fb°≥ ŸyÕ
ŸtCB N°æ≤ w≤ay Ju¡ ‹¸>°∏w Ÿu ≈®°›w F…oÕ N°Ãt°<bJ¡°¿≤w° Ju¡
b°≤d≈¥bÕJ¡ t°uF Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ <b<ª`w° J¡∑ <bbwÕR¡≈w° J¡° bdÕfi $
≈FÔu Ÿf ıÙb°u* J¡∑ f®ÊæJ¡w° N°æ≤ ˚uÌJ¡ ≈®≈aª J¡∑ NŸÃ∫w° J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Fwu Fæ* $
J¡°Ô fiu J¡F° # Fu tC<fiıÙ, Ìub, NŸC≤ N°æ≤ fi≤ Ju¡ N°J¡°≤b°Ôu ∫u ıÙb f®ÊR¡≈Ù Ÿ°y≤ Ÿu N<˚∏fi
Fæ*, ∫FÙ f°w ŸÃ∫ Fæ, oŸŸu N<w¿≤•w <tØ∫° Fæ $$1$$
∫<Ì ŸŸu N<˚∏fi Fæ*, w°u •∫°u* b柰 (Ft N<˚∏fi Fæ* ∫°u*) NfiC˚b fiFÙ* J¡≤wu ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu f®Êfig, N≈fiu <bJ¡v≈ Ÿu J¡Ôa<J¡w bu ıÙb ÌuF tu* N°ÃtÃb J¡∑ ˚®°¿∏w Ÿu Ft f®Ê fiFÙa Fæ*, oŸ
N°∏w¿≤J¡ <fiÿª∫ π°≤° „°uªfiÙ∫ Ì„° J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ ∫°fiÙ ∫Ω<≈ bu f®ÊR¡≈Ù Ÿ°y≤ tau ¿_Sw Fæ*,
wS°<≈ f®Ê Ÿu N≈fiÙ <˚∏fiw° J¡∑ (≈¿≤¿h~>∏fiw° J¡∑) ˚°bfi° J¡≤wu F…Î fi≤J¡ Ju¡ wCv∫ ∫°u<fi∫°u* tu*
|¥twu Fæ* $$2,3$$ ı°u ∫u f®ÊŸa<bBq≈Ù ıÙb Fæ*, bu ÎJ¡t°` ÌuF°Ãt˚°b Ju¡ ≈Cfi# ≈Cfi# NfiCŸ∏@°fi Ÿu J¡Ô*<J¡w
Fæ*, bFÙ ÌuF°Ãt˚°b J¡° NfiCŸ∏@°fi ≈°≈ N°æ≤ ≈C^∫ J¡∑ ≈®b¨<W∫°u* J¡° fÙı Fæ $ ÌuF°Ãt˚°b Ju¡ NfiCŸ∏@°fi
Ÿu J¡Ô*<J¡w F°ufiu ≈≤ ˚Ù fi ıÙb°u* J¡°u N°≈ <fi<bÕJ¡°≤ f®Ê FÙ ı°<fi∫u $$4$$ Fu tC<fiıÙ, ŸaJ¡v≈R¡≈Ù oŸ
J¡v≈fi° Ÿu FÙ, ı°u J¡≤°Ô <b<b@ J¡tÕR¡≈Ù J¡aı°u* Ju¡ fÙı°u* J¡∑ tCl>Ù Ju¡ wCv∫ Fæ, ıyw tu* <b_wÙdÕ F…oÕ ∫u
„≤Ù≤R¡≈Ù Ôw°N°u* J¡∑ ≈a<•w∫°≥ ¿_Sw Fæ*, o@≤-@≤ ªÔwÙ-<k¡≤wÙ Fæ, ≤°uwÙ N°æ≤ F≥ŸwÙ Fæ* $ ıæŸu
b°∫C N≈fiu _≈aÌfi°u* π°≤° vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ N°æ≤ ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ b¨s≈∫Õ∏w
∫u „≤Ù≤ ≈*<•w∫°≥ ˚Ù vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, <w≤°u<Fw F°u ı°wÙ Fæ*, ‡Ô°fi F°u ı°wÙ Fæ* N°æ≤ F≥ŸwÙ
Fæ* $$5-7$$ ofitu* Ÿu J¡°uoÕ ∫u ıÙb NÃ∫∏w <fitÕÔ Fæ*, ıæŸu <J¡ <b‹dC, F≤ N°<Ì $ J¡°uoÕ I°fi°<@J¡°≤ J¡∑
∫°uÀ∫w° Ju¡ ≈°fiu Ÿu Nv≈ t°uF tu* ¿_Sw Fæ*, ıæŸu fi°y, tfiC‹∫ N°æ≤ Ìubw° N°<Ì $ J¡°uoÕ NÃ∫∏w t°uF tu
¿_Sw Fæ*, ıæŸu b¨s, w¨d N°<Ì $ J¡°uoÕ NI°fi Ÿu t°uF ∫C•w F°uJ¡≤ J¨¡<t N°æ≤ J¡∑n°u* J¡∑ ∫°u<fi∫°u* J¡°u ≈®°›w
F…Î Fæ* $ J¨¡<t-J¡∑¸>°u* tu* o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> tu* ≈®b¨<W N°æ≤ <fib¨<W J¡∑ stw° F°ufiu Ÿu _S°b≤ ∫°u<fi∫°u* Ju¡
wCv∫ NÃ∫∏w t°uF fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$8,9$$
JC¡~> ıÙb „°˜≈®<wJ¥¡Ô ≈®b¨<W Ÿu f®ÊR¡≈Ù tF°Ÿ°y≤ Ju¡ ∫°fiÙ tC¿•w Ÿu Ìq≤ fF°∫u ı°wu Fæ*, ∏Fu*
˚¥<tJ¡° ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ Fæ $ bu Fæ* Ÿ≈Õ, b¨s N°<Ì $$10$$ oŸ ŸaŸ°≤ tu* N°fiu Ju¡ J®¡t Ÿu tfiC‹∫N°<Ì ˚°b
ŸyÕ - 13] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 707
J¡°u ≈®°›w F…Î JC¡~> ıÙb ŸaŸ°≤ tu* N°fiu Ÿu Ã≈∏fi F…Î ≈¿≤Zt J¡∑ <bZ°¿∏w tu* FuwC˚¥w ∫°uy˚¥<tJ¡° Ju¡
N¿_wÃb J¡°u „°˜ Ÿu ŸCfiJ¡≤ ∫°uyŸ°@fi° tu* f°≤-f°≤ ∏tC© F°uJ¡≤ ˚Ù J¡°ÔR¡≈Ù f¥»u ª¥Fu Ÿu ≈Ù<nw
F°uwu Fæ* $$11$$ JC¡~> <b‹dC, f®Ê°, F≤ N°<Ì ıÙb f®Êw[bR¡≈ tF°uÌ<@ Ÿu JC¡~> ˚uÌJ¡ <b„C] I°fi°u≈°<@
J¡°u ≈°J¡≤ J¡°∫°u˘ Ju¡ Ÿ°S f®Ê tF°Ÿ°y≤w° J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* ∫°fiÙ ıÙb∏tC•w F°u y∫u Fæ* $$12$$
Nv≈t°uFb°Ôu J¡°uoÕ ıÙb, <ıŸJ¡∑ ŸÙt° fiFÙ* Fæ ÎuŸÙ ≈¥dÕw°b°Ôu, ŸÙ f®ÊR¡≈Ù tF°ŸtCB J¡° Ÿt°<@
Ÿu NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ ¿_Sw Fæ* $$13$$ JC¡~> ıÙb, Nbÿ∫ ˚°uyfiu ∫°uÀ∫ ı∏tŸt¥F°u* Ÿu <ı∏F°u*fiu J¡≤°un°u*
ı∏t°u* J¡° ˚°uy J¡≤ <Ô∫° Fæ <k¡≤ ˚Ù t°us J¡∑ ≈®°<›w fi F°ufiu Ÿu b∏º∫ wS° N<@J¡°≤Ù ÌuF J¡∑ ≈®°<›w Ÿu
≈®J¡°„ tu* ˚Ù ≤°y N°<Ì Ÿu N∏@u F°ufiu Ju¡ J¡°≤d w°t<ŸJ¡ b¨<Wb°Ôu F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ* $ J¡°uoÕ ıÙb «¡≈≤ Ÿu
fiÙªu <y≤wu Fæ* ıæŸu F°S Ÿu fn° ˚°≤Ù k¡Ô <y≤u, J¡°uoÕ «¡≈≤ Ÿu N°æ≤ N<@J¡ «¡≈≤ ª»wu Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ
fiÙªu Ÿu N°æ≤ fiÙªu <y≤wu Fæ* $$14,15$$
fF…w ≈®J¡°≤ Ju¡ ŸC©-Ì…#© Ìufiub°Ôu ı∏t°u* J¡∑ N°J¡°≤R¡≈, I°fi Ju¡ <ffi° J¡˚Ù sÙd fi F°ufiub°ÔÙ
∫F ıÙbw° ≈≤t≈Ì J¡° _t≤d fi J¡≤fiu Ÿu ŸaŸ°¿≤w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fæ $ ıæŸu ˚yb°fi <b‹dC Ju¡ _t≤d Ÿu
yıu∏B J¡∑ ≈Ùn° fi‹¸> F…oÕ SÙ bæŸu FÙ ≈≤t≈Ì Ju¡ I°fi Ÿu bF fi°„J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$16$$
f°≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
wu≤Fb°≥ ŸyÕ
tfi J¡∑ „<•w∫°u* J¡° bdÕfi J¡≤Ju¡ ˚¨yC N°æ≤ J¡°Ô J¡° „CJ®¡ Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ı°fiu Ju¡ <ÔÎ ™>fi° $
≈¥b°uÕ•w ıÙbı°<w∫°u* tu* Ÿu ıÙb∏tC•w FÙ J¨¡wJ¨¡Ã∫ Fæ* N°æ≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡°Ô fiu J¡F° # Fuu ˚¨yCıÙ, Ÿ°y≤ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ ÔF≤°u* J¡∑ ˚°≥<w N°æ≤ bŸ∏w M¡wC tu* Ã≈∏fi F…oÕ
<b<b@ <b<ª` Ôw°N°u* Ju¡ wCv∫ ofi ıÙb-ı°<w∫°u* tu* <ı∏F°u*fiu tfi Ju¡ t°uF ≈≤ <bı∫ ≈° ÔÙ Fæ N°æ≤
Ô°uJ¡ Ju¡ «≥¡ª-fiÙª <b<b@ Δ∫bF°≤ Ìu© <Ô∫u Fæ*, ÎuŸu ıÙb∏tC•w NwÎb J¨¡wJ¨¡Ã∫ ∫s, y∏@bÕ,
<J¡∏fi≤ (c) ıyw tu* ˚®td J¡≤wu Fæ* $$1,2$$ N°æ≤ fiŸu N<w¿≤•w ı°u ª≤°ª≤ ≈®°dÙ Fæ*, bu J¡°™ >N°æ≤
ÌÙb°≤ Ju¡ wCv∫ t¥»> Fæ* ≈CCfi#-≈Cfi# ı∏tt≤d J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* N°æ≤ ÌqŸ≤u sÙdt°uF (w[bI°fiÙ) Fæ* $
Ÿ°@fiªwC‹¸>∫ Ÿu ∫C•w NI°fiÙ FÙ „°˜<bª°≤ Ju¡ N<@J¡°≤Ù Fæ* w[bI°fiÙ N<@J¡°≤Ù fiFÙ* Fæ* $$3$$
bu <J¡Ÿ <ÔÎ ÌuF@°≤d J¡≤wu Fæ* ? ÎuŸÙ ∫<Ì „aJ¡° F°u w°u Ÿ ≈≤ „°˜-≤ªfi° π°≤° NI°<fi∫°u* Ju¡
]°≤ Ju¡ <ÔÎ FÙ bu ÌuF@°≤d J¡≤wu Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ô°uJ¡ tu* ı°u Ô°uy N°ÃtI°fi Ju¡ <ÔÎ ı°y”J¡ Fæ*, fi ≈®°<d∫°u* J¡∑ N°ÃtI°fi J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ
I°fiÙ tF°Ãt°N°u* π°≤° ≤ªu y∫u „°˜ oŸ ŸaŸ°≤ tu* <bF°≤ J¡≤wu Fæ*, y≤ıwu Fæ* $$4$$
≈°≈J¡tÕ J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ ≈C”T J¡°u I°fi≈®°<›w F°uwÙ Fæ, oŸ NSÕb°Ôu _t¨<wbªfi Ju¡ fÔ Ÿu
„°˜ ˚Ù <ıfiJ¡° <ªW „C] F°u y∫° Fæ, ÎuŸu ≈C”T°u* Ju¡ ≈®<w FÙ k¡ÔÌ°∫J¡ F°uwu Fæ*, N°æ≤°u* Ju¡ <ÔÎ
fiFÙa, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
(c) ∫F°≥ ≈≤ ∫s N°<Ì wÙfi°u* J¡° y®Fd Ju¡bÔ Ì°F≤d Ju¡ <ÔÎ Fæ* ≈¿≤ydfi Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ tfiC‹∫ N°<Ì tu* ˚Ù ıÙbfitC•w°u* J¡° Ÿa˚b Fæ $
708 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈°≈°u* J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ <ıfiJ¡° N∏w#J¡≤d „C] F°u y∫° Fæ, ∏FÙ*J¡∑ <fitÕÔ fC<] „°˜<bª°≤ tu*
≈®b¨W F°uwÙ Fæ $$5$$ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ N°J¡°„tu* ˚®td J¡≤fiu Ÿu ≤°<` J¡° N∏@J¡°≤ <t¸> ı°w° Fæ bæŸu FÙ
N°º∫°<ÃtJ¡ Ÿwg„°_`°u* Ju¡ <bª°≤ Ÿu tfiR¡≈Ù tæÔ fi‹¸ >F°u ı°w° Fæ $$6$$ sÙdw° J¡°u ≈®°›w fi F°uw°
F…N° tfi t°uF Ju¡ <ÔÎ FÙ F°uw° Fæ, fi <J¡ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ $ bF JC¡F≤u Ju¡ Ÿt°fi i>J¡J¡≤ fuw°Ô Ju¡ Ÿt°fi
fi°ªw° Fæ ∫°fiÙ JC¡F≤° ıæŸu N°J¡°„ J¡°u N°b¨w J¡≤ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ NsÙ∫t°d tfi w[b J¡°u N°b¨w J¡≤
Ìuw° Fæ N°æ≤ ıæŸu buw°Ô fi°ª π°≤° <bsu≈ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ bF <bsu≈ J¡≤w° Fæ $$7$$ tC<fiıÙ, ÌuF°Ãtw°
J¡°u ≈®°›w F…Î (ÌuF tu* N°ÃtfC<] J¡≤fiub°Ôu) Ÿ˚Ù ıÙb°u* J¡° ŸC©-Ì…#© N°<Ì J¡° ˚°ıfi tfi°uR¡≈ „≤Ù≤
FÙ Fæ, t°aŸt∫ „≤Ù≤ •w ŸC©-Ì…#©N°<Ì J¡° ˚°ıfi fiFÙ* Fæ $$8$$ ı°u ∫F t°aŸ N°æ≤ F¿ß>∫°u* J¡°
Ÿt¥FR¡≈ ≈°aª˚°æ<wJ¡ ÌuF <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, ∫F ÎJ¡t°` tfi J¡∑ J¡v≈fi° Fæ $ bF ÌuF b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ
$$9$$ Fu tC<fiıÙ, N°≈Ju¡ ≈C` fiu tfiR¡≈Ù „≤Ù≤Ÿu ı°u JC¡~> <J¡∫°, ŸÙ J¡°u bF ≈®°›w F…N° $ oŸ <bT∫ tu*
Ft°≤° w<fiJ¡ ˚Ù N≈≤°@ fiFÙ* Fæ $$10$$ ı°u N°ÌtÙ N≈fiÙ b°Ÿfi° Ÿu ı°u ı°u J¡tÕ J¡≤w° Fæ, bF bæŸu FÙ
ŸJ¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, Ÿtu* N∏∫ <J¡ŸÙ J¡∑ J¡w¨Õw° fiFÙ* Fæ $$11$$ ≈®°dÙ N≈fiÙ Ju¡bÔtfi°ub°Ÿfi° Ÿu
(NfiCŸ∏@°fit°` Ÿu) N≈fiu tfi tuu* Ÿ°uªu y∫u <ıŸJ¡° ÎJ¡ sd tu* <fit°Õd J¡≤w° Fæ; J¡°æfi ÎuŸ° ˚Cbfi°u* J¡°
N<@≈<w Fæ, <ıŸu Ÿu J¡≤fiu J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Fæ ∫°fiÙ Ô°uJ¡°<@≈<w Ft Ô°uy fnu ≈®∫Ãfi Ÿu <ª≤J¡°Ô Ÿu ˚Ù
Ÿu fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu Fæ*, oŸ<ÔÎ ˚Ù Ft Ô°uy°u* J¡° N≈≤°@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$12$$ ı°u Ÿ¨¿‹¸>∫°≥, ı°u
fi≤J¡°u* Ju¡ <b_w°≤ N°æ≤ ı°u ı∏t-t≤d J¡∑ oh~>°Î≥ Fæ*, bu Ÿf tfiJu¡ _kC¡≤d Ÿu Fæ*, bF tfi J¡° <J¡a<ª∏t°`
_kC¡≤d ˚Ù Ì…#©Ì°∫Ù Fæ $$13$$ oŸ <bT∫tu* Ju¡bÔ „ÆÌ°u* J¡° Zbd J¡≤°fiub°Ôu (fi <J¡ w[b≈®Ì„ÕJ¡)
fF…w J¡Sfi Ÿu •∫° Ô°˚ Fæ ? ˚ybfig, N°≈ <™>∫u, bF°≥ ªÔu*, ıF°≥ ≈≤ N°≈J¡° ÔnJ¡° w≈_∫° tu* ¿_Sw
Fæ $$14$$ _byÕ Ju¡ Ÿf ˚°uy°u* J¡°u ¿ªW„≤Ù≤Ÿu ÎJ¡ sd tua ˚°uy J¡≤ wÌ…≈≤°∏w N°J¡°„ N°<ÌJu¡ J®¡t Ÿu
˚¥<t tu* NbwÙdÕ F…N° N°≈J¡° ≈C` „CJ®¡ ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu N°æT<@∫°u* tu* ≈®bu„J¡≤ N∏fi
N°<Ì Ju¡ R¡≈ Ÿu ı∏t≈≤‡≈≤° J¡°u ≈°J¡≤ Ÿtay° Ju¡ w¸> ≈≤ w≈_bÙ ffiJ¡≤ fæ™>° Fæ $$15$$
ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu, ÎuŸ° ı°u J¡F° Fæ, Ÿu _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
„CJ®¡ J¡° ≈®°db°∫C ªuwfi„<•w Ÿu ŸatC¿h~>Õw F°uJ¡≤ fiÙF°≤R¡≈ Ÿu ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡≈JÕ¡
F°ufiu Ÿu ª∏B<J¡≤d Ju¡ wCv∫ F°uJ¡≤ @°fi π°≤° ŸJ¡° k¡Ô ª°bÔ N°<Ì F°uJ¡≤ ≈C”T tu* ≈®<b‹¸> F°u bÙ∫Õ
ffiJ¡≤ ˜Ù Ju¡ y˚Õ tu* ¿_Sw F…N° $$16$$ ∫F J¡FJ¡≤ ıyw J¡∑ ¿_S<w ≈≤ FaŸ ≤Fu ˚yb°fi J¡°Ô fiu F°S
kæ¡Ô°J¡≤ N≈fiu F°S Ÿu ˚¨yCıÙ J¡°u ÎuŸu ≈J¡n°, ıæŸu Ÿ¥∫Õ ª∏Bt° J¡°u ≈J¡nu $$17$$ ˚yb<Ìh~>°R¡≈
<fi∫<w J¡∑ Δ∫b_S° fnÙ <b<ª` Fæ, ÎuŸ° @Ù≤u-@Ù≤u J¡F ≤Fu ˚yb°fi ˚¨yC Ì∫°ªÔ Ÿu Ÿ¥∫Õ Ju¡ wCv∫ ™>
©nu F…Î $$18$$ wt°Ô Ju¡ b¨s°u* Ju¡ HC^±> Ÿu ∫C•w t∏Ì≤°ªÔ tu* ÎJ¡ FÙ Ÿ°S ©nu F…Î bu Ì°ufi°u* wuı Ju¡
<fi@°fi Ÿ Ÿt∫ f°ÌÔ°u* Ÿu ∫C•w, <fitÕÔ N°J¡°„ tu* <bF°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡ Ÿ°S <Ìw F…Î ≈¥dÕª∏B
N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w F…Î $$19$$ ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # ZÙtC<fiıÙ Ju¡ owfi° J¡F ªCJ¡fiu ≈≤
<ÌbŸ fÙw y∫°, Ÿ¥∫Õ ˚yb°fi N_w°ªÔ J¡°u ªÔu y∫u, M¡<T∫°u* J¡∑ Ÿ˚° tF°tC<fi J¡°u fit_J¡°≤ J¡≤Ju¡
Ÿ°∫aJ¡°ÔJ¡∑ Ÿ∏º∫°<b<@ N°<Ì Ju¡ <ÔÎ _fi°fi°SÕ ªÔÙ yoÕ $ ÌqŸ≤u <Ìfi ≤°w fÙwfiu ≈≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ì∫ F°ufiu
Ju¡ Ÿ°S <k¡≤ N° yoÕ $$20$$ wu≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 14] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 709

ª°æÌFb°≥ ŸyÕ
Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ <J¡fi°≤u ≈≤ ı°J¡≤ J¡°Ô N°æ≤ ˚¨yC M¡<T J¡° „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u Ÿt°<@ Ÿu ıy°fi°,
≈¥bÕ b¨W°∏w J¡° _t≤d <ÌÔ°fi° N°æ≤ bF°≥ Ÿu N°fiu J¡∑ oh~>° J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸJu¡ Nfi∏w≤ J¡°Ô N°æ≤ ˚¨yC ∫u Ì°ufi°u* Ìubw° t∏Ì≤°ªÔ
J¡∑ J¡∏Ì≤° Ÿu ≈¨ØbÙwÔ tua w≤J¡≤ Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ ı°fiu Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ F…Î $$1$$ ≈bÕw Ÿu w≤
≤Fu fi Ì°ufi°u* tF°wuı¿_b∫°u* fiu N<˚fib, ŸCbdÕt∫Ù Ôw°N°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ju¡ <fiJC¡aı°u* tu* Ÿ°u∫u F…Î Ìubw°N°u*
N°æ≤ ≈¿s∫°u* J¡°u Ìu©° ı°u yyfi°ayd tu* Ôw°N°u* Ÿu bu<‹¸>w H¥Ô°u* Ju¡ π°≤° J®¡∑n° J¡≤ ≤Fu Su $ bu F¿≤<d∫°u*
Ju¡ wCv∫ tfi°uF≤ N≈fiu J¡¸>°s°u* Ÿu J¡tÔ J¡° _t≤d J¡≤° ≤Fu Su $$2,3$$ «≥¡ªu <„Ô°©^±>R¡≈Ù N°Ÿfi
≈≤ fæ™> u F…Î wS° ÔÙÔ° Ÿu wÙfi°u* ıyw°u* J¡°u Ìu©fiub°Ôu <Ÿ]°u* J¡°u ˚Ù Ìu©° ı°u „≤Ù≤@°≤Ù ß°F Ju¡
wCv∫ Su $$4$$ <ıfitu* <fi≤∏w≤ k¡¥Ô <y≤ ≤Fu Su, ÎuŸu @°≤° Ju¡ ≈®b°F°u* tu*, ı°u fiF° ªCJu¡ Su wS° w°Ô b¨s
J¡∑ w≤F Ô‡fu, t°u¸>u N°æ≤ «¡≈≤ ™>°∫u F…Î Ÿ≥¥nb°Ôu yı ∫¥S≈°u* J¡°u Ìu©°, bu tÌ Ju¡ N°<@•∫ Ju¡ J¡°≤d
N°Ô_∫ Ÿu H≈J¡∑ Ôu ≤Fu Su, t¥<wÕ@°≤Ù tÌ Ju¡ wCv∫ Su N°æ≤ k¡¥Ô°u* Ju¡ Ju¡Ÿ≤°u* Ÿu ≤*<ıw ≈bfi Ÿu fiJ¡∑
≈¥≥~> Ô°Ô F°u yoÕ SÙ $$5,6$$ Îba ªaªÔ N°æ≤ tfi°uF≤ ªt≤°u* J¡°u Ìu©° ı°u ≈bÕw≤°ıJu¡ ª≥b≤ Ju¡ wCv∫
≈®wÙw F°uwu Su $ <ıfitu* <fi≤∏w≤ k¥¡Ô <y≤ ≤Fu Su, ÎuŸu @°≤° Ju¡ ≈®b°F tu* <fit≠ıfi <J¡∫u F…Î <J¡∏fi≤°ua J¡°u,
„°©°≈∫Õ∏w ŸÙ@u F…Î Wt ı°<w Ju¡ ©ı¥≤ b¨s°u* J¡°u N°æ≤ ©ı¥≤ Ju¡ k¡Ô°u* Ÿu ≈≤_≈≤ w°nfiR¡≈Ù J®¡∑n°
π°≤° f°≥Ÿ J¡°u ˚Ù k¡Ô∫C•w ffi°fiub°Ôu f∏Ì≤°ua J¡°u ˚Ù Ìu©° <ıfiJu¡ <bR¡≈ tC© yu” Ju¡ wCv∫ Ô°Ô Su
N°æ≤ ı°u ~>Ôfiu-J¥¡Ìfiu tu* t_w Su $ ≈bÕw Ju¡ <„©≤˚°y Ju¡ ≈bfi tu* <ıfiJu¡ t¿∏Ì≤ Ôw°N°u* Ju¡
<b_w°≤ Ÿu i>Ju¡ F…Î Su, <ı∏Fu* ≤<wJ¡°ÔJ¡° Ÿ¥ªfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ìub°ayfi°Î≥ t∏Ì°≤ Ju¡ k¥¡Ô°u* Ÿu t°≤ ≤FÙ
SÙ, ÎuŸu <Ÿ]°u* J¡°u ˚Ù Ìu©° N°æ≤ fi ≈bÕw Ju¡ ≈®≈°w Ìu„°u* J¡°u ˚Ù Ìu©°, ı°u yu” Ÿu Ô°Ô N°æ≤ Ÿ|fi
f°ÌÔ Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu N°h~>∏fi wS° tfiC‹∫°u* Ju¡ Ÿaª°≤ Ÿu „¥∏∫ Su, fiJ¡∑ f°æ]°u*u Ÿa∏∫°<Ÿ∫°u* Ÿu wCÔfi° J¡∑
ı° ŸJ¡wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ bu ˚Ù yuR¡ N°<Ì Ÿu Ô°Ô N°æ≤ Ÿ|fi b˜ Ÿu N°b¨w ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ıfi ŸaŸyÕ Ÿu
„¥∏∫ F°uwu Fæ; JC¡∏Ì N°æ≤ t∏Ì°≤ Ju¡ k¡¥Ô°u* Ÿu <ıfiJ¡∑ ÔF≤u* N°h~>∏fi SÙ, ÎuŸÙ fi<Ì∫°u* J¡°u, <ı∏F°u*fiu t°fi°u*
ŸtCBR¡≈Ù J¡°∏w Ju¡ ≈®<w NÃ∫∏w ßCJ¡w° Ju¡ J¡°≤d t@Ct°ŸŸ‡f∏@Ù ≈C‹≈, ≈vÔb N°<Ì NÔaJ¡°≤
@°≤d <J¡∫u Fæ* wS° k¥¡Ô°u* Ju¡ ˚°≤ Ÿu N°h~>∏fi ≈bfi Ÿu <FÔwu F…Î b¨s°u* J¡°u ˚Ù Ìu©°, t°fi°u* bu b¨s
t@Ct°Ÿ Ju¡ (bŸ∏w Ju¡) ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ªaªÔ ˚®t≤R¡≈Ù fiu`°u* Ÿu ∫C•w Su, NwÎb tΩ ≈Ùfiu ≈≤ fi„u tu*
ª™>u F…Î fiu`b°Ôu ≈°yÔ Ÿu Ôywu Su $$7-12$$ oŸ w≤F bu Ì°ufi°u* o@≤-@≤ f»Ù-ª»Ù ≈bÕw J¡∑ „°u˚°
J¡°u Ìu©wu F…Î y°≥b wS° „F≤°u* Ÿu ŸC„°u<˚w ≈¨ØbÙwÔ J¡°u¡ ≈®°›w F…Î $$13$$ ≈¨<SbÙ ≈≤ sdt°` tu* k¥¡Ô°u*
Ÿu ªaªÔ w≤ay°u* Ÿu ∫C•w Ÿtay° fiÌÙ ≈≤ ≈F…≥ªu $ t°Ô¥t F°uw° S° <J¡ bF Ÿ‡≈¥dÕw# ≈C‹≈°u* Ÿu FÙ ffiÙ F…oÕ
Fæ $$14$$ bF°≥ ≈F…≥ªfiu Ju¡ Nfi∏w≤ Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ <J¡fi°≤u J¡FÙ* ≈≤ ˚¨yC M¡<T fiu N≈fiu ≈C` J¡°u Ìu©°, Ÿfiu
ÌqŸ≤Ù ÌuF J¡° ≈¿≤bwÕfi <J¡∫° S°, NwÎb bF „CJ®¡°ª°∫Õ Ÿu <bÔsd ˚°b J¡°u ≈®°›w F…N° S°, ŸJ¡∑
o¿∏Ì®∫°≥ „°∏w F°u yoÕ SÙ, Ÿt°<@_S F°uufiu Ÿu ŸJ¡° tfiR¡≈Ù t¨y ¿_S≤ F°u y∫° S°, t°fi°u* bF ≈C”T
Nfi°<Ì ŸaŸ°≤Zt J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡ <Ô∫u fF…w <Ìfi°u* Ÿu <bZ°t Ôu ≤F° S° wS° Nfi°<ÌJ¡°Ô Ÿu ˚C•w,
710 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
S°unu FÙ <Ìfi°u* Ÿu ≈¿≤Ã∫•w N°æ≤ FTÕ, „°uJ¡ Ÿu ˚≤Ù F…oÕ ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ J¡∑ y<wN°u* J¡° <bª°≤ J¡≤ ≤F° S°,
t°fi°u* Nbÿ∫ FÙ bF Nfi∏w ıyBq≈Ù N°bwÕ tu* N<w„∫ ˚®td Ÿu ı°u≤ Ÿu |Ct°∫u F…Î ªJ®¡ Ju¡ wCv∫
<fiÿªÔ F°u y∫° S° $$15-18$$ bF ÎJ¡°∏w tu* NJu¡Ô° ¿_Sw S°, „≤Ù≤ J¡°¿∏w Ÿu NÃ∫∏w J¡tfiÙ∫
S° $ ŸJ¡∑ Ÿ°≤Ù ªu‹¸>°Î≥ „°∏w F°u yoÕ SÙ, NwÎb ŸJu¡ <ªW Ju¡ Ÿ‡˚®t J¡° Ÿt°yt fi‹¸> F°u y∫°
S° $$19$$ bF <fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw S°, NwÎb „Ùw-‹d N°<Ì π∏π J¡∑ b¨<W∫°u* Ÿu „¥∏∫
S° $ t°fi°u* bF N≈fiÙ „°∏w fC<] π°≤° Ÿ‡≈¥dÕ Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ J¡° ≈F°Ÿ J¡≤ ≤F° S° $$20$$ Ÿ‡≈¥dÕ
≈®b¨<W∫°≥ ŸŸu ≈¨SJ¡g F°u yoÕ SÙ, Ÿ‡≈¥dÕ J¡tÕk¡Ô°u* Ÿu bF „¥∏∫ S° N°æ≤ Ÿfiu Ÿ‡≈¥dÕ J¡v≈fi°ı°Ô J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° S°, NwÎb N≈¿≤¿h~>∏fi N°ÃtŸC© Ÿu bF ≈¥dÕ S° $$21$$ bF Nfi∏w ŸC©≈¥dÕ
Δ∫°≈J¡ N°Ãtw[b tu* <bZ°∏w S° NwÎb ≈®<w<f‡f J¡° y®Fd fiFÙ* J¡≤ ≤FÙ _bh~> t<d Ju¡ wCv∫ ¿_Sw
S° $$22$$ "∫F Ny®°fl Fæ' wS° "∫F y®°fl Fæ' oŸ ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈ Ÿu „¥∏∫ wS° N°Ãtf°u@ J¡°u ≈®°›w
F…Î N≈fiu @Ù≤ ≈C` J¡°u ˚¨yCıÙ fiu Ìu©° $$23$$ Ÿ ˚¨yC Ju¡ ≈C` J¡°u Ìu©J¡≤ J¡°Ô fiu ˚¨yCıÙ Ÿu ŸtCB Ju¡
<fi|°uÕT Ju¡ wCv∫ y‡˚Ù≤ _b≤ Ÿu J¡F° # "∫FÙ N°≈J¡° ≈C` Fæ' $$24$$ ıæŸu tu| Ju¡ y‡˚Ù≤ _b≤ Ÿu t°u≤ ı°y
ı°w° Fæ bæŸu FÙ "ı°y°u' oŸ b°dÙ Ÿu bF ˚¨yC≈C` Ÿt°<@ Ÿu @Ù≤u-@Ù≤u ı°y ™>° $$25$$ Ÿfiu N°≥©ua
©°uÔJ¡≤ ŸtÙ≈ tu* N°∫u F…Î ÎJ¡ Ÿ°S <Ìw F…Î Ÿ¥∫Õ N°æ≤ ª∏Bt° wCv∫ J¡°Ô N°æ≤ ˚¨yC J¡°u Ìu©° $$26$$
J¡Ì‡f Ôw° Ju¡ N°Ÿfi Ÿu ™>J¡≤ Ÿfiu ÎJ¡ Ÿ°S N°∫u F…Î, <b≈®buT@°≤Ù <b‹dC <„b Ju¡ wCv∫ Ÿt°fi
J¡°¿∏wb°Ôu fi Ì°ufi°ua J¡°u ≈®d°t <J¡∫° $$27$$ wÃJ¡°Ô°u<ªw ≈≤_≈≤ N<˚fi∏Ìfi N°<Ì Δ∫bF°≤ J¡≤
Ôufiu ≈≤ bu Ô°uy <„Ô° ≈≤ ŸCtu” ≈Ù™> ≈≤ ıyÃ≈¥≠∫ f®Ê°-<b‹dC-tFuÿb≤ Ju¡ wCv∫ fæ™>u $$28$$
wÌfi∏w≤ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿtay° Ju¡ w¸> tua Ÿt°<@ Ÿu <b≤w Ÿ f®°Êd fiu ofi Ì°ufi°u* Ÿu (J¡°Ô
N°æ≤ ˚¨yC Ÿu) Nt¨w<f∏Ì… Ju¡ wCv∫ ŸC∏Ì≤ „°∏w bªfi J¡F° $$29$$ Fu ˚ybfig, oŸ Ô°uJ¡ tu* ÎJ¡ Ÿ°S
N°∫u F…Î ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ Ì„Õfi Ÿu N°ı tæ* ≈≤t ŸC© J¡°u ≈®°›w F…N° Fq≥ $$30$$
ı°u tfi°ut°uF „°˜°U∫°Ÿ, w≈ÿª∫°Õ, ≈°Ÿfi° wS° f®ÊI°fi Ÿu fi‹¸> fiFÙ* F…N° S°, bF tu≤° tfi°ut°uF
N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ Ì„Õfi Ÿu Ìq≤ F°u y∫° $ (fi Ô°uy°u* J¡∑ ≈®„aŸ° Ju¡ <Ô∫u ∫F°≥ ≈≤ N<w„∫°u<•w Fæ ) $$31$$
<fitÕÔ Nt¨w J¡∑ b¨<‹¸> N∏w≤°Ãt° J¡°u b柰 ŸC©Ù fiFÙ* ffi°wÙ Fæ ı柰 <J¡ N°≈ tF°Ãt°N°u* J¡∑ Ju¡bÔ ∫F
Â<‹¸> ŸC©Ù ffi° ≤FÙ Fæ $$32$$ Fu ˚ybfig, N°J¡°„ J¡°u ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ wCv∫ oŸ Ft°≤u Ìu„ J¡°u
N≈fiu ª≤d°u* Ÿu ≈<b` ffi°fiub°Ôu tF°wuı_bÙ N°≈ Ô°uy J¡°æfi Fæ* ? $$33$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, „CJ®¡ Ju¡ ∫F J¡Ffiu ≈≤ ˚¨yCıÙ fiu ı∏t°∏w≤ Ju¡ N≈fiu ≈C` Ÿu J¡F° # wCt N≈fi°
_t≤d J¡≤°u, •∫°u*<J¡ wCt I°fiÙ F°u, t¥» fiFÙ* F°u $$34$$ ˚¨yCıÙ π°≤° f°u@ J¡°u ≈®°›w F…Î Ÿfiu º∫°fi Ÿu
<ÌΔ∫ ªsC ©°uÔJ¡≤ sd˚≤ N≈fiÙ ı∏t°∏w≤ J¡∑ Nb_S° J¡° _t≤d <J¡∫° $$35$$ wÌfi∏w≤ b•w°N°u*
tu* Zu‹™> Ÿfiu N°ÿª∫Õ Ju¡ Ì„Õfi Ÿu <bJ¡<Ÿw tC© F°uJ¡≤ <bwJÕ¡ Ÿu t∏Ì bªfi J¡F° $ Ÿ Ÿt∫ ŸJ¡°
tfi NÃ∫∏w ≈®Ÿ∏fi S° $$36$$ oŸ ŸaŸ°≤ tu* J¡tÕk¡Ô J¡° <fi∫∏`d J¡≤fiub°ÔÙ ≈≤t°Ãt° J¡∑ t°∫°„<•w
J¡° Δ∫°≈°≤ <J¡ŸÙ J¡°u I°w fiFÙ* Fæ <ıŸJu¡ J¡°≤d ∫F <b„°Ô ıyBq≈Ù ªJ®¡ ªÔ ≤F° Fæ $$37$$ tu≤u
Nfi∏w ı∏t fÙw y∫u Fæ*, <ıfiJ¡° tCHu I°fi ˚Ù fiFÙ* Fæ wS° ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ≈®°›w bTÕ, b°∫C N°æ≤ @¥≈ N°<Ì
Ÿu Ã≈∏fi F…Î Ì…#©, t°uF N°<Ì Ju¡ wCv∫ t≤d, t¥~>°Õ N°<Ì Ì…ÌÕ„°N°u* Ju¡ k¡Ô˚¥w NfiuJ¡ Ì…#©, t°uF
ŸyÕ - 15] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 711
N°<Ì ˚Ù fÙw y∫u Fæ* $$38$$ tæ*fiu J¡<™>fi J®¡°u@ N°æ≤ Ω°uy Ÿu ˚≤u F…Î ≤°ı°N°u* J¡°u Ìu©°, @fi°u≈°ıÕfi°SÕ
¿b<b@ ˚®td°u* J¡° NfiC˚b <J¡∫° wS° fF…w <Ìfi°u* wJ¡ „°uJ¡ Ÿu „¥∏∫ ŸCtu”≈bÕw J¡∑ ˚¥¿t∫°u* tu* <bF°≤
<J¡∫° $$39$$ ŸCtu”≈bÕw Ju¡ ŸtÙ≈ J¡∑ ˚¥<t∫°u* tu* t∏Ì°≤ Ju¡ k¥¡Ô°u* Ju¡ Ju¡Ÿ≤°u* Ÿu ≤a<ıw NwÎb ŸCy∏@≈¥dÕ
wS° Ÿ∏º∫°J¡°Ô tu* <©Ôfiub°Ôu J¡tÔ°u* Ÿu ∫C•w t∏Ì°<J¡fiÙ Ju¡ ıÔ J¡° tæ*fiu ≈°fi <J¡∫° $$40$$ k¥¡ÔÙ
F…oÕ ŸCbdÕÔw°N°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u* Ÿu ≈¥dÕ t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <fiJC¡aı°u* tu* tæ*fiu ˚®td <J¡∫° $$41$$ ÎuŸÙ J¡°uoÕ
b_wC fiFÙ* Fæ, <ıŸJ¡° tæ*fiu ˚°uy fi <J¡∫° F°u, ÎuŸÙ J¡°uoÕ <J®¡∫° fiFÙ* Fæ, ı°u tæ*fiu fiFÙ* J¡∑ F°u N°æ≤ ÎuŸÙ J¡°uoÕ
b_wC fiFÙ* Fæ, ı°u tæ*fiu NfiCJ¥¡Ô ∫° ≈®<wJ¥¡Ô Ì„° tu* fi Ìu©Ù F°u ∫°fiÙ Ÿf JC¡~> <J¡∫°, ŸfJ¡° ˚°uy <J¡∫°
N°æ≤ Ÿf JC¡~> Ìu©° $$42$$
ÎJ¡ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu ˚Ù ŸfJ¡° I°fi Ì„°Õwu Fæ* $
oŸ Ÿt∫ ı°fifiu ∫°uÀ∫ Ÿ°≤Ù f°wu* tæ*fiu ı°fi ÔÙ Fæ*, Ìu©fiu ∫°uÀ∫ Ÿ‡≈¥dÕ b_wCÎ≥ Nh~>Ù w≤F Ìu© ÔÙ
Fæ*, fF…w <Ìfi°u* Ÿu SJ¡° F…N° tæ* Nf <bZ°t Ôu ≤F° Fq≥ N°æ≤ tu≤u Ÿ‡≈¥dÕ ˚®t Ìq≤ F°u y∫u Fæ* $$43$$ Fu
<≈w°ıÙ, <™>∫u ªÔu*, Ÿ¥©Ù F…oÕ bfiÔw° J¡∑ fi°oÕ Ÿ¥©u F…Î t∏Ì≤°ªÔ ≈≤ ¿_Sw Ÿ „≤Ù≤ J¡°u Ìu©u* $$44$$
∫<Ì „*J¡° F°u <J¡ Ÿ „≤Ù≤ Ÿu wC‡Fu* •∫° J¡≤fi° Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
oŸ ŸaŸ°≤ tu* fi w°u tu≤° JC¡~> N˚Ù‹¸> Fæ N°æ≤ fi N<fi‹¸> Fæ, Ju¡bÔ <fi∫<w J¡∑ ≤ªfi° Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ
tæ* oŸ ıyw tu* <bF°≤ J¡≤ ≤F° Fq≥ $$45$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ¿fi∫<w J¡∑ ≤ªfi° Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ <bF°≤ J¡≤wu F…Î N°≈J¡∑ Ÿtu* N°Ÿ<•w
F°ufiu Ÿu ≈FÔu J¡∑ w≤F N›Ÿ≤° Ju¡ tfi°u≤S π°≤° NfiCytfiR¡≈ ŸaŸ°≤ J¡∑ ≈®°<›w F°u ı°∫uyÙ ? w°u oŸ ≈≤
»w≤ w[bI°fi Ÿu NI°fi°fiCb¨<Wt°` J¡° f°@ F°u ı°fiu Ÿu Nf ≈FÔu J¡∑ w≤F N<˚<fibu„ J¡∑ ≈®Ÿ<•w
fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ tæ* ÎJ¡°Ãtw° Ju¡ » <fiÿª∫ Ÿu NÃ∫∏w „C˚°Ô§, ıÙb∏tC•w tF°≈C”T°u* Ÿu Ÿu<bw ª¿≤` J¡°
FÙ ¿_S≤w° ≈¥bÕJ¡ NfiCŸ≤d J¡≤w° Fq≥ fi <J¡ t¥»°u* Ju¡ ª¿≤`°u* J¡°, oŸ<ÔÎ tu≤Ù wS° N°≈J¡∑ N˚Ù‹¸> ı°u
≈¥bÕÌuF tu* Nb¿_S<wR¡≈ fC<] Fæ, bF ≤Fu, ŸŸu J¡°uoÕ ˚Ù s<w fiFÙ F°uyÙ Ÿ fC<] Ÿu fªu F…Î ≈®°≤Æ@ J¡°
˚°uy J¡≤°fiub°Ôu Δ∫bF°≤ J¡° FÙ N°ª≤d tæ* J¡R¡≥y°, fi <J¡ t¥»°u* J¡∑ w≤F N°Ÿ<•w J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡y°,
∫F NSÕ Fæ $$46$$
ª°æÌFb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈∏BFb°≥ ŸyÕ
≈¥bÕ „≤Ù≤ J¡°u Ìu©J¡≤ „CJ®¡ J¡° <bÔ°≈ wS° <bÔ°≈ tu* FuwC <b„uT J¡Sfi≈¥bÕJ¡ „≤Ù≤ Ju¡ _b˚°b J¡° bdÕfi $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ w[bI°fiÙ, <ıfiJu¡ ≈®°d ªaªÔ Su, ŸaŸ°≤ J¡∑ y<w<b<@ J¡°
<bª°≤ J¡≤wu F…Î Ÿ Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ w¸> Ÿu ˚¨yCıÙ Ju¡ N°Zt Ju¡ ≈®<w ªÔu (ªaªÔ „ÆÌ, ∫F J¡Sfi
≈®°d<J®¡∫° Ÿu FÙ fitu* ªÔfi <J®¡∫° F…oÕ N°Ãt° tu* <J® ∫° fiFÙ* Fæ, ∫F Ÿ¥ªfi Ju¡ <ÔÎ Fæ $) $$1$$
J®¡t„# N°J¡°„ J¡°u N°J®¡°∏w J¡≤ tu|¿h~>B°u* Ÿu f°F≤ <fiJ¡ÔJ¡≤ bu <Ÿ]t°yÕ Ÿu sd˚≤ t*u
t∏Ì≤°ªÔ J¡∑ yCk¡° tu* ≈F…≥ª y∫u $ Ÿ ≈bÕw J¡∑ «≥¡ªÙ ˚¥<t tau „CJ®¡ fiu N≈fiu ≈¥bÕ ı∏t Ju¡ Ÿ¥©u „≤Ù≤
712 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡°u Ìu©° ı°u <J¡ F≤u ≈ÃS≤°u* Ÿu i>J¡° S° $$2-3$$
„CJ®¡ fiu ∫F J¡F° # Fu w°w, bFÙ ∫F J¨¡„ „≤Ù≤ Fæ, <ıŸJ¡° N°≈fiu ŸC©Ì°∫J¡ ˚°uy°u* Ÿu ≈FÔu
Ô°Ôfi-≈°Ôfi <J¡∫° S° $$4$$ bF ∫F tu≤° „≤Ù≤ Fæ, <ıŸJu¡ Nb∫b°u* tu* _fiuFt∫Ù @°oÕ fiu J¡≈¥≤, NyR¡,
ª∏Ìfi N°<Ì Ÿu fF…w <Ìfi°u* wJ¡ Ôu≈ <J¡∫° S° $ bF ∫F tu≤° „≤Ù≤ Fæ, <ıŸJu¡ <ÔÎ tu”≈bÕw J¡∑ Ω°fi
˚¥<t∫°u tau t∏Ì°≤ Ju¡ ≈C‹≈°u* Ÿu „ÙwÔ „˙∫° ≤ªÙ yoÕ SÙ $ Ìu<©∫u, ≈FÔu tÌ°u∏tW Ìub°ayfi°N°u* π°≤°
Ô°<Ôw tu≤° ∫F „≤Ù≤ Fæ, ı°u oŸ Ÿt∫ Ÿ°≥≈, <fh~¥> N°<Ì J¡∑n°u* Ju¡ n≥Ÿfiu Ÿu <~>Ì®∫C•w F°uJ¡≤ ≈¨<SbÙ
≈≤ <y≤° F…N° Fæ $ tu≤u <ıŸ „≤Ù≤ fiu ª∏Ìfi Ju¡ Ω°fi°u* tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ J®¡∑n° J¡∑ SÙ, bFÙ ∫F N°ı
„C‹J¡ Ja¡J¡°Ôw° J¡°u ≈®°›w F°u y∫° Fæ $ N›Ÿ≤° Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu wÙb® J¡°tbuyb°ÔÙ <ªWb¨<W Ÿu ≤<Fw tu≤°
„≤Ù≤ N°ı Ÿ¥© ≤F° Fæ, fi-fi Ìub°uΩ°fi N°<Ì ≈®Ìu„°u* tu* F…Î <bÔ°Ÿ°u* tu*, fi-fi f°v∫, ∫°æbfi
N°<Ì <b<ª` Nb_S°N°u* tu* ≈¥bÕ NfiC˚¥w wwg-wwg Ÿ°æ∏Ì∫Õ, NÔaJ¡°≤, yÙw, F°_∫ N°<Ì <bÔ°Ÿ N°<Ì
˚°bfi°N°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ˚Ù Fu ÌuF, N°ı wCt Jæ¡Ÿu _b_S F°u ! ∫°fiÙ wCt •∫°u* fiFÙ* ŸJ¡°
„°uJ¡ J¡≤wu F°u $$5-10$$ Fu „≤Ù≤, wC‡F°≤° fi°t „b ≈n y∫° Fæ, Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿ∏w°≈ Ÿu wCt „°uTJ¡°u ≈®°›w
F°u y∫u F°u N°æ≤ J¡ay°Ôw° J¡°u ≈®°›w F°u y∫u F°u, Fu Ì…˚°ÕÀ∫, wCt oŸ Ÿt∫ tCHu ±>≤° ≤Fu F°u, <ıŸ ÌuF Ÿu tæ*
<b<b@ <bÔ°Ÿ°u* Ju¡ Ÿt∫ ≈®Ÿ∏fi F…N° S°, oŸ Ÿt∫ J¡aJ¡°Ôw° J¡°u ≈®°›w F…Î ŸÙ Ÿu tæ* ±>≤ ≤F° Fq≥ $
<ıŸ „≤Ù≤ tu* ≈FÔu w°≤°N°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ wCv∫ F°≤ ŸC„°u<˚w F…N° S° ŸÙ tu≤u „≤Ù≤ Ju¡ bs_SÔ tu*
oŸ Ÿt∫ ªÙ*<¸>∫°≥ |CŸ ≤FÙ Fæ*, oŸu N°≈ Ìu<©∫u $$11-13$$ <ıŸ <≈|Ôu F…Î ŸCbdÕ Ju¡ Ÿt°fi ≤tdÙ∫
tu≤u „≤Ù≤ Ÿu ŸC∏Ì≤-ŸC∏Ì≤ Nayfi°Î≥ J¡°t Ÿu t°u<Fw F…oÕ SÙ, Ìu<©∫u, bFÙ oŸ Ÿt∫ J¡aJ¡°Ôw° J¡°u
@°≤d J¡≤ ≤F° Fæ $$14$$ w°≈ Ÿu <ıŸJ¡° ªtÕ Ÿ¥© y∫° Fæu Îba <ıŸJ¡° tC≥F ©CÔ° Fæ ÎuŸ° tu≤u J¡aJ¡°Ô J¡°
<bJ¨¡w tC© bfi tu* t¨y°u* J¡°u ˚∫˚Ùw J¡≤ ≤F° Fæ $$15$$ tu≤u „b J¡∑ Ì≤R¡≈Ù yCF° Ÿ¥© ı°fiu Ju¡ J¡°≤d
˚Ùw≤ ≈®<b‹¸ >F…oÕ ≈®J¡°„t°fi Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ÎuŸu „°u<˚w F°u ≤FÙ Fæ t°fi°u* <bbuJ¡ Ÿu „°u<˚w
F°u ≤FÙ Fæ*, ÎuŸ° tæ* Ìu© ≤F° Fq≥ $$16$$ tu≤° ∫F Ÿ¥©° „≤Ù≤ ≈bÕw J¡∑ <„Ô° ≈≤ <ªw ≈n° Fæ $ ∫F N≈fiÙ
wCh~>w° Ÿu ∫°fiÙ <bJ¨¡wR¡≈ Ju¡ ≈®Ì„Õfi Ÿu Ÿ≠ıfi ≈C”T°u* Ju¡ ⁄Ì∫ tu* bæ≤°À∫ J¡° t°fi°u* ≈Ìu„ Ìu ≤F°
Fæ $$17$$ „ÆÌ, R¡≈, ≤Ÿ, _≈„Õ N°æ≤ y∏@ J¡∑ N<˚Ô°T° Ÿu ≤<Fw tu≤° ∫F „≤Ù≤ owfiu Ÿt∫ wJ¡ tu≤u
≈≤°us tu* N°æ≤ oŸ Ÿt∫ tu≤u ≈®Ã∫s tu* ˚Ù t°fi°u* <fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* fæ™>J¡≤ ≈bÕw tu* Ÿ¥© ≤F° Fæ $$18$$
∫F <ªWR¡≈Ù <≈„°ª Ÿu tC•w F°u y∫° Fæ, NwÎb fnu ŸC© Ju¡ Ÿ°S _b_S Ÿ° ¿_Sw Fæ $ Ìubw°N°u* Ÿu
≤ªÙ yoÕ <b≈<W∫°u* Ÿu Nf w<fiJ¡ ˚Ù oŸu ˚∫ fiFÙ* Fæ $$19$$ <ªWR¡≈Ù buw°Ô Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤
J¡°u ı°u N°fi∏Ì ≈®°›w F°uw° Fæ, bF Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Ju¡ ≤°≠∫ Ÿu ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$20$$ ∫F „≤Ù≤,
<ıŸJu¡ Ÿ‡≈¥dÕ Ÿ∏ÌuF fi‹¸> F°u yÎ Fæ* N°æ≤ Ÿf J¡°æwCJ¡ <ıŸŸu ªÔu yÎ Fæ*, J¡v≈fi°N°u* J¡° <ıŸfiu <fi≤°Ÿ
J¡≤ <Ì∫° Fæ, bfi tu* Jæ¡Ÿu ŸC© Ÿu Ÿ°u ≤F° Fæ, oŸu N°≈ Ìu<©Î $$21$$ <ªWR¡≈Ù f∏Ì≤ J¡∑ J¡°t N°<Ì
ª≈Ôw° Ÿu sCÆ@ F…N° ∫F „≤Ù≤R¡≈Ù b¨s <ıŸ ≈®J¡°≤ N≈fiu <bbuJ¡, ŸÌgb°Ÿfi° N°<Ì „°©°, ≈vÔb°u*
J¡° <bfi°„ F°u, bæŸu buy Ÿu fiFÙ* ªÔw°, <J¡∏wC ıæŸu ın Ju¡ Ÿ°S ©n ı°∫ bæŸu ªÔw° Fæ $
˚°b ∫F Fæ <J¡ <ıfi _S°b≤ N°<Ì ∫°u<fi∫°u* tu* <bbuJ¡ J¡° N<@J¡°≤ fiFÙ* Fæ, ∏FÙ* ∫°u<fi∫°u* tu* ıÙb
J¡°u <y≤°w° Fæ $
ŸyÕ - 15] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 713
oŸ ŸC∏Ì≤ ≈bÕw tu* tu≤° ∫F „≤Ù≤ <ªWR¡≈Ù NfiSÕ Ÿu tC•w F°uJ¡≤ N°ı yı|¸>°N°u* N°æ≤ <Ÿ*F°u* Ju¡
yıÕfi, wıÕfi N°<ÌR¡≈ bæ≤ J¡°u fiFÙ* Ìu©w°, ≈FÔu J¡°æwCJ¡ Ì„ÕfiR¡≈ ≈≤t°fi∏Ì tu* ¿_Sw F…N° Ÿ° ∫F
ıæŸu f°F≤ Ju¡ J¡°æwCJ¡ Ì„Õfi Ÿu ≈®Ÿ∏fi F°uw° S° b柰 N°ı fiFÙ* F°uw° () $$22,23$$ Ÿ‡≈¥dÕ
N°„°R¡≈Ù ≠b≤°u* Ju¡ J¡°≤dR¡≈ t°uFR¡≈Ù JC¡F≤u Ju¡ <ÔÎ „≤Ì°ytfi”≈ N°æ<ªÃ∫ Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤° Zu∫
≈®°<d∫°u* tu* tæ* fiFÙ* Ìu©w° Fq≥ ∫°fiÙ <ªW˚°b Ÿ‡≈¥dÕ N°„°R¡≈Ù ≠b≤°u* Ju¡ FuwC˚¥w t°uF J¡° fi°„ J¡≤ Ìuw°
Fæ, NwÎb bFÙ ŸfJ¡∑ N≈us° Zu‹™> Zu∫ Fæ $ bu FÙ f®Ê° Ju¡ N°fi∏Ì≈∫Õ∏w <bT∫ ŸC©°u* J¡∑ ≈≤t°b<@R¡≈
˚¥t°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ*, ı°u „°∏wfC<] ≈C”T N≈¿≤¿h~>∏fi f®ÊŸ°s°ÃJ¡°≤R¡≈ tF°fC<] Ÿu tfi°ufi°„
J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ tæ* N≈fiu ˚°À∫°uÌ∫ Ÿu Ÿf Ì…#©Ì„°N°u* Ÿu ≤<Fw N°æ≤ Ÿ∏w°≈„¥∏∫ oŸ „≤Ù≤ J¡°u
ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈ Ÿu ≤<Fw ıÙb∏tC•w Ju¡ „≤Ù≤ Ju¡ wCv∫ bfi tu* Ìu© ≤F° Fq≥ $$24-26$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, N°≈ Ÿ‡≈¥dÕ @t°u˘ Ju¡ w[b°u* J¡°u ı°fifiub°Ôu Fæ*, J¨¡≈∫° ∫F
fwÔ°o∫u <J¡ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu Ÿ Ÿt∫ f°≤f°≤ NfiuJ¡ „≤Ù≤°u* J¡° ≈˚°uy <J¡∫° S° ı柰 <J¡ N°≈
≈FÔu J¡F N°∫u Fæa, <k¡≤ ∏Fu* ˚¨yC Ÿu Ã≈°<Ìw ŸÙ „≤Ù≤ tu* NÃ∫∏w _fiuF Jæ¡Ÿu F…N° ? N°ææ≤ ŸÙJu¡
<ÔÎ ∏F°u*fiu <bÔ°≈ •∫°u* <J¡∫° ? $$27,28$$
„CJ®¡ Ju¡ N°@C<fiJ¡ f®Ê≈Ì tu* N<@J¡°≤ Ju¡ J¡°≤d˚¥w ≈¥bÕJ¡v≈ t*u <J¡∫u y∫u J¡tÕ, ı°u <J¡ ≈¥bÕ „≤Ù≤
Ÿu ÃJ®¡°¿∏w Ju¡ Ÿt∫ oŸ J¡v≈ tu* F°ufiub°Ôu ˚¨yC π°≤° Ã≈°Ω „≤Ù≤°J¡°≤ Ÿu ≈¿≤dw F…Î Su, ˚¨yC Ÿu
Ã≈°Ω „≤Ù≤ J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu FÙ ≈®Ô∫°u* tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≤Fu Su, N°J¡°„ N°<Ì Ju¡ J®¡t Ÿu oŸ J¡v≈ tu* ˚¨yC
Ju¡ „≤Ù≤ J¡∑ Ã≈<W F°ufiu ≈≤ N∏fi π°≤° fiJu¡ „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ J¡≤ bÙ∫ÕR¡≈ tu* ≈¿≤dw F°uJ¡≤ <ª≤J¡°Ô
Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu ©¥f » F…Î ≈¥bÕ ı∏t Ju¡ J¡°t, J¡tÕ b°Ÿfi°N°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ FÙ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ „≤Ù≤ J¡∑
Ã≈<W F…oÕ SÙ $ Ÿ „≤Ù≤ Ÿu J¡<w≈∫ J¡t°u˘ Ju¡ ˚°uy F°ufiu ≈≤ ˚Ù Nbÿ∫ ˚°u•wΔ∫ fF…w Ÿu ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘
Ju¡ „uT ≤Ffiu Ÿu Ÿtu* fiJ¡° _fiuF°<w„∫ F…N°, N∏∫ ÌuF°u* tu* fiFÙ* F…N°, •∫°u*<J¡ N∏∫ ÌuF°u* tu* ˚°uyfiu
∫°uÀ∫ J¡tÕ „uT fiFÙ* Su, oŸ N°„∫ Ÿu b¿Ÿ‹™>ıÙ W≤ Ìuwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ J¡t°ÕÃtJ¡ ı°u ∫F b°Ÿfi° SÙ, bF
ıÙbÌ„° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ˚¨yC Ÿu Ã≈°Ω ˚°yÕbR¡≈ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ $$29$$ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* Nb<„‹¸>
t°∫°„f<Ôw oÕÿb≤ Ÿu oŸ J¡v≈ Ju¡ ŸbÕ≈®St „≤Ù≤R¡≈ Ÿu ıÔ tu* <˚y°ufiu Ÿu k¥¡Ôu F…Î fÙı°ua Ju¡ N∏Ì≤
NaJC¡≤ „<•w J¡∑ fi°o˘ w<fiJ¡ N°<b˚¥Õw F°uJ¡≤, J®¡t„# wwg wwg ˚¥w°u* J¡∑ Ÿtw° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ b°∫C Ÿu
b¨<‹¸> π°≤° N∏fi N°<Ì ˚°b Ÿu N∏w˚°Õ<bw F…oÕ bFÙ J¡t°ÕÃtJ¡ b°Ÿfi° ≈®°d N°æ≤ N≈°fi Ju¡ ≈®b°F Ÿu
tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ ⁄Ì∫ tu* ≈®bu„ J¡≤ J®¡t Ÿu bÙ∫Õ ffiJ¡≤ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ ÌuF ffiÙ Fæ $$30,31$$ Ÿ ı∏t tu*
ŸJu¡ f®°Êd ı∏t°u<ªw y˚°Õ@°fi N°<Ì Ÿf Ÿa_J¡°≤ <b<@≈¥bÕJ¡ <J¡∫u y∫u Su, bF°≥ ≈≤ Ÿt°<@_S <≈w°
Ju¡ N°yu <bΩt°fi bF „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ ÌuF ÎJ¡ Ô‡fu N≤Ÿu Ÿu Ÿ¥©u F…Î J¡aJ¡°Ô Ju¡ R¡≈ tu* ≈¿≤dw F°u
yoÕ $$32$$ ª¥≥<J¡ ∫F „≤Ù≤ f®Ê Ÿu ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈FÔu-≈FÔ oŸÙ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ R¡≈ tu*
() ıæŸu ≈≤t°fi∏Ì tu* ¿_Sw ≈C”T, F°SÙ, tu|, <Ÿ*F, N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤ J¡°u fiFÙ* Ìu©w° Fæ bæŸu
FÙ <ªWR¡≈ NfiSÕ Ÿu tC•w F…N° tu≤° ∫F „≤Ù≤ ≈bÕw J¡∑ _k¡<¸>J¡ <„Ô°N°u* tu* ≈®<w<f¿‡fw F°SÙ,
tu| N°æ≤ <Ÿ*F°u* J¡∑ t¥<wÕ J¡°u fiFÙ* Ìu©w° Fæ, ÎuŸ° ÌqŸ≤° NSÕ ˚Ù F°u ŸJ¡w° Fæ $
714 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N°<b˚Õ¥w F…N° S°, oŸ¿ÔÎ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu oŸ „≤Ù≤ Ju¡ <ÔÎ <bÔ°≈ <J¡∫° $$33$$ ∫Ω<≈ „CJ®¡°ª°∫Õ
bÙw≤°y Su, ∏Fu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ N<˚Ô°T° ˚Ù fi SÙ N°æ≤ Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ wÙ≤ tu* w≈_∫° <fi≤w f®°Êd
J¡° R¡≈ ∏F°u*fiu @°≤d J¡≤ ≤•©° S° <k¡≤ ˚Ù ∏F°u*fiu ÌuF Ju¡ <ÔÎ <bÔ°≈ <J¡∫°; •∫°u*<J¡ ÌuF J¡° ÎuŸ° FÙ
_b˚°b Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ I°fiÙ ˚Ù ≈®°≤Æ@ J¡tÕ J¡° vÔ*|fi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, ∏Fu* ˚Ù ŸJ¡° ˚°uy J¡≤fi°
FÙ ≈nw° Fæ $$34$$ ª°Fu I°fiÙ J¡∑ ÌuF F°u ª°Fu NI°fiÙ J¡∑ ÌuF F°u, ıf wJ¡ ıÙbfi ≤Fuy° ŸÌ° ∫F <fi∫t
ªÔuy° FÙ, oŸtu* ≤WÙ˚≤ ˚Ù Ô¸>-ku¡≤ fiFÙa F°u ŸJ¡w° Fæ $ F°≥, owfi° N∏w≤ Nbÿ∫ Fæ <J¡ I°fiÙ J¡°
∫F Ìæ<FJ¡ Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ Nfi°Ÿ<•w Ÿu F°uw° Fæ N°æ≤ NI°fiÙ J¡° N°Ÿ<•w Ÿu F°uw° Fæ $$35$$
NwÎb N∏∫ Δ∫bF°≤°u* tu* fiJ¡∑ Ÿt°fiw° FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıfi Ô°uy°u* J¡°u w[bI°fi F°u y∫° Fæ N°æ≤ ı°u ≈„CN°u* Ju¡ ŸÂ„ N°ª≤db°Ôu NI°fiÙ Fæ*, bu Ì°ufi°u* FÙ
Ô°uJ¡Δ∫bF°≤°u* tu* ı柰 Ô°uJ¡ J¡° ı°Ô Fæ, ŸÙ Ju¡ NfiCŸ°≤ ¿_Sw Fæ* ∫°fiÙ N°ª≤d J¡≤wu Fæ* $$36$$
Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ tu* NI°fiÙ ı柰 N°ª≤d J¡≤w° Fæ, ≈¥dÕ I°fiÙ ˚Ù ™>ÙJ¡ b柰 N°ª≤d J¡≤w° Fæ $
„aJ¡° # ∫<Ì Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤ tu* I°fiÙ N°æ≤ NI°fiÙ Ì°ufi°u* J¡∑ wCv∫w° FÙ Fæ w°u ÎJ¡ f∏@fi tu* ≈nw°
Fæ ÌqŸ≤u J¡°u tC•w <tÔwÙ Fæ, ∫F N∏w≤ Jæ¡Ÿu ?
Ÿt°@°fi # fiJ¡°u f∏@-t°us Ìufiu tu* ÎJ¡t°` J¡°≤d b°Ÿfi° J¡° ˚uÌ Fæ $$37$$
<ıŸJ¡∑ fC<] <bT∫ ≈≤ N°Ÿ•w fiFÙ* Fæ, ÎuŸu <bπ°fi w[bI ≈C”T ıf wJ¡ „≤Ù≤ ≤Fw° Fæ wf wJ¡
Ì…#© Ju¡ <fi<tW Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ Ì…#© J¡° N°æ≤ ŸC©FuwC Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ŸC© J¡° NI°fiÙ Ju¡ wCv∫
N<˚fi∫ J¡≤wu Fæ* $$38$$ tF°Ãt° Ô°uy ŸC© <fi<tW°u* J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ ŸC©Ù J¡∑ w≤F N°æ≤ Ì…#©<fi<tW°u*
J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ Ì…#©Ù J¡∑ w≤F Ju¡bÔ Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤ Ju¡ <bT∫ tu* FÙ NI°fiÙ Ju¡ ŸÂ„ fw°Õb J¡≤wu
Fæ*, N°Ãtw[b t*u w°u bu ŸC¿_S≤ ≤Fwu Fæ*, NI°fiÙ Ju¡ wCv∫ Δ∫bF°≤ fiFÙ* J¡≤wu Fæ* $$39$$
ÎJ¡ FÙ ≈C”T J¡° ÎJ¡ Ÿt∫ ¿_S≤ N°æ≤ N¿_S≤ b¨<W∫°u* Ju¡ <b≤°u@ J¡° <fib°≤d J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ
‹¸>°∏w Ìuwu Fæ* $
ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ ıÔ tu* ≈nu F…Î ≈®<w<f‡f „≤Ù≤ FÙ ªaªÔ F°uwu Fæ*, <J¡∏wC N°J¡°„ tu* ¿_Sw <f‡f„≤Ù≤
ªaªÔ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ N°ÃtI°fi tu* ¿_S≤ w[bI°fiÙ ˚Ù Ô°uJ¡Δ∫bF°≤°u* tu* ¿_S≤-N¿_S≤ R¡≈ Ÿu
<bΩt°fi ≤Fw° Fæ $$40$$ ıæŸu ≈®<w<f‡f°u* tu* ¿_Sw Ÿ¥∫Õ b_wCw# _b_S F°uw° F…N° ˚Ù N_b_S-Ÿ°,
ªaªÔ Ÿ° ≈®wÙw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ <ıŸfiu Ÿ‡≈¥dÕ Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ, ÎuŸ° I°fiÙ
≈C”T FÙ Δ∫bF°≤ ¿_S<w tua NI°fiÙ F°uw° Fæ $$41$$
wf w°u NI Ju¡ Ÿt°fi <b<Fw N°æ≤ <fi<T] J¡t°u˘ Ÿu ŸJ¡° ˚Ù f∏@fi F°uy°, ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤Ju¡
I°fiu¿∏B∫°u* Ÿu N°Ÿ<•w≈¥bÕJ¡ <J¡∫u y∫u J¡tÕ FÙ f∏@J¡ F°uwu Fæ*, N∏∫ J tÕ fiFÙ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJ¡∑ I°fiu¿∏B∫°u* fiu Ÿay ~>°un <Ì∫° Fæ, ŸJ¡∑ J¡tuÕ¿∏Ì®∫°u* Ju¡ <bT∫°u* tu* N°Ÿ•w F°ufiu ≈≤ ˚Ù bF
tC•w Fæ $ ∫<Ì J¡tu*Õ¿∏B∫ <bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w ≤<Fw Fæ* N°æ≤ I°fiu¿∏B∫ <bT∫°u* Ju¡ N°@Ùfi Fæ*, w°u bF f]
Fæ $$42$$ Ô°uJ¡ tu* ŸC©-Ì…#© Â<‹¸> N°æ≤ f∏@t°us Â<‹¸> J¡∑ FuwC I°fiu¿∏B∫ FÙ Fæ*, ıæŸu <J¡ <J¡ŸÙ b_wC
Ju¡ ≈®J¡°„fi tu* wuı FuwC Fæ $ f°F≤ Ô°uJ¡°u<ªw Δ∫bF°≤b°Ôu N°æ≤ ˚Ùw≤ Ô°uJ¡°u<ªw N°ª°≤ Ÿu ≤<Fw,
Ÿ‡≈¥dÕ oh~>°N°u* Ÿu „¥∏∫ N°æ≤ <bTtw° ≤<Fw F°uJ¡≤ N°≈ ¿_Sw F°uoÕ∫u $$43,44$$ f®Ê tu* ¿_Sw,
ŸyÕ - 16] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 715
Ÿ‡≈¥dÕ J¡tÕk¡Ô°u* J¡∑ N°Ÿ<•w Ÿu ≤<Fw tfi Ÿu N°≈ J¡tÕ J¡∑<ı∫u •∫°u*<J¡ J¡tÕ ÌuF J¡∑ ¿_S<w Fæ,
_b˚°b Fæ $ ˚yb°fi fiu ˚Ù J¡F° Fæ # "fi<F ÌuF˚¨w° „•∫a Ã∫•wCa J¡t°Õ^∫„uTw#' NS°Õwg ÌuF@°≤Ù J¡t°u˘ J¡°
<fi#„uT Ã∫°y fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° Fæ $$45$$ t°fi<ŸJ¡ Ì…#©, „°≤Ù¿≤J¡ Ì…#©, ı∏tt≤dR¡≈Ù yw°u˘ Ÿu ˚≤u
F…Î ŸaŸ°≤ Ju¡ t°yÕ˚¥w wS° NÃ∫∏w Ÿ∏w°≈ Ìufiub°Ôu oŸ ttw°R¡≈Ù ˚ÙTd N∏@J¥¡≈ tu* N°≈ tw
<y<≤∫u $ fi w°u N°≈ Âÿ∫ b_wC ÌuF°<Ì tu* <bΩt°fi Fæ* N°æ≤ fi N°≈ tu* ∫u ÌuF°<Ì˚°b Fæ* $ Fu J¡tÔfi∫fi,
„C]-fC] _b˚°bb°Ôu N°≈ N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw F°uo∫u $ N°≈ <fitÕÔ „C] f®Ê Fæ $ N°≈ ŸfJ¡°
<fit°ÕdJ¡≤fiub°Ôu N°æ≤ Ÿb°ÕÃtJ¡ Fæ $ Ÿ°≤° <bÿb „°∏w Nı Fæ, ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡≤wu F…Î N°≈ ŸC©Ù
F°uo∫u $$46-48$$ Fu tF°Ãtfig, ŸJ¡Ô oh~>°N°u* J¡∑ <fib¨<W J¡≤fiub°Ôu, ≈¥d°Õfi∏ÌR¡≈, N<bΩ°<Ì Ì°uT°u*
Ÿu ≤<Fw ≈Ì J¡°u Ÿ‡∫Jg¡ I°fi Ÿu ≈®°›w J¡≤ ttw°R¡≈Ù tF°Na@J¡°≤ Ÿu ≤<Fw F…Î N°≈ ∫<Ì <ªW Ju¡ fi°„
tu* ŸtSÕ F…Î, w°u N≈¿≤<twfC<], tF°fi Ÿu tF°fig, ≈¿≤≈¥dÕ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫f®ÊR¡≈ N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ
∫°fiÙ N°≈ Ft Ô°uy°u* Ju¡ ˚Ù ŸÌ° Ju¡ <ÔÎ b∏ÌfiÙ∫ F°u ı°∫u*yu $$49$$
≈∏BFb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿ°uÔFb°≥ ŸyÕ
J¡°Ô Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ J¡°Ô J¡∑ N°I°fiCŸ°≤ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°
N≈fiu „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ J¡≤fi° wS° fiJ¡∑ ÌæÃ∫°u* J¡∑ yC”w° N°æ≤ ıÙb∏tC<•w J¡° bdÕfi $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ ˚¨yC wS° ˚¨yC≈C` „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ <bÔ°≈bªfi J¡°u
fÙª tu* FÙ ≤°uJ¡J¡≤ y‡˚Ù≤ ºb<fi Ÿu ∫C•w ˚yb°fi J¡°Ô fiu bªfi J¡F° $$1$$
J¡°Ô fiu J¡F° # Fu ≈≤J¡°∫Õ Ÿ°@J¡ ˚¨yC≈C`, Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ w¸> Ju¡ oŸ w≈_bÙ „≤Ù≤ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤
ıæŸu ≤°ı° fiy≤Ù tu* (≤°ı@°fiÙ tu*) ≈®bu„ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ N°≈ oŸ ÌuF tu* ≈®bu„ J¡∑<ı∫u $$2$$ Fu <fi‹≈°≈
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ, y®F°<@J¡°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤°fiub°Ôu ≈®°≤Æ@ Ju¡ Ì∫J¡°Ô tu* ŸbÕ≈®St Ã≈∏fi F…oÕ Ÿ ÌuF Ÿu
<k¡≤ w≈ J¡≤Ju¡ N°≈ ÌæÃ∫≤°ı°u* J¡° N°ª°∫ÕÃb J¡∑<ı∫u $$3$$ tF°J¡v≈R¡≈ f®Ê° Ju¡ <Ìfi J¡° (Fı°≤
ª°æJ¡nÙ J¡°) N∏w F°ufiu≈≤ N°≈ ˚¨yCıÙ Ÿu Ã≈∏fi ÌuF J¡°, ≈Cfi# N∏∫ „≤Ù≤ J¡° y®Fd fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ,
≈˚C•w NwÎb tC≤H°∫u F…Î k¥¡Ô J¡∑ fi°o˘ Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$4$$ Fu tF°twu, ≈¥bÕJ¡v≈ tu* ≈°<ıÕw J¡t°u˘
Ÿu ≈®°›w „≤Ù≤ π°≤° ıÙb∏tC<•wR¡≈ ≈Ì ≈°J¡≤ fnu-fnu ÌæÃ∫≤°ı°u* J¡° N°ª°∫ÕÃb J¡≤wu F…Î N°≈ ¿_Sw
F°uoÕ∫u $$5$$ N°≈ Ô°uy°u* J¡° J¡v∫°d F°u, tæ* N≈fiÙ N<˚tw <Ì„° J¡°u ı° ≤F° Fq≥ $
(<Ì„° J¡° "N<˚tw' ı°u <b„uTd Fæ, bF Nfi<˚tw J¡∑ Δ∫°b¨<W Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ≈¥dÕ
N°Ãt° Ju¡ <ÔÎ Nfi<˚twb_wC FÙ ≈®<Ÿ] fiFÙ* Fæ $ <ıŸu "∫F N<˚tw Fæ' N°æ≤ "∫F Nfi<˚tw Fæ' ∫F
<bJ¡v≈ F°uw° Fæ Nfi<˚tw J¡° Ã∫°yJ¡≤ N<˚tw J¡°u ≈®°›w J¡≤ ≤F° bF <ªW Nb°_w<bJ¡ Fæ; oŸ<ÔÎ
"N<˚tw <Ì„°' oŸ b°•∫ J¡° "≈≤t≈®ut°_≈Ì N°Ãt˚°b tu* Nb¿_Sw' ∫F NSÕ Fæ, oŸ w≤F Ju¡ _b°<˚≈®°∫
J¡° Ÿ¥ªfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ "N<˚tw' oŸ <b„uTd J¡° ≈°Ì°fi <J¡∫° y∫° Fæ, ∫F Ì„°Õwu F…Î J¡Fwu Fæ* $)
<ıŸJ¡°u N<˚tw fiFÙ* F°uw° ÎuŸ° ı°u <ªW Fæ, bF JC¡~ >˚Ù fiFÙ* Fæ, ∫°fiÙ Nb°_w<bJ¡ Fæ $$6$$ ∫F
J¡FJ¡≤ ˚yb°fi J¡°Ô ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ÿ∏w›w Nayb°Ôu N°J¡°„ N°æ≤ ≈¨ØbÙ J¡∑ ≈us° J¡≤ N≈fiÙ <J¡≤d°u* Ju¡
716 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ÿ°S N∏w<FÕw F°u ı°wu Fæ* bæŸu FÙ _fiuF Ÿu N°≥Ÿ¥ fF° ≤Fu ˚¨yC N°æ≤ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ ≈us° J¡≤ N∏w<FÕw F°u
y∫u $$7$$ Ÿ ˚yb°fi J¨¡w°∏w Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ ˚¨yC≈C` „CJ®¡°ª°∫Õ fiu Nbÿ∫˚°<bfiÙ J¡tÕy<w wS°
N<fib°∫Õ oÕÿb≤ J¡∑ oh~>° J¡∑ y<w J¡° <bª°≤ J¡≤ Fut∏w N°æ≤ <„<„≤ J¡°Ô Ju¡ J¡°≤d Ÿ¥©Ù F…oÕ ˚°bÙ
≈C‹≈-k¡Ô Ju¡ Ì∫b°ÔÙ Ôw° tu* bŸ∏wM¡wC Ju¡ wCv∫ fF…w J¡°Ô fÙw ı°fiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ¥©Ù F…oÕ ˚°bÙ
NU∫CÌ∫ Ÿu ∫C•w Ÿ ÌuF tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$8,9$$ b°ŸCÌub fi°tb°ÔÙ Ÿtay°w¸>bwÙÕ w≈_bÙ f®°Êd J¡∑
ÌuF , <ıŸJ¡° tC© wS° Ÿ‡≈¥dÕ Nay <bJ¨¡w bdÕb°Ôu F°u y∫u Su, <ıŸJ¡∑ ın J¡¸>> yoÕ F°u ÎuŸÙ Ôw° J¡∑
˚°≥<w J¡°≥≈ J¡≤ „Ù|® FÙ <y≤ ≈nÙ $$10$$ Ÿ ≈C` Ju¡ „≤Ù≤ tu* ıÙb Ju¡ ≈®bu„ J¡≤ Ôufiu ≈≤ tF°tC<fi ZÙ ˚¨yC
fiu J¡t^±>ÔC Ju¡ ıÔ Ju¡ Ÿ°S t∏`°u* Ÿu Ÿ „≤Ù≤ J¡° N°›≈°∫fi (f»°fiub°Ô° N<˚TuJ¡) <J¡∫° $$11$$
N<˚TuJ¡ Ju¡ Nfi∏w≤ Ÿ „≤Ù≤ J¡∑ Ÿ‡≈¥dÕ fi°<n∫°≥ ÎuŸu ÌÙ›w F°u ™>Ù ıæŸu bT°Õ M¡wC tu* ıÔ ≈®b°F Ÿu
≈¥¿≤w J¡°u¸>≤b°ÔÙ fi<Ì∫°≥ ÌÙ›w F°u ı°wÙ Fæ* $$12$$ ıf bF „≤Ù≤ bT°Õ M¡wC tu* JC¡tC<ÌfiÙ J¡∑ ˚°≥<w wS°
bŸ∏w M¡wC tu* N<˚fib Ôw° J¡∑ ˚°≥<w ≈¥dÕ F°u y∫°, wf ŸJu¡ NayCÔÙ, fi©, Ju¡„ N°<Ì ≈vÔb Ju¡
wCv∫ <Ìw F°uJ¡≤ ŸC„°u<˚w F°ufiu Ôyu $$13$$ wÌfi∏w≤ „CJ®¡°ª°∫Õ ıÔ wS° b°∫C Ju¡ Ÿa∫°uy Ÿu ŸbÕw#
≈¥dÕ tu| Ju¡ wCv∫ ≈®°db°∫C Ju¡ Ÿaª°≤ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ™> ©nu F…Î $$14$$ Ÿ°tfiu ≈¿_Sw ≈<b`t¥<wÕ
<≈w° J¡° fi°ty°u`°uhª°≤d≈¥bÕJ¡ ÎuŸu N<˚b°Ìfi <J¡∫° ıæŸu t°fi°u* fi¥wfi tu| N≈fiu yıÕfi Ÿu ≈bÕw J¡°
N<˚b°Ìfi J¡≤ ≤F° F°u $$15$$
wÌfi∏w≤ _fiuF Ÿu N°BÕ <ªWb°Ôu <≈w° fiu (˚¨yCıÙ fiu) ≈C` „≤Ù≤ J¡∑ ∫°æbfi Ÿ°æ∏Ì∫Õ N°<ÌŸu ∫C•w
≈®°•wfi t¥<wÕ J¡° fF…w Ìu≤ wJ¡ ÎuŸu N°<Ôayfi <J¡∫° ıæŸu N°BÕb¨<Wb°Ôu tu| ≈bÕw Ju¡ ≈®°∏w J¡° N°<Ôayfi
J¡≤w° Fæ $$16$$ ≈FÔu J¡∑ ˚°≥<w ∫°æbfi, Ÿ°æ∏Ì∫Õ N°<ÌŸu ∫C•w bF fi¥wfi ≈C` J¡∑ ÌuF _fiuF ≈¥bÕJ¡ tF°t<w
˚¨yCıÙ fiu Ìu©Ù wS° w[bÂ<‹¸> Ÿu NfiC<ªw ı°fiJ¡≤ F≥Ÿ ≤Fu ˚Ù ∏F°ufiu* ∫F „≤Ù≤ tCHŸu Ã≈∏fi Fæ, ÎuŸÙ
@°≤d° J¡∑ $$17$$ Ÿ Ÿt∫ ∫F tu≤° ≈C` Fæ, oŸ _fiuF fiu ≈≤tI°fiÙ ˚¨yCıÙ J¡° ˚Ù N°J¡TÕd J¡≤ <Ô∫° $
ÌuF tu* NÃ∫∏w N°ÃtÙ∫w° ıÙbfi˚≤ ≈®fÔ ≈®°≤Æ@ Ju¡ J¡°≤d Nbÿ∫ FÙ ≤FwÙ Fæ $$18$$ wÌfi∏w≤ bu
Ì°ufi°u* <≈w°-≈C` ≤°<` Ju¡ N∏w tu* ≈®Ÿ∏fi F…Î Ÿ¥∫Õ N°æ≤ J¡tÔ Ÿt¥F J¡∑ ˚°≥<w ≈≤_≈≤ ŸC„°u<˚w F…Î $$19$$
<ª≤J¡°Ô Ju¡ f°Ì F…Î Ÿayt Ÿu Ÿ‡f] (<tÔu F…Î) ªJ¡bÙ-ªJ¡b° Ju¡ ı°unu Ju¡ wCv∫ wS° bT°Õ M¡wC Ju¡
Ÿt°yt Ÿu _fiuF ∫C•w t∫¥≤ N°æ≤ tu| Ju¡ wCv∫ fi Ì°ufi°u* tF°tC<fi∫°u* fiu <ª≤J¡°Ô Ju¡ <b∫°uy Ÿu, <ıfiJ¡∑
Ÿt°yt J¡∑ ÃJ¡^™>° » F°u yoÕ SÙ, ≈¥b°uÕ•w bdÕfi Ju¡ NfiCŸ°≤ Ÿ Ÿt°fi N°fi∏Ì J¡∑ ∫°uÀ∫w° Ÿu bF°≥
sd ˚≤ ın J¡∑ fi°oÕ ¿_S≤ F°uJ¡≤ wÌfi∏w≤ Ÿ Ÿtay°w¸>bwÙÕ f®°Êd J¡∑ ÌuF J¡° bF°≥ Ì°F <J¡∫° $
J¡°æfi ÎuŸ° Δ∫<•w Fæ, ı°u ŸaŸ°≤ Ju¡ ŸÌ°ª°≤ J¡° NfiC<b@°fi fiFÙ* J¡≤w° Fæ ? N°ª°≤ J¡° ≈°Ôfi t°` FÙ
∫F°≥ ÌuF°<Ì J¨¡Ã∫°u* J¡° k¡Ô Fæ, ow≤ k¡Ô fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$20-22$$ oŸ w≤F Ÿ ≈<b` bfi tu* bu
Ì°ufi°u* w≈_bÙ ˚¨yC wS° ˚¨yC≈C` „CJ®¡°ª°∫Õ N°J¡°„ tu* ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ ˚°≥<w ÌÙ›w F°uwu F…Î ¿_Sw F°u
y∫u $$23$$ wÌfi∏w≤ ıyw Ju¡ yC” bu Ì°ufi°u* ıÙb∏tC•w F°uJ¡≤ ˚®td J¡≤fiu Ôyu $ ∏F°u*fiu <bIu∫ N°Ãtw[b
J¡°u ı°fi <Ô∫° S° wS° Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô J¡∑ „C˚ N°æ≤ N„C˚ Ì„°N°u* tu* bu Ÿt°fi˚°b Ÿu ≤Fwu Su, •∫°u*<J¡
bu N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_S≤ F°u y∫u Su $$24$$ wÌfi∏w≤ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu ÌæÃ∫°u* J¡° N°ª°∫ÕÃb
wS° y®F≈¿w J¡° N<@J¡°≤ ≈®°›w <J¡∫° $ ˚¨yCıÙ ˚Ù N≈fiu ∫°uÀ∫ <fi≤°t∫ N°Ãtw[b tuu* ¿_Sw F°u y∫u $$25$$
ŸyÕ - 17] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 717
≈¥b°uÕ•w „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ ¿_S<w J¡° Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
∫F Ì°≤ J¡∑<wÕb°Ôu „CJ®¡°ª°∫Õ ≈FÔu Ÿ ŸÃ∫≈≤t°Ãt w[b Ÿu ≈¥b°uÕ•w N°J¡°„°<ÌJ®¡t Ÿu Ã≈∏fi
F…Î $ wÌfi∏w≤ „Ù|® FÙ _t≤d tu* N°R¡» N›Ÿ≤° Ju¡ <fi<tW Ÿu Ã≈∏fi N≈fiu tfi°u≤°≠∫ Ju¡ <b˚®t Ÿu
N∏∫°∏∫ <b<b@ ¿Ì„°N°u* tu* o∏F°u*fiu ˚®td <J¡∫° $$26$$
Ÿ°uÔFb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿ`Fb°≥ ŸyÕ
„C] <ªW°u* J¡∑ ŸÃ∫ŸaJ¡v≈w° J¡° bdÕfi $
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡° N›Ÿ≤°, _byÕ, N°<Ì tfi°u≤S <ª≤J¡°Ô Ju¡ ≈˚°uy Ÿu ıæŸu Ÿk¡Ô Ÿ° F…N° S°
bæŸu N°æ≤ Ô°u*y°u Ju¡ tfi°u≤S Ÿk¡Ô •∫°u* fiFÙ* F°uwu ? ÎuŸÙ ZÙ≤°tª∏BıÙ „aJ¡° J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, ˚¨yC≈C` „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ tfi°u≤S J¡∑ ≈®<w˚° ıæŸu _byÕ N°<Ì Ju¡
NfiC˚b Ÿu Ÿk¡Ô F…oÕ bæŸu N°æ≤°u* J¡∑ tfi°u≤S J¡∑ ≈®<w˚° •∫°u* fiFÙ* Ÿk¡Ô F°uwÙ ? $$1$$
≈®<w˚°N°u* Ju¡ k¡Ô°u≈˚°uy π°≤° Ÿk¡Ô F°ufiu tu* Ì°u J¡°≤d Fæ*, ÎJ¡ w°u ŸÃ∫ŸaJ¡v≈w° Ju¡ ∫°uÀ∫ ¿ªW„C¿]
N°æ≤ ÌqŸ≤° ÃJ®¡tdJ¡°Ô tau ÌgfC] ≈¿≤≈•b¡˚°bÙ ı∏t tu* ˚°uy Ìufiub°Ôu J¡t°u˘ J¡∑ ÃJ¡¸>w° $ fitu* Ÿu
tfi°u≤S J¡∑ Ÿk¡Ôw° J¡° <ªW„C<]R¡≈ ≈FÔ° J¡°≤d „CJ®¡°ª°∫Õ tu* S°, ∫F Ì„°Õwu F…Î Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ Ju¡ ≈®St J¡v≈ Ju¡ Ÿf Ì°uT°u* J¡° Ÿ J¡v≈ Ju¡ N¿∏wt ı∏t tu* <J¡∫u y∫u J¡tÕ N°æ≤
≈°Ÿfi°N°u* Ÿu s∫ F°u y∫° S°, oŸ J¡v≈ tu* fiJ¡° ∫F „≤Ù≤ ≈FÔu-≈FÔ Ã≈∏fi F…N° S°, oŸ<ÔÎ
oŸ J¡v≈ Ju¡ Ì°uT ˚Ù Ÿtu* fi Su $ f®Ê≈Ì Ÿu FÙ N<@J¡°≤ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ f®Ê° Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu bF Ã≈∏fi
F…N° S°, NwÎb f®Ê° Ju¡ Ÿ°aJ¡¿v≈J¡ Ì°uT ˚Ù Ÿtu* fi Su $ Ì°ufi°u* JC¡Ô°u* tu* „C] f®°Êd ı°<w J¡° S°,
NwÎb fÙı, y˚Õ, ı°<w N°<Ì Ju¡ Ì°uT ˚Ù "Ÿtu* fi Su, ∫FÙ Ÿf J¡°≤d Fæ* <J¡ fitu* NŸÃ∫ ŸaJ¡v≈ J¡∑
≈®°¿›w fi SÙ, ∫FÙ N°æ≤°u* Ÿu fitu* <b„uTw° Fæ $$2$$
N∏∫ f®ÊbuW°N°u* Ju¡ ˚Ù ŸÃ∫ŸaJ¡v≈Ãb tu* ≤°y N°<Ì Ì°uT°u* Ju¡ s∫ Ÿu F°ufiub°ÔÙ „C] <ª<w J¡∑
ŸÃ∫°Ãt˚°b°≈<W FÙ FuwC Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿ‡≈¥dÕ ÎTd°N°u* J¡∑ (<bWæTd°, ≈C`æTd°, Ô°uJæ¡Td° N°<ÌJ¡∑) <fib¨<W F°ufiu ≈≤ „C] <ªW ≈C”T J¡∑
ı°u ¿_S<w Fæ, bFÙ ŸÃ∫ N°Ãtw[b J¡F° ı°w° Fæ, bFÙ <fitÕÔ <ª¿w J¡FÙ yoÕ Fæ$$3$$ <fitÕÔ Ÿ[bR¡≈ tfi
<ıŸ b_wC J¡∑ ıæŸÙ ˚°bfi° J¡≤w° Fæ, ıæŸu ıÔ N°bwÕR¡≈ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ „Ù|® b柰 F°u ı°w° Fæ $$4$$
N°æ≤ Ô°uy°u* tu* <ªW J¡∑ „C<] fi F°ufiu Ÿu ŸÃ∫ŸaJ¡v≈w° J¡∑ N<Ÿ<] Ÿu ≈®St J¡v≈ J¡° Ÿ‡˚b fi F°ufiu
≈≤ ˚Ù <πwÙ∫ J¡v≈ Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈¥bÕ ÌuF Ju¡ t≤d Ju¡ Ÿt∫ Ìg˚¥w J¡t°u˘ J¡∑ b°Ÿfi° N°<ÌJu¡ NfiCyCd ŸC©-
Ì…#© Ju¡ ˚°uy Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ıyw Ju¡ ≈®<w˚°fi tu* „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ Ÿtw° Fæ FÙ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u N≈fiu-N°≈ ˚®°¿∏w F…oÕ SÙ, ≈®Ã∫uJ¡ ıÙb tu* bæŸÙ ˚®°¿∏w Fæ FÙ, oŸ <bT∫ tu*
„CJ®¡°ª°∫Õ F٠‹¸>°∏w Fæa $$5$$ ıæŸu fÙı Ju¡ ˚Ùw≤ ¿_Sw NaJC¡≤, ≈Wu N°<Ì N≈fiu _bR¡≈J¡°u ≈®J¡¸> J¡≤wu
Fæ* ∫°fiÙ ªtÃJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ ˚®°<∏w Ÿu Ã≈∏fi πæw˚uÌ N≈fiu J¡°u ≈®J¡¸>
J¡≤wu Fæ* $$6$$ ı°u ∫F ıyw Ft Ô°uy°u* J¡°u Â<‹¸>y°uª≤ F…N° Fæ, b柰 FÙ Ÿ°≤° ıyw ≈®Ã∫uJ¡ ıÙb tu* <tØ∫°
718 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
FÙ <Ìw Fæ N°æ≤ <tØ∫° FÙ N_w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu w°u <J¡ŸÙ J¡° J¡°uoÕ ˚Ù ıyw fi
N_w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ fi <Ìw F°uw° Fæ $ ∫F Ju¡bÔ ˚®°¿∏w t°` Fæ, ÎJ¡t°` t°∫° FÙ ∏tW J¡∑
fi°o˘ vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$7,8$$
∫<Ì ≈®Ã∫uJ¡ ıÙb Ju¡ ŸaŸ°≤ ≈®Ã∫uJ¡ tu* NÔy NÔy <Ìw F…Î Fæ*, w°u bu ≈®wÙw •∫°u* fiFÙ* F°uwu, oŸ
≈≤ ≈®wÙw F°uwu FÙ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ft°≤u _kC¡¸>> NfiC˚b tu* ¿_Sw Ft°≤° <tØ∫° ŸaŸ°≤ Fæ, bæŸu FÙ N∏∫ ıÙb°u* Ju¡ <tØ∫° Fı°≤°u*
ŸaŸ°≤ Fæ* FÙ $$9$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Ÿf Ô°uy Ÿf Ju¡ ŸaŸ°≤°u* J¡°u NÔy-NÔy •∫°u* fiFÙa Ìu©wu, w°u oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N∏∫ Ju¡ _b›fi N°æ≤ tfi°u≤S Ju¡ fiy≤°u* Ju¡ Δ∫bF°≤ N∏∫ J¡°u Â<‹¸>y°uª≤ fiFÙ* F°uwu, bæŸu FÙ N∏∫
Ju¡ ∫u ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚®t ˚Ù ≈¨SJg¡-≈¨SJg¡ fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuwu $ ˚°b ∫F <J¡ ıæŸu N∏∫ J¡° _b›fi N∏∫
≈C”TJ¡°u <Ì©°oÕ fiFÙ* Ìuw°, bæŸu FÙ N∏∫ J¡° ŸaŸ°≤ ˚Ù N∏∫ J¡°u fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw° $$10$$ oŸÙ ≈®J¡°≤
ŸaJ¡v≈R¡≈Ù N°J¡°„ tu* NfiuJ¡ ıyBq≈Ù fiy≤ Fæ*; ≈≤ bu I°fiÂ<‹¸> Ju¡ <ffi° <tØ∫° ≈®wÙw fiFÙ* F°uwu $$11$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ ŸaJ¡v≈t°` „≤Ù≤b°Ôu ŸC©-Ì…#©t∫ <≈„°ª, ∫s, ≤°sŸ ˚Ù Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ <≈„°ª
N°<Ì ˚°b Ju¡bÔt°` ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w Fæ*, <J¡∏wC# ŸC©-Ì…#© Ìuwu Fæ* $$12$$ Fu ≤|Cfi∏Ìfi, „CJ®¡ Ju¡
wCv∫ FÙ N≈fiu ŸaJ¡v≈R¡≈ N°J¡°≤b°Ôu <tØ∫° J¡°u ŸÃ∫ ŸtHfiub°Ôu ∫u wCt Ô°uy ˚Ù Ã≈∏fi F…Î Fæ* $
<F≤^∫y˚Õ tu* ˚Ù oŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ ∫F Ÿ¨<‹¸> ≈≤‡≈≤° <bΩt°fi Fæ, ∫F b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, Nb_wC tu*
b_wCw° N∏@≈≤‡≈≤° Ÿu FÙ ¿_Sw Fæ $$13,14$$ ıæŸu ÎJ¡t°` bŸ∏w M¡wC J¡° ≤Ÿ FÙ bfi, Ôw°, yCvt
N°<ÌR¡≈ Ÿu <Ìw F°uw° Fæ bæŸu FÙ ÎJ¡ t°` ≈≤f®Ê FÙ ≈®Ã∫uJ¡ tu* <tØ∫° <bÿbR¡≈ Ÿu <Ìw F…N° Fæ $
˚°b ∫F Fæ <J¡ Ÿ‡≈¥dÕ ıÙb°u* Ju¡ N°J¡°≤R¡≈ Ÿu f®Ê FÙ <Ìw F…N° Fæ $$15$$
N≈fi° ≈®°S<tJ¡ ŸaJ¡v≈ FÙ ıyÌ°J¡°≤ ≈®wÙ<w J¡°u ≈®°›w F…N° , ∫F Jæ¡Ÿu ı°fi° ı° ŸJ¡w° Fæ ? oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈®St ŸaJ¡v≈ FÙ ıyÌ°J¡°≤ ≈®wÙ<w J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, ∫F NÃ∫∏w ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu FÙ I°w F°uw°
Fæ $$16$$ N≈fiu Nfi°<Ì NI°fi Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw <ªW FÙ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <b<b@ Δ∫°≈°≤°u* Ÿu ∫C•w, ≈®Ã∫uJ¡
ıÙb tu* <Ìw ∫F ıyw Fæ, ∫°u* ı°fiw° F…N° _b∫a <bfi‹¸> F°u ı°w° Fæ NS°Õwg f®ÊR¡≈ F°u ı°w° Fæ $$17$$
∫F ıyßW° ≈®<w˚°ŸJ¡°Ô tu* FÙ ≤FwÙ Fæ, b°_w<bJ¡ N<@‹™>°fi J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ ∫F ≤F fiFÙ*
ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚®°¿∏wb„ oŸJ¡∑ ŸW° Fæ N°æ≤ N<@‹™>°fi w[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu oŸJ¡° N¿_wÃb <t¸> ı°w° Fæ $
<ªWR¡≈Ù F°SÙ J¡° f∏@fi_w‡˚R¡≈ ∫F ıy≠ı°Ô ÎJ¡ ÌÙ|Õ _b›fi FÙ w°u Fæ $$18$$
<ªWR¡≈Ù F°SÙ J¡° f∏@fi_w‡˚R¡≈ ∫F ıy≠ı°Ô Fæ, ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F° S°, ŸÙ J¡°u _kC¡¸>
J¡≤wu Fæ* $
<ªW J¡∑ ŸW° FÙ ıyw Fæ N°æ≤ ıyw J¡∑ ŸW° FÙ <ªW Fæ $ ÎJ¡ Ju¡ N˚°b Ÿu Ì°ufi°u* J¡° FÙ fi°„ F°u
ı°w° Fæ, ∫° ŸÃ∫ w[b Ju¡ <bª°≤ Ÿu fi°„ F°uw° Fæ $$19$$
ŸyÕ - 17] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 719
<ªW J¡∑ ŸW° Ÿu ıyw J¡∑ ŸW° J¡F°≥ Ìu©Ù yoÕ Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡<F∫u, w°u ŸC<fi∫u, „C] <ªWb°Ô°u*
Ju¡ ŸÃ∫ ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi b_wC tu* Ìu©Ù yoÕ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ∫C<•w≈¥bÕJ¡ t<Ôfi t<d J¡°u Ÿ°k¡ J¡≤fiu Ÿu „C] ≈®J¡°„ <fiJ¡Ôw° Fæ, bæŸu FÙ <ªW J¡° ≈®<w˚°Ÿ
ŸÃ∫ F°uw° Fæ $ <ª≤J¡°Ô wJ¡ ÎJ¡°y®w° Ju¡ » NU∫°Ÿ Ÿu <ªW J¡∑ „C<] F°uwÙ Fæ $ ŸaJ¡v≈°u* Ÿu Nfi°J®¡°∏w
∫°fiÙ „C] <ªW Ÿu _bh~>w° ı<fiw ≈®J¡°„t∫w° <Ìw F°uwÙ Fæ $$20,21$$ ıæŸu t<Ôfi b˜ tu* ŸC∏Ì≤
≤ay fiFÙ* <¸>J¡w°, bæŸu FÙ NI°fi t<Ôfi <ªW tu* Nπæw°ÃtI°fiR¡≈ ÎJ¡ ̨<‹¸> ¿_S≤ fiFÙ* F°uwÙ $$22$$
N°≈fiu b°Ÿfi°fiCŸ°≤Ù ıyÌg˚®t F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡F° Fæ, Ÿ b°Ÿfi°fiCŸ°≤ ıyÌg˚®t tu* ≈FÔu NfifiC˚¥w
_byÕ, N›Ÿ≤° N°æ≤ ı∏t≈≤‡≈≤° N°<ÌJ¡∑ <b<ª`w° tu* b°Ÿfi°R¡≈ fÙı J¡° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, oŸ¿ÔÎ „CJ®¡
J¡° fitu* N°≤°u≈J®¡t Jæ¡Ÿu F…N°, oŸ N°„∫ Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
˚ybfig, „CJ®¡ Ju¡ <ªW Ju¡ ≈®°<w˚°<ŸJ¡ J¡v≈fi°R¡≈ ıyw tu* ∫u Ì∫ N°æ≤ N_w Ÿu ∫C•w J¡°Ô-
<J®¡∫°J®¡t <J¡Ÿ J¡°≤d F…Î ? Ì∫N_wt∫ oŸŸu ≈®°<w˚°<ŸJ¡ Ì∫ N°æ≤ N_w J¡° ≈®<w˚°ŸJ¡°Ô tu*
y®Fd fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, ≈®<w˚°Ÿ Ÿu <˚∏fiJ¡°Ô tu* fiJ¡° NfiC˚b FÙ fiFÙ* Fæ, oŸ¿ÔÎ w<πT∫J¡ b°Ÿfi°
<Ÿ] fiFÙ* F°uwÙ N°æ≤ b°Ÿfi° J¡∑ <Ÿ<] fi F°ufiu ≈≤ J®¡t J¡∑ <Ÿ<] ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫F Ÿ¥<ªw <J¡∫° $$23$$
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tª∏BıÙ, <≈w° Ÿu Ã≈∏fi ªsC N°<Ì Ÿu ∫° <≈w° Ju¡ bªfi Ÿu N°æ≤
„°˜ Ÿu ıæŸu Ã≈<W-<bfi°„ <b<„‹¸> ∫F ıywg Fæ, ÎuŸ° „CJ® fiu ı°fi° S°, Îu<FJ¡ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ Ÿ‡≈¥dÕ
b¨W fiJu¡ <ªW tu* b柰 FÙ Ÿa_J¡°≤R¡≈ Ÿu ¿_Sw F°u y∫°, ıæŸu<J¡ t∫¥≤ Ju¡ N^±>u tu* t∫¥≤ ≤Fw° Fæ $
˚°b ∫F <J¡ <≈w° Ju¡ bªfi, „°˜ N°<Ì ≈®t°d N°æ≤ ≈®t°d°˚°Ÿ°u* Ÿu FÙ b°Ÿfi° J¡° Ì∫ „CJ®¡ J¡°u
S° $ Ã≈<W-fi°„ Ju¡ J®¡t J¡° Ÿa_J¡°≤ Ÿ°sÙ Ÿu FÙ <Ÿ] F°u ı°w° Fæ $$24$$ ªæw∏∫ Ÿu N<@<‹™>w
ŸıÙb N<bΩ° tu* ¿_Sw ∫F Ÿf <≈w° N°æ≤ „°˜ Ju¡ J¡°≤d FÙ J®¡t Ÿu ÎuŸu <Ìw F…N°, ıæŸu <J¡
fÙı Ÿu NaJC¡≤, ≈`, Ôw°, ≈C‹≈, k¡Ô N°<Ì <Ìw F°uwu Fæ* $$25$$ ıÙb <ıŸ b°Ÿfi° Ÿu f] ≤Fw° Fæ,
ŸÙ J¡°u N≈fiu N∏Ì≤ Ìu©w° Fæ, _b›fi tu* N≈fiu Ÿu J¡¿v≈w „≤Ù≤ oŸtu* ‹¸>°∏w Fæ, ∫F ıyw ˚Ù w°u
ÌÙ|Õ _b›fi FÙ Fæ $$26$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ŸaŸ°≤˚uÌ ≤°<` tu* Ÿæ<fiJ¡ ≈C”T π°≤° _b›fi tu* Ìu©u y∫u
Ÿæ<fiJ¡°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ wCv∫ N≈fiÙ N°Ãt° tu* ≈®Ã∫uJ¡ ıÙb tu* Ì∫ F…N° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu <Ìfi tu*
Ÿæ∏∫b°Ÿfi° Ÿu b°<Ÿw Ÿæ<fiJ¡ ≈C”T ≤°<` tu* _b›fi tu* ≈®Ã∫uJ¡ Ÿufi° J¡°u N≈fiÙ-N≈fiÙ b°Ÿfi° Ÿu J¡¿v≈w
fi°fi° Ÿufi°N°u* Ju¡ R¡≈ tu* Ìu©wu F…Î ˚Ù Ÿæ∏∫yw ÎJ¡Ãb J¡°u t°fiwu FÙ Fæ*, bæŸu FÙ ≈®Ã∫uJ¡ ıÙb tu* ∫u
ŸaŸ°≤˚uÌ Ã≈∏fi F…Î Fæ* $$27$$
∫<Ì ÎuŸ° Fæ, w°u tfiC‹∫ N°æ≤ ŸJu¡ ŸaŸ°≤ J¡°u N∏∫ Ô°uy fiFÙ* Ìu© ŸJu*¡yu, ÎuŸÙ Nb_S° tu* yC”ıfi°u*
J¡∑ <„‹∫°u* Ju¡ ]°≤ Ju¡ <ÔÎ ≈®b¨<W N°æ≤ „°˜≤ªfi° _b›fi tu* <J¡∫u y∫u ≈≤°u≈J¡°≤ Ju¡ wCv∫ <„‹∫°u* J¡°u
≈®°›w fi F°uyÙ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* ≈Ìu„ fi <tÔfiu Ju¡ J¡°≤d <„‹∫ J¡°u t°us J¡∑ ≈®°<›w fi F°uyÙ, oŸ ≈®J¡°≤
N<fit°uÕs ≈®Ÿay F°u ı°∫uy°, ∫°u* ∫F J¡v≈fi° t¥Ô|°<wfiÙ FÙ F…oÕ, oŸ N°„∫ Ÿu ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
Fu ˚ybfig, <Ìw F…Î ∫u ŸaŸ°≤ ∫<Ì _b∫a ≈≤_≈≤ fiFÙ* <tÔwu, w°u ≈¥b°uÕ•w N<fit°uÕs≈®ŸayR¡≈
Ì°uT ≈®°›w F°uw° Fæ $ ∫<Ì <tÔwu Fæ*, w°u ∫F ŸbÕŸ°@°≤d ŸaŸ°≤ NÔy-NÔy ÎJ¡-ÎJ¡ Ju¡ I°fi Ÿu
f°<@w fiFÙ* F°u ŸJu¡y°, oŸ ≈®J¡°≤ ˚∫w#≈°„°≤≠ıC ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $ J¨¡≈° J¡≤ N°≈ tu≤u oŸ Ÿ∏ÌuF
720 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡°u ∫S°SÕ ≤Ù<w Ÿu Ìq≤ J¡∑<ı∫u $$28$$
•w Ì°ufi°u* Ì°uT <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®°›w fi F°u, Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ Δ∫b_S° Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ W≤ Ìuwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, t<Ôfi tfi „C] tfi tu* ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@R¡≈ tuÔ J¡°u
≈®°›w fiFÙ* F°uw°, •∫°u*<J¡ bF „C] tfi Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ Ju¡ ∫°uÀ∫ Ÿ¥‚tw° Ÿu ŸbÙ∫Õ („C] tu* <tÔfiu ∫°uÀ∫
Ÿ¥‚tw°R¡≈ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu ∫C•w) Fæ $ „C] <ªW w[b ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ÎuŸu <tÔwu Fæ* ıæŸu ÎJ¡R¡≈b°Ôu
ıÔ ≈≤_≈≤ ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, <J¡∏wC N„C] ¿ªW J¡ÔC<Tw ıÔ°u* Ju¡ wCv∫ ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uwu $ ˚°b ∫F <fiJ¡Ô° <J¡ ŸbÙ∫Õ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Ìubw°N°u* J¡° ıæŸu ÌqŸ≤u Ju¡ _b›fi tu* ≈®bu„ J¡≤Ju¡
b≤Ì°fiR¡≈ NfiCy®F Ìu©° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ <„‹∫ Ju¡ tfi Ÿu J¡¿v≈w ıyw tu* ≈®bu„ π°≤° yC” J¡° tfi
≈Ìu„ Ìufiu tu* ŸtSÕ Fæ, oŸ¿ÔÎ N°≈Ju¡ π°≤° Ìg˚°<bw ≈®St Ì°uT J¡° ©^±>fi F°u y∫° $ ıyw J¡∑
ŸbÕŸ°@≤dw° w°u Ft t°fiwu fiFÙ*, Nw# ÌqŸ≤° Ì°uT ˚Ù fi ≤F° $$29,30$$
<ªW„C<] J¡∑ ª≤t ŸÙt° Ì„°Õwu F…Î ŸJ¡∑ ≈®°<›w Ÿu FÙ w[bIw° N°æ≤ » ≈≤t≈®°<›w ≈®<w<‹™>w
F°uwÙ Fæ, N∏∫S° fiFÙ*, ∫°u ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
b°Ÿfi° J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ s∫ FÙ, ı°u ÎJ¡R¡≈ Fæ N°æ≤ ŸabuÌfi Ÿu ≤<Fw Fæ, <ªW J¡∑ ≈≤t „C<] Fæ $
<ªW J¡∑ „C<] Ÿu ≈C”T „Ù|® ≈®fC] F°u ı°w° Fæ $ ≈®fC]≈C”T <ªW J¡∑ ≈¥b°uÕ•w <ª∏t°`≈¿≤„uTR¡≈ „C<]
J¡∑ ≈®°<›w Ÿu ≈≤t Jæ¡bv∫R¡≈ t°us J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$31$$
Ÿ`Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

N™>°≤Fb°≥ ŸyÕ
t<Ôfi <ªW°u* J¡° t<Ôfi <ªW°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@, ı°y®w N°<Ì Nb_S°N°u* Ju¡ „°u@fi Ÿu
<ª∏t°`≈¿≤„uTR¡≈ „C<] J¡° Ô°˚ N°æ≤ I°fiÙ J¡∑ t°us≈®°<›w J¡° bdÕfi $
„C] tfi°u≤°≠∫ J¡° „C] N°æ≤ t<Ôfi°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡tuÔfi ≈®J¡°≤ ≈FÔu J¡F° ı° ªCJ¡° Fæ, Nf t<Ôfi°u*
J¡° t<Ôfi°u* Ju¡ Ÿ°S tuÔfi ≈®J¡°≤ wS° ı°y®Ì°<Ì Nb_S°N°u* N°æ≤ B‹¸>°, Âÿ∫ N°<Ì Ju¡ „°u@fi π°≤° ≈¥bÕ
ŸyÕ Ju¡ N¿∏wt ÿÔ°uJ¡ tu* J¡FÙ yoÕ <ªW J¡∑ <ª∏t°`≈¿≤„uTR¡≈ <Ÿ<] J¡∑ ≈®°<›w N°æ≤ ŸJu¡ π°≤° tC<•w
≈®°<›w fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•w ı°y®Ì°<Ì ≈®≈aª˚uÌ J¡°u N°Ãt° Ju¡ NŸ°@°≤d ≈®<w˚°Ÿ Ju¡ N@Ùfi ≈®<w˚°Ÿ
Ÿu <Ÿ] J¡≤wu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿf ıÙb°u* J¡∑ N≈fiu-N≈fiu π°≤° J¡¿v≈w ŸaŸ°≤R¡≈
Ÿ¨<‹¸ >Ju¡ ¸C>J¡n°u* tu* _S¥Ô, Ÿ¥‚t N°æ≤ J¡°≤dR¡≈ ≈®≈aª J¡∑ ≈®Ã∫uJ¡ ıÙb tu* ı°u <˚∏fiw° J¡FÙ yoÕ Fæ, bF
_b∫a ≈®J¡°„ <ªÌuJ¡≤Ÿ N°Ãt° J¡∑ ≈®<w<fi∫w°J¡°≤ J¡v≈fi° Ÿu FÙ Fæ, b_wCw# fiFÙ* Fæ $$1$$
∫F Jæ¡Ÿu ı°fi° ı°w° Fæ ? ÎuŸÙ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ ŸJ¡Ô ıÙb Ÿa|°w J¡∑ ŸCTC<›w Ju¡ Nfi∏w≤ NΔ∫b<Fw W≤ J¡°Ô tu* Nfi°<Ì πæwΔ∫bF°≤ Ju¡
<ÔÎ ı°u ≈®b¨<W Ÿu ı°u <fib¨<W Fæ, bF Ÿ˚Ù <ªÌuJ¡≤ŸJ¡∑ ª°≤°u* N°u≤ J¡∑ Δ∫°<›w Ÿu FÙ F°uwÙ Fæ, ∫F
Ÿb°ÕfiC˚b<Ÿ] Fæ $ oŸ<ÔÎ ≈¥b°uÕ•w ≈®≈aª J¡∑ <˚∏fiw° _b≈®J¡°„ <ªÌuJ¡≤Ÿ N°Ãt° Ju¡ ≈®<w˚°Ÿ Ÿu Fæ,
∫F I°w F°uw° Fæ $$2$$ ≈®b¨<Wt°yÕ tu* Δ∫bF°≤ J¡≤fiub°Ôu ı°u ı°u ıÙb Fæ*, bu ŸfJu¡ Ÿf <ª∏t°` Ÿu FÙ
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 721
≈Ì°S°u˘ Ju¡ ≈®J¡°„b°Ôu Fæ* <J¡ŸÙ N∏∫ ≠∫°u<w Ÿu fiFÙ* $ ˚Ôu FÙ ÎuŸ° F°u, wS°<≈ N∏∫ J¡°u N∏∫ Ju¡
tfi°u≤°≠∫ J¡∑ ≈®Ì„Õfi ¿Ÿ<] Jæ¡Ÿu F…oÕ ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡<F∫u, w°u ŸC<fi∫u, _b-_bŸ°sÙ <ª∏t°` Juu ≈°<@
Ÿa∫°uy Ÿu ∫° f®Êæ•∫Ì°i>g∫Õ Ÿu ÎJ¡Ãb J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıÙb ≈≤_≈≤ J¡∑ Ÿ¨<‹¸>∫°u*J¡°u Ìu©wu Fæ*,
N∏∫S° fiFÙ* Ìu© ŸJ¡wu $$3$$ <b<ª` Ÿ¨<‹¸>R¡≈Ù <b<b@ ıÔ°„∫ ≈¥b°uÕ•w <ª∏t°`R¡≈Ù ÎJ¡ t°yÕ Ÿu
≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔwu Fæ* N°æ≤ ÌqŸ≤u Ju¡ Δ∫bF°≤ Ju¡ Ÿab°Ì N°<Ì Ÿu ŸÃ∫Ãb ˚®°¿∏w J¡∑ »w° F°ufiu Ju¡
J¡°≤d ª°≤°ua N°u≤ Ÿu <fi<fn ınw° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$4$$ J¡°uoÕ Ÿ¨<‹¸>R¡≈Ù ıÔ°„∫ ÌqŸ≤Ù Ÿ¨<‹¸> tu*
<tÔu <ffi° FÙ ≈¨SJg¡ ¿_S<w J¡°u ≈®°›w Fæ N°æ≤ N∏∫ Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* <tÔu <ffi° FÙ Ô∫ J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ J¡°uoÕ
≈≤_≈≤ Ÿa<t<Ôw Fæ* $ oŸ ≈®J¡°≤ f®Ê°^±>R¡≈Ù yCaı°k¡Ô NsC^d ¿_Sw Fæ* $$5$$
<ıŸtu* ≈®Ã∫uJ¡ NdC tau NŸa¶∫ Fı°≤°u* f®Ê°^±>R¡≈Ù yCaı°k¡Ô ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔu <ffi° ¿_Sw Fæ*,
bF f®Ê t°∫°„fÔ fi°t J¡° bfi Fæ $ ∫u ıyBq≈Ù yCaı°k¡Ô ≈≤_≈≤ <tÔfiu Ÿu <fi<fnw° J¡°u (Ÿ°@°≤d
Δ∫bF°≤ ∫°uÀ∫w° J¡°u) ≈®°›w F°u y∫u Fæ* $
„aJ¡° # •∫° Ÿf ≈Ì°SÕ ŸfJu¡ Ì„Õfi ∫°uÀ∫ Fæ* ?
Ÿt°@°fi # fiFÙ* Ÿf ≈Ì°SÕ ŸfJu¡ Ì„Õfi ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ* $ <ıŸ ≈®°dÙ J¡° <ıŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ J¡t°u˘ J¡°
˚°uy°fiCJ¥¡Ô k¡Ô ıF°≥ ≈≤ ı柰 ≤Fw° Fæ, bF°≥ ≈≤ wfi° FÙ bF Ìu©w° Fæ $ N∏∫ Ô°uJ¡ tu* ¿_Sw N<@J¡
J¡° Ÿu Ì„Õfi fiFÙ* F°uw° $$6,7$$
oŸÙ<ÔÎ <ªW°u* J¡° ˚uÌ N°æ≤ <ªW°u≈°<@J¡ ıÙb°u* J¡° ˚uÌ ¿Ÿ] F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ÎJ¡ tfi J¡∑ ÌqŸ≤u tfi tu* bwÕt°fi tfi°u≤°≠∫°u* Ju¡ ≈®<w ŸJu¡ Ì„Õfi, ≈˚°uy N°<Ì J¡∑ NŸtSÕw°R¡≈
<fi‹k¡Ôw° J¡°u ≈®°›w F…oÕ ı°u ¿_S<w Fæ, ŸÙ J¡°u N°≈ tfi Ju¡ ˚uÌtu* FuwC ı°<fi∫u $ ŸÙ Ÿu ıÙb ˚uÌ ˚Ù
ı°<fi∫u $$8$$ oŸ ≈®J¡°≤ wCv∫ J¡tÕ, b°Ÿfi° N°<Ì b°ÔÙ <b<˚∏fi tfi°u≤°≠∫R¡≈ Ÿ¨<‹¸>∫°u* J¡° ÎJ¡ Ÿ°S
k¡Ô°u∏tC©w° π°≤° Ÿ‡f∏@ F°ufiu Ÿu Δ∫<‹¸>-Ÿt<‹¸> _S¥Ô ÌuF°u* J¡° N¿_wÃb ˚Ù f]t¥Ô Fæ, ÎuŸ° ı°<fi∫u $
•w ÌuFŸW° J¡∑ <b_t¨<w F°ufiu ≈≤ w°u ÌuF J¡° N˚°b FÙ _b°˚°<bJ¡ Fæ $$9$$
_S¥ÔÌuFw° Ju¡ f]t¥Ô F°ufiu ≈≤ ıÙb J¡∑ _b°˚°<bJ¡ N°Ãt¿_S<w ¿b_t¨w F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ J¡°v≈<fiJ¡
ŸaŸ°≤ ¿_S<w J¡°u bF _bÙJ¡°≤ J¡≤ Ôuw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ <b_t¨<wb°Ô° Ÿ°ufi° „C] J¡¸>J¡w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ N≈fiu _bR¡≈
J¡Ù <b_t¨<wb°Ôu ªæw∏∫R¡≈Ù ŸCbdÕ fiu ÌuFÃb Ju¡ f]t¥Ô F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡¸>J¡Ãb Ju¡ ŸÂ„ Ju¡bÔ ŸaŸ°≤R¡≈
N<bΩ° J¡° ¿tØ∫° FÙ NfiC˚b <J¡∫° Fæ $$10$$
oŸ ≈®J¡°≤ J¡FÙ* ≈≤ N„C]°u* Ju¡ ˚Ù ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@J¡∑ ≈≈<W fwÔ°J¡≤ „C]°u* Ju¡ N∏∫ Ju¡ tfi°u≤°≠∫
Ju¡ ≈¿≤I°fi tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu F™>∫°uy Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu „C] F…N° ≈®°db°∫C ÌqŸ≤u Ju¡ „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ π°≤° ÌqŸ≤u Ju¡ ≈®°d°u* N°æ≤
ÌuFu¿∏B∫°u* tu* N≈fiÙ _b°@Ùfiw° Ju¡ ≈¿≤I°fib„ fiŸu Iu∫ „ÆÌ N°<Ì <bT∫°u* J¡°u ı°fiw° Fæ, bæŸu FÙ „C]
tfi ˚Ù N∏∫ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ tfi°u≤°≠∫ J¡°u ı°fiw° Fæ $$11$$
∫<Ì tfi°u≤°≠∫°u* Ju¡ ≈≤_≈≤ Ÿa<tÔfi Ÿu FÙ _S¥Ô ÌuF J¡∑ ŸW° f]t¥Ô F…oÕ Fæ, w°u Ÿa<tÔfi fi F°ufiu
≈≤ ÌuF FÙ fiFÙ* ≤FuyÙ, Nw# -
722 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
fiu`_Sa ı°y®wa <bΩ°wg J¡^™>u _b›fia Ÿt°<Ì„ufia $ ŸCTC›wa ⁄Ì∫_Sa wC wC≤Ù∫a t¥<PfiÕ Ÿa¿_Swtg $$
NS°Õwg ı°y®Ìb_S° J¡°u fiu` tu* ¿_Sw ı°fiu*, _b›fi J¡°u J¡^™>Ìu„ tu* ¿_Sw ŸtHu*, ŸCTC›w J¡°u ⁄Ì∫
tu* ¿_Sw ı°fiu* N°æ≤ wC≤Ù∫ Nb_S° J¡°u t_wJ¡ tu* ¿_Sw ŸtHu* $ oŸ ≈®J¡°≤ ZC<w π°≤° f°u<@w ÌuF Ju¡
<b<˚∏fi ≈®Ìu„°u* tu* Nb¿_S<w Ju¡ N@Ùfi ı°y®Ì°<ÌNb_S° ˚Ù fiFÙ* F°uyÙ, ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
Ÿ‡≈¥dÕ ıÙb°u* J¡° N°Ãt° ı°y®w-_b›fi-ŸCTC<›wfi°tJ¡ wÙfi Nb_S°N°u* J¡°u ≈®°›w Fæ $ ofitu* ÌuF
J¡°≤d fiFÙ* Fæ , ˚°b ∫F <J¡ ıÙbÃb Ju¡ _b˚°b Ÿu FÙ wÙfi Nb_S°N°u* J¡∑ J¡v≈fi° Fæ $ ÌuF Ju¡ J¡°≤d
fiJ¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ı°y®w J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ <ffi° ÌuF J¡∑ <Ÿ¿] fi F°ufiu Ÿu N∏∫°u∏∫°Z∫ Ì°uT
≈®°›w F°uy° $ ZC<w w°u ÌqŸ≤u J¡∑ Â<‹¸> Ÿu <Ÿ] ÌuF Ju¡ NfiCb°Ì π°≤° ŸJu¡ ÎJ¡ Ìu„ tu* <Ì©°oÕ Ìufiu Ju¡
J¡°≤d ı°y®Ì°<Ì ≈®≈aª <b_w°≤ ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ ≈®J¡¸> J¡≤wÙ Fæ, ÌuFı°y®Ì°<Ì Nb_S°N°u* J¡°
FuwC Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ ≈®J¡¸ fiFÙ* J¡≤wÙ $$12$$ oŸ ≈®J¡°≤ ı°y®Ì°<Ì wÙfi Nb_S°R¡≈ oŸ N°Ãt° tu* ÌuFw°
ıÔ tu* ÔF≤ J¡∑ w≤F _kC¡¿≤w fiFÙ* F°uwÙ $ ˚°b ∫F <J¡ ıæŸu ıÔ FÙ w≤ay N°<ÌR¡≈ Ÿu ≈®J¡¸> F°uw° Fæ,
w[bÌ„Õfi F°ufiu ≈≤ w°u ıÔ Ÿu ≈¨SJg¡ w≤ay N°<Ì J¡°uoÕ b_wC fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ ıÙb FÙ wÙfi Nb_S°b°Ô°
N°Ãt° Fæ, ÎuŸ° <bª°≤ F°ufiu ≈≤ ıÙb Ÿu N∏∫ ÌuFw° J¡°uoÕ b_wC f°J¡∑ fiFÙ* ≤FwÙ $$13$$ oŸÙ ≈®J¡°≤
w[bbuW° ≈C”T ŸCTC<›w Nb_S° Ju¡ NbŸ°fi˚¥w wC≤Ù∫ ≈Ì tu*, ı°u <J¡ N≈fi° _bR¡≈ Fæ, ¿_Sw
ªæw∏∫æJ¡≤Ÿ_b˚°b J¡°u I°fi Ÿu ≈®°›w J¡≤ ıÙb˚°b Ÿu <fib¨W F°uw° Fæ, <J¡∏wC ı°u w[bI°fiÙ fiFÙ* Fæ bFÙ
N≈fiÙ J¡v≈fi° Ÿu <k¡≤ ÌuF°<Ì J¡∑ N°J¡°≤J¡v≈fi°R¡≈Ÿ¨<‹¸> tu* ≈®b¨W F°uw° Fæ $$14$$
w°u •∫° I°fiÙ N°æ≤ NI°fiÙ J¡∑ ŸCTC<›w ˚Ù <˚∏fi Fæ ? oŸ ≈≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
I°fiÙ N°æ≤ NI°fiÙ Ì°ufi°u* J¡∑ ŸCTC<›w Ÿt°fi FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ NI°fiÙ J¡∑ ˚Ù ŸCTC<›w ZC¿w tu*
<fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈ t°us Ju¡ ‹¸>°∏wR¡≈ Ÿu J¡FÙ yoÕ Fæ $
„aJ¡° # wf bF ŸCTC<›w •∫°au ÎJ¡ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡∑ J¡°≤d F°uwÙ Fæ N°æ≤ N∏∫ J¡∑ fiFÙ* F°uwÙ ? Ÿtu*
N∏w≤ •∫° N°∫° ?
Ÿt°@°fi # ofi Ì°ufi°u* tu* ı°u ŸCTC<›w-Nb_S°≈∏fi NI°fiÙ Fæ, bF b°_wb N°ÃtI°fi Ÿu ≤<Fw Fæ
N°æ≤ ÌuF°<Ì tu* N°Ãtw[b ˚®°¿∏w J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu b°<Ÿw ˚Ù Fæ $ oŸÙ ˚uÌ Ju¡ J¡°≤d NI°fiÙ ≈Cfi# Ÿ¨<‹¸>
˚°ıfi F°uw° Fæ $$15$$
Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* N°æ≤ ˚Ù Nb°∏w≤ ˚uÌ J¡Fwu Fæ* $
<ªwg Ju¡ ŸbÕΔ∫°≈J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡°uoÕ ≈C”T ÌqŸ≤u ŸyÕ Ju¡ ˚Ùw≤ ≈F…≥ª°∫° ı°w° Fæ $ ≈®Ã∫uJ¡ ŸyÕ tu*
N°æ≤ ˚Ù ÌqŸ≤u-ÌqŸ≤u ŸyÕ NÔy-NÔy <bΩt°fi Fæ* $$16$$ fitu* ıæŸu J¡ÌÔÙ Ju¡ ©‡˚°u* tu* ÎJ¡ Ju¡ f°Ì
ÎJ¡ ≈wÕ ≤Fwu Fæ*, bæŸu FÙ ˚Ùw≤ ¿_Sw fF…w Ÿu Ÿy°u˘ Ju¡ Ÿt¥F Fæ* $ <b_w°≤∫C•w ≈W°u* Ÿu t°fi°u* f¨Fwg,
f°F≤ N°æ≤ N∏w≤ Ju¡ Ÿ‡≈¥dÕ Ÿy°u˘ Ju¡ Ÿt¥F Fæ* $ fiŸu ≤<Fw f®Ê Ju¡Ôu Ju¡ ≈W°u* Ju¡ t^±>≈ Ju¡ wCv∫ _b˚°b
„ÙwÔ Fæ $$17$$ ıæŸu ŸæJ¡n°u* ≈W°u* Ju¡ F°ufiu ≈≤ ˚Ù Ju¡Ôu tu* ˚uÌ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ ŸæJ¡n°u* Ÿ¨¿‹¸>∫°u*u Ju¡ ≤Fwu
˚Ù f®Êw[b tu* ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$18$$
oŸ ≈®J¡°≤ ıyÌg˚°b J¡°u ≈®°›w F…Î f®Ê J¡∑ ≈Cfi# _b˚°b J¡∑ ≈®°<›w tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b¸> N°<Ì J¡° fÙı FÙ ıÔ N°<ÌJu¡ Ÿ‡≈JÕ¡ Ÿu b¨s ffiJ¡≤ b¨s Ju¡ „°©°-≈®„°©°N°u* Ju¡
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 723
<b_w°≤, k¡ÔN°<Ì π°≤° <k¡≤ ≈¥bÕwfi fÙı F°uw° Fæ, bŸu FÙ f®Ê ˚Ù J¡°t, J¡tÕ N°<Ì R¡≈ ıÔ Ju¡
Ÿ‡≈JÕ¡ Ÿu tfi ffiJ¡≤ ı∏t-t≤d N°<ÌJ¡v≈fi° π°≤° N<@J¡°≤Ù ÌuF J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ Zbd, tfifi
N°<Ì Ju¡ J®¡t Ÿu I°fi°uÃ≈<W F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°•wfi f®Ê˚°b Ÿu N°<b˚¥Õw F°uw° Fæ $$19$$
ıÔ Ju¡ Ÿ‡≈JÕ¡ Ÿu •w fÙı J¡∑ ˚Ù ıæŸu ≈Cfi# b¨s˚°b°≈<W F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ tC•w J¡∑ ˚Ù ≈Cfi#
ıÙb˚°b°≈<W F°uyÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ∫<Ì fÙı J¡°u ‹¸>°∏w fi t°fi°u*, w°u ≤Ÿ F٠‹¸>°∏w Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≤ŸJ¡°≤db°Ô° fÙı k¡Ô R¡≈ Ÿu <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ f®ÊJ¡°≤db°Ô° ıÙb ıyBq≈ Ÿu
<bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$20$$
ÎuŸ° F°ufiu ≈≤ f®Ê J¡° J¡°≤d •∫° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ „aJ¡° J¡° ˚Ù NbŸ≤ fiFÙ* N°w°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≤Ÿ J¡° J¡°≤d •∫° Fæ, ∫F J¡Ffi° <ªw fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ f®Ê J¡° J¡°≤d •∫° Fæ, ∫F ˚Ù J¡Ffi°
∫C•w fiFÙ* Fæ $$21$$
∫<Ì J¡<F∫u ıæŸu ≈Wu, „°©°, k¥¡Ô, k¡Ô N°<Ì tu* Ÿ≤Ÿw°¡¿Ì©°oÕ Ìufiu Ju¡ J¡°≤d fiJ¡° _b˚°b˚¥w
≤Ÿ fiJ¡° J¡°≤d Fæ, bæŸu FÙ ıyw J¡° J¡°≤d f®Ê ˚Ù ıy]tÕ_b˚°b FÙ F°uy°, ÎuŸÙ Nb_S° tu*
f®ÊJ¡°≤dw° _b˚°bJ¡°≤dw°b°Ì FÙ ™>F≤Ù, ÎuŸÙ „aJ¡° J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
≈≤ f®Ê ≈≤t°Ãt° <fi<bÕ„uT F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _b˚°b fiFÙ* J¡F° ı° ŸJ¡w° $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ J¡°∫Õ Ju¡
Ÿ°S Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu NŸ°@°≤d J¡tÕ<b„uTR¡≈ J¡°∫Õ_b˚°b J¡° J¡°≤d tu* Ÿ‡˚b fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$22$$
wf w°u ªuwfi f®Êt°` J¡°≤d Ÿu ıyw tu* ı°Œ°<Ì_b˚°bÃb J¡∑ N<Ÿ<] F°u ı°∫uyÙ, Nw# f®Ê tu*
ınw°, Ì…#©°<Ì _b˚°bb°Ôu ıyw Ju¡ N∏∫ J¡°≤d J¡° N°æ≤ ıyw tu* bæ<ªc∫ Ju¡ FuwC N∏∫ <fi<tW°u* J¡°u
_bÙJ¡°≤ J¡≤fi° ≈nuy°, ∫<Ì ÎuŸÙ J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<fi<bÕJ¡°≤, N<πwÙ∫, NŸay F°uufiu Ju¡ J¡°≤d b_wCw# NJ¡°≤d Ÿ‡≈¥dÕ ≈®≈aª Ju¡ N°≤°u≈ Ju¡ N°<Ì
J¡°≤d f®Ê tu* J¡°≤d, <fi<tW N°<Ìb_wC J¡° ˚Ù Ÿa˚b fiFÙ* Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ f®Ê_b˚°bŸu <b≤°u@ F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d FÙ NJ¡°≤d<bbwÕR¡≈ ıyw <tØ∫° FÙ Fæ $
„aJ¡° # ın, Nfi¨w, Ì…#©R¡≈ ıyw J¡° ın, NŸÃ∫ Ì…#©R¡≈ FÙ N°<Ì J¡°≤d F°ufi° <ªw Fæ,
ŸÙ J¡° <bª°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $ ı°u ıyw J¡° J¡°≤d fiFÙ* Fæ, Ÿ f®Ê Ju¡ <bª°≤ Ÿu •∫° Ô°˚ ?
Ÿt°@°fi # Ÿ°≤ b_wC J¡° (f®Ê J¡°) FÙ <bª°≤ J¡≤fi° <ªw Fæ, f®Ê Ju¡ N<w¿≤•w NŸ°≤ b_wC Ju¡
<bª°≤°u* Ÿu J¡°æfi ≈C”T°SÕ <Ÿ] F°uy° ? $$23$$
f®Ê <fi<bÕJ¡v≈, N<πwÙ∫ N°æ≤ NŸay F°ufiu Ÿu J¡°≤d fiFÙ* Fæ N°æ≤ N°<Ì J¡°≤d Fæ, ÎuŸ° ı°u J¡F°,
ŸJu¡ N<˚≈®°∫ J¡°u _≈‹¸> J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•w fÙıR¡≈ ‹¸>°∏w J¡∑ N≈us° f®Ê tu* ı°u ˚uÌ Fæ, Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
Ô°uJ¡ tu* fÙı N≈fiu N°J¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ NaJC¡≤ N°<ÌR¡≈ k¡Ô tu* ≈¿≤dw Ìu©° ı°w° Fæ; f®Ê
b柰 fiFÙ* Fæ, f®Ê N≈fiu N°J¡°≤ J¡° Ã∫°y <J¡∫u <ffi° FÙ ıyBq≈ <bbwÕ J¡° J¡°≤d F°uw° Fæ, bF°≥ ≈≤ k¡Ô
N°æ≤ fÙı Ì°ufi°u* ≈¿_Sw ≤Fwu Fæ* $ oŸ<ÔÎ ıyÌg<bbwÕ Ju¡ ≈°Ì°fi f®Ê J¡°u N≈fiÙ wCv∫ ŸW°b°Ôu
J¡°∫Õ Ju¡ fi F°ufiu Ÿu NJ¡°≤d J¡F°, ∫F ˚°b Fæ $$24$$
fÙı J¡∑ N≈us° f®Ê tu* N°æ≤ ˚Ù ˚uÌ Ì„°Õwu F…Î <fi<bÕ„uT f®Ê J¡∑ fÙı Ÿu ı°u Ÿtw° <Ì©°oÕ yoÕ Fæ,
724 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
bF y°ædÙ b¨<W Ÿu Fæ $ b_wCw# f®Ê N°æ≤ fÙı J¡∑ wCÔfi° fiFÙ* Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
fÙı Ju¡ Nb∫b, yCd N°<Ì Ÿ˚Ù _bR¡≈ N°J¡°≤∫C•w NFa ∫°fiÙ N∏∫ Ÿu Δ∫°b¨<W J¡≤fiub°Ôu
ı°<w, <b„uT ≈®J¡°≤ J¡∑ y™>fi N°<Ì Ÿu ∫C•w Fæ* $ oŸ<ÔÎ N°J¨¡<w≤<Fw ≈≤t≈ÌR¡≈ f®Ê J¡∑ fÙı Ÿu
wCÔfi° fiFÙ* J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ $ b_wCw# J¡v∫°dR¡≈ f®Ê tu* J¡°uoÕ ≈t° Fæ FÙ fiFÙ* $$25$$
wf y°ædÙ b¨<W Ÿu ≈t° Ìufiu J¡° •∫° k¡Ô Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
f®Ê FÙ Nfi°Ãt° Ju¡ wCv∫ Ã≈∏fi F°uw° Fæ, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ y°ædb¨<W Ÿu ≈t° ÌÙ yoÕ Fæ $ b_wCw#
f®Ê N∏∫ J¡∑ w≤F Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ fi w°u f®Ê J¡°u Ã≈∏fi F…N° ı°<fi∫u N°æ≤ fi NfiCÃ≈∏fi FÙ
ı°<fi∫u, Nw# ıyw „¥∏∫ Fæ $$26$$
∫<Ì N≈fiu J¡°u FÙ ıyw Ju¡ wCv∫ Ìu©w° Fæ, w°u Ÿu NfiSÕ J¡∑ ≈®°<›w Jæ¡Ÿu F…oÕ, <ıŸŸu <J¡ Ÿ
NfiSÕ Ju¡ ≈¿≤F°≤ Ju¡ <ÔÎ „°˜ Ÿk¡Ô F°u, oŸ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu J¡°u Âÿ∫R¡≈ Ÿu Ìu© ≤F° ‹¸>° N≈fiÙ ∫S°SÕ N°Ãt° J¡°u fiFÙ* Ìu©w° $ oŸÙ Ÿu Ÿu NfiSÕ J¡∑
≈®°<›w F…oÕ Fæ $ <ıŸJ¡∑ fC<] ≈®≈aª Ÿu N°J®¡°∏w F°u, ÎuŸu <J¡Ÿ ≈C”T J¡°u N≈fiÙ ∫S°SÕ ¿_S<w I°w F°uwÙ
Fæ ? $$27$$
∫Ω<≈ ŸJ¡∑ ≈¥d°Õfi∏Ì _b≈®J¡°„w° _b°˚°<bJ¡ Fæ, wS° <b˚®°¿∏w ≈æÌ° F°ufiu ≈≤ bF Δ∫SÕ F°u yoÕ,
oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì t”˚¥<t J¡∑ t¨yw¨‹d° tu* ıÔ˚®°¿∏w Fæ, w°u ∫F t¨yw¨‹d° Fæ, ∫F N<˚Iw° J¡F°≥ ? ∫<Ì ∫F
ıÔ fiFÙ* Fæ, ∫F N<˚Iw° Fæ, w°u t¨yw¨‹d° J¡F°≥ ? ˚°b ∫F <J¡ ˚®°¿∏w F°ufiu ≈≤ N<˚Iw° ≤F fiFÙ*
ŸJ¡wÙ $$28$$
<fitÕÔ, _b≈®J¡°„, ŸbÕyw F°ufiu Ÿu N°Ãt° ∫Ω<≈ ŸÌ° ŸfJu¡ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu Ì„Õfi ∫°uÀ∫ Fæ, wS°<≈
J¡˚Ù J¡°uoÕ ˚Ù ŸJ¡°u ∫S°SÕR¡≈ Ÿu fiFÙ* Ìu©¡ ŸJ¡w°, ∫F f<FtCÕ© Ô°uy°u* J¡∑ ˚®°¿∏w J¡∑ ≈®fÔw° ≈≤
tF°fi N°ÿª∫Õ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu fiu` f<FtCÕ© F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N≈fiu _bR¡≈ J¡°u fiFÙ* Ìu©¡ŸJ¡w°, bæŸu FÙ Ÿ‡≈¥dÕ Nay°u* Ÿu ∫C•w
N°J¡°„ J¡∑ w≤F <fitÕÔ B‹¸>° ˚Ù f<FtCÕ© F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ°s°w N≈fiu _bR¡≈ J¡°u fiFÙ* Ìu© ≈°w°, ∫F
˚®t J¡∑ fnÙ <b_t∫J¡°¿≤w° Fæ $$29$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u f<FtCÕ© ≈C”T ˚Ùw≤ N≈fiu N°Ãt° J¡°u ˚Ôu FÙ fi Ìu©u, ≈≤ f°F≤ Ju¡ N°æ≤ Ô°uy°u*
Ju¡ N°Ãt° J¡°u Ÿu Ìu©fi° ª°<FÎ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ŸbÕS° ˚®t„¥∏∫ tC•w ≈C”T Âÿ∫w° J¡°u ≈®°›w F…Î πæw J¡°u fiFÙa Ìu©w°, bæŸu FÙ Ÿb°˘y≈¥dÕ
N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ <fitÕÔ B‹¸>° f<FtCÕ© F°ufiu J¡u J¡°≤d N≈fiu N°Ãt° J¡∑ w≤F f°F≤ Ju¡ Ÿf Ô°uy°u* Ju¡ ˚Ù
≈≤t°<SÕJ¡ _bR¡≈ J¡°u fiFÙ* Ìu©w° Fæ $$30$$ N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ <fitÕÔ f®Ê ∫Ãfi Ÿu ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $
Âÿ∫ J¡°u Âÿ∫ R¡≈ Ÿu Ìu©fiu ≈≤ w°u ŸJ¡° Ô°˚ fF…w Ìq≤ Fæ, oŸ<ÔΠ̨ÿ∫ J¡°u Âÿ∫ R¡≈ Ÿu fiFÙ* Ìu©fi°
ª°<F∫u, <J¡∏wC ÂJg¡t°` R¡≈ Ÿu Ìu©fi° ª°<F∫u, ∫F ˚°b Fæ $$31$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, B‹¸>° J¡°u N∏w≤°Ãt° <bT∫°<˚tC© B‹¸>° π°≤° ˚Ôu FÙ fi Ìu©° ı°∫, <J¡∏wC
|¸>°<Ì <bT∫°u* J¡° N<@‹™>°fi˚¥w N°Ãt° w°u f°flb¨<WΔ∫°<›w Ÿu <Ì©°oÕ Ìufi° ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ Ÿtu*
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 725
≈®Ã∫at…©w° J¡° J¡°uoÕ ≈∫°uy fiFÙ* Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $>
|¸>°<Ì <bT∫ ≈®Ìu„ tu* b¨[∫b¿h~>∏fi B‹¸>° J¡∑ b¨<W Ju¡ f°fl |¸>°<Ì Ju¡ N°J¡°≤ tu* ≈¿≤dw F°u ı°fiu
Ÿu ıF°≥ B‹¸>° J¡∑ ˚Ù |¸>°<Ì_bR¡≈ ≈®°<›w Ju¡ <ffi° |¸>°<Ì fiFÙ* Ìu©u ı° ŸJ¡wu $ bF°≥ ≈≤ B‹¸>° J¡∑
Âÿ∫w° Ìq≤w# N≈°_w FÙ Fæ, oŸÙ NSÕ J¡°u fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ "Ÿ¥‚t_∫' ∫F <b„uTd <Ì∫° Fæ $ ˚°b ∫F
Fæ <J¡ <bT∫°J¡°≤b¨<W Ju¡ Ÿ°S w°Ì°Ã‡∫°≈∏fi_bR¡≈ Ÿu N<w¿≤•w Ÿ¥‚t <ª∏t°` J¡° Ì„Õfi fiFÙ* F°u
ŸJ¡w° Fæ $$32$$
oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Âÿ∫ FÙ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, B‹¸>° <Ì©°oÕ fiFÙ* Ìuw° $
„aJ¡° # ∫<Ì B‹¸>° ŸbÕS° fiFÙ* Ìu©° ı°w° Fæ, w°u <ªW J¡∑ ≈¥b°uÕ•w <ª∏t°` ≈¿≤„uTR¡≈ „C<] Ju¡
Ô°˚ Ÿu t°us ≈®°<›w Jæ¡Ÿu F°uyÙ ?
Ÿt°@°fi # Ju¡bÔ ÎJ¡ t°` B‹¸>° FÙ Fæ, Âÿ∫ w°u ∫F°≥ JC¡~> Fæ FÙ fiFÙ* $ ı°u JC¡~> <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ
ÎJ¡t°` ˚®°¿∏w J¡° <bÔ°Ÿ Fæ $ oŸ<ÔÎ <ª∏t°`≈¿≤„uTR¡≈ „C<] Ju¡ Ô°˚ Ÿu t°us J¡∑ ≈®°<›w tu* J¡°æfi
f°@° Fæ ? $$33$$
B‹\>w° ˚Ù b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì ŸbÕ_bR¡≈ B‹¸>° Âÿ∫ tu* ¿_Sw Fæ w°u B‹\>w° J¡F°≥ ≤FÙ ? ˚°b ∫F <J¡ Âÿ∫ ≈®Ìu„ tu* ı°u ¿_Sw
fiFÙ* Fæ, ŸJ¡∑ B‹\>w° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ N°æ≤ "ŸbÕ˚¥w°<@b°Ÿ# Ÿ°sÙ ªuw°' oÃ∫°<Ì ZC<w ˚Ù Fæ, oŸŸu
B‹¸>° J¡°u Ÿb°ÕÃt° N°æ≤ Âÿ∫ tu* ¿_Sw Nbÿ∫ J¡Ffi° ª°<F∫u $ ÎuŸ° ∫<Ì Fæ, w°u ŸJu¡ N°Ãt˚¥w Ÿ‡≈¥dÕ
‹¸>> tu*, N≈fiu tu* <J®¡∫° J¡° <b≤°u@ F°ufiu Ÿu B‹\>w° Jæ¡Ÿu F°uyÙ ? ∫<Ì J¡<F∫u <J¡ ŸbÕ„<•wt°fi F°ufiu Ju¡
J¡°≤d ≤°ı° J¡∑ w≤F bF Âÿ∫ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤ ŸJ¡° b柰 NfiC˚b J¡≤w° F…N° B‹¸>° F°uw° Fæ, w°u N≈fiu
Ÿu N<w¿≤•w ≈J¡≤d J¡∑ N≈us° F°ufiu ≈≤ „<•w ŸaJ¡°uª t°fifi° ≈nuy°; Nw# _b∫a N<bJ¨ w FÙ bF
wwg-wwg Âÿ∫ R¡≈Ÿu <Ìw F°uw° Fæ, ∫FÙ* ≈≤ Nb<„‹¸> ≤Fw° Fæ $ oŸŸu <Ÿ] F…N° <J¡ B‹\>w°R¡≈
N<w¿≤•w b_wC J¡∑ <Ÿ<] fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
≤°ı° Ju¡ Ÿt°fi ŸbÕ„<•wt°fi B‹¸>° <ıŸ <ıŸ b_wC J¡°u ıæŸu ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ „Ù|® ŸJ¡°
NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ ŸbÕ„<•wt°fi B‹¸>° FÙ Âÿ∫R¡≈ tu* <Ìw F°uw° Fæ $$34$$ ıæŸu bŸ∏w≤Ÿ J¡° vÔ°Ÿ
N≈fiÙ ≤Ÿw° J¡° Ã∫°y fi J¡≤w° F…N° FÙ k¡Ô, ≈C‹≈ N°æ≤ Ôw°R¡≈ Ÿu ∏fiw ÌæÌÙ›∫t°fi bfi©^±> F°uw°
Fæ, bæŸu FÙ <ªw J¡° vÔ°Ÿ ˚Ù N≈fiÙ ¿ª∏t°`w° J¡° Ã∫°y <J¡∫u <ffi° FÙ ıÙb N°æ≤ wÌfi∏w≤ ÌuF F°uw°
Fæ $ _b°fiC˚bR¡≈ FÙ bF osC<bJ¡°≤ R¡≈ ≤Ÿ tu* „JÕ¡≤° J¡∑ fi°o˘ NF∏w°<Ì ≤Ÿb°Ôu N≈fiu tu* Ì„Õfi, Âÿ∫
R¡≈ ıyw _b›fi J¡°u Ìu©w° Fæ $ ıæŸu oÕ© J¡° ≤Ÿ oÕ© Ju¡ ≤Ÿ Ÿu <˚∏fi <b<b@ ŸæJ¡n°u* „JÕ¡≤°-©^±>
N°<Ì Ju¡ R¡≈ Ÿu <Ìw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ªuwfi ˚Ù N≈fiu _bR¡≈ Ÿu N<˚∏fi <b<b@ ıyBq≈ Ÿu <fiÿª∫
<Ìw F°uw° Fæ $$35-38$$ N≈fiu tu* N≈fiu-N°≈ _kC¡¿≤w F°u ≤Fu Âÿ∫R¡≈ ŸæJ¡n°u* „°©°N°u* Ÿu ∫C•w
<ªÌg≤ŸvÔ°Ÿ b¨s°u* J¡° ∫F°≥ ≈≤ N∏w fiFÙ* ı°fi° ı°w°, •∫°u*<J¡ "fi°fi°©^±>ŸF˜°æ@æ# oŸŸu f®Ê°^±>°u*
J¡∑ Nfi∏ww° Ì„°ÕoÕ yoÕ Fæ $$39$$
fi-fi f®Ê°^±>°u* tu* ˚°uy ªtÃJ¡°≤ ˚Ù Nfi∏w Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F f®Ê°^±>R¡≈ bfi ©^±> ıæŸu-ıæŸu N≈fiu ≤Ÿ Ju¡ ªtÃJ¡°≤ J¡° ≈®Ã∫uJ¡ J¡°u NfiC˚b J¡≤°w° Fæ,
726 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
bæŸu-bæŸu ∫F ªuwfi N≈fiÙ ≈¨SJg¡ ¿_S<w J¡°u Ìu©w° Fæ $$40$$
ªtÃJ¨¡<w J¡∑ ¿b¿ª`w° tu* ªtÃJ¨¡<w J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤fiub°Ôu wwg-wwg ıÙb°u* Ju¡ <b<ª` Ÿa_J¡°≤ J¡°
Ìgf°u@ FÙ J¡°≤d Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ ıÙb„<•w J¡°u ı°u-ı°u N≈fiÙ Ÿ¨<‹¸> ıæŸu <Ìw F°uwÙ Fæ, bF N°Ãt<ªBq≈ Ÿ-Ÿ ˚Cbfi
¿_S<w J¡°u bæŸu FÙ ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$41$$
Ÿt°fi b°Ÿfi°N°u* J¡° N°<b˚°Õb F°ufiu ≈≤ NI°fiÙ ıÙb°u* J¡∑ ˚Ù Ÿ¨¿‹¸>∫°≥ ≈≤_≈≤ <tÔwÙ Fæ*, ÎuŸ°
ıÙbŸ¨¿‹¸>∫°u* J¡° ¿tÔfi ı°u ≈FÔu J¡F° y∫°, ŸJ¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
J¡°uoÕ ıÙbR¡≈ ŸaŸ°≤ ≈≤_≈≤ <tÔwu Fæ* N°æ≤ oŸ ŸaŸ°≤ tu* _b∫a <bF°≤ J¡≤Ju¡ <ª≤J¡°Ô tu* „°∏w F°u
ı°wu Fæ* $$42$$
wf tu≤u ÌqŸ≤°ua J¡∑ Fı°≤°u* ŸaŸ¨<w∫°u* J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ •∫° ≈°∫ Fæ ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°≈ ≈¥b°uÕ•w „C]<ªW Ô°uy°u* Ju¡ Ì„Õfi°u≈°∫ Ÿu ≈≤t°dCN°u* Ju¡ ˚Ùw≤ tu* ˚Ù Fı°≤°u* ıyÃ≈≤‡≈≤°N°u*
J¡°u Ìu<©∫u $ ıæŸu Ÿ°≤u <wÔ tu* wuÔ ≤Fwu Fæ, bæŸu FÙ <ªW tu*, N°J¡°„ tu*, <„Ô°N°u* tu*, ≠b°Ô° tu*, b°∫C
tu* wS° ıÔ tu* Ô°©°u* ŸaŸ°≤ <bΩt°fi Fæ* $$43,44$$ ıf <ªW <Ÿ<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, wf ıÙb <ªwg
F°u ı°w° Fæ, bF <ªwg „C] N°æ≤ ŸbÕyw Fæ, NwÎb ŸJ¡° ≈≤_≈≤ N∏∫°u* Ÿu ¿tÔfi F°uw° Fæ $$45$$
¿tÔfi ˚Ù _bJ¡∑∫ ≈≤J¡∑∫ _b›fi°u* Ju¡ Ìæb°wg J¡FÙ* Ÿab°Ì Ju¡ wCv∫ N≈fiu-N≈fiu N∏w#J¡≤d J¡°
J¡v≈fi°t°` FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f®Ê° N°<Ì Ÿf J¡° _bŸW° Ÿu J¡¿v≈w˚®t J¡° ≈®<wR¡≈ ∫F ıyBq≈ fn° ˚°≤Ù _b›fi N∏Ì≤ <Ìw
F…N° Fæ $$46$$ J¡oÕ ˚¥w≈≤‡≈≤°Î≥ ÎJ¡ _b›fi Ÿu ÌqŸ≤u _b›fi tu* ı°wÙ Fæ* $ _b›fi ≈≤‡≈≤° tu* ˚®td J¡≤fiu
Ÿu ÌÙb°≤ N°<Ì Ju¡ wCv∫ ™>°uŸ ≈≤t°ÃtR¡≈ b_wC tu* oŸ ŸaŸ°≤R¡≈ ÌÙ|Õ _b›fi J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ N°æ≤
ŸaŸ°≤R¡≈Ù _b›fi J¡∑ b°Ÿfi° J¡∑ »w° Ÿu bF »w≤ Fæ $$47$$ <ª<w ıF°≥ ≈≤ <ıŸJ¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ
Fæ*, bF°≥ ≈≤ bF „Ù|® FÙ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $ Ÿfiu _b›fi tu* ˚Ù <ıŸJ¡°u Ìu©°, bF _b›fi Ju¡ Ÿt∫ tu* ŸÃ∫
FÙ Fæ, oŸÙ<ÔÎ Ÿtu* <ªwg ŸW° Ju¡ Ÿaf∏@ J¡° NfiC˚b F°uw° Fæ $$48$$ ıæŸu fÙı Ju¡ N∏Ì≤ Ÿ¥‚tR¡≈ Ÿu
≈Wu, Ôw°, k¥¡Ô, k¡ÔR¡≈ NdC ≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ <ªÌg NdC Ju¡ N∏Ì≤ Ÿf Ÿ¥‚t NfiC˚b ∫°fiÙ ıyw Ju¡
N°J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi°Î≥ <bΩt°fi Fæ* $$49$$ ≈≤t°dCR¡≈ ıywg Ju¡ N∏Ì≤ <ªwg ≈≤t°dC <bΩt°fi Fæ, ÎuŸÙ
Nb_S° tu* <ªwg N°æ≤ ıyw Ju¡ Ÿ‡≈¥dÕ R¡≈ Ÿu ≈≤_≈≤ N∏Ì≤ ≈®bu„ J¡°u N°ÿª∫Õ t°fiw° Fq≥, ∫F NSÕ Fæ $
NSb° ∫F N°ÿª∫Õ fiFÙ* Fæ*, •∫°u*<J¡ <ªÌ°J¡°„ FÙ, ı°u <J¡ ıyÌg˚®t°u* Ju¡ π°≤° ˚uÌ Ÿu y¨FÙw S°, N≈fiu
tu* Ô∫ F°u ı°w° Fæ, oŸÙ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ*, N°J¡°„ N°J¡°„ tu* ÔÙfi F°u y∫u, Nw# N°≈ πæw ∫° ÎJ¡Ãb
Ju¡ ˚®t J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$50$$
≈¥b°uÕ•w J¡° FÙ _≈‹¸>>ÙJ¡≤d J¡≤wu Fæ* $
ªuwfi Ìu„, J¡°Ô, N°æ≤ <J®¡∫°R¡≈ N≈fiu FÙ Ÿ¥‚t Na„°u* Ÿu N°Ãt˚¥w NdCN°u* J¡° FÙ N∏∫ J¡∑ w≤F
N≈fiu N∏Ì≤ NfiC˚b J¡≤w° Fæ, b_wCw# N∏∫°u* J¡° NfiC˚b fiFÙ* J¡≤w° Fæ, N∏∫°ua J¡° w°u Ÿa˚b FÙ fiFÙ*
Fæ $$51$$ f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ J¡∑nu-tJ¡°unu wJ¡ ŸbÕŸ°@°≤d wwg-wwg N∏w#J¡≤dR¡≈ J¡∑ ≈°¿@ Ju¡ J¡°≤d
≈¿≤¿h~>∏fi F…N° <ªÌdC©^±> ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ∫Ω<≈ N_kC¡¸> ≤Fw° Fæ wS°<≈ Ÿ¨<‹¸> J¡° _b›fi ≈®°›w F°ufiu
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 727
≈≤ _kC¡¸> F°uJ¡≤ wwg-wwg ÌuFÂ<‹¸> Ÿu NfiC˚b J¡°u ≈®°›w J¡≤°∫° ı°w° Fæ $$52$$
<ıŸJ¡° ŸfJ¡°u NfiC˚b F°uw° Fæ bF •∫° Fæ ? ÎuŸÙ ∫<Ì <J¡ŸÙ J¡°u <ıI°Ÿ° F°u, w°u Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
∫F ı°u _kC¡¿≤w F…N° Fæ (Â<‹¸>y°uª≤ F…N° Fæ), ∫F N<fibÕªfiÙ∫ FÙ Fæ $
„aJ¡° # <k¡≤ bF Fæ •∫° ?
Ÿt°@°fi # <ªwg≈≤t°dC (ıÙb) Ÿ°s°wg ŸÃ∫ N°Ãt° J¡°u FÙ πæwR¡≈ Ÿu N°_b°Ìfi J¡≤wu Fæ* $ ˚°b
∫F <J¡ ıæŸu J¡°uoÕ ˚®°∏w≈C”T _b∫a N≈fiu J¡∏@u ≈≤ ª»fiu J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ ¿ªwg≈≤t°dCR¡≈
ıÙb ˚Ù ŸÃ∫ N°Ãt_bR¡≈ J¡°u FÙ πæw t°fiwu F…Î ˚®°¿∏wb„ ŸJ¡° NfiC˚b J¡≤w° Fæ $$53$$ <ªÌgR¡≈Ù
≈≤t°dC ©¥f <bJ¡<Ÿw „≤Ù≤ F°uJ¡≤ fiu` N°<ÌR¡≈ ≈C‹≈ π°≤°u* Ÿu Ÿa<bÌgR¡≈Ù ŸCy¿∏@ J¡°u <f©u≤wu F…Î
_b∫a _kC¡¿≤w F…Î Fæ* $$54$$ J¡°uoÕ Δ∫<‹¸>R¡≈ <ªÌg|¸> (|nu Ju¡ ŸÂ„ _S¥ÔÌuF Ju¡ ≈¿≤ª~>uÌ Ÿu ªuwfi FÙ
t°fi°u* |¸> ™>F≤° ∫°fiÙ ıÙb) Âÿ∫ Ju¡ FuwC˚¥w ªuwfi Ju¡ ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°æ≤ N<bfi°„Ù F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ìu„w#
N°æ≤ J¡°Ôw# f°flR¡≈ Ÿu ıyw J¡°u Ìu©w° Fæ $$55$$ J¡°uoÕ Ÿt<‹¸>R¡≈ (<b≤°¸>g) ıyw J¡°u Ÿ°k¡-Ÿ°k¡
N≈fiu N∏Ì≤ FÙ Ìu©w° Fæ $ bF°≥ ≈≤ <ª≤J¡°Ô Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu w°Ì°Ã‡∫ N<˚t°fi F°ufiu Ÿu ÔÙfi F°uw° Fæ
N°æ≤ ¿k¡≤ N°<b˚¥Õw F°uw° Fæ $$56$$ ıyw tu* ÎJ¡ _b›fiR¡≈ ıyw Ÿu ÌqŸ≤u _b›fiR¡≈ ıyw J¡°u ÎJ¡
_b›fi Ÿu ÌqŸ≤u _b›fi Ju¡ Ÿt°fi ≈Cfi#-≈Cfi# Ìu© ≤F° bF ≈bÕw J¡∑ ª°u¸>Ù Ÿu <y≤Ù F…oÕ <„Ô° Ju¡ Ÿt°fi
ywÕR¡≈ <tØ∫° ∫°u<fi∫°u* tu* ÔC»J¡w° Fæ $$57$$ _kC¡¿≤w F°u ≤Fu J¡°uoÕ „≤Ù≤ ≈≤_≈≤ Ÿ<‡t<Ôw Fæ*, J¡°uoÕ
˚®t„¥∏∫ N°Ãt° tu* <_Sw Fæ*, J¡°uoÕ N°ÃtI°fi Ju¡ <b_w°≤ tu* tÀfi Fæ* $$58$$
ı°u N≈fiu N∏Ì≤ Âÿ∫ J¡°u Ìu©fiub°Ôu Fæ*, fiJ¡° πæw<tØ∫°ÃbI°fi <b„uT Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u ıyB¥≈Ù ıÙb˚®t J¡°u _b∫a N≈fiu N∏Ì≤ Ìu©wu Fæ*, fi S°unu-Ÿu tF°≈C”T°u* fiu ª°≤°u* N°u≤ Δ∫°›w
Âÿ∫ J¡°u _b›fi Ju¡ Ÿt°fi NŸwg ı°fi <Ô∫° Fæ $$59$$
fi Ô°uy°u* J¡∑ Â<‹¸> tu* ˚Ùw≤ FÙ <bÿb J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ ˚Ùw≤ FÙ <bÿb J¡∑ ŸW° J¡° FuwC Fæ $ <J¡∏FÙa
J¡∑ Â<‹¸> tu* f°F≤ ŸJ¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ f°F≤ FÙ ŸJ¡∑ ŸW° J¡° FuwC Fæ, ÎuŸÙ fÙı J¡∑ Δ∫b_S° tfi tu*
≤©J¡≤ J¡Fwu Fæ* $
<ªÃ_b˚°b ŸbÕR¡≈ Fæ, oŸ<ÔÎ bF Âÿ∫ N°Ãt° tu* N°Ãt°<˚t°fi R¡≈ Ÿu ŸÃ∫ FÙ Fæ $ ıF°≥ ŸbÕΔ∫°≈Ù
N°Ãt° Fæ, bF°≥ ≈≤ Ÿf JC¡~> <Ìw F°uw° Fæ $$60$$
ıÙb Ju¡ N∏Ì≤ ÌqŸ≤u ıÙb J¡°, ÌqŸ≤u ıÙb Ju¡ N∏Ì≤ <k¡≤ ÌqŸ≤u ıÙb J¡°, <k¡≤ ÌqŸ≤u ıÙb J¡° ∫°u*
NΔ∫b¿_Sw, Ÿ≈®≈aª ıÙb Ju¡ Ì∫ tu* ˚Ù Ÿtu* ¿_Sw ªææw∏∫ tu* NI°fiŸ<Fw wwg-wwg ŸW° FÙ FuwC
Fæ $ ŸJ¡° I°fi F°ufiu ≈≤ JC¡~> ˚Ù J¡FÙ* ≈≤ fi Nb<„‹¸> S°, fi Fæ N°æ≤ fi ≤Fuy°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıÙb Ju¡ N∏wbÕwÙÕ Ÿ‡≈¥dÕ ≈®<w˚°Ÿ Ju¡ N∏Ì≤ ıÙbŸt¥F J¡° Ì∫ F°uw° Fæ, ŸJu¡ N∏Ì≤ ≈Cfi# ÌqŸ≤°
ıÙbŸt¥F <Ìw F°uw° Fæ, ŸJu¡ N∏Ì≤ <k¡≤ ÌqŸ≤° ıÙb, ıÙb Ju¡ N∏Ì≤ <k¡≤ ıÙb, ŸJu¡ N∏Ì≤ ˚Ù
ıÙb Ã≈∏fi F°uw° Fæ Ju¡Ôu Ju¡ ≈W°u* J¡∑ w≤F ıÙb Ju¡ N∏Ì≤ ŸbÕ` ıÙb FÙ Fæ $$61,62$$ fC<] Ju¡
<bT∫°<˚tC©w° J¡° Ã∫°yJ¡≤ N∏wÕtC© F°ufiu ≈≤ ÎJ¡ FÙ Ÿ°S N°∏w≤ N°æ≤ f°fl Âÿ∫ ≈¿≤I°w F°uJ¡≤ <bfi‹¸
>F°u ı°w° Fæ, ıæŸu <J¡ w[bw# ≈¿≤I°fi F°ufiu ≈≤ J¡¸>J¡Ãb N°<Ì ŸCbdÕ tu* <bfi‹¸> F°u ı°wu Fæ* $$63$$
728 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
oŸ ≈®J¡°≤ w[bŸ°s°ÃJ¡°≤R¡≈ <ª∏t°`≈¿≤„uTÔsd „C<]Ô°˚ J¡°u Ì„°ÕJ¡≤ ŸJ¡∑ ≈®°¿›w N°æ≤
¿_S<w Ju¡ o¿∏B∫ı∏∫ N°<Ì Ÿu ÔuJ¡≤ <bª°≤≈∫Õ∏w ≈°∫°u* J¡°u N°yu-≈Ù~>u (<ŸÔ<ŸÔu Ju¡ <ffi°) N°≤‡˚
J¡≤wu Fæ* $
<ıŸ ≈C”T Ju¡ tfi tu* "tæ* J¡°æfi Fq≥' "∫F ıyw •∫° Fæ", ÎuŸ° » <bª°≤ fiFÙ* ™>w° Fæ, ŸJu¡ N∏Ì≤
∫F fn° ˚°≤Ù ıÙb≠b≤˚®t fiFÙ* ~¥>¸>w° $$64$$ <ıŸ ŸÌgfC<] ≈C”T J¡∑ <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu ŸaŸ°¿≤J¡
<bT∫˚°uy<Ô›Ÿ° <Ìfi ≈®<w<Ìfi |¸>wÙ ı°wÙ Fæ, ŸJu¡ <bª°≤ J¡°u Ÿk¡Ô ı°fifi° ª°<FÎ $ ˚°b ∫F <J¡
bæ≤°À∫≈¥bÕJ¡ FÙ <bª°≤ k¡Ô≈®Ì F°uw° Fæ $ ∫<Ì J¡°uoÕ ≤°yÙ ≈C”T <bª°≤ J¡≤u, w°u Ÿu <bª°≤k¡Ô ˚°uyb°Ÿfi°-
w°fib (sÙdw°) w<fiJ¡ ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $$65$$
o¿∏B∫ <bı∫ tu* NU∫°Ÿ J¡≤Ju¡ ∫<Ì bæ≤°À∫ F°u, w°u bFÙ bæ≤°À∫ <bbuJ¡ J¡° J¡°≤d F°uw° Fæ, N∏∫
fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈Ø∫ ˚°uıfi N°<Ì <fi∫t°u* Ÿu Ÿu<bw N°æT<@ N°≤°uÀ∫ J¡≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ o<∏Ì®∫ı∫ J¡° NU∫°Ÿ
F°u ı°fiu ≈≤ <bbuJ¡ k¡ÔÙ˚¥w F°uw° Fæ $$66$$
<bbuJ¡ ˚Ù ∫<Ì bæ≤°À∫, tCtCs° J¡∑ ÃJ¡^™>° F°ufiu Ÿu Ÿa∏∫°Ÿ, Zbd N°¿Ì k¡Ô tu* ≈∫ÕbŸ∏fi F°u, w°u
bFÙ w[bÌ„Õfi R¡≈ w∏t°`∫C¿•w J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ ¿_S<w Ju ¡ ≈∫°uyÙ F°uw° Fæ, Ju¡bÔ b°dÙt°` Ÿu
<bJ¡<Ÿw <bbuJ¡ •w k¡Ô fiFÙ* Ìu ŸJ¡w° Fæ, ÎuŸ° Ì„°Õwu Fæ* $
<ª` tu* ÌæÌÙ›∫t°fi N<Àfi Ju¡ Ÿt°fi <ıŸJu¡ bªfi tu* FÙ Ju¡bÔ <bbuJ¡ Fæ, tfi tu* fiFÙ* Fæ; Ÿ ≈C”T
Ju¡ π°≤° N≈¿≤Ã∫•w N<bbu<J¡w° Ju¡bÔ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ $ ∫°fiÙ ıæŸu <ª` tu* ¿_Sw ≈®J¡°„t°fi N<Àfi
Ÿu Ì°F N°<Ì fiFÙ* F°uwu, bæŸu FÙ bªfit°` <bbuJ¡ Ÿu k¡Ô <Ÿ] fiFÙ* F°uw° Fæ $$67$$
wf <bbuJ¡ Ju¡ tfi tu* ¿_Sw F°ufiu J¡∑ •∫° ≈Fª°fi Fæ ? oŸ „aJ¡° ≈≤ bæ≤°À∫ FÙ ÎJ¡t°` ŸJ¡∑
≈Fª°fi Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu _≈„Õ Ÿu b°∫C ŸW° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ b°dÙ Ÿu fiFÙ*, bæŸu FÙ ÎJ¡t°` oh~>>° Ju¡ Ìq≤ F°ufiu Ÿu ∫°fiÙ
bæ≤°À∫ Ÿu FÙ <bbuJ¡ ı°fi° ı°w° Fæ $ ıæŸu ≈®Ã∫s _≈„Õ b°∫C J¡° Ôsd Fæ, bªfit°` _≈„Õ ŸJ¡° Ôsd
fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$68$$
≤°yÙ ≈C”T π°≤° b°dÙt°` Ÿu ≈®Ì<„Õw <bbuJ¡ N<bbuJ¡ J¡∑ „°©°-≈®„°©°R¡≈ F°ufiu Ÿu N<bbuJ¡ FÙ
Fæ, ÎuŸ° Ì„°Õwu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, <ª` tu* <Ô<©w Nt¨w ∫° ıÔ J¡°u N°≈ Nfit¨w ∫° NıÔ FÙ ı°<fi∫u, <ª` tu*
<Ô<©w N<Àfi J¡°u N°≈ Nfi¿Àfi FÙ ı°<fi∫u Îba <ª` tu* <Ô<©w ˜Ù ˜Ù fiFÙ* Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ bªfi
Ÿu ≈®Ì<„Õw <bbuJ¡ ˚Ù N<bbuJ¡ FÙ Fæ $$69$$ ≈FÔu <bbuJ¡ Ÿu ≤°y (<bT∫uh~>°) |¸>w° Fæ, oŸtu* Ÿ∏ÌuF
fiFÙ* Fæ, ≤°y Ju¡ |¸>fiu Ÿu bæ≤ Ÿt¥Ô fi‹¸> F°u ı°w°, wÌfi∏w≤ o‹¸> J¡∑ ≈®°<›w N°æ≤ N<fi‹¸ >Ju¡ ≈¿≤F°≤
Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ≈®b¨<W, I°fi J¡° Ì∫ F°ufiu Ÿu t¥Ô°uh~>uÌ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d, Nbÿ∫ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $
oŸ<ÔÎ <ıŸtu* <bbu<J¡w° Fæ, bFÙ ≈C”T w[bÌ„ÕfiR¡≈ w∏t°`∫C<•w J¡∑ ¿_S<w J¡° ∫°uÀ∫ ˚°ıfi Fæ
∫°fiÙ ≈<b` Fæ $$70$$
N™>°≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 19] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 729

∏fiÙŸb°≥ ŸyÕ
≈°Ÿfi°N°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ k¡Ô J¡∑ ≈®°<›w, I°fi°u≈°∫ Ÿu ŸÃ∫ N°Ãt° tu* Nb_S°fi N°æ≤
ı°y®w, _b›fi, ŸCTC<›w wS° wC≤Ù∫ Nb_S° tu* ¿_S<w J¡° bdÕfi $
∫<Ì ıÙb°u* Ju¡ N∏Ì≤ ıÙb≈≤‡≈≤° J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ ı°∫uyÙ, w°u f°fl ıÙb FÙ N°∏w≤ıÙb°u* Ju¡
N<@‹™>°fi F°u*yu $ oŸ w≤F N°∏w≤-N°∏w≤ ıÙb°u* J¡∑ tC<•w _b°<@‹™>°fi˚¥w f°fl-f°fl ıÙb°Ãt-
˚°b<ª∏wfi Ÿu f°fl-f°fl ıÙb°Ãt˚°b≈®°<›w π°≤° f°fl ıÙb°u* Ju¡ N<@‹™>°fi˚¥w f®Ê°Ãt˚°bf°u@ J¡°
Ì∫ F°ufiu ≈≤ f°fl ıÙb°u* J¡∑ tC<•w Ÿu FÙ <Ÿ] F°u ŸJ¡wÙ Fæ, fi <J¡ Ÿ°s°wg f®Ê°Ãt°bf°u@ Ÿu fiJ¡∑
tC<•w <Ÿ] F°u ŸJ¡wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ ıÙb°u* Ju¡ tº∫ tu* f®ÊŸW° Ju¡ NŸ<∏fi@°fi Ÿu N<@‹™>°fiÃbR¡≈
N°∏w≤ıywgfÙıw° J¡° f®Ê tu* NŸ‡˚b Fæ $ ∫<Ì N°∏w≤ıyÌgfÙıw° J¡° f®Ê tu* Ÿ‡˚b F°u, w°u Ÿ˚Ù
N°∏w≤-f°fl ıÙb wCv∫ FÙ Fæ* $ ıÙb°u* Ju¡ N°∏w≤Ãb J¡∑ J¡v≈fi° NŸ‡˚b F°u ı°∫uyÙ, ÎuŸÙ N°„aJ¡°
J¡≤Ju¡ ıÙb°uÌ≤bwÙÕ ıy≠ı°Ô°u* J¡° ˚Ù f®Ê FÙ N<@‹™>°fi fÙı Fæ, ∫F <Ÿ] J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıÙb°u* J¡° N<@‹™>°fiR¡≈ fÙı f®Ê FÙ Ÿf ıyF N°J¡°„
J¡∑ ˚°≥<w ¿_Sw Fæ, Ÿf ıyF ¿_Sw ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d FÙ ıÙb°uÌ≤bwÙÕ ıyw tua ˚Ù NfiuJ¡ ıÙb ¿_Sw
Fæa $$1$$ ıæŸu Ju¡Ôu Ju¡ ≈Wu ÎJ¡ Ju¡ ˚Ùw≤ ÎJ¡ ≤Fwu Fæ* N°æ≤ N°æ≤ ıæŸu @≤°wÔ Ju¡ y˚Õ tu* fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡
J¡∑nu ≤Fwu Fæ*, bæŸu FÙ N°fi∏Ì|fi, ÎJ¡ NbJ¡°„≤<Fw N°Ãt_bR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıÙb Ju¡ ˚Ùw≤ ˚Ù
NfiuJ¡ ıÙbı°<w∫°≥ ≤FwÙ Faæ $ ÎJ¡ Ju¡ ˚Ùw≤ ÎJ¡ ŸJu¡ ˚Ù ˚Ùw≤ ÎJ¡ oŸ ≈≤‡≈≤° J¡∑ J¡v≈fi° tu*
‹¸>°∏w Ju¡Ôu Ju¡ ≈Wu <Ì∫u Fæ* $ ÎJ¡ Ju¡ ˚Ùw≤ NfiuJ¡ J¡∑ ¿_S<w J¡v≈fi° tu* ‹¸>°∏w @≤°wÔ Ju¡ J¡∑nu <Ì∫u
y∫u Fæa $$2$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu N°∏w≤ N°æ≤ f°fl Ÿ˚Ù ıÙb°u* J¡° Ÿt°fi FÙ N<@‹™>°fi Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* N°∏w≤Ãb
J¡∑ J¡v≈fi° <fit¥ÕÔ Fæ, oŸJ¡° •∫° ≈¿≤F°≤ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu y®Ù‹tJ¡°Ô tu* „≤Ù≤°∏wbÕwÙÕ tÔ N°æ≤ ≈ŸÙfiu Ju¡ J¡°≤d ı°u-ı°u J¨¡<t Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, bu „≤Ù≤
Ju¡ tÔ ∫° ≈ŸÙfiu Ju¡ ˚Ùw≤ FÙ F°uwu Fæ* $ ŸÙ ‹¸>°∏w Ÿu „C]<ª[b ˚Ù N°∏w≤ NSb° f°fl ı°u-ı°u ıF°≥
≈≤ Âÿ∫ F°uw° Fæ, Ÿ-Ÿ J¡° ˚°u•w° ıÙb bF°≥ ≈≤ F°u ı°w° Fæ $$3$$
NSb° ≈C”T Ju¡ ≈¥bÕ ı∏t Ju¡ ≈®∫ÃfiR¡≈ J¡tÕ Ÿu Ÿf Δ∫b_S°N°u* J¡∑ <Ÿ¿] F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
bu ıÙb N≈fiÙ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ıæŸu ıæŸu ≈®∫Ãfi J¡≤wu Fæ*, „Ù|® FÙ <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈°Ÿfi° Ju¡ J®¡t
Ÿu bæŸu FÙ F°u ı°wu Fæ* $$4$$
J¡tÕ N°æ≤ ≈°Ÿfi° Ju¡ w°≤w‡∫ Ju¡ NfiCŸ°≤ Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°∫C≠∫ tu* ˚Ù wwg-wwg Ìubw°R¡≈Ù ıÙb°u*
Ju¡ ˚Ùw≤ FÙ w°≤w‡∫R¡≈ Ÿu ˚°uy J¡∑ ≈®<Ÿ<] „°˜R¡≈ ≈®t°d Ÿu <Ÿ] Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ìubw°N°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡≤fiub°Ôu Ìubw°N°u* J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, ∫s°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡≤fiub°Ôu ∫s°u* J¡°u ≈®°›w
F°uwu Fæ* N°æ≤ <F≤^∫y˚Õ N°æ≤ ≈≤f®Ê J¡∑ ≈°Ÿfi° J¡≤fiub°Ôu <F≤^∫y˚Õ N°æ≤ ≈≤f®Ê J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $
ofitu* Ÿu <J¡ŸJ¡°u ≈®°›w J¡≤fi° ª°<F∫u ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
730 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ı°u wCh~> fi F°u ∫°fiÙ Ÿb°uÕWt F°u, ŸÙJ¡° N°Z∫ J¡≤fi° ª°<F∫u $$5$$
˚°yÕb°u≈°¶∫°fi ˚Ù ≈¥b°uÕ•w NSÕ tu* ‹¸>°∏w Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u ≈®St ‹¸> N›Ÿ≤°R¡≈ Âÿ∫ Ÿu <ªW Ju¡ _b˚°b b„ „Ù|® f] F°u y∫° S°, bF ˚¨y-≈C` N≈fiÙ
Ÿa<bwg Ju¡ (I°fi Ju¡) <fitÕÔ F°u ı°fiu Ÿu tC•w F°u y∫° $$6$$
oŸÙ w≤F ∫F NΔ∫CÃ≈∏fi, t¥» Ÿa<bwg ıæŸÙ Δ∫CÃ≈<W Ÿu ∫C•w J¡∑ ı°wÙ Fæ, bæŸÙ FÙ F°u ı°wÙ Fæ,
oŸ<Ô∫u oŸu b°_w<bJ¡ f®ÊR¡≈ Ÿu FÙ Δ∫CÃ≈∏fi J¡≤fi° ª°<FÎ, <tØ∫° ıÙbN°<Ì ˚°b Ÿu fiFÙ*, oŸ
N°„∫ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
∫F f°Ô Ÿa<bwg ŸaŸ°≤ Ju¡ Δ∫Ÿfi wS° Ÿaw°≈ Ÿu ıf wJ¡ t<Ôfi fi F…oÕ F°u, ŸJu¡ ≈FÔu FÙ
ŸbÕ≈®St <ıŸ ˚°b J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ wBq≈ F°u ı°wÙ Fæ, J¡°uoÕ N∏∫ b_wC fiFÙ* F°uwÙ $$7$$
Ÿa<bwg J¡f f°Ô ≤FwÙ Fæ N°æ≤ J¡f ≈®°æ»> F°uwÙ Fæ, ∫F <b„uTw° ı°fifiu Ju¡ <ÔÎ ı°y®w N°æ≤ _b›fi
Ì„°N°u* J¡∑ <bÔsdw° J¡° FuwC ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, ı°y®w N°æ≤ _b›fi Ì„°N°u* J¡° ˚uÌ N°≈ J¡<F∫u N°æ≤ ∫F ˚Ù
fwÔ°o∫u <J¡ ≈®Ã∫s Ju¡ Nb˚°Ÿ tu* J¡°uoÕ <b„uTw° fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù ı°y®w <J¡Ÿ J¡°≤d Ÿu ŸÃ∫ Δ∫bF°≤
J¡°¡FuwC F°uw° Fæ N°æ≤ _b›fi ı°y®w Ju¡ N°J¡°≤ J¡° ˚®t J¡F° ı°w° Fæ ? $$8$$
f°≤-f°≤ Ÿab°Ì∫C•w ≈®wÙ<w Ÿu ≈®°›w ¿_S≤ ≈®wÙ<w J¡∑ ∫°uÀ∫w° FÙ ı°y®w Ju¡ ≈Ì°S°u˘ tu*
ŸÃ∫ÃbΔ∫bF°≤ J¡∑ FuwC Fæ, oŸ w≤F ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u ¿_S≤ ≈®wÙ<w Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ, Ÿu ı°y®w
J¡Fwu Fæ* N°æ≤ ı°u N¿_S≤ ≈®wÙ<w Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ, bF _b›fi J¡F° y∫° Fæ $$9$$ ∫<Ì _b›fi ˚Ù J¡°Ô°∏w≤
tu* ¿_Sw Fæ, wf w°u ı°y®wR¡≈ F°ufiu Ÿu sdt°` tu* ∫F ı°y®w FÙ Fæ, ∫F ≈®Ã∫s NfiC˚b Ÿu F٠‹¸> F°u
ı°∫uy° $ ∫<Ì ı°y®w ˚Ù J¡°Ô°∏w≤ tu* ¿_Sw fiFÙ* Fæ, w°u bF _b›fi FÙ Fæ $ oŸ w≤F ı°y®w _b›fiw° J¡°u
N°æ≤ _b›fi ı°y®Ìg˚°b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$10$$ ¿_S≤w° N°æ≤ N¿_S≤w° Ju¡ <ffi° ı°y®w N°æ≤ _b›fi J¡∑
Ì„°N°u* tu* ˚uÌ fiFÙ* Fæ, •∫°au<J¡ ofi Ì°ufi°u* Ì„°N°u* tu* Ÿ‡≈¥dÕ NfiC˚b ŸÌ° Ÿf ıyF Ÿt°fi FÙ F°uw°
Fæ $$11$$ _b›fi ˚Ù _b›fi Ju¡ Ÿt∫ tu* ¿_S≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ı°y®w˚°b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ ı°y®w Ju¡
tfi°u≤S ˚Ù ı°y®w Ju¡ Ÿt∫ tu* N¿_S≤ F°ufiu Ÿu _b›fi FÙ Fæ*, •∫°u*<J¡ b柰 f°u@ F°uw° Fæ $$12$$ _b›fi ˚Ù,
F¿≤ÿª∏B Ju¡ f°≤F bTÕb°Ôu _b›fi J¡∑ ˚°≥<w <ıŸJ¡∑ ¿_S≤w° ı°y®ÌgfC<] Ÿu y®Fd J¡≤fiu ∫°uÀ∫ F°u, bF
ı°y®Bq≈ F°u ı°w° Fæ $
w°u bF _b›fi Jæ¡Ÿu F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Ÿtu* _b›fiw° w°u _b›fi fC<] Ÿu Fæ, •∫°u*<J¡ _b›fiR¡≈ Ÿu FÙ ŸJ¡° I°fi ¿_S≤ S° $$13$$
ıf wJ¡ ı°u b_wC ¿_S≤ ŸtHÙ ı°∫ wf wJ¡ bF ı°y®w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $ sdt°` tu* ŸJ¡° ˚ay
F°ufiu ≈≤ bF <ıŸ ≈®J¡°≤ _b›fi F°u ı°w° Fæ, Ÿu ŸC<fi∫u $$14$$
≈®<wI°w <bT∫ Ju¡ bdÕfi J¡∑ ˚¥<tJ¡° J¡u R¡≈ tu* _b›fiB‹¸>° J¡∑ ıÙb J¡∑ ŸW° J¡°u <Ÿ] J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ „≤Ù≤ Ju¡ ˚Ùw≤ ıÙb b_wC <bΩt°fi Fæ, <ıŸŸu Ô°uy°u* J¡° ıÙbfi ≤Fw° Fæ $
"∫ufi ıÙΔ∫wu' oŸŸu ∫F Ì„°Õ∫° <J¡ ıÙ<bw ≤Ffi° FÙ ıÙb Ju¡ N¿_wÃb tu* ≈®t°d Fæ $ wuı ∫°fiÙ „≤Ù≤
ŸyÕ - 19] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 731
J¡∑ yt°ÕF¸>, bÙ∫Õ ∫°fiÙ „≤Ù≤ Ju¡ Δ∫°≈°≤ J¡° J¡°≤d fÔ, ıÙb@°wC ∫°fiÙ ıÙbfi tu* FuwC <fi<bÕ„uT ≈®ut
N°æ≤ N°<Ì ≈Ì Ÿu "NFtg' oÃ∫°<Ì N<˚t°fi J¡° <fi<tW I°fi N°<Ì <ıŸJu¡ fi°t Fæ* ∫°fiÙ wuı, fÔ, ≈®ut
N°æ≤ I°fi ∫u Ÿf ıÙb J¡∑ ŸW° Ÿu FÙ Fæ* $ oŸ<ÔÎ ıÙb Ju¡ ŸÌg˚°b tau ∫u Ÿf ≈®t°d Fææa $$15$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu ÌuF tu* ıÙb ≤Fu, ≈≤ ŸJ¡∑ R¡≈ N°<Ì J¡∑ Ì„° Ju¡ <ÔÎ ≈®b¨<W tu* •∫° FuwC Fæ ? oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ Ÿt∫ ∫F „≤Ù≤ tfi, bªfi N°æ≤ J¡tÕ Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤fiub°Ô° F°uw° Fæ, Ÿ Ÿt∫ ≈®°db°∫C Ÿu
≈®u¿≤w ıÙb ªuwfi, w°Ô°f Ÿu fi°ÔÙ N°<Ì Ju¡ π°≤° ıÔ Ju¡ ŸÂ„, ⁄Ì∫ Ÿu <fiJ¡ÔJ¡≤ f°F≤ Ÿaª°≤ J¡≤w°
Fæ, kæ¡Ôw° Fæ $$16$$ ıÙb ªuwfi Ju¡ ˚Ùw≤ Ÿf fi°<n∫°u* tu* Ÿaª°≤ J¡≤fiu ≈≤ Ÿf Ÿa<bwg (I°fi) <Ìw
F°uwÙ Fæ $ ≈FÔu NfiC˚¥w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿa<bwg <ıŸtu* ıywR¡≈ ˚®t N∏Ì≤ <~>≈° F°u, ÎuŸu <ªW J¡°u
≈®°›w F°uwÙ Fæ ∫°fiÙ fitu* b°Ÿfi°N°u* J¡∑ Ã≈<W F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _b›fi Ìu©wÙ Fæ $$17$$ fiu` N°<Ì <~>B°u*
tu* Ÿaª°≤ J¡≤ ≤FÙ Ÿa<bwg fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ N°J¡°≤ N°æ≤ <bJ¡°≤°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi f°flR¡≈ J¡°u N≈fiu tu* Ìu©wÙ
Fæ bæŸÙ FÙ bF ¿_S≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ı°y®w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ∫Ω<≈ NfiC˚b Ju¡ Ÿt∫ ≈®wÙ<w
_b›fi Ju¡ ŸÂ„ FÙ F°uwÙ Fæ, ŸŸu <˚∏fi fiFÙ* F°uwÙ, <k¡≤ ˚Ù ≈®<w<Ìfi Ju¡ ≈®Ã∫<˚I°fi Ju¡ f°Ì ¿_S≤Ãb
J¡v≈fi° ı°y®w Fæ, ∫F I°fi F°uw° Fæ $ ı°y®w J¡° J®¡t oŸ ≈®J¡°≤ N°≈Ÿu tæ*fiu J¡F°, Nf N°≈ ŸCTC<›w
N°<Ì Ju¡ J®¡t J¡°u ŸC<fi∫u $$18,19$$
b°<ªJ¡ N°æ≤ J¡°<∫J¡ <bsu≈ J¡∑ <fib¨<W F°ufiu ≈≤ _b›fi J¡° Ì∫ F°uw° Fæ, t°fi<ŸJ¡ <bsu≈ J¡∑ ˚Ù
∫<Ì <fib¨<W F°u ı°∫, w°u ŸCTC<›w F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ Ÿt∫ „≤Ù≤, tfi, bªfi N°æ≤ J¡tÕ Ÿu s°u˚ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ, Ÿ Ÿt∫ ∫F ıÙb ªuwfi
„°∏w_bR¡≈ N°æ≤ _b_S F°uJ¡≤ ≤Fw° Fæ $$20$$ ıæŸu <J¡ <bsu≈„¥∏∫ ≈®J¡°„ J¡° ÎJ¡t°` <fi<tW ÌÙ≈J¡
<fib°Õw (b°∫C≤<Fw) |≤ tu* s°u˚ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ bæŸu FÙ ŸCTC<›w J¡°u ≈®°›w F…N° ≈C”T Ÿtw° J¡°u
≈®°›w b°∫CN°u* Ÿu ⁄Ì∫°J¡°„tu* w<fiJ¡ ˚Ù s°u˚ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$21$$ ŸŸu „≤Ù≤ Ju¡ ˚Ùw≤ ¿_Sw
fi°<n∫°u* tu* Ÿa<bwg J¡° Ÿaª°≤ fiFÙ* F°uw°; Nw# ≈C”T <bs°u˚ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ $ oŸŸu _b›fi Ju
¡<fi<tW J¡° N˚°b Ì„°Õ∫° $N°æ≤ bF Ÿ*<bwg o¿∏B∫°≥ N°<Ì <~>B°u* tu* ˚Ù fiFÙ* N°wÙ; NwÎb o<∏B®∫°u*
π°≤° f°F≤ ˚Ù fiFÙ* N°wÙ $ oŸŸu ı°y®w Ju¡ <fi<tW J¡° N˚°b <Ì©Ô°∫° $$22$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ "Ÿw° Ÿ°u‡∫ wÌ° Ÿ‡≈∏fi°u ˚b<w _bt≈Ùw°u˚b<w' (Fu Ÿ°æ‡∫, ŸCTC<›w Ju¡
Ÿt∫ ıÙb "Ÿwg' „ÆÌb°h∫ f®Ê Ÿu ÎJ¡∑˚¥w F°u ı°w° Fæ, N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡ R¡≈ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ) oŸ
ZC<w Ÿu ŸCTC<›w tu* ıÙb J¡° f®Ê tu* Ô∫ Ÿ…fi° ı°w° Fæ, <k¡≤ Ÿ Ÿt∫ N°≈ ıÙb J¡∑ ÌÙ≈ Ju¡ wCv∫
¿_S<w Jæ¡Ÿu J¡Fwu Fæ* ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
"tæ* ıÙb Fq≥' oŸ Ÿa_J¡°≤ Ÿu ∫C•w FÙ bF <wÔ tu* wæÔŸa<bwg Ju¡ wCv∫, fkÕ¡ tu* „ÙwŸa<bwg Ju¡ wCv∫
N°æ≤ |¨w tu* _fiuF Ÿa<bwg Ju¡ wCv∫ f®Ê˚°b J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$23$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ wf "'wÙd°u˘ <F wÌ° Ÿb°˘~>°uJ¡°fig ⁄Ì∫_∫ ˚b<w
(⁄Ì∫ tu* ¿_Sw fC<] Ÿu Ÿf „°uJ¡°u* J¡°u w≤ ı°w° Fæ), "Ÿ<ÔÔ ÎJ¡°u B‹¸>°&πæw°u ˚b<w"(Ÿ Ÿt∫
Ÿı°wÙ∫ ˚uÌ„¥∏∫ N°æ≤ <bı°wÙ∫ ˚uÌ„¥∏∫ ÎJ¡t°` B‹¸>° F°uw° Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* π°≤° J¡Fu y∫u
732 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N°Ã∫¿∏wJ¡ f®Êæ•∫ J¡∑ •∫° y<w F°uyÙ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıÙb Ju¡ N°J¡°≤ J¡∑ ı°u J¡°uoÕ <ª¿w Fæ, bF ªuwfi J¡∑ J¡Ô° ≈°<@ J¡° <bfi°„ F°ufiu Ÿu _bh~>w°b„
f®Ê°Ãt° tu* ≈¨SJg¡ ªuwfi„¥∏∫, ≈®°db°∫C Ÿu <J¡∫u y∫u <bsu≈ Ÿu „¥∏∫ ŸCTC<›w Ì„° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ,
oŸ Na„ J¡°u ÔuJ¡≤ bu ZC<w∫°≥ ≈®b¨W F…oÕ Fæ*, ˚uÌb°Ÿfi° Ju¡ <bÔ∫ Ju¡ N<˚≈®°∫ Ÿu ≈®b¨W fiFÙ* F…oÕ Fæ*,
∫F ˚°b Fæ $$24$$
≈®Ÿayw# ıÙb J¡∑ wC∫°Õb_S° <Ì©Ô°wu Fæ* $
<ªW Ju¡ ≈≤w F°ufiu ≈≤ ŸJ¡Ô Δ∫bF°≤°au Ju¡ ≈≤°t Ÿu ∫C•w <ªW tu* „°˜ Ÿu N<bTtw° J¡° I°fi
J¡≤ <bª°≤ N°æ≤ ÎJ¡°y®w° Ÿu Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w FCN° ∫°uyÙ ≈®<Ÿ] ı°y®w, _b›fi N°æ≤ ŸCTC<›w∫°u* tu*
NSb° ≈¥b°uÕ•w ˚¥<tJ¡° F°u w°u Ÿtu* Δ∫bF°≤ J¡≤w° F…N° N°æ≤ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw ≤Fw° F…N° ˚Ù I°fi J¡∑
»w° Ÿu wC∫Õ N°Ãt_b˚°b Ÿu h∫Cw fi F°uJ¡≤ ŸÌ° FÙ wC∫°Õb_S°b°fi J¡F° ı°w° Fæ $$25$$
≈®_wCw ŸCTC<›w J¡° FÙ NfiCb°Ì J¡≤Ju¡ ŸŸu ≈FÔu ≈¥b°uÕ•w _b›fi°b_S° J¡° <b_w°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ
<ªW J¡∑ Ã≈<W J¡Fwu Fæ* $
Ÿ°æ‡∫w° J¡°u ≈®°›w F…Î ≈®°d°u* Ÿu ∫C•w bF ıÙb ªuwfi ıf ˚°uy J¡≤°fiub°Ôu N‹¸ >Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu
<bTtw° J¡°u ≈®°›w <J¡∫u y∫u ≈®°d°u* π°≤° FÙ Ÿaª°<Ôw F°uw° Fæ, wf bF ıÙb ªuwfi wwg-wwg ˚°uy°u* Ju¡
NfiCJ¥¡Ô ≈¥bÕı∏t Ju¡ Ÿa_J¡°≤°u* Ju¡ ÌgfC] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ªWR¡≈ Ÿu <Ìw F°uw° Fæ $$26$$
ŸŸu _b›fiÌ„Õfi J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Ÿ Ÿt∫ ıæŸu ∫°uyÙ fÙı tu* ¿_Sw b¨s J¡°u N≈fiÙ ∫°æ<yJ¡ „<•w Ÿu N°yu F°ufiub°Ôu <b_w°≤ Ÿu
∫C•w Ìu©w° Fæ bæŸu FÙ ˚°b N°æ≤ N˚°bR¡≈ J®®¡<tJ¡ ˚®t°u* Ÿu N≈fiu ⁄Ì∫ tau ¿_Sw ıy≠ı°Ô J¡°u N≈fiu
˚Ùw≤ FÙ wC≤∏w Ìu©w° Fæ $$27$$ ŸC›w ıÙb ªuwfi ıf ≈®°d b°∫CN°u* Ÿu S°un° fF…w sCÆ@ F°uw° Fæ wf "tæ*
Fq≥' ÎuŸ° N≈fiu J¡°u NFaJ¡°≤∫C•w Ìu©w° Fæ; <J¡∏wC ıf NÃ∫∏w s°u˚ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ wf N°J¡°„ tu*
N≈fi° ytfi Ìu©w° Fæ $$28$$ ıæŸu k¥¡Ô N≈fiÙ ŸCy¿∏@ J¡° N≈fiu N∏Ì≤ FÙ NfiC˚b J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ
ıf-ıf fi°nÙ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw ÿÔu‹t° Ju¡ ıÔ Ÿu ›Ô°<bw F°uw° Fæ wf N≈fiu N∏Ì≤ FÙ ıÔN°<Ì Ju¡
˚®t J¡°u Ìu©w° Fæ $$29$$ ıf ∫F ıÙbªuwfi fi°nÙ Ju¡ N∏wyÕw <≈W Ÿu N°J®¡°∏w F°uw° Fæ, wf f°F≤ J¡∑
w≤F Ÿ‡≈¥dÕ y®Ù‹t N°<Ì Ju¡ ˚®t J¡° N≈fiu N∏Ì≤ FÙ NfiC˚b J¡≤w° Fæ $$30$$ fi°nÙ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw
”<@≤ Ÿu N°›Ô°<bw F°uJ¡≤ yu” N°<Ì @°wCN°u* Ÿu Δ∫°›w ≈®Ìu„°u* J¡°u N°æ≤ Ô°Ô f°ÌÔ°u* Ÿu ˚≤u F…Î Ÿ∏º∫°
N°<Ì J¡°Ô°u* J¡°u f°F≤ Ju¡ ŸÂ„ N≈fiu N∏Ì≤ FÙ Ìu©w° Fæ, NfiC˚bR¡≈ F°ufiu Ÿu ∏FÙ* tu* <fitÀfi F°u ı°w°
Fæ $$31$$ bF ıÙbªuwfi <ıŸ-<ıŸ b°Ÿfi° J¡° Ÿubfi J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ <ıŸ b°Ÿfi° Ÿu b°<Ÿw
N∏w#J¡≤db°Ô° F°uw° Fæ, <fiB°b_S° tu* ŸÙ b°Ÿfi° J¡°u ≈®°db°∫C Ÿu sCÆ@ F°uJ¡≤ fiu` N°<Ì <~B°u* Ÿu
f°F≤ Ju¡ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ w≤F N≈fiu N∏Ì≤ Ìu©w° Fæ $$32$$ ≈®°db°∫C Ÿu ˚Ùw≤ FÙ sCÆ@ F…N°, NwÎb
o¿∏B∫¿h~>B°u* ≈≤ N≈fiu N°J®¡td°u* Ÿu ≤<Fw ıÙb N≈fiÙ Ÿa<bwg Ÿu N°∏w≤ ≈Ì°S°u˘ J¡° wC≤∏w NfiC˚b
J¡≤w° Fæ, bFÙ _b›fi J¡F° ı°w° Fæ $$33$$ ıf b°∫C Ÿu sCÆ@ F…N° ıÙb o¿∏B∫ ¿~>B°u* J¡° N°J®¡td
J¡≤fiub°Ô° F°uJ¡≤ f°F≤ „ÆÌ N°<Ì J¡°u Ìu©w° Fæ, wf bF Ì„Õfi ı°y®w J¡FÔ°w° Fæ $$34$$
ı°y®Ì°<Ì ˚uÌ°u* Ÿu <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F…Î ıyw tu* ŸÃ∫w° fC<] FÙ N°Ÿ<•w J¡° J¡°≤d F°ufiu Ÿu
ŸyÕ - 20] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 733
NfiSÕ Fæ; oŸ<ÔÎ ŸÙ J¡° Ã∫°y J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ I°fi J¡°u ≈®°›w F…Î Nw# ≈®<Sw tF°fC<]b°Ôu N°≈J¡°u ˚Ù oŸ NŸÃ∫
ıyw tu* ŸÃ∫ Â<‹¸> fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ, •∫°au<J¡ bF ŸÃ∫ Â<‹¸> N°º∫°¿ÃtJ¡ <fi<tW°u* Ÿu t≤d Ju¡ FuwC˚¥w
Ì°uT°u* J¡∑ ıfifiÙ Fæ $$35$$
∏fiÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fÙŸb°≥ ŸyÕ
ŸaŸ°≤ ŸÃ∫ N°Ãt° J¡° NbÔ‡ffi fi J¡≤fiub°ÔÙ <ªW J¡∑ ˚®°¿∏w Fæ,
ŸÃ∫ N°Ãt° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu ≈≤ w°u <ªW N°æ≤ ŸaŸ°≤ N°Ãt° FÙ Fæ, ∫F bdÕfi $
≈¥bÕb<dÕw ı°y®Ì°<Ì_bR¡≈ J¡Sfi J¡° ≈®°J¨¡w tu* Ÿ‡f∏@ <Ì©Ô°wu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, tæ*fiu N°≈Ÿu ∫F ı°y®Ì°<Ì _bR¡≈ J¡° bdÕfi tfi Ju¡
∫S°SÕ I°fi Ju¡ <ÔÎ <J¡∫° Fæ, oŸJ¡° N°æ≤ J¡°uoÕ ÌqŸ≤° ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $$1$$
oŸ bdÕfi Ÿu tfi J¡° Jæ¡Ÿ° _b˚°b I°w F…N°, ∫<Ì ∫F J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u »R¡≈ Ÿu ˚°<bw
≈Ì°SÕ Ju¡ N°J¡°≤ J¡°u @°≤d J¡≤fi° FÙ tfi J¡° _b˚°b Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N<Àfi Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu Ô°uFu J¡° y°uÔ° N°y ffi ı°w° Fæ, bæŸu F٠» <fiÿª∫b°Ô° <ªW <ıŸ
b_wC J¡∑ f°≤-f°≤ ˚°bfi° J¡≤w° Fæ ŸÙ Ju¡ N°J¡°≤ J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$2$$
oŸŸu Ÿwg N°æ≤ NŸwgR¡≈ Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ ≈®wÙ<w Ju¡ <bT∫ Ÿ˚Ù ≈Ì°SÕ ÎJ¡t°` tfi Ÿu J¡¿v≈w
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿwg N°æ≤ NŸwg Ÿu <bÔsd (N<fibÕªfiÙ∫) Fæ, ∫F <Ÿ] F…N°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚°b, N˚°b, ≈°Ì°fi, Ã∫°y N°<Ì ≈®wÙ<w∫°≥ ªuwfi tu* J¡¿v≈w Fæ* $ fi w°u ŸÃ∫ Fæ* N°æ≤ fi NŸÃ∫
Fæ* $ tfi J¡∑ ª≈Ôw° FÙ ofiJ¡∑ ıfifiÙ Fæ $$3$$
Δ∫<‹¸>R¡>≈ Ÿu tfi ˚®°¿∏wıfiJ¡ Fæ N°æ≤ Ÿt<‹¸>R¡≈ Ÿu ˚®°<∏w Ju¡ <bT∫ ıyw J¡° ≈°Ì°fi Fæ, ÎuŸ°
˚uÌ J¡Fwu Fæ* $
tfi ˚®°¿∏w J¡° w°u J¡w°Õ Fæ N°æ≤ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° J¡°≤d Fæ $ Ÿt<‹¸>Δ∫<‹¸>R¡≈ Ÿu t<Ôfi tfi FÙ
oŸ ıyw J¡° <b_w°≤ J¡≤w° Fæ $$4$$
∫<Ì J¡w°Õ-Na„ „C˚ t°yÕ tu* Ôy°∫° ı°∫, w°u ≈°Ì°fi°a„ tu* ¿_Sw N<dt° N°<Ì <b˚¥<w∫°≥ N°æ≤
w[bI°fi ˚Ù b„ tu* F°u ı°wu Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tfi FÙ ≈C”T Fæ, ŸJ¡°u „C˚t°yÕ tu* Ôy°J¡≤ ÎJ¡t°` ŸJ¡∑ ı∫ Ÿu Nbÿ∫ ≈®°›w F°ufiub°ÔÙ ıyw
tu* ¿_Sw Ÿf <b˚¥<w∫°≥ ≈®°›w F°uwÙ Fæ* $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ÌuF FÙ ≈C”T F°u, tfi ≈C”T fi F°u, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì „≤Ù≤ ≈C”T F°uw°, w°u tF°t<w „CJ®¡°ª°∫Õ <b<b@ N°J¡°≤b°Ôu N∏∫°∏∫ ŸæJ¡n°u* ı∏t R¡≈
˚®t°u* J¡°u Jæ¡Ÿu ≈®°›w F°uwu ? $$6$$
oŸ<ÔÎ „≤Ù≤ ≈C”T fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, |nu, ÌÙb°≤ N°<Ì Ju¡ wCv∫ bF ªuÃ∫ FÙ Fæ; ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ <ªW FÙ ≈C”T Fæ, „≤Ù≤ w°u <bT∫ Fæ $ <ªW <ıŸJ¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° Fæ, ŸJ¡°u <fiÿª∫ FÙ
734 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈®°›w F°uw° Fæ $$7$$
tfi Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈®°<›w tu* ŸtSÕ F°u, ŸŸu tu≤° •∫° J¡°t ? ÎuŸÙ ∫<Ì „aJ¡° F°u, w°u Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* >$
ı°u b_wC NwCh~> Fæ, N°∫°Ÿ ≤<Fw Fæ, ≈°<@„¥∏∫ Fæ N°æ≤ ˚®tFÙfi Fæ, ≈®∫Ãfi Ju¡ Ÿ°S N°≈ ŸJ¡°
NfiCŸ∏@°fi J¡∑<ı∫u $ ŸŸu N°≈ wÃ_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u*yu $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ t°us Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤fiu
≈≤ N°≈J¡°u t°us J¡∑ ≈®°<›w F°uyÙ $$8$$
≈FÔu J¡Fu y∫u NSÕ J¡° FÙ Ÿasu≈ J¡≤ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
tfi Ju¡ o¿h~>w _S°fi ∫° <bT∫ J¡°u „≤Ù≤ ≈®°›w F°uw° Fæ $ „≤Ù≤ Ÿu <J¡∫u y∫u _S°fi ∫° <bT∫ J¡°u tfi
<fi∫tw# ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ Fu ŸC˚y, tfi J¡∑ o<h~>w <Ÿ<] F°ufiu ≈≤ ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì Ju¡
<fi∫tfi tu* ŸtSÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈J¡° ˚Ù tfi ≈≤t°SÕ˚¥w N°Ãtw[b J¡°u ≈®°›w F°u, N∏∫ NŸÃ∫ πæw
˚®t°u* J¡° Ã∫°y J¡≤u $$9$$
fÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

o•J¡∑Ÿb°≥ ŸyÕ
<b„C] ≈C”T tu* J¡v≈J¡ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu tfi J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* F°uwÙ N°æ≤
N<b„C] tu* tfi J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu Ÿu NfiuJ¡ tw-tw°∏w≤°u* J¡∑ J¡v≈fi°Î≥ F°uwÙ Fæ*, ∫F J¡Sfi $
ı°u b_wC wCh~> fiFÙ* Fæ, N°∫°Ÿ≤<Fw Fæ, ≈°<@„¥∏∫ Fæ N°æ≤ ˚®t≤<Fw Fæ ŸJ¡° ∫Ãfi Ÿu NfiCŸ∏@°fi
J¡≤°u, ÎuŸ° yC”ıÙ Ju¡ J¡Ffiu ≈≤ N≈fiu fC<] J¡°æ„Ô Ÿu ŸJ¡° NfiCŸ∏@°fi J¡≤ Ÿtu* tfi J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑
∫°uÀ∫w° J¡°u fi Ìu© ≤Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥b°uÕ•w tfi J¡∑ J¡v≈fi° tu* <bÿb°Ÿ fi ≤©wu F…Î N@Õ<bJ¡<Ÿw
fC<] F°uJ¡≤ ≈¥~>fiu Ju¡ <ÔÎ yCR¡ıÙ J¡°u N≈fiÙ N°u≤ N°J¨¡‹¸> J¡≤ Ÿa„∫ <Ì©Ô°wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, Fu Ÿ‡≈¥dÕ @t°u˘ Ju¡ ttÕI, Ÿ°y≤ tu* ªaªÔ J¡vÔ°uÔ J¡∑ w≤F tu≤u
⁄Ì∫ tu* ı°u ∫F fn° ˚°≤Ù Ÿa„∫ |¥t ≤F° Fæ, Ÿu N°≈ J¨¡≈°J¡≤ Ìq≤ J¡∑<ı∫u $ Ìu„J¨¡w ≈¿≤h~>uÌ fi F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d ŸbÕ` Δ∫°›w, J¡°ÔJ¨¡w ≈¿≤h~>uÌ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <fiÃ∫ N°æ≤ b_wCJ¨¡w ≈¿≤h~>uÌ fi F°ufiu Ju¡
J¡°≤d <fiÌ°uÕT ≈≤t°Ãt° tau tfi fi°t J¡∑ <bT∫°J¡°≤ J¡ÔC<Tw ∫F Ÿa<bwg J¡°æfi Fæ N°æ≤ J¡F°≥ Ÿu N°oÕ Fæ ?
∫<Ì J¡<F∫u, Nfi°<Ì N<bΩ°b„ ∫F ≈¿_Sw F…oÕ Fæ, w°u ŸJ¡∑ ˚Ù Ÿa˚°bfi° fiFÙ* Fæ, •∫°au<J¡ <ıŸŸu
<˚∏fi ÌqŸ≤Ù b_wC fi w°u Fæ, fi SÙ N°æ≤ fi F°uyÙ, Ÿtu* <J¡ŸÙ ÌqŸ≤u <fi<tW Ÿu ∫° _bw# NSb° ÌqŸ≤u
≈®J¡°≤ Ÿu J¡ÔaJ¡ Jæ¡Ÿu ≈®°›w F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$1-3$$
oŸ w≤F ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ ≈¥~>fiu ≈≤ ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ w[b≈Ì°SÕ Ju¡ ≈¿≤ª∫ Ÿu ªtÃJ¡°≤∫C•w
ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ fC<] J¡∑ ≈FÔu ≈®„aŸ° J¡≤wu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, b°F N°≈fiu fF…w Nh~>° ≈®ÿfi <J¡∫° $ fi∏Ìfibfi J¡∑
taı≤Ù Ju¡ Ÿt°fi tJ¡≤∏Ì<fi_∫∏ÌR¡≈Ù NfiC˚b ªtÃJ¡°≤b°ÔÙ N°≈J¡∑ fC<] t°us˚°<yfiÙ F°u yoÕ Fæ $$4$$
N°≈J¡∑ fC<] ≈¥b°Õ≈≤ <bª°≤ tu* wÃ≈≤ Fæ, oŸ¿ÔÎ „aJ¡≤ N°<Ì Ìubw°N°u* fiu ı°u ≈Ì ≈®°›w <J¡∫° Fæ, Ÿ
«≥¡ªu ≈Ì J¡°u N°≈ ≈®°›w F°u*yu $$5$$
ŸyÕ - 21] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 735
„C] <ªÌ°Ãt° tu* N<bΩ° J¡° J¡ÔaJ¡ ∫C•w fiFÙ* Fæ, ∫F ≈®ÿfi ı°u ≈C”T „C]°Ãt° J¡° NfiC˚b J¡≤
ªCJ¡° Fæ, Ÿu „°u˚° Ìuw° Fæ; Ôu<J¡fi ŸJu¡ ≈®<w w°u Ft tfi J¡° <fiR¡≈d J¡≤ fiFÙ* ≤Fu Fæ*, <ıŸŸu <J¡ Ÿu
≈¥~>fiu J¡° NbŸ≤ <tÔu, <J¡∏wC <ıŸfiu „C] N°Ãt° J¡° NfiC˚b fiFÙ* <J¡∫° Fæ, I°w° J¡°u FÙ N°Ãt°
ŸtHw° Fæ, Ÿu N≈fiu NfiC˚b Ÿu <b”] N°Ãt° J¡∑ „C<] Jæ¡Ÿu Fæ ? ∫FÙ „aJ¡° J¡≤fiÙ ª°<FÎ, NfiC˚b
Ÿu <b”] „C<] _bÙJ¡°≤ J¡≤ „C] tu* t°<Ô∏∫ Jæ¡Ÿu Fæ ? oŸ w≤F Ju¡ ≈®ÿfi J¡° NI Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ Ÿt∫ tu*
<bI Ju¡ Ÿt°fi NbŸ≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ZÙb¿Ÿ‹™>>ıÙ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ Ÿt∫ N°≈Ju¡ oŸ ≈®ÿfi J¡° NbŸ≤ FÙ fiFÙ* Fæ $ <fib°Õd ≈®J¡≤d tu* ıf<J¡
N°ÃtÌ„Õfi Ÿt°<@ J¡∑ ≈®<w‹™>° ≈®°›w F°u ı°∫uyÙ, NfiC˚b tu* N°R¡» oŸÙ NSÕ J¡°u tæ* N≈fiu NfiC˚b Ju¡
Ÿab°Ì Ju¡ <ÔÎ J¡Fq≥y°, bF°≥ ≈≤ N°≈Ju¡ oŸ ≈®ÿfi J¡° Ÿt°@°fi <Ì∫° ı°∫uy° $ <Ÿ]°∏w Ju¡ Ÿt∫ N°≈J¡°u
∫F ≈®ÿfi tCHŸu ≈¥~>fi° ª°<FÎ $ tCHŸu Ÿt°<Fw oŸ ≈®ÿfi Ÿu <Ÿ]°∏w N°≈J¡°u F_w°tÔJ¡bwg F°u
ı°∫uy° $$6,7$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu bT°Õ M¡wC tu* t∫¥≤ J¡∑ b°dÙ ŸC„°u<˚w F°uwÙ Fæ, „≤w J¡°Ô tu*
FaŸ J¡∑ b°dÙ ˚ÔÙ ÔywÙ Fæ, t∫C≤ J¡∑ b°dÙ ˚ÔÙ fiFÙ* ÔywÙ, bæŸu FÙ <Ÿ]°∏w J¡°Ô tu* FÙ N°≈J¡° ∫F
bªfi ŸC„°u<˚w F°uy° $$8$$
oŸ Ÿt∫ ∫F N°≈J¡° ≈®ÿfi bT°Õ M¡wC tu* N°J¡°„ J¡∑ _b°˚°<bJ¡ fiÙ<Ôt° Ju¡ bdÕfi Ju¡ wCv∫ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
bT°Õ M wC Ju¡ fÙw ı°fiu ≈≤ N°J¡°„ J¡∑ _b°˚°<bJ¡ fiÙ¿Ôt° ŸC„°u<˚w F°uwÙ Fæ; <J¡∏wC bT°Õ M¡wC tua
w°u Ÿ ≈≤ fnu fnu <b„°ÔJ¡°∫ f°ÌÔ°u* J¡∑ |¸>° ~>°oÕ ≤FwÙ Fæ $$9$$
oŸ ≈®J¡°≤ ZÙ ≤°tª∏BıÙ Ju¡ ≈®ÿfi J¡° Ÿt°@°fi J¡≤ ≈®_wCw <bT∫ Ju¡ Zbd tu* ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u
≈®b¨W J¡≤wu Fæ* $
Fu ŸC∏Ì≤ b®wb°Ôu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ≈®J¨¡w tu* oŸ Wt tfi°u<fidÕ∫ J¡° tæ*fiu N°≤‡˚ <J¡∫° Fæ, <ıŸJu¡
J¡°≤d Ô°uy°u* J¡° ı∏t F°uw° Fæ, Ÿ tfi J¡°u N°≈ ŸC<fi∫u $$10$$ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu ªæw∏∫ tu* t<Ôfiw°
NI°<fi∫°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu <Ÿ] Fæ $ Ÿ t°<Ô∏∫ Ÿu ≈<Fw bF ªæw∏∫ ≈®J¨¡<wR¡≈ F°uw° Fæ, tfifi
@tÕ∫C•w F°uJ¡≤ tfi F°uw° Fæ, ŸCfiw° F…N° J¡°fi N°æ≤ Ìu©w° F…N° fiu` F°uw° Fæ, •∫°u<J¡ "≈ÿ∫aÿªsC#
Z¨^bfig Z°u`a t∏b°fi°u tfi#' oÃ∫°<Ì ZC<w Fæ $ wS° J¡tuÕ¿∏B∫°≥ J¡°u ≈®°›w F…N° ∫F ªu‹¸>° Ÿu @t°Õ@tÕR¡≈
J¡tÕ ˚Ù _b∫aa FÙ F°uw° Fæ, ÎuŸ° tCtCsC Ô°uy°u* fiu ZC<w N°<Ì ≈®t°d°u* Ÿu <fidÕ∫ J¡≤ ≤•©° Fæ $$11$$
fF…w Ÿu b°ÌÙ N≈fiu-N≈fiu N<˚tw fi°t-R¡≈ N°æ≤ N°J¡°≤ Ÿu ŸÙ J¡∑ N∏∫-N∏∫R¡≈ Ÿu J¡v≈fi°
J¡≤wu Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
b•w°N°u* tu* Zuu‹™> b°<Ì∫°u* J¡∑ ˚°≥<w-˚°≥<w J¡∑ „°˜Â<‹¸>∫°u* Ÿu bFÙ fiJu¡ N<˚tw N°J¨¡<w J¡°u
Ì„Õfi ˚uÌ Ÿu ≈®°›w F…N° Fæ, oŸu N°≈ ŸC<fi∫u $$12$$
∫<Ì ÎJ¡ FÙ t¥Ô Fæ, w°u b°<Ì∫°u* Ju¡ <Ÿ]°∏w˚uÌ Jæ¡Ÿu F…Îu ? oŸ „aJ¡° Ju¡ Ÿt°@°fi Ju¡ fF°fiu "bFÙ
J¡tÕ Fæ, ÎuŸ° tCtCsCN°u* fiu <fidÕ∫ <J¡∫° Fæ' ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F° S°, ŸÙJ¡∑ Δ∫°¶∫° J¡≤wu Fæ* $
tfifi Ÿu ªaªÔ F…N° tfi <ıŸ <ıŸ ˚°bfi° Ÿu Ã≈∏fi F…Î ˚°b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ıæŸu ŸCy∏@,
Ì…yÕ∏@, ÃJ¡¸> y∏@b°Ôu k¥¡Ô°u* Ju¡ ˚Ùw≤ ¿_Sw b°∫C ŸCy∏@, Ì…yÕ∏@ N°æ≤ ÃJ¡¸> y∏@ J¡°u ≈®°›w F°u ı°w°
736 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Fæ bæŸu FÙ •w tfi ˚Ù wÃ_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fææ $$13$$ oŸ<ÔÎ N≈fiÙ-N≈fiÙ b°Ÿfi° Ÿu J¡¿v≈w
J¡° FÙ ∫C¿•w Ÿu <fidÕ∫ J¡≤ ŸÙ J¡° ≈Cfi# ≈Cfi# <bJ¡v≈ J¡≤wu F…Î, N≈fiu π°≤° J¡¿v≈w ≈Ì°SÕ Ÿu
_bÙ∫w°R¡≈Ù ≤ay Ÿu N≈fiu NFaJ¡°≤ J¡°u ≤aywu F…Î ∫°fiÙ ŸJu¡ N°J¡°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤wu F…Î ŸJu¡ <fiÿª∫>
J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ bF tfi ŸÙtu* ≈Cfi# ≈Cfi# N°_b°ÌfiR¡≈ ªtÃJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ „≤Ù≤ tu* ı柰 tfi
F°uw° Fæ ŸJu¡ f°Ì fC<] N°æ≤ o¿∏B∫°u* tu* ˚Ù b柰 FÙ F°u ı°w° Fæ $$14,15$$ ıæŸu ŸCy<∏@w ≈Ì°SÕ Ju¡
˚Ùw≤ <_Sw b°∫C ŸCy<∏@w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ tfi <ıŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°b Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ, ŸJu¡
f°Ì ŸJ¡° b„bwÙÕ „≤Ù≤ ˚Ù w∏t∫ F°u ı°w° Fæ $$16$$ I°fiu¿∏B∫°u* Ju¡ N°<b˚Õ¥w F°uJ¡≤ N≈fiu-N≈fiu
¿bT∫ tu* ≈®b¨W F°ufiu ≈≤ fiŸu J¡tuÕ¿∏B∫Ÿt¥F _bw# FÙ ÎuŸu _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, ıæŸu <J¡ @¥<Ô<t¿Zw b°∫C
tu* ≈¨ØbÙ (wÌ∏wyÕ @¥<ÔR¡≈ ≈¨<SbÙ) N≈fiu-N°≈ N°<b˚¥Õw F°uwÙ Fæ $$17$$ sCÆ@ F…Î J¡tuÕ¿∏B∫ Ju¡
N≈fiÙ <J®¡∫°„<•w J¡°u ≈®J¡¸> J¡≤fiu ≈≤ b°∫C tu* @¥<Ô Ÿt¥F J¡∑ w≤F ≈®ªC≤ J¡tÕ J¡∑ <fi‹≈<W F°uwÙ Fæ $$18$$
tfi J¡∑ J¡tÕR¡≈w° ≈®°<›w J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu F…Î J¡tÕ N°æ≤ tfi J¡∑ ≈≤_≈≤ fÙıR¡≈w° N°æ≤
N<˚∏fiŸW° J¡°u J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈®J¡°≤ tfi Ÿu J¡tÕ J¡∑ Ã≈<W F…oÕ Fæ $ tfi J¡° ˚Ù J¡tÕ FÙ fÙı J¡F° y∫° Fæ $ ofi Ì°ufi°u* J¡∑ ŸW°
k¥¡Ô N°æ≤ ŸCy∏@ J¡∑ ŸW° Ju¡ Ÿt°fi N<˚∏fi FÙ Fæ $$19$$
oŸ ≈®J¡°≤ b°Ÿfi°, J¡tÕ N°æ≤ ŸJu¡ k¡ÔR¡≈ NfiC˚b°u* J¡∑ ˚Ù Ÿt°fi R¡≈ F°ufiu Ÿu ÎJ¡ FÙ ŸW° Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
»°U∫°Ÿ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tfi ıæŸu ˚°b J¡° y®Fd J¡≤w° Fæ* bæŸu FÙ _≈∏Ìfi°t J¡∑, J¡tÕfi°t J¡∑
„°©°N°u* J¡°u ≈æÌ° J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ <J®¡∫°R¡≈ ŸJu¡ k¡Ô J¡°u fnu N°Ì≤ Ÿu Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ, wÌfi∏w≤
ŸÙ Ju¡ _b°Ì J¡° NfiC˚b J¡≤ „Ù|® f∏@fi tu* ≈nw° Fæ $$20,21$$ tfi <ıŸ <ıŸ ˚°b J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ, ŸÙ ŸÙ J¡°u b_wCR¡≈ Ÿu ≈®°›w F°uw° Fæ, bFÙ Zu∫ Fæ, ŸŸu N<w¿≤•w Zu∫ fiFÙ* Fæ, ÎuŸu <fiÿª∫ J¡°u
≈®°›w F°u ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ oŸÙ<ÔÎ <fi#Ÿ°≤ N≈fiu-N≈fiu N<˚tw b_wC tu* ≈®°<d∫°u* N°æ≤ b°<Ì∫°u*
J¡° ≈s≈°w Ìu©° ı°w° Fæ $$22$$ N≈fiÙ FÙ ≈®wÙ<w Ÿu NÃ∫∏w NfiC<b] F…Î tfi @tÕ, NSÕ, J¡°t N°æ≤
t°us Ju¡ <ÔÎuu ŸÌ° FÙ ≈®∫Ãfi J¡≤wu Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ N≈fiu <fiÿª∫°fiCŸ°≤ <ıŸJ¡° tfi <ıŸ ≈®J¡°≤ Ju¡
<fidÕ∫ Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ, bF ŸÙ Ju¡ NfiCŸ°≤ @tÕ, NSÕ, J¡°t N°æ≤ t°us Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤w° Fæ $$23$$
fi b°<Ì∫°u* tu* J¡<≈ÔıÙ Ju¡ NfiC∫°<∫∫°u* J¡° tfi <bbuJ¡∑ F°ufiu Ÿu NŸay, <ª∏t°` Ãba≈Ì°SÕ<bT∫J¡
N≈fiÙ ≈®<w≈<W Ÿu <fitÕÔ FÙ Fæ $ wwg≈Ì°SÕ Ju¡ <bT∫ tu* bu ZC<w J¡° NbÔ‡ffi fiFÙ* J¡≤wu, oŸ<ÔÎ t°uF
b„ N≈fiÙ fC<] Ÿu FÙ ŸC©Ì…#© t°uFR¡≈ ın ıyw J¡° ŸC©Ì…#© t°uFR¡≈ ın <`yCd°ÃtJ¡ ≈®@°fi FÙ
≈°Ì°fi F°u ŸJ¡w° Fæ, ÎuŸ° _bÙJ¡°≤ J¡≤ ≈Cfi# ≈Cfi# ŸÙ Ju¡ N°_b°Ìfi Ÿu bFÙ ÎJ¡t°` w[b Fæ, ÎuŸ°
<fidÕ∫ J¡≤ ∏F°u*fiu ÎuŸÙ FÙ „°˜Â¿‹¸>∫°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ Fæ $$24$$ Ftfiu ı°u ≈°∫ J¡F° Fæ, ŸJu¡ <ffi°
<J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù t°us J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫ Ÿu ∫C•w <ªWb°Ôu Ô°uy N≈fiu
J¡¿v≈w <fi∫t R¡≈Ù ˚®t°u* Ÿu ˚®t tu* ¿_Sw N°æ≤ N∏∫ ≈°∫R¡≈Ù tw°u* Ÿu <btC© F°uJ¡≤ y®∏S ≤ªfi° N°<Ì
π°≤° N≈fiÙ Â<‹¸> J¡°u N°æ≤°ua J¡∑ fC<]∫°u* tu* ŸaJ®¡°∏w J¡≤wu Fæ* $$25$$
ÎuŸu FÙ buÌ°∏wb°ÌÙ ˚Ù Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 21] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 737
ZC<wR¡≈ ≈®t°d Ÿu Nº∫°≤°u≈ N°æ≤ N≈b°Ì π°≤° ∫F ıyw f®Ê FÙ Fæ, f®Ê Ÿu N<w¿≤•w NdCt°`
˚Ù JC¡~> fiFÙ* Fæ, ∫°u* f]t¥Ô F…oÕ fC<] Ÿu <fidÕ∫ J¡≤Ju¡ Ÿb°ÕfiSÕ<fib¨<W N°æ≤ b°_w<bJ¡ <fi≤<w„∫°fi∏Ì
N≈¿≤¿h~>∏fi f®Ê°Ãt˚°b Ju¡ N°<b˚°Õb R¡≈ Ÿu N≈fiu _S°fi tu* FÙ ≈®°›w F…oÕ, fi <J¡ N<ªÕ≤°<Ì t°yÕ Ÿu
Ìq≤ytfi π°≤° ≈®°›w F…oÕ tC<•w Fæ, ∫°u* buÌ°¿∏w∫°u* fiu tC<•w J¡° Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸>w° Ÿu ŸtSÕfi <J¡∫° Fæ $$26$$
Ft°≤u ≈°∫ Ju¡ <ffi° <J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù tC<•w ≈®°›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫ Ÿu ∫C•w
<ªWb°Ôu bu N≈fiu π°≤° J¡¿v≈w <fi∫t°u* Ÿu N≈fiÙ J¡v≈fi° J¡° Δ∫°¶∫°fi J¡≤wu Fæ* $ <fi∫t ˚®t oŸŸu
∫F Ÿ¥<ªw <J¡∫° <J¡ buÌ°¿∏w∫°u* J¡° ÎJ¡t°` ≈°∫ w[b FÙ b°_w<bJ¡ Fæ, ≈°∫ N°<Ì J¡∑ ≈®<J®¡∫°Î≥
w°u ≈°<d<fiıÙ J¡∑ w≤F J¡¿v≈w FÙ Fæ $$27$$ <bI°fib°<Ì∫°u* fiu N≈fiÙ NÃ∫∏w ˚®t Ju¡ ≈®b°F Ÿu ≈¥dÕ
fC<] Ÿu Ÿ°ab<wÕJ¡ ≈Bb Ju¡ ≈„t N°æ≤ o¿∏B∫ π°≤°u* Ju¡ Ÿab≤d Ÿu ∫C•w tC<•w Fæ, ∫°u* <fidÕ∫ J¡≤Ju¡
tC<•w J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$28$$ Fttu* ≈¿≤J¡¿v≈w ≈°∫ Ju¡ <ffi° <J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù tC<•w J¡∑
≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫ Ÿu ∫C•w bu N≈fiu FÙ π°≤° J¡¿v≈w <fi∫t ˚®t°u* Ÿu ∫°fiÙ
w›w<„Ô°≤°uFd N°<Ì Ÿ°@fi <fi∫t˚®t°u* Ÿu N≈fiÙ Â<‹¸> J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤wu Fæ* $$29$$ N°FÕw
(N¿≤Faw) N°<Ì N∏∫°∏∫ Ô°uy°u* fiu ˚Ù N≈fiÙ N<˚tw oh~>° Ÿu (c) ıÙb, NıÙb, N°Ÿ®b, Ÿab≤,
<fiıÕ≤, f∏@, t°usN°¿Ì ≈Ì°S°u˘ J¡∑ J¡v≈fi° π°≤° _∫°Ì¿_w, _∫°∏fi°¿_w, _∫°Ì¿_w ª fi°¿_w ª,
_∫°Ìb•wΔ∫#, _∫°Ì¿_w ª°b•wΔ∫ÿª, _∫°∏fi°¿_w ª°b•wΔ∫ÿª, _∫°Ì¿_w fi°¿_w ª°b•wΔ∫ÿª
oÃ∫°<Ì Ÿ›w˚ayÙ ∏∫°∫ J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ÿu N°æ≤ fiayu ≤Ffi°, <˚s° J¡≤fi° N°<Ì <b<ª` N°ª°≤°u* Ÿu <b<ª`
„°˜ Â<‹¸>∫°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$30$$ <ffi° <J¡ŸÙ <fi<tW Ju¡ ™>u F…Î <fitÕÔ ıÔ Ju¡ fCÌgfCÌ°u*
Ju¡ Ÿt¥F°u* J¡∑ w≤F <Ìw F…Î N≈fiu <fiÿª∫°u* Ÿu FÙ ∫u fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ ≤Ù<w∫°≥ ≈®°æ»w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ
Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ Ÿf <b<ª` <b<ª` J¡v≈fi°N°u* J¡∑ ın ≈®t°d ∫° ≈®tu∫ fiFÙ* Fæ*; <J¡∏wC <ª≤J¡°Ô Ju¡
NU∫°Ÿ Ÿu » F…oÕ tfi J¡∑ J¡v≈fi° FÙ ofiJ¡∑ ın Fæ $$31$$ Fu tF°f°F°u, ofi Ÿ˚Ù ≤Ù<w∫°u* J¡° ÎJ¡
t°` tfi FÙ N°y°≤ Fæ, ıæŸu <J¡ t<d∫°u* J¡° Ÿ°y≤ N°y°≤ Fæ $$32$$ fiÙt N°æ≤ oÕ© ∫u Ì°ufi°u* J¡n…bu ∫°
tÙ™>u fiFÙ* Fæ* $ ª∏Bt° N°æ≤ N<Àfi „Ùw N°æ≤ ytÕ fiFÙ* Fæ* $ <ıŸJ¡° ı柰 NU∫°Ÿ F…N°, b柰 FÙ NfiC˚¥w
F°uw° Fæ NwÎb ª∏Bt^±>Ô N°æ≤ Ÿ¥∫Õ, N<Àfi N°<Ì Ju¡ t^±>Ô°u* tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu Ìubw°N°u* J¡°u „Ùw
(c) ıæfi°u* Ju¡ tw tu* ıÙb Ÿu ÔuJ¡≤ t°us≈∫Õ∏w Ÿ°w ≈Ì°SÕ Fæ* $ fitu* ıÙb ªuwfi „≤Ù≤ ≈¿≤t°d
Fæ $ ≈ÃS≤ N°<Ì NıÙb Fæ*, o¿∏B∫byÕ N°Ÿ®®b J¡FÔ°w° Fæ, J¡°uoÕ Ô°uy <bbuJ¡ J¡°u Ÿab≤ J¡Fwu Fæ* N°æ≤
J¡°uoÕ ∫t, <fi∫t°<Ì J¡°u Ÿab≤ J¡Fwu Fæ* $ Ju¡„ÔCaªfi N°<Ì w≈_∫° <fiıÕ≤ J¡FÔ°wÙ Fæ $ f°≤-f°≤
ı∏t-t≤d f∏@fi Fæ $ f∏@fi Ju¡ h~>uÌ Ÿu NÔ°uJ¡°J¡°„ tu* ŸÌ° «¡ºbÕytfi t°us Fæ $ ofi Ÿ°w
≈Ì°S°u˘ J¡° Ÿ°@J¡ Ÿ›w˚ayÙ ∏∫°∫ Fæ $ Ÿπ°ÌÙ, NŸπ°ÌÙ, ŸÌŸπ°ÌÙ, N<fibÕªfiÙ∫b°ÌÙ, oŸ ≈®J¡°≤
ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ b°ÌÙ Fæ* $ N<fibÕªfiÙ∫b°Ì tu* ˚Ù Ÿwg N°<Ì Ju¡ ˚uÌ Ÿu <k¡≤ wÙfi ≈®J¡°≤ Ju¡ b°ÌÙ F°uwu Fæ*,
∫°u* JC¡Ô <tÔ°J¡≤ Ÿ°w ≈®J¡°≤ Ju¡ b°ÌÙ Fæ* Ÿπ°ÌÙ ∫<Ì N°FÕw Ÿu ≈¥~>u, wC‡F°≤u tw tua t°us N°<Ì Fæ ?
w°u bF J¡Fwu Fæ _∫°Ì¿_w, "_∫°wg' <w*>w ≈®<wR¡≈J¡ Nv≈°SÕJ¡ ∫° J¡Sa<ªÌSÕJ¡ NΔ∫∫ Fæ NŸwgb°ÌÙ
N°<Ì Ju¡ ≈®<w ≈¥~>fiu ≈≤ J®¡t„# "_∫°∏fi°¿_w' N°<Ì W≤ F°uwu Fæ* $ oŸŸu ≈¥~>fiub°Ôu ªC≈ F°u ı°∫u*yu,
∫F N°FÕw°u* J¡° tfi°u≤S Fæ $
738 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N°æ≤ ‹d N°<Ì J¡∑ ≈Ùn° fiFÙ* F°uwÙ $$33$$
∫<Ì oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ wCh~> k¡Ô tu* ˚٠» NU∫°Ÿ J¡∑ N≈us° Fæ, w°u Nfi°<Ì Ÿ°aŸ°<≤J¡ <b≈≤Ùw
˚°bfi° Ÿu <w≤_J¨¡w, NJ¨¡<`t N°fi∏Ì_bR¡≈ t°us Ju¡ k¡Ô tu* » NU∫°Ÿ J¡∑ N≈us° Fæ, oŸtu* J¡Ffi°
FÙ •∫° Fæ ? oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ı°u NJ¨¡<`t N°fi∏Ì Fæ, ŸJu¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi„ÙÔ F…Î tfiC‹∫°u* J¡°uu N≈fi° tfi NJ¨¡<`t N°fi∏Ìt∫w°
J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ìufi° ª°<F∫u, <ıŸŸu <J¡ bF ≈®°›w F°u ı°∫ $$34$$
tC<•w Ju¡ <ÔÎ <J¡Ÿ b_wC J¡° ̨» NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸÙ J¡°uoÕ ∫<Ì „aJ¡° J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤
Âÿ∫t°ıÕfi J¡° FÙ NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚ÔÙ-˚°≥<w N°<Ôayfi J¡≤Ju¡ f°ÔJ¡ J¡∑ w≤F _fiuF Ÿu Âÿ∫ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiub°Ô° N≈fi° tfi Ÿ
Âÿ∫ J¡° Ã∫°y J¡≤w° F…N° Âÿ∫ Ÿu Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu ŸC© N°æ≤ Ì…#©°u* Ÿu <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ N°J¨¡‹¸> fiFÙ*
F°uw° $$35$$ Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, N≈<b`, NŸBq≈, t°uF tua ±>°Ôfiub°Ôu, ˚∫ Ju¡ J¡°≤d, ≈®wÙ<wt°`
<Ÿ] <b„°Ô N°J¡°≤ Ju¡ Âÿ∫ J¡°u N°≈ N≈fi° f∏@fi Ÿt<H∫u $$36$$ ∫F Ì®ÿ∫ t°∫° Fæ, N<bΩ° Fæ, ˚∫
Ìufiub°ÔÙ ˚°bfi° Fæ $ tfi J¡∑ ı°u Âÿ∫t∫w° Fæ, <bπ°fi Ô°uy ŸÙJ¡°u f∏@fi tu* ±>°Ôfiub°Ô° J¡tÕ J¡Fwu
Fæ* $$37$$ tfi J¡°u ÎJ¡¡t°` Âÿ∫ tu* wÃ≈≤ Ìu©J¡≤ N°≈ Âÿ∫ J¡°u t°uF tu* ±>°Ôfiub°Ô° ı°<fi∫u, Ÿ
NÃ∫∏w t<Ôfi J¡ÌÕtR¡≈ NŸÃ∫̨ÿ∫ J¡° ≈¿≤t°ıÕfi J¡∑<ı∫u $$38$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Âÿ∫ fiu •∫° <fy°n° Fæ, <ıŸJu¡ ≈¿≤t°ıÕfi Ju¡ <ÔÎ N°≈ J¡Fwu Fæ, w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
_b˚°b tu* ¿_Sw ı°u ∫F Âÿ∫w∏t∫w° NfiC˚¥w F°uwÙ Fæ, bFÙ Ÿ*Ÿ°≤ J¡°u tW J¡≤fiub°Ô∑ N<bΩ°
J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$39$$ ıæŸu ≈¸>Ô fi°tJ¡ ≤°uy Ÿu N∏@ ffi° F…N° ≈C”T Ÿ¥∫Õ Ju¡ ÌæÌÙ›∫ N°Ô°uJ¡ J¡°u fiFÙa
Ìu©w°, bæŸu FÙ oŸ N<bΩ° Ÿu ≈Fw Ô°uy N≈fi° J¡v∫°d fiFÙ* ı°fiwu $$40$$ N°J¡°„ tu* b¨s J¡∑
w≤F ŸaJ¡v≈ Ÿu bF N<bΩ° _b∫a Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $ Fu tF°twu, ˚°bfi° Ju¡ NŸaJ¡v≈t°` Ÿu Ÿ Ju¡
Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu » Zbd, tfifiR¡≈ <bª°≤ Ÿu N≈fiu-N°≈ sÙd F°ufiu ≈≤ Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu*
Nfi°Ÿ<•w ¿_S≤ F°u ı°wÙ Fæ $$41,42$$ ŸÃ∫Â<‹¸> Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ NŸÃ∫ ıyw Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤
<fitÕÔ_bR¡≈ <fi<bÕJ¡v≈ <ªBq≈ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫ bF N°Ãt° ≈®°›w F°uw° Fæ $$43$$ <ıŸJ¡∑ fi Δ∫•ww° Fæ,
fi NΔ∫•ww° Fæ, fi ŸC© Fæ N°æ≤ fi Ì…#¿©w° Fæ, N≈fiu ⁄Ì∫ tu* <ıŸJ¡° Ju¡bÔ Nπæw˚°b N≈fiu NfiC˚b
Ÿu FÙ ≈®°›w F°uw° Fæ $$44$$ fi w°u NJ¡v∫°dJ¡°¿≤dÙ ˚°bfi° Ÿu N°æ≤ fi ¿ªW, o¿∏B∫¿‹¸∫°ua Ÿu <ıŸJ¡∑
≈Ô¿Æ@ F°uwÙ Fæ, ıæŸu N°J¡°„ Nfi∏w tu|≈*<•w∫°u* Ÿu ≤<Fw Fæ, bæŸu FÙ ı°u N≈fiu Ÿu N≈¨SJg¡ Nfi∏w
b°Ÿfi°N°u* Ÿu ≤<Fw Fæ $$45$$ ıæŸu ∫F ≤_ŸÙ Fæ ∫° fiFÙ*, oŸ ≈®J¡°≤ ≤_ŸÙ tu* Ÿ∏ÌuF F°ufiu ≈≤ Ÿ≈ÕÃb˚®t
F°uw° Fæ bæŸu FÙ f∏@fi≤<Fw <ªÌ°J¡°„R¡≈ N°Ãt° fiu N≈fiu tu* f∏@fi J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$46$$
ıæŸu ÎJ¡ FÙ N°J¡°„ ≤°w N°æ≤ <Ìfi tu* N∏∫_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ bæŸu FÙ J¡¿v≈wb_wC tu*
Ÿ‡f∏@ F°ufiu Ÿu ≈®Ã∫uJ¡ b_wC tu* f®Ê FÙ fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ <b<ª`w° J¡°u ≈®°›w F…N° Ÿ° Ì…#©t∫ ŸaŸ°≤R¡≈
Ÿu I°w F°uw° Fæ $$47$$ ı°u wCh~> fiFÙ* Fæ, •Ôu„„¥∏∫ Fæ, ≈°<@≤<Fw Fæ, ˚®t Ÿu „¥∏∫ Fæ N°æ≤ wwg-
wwg J¡v≈fi°N°u* Ÿu ≤<Fw Fæ, bF ÎJ¡t°` ŸC© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ $$48$$ ıæŸu J¡°u<™>Ôu Ju¡ <Ÿ*F N°<Ì Ÿu ≤<Fw
ŸyÕ - 21] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 739
≤Ffiu ≈≤ ˚Ù oŸtu* <Ÿ*F Fæ, ÎuŸ° ˚∫ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ „¥∏∫ „≤Ù≤ tu* ˚Ù tæ* ˚Ùw≤ f] Fq≥, ÎuŸ° ˚∫ F°uw°
Fæ, ıæŸu ©°ÔÙ J¡°u<™>Ôu tu* Ìu©fiu ≈≤ <Ÿ*F fiFÙ* <tÔw°, bæŸu FÙ ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù f∏@fi ıf <bª°≤ ≈¥bÕJ¡
Ìu©° ı°w° Fæ, w°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $' ∫F ıywg Fæ' "∫F ÌuFŸa|°w tæ* Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡° y°» ˚®t ÎuŸu FÙ
Ã≈∏fi F…N° Fæ, ıæŸu fhª°u* J¡°u t∏Ì-t∏Ì N∏@J¡°≤ Ju¡ Ÿt∫ buw°Ô Ju¡ N°J¡°≤ J¡∑ ~>°∫° <Ì©°oÕ ÌuwÙ
Fæ $$49-51$$ ıÙb J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ J¡°≤d @fi-bæ˚b N°æ≤ Ì°¿≤ΩR¡≈ „C˚ N°æ≤ N„C˚ ˚°b ÎJ¡ sd
tu* <w≤°u˚°b J¡°u ≈®°›w F°u ı°wu Fæ* N°æ≤ <k¡≤ sd ˚≤ tu* N°<b˚¥Õw F°u ı°wu Fæ* $$52$$ t°w° FÙ ∫<Ì
y¨<FdÙ Ju¡ ˚°b Ÿu y¨FÙw F°uJ¡≤ yÔu ÔywÙ Fæ, w°u ŸC≤w°fi∏Ì Ìufiub°ÔÙ y¨<FdÙ J¡° J¡°∫Õ J¡≤wÙ Fæ $ ˜Ù
FÙ t°w¨˚°b Ÿu y¨FÙw F°uJ¡≤ ∫<Ì yÔu ÔywÙ Fæ, w°u, t°w¨˚°bb„ J¡°tÌub J¡°u <fi¿ÿªw ˚¥Ô° ÌuwÙ
Fæ $$53,54$$ Ÿt_w ≈Ì°SÕ ı°w°u* J¡°u ˚°b°fiCR¡≈Ù k¡Ô Ìufiub°Ôu ı°fiJ¡≤ oŸ ŸaŸ°≤ tu* I°fiÙ ≈C”T
≈Ì°S°u˘ tu* ÎJ¡ R¡≈ J¡˚Ù fiFÙ* J¡Fw° $$55$$ »˚°bfi° Ÿu <ªW <ıŸ ≈Ì°SÕ J¡∑ ıæŸÙ ©¥f ˚°bfi°
J¡≤w° Fæ, Ÿ Ÿt∫ wÌ°J¡°≤ wwg-wwg k¡Ô J¡°u Ìu©w° Fæ $$56$$ bF b_wC fiFÙ* Fæ, ı°u ŸÃ∫ fi F°u,
ÎuŸÙ J¡°uoÕ b_wC fiFÙ* Fæ, ı°u <tØ∫° fi F°u $ <ıŸJ¡° <ıŸfiu <ıŸ ≈®J¡°≤ <fidÕ∫ <J¡∫°, bF ŸJ¡°u Ÿ
≈®J¡°≤ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $ <ıŸ tfi fiu N≈fiu tu* N°J¡°„yı J¡∑ ˚°bfi° J¡∑ Fæ, bF N°J¡°„yı Ju¡ R¡≈ Ÿu
N°J¡°„ ¿_Sw N°J¡°„bfi J¡∑ F<SfiÙ Ju¡ ≈Ù~>u J¡°t°wC≤ F°uJ¡≤ ªÔw° Fæ $ oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
N°≈ ŸCTC<›w tu* ¿_Sw F°uJ¡≤ Ÿf ≈Ì°SÕt∫ ŸaJ¡v≈ J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u, N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡ N<πwÙ∫°fi∏Ì
N°ÃtR¡≈ Ÿu ¿_Sw F°uo∫u $ N≈°≤t°<SÕJ¡ Ì…#©R¡≈ Ÿu ¿_Sw fi F°uo∫u $$57-59$$
∫<Ì J¡<F∫u, tæ*fiu ŸaJ¡v≈°u* Ju¡ Ÿ°S ∫Ω<≈ πæw˚°b J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ wS°<≈ ıæŸu „C] t<d tu*
≈®<w<f‡f°u* J¡° <fib°≤d fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, bæŸu FÙ oh~>° fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù fi πæw˚°b°u* J¡° tCH tu*
b°≤d fiFÙ* ¿J¡∫° ı° ŸJ¡w°, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
t<d ın Fæ, NwÎb bF ≈®<w<f‡f°u* J¡° <fiTu@ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ w°u ªuwfi
Fæ*, oŸ<ÔÎ N°≈J¡∑ ın t<d Ju¡ Ÿ°S Ÿt°fiw° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$60$$
<ªW J¡° <fi≤°u@ J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù ∫<Ì Ìæb ∫°uy Ÿu πæw J¡° ≈®<w<f‡f F°u ˚Ù ı°∫, w°u Ÿu <tØ∫°
ŸtHJ¡≤ wBq≈w°fiC≤aıfi J¡° Ã∫°y J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈Ju¡ _bh~> N°Ãt° tu* ı°u ıyw J¡° ≈®<w<f‡f ≈nw° Fæ, ŸJ¡°u Nb_wC ŸtHJ¡≤
N°≈ ŸJu¡ NfiC≤aıfi J¡°u ≈®°›w fi F°uo∫u $$61$$
NSb° ŸJ¡° <ªÌ°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡w° Ju¡ NfiCŸ∏@°fi π°≤° ≈®<bÔ°≈fi J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|bıÙ, bF ŸÃ∫ f®Ê FÙ Fæ NSb° ≈≤t°Ãt° Ÿu N<˚∏fi FÙ Fæ, ÎuŸ° N≈fiu ⁄Ì∫ tu* <fiÿª∫ J¡≤
N°≈ ı∏t-<bfi°„≤<Fw N°Ãt° J¡∑ N≈fiu Ÿu ˚°bfi° J¡∑<ı∫u $$62$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈Ju¡ <ªW tu*
<ıfi ˚°b°u* J¡° ≈®<w<f‡f ≈nw° Fæ, bu _k¡<¸>J¡ J¡∑ ˚°≥<w N°≈J¡°u ≤a<ıw fi J¡≤u* •∫°u*<J¡ N°≈ N°Ãtw[b
tu* ŸaÔÀfi Fæ* $$63$$
NSb° πæw J¡∑ ≈®wÙ<w F°u, wS°<≈ <fi<bÕJ¡°≤ N°Ãt° J¡° f°u@ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _k¡<¸>J¡ Ju¡ Ÿt°fi
_bh~> N°≈J¡° _k¡<¸>J¡ J¡∑ w≤F fiŸu NfiC≤aıfi fi F°u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
740 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ıæŸu ≈®<w<f<‡fw ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈Cfi# ≈Cfi# ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ ˚Ù fiJu¡ ≤°y N°<Ì Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu ≤<Fw
_k¡<¸>J¡ tu* ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡ ≤ay ≈®J¡¸>R¡≈ Ÿu ≈®<b‹¸> fiFÙ* F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ ≈®<w<f¿‡fw ≈Ì°S°u˘ J¡° ≈Cfi#
≈Cfi# NfiCŸa@°fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù ≤°y N°<Ì J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ N°@°fi Ÿu ≤<Fw N°≈ tu* ≈®°≤Æ@ ˚°uy Ju¡ <ªw
ıyÌgΔ∫bF°≤ J¡∑ oh~>°Î≥ ≈®J¡¸>R¡≈ Ÿu ≈®<b‹¸> fi F°u* $$64$$
o•J¡∑Ÿb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°oÕŸb°≥ ŸyÕ
» f°u@ F°u ı°fiu ≈≤ Ÿf Ì°uT°u* Ju¡ <bfi°„,
tfi J¡∑ ≈®Ÿ∏fiw° N°æ≤ <b„C] N°Ãtw[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡° bdÕfi $
I°fi J¡∑ k¡Ô˚¥w ıÙb∏tC•w°b_S° Ju¡ NfiC˚b J¡° ≈®J¡°≤ fwÔ°fiu Ju¡ ¿ÔÎ Zbd, tfifi N°<Ì Ju¡
b¨<] J®¡t Ÿu ıæŸu-ıæŸu I°fi ̨» F°uw° Fæ bæŸu -bæŸu N<@J¡°<@J¡ Ì°uT°u* J¡° s∫ F°uw° Fæ, ∫F ≈FÔu
Ì„°Õwu Fæ* $
ı°u <fiÃ∫ N°æ≤ N<fiÃ∫ b_wC Ju¡ <bbuJ ¡Ÿu Ÿ‡≈∏fi Fæ, <ıŸJ¡° <ªW b¨<W∫°u* J¡°u Ã∫°y ≤F° Fæ, ı°u
Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ π°≤° I°fi ≈®°›wJ¡≤ J®¡t Ÿu f°fl wS° N°∏w≤ tfifi J¡° Ã∫°y J¡≤ ≤F° Fæ, <ıŸJ¡°
tfi JC¡~> <b„C] N°Ãt°J¡°≤R¡≈ Ÿu ≈¿≤dw F°u y∫° Fæ, ı°u Âÿ∫ N°æ≤ NI°fi J¡∑ ˚¥<tJ¡°N°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y
J¡≤ ≤F° Fæ, ı°u ≈°Ìu∫ ∫°fiÙ I°fi J¡∑ ˚¥<tJ¡°N°u* J¡°u ≈®°›w F°u ªCJ¡° Fæ, ı°u B‹¸>° ∫°fiÙ ≈®t°w° J¡°u ˚Ù
Ÿ°sÙ <ªwg Ÿu buΩ ∫°fiÙ Âÿ∫˚¥w Ìu© ≤F° Fæ, ı°u ˚°ŸJ¡ <ªwg Ÿu N<w¿≤•w J¡°uoÕ b_wC fiFÙ* Ìu© ≤F° Fæ,
ı°u "∫_∫°a ı°y®<w ˚¥w°<fi Ÿ° <fi„° ≈ÿ∫w°u tCfiu#' oŸ ˚ybπ°•∫ Ju¡ NfiCŸ°≤ ı°y≤d Ju¡ <ªw ≈≤t
w[b tu* FÙ ı°y ≤F° Fæ wS° <fi<fn NI°fi Ju¡ <bJ¡°≤˚¥w ŸaŸ°≤ t°yÕ tu* Ÿ°u∫° F…N° Fæ N°æ≤ ı°u Ÿ‡≈¥dÕ
wCh~> ŸC©°u* Ÿu ÔuJ¡≤ <F≤d∫y˚Õ ≈Ì ≈∫Õ∏w ŸC©°u* tu* NÃ∫∏w bæ≤°À∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J®¡<tJ¡ t°usR¡≈Ù
ŸC© Ÿu ∫C•w wS° ŸJ¡∑ FÙfi Îba ˚°uyJ¡°ÔwJ¡ FÙ ≤tdÙ∫ Îu<FJ¡ ˚°uy Ju¡ Ÿ°@fi, t°Ô°, ª∏Ìfi N°<Ì
tu* <b≤•w NwÎb Ô°uJ¡Ÿay®F Ju¡ <ÔÎ <J®¡∫t°d J¡tÕk¡Ô wS° ≈®°≤Æ@ J¡tÕ Ÿu ≈®°›w ˚°uy°u* tu* <fi_≈¨F Fæ,
ÎuŸu N<@J¡°≤Ù ≈C”T J¡° Nfi°<Ì ın¡NI°fiR¡≈Ù N°J¡°„ Ju¡ ≈≤t°ÃtR¡≈Ù ıÔ Ju¡ Ÿ°S Îu•∫ J¡°u ≈®°›w
F°ufiu ≈≤, N°Ÿ<•wFÙfi NI°fi°J¡°„ Ju¡ fitJ¡ Ju¡ ¸C>J¡nu Ju¡ Ÿt°fi ≤Ÿ°b„uT F°ufiu ≈≤ fiFÙ*, <J¡∏wC @¥≈ tu*
fkÕ¡ Ÿt¥F J¡∑ ˚°≥<w <fi≤b„uT yÔ ı°fiu ≈≤ wS° ıæŸu bT°ÕJ¡°Ô Ju¡ Δ∫wÙw F°u ı°fiu ≈≤ fnÙ-fnÙ w≤ay°u*
Ÿu ˚≤u F…Î ıÔ Ÿu ªaªÔ tº∫˚°yb°ÔÙ w≤ay∫C•w fi<Ì∫°≥ „°∏w F°u ı°wÙ Fæ*, bæŸu FÙ fnÙ-fnÙ w≤ay°u*
Ÿu ˚≤u F…Î ıÔ Ju¡ wCv∫ ªaªÔ _bR¡≈b°ÔÙ <b<b@ <bT∫R¡≈Ù w≤ay°u* Ÿu ∫C•w w¨‹d°N°u* Ju¡ „°∏w F°ufiu
≈≤ wS° ıæŸu ª¥Fu Ju¡ π°≤° <ª<n∫°u* Ju¡ ı°Ô J¡°¸>u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ bæ≤°À∫ Ju¡ N°buy Ÿu ŸaŸ°≤b°Ÿfi°R¡≈Ù
ı°Ô Ju¡ w°unfiu ≈≤ NwÎb ⁄Ì∫ J¡∑ y®¿∏S Ju¡ i>ÙÔÙ ≈n ı°fiu ≈≤ ıæŸu J¡wJ¡ Ju¡ k¡Ô Ÿu (<fitÕÔÙ Ÿu)
ıÔ _bh~> F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ <bI°fi J¡∑ »w° Ÿu _b˚°b ∫°fiÙ tfi ≈®Ÿ∏fiw° J¡°u (_bh~>w° J¡°u)
≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$1-8$$ ıæŸu ≈sÙ <≈*ınu Ÿu tC•w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ J¡°tfi°N°u* Ÿu ≤<Fw, <bT∫°u* tu*
N°Ÿ•w J¡≤fiub°Ôu <bT∫ Ju¡ yCd°u* Ju¡ <ª∏wfi Ÿu „¥∏∫, ˚°∫°Õ N°<Ì <≈®∫ıfi°u* Ju¡ Ÿ‡≈JÕ¡ Ÿu <bFÙfi N°æ≤
f°≤-f°≤ ˚°uy Ju¡ Ô°˚ J¡∑ ˚¥<t Ÿu ≤<Fw tfi t°uF Ÿu <fitCÕ•w F°u ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ tfi ≈FÔu
ŸyÕ - 22] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 741
J¡°tfi° N°<Ì Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°w° Fæ, wÌfi∏w≤ NI°fi Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°w° Fæ $$9$$
NI°fi Ÿu <b<fitCÕ•w tfi J¡∑ Jæ¡ŸÙ ¿_S<w F°uwÙ Fæ, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿa„∫R¡≈Ù Ì…‹¸>w° Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ J¡°æwCJ¡˚®t Ÿu <fitCÕ•w, ≈¿≤≈¥dÕ N∏w˚°Õyb°Ô° tfi ≈¥dÕ ª∏B
Ju¡ wCv∫ ≈®J¡°„t°fi F°u ı°w° Fæ $$10$$ ıæŸu b°∫C Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ ŸtCÌ® tu* Ÿtw° (<fiÿªÔw°) <Ìw
F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ tfi Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ Ÿf ıyF Ÿb°uÕWt ŸC© ≈æÌ° J¡≤fiub°ÔÙ, NI°fiR¡≈Ù tÔ Ÿu
<btC•w, ∏fiw ŸtÂ<‹¸>w° <Ìw F°uwÙ Fæ $$11$$ ınw° Ÿu ııÕ¿≤w _bR¡≈b°ÔÙ, N∏@J¡°≤t∫Ù,
f°u@ıfiJ¡ b°•∫ Ju¡ Δ∫bF°≤ Ÿu „¥∏∫ ∫F ŸaŸ°≤ J¡∑ b°Ÿfi° Ÿ¥∫°uÕÌ∫ F°ufiu ≈≤ ≤°<` Ju¡ wCv∫ sÙdw° J¡°u
≈®°›w F°uwÙ Fæ $$12$$ <ªBq≈Ù N°<ÌÃ∫ J¡° Ì„Õfi J¡≤ Ôufiu ≈≤ yC”Ÿub°, Zbd, Ÿt°<@ J¡° NU∫°Ÿ
N°<ÌR¡≈ ≈C^∫≈vÔbb°ÔÙ ≈®I°≈<μfiÙ F¨Ì∫R¡≈Ù Ÿ≤°ub≤ tu* ÎuŸu <©ÔwÙ Fæ ıæŸu <J¡ ≈®°w#J¡°Ô tu*
<fitÕÔ ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w NwÎb ŸC∏Ì≤ ≈®J¡°„ <©Ôw° Fæ $$13$$ Ÿ‡≈¥dÕ Ô°uJ¡°u* J¡°u N°fi¿∏Ìw J¡≤fiu tu*
ŸtSÕ, Ÿ[byCd J¡∑ b¨<] Ÿu ≈®°›w F…oÕ tfi°uF≤ ≈®I°Î≥ ≈¥dÕª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* J¡∑ ˚°≥<w f»wÙ Fæ* $$14$$
N<@J¡ J¡Ffiu Ÿu •∫° Ô°˚ ? <ıŸfiu I°wΔ∫ ≈≤t°Ãtw[b J¡°u ı°fi <Ô∫° Fæ, ÎuŸ° tF°t<w ≈C”T b°∫C
N°<Ì ª°≤°u* ˚¥w°u* Ÿu ≤<Fw N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ fi w°u vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ fi N_w F°uw° Fæ $$15$$
ŸJu¡ tF°≈®˚°b J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
<ıŸfiu <bª°≤ Ÿu _bR¡≈ J¡° I°fi ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° Fæ, <ıŸu N°Ãt° J¡° ≈®J¡°„ F°u y∫° Fæ, ÎuŸu
tF°≈C”T Ju¡ oŸ ŸaŸ°≤ tu* f®Ê°, <b‹dC, o∏B, „aJ¡≤ ˚Ù NfiCJ¡‡≈fiÙ∫ (J¡”d° Ju¡ ≈°`) Fæ, •∫°u*<J¡
fitu* ˚Ù Nbw°≤ @°≤d N°<Ì N<@J¡°≤ Ju¡ •Ôu„ Ìu©u ı°wu Fæ* $$16$$
≈®t°Ìb„ ≈FÔu J¡∑ w≤F ≈Cfi# ≈®°›w <bsu≈≈®Ÿ<•w J¡° b°≤d J¡≤wu Fæ* $
N°J¡°≤t°` Ÿu ≈®J¡¸> F°uufiu ≈≤ ˚Ù <ıfiJ¡° <ªW ˚Ùw≤ NFaJ¡°≤ Ÿu „¥∏∫ Fæ, Ÿ ≈C”T J¡°u <bJ¡v≈
ÎuŸu fiFÙ* ≈°wu Fæ*, ıæŸu t¨yw¨‹d° J¡°u t¨y fiFÙ* ≈°wu Fæ* $$17$$ <ªW J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu ∫u Ô°uJ¡ w≤ay°u* J¡∑ ˚°≥<w
Ã≈∏fi F°uwu Fæ* N°æ≤ fi‹¸ >F°uwu Fæ*, bu NI ≈®°<d∫°u* J¡°u FÙ N≈fi°wu Fæ* fi <J¡ w[bI J¡°u $ t≤d-ı∏t ∫°fiÙ
N°<b˚°Õb-<w≤°u˚°bR¡≈Ù ŸaŸ°≤ w[bI ≈≤ N≈fi° NŸ≤ fiFÙ* ±>°Ôw°, ∫F ı°fiJ¡≤ w[bI°fiÙ oŸ
N°<b˚°Õb N°æ≤ <w≤°u˚°b°u* Ÿu t°∫° Ÿu <fi<tÕw Δ∫°|®°<Ì J¡°æwCJ¡ Ju¡ Ì„Õfi Ju¡ wCv∫ ≤td (J®¡∑n°) J¡≤wu Fæ*
N°æ≤ NI°fiÙ fiŸu f∏@fi tu* ≈nwu Fæ* $$18,19$$ ıæŸu |¸> tu* |¸>°J¡°„ fi Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ fi t≤w°
Fæ, bæŸu FÙ oŸ ŸaŸ°≤ tua „≤Ù≤ Ju¡ ˚¥<Tw ∫° Ìq<Tw F°ufiu ≈≤ ˚Ù N°ÃtI°fiÙ ˚¥<Tw ∫° Ìq<Tw fiFÙ* F°uw°
∫°fiÙ |¸>°J¡°„ Ju¡ wCv∫ N<bJ¨¡w FÙ ≤Fw° Fæ $$20$$ ˚®tR¡≈Ù t”_SÔ tu* Ã≈∏fi F…oÕ <tØ∫°
ŸaŸ°≤b°Ÿfi° „ÙwÔ <bbuJ¡ J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ ª∏Bt° Ju¡ Ÿ<Fw ≈®Ì°uTJ¡°Ô Ju¡ N°fiu ≈≤ t”_SÔtu*
Ã≈∏fi F…oÕ t¨yw¨‹d° J¡∑ ˚°≥<w fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$21$$ "tæ* J¡°æfi Fq≥' "∫u „≤Ù≤°<Ì Jæ¡Ÿu ≈®°›w Fæ*' ∫F ıf
wJ¡ <bª°≤ fiFÙ* <J¡∫° y∫°, w˚Ù wJ¡ ∫F N∏@J¡°≤ Ju¡ wCv∫ ŸaŸ°≤ N°±>‡f≤ ¿_Sw Fæ $$22$$
w°u Jæ¡ŸÙ ¿_S<w Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ÿu „¥∏∫, ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u ≈C”T Ìu©w° Fæ ? oŸ ≈≤ Ÿ
¿_S<w J¡°u J¡Fwu Fæ* $
<tØ∫° ˚®tŸt¥F Ÿu Ã≈∏fi, N°≈<W∫°u* Ju¡ N°Z∫˚¥w oŸ „≤Ù≤ J¡°u ı°u N°Ãt˚°bfi° Ÿu "fiuÌa
„≤Ù≤tg' (∫F „≤Ù≤ fiFÙ* Fæ) oŸ w≤F f°<@w Ìu©w° Fæ, bF ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$23$$
742 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ìu„b„ Ã≈∏fi ı°u N°<@˚°æ<wJ¡, J¡°Ô b„ Ã≈∏fi ı°u N°<@Ìæ<bJ¡ wS° „≤Ù≤ tu* Ã≈∏fi ı°u
N°º∫°¿ÃtJ¡ ŸC©-Ì…#© Fæ*, bu tu≤u fiFÙ* Fæ*, oŸ w≤F ı°u ˚®t≤<Fw ̨<‹¸ >Ÿu Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ
N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$24$$ NŸÙt ı°u N°J¡°„, <Ì„°, J¡°Ô N°<Ì Fæ* N°æ≤ fitu* bwÕt°fi ≈¿≤¿h~>∏fi
Ã≈<W, y<w N°<Ì <J®¡∫°N°u* Ÿu ∫C•w b_wC Fæ*, fi Ÿftu* "tæ* FÙ Fq≥' ÎuŸ° ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ
N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$25$$ J¡≤°un°u* Na„°u* tu* <b˚•w ı°u f°Ô Ju¡ Ny®˚°y J¡° Ô°©b°≥ ˚°y Fæ, tæ* ŸŸu
˚Ù Ÿ¥‚t N°æ≤ Δ∫°≈J¡ Fq≥, ÎuŸ° ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J °u Ìu©w° Fæ $$26$$ N°ÃtR¡≈ Ÿu
≈®¿Ÿ] ıÙb wS° ŸŸu Âÿ∫ ŸJ¡Ô ≈Ì°SÕ <ªÃ≈®Ÿ°Ìt°` Fæ, oŸ w≤F <fiÃ∫ Îu•∫Â<‹¸ >Ÿu ı°u Ìu©w°
Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$27$$ ∫F N<πwÙ∫ <ªwg ŸbÕ„<•w, Nfi∏w°ÃtR¡≈ wS°
Ÿ‡≈¥dÕ ≈Ì°S°u˘ tu* N∏w# ¿_Sw Fæ, oŸ w≤F ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$28$$
tfi°uΔ∫S°, Ìæ<FJ¡ Δ∫S° N°æ≤ ˚∫ Ÿu <πÀfi F°ufiub°Ô° ı≤°, t≤d N°æ≤ ı∏t Ÿu ∫C•w ÌuF tæ* Fq≥' ı°u
fC<]t°fi oŸ w≤F fiFÙ* Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$29$$ tu≤Ù t<Ft° <w≤~>u,
«¡≈≤, fiÙªu ŸbÕ` Δ∫°›w Fæ, tCHŸu N∏∫ J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ, oŸ w≤F ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt°
J¡°u Ìu©w° Fæ $$30$$ Ÿ¥w tu* t<d∫°u* J¡∑ ˚°≥<w Ÿ‡≈¥dÕ ıyw tCHtu* FÙ yC≥S° Fæ N°æ≤ <ªW ˚Ù tæ* fiFÙ* F¥≥,
oŸ w≤F ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$31$$
"tæ* FÙ Fq≥' oŸ w≤F ı°u Ìu©w° Fæ, ÎuŸ° J¡≤fiu ≈≤ <ªwg Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu NFaJ¡°≤ t°` ≈¿≤y¨<Fw fi F°u,
oŸ¿ÔÎ NFaJ¡°≤ Ju¡ Ÿ°S ıyw Ju¡ <fiTu@ Ÿu <ªÌuJ¡≤Ÿ f®Ê J¡° FÙ ≈¿≤„uTJ¡≤ Ì„Õfi J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫F
J¡Fwu Fæ* $
fi tæ* Fq≥ N°æ≤ fi N∏∫ FÙ Fæ, <J¡∏wC ÎJ¡t°` ¿fi≤°t∫ f®Ê FÙ Fæ*, oŸ w≤F Δ∫•w wS° NΔ∫•w
≈Ì°S°u˘ Ju¡ tº∫ tu* ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$32$$
ı°u ˚Ù JC¡~> ∫F `æÔ°u•∫ Fæ, bF ŸtCB tu* w≤ay J¡∑ ˚°≥<w tu≤u FÙ Nb∫b Fæ, oŸ w≤F ı°u N≈fiu
N∏Ì≤ Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$33$$ _bw# ŸW°„¥∏∫ F°ufi Ÿu „°uªfiÙ∫ ∫F
<`Ô°uJ¡∑ tCHŸu FÙ N≈fiÙ ŸW° Ju¡ ≈®Ì°fi π°≤° ≈°ÔfiÙ∫ Fæ, ∫F tu≤Ù ~>°u¸>Ù fFfi Fæ, Â<‹¸>t°` Ÿu ≈Ù<nw
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w ŸCJC¡t°≤ Fæ, oŸ w≤F ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$34$$
N°Ãtw°-≈≤w°, ÃbW°-tW° ∫u <ıŸ tF°Ãt° Ju¡ ÌuF°<Ì Ÿu <fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu ¿bbuJ¡ wS° f°u@ π°≤°
<fib¨W F°u y∫u, bFÙ ŸCÔ°uªfi tF°≈C”T ≈¥b°uÕ•w≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$35$$ Âÿ∫ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu
≤<Fw NwÎb <fi<bÕPfi _b˚°b J¡∑ _k¥¡<wÕ Ÿu ıy≠ı°Ô J¡°u, Na@J¡°≤ J¡°u ≈®J¡°„ J¡∑ w≤F, Δ∫°›w
J¡≤fiub°Ôu <b„°Ô <ª∏t∫ N°Ãt„≤Ù≤ J¡°u ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$36$$
ŸC©, Ì…#© ÌuF, Ÿ ÌuF tu* <bΩt°fi yC”, Ìubw° wS° „°˜ tu* Z]° Ÿtu*u <fiÃ∫-N<fiÃ∫ N°<Ì J¡°
<bbuJ¡, ŸŸu Ã≈∏fi Zbd N°<Ì Ju¡ J®¡t Ÿu N°ÃtI°fi tau w°≤w‡∫ Ju¡ ˚uÌ, ∫u ı°u Fæ*, b°u tæ* FÙ Fq≥, oŸ
w≤F ı°u <fiÿª∫ Ju¡ Ÿ°S Ìu©w° Fæ, bF ˚Ù N°Ãtw[b Ÿu h∫Cw fiFÙ* F°uw° Fæ $$37$$ <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì|fi
N°ÃtŸW° Ÿu N°≈¥dÕ ∫°fiÙ N°fi∏ÌÔbt°` Ju¡ N≈Õd Ÿu w¨›w, f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ _w‡f≈∫Õ∏wıyw tu*
Na„t°` Ÿu bwÕt°fi Îu<FJ¡, ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ ˚°uÀ∫ b_wC Ÿu tCHu •∫° Ì…#© Fæ <J¡ <ıŸŸu bF Fu∫ F°u NSb°
N∏∫ •∫° ŸC© Fæ <J¡ <ıŸŸu bF ≈°Ìu∫ F°u, oŸ w≤F Ìu©w° F…N° ≈C”T ŸCÂJg¡ ∫°fiÙ N˚®°∏wÂ<‹¸>
ŸyÕ - 23] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 743
Fæ $$38$$ ∫F ıyw ≈¥dÕR¡≈ Ÿu wJÕ¡ Ÿu Ny‡∫, b¨<WJu¡ ≈¿≤d°t Ÿu ≤<Fw ∫°fiÙ <fi<bÕ„uT Ÿ∏t°` FÙ Fæ,
∫F ı°fiJ¡≤ <ıŸ ≈C”T J¡∑ Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫˚°bfi° fi‹¸> F°u yoÕ Fæ bFÙ ≈C”T Fæ $$39$$ ı°u N°J¡°„ J¡∑
˚°≥<w ÎJ¡°Ãt° Fæ N°æ≤ Ÿ‡≈¥dÕ ≈Ì°S°u˘ tu* Δ∫°›w F°uw° F…N° ˚Ù fi ˚°b°u* tu* NfiC≤•w fiFÙ* F°uw° Fæ, bF
tF°Ãt° ≈C”T <fi≤<w„∫ _b°fi∏Ì Ju¡ ≈˚°uy tu* ŸtSÕ Ÿ°s°w <„b Fæ $$40$$ ŸCTC<›w, ı°y®w, _b›fi
ofi Nb_S°N°u* Ÿu tC•w, t¨Ã∫C J¡° ˚Ù ≈≤t N°ÃtÙ∫ ∫°fiÙ t¨Ã∫C Ÿu ˚Ù <πÀfi fi F°ufiub°Ô° ı°u Ÿ°æ‡∫,
ŸtÂ<‹¸> wS° wC≤Ù∫°b_S° tu* ¿_Sw Fæ Ÿ ≈≤t°Ãt≈Ì J¡°u ≈®°›w ≈CC”T J¡°u tæ* fit_J¡°≤ J¡≤w° Fq≥ $$41$$
Ÿ‡≈¥dÕ ıyw tu* ÎJ¡ f®Ê FÙ Fæ, oŸ fC<] Ÿu ∫C•w <ıŸ ≈C”TJ¡∑ f®Ê°J¡°≤ Â<‹¸> ŸaŸ°≤ tu* ¿_Sw <b<ª`
N°æ≤ ŸC∏Ì≤ <b˚b°u* Ÿu ∫C•w Ÿ¨<‹¸>, ≈®Ô∫ N°æ≤ ¿_S<w tu* ŸÌ° FÙ N≈¿≤¿h~>∏fi Fæ, Ÿ ≈≤t f°u@ Ÿu
∫C•w ıÙb∏tC•w „≤Ù≤b°Ôu Ÿ°s°w <„b J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$42$$
f°oÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wuoÕŸb°≥ ŸyÕ
I°fiÙ J¡° „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤ tu* ≤°≠∫bdÕfi, N°Ÿ<•w≤<Fw ŸÌg˚°uy°u* Ÿu <bfi°uÌ N°æ≤
tfi°uı∫R¡≈Ù ŸC© Ju¡ Ì∫ J¡° bdÕfi $
ıÙb∏tC•w Ju¡ „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤Ù ≤°≠∫ J¡° bdÕfi J¡≤fiub°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ wÌ…≈∫°uyÙ
≈®ÿfi J¡° ÃS°fi J¡≤°wu Fæa $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu |¸>°uÃ≈<WR¡≈ J¡°∫Õ F°u ı°fiu ≈≤ ˚Ù JC¡‡F°≤ J¡°
ªJ®¡ ıf wJ¡ buy ≤Fw° Fæ wf wJ¡ |¥tw° ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ ıf wJ¡ ≈®°≤Æ@ J¡° s∫ fi F°u ı°∫ wf wJ¡
ÌuF @°≤d-Δ∫bF°≤ tu* ¿_Sw ıÙb∏tC<•wR¡≈ Wt ≈Ì tu* bwÕt°fi ı°u ıÙb∏tC•w ≈C”T „≤Ù≤R¡≈Ù
fiy≤Ù tu* ≤°≠∫ J¡≤w° F…N° ˚Ù ŸJu¡ k¡Ô Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° $ J®¡∑n°<bfi°uÌ FuwC F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈bfi
Ju¡ ŸÂ„ ∫F „≤Ù≤R¡≈Ù tF°≈C≤Ù Ÿ I°fiÙ Ju¡ ˚°uy N°æ≤ t°us Ju¡ <ÔÎ Fæ $ ÎJ¡t°` ŸC© FÙ oŸŸu F°uw°
Fæ, ≤°ı@°fiÙ tu* ≤Ffiub°Ôu ≤°ı° Juu¡ wCv∫ Ì…#© fiFÙ* F°uw° $$1,2$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, ∫F „≤Ù≤ fiy≤Ù Jæ¡Ÿu Fæ ? N°æ≤ oŸtu* ≤Ffiub°Ô° ∫°uyÙ ÎJ¡t°`
ŸC© J¡° FÙ ˚°yÙ Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ ? $$3$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, I°fiÙ J¡∑ ÌuFfiy≤Ù fnÙ tfi°uF≤ Fæ $ Ÿf yCd°u* Ÿu ∫C•w Fæ,
Nfi∏w <bÔ°Ÿ°u* Ÿu ˚≤≈¥≤ Fæ, N°Ãt≠∫°u<wR¡≈Ù Ÿ¥∫Õ Ÿu bF ≈®J¡°<„w Fæ $$4$$ oŸtu* fiu`R¡≈Ù H≤°u©°u* tu*
¿_Sw o¿∏B∫R¡≈Ù Ì°u ÌÙ≈°u* Ÿu N∏∫°∏∫ ˚Cbfi ≈®J¡°„t°fi Fæ*, ˚Cı°R¡≈Ù ŸnJ¡°u* Ju¡ <b_w°≤ Ÿu ≈°ÌR¡≈Ù
≈bfi ≈®°›w Fæ*, ≤°ut≤°<ı FÙ Ôw°N°u* J¡∑ H°<n∫°≥ Fæ*, Ãbª° tu* ¿_Sw <b<b@ fiŸ°u* Ÿu ∫F Δ∫°›w Fæ,
oŸtu* ÎnÙ N°æ≤ ≈æ≤ J¡∑ Nay…<Ô∫°u* tu* ıa|° N°æ≤ ”R¡≈Ù ©‡˚u ©nu Fæ, Ÿ°tC<BJ¡ „°˜ tu* J¡FÙ yoÕ
≤u©°N°u* Ÿu <b˚•w ≈°ÌwÔR¡≈Ù <„Ô° J¡∑ fiÙ*b Ÿu ∫F <fi<tÕw Fæ $ oŸJu¡ f°F≤ Ãbª°R¡≈Ù ŸÙt°, ˚Ùw≤
ttÕ_S°fiR¡≈Ù ŸÙt°, fÙª-fÙª tu* fiŸ°u* J¡∑ „°©°R¡≈Ù ŸÙt° N°æ≤ F<ß>∫°u* tu* Ÿ¿∏@R¡≈Ù ŸÙt° Fæ*, ofi
ŸÙt°N°u* Ÿu ∫F tfi°u≤t Fæ $$5-7$$ oŸtu* fnÙ-fnÙ ı*|°N°u* N°æ≤ „≤Ù≤ Ju¡ tº∫˚°y J¡∑ Ÿ¿∏@ Ju¡
Ny®˚°y tu* ≈_Su¿∏B∫ FÙ fiy≤ tº∫ J¡∑ fiÌÙ ffi°oÕ yoÕ Fæ $ ªtJ¡ ≤Fu Ju¡„°bÔÙR¡≈Ù J¡°≥ª Ju¡ wCv∫
744 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
fiÙÔu ≈W°u* Ÿu ∫C•w J®¡∑n° „æÔ Ju¡ ŸÂ„ <Ÿ≤, t¥≥~>, Ì°»Ù N°æ≤ J¡°≥© Ju¡ ≤°ut°u* Ÿu ∫F Δ∫°›w Fæ $$8$$ fiÙÔ
≈W°u* Ju¡ wCv∫ ˚°æ*F°u* Ÿu, Ÿku¡Ì fi¥wfi ≈W°u* Ju¡ wCv∫ ÔÔ°¸> Ÿu N°æ≤ k¥¡Ô°u* Ju¡ wCv∫ N°u™>°u* Ÿu NÃ∫∏w ŸC∏Ì≤
tC©R¡≈Ù Ω°fi Ÿu ∫F ŸC„°u<˚w Fæ $ oŸtu* J¡¸>°sR¡≈Ù J¡tÔ°u* Ÿu Δ∫°›w J¡≈°uÔ_SÔR¡≈Ù <b„°Ô Ì°u
<bF°≤ _S<Ô∫°≥ Fæ* $$9$$ bs _SÔR¡≈Ù Ÿ≤°ub≤ tu* Ÿ¸>u F…Î _wfiR¡≈Ù J¡tÔ J¡∑ J¡<Ô∫°u* Ÿu ∫F ∫C•w Fæ $
oŸtu* _J¡∏@R¡≈Ù J®¡∑n°„æÔ|fi ≤°ut°bÔÙ Ÿu N°h~>∏fi Fæ* $$10$$ oŸtu* Ì≤ R¡≈Ù ywÕ tu* ≤•©u F…Î
N≈fiu ≈®°≤Æ@ Ÿu ≈®°›w N∏fi FÙ @fi, N∏fi, @°∏∫N°<Ì N°æ≤ bŸfi, N°˚≤d N°<Ì <≈®∫ b_wCÎ≥ Fæ* $
N<fi<T] ≈˚°uy J¡° <b_w°≤ J¡≤fiub°Ôu <ıà°, Z°u` N°<Ì oŸtu* <Ÿ≤R¡≈Ù tFÔ Ju¡ H≤°u©°u* tu* fæ™>u F…Î
fi°y¿≤J¡ Fæ* $ <b„°Ô N°æ≤ «¡≈≤ J¡°u tC© <J¡∫° F…N° ı°u yÔu J¡° <~>B Fæ, ŸJu¡ π°≤° «¡≈≤ J¡°u <fiJ¡Ôw°
F…N° ı°u ≈®°db°∫C Fæ, ŸJu¡ „ÆÌ Ÿu ∫F tC©¿≤w Fæ $$11$$ ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw <bª°≤R¡≈Ù ı°æF¿≤∫°u* π°≤°
≈≤Ùs° J¡≤Ju¡ ©≤ÙÌu y∫u N°æ≤ ªsC N°<Ì π°≤° ≈®°›w ı°u „ÆÌ N°<Ì NSÕ Fæ*, b°Ÿfi°R¡≈Ù fi <bJ®u¡∫
b_wCN°u* Ÿu ∫F ˚¥<Tw Fæ $ oŸtu* ≈®°dR¡≈Ù fi°y¿≤J¡ fi°æ Ì≤b°ı°u* Ÿu <fi≤∏w≤ Ÿaª°≤ J¡≤ ≤Fu Fæ* $$12$$ tC©
tu* F°SÙ Ju¡ Ì°≥w Ju¡ ÎJ¡ ˚°y J¡∑ w≤F S°unu Ìu©u y∫u Ì°≥w R¡≈Ù Fß>>Ù Ju¡ ¸C>J¡n°u* Ÿu ∫F Δ∫°›w Fæ $ tC≥F tu*
≤Ffiub°ÔÙ ª°≤°u* N°u≤ |¥t ≤FÙ <ıà°R¡≈Ù J¡°ÔÙ fiu oŸtu* ˚°u≠∫, ª°u‹∫, Ôufl N°<Ì ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ ©°Ω°u*
J¡° N°_b°Ì <Ô∫° Fæ $$13$$ ∫F ≤°utR¡≈Ù Ô‡fu-Ô‡fu w¨d°u* Ÿu N°h~>°<Ìw Fæ $ J¡°fi J¡° ywÕ FÙ oŸtu*
JC¡N°≥ Fæ $ J¡<¸>≈¨‹™>˚°yR¡≈Ù Z¨a©Ô° ≈≤ ≈¨‹™>R¡≈Ù <b_wÙdÕ ıayÔ oŸtu* ¿_Sw Fæ* $$14$$ oŸtu*
t¥`_S°fiR¡≈Ù |¸>Ù∫∏` Ju¡ ≈®°∏w≈®Ìu„ tu* yCÌ°π°≤ Ÿu <fiJ¡Ôfiu b°Ô° tÔR¡≈Ù J¡∑ªn fF ≤F° Fæ $ oŸtu*
<ªWR¡≈Ù Ω°fi˚¥<t tu* ŸÌ° ©uÔ ≤FÙ N°Ãt<bª°≤R¡≈Ù ≈C≤_b°<tfiÙ ¿_Sw Fæ $$15$$ oŸtu* fC<]R¡≈Ù
≤_ŸÙ Ÿu ª≈Ô o¿∏Ì®∫R¡≈Ù f∏Ì≤ f≥@u Fæ* $ fÌfiR¡≈Ù Ω°fi Ju¡ F°_∫R¡≈Ù ≈C‹≈°u* Ju¡ <bJ¡°Ÿ Ÿu ∫F
tfi°uF≤ Fæ $ ŸJ¡Ô Ÿ°æ˚°À∫°u* Ÿu ŸC∏Ì≤ ∫F ÌuF w[bI°fiÙ Ju¡ ≈≤tŸC© N°æ≤ ≈Ìu„ N°<Ì π°≤° ≈≤°u≈J¡°≤
Ju¡ <ÔÎ Fæ, Ì…#© Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ $$16-17$$ NI°fiÙ J¡∑ ∫F ÌuF Nfi∏w Ì…#©°u* J¡∑ ©°fi Fæ, ≈≤∏wC I°fiÙ
J¡∑ ÌuF Nfi∏w ŸC©°u* J¡∑ ©°fi Fæ $$18$$
∫F „≤Ù≤R¡≈Ù tF°fiy≤Ù I°fiÙ Ju¡ Nfi∏wŸC© Ju¡ <ÔÎ Fæ, ∫F ı°u J¡F° S°, ŸÙJ¡°u <b„Ì J¡≤wu Faæ $
Fu „`Cw°≈fi, ŸJu¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ I°fiÙ J¡∑ ÎJ¡ fiy^∫ wCh~> b_wC J¡° fi°„ F…N° N°æ≤ oŸJu¡
≤Ffiu ≈≤ Ÿf ˚°uy-t°us ŸC© ¿_Sw ≤F°, oŸ<ÔÎ ∫F I°fiÙ Ju¡ <ÔÎ ŸC©°bF Fæ $$19$$ I°fiÙ oŸtua
fæ™>J¡≤ ŸaŸ°≤ tu* Ÿ‡≈¥dÕ ˚°uy N°æ≤ t°us Ju¡ <ÔÎ ©¥f <bF°≤ J¡≤w° Fæ, oŸ<ÔÎ ∫F I°fiÙ≤S J¡FÙ yoÕ
Fæ $$20$$ „ÆÌ, R¡≈, ≤Ÿ, _≈„Õ, y∏@ N°<Ì <bT∫, f∏@C-f°∏@b N°æ≤ t°us oŸÙ „≤Ù≤R¡≈Ù tF°fiy≤Ù
Ÿu ≈®°›w F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ∫F I°fiÙ J¡°u Ô°˚ Ìufiu b°ÔÙ J¡FÙ yoÕ Fæ $$21$$ ∫F ŸC©-Ì…#©t∫ <J®¡∫°N°u*
J¡° ı°Ô _b∫* @°≤d J¡≤wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ŸbÕI Ju¡ ˚°uy N°æ≤ t°us Ju¡ ≈°∫˚¥w
Ÿf b_wCN°u* J¡° Ÿay®F J¡≤fiu tu* ŸtSÕ J¡FÙ yoÕ Fæ $$22$$ ıæŸu o∏B N≈fiÙ fiy≤Ù tu* <fi¿ÿª∏w F°uJ¡≤
≤°≠∫ J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ Ÿ „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤Ù tu* ≤°≠∫ J¡≤w° F…N° I°fiÙ <fi¿ÿª∏w N°æ≤ _b_S ≤Fw°
Fæ $$23$$ bF ∫°u<fiywÕ tu* FÙ ≈≤°J®¡tb°Ôu J¡°t Ju¡ <bT∫ tu* tfiR¡≈Ù tW |°unu J¡°u ≈®u¿≤w fiFÙ* J¡≤w° $
Ô°u˚R¡≈Ù <bTb¨s J¡°u „CvJ¡R¡≈ Ÿu ÔuJ¡≤ ≈®I°R¡≈Ù ≈C`Ù J¡°u t°uF, @tÕ N°<Ì Ì…‹JC¡Ô tu* Ã≈∏fi F…Î Ô°uy°u*
J¡°u fiFÙ* Ìuw° $$24$$ NI°fiR¡≈Ù ≈≤≤°‹¸>A> ŸJu¡ <~>B J¡°u fiFÙ* Ìu©w° N°æ≤ bF ŸaŸ°≤R¡≈Ù „`C Ju¡ ˚∫
ŸyÕ - 23] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 745
Ju¡ t¥Ô _fiuF°u* J¡°u ©°n ku*¡J¡w° Fæ $$25$$ J¡°t-˚°uyR¡≈Ù Ì…‹¸>y®°F Ÿu ∫C•w ŸC©Ôu„ R¡≈Ù Ì…#©°u* Ÿu
”Ô°fiub°Ôu oŸ w¨‹d° fiÌÙ Ju¡ ≈®b°F Ju¡ fnu ˚°≤Ù N°bwÕ tu* f<FtCÕ© F°uJ¡≤ bF <fitÀfi fiFÙ* F°uw° $$26$$
bF t°fiŸ f®Ê°J¡°≤b¨<W tu* N°R¡» F°uJ¡≤ f°F≤ N°æ≤ ˚Ùw≤ ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ì„Õfi Ÿu N°<@˚°æ<wJ¡ N°æ≤
N°º∫°<ÃtJ¡ fi<Ì∫°u* Ju¡ Ÿayt wÙS°u˘ tu* ŸÌ° _fi°fi J¡≤w° Fæ $
J¡F° ˚Ù Fæ #
_fi°wa wufiŸt_wwÙSÕŸ<ÔÔu Ÿb°Õ&<≈ ÌW°&b<fi $
∫ÕI°fi°a ª J¨¡wa ŸFŸ®t∫Cwa Ìub°ÿª Ÿ‡≈¥<ıw°# $$
ŸaŸ°≤°hª ŸtCÌg@¨w°# _b<≈w≤# ŸbÕ_b ≈¥≠∫°u flŸ°æ $
∫_∫ f®Ê<bª°≤du sdt<≈ ≈®°›wa <F @æ∫˘ tfi#$$
(<ıŸJ¡° f®Ê<bª°≤ tu* ÎJ¡ sd ˚Ù tfi ¿_S≤ F…N° Ÿfiu Ÿf wÙSÕ ıÔ°u* tu* _fi°fi J¡≤ <Ô∫°,
Ÿ‡≈¥dÕ ≈¨ØbÙ J¡° Ì°fi J¡≤ <Ì∫°, Fı°≤°u* ∫I J¡≤ ±>°Ôu, Ì„°u* Fı°≤ Ìubw°N°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡∑, ŸaŸ°≤ Ÿu
N≈fiu <≈w≤°u* J¡° ]°≤ J¡≤ <Ì∫° N°æ≤ ŸfJ¡° ≈¥≠∫ ffi y∫° ) $$27$$ o¿∏B∫R¡≈Ù Ÿf Ô°uy°u* Ÿu N°≈°ww#
Ìu©u ı°fiub°Ôu <bT∫°u* tu* ŸC© J¡∑ Â<‹¸> Ÿu <btC© F…N° bF º∫°fi fi°tJ¡ N∏w#≈C≤ Ju¡ ˚Ùw≤ <fiÃ∫
ŸC©≈¥bÕJ¡ fæ™>° ≤Fw° Fæ $$28$$ ıæŸu o∏B J¡∑ Nt≤°bwÙ fiy≤Ù ŸC©Ì°∫J¡ N°æ≤ ˚°uy-t°us≈®Ì Fæ, bæŸu
FÙ w[bbuW° J¡∑ ∫F ÌuFR¡≈Ù tF°fiy≤Ù <fiÃ∫ ŸC© Ìuufiub°ÔÙ N°æ≤ ˚°uy-t°us≈®Ì Fæ $$29$$ <ıŸ fnÙ
˚°≤Ù ÌuFR¡≈Ù fiy≤Ù Ju¡ ≤Ffiu Ÿu Ÿf ∫°fiÙ ˚°uy-t°us ¿_Sw ≤Fw° Fæ N°æ≤ fi‹¸> F°ufiu Ÿu JC¡~> fi‹¸> fiFÙ*
F°uw°, bF ŸC© N°<Ì J¡∑ Ÿ°@fi •∫°u* fi F°uyÙ ? $$30$$ ıæŸu |nu Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ <ıŸfiu |¸>°J¡°„ J¡°u
N≈fiu tu* <tÔ° <Ô∫°, ÎuŸu N°J¡°„ J¡° JC¡~> ˚Ù fi‹¸> fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ oŸ ÌuFR¡≈Ù fiy≤Ù Ju¡ fi‹¸> F°ufiu
≈≤ I°fiÙ J¡° JC¡~> ˚Ù fi‹¸> fiFÙ* F…N° $$31$$
<ıŸ „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤Ù J¡° <bΩt°fi Ì„° tu* ˚Ù ˚ÔÙ˚°≥<w _≈„Õ fiFÙ* F°uw°, ŸJ¡° fi°„ F°ufiu ≈≤
_≈„Õ fiFÙ* F°uw°, oŸtu* J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? ÎuŸ° ‹¸>°∏w Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b°∫C <bΩt°fi |nu J¡° JC¡~> _≈„Õ J¡≤w° Fæ, N<bΩt°fi |nu J¡° _≈„Õ JC¡~> fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ
ÌuFÙ <bΩt°fi FÙ N≈fiÙ oŸ „≤Ù≤ fiy≤Ù J¡° JC¡~> _≈„Õ J¡≤w° Fæ $ ŸJu N<bΩt°fi F°ufiu ≈≤ w°u JC¡~> ˚Ù
_≈„Õ fiFÙ* J¡≤w° $$32$$ ŸbÕΔ∫°≈J¡ F°uJ¡≤ ˚Ù oŸ „≤Ù≤R¡≈Ù tF°fiy≤Ù tau ¿_Sw F…N° N°Ãt°R¡≈Ù
≈C”T <bÿb Ju¡ π°≤° ≤ªu y∫u <b<b@ ≈®°≤Æ@ ˚°uy°u* J¡° ˚°uy J¡≤Ju¡ ≈FÔu Ÿu I°w N°ÃtR¡≈ ≈≤t ≈C”T°SÕ
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$33$$ Δ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu J¡tÕ J¡≤w° F…N° ˚Ù ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu JC¡~> fi J¡≤w° F…N°
Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ J¡∑ <J®¡∫° tu* ∏tC© I°fiÙ J¡˚Ù Δ∫bF°≤ ≈®°›w Ÿ‡≈¥dÕ J¡°∫°u˘ J¡°u J¡≤w° Fæ $$34$$
ŸJ¡∑ ÌuFfiy≤Ù tu* J¡°∏w°<Ì˚°uyR¡≈ k¡Ô J¡Fwu Fæ* $
NΔ∫°Fwy<w ∫F N°Ãt° J¡˚Ù ˚°uyJ¡°æwCJ¡b°Ôu <fitÕÔ N≈fiu tfi J¡° <bfi°uÌ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ªaªÔ
<bt°fi Ju¡ wCv∫ ⁄Ì∫J¡tÔ tu* N°R¡» F°uw° Fæ $$35$$ •w „≤Ù≤R¡≈Ù tF°fiy≤Ù tua ¿_Sw F…N° bF
⁄Ì∫J¡tÔ tua N°R¡» F°uJ¡≤ ŸÌ° „ÙwÔ „≤Ù≤b°ÔÙ Ô°uJ¡tfi°uF≤ tæ`ÙR¡≈Ù <≈®∫° Ju¡ Ÿ°S <fiÃ∫ J®¡∑n°
J¡≤w° Fæ $$36$$ ıæŸu ª∏Bt° Ju¡ Ì°ufi°u* fyÔ°u* tu* Ì°u <b„°©° w°≤°Î≥ ¿ªW J¡°u ≈®Ÿ∏fi J¡≤fiub°ÔÙ ¿_Sw
≤FwÙ Fæ*, bæŸu FÙ ŸÃ∫w° N°æ≤ ÎJ¡w° ∫u Ì°u J¡°∏w°Î≥ ŸJu¡ Ì°ufi°u* ≈°ÿb°u˘ tu ¿_Sw ≤FwÙ Fæ* $$37$$
746 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ıæŸu _byÙÕ∫ Ô°uy fi°≤J¡∑∫ Ô°uy°u* Ju¡ Ì…#© J¡°u Ìu©wu Fæ* bæŸu FÙ I°fiÙ NI°<fi∫°ua Ju¡ Ì…#© J¡°u Ìu©wu
Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N°J¡°„ tu* <Ìw F…N° Ÿ¥∫Õ bfi fyæ≤F J¡°u Ìu©w° Fæ bæŸu FÙ bF Ôw°N°u* Ÿu bfi J¡∑ w≤F
≈≤_≈≤ bu<‹¸>w F°uJ¡≤ ¿_Sw F…Î wS° Ì…#©R¡≈Ù N°≤u Ÿu J¡°¸>u FCÎ Ÿf ≈Ù<nw Ô°uy°u* J¡°u Ìu©w° Fæ $$38$$
<ıŸJu¡ Ÿ‡≈¥dÕ tfi°u≤S <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈¥dÕ F°u y∫u Fæ Îba Ÿf Ÿ‡≈<W∫°u* Ÿu ŸC∏Ì≤ I°fiÙ ≈C”T ≈¿≤≈¥dÕ
_bR¡≈b°Ôu ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ≈Cfi# sÙd fi F°ufiu Ju¡ <ÔÎ „°u<˚w F°uw° Fæ $$39$$ <b<b@ ˚°uy°u* J¡° ∫Ω<≈
bF Ÿubfi J¡≤w° Fæ, wS°<≈ bu oŸJu¡ ≈CfiıÕ∏t N°<Ì Ì…#© Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* F°uwu $ Ìu<©Î fi J¡°ÔJ¥¡¸> (<bT)
˚yb°fi ZÙ„aJ¡≤ıÙ Ju¡ J¡^™> tu* •Ôu„ Ìufi° w°u Ìq≤ ≤F°, f¿vJ¡ „°u˚° FÙ J¡≤w° Fæ $$40$$ ∫F fiÿb≤ Fæ,
s<dJ¡ Fæ, ∫°u* ≈FÔu I°w F°uJ¡≤ ≈˚C•w F…N° ˚°uy w¨<›wÌ°∫J¡ F°uw° Fæ, „`Cw° J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uw° $$41$$ Ÿt°ı J¡° <b|¸>fi F°ufiu ≈≤ Ìq≤ ı°fiub°Ôu Ÿt°ı Ju¡ fi≤fi°≤ÙR¡≈Ù fi¸>°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡∑ ∫°`°
Ju¡ Ÿt°fi oŸ ŸC∏Ì≤ ˚°uÀ∫ ≈C`, @fi N°<Ì J¡∑ „°u˚° J¡°u I°fiÙ Ìu©w° Fæ $$42$$ ıæŸu f¸>°uFÙ Ô°uy°u* J¡°u
Nb°∏w≤ y®°t J¡∑ ∫°`° Nw<JÕ¡w ≈®°›w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ NI°fiÙ Ô°uy ˚Ù Δ∫bF°≤t∫ <J®¡∫°N°u* J¡°u
Nw<JÕ¡w ≈®°›w F…oÕ ı°fiwu Fæ* $$43$$ ıæŸu <ffi° <J¡ŸÙ ∫Ãfi Ju¡ ffi°∫u F…Î ≈bÕw, bfi, w°Ô°f N°¿Ì tu*
¿_Sw ≈un, H°nÙ, J¡tÔ N°<Ì ≈Ì°S°u˘ tu* ttw° fi F°ufiu Ÿu fiJ¡° ~>uÌfi, ˚uÌfi, N≈F≤d N°<Ì Ìu©fiu
≈≤ ˚Ù Ì…#© fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fitu* N°≥© ≈®ut ≤<Fw FÙ ¿y≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ <bπ°fi ≈C”T J¡∑ fC<] ˚Ù N≈fiu
≈C`, <t` N°<Ì Ju¡ Δ∫bF°≤ J¡°∫°u˘ tu* ˚Ù NfiC≤°y ≤<Fw FÙ ≤FwÙ Fæ $$44$$
∫<Ì ÎuŸ° Fæ, w°u I°fiÙ ≈®b¨<W tu •∫°u* ≈nw° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
o<∏B∫°u* J¡°u ≈®°≤Æ@ Ÿu ≈®°›w F…Î <bT∫ J¡° FÙ J¡˚Ù b≤d fiFÙ* J¡≤w° N°æ≤ N≈®°›w b_wC J¡°u ≈®∫Ãfi
Ju¡ Ÿ°S y®Fd fiFÙ* J¡≤w° ∫°fiÙ ∫S° ≈®°›w Ju¡ ≈∫°uy Ÿu N≈fiÙ N°ıÙ<bJ¡° ªÔ°w° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
I°fiÙ ≈¿≤≈¥dÕ F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$45$$
•∫°u* ÎuŸ° J¡≤w° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈bÕw J¡°u ªaªÔ t°u≤≈a© Ju¡ N°|°w fiFÙ* J≥¡≈°wu Fæ*, bæŸu FÙ I°fiÙ≈C”T J¡°u N≈®°›w≈®°<›w J¡∑
<ª∏w° N°æ≤ ≈®°›w ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈us° <bª<Ôw fiFÙ* J¡≤wÙ $$46$$ Ÿ‡≈¥dÕ Ÿ∏ÌuF°u* Ju¡ J¡°≤d NI°fi Ju¡
fi‹¸> F°ufiu Ÿu FÙ <ıŸJ¡u Ÿ‡≈¥dÕ Ÿ∏ÌuF „°∏w F°u y∫u Fæ*, Ÿf ˚°uy°u* tu* <tØ∫°Â<‹¸> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚°uy
˚°uyfiu J¡° Ÿ°≤° J¡°æwCJ¡ <ıŸŸu ªÔ° y∫° Fæ, oŸ Ì°ufi°u* J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ FuwC _S¥Ô N°æ≤ Ÿ¥‚t „≤Ù≤
<ıŸJu¡ sÙd F°u y∫u Fæ*, ÎuŸ° I°fiÙ ≈C”T Ÿt®°¸> J¡∑ (≤°ıŸ¥∫∫I Ju¡ k¡Ô _b≤°≠∫ J¡°u ≈®°›w F…Î J¡∑)
fi°o˘ <b≤°ıt°fi F°uw° Fæ $$47$$
≈°t≤°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu _b≤°≠∫ ‹¸>°∏w F°u ŸJ¡w° Fæ, w[bI J¡∑ Â<‹¸> Ÿu w°u bF ‹¸>°∏w fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, •∫°*u<J¡ Ÿtu* ≈¿≤h~>uÌ fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N≈°≤ sÙ≤ Ÿ°y≤ Ÿ°y≤ tu* FÙ b¨¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ≈¿≤≈¥dÕ N≈¿≤¿h~>∏fi N°ÃtI°fiÙ
N°Ãt° tu* FÙ fiFÙ* Ÿt°w°, N°Ãt° tuu* N°Ãt° Ÿu FÙ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$48$$ ıæŸu „°∏w≈C”T tW°u*
J¡° ≈F°Ÿ J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ ≈®„°∏w<ªW I°fiÙ ≈C”T ˚°uy°u* J ∑ oh~>° Ÿu ÌÙfi-FÙfi ı∏wCN°u* J¡∑ F≥ŸÙ
J¡≤w° Fæ N°æ≤ Ì∫fiÙ∫ o¿∏B∫°u* J¡∑ ˚Ù F≥ŸÙ J¡≤w° Fæ $$49$$ ıæŸu N∏∫ Ju¡ π°≤° ≈¿≤Ã∫•w ˜Ù J¡∑ oh~>°
ŸyÕ - 23] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 747
J¡≤ ≤Fu ≈C”T J¡∑ ≈®b¨<W J¡° N∏∫ ≈C”T ≈F°Ÿ J¡≤w° Fæ, ÎuŸu FÙ ˚°uy°u* J¡∑ oh~>° J¡≤ ≤FÙ o¿∏B∫°u* J¡∑
≈®b¨<W J¡° w[bI ≈C”T ≈F°Ÿ J¡≤w° Fæ $$50$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <ıŸJ¡° I°fi ≈¿≤≈•b fiFÙ* F…N°, ÎuŸ° ≈C”T <bT∫°u* tu* Ì°æn ≤Fu tfi J¡° <fiy®F
Jæ¡Ÿu J¡≤u* ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Ÿ°æ‡∫ N°ÃtŸC© J¡° Ã∫°y J¡≤ <bT∫°u* J¡∑ N°u≤ Ì°ænu F…Î tfi J¡°u, yı≤°ı J¡°u NaJC¡„ J¡∑ w≤F,
¿bª°≤ Ÿu b„ tu* Ô°∫u* $$51$$ ı°u ˚°uyw¨‹d° tfi°ub¨<W J¡° ˚°uy°u* tu* ≈®Ÿ°≤ J¡≤wÙ Fæ, ıæŸu <bT b¨s Ju¡
NaJC¡≤°uBt J¡° FÙ <bfi°„ J¡≤ <Ì∫° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ŸJ¡° ˚Ù ≈FÔu FÙ fi°„J¡≤ Ìufi° ª°<F∫u $$52$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu Ì^±> Ìufiu Ÿu ≈Ù<nw F…N° tfi ”™>u F…Î f°ÔJ¡ J¡∑ fi°o˘ N°Ãt° tua ˚Ù NfiC≤•w fiFÙ*
F°uy°, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈FÔu ©¥f w°<nw F…Î tfi J¡° ≈Ù~>u ı°u S°un° Ÿ° Ÿ∏t°fi Fæ, bF ˚Ù NŸÙt F°u ı°w° Fæ $ Ìu<©∫u fi,
y®Ù‹t M¡wC tu* ©¥f Ÿ∏w›w F…Î @°fi Ju¡ ≈°æ@°u* Ju¡ <ÔÎ Ÿ°@≤d Ÿ° ıÔ ˚Ù Nt¨w J¡° J¡°t J¡≤ Ìuw° Fæ $
˚°b ∫F Fæ <J¡ <ª≤J¡°Ô wJ¡ ∏t°Ì Ÿu Ô°<Ôw tfi J¡° ÎJ¡ f°≤ <fiy®F J¡≤fiu ≈≤ <k¡≤ <fiy®F J¡° Ã∫°y
J¡≤fiu ≈≤ ÎuŸ° F°uw° Fæ, <ª≤J¡°Ô Ju¡ <fiy®F Ÿu <fi≤°„ <J¡∫u F…Î tfi J¡° f°ÔJ¡ J¡∑ fi°o˘ R¡™>fi° Ÿ‡˚b
fiFÙ* Fæ $$53$$
•w ˚°b J¡°u FÙ ≈Cfi# <b„Ì J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu ˚≤Ù F…oÕ fi<Ì∫°u* J¡° bT°ÕJ¡°Ô J¡° S°un° Ÿ° ≈®b°F ŸC„°u<˚w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ıf wJ¡ ≈C”T
≈Ù<nw fi F°u wf wJ¡ ŸJ¡°u Ÿ‡t°fi ∫° fF…t°fi ≈®wÙw fiFÙ* F°uw° $$54$$ ≈¿≤≈¥dÕ F…N° ˚Ù ≈®°J¨¡w ≈CC”T
<k¡≤ ˚Ù N<@J¡ J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ $ ŸaŸ°≤ Ju¡ ˚≤fiu ∫°uÀ∫ ıÔb°Ô° ŸtCB N°æ≤ ıÔ ª°Fw° FÙ Fæ $$55$$
©¥f <fiy¨FÙw F…Î tfi J¡∑ ≈Ù~>u <˚s° ıÔ°<Ì <bT∫°u* Ju¡ N≈Õd Ÿu S°unÙ fF…w ı°u Ô°Ôfi° Fæ, ŸÙ S°unÙ
fF…w Ô°Ôfi° J¡°u, •Ôu„ tu* F°ufiu Ju¡ J¡°≤d, fF…w t°fiw° Fæ $$56$$
•w NSÕ tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
f∏@fi Ÿu ∫C•w F…N° ≤°ı° ÎJ¡ J¡°æ≤ ˚°uıfi Ÿu ˚Ù Ÿ∏wC‹¸ >F°u ı°w° Fæ, <J¡∏wC ı°u „`CN°u* π°≤°
y¨FÙw fiFÙ* Fæ N°æ≤ N°J®¡°∏w fiFÙ* Fæ, bF <b„°Ô≤°≠∫ J¡°u ˚Ù N≈∫°Õ›w t°fiw° Fæ $$57$$
oŸ<ÔÎ <ª≤J¡°Ô Ju¡ <fiy®F Ÿu N°æ≤ w[bf°u@ Ÿu Ÿt¥Ô tfi J¡∑ ı∫ Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu o<∏B∫ ı∫ FÙ
Ÿ‡≈¥dÕ ≈®∫Ãfi Ÿu J¡≤fi° ª°<F∫u ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
F°S J¡°u F°S Ÿu Ìf°J¡≤, Ì°≥w°u J¡°u Ì°≥w°u* Ÿu ≈ÙŸJ¡≤, Nay°u* Ÿu FÙ N*y°u* J¡°u w°un-t≤°un J¡≤ o¿∏B∫R¡≈Ù
„`CN°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤u $$58$$
Ju¡bÔ tfi ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ FÙ fiFÙ*, f°fl „`CN°u* Ju¡ «¡≈≤ ı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ˚Ù o¿∏B∫°u* ≈≤
<bı∫ ≈°fi° N°bÿ∫J¡ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N°æ≤°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®°uß°<Fw F…Î <bπ°fi Ô°uy°u* J¡°u ≈FÔu ⁄Ì∫ ¿_Sw „`C F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
o¿∏B∫°u* ≈≤ <bı∫ Nbÿ∫ ≈®°›w J¡≤fi° ª°<F∫u $$59$$
<ıŸfiu tfi ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡∑ Fæ, ŸJ¡∑ ≈®„aŸ° N°æ≤ b∏Ìfi° π°≤° o¿∏B∫ <fiy®F Ju¡ k¡ÔR¡≈
tfi°u<bı∫ J¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤wu Fæ* $
748 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
owfiu fnu ˚¥t^±>Ô ≈≤ bu FÙ Ÿ°@C <ªWb°Ôu ≈C”T @∏∫ Fæ*, bu FÙ ≈C”T°u* Ju¡ f∏@-t°us J¡°æ„Ô°u* tu*
ydfiÙ∫ Fæ*, <ıfi ≈≤ fiJu¡ <ªW fiu <bı∫ fiFÙ* ≈°oÕ $$60$$ ⁄Ì∫R¡≈Ù <fÔ tu* J¡∑ yoÕ JC¡^±>Ô°J¡°≤
J¡v≈fi° Ÿu ybÙÕÔ° F…N° tfiR¡≈Ù Nıy≤ <ıŸ ≈C”T J¡° „°∏w F°u y∫° Fæ, N≈fiu _bR¡≈ Ÿu N°<b˚¥Õw
NÃ∫∏w <fitÕÔ Ÿ w[bbuW° J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$61$$
wuoÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æfÙŸb°≥ ŸyÕ
o¿∏B∫°u* J¡∑ ≈®fÔw°, fi ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ ≈°∫ wS°
fiŸu ≈®Ÿ°Ì N°æ≤ f°u@ π°≤° b°Ÿfi°s∫ J¡° bdÕfi $
o¿∏B∫°u* J¡∑ <bı∫ tu* ≈°∫ N°æ≤ ≈®∫Ãfi J¡∑ N<@J¡w° fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ fiJ¡∑ Ì…ıÕ∫w° J¡Fwu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, o¿∏B∫R¡≈Ù „`C fnu Ì…Ì°Õ∏w Fæ, bu w≈fi, NbÙ<ª,
tF°≤°æ≤b, ≤°æ≤b, Ÿa|°w, J¡°ÔŸ¥` fi°tb°Ôu tF°fi≤J¡R¡≈Ù Ÿ°t®°≠∫ ≈≤ ÎJ¡-ÎJ¡ J¡≤Ju¡ N<˚<T•w
Fæ*, twb°Ôu ≈°≈R¡≈Ù F°<S∫°u* Ÿu ∫C•w Fæ* wS° w¨‹d°R¡≈Ù f°d J¡∑ „Ô°J¡°N°u* Ÿu ˚≤≈¥≤ Fæ $$1$$ ı°u
J¨¡wPfi ŸbÕ≈®St N≈fiu N°Z∫˚¥w „≤Ù≤ J¡° fi°„ J¡≤wu Fæ*, ≈°≈R¡≈Ù @fi≤°<„ Ÿu Ÿ‡≈∏fi bu _bu¿∏B∫R¡≈Ù
„`Cyd NÃ∫∏w Ì…ıÕ∫ Fæ* $$2$$ N<fi<T] wS° <fi<T] J¡tÕR¡≈Ù ≈®ª^±> ≈a©°u* Ÿu ∫C•w, <bT∫R¡≈Ù t°aŸ
Ju¡ Ô°u˚Ù o¿∏B∫R¡≈Ù yÙ@ „≤Ù≤R¡≈Ù |°u*ŸÔu J¡°u ≈°J¡≤ fn° ≈≤°J®¡t <Ì©Ô°wu Fæ* $$3$$ ıæŸu ≈°„
(k¡∏Ì°) yı|¸>° J¡° <bfi°„ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° bæŸu FÙ <ıŸ ≈C”T fiu <bbuJ¡R¡≈Ù Ÿ¥w Ju¡ ı°ÔŸu fi
ª°Ôf°ı o¿∏B∫R¡≈Ù „`CN°u* ≈≤ <bı∫ ≈° ÔÙ Fæ, ŸJu¡ „°<∏w N°<ÌR¡≈Ù Nay°u* J¡° bu <bfi°„ fiFÙ*
J¡≤wu $$4$$
fi „`CN°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu <bbuJ¡R¡≈Ù @fi J¡° Ÿaª∫ J¡≤fi° ª°<FÎ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
ı°u ≈C”T <bbuJ¡R¡≈Ù @fi Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ oŸ „≤Ù≤R¡≈Ù <fi¿∏Ìw fiy≤ tu* N°≈°w ≤tdÙ∫ <bT∫°u*
tu* ≤td J¡≤w° Fæ, bF N∏∫_S o¿∏B∫R¡≈Ù „`CN°u* Ÿu Nb„ F°uJ¡≤ N<˚˚¥w fiFÙa F°uw° $ Ÿ ≈C”T
Ju¡ wCv∫ bF ≤°ı° ˚Ù ŸC©Ù fiFÙ* Fæ ı°u <t\>>Ù Ÿu ffiÙ F…oÕ fiy≤Ù J¡° Ÿubfi J¡≤w° Fæ, ıæŸu <J¡ N≈fi°
„≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤Ù J¡° oÕÿb≤, <ıŸJ¡° tfi N≈fiu N@Ùfi Fæ, bF ŸC©Ù F°uw° Fæ $ t¨∏t∫ N°æ≤ y® ∫u
ı°u ≈C≤Ù Ju¡ <b„uTd <Ì∫u y∫u Fæ*, bu „≤Ù≤R¡≈Ù ≈C≤Ù ŸŸu <bÔsd Fæ, NwÎb ÃJ¨¡‹¸ >Fæ, ∫F f°u@fi
J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Fæ $$5,6$$
o¿∏B∫ N°<Ì Ju¡ <fiy®F J¡° k¡Ô J¡Fwu Fæ* $
<ıŸfiu o¿∏B∫R¡≈Ù ª°J¡≤°u* J¡°u N°J®¡°∏w J¡≤ <Ô∫° Fæ wS° tfi R¡≈Ù „`C J¡° <fiy®F J¡≤ <Ô∫° Fæ, Ÿ
≈C”T J¡∑ <b„C] fC<] ÎuŸu f»wÙ Fæ, ıæŸu bŸ∏w M¡wC tu* k¥¡Ô°u* Ju¡ yCh~>u f»wu Fæ* $$7$$ <ıŸJu¡ <ªW J¡°
N<˚t°fi sÙd F°u y∫° Fæ, <ıŸfiu o¿∏B∫R¡≈Ù „`CN°u* J¡°u <fiy¨FÙw J¡≤ <Ô∫° Fæ, Ÿ ≈C”T J¡∑ ˚°uyb°Ÿfi°Î≥
Fut∏w M¡wC tu* J¡t<ÔfiÙ J¡∑ ˚°≥<w fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* $$8$$ NI°fi°∏@J¡°≤ Ju¡ buw°ÔR¡≈Ù ∫u b°Ÿfi°Î≥ w˚Ù
wJ¡ ≈≤°J®¡t <Ì©Ô°wÙ Fæ*, ıf wJ¡ ≈≤t°Ãtw[b Ju¡ »°U∫°Ÿ π°≤° ∫F tfi <b<ıw fiFÙ* F…N° $$9$$
ŸyÕ - 24] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 749
_bÌuFR¡≈Ù fiy≤Ù Ju¡ Ÿ°t®°≠∫ tu* ª°J¡≤, t∏`Ù, Ÿ°t∏wN°<Ì Ju¡ J¡°∫Õ J¡° „C] tfi FÙ Ÿ‡≈°Ìfi
J¡≤w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bbuJ¡∑ ≈C”T J¡° tfi FÙ N<˚tw J¡°∫Õ J¡≤fiu Ÿu ª°J¡≤ Fæ, Wt J¡°∫Õ J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fiu Ÿu t∏`Ù
Fæ N°æ≤ o¿∏B∫°u* ≈≤ N°J®¡td J¡≤fiu Ÿu Ÿufi°≈<w Fæ, ÎuŸ° tæ* ŸtHw° Fq≥ $$10$$ tfiÙTÙ ≈C”T°u* J¡° tfi FÙ
Ô°Ôfi (≈Ÿubfi) J¡≤fiu Ÿu _fiuF∫C•w ÔÔfi° Fæ, ≈°Ôfi J¡≤fiu Ÿu ≈<b` <≈w° Fæ wS° Wt <bÿb°Ÿ Ju¡
J¡°≤d <t` Fæ, ÎuŸ° tæ* ŸtHw° Fq≥ $$11$$
tfi Ju¡ <≈w° F°ufiu tu* ÌqŸ≤° FuwC ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
„°_` π°≤° <Ì©°oÕ yoÕ Ìubw° J¡∑ ˚°bfi° Ÿu ofiJ¡° „°Ÿfi NfiCvÔa|fiÙ∫ Fæ' ∫°u* Ìu©° y∫° N°æ≤
_fiuF fC<] Ÿu N≈fiu ⁄Ì∫ tu* NfiC˚¥w <≈w° ıæŸu _bR¡≈˚¥w N≈fiÙ ÌuF J¡° Ã∫°y J¡≤ _b°u≈°<ıÕw @fiR¡≈
<Ÿ<] Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ „°˜ Ju¡ I°fi Ÿu <ª∏t°` Â<‹¸ >Ÿu Ìu©° y∫° <bbuJ¡fC<] Ÿu N≈fiu ⁄Ì∫ tua NfiC˚b
<J¡∫° y∫° tfi N≈fiu _bR¡≈ J¡° Ã∫°yJ¡≤ w[bI°fiR¡≈ <Ÿ<] Ìuw° Fæ $$12$$ ˚°À∫b„ ©°fi tu* Ìu©Ù
yoÕ, Ÿ°fi J¡∑ ©≤°Ì Ÿu _bh~ >J¡∑ yoÕ, ≈®J¡°„J¡ ≤Ÿ Ÿu ≈®s°Ôfi π°≤° Nh~>Ù w≤F ªtJ¡∑ÔÙ ffi°oÕ yoÕ,
Fı°≤°ua |fi°u* Ju¡ ˚Ù N°|°w Ÿu N˚uΩ, ŸC∏Ì≤ Ÿ¥wb°Ôu ŸCbdÕ Ju¡ F°≤ N°<Ì tu* Ôy°oÕ yoÕ tfi°uF≤ t<d
ıæŸu ⁄Ì∫ tu* „°u<˚w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ „°˜Ì<„Õw ≈≤Ùs° π°≤° Nh~>Ù w≤F Ìu©° y∫°, N°ª°∫Õ,
ŸF°º∫°<∫∫°u* J¡∑ ŸF°∫w° Ÿu N°Ãt°fiC˚b≈∫Õ∏w I°w F…N°, <fi<̺∫°Ÿfi Ÿu » F…N° wS° ≈aªt N°<Ì
˚¥<tJ¡° ˚uÌ°u* tu* Ôy°∫° y∫° Wt tfi ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$13$$
t<d J¡u Ÿ°S tfi Ju¡ R¡≈J¡ ≈®_w°b Ju¡ ≈®_wCw ≤Fwu FÙ tº∫ tu* ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ "t∏`Ù
ŸÃJ¡°∫ÕJ¡°≤d°wg' ÎuŸ° ≈FÔu ı°u J¡F° S° Ÿtu* bF ŸÃJ¡°∫Õ J¡°æfi Fæ ? ÎuŸÙ <b„uT <ıI°Ÿ° J¡°u w°nJ¡≤
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* $
tfiR¡≈ t∏`Ù „°˜<b<Fw J¡t°u˘ tu* ≈®b¨W ≈C”T Ju¡ NfiSÕ ≈≤‡≈≤°R¡≈ ı∏t b¨s°u* J¡° ~>uÌJ¡ wS°
<fi≤<w„∫ N°fi∏Ì Ju¡ N°<b˚°Õb Ju¡ Ÿ°@fi˚¥w Ÿ°@fi ªwC‹¸>∫ Ÿu ÔuJ¡≤ Ÿ°s°ÃJ¡°≤≈∫Õ∏w J¡t°u˘ J¡°
≈Ìu„ J¡≤w° Fæ $$14$$
oŸ w≤F ≤°tª∏BıÙ J¡° Ÿt°@°fi J¡≤Ju¡ ≈®_wCw t<dR¡≈J¡ J¡F ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
oŸ w≤F Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NŸa¶∫b°Ÿfi°R¡≈Ù ≈aJ ¡Ÿu t<Ôfi tfi°ut¿d J¡°u <Ÿ<] ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ
<bbuJ¡ıÔ Ÿu @°uJ¡≤ N°Ãt≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w F°uo∫u $$15$$
oŸ w≤F <bbuJ¡ J¡°u <fi≤<w„∫ Wt k¡Ô Ìufiub°Ô° fwÔ°J¡≤ NÃ∫∏w NfiSÕ ≈¿≤d°tb°Ôu <bbuJ¡-
≈®t°Ì Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u <fib¨W J¡≤wu Fæ* $
fiÙªu <y≤°fiub°Ôu ≤°y N°<Ì NfiS°u˘ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, ˚ÙTd ˚b˚¥<t∫°u* tu* <bbuJ¡FÙfi F°uJ¡≤ <fib°Ÿ
J¡≤wu FCÎ N°≈ Ÿ°@°≤d ≈®°dÙ J¡∑ ˚°≥<w <bb„ F°uJ¡≤ fiÙªu fi <y¿≤∫u $$16$$ ŸæJ¡n°u* NfiS°u˘ Ÿuu Δ∫°›w,
tF°t°uFR¡≈Ù JC¡F≤u Ÿu ≈¥dÕ, <Ìw F…oÕ oŸ ŸaŸ°≤ t°∫° J¡∑ tF°≤°uy J¡∑ ˚°≥<w N°≈ ≈us° fi J¡∑<ı∫u
NS°Õwg ŸŸu Ÿ°b@°fi F°u ı°o∫u $$17$$
≈®_wCw o¿∏B∫ R¡≈Ù „`CN°u* Ju¡ ı∫°u≈°∫ Ju¡ ≈Ìu„ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
≈≤t <bbuJ¡ J¡°u ≈®°›w, fC<] Ÿu ŸÃ∫ J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤ wS° o¿∏B∫R¡≈Ù „`CN°u* J¡°u Nh~>Ù w≤F
750 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ıÙwJ¡≤ N°≈ ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ Ÿu ≈°≤ F°u ı°o∫u $$18$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ Ã≈<W ≈®J¡≤d tu* w°u o¿∏B∫°u* J¡∑ NŸÃ∫w° fwÔ°oÕ Fæ $ w°u •∫°u* ∫F°≥ ŸJ¡∑
ı∫ Ju¡ ≈°∫ J¡° ≈Ìu„ J¡≤wu Fæ*, Ÿ ≈≤ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* #
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NŸÃ∫ oŸ „≤Ù≤ tu* wS° NŸÃ∫ ŸC©-ÌC#©°u* tu* N°≈J¡°u Ì°t-Δ∫°Ô-J¡¸
>∏∫°∫ J¡∑ ≈®°<›w fi F°u $$19$$
w[bÂ<‹¸> Ÿu ∫Ω¿≈ ∫u NŸÃ∫ Fæ*, wS°<≈ t°uFÂ<‹¸> Ÿu fiJ¡∑ ŸÃ∫w° NfiC˚b ¿Ÿ] Fæ, oŸ<ÔÎ
fiJ¡∑ <ª<J¡ÃŸ° Ju¡ <ffi° b°Ÿfi° J¡∑ »w° Ÿu Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ju¡ ∏∫°∫ Ÿu NfiSÕ J¡∑ ≈®°<›w Ì…b°Õ≤
Fæ $ <bbuJ¡ N°<Ì Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu fiJ¡∑ <ª¿J¡ÃŸ° F°u ı°fiu ≈≤ w°u ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » J¡∑ ¿_S<w Ÿu
NfiSÕ J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uyÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚Ùt-˚°Ÿ-» ¿_S<w Ÿu N°≈ <b„°uJ¡w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°∫u*yu $$20$$ Fu tF°twu, ∫F Âÿ∫˚¥w
ÌuF N°<Ì tæ* Fq≥, oŸ <tØ∫° N<˚t°fi J¡°u _bw[b<fiÿª∫ Ju¡ π°≤° Nh~>Ù w≤F Ìq≤ N°æ≤ ı°u Âÿ∫˚¥w b_wC
Ÿu N<w¿≤•w ≈®Ã∫Jg¡ ÎJ¡≤Ÿ N°Ãt b_wC Fæ, ŸÙ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ wÃ_b˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tfi°u≤<Fw
F°uJ¡≤ ytfi J¡∑<ıÎ, ≈°fi J¡∑<ıÎ, ˚°uıfi J¡∑<ıÎ, ∫°u* N°≈ f] fiFÙ* F°u*yu $ ytfi°¿Ì Δ∫bF°≤ J¡≤wu F…Î
˚Ù tC•w FÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$21$$
ª°æfÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈ªÙŸb°≥ ŸyÕ
Ìubw°N°u* π°≤° „‡f≤ Ju¡ Ÿufi°≈<w∫°u* J¡∑ FÃ∫°; Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fi°tJ¡
Ÿufi°≈<w∫°u* J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ fiŸu Ìubw°N°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu J¡∑ N°„° J¡° bdÕfi $
b°Ÿfi°≤<Fw ≈C”T tu* ˚Ù @Ù≤u @Ù≤u b°Ÿfi°N°u* J¡° Ÿaª∫ F°ufiu Ÿu ÌuF°<Ì J¡° N<˚t°fi F°ufiu ≈≤
ı∏t-t≤d ≈≤‡≈≤° F°uwÙ Fæ, <k¡≤ <bbuJ¡ Ÿu JC¡~> sÙd b°Ÿfi°b°Ôu ≈C”T J¡∑ F°uwÙ Fæ, oŸtu* w°u J¡Ffi°
FÙ •∫° ? oŸ Jæ¡tC<wJ¡ ∏∫°∫ Ju¡ ≈®Ì„Õfi π°≤° <ıfitu* S°un° Ÿ° N°ÃtI°fi ≈®°›w F…N° Fæ, <ı∏Fu* ≈¥dÕ<fi‹™>°
≈®°›w fiFÙ* F…oÕ Fæ, fi t∏Ì N°æ≤ tº∫t N<@J¡°¿≤∫°u* J¡°u b°Ÿfi° Ju¡ h~>uÌ Ju¡ <ÔÎ Nbÿ∫ » ≈®∫Ãfi
J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫F Ì„°Õfiub°ÔÙ Ì°t-Δ∫°Ô-J¡¸> J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° J¡°u J¡Ffiu b°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
ZÙ≤°tª∏BıÙ tu* •w N°¶∫°<∫J¡° J¡°u ŸCfifiu J¡∑ oh~>° Ã≈∏fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•w J¡° FÙ ≈Cfi#
NfiCb°Ì J¡≤wu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ tu* Ô°uy <bZ°t Ôuwu Fæ*, N°≈ fC<]t°fi°au tu* ŸbÕZu‹™>
Fæ, J¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤ ≤Fu Fæ* „t, Ìt N°<Ì Wt ≈Ì°S°u˘ J¡°u N≈fiu tu* ≈®J¡°<„w J¡≤fiu J¡°
N°≈J¡° _b˚°b Fæ, oŸ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡≤ ≤Fu N°≈J¡° Ì°t-Δ∫°Ô-J¡¸>-∏∫°∫ fi F°u N°æ≤ ˚Ùt-
˚°Ÿ-» ¿_S<w Ÿu N°≈ „°uJ¡≤<Fw F°uo∫u $$1,2$$ ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, ŸaŸ°≤ Ju¡ w°≈ J¡°u
Ìq≤ J¡≤fiub°Ôu N°≈fiu ÎuŸ° ı°u J¡F° <J¡ wC‡F°≤° Ì°t-Δ∫°Ô-J¡¸> ∏∫°∫ fi F°u, bF •∫° Fæ ? Fu ≈®˚°u,
ŸaŸ°≤ w°≈ J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°Ôu N°≈fiu ˚Ùt-˚°Ÿ » ¿_S<w Ÿu N°≈ „°uJ¡≤<Fw F°uo∫u, ∫F •∫° J¡F° ?
ıæŸu tu| bT°Õ M¡wC tu* t∫¥≤ J¡°u vÔ°<Ÿw J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ofi Ì°u J¡S°N°u* J¡° bdÕfi J¡≤fiub°ÔÙ wS°
ŸyÕ - 25] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 751
˚bw°≈ J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°ÔÙ N≈fiÙ Ì°≤ b°dÙ Ÿu „C] w[b J¡° f°u@ tCHu J¡≤°o∫u $$3-5$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ì°t - Δ∫°Ô- J¡¸ >∏∫°∫ J¡°u N°æ≤ ˚Ùt-˚°Ÿ » ¿_S<w J¡°u N°≈ ŸC<fi∫u,
∏Fu* ŸCfiJ¡≤ ı°u N°≈J¡°u N<˚tw F°u, Ÿu J¡∑<ı∫u $$6$$ Ÿ‡≈¥dÕ N°ÿª∫Õ b_wCN°u* Ÿu tfi°uF≤ ≈°w°ÔywÕ
tu* „‡f≤ fi°tJ¡ ÌæÃ∫≤°ı S° $ Ÿu t°∫°R¡≈Ù t<d∫°u* J¡° ∫<Ì tF°dÕb J¡Fu*, w°u J¡°uoÕ NÃ∫C<•w fi
F°uyÙ $$7$$ Ÿfiu N°J¡°„ tu* J¡¿v≈w fiy≤°u* Ju¡ Ω°fi°u* tu* ≤°sŸ°u* Ÿu t¿∏Ì≤ ffi° ≤•©u Su, ffi°b¸>Ù
Wt ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Ÿu Ÿfiu N≈fiu ≈®Ìu„ J¡°u <b˚¥<Tw J¡≤ ≤•©° S°, ≈ÃS≤ Ju¡ ¸C>J¡n°u* J¡∑ fi°o˘
ŸbÕ` ŸCÔ˚ ≈μ≤°y N°<Ì t<d∫°u* Ÿu bF Ìub≈bÕw tu” Ju¡ wCv∫ F°u y∫° S° $ NŸÙt @fiŸ‡≈<W∫°u* Ju¡
<fit°Õd Ÿu Ÿfiu Ÿf Ì°fib°u* J¡°u t°Ô°t°Ô J¡≤ <Ì∫° S° $ |≤ tu* ¿_Sw ≤ÃfiR¡≈ <˜∫°u* Ju¡ y°fi Ÿu Ÿfiu
N›Ÿ≤°N°u* J¡∑ y°fiºb<fi J¡°u ıÙw <Ô∫° S° $ ŸJu¡ J®¡∑n° Ju¡ ≈bfi Ju¡ b¨s ª∏B<f‡f J¡∑ J¡Ô°N°ua Ÿu
≈¥dÕ Su $$8-10$$ <©Ôu F…Î fiÙÔ J¡tÔ J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu Ÿfiu N≈fiu J®¡∑n° Ju¡ |≤ J¡°u J¡°<t∫°u* Ju¡ <ÔÎ
˚∫aJ¡≤ ffi° <Ì∫° S° $ ≤Ãfi˚¥w FaŸ°u* J¡∑ ºb<fi Ÿu _bdÕJ¡tÔ Ju¡ Ÿ°≤Ÿ°u* J¡° N°à°fi <J¡∫° S° $ _bdÕb¨s°u*
J¡∑ „°©°N°u* Ju¡ Ny®˚°ytu* J¡tÔ J¡∑ J¡<Ô∫°≥ yC≥S ≤•©Ù SÙ $ JC¡aı°u* Ju¡ b¨s°u* Ju¡ «¡≈≤ Ÿu t∏Ì°≤ Ju¡ k¡¥Ô
<y≤wu Su $ Jæ*¡ªÙ Ju¡ wCv∫ Nfi∏w ÌæÃ∫°ua Ÿu Ÿfiu o∏B ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡∑ S° $ fkÕ¡ Ju¡ Ÿt°fi ™>a±>Ù N<Àfi
J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ÿu Ÿfiu N≈fi° Ω°fit^±>≈ ffi° ≤•©° S°, ŸbÕI ffiu F…Î k¥¡Ô°u* Ju¡ fyÙª°u* Ÿu N°fi∏ÌÌ°∫Ù
fi∏Ìfibfi J¡°u Ÿfiu ıÙw <Ô∫° S° $ bF N≈fiÙ t°∫° Ÿu tÔ∫°ªÔ Ju¡ Ÿf ª∏Ìfi Ju¡ b¨s°u* J¡°u Ÿ°≥≈°u* Ju¡
Ÿ°S F≤ Ô°∫° S° $ ŸJu¡ N∏w#≈C≤ J¡∑ Nayfi°Î≥ _bdÕ J¡∑ J¡°¿∏w N°æ≤ Ÿf Ô°uy°u* J¡∑ ŸC∏Ì≤w° J¡°u fiÙª°
<Ì©°fiub°ÔÙ SÙ $ <b<b@ ≈C‹≈°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu ŸJu¡ |≤ J¡° N°≥yfi |C¸>fi°u* wJ¡ ˚≤° S° $ J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ
ffi°∫u y∫u <t\>Ù Ju¡ „aJ¡≤ıÙ fiu ˚yb°fi ZÙJ¨¡‹d J¡°u ıÙw <Ô∫° S° $ ŸÌ° «¡≈≤ J¡°u <~>¸>J¡ ≤FÙ ıCyfi¥
J¡∑ w≤F |¥t ≤FÙ ≤Ãfi≤°<„∫°u* J¡∑ ≈®˚° R¡≈Ù w°≤°u* Ÿu ŸJu¡ fiy≤ J¡° tº∫˚°y ˚≤≈¥≤ S° $ Ÿf ≤°<`∫°u*
tu* Ÿ°≤u ≈°w°Ô tau N°J¡°„ Ÿ°æ ª∏Bt°N°au Ÿu ∫C•w ≤Fw° S° $ ŸJ¡° ∫C] ≈≤°J®¡t ÎuŸ° S° <J¡ ŸŸu ≤ªu
y∫u ≈®<wt°R¡≈Ù Ô°uy ŸJu¡ ≈®f∏@ J¡° yCdy°fi J¡≤wu Su $ t°∫° Ÿu ≤<ªw Îu≤°bw N°<Ì yı≤°ı°u* Ÿu
Ìubw°N°u* Ju¡ Îu≤°bw N°<Ì J¡° Ÿfiu t°fitÌÕfi J¡≤ <Ì∫° S° $ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu ˜Ù, F°SÙ, |°unu N°<Ì tu*
Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> ≤ÃfiR¡≈ ˜Ù≤Ãfi N°<Ì Ÿu Ÿfiu N∏w#≈C≤ J¡°u ≈¿≤≈¥dÕ J¡≤ <Ì∫° S° $$11-18$$
bF ŸJ¡Ô Ÿ‡≈<W∫°u* Ÿu tF°Ÿ°æ˚°À∫„°ÔÙ S° N°æ≤ Îuÿb∫Õ Ÿu ≈®d°t J¡≤wu Su ŸJu¡ y® „°Ÿfi
J¡°u Ÿf ÌæÃ∫ Ÿ°t∏w fiwt_wJ ¡F°uJ¡≤ y®Fd J¡≤wu Su $ ŸJ¡∑ tF°˚Cı°N°u* Ju¡ bfi J¡∑ ~>°∫° tu* Ÿf
NŸC≤ N°≤°t Ÿu ≤Fwu Su $ bF Ÿf fC<]∫°u* J¡° N°@°≤ S° N°æ≤ Ÿt_w ≤Ãfi°u* Ju¡ t^±>Ô Ÿu <b˚¥<Tw S° $
Ì…#ŸF N°æ≤ ˚ÙTd N°J¨¡<wb°Ôu Ÿ ÌæÃ∫ J¡∑, <ıŸfiu Ìubw°N°u* J¡°u fi‹¸>-˚®‹¸> J¡≤ ±>°Ô° S°, Ìubw°N°u*
J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°ÔÙ <b„°Ô b°<FfiÙ SÙ $$19-21$$ t°∫°fÔb°Ôu Ÿ ÌæÃ∫ Ju¡ Ÿ°u ı°fiu ≈≤ N°æ≤
Ìu„°∏w≤ ªÔu ı°fiu ≈≤ NbŸ≤ ≈°J¡≤ Ìubw°N°u* fiu ŸJ¡∑ Ÿufi° J¡°u fnu buy Ÿu t°≤ ±>°Ô° $$22$$ Ìubw°N°u*
Ju¡ π°≤° ŸJ¡∑ Ÿufi° J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ „‡f≤°ŸC≤ fiu tC^±>Ù, J®¡°u@, B…t N°<Ì Ÿufi°≈<w∫°u* J¡°u N≈fiÙ
Ÿufi°N°u* tua ≤s° Ju¡ <ÔÎ <fi∫C•w <J¡∫° $$23$$ ˚∫°fiJ¡ Ìubw°N°u* fiu NbŸ≤ ≈°J¡≤ ıæŸu N°J¡°„ tu*
¿_Sw f°ı ≈sÙ Δ∫°JC¡Ô F…oÕ y°æ≤æ∫°u* J¡°u t°≤ ±>°Ôw° Fæ, bæŸu FÙ fiJ¡°u ˚Ù t°≤ ±>°Ô° $$24$$ NŸC≤
Zu‹™> „‡f≤ fiu ıæŸu Ÿ°y≤ ªaªÔ N°æ≤ y® „ÆÌ J¡≤fiub°ÔÙ w≤ay°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ ªaªÔ N°æ≤
752 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
y® „ÆÌ J¡≤fiub°Ôu N∏∫ Ÿufi°≈<w∫°u* J¡°u ≈Cfi# Ã≈∏fi <J¡∫° $$25$$ Ìubw°N°u* fiu ∏Fu* ˚Ù ıvÌÙ FÙ t°≤
±>°Ô°, oŸŸu ŸJu¡ J¡°u≈ J¡∑ ŸÙt° fi ≤FÙ $ bF Ìubw°N°u* Ÿu ˚≤u F…Î _byÕ tu* Ìubw°N°u* Ju¡ fi°„ Ju¡ <ÔÎ
y∫° $$26$$ „‡f≤°ŸC≤ J¡∑ t°∫° Ÿu ˚∫˚Ùw F…Î Ìubw° ÌubÙıÙ Ju¡ b°Ffi <Ÿ*F Ÿu ˚∫˚Ùw F…Î t¨y°ua J¡∑
fi°o˘ _byÕ Ÿu ˚°yJ¡≤ ŸCtu” ≈bÕw J¡∑ H°¿n∫°u* tu* <~>≈ y∫u $$27$$
„‡f≤°ŸC≤ fiu _byÕ tu* ı°J¡≤ _byÕ J¡°u, <ıŸtu* sCB-sCB Ìubyd ≤°u ≤Fu Su N°æ≤ N›Ÿ≤°N°u* Ju¡
tC©t^±>Ô N°≥ŸCN°u* Ÿu ÔS≈S Su, ≈®Ô∫J¡°Ô tu* fi‹¸>-˚®‹¸> F…Î ıyw Ju¡ wCv∫ „¥∏∫ Ìu©° $$28$$ J®C¡]
F…Î „‡f≤°ŸC≤ fiu bF°≥ ≈≤ o@≤-@≤ ˚®td <J¡∫°, ı°u ≤Ãfi N°<Ì ŸC∏Ì≤ b_wCÎ≥ SÙ, ∏Fu* F≤ J¡≤ N°æ≤
Ô°uJ¡≈°Ô°u* J¡∑ fiy≤Ù J¡°u ıÔ°J¡≤ bF N≈fiu _S°fi J¡°u ªÔ° y∫° $$29$$ oŸ ≈®J¡°≤ Ìubw° N°æ≤ Ì°fib°u*
Ju¡ tfi°ut°<Ô∏∫ Ju¡ » F°ufiu ≈≤ Ìubw° _byÕ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ o@≤-@≤ <Ì„°N°u* tu* <~>≈ y∫u $$30$$
<J¡∏wC „‡f≤°ŸC≤ <ıfi-<ıfi J¡°u N≈fiÙ Ÿufi°N°u* Ju¡ N<@≈<w ffi°w° S°, ∏Fu* Ìubw° ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡ t°≤
±>°Ôwu Su $$31$$ Ìubw° f≤°f≤ wf wJ¡ ÎuŸ° J¡≤wu ıf wJ¡ <J¡ JC¡<≈w „‡f≤°ŸC≤ NÃ∫∏w πuy J¡°u
≈®°›w F°uJ¡≤ w¨d°<Àfi Ju¡ Ÿt°fi h~>b°Ÿ Ôuw° F…N° NÃ∫∏w ≈®≠b<Ôw fiFÙ* F…N° $$32$$ ıæŸu ≈°≈Ù
≈C”T <fi<@ J¡°u fiFÙ* ≈° ŸJ¡w°, bæŸu FÙ fnu ≈®∫Ãfi Ÿu wÙfi°u* Ô°uJ¡°ua J¡°u ©°uıJ¡≤ ˚Ù bF Ìubw°N°u* J¡°u fi
≈° ŸJ¡° $$33$$ <k¡≤ w°u Ÿfiu N≈fiÙ Ÿufi° J¡∑ ≤s° Ju¡ <ÔÎ t¥<wÕt°fi wÙfi J¡°Ô°u* J¡∑ w≤F <Ìw F…Î
tF°fÔÙ fnu ˚ÙTd wÙfi NŸC≤°u* J¡∑ t°∫° Ÿu Ÿ¨<‹¸> J¡∑ $$34$$ t°∫° Ÿu ffiu F…Î NwÎb fnu t°∫°bÙ,
fÔR¡≈Ù b¨s°u* J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ôu bu ˚∫aJ¡≤ Ÿufi°≈<w N≈fiu ≈≤°u* Ÿu sCÆ@ F…Î Ÿufi° J¡∑ w≤F b¨s°u* J¡°u
@°≤d J¡≤fiub°Ôu fnu ˚∫°fiJ¡ ≈bÕw°u* J¡∑ w≤F Ã≈∏fi F…Î $$35$$ Ì°t („`CN°u* J¡° Ìtfi J¡≤fiub°Ô°),
Δ∫°Ô (Ÿ°≥≈ J¡∑ w≤F „`CN°u* J¡°u Ô≈u¸>fiub°Ô°) N°æ≤ J¡¸> („`CN°u* Ju¡ „˜°u* Ÿu N≈fiÙ Ÿufi° J¡°u ŸC≤<sw
≤©fiub°Ô°) ofi fi°t°u* Ÿuu ∫C•w bu ı°u ≈®°›w F°u ı°∫, Ÿu J¡≤fiub°Ôu ÎJ¡t°` ªuwfi° @tÕb°Ôu Su $$36$$
≈®°•wfi J¡t°u˘ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu bu ≈®°•wfi (≈¥bÕ<Ÿ] ıÙb) fi Su N°æ≤ fi fiJ¡∑ b°Ÿfi°Î≥ SÙ, bu ˚∫,
„aJ¡°, ≈Ô°∫fi N°<Ì <bJ¡v≈°u* Ÿu ≤<Fw <ª∏t°` Juu¡ Ÿ<∏fi@°fi Ju¡ J¡°≤d ÌuF <J®¡∫°b°Ôu Su $$37$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ∫<Ì fiJu¡ J¡tÕ, J¡°t N°æ≤ b°Ÿfi°Î≥ fiFÙ* SÙ, w°u fiJ¡° ı∏t FÙ fiFÙ* F°ufi°
ª°<F∫u S°, •∫°au<J¡ ı∏t Ju¡ FuwCN°u* J¡° N˚°b S° $ ∫<Ì J¡<F∫u, fÙı fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù ı∏t F°uy°, wf w°u
tC•w°u* J¡° ˚Ù ≈CfiıÕ∏t F°uy° $ N°yu _b∫a J¡Fu*yu ˚Ù "<bΩwub°Ÿfi° ∫` w` Ÿ° ∫°<w ≈Ùfiw°tg' (ıF°≥ ≈≤
b°Ÿfi° ≤FwÙ Fæ bFÙ* ≈≤ bF _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ) oŸ<ÔÎ fiJu¡ J¡tÕ N°<Ì J¡° N˚°b J¡Ffi°
Ÿayw ≈®wÙw fiFÙ* F°uw° oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫u Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> _bw∏` ıÙb fi Su, <J¡∏wC <fi<tW˚¥w N∏w∫°ÕtÙ ªæw∏∫ Ÿu J¡tÕıÙbR¡≈
„‡f≤ J¡∑ J¡°æ„ÔR¡≈, J¡tÕ, b°Ÿfi° N°<Ì Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w fi F…oÕ, t°∫° J¡v≈fi°R¡≈ NwÎb
˚°uyŸ°≤≤<Fw S°unÙ ŸÙ Ÿ¨<‹¸ ŸaJ¡v≈b¨<W J¡°u ÔuJ¡≤ N°<b˚°Õb J¡°u ≈®°›w F…Î Su $ Îu∏Bı°<ÔJ¡°u* π°≤°
≤ªu y∫u N∏∫ ≈C”T°u* J¡∑ w≤F _bw∏` J¡t°u˘ J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ ˚Ù N°<b˚°Õb R¡≈ ı∏t F°u ¡ŸJ¡w° Fæ $
∫F ˚°b Fæ $$38$$ b°Ÿfi°„¥∏∫ bu ∫°u]° J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ J¡Ù w≤F N∏@≈≤‡≈≤° Ÿu FÙ ≈®_wCw <J®¡∫°
J¡° NfiCbwÕfi J¡≤wu Fæ* $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıf wJ¡ fiJ¡∑ b°Ÿfi° b¨<] fiFÙ* F…oÕ, wf wJ¡ ∫°u<y∫°u* J¡∑ w≤F
fiJ¡° Δ∫bF°≤ F…N° $$39$$
ŸyÕ - 26] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 753
∫<Ì J¡<F∫u, <ıfiJ¡∑ b°Ÿfi° Ìg˚¥w fiFÙ* F…oÕ, fiJ¡° Δ∫bF°≤ J¡F°≥ Ìu©° y∫° Fæ, w°u ŸC<fi∫u, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N°@u Ÿ°u∫u FCÎ f°ÔJ¡ N≈fiu Nay°u* Ÿu FÙ ªu‹¸>° J¡≤wu Fæ, bæŸu FÙ b°Ÿfi° N°æ≤ N°Ãt°<˚t°fi Ÿu
≤<Fw fi Ô°uy°u* J¡∑ Ju¡bÔ Nay°u* Ÿu ªu‹¸>° F…oÕ $$40$$ fi w°uu bu ∫C] Ju¡ Ÿt∫ „`CN°u* Ju¡ N<˚tC© N°ytfi
J¡°u ı°fiwu Su, fi <bZ°∏w N°æ≤ <fi#„aJ¡ „`CN°u* Ju¡ NJ¡_t°w N°J®¡td J¡°u ı°fiwu Su, fi ˚°yfi° FÙ ı°fiwu
Su, fi ıÙbfi ı°fiwu Su, fi t≤d ı°fiwu Su, fi ∫C] ı°fiwu Su N°æ≤ fi ı∫-≈≤°ı∫ ı°fiwu Su $$41$$
∫<Ì fiFÙa ı°fiwu Su, w°u _b∫a „`CN°u* Ju¡ «¡≈≤ N°J®¡td Jæ¡Ÿu J¡≤wu Su ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu ≈®F°≤ Ÿu ≈bÕw°u* J¡°u ª¥≤-ª¥≤ J¡≤fiub°Ôu bu „˜ ≈®F°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ωw N≈fiu N°yu Ìu©u
y∫u „`CŸæ<fiJ¡°u* ≈≤ Ju¡bÔ N°J®¡td J¡≤wu Su $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ı°J¡≤ ≈®F°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
„‡f≤°ŸC≤ J¡∑ b°Ÿfi° FÙ fiJ¡° „≤Ù≤ S° $ Ÿ°tfiu „`C J¡°u Ìu©fiu Ÿu wfi° FÙ fiJ¡°u I°w F°uw° S°,
oŸ<ÔÎ bu N°J®¡td J¡≤wu Su $$42$$„‡f≤°ŸC≤ fiu NÃ∫∏w ≈®Ÿ∏fi F°uJ¡≤ ÎuŸ° <bª°≤ <J¡∫° <J¡ t°∫° Ÿu
<fi¿ÕtÕw Ì°t N°<Ì NŸC≤°u* Ÿu ŸC≤<sw tu≤Ù Ÿufi° Nbÿ∫>>„`CN°u* ≈≤ <bı∫Ù F°uyÙ $$43$$ NÃ∫∏w fÔ„°ÔÙ
NŸC≤°u* Ju¡ f°F…R¡≈Ù b¨s°u* Ÿu ŸC≤<sw tu≤Ù ∫F Ÿufi° „`C J¡° ≈®F°≤ F°ufiu ≈≤ ˚Ù <ÌÀyı°u* Ju¡ Ì°≥w°u* J¡° ≈®F°≤
F°ufiu ≈≤ ˚Ù ıæŸu tu” ≈bÕw J¡∑ ŸCbdÕ <„Ô° ¿_S≤ FÙ ≤FwÙ Fæ <bª<Ôw fiFÙ* F°uwÙ, bæŸu FÙ NÃ∫∏w
¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w F°uyÙ $$44$$
≈ªÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

~>ÆfÙŸb°≥ ŸyÕ
Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S ≈°w°Ô Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> N°<Ì Ju¡ |°u≤ Ÿay®°t J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, ÌæÃ∫≤°ı „‡f≤°ŸC≤ fiu oŸ ≈®J¡°≤ <bª°≤J¡≤ Ì°t, Δ∫°Ô
N°æ≤ J¡¸> Ÿu N<@<‹™>w Ìub <bfi°<„fiÙ N≈fiÙ Ÿufi° J¡°u ˚¥Ô°uJ¡ tu* ˚uı° $$1$$ ˚ÙTd <Ÿ*Ffi°Ìb°Ôu
N°∫C@@°≤Ù ÌæÃ∫Ÿ°y≤ Ÿu, Ÿ°y≤ w¸> J¡∑ H°<n∫°u* Ÿu, ≈bÕw°u* J¡∑ J¡∏Ì≤°N°u* Ÿu N°„∫ ∫F Fæ <J¡ ıF°≥
<ıŸu t°yÕ <tÔ°, ≈s@°≤Ù ≈bÕw°u* Ju¡ N°¸>°u≈ Ÿu «¡≈≤ N°∫u $$2$$ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ÿu fÔ„°ÔÙ F…Î
Ì°fib°u* fiu N∏w¿≤s N°æ≤ ≈¨¿SbÙ Ju¡ tº∫bwÙÕ N°J¡°„ J¡°u ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤ <Ì∫°, <ıŸtu* fiJu¡ tC•J¡°u* Ju¡
≈®F°≤°u* Ÿu Ÿ¥∫Õ <fi_wuı F°u y∫° S° $$3$$ oŸJu¡ f°Ì tu”≈bÕw Ju¡ <fiJC¡aı°u* Ÿu N°æ≤ J¡∏Ì≤°N°u* Ÿu ≈®Ô∫J¡°Ô
J¡∑ w≤F sCÆ@ N°æ≤ ˚∫aJ¡≤ Ìubw°N°u* Ju¡ yd ∫C] Ju¡ <ÔÎ w≤ N°∫u $$4$$ fi Ìub N°æ≤ NŸC≤ Ÿufi°N°u*
J¡° bfi Ju¡ tº∫ tu* bF ∫C] NJ¡°Ô tu* F…Î Ì…#ŸF ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt°fi ˚ÙTd F…N° $$5$$ oŸJu¡ f°Ì JC¡^±>Ô°u*
J¡∑ J¡°¿∏w∫°u* Ju¡ wuı Ÿu N∏@J¡°≤ J¡° fi°„ J¡≤ ªCJu¡ t_wJ¡, ≈®Ô∫J¡°Ô tu* fi‹¸> F°u y∫u Fæ* N°Z∫˚¥w
ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ <ıfiJu¡ ÎuŸÙ ÌÙ<›w∫°u* J¡∑ w≤F, @n°u* Ÿu ¿y≤fiu Ôyu $$6$$ ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ b°∫CN°u* Ju¡
tF°≈®b°F°u* Ÿu ≈nÙ F…oÕ Ì≤°≤R¡≈Ù F≥ŸÙ Ÿu ∫C•w wS° Ì…Ì°Õ∏w ∫°u]°N°u* Ÿu ~>°unu y∫u <Ÿ*Ffi°Ì°u* Ÿu tC©¿≤w
≈bÕw J¡°≥≈fiu Ôyu $$7$$ ≈bÕw J¡∑ <„Ô°N°u* Ju¡ wCv∫ „˜°˜°u* Ju¡ N°|°w Ÿu <ıfiJ¡∑ ÌÙb°≤u* i>F yoÕ SÙ $
˚∫˚Ùw <Ÿ*F <ıfitu* <bZ°t Ôu ≤Fu Su ÎuŸu <Ft°Ô∫ N°<Ì JC¡Ô≈bÕw°u* Ju¡ w¸ >y¥≥ıfiu Ôyu $$8$$ ≈≤_≈≤ Ju¡
≈®F°≤°u* Ÿu fi‹¸> F…Î „˜°˜°u* Ÿu <fiJ¡ÔÙ F…oÕ ªaªÔ N°y J¡∑ <ªfiy°¿≤∫°≥ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* N°J¡°„ Ÿu ¸¥>¸>u F…Î
754 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
w°≤°u* J¡∑ w≤F n>fiu ÔyÙ $$9$$ ≤•w-t°aŸ J¡∑ ≤°<„ Ÿu ≈¥dÕ ÎJ¡t°` Ÿ°y≤Ju¡ w¸>≈≤ fæ™>u F…Î, ≈®Ô∫J¡°Ô
Ju¡ Ã≈°w˚¥w w°Ôb¨s°u* Ju¡ Ÿt°fi «≥¡ªu J¡≤w°Ô fı°J¡≤ fi°ª ≤Fu buw°Ô o@≤-@≤ <bÔ°Ÿ J¡≤wu
Su $$10$$ o@≤-@≤ k¡æÔwÙ F…oÕ ”<@≤ J¡∑ @°≤°N°u* Ÿu f°ÌÔ°u* Ju¡ Ÿt°fi @¥<Ô <ıŸtu* „°∏w F°u yoÕ
SÙ, ÎuŸu N°J¡°„ tu* N°∫C@°u* Ju¡ ≈®F°≤°u* Ÿu ª¥≤-ª¥≤ <J¡∫u y∫u t_wJ¡°u* Ju¡ J¡≤°un°u* JC¡^±>Ô Ÿ¥∫Õ Ju¡ N°J¡°≤
Ÿu ∫C•w F°u y∫u Su $ N≈fiu ≈®F°≤°u* Ÿu <Ft°Ô∫ N°<Ì ≈bÕw≤°ı°u* J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤fiub°Ôu, ≈®F°≤ J¡≤fiu
Ju¡ <ÔÎ ©°nu F…Î J¡v≈b¨s°u* J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ôu, Ÿ¥∫Õ Ju¡ N°J¡°≤Ju¡ ŸÂ„ N°J¡°≤b°Ôu ÌæÃ∫°u* Ÿu ∫C•w
<Ì„°Î≥ ÎuŸÙ ≈¸> yoÕ, J¡FÙ* ≈≤ ÎJ¡ <~>B ˚Ù <Ì©°oÕ fi Ìuw° S° $$11,12$$ ªÔ ≤FÙ wÔb°≤ J¡∑ @°≤°u* Ju¡
b°∫C Ÿu <ıfiJ¡∑ ÌÙb°≤u* <y≤° ÌÙ yoÕ SÙ NwÎb ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ N<Àfi Ÿu wFŸ-fiFŸ <J¡∫u y∫u Ÿu ≈bÕw
@¥ÔÙ Ju¡ i>u≤ ffi y∫u $$13$$
Nÿbtu| ∫I°u* Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w F…Î Ÿu Ìubw° Ô°uy ˚Ù N_`°u* Ÿu ≤<Fw F…Î NŸC≤°u* Ju¡ ≈°Ÿ ÎuŸu N°∫u
ıæŸu tu|°u* Ju¡ ŸtÙ≈ b°∫C N°wu Fæ* $$14$$ wÌfi∏w≤ ıæŸu <f<vÔ∫°≥ H≈¸> J¡≤ f¥»u ª¥F°u* J¡°u ≈J¡nwÙ Fæ*,
bæŸu FÙ ∏F°u*fiu ≤°sŸ°u* Ju¡ «¡≈≤ N°J®¡td J¡≤ ∏Fu* ≈J¡n° N°æ≤ ≤°sŸ°u* fiu ˚Ù Ìubw°N°u* J¡°u ÎuŸu ≈J¡n°
ıæŸu b¨s°u* ≈≤ ª»u F…Î ∏tW N°Ì<t∫°u* J¡°u ˚°Ô¥ ≈J¡nwu Fæ* $$15$$ <ıfiJu¡ f°F…R¡≈Ù b¨s°u* ≈≤ „˜°˜R¡≈Ù
k¥¡Ô <©Ô ≤Fu Su N°æ≤ „˜ R¡≈Ù ≈vÔb „°u¿˚w F°u ≤Fu Su, ÎuŸu ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤ bfi tu* <FÔ ≤Fu k¥¡Ôu F…Î
b¨s°u* J¡∑ w≤F ŸC„°u<˚w F…Î $$16$$ ıæŸu b°∫C ŸCtu” ≈bÕw ≈≤ k¥¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu bfi°u* J¡°u ˚≤ Ìuw° Fæ bæŸu
FÙ ≈≤_≈≤ Ju¡ ≈®<w ku¡aJu¡ y∫u „˜ Ÿt¥F°u* Ÿu fi Ô°uy°ua fiu Ì„°u* <Ì„°Î≥ ˚≤ ÌÙ $$17$$ N∏w¿≤s N°æ≤
≈¨ØbÙ Ju¡ NbJ¡°„R¡≈Ù y¥Ô≤ Ju¡ k¡Ô Ju¡ N∏Ì≤ ≤Ffiub°Ôu tF°t„J¡°u* Ju¡ Ÿa| Ju¡ wCv∫ Ìubw° N°æ≤ Ì°fib°u*
J¡∑ Ÿufi°N°u* J¡° |°u≤ ∫C] F…N° $$18$$
<ÌÀyı N°<Ì π°≤° JC¡ªÔu ı° ≤Fu Ô°uy°u* Ju¡ ≤d J¡°uÔ°FÔ J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
oŸJu¡ Nfi∏w≤ «≥¡ªu w°Ô°u* Ju¡ Ÿt°fi <b„°ÔJ¡°∫ Ô°uJ¡≈°Ô°u* Ju¡ <ÌÀyı°u* Ÿu ≈®Ô∫J¡°Ôtu* tu|°u* Ÿu
b¨<] J¡°u ≈®°›w F…Î J¡°uÔ°FÔ Ju¡ N°J¡°≤ J¡° fn° ˚ÙTd ≤d J¡°uÔ°FÔ F…N° $$19$$ bF J¡FÙ* ≈≤ N°J¡°„
tu* NÃ∫∏w |fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d t°fi°u* yı ffi°w° F…N° Ÿ°, J¡FÙ* ≈≤ tCl>Ù tu* ≈J¡nfiu ∫°uÀ∫ Ÿ° N°æ≤ J¡FÙ*
≈≤ ıÔ˚°≤ Ÿu ˚≤u F…Î tu|°u* Ju¡ Ì≤ Ju¡ Ÿt°fi y‡˚Ù≤ S° $$20$$ ≤S Ju¡ «¡≈≤ ≈nfiu Ÿu ≈ÙŸu y∫u „˜°au
Ÿu ≈bÕw°u* tu* „ÆÌ J¡≤w° F…N° bF J¡°uÔ°FÔ fi°ªfiub°Ôu fi¸ >Ju¡ Ÿt°fi w°Ô N°æ≤ Ô∫ Ju¡ NfiCŸ°≤ S°,
<ıfiJu¡ ⁄Ì∫ t°≤u ˚∫ Ju¡ k¡¸> ≤Fu Su, ÎuŸu fÔFÙfi ≈C”T°u* Ju¡ J¡”d J®¡∏Ìfi Ÿu Ÿtu* |≤|≤°F¸> F°u ≤FÙ
SÙ $$21$$ bF ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ FuwC˚¥w N<Àfi, b°∫C N°<Ì Ÿu vÔ<Ÿw F°ufiub°Ôu, f®Ê° Ju¡ <Ìfi-˚¥w
Ÿ¨<‹¸>J¡°Ô Ju¡ N∏w tu* F°ufiub°Ôu J¡°uÔ°FÔ J¡∑ ≈®<wºb<fi Ju¡ wCv∫ S° N°æ≤ f°≤F Ÿ¥∫°u˘ Ju¡ Ÿ‡tuÔfi Ÿu
<≈|Ô ≤Fu ŸCbdÕ ≈bÕw Ju¡ „ÆÌ Ju¡ wCv∫ S° $$22$$
f®Ê°^±>R¡≈Ù ÌÙb°≤ tu* ¸>J¡≤°J¡≤ Ô°æ¸>fiu Ÿu f»° F…N° N°æ≤ Ìgyt _S°fi Ÿu ˚Ù <fiJ¡Ôw° F…N° bF
J¡°uÔ°FÔ ≈®°<d∫°u* Ÿu w°<nw Îba ≈®°<d∫°u* Ju¡ N°y°≤˚¥w tF°Ÿ®°uw Ju¡ ıÔ≈®b°F J¡∑ ºb<fi Ju¡ wCv∫ S°
ı°u <J¡ŸÙ ≈bÕw N°<Ì Ÿu ¸>J¡≤° J¡≤ ”J¡° F°u N°æ≤ N≈fiu Ìgyt _S°fi Ÿu ˚Ù <fiJ¡Ôw° F°u $$23$$ o@≤-
@≤ n ≤Fu ≈s@°≤Ù ≈bÕw≤°ı°u* Ju¡ ≈a©°u* Ju¡ b°∫C Ÿu t°fi°u* Ÿtu* ºb<fi F°u ≤FÙ SÙ, Ÿfiu J¡dÕJ¡¸C> „ÆÌ
≈®b°F Ÿu Δ∫°›w <Ft°Ô∫ N°<Ì ≈bÕw°u* J¡∑ J¡∏Ì≤°N°u* J¡°u k¥¡¸> ≤Fu J¡°fi°u* J¡∑ w≤F ffi° <Ì∫° S° $$24$$
ŸyÕ - 26] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 755
t∏Ì≤°ªÔ Ÿu Nt¨wt∏Sfi Ju¡ Ÿt∫ Nt¨w°uÃ≈<W F°ufiu ≈≤ Nt¨w Ju¡ ≈®<w N°Ÿ<•w F°ufiu J¡u J¡°≤d
Nt¨w°uÃ≈<W J¡°u ŸCfi ≤Fu Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* J¡° FT°uÕÃJ¡TÕ F°ufiu ≈≤ |a|tg „ÆÌ Ju¡ ŸÂ„ w°Ô ™>°uJ¡fi°
N°<Ì Ju¡ „ÆÌ°u* Ÿu Ÿfiu Ÿ°w°u* πÙ≈ R¡≈Ù ≈®°dÙ <fib°Ÿ˚¥<t J¡°u Δ∫°›w J¡≤ ≤•©° S° $$25$$ sCÆ@ F…oÕ
Ì°ufi°u* Ÿufi°N°u* J¡° ÎuŸ° ˚ÙTd ∫C] F…N° <J¡ fitu* fiy≤, y®°t, ≈bÕw, bfi N°æ≤ tfiC‹∫ ≈ÙŸu y∫u Su, fnu-
fnu ]w Ì°fib <bΩt°fi Su, ŸæJ¡n°u* fnu-fnu N°∫C@°u* Ÿu J¡°¸>u y∫u Ì°fibR¡≈Ù ≈bÕw°u* Ÿu Ÿf <Ì„°Î≥
˚≤Ù SÙ, ≈≤_≈≤ wFŸ-fiFŸ <J¡∫u y∫u N˜ N°<Ì Ju¡ ª¥d°u˘ Ÿu N°J¡°„ J¡° tº∫˚°y ˚≤° S°, ˚C„C^±>Ù
fi°tJ¡ N˜ Ÿt¥F Ju¡ „ÆÌ°u* Ÿu tuR¡≈bÕw Ju¡ ŸæJ¡n°u* <„©≤ i>>F ≤Fu Su, f°dR¡≈Ù N°≥@Ù Ÿu ÌæÃ∫ N°æ≤
Ìubw°N°u* Ju¡ tC©R¡≈ J¡tÔ J¡¸>u Su N°æ≤ Ì°ufi°u* Ÿufi°N°u* Ju¡ ≈®F°≤R¡≈Ù J¡vÔ°uÔ°ua Ju¡ Ÿaª°≤ Ÿu N°J¡°„
Δ∫°›w S° $$26-29$$
Ÿ ∫C] tu* N°∫C@R¡≈Ù N°≥@Ù Ÿu ≈ÙŸu y∫u bæt°<fiJ¡°u* Ju¡ Ÿt¥F <y≤ ≤Fu Su, N˜ Ÿu Ã≈∏fi F…Î
ŸtCB°u* Ju¡ ıÔ Ju¡ ≈®b°F Ÿu N°J¡°„ tu* ¿_Sw Nt≤°bwÙ N°<Ì fiy≤ N°›Ô°<bw Su, tF°˜°u* Ju¡ Ÿa≈°w Ÿu
wÔb°≤, „¥Ô, „¿•w N°<Ì R¡≈ ŸæJ¡n°u* fi<Ì∫°≥ fF ≤FÙ SÙ, ≈bÕw°u* Ju¡ ŸtÙ≈ tu* |°u≤ ∫°u]°N°u* Ju¡ w°Ô
™>°uJ¡fiu Ju¡ „ÆÌ°u* Ÿu f®Ê°^±>R¡≈ t^±>≈ J¡°≥≈ ≤F° S°, ÌæÃ∫°u* J¡∑ Î<n∫°u* Ju¡ ≈®F°≤°u* Ÿu Ô°uJ¡≈°Ô°u* Ju¡ Ô°uJ¡
<y≤ ≤Fu Su N°æ≤ <˜∫°u* Ju¡ FÔ-FÔ „ÆÌ Ju¡ Ÿ°S t<∏Ì≤°u tu* J¡aJ¡d fı ≤Fu Su $$30-32$$ bF ∫C] <y≤
≤FÙ ÌæÃ∫ Ÿufi° Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ NS°F ≤•w-≤°<„R¡≈ ıÔ Ÿu ∫C•w S° $ Ÿtu* ©¥fi Ÿu ÔS-≈S tfiC‹∫°u*
π°≤° ~>°unu y∫u |°u≤ <Ÿ*Ffi°Ì Ÿu Ô°uy o@≤-@≤ ˚°y ≤Fu Su, bF Ô°uJ¡≈°Ô°u* Ju¡ Ÿufi°≈<wR¡≈Ù J¡tÔ°u tuu*
˚°æ*≤u Ju¡ Ÿt°fi J¡˚Ù t≤wu F…Î Ô°uy°u* Ju¡ ≈®°d F≤fiu Ju¡ <ÔÎ <~>≈u F…Î N°æ≤ J¡˚Ù ∫C] Ju¡ <ÔÎ ≈®J¡¸> ∫t Ÿu
∫C•w S°, ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* π°≤° ˚°yfiu Ju¡ Ÿt∫ <J¡∫u y∫u ≈®F°≤°u* Ÿu w°<nw NwÎb <k¡≤ Ô°æ¸>J¡≤ ≈®F°≤
J¡≤ ≤Fu Ÿæ∏∫Ÿt¥F Ÿu Δ∫°›w S°, ≈a©b°Ôu ≈bÕw°u* Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡ ŸÂ„ N°J¡°≤b°Ôu Ì°fibR¡≈Ù ≈bÕw°u* Ju¡
ytfi°ytfi Ÿu F°u ≤Fu Ÿ°≥∫-Ÿ°≥∫ „ÆÌ J¡∑ ˚fi˚fi°F¸>°u* Ÿu ˚ÙTd S° wS° N°∫C@°u* Ju¡ Ny®˚°y°u* Ÿu
<~>∏fi-<˚∏fi ˚∫aJ¡≤ ÌæÃ∫R¡≈Ù ≈bÕw°u* Ju¡ H≤fiu Ju¡ ŸÂ„ ≤•w≈®b°F°u* Ÿu Ÿt_w ≈¨ØbÙ, Ÿ°y≤ N°æ≤ ≈bÕw
ŸŸu Ô°Ô F°u y∫u Su $$33-36$$
≤°‹¸>A>, fiy≤, bfi y®°t N°æ≤ yCk¡°Î≥ Ÿf Ju¡ Ÿf fi‹¸> F°u y∫u Su, NŸa¶∫ NŸC≤, F°SÙ, |°unu N°æ≤
tfiC‹∫°u* Ju¡ „b°u* Ÿu Ÿf tu” N°<Ì ≈bÕw ≈¥dÕ F°u y∫u Su, Ÿtu* ŸC∏Ì≤ w°Ô Ju¡ Ÿt°fi «≥¡ªu f°d°u* J¡∑
≈a¿•w∫°≥u Ÿu F°SÙ ªtJ¡ ≤Fu Su $ tC<l>∫°u* Ju¡ ≈®F°≤°u* Ÿu tW Îu≤°bw N°<Ì yı≤°ı°u* Ju¡ JC¡‡˚_SÔ ≈ÙŸu y∫u
Su $ ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ wCv∫ <b„°Ô tu|≈¸>Ô J¡∑ tCŸÔ°@°≤ b¨<‹¸>∫°u* Ÿu ≈bÕw <bÌÙdÕ F°u y∫u Su N°æ≤ fnu
˚°≤Ù bı® Ju¡ <y≤fiu Ÿu ©¥f ≈ÙŸu y∫u JC¡Ô°ªÔ (≈bÕw) n y∫u Su $$37-39$$ Ÿtu* JC¡<≈w F…oÕ N<Àfi
J¡∑ ıÔwÙ FCoÕ ¿b<b@ ≠b°Ô°N°u* Ÿu Ì°fib ıÔ°∫u y∫u Su, ÎJ¡ Naı<Ô≈C¸> Ÿu Ô°∫u y∫u ŸtCB Ÿu Ìubw°N°u*
π°≤° ıÔ°oÕ yoÕ N<Àfi ≤°sŸ°u* π°≤° fCH°oÕ yoÕ SÙ, ≈®ª^±>> ÌæÃ∫°u* π°≤° „æÔ, <„Ô° N°<Ì f°uHÌ°≤
b_wCN°u* Ju¡ ku*¡J¡fiu Ÿu Ìubw°N°u* π°≤° ıÔ°oÕ yoÕ N<Àfi ≤°uJ¡ ÌÙ yoÕ SÙ, bfiŸt¥FR¡≈ o∏@fi°u* Ÿu ŸCÔy°oÕ
yoÕ N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ÿu <≈|Ô°∫u yÎ ≈bÕw ınt∫ F°u y∫u Su Ÿ ∫C] tu* J¡˚Ù N˜°u* Ÿu ≤<ªw
<fi<fn N∏@J¡°≤ Ÿu ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ ≤°<` F°u yoÕ SÙ, J¡˚Ù t°∫° Ju¡ Ÿ¥∫Õ Ÿt¥F Ju¡ ≈®J¡°„°auŸu |°u≤ N∏@J¡°≤
≈¸>Ô fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° y∫° S°, t°∫° J¡Ù N<Àfi J¡Ù b¨<‹¸> Ÿu t°∫° Ju¡ J¡°æ„Ô Ÿu ffi°∫u y∫u tu|°u* J¡∑ b¨<‹¸>
756 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
fi‹¸> J¡≤ ÌÙ yoÕ SÙ, ŸÙÃJ¡°≤ Ju¡ Ÿ°S N<Àfi yÔfiub°Ôu „˜°u* Ju¡ ≈≤_≈≤ Ÿa|\>fi J¡∑ b¨<‹¸> F°u ≤FÙ SÙ $
„æÔb¨<‹¸>R¡≈Ù N˜°u* Ÿu „æÔb¨<‹¸>R¡≈Ù N˜°u* J¡° <bÔ°Ÿ fi‹¸> ¿J¡∫° y∫° S°, <fiB°˜ N°æ≤ ≈®f°u@°˜°u*
Ju¡ ∫C] Ÿu bF ≈¥dÕ S°, „`C Ju¡ N<˚˚bR¡≈Ù Nby®F (bdÕ≈®<wf∏@J¡ b°∫C <b„uT) Ÿu bF ∫C•w S° $
Ÿtu* J®¡J¡ª°˜ N°æ≤ b¨s°˜ ªÔ ≤Fu Su, ıÔ N°æ≤ N<Àfi Ju¡ Δ∫°t°uF Ÿu bF N∏@J¡°¿≤w S°, f®Ê°_`
Ju¡ ∫C] Ÿu ˚ÙTd S° Îba Na@J¡°≤°˜ N°æ≤ wæıŸ°_` Ÿu J¡fCÕ¿≤w S° $$40-45$$
NŸC≤ N°æ≤ <≈„°ª°u* Ju¡ N˜°u* Ÿu Ã≈∏fi <J¡∫u y∫u w°ut≤, tCÌgy≤, tCŸÔ N°<Ì N_`°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°
Ÿu Ÿ°≤u N°J¡°„ tu* <wÔ ≤©fiu J¡∑ ˚Ù ıyF fi SÙ, <„Ô°N°u* J¡∑ b¨<‹¸> Ÿu bF <~>∏fi-<˚∏fi S°, N<Àfi J¡∑
bT°Õ Ÿu ≈®J¡°„t°fi S°, N≈fiÙ ≈w°J¡°N°u* Ÿu <ı∏F°u*fiu ª∏Bt° J¡° _≈„Õ J¡≤ ≤•©° S°, ªJ®¡°u* Ju¡
<ªÃJ¡°≤R¡≈Ù yıÕfi Ÿu ∫C•w ≤S°u* fiu Ÿtu* ÎJ¡ tCFqwÕ tu* Ì∫°ªÔ N°æ≤ N_w°ªÔ ≈bÕw J¡°u Ô°≥| <Ì∫°
S°, bı® Ju¡ ≈®F°≤ Ÿu <fi≤∏w≤ tF°NŸC≤ t≤ ≤Fu Su N°æ≤ „CJ®¡°ª°∫Õ ıÙ J¡∑ Nt≤fi°tJ¡ t¨wŸaıÙbfiÙ
tF°<bΩ° Ÿu tF°NŸC≤ ≈Cfi# ıÙbfi ≈° ≤Fu Su $ J¡FÙ* ≈≤ Ìubw°N°u* J¡∑ Ÿufi° ˚°y ≤FÙ SÙ, J¡FÙ* ≈≤ <bı∫
Ÿu Ìubw° Ô°uy FTÕ tfi° ≤Fu Su, J¡FÙ* ≈≤ o@≤-@≤ „C˚y®F N°æ≤ tF°Ju¡wC J¡∑ ≈a<•w∫°u* Ju¡ Ì„Õfi Ju¡ <ÔÎ
Ô°uy «¡≈≤ J¡°u yÌÕfi <J¡∫u Su N°æ≤ J¡FÙ* ≈≤ Ã≈°w°u* Ju¡ N°æ≤ tayÔ°u* Ju¡ Ì„Õfi Ju¡ <ÔÎ yÌÕfi «¡≈≤ <J¡∫u
F…Î Su $ ≈bÕw, N°J¡°„, ≈¨ØbÙ N°æ≤ ΩCÔ°uJ¡ Ÿ<Fw Ÿ°≤° ıyw FÙ Ÿtu* ”<@≤ J¡° ŸtCB ffi y∫° Su,
bF ∫C] Ì…b°Õ≤ bæ≤ Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ ıyw J¡°u FÙ k¥¡Ô° F…N° ÎJ¡t°` ≈Ô°„ J¡° bfi ffi° ≤F° S° Îba ≈bÕw°u* Ju¡
ŸÂ„ NŸa¶∫ „b°u* Ÿu ˚≤° tF°Ÿ°y≤ S° $$46-51$$
Ÿf b¨s°u* J¡∑ „°©°N°u* Ju¡ Ny®˚°y tu* fnu-fnu ªaªÔ „b H¥Ô ≤Fu Su $
f°d≤°<„ Ju¡ bfi R¡≈ Ÿu <fiR¡≈d J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ <b„uTd Ìuwu Fæ* $
Ÿtu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ ≈®<w<f‡fR¡≈Ù ≈vÔb°u* Ÿu ÌæÌÙ›∫t°fi, N≈fiu buy Ju¡ b°∫C Ÿu ªaªÔ, J¡aJ¡
N°<Ì ≈<s∫°u* Ju¡ ≈a©R¡≈Ù k¥¡Ô°u* Ÿu ∫C•w, Ô°uF°y®˚°yR¡≈Ù ªtJ¡∑Ôu k¡Ôb°Ôu, w°Ô°u* Ÿu ˚Ù N<@J¡
«≥¡ªu f°dŸt¥FR¡≈Ù bfi°u* Ÿu Ÿ°≤° N°J¡°„t^±>Ô Δ∫°›w S°, ≈bÕw Ju¡ ŸÂ„ <b„°Ô, NŸa¶∫, fi°ª
≤FÙ J¡f∏@°u* J¡∑ ŸæJ¡n°u* f°F…N°u* Ÿu tu|, <bt°fi, Ìubw° N°æ≤ w°≤u <y≤°∫u y∫u Su N°æ≤ f°d, „<•w, yÌ°,
˚°Ôu, ≈<\>„ Ÿu ≈bÕw N°h~>∏fi F°u y∫u $$52-54$$ Ÿtu* Ÿ°w°u* Ô°uJ¡°u* Ÿu <y≤u F…Î ÌÙb°≤ Ju¡ ¸C>J¡n°u* Ÿ°
Ÿ°≤° N°J¡°„ Δ∫°›w S°, J¡v≈J¡°Ô Ju¡ ˚ÙTdtu|°u* Ju¡ yıÕfi-wıÕfi wCv∫ <fi≤∏w≤ Ì…∏Ì…<˚ fı ≤FÙ
SÙ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ŸæJ¡n°u* „ÆÌ°u* Ÿu ≈°w°Ô tu* ≤Ffiub°Ôu F°SÙ ≈®<wyıÕfi J¡≤ ≤Fu Su, <bfi°∫J¡°u* Ju¡ π°≤°
F°S°u* Ÿu <b„°Ô Ì°fibR¡≈Ù ≈bÕw ©Ù*ªu ı° ≤Fu Su, <Ì„°N°u* J¡° <b˚°y J¡≤fiub°Ôu Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ju¡ ÎJ¡
<Ì„° tu* <tÔfiu ≈≤ <Ÿ], Ÿ°º∫ N°æ≤ t”Ìgyd NŸC≤°u* Ju¡ ˚∫ Ÿu Ÿ∏`_w NwÎb <fiÿªÔ Su wS°
y∏@bÕ, <J¡∏fi≤, Ìubw° N°æ≤ ª°≤d ˚°y ≤Fu Su $$55-57$$
Nf N°æÃ≈°<wJ¡ N°≥@Ù J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
bı®°u* Ju¡ <y≤fiu Ÿu <ıfiJu¡ Nay ©¿^±>w F°u y∫u Su N°æ≤ <ı∏F°u*fiu ≈ÃS≤°u* Ju¡ ¸C>J¡n°u* J¡°u ª¥≤-ª¥≤ J¡≤
<Ì∫° S°, ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt∫ J¡°u Ÿ¥<ªw J¡≤fiub°Ôu wS° J¡v≈b¨s tu* ≤Ffiub°Ôu ˚®t≤, J¡°u<J¡Ô N°<Ì J¡∑
ºb<fi∫°u* J¡°u <bÔÙfi J¡≤ Ìufiub°Ôu ≈®ª^±> b°∫C (N°≥@Ù) <Ì„°N°u* tu* fFu $$58$$
~>ÆfÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 27] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 757

ŸW°oÕŸb°≥ ŸyÕ
Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ÿu ≈≤°<ıw F°uJ¡≤ „≤d tu* N°∫u F…Î
Ìubw°N°u* Ÿu f®Ê°ıÙ J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡ b°Ÿfi° b¨<]R¡≈ ÌæÃ∫b@°u≈°∫ J¡Sfi $
Ÿ |°u≤ Ÿay®°t Ju¡ |¸>°¸>°u≈ Ju¡ ªÔfiu ≈≤ Ìubw°N°u* wS° ÌæÃ∫°u* Ju¡ „≤Ù≤°u* ≈≤ F…Î b®d°u* Ÿu ıæŸu
N°J¡°„ Ÿu tu|°u* Ju¡ tº∫ tu* yay° Ju¡ ≈®b°F fFwu Fæ* bæŸu FÙ ©¥fi°u* Ju¡ fi°Ôu fFfiu ≈≤, Ì°t fi°tJ¡ ÌæÃ∫ Ju¡
Ìubw°N°u* J¡°u bu¿‹¸>wJ¡≤ <Ÿ*Ffi°ÌR¡≈Ù tF°ºb<fi J¡≤fiu ≈≤, Δ∫°Ô Ju¡ N≈fiu F°S°u* π°≤° N°J¡TÕd Ÿu Ÿf
Ìubw°N°u* Ju¡ <fib°Ÿ°u* J¡°u ª¥≤ª¥≤ J¡≤ Ìufiu ≈≤, J¡¸> Ju¡ ˚ÙTd Ÿay®°t tu* Ìubw°N°u* J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤fiu
≈≤, Îu≤°bw Ju¡ t¥J¡ F°uJ¡≤ ˚°yfiu ≈≤ ıæŸu tº∫°Ö tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®©≤w° f» ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ Ì°fib°u* J¡∑
Ÿufi° Ju¡ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤, J¡¸>u F…Î Nay°u J¡∑ Δ∫S° Ÿu ≈Ù<nw, ”<@≤ fF° ≤FÙ Ìubw°N°u* J¡∑ Ÿufi°Î≥,
<ıŸJ¡° f°≥@ ¸¥>¸> y∫° F°u ÎuŸÙ ıÔ≤°<„ Ju¡ Ÿt°fi ˚°yÙ $ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fiu <ª≤J¡°Ô wJ¡ <~>≈Ù
F…oÕ ÌubŸufi°N°u* J¡° yıÕfi-wıÕfi Ju¡ Ÿ°S ÎuŸu ≈Ù~>° <J¡∫°, ıæŸu N<Àfi ÔJ¡<n∫°u* J¡° ≈Ù~>° J¡≤wÙ
Fæ $$1-6$$ ıæŸu <Ÿ*F <fi<fn Ôw°<Ì ı°Ô°u* Ÿu ˚≤u F…Î bfi tu* Ì°ænJ¡≤ y∫u F…Î F¿≤d°u* J¡°u fiFÙ* ≈°wu Fæ*,
bæŸu FÙ NŸC≤ fnu ≈®∫ÃfiŸu ©°uıfiu ≈≤ ˚Ù Ìubw°N°u* J¡°u fi ≈° ŸJu¡ $$7$$ Ìubw°N°u* Ju¡ fi <tÔfiu ≈≤ Ÿ
Ÿt∫ ≈®Ÿ∏fi ⁄Ì∫ F…Î Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸ >≈°w°Ô Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw N≈fiu ≈®˚C „‡f≤°ŸC≤ Ju¡ ≈°Ÿ
y∫u $$8$$ wÌ…≈≤°∏w ÌæÃ∫°u* Ÿu ıÙwu y∫u NwÎb Ì°Ÿ F…Î bu Ìubw° sd˚≤ N°≤°t J¡≤ N<tw wuı_bÙ
f®Ê°ıÙ Ju¡ ≈°Ÿ <bı∫ Ju¡ ≈°∫ ≈¥~>fiu Ju¡ <ÔÎ y∫u $$9$$ Ìubw°N°u* Ju¡, <ıfiJ¡∑ tC©„°u˚° ”<@≤ Ÿu
Ô°Ô F…oÕ SÙ, Ÿ∏tC© ıæŸu Ÿ∏º∫° Ju¡ Ÿt∫ Ô°Ô f°ÌÔ°u* Ÿu Ô°Ô ıÔb°Ôu Ÿ°y≤°u* Ju¡ Ÿ∏tC© ª∏Bt°
≈®°Ì…˚Õ¥w F°uw° Fæ bæŸu FÙ f®Ê°ıÙ N°<b˚¥Õw F…Î $$10$$ fi Ìubw°N°u* fiu f®Ê°ıÙ J¡°u ≈®d°t J¡≤Ju¡ Ì°t,
Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> J¡∑ Ÿ¨<‹¸>R¡≈ „‡f≤°ŸC≤ J¡° NfiSÕJ¡°≤Ù J¡°∫Õ ˚ÔÙ˚°≥<w fiŸu J¡F° $$11$$ <bª°≤
J¡≤fiu tu* JC¡„Ô f®Ê°ıÙ fiu bF Ÿf b¨W°∏w ŸCfiJ¡≤ N°æ≤ <bª°≤ J¡≤ Ìub Ÿufi° Ÿu ∫F N°ÿb°ŸfiJ¡°≤Ù
bªfi J¡F° $$12$$
ZÙf®Ê°ıÙ fiu J¡F° # Fu Ìub Zu‹™>°u*, ÎJ¡ Ô°© bT°u˘ Ju¡ f°Ì Ÿay®°t Ju¡ N<@≈<w ZÙF¿≤ Ju¡ F°S Ÿu
„‡f≤ J¡° t≤fi° fÌ° (<fi<ÿªw) Fæ $ N°≈ Ô°uy Ÿ J¡°Ô J¡∑ ≈®wÙs° J¡∑<ı∫u $ N°≈ Ô°uy oŸ Ÿt∫ w°u
ofi Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fi°tJ¡ Ì°fib°u* J¡°u t°∫° ∫C] Ÿu Ôn°wu F…Î ˚°<y∫u $$13,14$$ ∫C]°U∫°Ÿ Ju¡
J¡°≤d ofiJu¡ ⁄Ì∫ tu* NFaJ¡°≤ J¡° ªtÃJ¡°≤ ÎuŸu ≈®°›w F°uy°, ıæŸu Ì≈Õd°u* Ju¡ N∏Ì≤ ≈®<w<f‡f ≈®°›w F°uw°
Fæ $ Fu Ìubw°N°u*, ıæŸu ı°Ô tu* k≥¡Ÿu F…Î ≈sÙ Ÿ≤Ôw° Ÿu ≈J¡nu ı° ŸJ¡wu Fæ* bæŸu FÙ b°Ÿfi° ∫C•w F…Î ∫u
Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fi°tJ¡ NŸC≤ N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ ŸCıu∫ F°u ı°∫u*yu $$15,16$$ ŸC©-Ì…#© Ÿu ≤<Fw ∫u
N°ı w°u „‡f≤ Ju¡ ŸaJ¡v≈°fiCŸ°≤ b°Ÿfi°≤<Fw Fæ*, oŸ<ÔÎ Fu Ìubw°N°u*, @æ∫Õ≈¥bÕJ¡ „`CN°u* Ju¡ «¡≈≤
≈®F°≤ J¡≤ ≤Fu ∫u Ì…ıÕ∫ F°u y∫u Fæ* $$17$$ ı°u Ô°uy b°Ÿfi°wawC Ÿu f≥@u Fæ* N°æ≤ N°„°R¡≈Ù ≈°„ Ju¡ b„Ù˚¥w
Fæ*, bu ≤≠ı… tu* f≥@u F…Î ≈<s∫°u* J¡∑ w≤F Ô°uJ¡ tu* N°æ≤°u* J¡∑ ≈≤°@Ùfiw° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$18$$ <ıfi @Ù≤
≈C”T°u* J¡∑ b°Ÿfi°Î≥ fi‹¸> F°u yoÕ Fæ* N°æ≤ <ıfiJ¡∑ fC<] Ÿ˚Ù ıyF N°Ÿ•w fiFÙ* Fæ, bu fi w°u J¡FÙ* FTÕ J¡°u
≈®°›w F°uwu Fæ* N°æ≤ fi J¡FÙ* ≈≤ „°uJ¡ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, fi tF°fC<]∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fi° J¡<™>fi Fæ $$19$$
758 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ıŸ ≈C”T Ju¡ ˚Ùw≤ b°Ÿfi°R¡≈Ù ≤≠ıC J¡∑ y°≥™> f≥@Ù Fæ, bF tF°fi •∫°u* fi F°u, fF…I FÙ •∫°u* fi F°u, Ÿu
f°ÔJ¡ ˚Ù ıÙw Ôuwu Fæ* $$20$$ ∫F ÌuF°<Ì FÙ tæ* Fq≥, ∫F ı∫-≈≤°ı∫, ≈¥ı°, ıÙbfi N°<Ì tu≤° Fæ oŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ÿu ∫C•w ≈C”T ıæŸu Ÿ°y≤ ıÔ°u* J¡° N°Z∫ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ N°≈<W∫°u* J¡° N°Z∫
ffiw° Fæ $$21$$
Ÿf Ì…b°ÕŸfi°N°u* tu* Ÿu N°Ãt° J¡∑ ÌuF°<Ìw°Ì°Ã‡∫ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fiw°R¡≈ ˚®°∏w b°Ÿfi° FÙ tF°t¥©Õw°,
J¡¨≈dw° N°æ≤ ı∏t-t≤d N°<Ì J¡∑ fÙı F°ufiu Ÿu ŸfŸu tF° NfiSÕ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸfiu ∫F N°Ãt° Ju¡bÔ ÌuFt°` ≈¿≤¿h~>∏fi Fæ, ∫F ˚°bfi° J¡∑, bF ŸbÕI •∫°u* fi F°u, ŸbÕ` FÙ
≈≤t ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$22$$ <ıŸfiu Nfi∏w, N≈®tu∫ Ÿ N°Ãt° J¡∑ ŸÙt° J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑,
Ÿfiu N≈fiu N°Ãt° Ÿu FÙ N≈fiu N°Ãt° J¡°u <bb„ J¡≤ <Ì∫° ∫°fiÙ ŸaŸ°≤R¡≈Ù NfiSÕ Ÿu <bàÔ J¡≤
<Ì∫° $$23$$ ∫<Ì wÙfi°u* ıyw°u* tu* N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w J¡°uoÕ b_wC F°u, w°u Ÿtu* y®°flR¡≈ Ÿu y®Fd J¡≤fiu
Ju¡ <ÔÎ b°Ÿfi° F°uyÙ, ≈≤ b柰 w°u JC¡~> Fæ FÙ fiFÙ*, ∫F ˚°b Fæ $$24$$ I°fiÙ Ô°uy N°Ÿ<•w J¡°u Nfi∏w
Ì…#©°u* J¡∑ ©°fi J¡Fwu Fæ* wS° ŸbÕw# Ju¡bÔ Nfi°Ÿ<•w J¡°u Ÿ‡≈¥dÕ ŸC©°u J¡∑ ©°fi J¡Fwu Fæ* $$25$$ ıf
wJ¡ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> oŸ ŸaŸ°≤ tu* N°Ÿ<•w ≤<Fw Fæ*, wf wJ¡ ıæŸu th~>≤°u* Ju¡ <ÔÎ N<Àfi Nıu∫
F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ bu N°≈Ju¡ Nıu∫ F°u*yu $$26$$ ÌuF°<Ì Ju¡ <bfi°„ π°≤° N≈fiu fi°„ J¡∑ Ÿa˚°bfi° Ÿu ÌÙfiw°
J¡°u ≈®°›w F…oÕ, ˚Ùw≤ ¿_Sw ÌuF°<Ì tu* NFa˚°b y®Fd J¡≤fiub°ÔÙ b°Ÿfi° Ÿu ı∏wC ıÙw° ı° ŸJ¡w° Fæ,
N∏∫S° w°u th~>≤ ˚Ù Nt≤ N°æ≤ NªÔ Fæ $$27$$ ıF°≥ ≈≤ b°Ÿfi° ≤FwÙ Fæ bFÙ* ≈≤ bF ≈Ùfiw° (_S¥Ôw°)
J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ, •∫°u*<J¡ @tÙÕ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ≈ÙfiÃb fi°tJ¡ yCd F°uw° Fæ N°æ≤ ≈ª∫ Ju¡ <ffi° ≈Ùfiw° J¡∑
<Ÿ<] fiFÙ* F°uwÙ N°æ≤ ≈ª∫ ˚Ù ÌqŸ≤u Nb∫b J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu ≈≤ F°uw° Fæ $ <πwÙ∫w° ˚Ù Ÿwg FÙ ≈Ì°SÕ
J¡∑ F°uwÙ Fæ, NŸwg J¡∑ fiFÙ* $$28$$ Fu o∏B, <ıŸ ≈°∫ Ÿu Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> N≈fiu Naw#J¡≤d J¡°u
∫F ÌuF N°<Ì FÙ ≈®<Ÿ] tæ* Fq≥ N°æ≤ ∫F ı∫-≈≤°ı∫, ≈¥ı°, ıÙbfi N°<Ì tu≤° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ b°Ÿfi°∫C•w
ŸtHu*, Ÿ ≈°∫ J¡°u N°≈ J¡∑<ı∫u $$29$$
tfiC‹∫ J¡∑ ı°u-ı°u <b≈<W∫°≥ Fæ* N°æ≤ ı°u ˚°b N°æ≤ N˚°b Ì„°Î≥ Fæ*, bu Ÿf w¨‹d°R¡≈Ù J¡≤aı Ôw°
Ju¡ J¡nbu¡N°æ≤ J¡°utÔ f°æ≤ Fæ* $$30$$ b°Ÿfi°R¡≈Ù ≤_ŸÙ Ÿu f≥@° F…N° ı°u ≈C”T N°b°ytfi J¡≤w° Fæ, Ÿ
≈C”T J¡∑ b¨<] J¡°u ≈®°›w F…oÕ bF b°Ÿfi° N<wÌ…#©Ì°∫Ù F°uwÙ Fæ N°æ≤ fi°„ J¡°u ≈®°›w F…oÕ bF ŸC© Ju¡ <ÔÎ
F°uwÙ Fæ $$31$$ ıæŸu <Ÿ*F õ¨a©Ô° Ÿu f°≥@° ı°w° Fæ bæŸu FÙ NÃ∫∏w @Ù≤, NÃ∫∏w fF…I, JC¡ÔÙfi N°æ≤
tF°fi ≈C”T ˚Ù w¨‹d° Ÿu f°≥@° ı°w° Fæ $$32$$ ∫F w¨‹d° •∫° Fæ ∫F „≤Ù≤R¡≈Ù b¨s ≈≤ fæ™>u F…Î
⁄Ì∫R¡≈Ù N≈fiu <fib°Ÿ tu* ı°fiub°Ôu <ªWR¡≈Ù ≈sÙ J¡° ı°Ô fCfi° F…N° Fæ $$33$$ b°Ÿfi° Ÿu ÌÙfi Ô°uy°u*
J¡°u ∫t≤°ı oŸ ≈®J¡°≤ ©Ù*ªw° Fæ ıæŸu f°ÔJ¡ ≤≠ıC Ÿu <bb„ N°æ≤ ©¥f ÿb°Ÿ ~>°un ≤Fu ≈sÙ J¡°u ©Ù*ªw°
Fæ $$34$$ N°∫C@°ua Ju¡ Ÿt¥F J¡∑ J¡°uoÕ N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ Îba ∫C] tu* |¥tfiu J¡∑ ˚Ù J¡°uoÕ ıR¡≤w fiFÙ* Fæ,
N°≈ Ju¡bÔ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ („‡f≤ Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ <fi≤<˚t°fi b°Ÿfi°
Ju¡) <b≈≤Ùww° ∫°fiÙ N<˚t°fi J¡∑ b¨<] ∫C<•w≈¥bÕJ¡ ≈®∫Ãfi Ÿu J¡∑<ı∫u $$35$$ Fu Ìub≤°ı, „`C Ju¡ ⁄Ì∫
tu* NsC<˚w @æ∫Õ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ fi „˜ ıÙw ŸJ¡wu Fæ*, fi N˜ ıÙw ŸJ¡wu Fæ* N°æ≤ fi „CJ®¡°ª°∫Õ N°<Ì π°≤°
≈®dÙwfiÙ<w „°˜ FÙ ıÙw ŸJ¡wu Fæ* $$36$$ bu tW Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸ >∫C]°U∫°Ÿ Ÿu FÙ NFaJ¡°≤t∫Ù
ŸyÕ - 28] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 759
b°Ÿfi° J¡° y®Fd J¡≤u*yu $$37$$
w[bI°u* J¡∑ N≈us° fitu* J¡°æfi ŸÙ J¡tÙ Fæ ? <ıŸŸu bu b°Ÿfi° y®Fd J¡≤u*yu ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
„‡f≤°ŸC≤ Ÿu <fi<tÕw bu NÃ∫∏w NI ≈C”T Su, Nw# ıf bu b°Ÿfi° J¡° y®Fd J¡≤u*yu, wf N°≈ Ô°uy°u*
Ju¡ ŸCıu∫ F°u ı°∫u*yu $$38$$ oŸ<ÔÎ Fu Ìubw°N°u*, N°≈ Ô°uy ŸbÕ≈®St ∫C<•w ∫C] Ÿu ∏Fu* Δ∫bF°≤ J¡°∫°u*˘
tu* ı°y”J¡ J¡∑<ı∫u, Δ∫bF°≤ J¡°∫°u˘ tu* NU∫_w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu b°Ÿfi° ∫C•w F°u ı°∫u*yu $ b°Ÿfi°N°u*
Ju¡ f]t¥Ô F°ufiu ≈≤ bu N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ b„Ù˚¥w F°u ı°∫u*yu, J¡°uoÕ ˚Ù ≈C”T ∫<Ì w¨‹d° Ÿu f] Naw#J¡≤db°Ôu
fi F°u, w°u bu ŸFı tu* ŸCıu∫ fiFÙ* F°uwu $$39,40$$ ıæŸu ıÔ°„∫ Ju¡ N∏Ì≤ NÃ∫∏w ªaªÔ w≤F-w≤F
J¡∑ ÔF¿≤∫°u* J¡∑ N<@J¡w° ıÔR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ, bæŸu FÙ N≈fiÙ b°Ÿfi° Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw ∫F Ÿt N°æ≤
<bTt Ÿt_w ıyw ≈®b°F Ÿu <fiÃ∫w° J¡°u ≈®°›w F…N° ¿_Sw Fæ, oŸ<ÔÎ ÎJ¡t°` _bb°Ÿfi° J¡∑ FÙ
<ª<J¡ÃŸ° J¡≤fiÙ ª°<FÎ $$41$$
ŸW°oÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nl>°oÕŸb°≥ ŸyÕ
<bZ°t J¡°u ≈®°›w F…Î Ìubw° N°æ≤ Ì°fib°u* J¡°,
b°Ÿfi°uÌ∫ F°ufiu wJ¡ <ª≤J¡°ÔÙfi ∫C] J¡° ≈Cfi# <b_w°≤ Ÿu bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu ŸtCB J¡∑ w≤ay wÙ≤ ˚¥<t Ju¡ w¸ >≈≤ „ÆÌ J¡≤Ju¡
N∏w<FÕw F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ ˚yb°fi f®Ê° Ìubw°N°u* J¡°u ∫F ≈Ìu„ ÌuJ¡≤ bFÙ* ≈≤ N∏w<FÕw F°u
y∫u $$1$$ ıæŸu b°∫C J¡tÔ°u* J¡∑ ŸCy∏@ ÔuJ¡≤ N≈fiÙ-N≈fiÙ N<˚tw bfi≈a<•w∫°u* J¡°u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ
Ìubw° Ô°uy ˚Ù fiJu¡ bªfi ŸCfiJ¡≤ N≈fiÙ N<˚tw <Ì„° J¡°u y∫u $$2$$ ıæŸu ˚®t≤ ŸC∏Ì≤ J¡tÔ°u* ≈≤
<bZ°t J¡≤wu Fæ*, bæŸu FÙ Ìubw°N°u* fiu ¿_S≤ J¡°¿∏wb°Ôu N≈fiu ŸC∏Ì≤ t¿∏Ì≤°u* tu* JC¡~ ><Ìfi <bZ°t
<Ô∫° $$3$$ N≈fi° NU∫CÌ∫ J¡≤fiub°Ôu <J¡ŸÙ „C˚ NbŸ≤ J¡°u ≈°J¡≤ Ìubw°N°u* fiu ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ tu| J¡∑
ºb<fi Ju¡ ŸÂ„ ºb<fib°Ô° Ì…∏Ì…<˚|°uT <J¡∫° $$4$$ Ì…∏Ì…<˚|°uT ŸCfiJ¡≤ ÌæÃ∫°u* Ju¡ «¡≈≤ N°fiu ≈≤ N∏w¿≤s
tu* ≈°w°Ôb°ŸÙ fi ÌæÃ∫°u* Ju¡ Ÿ°S Ìubw°N°u* J¡° ÌÙ|Õ Ÿt∫ <fw°fiub°Ô° |°u≤ ∫C] <k¡≤ „C” F…N° $$5$$
ŸyÕ J¡Ù Ÿt°<›w wJ¡ ∫C] J¡° FÙ bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
Ì°ufi°u* N°u≤ Ÿu wÔb°≤, f°d, „<•w N°æ≤ tCÌgy≤°u* Ju¡ Ÿt¥F, t¥ŸÔ, yÌ°, JC¡vF°nu, ˚ÙTd ªJ®¡,
„a©°J¡°≤ „˜, bı®, ≈F°n, <„Ô°Î≥, N<Àfi, b¨s wS° Ÿ°≥≈, y”n N°<Ì Ju¡ ŸÂ„ tC©b°Ôu NfiuJ¡
N°∫C@ N°J¡°„ tu* ªÔfiu Ôyu $$6$$ t°∫° Ÿu ≤ªu y∫u N°∫C@ FÙ <ıŸtu* fn° ˚°≤Ù <fi<fn ıÔ ≈®b°F S°,
„Ù|® fFfiub°ÔÙ, ≈ÃS≤, ≈bÕw Ô°©°u* Ÿ°@°≤d b¨s N°æ≤ ≈®@°fi b¨s°u* Ÿu sCÆ@ F…Î ıÔ ≈®b°F Ÿu |fi
„ÆÌ J¡≤fiub°ÔÙ fiÌÙ wC≤∏w ª°≤°u* <Ì„°N°u* tu* fFfiu ÔyÙ $$7$$
≈¥b°Õu•w fiÌÙ J¡° FÙ <k¡≤ bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
<ıŸJu¡ tº∫≈®b°F tu* vtCJ¡ (N@ıÔÙ ÔJ¡<n∫°≥), <`„¥Ô, ≈bÕw, ˚°Ôu, wÔb°≤, f<~>Õ∫°≥, f°d,
wÙ≤ N°æ≤ tCÌgy≤°u* J¡Ù ≤°<„∫°≥ fF ≤FÙ SÙ, ÎuŸÙ bF fiÌÙ <ıŸfiu ıÔ J¡∑ fi°o˘ Ìub t¿∏Ì≤°u* J¡°u fi‹¸> J¡≤
<Ì∫° S°, ÎuŸu bı® N°<Ì N°∫C@°u* J¡∑ b¨<‹¸> Ÿu F…Î w¸>˚ay Ÿu yay° Ju¡ ŸÂ„ SÙ ∫°fiÙ tu” N°<Ì ≈bÕw°u* ≈≤
760 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
fFfiu b°ÔÙ yay° Ju¡ wCv∫ SÙ $$8$$
Nf ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* J¡°u ≈≤_≈≤ t°uF tu* ±>°Ôfiu Ju¡ <ÔÎ <b<ª` t°∫° <fit°Õd, ≈®wÙJ¡°≤°u* Ÿu ŸJ¡∑
„°¿∏w, <k¡≤ ŸJu¡ wCv∫ N∏∫ t°∫°N°u* Ju¡ <fit°Õd N°æ≤ fiJu¡ ≈„t J¡°u J¡Fwu Fæ* $
≈¨<SbÙt∫Ù, ıÔt∫Ù, wuı°ut∫Ù, b°∫Ct∫Ù, N°J¡°„t∫Ù ŸÙ (<ıŸtu* ıæŸu ≈¨ØbÙ |¥twÙ-ŸÙ SÙ,
<y≤wÙ-ŸÙ SÙ, wS° <ıŸtu* Ô°uy ıÔ tu* ±¥>fwu Ÿu Su, N<Àfi Ÿu ıÔ°∫u-Ÿu ı°wu Su, b°∫C Ÿu nwu-Ÿu
Su, tF°ywÕR¡≈ N°J¡°„ tu* <y≤wu-Ÿu Su) t°∫° N°æ≤ <≈„°ª N°<Ì „≤Ù≤t∫Ù-ŸÙ t°∫° (ıæŸu <≈„°ª°u*
Ju¡ „≤Ù≤ <y≤wu Fæ*, Ì°ænwu Fæ*, ∫C] J¡≤wu Fæ*, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Ì°”d „≤Ù≤t∫Ù t°∫°), <ıŸtu* ÌqŸ≤u Ju¡
≈®F°≤°u* J¡° y®Fd J¡≤fi° N°æ≤ _b∫a ≈®F°≤ J¡≤fi° f°≤ f°≤ F°uw° S°, ÎuŸÙ ÌqŸ≤Ù t°∫° wS° „`CN°u* Ÿu
Ì…ÌÕtfiÙ∫ i>u≤ J¡∑ w≤F fFCÃb J¡°u ≈®°›w F…Î ≈®Ã∫uJ ¡∫°u]° Ju¡ „≤Ù≤ Ÿu ∫C•w, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ˚Ù t°∫°, ∫u
Ÿf t°∫°Î≥ ≈®∫C•w F°u, ŸC≤, NŸC≤ N°æ≤ <Ÿ]°u* π°≤° ≈®wÙJ¡°≤°u* Ÿu <bfi‹¸> F°uJ¡≤ „°∏w F°uwÙ SÙ, <k¡≤
bæŸÙ FÙ t°∫° <Ìw F°uwÙ SÙ, bF •∫° ≈FÔu Ã≈∏fi F…oÕ t°∫° FÙ Fæ NSb° bF fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC N∏∫ FÙ
Fæ, ∫°u* ∫S°SÕR¡≈ Ÿu Ÿu ı°fifi° J¡<™>fi S° $$9$$
Ÿ ∫C] tu* <Ì„°N°u* Ju¡ tC© „æԟ„ F<S∫°≤°u* Ÿu wFŸ-fiFŸ <J¡∫u y∫u ≈bÕw°u* Ÿu ≈¥dÕ,
≤•wR¡≈Ù ıÔ Ju¡ ≈®b°F Ÿu ˚≤u F…Î tF°Ÿ°y≤°u* Ÿu ∫C•w Îba Ìub N°æ≤ NŸC≤°u* tu* Zu‹™> Ô°uy°u* Ju¡ „bR¡≈Ù
≈bÕw°u* ≈≤ ynu F…Î ˚°Ôu R¡≈Ù w°n-bfib°Ôu F…Î $$10$$ Ô°uFt∫ N°∫C@R¡≈Ù <ŸF°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> <y≤Ù
<ıŸtu* ªÔ°∫u F…Î ˚°Ôu, f°d, „<•w, yÌ°, wÔb°≤ N°æ≤ ªJ®¡°u* π°≤° ŸC≤ N°æ≤ Ì°fib°u* Ÿu ~>°unu y∫u
≈bÕw Nfi°∫°Ÿ <fiyÔu y∫u Su, J¡¸>fiu Ju¡ J¡°≤d ªtJ¡ ≤Fu N°≤°u* Ju¡ Ì°≥w FÙ <ıfiJ¡∑ fi©≈a<•w∫°≥ SÙ,
ÌqŸ≤u Ju¡ ıÙb Ju¡ F≤d J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ı°u ıÙb∫C•w SÙ $$11$$ ≠b°Ô°Î≥ yÔ ≤FÙ fiu`°u* J¡∑ <bT°<Àfi∫°u*
Ju¡ Ÿ∏w°≈ Ÿt¥F Ÿu Ã≈∏fi <Ì„°N°u* Ju¡ Ì°F Ÿu ∫Cy°∏w tu* ÎJ¡ Ÿ°S <Ìw F…Î f°≤F Ÿ¥∫°u˘ J¡∑
Ÿt°fiw° <ıŸfiu Ì„°Õ∫Ù SÙ, ÎuŸÙ <bT@≤ Ÿ°≥≈°u* J¡∑ ≈a<•w ª°≤°u* N°u≤ n ≤Fu ŸbÕw# ÌÙ|Õ «≥¡ª°oÕ tu*
fF…w fnu ≈bÕw°u* Ÿu Δ∫°›w ŸtCB Ju¡ wCv∫ ŸC„°u<˚w F…oÕ $$12$$ <b<b@ „˜°˜°u* J¡∑ fiÌÙ Ju¡ ≈®b°F°u*
Ÿu, <ı∏F°u*fiu tu” ≈bÕw J¡°u bu<‹¸>w J¡≤ ≤¶©° S°, ©¥f „ÆÌ J¡≤ ≤Fu, bı® N°<Ì ≤Ãfi°u* Ÿu N°æ≤ ty≤°u*
Ju¡ Ÿt¥F Ÿu J¡<™>fi wS° ˚Ùw≤ sCÆ@ F…Î ŸtCB J¡∑ ÔF≤°u* Ÿu Ÿ°≤°-J¡°-Ÿ°≤° ıyw ≈<≤bwÕfi°u* π°≤°
≈Ù<nw F…N° $$13$$ ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* J¡° ∫C] ˚¥<tR¡≈ N°J¡°„ „¥ÔR¡≈Ù N˜°u*, „˜°u*, t°∫°≤<ªw
y”n°u* Ÿu N°æ≤ ©°nJ¡≤ ku*¡J¡∑ y∫Ù ª\>°fi°u* Ÿu ≈¥bÕb<dÕw Â<‹¸> <bTb°Ôu fi°y°u* Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ sd˚≤
tu* ŸtCB°u* Ÿu ˚≤ ı°w° S°, sd˚≤ tu* N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ÿu ≈¥dÕ F°u ı°w° S°, sd˚≤ tu* Ÿ¥∫°u˘ Ÿu
≈¸ >ı°w° S° N°æ≤ sd ˚≤ tu* N∏@J¡°≤ ≈¸>Ô°u* Ÿu Δ∫°›w F°u ı°w° S° $$14$$ y”n°˜ Ÿu Ã≈∏fi
F…Î y”n°u* Ÿu N°æ≤ fiJ¡∑ yCn yCn ºb<fi∫°u* Ÿu Δ∫°›w N°J¡°„ tau kæ¡Ôu F…Î N°∫C@R¡≈ N<Àfi Ju¡ ≈bÕw°u*
Ju¡ ≈®b°F°u* Ÿu ˚Ù Ÿ°≤°-J¡°-Ÿ°≤° ıyw NŸfl ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ w≤F <ıŸtu* _byÕ N°æ≤ ˚¥wÔ J¡°
tº∫˚°y ıÔ° F°u, ÎuŸ° F°u y∫° $$15$$ ıæŸu ≈bÕw Ju¡ w¸> Ÿu ≈sÙ «¡≈≤ J¡°u nwu Fæ*, bæŸu FÙ ÌæÃ∫
˚¥<twÔ Ÿu N°J¡°„ J¡∑ N°u≤ «¡≈≤ J¡°u ™>wu Su N°æ≤ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* b°∫C Ÿu ªÔ°oÕ yoÕ „æÔ<„Ô°N°u*
Ju¡ Ÿt°fi Ìubw° fnu buy Ÿu «¡≈≤ Ÿu fiÙªu J¡°u <y≤wu Su $$16$$ <ıfiJu¡ „≤Ù≤ tu* ynu F…Î «≥¡ªu-«≥¡ªu
N°∫C@R¡≈Ù b¨s°u* Ÿu ffiÙ F…oÕ bfi≈*<•w∫°u* tau tF°fi N<ÀfiÌ°F F°u ≤F° S°, ÎuŸu NŸC≤°u* fiu N°J¡°„ Ju¡
ŸyÕ - 28] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 761
fÙª ≈®Ô∫J¡°Ô tu* b°∫C Ÿu HJ¡H°u≤u y∫u ≈bÕw J¡∑ „°u˚° ≈®°›w J¡∑ $$17$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tu” ≈bÕw ª°≤°u* N°u≤ N°J¡°„ ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤R¡≈Ù Wt ≈bÕw°u* Ju¡ „≤Ù≤°u* Ÿu
<fiJ¡Ôu FCÎ, ª°≤°u* N°u≤ |¥t ≤Fu, ≤•w≈®b°F°u* Ÿu ≈¥dÕ Ÿ∏º∫°R¡≈Ù fi°<∫J¡° Ju¡ fi©sw°u* J¡°u @°≤d
J¡≤w° S° NSb° ≈¥b°uÕ•w ≤•w≈®b°F°u* Ÿu ≈¥dÕ yay° J¡°u @°≤d J¡≤w° S° $$18$$ bu Ìub N°æ≤ NŸC≤
ÎJ¡ FÙ Ÿ°S ÎJ¡ ÌqŸ≤u ≈≤ ≈bÕw°u* J¡∑ b¨<‹¸>, ıÔ J¡∑ b¨<‹¸>, <b<b@ ˚ÙTd N°∫C@°u* J¡∑ b¨<‹¸>, <bTt
bı®°u* J¡∑ b¨<‹¸> N°æ≤ N<Àfib¨<‹¸ >J¡≤wu Su, fiÙ<wt°yÕ J¡°u ı°fifiub°Ôu bu Ìub N°æ≤ NŸC≤, <ı∏F°u*fiu ŸfÔ
Zu‹™> ≈bÕw°u* Ju¡ <„©≤ w°un <Ì∫u Su, ª°≤°u* N°u≤ ÎJ¡ Ÿ°S F°<S∫°u* Ju¡ JC¡‡˚_SÔ°u* ≈≤ <b„uT ßb
tu* J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ <≈ªJ¡°≤Ù N°<Ì Ÿu JC¡aJC¡t, ª∏Ìfi N°<Ì ≤Ÿ J¡∑ b¨<‹¸> Ju¡ Ÿt°fi ≈Õ∫C•w b¨<‹¸>∫°u*
J¡∑ Ÿ¨<‹¸ >J¡≤wu Su $$19,20$$
≈≤_≈≤ ∫C]°uß°F J¡° Ã∫°y fi J¡≤ ≤Fu Ìubw° N°æ≤ NŸC≤ ≈≤_≈≤ „≤Ù≤°u* J¡°u J¡°¸>fiu Ju¡ <ÔÎ Δ∫y®,
N˜°u* Ÿu ∫C•w F°Sb°Ôu F°uJ¡≤ Îu≤°bw N°<Ì <ÌÀyı°u* J¡∑ Ÿ∏w<wR¡≈ F°<S∫°u* J¡∑ Ÿufi°N°u* J¡∑ fnÙ-
fnÙ ≈Ù™>°u* Ju¡ ŸÂ„ <b„°Ô≈Ù™>°u* J¡°u ≈ÙŸfiu J¡∑ w≤F ≈Ùn° J¡≤fiub°Ôu fnu ˚°≤Ù Ÿ°ty®Ù Ju¡ Ÿ°S Ÿb°≤Ù
J¡≤fiu Ÿu „°u˚° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N°J¡°„ tu* |¥twu Su $$21$$ J¡¸>u F…Î <Ÿ≤, F°S, ˚Cı° N°æ≤ ”N°u* Ju¡
Ÿt¥F°u* Ÿu, ı°u N°J¡°„ N°æ≤ <Ì„°N°u* tu* Ã≈°wŸ¥ªJ¡ <¸><ß>>∫°u* Ju¡ wCv∫ |¥t ≤Fu Su, tu|°u* J¡∑ |¸>°N°u* J¡∑
w≤F Ÿ°≤° ıyw J¡° tº∫˚°y, ÎuŸ° F°u y∫° <J¡ Ÿtu* Ÿ¥∫Õ, <Ì„°N°u* Ju¡ w¸> N°æ≤ „æÔ Ÿt¥F ∫u Ÿf Ju¡
Ÿf N°h~>°<Ìw F°u y∫u $$22$$ ˚ÔÙ˚°≥<w ~>°unu y∫u, <Ÿ*Ffi°Ì J¡≤ ≤Fu ∫°u]°N°u* Ju¡ ¸>J¡≤°fiu Ÿu Ÿt≤ tu*
¸¥>¸> ≤Fu wS° ≈≤_≈≤ Ju¡ ¸>J¡≤°fiu Ÿu ¸C>J¡nu ¸C>J¡nu F°uJ¡≤ <y≤ ≤Fu N°∫C@°ua Ÿu N°æ≤ su<≈dÙ N°<Ì ∫∏`°u* π°≤°
ku*¡Ju¡ y∫u ≈ÃS≤, ≈bÕw N°<Ì Ÿu Ÿt¥F°u* Ju¡ <~>∏fi-<˚∏fi F…oÕ ≈¨<SbÙ ª¥≤-ª¥≤ F°u y∫Ù $$23$$ ≈≤_≈≤
N°∫C@ <„Ô°, ≈bÕw, b¨s°u* J¡∑ bT°Õ Ÿu wS° tu” Ju¡ Ÿt°fi <b„°Ô J¡<™>fi „≤Ù≤°u* Ju¡ ≈≤_≈≤ ¸>J¡≤°fiu Ÿu
Ã≈∏fi F…Î fnu ˚°≤Ù ˚ÙTd y® fi°Ì°ua Ÿu <ıŸtu* ª¸>ª¸ „ÆÌ Ÿu N°J¡°„ k¡¥¸> ≤F° S°, ÎuŸ° bF ≤d
≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt°fi F…N° $$24$$ <ıŸtu* ≈®ª^±> N°≥@Ù Ÿu fiÙªu ıÔ N°æ≤ N<Àfi sCÆ@ Su wS° «¡≈≤ Ÿ¥∫Õ
sCÆ@ Su ÎuŸu Ì°u J¡≈°Ôb°Ô°, t°∫° Ÿu f»u F…Î ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ≈¥dÕ, <ıŸJu¡ ≈®°∏w˚°y J¡∑
ÌÙb°≤°u* Ju¡ J¡°ufiu ©¿^±>w F°u y∫u Su, ÎuŸ° f®Ê°^±> NJ¡°Ô tu* F…Î ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt°fi ˚ÙTd F…N° $$25$$
N≈fiu ŸÂ„ <b„°Ô N°æ≤ <fi<fn N°∫C@°u* Ÿu N°Fw NwÎb ©¥f |¥t ≤Fu, |¥tfiu tu* „ÆÌ J¡≤ ≤Fu, <b„°Ô
yCF°N°u* Ju¡ wuı b°∫C R¡≈Ù ≈Ùn° Ÿu J¡≤°F ≤Fu-Ÿu, ÌÙ|Õ F°u ≤Fu ≈®°›w <Ÿ*F Ju¡ „ÆÌ°u* Ÿu ≤°u ≤Fu-Ÿu ¿_Sw
F…Î ≈bÕw°u* Ju¡ <„©≤°u* Ÿu <Ì„°N°u* Ju¡ w¸ >˚≤ y∫u $$26$$ b°∫C Ÿu Δ∫°›w bfi Ju¡ ≈Wu J¡∑ fi°o˘ ˚Ùw≤ FÙ
˚Ùw≤ |¥t ≤Fu t°∫° <fi<tÕw fiÌÙ, ŸtCB, ∫°u]°>, <fi<fn N<ÀfiÌ°F°u* Ÿu, b¨s°u* Ÿu, Ìubw° N°u≤ NŸC≤°u* Ju¡
„b°u* Ÿu, ≈bÕw°u* Ÿu, ª\>°fi°u* Ÿu wS° f°d, wÔb°≤, ª°u©Ù-ª°u©Ù „<•w∫°u*, yÌ°N°u* N°æ≤ „˜°˜°u* Ÿu
<Ì„°N°u* Ju¡ w¸> ˚≤ y∫u $$27$$ tu” ≈bÕw Ju¡ fiÙªu Ju¡ ≈bÕw°u* Ju¡ ŸÂ„ ≈¿≤t°db°Ôu NwÎb tfiC‹∫°<Ì Ju¡
Ÿaª°≤ Ju¡ <fi≤°u@J¡ F°ufiu Ÿu ytfi°ytfi Ju¡ N∫°uÀ∫ ≈¥b°uÕ•w ÌCÌ°Õ∏w F<_w Ÿufi°N°u* Ju¡ „b°u* Ÿu <Ì„°N°u* Ju¡
w¸> ˚≤ y∫u Su N°æ≤ <y≤ ≤Fu ∫°u]°N°u* Ju¡ „≤Ù≤R¡≈Ù ≈bÕw N°æ≤ b°∫C Ÿu i>Fu F…Î Ìubfiy≤°u* Ÿu Ÿf <ÌJg¡w¸>°u*
Ju¡ Ÿ°y≤°u* Ju¡ Ÿt¥F ≈¥dÕ F°u y∫u Su $$28$$ Ÿ Ÿt∫ f®Ê°^±> J¡∑ Ì≤yCF° <fi<fn |Ca|Ct ºb<fi Ÿu
≈¿≤≈¥dÕ N°J¡°„b°ÔÙ, ©¥fi Ÿu @°u∫u F…Î ≈bÕw, ≈¨<SbÙ, ≈°w°Ô N°<Ì Ÿu ∫C•w, ©¥fi J¡° w°Ô°f FÙ
762 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ıfiJ¡° N°F°≤ Fæ, ÎuŸu <≈„°ª°<Ì J¡∑ w≤F b¨<Wb°ÔÙ F°uJ¡≤ N°JC¡Ô F°u yoÕ $$29$$ o∏B°<Ì Ìubw°N°u*
Ju¡ <b_w¨w ˚∫ N°<Ì J¡° <bJ¡°≤ J¡≤°fiub°ÔÙ (N<bΩ°≈s tu* <`<b@ ≈¿≤h~>uÌ „¥∏∫ N°Ãtªæw∏∫ tu* k¡æÔu
F…Î ıyÌ®¥≈ <bJ¡°≤ J¡°u J¡≤°fiub°ÔÙ s∫°u∏tC© N°æ≤ Ì∫°u∏tC© Ô°uy°u* Ju¡ <ÔÎ ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡°u
J¡Ffiub°ÔÙ, ≈®<Ÿ] Ÿ¥≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ (N<bΩ°≈s tu* N„°˜Ù∫ ¿ªWb¨<W R¡≈ NŸC≤°u* Ju¡ N°æ≤ „°˜Ù∫
<ªWb¨<WR¡≈ ŸC≤°ua Ju¡) ≈≤_≈≤ Ÿt°yt Ÿu ŸaJ¡¸>°J¡∑dÕ ≤d<J®¡∫° N<bΩ°<Ì ŸaŸ°≤ Ju¡ ŸÂ„ F…oÕ $$30$$
Nl>°oÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiwÙŸb°≥ ŸyÕ
Ì°t N°<Ì Ju¡, <ı∏Fu* Ìubw°N°u* Ju¡ ≈®∫Ãfi Ÿu ÌuF°<˚t°fi ≈®°›w F°u y∫° S°,
∫C] tu* <bT°Ì J¡°, wÌfi∏w≤ ≈Ô°∫fi N°æ≤ ≈≤°ı∫ J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Δ∫y®w° fF…Ô ≤d°≤‡˚b°Ôu NÃ∫∏w J®¡°u@∫C•w
≈®°dy®°FÙ NŸC≤°u* fiu fn° ˚°≤Ù Ÿay®°t ŸFŸ° N°≤‡˚ <J¡∫° $ Ÿ ∫C] J¡°u Ìubw°N°u* fiu <J¡ŸÙ Ÿt∫ ÎJ¡
t°` b°À∫C] Ÿu, <J¡ŸÙ Ÿt∫ Ì°fi°<Ì ≈°∫ π°≤° Ÿ¿∏@ Ÿu, <J¡ŸÙ Ÿt∫ ≈Ô°∫fi Ÿu, <J¡ŸÙ Ÿt∫ @æ∫Õ
Ÿu, <~>≈J¡≤ N≈fiu Ô°uy°u* J¡∑ ≤s° J¡≤fiu Ÿu, <J¡ŸÙ Ÿt∫ J¨¡≈d Ju¡ ŸÂ„ „≤d°y<w J¡∑ ∫°ªfi° N°<Ì Ÿu,
<J¡ŸÙ Ÿt∫ N˜∫C] Ÿu N°æ≤ f°≤-f°≤ N≈fiu N∏w@°Õfi°u* Ÿu wÙŸ bTÕ wJ¡ ªÔ°∫°, ÌqŸ≤° ∫C] ≈°≥ª bTÕ
N°™> tFÙfiu ÌŸ <Ìfi ªÔ°∫° N°æ≤ wÙŸ≤° ∫C] f°≤F bTÕ wJ¡ ªÔ°∫° $ wf wJ¡ Ôy°w°≤ Ì°ufi°u* Ÿufi°N°u*
tu* ≈un°u*, N<Àfi∫°u*, N°∫C@°u* N°æ≤ tC¶∫-tC¶∫ bı®°u* N°æ≤ ≈bÕw°u* J¡∑ b¨<‹¸>∫°≥ <y≤Ù $$1-4$$ owfiu Ÿt∫
wJ¡ NFaJ¡°≤ J¡° ̨» NU∫°Ÿ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d b°Ÿfi° Ÿu y®_w<ªW F…Î Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fiu "NFtg'
ÎuŸ° N<˚t°fi y®Fd J¡≤ <Ô∫° $$5$$
N<˚t°fi J¡° NU∫°Ÿ NFaJ¡°≤ J¡∑ »w° J¡° FuwC Fæ, oŸu ‹¸>°∏w π°≤° Ì„°Õwu Fæ* $
ıæŸu NÃ∫∏w <fiJ¡¸>w° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ì≈Õd <f‡f Ÿu ∫C•w F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ J¡v≈fi° J¡° NU∫°Ÿ
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu NFaJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w F…Î $$6$$ ıæŸu Ìq≤ ¿_Sw b_wC Ì≈Õd tu* ≈®<w<f<‡fw fiFÙ* F°uwÙ bæŸu
FÙ NU∫°Ÿ J¡° Ã∫°y J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ≈Ì°SÕ tu* b°Ÿfi° Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ $$7$$ ıf NFaJ¡°≤ FÙ N°Ãt°
Fæ, ÎuŸÙ b°Ÿfi°b°Ôu Ì°t N°<Ì F…Î, wf tu≤° ıÙbfi ≤Fu, tu≤° @fi F°u, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ N°„∫b°Ôu bu
ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F…Î $$8$$
wÌfi∏w≤ <b<Fw-<fi<T] ≈®b¨<W J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu bu y®_w F…Î $ wÌfi∏w≤ tu≤° „≤Ù≤ fiÙ≤°uy, ̨» N°æ≤
˚°uyŸtSÕ F°u, oÃ∫°<Ì t°uFb°Ÿfi° Ÿu y®_w F…Î $ wÌfi∏w≤ N°„°R¡≈Ù ≈°„°u* Ÿu f≥@u F…Î bu tCÀ@° Ju¡
Ÿt°fi J¨¡≈dw° J¡°u ≈®°›w F…Î $ wÌfi∏w≤ ıæŸu ≤_ŸÙ tu* Ÿ≈ÕÃb J¡∑ J¡v≈fi° F°uwÙ Fæ ÎuŸu FÙ NFaJ¡°≤„¥∏∫
Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fiu ttw° J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ $$9-10$$ ≈æ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ t_wJ¡ wJ¡ tu≤° Ÿ°≤° „≤Ù≤
Jæ¡Ÿu ¿_Sw F°u, "tu≤°' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ w¨‹d° Ÿu J¨¡≈d F…Î bu ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F…Î $$11$$ tu≤° „≤Ù≤ ¿_S≤
F°u, tu≤u ŸC© Ju¡ <ÔÎ @fi F°u, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ f]t¥Ô F…oÕ fC<] Ÿu ∫C•w fi Ô°uy°u* J¡° @æ∫Õ <~>≈
y∫° $$12$$ Ì°t N°<Ì ÌæÃ∫°u* Ju¡ b°Ÿfi°∫C•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d „≤Ù≤ tu* Nv≈ Ÿ°tØ∫Õ F°ufiu Ÿu ≈FÔu ı°u
≈®F°≤ J¡≤fiu tu* wÃ≈≤w° SÙ, bF wC≤∏w <t¸>°oÕ F…oÕ <Ô<≈ Ju¡ Ÿt°fi¡J¡°∫Õ tu* NŸtSÕ F°u yoÕ $$13$$ Ft
ŸyÕ - 29] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 763
oŸ ıyw tu* Jæ¡Ÿu Nt≤ F°u*, oŸ <ª∏w° Ÿu <bb„ F…Î bu ıÔ Ÿu <fiJ¡°Ôu y∫u J¡tÔ°u* J¡∑ w≤F ÌÙfiw° J¡°u
≈®°›w F…Î $$14$$ N≈fiu tu* NFaJ¡°≤b°Ôu Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> J¡∑ ˜Ù, N∏fi-≈°fi Ÿu <bT∫°u* J¡∑ ˚°bfi°
tu* ¿_Sw NwÎb ŸaŸ°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤°fiub°ÔÙ ˚ÙTd N°Ÿ<•w F…oÕ $$15$$ wÌfi∏w≤ ıæŸu tW F°<S∫°u*
Ÿu ©¥f JC¡<≈w F…Î bfi tu* F¿≤d N≈fiu ıÙb Ju¡ <bT∫ tu* ≈®∫Ãfi„ÙÔ F°uwu Fæ* bæŸu FÙ Ÿ ≤d tu* ˚∫ Ju¡
J¡°≤d bu N≈fiu ıÙbfi tu* ≈®∫Ãfi„ÙÔ F…Î$$16$$ bu Ô°uy Ftu* t°≤u*yu, Ftu* t°≤u*yu, oŸ <ª∏w° Ÿu N°Fw
⁄Ì∫ F°uJ¡≤ JC¡<≈w Îu≤°bwb°Ôu ≤d tu* @Ù≤u-@Ù≤u |¥tfiu Ôyu $$17$$ t≤d Ÿu ˚∫˚Ùw F…Î ÎJ¡t°` „≤Ù≤
J¡°u ª°Ffiub°Ôu fiJu¡ <Ÿ≤ ≈≤ Nv≈ fÔ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d „`CN°u* fiu ≈æ≤ ≤© FÙ <Ì∫° $$18$$ ıæŸu ÔJ¡<n∫°u*
Ju¡ ıÔ ı°fiu ≈≤ N<Àfi ª” J¡°u fiFÙ* ıÔ° ŸJ¡wÙ bæŸu FÙ sÙd fÔ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu N≈fiu Ÿ∏tC© N°∫u
F…Î ∫°u]° J¡°u t°≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F…Î $$19$$ ≈®F°≤ J¡≤ ≤Fu Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°tfiu th~>≤R¡≈w° J¡°u ≈®°›w
F…Î sw-<bsw „≤Ù≤b°Ôu bu N∏∫°∏∫ Ÿ°@°≤d ∫°u]°N°u* J¡∑ fi°o˘ ¿_Sw F…Î $$20$$ fF…w •∫° J¡Fu,
t≤d Ÿu ˚∫˚Ùw ¿ªWb°Ôu bu Ì°t N°<Ì ÌæÃ∫ Ìubw°N°u* Ju¡ N°J®¡td J¡≤fiu ≈≤ Ÿt≤˚¥<t J¡°u ~>°unJ¡≤
˚°y <fiJ¡Ôu $$21$$ _byÕ tu* ¶∫°<w ≈®°›w <J¡∫u F…Î Ì°t-Δ∫°Ô-J¡¸> fi°tJ¡ fi ÌæÃ∫°u* Ju¡ ˚∫˚Ùw F°uJ¡≤
ª°≤°ua N°u≤ ˚°yfiu ≈≤ ˚°yÙ F…oÕ Ÿ°≤Ù ÌæÃ∫ Ÿufi° N°J¡°„ Ÿu o@≤-@≤ ÎuŸu <y≤fiu ÔyÙ, ıæŸu <J¡
≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ ≈®ª^±> b°∫C Ÿu ™>°∫° y∫° w°≤° Ÿt¥F N°J¡°„ tu* o@≤-@≤ ª°≤°u* N°u≤ <y≤w°
Fæ $$22,23$$ ŸCtu” ≈bÕw Ju¡ JC¡aı°u* tu*, ≈bÕw°ua Ju¡ <„©≤°u* J¡∑ ª\>°fi°u* ≈≤, ŸtCB°u* Ju¡ w¸>°u* ≈≤, tu|°u* J¡∑
|¸>°N°u* tu*, Ÿ°y≤ Ju¡ ˚≥b≤R¡≈ yw°ŭ tu*, N∏∫°∏∫yw°ŭ tu*, f°i> Ÿu f»Ù F…oÕ fi<Ì∫°u* tu*, ıayÔ°u* tu*, ıÔwu F…Î
<Ì„° Ju¡ ≈®°∏w ≈®Ìu„°u* tu*, ıÔwu F…Î bfi°u* tu*, Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ f°d°u* Ÿu ºb_w F…Î Ìu„°u* tu*, y®°t°*u N°æ≤
fiy≤°ua tu*, <ŸaF, Δ∫°|® N°<Ì Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w yFfi N¸><b∫°u* tu*, t”˚¥<t∫°u* tu*, Ô°uJ¡°Ô°uJ¡≈bÕw Ju¡ ≈®°∏w
Ìu„°u* tu*, ≈bÕw°u* tu*, w°Ô°f°u* tu*, N°∏@®, B<bn, J¡ÿtÙ≤ N°æ≤ ≈°≤ŸÙJ¡ fiy≤°au tu*, fi°fi° (c) ŸtCB°u* tu*
<ıfiJ¡∑ w≤ayu <y≤wÙ Fæ*, ÎuŸu yay°ıÔ Ju¡ tCF°fi°u* tu*, N∏∫°∏∫ πÙ≈°u*tu*, t~><Ô∫°u* J¡°u ≈J¡nfiu Ju¡ <ÔÎ
kæ¡Ô°Î F…Î ı°Ô°u* tau, ı‡f¥©^±>fi°tJ¡ Ìu„°u* J¡∑ Ôw°N°u* tu*, twÔf ∫F <J¡ Ÿf N°u≤ ≈bÕw Ju¡
N°J¡°≤b°Ôu bu ÌæÃ∫ <y≤u $ fitau <J¡ŸÙ Ju¡ „≤Ù≤ N°æ≤ ≈æ≤ <~>∏fi-<˚∏fi Su w°u <J¡ŸÙ Ju¡ F°S N°æ≤ ˚Cı°Î≥
J¡¸> yoÕ SÙ, <J¡∏FÙ* Ju¡ N°≥wnÙR¡≈Ù w°≥wu* „°©°N°u* tu* ÔyÙ SÙ, N°æ≤ bu Ÿf Ju¡ Ÿf „≤Ù≤ Ÿu ©¥fi J¡∑
@°≤° J¡∑ bT°Õ J¡≤ ≤Fu Su fiJu¡ t_wJ¡ Ju¡ t°Ô°, N°˚≤d N°<Ì N_w-Δ∫_w F°u y∫u Su, fiJu¡ ª≤d
NÃ∫∏w J¡¸>-k¡¸> y∫u Su, N°≥©°u* Ÿu J®¡°u@ ¸>≈J¡ ≤F° S° $$24-30$$ bu Ô°uy N°∫C@°u* Ÿu ∫C•w¡Su,
Ÿufi°N°u* fiu t°∫° π°≤° N°æ≤ f°d°u* π°≤° fiJu¡ J¡bª N°æ≤ N°∫C@ fi‹¸>-˚®‹¸> J¡≤ <Ì∫u Su, Ìq≤ ˚°yfiu Ÿu
N_w-Δ∫_w F…Î ÎJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ fiJu¡ N˜ N°æ≤ b˜°u* J¡∑ Zu<d∫°≥ <y≤ ≤FÙ SÙ, yÔu tu* Ô¸>Ju¡ F…Î
<„≤˜°d°u* Ju¡ ª¸>ª¸> „ÆÌ Ÿu ∏Fu* fn° ˚∫ F°u ≤F° S°, ŸæJ¡n°u* <„©°N°u* Ÿu, <ıfiJu¡ Ny®˚°y tu* y°≥™>u*
SÙ, bu ≈bÕw J¡∑ ª°u<¸>∫°u* J¡∑ <„Ô°N°u* tu* yC≥Su y∫u Su, NwÎb fiJu¡ „≤Ù≤ Ô¸>J¡ ≤Fu Su, J¡°≥¸>uÌ°≤ ŸutÔ
Ju¡ ≈un°u* tu* ı°u≤ Ÿu <y≤fiu ≈≤ ªC˚ ≤Fu J¡°≥¸>°u* Ÿu bu fnu ŸaJ¡¸>°J¡∑dÕ F°u y∫u Su, fnÙ-fnÙ <„Ô°R¡≈Ù
k¡ÔJ¡°u* tu* ¸>J¡≤°fiu Ÿu fiJu¡ t_wJ¡ Ju¡ ŸæJ¡n°u* ¸C>J¡nu F°u y∫u Su $$31-33$$ ıæŸu bT°ÕM¡wC tu* ıÔ tau
(c) yay°ıÙ Fı°≤ tC≥F°u* Ÿu ŸtCB tu* ≈®bu„ J¡≤wÙ Fæ*, oŸ<ÔÎ ÎJ¡ ˚Ù ŸtCB ≈®Ìu„˚uÌ Ÿu fi°fi°
J¡F° y∫° Fæ $
764 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
@¥<ÔJ¡d fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ, bæŸu FÙ oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ˚Ù NŸC≤fi°∫J¡ Ÿf „˜°u* Ju¡ Ÿt°›w F°ufiu Ju¡
Nfi∏w≤ FÙ <Ì„°N°u* tu* fi°„ J¡°u ≈®°›w F°u y∫u$$34$$
fiwÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wÙŸb°≥ ŸyÕ
≈°w°Ô tu* ∫t≤°ı Ÿu ıÔ°∫u y∫u Ì°t N°<Ì J¡∑ J¡°ÿtÙ≤ Ìu„ tua
t~>ÔÙ F°ufiu wJ¡ ı∏t≈≤‡≈≤°N°u* Ju¡ bdÕfi $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ w≤F Ì°fib°u* Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ N°æ≤ Ìubw°N°u* Ju¡
Ÿ∏wC‹¸> >F°ufiu ≈≤ NÃ∫∏w <©∏fi F…Î Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸ >„‡f≤ Ju¡ ˚∫ Ÿu Δ∫°JC¡Ô F°u y∫u $$1$$
„‡f≤°ŸC≤ J¡∑ Ÿ°≤Ù Ÿufi° fi‹¸> F°u y∫Ù SÙ, NwÎb ıÔ ≤FÙ ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ N<Àfi J¡∑ w≤F JC¡<≈w F…N°
bF "J¡F°≥ y∫u' ∫°u* Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ju¡ ≈®<w ıÔ ™>° $$2$$ wÌfi∏w≤ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> „‡f≤
Ju¡ ˚∫ Ÿu N≈fiu Ìu„ J¡°u ~>°unJ¡≤ Ÿ°wbu* ≈°w°Ô tu* ªÔu y∫u $$3$$
bF°≥ ≈≤ ˚Ù •∫° ∏Fu* „‡f≤ J¡° ˚∫ fiFÙ* S° ? oŸ „aJ¡° J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Fwu Fæ* $
ıF°≥ ≈≤ fi≤J¡R¡≈Ù ŸtCB J¡∑ ≤s° J¡≤fiub°Ôu ∫t≤°ı Ju¡ ŸubJ¡ _buh~>° Ÿu ≤Fwu Su $ bu J¡°Ô J¡∑
w≤F N°æ≤°u* J¡°u ˚∫˚Ùw J¡≤fiu tu* ŸtSÕ Su, NwÎb bF°≥ ≈≤ „‡f≤ J¡° ˚∫ fi S°, ∫F ˚°b Fæ $$4$$
wÌfi∏w≤ ˚∫≤<Fw ∫t≤°ı Ju¡ ŸubJ¡°u* fiu „≤d tu* N°∫u F…Î fi wÙfi°u* J¡°u N˚∫ ÌuJ¡≤ t¥<wÕtwÙ <ª∏w°N°u*
J¡∑ w≤F J®¡t Ÿu wÙfi J¡∏∫°Î≥ ÌÙ $$5$$ Nfi∏w JC¡b°Ÿfi°N°u* J¡°u ≈®°›w F…Î fi Ì°t N°<Ì fiu bF°≥ ≈≤ ÌŸ
Fı°≤ bTÕ ≈∫Õ∏w „uT N°∫C ∫t≤°ı Ju¡ ŸubJ¡°u* Ju¡ Ÿ°S <fw°oÕ $$6$$
fi JC¡b°Ÿfi°N°u* J¡°u FÙ <b_w°≤ Ÿu <Ì©Ô°wu Fæ* $
∫F tu≤Ù ˜Ù Fæ, ∫F tu≤Ù J¡∏∫° Fæ N°æ≤ ∫F tu≤Ù ≈®˚Cw° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ì…R¡F> _fiuF f∏@fi Ÿu ∫C•w
fiJ¡° Ÿt∫ fÙw° $$7$$ wÌ…≈≤°∏w <J¡ŸÙ Ÿt∫ ∫t≤°ı N≈fiÙ oh~>° Ÿu tF°fi≤J¡°u* Ju¡ J¡°∫Õ J¡° <bª°≤
J¡≤fiuu Ju¡ <ÔÎ Ÿ ≈®Ìu„ tu* N°∫u $$8$$ ~>`, ª°t≤ N°<Ì <ªÖ°u* J¡°u fi Ìu©fiu Ju¡ J¡°≤d bu ∫t≤°ı J¡°u fiFÙ*
≈Fª°fi ŸJu¡, NwÎb Ÿ°@°≤d ŸubJ¡ Ju¡ Ÿt°fi fi wÙfi°u* NŸC≤°u* fiu N≈fiu <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ ∏Fu* ≈®d°t
fiFÙ* <J¡∫° $$9$$ wÌ…≈≤°∏w ∫t≤°ı fiu N≈fiu ÎJ¡t°` ˚®JC¡<¸> ª»°fiu Ÿu FÙ ∏Fu* ıÔwÙ F…oÕ ≤°æ≤b°<Ì
˚ÙTd fi≤J¡ ˚¥<t∫°u* tu* ≈F…≥ª° <Ì∫° $$10$$ ıæŸu bfi°<Àfi π°≤° ~>°u¸>u-~>°u¸>u b¨s ıÔ°∫u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ
bF°≥ ≈≤ J¡”d J®¡∏Ìfi J¡≤fiub°Ôu bu N≈fiu o‹¸> <t`, ˜Ù, f∏@C-f°∏@b°u* Ÿ<Fw ≤°æ≤b°<Ì fi≤J¡°u* J¡∑
N<Àfi≠b°Ô°N°u* Ÿu ıÔ°∫u y∫u $$11$$ wÌfi∏w≤ b@ N°æ≤ f∏@fiJ¡tÕ J¡≤fiub°Ôu ∫t <J*¡J¡≤°u* Ju¡ Ÿ°S
ŸFb°Ÿ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu ŸÙ N≈fiÙ J®¥¡≤ b°Ÿfi° Ÿu b@ N°æ≤ f∏@fi J¡tÕ J¡≤fiub°Ô°u* Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡
≤°ı<J*¡J¡≤ <J¡≤°w F…Î $$12$$ <J¡≤°w ı∏t J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ yw°u˘ tu* J¡°æÎ F…Î, J¡°æN°u* Ju¡ ı∏t Ju¡ f°Ì
∏Fu* yÙ@ J¡° ı∏t <tÔ°, ŸJu¡ f°Ì bu ŸCÀyu F…Î, <k¡≤ <`ywÕ Ìu„ tu* bu Ÿ¥J¡≤ F…Î N°æ≤ ≈bÕw°u* tu* tu|
F…Î $ wÌfi∏w≤ fi JC¡fC<]∫°u* fiu ty@ Ìu„ tu* J¡∑¸>w° @°≤d J¡∑ $$13,14$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N∏∫
<b<b@ ∫°u<fi≈≤‡≈≤°N°u* J¡° ˚°uy J¡≤ Nf bu J¡°ÿtÙ≤ Ìu„ Ju¡ ıayÔ J¡∑ wÔæ∫° tu* t~>ÔÙ ffiJ¡≤ ¿_Sw
Fæ* $$15$$ Ÿ¥©u F…Î J¡∑ªn Ÿu ÔS-≈S „≤Ù≤b°Ôu N°æ≤ bfi°<Àfi Ÿu ©°æÔ°∫° F…N° S°un°-S°un° J¡∑ªn
ŸyÕ - 31] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 765
Ju¡ wCv∫ y∏Ì° ıÔ ≈Ùfiub°Ôu bu fi w°u t≤wu Fæ* N°æ≤ fi ıÙwu FÙ Fæ* $$16$$ ıæŸu ŸtCB tu* w≤ayu* F°u F°uJ¡≤ fi‹¸>
F°u ı°wÙ Fæ* bæŸu FÙ <b<ª` ∫°u<fi∫°u* tu* ˚®td J¡° NfiC˚b J¡≤ ≈Cfi# ≈Cfi# F°u F°uJ¡≤ bu ≈Cfi#fi‹¸> F…Î $$17$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaŸ°≤R¡≈Ù ıÔ<@ tu* ≈nu F…Î bu b°Ÿfi°R¡≈Ù wawCN°u* Ÿu ≈®u¿≤w F°uJ¡≤ ÌuFR¡≈ w≤ay°u* Ÿu
w¨d J¡∑ w≤F <ª≤J¡°Ô wJ¡ <b<b@ ≈®Ìu„°u* tu* ≈F…≥ª°∫u y∫u $ ∫F°≥ ˚Ù bu N≈¿≤h~>uΩ k¡ÔR¡≈ „°¿∏w J¡°u
≈®°›w fiFÙ* F…Î Fæ* $ b°Ÿfi° J¡∑ ˚ÙTd tF°NfiSÕR¡≈w° J¡°u oŸÙ ̨‹¸>°∏w Ÿu N°≈ ŸbÕ` Ìu<©∫u $$18$$
wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

oJ¡wÙŸb°≥ ŸyÕ
NFaJ¡°≤ Ÿu NSÕF°<fi N°æ≤ NfiSÕ ≈®°<›w J¡FJ¡≤ Ì°t°<Ì J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW° J¡° <fi≤°J¡≤d $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # oŸ<ÔÎ Fu tF°t<w ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈J¡°u Ÿ≤Ôw° Ÿu ŸtH°fiu Ju¡ <ÔÎ
Ì°t-Δ∫°Ô-J¡¸>-∏∫°∫ N°≈J¡° fi F°u, ÎuŸ° tæ* J¡Fw° Fq≥ $$1$$ <bbuJ¡ J¡° NfiCŸ∏@°fi fi F°ufiu Ÿu <ªW
oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ N°≈<W J¡°u Nfi∏w ı∏tR¡≈Ù Ì…#© Ju¡ <ÔÎ Nfi°∫°Ÿ y®Fd J¡≤w° Fæ $$2$$ J¡F°≥ w°u
Ìubw°N°u* J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°ÔÙ „‡f≤°ŸC≤ J¡∑ Ÿufi°N°u* J¡° Ÿufi°≈<wÃb N°æ≤ J¡F°≥ bfi°<Àfi Ju¡ w°≈ Ÿu
w≈Ù F…oÕ J¡∑ªn≤°<„ tu* ıÙdÕ-„ÙdÕ t¿Ôfiw° ? ˚°b ∫F <J¡ ≈FÔu J¡∑ <fi≤<˚t°<fiw° Ÿu ≈Ù~>u Ju¡
N<˚t°fi tu* k¡Ôw# fn° N∏w≤ Fæ $$3$$ J¡F°≥ Ìubw°N°u* J¡∑ Ÿufi° J¡°u ˚y°fiub°Ô° bF tF°fi @æ∫Õ N°æ≤
J¡F°≥ <J¡≤°w ≤°ı J¡∑ sCB ŸubJ¡w° ? $$4$$ J¡F°≥ <fi≤FaJ¡°≤ <ª∏t∫ Ÿ[b J¡∑ Ì°≤ @Ù≤w° N°æ≤ J¡F°≥
<tØ∫° b°Ÿfi° Ju¡ N°bu„ Ÿu NFaJ¡°≤ J¡∑ JC¡J¡v≈fi° ? $$5$$ „°©°N°au Ju¡ <b_w°≤ Ÿu yFfi, ª°≤°u* N°u≤
kæ¡ÔÙ F…oÕ, ˚°æ*≤°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ ŸaŸ°≤ R¡≈Ù ∫F <bTÔw° NFaJ¡°≤R¡≈Ù NaJC¡≤ Ÿu FÙ N°<b˚¥Õw F°uwÙ Fæ $$6$$
oŸ¿ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ N≈fiu N∏w#J¡≤d Ÿu NFaJ¡°≤ J¡°u ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡ F¸>° ÌÙ<ı∫u $ tæ* JC¡~> ˚Ù
fiFÙ* Fq≥, ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡≤ ŸC©Ù F°uo∫u $ ˚°b ∫F <J¡ ın Âÿ∫ tu* ŸbÕ` <ª∏w° J¡° FÙ Ì„Õfi F°uw° Fæ, Nw#
Ÿtu* NF∏Ãb J¡° ∫°uy fiFÙ* Fæ, NFaJ¡°≤ N°<Ì ŸfJu¡ Ÿ°sÙ B‹¸>°_bR¡≈ tu* N<˚t°fiR¡≈ @tÕ J¡° Ÿ‡˚b
fi F°ufiu Ÿu NF∏Ãb F°u fiFÙ* ŸJ¡w° $ B‹¸>° N°æ≤ Âÿ∫ Ÿu N<w¿≤•w JC¡~ >˚Ù fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ NF∏Ãb J¡°
N°Z∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, ÎuŸÙ ∫S°SÕ R¡≈ Ÿu ˚°bfi° J¡≤ ŸC©Ù F°uo∫u $$7$$
NFaJ¡°≤ J¡∑ NfiSÕ FuwCw° J¡F J¡≤ bF ≈C”T°SÕ J¡° <b|°w ˚Ù J¡≤wÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ÿu N°h~>°<Ìw, N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ, wÙfi°u* w°≈°u* Ÿu ≤<Fw ≈C”T°SÕR¡≈Ù ª∏Bt^±>Ô
NÂÿ∫ F°u y∫u Fæ $$8$$ t°∫° Ju¡ t°F°Ã‡∫ Ÿu Ì°fib ffiu F…Î Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸ >∫u wÙfi°u* ∫Ω<≈ ı∏t-
t≤d ≈®b°F J¡∑ ŸW° Ÿu ≤<Fw Su wS°<≈ NFaJ¡°≤R¡≈Ù <≈„°ª Ÿu ≈Ù<nw F°uJ¡≤ ı∏t-t≤d ≈®b°F J¡∑
ŸW° J¡°u ≈®°›w F…Î $$9$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ Ÿt∫ bu J¡°ÿtÙ≤ Ìu„ tu* yFfi bfi J¡∑ wÔæ∫° tu* Ÿub°≤ Ju¡
¸C>J¡n°u* Ju¡ N<˚Ô°TÙ tÃ_∫R¡≈ Ÿu <_Sw Fæ* $$10$$
NŸ∏w°u&<≈ yw°_ŸW°tg ∫F ŸCfiJ¡≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ ŸJ¡∑ NfiC≈≈<W J¡∑ „aJ¡° J¡≤wu* Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, NŸwg ≈Ì°SÕ J¡∑ ŸW° fiFÙ* Fæ N°æ≤ Ÿwg J¡° N˚°b fiFÙ* F°uw°,
∫F ≈®<Ÿ] Fæ $ ÎuŸÙ ¿_S<w tu* NŸwg bu Ì°t N°<Ì Jæ¡Ÿu ŸW° J¡°u ≈®°›w F…Î, ∫F J¨¡≈°J¡≤ tCHŸu
J¡<F∫u $$11$$
766 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N≈fiu <b„uT N<˚≈®°∫ J¡°u J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ ≈FÔu ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ „aJ¡° J¡° _bÙJ¡°≤
J¡≤ ŸJ¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # tF°f°F°u, ı柰 N°≈ J¡Fwu Fæ* b柰 FÙ Fæ $ ŸÃ∫ b_wC J¡FÙ* J¡˚Ù ˚Ù JC¡~> ˚Ù
NŸwg fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, <J¡∏wC Ÿwg FÙ Ÿ¥‚t N°<b˚°Õb Ÿu f¨Fwg F°uw° Fæ, bFÙ ŸJ¡∑ Ã≈<W Fæ $ f¨Fwg
<w≤°u˚°b Ÿu Ÿ¥‚t F°u ı°w° Fæ, bFÙ ŸJ¡° <bfi°„ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$12$$
˚Ôu FÙ ÎuŸ° F°u, ≈≤ ÎuŸÙ Nb_S° tua Nfi°Ãtb_wCN°u* tu* ŸW° N°æ≤ NŸW° Ju¡ <b˚°y J¡° <fi”≈d
FÙ J¡≤fi° J¡<™>fi F°u ı°∫uy°, ÎuŸ° J¡Ffiub°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ZÙ≤°tª∏BıÙ Ÿu ≈¥~>wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¡°æfi b_wC Ÿwg Fæ NSb° J¡°æfi NŸwg Fæ, ∫F fwÔ°o∫u, tæ* ˚ÔÙ˚°≥<w ‹¸>°∏w Ÿu
FÙ N°≈J¡°u ŸtH°«≥¡y° $$13$$ ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # f®Êfig, ∫u Ft Ô°uy Ÿwg F°uJ¡≤ FÙ ¿_Sw Fæ $
NŸwg ˚Ù Ì°t N°<Ì Ÿwg Fæ, ÎuŸ° N°≈ J¡Fwu Fæ* $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ FtÔ°uy°u* J¡∑ ŸW° ≈®Ã∫s N°<Ì ≈®t°d
Ÿu <Ÿ] Fæ $ t°∫° t°` F°ufiu Ÿu Ì°t N°<Ì J¡∑ NŸW° _b∫a N°≈fiu FÙ J¡FÙ Fæ, <k¡≤ ≈¥b°Õ≈≤ <b”] fiJ¡∑
ŸW° N°≈ Jæ¡Ÿu J¡Fwu Fæ*, J¨¡≈∫° fwÔ°o∫u, N°≈J¡° •∫° N<˚≈®°∫ Fæ ? $$14$$
∫<Ì Δ∫°bF°¿≤J¡ ≈®t°d°u* Ju¡ Δ∫bF°≤∫°uÀ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ft Ô°uy°u Ju¡ „≤Ù≤°u* J¡∑ N°≈ ŸW° t°fiwu
Fæ*, w°u Ì°t N°<Ì J¡∑ ˚Ù bF ŸW° Ÿt°fi FÙ Fæ $ ∫<Ì w[bI°fi Ÿu f°º∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ∫° Ì…<fiÕR¡≈dÙ∫
F°ufiu Ju¡ J °≤d NŸW° J¡Fwu Fæ*, w°u bF ˚Ù fiJ¡∑ Ft°≤u wCv∫ FÙ Fæ, oŸ¿ÔÎ tu≤u J¡Sfi tu* JC¡~> <b≤°u@
fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu b<Ÿ‹™>ıÙ W≤ J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu Ì°t N°<Ì t¨yw¨‹d° Ju¡ ıÔ Ju¡ ≈®b°F Ju¡ ŸÂ„
t°∫°t∫ F°ufiu Ÿu NŸÃ∫ F°uwu F…Î ˚Ù ŸÃ∫ Ju¡ ŸÂ„ ¿_Sw Fæ* bæŸu FÙ Ìubw°, NŸC≤ wS° Ì°fib°u* Ju¡ Ÿ<Fw
∫u Ft Ô°uy ˚Ù NŸÃ∫ F°uwu F…Î FÙ f°uÔwu Fæ*, ı°wu Fæ* N°æ≤ N°wu Fæ* $$15,16$$ _b›fi tu* NfiC˚¥w N≈fi°
t≤fi° ıæŸu NÔÙJ¡ (Nb°_w<bJ¡) Fæ, bæŸu FÙ NfiC˚¥w F°uw° F…N° ˚Ù NŸBq≈ N°≈J¡° ˚°b (≤°t „≤Ù≤
˚°b) NÔÙJ¡ FÙ Fæ N°æ≤ tu≤° ˚°b (b<Ÿ˛ „≤Ù≤ ˚°b) ˚Ù NÔÙJ¡ FÙ Fæ $$17$$ ıæŸu t≤° F…N° N≈fi°
f∏@C _b›fi tu* Â<‹¸>y°uª≤ ˚Ù F°u ı°∫, w°u ˚Ù ∫F t≤ y∫° Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì I°fi F°u, w°u bF NŸ∏t∫ FÙ Fæ
bæŸu FÙ NfiC˚¥w ∫F ıywg ˚Ù NŸ∏t∫ FÙ Fæ $$18$$ <ıŸu ıyw J¡∑ ŸÃ∫w° J¡° ≈¥dÕ <fiÿª∫ Fæ, bF
NÃ∫∏w t¥» Fæ, ŸJu¡ ≈®<w ∫F ıyw J¡∑ NŸÃ∫w° J¡° J¡Sfi ŸC„°u<˚w F°uw° FÙ fiFÙ* $ ≈≤t°SÕ w[b Ju¡
<bª°≤ Ju¡ NU∫°Ÿ Ju¡ <ffi° "ıyw ŸÃ∫ Fæ' oŸ NfiC˚b J¡° N≈Ô°≈ <Ìw fiFÙ* F°uw° $$19$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ≈¥b°uÕÃ≈∏fi JC¡Ÿa_J¡°≤°u* J¡° fi°„ „°˜°SÕ w[b Ju¡ NU∫°Ÿ Ju¡ <ffi° <Ìw fiFÙ* F°uw°,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
⁄Ì∫ tu* N°R¡» F…N° ı°u <fiÿª∫ ≈®°›w F°u y∫°, oŸ Ô°uJ¡ tu* J¡˚Ù <J¡ŸÙ J¡° ˚Ù bF <fiÿª∫
„°˜°U∫°Ÿ Ju¡ <ffi° fi‹¸ >fiFÙ* F°uw° $$20$$
NwÎb Nfi<@J¡°≤Ù ≈C”T tu* ≈Ìu„bªfi ∏tW Ju¡ ≈®Ô°≈ Ju¡ wCv∫ F°ufiu Ÿu NI N°æ≤ N<˚I Ì°ufi°u*
Ju¡ ≈F°Ÿ Ju¡ ∫°uÀ∫ F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F ıyw NŸÃ∫ Fæ, f®Ê ŸÃ∫ Fæ, ÎuŸ° ı°u Nfi<@J¡°≤Ù Ju¡ ≈®<w J¡Fw° Fæ, ∏tW N°æ≤ <bt¥» ≈C”T
˚Ù ŸJ¡° ∏tW Ju¡ wCv∫ ≈F°Ÿ J¡≤w° Fæ $$21$$
ŸyÕ - 31] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 767
∫<Ì NI°u* J¡°u ≈Ìu„ fi Ìu N°æ≤ NI°u*Ju¡ Ÿ°S NIªu‹¸>° Ÿu FÙ I°fiÙ ˚Ù Δ∫bF°≤ J¡≤u, w°u bF ˚Ù
NI FÙ F°u ı°∫uy°, ÎuŸÙ Nb_S° tu* NI N°æ≤ I°fiÙ J¡∑ ÎJ¡w° F°u ı°∫uyÙ, ÎuŸÙ N°„aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu t¿Ì≤° Ju¡ fi„u tu* tW N°æ≤ fi„u Ÿu ≤<Fw ≈C”T°u* J¡∑, N∏@J¡°≤ N°æ≤ ≈®J¡°„ J¡∑ Îba ~>°∫° N°æ≤
≈®J¡°„ J¡∑ ÎJ¡w° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ bæŸu FÙ f°u@ <bT∫ tau NI N°æ≤ I°fiÙ J¡∑ ˚Ù ÎJ¡w° ∫F°≥ fiFÙ* F°u
ŸJ¡wÙ $$22$$
oŸ<ÔÎ ˚Ù NI J¡°u ≈Ìu„ fiFÙ* Ìufi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu „b N≈fiu ª≤d°u* Ÿu ˚®td fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° bæŸu FÙ NI ≈C”T J¡°u ª°Fu <J¡wfiu FÙ N<@J¡
≈®∫Ãfi Ÿu •∫°u* fi ŸtH°o∫u, wS°<≈ bF ˚Ùw≤ tfi, fC<] N°<Ì Ju¡ ˚uÌ Ÿu N°æ≤ f°F≤ R¡≈, ≤Ÿ N°<Ì Ju¡
˚uÌ Ÿu NfiC˚¥w πæwR¡≈ NSÕ J¡° ŸÃ∫ N<@‹™>°fi tu* "fiu<w fiu<w' Ÿu f°@ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° N°æ≤ Nº∫_w
≈Ì°SÕ Ju¡ f°@ Ju¡ <ffi° N<@‹™>>°fi w[b J¡° f°u@ fiFÙ* ¿J¡∫° ı° ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ ŸJ¡°u f°u@ J¡°
≈Ìu„ Ìufi° Δ∫SÕ Fæ $$23$$
wtuwa buÌ°fiCbªfiufi f®°Êd° <b<b<ÌT¿∏w ∫Iufi Ì°fiufi w≈Ÿ° fi°„Ju¡fi' oŸ ZC<w Ÿu I°fi tu* N<@J¡°≤
J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ w≈ N°<Ì J¡° <b@°fi Fæ, oŸ<ÔÎ ˚Ù w≈, ≈°Ÿfi° N°<Ì Ÿu NŸa_J¨¡w NI ≈Ìu„
Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ‡≈¥dÕ ıyw f®Ê Fæ ÎuŸ° ≈Ìu„ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ NI ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ w≈, <bΩ° N°<Ì J¡°
NfiC˚b fi F°ufiu ≈≤ ∫°fiÙ NfiC˚b ≈®∫C•w Ÿa_J¡°≤ fi F°ufiu ≈≤ oŸ NI fiu ŸaŸ°≤Ù ÌuF°Ãt˚°b J¡° FÙ
Nfi°<ÌJ¡°Ô Ÿu NfiC˚b <J¡∫° Fæ, J¡˚Ù ˚Ù NŸaŸ°≤Ù N°Ãt˚°b J¡° NfiC˚b fiFÙ* <J¡∫° $$24$$
wf J¡F°≥ ≈≤ ≈Ìu„ bªfi ŸC„°u<˚w F°uwu Fæ*, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ≈Ìu„ b°dÙ N≈fiu ≈®fC] Ju¡ <bT∫ tu* FÙ ŸC„°u<˚w F°uwÙ Fæ $ ı°u ≈C”T ≈¥dÕ
≈®fC] F°u y∫° $ ŸJ¡°u w°u "N¿_t' (tæ* Fq≥), oŸ ≈®J¡°≤ NFaJ¡°≤°_≈ÌR¡≈ Ÿu ≈≤°t„Õ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ JC¡~>
˚Ù fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ bF ˚Ù ≈Ìu„ Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ $
oŸ y®∏S Ju¡ N°≤‡˚ tua J¡F° ˚Ù Fæ $ 'fi°&Ã∫∏wtI°u fi°u w≠I# Ÿ°u&¿_tfig „°˜u&<@J¡°≤b°fig $"
NS°Õwg bF ı°u fi NÃ∫∏w NI°fiÙ Fæ N°æ≤ fi ≈¥dÕ I°fiÙ Fæ, bF oŸ „°˜ tu* N<@J¡°≤Ù Fæ $$25$$
"tæ* Fq≥', ∫F f°u@ J¡≤fiu J¡∑ „<•w fi F°ufiu Ÿu ıæŸu "NFa f®Ê°¿_t' oŸ b°•∫°SÕ f°u@ tu* ≈¥dÕ I°fiÙ
J¡° N<@J¡°≤ fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ <fiTuº∫ b_wC Ju¡ fi F°ufiu Ÿu fiu<w fiu<w oŸ N≈Öb b°•∫°SÕ f°u@ tu* ˚Ù I°fiÙ
J¡° N<@J¡°≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F Ÿf „°∏w ≈≤t f®Ê FÙ Fæ, I°fiÙ oŸ ≈®J¡°≤ NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ ŸJ¡∑ N≈fiÙ NfiC˚¥<w J¡°
N≈Ô°≈ J¡°æfi J¡≤ ŸJ¡w° Fæ ? $$26$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u ŸCbdÕ tu* N≥y¥™>Ù Ju¡ N≈Ô°≈ J¡∑ w≤F NFaJ¡°≤ J¡° FÙ f®Ê tua N≈Ô°≈ I°fiÙ
•∫°au fiFÙa J¡≤w° Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt° tu* ≈≤f®Ê Ÿu N<w¿≤•w _bdÕ tu* N≥y¥™>Ù N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi ≈®°wÙ<wJ¡ ˚Ù NF*≈Ì b°h∫ I°fiÙ
Ju¡ <ÔÎ JC¡~> fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ N<πwÙ∫ N°Ãt° tu* NI N°ÌtÙ Ju¡ Ÿt°fi <b<„‹¸>w° ˚®°¿∏w Ÿu ˚Ù fiFÙ* Fæ,
<ıŸtu* <b„uTd J¡° N≈Ô°≈ <J¡∫° ı°∫ $$27$$
768 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
I°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿuu ıyw J¡∑ w≤F NI°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu ≈≤t°SÕ ˚Ù NÃ∫∏w NŸwg Fæ, oŸ¿ÔÎ Ÿu
≈≤t°SÕ w[b J¡° N¿_wÃb ŸtHfi° J¡<™>fi FÙ fiFÙ*, f<vJ¡ NŸa˚b Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
t¥» ≈C”T N°Ãt° tu* ≈aª˚°æ<wJ¡ J¡°∫ÕJ¡°≤d t°` Ÿu N<w¿≤•w JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ı°fiw°, oŸ<ÔÎ
N≥y¥™>Ù J¡∑ fC<] tu* ŸCbdÕ J¡∑ w≤F NI°fiÙ tu* ≈≤t°SÕw° fiFÙ* Fæ $$28$$
•w <bT∫ J¡°u FÙ Ÿasu≈ Ÿu _≈‹¸>w∫° J¡Fwu Fæ* $
t¥» <tØ∫° NFaJ¡°≤t∫ Fæ N°æ≤ I°fiÙ ÎJ¡t°` ŸÃ∫w[bt∫ Fæ, ofi Ì°ufi°u* Ju¡ _b˚°b J¡° N≈Ô°≈
J¡FÙ* ≈≤ J¡°uoÕ ˚Ù fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $ ¿ıŸJ¡° ı柰 _b˚°b ≤Fw° Fæ, Ÿtu* ŸJ¡° N≈Ô°≈ Jæ¡Ÿu F°u
ŸJ¡w° Fæ ? ≈C”T J¡° "tæ* |¸> Fq≥' ∫F b°•∫ ∏tW ≈®Ô°≈ fiFÙ* w°u N°æ≤ •∫° Fæ ? $$29,30$$
<ıŸu N∏∫ N°Ãt° J¡° (ŸaŸ°≤Ù ÌuF°Ãt° J¡°) <fiÿª∫ Fæ Ÿu N∏∫ N°Ãt° J¡° (NŸaŸ°≤Ù N°Ãt°
J¡°) ≈Ìu„ w°u Δ∫SÕ Fæ, oŸtu* ‹¸>°∏w Ìuwu Fæ* $
∫u ≈®Ã∫s <Ì©Ô°oÕ Ìu ≤Fu b<Ÿ‹™>, ≤°t N°<Ì ÌuFR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] Ft Ô°uy Îba Ì°t N°<Ì „°˜ Â<‹¸>
Ÿu ˚Ù ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ, bu N°æ≤ ∫u Ft Ô°uy <bπÌfiC˚b Â<‹¸> Ÿu ˚Ù ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ $ Ft Ô°uy°u* J¡° Ÿ‡˚b Fæ FÙ
fiFÙ* ∫°fiÙ ∫°æ<•wJ¡Â<‹¸> Ÿu ˚Ù Ft Ô°uy NŸÃ∫ Fæ* $$31$$
wf •∫° ŸÃ∫ Fæ ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
„C], ŸbÕyw, „°∏w, <fi<bÕJ¡°≤ <ªÌ°J¡°„ I°fi Ju¡ Ÿt°fi „°˜Â<‹¸> Ÿu ˚Ù ŸÃ∫ Fæ, <bπ°fi°u* Ju¡
NfiC˚b Ÿu ˚Ù ŸÃ∫ Fæ N°æ≤ ∫°æ<•wJ¡Ì¨<‹¸> Ÿu ˚Ù bFÙ N∏w≤<Fw Ì∫ Ÿu ∫C•w Fæ $$32$$
Ÿ°≤° ıyw ≈≤w F°u y∫° $
„aJ¡° # •∫° ÎuŸ° ≈≤w F…N° <J¡ „¥∏∫ FÙ „uT ≤F y∫° ?
Ÿt°@°fi # fiFÙ* „¥∏∫≤<Fw ≈≤w F…N° $
„aJ¡° # wf ≈≤w Jæ¡Ÿu F…N° ?
Ÿt°@°fi # ŸbÕ„¥∏∫ J¡∑ w≤F (fi <J¡ „¥∏∫ FÙ) Ÿ∏t°` ≈¥dÕ˚°b Ÿu ¿_Sw Fæ $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿ <ªÌ°J¡°„ tu* ∫u N≈fiÙ N∏∫S° R¡≈ Ÿu ≈®S°R¡≈Ù Ÿ¨<‹¸>∫°≥ „°u<˚w F°uwÙ
Fæ* $$33$$ ıæŸu <w<t≤ ≤°uy Ÿu ≈Ù<nw N°≥©b°Ôu ≈C”T J¡∑ _b°˚°<bJ¡ FÙ Â<‹¸>∫°≥ Ju¡„°u* Ju ¡bwCÕÔ°J¡°≤
y°uÔ°ua J¡∑ w≤F t°Ô¥t F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ Ÿtu* ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥ „°u<˚w F°uwÙ Fæ $$34$$ bF ŸÃ∫°Ãt° N≈fiu
N°Ãt° J¡°u <ıŸ-<ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿu ı°fiw° Fæ ™>ÙJ¡ ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿu ÎJ¡ sd tu* NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ oŸ<ÔÎ
ŸÃ∫°Ãt° Ju¡ Â<‹¸>fÔ Ÿu NŸÃ∫ b_wC ˚Ù ÎJ¡ sd ˚≤ tu* ŸÃ∫ ŸÙ F°u ı°wÙ Fæ $$35$$
∫<Ì ŸÃ∫°Ãt° Ju¡ Â<‹¸> fÔ Ÿu NŸÃ∫ ˚Ù ŸÃ∫ F°u ı°w° Fæ, w°u ıyw J¡° •∫° _bR¡≈ Fæ oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ wÙfi°u* ıyw°u* tu* fi JC¡~> ŸÃ∫ Fæ fi NŸÃ∫ Fæ $ ªuwfiR¡≈ N°Ãt° <ıŸJ¡°u ıæŸu ı°fiw° Fæ, bF
Ÿ ≈®J¡°≤ <Ìw F°uw° Fæ $ oŸtua Ÿ∏ÌuF fiFÙ* $$36$$ ıæŸu Ì°t N°<Ì Ã≈∏fi F…Î Fæ* bæŸu FÙ Ft Ô°uy ˚Ù
Ã≈∏fi F…Î Fæ* $ ∏FÙ*Ju¡ ≈®<w ŸÃ∫ NŸÃ∫ J¡∑ J¡v≈fi° •∫°u* ? ∫F Nfi∏w <ªÌ°J¡°„ ŸbÕy°tÙ ŸbÕΔ∫°≈J¡
N°æ≤ <fi≤°J¡°≤ Fæ $ ı°u <ª<w N∏w#J¡≤d tu* ıæŸu <Ìw F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ bF°≥ ≈≤ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $ ıF°≥ ≈≤
Ÿa<bwg Ì°t°<Ì Ju¡ R¡≈ Ÿu _b∫a FÙ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F…oÕ, bF°≥ ≈≤ bF bæŸu N°J¡°≤ Ju¡ NfiC˚b Ÿu bæŸÙ FÙ
ŸyÕ - 32] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 769
ffi yoÕ $$37-39$$ ıF°≥ ≈≤ Ft Ô°uy°u* Ju¡ _bR¡≈ Ÿu Ÿa<bwg _b∫a <Ìw F…oÕ, bF°≥ ≈≤ bF bæŸu N°J¡°≤
Ju¡ NfiC˚b Ÿu bæŸÙ FÙ ffi yoÕ $$40$$ ıæŸu t”_SÔ J¡∑ Ÿ¥∫Õ<J¡≤d Ju¡ w°≈ J¡∑ t¨yw¨‹d°R¡≈w° F°uwÙ Fæ
bæŸu FÙ N≈fiu _b›fi Ju¡ wCv∫ <ªÌ°J¡°„ Ju¡ „¥∏∫ „≤Ù≤ J¡° <ªÌ°J¡°„ fiu FÙ ıyw ∫F fi°t ≤© ~>°un°
Fæ $$41$$ ıyw Ju¡ <bT∫ tu* ı°y”J¡ "f°fl≈Ì°SÕI°fiR¡≈' ı°u <ªÌ°J¡°„ Fæ, ŸJ¡° ŸÙfiu Âÿ∫ fi°t
≤©° Fæ, N<πwÙ∫ ≈®J¡°„R¡≈ N≈fiu N°Ãt° tu* Ÿ°u∫° F…N° ∫°fiÙ f°fl ≈Ô¿Æ@≤<Fw ı°u <ªÌ°J¡°„ Fæ,
ŸJ¡° ŸÙfiu t°us fi°t ≤•©° Fæ $ ZC<w ˚Ù Fæ, "∫` <F πæw<tb ˚b<w w<Ìw≤ ow≤a ≈ÿ∫<w ∫` Ãb_∫
ŸbÕ t°Ãtæb°&˚¥w wÃJu¡fi Ja¡ ≈ÿ∫uwg' (<ıŸ Nb_S°tu* πæw-Ÿ° F°uw° Fæ, Ÿ Nb_S° tu* N∏∫ J¡°u N∏∫
Ìu©w° Fæ, ıF°≥ ≈≤ Ÿf oŸJ¡° _bR¡≈ FÙ F°u y∫°, Ÿ Nb_S° tu* J¡°æfi <J¡ŸJ¡°u <J¡ŸŸu Ìu©u ?) $$42$$
∫u w°u ÌqŸ≤u J¡°u ŸtH°fiu Ju¡ <ÔÎu Ì°u Nb_S°Î≥ Ÿ°Âÿ∫ J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu J¡FÙ yoÕ Fæ, b°_w<bJ¡ ı°u
¿_S<w Fæ, Ÿu w°u Nf J¡Fwu Fæ* $
bF <ªÌ°J¡°„ fi w°u J¡˚Ù Ÿ°u∫° Fæ N°æ≤ fi J¡˚Ù ı°y° Fæ, <ªÌ°J¡°„ FÙ Âÿ∫ ıyw Fæ, ÎuŸ° N°≈
<fiÿª∫ ı°<fi∫u $$43$$
ıf ÎJ¡t°` <ªÌ°J¡°„ FÙ Âÿ∫ Fæ, wf Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ t°us J¡° ˚uÌ FÙ fi ≤F° ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<fib°Õd FÙ Ÿ¨<‹¸> Fæ wS° Ÿ¨<‹¸> >FÙ <fib°Õd Fæ $ |¸>, J¡Ô„ ≈∫°Õ∫ „ÆÌ°u* Ju¡ Ÿt°fi ofi Ì°ufi°u* „ÆÌ°u*
J¡° NSÕ <˚∏fi fiFÙ* Fæ $$44$$ ıæŸu <w¿t≤ ≤°uy Ÿu ≈Ù<nw fiu` Ju¡„°u* J¡° bwCÕÔ°J¡°≤ y°uÔ° Ÿ° Ìu©w° Fæ
bæŸu FÙ NI°fi°u≈¿Fw N°Ãt° _b∫a N≈fiu ≈≤t°SÕ N°æ≤ ıyw ∫°u* Ì°u R¡≈ ı°fiw° Fæ $$45$$ <J¡∏wC bF
Ju¡„°u* J¡° bwCÕÔ°J¡°≤ y°uÔ° JC¡~ >˚Ù fiFÙ* Fæ, bF Â<‹¸> FÙ bæŸÙ ¿_Sw Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ ∫F ̨ÿ∫ JC¡~ >fiFÙ*
Fæ, ∫F <ªÌ°J¡°„ FÙ oŸ ≈®J¡°≤ oŸ R¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ $ Nº∫°≤°u≈Â<‹¸> tu* ŸbÕy°tÙ <ªÌ°J¡°„ tu* ŸfJ¡°
N°≤°u≈ F°u ŸJ¡fiu Ÿu ŸbÕ` ∫S°fiC˚¥w ∫F Ÿf Fæ $ N≈b°Ì Â<‹¸> tu* w°uu ∫F NfiC˚¥w J¡FÙ* ≈≤ JC¡~> fiFÙ* Fæ $
oŸ ≈®J¡°≤ ≈¥b°uÕ•w Ì°ufi°u* ≈®J¡°≤°ua tu* ∫F ıyw ˚uÌ≤<Fw NwÎb N<πwÙ∫ Ÿwg ≈¥dÕ Fæ, oŸ¿ÔÎ N°≈ ˚Ù
„°uJ¡, ˚∫ N°æ≤ ˚uÌ J¡° Ã∫°y J¡≤ ≈¥dÕ F°uo∫u $$46,47$$ _k¡<¸>J¡ <„Ô° Ju¡ tº∫ ˚°y Ju¡ Ÿt°fi
„¥∏∫°J¡°≤ ≈®wÙw F°uw° F…N° ˚Ù |fi, „°∏w, <fitÕÔ tF°<ª<w J¡° ∫F R¡≈ Ÿtu* ≈®<w<f¿‡fw bfi,
fiy≤, fiÌÙ N°<Ì Ju¡ _bR¡≈ Ju¡ Ÿt°fi Fæ $ fiFÙ* Fæ, oŸ ̨<‹¸ >tu* w°u J¡FÙ* fiFÙ* Fæ N°æ≤ ı°u ≈®<w˚°fit°` Ÿu
Fæ, bF <ªBq≈ FÙ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu b柰 ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$48$$
oJ¡wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fWÙŸb°≥ ŸyÕ
t~>ÔÙ N°u≤ Ÿ°≤Ÿ Ju¡ ı∏t J¡∑ ≈®°<›w Ÿu <b∫C•w¡F…Î Ì°t N°<Ì J¡∑
≤°ıtFÔ tu* th~>≤ N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u* tu* I°fi ≈®°›w J¡≤ tC<•w J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu tC<fib≤, f°ÔJ¡°u* Ju¡ ∫s N°æ≤ <≈„°ª J¡∑ fi°o˘ NI°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu
Ÿwg F°uwu F…Î ˚Ù b°_wb tu* NŸwg Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ju¡ Ì…#© J¡° N∏w J¡f F°uy° ? $$1$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ ≤°tª∏BıÙ ! Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ju¡ f°∏@bR¡≈ fi ∫t <J¡aJ¡≤°u* fiu
ŸÙ Ÿt∫ ∫t Ÿu <bfiwÙ J¡∑ $ fiJu¡ <bfi∫ J¡≤fiu ≈≤ ∫t fiu ∫F J¡F°, Ÿu ŸC<fi∫u $$2$$ ıf ∫u Ì°t
770 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N°<Ì <b∫°uy J¡°u ≈®°›w F°u*yu N°æ≤ „‡f≤ J¡∑ t°∫° Ÿu J¡¿v≈w ıÙb˚°bR¡≈w° wS° b°Ÿfi°≤<Fw N<πwÙ∫
<ª∏t°`R¡≈w° J¡∑ N≈fiÙ J¡S° J¡°u ŸCfiu*yu, wf ∫u N≈fiu ∫S°SÕ w[b J¡°u ı°fiJ¡≤ tC•w F°u ı°∫u*yu $$3$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, bu N≈fiu oŸ b¨W°∏w J¡°u J¡F°≥, J¡f Jæ¡Ÿu N°æ≤ <J¡ŸŸu ŸCfiu*yu ? oŸu
N°≈ J®¡t Ÿu J¡Ffiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$4$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¡°ÿtÙ≤ Ìu„ tu*
fnu˚°≤Ù J¡tÔ°u* Ju¡ w°Ô°f Ju¡ wÙ≤ J¡∑ wÔæ∫° tu* f°≤-f°≤ t~>ÔÙ J¡∑ ∫°u<fi∫°au J¡° ˚°uy J¡≤Ju¡ y®Ù‹t M¡wC
tu* ˚æ*Ÿ, Ÿ¥N≤ N°<Ì Ÿu <ıfiJ¡∑ wÔæ∫° ≤°æ*ÌÙ yoÕ SÙ, NwÎb ªaªÔ wS° Ÿt∫ ≈°J¡≤ J¡°Ô Ju¡ <„J¡°≤
F…Î bu ŸÙ J¡tÔ Ju¡ w°Ô°f tu* Ÿ°≤Ÿ F°u*yu $$5,6$$ bF°≥ ≈≤ ÿbuw J¡tÔ J¡∑ ≈a<•w∫°u* Ÿu ∫C•w ˚°≥<w-
˚°≥<w Ju¡ J¡tÔ°u* J¡∑ Zu<d∫°u* tu*, ŸC∏Ì≤ Ÿub°Ô J¡∑ Ôw°N°u* tu*, w≤ay°u* tu*, <FÔ ≤Fu k¥¡ÔR¡≈Ù H¥Ô°u* Ÿu
∫C•w fiÙÔ J¡tÔ J¡∑ Ôw°N°u* tu* wS° „ÙwÔ N°bW°u˘ tu* ¿_Sw NwÎb ıÔ<f∏Ì…N°u* J¡°u f≤Ÿ° ≤FÙ
tu|≈a<•w∫°u* tu* <b<b@ Ÿ≤Ÿ ˚°uy°u* J¡°u ˚°uy J¡≤ fF…w <Ìfi°u* wJ¡ ©¥f <bF°≤ J¡≤ „C] F…Î ˚Cbfi˚¥Td bu
Ÿ°≤Ÿ ıæŸu <bbuJ¡Â<‹¸> Ÿu ≈∫°ÕÔ°u<ªw F°ufiu ≈≤ Ÿ[b, ≤ı N°æ≤ wt tC<•w Ju¡ <Ô∫u ˚uÌ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*
bæŸu FÙ <bª°≤fC<] J¡°u ≈®°›w F°u _buh~>° Ÿu tC<•w Ju¡ <Ô∫u <bbuJ¡ J¡°u ≈®°›w J¡≤ <btC•w F°uayu $$7-10$$
•w J¡°ÿtÙ≤ Ìu„ Ju¡ tº∫ tu* ≈bÕw°u* N°æ≤ b¨s°u* Ÿu ŸC„°u<˚w fn° ŸC∏Ì≤ N<@‹™>°fi fi°t J¡° fiy≤
F°uy° $$11$$ ıæŸu J¡tÔ Ju¡ fÙª tu* J¡<dÕJ¡° F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ Ÿ fiy≤ Ju¡ tº∫ tu* ≈®ΩC‡fi <„©≤ fi°t J¡°
Ô°≥|fi ∫°uÀ∫ ~>°u¸>° <„©≤ F°uy°, Ÿ ≈bÕw Ju¡ <„©≤ ≈≤ N∏∫ |≤°u* Ju¡ ≤°ı° Ju¡ Ÿt°fi J¡°uoÕ |≤ F°uy°,
ŸJ¡∑ N°J¡°„ J¡°u ~¥>fiub°ÔÙ N\>°<ÔJ¡° F°uyÙ, NwÎb bF ≈bÕw Ju¡ <„©≤ ≈≤ ¿_Sw ÌqŸ≤u <„©≤ Ju¡
Ÿt°fi F°uy° $ Ÿ |≤ Ju¡ oÕ„°fi J¡°ud tu* «≥¡ªÙ ÌÙb°≤ J¡∑ Ì≤°≤ tu* ÎJ¡ |°u*ŸÔ° Fæ, <fi≤∏w≤ fF ≤Fu b°∫C
Ÿu ŸJu¡ N°Ÿ-≈°Ÿ Ju¡ w¨d <FÔ°∫u ı°wu Fæ*, ÎuŸu N≈fiu |°u*ŸÔu tu* Δ∫°Ô fi°tJ¡ Ì°fib y°æ¿≤∫° ffiuy°,
<ıŸfiu ≈FÔu S°un°-Ÿ° „°˜ ≈»° F°u, ÎuŸu f®°Êd Ju¡ Ÿt°fi ŸJ¡∑ ªÙ-ªÙ J¥¡ªÙ N°<Ì ºb<fi NSÕ
≤<Fw F°uyÙ $$12-15$$ ŸÙ Ÿt∫ Ÿ tFÔ tu* _byÕ tu* ÌqŸ≤u o∏B Ju¡ Ÿt°fi ZÙ∫„_J¡°≤ fi°t J¡°
≤°ı° F°uy° $$16$$ Ì°t fi°t J¡° Ì°fib ŸÙ ≤°ı° Ju¡ tFÔ tu* <b„°Ô _w‡˚ J¡∑ ≈Ù™> Ju¡ ~>uÌ tu* t¨Ì…
ºb<fib°Ô° th~>≤ F°uy° $$17$$ ŸÙ N<@‹™>°fi fi°t Ju¡ fiy≤ Ju¡ N∏Ì≤ Ÿ Ÿt∫ ≤Ãfi°bÔÙ <bF°≤ fi°t
J¡° <bF°≤ (J®¡∑n°y¨F) ˚Ù F°uy° $$18$$ Ÿtu* Ÿ ≤°ı° J¡° t∏`Ù ≤Fuy°, ı°u fi≤<Ÿ*F fi°t Ÿu <b¶∫°w
F°uy° N°æ≤ <ıŸu f∏@ N°æ≤ t°us ZC<w, ∫C¿•w, yC” ≈Ìu„ N°æ≤ N≈fiu NfiC˚b Ÿu J¡≤°tÔJ¡ Ju¡ Ÿt°fi
<fiÿª∫ F°uy° $$19$$ t°∫°t∫ NŸC≤ J¡¸> Ÿ t∏`Ù Ju¡ |≤ tu* ŸJ¡° J®¡∑n° Ÿ°@fi ÎJ¡ tæfi°R¡≈ F°uy°,
ª°≥ÌÙ Ju¡ <≈aınu tu* ŸJ¡° <fib°Ÿ F°uy° $$20$$
≤°ıt∏`Ù bF fi≤<Ÿ*F ÿÔ°uJ¡°u* Ÿu ≤ªÙ yoÕ, Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> N°<Ì J¡∑ ∫F Wt J¡S°
J¡Fuy° $$21$$ Ÿ tæfi°R¡≈@°≤Ù J¡¸> J¡°, <ıŸu Ÿ J¡S° J¡°u ŸCfiJ¡≤ N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt° J¡°
_t≤d F°u ı°∫uy°, „‡f≤ π°≤° J¡¿v≈w ıÙbR¡≈ f°<@w F°u ı°∫uy°, oŸ w≤F bF N°b°ytfi„¥∏∫
≈≤t <fib°Õd J¡°u ≈®°›w F°uy° $$22$$ ≈®ΩC‡fi fi°tJ¡ <„©≤ Ju¡ ÎJ¡ ≈®Ìu„ tu* ≤Ffiub°Ô° y°æ¿≤∫° bF°≥
≈≤ ≤Ffiub°Ôu Ô°uy°u* Ju¡ tC≥F Ÿu •w J¡S° J¡°u ŸCfiJ¡≤ ≈≤t <fib°Õd J¡°u ≈®°›w F°uy° $$23$$ ≤°ıtFÔ
Ju¡ _w‡˚R¡≈ ÔJ¡nÙ J¡∑ Ì≤°≤ tu* ≤Ffiub°Ô° th~>≤ ˚Ù ≈®Ÿayb„ Ô°uy°u* π°≤° J¡FÙ ı° ≤FÙ N≈fiu
≈¥bÕı∏t Ju¡ b¨W°∏w°u* Ÿu ∫C•w f®ÊJ¡S° J¡°u ŸCfiJ¡≤ „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uy° $$24$$ oŸ ≈®J¡°≤ Fu
ŸyÕ - 32] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 771
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®ΩC‡fi <„©≤ Ÿu y°æ¿≤∫°, ≤°ıtFÔ Ÿu th~>≤ N°æ≤ ≤Ãfi°bÔÙ <bF°≤fi°tJ¡ J®¡∑n°y¨F
Ÿu tæfi° ∫u wÙfi°u* tC•w F°u ı°∫u*yu $$25$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tæ*fiu N°≈Ÿu oŸ ≈®J¡°≤ ∫F Ì°t, Δ∫°Ô
N°æ≤ J¡¸> J¡∑ J¡S° J¡° J®¡t Ÿ‡≈¥dÕ J¡F° $ oŸ ≈®J¡°≤ ŸaŸ°≤ Ÿu „¥∏∫ F°uwÙ F…oÕ ˚Ù ŸaŸ°≤R¡≈ Ÿu
NÃ∫∏w ÌæÌÙ›∫t°fi ∫F t°∫° FÙ t¨yw¨‹d° tu* ıÔfC<] J¡∑ w≤F I°fib„ ≈C”T°u* J¡°u ª•J¡≤ tua
±>°ÔwÙ Fæ $$26$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸŸu t°u<Fw F…Î t¥» Ô°uy Ì°t, Δ∫°Ô N°æ J¡¸>J¡∑ fi°o˘ NI°fib„
N∏∫°∏∫ ≈Ì°ua J¡∑ N≈us° ∏fiw N≈¿≤≈•b NI°fiÌ„°R¡≈Ù ≈Ì Ÿu fiÙªu <y≤wu Fæ* $$27$$
<fib°ÕŸ¿fiJ¡w° Ÿu ≈®°›w ≈¥bÕı∏t Ju¡ ÃJ¡TÕ J¡∑ N≈us° ≈Ù~>u Ju¡ th~>≤ N°<Ì ı∏t J¡° fn° ˚°≤Ù
N∏w≤ <Ì©Ô°wu Fæ* $
J¡F°≥ ˚®CJC¡<¸> t°` Ÿu t¿∏Ì≤ N°æ≤ tu” Ju¡ |≤°u* J¡°u ª¥≤-ª¥≤ J¡≤fi°, J¡F°≥ ≤°ı° Ju¡ tFÔ Ju¡ _w‡˚
J¡∑ Ì≤°≤ tu* th~>≤R¡≈ Ÿu ≤Ffi°, J¡F°≥ F°S Ju¡ S›≈n Ÿu Ÿ¥∫Õ N°æ≤ ª∏Bt° Ju¡ <f‡f°u* Ju¡ <y≤°fiu J¡∑
Ÿ°tØ∫Õ, J¡F°≥ ≈®ΩC‡fi fi°t Ju¡ <„©≤ tu* ¿_Sw |≤ J¡∑ ÌÙb°≤ J¡∑ Ì≤°≤ tu* y°æ¿≤∫° ffi Ju¡ ≤Ffi°, J¡F°≥
k¥¡Ô Ju¡ Ÿt°fi ªaªÔ F°S Ÿu tu” J¡°u w°æÔfi°, J¡F°≥ ≈bÕw Ju¡ <„©≤ ≈≤ fi≤<Ÿ*F Ju¡ |≤ tu* tæfi° J¡°
fhª° ffiJu¡ ≤Ffi° ? $$28-30$$
Nf ≤°ıŸ NFaJ¡°≤ Ÿu <ªÌ°J¡°„ Ju¡ ÌuF°<Ì Ju¡ N°J¡°≤ J¡° N<˚t°fi ≈®J¡°≤ <Ì©°wu Fæ* $
<ªÌ°J¡°„ "tæ*' oŸ ≈®J¡°≤ ≤ı°uyCd Ÿu ≤a<ıw F°uw° Fæ, ≤ı°uyCd Ÿu ≤a<ıw F°uJ¡≤ bF N≈fiu _b°˚°<bJ¡
_b≈®J¡°„w° J¡° Ã∫°y fi J¡≤w° F…N° FÙ NFaJ¡°≤, ≈®°d, ÌuF, o*¿Ì®∫ N°<Ì J¡°u N°Ãt° ŸtHw° Fæ $$31$$
NŸÃ∫ F°uwÙ F…oÕ ˚Ù ŸÃ∫ J¡∑ w≤F ≈®wÙw F°u ≤FÙ N≈fiÙ FÙ b°Ÿfi° J¡∑ ˚®°¿∏w Ÿu t¨yw¨‹d° tu* ıÔfC<]
Ju¡ wCv∫ ıÙb <ªBq≈ Ÿu t°fi°u* <˚∏fiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$32$$
oŸ Ÿt∫ Ÿ ˚uÌ Ÿu ≈°≤ ≈°fiu J¡° ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
ı°u Ô°uy tF°b°•∫R¡≈ „°˜ Ÿu Âÿ∫ "N°y∏wCJ¡ Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ <fib°Õd tu* ¿_Sw Fæ*, bu ≈®Ã∫y°Ãt°
tu* ∏tC© fC<] Ÿu FÙ ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ J¡°u ≈°≤ J¡≤wu Fæ* $$33$$ ıæŸu ıÔ y±>gi>u J¡∑ N°u≤ ı°wu Fæ* bæŸu FÙ ı°u
fi°fi° Ì…#© Ìuufiub°Ôu „C‹J¡ w°<JÕ¡J¡ tw°u* J¡∑ N°u≤ ı°wu Fæ*, bu ≈°≤t°<SÕJ¡ N°Ãt˚°b tu* ¿_S<w R¡≈
≈≤t≈C”T°SÕ ≈®°<›w J¡° <bfi°„ J¡≤wu Fæ* $ oŸ<ÔÎ wJÕ¡ Ÿu FÙ ŸJ¡° <fidÕ∫ F°u ı°∫uy°, tF°b°•∫°u* Ju¡
NbÔ‡ffi J¡∑ •∫° N°bÿ∫J¡w° Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<F∫u, ∫F ˚°b Fæ $$34$$
N°æ≈<fiTÌ t°yÕ Ju¡ Ÿ°S N≈fiu NfiC˚b J¡° ˚Ù Ÿab°Ì Fæ, w°<JÕ¡J¡ tw°u* Ju¡ Ÿ°S NfiC˚b J¡° Ÿab°Ì
fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N≈fiu NfiC˚b Ÿu ≈®<Ÿ] ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤Ù t°yÕ Ÿu ≈≤t y<w J¡°u ı° ≤Fu Ô°uy°u* J¡°
<bfi°„ fiFÙ* F°uw° $$35$$
<J¡ŸŸu wf ≈C”T°SÕ J¡° <bfi°„ F°uw° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°twu, ∫F tu≤u F°u, ∫F tCHu ≈®°›w F°u, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ fC<]b°Ôu ≈C”T J¡° N≈fiÙ ÌC˚°ÕÀ∫ ≈®∫C•w
ÌÙfiw° Ÿu fi‹¸ >F…Î ≈C”T°SÕ J¡∑ ˚_t ˚Ù „uT fiFÙ* ≤FwÙ $$36$$
oŸ ≈®J¡°≤ N<˚Ô°T° J¡∑ NfiSÕJ¡°<≤w° J¡F J¡≤ bæ≤°À∫ J¡∑ ŸbÕNfiSÕ<fibwÕJ¡w° J¡Fwu Fæ* $
ı°u Ì°≤ ≈C”T `æÔ°u•∫ J¡°u ˚Ù <fiÃ∫ w¨d ŸtHw° Fæ, Ÿu N°≈<W∫°≥ oŸ ≈®J¡°≤ ~>°un ÌuwÙ Fæ
772 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ıŸ ≈®J¡°≤ <J¡ Ÿ°≥≈ ≈C≤°fiÙ Ju*¡ªCÔ J¡°u ~>°un Ìuwu Fæ* $$37$$
<b≤•w ≈C”T J¡°u ∫<Ì S°unÙ ˚Ù I°fi J¡<dJ¡° ≈®°›w F°u, w°u ŸJ¡∑ N°≈<W∫°≥ w°u Ìq≤ F…oÕ, f¿vJ¡
Ÿf Ìubw° N≈fiu N°@°≤˚¥w f®Ê°^±> J¡∑ w≤F ŸJ¡∑ ŸÌ° ≤s° J¡≤wu Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJu¡ N∏Ì≤ ŸÌ° ŸÃ∫_bR¡≈ f®Ê J¡° ªtÃJ¡°≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, ŸJ¡° Ô°uJ¡≈°Ô N©^±>
f®Ê°^±>> Ju¡ Ÿt°fi ≈°Ôfi J¡≤wu Fæ* $$38$$ |°u≤ N°≈<W tu* ˚Ù JC¡t°yÕ tu* ≈æ≤ ≤©fi° FÙ fiFÙ* ª°<F∫u $
Ìu<©∫u fi, NfiC<ªw ≤Ù<w Ÿu Nt¨w≈°fi J¡≤w° F…N° ˚Ù tF°fÔÙ ≤°F… t¨Ã∫C J¡°u ≈®°›w FCN° $$39$$ ı°u
≈C”T ≈<fiTÌ°<Ì ŸÃ„>°˜ N°æ≤ fiJu¡ NfiCŸ°≤ ªÔfiub°Ôu Ÿ°@C-Ÿ≠ıfi ≈C”T°u* Ju¡ Ÿ‡≈ÕJ¡R¡≈Ù
Ÿ¥∫Õ J¡°, ı°u <J¡ ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡° FuwC Fæ, NbÔ‡ffi J¡≤wu Fæ*, bu t°uFR¡≈Ù y°» N∏@J¡°≤
Ju¡ b„bwÙ˘ fiFÙ* F°uwu $$40$$ <ıŸfiu yCd°u* Ju¡ π°≤° ∫„ ≈®°›w <J¡∫°, b„ tu* fi N°fiub°Ôu ≈®°dÙ ˚Ù
ŸJu¡ b„Ù˚¥w F°u ı°wu Fæ*, Ÿf N°≈<W∫°≥ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* N°æ≤ Ns∫ J¡v∫°d ≈®°›w F°u ı°w°
Fæ $ <ıfiJ¡° yCd°u* Ju¡ <bT∫ tu* Ÿ∏w°uT (NFafC<]) fiFÙ* Fæ, <ıfiJ¡° „°˜ Ju¡ ≈®<w NfiC≤°y Fæ N°æ≤
ı°u ŸÃ∫ Ju¡ Δ∫ŸfiÙ Fæ*, bu FÙ b_wCw# fi≤ Fæ, fiŸu N<w¿≤•w <fi≤u ≈„C Fæ* $ <ıfiJu¡ ∫„R¡≈ ª∏Bt°
J¡Ù ª°≥Ìfi∑ Ÿu ≈®°<d∫°u* J¡° ⁄Ì∫R¡≈Ù Ÿ≤°ub≤ ≈®J¡°<„w Fæ, sÙ≤ŸtCBR¡≈ fiJu¡ „≤Ù≤ tu* <fi¿ÿªw
˚yb°fi F¿≤ J¡° <fib°Ÿ Fæ $$41-43$$
Nf ıyw Ju¡ <FwæTÙ <≈w°-t°w° Ÿu ˚Ù f»J¡≤ N°›w ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Nfi°<Ì ŸaŸ°≤ tu* ≈Cfi#≈Cfi# Ÿf
NfiSÕ ≈≤‡≈≤°N°u* Ju¡ k¡Ô°u* Ju¡ Ÿ°S NfiC˚¥w <bT∫°u* tu* N°æ≤ Âÿ∫ J¡°æwCJ¡°u* tu* JC¡~> ˚Ù N≈¥bÕ b_wC Nb<„‹¸>
fiFÙ* Fæ, ∫F Ì„°Õwu F…Î Îba bæ≤°À∫ N°æ≤ „°_`Ù∫ N°ª°≤ tu* <fi‹™>° J¡∑ FÙ ≈®„aŸ° J¡≤wu F…Î fiJ¡∑ N°u≤
ıfiw° J¡°u N<˚tC© J¡≤wu Fæ* $
˚°u•wΔ∫ Ÿf b_wCN°u* J¡° ˚°uy J¡≤ <Ô∫°, Â>‹¸>Δ∫ b_wCÎ≥ Ìu© ÔÙ $ N°yu F°ufiub°Ôu ı∏t°u* tu* N≈fiu
<bfi°„ Ju¡ <ÔÎ ¿k¡≤ ˚Ù ˚°uy°ua tu* Ô°Ôª J¡≤fi° •∫° ™>ÙJ¡ Fæ ? $$44$$ N≈fiu N¿@J¡°≤ Ju¡ NfiCŸ°≤, •w
N<@J¡°≤Ù J¡∑ <ªW„C<] Ju¡ NfiCJ¥¡Ô „°˜ Ju¡ NfiCŸ°≤ N°æ≤ ≈FÔu-≈FÔu Ju¡ N°ª°∫°u˘ Ÿu ≈®b<wÕw Ÿ‡≈®Ì°∫
Ju¡ NfiCŸ°≤, ÎJ¡-ÎJ¡ ˚¥<tJ¡° tu* ıf wJ¡ ˚¥<tJ¡° J¡° ≈¿≤≈°J¡ fi F°u wf wJ¡ ¿_S<w J¡° Ã∫°y fi J¡≤
Ÿf Ô°uy°u* J¡°u ≤Ffi° ª°<FÎ $ Nb°_w<bJ¡ ˚°uy Ÿt¥F J¡° N≈fiu ⁄Ì∫ Ÿu Ã∫°y J¡≤fi° ª°<FÎ $$45$$
_byÕ wJ¡ ≈®<Ÿ] F…Î yCd°ua Ÿu ≈®°›w F…oÕ J¡∑<wÕ Ÿu Ÿ°@C ıfi°u* Ju¡ tC© Ÿu b°Fb°FÙ Ôufi° ª°<FÎ $ ∫u J¡∑<wÕ
N°æ≤ Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ b°Fb°FÙ t¨Ã∫C Ÿu ≤s° J¡≤wÙ Fæ*, wCh~> ˚°uy J¡˚Ù ˚Ù t¨Ã∫C Ÿu `°d fiFÙ* Ìuwu $$46$$
N›Ÿ≤°Î≥ <ıfiJu¡ ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi „C˚® ∫„ J¡° N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi Ÿf Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô°u* tu* Δ∫°›w yÙw°u*
Ÿu y°fi J¡≤wÙ Fæ*, bu Ô°uy FÙ ıÙwu Fæ* N°æ≤ Ÿf t≤u Fæ* $$47$$
<J¡Ÿ ≈®J¡°≤ ∫„ J¡° Ÿ‡≈°Ìfi <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈≤t≈°æ”T-∫Ãfi J¡° NbÔ‡ffi J¡≤, ŸC∏Ì≤ Ω°uy J¡° y®Fd J¡≤ πuy Ju¡ <ffi° „°˜°fiCJ¥¡Ô
N°ª≤d J¡≤w° F…N° J¡°æfi ≈C”T <Ÿ<] ≈®°›w fiFÙ* J¡≤w° ? $$48$$ „°_`°fiCŸ°≤ J¡°∫Õ J¡≤ ≤Fu ≈C”T J¡°u
<Ÿ<]∫°u* Ju¡ <ÔÎ Ãb≤° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ <ª≤J¡°Ô tu* ≈¿≤≈•b¡F…oÕ <Ÿ<] Wt k¡Ô ÌuwÙ
Fæ $$49$$ „°uJ¡, ˚∫ N°æ≤ •Ôu„ J¡°u Ã∫°y J¡≤ „Ù|®w° Ju¡ N°y®F J¡°u ~>°unJ¡≤ „°˜°fiCŸ°≤ Δ∫bF°≤
J¡≤fi° ª°<FÎ N≈fi° <bfi°„ fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ $$50$$ ≈®ªC≤ ≈Ì°S°u˘ tu* N°Ÿ<•wb°Ôu N°≈ Ô°uy°u* J¡°
ŸyÕ - 32] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 773
ıÙb oŸ Ÿt∫ o¿∏B∫R¡≈Ù ≤_ŸÙ Ÿu t°fi°u* t¨Ã∫C J¡°u ≈®°›w F°uuJ¡≤ ŸaŸ°≤R¡≈ N∏@u JC¡Î≥ tu* <bfi‹¸> fi
F°u $$51$$ oŸ Ÿt∫ Ÿu ÔuJ¡≤ <k¡≤ fiÙªu Ÿu fiÙªu N°≈ tw ı°oÕ∫u $ ŸæJ¡n°u* wÙ‚d f°d°u* Ÿu <ıŸtau F°SÙ
J¡°¸>u y∫u Fæ*, ÎuŸu ∫C] tu* „Ù|® ≈®°›w F…Î tF°˚∫, t¨Ã∫C N°<Ì N°≈<W∫°u* J¡° <fib°≤d J¡≤fiub°Ôu N˜R¡≈
oŸ t°us„°˜ J¡° <bª°≤ J¡∑<ı∫u $$52,53$$ y®Ù‹t M¡wC tu* fÔu FCÎ w°Ô°f Ju¡ Ì…yÕ∏@≈¥dÕ J¡∑ªn Ju¡
ŸÂ„ ŸaŸ°≤ tu* ≈Cfi#≈Cfi# t≤J¡≤ ıÙ<bw F…Î f¥»u tui>J¡ Ju¡ Ÿt°fi ıÙfiu J¡∑ N°„° •∫° Fæ ! ∫°fiÙ N<w
wCh~> Fæ, oŸ<ÔÎ ⁄Ì∫ Ÿu ˚°uyb°Ÿfi° F¸>° Ìufi° ª°<FÎ $ ˚°uy Ju¡ ≈°∫˚¥w @fi J¡∑ •∫° N°bÿ∫J¡w° Fæ,
oŸ<ÔÎ Fu Zu‹™> ≈C”T°u*, ofi ŸfJ¡° Ã∫°y J¡≤ t°us„°˜ J¡° FÙ NbÔ°uJ¡fi J¡∑<ı∫u $$54$$ <bT∫°J¡°≤
b¨<W tu* ≈®<w<f‡fw <ªÌ°˚°Ÿ°u* J¡° N∏w#J¡≤d Nb¿h~>∏fi ªæw∏∫ <f‡f Fæ N°æ≤ N∏w#J¡≤dR¡≈ ≈°<@
≈<Fw <ªÌ°˚°Ÿ J¡° w°u „C] f®Ê ªæw∏∫ FÙ <f‡f Fæ $ ≈®<w<f‡f N°æ≤ ŸJ¡∑ ≈°<@ NŸÃ∫ Fæ*, <f‡f
w°u ŸÃ∫ Fæ $ N∏w#J¡≤dR¡≈ ≈°<@ Ju¡ NŸÃ∫ F°ufiu ≈≤ wÌb¿h~>∏fi <f‡f ªæw∏∫ J¡° N°æ≤
wßt°fi°<@J¡≤d <ªÌ°˚°Ÿ Ju¡ <f‡f˚¥w f®Ê ªæw∏∫ J¡° ˚uÌ <tØ∫° FÙ Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ N©^±>
ŸÃ∫≈®Ã∫y<˚∏fi f®Ê ªæw∏∫ FÙ N∏w tu* Nb<„‹¸> ≤Fw° Fæ, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u $
„aJ¡° # Ÿ°a¶∫, ≈°waıÔ, y°æwt, fC], NFÕwg N°<Ì N∏∫ b°ÌÙ •w ≈®<w<f‡fw° ≈®<J®¡∫° J¡°u fiFÙ*
t°fiwu, <J¡∏wC N∏∫S°-N∏∫S° <fiR¡≈d J¡≤wu Fæ* N°æ≤ ŸÙ tu* Ô°uy°u* J¡°u ≈®u¿≤w J¡≤wu Fæ* $ fiJ¡∑ ≈®u≤d°
˚Ù •∫° ≈°Ìu∫ Fæ ∫° fiFÙ* ?
Ÿt°@°fi # ÌqŸ≤u J¡∑ ≈®u≤d°R¡≈ fC<] Ÿu ≈„CN°u* Ju¡ Ÿt°fi tw ª°<Ô∫u $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ "∫S° fl∫a
≠∫°u<w≤°Ãt° <bb_b°fi≈°u <˚∏fi° fF…@æJ¡°u&fiCyh~>fig' (ıæŸu ∫F ≠∫°u<wtÕ∫ Ÿ¥∫Õ _bw# ÎJ¡ F°uw° F…N°
˚Ù |¸>°<Ì˚uÌ Ÿu <˚∏fi ıÔ°u* tu* NfiCytfi J¡≤ ≤F° fF…Ãb J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ N<πwÙ∫ ∫F N°Ãt°
˚Ù ≈°<@∫°u tu* fF…Ãb J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $) oÃ∫°<Ì _bw∏` ZC<wR¡≈ ≈®t°d°u* J¡° NfiCŸ≤d J¡≤fiub°Ôu
Ô°uy°u* J¡°u N°æ≤°u* J¡∑ ≈®u≤d° Ÿu ≈„CN°u* Ju¡ Ÿt°fi NfiCytfi <ªw fiFÙ* Fæ $$55$$
oŸ ≈®J¡°≤ „°˜°SÕ Ju¡ <bª°≤ J¡° <b@°fi J¡≤ Nf ıÙbfi, @fi, ≈„C, ≈C` N°<Ì Ÿ°aŸ°¿≤J¡ <bª°≤
J¡∑ N°æ≤ N∏∫ Ì„Õfi°u* Ju¡ <bª°≤ J¡∑ Ã∫°y Ju¡ <ÔÎ <fi∏Ì° J¡≤wu Fæ* $
≈¿≤d°t tu* ÌC˚°ÕÀ∫ Ìufiub°ÔÙ, <bª°≤ Ju¡ Ÿt∫ J¨¡≈dw° J¡∑ FuwC F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <fibu„ J¡≤°fiu Ju¡
J¡°≤d y°» N°æ≤ ÌÙ|Õ tF°<fiB°R¡≈ @fi, ıÙbfi N°<Ì J¡∑ <bª°≤d° wS° N∏∫ Ì„Õfi°u* J¡∑ <bª°≤d°
~>°un ÌufiÙ ª°<F∫u N°æ≤ f°u@R¡≈ N°Ô°uJ ≈®°›w J¡≤fi° ª°<F∫u $$56$$ ıæŸu f¥»° J¡~C>N° w°Ô°f tu* Ÿ°u∫°
≤Fw° Fæ, bæŸu Ÿ°u∫u ≤Ffi° ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ $ ı≤°, t≤d N°<Ì Ì…#©°u* J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ Ω°uy J¡≤fi°
ª°<F∫u $$57$$ @fiŸ‡≈<W NfiS°u˘ J¡∑ ıfifiÙ Fæ N°æ≤ <b<b@ ˚°uy ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≤°uy Ju¡ FuwC Fæ* $ N°≈<W∫°≥
FÙ Ÿf Ÿ‡≈<W∫°≥ Fæ* N°æ≤ Ÿf b_wCN°u* J¡∑ NbFuÔfi° FÙ <bı∫ Fæ $$58$$ Ô°uJ¡Δ∫bF°≤Ù ≈C”T°u* Ju¡
<bª°≤ Ÿu Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ Ju¡ N<b≤°u@Ù wS° „°˜ N°æ≤ ŸÌ°ª°≤ Ju¡ NfiCJ¥¡Ô J¡tÕ Ÿu ŸÃk¡Ô Ju¡ <ÔÎ ŸÌ°
ÃS°fi J¡° NayÙJ¡°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $$59$$ <ıŸJ¡° ª¿≤` ŸÌ°ª°≤ Ÿu ŸC∏Ì≤ Fæ, fC<] <bbuJ¡„ÙÔ Fæ
N°æ≤ ŸaŸ°≤ Ju¡ Ÿ°æ¶∫k¡ÔR¡≈Ù Ì…#©Ì„°N°ua tu* <ıŸu Ô°Ôª fiFÙ* Fæ, Ÿ ≈C”T Ju¡ ∫„, yCd N°æ≤ N°∫C
∫u wÙfi°u* Ô‚tÙ Ju¡ Ÿ°S FÙ ŸÃk¡Ô Ju¡ <ÔÎ bŸ∏w M¡wC J¡∑ Ôw°N°u* Ju¡ Ÿt°fi <bJ¡<Ÿw F°uwu Fæ* $$60$$
fWÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
774 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d

wæ*wÙŸb°≥ ŸyÕ
„C˚ Ωt, Ÿ°@C N°æ≤ ŸÃ„°˜ Ju¡ t°F°Ã‡∫ J¡° bdÕfi wS°
NFaJ¡°≤ J¡∑ f∏@J¡w° N°æ≤ ŸJu¡ Ã∫°y Ÿu tC¿•w ≈®°<›w J¡° bdÕfi $
N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu „C˚ Ωt N°<Ì Ju¡ NU∫°Ÿ π°≤° b¨<] J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ k¡Ô J¡∑ Nbÿ∫‡˚°<bw°
<Ì©°fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ°@°≤d ∏∫°∫ <Ì©Ô°wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿf Ÿ°@fi°u* J¡° N<w„∫ NU∫°Ÿ Ÿk¡Ô F°uw° Fæ, ∫F
<fi∫t Fæ $ Nw# Ô°uJ¡Â<‹¸> J¨¡<T, Ÿub° N°<Ì Ÿ°@fi°ua tu* wS° „°˜Ù∫ t°us-Ÿ°@fi tu* N≈fiu-N≈fiu
NfiCR¡≈ k¡Ô Nbÿ∫ F°uw° FÙ Fæ, J¡Ì°<≈ bu <bk¡Ô fiFÙ* ı°wu $ oŸ<ÔÎ t°usÔ°˚°SÙÕ N°≈ ˚Ù „C˚
Ωt J¡°u J¡Ì°<≈ fi ~>°u<n∫u $$1$$
„°˜ ≈®<w≈°<Ìw „C˚ Ωt J¡° NŸ°º∫ w°u JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ fi∏ÌÙÿb≤°u≈°¶∫°fi
N°<Ì J¡° Ÿasu≈ Ÿu vÔu© J¡≤wu Fæ* $
o‹¸>-<t` N°æ≤ N°ÃtÙ∫ f∏@C-f°∏@b°u* J¡°u N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu fi∏ÌÙ fiu w°Ô°f Ju¡ <J¡fi°≤u <„bıÙ
J¡°u N°≤°@fi° π°≤° ≈®°›w J¡≤Ju¡ t¨Ã∫C ≈≤ ˚Ù <bı∫ ≈®°›w J¡∑ SÙ () $$2$$ Ÿufi° N°æ≤ @fi-@°∏∫ Ÿu
Ÿ‡≈∏fi f<Ô N°<Ì Ì°fib°u* π°≤° ıæŸu F°<S∫°u* π°≤° J¡tÔ Ju¡ Ÿ≤°ub≤ JC¡ªÔu ı°wu Fæ* bæŸu FÙ JC¡ªÔu y∫u
Ìubw° N<w„∫ ≈®∫Ãfi Ÿu Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> F°u y∫u $$3$$ ≤°ı° t”W Ju¡ ∫I tu* ŸabwÕfi°tJ¡ tF<TÕ fiu f®Ê° J¡∑
w≤F ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ÿu ≈¥dÕ ÌqŸ≤Ù Ÿ¨<‹¸> J¡∑ (N) $$4$$ „°˜Ù∫ tF°fi „C˚ Ω°uy Ÿu ∫C•w
<bÿb°<t`ıÙ fiu f°≤-f°≤ J¡∑ yoÕ J¡™>°u≤ w≈_∫° Ÿu Ì…‹≈®°›∫ f®°Êdw° ≈®°›w J¡∑ $$5$$ ≤°ufiu <ªvÔ°fiu
N°<Ì ≈®∫Ãfi Ÿu ≈®°›w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ì…‹≈®°›∫ ≈°fiÙ tu* |°uÔu F…Î N°¸>u J¡°u ≤Ÿ°∫fi J¡∑ w≤F ≈Ù ≤Fu, oŸ
() •w J¡S° <Ôay ≈C≤°d tu oŸ ≈®J¡°≤ b<d˘w Fæ # <„Ô°Ì fi°t Ju¡ ÎJ¡ tC<fi Su $ ŸbÕI ≈C` J¡∑
oh~>° Ÿu ∏F°u*fiu ˚yb°fi „aJ¡≤ıÙ J¡°u J¡™>°u≤ w≈_∫° π°≤° ≈®Ÿ∏fi <J¡∫° $ <ª≤J¡°Ô J¡∑ w≈_∫° Ÿu ≈®Ÿ∏fi
F…Î ˚yb°fi „aJ¡≤ıÙ ∏Fu* b≤Ì°fi Ìufiu Ju¡ <ÔÎ f°uÔu # "tCHŸu N∏∫ w°u J¡°uoÕ ŸbÕI F°u fiFÙ* ŸJ¡w°,
oŸ<ÔÎ tæ* FÙ N≈fiu Na„ Ÿu Nbw°≤ ÔuJ¡≤ N°≈J¡° ≈C` F°u«≥¡y°, <J¡∏wC tu≤u Na„ Ÿu Ã≈∏fi F…N° bF
N°≈J¡° ÔnJ¡° Ÿ°uÔFbu* bTÕ tu* t≤ ı°∫uy° $ <„Ô°Ì M¡<T tua ˚yb°fi Ju¡ bªfi J¡°u Ô¸>fiu J¡∑ „<•w w°u
SÙ fiFÙ*, NwÎb ˚yb°fi J¡∑ „≤d tu* y∫u F…Î ∏F°u*fiu "ÎuŸ° FÙ F°u' ∫°u* ˚yb°fi Ju¡ bªfi J¡° NfiCt°uÌfi
<J¡∫° $ b≤Ì°fi ≈°fiu Ju¡ f°Ì <„Ô°Ì tC<fi J¡° fi∏ÌÙ fi°tJ¡ ŸbÕI ≈C` F…N° $ bF ıf f°ÔJ¡ FÙ S°, N≈fiu
<≈w° Ÿu N≈fiÙ ˚°bÙ t¨Ã∫C J¡°u ŸCfiJ¡≤ w˚Ù Ÿu Ÿfiu w≈_∫° π°≤° ˚yb°fi „aJ¡≤ J¡∑ N°≤°@fi° J¡≤fi°
≈®°≤‡˚ J¡≤ <Ì∫° $ wÌfi∏w≤ Ÿ°uÔFbu* bTÕ tu* w°Ô°f Ju¡ <J¡fi°≤u <„b<Ôay J¡° ≈¥ıfi J¡≤wu Ÿt∫ t¨Ã∫C fiu
≈°„°u* Ÿu Ÿu f°≥@°, bFÙ* ≈≤ N°<b˚¥Õw F…Î ˚yb°fi <„b fiu t¨Ã∫C J¡°u Ô°w t°≤ J¡≤ wS° t¨Ã∫C Ju¡ k¡∏Ìu J¡°u
J¡°¸>J¡≤ Ÿu ı≤°-t¨Ã∫C≤<Fw N≈fi° NfiCª≤ ffi° <Ô∫° $
(N) ∫Ω<≈ tF°˚°≤w tu* ∫F J¡S° ∫°u* ≈®<Ÿ] Fæ - t”W Ju¡ ∫I tu* <bPfi ±>°Ôfiu J¡∑ oh~>° J¡≤ ≤Fu
Ìubw°N°u* J¡∑ Ÿufi° Ju¡ Ÿ°S ŸabwÕ fiu N≈fiu ŸaJ¡v≈t°` Ÿu b„Ù˚¥w J¡≤ Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S ∫I J¡°
≈¿≤ª°≤J¡ ffi° ±>°Ô°, wS°<≈ ÌqŸ≤u ≈C≤°d°u* tu* fiJ¡∑ Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* J¡∑ ÌqŸ≤Ù Ÿ¨<‹¸> ˚Ù ŸCfiÙ ı°wÙ
FÙ Fæ, ÌqŸ≤u J¡v≈ J¡∑ J¡S° F°ufiu Ÿu tF°˚°≤w Ÿu oŸJ¡° <b≤°u@ fiFÙ* Fæ $
ŸyÕ - 33] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 775
≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°À∫FÙfi ≈t∏∫C fiu ˚Ù w≈_∫° Ÿu ≈®Ÿ∏fi F…Î ˚yb°fi „aJ¡≤ Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu sÙ≤Ÿ°y≤ ≈®°›w
<J¡∫° (oŸJ¡∑ J¡S° tF°˚°≤w tu* ≈®<Ÿ] Fæ) $$6$$ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* tF°fÔÙ R¡≈ Ÿu <b¶∫°w <b‹dC,
f®Ê° N°<Ì Ìub°<@Ìub°u* J¡°u ˚Ù w¨d J¡∑ fi°o˘ <fiyÔ ≤Fu J¡°Ô J¡°u NÃ∫∏w ̨» ˚<•w Ÿu ÿbuw M¡<T fiu
N≈fiu b„ tua J¡≤ <Ô∫° $ (∫F ˚Ù <Ôay ≈C≤°d tu* ≈®<Ÿ] Fæ) $$7$$ ≤°ıJC¡t°≤Ù Ÿ°<b`Ù fiu ≈<w Ju¡ ≈®°d°u*
J¡° NfiCytfi wS° _wC<w N°<ÌR¡≈ Ÿu ≈®Ÿ∏fiw° Ju¡ ≈°∫ Ÿu ∫t J¡°u N≈fiu b„ tu* J¡≤ "ŸÃ∫b°fi Ju¡
≈®°d°u* J¡°u ~>°unJ¡≤ N°æ≤ J¡°uoÕ b≤ t°≥y°u' oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ∫t Ju¡ b°•∫ J¡° ŸÃ∫b°fi Ÿu tu≤u Ÿ°æ ÔnJu¡ F°u,
oŸ b≤ ≈®°SÕfi° R¡≈ N≈fiu bªfi Ÿu Ÿ°taı_∫ _S°<≈w J¡≤ N≈fiu ≈<w ŸÃ∫b°fi J¡°u ≈≤Ô°uJ¡ Ÿu Ô°æ¸>°
<Ô∫° $$8$$ oŸ Ô°uJ¡ tua ÎuŸ° J¡°uoÕ „°˜Ù∫ ŸCΩ°uy J¡° ÃJ¡TÕ fiFÙ* Fæ, <ıŸJ¡° _kC¡¸> k¡Ô F°u $
„aJ¡° # <b<b@ Ω°uy N°≈fiu <Ì©Ô°∫u Fæ*, Ÿtu* Ÿu tCHu <J¡Ÿtu* N<@J¡ ≈®∫Ãfib°fi F°ufi° ª<FÎ $
Ÿt°@°fi # N<@J¡°≤Ù N°≈J¡°u t¥» J¡∑ fi°o˘ sCB k¡Ô°u* J¡∑ ≈®°SÕfi° Ÿu Δ∫SÕ fiFÙ* F°ufi° ª°<FÎ, <J¡∏wC
tfi tu* k¡Ô Ju¡ w°≤w‡∫ J¡° <bª°≤J¡≤ ŸfŸu ÃJ¨¡‹¸ k¡Ô J¡∑ ≈®°¿›w Ÿu Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> „C˚ ≈®∫Ãfi Ÿu ŸC„°u<˚w
F°ufi° ª°<F∫u $$9$$ N°ÃtI°fi Ÿ‡≈¥dÕ ŸC©-Ì…#©, ı∏tt≤d N°<Ì Nb_S°N°u* J¡∑ ˚®tÂ<‹¸>∫°u* J¡°
t¥Ô°uh~>uÌ J¡≤fiub°Ô° Fæ, oŸ¿ÔÎ N°ÃtI°fi tu* FÙ N°≈J¡°u „C˚°uΩ°uy J¡° NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<F∫u $$10$$
≈FÔu ˚°uy, ≤°y N°<Ì J¡∑ Ì®<‹¸>∫°u* Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ wwg wwg <bT∫°u* tu* w°u, Â<‹¸>∫°u* J¡° N∏buTd
J¡≤fi° ª°<F∫u $ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
sC@°, ›∫°Ÿ N°<Ì N°≈<W Ÿu ∫C•w ≈C”T°u* J¡° <bT∫ ≈®Ì°fi π°≤° NfiCy®F J¡≤fiub°ÔÙ ˚°uy̨<‹¸> Ju¡
fi°„ Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu ŸJ¡∑ ¿b≤°u<@fiÙ <bT∫Ì°uT Â<‹¸>∫°u* J¡° Nbÿ∫ N∏buTd J¡≤fi° ª°<F∫u $
„aJ¡° # ˚°uyÂ<‹¸> J¡∑ <b≤°u<@fiÙ <bT∫Ì°uTÂ<‹¸>∫°u* J¡° N∏buTd J¡≤fiu ≈≤ <bT∫ Ã∫°y F°ufiu Ÿu wC≤∏w
Ì…#© F°uy° ?
Ÿt°@°fi # bæ≤°À∫, NU∫°Ÿ N°<Ì Ì…#© Ju¡ <ffi° ˚¥t°fi∏ÌR¡≈ ªæw∏∫ •∫° J¡FÙ* ≈°∫° ı° ŸJ¡w°
Fæ ? NS°Õwg ˚¥t°fi∏Ì_bR¡≈ <ªwg J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ <bT∫Ã∫°yR¡≈ Ì…#© ™>°fi° FÙ ≈nuy° $$11$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, Ÿ‡≈¥dÕ <bT∫ Ju¡ Ì…#©≈¥bÕJ¡ Ã∫°y J¡° ˚Ù NayÙJ¡°≤ J¡≤Ju¡ bæ≤°À∫ Ÿu ≤°y N°<Ì Ì°uT J¡°
„tfi Nbÿ∫ Ÿ‡≈°ÌfiÙ∫ F°uw°, ∫<Ì ≈®°›w F°ufiub°Ô° f®Ê „t Ju¡ Ÿ°S FÙ ≈C”T°SÕ F°uw° $ ÎuŸ° w°u Fæ fiFÙ*,
•∫°u*<J¡ „t ˚Ù Ÿ°¿[bJ¡ <ªÃb¨<W J¡° ˚uÌ FÙ Fæ, Nw# N<πwÙ∫ f®Ê tu* ŸJ¡° Ÿa˚b fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $
ÎJ¡t°` ŸC©R¡≈ f®Ê Ÿu N<w¿≤•w Ÿf JC¡~> Âÿ∫ FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ „t ≈≤t ≈C”T°SÕ Ju¡ N∏wyÕw ˚Ù fiFÙ*
N° ŸJ¡w° $ oŸ „aJ¡° J¡°u N°@° _bÙJ¡°≤ J¡≤Ju¡ ≈¿≤F°≤ J¡≤wu F…Î „t J¡∑ N°bÿ∫J¡w° <Ì©Ô°wu Fæ* $
™>ÙJ¡ Fæ, ∫Ω<≈ „t≤<Fw <ªÌ°Ãt° FÙ ≈≤t f®Ê Fæ, wS°<≈ „t ˚Ù J¡°≤dŸ<Fw ŸaŸ°≤ J¡∑
<fib¨<WR¡≈ ≈≤t ≈C”T°SÕ Fæ FÙ $ ∫Ω<≈ oŸ ≈®J¡°≤ Ì°ufi°ua wCv∫ Fæ*, ∫F ≈®°›w F…N°, wS°<≈ oŸ ≈®„t J¡°u
˚¥t°fi∏Ì f®ÊŸC© Ìufiub°Ô° ı°<fi∫u $ <ıŸtu* ŸC© J¡∑ N<˚Δ∫<•w fiFÙ* F°uwÙ, bF ≈C”T°SÕ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ oŸtu* ≈C”T°SÕ J¡∑ ≈∫°u<yw° N<@J¡ Fæ $$12$$
Nf „t J¡° ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
N<˚t°fi J¡° Ã∫°y J¡≤, <_S≤ „t J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ N°æ≤ fC<] Ÿu t°us Ju¡ ∫°uÀ∫ WtJC¡Ô tu*
ı∏t N°<ÌR¡≈ N≈fiÙ Zu‹™>w° J¡° <bª°≤ J¡≤ Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ Ÿub° J¡≤u $$13$$
776 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ªW„C<] Ju¡ <ÔÎ <J¡∫u y∫u w≈ N°<Ì ˚Ù Ÿaw-Ÿ°@CN°u* J¡∑ Ÿub° π°≤° FÙ I°fi°u≈∫°uyÙ F°uwu Fæ*,
_bw∏`R¡≈ Ÿu I°fi°u≈∫°uyÙ fiFÙ* F°uwu Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ŸaŸ°≤R¡≈ Ÿ°y≤ J¡°u ≈°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ≠ıfi J¡∑ Ÿub° Ju¡ <ffi° fi w°u w≈ I°fi≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ
ŸtSÕ F°uwu Fæ*, fi wÙSÕŸubfi I°fiıfiJ¡ F°uwu Fæ* N°æ≤ fi „°˜°U∫°Ÿ FÙ I°fi Ã≈∏fi J¡≤° ŸJ¡wu Fæ* $$14$$
Ÿ≠ıfi J¡° Ôsd J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJu¡ Ÿubfi Ÿu ≈®¿w<Ìfi Ô°u˚, t°uF N°æ≤ J®¡°u@ sÙd F°uwu Fæ* N°æ≤ ı°u N≈fiu J¡t°u˘ tu* „°˜°fiCŸ°≤
N°ª≤d J¡≤w° Fæ, bF Ÿ≠ıfi Fæ $$15$$
ŸÌ° Ÿ≠ıfi J¡∑ Ÿub° tu* wÃ≈≤ ≈C”T J¡∑ J¡˚Ù N°ÃtI°fiÙ Ju¡ Ÿ°S ˚Ù Nbÿ∫ Ÿay<w F°u ı°wÙ Fæ,
<ıŸŸu I°fi≈®°<›w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ Ÿay<w Ÿu Ÿ≠ıfiŸubÙ ≈C”T J¡° N°ÃtI°fiÙ Ju¡ Ÿ°S Ÿay F°uw° Fæ, <ıŸŸu oŸ Âÿ∫
J¡° NÃ∫∏wN˚°b FÙ Ÿu <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $$16$$
ŸŸu oŸJ¡∑ ≈C”T°SÕ<Ÿ<] ˚Ù F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Âÿ∫ Ju¡ NÃ∫∏w N˚°b Ÿu w°u ÎJ¡t°` ≈≤f®Ê FÙ Nb<„‹¸> ≤Fw° Fæ, N∏∫ b_wCN°u* J¡° N˚°b F°ufiu
Ÿu ŸÙtu* ıÙb „Ù|® ÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$17$$
≈≤f®Ê FÙ Ju¡bÔ Nb<„‹¸> ≤Fw° Fæ, ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F°, ŸJ¡° Âÿ∫ Ju¡ NÃ∫∏w N˚°b J¡∑
≈≈<W π°≤° ŸtSÕfi J¡≤wu Fæ* $
fi w°u ∫F Âÿ∫ Ã≈∏fi F…N° Fæ, fi ≈FÔu S° FÙ N°æ≤ fi N°yu F°uy° FÙ, NwÎb bwÕt°fi tu* ˚Ù ∫F fiFÙ*
Fæ, ÎJ¡t°` N©^±> f®Ê FÙ Fæ $$18$$
ıæŸu oŸ ıyw Ju¡ Ã≈<W N°<Ì fiFÙ* F°u ŸJ¡wu bæŸu Ã≈<W ≈®J¡≤d tu* ˚Ù NfiuJ¡ ∫C<•w∫°u* π°≤°
≈≈°Ìfi <J¡∫° ı° ªCJ¡° Fæ N°æ≤ N°yu ˚Ù ≈≈°Ìfi <J¡∫° ı°∫uy° ÎuŸ° J¡Fwu F*æ $
oŸ ≈®J¡°≤ Fı°≤°u* ∫C¿•w∫°ua Ÿu ıyw Ju¡ ı∏t N°<Ì J¡° N˚°b ≈FÔu <Ì©°∫° ı° ªCJ¡° Fæ, N°æ≤ <Ì©°
˚Ù ≤Fu Fæ $ ıæŸu Ÿf <bπ°fi°u* fiu ŸJ¡° NfiC˚b <J¡∫° Fæ bæŸu tæ* oŸ <`ıyw Ÿa<bBq≈Ù <ªÌ°J¡°„ J¡°u oŸ
Ÿt∫ N°≈Ju¡ <ÔÎ ¿Ì©°«≥¡y° $ >∫F <`ıyw „°∏w, <fitÕÔ <ªÌ°J¡°„ FÙ Fæ, ∫F <ªW ≈≤t°SÕ_bR¡≈ Fæ,
oŸtu* t°<∫J¡ N°J¡°„ N°<Ì J¡° Ÿ‡˚b J¡F°≥ Ÿu N°æ≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? ≈®ÿfi ™>w° Fæ ¡N°J¡°„ N°<Ì
J¡∑ Ã≈<W Ÿwg Ÿu Fæ NSb° NŸwg Ÿu Fæ* ? t°∫° Ÿu Fæ ? N°<Ì Ju¡ Ì°u w°u N<bJ¡°≤Ù Fæ*, oŸ<ÔÎ fiŸu ıyw
J¡∑ Ã≈<W J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, ∫<Ì t°∫° Ÿu ıyw J¡∑ Ã≈<W t°fiÙ ı°∫, w°u ˚Ù <tØ∫° FÙ F°uyÙ $
oŸ¿ÔÎ ≈¿≤„uT Ÿu ıyw J¡° NfiCÃ≈<W ≈s FÙ ¿_S≤ ≤Fw° Fæ $ <~>B≤<Fw J¥¡¸>_S <fiÃ∫<ªÌ°Ãt° tu*
<~>B_bR¡≈ N°J¡°„ J¡° Fı°≤°u* |fi°u* Ÿu ˚Ù Ã≈°Ìfi fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, ˚°b ∫F Fæ $$19,20$$
∫<Ì ∫F ıyw Ã≈∏fi fiFÙ* F…N° w°u ıyw fi°t Ÿu ŸfJ¡°u oŸJ¡° f°u@ Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
<fiÿªÔ N°Ãt° tu* J¡¿v≈w ªaªÔw° Ÿu ªaªÔ, t°∫° tu* ≈®<w<f¿‡fw w∏t∫ ıyw J¡∑ ı°u ŸC∏Ì≤
J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ, Ÿ∑J¡°u bFÙ ıywR¡≈ Ÿu ı°fiw° Fæ $$21$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ıywgf°u@R¡≈Ù ªæw∏∫ Ÿ<bJ¡v≈ Fæ N°æ≤ f®Êªæw∏∫ <fi<bÕJ¡v≈ Fæ, oŸ
ŸyÕ - 33] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 777
w≤F ıyB¥≈Ù ˚uÌ J¡°u <~>≈°fiu Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ F…Î N°≈J¡° ªæw∏∫ tau ˚Ù ˚uÌ ≈®°›w F°u y∫° $ oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* <ıwfi° πæw NfiC˚b Fæ, bF Ÿf f®Êªæw∏∫ R¡≈ Ÿ¥∫Õ Ju¡ <J¡≤d Ÿt¥F J¡∑ w≤F Fæ,
NwÎb b_wCw# ŸŸu <˚∏fi fiFÙ* Fæ $ ¿J¡≤d Ÿt¥F N°æ≤ <J¡≤db°fi J¡° ˚uÌ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? <bJ¡v≈°u*
Ju¡ <tØ∫° F°ufiu ≈≤ `æÔ°u•∫ tu* ı°u πæw J¡° NfiC˚b Fæ, Ÿu ˚Ù <fi<bÕJ¡v≈J ¡FÙ J¡<F∫u $$22$$ oŸ
<fi<bÕJ¡v≈J¡ <ªÌgb¨<W J¡° ∫°fiÙ ª≤t Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡° ı°u ∏tuT Fæ, bFÙ ıyw Ju¡ NfiC˚b J¡° N_wt∫
Fæ N°æ≤ ı°u oŸ ª≤t Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡° ı°u <fituT Nfi°<Ì ˚°b Fæ, bFÙ ıyw NfiC˚b J¡° Ì∫ Fæ $$23$$
oŸ<ÔÎ <fituT FÙ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡° N¿bΩ°R¡≈Ù tÔ Fæ N°æ≤ ∏tuT <fitÕÔw°R¡≈Ù t°us Fæ, oŸ N°„∫
Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N≈¿≤I°w NFaJ¡°≤ <ªÌ°J¡°„ tu* N¿bΩ°R¡≈Ù tÔ Fæ $ ≈¿≤I°w NFtSÕ w°u <ªÌ°J¡°„ F°u
ı°w° Fæ $$24$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ NFtSÕ NFaJ¡°≤ Fæ, bF ≈¿≤I°w F°uJ¡≤ ˚Ù Jæ¡Ÿu <ªÌ°J¡°„ F°uy° ? w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ NFaJ¡°≤ J¡° ∫S°SÕR¡≈ ≈¿≤I°fi fiFÙ* F°uw°, w˚Ù wJ¡ bF NFaJ¡°≤ Fæ $ ∫S°SÕ˚°bR¡≈ Ÿu
ŸJu¡ ≈¿≤I°w F°ufiu ≈≤ w°u bF <fiÿª∫ NFaJ¡°≤ fiFÙ* ≤Fw° $ ıæŸu ıÔ Ju¡ Ÿ°S ıÔ ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w F°u
ı°w° Fæ bæŸu FÙ bF <ªÌ°J¡°„R¡≈Ù N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$25$$
Âÿ∫ NFt°<Ì ıyw b_wCw# Fæ FÙ fiFÙ* ∫°fiÙ f°<@w Fæ $
„aJ¡° # ≈¿≤I°w F°ufiu ≈≤ NFt°<Ì ıyw J¡° f°@ F°u ı°w° Fæ, w°u •∫° ≤Fw° Fæ ?
Ÿt°@°fi # ∫F NFa ≈Ì°SÕ •∫° Fæ ? ∫°u* ≈®t°d≈¥bÕJ¡ <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu Ã≈∏fi F…Î I°fi Ÿu bF
<ªÌ°J¡°„ Nbÿ∫ FÙ ≈¿≤<„‹¸> ≤Fw° Fæ, ŸJ¡° f°@ fiFÙ* F°uw° $$26$$
<fitÕÔ fC<]b°Ôu ≈C”T°u* J¡∑ N<≈„°ª tuu* <≈„°ª fC<] f°<@w F°u ı°wÙ Fæ $ <J¡∏wC <ıfiJ¡∑ fC<]
S°unÙ fF…w t°yÕ tu* N°oÕ F°u, ÎuŸu f°ÔJ¡°uu* J¡°u w°u Fı°≤°u* f°≤ ∫F <≈„°ª fiFÙ* Fæ, ∫F ≈Ìu„ Ìufiu ≈≤ ˚Ù
Ÿa„∫ F°uw° FÙ Fæ $ ∫F <≈„°ª fiFÙa Fæ, ÎuŸ° f°u@ fiFÙ* F°uw° $$27$$
ıæŸu f°ÔJ¡°u* J¡° t°uF I°fi J¡° f°@J¡ F°uw° Fæ bæŸu FÙ ≈®°æ» ≈C”T°u* J¡° N<˚t°fi ˚Ù I°fi <fibwÕJ¡ Fæ,
oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ N∏w#J¡≤d tu* ªæw∏∫R¡≈Ù ª°≥ÌfiÙ NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ÿu N°b¨w ≤FwÙ Fæ wf wJ¡ bF
≈≤t°SÕR¡≈Ù JC¡tC<ÌfiÙ J¡°u <bJ¡<Ÿw fiFÙ* J¡≤wÙ $$28$$
NFa oŸ N<˚t°fi J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ˚∫, ≤°y N°æ≤ tCtCsC Ÿu F°ufiub°Ôu πuT N°æ≤ ≤°y Ju¡ <bT∫˚¥w
fi≤J¡, _byÕ N°æ≤ t°us J¡∑ w¨‹d° ˚Ù F¸> ı°wÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
NFa ≈Ì wS° NFa ≈Ì Ju¡ NSÕ Ju¡ ≈¿≤t°<ıÕw F°ufiu ≈≤ NFaJ¡°≤ Ju¡ <ffi° fi≤J¡, _byÕ N°æ≤ t°us J¡∑
w¨‹d° J¡∑ J¡v≈fi° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$29$$ ıf wJ¡ ⁄Ì∫ tu* N∏@J¡°≤R¡≈Ù |fi|¸>° N°¸>°u≈ Ju¡
Ÿ°S <f≤°ıt°fi ≤FwÙ Fæ w˚Ù wJ¡ w¨‹d°R¡≈Ù JC¡¸>ı J¡∑ taı≤Ù <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$30$$ I°fi
J¡° N°b≤d J¡≤ NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ju¡ ŸÌ° ¿_Sw ≤Ffiu ≈≤ NI°fi J¡∑ FÙ ın ıtwÙ Fæ, I°fi°Ô°uJ¡
778 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡Ì°<≈ ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, f°ÔJ¡ Ju¡ ˚®t Ÿu J¡¿v≈w ∫s Ju¡ Ÿt°fi _b∫a ˚®°¿∏w Ÿu J¡¿v≈w
NwÎb NŸwg ∫F NFaJ¡°≤ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ, oŸŸu N°fi∏Ì JC¡~> ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$31,32$$ ıæŸu
Δ∫SÕ J¡¿v≈w NFa˚°b fiu Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸ >tu* NŸa¶∫ ı∏t-t≤d Ìufiub°Ô° t°uF Ã≈∏fi <J¡∫° S°
bæŸu FÙ Δ∫SÕ FÙ J¡¿v≈w F…N° NFaJ¡°≤ N<˚t°fi Ÿu Ìq<Tw N∏w#J¡≤d Nfi∏w ı∏t-t≤d Ìuufiub°Ôu t°uF
J¡°u Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ $$33$$
∫F ÌuF tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ˚®t Ÿ‡≈¥dÕ NfiS°u˘ J¡∑ ın Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæa $
∫F ÌuF tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®fÔ NI°fi Ÿu f»J¡≤ NfiSÕJ¡°≤Ù ÌqŸ≤° NI°fi fi oŸ ŸaŸ°≤ tu* F…N°
N°æ≤ fi F°uy° $$34$$ oŸ ŸaŸ°≤ tu* ı°u JC¡~> ˚Ù ŸC©-Ì…#©R¡≈Ù <bJ¡°≤ ≈®°›w F°uw° Fæ, bF NFaJ¡°≤R¡≈Ù
ªJ®¡ J¡° tC¶∫ <bJ¡°≤ Fæ $$35$$ <ıŸ ≈C”T fiu NFaJ¡°≤R¡≈Ù Ì…‹¸> b¨s Ju¡ NaJC¡≤ J¡°u ¿bª°≤ Ÿu Ÿa_J¨¡w
tfiR¡≈Ù FÔ Ÿu ı°uwJ¡≤ ©°nJ¡≤ ku*¡J¡ <Ì∫°, ŸJu¡ N°Ãt°R¡≈Ù ©uw tu* ŸaŸ°≤ J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ô°
ŸæJ¡n°u* „°©°N°u* Ÿu ∫C•w NwÎb ÌC”h~>uΩ I°fiR¡≈Ù Ÿ_∫ (b¨s°u* J¡° k¡Ô) b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤
k¡Ôw° Fæ $$36$$ NFaJ¡°≤ I°fiR¡≈Ù JC¡™>°≤ Ju¡ <ffi° J¡˚Ù fi‹¸> fi F°ufiub°Ôu ı∏tR¡≈Ù b¨s°u* J¡° NaJC¡≤ Fæ
N°æ≤ "∫F tu≤° Fæ', ∫F fiJ¡∑ Fı°≤°u* fnÙ-fnÙ „°©°Î≥ Fæ $$37$$ b°Ÿfi° N°<Ì ≈Ì°SÕ fnu º∫°fi Ÿu
ŸCfifiu ∫°uÀ∫ „ÆÌb°Ôu ŸutÔ Ju¡ ≈Ju¡ F…Î k¡Ô°u* Ju¡ wCv∫ J¡°æN°u* Ju¡ S°unu nfiu Ÿu ˚Ù fi‹¸> F°ufiub°Ôu N°æ≤
w≤ay°u* J¡∑ ŸC∏Ì≤ ≈a<•w∫°u* Ju¡ wCv∫ sd˚ay…≤ Fæ* $$38$$ b_wCw# N°Ãt° NFa˚°b Ÿu b<ıÕw FÙ Fæ, ≈≤
N°Ãt° J¡° <w≤°u˚°b J¡≤fiub°ÔÙ NFa˚°bfi° Ÿu bF _b∫a FÙ Ÿ*Ÿ°≤R¡≈Ù ªJ®¡ tu* ˚®td J¡°u ≈®°›w F…N°-Ÿ°
≈®wÙw F°uw° Fæ $ ıf wJ¡ ı∏tR¡≈Ù N≤^∫ tu* NFaJ¡°R¡≈Ù N∏@J¡°≤ N≈fi° <Ÿ•J¡° ıt°∫u ≤Fw° Fæ wf
wJ¡ <ª∏w°R¡≈Ù tW <≈„°<ªJ¡°Î≥ o@≤ @≤ Ì°ænwÙ ≤FwÙ Fæ* $$39,40$$ <ıŸ N@t ≈C”T J¡°u
NFaJ¡°≤R¡≈Ù <≈„°ª fiu ªay…Ô tua k≥¡Ÿ° <Ô∫°, ŸJu¡ NaF°J¡°≤R¡≈ <≈„°ª J¡°u <fib¨W J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ fi
„°˜°u* tu* Ÿ°tØ∫Õ Fæ N°æ≤ fi t∏`°u* tu* FÙ $$41$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu NFaJ¡°≤ fiFÙ* f»w° ? Fu f®Êfig ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚∫
J¡∑ <fib¨<W Ju ¡<ÔÎ N°≈ bF ≈°∫ tCHŸu J¡Ffiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$42$$ ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈¥b°uÕ•w N°Ãt_b˚°b Ju¡ ŸÌ° _t≤d Ÿu N°Ãt° J¡°u ¿ª∏t°` Ì≈Õd J¡∑ w≤F <fitÕÔ ≤©fiu
≈≤ NFaJ¡°≤ fiFÙ* f»w° $$43$$ ∫F ıyw R¡≈Ù o∏Bı°Ô <tØ∫° Fæ tCHu oŸtu* _fiuF N°æ≤ bæ≤°À∫ Ÿu •∫°
≈®∫°uıfi Fæ, ÎuŸ° tfi tau º∫°fi J¡≤fiu Ÿu NFaJ¡°≤ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$44$$ <ıfi ≈C”T J¡∑ N°Ãt° tu*
NFaJ¡°≤ fiFÙ* Fæ N°æ≤ Âÿ∫ „°u˚°Î≥ ˚Ù fiFÙ* Fæ ÎuŸÙ ¿_S<w Ÿu _b∫a FÙ <fib¨W F…Î Δ∫bF°≤ Ÿu NFaJ¡°≤ fiFÙ*
f»w° $$45$$ N∏Ì≤ "NFa' f°F≤ ıyw ∫°u* Fu∫-≈°Ìu∫ J¡∑ <fi<tW˚¥w Â<‹¸>∫°u* J¡° s∫ F°ufiu ≈≤
N<bTtw°R¡≈ ≈®Ÿ∏fiw° Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ NFa˚°b fiFÙ* f»w° $$46$$ tæ* ∫°fiÙ B‹¸>°, <ªwg ∫°fiÙ Ì„Õfi
N°æ≤ ıyw ∫°fiÙ Âÿ∫ oŸ <`≈C>¸>Ù I°fi Ju¡, Ÿtu* ˚Ù ∫F „`C˚¥w Fæ ∫F <t`˚¥w Fæ oŸ Ÿ¨<‹¸> Ju¡, sÙd
F°ufiu ≈≤ Ÿb°ÕÃtJ¡w°R¡≈ Ÿtw° Ju¡ <Ÿ] F°ufiu ≈≤ NFa˚°b fiFÙ* f»w° $$47$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ≈®˚°u, oŸ NFaJ¡°≤ J¡° •∫° N°J¡°≤ Fæ N°æ≤ Jæ¡Ÿu ÌuFt°` tu* NFa˚°bR¡≈
wS° ÌuF Ÿu N<w¿≤•w fC<]t°`°u≈°<@J¡ NFaJ¡°≤R¡≈ oŸJ¡° Ã∫°y F°uw° Fæ Îba oŸJ¡° Ã∫°y F°ufiu ≈≤
•∫° k¡Ô F°uw° Fæ $$48$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fuu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ <`Ô°uJ¡∑ tu* wÙfi ≈®J¡°≤ Ju¡
ŸyÕ - 33] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 779
NFaJ¡°≤ Fæ*, fitu* „°˜Ù∫ Ì°u NFaJ¡°≤ ∫°fiÙ Ÿ¥‚t°Ãt<bT∫J¡ N°æ≤ Ÿb°ÕÃt<bT∫J¡ NFaJ¡°≤ Zu‹™> Fæ*
N°æ≤ wÙŸ≤° N„°˜Ù∫ NFaJ¡°≤ Ã∫°≠∫ Fæ, N°≈ ŸC<fi∫u, tæ* ∏Fu* N°≈Ÿu J¡Fw° Fq≥ $$49$$ "tæ* ∫F Ÿf
<bÿb Fq≥', oŸ ≈®J¡°≤ J¡°∫Õf®Ê<bT∫J¡ wS° "tæ* J¡˚Ù h∫Cw fi F°ufiub°Ô° ≈≤t°Ãt° F≥q', oŸ ≈®J¡°≤
J¡°≤df®Ê<bT∫J¡ NSb° wÃ≈Ì Ju¡ b°h∫°SÕ N°æ≤ Ô‚∫°SÕ <bT∫J¡ NFa Ÿu N<w¿≤•w ıyw tu* JC¡~>
fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ı°u NFaJ¡°≤ Fæ, Ÿu N°≈ ≈≤t NFaJ¡°≤ ı°<fi∫u $ ∫u NFaJ¡°≤ ıÙb∏tC•w≈C”T
J¡∑ t°us≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ Fæ*, f∏@fi Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ $ f°Ô Ju¡ Ny®˚°y J¡° Ÿ°æb°≥ <F_Ÿ° ffi°∫° y∫°
∫°fiÙ „°u@fi π°≤° <fi≤b∫b <J¡∫° y∫° tæ* ŸfŸu N<w¿≤•w Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ı°u fC<] Fæ, bF ÌqŸ≤°
„C˚ NFaJ¡°≤ Fæ $ bF ˚Ù ~>™>Ù ˚¥<tJ¡° tu* ¿_Sw ≈C”T Ju¡ t°us Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ, f∏@fi Ju¡ <ÔÎ fiFÙa
Fæ $$50-52$$ ı°u Ô°uy Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* ¿_Sw Fæ*, fitu* NFaJ¡°≤ Ju¡ <ffi° ıÙbfi J¡∑ NfiC≈≈<W
F°ufiu Ÿu NFaJ¡°≤ J¡∑ Ju¡bÔ J¡v≈fi° F°uwÙ Fæ, b_wCw# bF fiFÙa Fæ, •∫°u*<J¡ J¡v≈fi° J¡≤fiub°Ôu N°æ≤
ı°fifiub°Ôu ıÙb∏tC•w ≈C”T°u* π°≤° ŸJ¡° ≈®Ã∫s NfiC˚b fiFÙa F°uw°, oŸ<ÔÎ ŸbÕS° NŸÃ∫ F°ufiu Ÿu
NFaJ¡°≤ oŸ fi°tt°` Ju¡ „uT ≤Ffiu Ÿu bF NFaJ¡°≤°<˚@°fi t°` Fæ $
wÙŸ≤u NFaJ¡°≤ J¡°u Ì„°Õwu Fæ* $
∫F F°S-ª≤d°<ÌR¡≈ ÌuF FÙ tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° <tØ∫°<˚t°fi wÙŸ≤° NFaJ¡°≤ Fæ, bF Ô°æ<J¡J¡
Îba wCh~> FÙ Fæ $ ∫F Ì…‹¸> NFaJ¡°≤ Nbÿ∫ Ã∫°y Ju¡ ∫°uÀ∫ Fæ, •∫°u*<J¡ bF ≈FÔu <Ÿ≤u J¡° „`C FÙ J¡F° y∫°
Fæ $$53,54$$ <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ t°fi<ŸJ¡ Ì…¿ÿª∏w° N°<Ì Ì…#© Ìufiub°Ôu oŸ fÔb°fi „`C Ÿu N°Fw
F…N° ıÙb N≈¿≤¿h~>∏fi _b˚°b Ÿu <k¡≤ N°<b˚¥Õw fiFÙ* F°uw° $$55$$ _b˚°b Ÿu FÙ <ª≤J¡°Ô Ÿu ≈Ù~>u
≈nÙ F…oÕ oŸ Ì…‹¸> NFaJ¨¡<w Ÿu Ì…b°ÕŸfi°N°u* π°≤° Ì…‹J¡t°u˘ tu* ≈®b¨W J¡≤fiu Ÿu ≈Ù<nw F…N° ≈C”T ŸaJ¡¸>°u* tu*
FÙ tÀfi ≤Fw° Fæ $$56$$
<J¡ŸŸu <k¡≤ ı∏wC tC•w F°uw° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Nb<„‹¸> ≈¥b°uÕ•w „C] NFaJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ı°u ≈C”T ttw° Ÿu Ã≈∏fi F…Î ≤°y N°<Ì Ì°uT°u* J¡°u
fi‹¸> J¡≤w° F…N° oŸ Ÿb°ÕÃt˚°bR¡≈ NFaJ¡°≤ Ÿtu* ˚Ù Ô°uJ¡≈®<Ÿ] ÌuF°Ãt˚°bR¡≈ NFaJ¡°≤ J¡∑ w≤F
» F°uJ¡≤ <F≤^∫y˚Õ¡ ∫° oÕÿb≤ tæ* Fq≥, oŸ ˚°bfi° Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ, bF ÌuF°Fa˚°b Ÿu tC•w F°u ı°w° Fæ $$57$$
∫FÙ ≈®d°ÔÙ N∏∫ f®Ê<fi‹™> ≈C”T°u* Ju¡ ˚Ù N<˚tw Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÌuF°Ãt˚°bR¡≈ NFaJ¡°≤ J¡∑ w≤F f]t¥Ô F…Î ≈¥b°uÕ•w Ì°u NFaJ¡°≤°u* J¡°u ≈FÔu _bÙJ¡°≤ J¡≤ "tæ* ÌuF
fiFÙ* Fq≥' ∫°u* <bª°≤ Ÿu ˚Ù <fiÿª∫ J¡≤ ÌuF tu* N°Ãt˚°bR¡≈ NFaJ¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° ≈®°ªÙfi
tF°≈C”T°u* J¡° tw Fæ $$58$$
•w <Ÿ]°∏w J¡° FÙ <k¡≤ NfiCb°Ì J¡≤ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ÌuF°Ãt˚°bR¡≈ NFaJ¡°≤ J¡∑ w≤F f]t¥Ô F…Î N°<Ì Ì°u NFaJ¡°≤°u* J¡° ≈FÔu NayÙJ¡°≤ J¡≤ wÙŸ≤Ù
Ô°æ<J¡J¡ NFaJ¨¡<w J¡°, ı°u NÃ∫∏w Ì…#©Ì°<∫fiÙ Fæ, Ã∫°y J¡≤ Ìufi° ª°<F∫u $$59$$
Ÿtu* ≈¥b°uÕ•w ≈°¶∫°fi J¡° ˚٠‹¸>°∏wR¡≈ Ÿu vÔu© J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ Ì…≤FaJ¡°≤ Ÿu FÙ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ÿ Ì„° J¡°u ≈®°›w F…Î, <ıŸu J¡S° tu*
˚Ù ŸCfiJ¡≤ Ì…#© F°uw° Fæ $$60$$ ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, oŸ wÙŸ≤u Ô°æ<J¡J¡ NFaJ¡°≤ J¡°u
780 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ªW Ÿu F¸>°J¡≤ <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ ¿_S<wb°Ô° ≈C”T N≈fiu <Fw ≈≤t w[b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ ? $$61$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F wÙŸ≤° NFaJ¡°≤ Ã∫°yfiu ∫°uÀ∫ Fæ, Ì…#© Ìuufiub°Ôu oŸ Ô°æ<J¡J¡
NFaJ¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ Ÿb°ÕFa˚°b Ÿu ∫° „C]°Fa˚°b Ÿu Zbd, yC”Ÿub° N°<Ì tu* wÃ≈≤w° Ÿu ∫u Ÿ°w
˚¥<tJ¡°N°u* tu* <ıŸ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿu ≈C”T ¿_Sw ≤F ŸJ¡w° Fæ bæŸu bæŸu _bR¡≈ŸC© J¡∑ N<˚Δ∫<•w Ju¡
ÃJ¡TÕ ≈®°<›w Ÿu ≈≤t w[b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$62$$
oŸÙ f°w J¡°u <b„Ì J¡≤wu Fæ* $
Fu ¿fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈¥b°uÕ•w ≈®St ofi Ì°u NFaJ¡°≤ Â<‹¸>∫°u* J¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° F…N° ≈C”T
∫<Ì ¿_Sw ≤Fu, w°u ≈≤t≈C”T°SÕ ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$63$$ wÌfi∏w≤ fi Ì°u NFaJ¡°≤°u* J¡° ˚Ù Ã∫°y
J¡≤Ju¡ Ÿf NFaJ¡°≤°u* Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ ∫<Ì ¿_Sw ≤Fu, w°u bF N<w ∏fiw ≈Ì tu* N°R¡» F°uw° Fæ $$64$$
≈Ø∫ bªfi ŸæJ¡n°u* f°≤ J¡Ffi° ª°<FÎ, oŸ ∏∫°∫ Ÿu <k¡≤ ÌuF°Ãt˚°bfi° Ju¡ Ã∫°y Ju¡ yCd°u* J¡°u J¡Fwu
F…Î Ô°æ<J¡J¡ NFaJ¡°≤ Ju¡ Ã∫°y J¡∑ N°bÿ∫J¡w° Ì„°Õwu Fæ* $
oŸ fC<] Ÿu wS° ŸÌ° Ÿf ≈®∫Ãfi°u* Ÿu Ô°æ<J¡J¡ Ì…‹¸> NFaJ¡°≤ J¡° ≈≤t°fi∏Ì Ju¡ f°u@ Ju¡ <ÔÎ Ã∫°y
J¡≤fi° ª°<F∫u $ „≤Ù≤ tu* N°Ÿ<•wR¡≈ ı°u Ì…‹¸> NFaJ¡°≤ Fæ, ŸJ¡° Ã∫°y NÃ∫∏w Zu‹™> J¡v∫°d Fæ N°æ≤
∫FÙ ≈≤t≈Ì Fæ $$65,66$$ <bª°≤ Ÿu oŸ _S¥Ô Ô°æ<J¡J¡ NFaJ¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ ≈C”T ª°Fu ªC≈ª°≈
fæ™>° ≤Fu ∫° Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤ J¡≤u, <k¡≤ ˚Ù ŸJ¡° N@#≈wfi fiFÙ* F°uw° $$67$$ Fu tF°t<w ZÙ≤°tª∏BıÙ,
<ıŸ ≈C”T J¡° NFaJ¡°≤ fi‹¸> F°u y∫°, ŸJ¡°u ˚°uyR¡≈Ù ≤°uy oŸ ≈®J¡°≤ _b°Ì fiFÙ* Ìuwu, ıæŸu ©¥f w¨›w
≈C”T J¡°u <bT<t<Zw T±>g≤Ÿ _b°Ì fiFÙ* Ìuwu $$68$$ ˚°uy°u* Ju¡ _b°Ì fi Ìufiu ≈≤ ≈≤t J¡v∫°d ≈C”T Ju¡
Ÿ°tfiu ¿_Sw-Ÿ° F°u ı°w° Fæ, •∫°ua<J¡ ŸJu¡ ≈®<wf∏@J¡ J¡∑ <fib¨<W F°u ı°wÙ Fæ $ N∏@J¡°≤ Ju¡ wCv∫
Ny®Fd N°æ≤ N∏∫S° y®Fd tu* <fi<tW˚¥w tfi Ju¡ NFaJ¡°≤ Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ N°æ≤ •∫° ≈®<wf∏@J¡ „uT ≤F
ı°w° Fæ, <ıŸŸu ≈≤t≈Ì J¡∑ ≈®°<›w tu* <bPfi F°u ? $$69$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NFaJ¡°≤ Ju¡ _t≤d Ju¡ Ã∫°y
Ÿu, @æ∫Õ Ÿu N°æ≤ Zbd N°<Ì ≈®∫Ãfi Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤ ≈°≤ <J¡∫° ı°w° Fæ $$70$$ tF°Ãt° ≈C”T ≈FÔu
Ÿf tæ* FÙ Fq≥, ∫u Ÿ˚Ù tu≤u Fæ*, ÎuŸ° ŸtH J¡≤ wÌfi∏w≤ ÌuF°<Ì tæ* fiFÙ* Fq≥, ÌuF Ju¡ Ÿ‡f∏@Ù JC¡~> ˚Ù tu≤u fiFÙ*
Fæ, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ŸŸu Ÿf ≈®<wf∏@J¡°u* J¡° fi°„ F°ufiu Ÿu ≈®<w‹™>° J¡°u ≈®°›w F…Î, ≈≤t ÿÔ°|fiÙ∫,
≈FÔu <b_w°≤≈¥bÕJ¡ J¡Fu y∫u N°ÃtI°fi J¡°u tfi tu* ≈®°›w F°uJ¡≤, J®¡t Ÿu Ÿ°w ˚¥<tJ¡°N°u* tu* ¿_Sw F°uJ¡≤,
N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt° _b∫a F°uJ¡≤ <bÌuF Jæ¡bv∫R¡≈ ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$71$$
wæ*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æ*wÙŸb°≥ ŸyÕ
˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » π°≤° <~>∏fi-<˚∏fi F…Î Ìubw°N°u* Ÿu ≈®°<SÕw
˚yb°fi F¿≤ J¡° „‡f≤ J¡°u t°≤fi° N°æ≤ b°Ÿfi°≤<Fw fiJ¡° tC•w F°ufi° $
I°fi N°æ≤ <bbuJ¡ Ju¡ N˚°b tu* <bΩt°fi <fib°ÕŸ¿fiJ¡w° ˚Ù Ì…≤U∫°Ÿ Ÿu fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $ I°fi N°æ≤
<bbuJ¡ J¡∑ »w° tu* w°u "w_∫ F fi Ìub°ÿª fi°&˚¥Ã∫° oÕ„wu N°Ãt° fluT°a Ÿ ˚b<w' (Ìubw° ŸJu¡
NJ¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* F°uwu, bF fiJ¡° N°Ãt° F°u ı°w° Fæ) oŸ ZC<w tu* J¡FÙ yoÕ ≤Ù<w Ÿu Ìubw°
ŸyÕ - 34] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 781
˚Ù f∏@fi tu* fiFÙ* ±>°Ô ŸJ¡wu, oŸ <bT∫ tu* ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ ̨» J¡° ∏∫°∫ ‹¸>°∏w R¡≈ Ÿu Ì„°Õwu Fæ* $
Ì°t N°<Ì Ì°fib°u* Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ Ÿ‡≈<W Ÿu tu”≈bÕw Ju¡ wCv∫ „‡f≤ Ju¡ fiy≤ tu* ı°u JC¡~> b¨W°∏w
F…N°, Ÿ <bT∫ tua tæ* N°≈Ÿu J¡Fq≥y°, N°≈ ŸC<fi∫u $$1$$ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu „‡f≤ J¡∑ Ÿ°≤Ù Ÿufi° <J¡
<ıŸJ¡∑ ¿_S<w <fyn ªCJ¡∑ SÙ, N°J¡°„ Ÿu <y≤ J¡≤ „≤wgJ¡°Ô Ju¡ tu|°u* J¡∑ |¸>° Ju¡ Ÿt°fi fi‹¸ >F°ufiu
≈≤, Ìubw°N°u* Ÿu <ıŸJ¡∑ Ÿufi° ıÙwÙ yoÕ SÙ, ÎuŸ° bF Ì°fib JC¡~> bTÕ <fw°J¡≤ <k¡≤ Ìubw°N°u* Ju¡ b@ Ju¡
<ÔÎ Ωt„ÙÔ F°u <bª°≤ J¡≤fiu Ôy° $ tæ*fiu t°∫° π°≤° <ıfi Ì°t N°<Ì NŸC≤°u* J¡° <fit°Õd <J¡∫° S°,
∏F°u*fiu t¥©Õw°b„ ∫C] tu* Δ∫SÕ FÙ Ì…‹¸> NFaJ¡°≤ J¡∑ ˚°bfi° J¡∑ $$2-4$$ Nf tæ* t°∫° Ÿu ≤ªu F…Î N∏∫
Ì°fib°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fq≥ N°æ≤ ∏Fu* Nº∫°Ãt„°˜ Ju¡ I°w° N°æ≤ <bbuJ¡„ÙÔ ffi°w° Fq≥ $ w[bI°fiÙ
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <tØ∫°˚°bfi° Ÿu ≤<Fw bu NFaJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uyu* N°æ≤ fi Ìubw°N°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w
J¡≤u*yu $$5,6$$ ÌæÃ∫≤°ı „‡f≤ fiu fC<] Ÿu ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ıæŸu Ÿ°y≤ fCÌgfCÌ°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ bæŸu
FÙ Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ì°fib°u* J¡°u t°∫° Ÿu Ã≈∏fi <J¡∫°, bu ŸbÕI Su, buΩ N°Ãtw[b ∏F°uafiu ı°fi <Ô∫° S°,
bu <b≤•w N°æ≤ <fi‹≈°≈ Su, ı°u JC¡~> ≈®˚C J¡∑ N°I° F°uwÙ SÙ ÎJ¡t°` ŸÙJ¡°u J¡≤wu Su, ŸÌ° N°Ãt<fi‹™>
≤Fwu Su, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Wt bu Ì°fib ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » ofi fi°t°u* Ÿu ∫C•w Su $ <fitÕÔ N°„∫b°Ôu bu
wÙfi°u* ıyw J¡°u w¨d Ju¡ wCv∫ Ìu©wu Su $$7-9$$ y≤ı ≤Fu N°æ≤ N˜ R¡≈Ù <fıÔÙ Ÿu ∫C•w fi ÌæÃ∫°u* fiu
«¡≈≤ Ju¡ Ô°uJ¡°u* tu* N°J¡≤ bT°Õ M¡wC Ju¡ tu|°u* J¡∑ w≤F N°J¡°„ J¡°u i>J¡ <Ì∫° $$10$$ fF…w bT°u˘ wJ¡
Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S ∏F°u*fiu ∫C] <J¡∫° <k¡≤ ˚Ù <bbuJ¡b„ bu J¡˚Ù NFaJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…Î $$11$$
fiJu¡ ⁄Ì∫ tu* ∫F tu≤u Fæ, ÎuŸÙ b°Ÿfi° ıf ˚Ù <Ìw F°uwÙ SÙ, w˚Ù ∫F tæ* J¡°æfi Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <bª°≤
Ÿu bF NŸÃ∫w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ SÙ $$12$$
<ıfiŸu ±>≤fi° ª°<F∫u N°æ≤ <ıŸJu¡ <ÔÎ ±>≤fi° ª°<F∫u, bu Ì°ufi°u* FÙ <tØ∫° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ÿu fitu*
˚∫ J¡° Ì∫ fiFÙ* F…N°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
„≤Ù≤ N°æ≤ Ìubw° Ì°ufi°u* FÙ NŸwg Fæ* N°æ≤ tæ* J¡°æfi Fq≥, oŸ <bª°≤ Ÿu fitu* ˚∫ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W fiFÙ*
F…oÕ $$13$$ NŸwg ∫F „≤Ù≤ Fæ FÙ fiFÙ*, N°Ãt° tu* „C] <ªwg ¿_S≤ Fæ, NFa fi°t J¡° J¡°uoÕ ÌqŸ≤° ≈Ì°SÕ
fiFÙa Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ FÙ NŸC≤ Ô°uy ∫C]°SÕ y∫u $$14$$ wÌfi∏w≤ NFaJ¡°≤≤<Fw, ı≤°-t≤d Ÿu
<fi˚Õ∫, ı°u b_wC ≈®°›w F°u Ÿu J¡≤fiub°Ôu, bwÕt°fi J¡° NfiCŸ≤d J¡≤fiub°Ôu, @æ∫Õ„°ÔÙ, <fiÃ∫
N°Ÿ<•w≤<Fw fC<]b°Ôu, ÌqŸ≤°u* J¡°u t°≤J¡≤ ˚Ù F∏w¨Ãb J¡° N<˚t°fi fi J¡≤fiu Ÿu F∏w¨Ãb Ÿu <fitCÕ•w,
NI°fiÙ N≈fiu ≈®˚C „‡f≤ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu ∫F J¡°∫Õ J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫°u* ∫C] tu* Ÿ∏fi] F…Î, ≤°y-πuT„¥∏∫,
ŸÌ° ŸbÕ` ŸtÂ<‹¸>, ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » N°<Ì Ì°fib°u* π°≤° ıæŸu ˚°u•w° ≈C”T°u* Ÿu N≈fiÙ-N≈fiÙ
©°Ω b_wCN°u* J¡∑ „°u˚° fi‹¸ >F°uwÙ Fæ, ≈˚C•w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ŸJu¡ π°≤° Ìubw°N°u* J¡∑ Ÿufi° fi‹¸>
F…oÕ, ≈˚C•w F…oÕ, F≤Ù yoÕ N°æ≤ ıÔ°oÕ yoÕ $$15-18$$ ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » Ÿu fi‹¸> J¡∑ yoÕ Ìubw°N°u*
J¡∑ Ÿufi° <Ft°Ô∫ Ÿu <y≤Ù F…oÕ yay° J¡∑ w≤F fnu buy Ÿu ˚°yÙ $ ˚°yÙ F…oÕ bF Ìubw°N°ua J¡∑ Ÿufi° ıæŸu b°∫C
Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi J¡∑ yoÕ tu| ≈a<•w ≈bÕw J¡∑ „≤d tua ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ sÙ≤Ÿ°y≤„°∫Ù ˚yb°fi <b‹dC J¡∑
„≤d tu* yoÕ $$19,20$$ ıæŸu Δ∫<˚ª°≤Ù ≈C”T°u* Ju¡ ≈˚°uy Ÿu N°J®¡°∏w NwÎb ˚∫˚Ùw NJu¡ÔÙ fi°<∫J¡°
J¡°u fi°∫J¡ N°ÿb°Ÿfi Ìuw° Fæ bæŸu FÙ ˚∫˚Ùw F…oÕ Ÿ ÌubŸufi° J¡°u ˚yb°fi ZÙF¿≤ fiu N°ÿb°Ÿfi
782 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<Ì∫° $$21$$ wÌfi∏w≤ bF ÌubŸufi° wf wJ¡ ÿbuwπÙ≈ tu* ≤FÙ $ ıf wJ¡ <J¡ ˚yb°fi fiu „‡f≤ Ju¡ <bfi°„
Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi <J¡∫° $$22$$ wÌfi∏w≤ ˚yb°fi <b‹dC N°æ≤ „‡f≤ J¡° fn° Ì°”d ∫C] F…N°, <ıŸtu*
≈®Ô∫ J¡∑ w≤F NJ¡°Ô tu* FÙ fnu-fnu JC¡Ô°ªÔ (≈bÕw) nu Su $$23$$ Ÿ ∫C] tu* „‡f≤°ŸC≤ N≈fiÙ
Ÿufi°, Ÿb°≤Ù N°<Ì Ju¡ Ÿ°S „°∏w (J¡°ÔJ¡bÔ) F°u y∫° $ fi°≤°∫d Ju¡ F°S Ÿu t≤° F…N° bF bæJC¡^™> J¡°u
ªÔ° y∫° $$24$$ Ÿ <bTt Ÿay®°t tu* bu ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » w°u ıæŸu b°∫C Ÿu ÌÙ≈J¡ „°∏w F°u ı°wu Fæ*
bæŸu FÙ ˚yb°fi <b‹dC π°≤° FÙ „°∏w (<bÌuFtC•w) <J¡∫u y∫u $$25$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ „‡f≤ J¡∑ w≤F ˚Ùt N°<Ì J¡° ˚Ù bæJC ^™> N°<Ì Ô°uJ¡°∏w≤ tu* ytfi •∫°u* fiFÙ*
F…N° ? w°u oŸ ≈≤ ŸJ¡° <fiTu@ J¡≤wu Fæ* $
b°Ÿfi°≤<Fw bu „°<∏w J¡°u ≈®°›w F…Î wf fCH ≤Fu ÌÙ≈J¡°u* J¡∑ w≤F fiJ¡∑ y<w <J¡ŸÙ J¡°u t°Ô¥t fiFÙ*
F…oÕ $ b°Ÿfi° FÙ Ô°uJ¡°∏w≤ytfi J¡° J¡°≤d Fæ, "wÌub Ÿ•w# ŸF J¡tÕdæ<w <Ôaya tfi°u ∫` <fiT•wt_∫'
(oŸ<ÔÎ b°Ÿfi°∫C•w ≈C”T, ı°u J¡tÕk¡Ô J¡∑ N°Ÿ<•w Ÿu <J¡∫°, Ÿ J¡tÕ Ju¡ Ÿ°S k¡Ô J¡°u¡ ≈®°›w
F°uw° Fæ, <ıŸtu* <J¡ oŸJ¡° <ÔayR¡≈ tfi ≈FÔu N°Ÿ•w F…N° $) ÎuŸÙ ZC<w Fæ $ bu b°Ÿfi°≤<Fw Su,
NwÎb fiJ¡∑ y<w <J¡ŸÙ J¡°u I°w fiFÙ* F…oÕ, ∫F NSÕ Fæ $$26$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, b°Ÿfi° Ÿu ∫C•w tfi f∏@fi J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ b°Ÿfi°≤<Fw tfi tC<•w J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈ <bbuJ¡≈¥bÕJ¡ <fib°ÕŸ¿fiJ¡w° J¡° Nbÿ∫ Ÿ‡≈°Ìfi J¡∑<ı∫u $$27$$
<fib°ÕŸ¿fiJ¡w° J¡∑ ≈®°<›w tu* ı°u ≈°∫ Fæ, Ÿu fwÔ°wu Fæ* $
ıæŸu ∫S°˚¥w b_wC<bT∫J¡ Ÿ‡∫yg Ì„Õfi Ÿu ≤Ãfiw[b J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°uw° Fæ bæŸu FÙ <ª≤J¡°Ô Ju¡
<bª°≤ N°æ≤ Ÿt°<@ Ÿu ı<fiw ŸÃ∫ N°Ãtw[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu b°Ÿfi° fi‹¸ >F°u ı°wÙ Fæ $ b°Ÿfi° Ju¡
<bÔÙfi F°ufiu ≈≤ <ªW ÌÙ≈J¡ J¡∑ fi°o˘ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$28$$
Nf Ÿ‡∫yg Ì„Õfi J¡° ≈®J¡°≤ Ì„°Õwu Fæ* $
NÃ∫∏w ≈¿≤≈¥dÕ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫ <ªÌ°Ãt° ı°u oŸ Âÿ∫ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° Fæ, bF JC¡~> ˚Ù ŸÃ∫ fiFÙ*
Fæ $ oŸ<ÔÎ Ÿ Âÿ∫ J¡° Ì„Õfi ˚Ù Fæ FÙ fiFÙ* $ oŸ<ÔÎ ≈¿≤„uT Ÿu ∫F _b≈®J¡°„ <ª∏t°`Ì„Õfi FÙ
Ÿ‡∫yg Ì„Õfi Fæ $$29$$ ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw N°Ãt° FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ J¡°æfi <J¡Ÿ b_wC J¡∑ J¡F°≥ ≈≤ ˚°bfi°
J¡≤u ? ˚°bfi° ˚Ù Fæ FÙ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ _b≈®J¡°„ <ª∏t°` J¡° FÙ Ì„Õfi Ÿ‡∫>yg Ì„Õfi Fæ $$30$$ b°Ÿfi°
N°æ≤ <ªW fi°t Ju¡ NSÕ ∫C•w Ì°u „ÆÌ ıF°≥ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫ Ju¡ Ì„Õfi Ÿu <bÔÙfi F°u y∫u, bF ≈≤t ≈Ì
Fæ $$31$$ b°Ÿfi° Ÿu ∫C•w <ªW ∫F°≥ ≈≤ <ªWR¡≈ Ÿu ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $ bFÙ b°Ÿfi° Ÿu tC•w
F°uJ¡≤ ıÙb∏tC•w J¡F° ı°w° Fæ $ <b<b@ |¸>, ≈¸> Ju¡ N°J¡°≤°u* Ÿu <ªW ¿_S<w J¡°u (ŸW° J¡°u) ≈®°›w
F…N° Fæ $ f°ÔJ¡ Ju¡ <Ìw F…Î ∫s Ju¡ Ÿt°fi ŸÙJ¡° „Ù|® <bfi°„ J¡≤ Ìufi° ª°<F∫u $$32,33$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
ÌuF°ÃtI°fib≠I°fia ÌuF°ÃtI°fif°@J¡tg $ N°Ãt∏∫ub ˚buÌg ∫_∫ Ÿ fiuh~>∏fi<≈ tCh∫wu $$
NS°Õwg ıæŸu ÌuF°ÃtI°fi NI°<fi∫°u* tu* f]t¥Ô F°uw° Fæ bæŸu FÙ f]t¥Ô I°fi, ı°u <J¡ ÌuF°ÃtI°fi
J¡° f°@J¡ Fæ, <ıŸJ¡∑ N°Ãt° tu* Ã≈∏fi F°u ı°w° Fæ, bF tC<•w J¡∑ oh~>° fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù tC•w F°u ı°w°
Fæ >$ oŸ ∏∫°∫ Ÿu ıæŸu Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸ >J¡∑ ÌuF°Ãt˚°bfi° Ÿu fiJ¡° <ªW b°Ÿfi° Ÿu b°<Ÿw F…N° S°
ŸyÕ - 35] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 783
bæŸu FÙ f®Ê°Ãt˚°bfi° Ÿu ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » J¡° ∏∫°∫ N°≈Ju¡ ⁄Ì∫ tu* NªÔ F°u $$34$$ Fu ≤|Cb≤,
N°≈J¡°u Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> J¡° ∏∫°∫ ≈®°›w fi F°u $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F Ì°t N°<Ì J¡° b¨W°∏w tu≤u
<≈w° f®Ê°ıÙ fiu ≈FÔu tCHŸu J¡F° S° $ ª¥≥<J¡ N°≈ tu≤u <≈®∫ <„‹∫ wS° NÃ∫∏w fC<]t°fi Fæ, Nw# ∫F
b¨W°∏w tæ*fiu N°≈Ÿu J¡F° Fæ $ oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> J¡∑ ¿_S<w N°≈J¡∑ fi F°u $
Fu Nfi|, N°≈J¡∑ ŸÌ° ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » J¡∑ ¿_S<w F°u $$35,36$$ ≈¥b°uÕ•w ≈®J¡°≤ Ÿu ˚Ùt, ˚°Ÿ
N°æ≤ » J¡∑ w≤F Δ∫bF°≤ J¡≤ ≤Fu N°≈J¡°u Ÿ‡≈¥dÕ Δ∫bF°≤°u* tu* <fi≤∏w≤ Nfi°Ÿ<•w Ÿu FÙ w[b f°u@
≈¿≤≈°J¡R¡≈ Îuÿb∫Õ J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ N<b≤Ô ŸC© N°æ≤ Ì…#©°u* Ÿu Δ∫°›w, ı∏t-t≤d ≈≤‡≈≤°N°u* tu*
<`<b@ w°≈°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ N°≈J¡∑ ∫F ˚b≈ÌbÙ t¥Ô°uh~>uÌ≈¥bÕJ¡ fi‹¸> >F°u ≤FÙ Fæ N∏∫S° fiFÙ* $$37$$
ª°æ*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈æ*wÙŸb°≥ ŸyÕ
<ªW J¡∑ „°¿∏w Ju¡ ≈°∫ J¡° N°æ≤ ˚°uyuh~>° Ju¡ Ã∫°y J¡° bdÕfi,
ı°u <J¡ ŸÃŸay<w, <bbuJ¡ N°æ≤ N°Ãtf°u@ Ÿu Ã≈∏fi Ÿt°<@ Ÿu ≈®°›w F°uw° Fæ $
Ÿtu* tfi J¡° <fiy®F FÙ tC¶∫ ≈°∫ Fæ N°æ≤ Ÿf ≈°∫ tfi Ju¡ <fiy®F Ju¡ <Ô∫u Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu
≈FÔu tfi°u<fiy®F J¡∑ FÙ ≈®„aŸ° J¡≤wu F…Î ŸyÕ J¡° N°≤‡˚ J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bu Ÿ°@Cıfi tF°fÔÙ Fæ* N°æ≤ ŸfJu¡ b∏ÌfiÙ∫ Fæ, <ı∏F°u*fiu
N<bΩ° Ju¡ <b≈CÔ <bÔ°Ÿ°u* Ÿu <bT∫°u* J¡∑ N°u≤ N<˚tC© F…N° N≈fi° tfi N≈fiu b„ tu* J¡≤ <Ô∫° $ <b<b@
Ã≈°w Ìufiub°Ôu ÌC#©R¡≈Ù oŸ ŸaŸ°≤ J¡∑ N≈fiu tfi J¡° <fiy®FR¡≈ ÎJ¡ FÙ <ª¿J¡ÃŸ° Fæ $$1,2$$
tfi°u<fiy®F Ju¡ ≈°∫°u* tu* ˚°uyuh~>° J¡° Ã∫°y FÙ tC¶∫ ≈°∫ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
I°fiŸbÕ_b J¡° Zbd J¡∑<ı∫u N°æ≤ Zbd J¡≤ Ÿu ⁄Ì∫ tu* @°≤d J¡∑<ı∫u $ ˚°uy J¡∑ oh~>° FÙ
f∏@fi Fæ N°æ≤ ˚°uy J¡∑ oh~>° J¡° Ã∫°y t°us J¡F° ı°w° Fæ $$3$$
<bT∫°u* tu* Ì°uTÌ„Õfi Ÿu |¨d° ˚°uyuh~>° J¡∑ ˚Ù <ª<J¡ÃŸ° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N∏∫ „°˜ <fif∏@°u*Ÿu •∫° J¡≤fi° Fæ, ÎJ¡t°` ∫FÙ J¡∑<ı∫u $ oŸ Ô°uJ¡ tu* ı°u-ı°u b_wC _b°Ì… Fæ,
fi ŸfJ¡°u <bT N<Àfi Ju¡ Ÿt°fi Ìu<©∫u $$4$$
<bª°≤ Ju¡ <ffi° ŸFŸ° <bT∫°u* J¡° Ã∫°y Ì…#©Ì°∫Ù F°uw° Fæ $ <bª°≤ J¡≤ yC” N°æ≤ „°˜ J¡∑ N°I°
Ju¡ NfiCŸ°≤ <bT∫°u* J¡° Ã∫°y N°≤a˚ tu* J¡¸C> F°ufiu ≈≤ ˚Ù ≈¿≤d°t tu* tF°ŸC©Ì°∫Ù F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bª°≤ J¡u <ffi° <bT∫°u* Ju¡ Ã∫°y Ì…#©Ì°∫Ù F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ≈Cfi#-≈Cfi# <bª°≤ J¡≤ ŸFfi Ju¡
NU∫°ŸJ®¡t Ÿu ˚°uyb°Ÿfi°N°u* J¡° Ã∫°yJ¡≤ Ÿubfi <J¡∫u ı° ≤Fu <bT∫ ŸC©Ì°∫J¡ F°uwu Fæ* $$5$$
˚°uyb°Ÿfi°N°u* Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ •∫° F°<fi F°uwÙ Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ˚¥<t tu* J¡°≥¸>u Ju¡ fÙı <f©≤u Fæ*, bF ˚¥<t ıæŸu J¡°≥¸>°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ b°Ÿfi°N°u* Ÿu
∫C•w fC<] fnu-fnu ≤°y N°<Ì Ì°uT°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ $$6$$ oŸ<ÔÎ <ıŸ t<w tu* b°Ÿfi°N°u* Ju¡
Ÿt¥F J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, NwÎb <ıŸtu* ≤°y N°æ≤ πuT ¿‹¸> fiFÙ* Fæ*, oŸÙ<ÔÎ ı°u ıaı°Ô Ÿu ≤<Fw Fæ,
bF @Ù≤u-@Ù≤u ≈≤t „t J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$7$$ „C˚ t<w <ıfiŸu Ì…#© fiFÙ* F°uw° ÎuŸu „t, Ìt N°<Ì
784 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ŸÌgyCd°u* Ÿu ∫C•w I°fi, Ÿt°<@ N°æ≤ <bZ°¿∏wR¡≈ t°us k¡Ô Ìufiub°Ôu NaJC¡≤°u* J¡°u Ÿt∫ ≈≤ ÎuŸu Ã≈∏fi
J¡≤wÙ Fæ, ıæŸu @≤wÙ @°fi N°<Ì k¡Ô°u* J¡°u Ìufiub°Ôu NaJC¡≤°u* J¡°u Ÿt∫ ≈≤ Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ $$8$$
Nf J®¡t Ÿu Ì∫°, Ì°<s^∫, st° N°<Ì „C˚ ˚°b°u* Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu ÔuJ¡≤ Ÿt°<@≈∫Õ∏w tfi J¡∑
<bZ°¿∏w Ju¡ Ÿ°@fi°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
„C˚ ˚°b°u* Ju¡ NfiCŸ∏@°fi Ÿu tfi Ju¡ ≈®Ÿ∏fi F°ufiu ≈≤, <tØ∫°-I°fiR¡≈ |fi tu| Ju¡ @Ù≤u-@Ù≤u „°∏w
F°ufiu ≈≤, Ÿ°æı∏∫ Ju¡ „C•Ô≈s tu* ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi <Ìfi-≈≤-<Ìfi f»fiu ≈≤, N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ wuı Ju¡
Ÿt°fi ≈CfiÙw <bbuJ¡ Ju¡ k¡æÔfiu ≈≤, N∏w#J¡≤d tu* o*¿Ì®∫ <fiy®F Ÿu Ã≈∏fi @æ∫Õ Ÿu f°≥Ÿ tu* t°u<w∫°u* Ju¡
Ÿt°fi f»fiu ≈≤, FÌ∫ tu* N°ÃtŸC© J¡∑ ≈®°<›w Ÿu tfi Ju¡ fŸ∏w M¡wC tu* ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi J¨¡wJ¨¡Ã∫ F°ufiu
≈≤, „ÙwÔ ~>°∫°b°Ôu ŸÃŸayR¡≈ k¡ÔÌ°≤ b¨s Ju¡ k¡Ôfiu ≈≤ N°æ≤ N°fi∏Ì Ÿu ŸC∏Ì≤ ≤Ÿb°Ôu Ÿt°<@R¡≈Ù
Ÿ≤Ô b¨s Ju¡ t@C ¸>≈J¡°fiu ≈≤ tfi <fiπÕ∏Ì, <fi‹J¡°t N°æ≤ <fiR¡≈Bb F°u ı°w° Fæ $ ŸJu¡ ª≈Ôw°R¡≈Ù
NfiSÕ, „°uJ¡, t°uF N°æ≤ ˚∫R¡≈Ù ≤°uy „°∏w F°u ı°wu Fæ* $ „°˜°SÕ <bT∫J¡ ŸaÌuF J¡¸> ı°wu Fæ* $ Ÿf
J¡°æwCJ¡ (<b<ª` b_wCN°u* J¡°u Ìu©fiu J¡∑ ÃJ¡^™>°) fi‹¸> F°u ı°wu Fæ* $ Ÿf J¡v≈fi°Î≥ F¸> ı°wÙ Fæ* $ t°uF
fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $ Ÿtu* b°Ÿfi° J¡° Ôu≈ fiFÙ* ≤Fw° $ bF N°J¡°as°≤<Fw, <fi∏Ì°≤<Fw, ≈®b¨Ã∫C∏tC©
Nb_S° Ÿu ≤<Fw, Ì…¿ÿª∏w°N°u* Ÿu „¥∏∫, „°uJ¡R¡≈Ù fiÙF°≤ Ÿu ≤<Fw, N°Ÿ<•w≤<Fw N°æ≤ y®¿∏S∫°u* Ÿu
<bFÙfi F°u ı°w° Fæ $$9-15$$
oŸ ≈®J¡°≤ J¡° tfi •∫° J¡≤w° Fæ ? ÎuŸÙ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt° J¡°æfi Fæ, <J¡Ÿ w≤F J¡° Fæ, <J¡fi Ÿ°@fi°u* Ÿu ≈®°›w F°u ŸJ¡w° Fæ, I°fi Ÿu NSb° J¡tÕ Ÿu, I°fi
<J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° Fæ, ŸJu¡ Ÿ°@fi J¡°æfi Fæ* ? oŸ ≈®J¡°≤ <b<b@b°<Ì∫°u* Ÿu N∏∫°∏∫ ≈®J¡°≤ Ÿu <fiR¡≈d
J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d fF…w ≈®J¡°≤ Ju¡ Ÿ∏ÌuFR¡≈Ù N<bfiÙw ≈C`b°Ô°, „°©°N°u* Ju¡ wCv∫ <b<b@ tfi°u≤S°u* Ÿu
∫C•w wS° w¨‹d°R¡≈Ù <˜∫°u* N°æ≤ _S¥Ô ÌuF Ÿu ∫C•w tfi N≈fiu _bR¡≈ J¡° <bfi°„ J¡≤Ju¡ N≈fiu oÕÿb≤R¡≈
≈®Ã∫y°Ãt° Ÿu Ÿ‡f∏@ ≤©fiu b°Ôu ıÙb∏tC<•wR¡≈ ≈≤t≈C”T°SÕ J¡°u <Ÿ] J¡≤w° Fæ $$16$$
tfi oŸ ≈®J¡°≤ N≈fiu _bR¡≈ J¡° <bfi°„ J¡≤w° Fæ ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fw° F°u w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈FÔu tfi <bJ¡v≈°u* tu* N≈fiu Ã≈°Ìfi Ju¡ Ÿt°fi N≈fiu <bfi°„ tu* ˚Ù N≈fiÙ Ÿ°tØ∫Õ J¡° <bª°≤J¡≤
N≈fiÙ ≈C<‹¸> Ju¡ FuwC „`C, <t`, Ÿ°@C, NŸ°@C N°<Ì <bJ¡v≈°u* J¡° Ã∫°y J¡≤w° Fæ $ wÌfi∏w≤ ÌuF°J¡°≤
N≈fiu J¡¿v≈wR¡≈ J¡° w¨d Ju¡ Ÿt°fi Ã∫°y J¡≤w° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıf wJ¡ ÌuF tu* NFa˚°b Ÿu b°Ÿfi°
∫C•w tfi ÌuF°J¡°≤ F°uw° Fæ w˚Ù wJ¡ ÌuF Ju¡ NfiCJ¥¡Ô N°æ≤ ≈®<wJ¥¡Ô <bT∫°u* tu* ≤°y N°æ≤ πuT N°<Ì Ÿu
F°ufiub°Ôu Fı°≤°u* <bJ¡v≈°u* Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ŸJu¡ sÙd F°ufiu ≈≤ sÙd F°u ı°w° Fæ $$17$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, N≈fi° fi°„ w°u NU∫CÌ∫ Fæ fiFÙ*, ≈®Ã∫Cw bF NfiSÕ FÙ Fæ, Ÿtu* tfi J¡∑ ≈®b¨<W
Jæ¡Ÿu F°uyÙ ? w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡° NU∫CÌ∫ fi°„ Fæ N°æ≤ tfiJ¡° fi°„ tF°fi NU∫CÌ∫ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ tfi J¡∑ _bw∏`w° Ÿu
J¡°uoÕ NU∫CÌ∫ fiFÙa ª°Fw°, <J¡∏wC N°ÃtR¡≈ Ÿu Ÿf NU∫CÌ∫ ª°Fwu Fæ* $ N°Ãt˚°b J¡° tfi°u˚°b NfiSÕ
R¡≈ FÙ Fæ, tfi°u˚°b J¡° fi°„ w°u Ÿ‡≈¥dÕ NfiS°u˘ J¡∑ F°<fi R¡≈ F°ufiu Ÿu N°æ≤ <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì_bR¡≈ J¡°
≈¿≤„uT F°ufiu Ÿu NU∫CÌ∫ FÙ Fæ $ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡° _bR¡≈Ô°˚ Ÿu tF°fi NU∫CÌ∫ F°uw° Fæ $ ∫F <fi<bÕb°Ì Fæ $
ŸyÕ - 35] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 785
„aJ¡° # w°u ÌuF°FaJ¡°≤t°` J¡° Ã∫°y J¡≤fi° ª°<F∫u, f®Ê°Ãtw°I°fi Ÿu •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ?
Ÿt°@°fi # <ıŸu f®Ê°Ãtæ•∫I°fi F°u y∫° Fæ, ŸJ¡° tfi fi‹¸> F°u ı°w° Fæ N°æ≤ NI°fiÙ J¡° tfi
NI°fiR¡≈ tÔ Ju¡ fi‹¸> >fi F°ufiu ≈≤ b¨<] J¡°u ≈®°›w FÙ Fæ ∫°fiÙ <k¡≤ <k¡≤ yw° FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ
f®Ê°Ãtæ•∫R¡≈ I°fi J¡∑ N°bÿ∫J¡w° Fæ $$18$$
<k¡≤-<k¡≤ yu, oŸtu* •∫° F°<fi Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi°ut°` FÙ ıyw°u* J¡° Ÿt¥F Fæ, tfi FÙ ≈bÕw°u* J¡° t^±>Ô Fæ, tfi FÙ N°J¡°„ Fæ, tfi FÙ Ìubw°
Fæ, tfi FÙ <t` Fæ N°æ≤ tfi FÙ „`C Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ tfi Ju¡ ≈Cfi#-≈Cfi# yfiu ≈≤ •w ıyw J¡Ù
≈®°<›w FÙ fiFÙ* Fæ $$19$$
oŸ tfi J¡° •∫° _bR¡≈ Fæ <ıŸJ¡° <J¡ Nbÿ∫ h~>uÌ J¡≤fi° ª°<F∫u $ oŸ ≈®ÿfi ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ªW[b J¡∑ <b<b@ <bJ¡v≈°u* Ÿuu J¡Ô…<Tw F…oÕ ı°u _bR¡≈ <b_t¨<w Fæ, bFÙ tfi „ÆÌ Ÿu J¡FÙ ı°wÙ
Fæ $ bFÙ <b<b@ ı∏t J¡°u Ìufiub°ÔÙ b°Ÿfi° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ N°Ãt_bR¡≈ J¡∑ <b_t¨<w Ÿu F°ufiub°ÔÙ
<b<b@ <bJ¡v≈ b°Ÿfi°Î≥ FÙ tfi J¡° _bR¡≈ Fæ $$20$$
oŸ ≈®J¡°≤ J¡° tfi F°u, ≈≤ ŸJu¡ π°≤° f∏@fi tu* ±>°Ôu ı°fiub°Ôu ıÙb J¡° _bR¡≈ •∫° Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì
J¡°uoÕ ≈¥~>u w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi tu* <bT∫ J ° b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu ı°u ≈®bu„ Fæ, ŸŸu ≈¿≤¿h~>∏fi <ª∏t°` tu* ¿_Sw NwÎb <bJ¡v≈°u*
J¡∑ S°unÙ b°Ÿfi° Ÿu J¡ÔC<Tw <ªW[b FÙ (f®Ê FÙ) ıÙb J¡F° ı°w° Fæ $$21$$ <bT∫°u* tu* b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu
<y≤° F…N° wS° <ª≤J¡°Ô Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu <bT∫°u* tu* F٠» N°ÃtÃb°<˚t°fi b°Ôu _bR¡≈ ¿b_t≤d J¡°u
≈®°›w F…N° ıÙb_bR¡≈ FÙ Fı°≤°u* <bJ¡v≈°u* Ÿu y°» t°uF tua ≈nfiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ°≤˚¥w ŸC©_b˚°b Ju¡ F¸>
ı°fiu Ÿu ıf N<@J¡ <fi#Ÿ°≤ F°uw° Fæ wf ıÙb°u≈J¡≤d tfiR¡≈ Ÿu J¡¿v≈w F°uw° Fæ $$22$$
oŸ ≈®J¡°≤ ıÙb N°æ≤ ıÙb J¡∑ ≈°<@ <Ì©Ô°J¡≤ fiŸu ≤<Fw „C] N°Ãt_bR¡≈ J¡°u Ì„°Õwu Fæ* $
N°Ãt° fi w°u b_wCw# ıÙb _b˚°b Fæ, fi „≤Ù≤ Fæ N°æ≤ fi ”<@≤ Fæ $ „≤Ù≤ N°<Ì Ÿf ın Fæ*; <J¡∏wC
ÌuFÙ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi <fiÔuÕ≈ Fæ $$23$$
„≤Ù≤ tu* ınw° N°<Ì J¡°u FÙ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu <b„Ì J¡≤wu Fæ* $
„≤Ù≤ Ju¡ ¸C>J¡nu-¸C>J¡nu J¡≤fiu ≈≤ ”<@≤ N°<Ì Ÿu N∏∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, ıæŸu <J¡ Ju¡Ôu Ju¡ ©‡˚u J¡°u J¡°¸>fiu
≈≤ ≈vÔb°ua Ÿu ffiÙ F…oÕ ~>°Ô Ju¡ N<w¿≤•w N°æ≤ JC¡~> ªÙı fiFÙ* ≤FwÙ $ $24$$ tfi FÙ ıÙb Fæ, bFÙ ıf
Ÿ°J¡°≤ F°u ı°w° Fæ, wf Ÿu fi≤ ı°<fi∫u $ bF N≈fiu <bJ¡v≈°u* Ÿu J¡¿v≈w N≈fiu _bR¡≈ J¡° N≈fiu N°≈ y®Fd
J¡≤w° Fæ $$25$$ ıæŸu ≤u„t J¡° J¡∑n° N≈fiu f∏@fi Ju¡ <ÔÎ ı°Ô J¡∑ ≤ªfi° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ıÙb tfi tu*
<bJ¡v≈ b°Ÿfi°N°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤Ju¡ N≈fiu f∏@fi Ju¡ <ÔΠ» ı°Ô J¡∑ ≤ªfi° J¡≤w° Fæ $$26$$
ıÙb J¡∑ ÌuF°ÃtJ¡w° Ju¡ N˚°b tu* ∫C¿•w J¡Fwu Fæ* $
ıÙb oŸ bwÕt°fi ÌuF ˚®t J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ ≈Cfi# ÌqŸ≤u Ìu„ N°æ≤ ÌqŸ≤u J¡°Ô tu* N∏∫ ÌuF ˚°b J¡°u
@°≤d J¡≤w° Fæ, ıæŸu <J¡ NaJC¡≤ ≈vÔbw° J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ $$27$$
„≤Ù≤ b°Ÿfi°t∫ Fæ, oŸtu* ∫C<•w J¡Fwu Fæ* $
∫F tfi ıæŸÙ ˚°bfi°b°Ô° F°uy°, b柰 FÙ „≤Ù≤ Ã≈∏fi F°uy° $ <ªW ı柰 F°uJ¡≤ Ÿ°uw° Fæ, ≤°w Ju¡
786 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ÿt∫ _b›fi tu* bFÙ ffiJ¡≤ ≤Fw° Fæ $$28$$
<bT∫°u* Ju¡ b°Ÿfi° _S°≈fi tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
otÔÙ J¡° fÙı „FÌ Ju¡ ≤Ÿ Ÿu ∫<Ì ŸÙ*ª° ı°∫, w°u NaJC¡≤ N°<Ì Ju¡ J®¡t Ÿu b¨s ffiJ¡≤ k¡Ôfiu Ju¡
Ÿt∫ ˚Ù „FÌ Ÿu NfiC≤a<ıw F°uJ¡≤ t@C≤ F°uw° Fæ, bFÙ fÙı <bT Ju¡ ≈®<w<fi<@˚¥w @W¥≤, J¡aª N°<Ì Ju¡
≤Ÿ Ÿu ŸÙ*ª° ı°∫, w°u k¡Ôfiu Ju¡ Ÿt∫ tu* ˚Ù J¡nC>b° ≈æÌ° F°uw° Fæ, ÎuŸ° Ô°uJ¡ tu* ≈®<Ÿ] Fæ $$29$$ tFwÙ
„C˚b°Ÿfi° Ÿu <ªW tF°fi F°uw° Fæ $ tfiC‹∫ "tæ* o∏B Fq≥ ' oŸ ≈®J¡°≤ J¡° tfi°u≤S F°ufiu ≈≤ o∏Bw°R¡≈Ù
_b›fi Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ $$30$$ sCB b°Ÿfi° Ÿu <ªW wCh~> sCBw° J¡°u Ìu©w° Fæ $ <≈„°ª J¡∑ ˚®°¿∏w Ÿu
tfiC‹∫ ≤°<` tu* <≈„°ª°u* J¡°u Ìu©w° Fæ $$31$$
<fitÕÔw° J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù <k¡≤ Δ∫CÃS°fi F°ufiu ≈≤ πæw Ju¡ Ì„Õfi Ÿu t<Ôfiw° J¡∑ ≈®°<›w
F°uyÙ, ÎuŸÙ ∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu NÃ∫∏w <fitÕÔ w°Ô°f tu* t<Ôfiw° J¡°u _S°fi fiFÙ* <tÔw°, bæŸu FÙ NÃ∫∏w t<Ôfi w°Ô°f tu*
_bh~>w° J¡°u _S°fi fiFÙa <tÔw° $ oŸ ÿÔ°uJ¡ Ju¡ W≤°@Õ Ÿu S°unu <bbuJ¡ N°<Ì Ÿu <fitÕÔw° J¡∑ <_S<w
J¡∑ ≈®°<›w J¡° b°≤d <J¡∫° y∫° Fæ $$32$$ tfi ∫<Ì NÃ∫∏w J¡ÔC<Tw F°u, w°u k¡Ô ˚Ù b柰 FÙ Ã≈∏fi
F°uw° Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ tfi ∫<Ì NÃ∫∏w <fitÕÔ F°u, w°u k¡Ô ˚Ù <fitÕÔ FÙ F°uw° Fæ $$33$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ Ì…<˚Õs N°<Ì Ìu„°u≈Bb Ÿu Ÿt°<@ J¡° ˚ay F°u ı°fiu ≈≤ <k¡≤ t<Ôfiw° J¡∑ ≈®°<›w
F°uyÙ ? w°u oŸ N°„aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu <b≤w Ω°uy„ÙÔ ª∏Bt° ≈¥dÕ F°ufiu J¡∑ N°„° J¡°u fiFÙ* ~>°unw° bæŸu FÙ Ì¿≤Bw° N°<Ì Ÿu
≈Ù<nw Ω°uy„ÙÔ Wt ≈C”T ˚Ù Ÿt°<@ N°<Ì <ªW≈®Ÿ∏fiw° J¡∑ y<w J¡°u J¡˚Ù fiFÙ* ~>°unw° $$34$$
NSb° w[bI°fi Ÿu f°<@w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Fı°≤°u* ≈Bb°u* Ju¡ ≤Fwu ˚Ù J¡ÔC¿Tw° J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ*
F°uwÙ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
fi w°u ∫F°≥ f∏@fi Fæ, fi t°us Fæ, fi f∏@fi J¡° N˚°b Fæ N°æ≤ fi f∏@fibW° Fæ $ ∫F t°∫° o∏Ì®ı°Ô
J¡∑ Ôw° J¡∑ w≤F <tØ∫° FÙ Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $$35$$ y∏@bÕfiy≤ Ju¡ Ÿt°fi, t¨yw¨‹d° Ju¡ wCv∫ Îba <πª∏B˚®t
Ju¡ wCv∫ ∫F t°∫° <Ìw F…oÕ Fæ $ ∫F Ÿf πæw N°æ≤ ÎJ¡Ãb≤<Fw f®ÊŸW° FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ı°u ≈®wÙ<w
Fæ, bF ≈≤t°SÕw° Fæ $ tæ* NŸ∏t∫ NwÎb <fi#Ÿ°≤ Fq≥, tæ* N≈¿≤¿h~>∏fi fiFÙ* Fq≥ NwÎb sCB Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤
Ju¡ Ìq<Tw <fiÿª∫ Ÿu Ã≈∏fi F…N° ∫F ŸaŸ°≤ ≈¿≤_kC¡¿≤w F°u ≤F° Fæ $ tæ* N≈¿≤¿h~>∏fi Fq≥, NwÎb
ŸbÕ„<•w„°ÔÙ Fq≥, oŸ <fiÿª∫ Ÿu bF <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$36-38$$ ŸbÕΔ∫°≈J¡, _bh~>, N°Ãt° tu*
"tæ* ∫F ÌuF t°` Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ı°u ˚°bfi° Fæ, ∫F Ô°uJ¡ tu* N≈fiu <bJ¡v≈°u* Ÿu J¡¿v≈w ŸJ¡° f∏@fi
Fæ $$39$$ f∏@fi-t°us Nb_S°N°u* Ÿu ≤<Fw, <πÃb-ÎJ¡Ãb Ÿu „¥∏∫ ∫F Ÿf f®ÊŸW° FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
J¡∑ ı°u ≈®wÙ<w Fæ, bF ≈≤t°SÕw° Fæ $$40$$ <fitÕÔw° J¡∑ N<@J¡w° Ÿu <ıŸu _b<bfi°„≈®°∫# ≈®°›w F°u
y∫° Fæ, NwÎb Ntfi_w° J¡°u ≈®°›w, Ÿ‡≈¥dÕ πæwB<‹¸>∫°u* tu* N°Ÿ<•w≤<Fw tfi oŸ N<@J¡°≤Ù „≤Ù≤ tu*
FÙ f®Ê J¡° Ì„Õfi J¡≤w° Fæ, N∏∫S° fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° Fæ $$41$$ Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu Ã≈∏fi @tÕb¨<]
R¡≈ ıÔ Ÿu <fitÕÔw° J¡°u ≈®°›w F…N° tfi oŸ ≈®J¡°≤ ŸbÕ` f®ÊÌ„Õfi J¡° y®Fd J¡≤w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤
Ÿku¡Ì b˜ ≤ay J¡° y®Fd J¡≤w° Fæ $$42$$ Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏ÌıÙ, Ÿf JC¡~> tu≤Ù N°Ãt° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
ŸyÕ - 35] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 787
J¡∑ Ÿb°ÕÃt˚°bfi° Ÿu Fu∫°u≈°Ìu∫R¡≈Ù fÔ Ju¡ <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ f∏@ J¡∑ N≈us° ≤©fiub°Ôu t°us J¡° ˚Ù N°≈
Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$43$$ „C] tfi J¡° Wt _k¡<¸>J¡ t<d Ju¡ wCv∫ N<@J¡°≤Ù-Nfi<@J¡°≤Ù „≤Ù≤R¡≈ J¡°
N<˚t°fi F°ufiu Ÿu ≈FÔu „≤Ù≤R¡≈ Ÿu, wÌfi∏w≤ Ÿwg„°˜°u* Ju¡ Zbd J¡° N<˚t°fi F°ufiu Ÿu „°˜R¡≈ Ÿu
wS° bæ≤°À∫R¡≈ Ÿu, wÌfi∏w≤ N°Ãtf°u@ F°ufiu Ÿu f°u@R¡≈ Ÿu ı°u <b<b@ ≈®J¡°„ Fæ, bFÙ ŸaŸ°≤ Fæ $$44$$
πæwÌ„Õfi Ju¡ Ÿt∫ FÙ f∏@fi≈®°<›w J¡°u N°æ≤ N°ÃtÌ„Õfi Ju¡ sd tu* wC≤∏w t°us≈®°<›w J¡°u F°S tu*
¿_Sw N°≥bÔu Ju¡ Ÿt°fi ≈¨SJg¡ J¡≤Ju¡ <Ì©Ô°wu Fæ* $
f°fl ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w tfi N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ f°fl ≈Ì°S°u˘
tu* ÎJ¡w° J¡°u N°≈ sd tu* <bfi‹¸> F°ufiub°ÔÙ NŸÃ∫ I°fiÂ<‹¸> Ÿt<H∫u $$45$$ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤
≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ°S Ÿf Âÿ∫ Â<‹¸> J¡° Ã∫°yJ¡≤ ıf tfi ¿_Sw F°uw° Fæ wf ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u Ÿtu* ÔÙfi
F°uJ¡≤ ¿_Sw F°uw° Fæ $$46$$ ı°u ∫F _kC¡¸> Âÿ∫ ̨<‹¸> Fæ bF Nbÿ∫ NŸ∏t∫Ù Fæ, tfi Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ˚Ù
N°≈ •w NŸwg Âÿ∫t∫ FÙ ı°<fi∫u $ Âÿ∫ Ÿu N<w¿≤•w tfi J¡° J¡°uoÕ _bR¡≈ fiFÙ* Fæ $$47$$
Âÿ∫ N°æ≤ Â<‹¸> NŸ∏t∫ Jæ¡Ÿu Fæ* ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°<Ì N°æ≤ N∏w tau NŸÌg F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tº∫ tu* ˚Ù bF NŸ∏t∫ FÙ Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ tfi NŸÌg Fæ,
ÎuŸ° <ıŸfiu fiFÙ* ı°fi°, Ÿ ≈C”T J¡∑ Ì…#¿©w° F°S tu* ¿_Sw FÙ Fæ, ŸJ¡°u ©°uıfiu Ju¡ <ÔÎ Ìq≤ ı°fiu J¡∑
N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$48$$
∫F ıyw N°Ãt° FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ f°u@ Ju¡ <ffi° ∫F Âÿ∫ „°u˚° Ì…#©Ì°<∫fiÙ Fæ $ •w f°u@
F°ufiu ≈≤ w°u ∫F ˚°uy-t°us Ìufiub°ÔÙ Fæ $$49$$
Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ Ju¡ Ÿt°fi FÙ „°˜ tu* ˚Ù I°<fiw° N°æ≤ NI°<fiw° J¡° f°u@ J¡≤fi° ª°<F∫u $ bu J¡°uoÕ
N≈¥bÕ fiFÙ* Fæa, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıÔ ≈¨SJg¡ Fæ N°æ≤ w≤ay ≈¨SJg¡ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ fi°fi°Ãb Ÿu NI°<fiw° F°uwÙ Fæ $ ıÔ FÙ w≤ay Fæ,
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ÎJ¡Ãb Ÿu I°<fiw° F°uwÙ Fæ $$50$$
fi°fi°Ãb J¡° •∫°u* ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fi° ª°<F∫u N°æ≤ ÎJ¡Ãb J¡° •∫°u* y®Fd J¡≤fi° ª°<F∫u ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
Fu∫°u≈°Ìu∫R¡≈Ù ı°u fi°fi°Ãb Fæ, bF NŸwg Fæ, oŸÙ<ÔÎ bF ı∏t-t≤d N°¿Ì Ì…#© J¡∑ N°u≤ Ôu
ı°w° Fæ; Nw# bF Fu∫ Fæ $ fi°fi°Ãb Ju¡ fi ≤Ffiu Ÿu N°Ãtw[b J¡° I°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N≈¿≤¿h~>∏fi
N°Ãtw[b FÙ Nb<„‹¸> ≤Fw° Fæ, Nw# ÎJ¡Ãb ≈°Ìu∫ Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$51$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, NÃ∫∏w <≈®∫, tfi fC<] N°<Ì πæw Ju¡ ŸÃ∫ F°ufiu Ÿu N°æ≤ N°Ãt° Ju¡ ≈J¡≤d F°ufiu Ÿu
fiJ¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ @fi°<Ìfi°„ Ju¡ Ÿt°fi „°uJ¡ FÙ F°uy° ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡° _bR¡≈ ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w Fæ, oŸ<ÔÎ bF NŸ∏t∫ Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚Ô° fwÔ°o∫u
w°u ŸFÙ, NŸ∏t∫b_wC J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ •∫° J¡˚Ù <J¡ŸÙ J¡°u „°uJ¡ F°u ŸJ¡w° Fæ ?$$52$$
≤°y N°æ≤ πuT Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ o‹¸> b_wC Ju¡ <b∫°uy Ÿu N°æ≤ N<fi‹¸> b_wC J¡∑ ≈®°<›w Ÿu „°uJ¡ F°uw° Fæ $ ≤°y
N°æ≤ πuT J¡° Ã∫°y J¡≤Ju Ì°ŸÙfi Â<‹¸> Ÿu wÙfi°u* ÌuF°u* J¡°u Ìu© ≤Fu ≈C”T J¡°u fiŸu „°uJ¡ ≈®°<›w fiFÙ* F°u
ŸJ¡wÙ, oŸ N°„∫ Ÿu ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
788 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<ıŸ f∏@C tu*u _fiuF fiFÙ* Fæ, bF f∏@C ıæŸu ≤°yπuT≤<Fw fC<] Ÿu Ìu©° ı°w° Fæ bæŸu FÙ N°≈ ≈¨<SbÙ
N°<Ì ˚¥ww[bR¡≈ N≈fiu <`<b@ „≤Ù≤ J¡°u ≤°y-πuT≤<Fw fC<] Ÿu Ìu<©∫u $$53$$ ıæŸu _fiuF ≤<Fw f∏@C
Ju¡ <tÔfiu Ÿu ≈C”T J¡°u fi w°u ŸC© F°uw° Fæ N°æ≤ fi ŸJu¡ <b∫°uy Ÿu Ì…#© F°uw° Fæ bæŸu FÙ ∫S°SÕR¡≈ Ÿu
I°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚¥wŸt¥Ft°` _b˚°bb°Ôu N≈fiu ÌuF ¿≈aı≤ Ÿu ≈C”T J¡°u fi ŸC© F°uw° Fæ N°æ≤ fi Ì…#©
F°uw° Fæ $$54$$
<ıŸ N<@‹™>°fi tu* tfi J¡° s∫ F°u ı°w° Fæ, ŸJ¡° _bR¡≈ J¡Fwu Fæ* $
bF b_wC Nfi°<Ì <fiÃ∫ <fi≤<w„∫N°fi∏ÌR¡≈ B‹¸>° N°æ≤ Bÿ∫ J¡° tº∫ ∫°fiÙ ÂygR¡≈ I°fi Fæ $ Ÿ
ŸÃ∫ tu* tfi b°∫C Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ @¥<Ô J¡d°u* Ju¡ Ÿt°fi „°∏w F°u ı°w° Fæ $$55$$
tfi Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ _S¥Ô ÌuF ˚Ù NŸwg F°u ı°wÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tfiR¡≈Ù b°∫C Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ _S¥ÔÌuFR¡≈Ù @¥<Ô ˚Ù fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $ <k¡≤ ŸaŸ°≤ Ju¡ fiy≤ Ju¡
wCv∫ N<@‹™>°fi˚¥w ≈≤t°Ãt° tu* JC¡F≤u Ju¡ Ÿt°fi N°b≤d J¡≤fiub°ÔÙ N<bΩ° fi‹¸> F°uufiu Ju¡ J¡°≤d J¡Ìt
fiFÙ* ≤©wÙ $$56$$
N<bΩ° Ju¡ s∫ Ju¡ ≈®J¡°≤ J¡° FÙ „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ R¡≈J¡ Ÿu bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
b°Ÿfi°R¡≈Ù bT°Õ M¡wC J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ tfi Ju¡ _bR¡≈¿_S<w tu* <bF°≤ J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ⁄Ì∫ J¡°u
J≥¡≈°fiub°ÔÙ NI°<fiw°Ju¡ ⁄Ì∫J¡°u J≥¡≈°fiub°Ôu „æÃ∫ Ÿu ∫C•w J¡∑ªn Ju¡ Ÿt°fi fi‹¸> F°ufiu ≈≤, w¨‹d°R¡≈Ù
y±>gi>°u* Ju¡ Ÿ¥©fiu ≈≤, ⁄Ì∫R¡≈Ù ıayÔ Ju¡ ≤°y°<ÌR¡≈Ù H°<n∫°u* Ju¡ ~>¸>fiu Ju¡ J¡°≤d <b≤Ô N°æ≤ „°∏w
F°ufiu ≈≤, o¿∏B∫Ÿt¥FR¡≈Ù J¡Ì‡fb¨s°u* Ju¡ k¡Ô≤<Fw F°ufiu ≈≤ wS° <tØ∫°I°fiR¡≈Ù tu| Ju¡ <~>∏fi-<˚∏fi
F°ufiu ≈≤ t°uFR¡≈Ù JC¡F≤° ≈®˚°w F°ufiu ≈≤ ≤°<` Ju¡ Ÿt°fi fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $ ıæŸu t∏` Ÿu F¸>°∫° y∫° <bT
fi t°Ô¥t J¡F°≥ ªÔ° ı°w° Fæ bæŸu FÙ bF ınw° fi t°Ô¥t J¡F°≥ ªÔÙ ı°wÙ Fæ $ ÌuFR¡≈Ù ≈bÕw ≈≤ ˚∫R¡≈Ù
sCB fi<Ì∫°≥ <fÔJC¡Ô fiFÙ* fFwÙ $ ªtJ¡∑Ôu ≈a©b°Ôu ŸaJ¡v≈R¡≈Ù fnu-fnu t°u≤ fiFÙ* fi°ªwu $ Ÿa<bBq≈Ù
N°J¡°„ NÃ∫∏w <fitÕÔw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ NÃ∫∏w _bh~> NwÎb tF°fi NU∫CÌ∫ J¡°u ≈®°›w F…N°
ıÙbR¡≈Ù N°<ÌÃ∫ NÃ∫∏w ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ, tu|R¡≈Ù <fi<fn NI°fi Ÿu ~>°unÙ yoÕ NwÎb ≈≤t „C]w°
J¡°u ≈®°›w F…oÕ w¨‹d°R¡≈Ù tF°<Ì„°Î≥ Ÿt°<@R¡≈Ù Ÿ¥∫°uÕÌ∫J¡°Ô tu* @¥<Ô Ÿu NÌq<Tw F°uJ¡≤ ≈®J¡°<„w
F°uwÙ Fæ* $ <fitÕÔ ≈C^∫k¡Ô J¡° NfiCŸ≤d J¡≤fiub°ÔÙ <ªWb¨<W R¡≈ <ªW°J¡°„ J¡∑ taı≤Ù, <ıŸfiu
<Ìygt^±>Ô°u* J¡°u „ÙwÔ J¡≤ <Ì∫°, „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ N°J¡°„ tu* ª°≥ÌfiÙ Ju¡ Ÿt°fi ©¥f „°u<˚w F°uwÙ Fæ $ ©¥f
≈¿≤„°u<@w <bbuJ¡R¡≈Ù ˚¥<t Ÿf <bT∫°fi∏Ì°u* J¡°u N≈fiu tu* N∏w˚¥Õw J¡≤Ju¡ ≈≤t N°fi∏Ì J¡° ≈®J¡°„
J¡≤fiub°Ôu N°ÃtR¡≈Ù k¡Ô Ÿuu ©¥f Ÿk¡Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$57-64$$ ≈bÕw N°æ≤ bfi°u* J¡∑ <b„°Ôw°
Ÿu ∫C•w ˚Cbfi°∏w≤ Ju¡ wCv∫ „≤Ù≤ N°Ãt≈®J¡°„R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ-ª∏Bt° Ÿu NÃ∫∏w ŸC∏Ì≤, <`<b@ w°≈ Ÿu
„¥∏∫, <ªÌ°˚°Ÿ J¡∑ ~°∫° Ÿu ∫C•w wS° NÃ∫∏w <fitÕÔ F°u ı°w° Fæ $$65$$ ≈¿≤h~>uÌ Ju¡ F¸> ı°fiu Ÿu
<b_w°¿≤w, <bbuJ¡≤R¡≈Ù ıÔ J¡∑ b¨<] Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w <J¡∫° y∫°, ≤ı°uyCd≤<Fw ⁄Ì∫R¡≈Ù
J¡tÔJ¡°u„b°Ô°, _k¡<¸>J¡ J¡∑ N°J¨¡<w Ju¡ wCv∫ _bh~> ⁄Ì∫R¡≈Ù Ÿ≤°ub≤ ŸC∏Ì≤ ≈C‹≈°u* Ÿu ∫C•w F°u ı°w°
Fæ ∫°fiÙ <©Ô ı°w° Fæ $ ⁄Ì∫R¡≈Ù ≈μ°J¡°„ Ÿu t<Ôfi N°æ≤ ªaªÔ N≈fi° NFaJ¡°R¡≈Ù ˚®t≤ <k¡≤ Ì„Õfi
fi Ìufiu Ju¡ <ÔÎ FÙ fi t°Ô¥t J¡F°≥ ªÔ° ı°w° Fæ $$66,67$$ b°Ÿfi°≤<Fw N°æ≤ „°∏w<ªW F…N° N≈fiu
ŸyÕ - 36] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 789
ÌuFR¡≈Ù fiy≤ J¡° N<@≈<w ∫°fiÙ ıÙb ŸaJ¡°uª≤<Fw, ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°æ≤ ŸfJ¡° N<@≈<w F°u ı°w° Fæ $$68$$
b°Ÿfi°s∫ Ju¡ k¡Ô°u* J¡°u <b_w°≤ Ÿu J¡FJ¡≤ ∏FÙ* Ÿu ıÙb∏tC<•w J¡∑ ¿_S<w <Ì©Ô°wu Fæ* $
<ªW Ju¡ ŸbÕS° <by<Ôw F°ufiu ≈≤ N≈fiu Ì°uT°u* J¡° <w≤_J¡°≤ J¡≤ @Ù≤ F…oÕ fC<] Ÿu ∫C•w wS° t¨Ã∫C
N°æ≤ ı∏t°u* tu* ≈°≤Ôæ<J¡J¡ N°æ≤ oFÔ°æ<J¡J¡ y<w∫°u* J¡°u fiÙ≤Ÿ Ìu© ≤F° ≈C”T <bª°≤ π°≤° N°ÃtR¡≈Ù
ÌÙ≈J¡ ≈°J¡≤ ıÙb∏tC•w N°æ≤ w°≈≤<Fw F°uJ¡≤ ÌuFR¡≈Ù fiy≤ tu* <b≤°ıt°fi F°uw° Fæ $$69$$
≈æ*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

~>WÙŸb°≥ ŸyÕ
N≈fiu-N°≈ ¿_Sw NŸ•w FÙ <ªwg J¡∑ ŸbÕ` ¿_S<w Fæ wS°
<ªwg J¡∑ FÙ ŸbÕ` ¿_S<w Ÿu Ÿa≈¥dÕ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ¿_S<w Fæ, fiJ¡∑ ≈¨SJg¡ ¿_S<w fiFÙ* Fæ, ∫F bdÕfi $
Nf ıyw ¿_S<wR¡≈ ≈®J¡≤d Ju¡ tC¶∫ NSÕ J¡°u ı°fifiu Ju¡ <ÔÎ ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, <bÿb°wÙw oŸ <ªÌ°Ãt° tu* ∫F oŸ ≈®J¡°≤ <bÿb, <ıŸJ¡° <J¡
≈FÔu bdÕfi J¡≤ ªCJu¡ Fæ*, ıæŸu ¿_Sw Fæ, Ÿu I°fib¨<] Ju¡ <ÔÎ ≈Cfi# tCHŸu J¡<F∫u $$1$$
f®ÊŸW° Ÿu FÙ ıyw J¡∑ ¿_S<w Fæ, ŸJ¡∑ ≈¨SJg¡ ŸW° fiFÙ* Fæ $ ≈®°<d∫°u* J¡°u ≈¨SJg¡ N≈fiÙ ŸW°
Ÿu ı°u ıyw J¡∑ ¿_S<w ≈®wÙw F°uwÙ Fæ, bF f®Ê_bR¡≈ ¿_S<w Ju¡ I°w fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Fæ, ∫°u*
Ÿt°@°fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ÿt°@°fi°fiCR¡≈ ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu F°ufiub°ÔÙ Nfi<˚Δ∫•w w≤ayu* ıÔ tu* N<˚∏fiR¡≈ Ÿu
¿_Sw Fæ*, <˚∏fiR¡≈ Ÿu fiJ¡∑ ŸW° fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ <ªW[b tu* ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥ ŸBq≈ N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡R¡≈ Ÿu
¿_Sw fiFÙ* Fæ*, •∫°u*<J¡ fiJ¡∑ _bw# ŸW° fiFÙ* Fæ $ ŸJ¡∑ ŸW° Ÿu FÙ ¿_Sw Fæ $$2$$
ıf N°Ãt¿_S<w Ÿu FÙ ŸfJ¡∑ ¿_S<w Fæ, w°u N°Ãt° J¡° ŸbÕ` Ì„Õfi •∫°u* fiFÙ* F°uw° ? ÎuŸÙ „aJ¡°
F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°J¡°„ N°<Ì ˚Ù Ÿ¥‚t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Â<‹¸>y°uª≤ fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ <fi≤b∫b
„C] ªuwfi ŸbÕΔ∫°≈J¡ F°ufiu ≈≤ ˚Ù fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw° $$3$$ ıæŸu t<d Ju¡ N∏Ì≤ ≈®<w<f‡f ˚ÔÙ-˚°≥<w
¿_Sw-Ÿ° ª°≤°u* N°u≤ ≈®wÙw F°uw° Fæ, bF fi w°u ŸÃ∫ Fæ N°æ≤ fi NŸÃ∫ Fæ, bæŸu FÙ N°Ãt° tuu* ∫F Ÿ¨<‹¸>
Fæ $$4$$ ıæŸu N≈fiu N°@°≤˚¥w N°æ≤ N≈fiu tu* ¿_Sw tu|°u* Ÿu N°J¡°„ _≈¨‹¸> fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ <ªwg tu*
¿_Sw N°æ≤ N∏∫°u∏∫°º∫°Ÿb„ <ªwg J¡∑ N°@°≤˚¥w Ÿ¨<‹¸>∫°u* Ÿu ≈≤t <ª[b _≈¨‹¸> fiFÙ* F°uw° $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu ÎuŸÙ Nb_S° tu* Ÿ¥‚t <ª¿w |¸> N°<Ì J¡∑ w≤F ÌuF tu* ˚Ù fiFÙ* <Ì©°oÕ ÌufiÙ ª°<F∫u;
≈≤ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, oŸtu* •∫° J¡°≤d Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu ıÔ tu* Ÿa∫C•w <J¡≤d _≈‹¸> fiFÙ* <Ì©°oÕ ÌuwÙ, ≈®<w<f‡fR¡≈ Ÿu w°u _≈‹¸>
<Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ bæŸu FÙ ≈C∫Õ‹¸>J¡R¡≈ (c) ÌuF°u* tu* FÙ <ª¿w <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, |¸>°<Ì tu* fiFÙ* <Ì©°oÕ
ÌuwÙ $$6$$
c ˚¥wu¿∏B∫ tfi°ufC<]b°Ÿfi°J¡tÕb°∫b# $ N<bΩ° ª°‹¸>Ja¡ ≈®°u•wa ≈C∫Õ‹¸>t¨<T„Wtæ# $$
≈C∫Õ‹¸>J¡„ÆÌ Ÿu ÿÔ°uJ¡°u•w ˚¥w N°<Ì N°™> J¡Fu ı°wu Fæ* $
790 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ÿ <ª¿w J¡∑ ≈®<w<f‡fw° ≈®<w<f‡f°@Ùfi J¡°t, ŸaJ¡v≈, fi°t N°æ≤ R¡≈ Ÿu ∫C•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
bF <ª¿w Ÿf ŸaJ¡v≈°u* Ÿu ≤<Fw, Ÿf fi°t°u* Ÿu „¥∏∫ N°æ≤ N<bfi°„Ù _bR¡≈ Fæ $
„aJ¡° # wf ŸJ¡∑ ıÙb°<Ì ŸaI° <J¡ŸJu¡ J¡°≤d F…oÕ $
Ÿt°@°fi # ŸJu¡ N°@Ùfi ªuÃ∫ wS° <ªÌ°˚°Ÿ Ÿu FÙ ŸJ¡∑ ıÙb°<Ì Ÿ*I° F…oÕ Fæ $$7$$
<ª¿w J¡∑ Ÿ¥‚tw° N°æ≤ _bh~>w° J¡° <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ N°J¡°„ ˚Ù ŸJ¡∑ N≈us° Ÿ°æyCfi° _S¥Ô
N°æ≤ Ÿ°æyCfi° t<Ôfi ≈®wÙw F°uw° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ <bπ°fi°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu J¡Fwu Fæ* $
I°<fi∫°u* Ju¡ NfiC˚b tu* w°u Ÿ°≤u ŸaŸ°≤_bR¡≈ J¡°u <fi‹J¡Ô ffi°fiub°Ô°, ÎuJ¡°Ã‡∫Ì„Õfi„ÙÔ N°J¡°„
Ÿu ˚Ù Ÿ°æyCfi° _bh~> bF <ªW[b <fi‹J¡ÔR¡≈Ù FÙ Fæ $$8$$
oŸÙ<ÔÎ Ÿtu* ˚®°¿∏w Ÿu Ìu©u y∫u ˚°b°u* Ju¡ <bJ¡°≤ ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ıÔR¡≈ Ÿ°y≤ tu* w≤ay°<Ìt∫Ù ≈®ªC≤ <˚∏fiw° ıÔ Ÿu N<w¿≤•w <bJ¡°≤b°ÔÙ fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ
<ªBq≈ Ÿ°y≤ tu* ÃbW°-NF∏w°t∫Ù ≈®ªC≤ <˚∏fiw° <ª∏t°` Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* FÙ ≈®J¡°<„w F°uwÙ Fæ $$9,10$$
<ª¿w <bT∫ J¡∑ N<˚b¨<] J¡≤wÙ Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì t°fiwu F°u, w°u <ª¿w <ª¿w J¡∑ b¨<] J¡≤wÙ Fæ, ÎuŸ°
ŸtH°u, •∫°u*<J¡ ªuÃ∫ (<bT∫) J¡°uoÕ N<w¿≤•w ≈Ì°SÕ fiFÙ* Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ tfifi J¡≤fiu Ÿu <ª¿w J¡° N≈fiu
tu* Δ∫°≈°≤ fi F°ufiu Ÿu ∫F <ªÃ_bR¡≈ N°Ãt° tu* FÙ ¿_Sw Fæ JC¡~> N<˚b¨<] fiFÙ* J¡≤w°, ÎuŸ° <fi‹J¡TÕ
<fiJ¡Ôw° Fæ, ∫F ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Fæ $ ı°u NI°fiÙ F°uw° F…N° ˚Ù N≈fiu J¡°u I°fiÙ ŸtHw° Fæ, ŸÙJ¡∑ Â<‹¸>
Ÿu Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* <ªwg Ÿu N<w¿≤•w ≈®°›w F…N° S° N°æ≤ Fæ, ÎuŸÙ J¡v≈fi° Fæ $$11$$
ŸÙ <ª¿w J¡°u I°fiÙ N°æ≤ NI°fiÙ J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu <k¡≤ <b˚°y J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
NI°<fi∫°u* tu* ∫F <ª¿w NŸÃ_b˚°b ˚ÙTd ı∏t-t≤dR¡≈ ŸaŸ°≤ ≈≤‡≈≤°N°u* J¡°u N≈fiu y˚Õ tu*
@°≤d J¡≤fiub°ÔÙ Fæ $ I°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> tau w°u Ÿf J¡∑ ÎJ¡ N°Ãt° F°uJ¡≤ ≈®J¡°„R¡≈ FÙ Fæ $$12$$
bFÙ <ª¿w ıyw J¡°u ≈®J¡°„, ˚°uy N°æ≤ ı∏t Ìufiub°ÔÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ <ªW[b J¡° ÌqŸ≤° fi°t NfiC˚¥<w Fæ, •w NfiC˚¥<w Ÿu FÙ bF Ÿ¥∫Õ ª∏B°<Ì J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤w°
Fæ, Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ <bT∫˚°uy tu* <fi<tW Fæ N°æ≤ ŸaŸ°≤ J¡° ˚°uy J¡≤fiub°Ôu ıÙb°u* Ju¡ ı∏t N°<Ì tu* ˚Ù
bFÙ <fi<tW Fæ, •∫°u*<J¡ "N°fi∏Ì°]∫ub ©¿vbt°<fi ˚¥w°<fi ı°∫∏wu' ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$13$$
NI°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu ı∏t N°<Ì J¡∑ <fi<tW F°ufiu ≈≤ I°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu bF J¥¡¸>_S N≈¿≤¿h~>∏fi
ÎJ¡R¡≈ FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
•w <ªW[b fi w°u fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, fi <Ìw F°uw° Fæ, fi ÃS°fi J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, fi
¿_Sw F°uw° Fæ, fi N°w° Fæ, fi ı°w° Fæ, fi ∫F°≥ ≈≤ Fæ N°æ≤ fi ∫F°≥ ≈≤ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC ŸbÕ` ÎJ¡ R¡≈ Ÿu
¿_Sw Fæ $$14$$ ∫F <fitÕÔ <ª¿w _b∫a N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤
ıywfi°tJ¡ ≈®≈aª Ÿu <bbwÕ R¡≈ tu* ¿_Sw Fæ $$15$$
<ª¿w J¡° <bbwÕ ˚Ù ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu <ªBq≈ FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu Ì°u ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu wuı Ju¡ ≈Cı°u* Ÿu wuı FÙ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ N°æ≤ ıæŸu ıÔ Ju¡ ≈®b°F°u* Ÿu ıÔ FÙ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ
bæŸu FÙ N≈fiu _≈∏ÌR¡≈ ŸyÕ˚®°¿∏w∫°u* Ÿu <ªW[b FÙ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$16$$
ŸyÕ - 36] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 791
_bw# „C] J¡° N<bΩ° π°≤° ŸyÕ˚®tR¡≈ Ÿu ≈¿≤_kC¡≤d FÙ Ÿ¨<‹¸> J¡w¨ÕÃb Fæ, N∏∫ ≈®J¡°≤ J¡∑
Ÿ¨<‹¸>J¡w¨Õw° Ÿtu* fiFÙ* Fæ, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ ŸJu¡ ≈∫°uyÙ Ì°u R¡≈ <Ì©Ô°wu Fæ* $
Δ∫bF°≤w# ŸbÕΔ∫°≈J¡, N°ÃtR¡≈ Ÿu <Ìw F…Î NwÎb ≈≤t°SÕw# ≈®J¡°„R¡≈, tæ* fiFÙ* ı°fiw° Fq≥
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Δ∫bF°≤ Ÿu N≈®J¡°„ Îb* ≈≤t°SÕw# <fi≤a„ N°æ≤ Δ∫bF°≤w# Na„@°≤Ù, N<bΩ° tu* N≈fiu
≈®<w<f‡fR¡≈ J¨¡<`t buT Ÿu Nfi∏w (≈≤t N≈¿≤¿h~>∏fi) _bR¡≈ J¡° Ã∫°y J¡≤wu F…Î "∫F tæ* Fq≥' oŸ
N<˚t°fi Ÿu „fiæ# „fiæ# ıÙb≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu <ªwg fi°tb°Ôu N≈fiu _b˚°b Ÿu oŸ <b<˚∏fiw° Ju¡
f]t¥Ô F°ufiu ≈≤, ŸaŸ°≤ Ju¡ Ÿ°S-Ÿ°S ∫F Fæ, ∫F fiFÙ* Fæ, ∫F y®°fl Fæ, ∫F Ã∫°≠∫ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ o‹¸>
N°æ≤ N<fi‹¸>°u* Ju¡ y®Fd N°æ≤ Ã∫°y Ju¡ _S°fi˚¥w ÌuF°Ãt˚°b J¡∑ <_S¿w J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ŸæJ¡n°u* „≤Ù≤°u*
Ÿu <b<Fw N°æ≤ <fi<T] J¡t°u˘ Ÿu ˚°uÀ∫ ıyw J¡°u bF <ªW[b ffi°w° Fæ N°æ≤ b_wCw# fiFÙ* ˚Ù ffi°w° Fæ $
bFÙ ªæw∏∫ ≈¨<SbÙ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw NaJ¡…≤°u* Ju¡ Ÿt¥FR¡≈ Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$17-20$$
≈¨ØbÙ Ju¡ NaJC¡≤R¡≈ Ÿu f»fiu tu* N∏∫ N°J¡°„°<Ì ˚¥w°u* Ju¡ R¡≈ Ÿu bFÙ NfiCJ¥¡Ôw° J¡° N°ª≤d
J¡≤w° Fæ, ∫F fwÔ°wu Fæ* $
∫<Ì N°J¡°„ Ÿ‡≈¥dÕ t¥wÕ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ N<b≤°u@Ù <~>B J¡°u fi Ìu, w°u <fi≤bJ¡°„ F°uJ¡≤ NaJC¡≤ f°F≤ fi
<fiJ¡Ôu, oŸ<ÔÎ N°J¡°„R¡≈ Ÿu bF <~>B Ìuw° Fæ $ _≈∏Ì°ÃtJ¡ b°∫CR¡≈ Ÿu bF ŸJ¡° N°J¡TÕd J¡≤w°
Fæ <ıŸŸu NaJC¡≤ f°F≤ <fiJ¡Ôw° Fæ $ ıÔR¡≈ F°uJ¡≤ ≤ŸR¡≈ Ÿu NaJC¡≤ J¡°u _fiuF ∫C•w J¡≤w° Fæ, »
≈¨<SbÙR¡≈ Ÿu N≈fi٠»w° J¡°u ÌuJ¡≤ bF NaJC¡≤ Ju¡ «¡≈≤ NfiCy®F J¡≤w° Fæ, wuıR¡≈ Ÿu N≈fi° R¡≈ ÌuJ¡≤
NaJC¡≤ J¡°u ≈®J¡¸> J¡≤w° Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ ŸJ¡ÔıywR¡≈ Ÿu bF wwg-wwg J¡°∫°u˘ J¡° ¿_S<w N°æ≤ N<bΩ°
π°≤° NfiCy®°FJ¡ Fæ $ Fut∏w°<Ì J¡°ÔR¡≈ Ÿu ˚Ù bF ıb N°<Ì Ju¡ NaJC¡≤°u* Ju¡ <b≤°u@Ù Ì°uT°u* J¡∑ Ã≈<W J¡°u
≤°uJ¡fiu N°æ≤ k¡Ô Ju¡ NaJC¡≤°u* J¡∑ Ã≈<W Ju¡ NfiCJ¥¡Ô F°ufiu Ÿu fiJ¡° NfiCy®°FJ¡ Fæ $$21,22$$ ≈C‹≈°u* tu*
@Ù≤u-@Ù≤u Ju Ÿ≤ J¡° Ÿaª∫ J¡≤ <ªW[b FÙ y∏@w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ <t\>Ù Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw ≤Ÿ_bR¡≈w°
J¡°u ≈®°›w F…N° <ªW[b FÙ b¨s J¡∑ b¨<] π°≤° b¨s Ju¡ t¥Ô Ju¡ wfiu Ju¡ N°J¡°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$23$$ t¥Ô
tu* ¿_Sw ŸC∏Ì≤ ≤Ÿ˚°b J¡°u ≈®°›w F…N° <ªW[b FÙ k¡ÔR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ t¥Ô tu* ¿_Sw
≤Ÿ ≈vÔb°u* tu* ≈®<b‹¸ >F°u ≤u©° ffiJ¡≤ ≈` N°<Ì Ju¡ R¡≈ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$24$$ o∏B@fiCT Ju¡ b¨s°u* tu*
fibÙfiw° J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤w° F…N° bF <ªW[b FÙ Nb∫b°u* Ÿu N°æ≤ Ÿt¥F Ÿu ı°u-ı°u ˚°b <fi≤∏w≤ F°uwu
Fæ* fi ≈≤ NfiCy®F J¡≤w° Fæ $$25$$
M¡wC Ju¡ R¡≈ Ÿu ˚Ù <ªW[b FÙ J¡°∫°u˘ ≈≤ NfiCy®F J¡≤w° Fæ, ÎuŸ° Ì„°Õwu Fæ* $
k¥¡Ô N°æ≤ ≈vÔb°u* J¡∑ ≤°<„∫°≥ bŸ∏w J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* ∫°fiÙ bŸ∏w ffiJ¡≤ <ªW[b FÙ k¥¡Ô,
≈vÔb N°<Ì J¡∑ ≤°<„∫°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ $ Ÿ¥∫Õ Ju¡ wuı J¡∑ w°≈„<•w∫°≥ y®Ù‹t M¡wC J¡°u ≈®°›w F°uwÙ
Fæ* ∫°fiÙ <ª¿w FÙ y®Ù‹t M¡wC ffiJ¡≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ w°≈„<•w∫°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ $ ÎuŸ° FÙ N°yu ˚Ù
ŸtHfi° ª°<FÎ $ fiÙÔÙ tu||¸>°Î≥ bT°˘ M¡wC ª°FwÙ Fæ* wS° Ÿf @°fi N°<Ì J¡∑ k¡Ô≤°<„∫°≥ „≤Ìg M¡wC
J¡° NfiCŸ≤d J¡≤wÙ Fæ* $ Fut∏w M¡wC tu* Ì„°u* <Ì„°Î≥ <Ft ∫°fiÙ fkÕ¡ R¡≈Ù F°≤Ÿu ∫C•w F°uwÙ Fæ* N°æ≤
<„<„≤ M¡wC tu* <„wÔ b°∫C ıÔ J¡°u ≈ÃS≤ ffi° Ìuwu Fæ* $$26-28$$
bTÕ, ∫Cy N°<ÌR¡≈ Ÿu ˚Ù <ªW[b FÙ Ÿ¨<‹¸> N°<Ì J¡∑ t∫°ÕÌ° ≤©w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
792 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
bTÕ N°<ÌR¡≈ J¡°ÔR¡≈ Ÿu bFÙ N≈fiÙ oŸ ∫Cyt∫Ù t∫°ÕÌ° J¡°u fiFÙ* ~>°unw° Ÿ¨<‹¸>∫°≥ fi<Ì∫°u* J¡∑
w≤ay°ua Ju¡ Ÿt¥F°u* J¡∑ w≤F ı°wÙ Fæ* $$29$$
<fi∫<w N°<ÌR¡≈ Ÿu ˚Ù bFÙ (<ªW[b FÙ) ıyw J¡∑ t∫°ÕÌ° J¡° _S°≈fi J¡≤fiu b°Ô° Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
¿_S≤w° R¡≈ ªwC≤w° J¡°u J¡≤fiub°ÔÙ <fi∫<wR¡≈ Ÿu bFÙ ¿_S¿w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ŸÙ Ju¡ J¡°≤d
Ÿf ıfi°u* J¡∑ N°@°≤˚¥w N°æ≤ @Ù≤ ≈¨<SbÙ ≈®Ô∫ wJ¡ ¿_S≤ ≤FwÙ Fæ $$30$$ ª°æÌF ˚Cbfi°u* Ju¡ N∏Ì≤
ª°æÌF ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°dÙ, <ıfiJu¡ <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ N°ª°≤-Δ∫bF°≤ Fæ* N°æ≤ <b<b@ ≤ªfi°Î≥ Fæ*, ≈Cfi#-≈Cfi#
ÔÙfi F°uwu Fæ* N°æ≤ ≈Cfi#-≈Cfi# Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $ w[bI°fi Ÿu ≈®°<d∫°u* J¡∑ ı∏t-t≤d≈®b°F ≈≤‡≈≤° ÎuŸu
Ìq≤ F°uwÙ Fæ, ıæŸu <J¡ ıÔ Ju¡ <ffi° fCÌgfCÌ $$31,32$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡° FÙ <b_w°≤≈¥bÕJ¡ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
≈¥bÕı∏t Ju¡ ŸaJ¡v≈°u* J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ju¡ J¡°≤d Ã≈∏fi F…oÕ <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ N<˚Ô°T°b°ÔÙ NwÎb
tCÀ@ oŸ<ÔÎ J¡°Ô Ÿu <bb„ J¡≤°un°u* f®Ê°^±>R¡≈ N°æ≤ fiJu¡ N∏wyÕw ≈®°dÙR¡≈ fuª°≤Ù ıfiw° ∏tW
Ju¡ Ÿt°fi oŸ Ô°uJ ¡tu* ı∏t°u* π°≤° N°wÙ Fæ, ≈≤Ô°uJ¡ tu* ı°wÙ Fæ, _S°b≤ N°<Ì NfiuJ¡ ı∏t°u* π°≤° ∫F°≥
≈≤ ª°≤°u* N°u≤ ≤FwÙ Fæ, ˚°uy°u* J¡∑ ÃJ¡^™>° Ÿu Îu<FJ¡ N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ ˚°uy°u* Ju¡ ≈°∫R¡≈ @fi, @tÕ
N°<Ì _b°S°u˘ J¡° ≈°ıÕfi J¡≤wÙ Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ ı∏t N°æ≤ fi°„°u* Ÿu ŸaŸ°≤ tu* bF |¥twÙ Fæ $$33$$
~>WÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿæ*wÙŸb°≥ ŸyÕ
N<bΩ°, J¡°t N°æ≤ J¡tÕ Ÿu N°Ãt° Ju¡ Nfi°Ãt˚°b J¡∑ ≈®°<›w,
wÌfi∏w≤ I°fi J¡°, tfi J¡° N˚°b N°æ≤ <fi‹J¡tÕw° Ÿu _bR¡≈°b¿_S<w J¡° bdÕfi $
<ªBq≈¿_S<w FÙ ıyw J¡∑ ¿_S<w Fæ, •∫°u*<J¡ <ªwg J¡° FÙ ıyÌ®¥≈ Ÿu Nb_S°fi Fæ, ∫F J¡Ffiu Ju¡
<ÔÎ ≈¥b°uÕ•w <bT∫ J¡° NfiCb°Ì J¡≤wu Fæ* $
oŸ ≈®J¡°≤ ª°≤°u* N°u≤ ¿_Sw, ¿_S≤ N°J¡°≤b°ÔÙ, f®Ê J¡∑ _b˚°b˚¥w ∫u Ÿf ŸaŸ°≤ ≈a<•w∫°≥ <k¡≤
N°wÙ N°æ≤ ı°wÙ Fæ* $$1$$ ≈≤_≈≤ ÎJ¡-ÌqŸ≤u Ju¡ ≈®<w J¡°≤dw° J¡°u ≈®°›w F…N° ∫F Ÿ°≤° ıyw N<@‹™>°fi
ªæw∏∫ Ÿu FÙ Ã≈∏fi F…N° Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ ÎJ¡-ÌqŸ≤u Ÿu ≈≤_≈≤ fi‹¸> F°uw° F…N° ∫F N<@‹™>°fiªæw∏∫ tu*
FÙ ÔÙfi F°u ı°w° Fæ $ ıæŸu Ny°@ ıÔ Ju¡ tº∫ tu* ıÔ Ÿu NΔ∫°›w ≈®Ìu„ Ju¡ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıÔ J¡°
_≈∏Ìfi ˚Ù _bw# N_≈∏Ìfi FÙ Fæ bæŸæ FÙ NŸwg N°æ≤ Ÿwg ∫°fiÙ ın ıyw N°æ≤ ıÙbR¡≈ Ÿu ∫F <ª<w FÙ
≈®wÙw F°uwÙ Fæ $$2,3$$ ıæŸu <fi≤°J¡°≤ N°J¡°„ tu* @¥≈ Ÿu t¨y t¿≤<ªJ¡° <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ* bæŸu FÙ <fi≤°J¡°≤
<ªW[b tu* ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ* $ ıæŸu fi„u Ju¡ J¡°≤d ª•J¡≤ fi ©°w° F…N° ˚Ù N≈fi° N°Ãt° ª•J¡≤
©°w° F…N°-Ÿ° ≈®wÙw F°uw° Fæ bæŸu FÙ <ªwg F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ª∏t∫ bFÙ b_wC N<ªwg-ŸÙ ¿_Sw Fæ* $$4,5$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡°u ⁄Ì∫ayt J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ıywg J¡∑ N<fibÕªfiÙ∫_b˚°bw° Ì„°Õwu Fæ* $
NŸwg Ÿu FÙ ıyw N≈fi° buT @°≤d J¡≤w° Fæ; oŸ<ÔÎ ŸJ¡∑ NŸW° fiFÙ* J¡FÙ ı° ŸJ¡wÙ $
ŸJ¡° f°@ F°uw° Fæ, NwÎb ŸW° ˚Ù fiFÙ* J¡FÙ ı° ŸJ¡wÙ, oŸ<ÔÎ ∫F ıyw fi w°u Ÿwg Fæ, N°æ≤ fi
ŸyÕ - 37] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 793
NŸwg Fæ, <J¡∏wC N<fibÕªfiÙ∫ Fæ $ ıæŸu <J¡ J¡¸>J¡ N°<Ì tu* ŸCbdÕw° fiŸu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ N°æ≤ fiŸu
N<w¿≤•w ˚Ù Fæ $$6$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ıywg f®Ê J¡° <bbwÕ Fæ, ÎuŸ° ŸCfi° ı°w° Fæ $ ≈®Ã∫Jg¡ ªæw∏∫ J¡° w°u bF
<bbwÕ fiFÙ* ŸCfi° ı°w°, w°u oŸ ≈≤ ≈®Ã∫Jg¡ ªæw∏∫ FÙ f®Ê Fæ ÎuŸ° Ì„°Õwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈J¡°u <ıŸŸu „ÆÌ, _≈„Õ, R¡≈, ≤Ÿ N°æ≤ y∏@ J¡° I°fi F°uw° Fæ bFÙ ∫F
≈®Ã∫y°Ãt° ≈≤f®Ê ŸfJ¡°u Δ∫°›w J¡≤Ju¡ ¿_Sw Fæ $
∫ufi R¡≈a≤Ÿay∏@a „ÆÌ°fig_≈„°˘ÿªtæSCfi°fi $
Îwæfiæb <bı°fi°<w <J¡t` ≈¿≤<„‹∫wu Îwπæ wwg $$
(<ıŸ ÌuF°<Ì Δ∫<w¿≤•w N≈≤°us Ÿ°<s˚¥w N°Ãt° Ÿu R¡≈, ≤Ÿ, y∏@, „ÆÌ, _≈„Õ N°æ≤
˜ÙŸaŸyÕı∏∫ ŸC©<b„uT J¡°u Ÿf Ô°uy _≈‹¸>R¡≈ Ÿu ı°fiwu Fæ*, ÌuF N°<Ì Ÿu Δ∫<w¿≤•w oŸÙ N°Ãt° Ÿu
ÌuF°<Ì Ôsd R¡≈ N°<ÌJ¡°u ˚Ù ı°fiwu Fæa $ oŸ Ô°uJ¡ tu* Ÿ N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w J¡°æfi b_wC Nb<„‹¸ >≤FwÙ
Fæ NS°Õwg Ÿ˚Ù b_wC J¡°u N°ÃtR¡≈ Ÿu ŸtHfi° ª°<FÎ $ <ıŸ N°Ãt° Ÿu N¿w¿≤•w J¡°uoÕ b_wC ≈¿≤<„‹¸
>fiFÙ* ≤FwÙ, bFÙ ≈≤t≈Ì Fæ) oŸ J¡°™>J¡ ZC<w tu* f®Ê FÙ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡F° y∫° Fæ $ ∫F ˚°b Fæ $$7$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, ≈®Ã∫y°Ãt° fF…w Fæ*, f®Ê ÎJ¡ Fæ, oŸ<ÔÎ fi Ì°ufi°u* J¡∑ ÎJ¡w° Jæ¡Ÿu ? w°u oŸ
≈≤ fi°fi°Ãb N°æ≤ ÎJ¡Ãb <tØ∫° Fæ, oŸ<ÔÎ •w „aJ¡° <ªw fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
fF…Ãb N°æ≤ ÎJ¡Ãb Ÿu ≈≤u, ŸbÕΔ∫°≈J¡, <fitÕÔ N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w J¡FÙ* J¡°uoÕ ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° fiFÙ*
Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ fi°fi°Ãb N°æ≤ ÎJ¡Ãb ∫<Ì ŸÃ∫ F°uwu, w°u fiJ¡∑ ÎJ¡w° fi F°u ŸJ¡wÙ $ buu t°<∫J¡ Fæ*,
NwÎb •w Ì°uT fiFÙ* Fæ $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N∏∫ b_wC J¡° N¿_wÃb N°æ≤ N˚°b, „C˚ N°æ≤
N„C˚ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ t°<∫J¡ Â<‹¸> Ÿu Nfi°Ãt˚¥w t°∫° tu* FÙ b°Ÿfi°b„ J¡¿v≈w Fæ* NSb° ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu
ÎJ¡t°` N°Ãt° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°Ãt° tu* FÙ b°Ÿfi°b„ J¡¿v≈w Fæ* $$9$$
≈¥b°uÕ•w ≈Ω tu* "NSb°&&Ãt<fi' Ÿu ı°u ÌqŸ≤° ≈s J¡F° y∫° Fæ, ŸJ¡∑ ∫C<•w N°æ≤ ≈®∫°uıfi π°≤°
yΩ°u* Ÿu ≈≈<W J¡≤wu Fæ* $
N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w b_wC Ju¡ <Ÿ] F°ufiu ≈≤ Ÿtu* oh~>° F°uwÙ Fæ ∫°fiÙ ıf N°ÃtR¡≈ Ÿ¨<‹¸> N°Ãt°
tu* FÙ Fæ ∫F ≈s Fæ, wf N°Ãt° Ÿu N∏∫ Ÿ¨<‹¸> fiFÙ* Fæ $ oh~>°≈¥bÕJ¡ FÙ Ÿ¨<‹¸> F°uwÙ Fæ, •∫°u*<J¡ "Ÿ°u&J¡°t∫w
fF… _∫°a ≈®ı°∫u∫' oÃ∫°<Ì ZC<w Fæ $ N°Ãt° tu* N°Ãt° J¡∑ oh~>° J¡° F°ufi° N<Ÿ] Fæ, N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡
J¡°uoÕ b_wC ≈®<Ÿ] fiFÙ* Fæ, <ıŸJ¡∑ oh~>° Ÿu N°Ãt° Ÿ¨<‹¸>> J¡≤Ju¡ ˚Ù <J¡Ÿ k¡Ô Ju¡ <ÔÎ N°Ãt° ≈®∫Ãfi J¡≤u
N°æ≤ ≈®∫Ãfi J¡≤Ju¡ ˚Ù •∫° k¡Ô ≈°∫u ? $$10$$ oŸ<ÔÎ ∫F N˚Ù‹¸> Fæ N°æ≤ ∫F N<fi‹¸ >Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡
<bJ¡v≈ N°Ãt° J¡°u _≈„Õ fiFÙa J¡≤wu $ oŸ<ÔÎ oh~>° fi F°ufiu ≈≤ N°Ãt° JC¡~> ˚Ù fiFÙ* J¡≤w° $ J¡≤u ˚Ù
Jæ¡Ÿu ? J¡w°Õ, J¡≤d N°æ≤ J¡tÕ Ÿ˚Ù ÎJ¡ FÙ Fæ* N°æ≤ fi J¡FÙ* ≈≤ ¿_Sw F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ N°@°≤ N°æ≤
N°@u∫ ÎJ¡ FÙ Fæ $ fiæ‹J¡‡∫Õ J¡∑ <Ÿ<] ˚Ù J¡tÕ J¡° k¡Ô fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ J¡tÕ J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu ≈≤
fiæ‹J¡‡∫Õ <Ÿ<]R¡≈ k¡Ô F°uw° Fæ $ oh~>°≤<Fw tu* J¡tÕ J¡∑ <Ÿ<] FÙ fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ oh~>°≤<Fw N°Ãt°
J¡° fiæ‹J¡‡∫Õ ˚Ù N˚Ù‹¸> fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ J¡tÕ N°<Ì ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° J¡° N˚°b Fæ $$11$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
≈¥b°uÕ•w ≈®J¡°≤°u* Ÿu N∏∫> Ÿ°k¡v∫ N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° Fæ FÙ fiFÙ* $ ∫FÙ f®Ê Ÿa¿_S<w Fæ $ ∫<Ì oŸtu* N°≈
794 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N∏∫ J¡v≈fi° J¡°u ı°fiwu Fæ*, w°u Ÿf π∏π°u* Ÿu ≤<Fw N°æ≤ Ÿf Ÿ∏w°≈°u* Ÿu „¥∏∫ F°uwu F…Î ˚Ù N°≈ J¡w°Õ
(ŸaŸ°≤Ù) f<fi∫u, tæ* N°≈J¡°u ≤°uJ¡w° fiFÙa Fq≥, ∫F ˚°b Fæ $$12$$
NI°<fiw°Ì„° tu* ˚Ù ˚°æ<wJ¡ „≤Ù≤ y®Fd π°≤° J¡w¨ÕÃb F°ufiu ≈≤ ˚¥w°u* Ÿu ˚¥w°u* J¡° <fit°Õd J¡≤
˚°æ<wJ¡ k¡Ô ≈®°›w <J¡∫u ı°wu Fæ*, NŸay Ì°ŸÙfi N°ÃtR¡≈ fiFÙ* $ I°fi Ì„° tu* w°u J¡tÕ N°æ≤ ŸJu¡ k¡Ô
J¡° NŸa˚b Fæ, oŸtu* w°u J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? oŸ<ÔÎ J¡w¨ÕÃb tu* N°≈J¡∑ N°_S° F°ufi° <ªw fiFÙ* Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu yΩ°u* tu* J¡Fu y∫u NSÕ Ju¡ ŸtSÕfi Ju¡ <ÔÎ ≈Ω J¡° Nbw≤d J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤°tª∏BıÙ, N°æ≤ ˚Ù ŸC<fi∫u, N°≈J¡°u J¡w…ÕÃb Ju¡ N°y®F Ÿu f°≤-f°≤ J¡°∫Õ J¡≤Ju ¡<bT∫°u* π°≤°
ÌuF˚¥w°u* Ju¡ ≈°∫ Ÿu N<w¿≤•w •∫° k¡Ô ≈®°›wΔ∫ Fæ ? ı°u k¡Ô <fiÃ∫ <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈ N°≈Ju¡ <ÔÎ
<ªw F°u, Ÿu N°≈ J¡<F∫u $ oŸ<ÔÎ Ÿf J¡w¨ÕÃb°<˚<fibu„ J¡° Ã∫°yJ¡≤ _bR¡≈°u<ªw NJ¡w¨ÕÃb Ÿu FÙ
ZC<w N°æ≤ yC” Ju¡ bªfi°u* Ÿu N°ÃtI°fiÙ F…Î wS° N<@J¡°≤∫C•w N°≈J¡∑ N°_S° F°u $ oŸŸu N°≈ <fib°Õw
Ÿ°y≤ J¡∑ w≤F <fiÿªÔ N°æ≤ _bh~> F°u N°Ãt_bR¡≈ tu* ¿_Sw F°uo∫u $$13$$
<b_w°≤≈¥bÕJ¡ J¡Fu y∫u NSÕ J¡° FÙ Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Faæ¡$
<ıŸ Ÿ°@fi Ÿu N≈¿≤¿h~>∏fi ŸC©Ô°˚ π°≤° ≈¥dÕJ¡°tw° ≈®°›w F°uwÙ Fæ, bF Ÿ°@fi fnu buy Ÿu
<Ì„°N°u* Ju¡ N∏w wJ¡ ˚Ù |¥tJ¡≤ ≈®ªC≤ ∫Ãfi J¡≤fiub°Ôu ≈C”T J¡°u ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ ÎuŸ° <fiÿª∫J¡≤
N°≈ tfi Ÿu ˚Ù f°fl ≈Ì°S°u˘ J¡∑ N°u≤ J¡Ìt fi ™>°o∫u $ oŸ ≈®J¡°≤ Ÿf <J®¡∫°N°u* J¡° Ã∫°yJ¡≤ N≈fiu
_S°fi tu* FÙ N°≈J¡°u ≈≤t ≈C”T°SÕ ≈®°›w F°u ı°∫uy°, N°≈ Ju¡bÔ ≈≤°y®¥≈ Ÿu ≈¨SJg¡ FÙ fiFÙ* Fæ* b≤fi
≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu ‹¸> ≈¥d°Õfi∏Ì <ªÌ°Ãt° ≈≤t ≈C”T ˚Ù Fæ* $$14$$
Ÿæ*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

NnwÙŸb°≥ ŸyÕ
NŸay N°Ãt° J¡°u ı°u fiFÙa ı°fiw°, ŸJu¡ tfi Ju¡ Ÿay Ÿu J¡w¨ÕÃb wS°
N°Ãtw[bI°fiÙ Ju¡ NJ¡w°Õ N°æ≤ N˚°u•w° F°ufiu Ÿu f∏@ Ju¡ N˚°b J¡° bdÕfi $
∫<Ì J °uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ w[bI°<fi∫°u* J¡∑ ˚Ù Ô°æ<J¡J¡ N°æ≤ „°_`Ù∫ J¡t°u˘ tu* J¡w¨Õw° Ìu©Ù ı°wÙ Fæ $
bF Nbÿ∫ FÙ o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> Ju¡ ˚°uy J¡°u ≈®°›w J¡≤°∫uyÙ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* NI°fiÙ Ÿu w[bbuW°N°u* tu*
•∫° N∏w≤ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸC©-Ì…© N°æ≤ ˚°uyÌufiub°Ôu J¡t°u˘ tu* ∫° Ÿt°<@ J¡∑
NU∫°Ÿ ≈¿≤≈°J¡R¡≈ ˚¥¿tJ¡°N°u* tu* w[bI°<fi∫°u* J¡° ∫F J¡tÕ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, bF NŸwg Fæ, ty≤ t¥©°u˘
J¡° bF NŸwg fiFÙ* Fæ, ∫FÙ w[bI°fiÙ N°æ≤ t¥©°u˘ tu* N∏w≤ Fæ $$1$$ ≈FÔu <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u <J¡
J¡w¨ÕÃb <J¡Ÿu J¡Fwu Fæ* $ „°≤Ù¿≤J¡ <J® ∫° w°u J¡w¨ÕÃb Fæ fiFÙ*, •∫°u*<J¡ ı°u ªu‹¸>° NfC<]≈¥bÕJ¡ J¡∑ ı°wÙ Fæ
Ÿtu* "tæ* J¡≤w° Fq≥' ÎuŸÙ ≈®wÙ<w fiFÙ* F°uwÙ $ <J¡∏wC ≈¥bÕ-≈¥bÕ J¡w¨ÕÃb J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu NfiC≤•w tfi°ub¨<W Ÿu
Ã≈∏fi F…oÕ, ∫F J¡°∫Õ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <ªWb¨<WR¡≈ Ÿu ≈¿≤dw t°fi<ŸJ¡ <J®¡∫° FÙ J¡w¨Õw° Fæ $$2$$
˚°u•w¨Ãb ˚Ù •w J¡wÕ¨Ãb Ju¡ N@Ùfi ªu‹¸>°b„ wwg-wwg b°Ÿfi°fiCR¡≈ k¡Ô°_b°Ì Ÿu Ã≈∏fi b°Ÿfi°
FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 38] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 795
ªu‹¸>°b„ b°Ÿfi°fiCR¡≈ k¡Ô˚°u•w¨Ãb F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ b°Ÿfi° Ju¡ NfiCŸ°≤ FÙ ≈C”T ªu‹¸>° J¡≤w° Fæ
N°æ≤ ªu‹¸>° Ju¡ NfiCŸ°≤ FÙ k¡Ô ˚°uyw° Fæ $ J¡wÕ¨Ãb Ÿu k¡Ô ˚°u•w¨Ãb F°uw° Fæ, ÎuŸ° <Ÿ]°∏w Fæ $$3$$
•w NSÕ tu* ÿÔ°uJ¡ J¡°u Ìg@¨w J¡≤wu Fæ* $
J¡F° ˚Ù Fæ # ≈C”T ª°Fu J¡°∫Õ J¡≤u ∫° fi J¡≤u <k¡≤ ˚Ù ŸJ¡° tfi <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu ∫C•w
F°uw° Fæ, ŸJ¡° _byÕ NSb° fi≤J¡ tu* NfiC˚b F°uw° Fæ $$4$$
˚Ôu FÙ b°Ÿfi° FÙ J¡w¨Õw° N°æ≤ ˚°u•w¨w° F°u, <k¡≤ ˚Ù I°fiÙ N°æ≤ NI°fiÙ Ju¡ N∏w≤ J¡∑ <Ÿ<] Jæ¡Ÿu
F…oÕ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ <ıfi ≈C”T°u* J¡°u w[bI°fi fiFÙ* F…N°, bu ª°Fu J¡tÕ J¡≤u* ∫° fi J¡≤u* fitu* J¡w¨Õw° F°uwÙ Fæ,
<J¡∏wC <ıfi Ô°y°u* J¡°u w[b J¡° ≈¿≤I°fi F°u ªCJ¡°, b°Ÿfi° ≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu ª°Fu J¡≤u* ∫° fi J¡≤u*,
fitu* J¡w¨Õw° fiFÙ* F°uwÙ $$5$$
I°fiÙ tu* ı°u <b„uTw° ≈FÔu J¡FÙ yoÕ SÙ, ŸÙJ¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
<ıŸ ≈C”T J¡°u w[b J¡° ≈¿≤I°fi F°u ªCJ¡°, ŸJ¡∑ b°Ÿfi° <„<SÔ F°u ı°wÙ Fæ $ NwÎb bF J¡tÕ
J¡≤w° F…N° ˚Ù J¡tÕ Ju¡ k¡Ô J¡∑ N°J¡°as° fiFÙ* J¡≤w° $ N°Ÿ<•w ≤<Fw bF Ju bÔ ªu‹¸>°t°` FÙ J¡≤w°
Fæ $ ≈®°›w F…Î J¡tÕk¡Ô J¡°u ˚Ù ∫F Ÿf N°Ãt° FÙ Fæ, ∫°u* NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ <J¡∏wC ˚°uy tu* N°Ÿ•w
tfib°Ô° NI°fiÙ J¡tÕ fi J¡≤w° F…N° ˚Ù J¡tÕ J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ J¡w¨ÕÃb Ÿu <Ô›w F°uw° Fæ $$6$$ tfi ı°u
J¡≤w° Fæ, bFÙ J¨¡w F°uw° Fæ $ ı°u fiFÙ* J¡≤w°, bF J¨¡w fiFÙa F°uw°, oŸ<ÔÎ tfi FÙ J¡w°Õ Fæ, ÌuF J¡w°Õ fiFÙ*
Fæ $$7$$ <ªW Ÿu FÙ ∫F ŸaŸ°≤ ≈®°›w F…N° Fæ, NwÎb ∫F <ªWt∫ FÙ Fæ $ <ªWt∫ •∫°u* ? f¿vJ¡ Ju¡bÔ
<ªWt°` Fæ wS° <ªW tu* FÙ ¿_Sw Fæ, ÎuŸ° ≈FÔu <bª°≤≈¥bÕJ¡ <fidÕ∫ <J¡∫° ı° ªCJ¡° Fæ $ Ÿf <bT∫ N°æ≤
Ÿf <ªWb¨<W∫°≥ ∫u Ì°ufi°u* ıf „°∏w F°uJ¡≤ b°Ÿfi°R¡≈ F°u ı°wu Fæ*, wf b°Ÿfi° Ÿu ≈<Fw ıÙb FÙ ≤Fw°
Fæ $$8$$ fi ıÙb°u* tu* N°ÃtI°<fi∫°u* J¡° bF tfi bT°Õ M¡wC tu* t¨y w¨‹d° Ju¡ ıÔ J¡∑ w≤F <bfi‹¸> F°uJ¡≤ Îba
wuı @¥≈ tu* fkÕ¡ Ju¡ ŸÌ¨„ <bÔÙfi F°uJ¡≤ wC≤Ù∫ Ì„° J¡°u ≈®°›w F°u wC≤Ù∫°R¡≈ Ÿu ¿_Sw ≤Fw° Fæ, ∫F I°fiÙ
tu* NI°fiÙ J¡∑ N≈us° <b<„‹¸>w° Fæ $$9$$
≈¥b°uÕ•w tfi J¡∑ Ì„° J¡° bdÕfi J¡≤fiub°Ôu ÿÔ°uJ ¡J¡°u Ìg@¨w J¡≤wu Fæ* $
<bπ°fi Ô°uy I°<fi∫°u* Ju¡ tfi J¡°u fi w°u <bT∫°fi∏Ì tu* N°Ÿ•w ı°fiwu Fæ* fi _bR¡≈°fi∏Ì„¥∏∫,
fi ªaªÔ, fi ≈ÃS≤ N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi ın, fi ¿_S≤, fi Ÿwg fi NŸwg N°æ≤ fi •w N°fi∏Ì, <fi≤°fi∏Ì,
ªÔ, NªÔ, Ÿwg, NŸwg J¡∑ Ÿ∏º∫°b_S°R¡≈ FÙ ı°fiwu Fæ*, <J¡∏wC Ÿu ≈¿≤„uT ÎJ¡t°` ˚¥t°
N°ÃtŸC©R¡≈ ı°fiwu Fæ* $$10$$
I°fiÙ N°æ≤ NI°<fi∫°u* J¡∑ ÌqŸ≤Ù <b„uTw° ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
I°fiÙ ≈C”T ıæŸu F°SÙ ~>°u¸>Ù wÔæ∫° tu* fiFÙa ±¥>fw° bæŸu FÙ b°Ÿfi°t∫ ªu‹¸>° ≤Ÿ tu* tÀfi fiFÙ* F°uw° $
t¥©Õ J¡° tfi w°u <bT∫ ˚°uy°u* J¡°u FÙ Ìu©w° Fæ, ≈≤t°SÕw[b J¡°u fiFÙ* Ìu©w° $$11$$
NI°fiÙ Ju¡ tfi Ju¡ Ì…b°ÕŸfi° Ì…#© tu* tÀfi F°ufiu tu* _b›fi ‹¸>°∏w Fæ, ÎuŸ° J¡FJ¡≤ ŸJ¡° ≈≈°Ìfi
J¡≤wu Fæ* $
NI°<fi∫°u* Ju¡ Ì…b°ÕŸfi° Ì…#© tau <fitÀfi F°ufiu J¡° ∫F ÌqŸ≤° ‹¸>°∏w Fæ $ ≈C”T y±>gi>u tu* fi <y≤w° F°uu,
796 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
„˙∫°R¡≈ N°Ÿfi ≈≤ ¿_Sw F°u, <k¡≤ ˚Ù ŸJ¡° <ªW ywÕ≈wfi J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu b°<Ÿw F°u, w°u bF yâ>u tu*
<y≤fiu Ju¡ Ì…#© J¡° NfiC˚b J¡≤w° Fæ, ÌqŸ≤° ≈C”T w°u ˚Ôu FÙ yâu tu* <y≤ ≤F° F°u, ty≤ ŸJ¡° tfi
≈≤t„°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u ªCJ¡° F°u, w°u bF „˙∫°R¡≈ N°Ÿfi Ju¡ ŸC© J¡° NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ oŸÙ ≈®J¡°≤
ofi „˙∫° N°æ≤ ywÕ≈wfi°u* tu* ÎJ¡ ≈C”T ywÕ≈wfi J¡° NJ¡w°Õ F°uw° F…N° ˚Ù <ªWb„ J¡w°Õ ffi y∫° N°æ≤
ÌqŸ≤° ≈C”T ywÕ≈°w J¡° J¡w°Õ F°uw° F…N° ˚Ù NJ¡w°Õ F°u y∫° $ oŸ<ÔÎ <ıŸ w≤F J¡° <ªW F°uw° Fæ, b柰
FÙ ≈C”T F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° <Ÿ]°∏w Fæ $$12$$ oŸ<ÔÎ ª°Fu N°≈ J¡tÕ J¡∑<ı∫u ∫° fi J¡∑<ı∫u $ N°≈J¡°
<ªW J¡t°u˘ tu* ŸÌ° N°Ÿ<•w≤<Fw F°u $ N°Ãtw[b Ÿu N<w¿≤•w JC¡~> ˚Ù fiFÙ Fæ, <ıŸtu* <J¡ w[bI°fiÙ
N°≈J¡∑ N°Ÿ<•w J¡∑ Ÿa˚°bfi° F°u $ oŸ ıyw tu* ∫F ı°u JC¡~> ˚Ù Fæ, bF Ÿf „C]<ªwg F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Ju¡bÔ <ªwg J¡° N°˚°Ÿ FÙ Fæ, ÎuŸ° N°≈ ı°<fi∫u $$13$$ oŸ ≈®J¡°≤ <ıŸ ≈C”T J¡°u I°wΔ∫ b_wC J¡°
I°fi F°u ªCJ¡°, Ÿ ≈C”T J¡° N°Ãt° ŸC© N°æ≤ Ì…©°u* J¡° <bT∫ fiFÙ* F°uw°, ÎuŸ° <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤, N°Ãt°
Ÿu N<w¿≤•w N°@°≤ N°æ≤ N°@u∫ Â<‹¸>∫°≥ fiFÙ* Fæ, ∫F <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤, NJ¡w°Õ, N˚°u•w°, Ÿf ≈Ì°S°u˘
Ÿu N<w¿≤•w f°ÔJu¡ Ny®˚°y Ju¡ Fı°≤bu* <F_Ÿu J¡∑ w≤F Ÿ¥‚t tæ* Fq≥ $ ÎuŸ° <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤ NSb° ı°u
JC¡~> ∫F Ÿf Fæ, bF Ÿf tæ* FÙ Fq≥, ∫F <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤, tæ* Ÿf ≈Ì°S°˘uÕ J¡° ≈®J¡°„J¡ ŸbÕy°tÙ ¿_Sw FÙ
≤Fw° Fq≥ , ÎuŸ° <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤ tæ* ŸC©-Ì…#©°u* J¡° <bT∫ fiFÙ* Fq≥, ∫F <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤ o‹¸ >≈®°<›w N°æ≤
N<fi‹¸> ≈¿≤F°≤ Ju¡ <ª∏w°R¡≈Ù ≠b≤ Ÿu ≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ªWb¨<W N°Ãt° tu* FÙ ≈®°≤Æ@ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ
ÔÙÔ° ≈®J¡¸> J¡≤wÙ F…oÕ Δ∫bF°≤°u* tu* ¿_Sw ≤FwÙ Fæ $$14$$
oŸ<ÔÎ w[bI°fiÙ J¡°u ŸaJ¡¸>°u* tu* ˚Ù Ì…#© fiFÙ* ≈®°›w F°uw°, ≈®Ã∫Cw N°fi∏Ì FÙ ≤Fw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ w[bI°fiÙ J¡∑ <ªWb¨<W ŸaJ¡¸>°u* tu* ˚Ù N°fi¿∏Ìw FÙ ≤FwÙ Fæ $ Ju¡bÔ ª°≥ÌfiÙ J¡∑ w≤F ˚Cbfiw°
J¡°u NÔaJ¨¡w J¡≤wÙ Fæ ∫°fiÙ ıæŸu ª°≥ÌfiÙ ˚Cbfiw° J¡°u NÔaJ¨¡w J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ bF ˚Ù ıÙb˚°b J¡°u NÔaJ¨¡w
J¡≤wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ <ªW Ju¡ <ffi° I°fiÙ J¡tÕ J¡≤w° F…N° ˚Ù NJ¡w°Õ Fæ $ bF tfi Ju¡ Ôu≈J¡ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
F_w-≈°Ì N°<Ì Ju¡ <bsu≈R¡≈ ≈®∫Ãfi Ÿu <J¡∫u y∫u J¡tÕ Ju¡ k¡Ô J¡° ˚Ù NfiC˚b fiFÙ* J¡≤w° $$15$$
Ÿf J¡°∫Õ, tfi, fC<] fiJu¡ <bT∫ N°æ≤ fiJ¡∑ y<w∫°u* J¡° tfi FÙ fÙı Fæ, oŸ<ÔÎ tfi J¡° Ã∫°y
F°ufiu ≈≤ Ÿf ŸaŸ°≤ J¡° Ã∫°y <Ÿ] F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈®J¡°≤ tfi Ÿf J¡t°u˘ J¡°, Ÿf ªu‹¸>°N°u* J¡°, Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡°, Ÿf Ô°uJ¡°u* J¡° N°æ≤ Ÿf Nb_S°N°u*
J¡° fÙı Fæ $ ŸJu¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ Ÿf ªu‹¸>°Î≥ ªÔÙ ı°wÙ Fæ* $ Ÿf Ì…#© fi‹¸> F°u ı°wu Fæ* $ Ÿf ≈°≈-≈C^∫
J¡tÕ ÔÙfi F°u ı°wu Fæ* $ t°fi¿ŸJ¡ J¡tÕ Ÿu N°æ≤ „°≤Ù¿≤J¡ J¡tÕ Ÿu ˚Ù I°fiÙ N°J®¡°∏w fiFÙ* F°uw°, fi <bb„
F°uw° Fæ $ Ÿtu* „°≤Ù¿≤J¡ ∫° t°fi<ŸJ¡ J¡tÕ J¡° ≤ay fiFÙ* ª»w°, •∫°u*<J¡ ≈≤t°SÕw# ŸŸu N<w¿≤•w
JC¡~> fiFÙ* Fæ $$16$$
J¨¡w Ju¡ ˚Ù NJ¨¡wÃb tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu f°ÔJ¡ tfi Ÿu fiy≤ J¡° <fit°Õd N°æ≤ <fi<tÕw fiy≤ J¡° ≈¿≤‹J¡°≤ J¡≤w° F…N° ˚Ù tfi Ÿu <J¡∫u y∫u
fiy≤ <fit°Õd J¡° ÔÙÔ° Ÿu NJ¨¡w J¡∑ w≤F NfiC˚b J¡≤w° Fæ, ≈°Ìu∫R¡≈ Ÿu NfiC˚b fiFÙ* J¡≤w° $ fiJu¡
ŸC©-Ì…#© J¡° NfiC˚b J¡≤w° F…N° ˚Ù ∫F Ì…#© fiFÙ* Fæ, ∫°u* ı°fiw° Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ I°fiÙ J¡≤w° F…N°
˚Ù ≈≤t°SÕw# <Ô›w F°uw° FÙ fiFÙ* Fæ $$17$$
ŸyÕ - 38] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 797
oŸ ≈®J¡°≤ J¡wÕ¨Ãb J¡° <bª°≤ J¡≤Ju¡ Ì…#© Ju¡ J¡°≤d J¡° <bª°≤ J¡≤wu Fæ* $
ıyw tu* Fu∫w° N°æ≤ ≈°Ìu∫w° π°≤° Δ∫bF°≤ Ju¡ <bT∫ Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu* Ì…#© J¡° J¡°≤d •∫° Fæ ? Fu∫
w°u Ì…#© J¡° J¡°≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ Ã∫°y ≈°Ì°fi ≈¥bÕJ¡ F°uw° Fæ, Fu∫ Ju¡ ≈°Ìu∫ fi F°ufiu Ÿu FÙ
ŸŸu Ì…© J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ oŸ<Ô∫u ≈¿≤„uT Ÿu ≈°Ìu∫ FÙ Ì…#© J¡° FuwC Fæ, ÎuŸ° t°fifi°
≈nuy° $ <J¡∏wC ≈°Ìu∫ ˚Ù Ì…#© J¡° J¡°≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ ≈FÔu ∫F fwÔ°oÎ, <bfi°„Ù ≈°Ìu∫ Ÿu
Ì…#© F°uw° Fæ, ∫° N<bfi°„Ù Ÿu ? ≈FÔ° ≈s w°u ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ <bfi°„Ù N≈fiÙ ≤s° J¡≤fiu tu*
ŸtSÕ fiFÙ* Fæ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* bF <J¡ŸÙ J¡° J¡°≤d F°u, ∫F Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ $ ÌqŸ≤° ≈s ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ ≈°Ìu∫ ıyw tau ÎuŸÙ J¡°uoÕ ˚Ù b_wC fiFÙ* Fæ, ı°u N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w N°æ≤ N<bfi°„Ù F°u $
Nw°u&∏∫Ì°wÕtg' oÃ∫°<w ZC<w Ÿu N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w Ÿf <bfi°„Ù J¡F° y∫° Fæ, ˚°b ∫F <J¡
N°Ãt° F°¿fi N°æ≤ ≈°Ì°fi Ju¡ N∫°uÀ∫ Fæ N°æ≤ N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w ≈°Ìu∫ fiÿb≤ Fæ $ oŸ w≤F ˚°uÀ∫
Ì…#© Ju¡ J¡°≤d <fiR¡≈d fi F°uufiu Ÿu N°Ãt° NJ¡w°Õ N°æ≤ N˚°u•w° Fæ $ J¡wÕ¨Ãb J¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, bF
Nb°_w<bJ¡R¡≈ Ÿu Nº∫°≤°u<≈w Fæ $ Ÿ J¡w¨ÕÃb J¡° ıÙ<bw ≈C”T Ÿu <fib°≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° ∫°fiÙ
ıÙ<bw ≈C”T tu* J¡w¨ÕÃb Nbÿ∫ ≤Fuy° FÙ, •∫°u*<J¡ # "fi<F ÌuF˚¨w° „•∫a Ã∫•wCa J¡t°Õ^∫ „uTw#' ÎuŸ°
˚ybÌgb°•∫ Fæ $ •w J¡w¨ÕÃb Ÿ‡∫yg I°fi Ju¡ N˚°b Ÿu Fæ, b_wCw# fiFÙ* Fæ $ w[bb_wC Ju¡ <bª°≤ Ÿu w°u
J¡w¨ÕÃb N°æ≤ ˚°u•w¨Ãb fiFÙ* Fæ* $ o¿∏B∫°u* π°≤° o¿∏B∫°u* Ju¡ <bT∫°u*u πuT, N<˚Ô°T° N°<Ì Ÿu Îba ŸJu¡
<fi<tW˚¥w ≈C^∫-≈°≈R¡≈ N‹¸>°u* Ÿu <bb„ fC<]b°Ôu NI°<fi∫°u* Ju¡ FÙ bu (J¡w¨ÕÃb-˚°u•w¨Ãb) Ìu©u
ı°wu Fæ* $ o¿∏B∫°u* Ju¡ <bT∫°u* tu* πu‹∫ N<˚Ô°T° N°<Ì Ÿu wS° fiJu¡ <fi<tW˚¥w ≈C^∫-≈°≈R¡≈ N‹¸> Ÿu
<ıfiJ¡∑ fC<] <bb„ fiFÙ* Fæ, ÎuŸu I°<fi∫°u* Ju¡ bu fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuwu $$18,19$$
oŸ<Ô∫u w[bI°<fi∫°u* J¡∑ t°us J¡v≈fi° ˚Ù fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJ¡° tfi ≈¥dÕ N°Ãt° tu* FÙ ŸaÔÀfi Fæ, Ÿ I°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu ŸaŸ°≤ tu* t°us fiFÙ* Fæ $ N°Ãt°
tu* <ıfiJ¡° tfi ŸaÔÀfi fiFÙ* Fæ, ÎuŸu ÌuF°º∫°ŸÂ<‹¸> J¡°u ≈®°›w Ô°uy°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu w°u ∫F f∏@-t°us N°<Ì
Ÿf Fæ FÙ $$20$$
I°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> wf •∫° Fæ $ oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
I°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> tu* Ju¡bÔ ∫S°¿_Sw N°Ãtw[b FÙ vÔ<Ÿw F°uw° Fæ $
„aJ¡° # ∫<Ì I°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> tu* N°Ãtw[b FÙ vÔ<Ÿw F°uw° Fæ, w°u ŸJ¡∑ Δ∫bF°≤ <Ÿ<] Jæ¡Ÿu
F°uwÙ Fæ ?
Ÿt°@°fi # N°Ãtw[b FÙ w[bI°fiÙ Ju¡ ıÙbfi N°<Ì Δ∫bF°≤ J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ <πÃb-ÎJ¡Ãbb°<Ì∫°u*
J¡∑ Â<‹¸> Ÿu <Ÿ] <πÃb N°æ≤ ÎJ¡Ãb J¡°u ıÙbfi N°<Ì Ju¡ Δ∫bF°≤Ju¡ Ÿt∫ J¡≤w° Fæ $ Ÿ[b N°æ≤ NŸ[b ˚Ù
J¡≤w° Fæ wS° „<•w Ÿt¥F Ÿu N<˚∏fi ŸbÕ„<•ww° ˚Ù <Ì©°w° Fæ $$21$$
Nf ≈Ω π°≤° k¡<Ôw°SÕ J¡Fwu Fæ* $
fi f∏@fi Fæ, fi t°us Fæ, fi f∏@fi J¡° N˚°b Fæ N°æ≤ fi f∏@fi Ju¡ J¡°≤d J¡°t-J¡tÕ N°<Ì Fæ* $ w[b
Ju¡ NI°fi Ÿu FÙ ∫F Ì…#© Fæ, I°fi Ÿu ÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$22$$
•w ≈¥d°ÕÃt<fi‹™>° J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ ≤Fu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ <ÔÎ ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
798 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ıyw tu* ŸaJ¡¿v≈w t°usfC<] NŸÃ∫ FÙ Fæ, ıyw tu* ŸaJ¡¿v≈w f∏@fC<] ˚Ù NŸÃ∫ FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ f∏@-t°us N°<Ì ŸfJ¡° Ã∫°yJ¡≤ NFaJ¡°≤„¥∏∫, N°Ãt<fi‹™> NwÎb @Ù≤ fC<]
Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤wu F…Î ˚¥Ô°uJ¡ tu* ¿_Sw F°uo∫u $$23$$
NnwÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
f®Ê J¡∑ ŸbÕ„<•ww°, ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ t°uF J¡° <b_w°≤,
fiJu¡ f°u@ Ju¡ <ÔÎ ZÙ b¿Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ <bª°≤ N°<Ì J¡° bdÕfi $
NIÂ<‹¸> tu* FÙ ¿_Sw ZÙ≤°tª∏BıÙ yC”bªfi°u* tu* <bÿb°Ÿ F°ufiuJu¡ J¡°≤d ≈≤°usR¡≈ Ÿu FÙ ≈¥dÕw°
¿_S<w J¡° N°Ô°uªfi J¡≤Ju¡ ≈≤_≈≤ <b≤°u@ J¡° NfiC˚b J¡≤wu F…Î „aJ¡° J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, N°≈Ju¡ J¡Sfi°fiCŸ°≤ f∏@-t°us N°<Ì J¡° NŸa˚b ≤Ffiu ≈≤ N°æ≤
ÎJ¡t°` ≈≤f®Ê Ju¡ FÙ <bΩt°fi ≤Ffiu ≈≤ N°@°≤ Ju¡ <ffi° FÙ <ª`R¡≈ oŸ Ÿ¨<‹¸> J¡° N°ytfi J¡F°≥ Ÿu
F…N° ? Fu tF°Ãtfig, Ÿu N°≈ J¨¡≈°≈¥bÕJ¡ tCHŸu J¡<F∫u $$1$$
•∫° ∫u NIÂ<‹¸> tu* ≤FJ¡≤ „aJ¡° J¡≤wu Fæ*, NSb° S°unÙ fF…w N<˚Iw° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ NIw°-
N<˚Iw° Ju¡ tº∫bwÙÕ F°uJ¡≤ „aJ¡° J¡≤wu Fæ*, ÎuŸ∑ ≈≤Ùs° J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ŸbÕ„<•ww°b°Ì
Ju¡ _bÙJ¡°≤ π°≤° ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ „aJ¡° J¡°uu Ìq≤ J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°ıJC¡t°≤, f®Êw[b J¡° FÙ ∫F <bbwÕ Fæ, bF f®Ê ŸbÕ„<•w Fæ, J¡°∫Õ Ÿu
FÙ f®Ê tu* ŸbÕ„<•ww° J¡° NfiCt°fi F°uw° Fæ $$2$$
<ıfitu* „<•w fiFÙ* Fæ, ∏FÙa tu* <b≤°u@ F°uw° Fæ, ŸbÕ„<•w„°ÔÙ tu* w°u J¡°uoÕ <b≤°u@ fiFÙ* Fæ, oŸ
N<˚≈®°∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f®Ê tu* Ÿ[b-NŸ[b, <πÃb-ÎJ¡Ãb, NfiuJ¡Ãb, N°ΩÃb N°æ≤ N∏wÃb Ÿf JC¡~> Fæ, <J¡∏wC bu ŸŸu
N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ* $ ıæŸu ŸtCB J¡° ıÔ≈®b°F ª∏B°uÌ∫ N°<Ì Ÿu F…Î N≈fiu vÔ°Ÿ π°≤° <bJ¡<Ÿw
F°uJ¡≤ w≤ay FÙ fi¨Ã∫ Ÿu N≈fiu fi°fi°J¡°≤w° J¡°u <Ì©Ô°w° F…N° ≈®J¡¸> F°uw° Fæ, bæŸu FÙ <ªÌg|fi f®Ê
<ªW°u≈°<@ ıÙb˚°b J¡° wS° ŸJu¡ <ªÌ°˚°ŸR¡≈ Ÿu <ªW F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡tÕ, b°Ÿfi°t∫Ù, tfi°ut∫Ù
Ÿf „<•w∫°ua J¡° ÎJ¡-ÎJ¡ J¡≤Ju¡ Ÿaª∫ J¡≤w° Fæ N°æ≤ Ÿa¿aªw°u* J¡°u k¡Ô π°≤° ≈®J¡¸> J¡≤w° Fæ, ≈˚°uy
π°≤° @°≤d J¡≤w° Fæ, ≈æÌ° J¡≤w° Fæ, <w≤°u˚°b Ÿu <bfi°„ J¡≤w° Fæ $$3-5$$
•w NSÕ tu* ÿÔ°uJ¡°u* J¡°u Ìg@¨w J¡≤wu Fæ* $
Ÿ˚Ù ıÙb°u* J¡∑, Ÿ˚Ù ª°≤°ua N°u≤ J¡∑ Â<‹¸>∫°u* J¡∑, Ÿ˚Ù ≈Ì°S°u˘ J¡∑ f®Ê Ÿu FÙ <fi≤∏w≤ Ã≈<W F°uwÙ
Fæ $$6$$ Ÿ°y≤ tu* w≤ay°u* Ju¡ Ÿt°fi ≈≤t°Ãt° Ÿu Ÿf Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, ŸÙ tu* ÔÙfi F°u ı°wu Fæ* N°æ≤ <ªwg
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <fi≤∏w≤ w∏t∫ FÙ Fæ* $$7$$
oŸ ≈®J¡°≤ „<•wb°Ì π°≤° ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ „aJ¡° J¡° Ÿt°@°fi J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù ZÙ≤°tª∏BıÙ
N<Àfi tu* „æÃ∫„<•w J¡∑ w≤F, ıÔ tu* Ì°F„<•w J¡∑ w≤F <ªBq≈ f®Ê tu* <b”] ı°Œ„<•w, NÂÿ∫
f®Ê tu* Âÿ∫ „<•w wS° <fiÃ∫f®Ê tu* N<fiÃ∫„<•w J¡∑ NŸ‡˚°bfi° J¡≤wu F…Î <k¡≤ „aJ¡° J¡≤wu Fæ* $
ŸyÕ - 39] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 799
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig <b”] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈Ju¡ b°•∫°SÕ J¡° ŸtHtu* N°fi° fn°
J¡<™>fi Fæ $ Nf wJ¡ ˚Ù taæ N°≈J¡u b°•∫°SÕ J¡°u fiFÙ* ŸtH ŸJ¡° Fq≥ $$8$$ tfi N°æ≤ o<∏Ì®∫°u* J¡∑ b¨<W Ÿu ≈≤u
f®Êw[b J¡F°≥ ! ŸŸu Ã≈∏fi F…oÕ sd˚ay…≤ ≈Ì°SÕ „°u˚° Ÿu ∫C•w ∫F Ÿ¨<‹¸> J¡F°≥ ? ∫<Ì ≈Ì°SÕ Ÿ¨<‹¸>
f®Ê Ÿu N°oÕ Fæ, w°u oŸu f®Ê Ju¡ ŸÂ„ FÙ F°ufi° ª°<FÎ, <b”] fiFÙ* F°ufi° ª°<FÎ $$9$$ Ô°uJ¡ tu* ı°u
<ıŸŸu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, bF ŸJu¡ ŸÂ„ FÙ F°uw° Fæ, ıæŸu ÌÙ≈J¡ Ÿu ÌÙ≈J¡, ≈C”T Ÿu ≈C”T wS° N∏fi
Ÿu N∏fi $ ∫<Ì ∫F f®Ê Ÿu N<w¿≤•w Fæ, w°u <fi‹J¡ÔaJ¡ ≈≤tuÿb≤ J¡∑ ı°u ıyL°b≈<W N°≈fiu J¡FÙ Fæ,
∫F J¡ÔaJ¡°≈<W J¡∑ FÙ <•w J¡FÙ ı°∫uyÙ $ ∫F ŸCfiJ¡≤ ˚yb°fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° $$10-13$$
w[bÂ<‹¸> Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ıyw Ju¡ <ªÌg˚°b J¡°u Îba N<bJ¡°≤w° J¡°u Ìu©wu F…Î Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F f®Ê FÙ Fæ, ∫F°≥ ≈≤ tÔ fiFÙa Fæ $ Ÿ°y≤ tu*
w≤ayŸt¥FR¡≈ Ÿu ıÔ FÙ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, @¥<Ô w≤ay Ÿt¥FR¡≈ Ÿu _kC¡¿≤w fiFÙ* F°uwÙ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
ıæŸu N<Àfi tu* ÎJ¡t°` ‹dw° Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° fiFÙa Fæ, bæŸu FÙ ÎJ¡t°` f®Ê Ju¡ <Ÿb° ∫F°≥ ≈≤
ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° Fæ FÙ fiFÙ* $$14,15$$
NIÂ<‹¸> tu* FÙ ¿_Sw ZÙ≤°tª∏BıÙ ŸbÕS° ÎJ¡t°` N°fi∏Ì_bR¡≈ f®Ê J¡∑ N°fi∏Ì <b”]
ıyBq≈w° fiFÙa J¡FÙ ı° ŸJ¡wÙ Fæ, ∫°u* <ıÌ J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, f®Ê Ì…#©≤<Fw wS° π∏π≤<Fw Fæ N°æ≤ ŸŸu Ã≈∏fi F…N°
ıyw Ì…#©t∫ Fæ, N°≈J¡° ∫F N_≈‹¸>°SÕ bªfi tu≤Ù ŸtH tu* fiFÙa N° ≤F° Fæ $$16$$
oŸ ≈®J¡°≤ <fi”W≤ F…Î ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡° ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u ŸtH°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈°∫ J¡° <ª∏wfi
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ J¡Fwu Fæ* $
b°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # Fu bß, ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ tC<fiZu‹™> ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u ≈Ìu„ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ tfi Ÿu <bª°≤ J¡≤fiu Ôyu <J¡ N˚Ù wJ¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ fC<]
≈¥dÕ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…oÕ Fæ $ JC¡~> <fitÕÔw° J¡°u ≈®°›w F…oÕ ∫F ≈≤tw[b tu* ≈®°›w J¡≤°oÕ yoÕ J¡FÙ
Fæ $$17,18$$ ı°u ≈C”T ıyw J¡∑ ınw° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <ªÌuJ¡≤Ÿw° J¡°u Ìu©fiu tu* ŸtSÕ Fæ, Ÿ
@Ùt°fi N°æ≤ I°wIu∫ (<ıŸfiu I°wΔ∫ w[b ı°fi <Ô∫° Fæ) Îba <bbuJ¡ Ÿu ı°u t°us Ju¡ ≈°∫˚¥w bªfi°u*
J¡° ≈°≤ ≈° y∫° Fæ, ŸJ¡∑ Â<‹¸> Ÿu <J¡ŸÙ b_wC J¡° JC¡~> ˚Ù <b≤°u@ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ <b”]R¡≈ ıyw
<bI°fiR¡≈ N°Ãt° tu* J¡FÙa ≈≤ ˚Ù fiFÙ* Fæ, Ft ıf wJ¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u ˚ÔÙ-˚°≥<w ≈Ìu„ fiFÙ* Ìu*yu,
wf wJ¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w fiFÙ* FÙ F°u*yu $ oŸ<ÔÎ Ftu* ofiJ¡°u Nbÿ∫ ≈Ìu„ Ìufi°
ª°<FÎ, ∫F NSÕ Fæ $$19,20$$ ≈≤∏wC <ıŸJ¡∑ t<w ≈¥dÕR¡≈ Ÿu Δ∫CÃ≈∏fi fiFÙ* F…oÕ, ŸJ¡°u ∫F Ÿf f®Ê
FÙ Fæ, ∫F ≈¥b°uÕ•w ≈Ìu„ fiFÙ* ˚°w°; •∫°u*<J¡ ∫F N@ÕΔ∫CÃ≈∏fi ≈C”T Âÿ∫°u* J¡°u ≈¿_Sw J¡≤fiub°ÔÙ
˚°uyÂ<‹¸> Ÿu ŸÌ° FÙ Âÿ∫°u* J¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° F…N° w[bf°u@ Ÿu h∫Cw F°u ı°w° Fæ $$21$$
w°u J¡°æfi Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈Ìu„ J¡° ≈∫C•w ≈°` Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
w[bf°u@R¡≈ ≈≤tÂ<‹¸> J¡°u ≈®°›w F…Î ≈C”T J¡°u ˚°uyuh~>° Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ $ ŸÙ ≈C”T Ju¡ <ÔÎ
Ÿt∫ ≈≤ ∫F Ÿf f®Ê FÙ Fæ, ÎuŸ° ≈¿≤<fi<‹™>w ≈Ìu„ ≈∫°uyÙ F°uw° Fæ $$22$$
N@ÕΔ∫CÃ≈∏fi ≈C”T J¡°u <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ ≈Ìu„ Ìufi° ª°<FÎ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
800 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈FÔu „t, Ìt N°<Ì yCd°u* Ÿu <„‹∫ J¡°u <b„C] J¡≤u, wÌfi∏w≤ „C] wCt ∫F Ÿb°ÕÃtJ¡ f®Ê F°u,
ÎuŸ° I°fi J¡≤°∫u $$23$$ NI J¡°u ∫° N@Õ≈®fC] J¡°u "Ÿb˘ f®Ê' (∫F Ÿf f®Ê Fæ) ÎuŸ° ≈Ìu„ Ìu, Ÿfiu
Ÿ NI°fiÙ J¡°u tF°fi≤J¡ ı°Ô°u* tu* ±>°Ô <Ì∫° $$24$$ <ıŸJ¡∑ fC<] ≈®fC] F°u yoÕ Fæ, ˚°uyuh~>° sÙd F°u
yoÕ Fæ N°æ≤ J¡°tfi° <t¸> yoÕ Fæ, Ÿ tF°Ãt° tu* N<bΩ°R¡≈Ù tÔ fiFÙ* Fæ, NwÎb ŸJu¡ <ÔÎ ∫F Ÿf f®Ê
FÙ Fæ, ÎuŸ° ≈Ìu„ Ìufi° <ªw Fæ $$25$$
<ıŸu w[bI°fi fiFÙ* Fæ, bFÙ Nfi<@J¡°≤Ù J¡°u ≈Ìu„ Ìuufiu Ju¡ <ÔÎ ≈®b¨W F°uw° Fæ $ <„‹∫°u* J¡°u
™>yfiub°Ôu Ÿ Nw[bI°fiÙ J¡° fi≤J¡≈wfi <ªw Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ı°u NÃ∫∏w <bt¥»fC<] (Nw[bI°fiÙ) <„‹∫ J¡∑ ≈≤Ùs° <J¡∫u <ffi° ≈Ìu„ Ìuw° Fæ, bF ≈®Ô∫≈∫Õ∏w
fi≤J¡ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$26$$ ÎuŸ° <bª°≤J¡≤ NI°fiR¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ôu NwÎb
˚¥<t tu* ¿_Sw Ÿ¥∫Õ Ju¡ ŸÂ„ tC<fiZu‹™> ˚yb°fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu ZÙ≤°tª∏BıÙ Ÿu J¡F° $$27$$ Fu <fi‹≈°≈
ZÙ≤°tª∏BıÙ, f®Ê tu* J¡ÔaJ¡ Fæ, NSb° fiFÙ*, ∫F f°w N°≈ _b∫a ı°fi ı°∫u*yu $ ∫<Ì _b∫a fi ı°fi
ŸJu*¡yu, w°u ≈¿≤<fi<‹™>w ≈Ìu„ Ju¡ Ÿt∫ ∫F tæ* N°≈J¡°u fwÔ°«≥¡y° oŸ Ÿt∫ fiFÙ* $$28$$
oŸ Ÿt∫ N@ÕΔ∫CÃ≈∏fi ≈C”T Ÿu J¡Ffiu ∫°uÀ∫ f®Ê J¡∑ ≈¥b°uÕ•w ŸbÕ„<•wŸ‡≈∏fiw° N°<Ì N°æ≤
≈®Ã∫y°Ãt° Ju¡ Ÿftu* NFa˚°b Ju¡ Ì„Õfi J¡° ≈FÔu ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
f®Ê ŸbÕ„<•wŸ‡≈∏fi, ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°æ≤ ŸbÕyw Fæ, ≈®Ã∫y°Ãt° tæ* FÙ Ÿf Fq≥, ∫°u* ı°fifi° ª°<FÎ $$29$$
t°∫° Ÿu FÙ f®Ê J¡∑ ŸbÕ„<•ww° N°æ≤ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡∑ Ÿb°ÕÃtJ¡w° Fæ, oŸJ¡° _≈‹¸>ÙJ¡≤d J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤°tª∏BıÙ, Îu∏Bı°<ÔJ¡°u* J¡°u N°≈ Ìu©wu Fæ*, ıæŸu bu t°∫° π°≤° <b<ª` <J®¡∫°N°u* J¡°u Ã≈∏fi
J¡≤wu F…Î Ÿwg J¡°u NŸwg ffi° Ìuwu Fæ* N°æ≤ NŸwg J¡°u Ÿwg ffi° Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ ∫F N°Ãt° ˚Ù Nt°∫°t∫
F°uw° F…N° ˚Ù ≈≤t Îu∏Bı°<ÔJ¡ J¡∑ w≤F t°∫°t∫ F°uJ¡≤ |¸> J¡°u ≈¸> ffi° Ìuw° Fæ N°æ≤ ≈¸> J¡°u |¸> ffi°
Ìuw° Fæ $ tu” Ju¡ ŸCbÕdt∫ w¸> ≈≤ fi∏Ìfibfi J¡∑ w≤F ≈ÃS≤ ≈≤ Ôw° ≈æÌ° J¡≤ Ìuw° Fæ, J¡v≈ b¨s°u* ≈≤
≤Ãfi Ju¡ yCh~>°u* J¡∑ w≤F Ôw° tu* ≈ÃS≤°u* J¡°u ≈æÌ° J¡≤ Ìuw° Fæ $ N°J¡°„tu* bfi J¡° N°≤°u≈ J¡≤ Ìuw° Fæ $$30$$
b_wCΔ∫Ã∫∫ Ju¡ Ÿt°fi Ìu„-J¡°Ô Ju¡ Δ∫Ã∫∫ J¡∑ ˚Ù t°∫° „<•w Ÿu FÙ Ÿa˚°bfi° J¡≤fi° ª°<FÎ,
oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
y∏@bÕfiy≤ tu* Ω°fi J¡∑ w≤F yyfi tu* N°yu F°ufiub°Ôu Ÿ ıyw tu* J¡v≈fi° Ÿu fiy≤w° J¡°u Ã≈∏fi
J¡≤w° Fæ $ N°J¡°„ J¡°u, <ıŸJ¡∑ ~>°∫°R¡≈Ù fiÙÔw° t°fi°u* fi‹¸> F°u yoÕ, ≈¨ØbÙ wÔ ffi° Ìuw° Fæ $$31$$
w°u •∫° N°J¡°„ J¡°u fiÙªu ≤©fiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥wÔ J¡°u J¡FÙ* ÌqŸ≤Ù N°u≤ Ôu ı°w° Fæ, ÎuŸÙ J¡°uoÕ „aJ¡°
J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤ fiFÙ* ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
y∏@bÕfiy≤ Ju¡ ≤°ıtFÔ tu* fF…w-ŸÙ t<FÔ°N°u* J¡∑ w≤F ˚¥wÔ tu* FÙ N°J¡°„ J¡∑ _S°≈fi° J¡≤w°
Fæ $$32$$ ıæŸu ≈μ≤°y t<d Ju¡ tFÔ°u* tu* N°J¡°„ J¡° ≈®<w<f‡f N°@°≤ J¡∑ Ô°<Ôt° Ÿu FÙ Ô°Ô F°uw° Fæ,
bæŸu FÙ oŸ ıyw tu* ı°u JC¡~> Fæ, F°uy° N°æ≤ F…N° S°, bF Ÿf _bw# NŸwg F°uw° F…N° ˚Ù f®Ê J¡∑ ŸW°
Ÿu Ÿwg-Ÿ° Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$33$$ •∫°u*<J¡ oÕÿb≤ Δ∫•wR¡≈ F°u <b<ª`w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N≈fiu _bR¡≈
J¡°u <Ì©Ô°w° Fæ $$34$$
oŸ ≈®J¡°≤ ÎJ¡ b_wC Ÿf ≈®J¡°≤ Ÿu Ÿf F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ oŸ <bT∫ tu* NŸa˚°bfi°, FTÕ N°æ≤ J®¡°u@
ŸyÕ - 39] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 801
N°<Ì ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ oŸ ıyw tu* ÎJ¡ FÙ b_wC Ÿf ıyF Ÿf ≈®J¡°≤ Ÿu Ÿf F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
FTÕ, J®¡°u@ N°æ≤ N°ÿª∫Õ J¡° NbŸ≤ FÙ J¡F°≥ Fæ ? $$35$$
oŸ ≈®J¡°≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ NŸa˚°bfi° J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤ ≈¥b°uÕ•w Ÿtw° ¿_S<w J¡° FÙ <b@°fi
J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, @æ∫Õ„°ÔÙ ≈C”T J¡°u ŸÌ° Ÿtw° Ÿu FÙ ≤Ffi° ª°<FÎ $$36$$
w˚Ù FTÕ, J®¡°u@, N°ÿª∫Õ N°<Ì J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ <bfi°„ F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ÿÔ°uJ¡ Ìg@¨w
J¡≤wu Fæ* $
Ÿtw°R¡≈Ù J¡bª Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w w[bI°fiÙ ≈C”T N°ÿª∫Õ, ybÕ, t°uF, FTÕ, J®¡°u@ N°<Ì <bJ¡°≤°u* J¡°u
J¡˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ $$37$$ Ÿtw° J¡° ≈∫ÕbŸ°fi F°ufiu ≈≤ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ÿu ∫C•w ıyw tu* ∫u <b<ª`
Âÿ∫≤ªfi°R¡≈ ∫C<•w∫°≥ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ* $$38$$
∫F N°Ãt° Ÿ°ty®Ù∫C•w Nb_S°N°u* Ÿu ∫C•w Ÿ¨<‹¸>≤ªfi° ∫Ãfi Ÿu J¡≤w° Fæ $ Ã≈∏fi F…oÕ fi ≤ªfi°N°u*
J¡°, ıæŸu Ÿ°y≤ w≤ay°u* J¡° <w≤_J¡°≤ fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ <w≤_J¡°≤ fiFÙ* J¡≤w° $$39$$ w°u Ìq@ tu* |¨w J¡∑
w≤F, <t\>Ù tu* |nu J¡∑ w≤F, w∏wCN°u* tu* b˜ J¡∑ w≤F N°æ≤ b¸> Ju¡ fÙı tu* b¸>b¨s J¡∑ w≤F N°Ãt° tu* FÙ
¿_Sw ≈®J¡¸>w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ „<•w∫°u* J¡° J¡Sa<ªw Δ∫bF°≤ F°uw° Fæ $ ∫F Δ∫bF°≤ Â<‹¸> ÎJ¡t°`
J¡v≈fi° FÙ Fæ $ ≈≤t°SÕw# w°u ıyw N<b≤<ªw FÙ Fæ $$40$$ oŸ ıyw tu* fi J¡°uoÕ J¡w°Õ Fæ, fi ˚°u•w° Fæ,
fi ∫F ıyw <bfi°„ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$41$$ Ÿ°sÙ <fi<bÕJ¡°≤ Ju¡bÔ N°Ãtw[b Ju¡ <fiÃ∫ N≈fiu tu*
ŸtR¡≈ Ÿu s°u˚≤<Fw ≤Ffiu ≈≤ ÎuŸ° F°uw° Fæ $$42$$
bæŸu ≈≤t°SÕ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù ıyw ≈®°¿›w tua ‹¸>°∏w Ì„°Õfiub°Ôu Ì°u ÿÔ°uJ¡°u* J¡° Nbw≤d <J¡∫°
y∫° Fæ $
ıæŸu ÌÙ≈ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ≈®J¡°„ _bw# F°uw° Fæ N°æ≤ ıæŸu k¥¡Ô Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ŸCy∏@ _bw# F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ
ıyw _bw# FÙ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $ b°∫C Ÿu _≈∏Ìfi J¡∑ w≤F ∫F N°˚°Ÿt°` FÙ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, NwÎb
∫F fi Ÿwg N°æ≤ fi NŸwg Fæ ∫°fiÙ N<fibÕªfiÙ∫R¡≈ Ÿu Nb¿_Sw Fæ $$43,44$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡bÔ N≈fiÙ Ÿ<∏fi<@ Ÿu Ã≈∏fi F°u ≤Fu ıyw Ju¡ Ì°uT°u* Ÿu <Ô›w fi F°u ≤F° N°Ãt° FÙ
ıyw J¡° J¡w°Õ-Ÿ°, Fw°Õ-Ÿ° N°æ≤ <fi∫∏w°-Ÿ° ÎuŸu ≈®wÙw F°uw° Fæ, ıæŸu <J¡ N°J¡°„ w°≤°R¡≈Ù
≈C‹≈≤°<„∫°u* J¡° J¡w°Õ, Fw°Õ N°æ≤ <fi∫∏w° ≈®wÙw F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu <fiÌ°uÕT Ju¡ wCv∫ FÙ ¿_Sw F°uJ¡≤ ˚yb°fi <bfi‹¸> F…oÕ ıyw J¡∑ Â<‹¸>∫°u* Ju¡ ≈Cfi# J¡w°Õ
F°uwu Fæ* N°æ≤ J¡∑ yoÕ ıyw J¡∑ Â<‹¸>∫°u* Ju¡ fi°„J¡ F°uwu Fæ* $ ıæŸu Ju¡bÔ N°J¡°„ tu* w°≤°R¡≈Ù k¥¡Ô ≤°<„∫°≥
J¡˚Ù ≈®J¡¸> N°æ≤ J¡˚Ù N≈®J¡¸> F°uwÙ Fæ*, bæŸu FÙ Ÿt*u ∫u ıyw J¡∑ Â<‹¸>∫°≥ J¡˚Ù ≈®J¡¸> F°uwÙ Fæ* N°æ≤
J¡˚Ù N≈®J¡¸> F°uwÙ Fæa $$45$$
oŸ ≈®J¡°≤ NŸwg ıyw J¡° NŸW°ÃtJ¡ <bfi°„ _bw# FÙ F°uw° Fæ N°æ≤ ŸW°¿ÃtJ¡° Ã≈<W N°æ≤
¿_S<w f®ÊŸW° Ÿu FÙ Fæ*, ∫°u* <b˚°y F°ufiu ≈≤ k¡<Ôw°SÕ J¡Fwu Fæ* $
ı°u b_wC N°Ãt° J¡∑ N°Ãt˚¥w fiFÙ* Fæ, bF b_wC ∫F°≥ ≈≤ fi‹¸> FÙ F°uwÙ Fæ $ ı°u b_wC N°Ãt° J¡∑
802 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
_bR¡≈˚¥w Fæ, bF Jæ¡Ÿu fi‹¸> F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? ı°u b_wC N°Ãt° J¡∑ _bR¡≈˚¥w fiFÙ* Fæ, bF Ã≈∏fi F°uwÙ FÙ
fiFÙ* Fæ, ı°u b_wC N°Ãt° J¡∑ _bR¡≈˚¥w Fæ, bFÙ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ N°æ≤ bFÙ ¿_Sw ≤FwÙ Fæ $ "ı°∫wu' ∫F
¿_S<w J¡° ˚Ù ≈Ôsd Fæ $ ı°u b_wC N°Ãt° J¡∑ N°Ãt˚¥w Fæ, bF ŸŸu Jæ¡Ÿu Ã≈∏fi F°uyÙ oŸ<ÔÎ
ŸJ¡∑ Ã≈<W J¡v≈fi°t°` Fæ $$46-48$$
N°ÃtŸW° J¡° ıyw tu* Nº∫°Ÿ ıyw J¡° ı∏t Fæ, N°Ãt° J¡° ı∏t fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ N°Ãt° tu* ˚uÌ
fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ≈¥b°uÕ•w <bT∫ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ ≈≤t°SÕŸÃ∫ <ªwg_bR¡≈ Ju¡bÔ f®Ê Ÿu Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ã≈<W Fæ $$49$$ Ã≈∏fi F…Î fi
≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ã≈<W F°uwu FÙ wC≤∏w N<bΩ° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, N<˚t°fiÔsd bF NI°fi Ÿt∫ N°fiu ≈≤
» F°u ı°w° Fæ $ wÌfi∏w≤ ŸæJ¡n°u*, Fı°≤°u* wfi°u* Ÿu ∫C•w, <b<ª` „C˚ N°æ≤ N„C˚R¡≈ k¡Ô°u* Ÿu ÔÌ°
F…N°, ≈®ªC≤ „°©° N°æ≤ ≈®„°©°N°u* Ÿu ∫C•w ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s <b„°Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$50$$
ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s J¡° FÙ bdÕfi J¡≤Ju¡ ŸJu¡ h~>uÌ J¡° ≈°∫ fwÔ°wu Fæ* $
•w ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s N°„°R¡≈Ù taı¿≤∫°u* Ÿu ∫C•w Fæ, ŸC©-Ì…#© N°<Ì <b<b@ k¡Ô°u* Ÿu ÔÌ° Fæ,
Ì°”d Ì…#© N°<Ì ˚°uy°u* Ÿu ≈vÔ<bw Fæ, fC»°≈°R¡≈Ù k¥¡Ô Ÿu ∫C•w Fæ N°æ≤ w¨‹d°R¡≈Ù Ôw° Ÿu ÌæÌÙ›∫t°fi
Fæ $ N≈fiu f∏@fiR¡≈ oŸ ŸaŸ°≤ fi°tJ¡ b¨s J¡°u <bbuJ¡R¡≈Ù wÔb°≤ Ÿu J¡°¸>J¡≤ _w‡˚ Ÿu ©°uÔu y∫u
yı≤°ı J¡∑ w≤F tC•w F…Î N°≈ oŸ ŸaŸ°≤ tu* <bF°≤ J¡∑<ıÎ $$51$$
fiw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
<b<b@ ıÙb°u* J¡∑ ≈°<@∫°u* π°≤° Ã≈<W, ıÙb°u* wS°
fiJ¡∑ ≈°<@∫°u* Ju¡ f®Ê˚°b J¡° <b_w°≤ Ÿu bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ≈®˚°u, f®Ê≈Ì Ÿu ofi ıÙb°u* J¡∑ Ã≈<W Jæ¡Ÿu F…oÕ, bF <J¡wfiÙ N°æ≤ Jæ¡ŸÙ
Fæ ? ∫F <b_w°≤≈¥bÕJ¡ tCHŸu J¡Ffiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$1$$
∫Ω<≈ ıÙb°u* J¡∑ Ã≈<W Ã≈<W ≈®J¡≤d tu* <b_w°≤ Ÿu J¡FÙ yoÕ Fæ, wS°<≈ N°yu <J¡∫u ı°fiu b°Ôu
N°su≈ Ju¡ ÃS°fi Ju¡ <ÔÎ wS° <b„uT I°fi J¡∑ oh~>° Ÿu ≈Cfi# ∫F ≈®ÿfi <J¡∫° Fæ, ÎuŸ° ŸtHfi° ª°<FÎ $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu tF°f°F°u, ˚°≥<w-˚°≥<w J¡∑ ˚¥wı°<w∫°≥ ıæŸu f®Ê Ÿu Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ*,
ıæŸu fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, ıæŸu tC•w F°uwÙ Fæ*, ıæŸu b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* N°æ≤ ıæŸu f®Ê tu* FÙ
N∏w<FÕw F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤FwÙ Fæ*, Ÿu tæ* Ÿasu≈w# N°≈Ÿu J¡F≥¥y°, Fu Nfi|, N°≈ ŸC<fi∫u $$2,3$$ ≈≤f®Ê
J¡∑ <fitÕÔ <ªwg„<•w, ı°u ŸbÕ„<•w„°<ÔfiÙ Fæ N≈fiÙ oh~>° Ÿu <b<b@ J¡v≈fi° J¡≤wÙ F…oÕ _b∫a ˚°bÙ
ÌuF°<Ì Ju¡ N°J¡°≤ J¡° _kC¡≤dR¡≈ ªuÃ∫ (<bT∫) F°u ı°wÙ Fæ $$4$$ ≈¥b°uÕ•w ÌuF°<Ì Ju¡ N°J¡°≤ J¡° FÙ
Nh~>Ù w≤F ı°u NFa˚°b Ÿu _kC¡≤d Fæ, ŸJu¡ π°≤° |fiw° J¡°u ≈®°›w F…oÕ bF <ªwg„<•w _b∫a ı°u JC¡~> ˚Ù
ŸaJ¡v≈ J¡≤wÙ Fæ, <k¡≤ Ÿ ˚°b J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ $ bFÙ <ªwg„<•w J¡° |fiÙ˚°b tfi wS° ıÙb°u≈°<@
Fæ $$5$$ tfi Ju¡ ŸaJ¡v≈t°` Ÿu Âÿ∫ NFaJ¡°≤ N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° π°≤° b°_w<bJ¡ ÂygR¡≈w° J¡° Ã∫°yJ¡≤
≤FÙ-ŸÙ <ªwg„<•w sdt°` tu* oŸ NŸÃ∫˚¥w Âÿ∫ J¡° y∏@bÕ fiy≤ J¡∑ ˚°≥<w <b_w°≤ J¡≤wÙ Faæ $$6$$
ŸyÕ - 40] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 803
oŸŸu •∫° F…N° ? ∫F J¡Fwu Fæ* $
∫Ω<≈ <ªBq≈ N°Ãt° _b≈®J¡°„ Fæ, wS°<≈ bF ŸbÕ≈®St N≈fiu Ÿu <fi<tÕw N≈fiu Ÿu ≈¨SJg¡ „¥∏∫°J¡°≤
Ÿu ≈®wÙw F°uw° Fæ $ bFÙ Nb_S° ŸbÕıfi ≈®<Ÿ] N°J¡°„ Fæ $$7$$
Ÿ N°J¡°„ tu* f®Ê° N°<Ì J¡∑ _S¥Ô ÌuF J¡∑ N°æ≤ ˚Cbfi°u* J¡∑ J¡v≈fi° Ì„°Õwu Fæ* $
bF <ªW[b f®Ê° J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤Ju¡ f®Ê° Ju¡ R¡≈ J¡°u Ìu©w° Fæ $ wÌfi∏w≤ Ìs N°<Ì ≈®ı°≈<w J¡∑
J¡v≈fi° J¡≤ ıyw J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ª°æÌF ˚Cbfi°u* tua ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d ª°æÌF
≈®J¡°≤ Ju¡ Nfi∏w ˚¥w Ÿt¥F°u* Ju¡ J¡°uÔ°FÔ Ÿu ∫C•w ∫F Ÿ¨<‹¸> oŸ ≈®J¡°≤ <ªW Ÿu <fit°Õd J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fæ $$9$$
oŸ w≤F ≈°<@ J¡∑ Ã≈<W Ju¡ <tØ∫° F°ufiu Ÿu ≈°<@ ≈®∫C•w ıÙb°u* J¡∑ Ã≈<W ˚Ù <tØ∫° Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ÎJ¡t°` <ªW Ÿu ffiÙ F…oÕ ÎJ¡t°` N°J¡°„ „≤Ù≤b°ÔÙ NwÎb „¥∏∫ ≈®wÙw F°u ≤FÙ ıÙbŸ¨<‹¸>
ÎJ¡t°` ŸaJ¡v≈ fiy≤Ù Ju¡ wCv∫ Ju¡bÔ ˚®°¿∏w_bR¡≈ Fæ $$10$$
Ÿtu* „°˜ Ju¡ N<@J¡°≤Ù Ì…ÔÕ˚ Fæ*, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ ıÙb°u* J¡° wÙfi ≈®J¡°≤ Ÿu <b˚°y J¡≤wu Fæ* $
ofi Ô°uJ¡°u* tu* JC¡~> ˚¥wı°<w∫°≥ tF°t°uF Ÿu ∫C•w Fæ* JC¡~> N°ÃtI°fi J¡°u ≈®°›w Fæ, ıæŸu ŸfiJ¡°<Ì $
tº∫ J¡∑ Ì„°N°u* tu* ¿_Sw JC¡~> ıÙbı°<w∫°≥ t°us Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤wÙ F…oÕ ˚٠» bæ≤°À∫ fi F°ufiu Ju¡
J¡°≤d f°≤-f°≤ <bPfi°u* π°≤° f®Ê≈Ì Ÿu ≈<ww F°uwÙ Fæ* $$11$$
„°˜ Ju¡ N<@J¡°≤ J¡° ≈®∫°uıJ¡ bæ≤°À∫ J¡F°≥ ŸCÔ˚ Fæ ? ŸJ¡°u J¡Fwu Fæ* $
≈¨<SbÙ tu* Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°ÔÙ Ÿ˚Ù ≈®°<dı°<w∫°u* tu* ∫u ˚°≤w bTÕ tu* ≤Ffiub°ÔÙ ı°u fi≤ ı°<w∫°≥ Fæ*,
bu FÙ N°ÃtI°fi Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ ∫°uÀ∫ Fæ* $$12$$
fiJu¡ bæ≤°À∫ F°ufiu tu* FuwC fwÔ°wu Fæ* $
fi fi≤ı°<w∫°u* Ju¡ tº∫ tu* JC¡~> tfi°uΔ∫S° Ÿu ≈Ù<nw, Ì…#©t∫ wS° t°uF, πuT N°æ≤ ˚∫ Ÿu N°wC≤
Fæ*, Nw# wt°uyCd ≈®@°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiJ¡° „°_` tu* N<@J¡°≤ fiFÙ* Fæ $ ≈Ìu„ ∫°uÀ∫ ≤ı°uyCd N°æ≤
Ÿ[byCd≈®@°fi ı°u ı°<w∫°≥ Fæ, ∏Fu* tæ* f∫°ÔÙŸbu* ŸyÕ tu* J¡Fq≥y°, ∫F NSÕ Fæ $$13$$ ı°u Nt¨w,
ŸbÕΔ∫°≈J¡, <fi≤°t∫, ˚®t_≈„Õ„¥∏∫, NJ¡°≤d N°æ≤ Nfi∏w fi°tb°Ô° f®Ê Fæ, bF <ıŸ w≤F
<ªÌ°˚°Ÿw° J¡°u ≈®°›w F…N°, Ÿu ˚Ù ŸÙ ŸyÕ tu* J¡Fq≥y° $$14$$ <fiÿªÔ ŸtCB tu* ªaªÔ w≤ay°u* J¡∑
ªaªÔw° J¡∑ ˚°≥<w _≈∏Ìfi„¥∏∫ „≤Ù≤b°Ôu Ÿ ≈≤t°Ãt° J¡° ı°u ıÙb˚°b Ÿu _≈∏Ì Fæ, bF <ıŸ w≤F
|fiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, Ÿu ˚Ù ŸÙ ŸyÕ tu* J¡Fq≥y° $$15$$
"_≈∏Ì# ŸWæJ¡Ìu„w#' ∫F ı°u J¡Sfi Fæ, bF N∫C•w Fæ, •∫°u*<J¡ N©^±> ≈¥dÕŸWæJ¡≤Ÿ f®Ê tu*
ŸW°b∫b _≈∏Ìfi J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸÙ „aJ¡° ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, Nfi∏w N°Ãtw[b J¡° ÎJ¡Ìu„ •∫° J¡FÔ°w° Fæ, Ÿtu* <bJ¡°¿≤w°
Jæ¡Ÿu F°uwÙ Fæ NSb° Ÿtu* <πÃb J¡∑ ˚®°¿∏w Jæ¡Ÿu F°uwÙ Fæ ? $$16$$
ıÙb-f®Ê J¡∑ ÎJ¡w° J¡∑ b°_w<bJ¡w° Ju¡ Δ∫CÃ≈°Ìfi Ju¡ <ÔÎ Ã≈<W, _≈∏Ì N°æ≤ ÎJ¡Ìu„ N°<Ì J¡°
Δ∫bF°≤ „°˜ tu* J¡¿v≈w Fæ, oŸ<ÔÎ b°_w<bJ¡ b¨<W J¡° N°Z∫ J¡≤Ju¡ Ÿtu* <b≤°u@ J¡° Ìg˚°bfi
<ªw fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ W≤ Ìuwu Fæ* $
804 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ıyw Ÿ <fi<tW Ÿu Ã≈∏fi Fæ N°æ≤ ŸÙ ≈°Ì°fi
Ÿu ≈æÌ° F…N° Fæ, ∫F b°dÙ J¡∑ ≤ªfi° „°˜ Ju¡ Δ∫bF°≤ Ju¡ <ÔÎ Fæ b_wCw# fiFÙ* Fæ $$17$$
b_wCw# •∫°u* fiFÙ* Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈®Ã∫s Ã≈Ωt°fiR¡≈ Ÿu <Ì©°oÕ Ìu ≤Fu ˚Ù <bJ¡°¿≤w°, Nb∫<bw°, <ÌJg¡ŸW°, ÎJ¡Ìu„w° N°<Ì
J®¡t ŸbuÕÿb≤ ≈≤t°Ãt° tu* Ÿ‡˚°<bw fiFÙ* Fæ* $$18$$
∫<Ì Ÿtu* ofiJ¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, w°u ıyw Ju¡ <J¡ŸÙ N∏∫ t¥Ô J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑<ıÎ $ oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ŸJu¡ <ffi° N∏∫ J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* Fæ N°æ≤ fi F°uyÙ $ ˚°b ∫F <J¡ <ªW≈®J¡°„ Ju¡ <ffi° N∏∫ J¡v≈fi°
˚Ù N∫C•w Fæ $ J¡°≤d-J¡°∫Õ tu* J®¡t „ÆÌ°SÕ wS° Δ∫bF°≤ J¡∑ <•w∫°≥ J¡F°≥ Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$19$$
ı°u-ı°u J¡v≈fi°Î≥ Fæ*, ı°u ≈Ì°SÕ Fæ*, ı°u „ÆÌ Fæ* N°æ≤ ı°u b°•∫°SÕ Fæ*, bu Ÿwg Ÿu Ã≈∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
wS° Ÿ∏t∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸÌgb_wC J¡∑ FÙ w≤F o‹¸> Fæ* $$20$$
oŸ w≤F ŸW° Ju¡ ˚uÌ Ju¡ N˚°b Ÿu ˚uÌ≈®wÙ<w <tØ∫° FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N<Àfi Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ N<Àfi J¡∑ ˚°≥<w bFÙ ŸŸu ı∏∫ F°uw° Fæ $ ∫F ıyw ı∏∫ Fæ, bF ıfiJ ¡Fæ,
∫F ˚uÌ J¡v≈fi°t°` Fæ ∫°fiÙ <tØ∫° Fæ $$21$$
ÌÙ≈J¡ Ÿu ÌÙ≈J¡ J¡∑ ˚°≥<w ∫F ıyw Ã≈∏fi Fæ, ∫F Δ∫bF°≤ Jæ¡Ÿu Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F oŸŸu Ã≈∏fi Fæ, ∫F ı°u ıyw J¡∑ ¿_S<w Fæ, bF ÎJ¡ ÌÙ≈J¡ J¡∑ Ì°u R¡≈°u* Ju¡ <fit°Õd J¡∑ „<•w
tu* N<w„∫ J¡∑ ˚°≥<w t°∫° Ÿu ÎJ¡ FÙ N°Ãt° J¡∑ Ì°u R¡≈°u* Ju¡ <fit°Õd J¡∑ „<•w tu* N<w„∫ Fæ, bFÙ
ı∏∫-ıfiJ¡ Ì°u R¡≈°u* tu* ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$22$$ ∫F ıyw <˚∏fi Fæ, ∫F f®Ê <˚∏fi Fæ, ∫F „ÆÌ N°æ≤
NSÕ J¡° Δ∫bF°≤Zt bªfit°` tu* Fæ, ≈≤t°Ãt° tu* fiFÙ* Fæ, J¡°≤d <J¡ "b°ª≤‡˚≤da <bJ¡°≤°u fi°t@u∫tg'
ÎuŸÙ ZC<w Fæ, •∫°u*<J¡ ≈¿≤h~>uÌ F°ufiu ≈≤ FÙ w°u ˚uÌ ≈®wÙw F°uy° $$23$$ ≈¥b°uÕ•w <J®¡∫°„<•w Ÿu Ã≈∏fi
F…oÕ tfi#„<•w Ÿu FÙ _b˚°bw# „ÆÌ<b˚°y ≈®b¨W F°uw° Fæ, wÌfi∏w≤ ŸŸu »˚°bfi° π°≤° N˚Ù‹¸>
NSÕ Ÿ‡≈∏fi F°uw° Fæ $$24$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡°u FÙ Ì°F≤d ÌuJ¡≤ Ì„°Õwu Fæ* $
N<Àfi J¡∑ ÎJ¡ <„©° J¡∑ ÌqŸ≤Ù <„©° ıfiJ¡ Fæ, ∫F J¡Sfi bæ<ªc∫t°` Fæ, oŸ J¡Sfi tu* ŸÃ∫w°
fiFÙ* Fæ $$25$$ ≈≤t°Ãt° tu* ı∏∫-ıfiJ¡ N°<Ì „ÆÌΔ∫bF°≤ J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ $ Nfi∏w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
ıf bF ÎJ¡ FÙ Fæ, w°u <J¡Ÿu Jæ¡Ÿu Ã≈∏fi J¡≤uy° ? $$26$$ ∫F ¿•w J¡° _b˚°b Fæ <J¡ ÎJ¡ ¿•w Ju¡
Nfi∏w≤ ÌqŸ≤Ù ¿•w _b°Z∫<b”] ˚uÌ, <πÃb N°<Ì NSÕ ∫C•w F°u ı°wÙ Fæ $$27$$ ŸtCB tu* w≤ay-
Ÿt¥F J¡∑ ˚°≥<w ≈≤f®Ê tu* ı°u „ÆÌ N°æ≤ NSÕ J¡∑ J¡v≈fi° J¡° N°J¡°≤ Fæ, bF f®Ê FÙ Fæ, ÎuŸ° <bπ°fi°u* fiu
NfiC˚b <J¡∫° Fæ $$28$$ f®Ê FÙ ≈®Ã∫y°Ãt° Fæ, f®Ê FÙ tfi Fæ, <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ fC<]b¨<W∫°≥ ˚Ù f®Ê FÙ
Fæ, f®Ê FÙ ≈Ì°SÕ Fæ, f®Ê FÙ „ÆÌ Fæ, f®Ê FÙ oÕÿb≤ Fæ ∫° Ÿ°sÙ ªuwfi Fæ ∫° ≈Ì°S°ÕfiC˚¥<w Fæ, Ÿf <bT∫
˚Ù f®Ê FÙ Fæ* $$29$$ Ÿ°tfiu ÌÙ© ≤F° ∫F Ÿf <bÿb f®Ê FÙ Fæ, bF f®Ê≈Ì <bÿb Ÿu ≈≤u Fæ $ b_wCw# ∫F
ıyw Fæ FÙ fiFÙ*, Ÿf JC¡~> Ju¡bÔ f®Ê FÙ Fæ $$30$$ N°Ãt°J¡°„ tu* ∫F <˚∏fi Fæ, ∫F <˚∏fi Fæ, ∫F <b˚°y
<tØ∫°I°fi Ju¡ <bJ¡v≈ Ÿu J¡Sfit°` Fæ $ oŸ J¡Sfi tu* •∫° ŸÃ∫°SÕw° Fæ ? $$31$$ ıæŸu N<Àfi J¡∑ <„©°
ŸyÕ - 41] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 805
Ÿu ÌqŸ≤Ù N<Àfi J¡∑ <„©° Ã≈∏fi F…oÕ bæŸu FÙ f®Ê Ÿu tfi J¡∑ ŸaI°R¡≈ <„©° Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $ ªaªÔw°
Ÿu Ã≈∏fi <bJ¡v≈ Ÿa≈<W <fiÃ∫<Ÿ] J¥¡¸>_S f®Ê tu* <Ÿ] fiFÙ* F°uwÙ Fæ $$32$$ wtŸ Â<‹¸> Ju¡ sÙd F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d ıæŸu <πª∏B I°fiÌ°uT <tØ∫° Fæ, bæŸu FÙ ŸÃ∫ b_wC <bJ¡v≈ Ÿu ∫C•w Fæ, ∫F <bJ¡v≈ J¡Sfi
<tØ∫° FÙ Fæ $$33$$ ŸbÕ_bR¡≈, ŸbÕΔ∫°≈J¡ Ÿ Nfi∏w f®Ê≈Ì Ÿu N∏∫ JC¡~> fiFÙ* Ã≈∏fi F°u ŸJ¡w°
Fæ, ı°u JC¡~> Ã≈∏fi Fæ, bF f®Ê FÙ Fæ $$34$$ oŸ ıyw tu* f®Êw[b Ÿu N<w¿≤•w JC¡~> Ã≈∏fi fiFÙ*
F°uw°, oŸ<ÔÎ ∫F Ÿf f®Ê FÙ Fæ, ∫FÙ ≈≤t°SÕw° Fæ $$35$$ Fu t<wt°fi ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf N°≈J¡°
<Ÿ]°∏w ≈®°∫# ÎuŸ° FÙ F°uy°, w˚Ù Ft <Ÿ]°∏wNSÕ J¡∑ <•w∫°u* Ju¡ Ì°F≤d≈¥bÕJ¡ <fib°Õd≈®J¡≤d tu*
≈≈°Ìfi J¡≤u*yu $$36$$ oŸ ≈≤t°SÕw° tu* N<bΩ° N°<Ì J¡°uoÕ ow≤ ≈Ì°SÕ <bΩt°fi fiFÙ* Fæ* $ wwg-wwg
b_wC<bT∫J¡ wWÌg NI°fi J¡° s∫ F°u ı°fiu ≈≤ N°≈ Ÿ‡≈¥dÕ ≈Ì°S°u˘ J¡°u ≈¥dÕ f®Ê ˚°b Ÿu ı°fiu*yu $$37$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Nb_wC ∫°fiÙ tÔ J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ b_wC ∫S°SÕR¡≈ Ÿu ≈®J¡¸> F°uwÙ Fæ N°æ≤ ıæŸu ≤°<` Ju¡
N∏@J¡°≤ J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ ∫F Âÿ∫ ıyw Â<‹¸>y°uª≤ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ NI°fi J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ ıyw
f®Ê˚°b Ÿu ≈®wÙ∫t°fi F°uw° Fæ $$38$$
≈¥bÕ tu* J¡Fu y∫u Ÿ˚Ù ≈Ì°S°u˘ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈J¡∑ NI°fiÌq<Tw Â<‹¸> Ÿu ı°u ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw ª°≤°u* N°u≤ <b_w¨w <Ì©°oÕ
Ìuw° Fæ, NI°fi Ju¡ Ÿ°S ŸJ¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ <fitÕÔ Ì≈Õd Ju¡ wCv∫, ≈≤t°SÕ˚¥w, ¿fitÕÔ ≈≤t≈Ì tu* bFÙ
ÎJ¡t°` ≈≤t ≈Ì ¿_Sw F°uy°, oŸtu* J¡°uoÕ Ÿa„∫ fiFÙ* Fæ $$39$$
ª°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

oJ¡w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
N<fibÕªfiÙ∫, <ª<J¡ÃŸ° Ju¡ ∫°uÀ∫, N<b<ª∏Ã∫ N°æ≤
<tØ∫° t°∫° J¡Ôfi° N°<Ì <b„uT @t°u˘ J¡° t¥Ô Fæ, ∫F bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, ≈¥bÕ Ÿy°u˘ tu* Ÿf ıyF tfi N°<Ì πæw J¡v≈fi° J¡° t¥Ô J¡Ôfi° FÙ
Fæ, ∫F J¡F° y∫° Fæ $ Nf <fi<bÕJ¡°≤, N<πwÙ∫ N°Ãt° tu* J¡Ôfi° Ju¡ <fi<tW J¡∑ ˚Ù NŸa˚°bfi° J¡≤ ≤Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ ŸJ¡°u ≈¥~>fiu J¡∑ oh~>° Ÿu yC” ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ Ÿ‡t°fi°SÕ ≈FÔu J¡Fu F…Î bªfi J¡∑
≈®„aŸ° J¡≤wu F…Î N≈fiu Δ∫°t°uF J¡°u ≈®J¡¸> J¡≤wu Fæ* $
sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ y˚Õ Ju¡ ∫°fiÙ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ NwÎb „ÙwÔ, <fitÕÔ J¡°<∏w Ÿu ≈¥dÕ, <b<ª` wS° Ÿf
N°u≤ Ÿu y‡˚Ù≤-ŸÙ N°≈J¡∑ <•w Ÿu bT°Õ M¡wC tu* ªaªÔ f°ÌÔ°u* Ÿu ∫C•w wS° „°∏w Ÿ¥∫Õ≈®J¡°„b°Ôu
<Ìfi Ju¡ Ÿt°fi tæ* sd ˚≤ tu* N∏@J¡°≤w° J¡°u (Δ∫°t°uF J¡°u) wS° sd ˚≤ tu* ≈®J¡°„w° J¡°u ≈®°›w F°u ≤F°
Fq≥ $$1,2$$ Nfi∏w NwÎb ≈®t°d Ÿu N≈¿≤h~>uΩ, ≈¥dÕ, ŸÌ° _bw# ˚°Ÿt°fi N°Ãt° J¡°u, <ıŸJ¡∑
≈≤t°SÕ_bR¡≈≈®S° fi‹¸> fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ≈¿≤¿h~>∏fi J¡Ôfi°ÃtJ¡ <bJ¡°≤ Jæ¡Ÿu ≈®°›w F…N° ? ˚°b ∫F Fæ
<J¡ _b∫a≈®J¡°„, N<πwÙ∫ ≈¥dÕ_b˚°b N°Ãt° tu* ≈¿≤¿h~>∏fi J¡Ôfi°R¡≈ <bJ¡°≤ J¡° b_wCw# NSb°
J¡v≈fi°Ÿu Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ ŸJ¡∑ ≈®°<›w tu* •∫° J¡°≤d Fæ ? oŸJ¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡∑<ıÎ $$3$$
806 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N°≈J¡° ∫F Δ∫°t°uF b°•∫ Ju¡ Ì°uT Ÿu fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC N°≈Ju¡ w°Ã≈∫Õ tu* º∫°fi fi Ìufiu R¡≈ tu≤u J¡Sfi
Ì°uT Ÿu FÙ Fæ, ∫F Ì„°Õwu F…Î ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tu≤u Ÿ˚Ù bªfi ∫S°˚¥w b°•∫°SÕ Ÿu ∫C•w Fæ* $ bu ≈Ì°u* J¡∑
N°J¡°as° ∫°uÀ∫w° N°Ÿ<WR¡≈ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu FÙfi fiFÙ* Fæ* $ Nb°∏w≤ b°•∫°SÕ tF°b°•∫°SÕ Ju¡ N≈∫ÕbŸ°∫Ù
fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ Nb°∏w≤ b°•∫°SÕ tF°b°•∫°SÕ tu* FÙ ≈∫Õb<Ÿw Fæ* N°æ≤ fi w°u ≈J®¡t N°æ≤ ≈ŸaF°≤ tu*
≈≤_≈≤ <b≤°u@ FÙ Fæ $$4$$
∫<Ì ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡Fu <J¡ J¡f tCHu w°Ã≈∫ÕI°fi F°uy° ? w°u oŸ¡ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
I°fiÂ<‹¸> Ju¡ _bh~> F°ufiu ≈≤ N°æ≤ ≈®f°u@ Ju¡ Ì∫ J¡° <b_w°≤ F°ufiu ≈≤ _bR¡≈ tu* ¿_Sw N°≈ tu≤u
bªfi°u* J¡∑ wS° fiŸu ≈®°›w w[bÂ<‹¸> J¡∑ N∏∫ Ju¡ bªfi°u* N°æ≤ wÃ≈®∫C•w Â<‹¸> J¡∑ N≈us° ≈®fÔw°
∫S°SÕR¡≈ Ÿu ŸtHu*yu $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ıæŸu tu≤Ù t°w° b∏º∫° Fæ, tu≤u tC© tu* <ıà° fiFÙ* Fæ, tæ* y¥≥y° Fq≥, ∫u b°•∫ f°<@w°SÕJ¡
Fæ* bæŸu FÙ "fiuF fi°fi°&¿_w <J¡aªfi' "ÎJ¡tub°&<πwÙ∫tg' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°≥ ˚Ù Fæ, oŸ<ÔÎ Jæ¡Ÿu <b≤°u@ J¡°
≈¿≤F°≤ F°uy° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<„‹∫°u* Ju¡ ≈Ìu„°SÕ „°˜°SÕ Ju¡ I°fi Ju¡ <ÔÎ „ÆÌ, NSÕ wS° b°•∫ ≤ªfi° J¡° ˚®t Fæ $ N°≈
w∏t∫ fi F°uoÎ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ NŸÃ∫ _b›fi N°<Ì ˚Ù ıæŸu ŸÃ∫ b_wC Ju¡ I°fi Ju¡ ≈°∫ F°uwu Fæ* bæŸu FÙ
„ÆÌ, NSÕ N°u≤ b°•∫≤ªfi° J¡° ˚®t ˚Ù ŸÃ∫ „°_`°SÕ J¡° FuwC F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ Δ∫°t°uFb„ N°≈
˚®tt∫ fi F°uoÎ $$6$$
w°u J¡f wJ¡ „ÆÌ NSÕ N°æ≤ b°•∫≤ªfi° Ju¡ ˚®t J¡° NfiCŸ≤d J¡≤fi° ª°<FÎ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf Ÿ ŸÃ∫, NÃ∫∏w <fitÕÔ N°Ãt° J¡° I°fi J¡≤ Ôu*yu, wf Nbÿ∫ FÙ N°≈ b°h∫, b°ªJ¡ N°æ≤
„ÆÌ°SÕ Ju¡ ˚uÌ J¡° Ã∫°y J¡≤ Ìu*yu $ ıf wJ¡ b°•∫°SÕ J¡° N≈≤°us fiFÙ* F°uy°, wf wJ¡ „ÆÌ N°æ≤ NSÕ Ju¡
˚uÌ J¡° NfiCŸ≤d J¡≤fi° ª°<FÎ, ∫F NSÕ Fæ $$7$$
∫<Ì J¡Fu* <J¡ b°•∫°SÕI°fi Jæ¡Ÿu F°uy° ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈Ìu„ Ìufiu Ju¡ ∫°uÀ∫ <„‹∫°u* Ju¡ ≈Ìu„°SÕ „°˜°SÕ Ju¡ I°fi Ju¡ <ÔÎ ∫F ˚uÌJ¨¡wb°Jg¡≈®≈aª ≈Ìu„
∫°uÀ∫ <„‹∫°u* tu* J¡¿v≈w Fæ $$8$$ ∫F „ÆÌ°SÕR¡≈ b°Jg¡ ≈®≈aª ŸÌg ≈Ìu„ Ju¡ <bT∫ tu* NI°u* tu* J¡¿v≈w Fæ,
fi <J¡ b°•∫°SÕ J¡°u ı°fifiub°Ôu ≈C”T°u* tu* ≈°≤t°<SÕJ¡R¡≈ Ÿu <bΩt°fi Fæ $$9$$ ≈¥b°uÕ•w J¡Ôfi°, ŸJu¡
<fi<tW˚¥w ≈¥bÕŸa_J¡°≤ wS° J¡tÕR¡≈Ù tÔ Îba N<bΩ° N°<Ì JC¡~> ˚Ù N°Ãt° tu* <bΩt°fi fiFÙ* Fæ* $ bF
≈≤tf®Ê ≤°yFÙfi Fæ N°æ≤ bFÙ ıywR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ $$10$$ Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, <Ÿ]°∏w Ju¡
NbŸ≤ ≈≤ NŸa˚°bfi° Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu Ju¡ f°Ì <fib°Õd ≈®J¡≤d tua NfiuJ¡ w≤F J¡∑ ∫C<•w∫°u* Ÿu fF…w f°≤
<b_w°≤≈¥bÕJ¡ tæ* ∫F N°≈Ÿu J¡Fq≥y° $$11$$
w°u oŸ Ÿt∫ tu* N°≈J¡° b°Jg¡≈®≈aª <J¡Ÿ<ÔÎ Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
b°Jg¡≈®≈aª Ju¡ <ffi° oŸ J¡°≤dÙ˚¥w NI°fi wS° t¥ÔNI°fi J¡°, ı°u ≈≤_≈≤ J¡∑ ŸF°∫w° π°≤°
˚®°¿∏w J¡∑ ŸæJ¡n°u* Fı°≤°u* „°©°-≈®„°©°N°u* Ÿu <Ìw Fæ, t¥Ô°uh’uÌfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ wS° ŸJu¡ Ÿ°@fi°u*
tu* ∫Ãfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ N°≈ ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* $$12$$
ŸyÕ - 42] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 807
≈Ìu„R¡≈ b°Jg¡≈®≈aª N°æ≤ w≠ı∏∫ I°fi NI°fi Ju¡ J¡°∫Õ Fæ* $ ÎuŸÙ Nb_S° tu* bu NI°fi Ju¡ <b≤°@Ù
Jæ¡Ÿu F°u*yu NSb° NI°fi _b<b≤°@Ù I°fi J¡°u Jæ¡Ÿu ª°Fuy° ? ∫<Ì J¡°uoÕ ÎuŸ° J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, fF…w ı∏t°u* Ÿu Ÿa<ªw ŸCJ¨¡w Ÿu <b„C] N∏w#J¡≤d Ju¡ N°J¡°≤tu* ≈¿≤dw F…oÕ
N<bΩ° FÙ N≈fiu fi°„ Ju¡ Ωt J¡∑ oh~>° Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ Ì°uT°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°ÔÙ <bΩ° J¡∑ oh~>° J¡≤wÙ Fæ $
ıæŸu N≈fiu „≤Ù≤ Ÿu <b≤°u@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù _b°Ãt<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <bbu<J¡fiÙ ≈<wb®w° ≈<w<ªw°≤°uFd
J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ Ÿu <bΩ° J¡∑ oh~>° F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$13$$
≈≤_≈≤ <b≤°u@ J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
N˜ N˜ Ÿu FÙ „°∏w F°uw° Fæ, tÔ Ÿu (Ÿ≠ıÙ Ÿu) FÙ tÔ Ÿ°k¡ F°uw° Fæ, <bT Ÿu FÙ <bT J¡∑
„°¿∏w F°uwÙ Fæ wS° „`C Ÿu FÙ „`C t°≤° ı°w° Fæ $$14$$
bF _b∫a N≈fiÙ fi°„J¡ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? ÎJ¡ tu* J¡w¨Õw° wS° J¡tÕw° J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* F°u ŸJ¡w°,
∫<Ì J¡°uoÕ ÎuŸÙ „aJ¡° J¡≤u, w°u <J®¡∫° tu* J¡tÕJ¡wCÕ˚°b J¡° <b≤°u@ F°uw° Fæ, fi <J¡ I°fi Ÿu NI°fi Ju¡ f°@ tu*
<b≤°u@ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F t°∫° ÎuŸÙ Fæ, ı°u N≈fiu <bfi°„ Ÿu FTÕ ÌuwÙ Fæ $ oŸJ¡° JC¡~> ˚Ù _b˚°b
Ô<sw fiFÙ* F°uw° Fæ, ∫F I°fiÂ<‹¸> Ÿu <bª°≤<bT∫ F°uwu FÙ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$15$$
ŸJu¡ NŸ‡˚°<bw Nfi∏w J¡°∫Õ Ìu©u ı°wu Fæ*, oŸ<ÔÎ ˚Ù <b≤°u@ J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° fiFÙ* Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fææ* $
∫F N<bΩ° <bbuJ¡ J¡° N°b≤d J¡≤wÙ Fæ, ıyw J¡°u Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ; ≈≤∏wC ∫F J¡°æfi Fæ, oŸ w≤F
I°w fiFÙ* F°uwÙ $ ∫F ıywR¡≈Ù N°ÿª∫Õ Ìu<©Î $$16$$ ∫F ıf wJ¡ <bª°≤y°uª≤ fiFÙ* F°uwÙ, w˚Ù wJ¡
_kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ, <bª°¿≤w F°ufiu ≈≤ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $ ıf wJ¡ oŸJu¡ _bR¡≈ J¡° ≈¿≤I°fi fiFÙ* F°uw°,
w˚Ù wJ¡ ∫F t°∫° ≈≤°J®¡t <Ì©Ô°wÙ Fæ $$17$$ N°uF ! ŸaŸ°≤ J¡°u f°≥@fiub°ÔÙ ∫F t°∫° ŸªtCª fnÙ
<b<ª` Fæ $ ∫Ω<≈ bF NŸÃ∫ Fæ, wS°<≈ oŸfiu NÃ∫∏w ŸÃ∫ J¡∑ ˚°≥<w N≈fi° I°fi J¡≤°∫° Fæ $$18$$
<ıŸ J¡°≤db„ ŸaŸ°≤ t°∫° NÃ∫∏w ˚uÌ≤<Fw Ÿ ≈≤t ≈Ì tu* <b_w¨w ˚uÌ J¡° <b_w°≤ J¡≤ ≤FÙ Fæ,
ŸÙ J¡°≤db„ s≤-Ns≤ _bR¡≈ Ÿu NwÙw ∫F N°Ãt° ≈C”T°uWt Fæ $$19$$ ∫F t°∫° b_wCw# fiFÙ* Fæ,
oŸ ˚°bfi° Ju¡ N°ª°∫°uÕ≈Ìu„, ZC<wb°•∫, wJÕ¡ N°æ≤ _b°fiC˚b Ju¡ NU∫°Ÿ π°≤° ≈®ÌÙ›w F°ufiu ≈≤ N°≈
w[b<bÌg F°uJ¡≤ N°Ãt°_bR¡≈ b°_w<bJ¡ Iu∫ w[b J¡°u <b_t¨w-J¡^™>yw-_bd°Õ˚≤d J¡∑ ˚°≥<w ≈®°›wJ¡≤
oŸ tu≤Ù <•w Ju¡ N°„∫ J¡°u ŸtHu*yu $$20$$
N˚Ù w°u tu≤u bªfi Ju¡ <bÿb°Ÿ Ÿu ≈≤°us Ju¡ wCv∫ tC© Ÿu J¡Fu y∫u NSÕ J¡° y®Fd J¡∑<ıÎ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ N°≈ ≈®fC] fiFÙ* F…Î Fæ*, wf wJ¡ N°≈J¡°u tu≤u bªfi Ÿu FÙ N<bΩ° fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° <fiÿªÔ »
<fiÿª∫ F°ufi° ª°<FÎ $$21$$
≈¥b°uÕ•w <fiÿª∫ J¡°u <fiÿªÔ J¡≤fiu tu* FuwC J¡Fwu Fæ* $
ı°u ∫F Ÿ°sÙ Ÿu Âÿ∫w° J¡°uu ≈®°›w tfi°ub¨<WR¡≈ Ÿ‡≈¥dÕ Δ∫bF°≤ J¡° J¡°≤d F°ufiu Ÿu <b„°Ô
tfifi ∫°fiÙ NwÙw N°æ≤ N≈®°›w NSÕ J¡° NfiCŸa@°fi Fæ, ∫F NŸ∏t°` Fæ; •∫°u*<J¡ Ju¡bÔ tfi Ÿu FÙ
808 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
b¨¿] J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $$22$$
oŸ w≤F tfifi J¡° <fi≤°Ÿ F°ufiu ≈≤ tfi J¡°‹™>≤<Fw N<Àfi J¡∑ ˚°≥<w _b∫a „°∏w F°u ı°w° Fæ, NwÎb
f®Ê J¡° Ÿ∏t°`R¡≈ Ÿu ≈¿≤„uT F°ufiu ≈≤ ≈¥b°uÕ•w <fiÿª∫ Ju¡ <fiÿªÔ F°u ı°fiu Ÿu ≈C”T°SÕ J¡∑ <Ÿ<] F°uwÙ
Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
bF f®Ê ŸÃ∫ Fæ, ∫F <fiÿª∫ <ıŸJu¡ ˚Ùw≤ <bΩt°fi Fæ, bFÙ t°us˚°yÙ Fæ $
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡°u » J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ f°fl NSÕ tfifi Â<‹¸> J¡∑ f∏@FuwCw° J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
˚°bfi°N°u* Ÿu f≥@Ù F…oÕ ªaªÔ wS° NªaªÔ N°J¨¡<wb°ÔÙ ı°u-ı°u Â<‹¸> Fæ bF Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Ju¡
≈®°dÙR¡≈Ù ≈<s∫°u* Ju¡ f∏@fi Ju¡ <ÔÎ ı°Ô Fæ $$23$$ NŸwg ∫°fiÙ NwÙw, Ÿwg ∫°fiÙ bwÕt°fi ∫°u* Ì°u
R¡≈b°Ôu tfifi Ju¡ <bT∫ tu* "∫F ŸÃ∫ FÙ Fæ ∫° ∫F NŸÃ∫ FÙ Fæ' oŸ ÎJ¡R¡≈ » <fiÿª∫ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤
ı°u N°Ÿ•w°Ãt° N<@J¡°≤Ù ≈C”T ıyw J¡°u _b›fi J¡∑ ˚¥<t J¡∑ ˚°≥<w ˚®°¿∏wt°` Ìu©w° Fæ, bF Ì…#© tu*
<fitÀfi fiFÙ* F°uw° $$24$$
w°u J¡°æfi <fitÀfi F°uw° Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<tØ∫°˚¥w ÌuFu¿∏B∫°<Ì πæw˚°bfi°N°u tu* <ıŸJ¡∑ NFafC<] Fæ, bFÙ Ì…#© tu* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿ <tØ∫°Ì„ÙÕ ≈C”T J¡° N<bΩ° ∫°fiÙ N°<bΩJ¡ ÌC#© tu* <fit≠ıfi FÙ Ìa±> Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<tØ∫°Ì„ÙÕ Ÿ ≈C”T Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡t°` N<bΩ° FÙ <bΩt°fi Fæ, oŸ tF°Ãt° ≈≤t°Ãt° tu* <bJ¡°¿≤w°
N°<Ì J¡°uoÕ Ì°uT ıÔ tu* @¥Ô J¡∑ ˚°≥<w <bΩt°fi fiFÙ* Fæ $$25,26$$
ÎuŸ° F°ufiu ≈≤ w°u w[bbuW° ≈C”T°au J¡∑ ≈¥b°Õ≈≤°SÕ<bT∫J¡ ˚°bfi° Ju¡ N˚°b Ÿu Δ∫bF°≤ J¡∑ <Ÿ<]
fiFÙ* F°uyÙ $ ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
ıyw tu* ≈®°›w ∫F ˚°bfi° ∫°fiÙ „ÆÌ (fi°t) N°æ≤ „ÆÌ°S°u˘ tu* (≈Ì°S°u˘ tu*) _k¡<¸>J¡ J¡∑ ˚°≥<w
NfiC≤aıfi° Ju¡bÔ Δ∫bF°≤ Ju¡ <ÔÎ Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $ ∫F N°Ãt° Ÿu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ $$27$$ oŸ Δ∫bF°≤
Ju¡ <ffi° ∫u „°˜Â<‹¸>∫°≥ w∏wCFÙfi ≈¸> J¡∑ ˚°≥<w ¿_S<w J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ $$28$$
∫<Ì N<bΩ° Fæ FÙ fiFÙ*, w°u „°˜ <J¡Ÿ<ÔÎ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N<bΩ°R¡≈Ù fiÌÙ tu* fF ≤F° N°Ãt° oŸ ŸaŸ°≤ tu* N°ÃtI°fi Ju¡ <ffi° NfiC˚b y°uª≤ fiFÙ* F°uw° $
N°æ≤ bF N°ÃtI°fi „°˜ Ju¡ w°Ã≈∫°ÕSÕ Ÿu FÙ ≈®°›w F°uw° Fæ $$29$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈≤t°Ãt° J¡∑
≈®°<›w Ju¡ <ffi° N<bΩ°R¡≈Ù fiÌÙ J¡° ≈°≤ fiFÙa <tÔw° Fæ $ N<bΩ° fiÌÙ J¡° ≈°≤˚¥w ≈≤t°Ãt° J¡° Ô°˚ FÙ
Ns∫ ≈≤t ≈Ì Fæ $$30$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ∫F N<bΩ° ≈≤t°Ãt° tu* J¡F°≥ Ÿu N°oÕ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F tÔÌ°<∫fiÙ N<bΩ° ª°Fu ıF°≥ J¡FÙa Ÿu ˚Ù Ã≈∏fi F…oÕ F°u, ∫F Nbÿ∫ Fæ wS° ≈≤t≈Ì J¡°
NbÔ‡ffi J¡≤ ¿_Sw Fæ $$31$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F N<bΩ° J¡F°≥ Ÿu ≈®°›w F…oÕ, ÎuŸ° <bª°≤ N°≈ tw
J¡∑<ı∫u $ oŸJ¡° Jæ¡Ÿu fi°„ J¡R¡≥, ∫FÙ <bª°≤ N°≈ J¡∑<ıÎ $$32$$
w°u •∫° ∫F Nfi°<Ì Fæ NSb° Ÿ°<Ì Fæ $ ∫<Ì Nfi°<Ì Fæ, w°u N°Ãt° J¡∑ w≤F <fiÃ∫ F°uyÙ $ ∫<Ì Ÿ°<Ì
Fæ, w°u oŸJ¡° J¡°≤d J¡Ffi° ª°<FÎ $ oŸÙ w≤F ∫F ŸÃ∫ Fæ, NSb° NŸÃ∫ Fæ $ ∫<Ì ŸÃ∫ Fæ, w°u I°fi Ÿu
oŸJ¡∑ <fib¨<W fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $ ∫<Ì NŸÃ∫ Fæ, w°u Ÿab°ÌÙ Δ∫bF°≤ J¡° FuwCÃb FÙ NfiC≈≈∏fi F°u ı°∫uy° $
ŸyÕ - 42] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 809
oŸ w≤F J¡∑ Fı°≤°u* „aJ¡°N°u* J¡° fi°„ ŸJu¡ fi°„ Ÿu FÙ F°u ı°∫uy°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤|CJC¡ÔÌÙ≈J¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ N<bΩ° Ju¡ N_w F°ufiu NwÎb sÙd F°ufiu≈≤ N°≈ ∫F ıF°≥ Ÿu
N°oÕ, ıæŸu N°oÕ N°æ≤ ıæŸu fi‹¸> F…oÕ, ∫F Ÿf Nh~>Ù w≤F ŸtH ı°∫u*yu $$33$$
NŸÃ∫ J¡° ŸÃ∫ Ju¡ wCv∫ <bª°≤ _b°¿›fiJ¡ ≈C”T Ju¡ y°u` J¡∑ <ª∏w° J¡∑ ˚°≥<w Δ∫SÕ Fæ, oŸ N°„∫
Ÿu J¡Fwu Fæ* $
b_wCw# ∫F Fæ FÙ fiFÙa, <bª°≤ fi J¡≤fiu ≈≤ FÙ ∫F ˚°<Ÿw F°uwÙ Fæ $ NŸwg J¡∑ ˚®°¿∏w J¡∑ ŸÃ∫R¡≈w°
J¡°æfi Jæ¡Ÿu ı°fi ŸJ¡w° Fæ ? $$34$$ ∫F Ã≈∏fi F°uJ¡≤ ≈®°æ»w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fæ, oŸfiu Ì°uT Ju¡ <ÔÎ FÙ
N≈fiu N°J¡°≤ J¡° <b_w°≤ <J¡∫° Fæ, oŸJ¡° fÔ≈¥bÕJ¡ <bfi°„ J¡∑<ıÎ, wf N°≈ oŸu ı°fiu*yu $$35$$
w°u _b°¿›fiJ¡ ≈C”T Ju¡ b@ Ju¡ Ω°uy J¡∑ ˚°≥<w N<bΩ° J¡∑ <fib¨<W tu* ∫Ãfi°<w„∫ <fi‹k¡Ô Fæ ? ÎuŸÙ
N°„aJ¡° J¡≤Ju¡ ŸŸu <bÔsd NfiSÕ≈®fÔw° J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
NÃ∫∏w fC<]t°fi wS° Ÿ°S FÙ Ÿ°S „¥≤ ˚Ù ÎuŸu ≈C”T wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* fiFÙ* Fæ*, ı°u N<bΩ° π°≤° <bb„
fi <J¡∫u y∫u F°u* $$36$$ oŸ<ÔÎ ≤°uy Ju¡ wCv∫ _b˚°bb°ÔÙ oŸ N<bΩ° Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡∑<ıÎ $
oŸŸu ∫F N<bΩ° <k¡≤ N°≈J¡°u ı∏t∫°wfi°N°u* tu* <fi∫C•w fi J¡≤uyÙ $$37$$ Ÿ‡≈¥dÕ N°≈<W∫°u* J¡∑ tC¶∫
ŸFª≤Ù, NI°fiR¡≈Ù b¨s J¡∑ taı≤Ù wS° NfiSÕŸt¥F°u* J¡∑ ıfifiÙ oŸ N<bΩ° J¡°u ©°n ku*¡<J¡Î $$38$$
•w°SÕ ≈ŸaF°≤ J¡Fwu Fæ* $
˚∫, <bT°Ì, Ì…‹¸> tfi°uΔ∫S° wS° <b≈<W∫°u* J¡°u Ìufiub°ÔÙ, ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw N°ÃtÂ<‹¸> Ju¡ t°uFR¡≈Ù
N∏@J¡°≤ Ju¡ FuwC tF°≈¸>ÔR¡≈ „≤Ù≤, o¿∏B∫ N°<Ì J¡∑ FuwC˚¥w oŸ N<bΩ° J¡°u fÔ≈¥bÕJ¡ Nh~>Ù w≤F
F¸>°J¡≤ N°≈ ˚bŸ°y≤ Ju¡ ≈°≤ J¡°u ≈®°›w F°uoÕÎ $$39$$
oJ¡w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
Nfi∏w„<•w f®Ê Ju¡, b°Ÿfi° J¡∑ |fiw° Ju¡ J®¡t Ÿu, ıÙb˚°b J®¡t J¡° bdÕfi $
oŸ ≈®J¡°≤ N<bΩ°R¡≈ Δ∫°<@ J¡° bdÕfi J¡≤ ŸJ¡∑ <fib¨<W Ju¡ ≈°∫ J¡°u N<y®t fF…w Ÿu
Ÿy°u˘ Ÿu J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ≈®<wI° J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|Cb≤, NŸwg NwÎb <bª°≤t°` Ÿu fi‹¸> F°ufiub°ÔÙ oŸ NÃ∫∏w ≈®J¡°u≈
J¡°u ≈®°›w F…oÕ N<bΩ°R¡≈Ù <b_w¨w Δ∫°<@ J¡∑ N°æT<@ ŸC<fi∫u $$1$$
Nf ŸJu¡ <ÔÎ ıÙb Ju¡ Nbw≤dJ®¡t J¡° bdÕfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ª°ÔÙŸbu* ŸyÕ tu* "w°Ÿ°a Ÿ‡∫Jg¡
≈®b‚∫°<t w°bB°ıŸŸ°<[bJ¡∑#' oŸŸu ı°u ≈®<wI° J¡∑ Fæ, ŸJu¡ Nb<„‹¸> Na„ Ju¡ bdÕfi J¡° ∫°u* _t≤d
J¡≤°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tfi Ju¡ ≈≤°J®¡t Ju¡ <bª°≤°SÕ <ıŸ ≤°ıŸ, Ÿ°¿[bJ¡ ıÙb ı°<w J¡° bdÕfi J¡≤fiu
Ju¡ <ÔÎ tæ* ∫F°≥ ≈≤ ≈®_wCw Fq≥, Ÿu N°≈ ŸC<fi∫u $$2$$ <ıŸ ˚°≥<w ŸbÕΔ∫°≈J¡, <fiÌ°uÕT, Nfi°<Ì, Nfi∏w,
˚®t J¡ÔaJ¡≤<Fw, Nt¨w f®Ê ıÙbR¡≈ F…N°, Ÿu ˚Ù N°≈ ŸC<fi∫u $$3$$ _≈∏Ìfi≤<Fw Ÿ f®Ê J¡°
ıÙbR¡≈ <ªÌ°˚°Ÿ <ªÌg FÙ Fæ, ıæŸu Ÿ°æ‡∫ (<fiÿªÔ) Ÿ°y≤ FÙ ªÔfi Ÿu w≤ay N°<ÌR¡≈ _S¥Ôw° J¡°u
810 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu bF ˚Ù N°æ≈°<@J¡ ÎJ¡Ìu„ Ÿu |fiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$4$$
„<•w∫°u* J¡∑ <b<ª`w° Ÿ[b N°<Ì yCd°u* J¡∑ b¨<] wS°  °Ÿ Ju¡ ≈≤_≈≤ <tZd Ju¡ w°≤w‡∫ Ÿu F°uwÙ
Fæ N°æ≤ ≈ª∫ N°<Ì ≤°ıŸ <J®¡∫°„<•w Ÿu F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ≈FÔu <J®¡∫°„<•w J¡∑ Ã≈<W <Ì©Ô°wu Fæ* $
ıæŸu ŸtCB Ju¡ N∏Ì≤ ıÔ _≈∏Ì N°æ≤ N_≈∏ÌR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw Ìu©° ı°w° Fæ ∫°fiÙ <J¡ŸÙ _S°fi tu*
_≈∏Ì (y<w<b¿„‹¸>) N°æ≤ <J¡ŸÙ _S°fi tu* N_≈∏Ì (y<w≤<Fw) Ìu©° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ŸbÕ„<•w f®Ê
N_≈∏Ì ˚°b F°uwu F…Î ˚Ù <J¡ŸÙ ÎJ¡ Na„ tu* _≈∏Ì„<•wR¡≈ Ÿu N°<b˚¥Õw F°uw° Fæ $$5$$
∫Ω<≈ f®Ê _bw# J¥¡¸>_S Fæ, wS°<≈ Ÿtu* N°º∫°<ŸJ¡ ªÔfi J¡° N<b≤°u@ <Ì©Ô°wu Fæa $
ıæŸu b°∫C N°ÃtR¡≈ FÙ N°J¡°„ tu* N≈fiu Ÿu ytfi J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ŸbÕ„<•w f®Ê N≈fiu N°Ãt° tau
FÙ N≈fiÙ „<•w Ÿu FÙ ªaªÔw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$6$$
_≈∏Ì„<•w J¡° _≈∏Ì≤<Fw ≈®J¡°„„<•w Ÿu ˚Ù <b≤°u@ fiFÙ* Fæ, oŸtu* ‹¸>°∏w Ìuwu Fæ* $
ıæŸu <fiÿªÔ ÌÙ≈J¡ N≈fiÙ ≠b°Ô° J¡∑ _≈∏Ì„<•w Ÿu FÙ «¡≈≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ∫F
N°Ãt° ˚Ù N≈fiu _bR¡≈ tu* FÙ ≈®J¡°<„w F°uw° Fæ $$7$$ ıæŸu Ÿ°y≤ „≤Ìg M¡wC J¡∑ @¥≈ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu
ªtJ¡ ≤Fu ıÔ ≈®Ìu„ tu* FÙ ªaªÔ Ÿ° ≈®wÙw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ŸbÕ„<•w N°Ãt° N≈fiu _bR¡≈ tu* FÙ
_≈∏ÌR¡≈ <bÔ°Ÿ Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ $$8$$
≈≤t°SÕw# N∏∫R¡≈ F°uwu F…Î ˚Ù J¡¿v≈w N∏∫R¡≈ Ÿu _kC¡≤d°u* tu* ˚Ù ∫F٠‹¸>°∏w Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu „≤Ìg M¡wC J¡∑ @¥≈ Ÿu ªtJ¡ ≤F° <≈|Ô°Î F…Î Ÿ°ufiu Ju¡ Ÿt°fi Ÿ°y≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ
ªæw∏∫R¡≈Ù Ÿ°y≤ o¿∏B∫ı∏∫ ≈®J¡°„°u* Ÿu N°Ãt° tua FÙ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$9$$ ıæŸu NwÙ¿∏Ì®∫ N°J¡°„
tu* t°u<w∫°u* J¡∑ t°Ô° J¡˚Ù-J¡˚Ù ÔF≤°wÙ F…oÕ-ŸÙ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, bæŸu FÙ <ª∏tF°J¡°„ tu* ÌæÌÙ›∫t°fi
<ªwg„<•w ˚Ù ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $$10$$ ıæŸu ŸtCB tu* <fitÕÔ w≤ay ŸtCB FÙ Fæ, bæŸu FÙ <ªBq≈Ù tF°Ÿ°y≤
tu* JC¡~> sC<˚w R¡≈b°ÔÙ Ÿ ıywt∫Ù <ªwg„<•w Ju¡ R¡≈ Ÿu <ª¿w FÙ _k¡C¿≤w F°uwÙ Fæ $$11$$
Îu¿∏B∫J¡ <ªwg„<•w ≈≤t°SÕ <ª¿w FÙ Fæ, Ÿtu* Ã≈<W J¡° N°≤°u≈ Ju¡bÔ N°æ≈°<@J¡ Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N°Ô°uJ¡ J¡°u¸>≤ tu* (Ÿ¥<ª N°<Ì Ju¡ <~>B tau) N°Ô°uJ¡ ZÙ ≤FwÙ Fæ, bæŸu FÙ ≈°<@≈≤b„ F°uJ¡≤
∫F <ªwg„<•w N°Ãt° Ÿu N<˚∏fi F°uwÙ F…oÕ ˚Ù <˚∏fi-ŸÙ F°u ¿_Sw F°uwÙ Fæ $$12$$
oŸ<ÔÎ ŸJu¡ J¡°<ÔJ¡ ≈¿≤h~>uÌ wS° •w „<•wtW° N°<Ì R¡≈ ˚uÌ≈®wÙ<w J¡∑ ≈≈<W F°uwÙ
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
bF ÌæÌÙ›∫t°fi <ªwg„<•w N≈fiÙ Ÿ ŸbÕ„<•ww° Ÿu ÎJ¡ sd˚≤ tu* _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ, ıæŸu
ª∏Bt° J¡∑ J¡Ô° N≈fiÙ „ÙwÔw° J¡° _b∫a NfiC˚b J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ bF N≈fiÙ „<•w J¡° _b∫a NfiC˚b
J¡≤wÙ Fæ $$13$$
N∏∫°∏∫ „<•w∫°u* J¡∑ ≈®b¨<W <ªwg„<•w Ju¡ Ì∫ Ju¡ N@Ùfi FÙ Fæ, _bw∏`R¡≈ Ÿu fiJ¡∑ ≈®b¨<W
fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈≤t°Ãt° Ÿu <Ìw F…oÕ ∫F ≈®J¡°„R¡≈ <ªwg„<•w N≈fiÙ Ÿ©ÙR¡≈ Ìu„J¡°Ô <J®¡∫°„<•w∫°u* J¡°
ŸyÕ - 42] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 811
N°J¡TÕd J¡≤wÙ Fæ ∫°fiÙ Ìu„J¡°Ô<J®¡∫°„<•w Ÿ©Ù Ju¡ wCv∫ ŸJ¡° NfiCytfi J¡≤fiub°ÔÙ Fæ $$14$$ oŸ
≈®J¡°≤ N≈fiu _b˚°b J¡°u ı°fiJ¡≤ ∫F Nfi°<Ì, Nfi∏w≈Ì tu* ¿_Sw F°uwÙ Fæ $ N<bª°<≤w F°uwÙ F…oÕ
≈¥b°uÕ•w J¡¿v≈wR¡≈ J¡°u ˚®tb„ N≈fi° _bR¡≈ ı°fiJ¡≤ "tæ* ≈¿≤¿h~>∏fi Fq≥', ∫°u* N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi°
J¡≤wÙ Fæ $$15$$ ı˚Ù Ÿ ≈≤tŸW° fiu oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi° J¡∑, w˚Ù wC≤∏w fi°t R¡≈ ˚uÌ
N°<Ì ıyw J¡∑ Ÿ‡≈¥dÕ J¡v≈fi°N°u* fiu ŸJ¡° ≈Ù~>° <J¡∫° $$16$$
oŸ ≈®J¡°≤ <ªwg tu* J¡¿v≈w ŸJ¡Ô Âÿ∫ J¡° <ª∏t°`Ãb FÙ ≈≤t°SÕR¡≈ Fæ, ∫°u* k¡<Ôw F…N°, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ŸBq≈ N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ J¡v≈fi° Nb_wC FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ıæŸu tF°Ÿ°y≤ Ÿu Δ∫<w¿≤•w ÔF≤Ù
tF°Ÿ°y≤R¡≈ FÙ Fæ, bæŸu FÙ „Ù|® ≈≤t°Ãt° tu* ≈®°›w FCoÕ Nfi∏w J¡v≈fi° <ªwg FÙ Fæ $$17$$ ıæŸu J¡¸>J¡-
Ju¡∫C≤°u* Ÿu ŸCbdÕ J¡° ˚uÌ <bÔsd Fæ bæŸu FÙ Na„J¡v≈fi° Ju¡ N@Ùfi Ÿ‡≈¥dÕ ıyBq≈ N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi°
J¡≤ ≤Fu ªæw∏∫ J¡° ˚uÌ <bÔsd Fæ $$18$$ ıæŸu ÌÙ≈J¡ Ÿu Ã≈∏fi F…Î ÌÙ≈J¡°u* J¡° Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ J¡Ô°t°`
Ÿu ˚uÌ Fæ bæŸu FÙ <ªwg J¡° ˚Ù ≈°<@_bR¡≈ Ÿu ≈®°›w F…N° N°Ãt˚uÌ Fæ $$19$$ Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ <J®¡∫° J¡∑
„<•w Ÿu ŸaÌÙ<≈w F…N° ªæw∏∫ ŸaJ¡v≈ J¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° F…N° J¡v≈fi° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$20$$
oŸÙ<ÔÎ su`°u≈°<@J¡v≈fi° Ju¡ N@Ùfi ªæw∏∫ J¡° su`IÃb ≈®<Ÿ] Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, <bJ¡v≈°u* Ÿu <ıŸfiu N°J¡°≤ J¡° y®Fd <J¡∫° Fæ Îba Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ <J®¡∫° Ju¡ N@Ùfi ı°u
ªæw∏∫ J¡° R¡≈ Fæ, bF su`I J¡FÔ°w° Fæ $$21$$
„≤Ù≤ su` J¡FÔ°w° Fæ, ŸJ¡°u ˚ÔÙ ˚°≥<w f°F≤-˚Ùw≤ ŸbÕw°u˚°bufi bF ı°fiw° Fæ, oŸ<ÔÎ bF
su`I J¡FÔ°w° Fæ $$22$$
b°Ÿfi°N°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° F…N° bF su`I NFaJ¡°≤w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $
<fiÿª∫ J¡≤fiub°Ô° NwÎb N∏∫ J¡v≈fi°R¡≈ J¡ÔaJ¡ Ÿu ∫C•w NFaJ¡°≤ FÙ fC<] J¡FÔ°w° Fæ $
ŸaJ¡v≈∫C•w fC<] tfi J¡° _S°fi y®Fd J¡≤wÙ Fæ $ ≈®ªC≤ <bJ¡v≈°u* Ÿu ∫C•w tfi @Ù≤u-@Ù≤u o¿∏B∫w° J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ, o¿∏B∫°u* J¡°u FÙ <bπ°fi Ô°uy, F_w, ≈°Ì N°<Ì R¡≈ ÌuF J¡Fwu Fæ*, ∫F „≤Ù≤ Ô°uJ¡ tu* ı°fi°
ı°w° Fæ, Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ ıÙ<bw ≤Fw° Fæ $$23-25$$ oŸ ≈®J¡°≤ ŸaJ¡v≈b°Ÿfi°R¡≈Ù ≤_ŸÙ Ÿu
≈¿≤bu<‹¸>w N°æ≤ <b<b@ Ì…#©°u* Ÿu Δ∫°›w ı∑b FÙ J®¡t Ÿu f°fl ≈Ì°S°u˘ Ju¡ <ª∏wfi J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ $$26$$ ıæŸu k¡Ô ≈°J¡b„ J®¡t„# R¡≈, ≤ŸN°<Ì yCd°u* Ju¡ ≈¿≤bwÕfiŸu FÙ N∏∫R¡≈w° J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ, N°J¡¨<w Ÿu (N°t®k¡Ô N°<Ì ı°<w Ÿu) N∏∫R¡≈w° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ su`I ˚Ù
N<bΩ°R¡≈ tÔ Ju¡ ≈¿≤≈°J¡b„ <bÔsdw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ N≈¿≤d°tÙ <ªW_b˚°b Ÿu <bÔsdw°
J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$27$$
oŸ ≈®J¡°≤ su` <Ÿ<] J¡F J¡≤ ıÙb J¡° NFaJ¡°≤ N°<Ì su` tu* w°Ì°Ã‡∫Ÿay°Õº∫°ŸR¡≈ f∏@ J®¡t Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
ıÙb NFaJ¡°≤w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ NFaJ¡°≤ fC<]w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ fC<] ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈
ı°Ô°u* Ÿu ≈¥dÕ <ªWw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ <ªW ˜Ù, ≈C` N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°J¡°≤ Ju¡ y®Fd tu* ∫°fiÙ wÌ°J¡°≤
b¨<W π°≤° Ÿa_J¡°≤R¡≈ Ÿu @°≤d tua wÃ≈≤, ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈t∫ Îba Ÿk¡Ô N°æ≤ <bk¡Ô tfi°uu≤S°u* Ÿu
812 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈¿≤¿h~>∏fi wCh~> <bT∫°u* tu* N°Ÿ•w F°uw° Fæ $$28,29$$
•w <bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w F°ufiu ≈≤ fi <bT∫°u* J¡° ≈Cfi#≈Cfi# _t≤d J¡≤w° F…N° ¿ªW˚°b J¡°u ≈®°›w
F…N° ªæw∏∫ ≤°y, πuT N°<Ì Ì°uT°u* Ÿu N<˚˚¥w F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu y°æÎ≥ tÌ°u∏tW Ÿ°≥n Ju¡ ≈Ù~>u ≈Ù~>u Ì°ænwÙ Fæ* N°æ≤ ıæŸu fi<Ì∫°≥ Ÿ°y≤ J¡∑ N°u≤ Ì°ænwÙ Fæ* bæŸu FÙ
oh~>° N°<Ì „<•w∫°≥ Ì°uT Ju¡ <ÔÎ FÙ <ªW J¡° NfiCytfi J¡≤wÙ Fæ* $$30$$ oŸ ≈®J¡°≤ ≤°y, πuT N°<Ì
„<•w Ÿ‡≈∏fi tfi „°©°-≈®„°©°R¡≈ Ÿu N<˚t°fi J¡∑ b¨<] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d |fi NFaJ¡°≤w° J¡°u ≈®°›w
F°uJ¡≤ ≤u„t Ju¡ J¡∑nu Ju¡ Ÿt°fi _buh~>° Ÿu f∏@fi J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$31$$ fa„Ù, ı°Ô N°<Ì k¡∏Ì°u* Ÿu
N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u t¨Ã∫C Ju¡ <ÔÎ ≈®°›w J¡≤ ≤FÙ t~>ÔÙ N°<Ì J¡∑ w≤F N≈fiu ŸaJ¡v≈°u* Ju¡ NfiCŸa@°fi Ÿu
J¡‹¸>J¡°≤Ù f∏@fi J¡°u _b∫a ≈®°›w F°uJ¡≤ tfi oŸ Ô°uJ¡ tu* ≈¿≤w°≈ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, "tæ* f≥@° Fq≥', oŸu
≈≤t°SÕ ŸÃ∫ ŸtHw° F…N°, @Ù≤u-@Ù≤u ≈°≤t°<SÕJ¡ N°ÃtR¡≈ J¡° Ã∫°y J¡≤w° F…N° ∫°fiÙ _b›fi tu* ˚Ù
N°ÃtR¡≈ J¡° <bª°≤ fi J¡≤w° F…N° bF ıyBq≈Ù ıayÔ J¡∑ ≤°sŸÙ Ju¡ wCv∫ ı∏t, t≤d N°<Ì R¡≈
˚®°¿∏w≈≤‡≈≤° J¡∑ Ã≈<W J¡≤w° Fæ $$32,33$$ _b∫a ŸaJ¡¿v≈w „ÆÌ N°<Ì <bT∫R¡≈ o∏@fi Ÿu ∫C•w¡
≤°y N°<Ì R¡≈ ≠b°Ô°N°u* Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw tfi Z¨a©Ô°N°u* Ÿu f≥@u F…Î <Ÿ*F Ju¡ Ÿt°fi fnÙ <bb„w° J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ $ b°Ÿfi°b„ <b<Fw-<fi<T]R¡≈ <b<b@ J¡t°u˘ J¡∑ J¡w¨Õw° J¡° fnu ≈®∫Ãfi Ÿu Ÿa≈°Ìfi J¡≤w°
F…N° wS° fi°fi° ∫°u<fiR¡≈ fi≤J¡ N°<Ì Ì…ÌÕ„°N°u* J¡°u N°æ≤ N°yu J¡FÙ ı°fiub°ÔÙ ÎJ¡t°` N≈fiÙ oh~>° Ÿu
≤<ªw tfifi N°<Ì Ì„°N°u* J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° tfi fnÙ <bb„w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$34,35$$
bFÙ tfifi N°<Ì b¨<W∫°u* Ju¡ ˚uÌ Ÿu tfi N°<Ì „ÆÌ°u* J¡° ˚°ıfi F°uw° Fæ, N∏∫ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡FÙ* ≈≤ bF tfi J¡F° y∫° Fæ, J¡FÙa ≈≤ fC<], J¡FÙa ≈≤ I°fi wS° J¡FÙ* ≈≤ ¿J®¡∫° J¡F° y∫° Fæ $ J¡FÙ*
≈≤ NFaJ¡°≤, J¡FÙa ≈≤ ≈C∫Õ‹¸>J¡, J¡FÙ* ≈≤ ≈®J¨¡<w wS° J¡FÙ* ≈≤ t°∫° fi°t Ÿu ŸJ¡∑ J¡v≈fi° F…oÕ Fæ $
J¡FÙ* ≈≤ bF tÔ J¡F° y∫° Fæ, J¡FÙ* ≈≤ t°∫° fi°t Ÿu ŸJ¡∑ J¡v≈fi° FCoÕ Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ J¡tÕR¡≈ Ÿu ¿_Sw
Fæ*, J¡FÙ* ≈≤ f∏@fi°t Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ N°æ≤ J¡FÙ* ≈≤ <ªW fi°t Ÿu ≈CJ¡°≤° y∫° Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ N<bΩ° fi°t Ÿu
N°æ≤ J¡FÙ* ≈≤ oh~>°R¡≈ Ÿu Nb¿_Sw Fæ $$36-38$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ Ô°uJ¡ tu* w¨‹d° N°æ≤ „°uJ¡Ÿu
Δ∫°›w, ≤°y J¡° <b„°Ô N°∫wfi, Ì…#<©w ∫F <ªW FÙ N°f] Fæ, N°Ãt° N°f] fiFÙ* Fæ $ ∫FÙ ı≤°,
t≤d, t°uFR¡≈ t°fi<ŸJ¡ ˚°bfi°N°u* Ÿu Δ∫°›w Fæ, o¿Fw N°æ≤ NfiÙ<Fw°u* Ÿu y®_w Fæ, N<bΩ°-R¡≈Ù ≤ay
Ÿu ≤≥y° Fæ, _buh~>° Ÿu oŸJ¡° N°J¡°≤ s°u˚ J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, J¡tÕR¡≈Ù b¨s≤°<„∫°u* J¡° ∫F NaJC¡≤ Fæ,
N≈fiÙ Ã≈<W Ju¡ <fi<tW˚¥w ≈≤t°Ãtw[b J¡°u ˚ÔÙ ˚°≥<w ˚¥Ô ªCJ¡° Fæ, NfiuJ¡ NfiSÕJ¡°≤Ù J¡v≈fi°N°u*
J¡∑ oŸfiu J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ, ∫F ≤u„t Ju¡ J¡∑nu J¡∑ w≤F N≈fiu-N°≈ f∏@fi J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, N°æ≤
„°uJ¡t∫ ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ; R¡≈, ≤Ÿ N°<Ì w∏t°`° Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu ≤<ªw Fæ wS° Nfi∏w fi≤J¡°u* Ju¡
Ì…#©°u* Ÿu Δ∫°›w Fæ $ ∫Ω<≈ ∫F Nfi°ÃtR¡≈ Ÿu Ìu©fiu Ju¡ ∫°uÀ∫ Fæ wS°<≈ Ì…<bÕª°≤b„ „°©°N°u* Ÿu ˚≤≈¥≤
Fæ Îba ŸaŸ°≤R¡≈Ù <bTt∫ k¡Ô J¡° Ì…‹¸> b¨s Fæ $ N°„°R¡≈ ≈°„°u* J¡° <fit°Õd J¡≤fiub°Ôu oŸ Ÿt_w¡ŸaŸ°≤
J¡°u ı°u <J¡ ≈C”T°S°u˘ Ÿu FÙfi Fæ, ıæŸu b¸> J¡° fÙı k¡Ô Ÿu ≤<Fw b¸>b¨s J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ
N≈fiu ˚Ùw≤ @°≤d J¡≤ ≤Fu, Ì…¿ÿª∏w°R¡≈Ù N<Àfi≠b°Ô°N°u* Ÿu HCÔŸu F…Î, J¡°u≈R¡≈Ù Nıy≤ Ÿu ±>≥Ÿu
F…Î, J¡°tR¡≈Ù ŸtCB J¡∑ fnÙ-fnÙ w≤ay°u* Ÿu <bw°<nw, N≈fiu N°Ãt_bR¡≈ t¥Ô J¡°≤d J¡°u ˚¥Ôu F…Î,
ŸyÕ - 43] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 813
∫¥S Ÿu <f~nu F…Î t¨y Ju¡ Ÿt°fi „°uJ¡ Ÿu Nªuw F…Î, <bT∫R¡≈Ù N<Àfi tau ≈wayu Ju¡ Ÿt°fi ≠b°Ô°N°u* Ÿu
ıÔu F…Î, <ıŸJ¡∑ ın J¡¸> yoÕ F°u, ÎuŸu J¡tÔ J¡∑ w≤F NÃ∫∏w ‡Ô°fiw° J¡°u ≈®°›w F…Î, N≈fiu <fib°Ÿ˚¥w
ÌuF Ÿu t¨Ã∫C π°≤° N≈F≤d J¡≤fiu ≈≤ wwg wwg ÌuF°u* Ju¡ N<˚t°fi Ju¡ <bh~>uÌ Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi Nayb°Ôu,
NwÎb wwg-wwg ÌuF°u* tu* N°Ÿ<•w Ÿu NÃ∫∏w ≈Ù<nw Îba <bT∫, o¿∏B∫, ÌuF N°<ÌR¡≈ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡
R¡≈ @°≤dJ¡≤ N≈fiu <bfi°„ tau wÃ≈≤ F…Î „`CN°u* Ju¡ tº∫ tu* fi ≈≤ <bÿb°Ÿ J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ¿_Sw,
≈FÔu J¡FÙ yoÕ ŸaJ¡¸>°J¡∑dÕ oŸ Nfi∏w Ì„°N°u* tu* ˚¸>Ju¡ F…Î, ıæŸu ≈sÙ Ÿ°y≤ tu* <y≤° F°u bæŸu FÙ |°u≤
Ì…#© tu* <y≤u F…Î, y∏@bÕ fiy≤ Ju¡ wCv∫ „¥∏∫ oŸ ıy≠ı°Ô tu* N≈fiu f∏@fi Ju¡ FuwC˚¥w ÌuF N°<Ì≈≤
NÃ∫∏w _fiuF J¡≤fiub°Ôu, w[bI°fi N°æ≤ ŸJu¡ Ÿ°@fiu Ju¡ Nfi°Ì≤R¡≈Ù ŸtCB tu* wæ≤ ≤Fu Îba <bT∫-
b°Ÿfi° Ÿu ≈Ù¿nw tfi J¡° Fu ÌubwCv∫ ZÙ≤°tª∏BıÙ ! J¡∑ªn Ÿu F°SÙ Ÿu Ÿt°fi, N°≈ ]°≤
J¡∑<ıÎ $$39-50$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¡°tR¡≈Ù ~>°u¸>Ù wÔæ∫° tu* fæÔ Ju¡ Ÿt°fi ©¥f k≥¡Ÿu F…Î wS°
<ª≤J¡°Ô wJ¡ <bT∫˚°uy°u* Ÿu ≈C^∫s∫ F°ufiu ≈≤ ≈≤Ô°uJ¡ ı°fiu Ju¡ Ÿ°@fi°u* J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu J¡¸>u F…Î wS°
<„<SÔ F_w, ≈°Ì N°<Ì Nb∫bb°Ôu tfi J¡° N°≈ ≈®∫Ãfi Ÿu ]°≤ J¡∑<ıÎ $$51$$
≈¥b°uÕ•w w[bI°fi N°æ≤ ŸJu¡ Ÿ°@fi°u* tu* Nfi°Ì≤ J¡≤fiub°Ôu ≈C”T J¡∑ <fi∏Ì° π°≤° oŸ ŸyÕ J¡°
≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
tfi Ju¡ J¡°‡∫ „C˚J¡tÕ N°æ≤ <fi<T] J¡t°u˘ Ju¡ N°<@•∫ Ÿu t<Ôfi _bR¡≈b°Ôu Îba ©¥f ≈®≠b<Ôw F°u
≤Fu ı≤°, t¨Ã∫C N°æ≤ <bT°Ì°u* Ÿu t¥<~>Õw F°ufiu ≈≤ <ıŸJ¡°u oŸ ıyw tu* •Ôu„ fiFÙ* F°uw° bF tfiC‹∫
fi≤°J¨¡<w tu* <~>≈° F…N° ≤°sŸ Fæ $$52$$
f∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
ıÙb°u* J¡∑ J¡tÕy<w J¡° <b_w°≤ Ÿu bdÕfi Îba <bbuJ¡ N°<Ì Ju¡
NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ F°ufiu Ÿu <J¡∏FÙ*-<J¡∏FÙ* J¡∑ tC<•w F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $
oŸ ≈®J¡°≤ tfi J¡∑ _bf∏@J¡w° J¡° ≈®J¡°≤ J¡F J¡≤ Ÿ tfi Ÿu ≈<Fw <ªBq≈ ıÙb°u* J¡∑ ıf wJ¡
t°us fi F°u wf wJ¡ ŸaŸ°≤ ¿_S<w Ju¡ ≈®J¡°≤ J¡∑ <b<ª`w°N°u* J¡° bdÕfi J¡≤fiub°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ÿay<w
≈®Ì„Õfi Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•wıÙb°uÃ≈<W J¡° ÌqŸ≤u ≈®J¡°≤ Ÿu NfiCb°Ì J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <ªwg Ju¡ N°æ≈°<@J¡ <b˚°bR¡≈ ıÙb ŸaŸ°≤b°Ÿfi°
Ÿu Ô°©°u* N°æ≤ J¡≤°un°u* J¡∑ Ÿa¶∫° tu* ≈®b°<Fw Fæ* $ ≈¥bÕb°Ÿfi° Ju¡ NfiCŸ°≤ J¡¿v≈w N°J¡°≤b°Ôu f®Ê Ÿu
≈FÔu NŸa¶∫ ıÙb Ã≈∏fi F°u ªCJu¡ Fæ* $ N°ı ˚Ù Ã≈∏fi F°u ≤Fu Fæ* N°æ≤ ˚<b‹∫ tu* ˚Ù Ã≈∏fi F°u*yu,
ŸŸu bu ∫°u* Ã≈∏fi F°uwu Fæ* ıæŸu H≤fiu Ÿu ıÔ<f∏Ì…N°u* J¡∑ ≤°<„∫°≥ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$1,2$$ N≈fiÙ
b°Ÿfi°t∫ Ì„° Ju¡ N°bu„ Ÿu bu N°„° Ju¡ b„bwÙÕ F…Î Fæ* N°æ≤ oŸ N<w<b<ª` Ì„°N°u* tu* _b∫a N°f]
F…Î Fæ* $$3$$ <fi≤∏w≤ F≤ ÎJ¡ <Ì„° tu*, ≈®Ã∫uJ¡ Ìu„ tu*, ıÔ tu* N°æ≤ _SÔ tu* ıÔ tu* fCÌgfCÌ°u* J¡∑ w≤F bu
∫° w°u Ã≈∏fi F°uwu Fæ* ∫° t≤wu Fæ* $$4$$ <J¡∏FÙ*fiu oŸ J¡v≈ tu* ÎJ¡ FÙ ı∏t ≈®°›w <J¡∫° Fæ N°æ≤ <J¡∏FÙ* Ju¡
Ÿ°æ Ÿu ˚Ù N<@J¡ ı∏t F°u y∫u Fæ* $ <J¡∏FÙ* Ju¡ ı∏t°ua J¡∑ Ÿa¶∫° FÙ fiFÙ* Fæ, <J¡∏FÙ* Ju¡ Ì°u ∫° wÙfi ı∏t°∏w≤
814 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
F…Î Fæ*, <J¡∏FÙ*Ju¡ ı∏t N°yu F°ufiub°Ôu Fæ* ∫°fiÙ oŸ J¡v≈ tu* N˚Ù Ã≈∏fi FÙ fiFÙ* F…Î Fæ, <J¡∏FÙ* Ju¡ ı∏t
fÙw ªCJu¡ Fæ ∫°fiÙ ıÙb∏tC•w Fæ $ <J¡∏FÙ* Ju¡ ı∏t F°u ≤Fu Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ <bÌuFtC<•w J¡°u ≈®°›w F°u y∫u Fæ,
J¡°uoÕ Fı°≤°u* J¡v≈°u* Ÿu f°≤f°≤ Ã≈∏fi F°u ≤Fu Fæ*, J¡°uoÕ ÎJ¡ FÙ ∫°u<fi tu* ¿_Sw Fæ, J¡°uoÕ N∏∫°∏∫ ∫°u<fi∫°u*
J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu Fæ* $$5-7$$ J¡°uoÕ fnu-fnu •Ôu„°u* J¡°u (fi≤J¡°u* J¡°u) ŸFwu Fæ*, J¡°uoÕ Nv≈ ŸC©b°Ôu
(tfiC‹∫) Fæ*, J¡°uoÕ NÃ∫∏w ≈®Ÿ∏fi (Ìubyd) Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ t°fi°u* Ÿ¥∫Õ Ÿu <Ìw F…Î Fæ* ∫°fiÙ (ŸÃ∫Ô°uJ¡b°ŸÙ)
Fæ* $$8$$ J¡°uoÕ <J¡∏fi≤, y∏@bÕ, <bΩ°@≤ wS° fi°y°u* J¡∑ ∫°u<fi∫°u* tu* Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ Ÿ¥∫Õ, o∏B, b”d Fæ* wS°
J¡°uoÕ <„b, <b‹dC, f®Ê° Fæ* $$9$$ J¡°uoÕ J¥¡‹t°^±>, buw°Ô, ∫s, ≤°sŸ <≈„°ªR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ* wS° J¡°uoÕ
f®°Êd, s<`∫, bæÿ∫ N°æ≤ „¥B°u* Ju¡ Ÿt¥FR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ $$10$$ J¡°uoÕ ‡Ôuh~>, ª°^±>°Ô N°æ≤ <J¡≤°w J¡∑
∫°u<fi tu* Ã≈∏fi N@t ı°<w∫°u* tu* ¿_Sw Fæ, J¡°uoÕ w¨d N°æ≤ N°æT<@ Ju¡ R¡≈ tu* <bΩt°fi Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ
k¡Ô, t¥Ô wS° ≈way°u* Ju¡ R¡≈ tu* ¿_Sw Fæa $$11$$ w°u J¡°uoÕ ˚°≥<w-˚°≥<w J¡∑ Ôw°N°u*, H°<n∫°u*, <wfiJ¡°u*
N°æ≤ ≈bÕw°u* Ju¡ R¡≈ tu* ª°≤°u* N°u≤ <bΩt°fi Fæ* Îba J¡°uoÕ J¡Ì‡f, fiÙ*f¥, „°Ô, w°Ô N°æ≤ wt°ÔR¡≈ Ÿu
¿_Sw Fæ* $$12$$ J¡°uoÕ N≈fiu bæ˚b Ÿu ŸaŸ°≤ tu* ˚®td J¡≤fiub°Ôu t∏`Ù, Ÿ°t∏w N°æ≤ ≤°ı° Ju¡ R¡≈ tu*
<bΩt°fi Fæ*, w°u J¡°uoÕ b˜ fi <tÔfiu Ju¡ J¡°≤d NSb° w≈_∫° Ju¡ <ÔÎ bvJ¡Ô b˜°u* Ÿu N°h~>∏fi F°u
tC<fi∫°u* Ju¡ t°æfi J¡°u ≈®°›w Fæ $$13$$ J¡°uoÕ Ÿ°≥≈, Nıy≤, J¡∑nu, tJ¡°unu N°æ≤ ªÙ*<¸>∫°u* Ju¡ R¡≈ tu* ¿_Sw F*æ,
J¡°uoÕ <Ÿ*F, ˚æ*Ÿ, t¨y, fJ¡≤u, ªt≤Ù, y°∫ N°æ≤ ©≤y°u„ Ju¡ R¡≈ tu* Fæ $$14$$ J¡°uoÕ Ÿ°≤Ÿ, ªJ¡°u≤,
fÔ°J¡°, fwJ¡, J¡°u<J¡Ô Ju¡ R¡≈ tu* Fæ, w°u J¡°uoÕ w°u J¡tÔ, J¡á°≤ (ÿbuwJ¡tÔ), JC¡tCÌ N°æ≤ Ã≈Ô Ju¡
R¡≈ tu* ¿_Sw Fæ* $$15$$ J¡°uoÕ F°SÙ Ju¡ fhªu, F°SÙ, b≤°F, fæÔ, yÌFu Ju¡ R¡≈ tu* Fæ, w°u J¡°uoÕ ˚≥b≤,
th~>≤, ±>°≥Ÿ J¡∑ ∫°u<fi∫°u* tu* Ã≈∏fi F…Î Fæ* $$16$$ J¡°uoÕ fnÙ-fnÙ N°≈<W∫°u* Ÿu N°J®¡°∏w Fæ*, w°u J¡°uoÕ
fnu Ÿt¨¿]„°ÔÙ Fæ*, J¡°uoÕ _byÕ tu* <b≤°ıt°fi Fæ*, w°u J¡°uoÕ fi≤J¡°u* tu* ≈nu Fæ* $$17$$ J¡°uoÕ w°≤° Ÿt¥F tu*
¿_Sw Fæ*, w°u ÌqŸ≤u b¨s°u* Ju¡ <~>B°u* tu* fæ™>u Fæ*, J¡°uoÕ N°bF, ≈®b°F N°¿Ì b°∫CN°u* Ju¡ N<@J¡°≤ J¡°u ≈®°›w Fæ*,
w°u J¡°uoÕ N°J¡°„ tu* N<@J¡°≤ ıt°∫u Fæ* $$18$$ J¡°uoÕ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* tu* (≤Ÿ ©Ù*ªfiu Ju¡ N<@J¡°≤ tu*)
¿_Sw Fæ, w°u J¡°uoÕ ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* tu* (N°æT<@ N°<Ì J¡∑ b¨<] J¡≤fiu tu* ) Ôyu Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ w¨d, Ôw°
N°æ≤ H°nÙ J¡° ≤Ÿ ıF°≥ ≈≤ _b°Ìq Fæ, ÎuŸu ≈„C N°<Ì Ju¡ ∫°uÀ∫ <bT∫ Ô‡≈¸w° tau ŸaÔÀfi Fæ* $$19$$ J¡°uoÕ
t°us Ju¡ ŸtC<ªw ≈°` ıÙb∏tC•w F°u ∫F°≥ ≈≤ ˚®td J¡≤wu Fæ*, J¡°uoÕ <ª≤J¡°Ô Ÿu tC•w F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ*
N°æ≤ J¡°uoÕ ≈≤t°Ãt˚°b J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Fæ* ∫°fiÙ <bÌuFtC•w Fæ* $$20$$ <J¡∏FÙ* J¡v∫°d ˚°ıfi ıÙb°u* J¡∑
<ª≤J¡°Ô tu* tC<•w F°uufiub°ÔÙ Fæ, w°u J¡°uoÕ ıÙb ˚°uyÔ‡≈¸> F°uJ¡≤ N°Ãt° Ju¡ Jæ¡bv∫ J¡° πuT J¡≤wu Fæ* $$21$$
J¡°uoÕ <b„°Ô <ÌJg¡≈°Ô Ìubw° Fæ*, w°u J¡°uoÕ tF°buyb°ÔÙ fi<Ì∫°≥ Fæ* $ J¡°uoÕ tfi°uF≤ fiu`b°ÔÙ <˜∫°≥ Fæ*, w°u
J¡°uoÕ fi≈CaŸJ¡ Fæ* $$22$$ <J¡∏FÙa Ô°uy°u* J¡∑ fC<] NÃ∫∏w ≈®fC] Fæ, wu <J¡∏FÙ* J¡° ⁄Ì∫ NÃ∫∏w ın Fæ $
J¡°uoÕ I°fi J¡° ≈Ìu„ Ìufiub°Ôu Fæ*, w°u <J¡∏FÙ* fiu Ÿt°<@ Ôu ≤•©Ù Fæ $$23$$
∫u Ÿ˚Ù ıÙb ŸaŸ°≤ J¡∑ NfiSÕJ¡°¿≤dÙ b°Ÿfi° Ÿu FÙ F…Î Fæ*, oŸ<ÔÎ b°Ÿfi° J¡° FÙ Ÿt¥Ô h~>uÌ
J¡≤fi° ª°<F∫u, oŸ N°„∫ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
N≈fiÙ b°Ÿfi° Ju¡ N°bu„ Ÿu <bb„ fC<]b°Ôu ıÙb ofi-ofi ≈≤°u•w Ÿ˚Ù Nb_S°N°u* tu*
f]˚°bfi°b°Ôu F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ* $ oŸtu* JC¡~> w°u ≈¨<SbÙ tu* <bF°≤ J¡≤wu Fæ*, JC¡~> fi≤J¡ tu* <y≤wu Fæ* N°æ≤
ŸyÕ - 43] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 815
JC¡~> _byÕ tu* ı°wu Fæ* $ ŸªtCª t¨Ã∫C Ÿu <fi≤∏w≤ N°Fw F…Î ofi Ô°uy°u* J¡∑ Nb_S° F°S Ÿu ≈Cfi# ≈Cfi#
w°<nw yu*Ì J¡∑ w≤F Fæ $$24,25$$ ŸæJ¡n°u* N°„°R¡≈ k¡∏Ì°u* Ÿu f≥@u F…Î, wS° b°Ÿfi°R¡≈ ˚°bÙ ÌuF°u* J¡°u
@°≤d J¡≤fiub°Ôu ıÙb ıæŸu ≈sÙ ÎJ¡ b¨s Ÿu ÌqŸ≤u b¨s ≈≤ ı°wu Fæ* bæŸu FÙ ÎJ¡ „≤Ù≤ Ÿu ÌqŸ≤u „≤Ù≤ tu*
ı°wu Fæ* $$26$$ N<bΩ° Ÿu, ı°u <J¡ Nfi∏w <bT∫°u* tu* Nfi∏w ŸaJ¡v≈-J¡v≈fi°N°u* J¡∑ Ã≈<W tu* FuwC Fæ,
oŸ ıyBq≈ tF°fi o∏Bı°Ô J¡° <b_w°≤ J¡≤ ≤Fu ∫u t¥» ıÙb ıÔ tu* N°bw°u˘ J¡∑ w≤F ŸaŸ°≤ tu* wf wJ¡
˚¸>J¡wu Fæ*, ıf wJ¡ N°fi¿∏Ìw N≈fiu _bR¡≈ J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fiFÙ* J¡≤ Ôuwu $$27,28$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, <bbuJ¡∑ ≈C”T°u* J¡°u N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu •∫° Ô°˚ F°uw° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ Nfi∏w≤ NŸwg J¡° Ã∫°yJ¡≤ ŸÃ∫ I°fi J¡°u ≈®°›wJ¡≤ ˚¥<tJ¡°N°u* J¡∑ »w° Ju¡
J®¡t Ÿu ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ <bbuJ¡∑ ≈C”T oŸ ŸaŸ°≤ tu* <k¡≤ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwu $$29$$
<bbuJ¡ „¥∏∫ Ô°uy°u* J¡∑ ı°u y<w F°uwÙ Fæ, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
J¡°uoÕ N<bbuJ¡∑ Ô°uy Fı°≤°u* ı∏t°u* J¡° ˚°uyJ¡≤ <bbuJ¡ J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ ˚Ù <k¡≤ oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù
ŸaJ¡¸> tu* <y≤wu Fæ* $ JC¡~> Ô°uy Ìub, y∏@bÕ, f®°Êd N°<Ì Wt ı∏t, Wt Ìu„, Wt J¡°Ô, Wt
≈®<w˚°, <bfi∫, ŸÃŸay<w N°<Ì Ÿ‡≈<W J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ ˚Ù wCh~> <bT∫°u* tu* Ô‡≈¸>w°b„ N≈fiÙ fC<]
Ÿu FÙ <k¡≤ <w∫ÕJg¡ ∫°u<fi J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* N°æ≤ <w∫ÕJg¡ ∫°u<fi∫°ua Ÿu fi≤J¡°ua J¡°u ˚Ù ≈®°›w F°uwu Fæ* $$30,31$$
J¡°uoÕ tF°t<w ŸfiJ¡ N°<Ì tF°Ãt° ≈C”T f®Ê≈Ì Ÿu Ã≈∏fi F°uJ¡≤ ŸÙ J¡v≈ tu* ÎJ¡ FÙ ı∏t π°≤°
t°usR¡≈ f®Ê≈Ì tu* FÙ „Ù|® ≈®<b‹¸> F°u ı°wu Fæ* $$32$$ J¡°uoÕ ıÙb≤°<„∫°≥ N≈fiu Ã≈<W_S°fiR¡≈ f®Ê°^±>°u*
Ÿu N∏∫ f®Ê°^±>°u* tau ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, J¡°uoÕ N≈fiu Ã≈<W_S°fiR¡≈ f®Ê°^±>°u* tua FÙ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ*, J¡°uoÕ
<F≤^∫y˚Õ¡_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ „aJ¡≤_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæa $$33$$ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¡°uoÕ ıÙb≤°<„∫°≥ <w∫ÕJg¡ ∫°u<fi J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, w°u J¡°uoÕ ÌubÃb J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*,
J¡°uoÕ fi°y∫°u<fi J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, w°u J¡°uoÕ ıæŸu oŸ f®Ê°^±> tu* SÙ bæŸu FÙ ÌqŸ≤u f®Ê°^±>°u* tu* ˚Ù F°uwÙ
Fæ* $$34$$ ıæŸu ∫F <b„°Ô f®Ê°^±>>Fæ bæŸu FÙ N°æ≤ <b„°Ô f®Ê°^±> ˚Ù fF…w Ÿu <bΩt°fi Fæ, ≈FÔu Su
N°æ≤ N°yu F°u*yu $$35$$ N∏∫°∏∫ <b<ª` J®¡t Ÿu N°æ≤ N∏∫°∏∫ <b<ª` FuwCN°u* Ÿu fiJ¡∑ <b<ª` Ÿ¨<‹¸>∫°≥
N°<b˚¥Õw F°uwÙ Fæ N°æ≤ <w≤°u<Fw F°uwÙ Fæ* $$36$$
oŸ f®Ê°^±> J¡∑ w≤F N∏∫°∏∫ f®Ê°^±>°u* tu* ˚Ù J¡t°u˘ J¡∑ <b<ª`w° Ÿu ıÙb°u* J¡∑ y<w <b<ª` FÙ Fæ,
oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
fi f®Ê°^±>°u* tu* ˚Ù J¡°uoÕ y∏@bÕ F°uw° Fæ, w°u J¡°uoÕ ∫s ∫°u<fi tu* Ã≈∏fi F°uw° Fæ, J¡°uoÕ ÌubÃb J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ, w°u J¡°uoÕ ÌæÃ∫w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$37$$ oŸ f®Ê°^±> tau Ô°uy <ıŸ tfiC‹∫ N°<Ì Ju¡
¿ªw Δ∫bF°≤ Ÿu ¿_Sw Fæ, ŸÙ Δ∫bF°≤ Ÿu N∏∫°∏∫ f®Ê°^±>°u* tu* ˚Ù bu ¿_Sw Fæ* $ Ju¡bÔ N∏∫
πÙ≈b°ŸÙ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿt°fi fiJ¡∑ N°J¨¡<w tu* <bÔsdw° Fæ $$38$$
∫<Ì J¡Fu ˚Ôu FÙ ÎuŸ° F°u, <k¡≤ Wtw°, N@tw° N°<ÌR¡≈ Ÿu N°æ≤ ≈≤_≈≤ _fiuF, <b≤°u@ N°<ÌR¡≈
Ÿu fi ıÙb°u* J¡° Ÿ¨<‹¸> ≈¿≤bwÕfi Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈≤_≈≤ Ÿa|\>fi Ÿu fiÌÙ J¡∑ ÔF≤u* ≈¿≤b<wÕw F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ Ÿ°¿[bJ¡ ≤°ıŸ, w°tŸ N°<Ì _b˚°b
Ju¡ J¡°≤d wWÌfiCJ¥¡Ô Δ∫bF°≤ tu* N°y®F Ÿu ≈®b¨W F…Î fi ıÙb°u* J¡∑ <J¡ŸÙ ÎJ¡ <bT∫ tu* _≈@°Õb„ ≈≤_≈≤
816 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<btÌÕfi π°≤° Ÿ¨<‹¸>∫°u* J¡° ≈¿≤bwÕfi F°uw° Fæ $$39$$ ıæŸu fiÌÙa J¡∑ w≤ayu* N°<b˚°Õb N°æ≤ <w≤°u˚°b π°≤°
∏t≠ıfi N°æ≤ <fit≠ıfi Ÿu ≈¿≤b<wÕw F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ ≤ı J¡° N°<b˚°Õb F°ufiu ≈≤ Ÿ¨<‹¸> J¡° ∏t≠ıfi
N°æ≤ Ÿ[b wS° wt J¡° <fit≠ıfi F°uw° Fæ $ wt Ju¡ N°<b˚°Õb Ÿu ≤ı J¡° <w≤°u˚°b F°ufiu ≈≤ Ÿ¨<‹¸> J¡°
<fit≠ıfi N°æ≤ fÙı tu* Ÿ[b J¡° N°<b˚°Õb F°ufiu ≈≤ ≈°Ôfi π°≤° Ÿ¨<‹¸> J¡° ≈¿≤bwÕfi F°uw° Fæ $$40$$
Ÿ[b N°<Ì yCd°u* Ju¡ N@Ùfi N∏w#J¡≤d N°<Ì J¡∑ Ÿ¨<‹¸ >Ÿu N∏w#J¡≤d°u≈°<@J¡ıÙb Ju¡ N°<b˚°Õb
J¡∑ ≈®<Ÿ<] Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿ ≈≤t ≈Ì Ÿu N<fiÌÕuÿ∫ N°æ≤ _bŸabuΩ ıÙb≤°<„∫°≥ <fi≤∏w≤ N°<b˚¥Õw F°uwÙ Fæ* N°æ≤ ŸÙ tu*
_≈‹¸>R¡≈ Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤wÙ Fæa $$41$$
oŸ <bT∫ tu* ZC<w N°<Ì tu* ≈®<Ÿ] ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ÌÙ≈ Ÿu ≈®J¡°„ J¡∑ w≤F, Ÿ¥∫Õ Ÿu <J¡≤d°u* J¡∑ w≤F, w≈u F…Î Ô°uFu Ÿu Ô°uF J¡d°u* J¡∑ w≤F, N<Àfi Ÿu
<ª∏y°¿≤∫°u* J¡∑ w≤F, Ÿt∫ Ÿu <b<ª` M¡wCN°u* J¡∑ w≤F, k¥¡Ô°u* Ÿu ŸCy∏@ J¡∑ w≤F, bT°Õ Ju¡ ≈≤t°dCN°u* Ÿu
wCT°≤ J¡∑ w≤F N°æ≤ ŸtCB Ÿu ÔF≤°u* J¡∑ w≤F ıÙb≤°<„∫°≥ f°≤-f°≤ Ã≈∏fi F°u-F°uJ¡≤ <ª≤J¡°ÔwJ¡ ÌuF
≈≤‡≈≤° J¡°u ˚°uyJ¡≤ ≈®Ô∫ J¡°Ô tu* fÙı˚¥w „°∏w ≈Ì tu* N≈fiu-N°≈ FÙ <bÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ* $$42-44$$
≈¥b°uÕ•w ıÙb-ıyw J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡° Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
∫F <`˚Cbfi≤ªfi° N°<Ì J¡∑ ˚®°¿∏wR¡≈ t°∫° ŸtCB tu* ÔF≤°u* J¡∑ w≤F ≈≤t ≈Ì tu* <fi≤∏w≤ Δ∫SÕ FÙ
<b_w¨w Fæ, f»wÙ Fæ, ≈¿≤d°t J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ N°æ≤ fi‹¸> F°uwÙ Fæ $$45$$
wæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ

ª°æb°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
tC¿•w N°æ≤ ≈®Ô∫ tu* Ÿt°fiw° F°ufiu ≈≤ ˚Ù ofi Ì°ufi°u* tu* <bÔsdw° J¡° J¡Sfi Îba
<b≤a<ªR¡≈ ıÙb Ju¡ „≤Ù≤-y®Fd J®¡t J¡° J¡Sfi $
≈®Ô∫ tu* N≈fiu-N°≈ „°∏w ≈Ì tu* ıÙb≤°<„∫°≥ <bÔÙfi F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° ı°u J¡F° Fæ, Ÿtu*
ZÙ≤°tª∏BıÙ „aJ¡° J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, "Ã≈Ã∫°uÃ≈Ã∫ J¡°Ôufi ˚C•Ãb° ÌuF≈≤‡≈≤°tg' oÃ∫°<Ì N°≈Ju¡ π°≤°
•w J®¡t Ÿu <ıŸ ıÙb fiu ≈®Ô∫ tu* ≈≤t ≈Ì tu* N≈fiÙ ¿_S<w ≈®°›w J¡≤ ÔÙ, bF tC•w FÙ Fæ, bF <k¡≤
N¿_S¿≈aı≤R¡≈ ÌuF J¡°u Jæ¡Ÿu y®Fd J¡≤w° Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w ≈C”T J¡°u ∫<Ì ≈Cfi#
ŸaŸ°≤≈®°<›w F°u, w°u tC<•w tu* ˚Ù Ô°uy°u* J¡∑ Nfi°_S° F°u ı°∫uyÙ $ ∫<Ì J¡<F∫u <J¡ NI°fi°b¨w ≈®°dÙ tu*
fÙıw° ≈®∫C•w <b„uTw° F°u ŸJ¡wÙ Fæ, w°u ÎuŸ° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ŸbÕS° fÙıw°„¥∏∫ b_wC NI°fi-
N°b≤dt°` Ÿu fÙı fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, N∏∫S° ≈ÃS≤ Ju¡ ¸C>J¡nu ı°u fÙı fiFÙa Fæ, Ju¡bÔ NI°fi Ju¡
N°b≤d Ÿu NaJ¡…≤°<Ì Ju¡ ≈®<w fÙı F°ufiu Ôyu*yu $$1$$
∫Ω<≈ NI°fi°b¨w <„Ô° Ju¡ ¸C>J¡n°u* tu* _bŸt°fi ŸW°b°Ôu (Δ∫°bF°¿≤J¡ ŸW°b°Ôu) NaJC¡≤ Ju¡ ≈®<w
fÙıw° fiFÙ* <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ wS°<≈ N°b≤dŸt°fi ŸW°b°Ôu (≈®<w˚°<ŸJ¡ ŸW°b°Ôu) Ÿ≈Õ N°<Ì Ju¡ ≈®<w
N°b¨w ≤≠ıC N°<Ì tu* J¡°≤dw° <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, NwÎb <tØ∫° fÙıw° Ju¡bÔt°` N°b≤d Ÿu J¡∑ yoÕ Fæ,
ŸyÕ - 44] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 817
∫F ∫Ω<≈ <b„uTR¡≈ Ÿu tæ*fiu fiFÙ* J¡F°, wS°<≈ N°≈J¡°u N≈fiÙ fC<] Ÿu FÙ wJÕ¡ π°≤° ŸtH Ôufi° ª°<F∫u,
oŸJu¡ <ÔÎ ≈®ÿfi J¡∑ N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* #
Fu ≤°tª∏BıÙ, ı°u N°≈fiu tCHŸu ≈¥~>° Fæ, ŸJ¡° W≤ tæ* ≈FÔu FÙ J¡F ªCJ¡° Fq≥ $ N°≈J¡∑ ŸtH
tu* •∫°u* fiFÙ* N° ≤F° Fæ, N°≈J¡∑ ≈¥b°Õ≈≤ Ju¡ <bª°≤ tu* <fi≈Cd fC<] J¡F°≥ ªÔÙ yoÕ Fæ ? $$2$$ ı°u ∫F
„≤Ù≤ N°<Ì R¡≈ _S°b≤-ıayt ıyw Fæ, ∫F N°˚°Ÿt°` FÙ (<bbwÕt°` FÙ) Fæ, NwÎb NŸwg _b›fi
Ju¡ Ÿt°fi <Ìw F…N° Fæ $$3$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ <ª≤J¡°Ô wJ¡ ¿_S≤ ≤Ffiub°Ôu f®Ê°^±, ˚Cbfi N°<Ì N°˚°Ÿt°` Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu
Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ≈®≈aª ÌÙ|ÕJ¡°ÔÙfi _b›fi Ju¡ Ÿt°fi, Ì°u ª∏Bt°N°u* J¡∑ ˚®°¿∏w Ju¡
Ÿt°fi Îba |¥tfiu Ju¡ Ÿt∫ |¥twu F…Î ≈F°n Ju¡ Ÿt°fi <tØ∫° FÙ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $$4$$
NI°fiÙ Ju¡ fÙı ≤FfiuJu¡ J¡°≤d ≈Cfi# ŸaŸ°≤Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ ˚Ù I°fiÙ J¡°u ≈Cfi# ŸaŸ°≤Ì„Õfi J¡∑ ≈®°<›w
fiFÙ* F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈C”T J¡∑ NI°fiR¡≈Ù fiÙ*Ì fi‹¸> F°u yoÕ N°æ≤ b°Ÿfi°Î≥ „°∏w F°u yoÕ ÎuŸ° ≈®fC] <ªWb°Ô° ≈C”T
ıÙb∏tC•w Ju¡ Δ∫bF°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ Ÿ*Ÿ°≤R¡≈Ù _b›fi J¡°u Ìu©w° F…N° ˚Ù ≈≤t°SÕ-¿‹¸> Ÿu fiFÙ* Ìu©w° Fæ $$5$$
fÙı˚¥w NI°fi tu* ˚°bÙ ŸaŸ°≤ t°us F°ufiu wJ¡ Ÿ¥‚tR¡≈ Ÿu ≤Fw° Fæ, oŸ J¡°≤d ˚Ù f°≤f°≤ ı∏t
J¡∑ ≈≈<W F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıÙb°u* Ju¡ _b˚°b Ÿu J¡¿v≈w ŸaŸ°≤ NI°fi°Ãt° Ju¡ N∏Ì≤ ŸÌ° FÙ <bΩt°fi
≤Fw° Fæ, <ıŸJ¡∑ t°us F°ufiu wJ¡ Ôy°w°≤ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ $$6$$
ıæŸu ıÔ Ju¡ ˚Ùw≤ N°bwÕ (˚°æ*≤Ù) ≤Fw° Fæ, fÙı Ju¡ N∏Ì≤ NaJC¡≤ ≤Fw° Fæ, NaJC¡≤ Ju¡ N∏Ì≤
<b„°Ô b¨s ≤Fw° Fæ, b¨s tu* ıæŸu k¥¡Ô ≤Fw° Fæ N°æ≤ k¡¥Ô Ju¡ N∏Ì≤ ıæŸu k¡Ô ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ ıÙb Ju¡
N∏Ì≤ ªaªÔ (<bfi°„Ù) „≤Ù≤ ≤Fw° Fæ $
„aJ¡° # ıÙb Ju¡ N∏Ì≤ „≤Ù≤ Jæ¡Ÿu ≤Fw° Fæ ?
Ÿt°@°fi # J¡°≤d <J¡ tfi Ju¡ N∏Ì≤ J¡v≈fi°R¡≈ ÌuF ŸÌ° <bΩt°fi ≤FwÙ Fæ $$7,8$$
tfi Ju¡ N∏Ì≤ ÌuF J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° Jæ¡Ÿu Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡∑ <b<b@ R¡≈°u* Ÿu ≈®<Ÿ], ÌuFR¡≈ J¡∑ ˚Ù b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu Ÿtu* Ÿ‡˚°bfi° F°u ŸJ¡wÙ Fæ $
„aJ¡° # ∫<Ì ÎuŸ° Fæ, w°u fF…w Ÿu „≤Ù≤ ÎJ¡ Ÿ°S •∫°u* fiFÙ* Ã≈∏fi F°uwu ?
Ÿt°@°fi # b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu fF…w Ÿu „≤Ù≤°u* Ju¡ tfi tu* ¿_Sw F°ufiu ≈≤ ˚Ù ı°u ÎJ¡ FÙ „≤Ù≤ ≈¿≤≈•b F…Î
J¡t°u˘ Ÿu N<˚Δ∫•w F°uw° Fæ, bFÙ <bbÕwR¡≈ „≤Ù≤ oŸ ıÙb J¡°u ≈®°∫# ÎJ¡ Ÿt∫ tu* ≈®°›w F°uw° Fæ, Ÿ˚Ù
„≤Ù≤ ≈®°›w fiFÙ* F°uwu $$9$$
∫F tfi FÙ ÌuF F°uw° Fæ $ Wt J¡t°u˘ J¡° ≈¿≤≈°J¡ F°ufiu ≈≤ Wt ÌuF F°uwÙ Fæ, ∫F f°w N°<Ì ŸyÕ Ÿu
ÔuJ¡≤ Ì„°Õwu Fæ* $
∫F tfi FÙ, ıæŸu <t\>Ù J¡° <≈^±> |¸> Ju¡ R¡≈ tu* ≈¿≤dw F°u ı°w° Fæ bæŸæ FÙ, „Ù|® „≤Ù≤ ffi ı°w°
Fæ $ ≈FÔu ≈¥bÕ Ÿ¨<‹¸> tu* oŸJ¡° ≈®<w˚°ŸR¡≈ Wt „≤Ù≤ Ã≈∏fi F…N°, •∫°u*<J¡ ≈μJ¡°u„R¡≈Ù |≤ tu*
818 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
¿_Sw <b˚C f®Ê° ∫F F…N°, wÌfi∏w≤ ŸJu¡ ŸaJ¡v≈ Ju¡ J®¡t Ÿu FÙ |fi t°∫° Ÿu t°∫° J¡∑ w≤F N°≤-
≈°≤-≤<Fw ∫F Ÿ¨<‹¸> ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fæ $$10,11$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, ıÙb tfi ≈Ì J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ <ıŸ ≈®J¡°≤ <b≤a¿ª≈Ì J¡°u ≈®°›w
F…N°, Ÿ ≈®J¡°≤ J¡°u N°Ω°u≈°∏w <b_w°≤≈¥bÕJ¡ „Ù|® tCHŸu J¡Ffiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$12$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
fiu J¡F° # Fu tF°f°F°u, f®Ê° Ju¡ „≤Ù≤ y®Fd tu* ı°u J®¡t Fæ Ÿu N°≈ tCHŸu ŸC<fi∫u, ŸÙ J¡°u Ì°F≤d
ffi°J¡≤ N°≈ ıyw J¡∑ Ÿ°≤Ù ¿_S<w J¡°u ı°fi ı°∫u*yu $$13$$ Ìu„, J¡°Ô N°<Ì Ÿu N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãtw[b
ıf ˚Ù N≈fi∑ „<•w Ÿu Ìu„, J¡°Ô Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi „≤Ù≤ J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ, w˚Ù bF ıÙbfi°tJ¡,
b°Ÿfi°N°u* Ju¡ N°bu„ tu* wÃ≈≤, <b<b@ J¡v≈fi°Î≥ J¡≤fiu tu* ŸaÔÀfi, ªaªÔ tfi ffi ı°w° Fæ $$14,15$$
<b<b@ J¡v≈fi° J¡≤fiu tu* ŸaÔÀfi, ÎuŸ° ı°u «¡≈≤ J¡F° Fæ, ŸÙ J¡°u _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
J¡v≈fi° J¡≤ ≤FÙ tfi J¡∑ „<•w ≈FÔu ÎJ¡ sd tu* „ÆÌw∏t°`R¡≈ Z°u`u¿∏B∫ tu* ∏tC© <fitÕÔ
N°J¡°„ ˚°bfi° J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ Fæ $ ≈¥b°uÕ•w N°J¡°„ ˚°bfi° J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ |fiw° J¡°u (b¨<] J¡°u)
≈®°›w F…N° tfi _≈∏ÌR¡≈ |fiw° Ju¡ J®¡t Ÿu _≈„Õ w∏t°`R¡≈ Ãb<y¿∏B∫ tu* ∏tC© b°∫CR¡≈ Ÿu _≈∏Ì J¡∑
˚°bfi° J¡≤w° Fæ $$16,17$$ N≈aªÙJ¨¡w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w Ÿ¥‚t F°ufiu Ÿu tfi°ub¿h~>∏fi ªæw∏∫R¡≈
ıÙb Ÿu fi Ìu©u y∫u „ÆÌ-_≈„ÕR¡≈ fi N°J¡°„ N°æ≤ b°∫C Ÿu f»fiu N°æ≤ N°|°w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
R¡≈w∏t°`R¡≈ N<Àfi Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$18$$ wÌfi∏w≤ fiŸu |fiw° J¡°u ≈®°›w F…N° tfi <fitÕÔ
N°Ô°uJ¡b°ÔÙ ≈®J¡°„w° J¡∑ sd ˚≤ tu* ˚°bfi° J¡≤w° Fæ, ŸŸu N°Ô°uJ¡ J¡∑ N<˚b¨<] F°uwÙ Fæ $$19$$
N°J¡°„, b°∫C N°æ≤ wuı Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w F…N° tfi ≤Ÿw∏t°`R¡≈ ıÔ J¡∑ „Ùww° J¡°u sdt°` tu*
≈®°›w J¡≤Ju¡ ıÔfi°t Ÿu ≈®wÙ<w ∫°uÀ∫ F°uw° Fæ $$20$$ wÌfi∏w≤ ≈¥b°uÕ•w ª°≤°u* Ju¡ Ÿa|°w J¡°u ≈®°›w F…N°
tfi sd˚≤ tu* y∏@∫C•w _S¥Ô _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° Fæ, <ıŸŸu ≈¨ØbÙ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$21$$
wÌfi∏w≤ oŸ ≈®J¡°≤ ˚¥ww∏t°`°N°u* Ÿu bu<‹¸w> N≈fiu Ÿ¥‚t „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ ≤F° tfi N°J¡°„ tu*
ÌæÌÙ›∫t°fi N°y J¡∑ <ª∏y°≤Ù Ju¡ wCv∫ N≈fiu _bR¡≈ J¡°u Ìu©w° Fæ $$22$$ <ıŸ „≤Ù≤ J¡°u Ìu©w° Fæ,
NFaJ¡°≤J¡Ô° Ÿu ∫C•w, fC<]R¡≈ fÙı Ÿu Ÿ‡≈∏fi, ≈aª˚¥w°u* Ju¡ ⁄Ì∫J¡tÔ J¡° ˚®t≤R¡≈ bF <Ôay „≤Ù≤
≈C∫Õ‹¸>J¡ J¡F° ı°w° Fæ $$23$$
N°yu J¡FÙ ı°fiub°ÔÙ ÌuF J¡∑ ˚°bfi° Ÿu <Ô*y „≤Ù≤ Ju¡ FÙ ≈aªÙJ¡≤d π°≤° |fi F°ufiu ≈≤ _S¥Ô ÌuF J¡∑
Ã≈<W F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿtu* wÙb® b°Ÿfi° Ÿu _S¥Ô „≤Ù≤ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° F…N° tfi ≈°J¡ Ÿu <fvbk¡Ô Ju¡ Ÿt°fi _S¥Ôw°
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$24$$ Ÿ°≥ªu Ju¡ N∏Ì≤ ≤©u¡ F…Î <≈|Ôu Ÿ°ufiu Ju¡ Ÿt°fi f°F≤ _S¥Ô ˚°_b≤ N°æ≤ N∏Ì≤
Ÿ¥‚t ˚°_b≤ bF wuı <fitÕÔ N°J¡°„ tu* _kC¡¿≤w F°uJ¡≤ _S¥Ô ÌuF Ÿu ∫C•w N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu Nb∫b°u*
J¡∑ ≤ªfi° J¡°u N≈fiu _b˚°b Ÿu y®Fd J¡≤w° Fæ $$25$$
Ÿtu* tfi J¡∑ <b„uT J¡v≈fi°<˚<fibu„R¡≈ „°©°-≈®„°©°N°u* J¡∑ b¨<] F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
wuı≈Caıt∫ N≈fiu Nb∫bŸa<fibu„ tu* «¡≈≤ <Ÿ≤ N°æ≤ ≈Ù™>b°ÔÙ fiÙªu ≈æ≤b°ÔÙ Ì°ufi°u* fyÔ°u* tu*
F°SR¡≈ Nb∫b°u* Ÿu ∫C•w N°æ≤ fÙª tu* Ì≤∫C•w N°J¡°„ J¡°u Δ∫°›w J¡≤fiub°ÔÙ <fi¿ÿªw <b„°Ô
˚°bfi° J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ $$26,27$$ wÌfi∏w≤ ≠b°Ô°N°u* J¡∑ ≈a¿•w Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ N°J¡°≤b°Ô°,
ŸyÕ - 44] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 819
≈®J¡¸> Nb∫bb°Ô° f°ÔJ¡ ∫F (f®Ê°) tfi°u≤Sb„ „≤Ù≤ ≈®°›w J¡≤ ¿_Sw F°uw° Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ N≈fi°
b°Ÿfi°N°u* Ju¡ N°bu„ Ÿu „≤Ù≤ @°≤d <J¡∫° F…N° tfiR¡≈Ù tC<fi (≈¥b°uÕ≈°Ÿfi° Ju¡ ≈®J¡°≤ J¡° tfifi J¡≤fiub°Ô°)
ıæŸu M¡wC N≈fiu _b˚°b J¡°u f»°wÙ Fæ, bæŸu FÙ N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u f»°w° Fæ $$28,29$$ Ÿt∫ ≈°J¡≤ bF
≈®J¡¸> F°uw° Fæ $ <fitÕÔ „≤Ù≤b°Ô° <≈|Ôu F…Î ŸCbdÕ Ju¡ wCv∫ wS° ≈≤t f®Ê° Ÿu Ã≈∏fi F…N° Ÿf Ô°uy°u*
J¡° <≈w°tF bFÙ ˚yb°fi f®Ê° fC<], Ÿ[byCd, fÔ, ß°F, <bI°fi N°æ≤ Îuÿb∫Õ Ÿu Ÿ‡≈∏fi F°uw°
Fæ $$30,31$$ ≈≤t°J¡°„R¡≈ f®Ê tu* N∏∫ R¡≈b°Ô° ∫F <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ N≈fiÙ ŸW° Ÿu ≤Fw° Fæ, ŸÙ
≈®J¡°≤ J¡∑ Δ∫bF°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ ŸW° Ÿu N≈fiu NI°fi J¡°u FÙ, ı°u <J¡ N°Ãt° tu* ¿_Sw Fæ, ≈aªÙJ¨¡w _S¥Ô
N°J¡°„ N°<Ì Ju¡ N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu R¡≈ Ÿu Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ $$32$$
Ÿt∫˚uÌ Ÿu ŸJ¡∑ fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi°N°u* J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
J¡˚Ù bF N°≤-≈°≤-„¥∏∫, N°<Ì, tº∫ N°æ≤ N∏w≤<Fw Ju¡bÔ <b„°Ô N°J¡°„ J¡∑ J¡v≈fi°
J¡≤w° Fæ J¡˚Ù (≈®<w<Ìfi Ju¡ ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt∫) Ju¡bÔ <fitÕÔ ıÔ J¡∑ FÙ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ $ J¡˚Ù
(J¡v≈ Ju¡ N∏w tu* Ì°F Ju¡ Ÿt∫) f®Ê°^±> J¡°u ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ N<Àfi≠b°Ô°N°u* Ÿu ≈®ÌÙ›w J¡≤w°
Fæ $$33$$ J¡˚Ù (≈¨<SbÙ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ f°Ì N°æ≤ ≈®°<d∫°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸ >Ju¡ ≈¥bÕ) F≤u ≤ay Ju¡ bfi J¡∑ ∫°fiÙ
b¨s°u* Ÿu Δ∫°›w Ÿ°≤Ù ≈¨<SbÙ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ $ J¡˚Ù (≈°μJ¡v≈ tu*) ˚yb°fi <b‹dC J¡∑ fi°<˚
Ÿu Ã≈∏fi F…Î J¡°Ôu J¡tÔ J¡∑ J¡<ÔJ¡° J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ $$34$$ ∫F ≈®˚C f®Ê° N≈fiu F≤uJ¡ ı∏t
tu* N°æ≤-N°æ≤ ˚Cbfi, ŸtCB, ıÙb-ı∏wC N°<ÌR¡≈ NfiuJ¡ N°J¡°≤°u* J¡∑ J®¡∑n° Ÿu ≤ªfi° J¡≤w° F…N°
<b‹dC N°<Ì Ju¡ R¡≈ Ÿu _b∫a FÙ fiJ¡° ≈°Ôfi J¡≤w° Fæ $$35$$
≈®St J¡v≈ Ÿu ÔuJ¡≤ ≈®<w<Ìfi Ÿ°uJ¡≤ ™>u F…Î ŸJu¡ _bÌuF J¡v≈fi°J®¡t J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
ıf ∫F f®Ê ≈Ì Ÿu oŸ ≈®StR¡≈ Ÿu () NbwÙdÕ FCN°, w˚Ù Ÿu ÔuJ¡≤ NI°fib„ f®Ê°^±>y˚Õ
tu* ŸCTC<›w ŸC© Ÿu ≈Ô<sw N≈fiu ≈¥bÕ b°_w<bJ¡ _bR¡≈ Ju¡ N°æ≤ ÌuFΔ∫bF°≤ N°<Ì Ju¡ N_t≤dR¡≈
ŸCTC<›w J¡°u ≈®°›w F…N° $$36$$ y˚Õ<fiB° Ju¡ F¸>fiu ≈≤ bF N≈fiu ≈®J¡°„t∫ _bR¡≈ J¡°u ı°u ≈®°d, N≈°fi,
Ju¡ ≈®b°F Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ S°, ı°u ≈aªtF°˚¥w°u* Ju¡ _bh~ ><F_Ÿ°u* Ÿu t°fi°u* ffi° S° Ÿu Ìu©w° Fæ $$37$$
ŸJ¡° •w_bR¡≈ J¡≤°un°u* ≤°ut°u* Ÿu Δ∫°›w, fWÙŸ Ì°≥w°u* Ÿu ∫C•w, ı*|°N°u* N°æ≤ ≤Ù» J¡∑ F<ß>∫°u* Ÿu
wÙfi _w‡˚b°Ô°, ≈°≥ª ≈®°d°u* Ÿu ≈°≥ª Ìubw°b°Ô°, fiÙªu ˚°y tu* ≈æ≤°u* Ÿu ∫C•w, F°S, ≈æ≤, <Ÿ≤, bs#
_SÔ N°æ≤ ≈u¸>R¡≈ ≈°≥ª ˚°yb°Ô°, fiu`, J¡°fi, fi°<ŸJ¡° N°<Ì fi°æ π°≤b°Ô°, Ãbª°R¡≈Ù Ôu≈b°Ô°,
J¡°utÔ Nb∫bb°Ô°, fÙŸ Nay…<Ô∫°u* Ÿu ∫C•w, fÙŸ fi©°u* Ÿu <ª<Öw, Ì°u f°F…b°Ô°, Ì°u _wfib°Ô°, Ì°u
fiu`b°Ô°, J¡˚Ù-J¡˚Ù oh~>° Ÿu fF…w fiu` N°æ≤ ˚Cı°b°Ô° S° $ bF ¿ªWR¡≈Ù ≈sÙ J¡° |°u*ŸÔ° S°,
J¡°tÌubR¡≈Ù Ÿ≈Õ J¡° <fÔ S°, w¨‹d°R¡≈Ù <≈„°<ªfiÙ J¡° N°b°Ÿ S°, ıÙbR¡≈ <Ÿ*F J¡∑ yCk¡° S°,
N¿˚t°fi R¡≈Ù F°SÙ J¡° f∏@fi_w‡˚ S° N°æ≤ ⁄Ì∫R¡≈Ù J¡tÔ Ÿu ŸC„°u<˚w S° $$38-41$$ wÌfi∏w≤
<`J¡°ÔÌ„ÙÕ ˚yb°fi f®Ê° fiu N≈fiu Wt N°æ≤ tfi°uF≤ R¡≈ J¡°u Ìu©J¡≤ <bª°≤ <J¡∫° $$42$$ <ıŸJ¡°
 Ÿf f®Ê°^±>°u* J¡° N°æ≤ fiJu¡ N<˚t°fiÙ <F≤^∫y˚°u˘ J¡° J¡°Ô Ÿu N≈¿≤¿h~>∏fi ≈≤f®Ê≈Ì Ÿu
FÙ N°<b˚°Õb F…N° Fæ, NwÎb fiJ¡° ≈°æb°Õ≈∫Õ fiFÙa Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿ˚Ù ≈®St Fæ; oŸ N<˚≈®°∫ Ÿu oŸ
≈®St R¡≈ Ÿu J¡F° Fæ $
820 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N°≤-≈°≤ <J¡ŸÙJu¡ π°≤° fiFÙ* Ìu©° y∫° Fæ, ˚°æ*≤u Ju¡ wCv∫ ÿ∫°tw° Ÿu ∫C•w oŸ <b„°Ô N°J¡°„ JC¡F≤ tu*
tu≤Ù Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu •∫° S°, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤fiu Ju¡ ≈≤°∏w wC≤∏w f®Ê° J¡∑ Â<‹¸> <fitÕÔ F°u yoÕ $
∏F°u*fiu NfiuJ¡ NwÙw Ÿ¨<‹¸>∫°≥ Ìu©Ù $$43,44$$ wÌfi∏w≤ J®¡t„# Ÿ°ay°u≈°ay Ÿf @t°u˘ J¡° ∏Fu* _t≤d
F…N° $ ıæŸu bŸ∏w N≈fiu ≈¥bÕ≈¿≤<ªw k¥¡Ô°u* J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ bæŸæ FÙ ≈¥bÕ≈¿≤<ªw buÌ°u* J¡°u y®Fd J¡≤
∏F°u*fiu <b<ª` ŸaJ¡v≈°u* Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ <b<b@ ≈®ı°N°u* J¡∑ y∏@bÕfiy≤ tu* <b<b@ N°ª°≤-<bª°≤°u* Ju¡
wCv∫ ÔÙÔ° Ÿu J¡v≈fi° J¡∑ $$45,46$$ fiJu¡ _byÕ N°æ≤ t°us Ju¡ <ÔÎ @tÕ, NSÕ N°æ≤ J¡°t J¡∑ <Ÿ<] Ju¡
<ÔÎ NfiuJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ Nfi∏w „°˜°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ $$47$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu bŸ∏w Ÿu ≈C‹≈„°u˚°
J¡° N°<b˚°Õb F°uw° Fæ, bæŸu FÙ f®Ê°R¡≈@°≤Ù tfiŸu oŸ Ÿ¨<‹¸> tu* ∫F Â<‹¸> ∫°u* ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F…oÕ
Fæ $$48$$ Fu ≤|CJC¡ÔÌÙ≈J¡, <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≤ªfi°N°u* Ÿu ≈¥dÕ <J®¡∫°<bÔ°Ÿ°u* Ÿu f®Ê° J¡° R¡≈ @°≤d
J¡≤fiub°Ôu <ªW fiu FÙ N≈fiÙ J¡v≈fi° π°≤° ∫F Ÿ¨<‹¸ >„°u˚° oŸ ıyw tu* ŸÃ∫ N°æ≤ wCh~ >Ÿu <bÔsd
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NfiC≈t ¿_S<w J¡°u ≈®°›w J¡∑ Fæ $$49$$
ª°æb°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈æ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
tfi J¡° J¡°∫Õ J¡˚Ù Ÿhª° fiFÙ* F°uw°, J¡°≤d <J¡ tfi°u≤S N°<Ì tu* ÎuŸ° Ìu©° y∫° Fæ;
oŸ<ÔÎ tfi°ut∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıyw NŸwg Fæ, Ÿwg FÙ Ÿwg Fæ, ∫F bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ∫F ıyw ¿_Sw F°uw° F…N° JC¡~> ˚Ù ¿_Sw fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ tfi J¡° <bÔ°Ÿt°`
∫F Ÿ‡≈¥dÕw∫° ≈®<w˚°Ÿt°` FÙ ¿_Sw Fæ, ≈®<w˚°Ÿ Ÿu N<w¿≤•w ∫F „¥∏∫ FÙ Fæ $$1$$
≈®<w˚°Ÿ Ÿu N<w¿≤•w bF „¥∏∫ Jæ¡Ÿu Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈¿≤<h~>∏fi f®Ê°^±> Ÿu ≈®<w˚°ŸR¡≈ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Δ∫°›w fiFÙ* Fæ*, •∫°u*<J¡ NwÙw, ˚°bÙ
f°F≤ ¿_Sw NfiuJ¡ f®Ê°^±> J¡°u<¸>∫°u* J¡° ıæŸu @¥≈ tu* ≈≤t°dC |¥twu Fæ* bæŸu FÙ, ≈®<w˚°Ÿ Ju¡ N∏Ì≤ ˚®td
<Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $ N°æ≤ w°u N°æ≤ ı°u N°J¡°„ ≈≤t tF[bR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ ŸŸu ˚Ù bu Δ∫°›w fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ "≠∫°∫°fi°J¡°„°wg' ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$2$$
≈¥bÕ N°æ≤ W≤ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ÿu Δ∫°<›w w°u Ìq≤ ≤FÙ N≈fiu N°Z∫˚¥w (bwÕt°fi) Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô tu*
˚Ù Nº∫_w π°≤° N<@‹™>°fi J¡° _≈„Õ fiFÙ* F°uw° $ oŸ<ÔÎ f®Ê°^±> π°≤° ≈®<w˚°ŸR¡≈ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô
J¡∑ Δ∫°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô tu* Ju¡bÔ ŸaJ¡v≈_bR¡≈ _b›fi tu* Ìu©u y∫u fiy≤ J¡u wCv∫ ∫F ıyw <ªW tu* ˚°<Ÿw
F°uw° Fæ, bFÙ* ≈≤ ŸJ¡° N<@‹™>°fiR¡≈ ªæw∏∫ Fæ $ ıyw Ÿu „¥∏∫ Ju¡bÔ N°J¡°„ FÙ ¿_Sw Fæ $$3$$
NwÎb ∫F y∏@bÕfiy≤ Ju¡ <ª` Ju¡ wCv∫ Fæ, ÎuŸ° Ftfiu ≈FÔu J¡F° Fæ $ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≤ay°u* Ÿu ≤ª° y∫° <k¡≤ ˚Ù <˚<W≤<Fw, Ìu©° y∫° <k¡≤ ˚Ù NŸ∏t∫, fiFÙ** ≤ª° y∫° <k¡≤ ˚Ù ≤ª°
F…N°-Ÿ° ∫F N°J¡°„ tu* NÌg˚Cw <ª` Fæ $$4$$
≈®Ã∫uJ¡ _t¨<w tu* tfi FuwC F°uw° Fæ $ tfi Ÿu ≤<ªw ∫F ıyw _t¨<w Ju¡ wCv∫ FÙ Fæ $ oŸ<ÔÎ N≈fiu
<_S¿w J¡°Ô tu* ˚Ù ∫F Ÿwg fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 45] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 821
Ÿf ÌuF°<Ì wÙfi°u* ˚Cbfi tfi Ÿu FÙ J¡¿v≈w Fæ* $ ıæŸu Ìu©fiu tu* ªsC J¡°≤d Fæ bæŸu FÙ ofiJu¡ _t≤d tua
tfi J¡°≤d Fæ $$5$$
ÌÙb°≤N°¿ÌR¡≈ ıyw Ÿwg Ÿu NÔy J¡≤Ju¡ <Ì©Ô°∫° fiFÙ* ı° ŸJ¡w° $ oŸ<ÔÎ ˚Ù Ÿwg Ÿu ≈¨SJg¡R¡≈
Ÿu ŸJ¡∑ NŸW° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N°˚°ŸR¡≈ ∫F ıyw |¸>, ≈¸>, ywÕ Ju¡ ˚®t°u* Ÿu N°b<wÕw F°uw° Fæ $ ÌÙb°≤ N°<Ì ŸBq≈ Ÿu ≈¨SJg¡
fiFÙ* Fæ* $ ıæŸu ≤u„t J¡° J¡∑n° N≈fiu J¡°u„ J¡∑ _b∫a ≤ªfi° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ tfi fiu N≈fiu <fib°Ÿ Ju¡ <ÔÎ
oŸ „≤Ù≤ J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ Fæ $$6,7$$
<ªW J¡∑ ŸaJ¡v≈t°` Ÿu NŸwg≤ªfi° ≈®°›w J¡≤fiu J¡∑ „<•w ≈®<Ÿ] Fæ, oŸ<ÔÎ ˚Ù ≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡∑
≈≈<W F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
bF b_wC fiFÙ* Fæ, <ıŸ NSÕ„¥∏∫ ŸaJ¡v≈R¡≈ b_wC J¡∑ tfi ≤ªfi° fiFÙ* J¡≤w° $ ÎuŸÙ Ì…yÕt Ì…‹J¡≤
b_wC ˚Ù fiFÙ* Fæ, <ıŸu tfi ≈®°›w fiFÙ* J¡≤w° $$8$$ <ıfi „<•w∫°u* Ÿu tfi R¡≈Ù yCF°Î≥ N∏Ì≤ ≈®°›w fiFÙ*
F°uwÙ, bu „<•w∫°≥ ŸbÕ„<•w„°ÔÙ ıyÌÙÿb≤ tu* ˚Ù J¡°uoÕ F°u ŸJ¡wÙ Fæ* ? $$9$$
∫<Ì ŸÌ° FÙ ∫F ıyw NŸwg Fæ wS° f®Ê ŸÌ° FÙ Ÿwg Fæ N°æ≤ fiJ¡° ≈≤_≈≤ _≈„Õ fiFÙ* Fæ, w°u
ıyw tu* ŸW° N°æ≤ NŸW° J¡°Ì°<ªÃJ¡¡(J¡˚Ù F°ufiub°ÔÙ) Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ*; oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, ŸbÕ„<•w <b˚¥Ju¡ ≤Fwu Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW° ŸÌ° FÙ F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ ˚°b
∫F Fæ <J¡ ŸW° N°æ≤ NŸW° J¡°Ì°<ªÃJ¡ (J¡˚Ù F°ufiub°ÔÙ) fiFÙ* Fæ* <J¡∏wC Ÿfi°wfi Fæ $ fiJ¡∑ ≈≤_≈≤
N°<b˚°Õb π°≤° ≈°≤°≈°≤Ù Ÿu N°bu„ J¡v≈fi° FÙ N<ª∏Ã∫ t°∫°„<•w π°≤° J¡∑ ı°wÙ Fæ $$10$$
bF ∫F oÕÿb≤ J¡∑ ŸbÕ„<•w Fæ, oŸJ¡° N≈fiu tfi tu* FÙ ≈®Ã∫s Ì„Õfi <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
tfi fiu N≈fiu Ÿu Ã≈∏fi F…N° „≤Ù≤ ˚°bfi° Ÿu ≈®°›w <J¡∫° Fæ, oŸ f°w J¡°u N°≈ Ìu<©∫u $ oŸ<ÔÎ
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿ tfi J¡∑ J¡v≈fi° J¡°u I°<fi∫°u* fiu ŸbÕ„<•wŸa≈∏fi fw°∫° Fæ $ ıyw tu* <b<ª`
≈Ì°SÕ „<•w∫°≥ ˚Ù ŸbÕ„<•w tfi J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu FÙ Fæ* $ ∫F ˚°b Fæ $$11$$
oŸ<ÔÎ Ìub°<Ì„<•w∫°u* π°≤° ˚Ù tC¿•w J¡° ≈®<w≤°u@ fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ìubw°, NŸC≤, tfiC‹∫ N°<Ì Ÿf N≈fiu N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu <J¡∫u y∫u Fæ* $ N≈fiu ŸaJ¡v≈ J¡∑ <fib¨<W F°ufiu
≈≤ wæÔ≤<Fw ÌÙ≈ Ju¡ Ÿt°fi bu „°∏w F°u ı°wu Fæ* $$12$$ Fu tF°twu, oŸ Ÿ‡≈¥dÕ ıyw J¡°u N°J¡°„ wCv∫,
N≈fiÙ J¡v≈fi°t°` Ÿu <bJ¡<Ÿw, Ã≈∏fi F…Î ÌÙ|Õ_b›fi Ju¡ wCv∫ N°≈ Ìu<©∫u $ Fu ŸCtwu oŸ ıyw tu* J¡˚Ù
˚Ù JC¡~> ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu fi Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ fi t≤w° Fæ $ <tØ∫°Â<‹¸> Ÿu w°u Ÿf JC¡~ >F°uw° Fæ $ ı°u
b_wC J¡˚Ù ˚Ù fi JC¡~> b¨<] J¡°u FÙ ≈®°›w F°uwÙ Fæ N°æ≤ fi  °Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ, Ÿtu* ©^±>fi Ÿu (J¡°¸>fiu
Ÿu) •∫° N≈Δ∫∫ F°uy° ? N°æ≤ ŸJ¡° ©^±>fi FÙ •∫° Fæ ? $$13-15$$ N≈fiu „≤Ù≤ Ÿu t¥≥ı Ÿu oÕ<TJ¡°
J¡∑ w≤F ≈¨SJg¡ <J¡∫u F…Î ˚¥t°R¡≈ J¡°u ≈≤t°SÕÂ<‹¸ >Ÿu N≈fiu N∏w#J¡≤d tu* fi Ìu©wu F…Î N°≈ ≈¿≤¿h~>∏fi
N°ÃtÌ„Õfi Ÿu NI J¡∑ fi°o˘ •∫°u* t°uF J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu Fæ* ? $$16$$ ıæŸu t”˚¥<t tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu
t¨yıÔ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ tfi Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu NŸÃ∫ Ÿf f®Ê° N°<Ì <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $$17$$
tfi°u≤S J¡∑ fi°o˘ wS° Ì°u ª∏Bt°N°ua Ju¡ <b˚®t Ju¡ wCv∫ <tØ∫°I°fi Ÿu ≈¥dÕ ∫u Ÿf Âÿ∫°J¡°≤ ≤°<„∫°≥
822 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ıyw tu* Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $$18$$ ıæŸu fi°æJ¡° Ÿu ∫°`° J¡≤ ≤Fu Ô°uy°u* J¡∑ <tØ∫° FÙ _S°dC tu* ªÔfi ≈®wÙ<w
F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ Âÿ∫ N°J¡°≤°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° <fiÃ∫ NŸÃ∫ FÙ <Ìw F…oÕ Fæ $$19$$ t°∫° Ÿu <ıŸJ¡° ¿≈aı≤
≤ª° y∫° Fæ, tfi Ju¡ tfifi Ÿu FÙ <ıŸJ¡° <fit°Õd F…N° Fæ, ÎuŸu oŸ Âÿ∫ J¡°u N°≈ o∏Bı°Ô ı°<fi∫u $ ∫F
Ÿwg fiFÙ* Fæ, <k¡≤ ˚Ù ŸÃ∫ Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw Fæ $$20$$ ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw f®Ê FÙ Fæ $ oŸ<ÔÎ ˚uÌ J¡°
≈®Ÿay <J¡Ÿ ≈®t°d Ÿu, <J¡ŸJu¡ ≈®J¡°≤ J¡°, J¡°æfi N°æ≤ J¡F°≥ F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$21$$ ∫F ≈bÕw Fæ, ∫F _S°dC
Fæ N°æ≤ ∫F fiJu¡ N∏w≤°ÔbwÙÕ N°±>‡f≤°u* J¡° <bÔ°Ÿ Fæ $ ∫u Ÿf tfi J¡∑ ˚°bfi° J¡∑ »w° Ÿu NŸwg
F°uwu F…Î ˚Ù Ÿwg-Ÿu ≈®wÙw F°uwu Fæ* $$22$$ <bª°≤FÙfi ≈C”T J¡∑ J¡°t w¨‹d° tfifiR¡≈ ∫F ıyw _byÕ,
fi≤J¡, <w∫Õyg N°<Ì ∫°u<fi∫°u* tu* ≈wfi J¡° N°≤‡˚J¡ Fæ $ oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ <bbuJ¡ Ÿu ıyw
J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ <fi‹≈®≈aª N°Ãt° J¡∑ ˚°bfi° J¡∑<ı∫u $$23$$ ıæŸu fnu-fnu N°≤‡˚°u* Ÿu ≈¥dÕ _b›fi ˚®t
FÙ Fæ, b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ <ªW π°≤° Ã≈°<Ìw oŸ ıyw J¡°u ˚Ù N°≈ ÌÙ|Õ _b›fi Ÿt<H∫u $$24$$
Âÿ∫t°fi Nb_S°b°Ô° fF…w <b_wÙdÕ NwÎb ≤tdÙ∫-Ÿ° b_wCw# wCh~> N°„°R¡≈Ù Ÿ≈°u˘ J¡° <fÔR¡≈
oŸ ŸaŸ°≤°±>‡f≤ J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$25$$ ∫F NŸwg Fæ, ∫F ı°fiJ¡≤ oŸŸu ≈®ut fi J¡∑<ı∫u $ <bπ°fi
≈C”T "∫F t¨yıÔ Fæ' ∫F ı°fiJ¡≤ ŸJu¡ ≈Ù~>u fiFÙa Ì°ænwu $$26$$ ı°u t¥» ≈C”T N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu
_bR¡≈∫C•w F…oÕ tfi°u≤St∫Ù ≤°ıÔ‚tÙ Ju¡ wCv∫ oŸ ıyw J¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ, bF ÎJ¡t°` Ì…#©
J¡° FÙ ≈°` F°uw° Fæ $$27$$
oŸJu¡ NfiCytfi Ÿu Ju¡bÔ NfiSÕ FÙ ≈®°›w fiFÙ* F°uwu, <J¡∏wC ≈C”T°SÕ J¡° fi°„ ˚Ù F°uw° Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì b_wC fi F°u, w°u ∫u Ô°uy ˚Ôu FÙ Nb_wC J¡° NfiCŸ≤d J¡≤u, <J¡∏wC ı°u b_wC J¡° ≈¿≤Ã∫°yJ¡≤
Nb_wC J¡° NfiCytfi J¡≤w° Fæ, bF ≈C”T°SÕ Ÿu h∫Cw F°u ı°w° Fæ $$28$$ ıæŸu ≤_ŸÙ tu* Ÿ≈Õ J¡° ˚∫ tfi
J¡° Δ∫°t°uF FÙ Fæ bæŸu FÙ ∫F ˚Ù tfi J¡° Δ∫°t°uF FÙ Fæ $ ÎJ¡t°` ˚°bfi°N°u* J¡∑ <b<ª`w° Ÿu ∫F ıyw
<ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈®°›w F°uw° Fæ $$29$$ ıÔ Ju¡ ˚Ùw≤ ª∏B≈®<w<f‡f Ju¡ wCv∫ sd˚ay…≤ <tØ∫° <Ìw F…Î
≈Ì°S°u˘ Ÿu oŸ Ô°uJ¡ tu* f°ÔJ¡ FÙ ™>y° ı° ŸJ¡w° Fæ, N°≈Ju¡ wCv∫ w[bI°fiÙ ≈C”T fiFÙ* ™>y° ı° ŸJ¡w°
Fææ $$30$$ ı°u ≈C”T „ÆÌ°<ÌyCd°u* Ju¡ Ÿt¥FR¡≈ oŸ ÌuF N°<ÌJ¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° F…N° NS°Õwg ÌuF N°<Ì tu*
"NFa, tt' ÎuŸ° N<˚t°fi J¡≤w° F…N° ŸC©Ù F°ufi° ª°Fw° Fæ bF ın N≈fiÙ N<Àfi J¡∑ ˚°bfi° Ÿu „Ùw
J¡°u F¸>°w° Fæ $$31$$ ∫F ın Ÿa|°w ÌuF N°<ÌR¡≈ <b„°Ô ıyw ⁄Ì∫ tu* tfi Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu <fi<tÕw
<b„°Ô fiy≤ Ju¡ Ÿt°fi NŸwg FÙ Fæ $$32$$
∫<Ì ∫F Îu¿h~>J¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi F…N° Fæ, w°u Îu¿h~>J¡ <fib¨<W Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu •∫°u* fiFÙ* <fib¨W F°u
ı°w° Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F Âÿ∫ ≈®≈aª tfi J¡∑ oh~>° Ÿu ≈ıw° Fæ N°æ≤ tfi J¡∑ N<fih~>° Ÿu ≤°y J¡° <bfi°„ F°ufiu Ÿu FÙ
<bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $ oŸ w≤F J¡° ∫F <b„°Ô y∏@bÕfiy≤ Ju¡ wCv∫ H¥™>-t¥™> FÙ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $$33$$
oŸ<ÔÎ oŸJu¡ <bfi°„ ∫° b¨<] tu* „°uJ¡ N°æ≤ FTÕ J¡≤fi° <ªw fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ıyw Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ JC¡~> ˚Ù fi‹¸> fiFÙ* F°uw° N°æ≤ oŸ ıyw J¡∑ Ÿt¨<]
F°ufiu ≈≤ JC¡~> ˚Ù Ÿt¨] fiFÙ* F°uw° $$34$$ ⁄Ì∫ tu* tfi Ÿu J¡¿v≈w <b„°Ô fiy≤ Ju¡ ©^±>F≤ F°u ı°fiu ≈≤
ŸyÕ - 45] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 823
N°æ≤ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ <J¡ŸJ¡° •∫° fi‹¸> F…N° N°æ≤ •∫° f»° ? $$35$$
ıæŸu ©uÔ Ju¡ <ÔÎ yC<n∫° N°<Ì π°≤° ≈C`, ≈„C, N°<Ì Δ∫bF°≤°˚°Ÿ J¡∑ J¡v≈fi° f°ÔJ¡°u* Ju¡ tfi tu* F°uwÙ
Fæ bæŸu FÙ ∫F ıyw ˚Ù tfi Ÿu FÙ <fi≤∏w≤ <Ìw F°uw° Fæ, ŸJu¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤fi° <ªw fiFÙ* Fæ $$36$$
ıæŸu o∏Bı°Ô Ju¡ ıÔ Ju¡ fi‹¸>-˚®‹¸> F°ufiu ≈≤ <J¡ŸÙ J¡° JC¡~> ˚Ù fi‹¸> fiFÙ* F°uw° $$37$$ ı°u NŸwg Fæ,
bF ∫<Ì N<bΩt°fi FÙ F°u ı°∫, w°u <J¡ŸJ¡° •∫° <fyn° ? NS°Õwg JC¡~> ˚Ù fiFÙ* $ oŸ<ÔÎ ŸaŸ°≤ tu* FTÕ
N°æ≤ „°uJ¡ J¡° <bT∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $$38$$
oŸ ≈®J¡°≤ fi°„ Ju¡ _bÙJ¡°≤ π°≤° „°uJ¡ J¡∑ N∫°uÀ∫w° J¡FJ¡≤ b_wCw# fi°„ FÙ <J¡ŸÙ J¡° fiFÙ* Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u NÃ∫∏w NŸwg FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ŸJ¡° fi°„ FÙ •∫° F°uy° ? ıf fi°„ fiFÙ* Fæ wf Fu tF°twu,
Ì…#© J¡° J¡°æfi NbŸ≤ Fæ ? $$39$$
Nº∫_w Â<‹¸> Ÿu fi°„ Ju¡ NŸa˚b J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤ N<@‹™>°fi Â<‹¸ >Ÿu ˚Ù ŸJ¡° ≈≈°Ìfi
J¡≤wu Fæ* $
NSb° ı°u NÃ∫∏w Ÿwg FÙ Fæ ŸJ¡° •∫° fi°„ F°uw° Fæ ? ∫F Ÿf ıyw ÎJ¡t°` f®Ê FÙ Fæ, w°u
ŸC© N°æ≤ Ì…#© <J¡ŸJu¡ J¡°≤d <Ìw F°u* ! NS°Õwg bu <Ìw Fæ FÙ fiFÙ* $$40$$
Ã≈<W J¡° ©^±>fi J¡≤fiu Ÿu b¨<] N°<Ì <bJ¡°≤°u* J¡° ˚Ù ©^±>fi F°u FÙ y∫°, oŸ<ÔÎ w<∏fi<tWJ¡
FTÕ ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u NÃ∫∏w NŸwg Fæ ŸJ¡∑ b¨<] Jæ¡ŸÙ ? b¨<] J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ w°u Fu tF°fC<] ZÙ≤°tª∏BıÙ,
FTÕ J¡° J¡°æfi NbŸ≤ Fæ ? $$41$$
o‹¸> ≈Ì°SÕ J¡∑ ≈®°<›w tu* FTÕ F°uw° Fæ $ t°∫°t∫ ıyw tu* o‹¸ >≈Ì°SÕ FÙ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸbÕ` NŸÃ∫˚¥w, ÎJ¡t°` ≈®≈aªJ¡°≤Ù oŸ ŸaŸ°≤ tu* •∫° ≈°Ìu∫ Fæ, <ıŸu <bπ°fi ≈C”T ª°Fu $$42$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ı°u ≈C”T ŸfJ¡°u N°fi∏ÌR¡≈ Ÿu Ìu©w° Fæ, ŸJ¡°uu Fu∫ ˚Ù JC¡~ >fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸbÕ` ŸÃ∫R¡≈, f®ÊÃbt∫ oŸ <`˚Cbfi tu* J¡°æfi ≈Ì°SÕ Fu∫ Fæ, <ıŸJ¡° <bπ°fi Ô°uy Ã∫°y J¡≤u* $$43$$
<ıŸJ¡∑ Â<‹¸> tu* ıyw NŸÃ∫ Fæ NSb° <ıŸJ¡∑ Â<‹¸> tu* ıyw ŸÃ∫ Fæ Ì°ufi°u* ≈s°u* tu* ˚Ù ŸJ¡° <bfi°„
fi F°u ŸJ¡fiu Ju¡ J¡°≤d bF ≈C”T ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡° Ny‡∫ ∫FÙ Fæ $ <J¡∏wC t¥©Õ w°u ≈C`, <t` N°<Ì Ju¡
<bfi°„ Ÿu, ı°u <J¡ N≈fiÙ ˚®°¿∏w Ÿu J¡¿v≈w Fæ, Ì…#©Ù F°uw° Fæ $$44$$
NŸwg N°æ≤ Ÿwg ≈s°u* tu* Ÿt°fi ≈≈<W <Ì©Ô°wu Fæ* $
N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* ı°u fiFÙ* Fæ, bwÕt°fi tu* ˚Ù ŸJ¡∑ NŸW° FÙ Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u ∫F
NŸwg Fæ, oŸ ≈s J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ, ŸJ¡°u NŸW° FÙ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $
˚°b ∫F Fæ <J¡ "NŸπ° oÌty® N°ŸÙwg' (Ÿ¨<‹¸> Ÿu ≈FÔu ∫F NŸwg FÙ S°) "fiæbuF <J¡aªfi°&y®
N°ŸÙwg' (∫F°≥ ≈FÔu JC¡~> ˚Ù fi S°) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* Ÿu N°J¡°„, b°∫C, ˚Cbfi N°<Ì Ju¡ N°yu ≈Ù~>u
NŸW° ŸCfiÙ ı°wÙ Fæ N°æ≤ |¸> N°<Ì J¡∑ NŸW° ≈®Ã∫s NfiC˚b Ÿu Ìu©Ù ı°wÙ Fæ $ <ª≤J¡°Ô wJ¡, N°<Ì
N°æ≤ N∏w tu* NŸW°, S°unu J¡°Ô Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡ f°≤ ŸW° ≈®Ã∫uJ¡ Δ∫<•w tu* ≈®<Ÿ] Fæ $ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡°
<bfi°„J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ[b N°æ≤ NŸ[b-Ì°ufi°u* ÎJ¡b_wC tu* ÎJ¡ Ju¡ Ã∫°y Ju¡ <ffi° fiFÙ* ≤F ŸJ¡wu,
824 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
oŸ<ÔÎ Ì°ufi°u* tu* Ÿu ÎJ¡ Nbÿ∫ Ã∫°≠∫ Fæ $
N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ NŸ[b J¡∑ ≈®<Ÿ<] F°ufiu Ÿu bwÕt°fi Ì„° tu* ˚Ù Ÿf Δ∫<•w∫°u* J¡∑
NŸW° FÙ Fæ ∫°u* NŸW° Ju¡ ≈s J¡∑ oh~>° J¡≤fiub°Ôu J¡°u ZC<w, ∫C¿•w N°æ≤ NfiC˚b°u* π°≤° NŸW° FÙ
<Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $$45$$ N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* ı°u ŸÃ∫ Fæ, bwÕt°fi tu* ˚Ù bF Ÿwg FÙ Fæ, <ıŸJ¡∑ Ÿf Ÿwg
FÙ Fæ, ÎuŸÙ t<w F°u, ŸJ¡∑ Â<‹¸> tu* Ÿf Ÿwg FÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ "ŸÌubŸ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg , "J¡StŸw#
Ÿ≠ı°∫uw' (Fu Ÿ°u‡∫, Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ≈¥bÕ ∫F Ÿwg FÙ S°, NŸwg Ÿu Ÿwg Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u*
Ÿu N°æ≤ ≈®t°d J¡∑ ≈®b¨<W Ju¡ Ÿt∫ Ÿwg-Ÿwg ∫°u* Ÿf b_wCN°u* J¡° NfiC˚b F°ufiu Ÿu N°<Ì N°æ≤ N∏w J¡°Ô
tu* ŸW° J¡∑ Nfi<˚Δ∫<•w NSb° <w≤°u˚°bt°` J¡v≈fi° Ÿu "NŸπ° oÌty® N°ŸÙw' oÃ∫°<Ì ZC<w N°æ≤
∫C¿•w∫°u* J¡∑ ≈≈<W F°ufiu Ÿu N°æ≤ ŸW° J¡∑ ZC<w N°æ≤ ∫C¿•w∫°u* J¡∑ N∏∫S° ≈≈<W fi F°u ŸJ¡fiu Ÿu Ÿf
≈Ì°S°u˘ J¡∑ ŸbÕJ¡°<ÔJ¡ N°æ≤ Ÿ°bÕ<`J¡∑ ÎJ¡ FÙ ŸW° ∫C•w Fæ, •∫°u*<J¡ oŸÙ tu* Ô°|b Fæ, ∫°u* ŸW° J¡Ù
ÎJ¡w° Ju¡ <Ÿ] F°ufiu ≈≤ N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* J¡°≤d˚¥w f®Ê J¡∑ ŸW° Ÿu FÙ Ÿf Ju¡ ŸÃ∫ F°ufiu Ÿu bwÕt°fi
J¡°Ô tu* ˚Ù bF ŸÃ∫ FÙ Fæ, ∫°u* ŸÌgb°ÌÙ J¡°u N©^±> f®ÊŸW° FÙ ŸbÕ` <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $$46$$
Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ŸÃ∫w° J¡∑ J¡v≈fi°, ı°u ıyw J¡°u Ÿwg N°æ≤ NŸwg
t°fifiub°Ôu ≈¥b°uÕ•w Ì°ufi°u* R¡≈°u* Ÿu f<F‹J¨¡w Fæ N°æ≤ Ÿf ZC<w N°æ≤ ∫C¿•w∫°u* Ÿu <b”] Fæ $ N∏@≈≤‡≈≤°
π°≤° ŸFŸ®°u* t¥©°u˘ fiu <ıŸJ¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ N°æ≤ ı°u Ÿ‡≈¥dÕ NfiS°u˘ J¡∑ t¥Ô Fæ, ∏FÙ* t¥©°u˘ Ju¡
∫°uÀ∫ Fæ $ N°≈Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıÔ Ju¡ N∏Ì≤ Ju¡ NŸÃ∫ _bR¡≈ ª∏Bt° N°æ≤ N°J¡°„wÔ N°<Ì J¡°u N≈fiu tfi Ju¡ t°uF Ju¡ <ÔÎ t¥©Õ
FÙ ª°Fwu Fæ*, N°≈ ıæŸu Wt Ô°uy fiFÙ* ª°Fwu $$47$$ t¥©Õ FÙ <b„°Ô N°J¡°≤b°Ôu, NSÕ„¥∏∫ ŸC©°˚°Ÿ°u*
Ÿu N≈fiu NŸÙt Ì…#© Ju¡ <ÔÎ Ÿ∏wC‹¸ >F°uw° Fæ, fi <J¡ ŸC© Ju¡ <ÔÎ $$48$$ oŸ<ÔÎ Fu J¡tÔfi∫fi
ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ t¥©Õ tw f<fi∫u $ <bª°≤ J¡≤Ju¡ N<bfi°„Ù <fiÃ∫ N°æ≤ ŸC¿_S≤ ≈Ì°SÕ J¡° NbÔ‡ffi
J¡∑<ı∫u $$49$$
Nf ≈¥bÕÌ<„Õw Ÿwg N°æ≤ NŸwg ≈s°u* J¡° π°≤˚uÌ Ÿu ÎJ¡ ≈®∫°uıfi Ju¡ NbŸ°fi tu* k¡Ôw# ŸtChª∫
<Ì©Ô°wu F…Î ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
t°∫° Ÿu t¥» F…Î Ô°uy°u* π°≤° N°ÃtR¡≈ Ÿu J¡¿v≈w NFaJ¡°≤ Ju¡ Ÿ<Fw ∫F Ÿf ıyw NŸwg FÙ Fæ, ∫°u*
ZC<w, yC”, ∫C¿•w N°æ≤ N≈fiu NfiC˚b Ÿu <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ ≈C`, <t`, @fi N°<Ì J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤
N°≈J¡°u „°uJ¡ fiFÙ* F°u N°æ≤ ≤°y ˚Ù fi F°u $ „°uJ¡, ≤°y N°<Ì Ju¡ <fi≤°Ÿ π°≤° ÎJ¡°Ã‡∫Ì„Õfi tu* ≈®≈aª NŸwg
Fæ "∫F ≈s ≈∫°uyÙ F°uw° Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ N∏∫°SÕ NŸπ°Ì Ju¡ ≈®_w°b Ÿu ıyw <fi_w[b FÙ Fæ, ÎuŸ°
N°≈J¡°u fiFÙ* ŸtHfi° ª°<FÎ, <J¡∏wC Ÿ‡≈¥dÕ bF Ÿwg Fæ •∫°u*<J¡ Ÿ[b J¡∑ ≈®<Ÿ<] fi F°ufiu ≈≤ ŸJu¡
<b≤°u@Ù NŸ[b J¡∑ ˚Ù ≈®<Ÿ<] fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $ ∫<Ì Ÿ[b J¡°u ≈®<Ÿ] t°fi°u, w°u ŸJ¡° <b≤°u@Ù F°ufiu Ÿu
NŸwg N<Ÿ] FÙ F…N° $ oŸ ≈®J¡°≤ Ÿf ıyF ŸW° π°≤° <fi≤_w NŸW° <fi≤°@°≤ FÙ Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ <J¡ŸÙ
J¡° bF ≈¿≤h~>uÌ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $ oŸ<ÔÎ ÎJ¡t°` N≈¿≤¿h~>∏fi Ÿ[b J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu ≈≤ |¸>, ≈¸>
N°<Ì ≈¿≤h~>uÌJ¡ N°J¡°≤°u* Ju¡ ≈¨SJg¡R¡≈ Ÿu „uT fi ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d „°u<@w <ª∏t°`æJ¡≤Ÿ ≈®Ã∫y°Ãt° Ÿu
∫C•w Ÿwg FÙ tæ* Fq≥, ∫F <bª°≤ J¡≤ N≈fiu N°Ãt° tu* ¿_Sw N°≈J¡°u ≈Cfi# ≈Cfi# Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ı∏t-t≤d
ŸyÕ - 46] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 825
N°<Ì <bT°Ì J¡∑ ≈®°<›w fi F°u $$50$$ ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # tC<fi Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ <Ìfi fÙw y∫° $
Ÿ¥∫Õ N_w°ªÔ J¡°u ªÔu y∫u $ Ÿ˚° tC<fiıÙ J¡°u fit_J¡°≤ J¡≤Ju¡ Ÿ°∫aJ¡°Ô J¡∑ Ÿ∏º∫° <b<@ Ju¡ <ÔÎ
_fi°fi°SÕ ªÔÙ yoÕ $ ÌqŸ≤u <Ìfi ≤°w fÙwfiu ≈≤ Ÿ¥∫°uÕÌ∫ Ju¡ Ÿ°S-Ÿ°S <k¡≤ Ÿ˚° Ôy yoÕ $$51$$
≈æ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<~>∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
<ıfi yCd°u* Ÿu ŸaŸ°≤ tu* <bF°≤ J¡≤w° F…N° ˚Ù <fitÀfi fiFÙ* F°uw° N°æ≤
ı°u ıÙb∏tC•w Ô°uy°u* tua ¿_Sw Fæ, fi yCd°u* J¡° ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ <ÔÎ ≈Ìu„ $
Ÿf b_wCN°u* tu* Nfi°_S° π°≤° fi‹¸> J¡∑ ≈us° N°æ≤ ≈®°›w J¡∑ Nfi°J¡°as°R¡≈ yCd°u* J¡° ≈FÔu ≈Ìu„
Ìufiub°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ≈¥b°uÕ•w ≈®_w°b J¡° Ÿtu* ≈∫°uy Ì„°Õwu Fæ* $
≤‡∫ @fi N°æ≤ ˜Ù N°<Ì Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ „°u≤ J¡° NbŸ≤ FÙ •∫° Fæ ? o∏Bı°Ô Ÿu ‹¸> >b_wC Ju¡
fi‹¸> F°ufiu ≈≤ <bÔ°≈ J¡∑ f°w FÙ •∫° Fæ ? $$1$$ y∏@bÕfiy≤ Ju¡ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ fi‹¸>-˚®‹¸> >∫° ˚¥<Tw F°ufiu ≈≤
N°æ≤ N<bΩ°ı<fiw ≈C` N°<Ì Ju¡ fi‹¸> ∫° ŸC„°u<˚w F°ufiu ≈≤ ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡° ≈®J¡°≤ FÙ •∫° Fæ ? $$2$$
≤tdÙ∫ @fi N°æ≤ ˜Ù, ≈C` N°<Ì Ÿt¨<] F°ufiu ≈≤ FTÕ J¡° NbŸ≤ FÙ •∫° Fæ ? t¨yw¨‹d° Ju¡ b¨<] J¡°u ≈®°›w
F°uufiu ≈≤ •∫° ıÔ ª°Ffiub°Ôu ≈C”T°u* J¡°u N°fi∏Ì F°uw° Fæ ? $$3$$ @fi N°æ≤ ˜Ù-≈C` N°<Ì Ju¡ f»fiu ≈≤
Ì…#©Ù F°ufi° FÙ <ªw Fæ N°æ≤ Ÿ∏wC‹¸> F°ufi° <ªw fiFÙ* Fæ $ t°uF-t°∫° Ju¡ f»fiu ≈≤ oŸ ŸaŸ°≤ tu* J¡°æfi
_b_S ≤F ŸJ¡w° Fæ ? @fi, ˜Ù, ≈C` N°<Ì J¡∑ b¨<] F°ufiu ≈≤ ŸaŸ°≤R¡≈ ≤°uyJ¡∑ b¨<] J¡∑ Ÿa˚°bfi° Ÿu
Ì…#© J¡≤fi° FÙ <ªw Fæ; FTÕ J¡≤fi° ™>ÙJ¡ fiFÙ*, ∫F NSÕ Fæ $$4$$ b¨<] J¡°u ≈®°›w <ıfi ˚°uy°u* Ÿu t¥©Õ J¡°u
≤°y F°uw° Fæ, b¨<] J¡°u ≈®°›w ∏FÙ* ˚°uy°u* Ÿu <bπ°fi ≈C”T J¡°u bæ≤°À∫ F°uw° Fæ $$5$$ fiÿb≤ _b˚°bb°Ôu
@fi, ˜Ù, ≈C` N°<Ì Ju¡ <bT∫ tau FTÕ J¡° NbŸ≤ FÙ •∫° Fæ ? ı°u Ÿ°@C ≈…”T oŸJ¡∑ fiÿb≤w°, fi≤J¡
FuwCw° N°<Ì Ÿu ≈¿≤d°t tu* J¡¸C>w° J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤wu Fæ*, bu fiŸu bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$6$$
oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaŸ°≤ Ju¡ Δ∫bF°≤°u* tu* w[bI N°≈ ı°u-ı°u b_wC fi‹¸> F°u, ŸJ¡∑ ≈us°
J¡∑<ı∫u N°æ≤ ı°u ı°u ≈®°›w F°u ŸJ¡° ≈˚°uy J¡∑<ı∫u $$7$$ N≈®°›w ˚°uy°u* J¡∑ ŸhªÙ N<fih~>° N°æ≤
≈®°›w ˚°uy°u* J¡° ˚°uy ∫FÙ ≈¿^±>w J¡° Ôsd Fæ $$8$$ ŸaŸ°≤ tua ˚¸>J¡°fiub°Ôu, t°≤fiu Ju¡ <ÔÎ yC›w <~>≈u
F…Î, <bT, „˜ N<Àfi N°<Ì π°≤° t°≤fiu Ju¡ <ÔÎ ŸtÙ≈ tu* N°fiub°Ôu NwÎb N°ww°∫Ù oŸ J¡°t Ju¡
<bT∫ tu*, f°u@ Ju¡ <ÔÎ N≈®tW F…Î N°≈ Δ∫bF°≤ J¡∑<ı∫u <ıŸŸu N°≈ t¥»w° J¡°u ≈®°›w fi F°u* $$9$$
≈®≈aª≤<Fw f®Ê tu* <bbuJ¡, bæ≤°À∫, I°fi tu* N≈®t°Ì N°<ÌyCd°u* Ju¡ NıÕfiJ®¡t Ÿu ı°u Ÿ‡∫Jg¡ I°fiÙ Fæ*, bu
oŸ Ÿ*Ÿ°≤°±>‡f≤ J¡°u fiFÙ* Ìu© ≈°wu $ ı°u JC¡fC<] Fæ* ∫°fiÙ •w yCd°u* Ÿu ≤<Fw Fæ*, bu w°u fi‹¸ >FÙ Fæ* $$10$$
<ıŸ <J¡ŸÙ ˚Ù ∫C¿•w Ÿu <ıŸ ≈C”T J¡° Âÿ∫ Ÿu NfiC≤°y ªÔ° y∫°, ŸJ¡∑ ≈≤t°SÕÕ tu* N<˚<fibu„
≤©fiub°ÔÙ <btÔ t<w t°uFR¡≈Ù Ÿ°y≤ tu* fiFÙ* ±¥>fwÙ $$11$$ <ıŸJ¡∑ "∫F Ÿwg Fæ' ∫°u* Ÿf b_wCN°u* tau
N°_S° <fib¨W F°u yoÕ, Ÿ ŸbÕI J¡°u Nb°_w<bJ¡ N<bΩ° N≈fiu b„ (NaJ¡yw) fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $$12$$
tæ* N°æ≤ ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw ÎJ¡ FÙ Fæ, ÎuŸÙ <ıfiJ¡∑ fC<] N°_S° N°æ≤ Nfi°_S° J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ ¿_Sw Fæ,
bF ≈C”T <fitÀfi fiFÙ* F°uw° $$13$$ Ÿwg N°æ≤ NŸwg tu* NfiCyw ŸW°t°` ≈®Ã∫y°ÃtR¡≈ Ÿwg J¡° fC<] Ÿu
826 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ Âÿ∫ J¡° fi w°u y®Fd J¡∑<ı∫u N°æ≤ fi Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$14$$ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, NÃ∫∏w bæ≤°À∫∫C•w, N°Ãt<fi‹™>, Ÿf ≈®J¡°≤ Ju¡ <fib°Ÿ°u* Ÿu ≤<Fw N°≈ N≈fiu J¡°∫Õ tu*
wÃ≈≤ F°uJ¡≤ ˚Ù ≤°y≤<Fw F°uJ¡≤ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi NŸay F°uJ¡≤ ¿_Sw F°uo∫u $$15$$ J¡tÕ J¡≤ ≤Fu <ıŸ
I°fiÙ J¡∑ J¡tÕ tu* fi w°u oh~>° Fæ N°æ≤ fi N<fih~>° Fæ ŸJ¡∑ fC<] ıÔ Ÿu J¡tÔ Ju¡ ≈Wu Ju¡ Ÿt°fi _≈„Õ J¡°u
≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ $$16$$ f°<@w b_wC tu* NfiCb¨<W„ÙÔ F°ufiu Ÿu y°æd o¿∏B∫°u* Ÿu ∫C•w N°≈J¡° tfi Ì„Õfi,
_≈„Õfi N°<Ì J¡≤u ª°Fu fi J¡≤u, <J¡∏wC N°≈ N°Ãtb°fig F°uJ¡≤ oh~>° ≤<Fw F°uo∫u $$17$$
o¿∏B∫°S°u˘ tu* ttw° Ã∫°yR¡≈ yCd J¡° ≈Ìu„ Ìuwu F…Î Ÿtu* Nfi°_S° J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, o¿∏B∫°S°u˘ tu* NŸÃ∫˚¥w ∫F tu≤° Fæ, ∫°u* N°≈J¡° tfi <fitÀfi fi F°u, tÀfi fi F°uJ¡≤
ª°Fu bF J¡tÕ fi J¡≤u ª°Fu J¡≤u $$18$$ Fu ≤°tª∏BıÙ, ıf N°≈Ju¡ ⁄Ì∫ tu* o¿∏B∫°SÕ Ÿ‡≈<W∫°≥ _b°Ì…
fiFÙ* ÔyuyÙ, wf N°≈ I°wIu∫ N°æ≤ ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ Ÿu WÙdÕ F°u ı°∫u*yu $$19$$ <ıfiJ¡°u Îu<FJ¡ N°æ≤
≈°≤Ô°æ<J¡J¡ <bT∫ N”<ªJ¡≤ F°u* , ÎuŸu N°≈ ª°Fu ÌuF Ju¡ ˚°fib°Ôu F°u, ª°Fu Ÿt°<@ π°≤° ÌuF Ju¡ ˚°fi Ÿu
„¥∏∫ F°u*, N°≈Ju¡ fi ª°Ffiu ≈≤ ˚Ù tC<•w Nfi°∫°Ÿ ≈®°›w F°u yoÕ $$20$$
ıÙb∏tC<•w tu* b°Ÿfi°N°u* Ÿu <ªW J¡°u f°F≤ J¡≤fi° FÙ tC¶∫ Ÿ°@fi Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıÙbfitC<•wR¡≈ ∏fiw ≈Ì ≈®°¿›w Ju¡ <ÔÎ ÃJ¨¡‹¸> fC<] π°≤° b°Ÿfi°N°u* Ÿu
<bbuJ¡, bæ≤°À∫ N°<Ì Ÿu ÃJ¨¡‹¸> <ªW J¡°u k¥¡Ô Ÿu ŸCy∏@ J¡∑ fi°o˘ NÔy J¡∑<ı∫u $$21$$ b°Ÿfi°R¡≈Ù
ıÔ Ÿu Δ∫°›w oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ŸtCB tu* ı°u Ô°uy ≈®I°R¡≈Ù fi°b tu* ª»u, bu ≈°≤ F…Î N°æ≤ ı°u ≈®I°R¡≈Ù fi°b
tu* fiFÙ* ª»u, bu ±¥>f y∫u $$22$$
bF ≈®I°R¡≈Ù fi°b Jæ¡ŸÙ Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿu Ì„°Õwu Fæ* $
<bbuJ¡, bæ≤°À∫ N°<Ì Ÿu wÙ‚d J¡∑ yoÕ NwÎb ~C>≤u J¡∑ @°≤° Ju ¡wCv∫, ŸC©, Ì…#© N°<Ì π∏π°u* J¡°u
ŸFfiu tu* ≈≤t@Ù≤ fC<] Ÿu N°Ãtw[b J¡° <bª°≤ J¡≤ ŸJu¡ f°Ì N°≈ N≈fiu _bR¡≈ tu* ≈®bu„ J¡∑<ı∫u $$23$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, I°fi Ÿu Ì°≤ <ªWb°Ôu w[bI°fiÙ ≈®°I ≈C”T <ıŸ ≈®J¡°≤ fw°Õb J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ
N°≈J¡°u Δ∫bF°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u, fi <J¡ t¥»°u* J¡∑ fi°o˘ $$24$$ <fiÃ∫w¨›w, tF°fC<], ıÙb∏tC•w tF°Ãt°N°u*
J¡° ŸÌ°ª°≤ Ÿu NfiCŸ≤d J¡≤fi° ª°<F∫u, ˚°uyÔ‡≈¸> t¥©°u˘ J¡° NfiCŸ≤d fiFÙ* J¡≤fi° ª°<F∫u $$25$$
f®Êw[b N°æ≤ ıyW[b J¡°u ı°fifiub°Ôu ≈C”T fi w°u ıyw Ju¡ Δ∫bF°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤wu Fæ* N°æ≤ fi ŸJ¡∑
oh~>° J¡≤wu Fæ*, <J¡∏wC ŸfJ¡° FÙ NfiCbwÕfi J¡≤wu Fæ* $$26$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, I°fib°fi°u* J¡∑ ˚Ù J¡FÙ* ≈≤ k¡Ô<Ô›Ÿ° F°u ŸJ¡wÙ Fæ, w°u oŸ ≈≤ fiFÙa, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bΩ°, w≈ N°æ≤ ≈≤°J®®¡t N°<Ì Ju¡ ÃJ¡TÕR¡≈ ≈®˚°b Ju¡, N<˚t°fi Ju¡, <fi≈Cdw°, JC¡Ô, „ÙÔ N°<Ì
yCd°u* Ju¡, ∫„ N°æ≤ Ÿ‡≈<W Ju¡ <bT∫ tu* Ô°uJ¡ tu* Ô°u˚ ≈®<Ÿ] Fæ, w[bÌ„ÙÕ tF°Ãt° ≈C”T w°u ≈®˚°b N°<Ì
Ju¡ <tØ∫° F°ufiu Ÿu J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù Ô°u˚ fiFÙ* J¡≤wu $$27$$ tF°Ãt° ≈C”T°u* J¡°u Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi ŸbÕfi°„ F°ufiu
≈≤ ˚Ù ©uÌ fiFÙ* F°uw°, Ÿ‡≈¥dÕ N<˚Ô°T°N°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ fi∏Ìfibfi N°<Ì tua ˚Ù bu N°Ÿ•w fiFÙ* F°uwu
N°æ≤ „°˜t∫°ÕÌ° J¡° J¡˚Ù Ã∫°y fiFÙa J¡≤wu $ Ÿ¥∫Õ ˚Ù „¥∏∫ N°J¡°„ tu* <©∏fi fiFÙ* F°uwu, fi∏Ìfibfi tu*
N°Ÿ•w fiFÙ* F°uwu N°æ≤ N≈fiu t°yÕ J¡∑ t∫°ÕÌ° J¡° Ã∫°y fiFÙa J¡≤wu $$28$$
tF°Ãt° ≈C”T oh~>°≤<Fw, ı°u Δ∫bF°≤ ≈®°›w F°u ŸJu¡ NfiCŸ°≤ fw°Õb J¡≤fiub°Ôu, ÌuFR¡≈Ù ≤S tu*
ŸyÕ - 47] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 827
fæ™>u F…Î, N°Ãt<fi‹™> F°u "<bI°fiŸ°≤<S∫Õ_wC tfi# ≈®y®Fb°∏fi≤#' (<bI°fiR¡≈Ù Ÿ°≤<Sb°Ô°, tfiR¡≈Ù
Ôy°tb°Ô° tfiC‹∫) oÃ∫°<Ì ZC<w tu* J¡Fu y∫u Ÿ°@fi°u* Ÿu Ÿ∏fi] F°u |¥twu Fæ* $$29$$
tCHtu* bu yCd Fæ* ∫° fiFÙ*, oŸ ≈®J¡°≤ ŸaÌuF tu ≈nu F…Î ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u i>°»Ÿ Ìuwu Fæ* $
Fu ŸC∏Ì≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ˚Ù oŸ <b„°Ô <bbuJ¡ J¡°u ≈®°›w F°u ªCJu¡ Fæ*, oŸ ≈®I° Ju¡ fÔ Ÿu I°fi
tu* N°≈ _b_S Fæ* $$30$$ _≈‹¸> Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ t°fi≤<Fw N°æ≤ t°ÃŸ∫Õ≤<Fw N°≈ oŸ ≈¨ØbÙ
wÔ tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u, N°≈ Nbÿ∫ FÙ ≈≤t <Ÿ<] J¡°u ≈®°›w F°uyu $$31$$ Fu <fi‹≈°≈, N≈fiu _bR¡≈ tu*
¿_Sw, Ÿf oh~>°N°u* Ju¡ Ã∫°y Ÿu ∫C•w b°Ÿfi° <bT∫J¡ J¡°æwCJ¡ Ì„Õfi J¡∑ oh~>° <ıŸJ¡∑ fi‹¸ >F°u yoÕ,
ÎuŸu F°uJ¡≤ N°≈ N≈fiu ⁄Ì∫ tu* ≈≤t „ÙwÔw° J¡° y®Fd J¡≤ <bF°≤ J¡∑<ı∫u $>32$$>>
≈<Ì‹¸> ≤F_∫°ua Ju , ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ ⁄Ì∫ tu* fitau, N°<b˚°Õb J¡°u Ì„°Õwu Fæ* $
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # <fitÕÔ N°„∫b°Ôu tC<fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡∑ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <fitÕÔ b°dÙ Ÿu
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ÿ°k¡ <J¡∫u F…Î Ì≈Õd Ju¡ Ÿt°fi wC≤∏w ŸC„°u<˚w N<wt@C≤ I°fi°t¨w Ÿu <b≤°ıt°fi
N∏w#J¡≤d Ÿu ∫C•w F…Î bu ª∏Bt° J¡∑ w≤F „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w F…Î $$33$$
<~>∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
NwÙw, ˚°bÙ N°æ≤ bwÕt°fi J¡≤°un°u* f®Ê° N°æ≤ f®Ê°^±>°u* J¡° wS°
<fi∫w N°æ≤ N<fi∫w J®¡tb°Ôu Ìubw° N°<Ì J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, N°≈ Ÿf @t°u˘ Ju¡ w[bI N°æ≤ Ÿf buÌ, buÌ°ay°u* Ju¡ ≈°≤Ì„ÙÕ Fæ* $
N°≈J¡∑ _bh~> ≈Ìu„b°<d∫°u* Ÿu <ıŸJu¡ <Ÿ≤ J¡° f°uH F¸> y∫°, Ìq≤ t°yÕ tu* ªÔfiu J¡° Îba ˚¥© J¡°
≈¿≤Zt <fib¨W F°u y∫°, ÎuŸu ≈C”T Ju¡ Ÿt°fi tæ* fnu N°≤°t Ÿu ¿_Sw Fq≥ $$1$$ ≈Ìu„ Ìu ≤Fu N°≈Ju¡
Wt, <b≈CÔ NSÕb°Ôu, bdÕ ≈Ì, b°•∫ N°æ≤ ≈®J¡≤d°u* π°≤° _kC¡¸>, <b<ª` J¡S°, ∫C¿•w Ju¡ ≈®<w≈°Ìfi tu*
<fi≈Cd, N°Ãtw[b Ju¡ ≈®J¡°„J¡ F°ufiu N°æ≤ ⁄Ì∫J¡tÔ J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi
<Ìw F…Î, tfi°uF≤ bªfi°u* J¡°u ŸCfiwu F…Î tCHu w¨<›w fiFÙ* F°uwÙ $$2$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈®„aŸ° π°≤° yC”ıÙ J¡°u ≈®°uß°<Fw J¡≤ ≈®Ÿay≈®°›w f®Ê° N°<Ì Ìubw°N°u* Ju¡ Îuÿb∫Õ J¡°u
ı°fifiu J¡∑ oh~>° J¡≤fiub°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
≤°ıŸ, Ÿ°¿[bJ¡ ıÙbı°<w∫°u* Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ Ÿt∫ N°≈fiu <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ Ÿ¨<‹¸>∫°u* J¡° ≈®<w≈°Ìfi
J¡≤fiub°Ôu ZC<w, ≈C≤°d N°<Ì Ju¡ bªfiR¡≈Ù ≈®t°d°u* Ÿu f®Ê° J¡∑ ı°u Ã≈<W ≈®_wCw J¡∑ SÙ, ŸJ¡° N°≈
_≈‹¸>R¡≈ Ÿu bdÕfi J¡∑<ı∫u $$3$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NfiuJ¡ Ô°© f®Ê°, NfiuJ¡°u*
Ÿ°æ „aJ¡≤ N°æ≤ o∏B Îba NfiuJ¡°u* Fı°≤ fi°≤°∫d fÙw ªCJu*¡ Fæ* $$4$$ N∏∫ <b<ª` ≈®J¡°≤ Ju¡ f®Ê°^±>°u* tu* Îba
oŸ f®Ê°^±> tu* ˚Ù <b<@ N°ª°≤, <bF°≤ Ju¡ Fı°≤°u* Ìubw°, NŸC≤ N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤ <bª≤d J¡≤wu Fæ* $$5$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ N∏∫°∏∫ J¡°Ô°u* tu* Ã≈∏fi F…Î Nfi∏w ıyw°u* tu* N∏∫ fF…w Ÿu ŸC≤, NŸC≤ N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤
≈®ªC≤ t°`° tu* ÎJ¡ FÙ Ÿt∫ Ã≈∏fi F°u*yu $$6$$ Fu tF°f°F°u, f®Ê° N°<Ì fi Ìubw°N°u* J¡∑ f®Ê°^±>°u* tu*
Ã≈<W∫°≥ o∏Bı°Ô tu* <Ìw F…oÕ-ŸÙ Fæ* $$7$$ J¡˚Ù „aJ¡≤≈¥bÕJ¡ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ F°uwÙ Fæ, J¡˚Ù ≈®St Ã≈∏fi
828 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
F…Î f®Ê° Ÿu Ÿ¨<‹¸>∫°≥ F°uwÙ Fæ, J¡˚Ù <b‹dC≈¥bÕJ¡ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ F°uwÙ Fæ*, J¡˚Ù tC<fi π°≤° <fi<tÕw (c) Ÿ¨<‹¸>∫°≥
F°uwÙ Fæ $$8$$
f®Ê° N°<Ì Ju¡ N°<b˚°Õb _S°fi ˚Ù N<fi∫w Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡˚Ù (≈°ÌJ¡v≈ tu*) f®Ê° J¡tÔ Ÿu Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, <J¡ŸÙ J¡v≈ tu* ıÔ Ÿu Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, J¡˚Ù
N^±> Ÿu Ã≈∏fi F°uwu Fæ* N°æ≤ J¡˚Ù N°J¡°„ Ÿu Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$9$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ N°<Ì ≈Ì°<@J¡°¿≤∫°u* tu* ˚Ù N<fi∫t Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<J¡ŸÙ f®Ê°^±> tu* „aJ¡≤ıÙ tC¶∫ ≈Ì°<@J¡°≤Ù Fæ* w°u <J¡ŸÙ tu* Ÿ¥∫Õ tC¶∫ ≈Ì°<@J¡°≤ Fæ $ <J¡ŸÙ tu*
o∏B tC¶∫ ≈Ì°<@J¡°≤Ù Fæ* w°u <J¡ŸÙ tu* fi°≤°∫d tC¶∫ ≈Ì°<@J¡°≤Ù Fæ* Îba <J¡ŸÙ tu* ÎJ¡t°` <„bıÙ FÙ
Ìubw°N°u* Ju¡ N<@J¡°≤ tu* ¿_Sw Fæ* $$10$$ <J¡ŸÙ Ÿ¨<‹¸> tu* ≈¨ØbÙ <fi<fn ≈un°u* Ÿu Δ∫°›w F…oÕ, <J¡ŸÙ Ÿ¨<‹¸
>tu* tfiC‹∫°u* Ÿu <fi<fn F…oÕ N°æ≤ <J¡ŸÙ Ÿ¨<‹¸ >tu* ≈bÕw°u* Ÿu Δ∫°›w SÙ $$11$$ J¡°uoÕ ˚¥<t t¨dt∫Ù F…oÕ, w°u
J¡°uoÕ ≈ÃS≤°ua Ÿu ≈¥dÕ SÙ $ J¡°uoÕ _bdÕt∫Ù SÙ, w°u J¡°uoÕ w°t®t∫Ù SÙ $$12$$ oŸ f®Ê°^±> tu* FÙ <J¡wfiu
N°ÿª∫Õt∫ ıyw Fæ* N°æ≤ N∏∫°∏∫ f®Ê°^±>>tu* ˚Ù N∏∫ ≈®J¡°≤°u* Ÿu N°ÿª∫Õt∫ ıyw Fæ* <J¡∏FÙ* ıyw°ua tu*
Ju¡bÔt°` Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ju¡ wCv∫ ≈®J¡°„ Fæ, w°u J¡°uoÕ ≈®J¡°„ ≤<Fw ˚Ù Fæ* $$13$$ oŸ f®Êw[b tF°J¡°„ tu*
Nfi∏w ıyw Ÿ°y≤ J¡∑ w≤ay°u* Ju¡ Ÿt°fi Ã≈∏fi F°uwu Fæ* N°æ≤ ÔÙfi F°uwu Fæ* $$14$$ ıæŸu Ÿ°y≤ tu* w≤ay
Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ıæŸu t”˚¥<t tu* t¨yıÔ Ã≈∏fi F°uw° Fæ*, ıæŸu N°t tu* f°æ≤ Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ
≈≤f®Ê tu* <bÿb J¡∑ Ÿ‡≈<W∫°≥ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$15$$ ˚Ôu FÙ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* tu* ªaªÔ `Ÿ≤udC <yfiu ı°
ŸJ¡wu Fæ*, ≈≤ f®Ê tu* ªaªÔ f®Ê°^±>°u* Ju¡ Ÿt¥F fiFÙ* <yfiu ı° ŸJ¡wu $$16$$ ıæŸu bT°Õ N°<Ì M¡wCN°u* tu
fF…w Ÿu th~>≤ N°<Ì Ju¡ Ÿt¥F Ã≈∏fi F°u-F°u J¡≤ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ ∫u Ô°uJ¡ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ Ã≈∏fi F°u-
F°u J¡≤ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* $$17$$
fi Ÿ¨<‹¸>∫°u* Ju¡ ≈®b°F J¡∑ Nfi°<Ìw° J¡°u J¡Fwu Fæ* $
<J¡Ÿ Ÿt∫ Ÿu ÔuJ¡≤ ∫u <fiÃ∫ Ã≈∏fi N°æ≤ <bfi‹¸> F°ufiub°ÔÙ Ÿ¨<‹¸> ≈≤‡≈≤°Î≥ ≈®°›w F…oÕ, ∫F fiFÙ*
ı°fi° ı° ŸJ¡w° $$18$$ Nfi°<Ì J¡°Ô Ÿu Ÿ¨<‹¸> ≈≤‡≈≤°Î≥ w≤ay°u* J¡u Ÿt°fi <fi≤∏w≤ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ*, ≈¥bÕ
Ÿu ≈FÔu ∫u SÙ N°æ≤ bæŸu FÙ ŸŸu ˚Ù ≈FÔu <bΩt°fi SÙ $$19$$
Ìubw°, NŸC≤ N°æ≤ tfiC‹∫°uu* Ÿu ∫C•w ∫u Ÿf ˚¥w ı°<w∫°≥ fiÌÙ J¡∑ w≤ay°u* J¡∑ ≤Ù<w Ÿu FÙ Ã≈∏fi F°u-
F°uJ¡≤ ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ*, ıæŸu ∫F f®Ê°^±>> Fæ bæŸu FÙ ı°u Fı°≤°u* f®Ê°^±> ≈≤‡≈≤°Î≥ Fæ, bu ıæŸu bT°u˘ tu*
Fı°≤°ua |<n>∫°≥ sÙd F°u ı°wÙ Fæ* bæŸu FÙ sÙd F°u yoÕ Fæ N°æ≤ N∏∫ f®Ê°^±> ≈*<•w∫°≥ oŸ Ÿt∫ ˚Ù
f®Ê°u≈Ô¿Æ@ J¡° _S°fi F°ufiu Ÿu f®Ê≈CR¡T „≤Ù≤ Ju¡ ÎJ¡ _S°fi tu* (⁄Ì∫J¡tÔ J¡° R¡≈ ÎJ¡Ìu„ tu*) ¿_Sw
NÃ∫∏w <b_wÙdÕ f®Ê tu* bwÕt°fi „≤Ù≤b°ÔÙ <bΩt°fi Fæ*, NwÎb "N¿_tfig Ω°b°≈¨<SbÙ N∏w≤ub
Ÿt°<Fwu' (oŸ „≤Ù≤ tu* N°J¡°„ N°æ≤ ≈¨<SbÙ ˚Ùw≤ FÙ Ÿt°<Fw Fæ*) oÃ∫°<Ì ZC<w Fæ $$20-22$$
f®Ê≈CC≤ Ÿu ≈Ô<sw ⁄Ì∫°J¡°„ J¡∑ „°u˚°R¡≈ f®Ê<fi<tÕw N∏∫ f®Ê°^±>> ≈≤‡≈≤°Î≥ ıæŸu ºb<fi Ju¡ ˚uÌ
N°J¡°„ tu* F°u-F°uJ¡≤ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ* , bæŸu FÙ F°u-F°u J¡≤J¡u <k¡≤ f®Ê tu* fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* $$23$$ N∏∫
Ÿ¨<‹¸> ≈≤‡≈≤°Î≥, ı°u <J¡ N°yu F°uyÙ, ıæŸu <t\>Ù J¡∑ ≤°<„ tu* |nu ¿_Sw Fæ, ıæŸu NaJC¡≤ tu* ≈vÔb ≤Fwu Fæ*,
c ∫F Nb°∏w≤ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N<˚≈®°∫ Ÿu J¡F° y∫° Fæ $
ŸyÕ - 47] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 829
bæŸu FÙ f®Ê tu* ¿_Sw Fæ, ıf wJ¡ w[bI°fi Ÿu Ìu©Ù ı° ≤FÙ ∫u JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° f°@ F°uw° Fæ, ŸŸu
≈FÔu wJ¡ <b≈CÔ N°J¡°≤b°Ôu <bJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w ∫u <`˚Cbfi„°u˚°Î≥ <ªÌ°J¡°„ tu* F°u*yÙ $$24,25$$ t¥©°u˘
Ÿu Nº∫_w N°æ≤ <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w J¡∑ ı° ≤FÙ N°J¡°„ Ôw°N°u* J¡∑ w≤F N°<b˚¥Õw N°æ≤ <w≤°u˚¥w F°uwÙ
F…oÕ ∫u <`˚Cbfi„°u˚°Î≥ fi w°u ŸÃ∫ Fæ* N°æ≤ fi NŸÃ∫ FÙ Fæ* $$26$$ Ÿ˚Ù N≈fiu N∏wyÕw Ÿ¨<‹¸> Ÿt<‹¸R¡≈
f®Ê°^±>°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ w≤ay Ju¡ Ÿt°fi fiÿb≤w°R¡≈ @tÕb°ÔÙ, Ìu©wu FÙ fi‹¸> F°ufiub°ÔÙ N°æ≤ <b<ª`
N°J¡°≤b°ÔÙ ≈®°<d∫°u* J¡∑ ªu‹¸>°N°u* Ÿu ∫C•w Fæ* $$27$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿf f®Ê°^±>°u* J¡∑ <b<ª`
N°J¡°≤-≈®J¡°≤ Ju¡ <bJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w <b<ª` R¡≈b°ÔÙ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ Îba Ÿ˚Ù Ÿ¨<‹¸> Ì®<‹¸>∫°≥ w[bI J¡∑ Â<‹¸>
tu* ıÔ Ÿu b¨<‹¸>∫°u* Ju¡ Ÿt°fi N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ, N°æ≤ Nw[bI J¡∑ Â<‹¸> Ÿu w°u tu| Ÿu b¨<‹¸> J¡∑ w≤F
w¸>_S oÕÿb≤ Ÿu Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$28,29$$ ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu w°u NI b w[bbuW° ŸfJ¡∑ Â<‹¸> Ÿu Ÿf
Ÿ¨<‹¸>∫°≥ ıæŸu ın°u* π°≤° ©Ù*ªu y∫u BbR¡≈ ˚¥<t Ju¡ ıÔ J¡°u @°≤d J¡≤fiub°ÔÙ fi°<n∫°≥, Ãbª°, ≈`, J¡°≥¸>u*
N°<Ì Ÿut≤ Ÿu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ f®Ê Ÿu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ $$30$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, _S¥Ô˚¥w°u*
Ÿu ffiÙ F…oÕ ÌuF°<Ì Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* N°æ≤ Ÿ¥‚t ˚¥w°ua Ÿu ffiÙ F…oÕ o¿∏B∫°<Ì Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* ≈≤t°J¡°„ Ÿu Ã≈∏fi
F…Î ˚¥wŸ¥‚tfi°tJ¡ ≈aªw∏t°`R¡≈ t°∫°tÔR¡≈Ù Ÿ¥` J¡∑-_k¡<¸>J¡, R¡B°s Ÿu yC≥SÙ F…oÕ- t°Ô° Ju¡
Ÿt°fi Ÿf ≈Ì°SÕ Fæ* $$31$$
J¡˚Ù ≈μ Ÿu Ã≈∏fi F…Î f®Ê° F°uwu Fæ* ÎuŸ° ı°u J¡F° Ÿtu* ∫S° ∫°uÀ∫ ≈aªÙJ¡≤d Ju¡ Nfi∏w≤
F°ufiub°Ôu _S¥Ô N°J¡°„ N°<Ì J¡° ≈®St N°<b˚°Õb J®¡t FÙ <fi∫°tJ¡ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡˚Ù N°J¡°„ ≈FÔu _S¥Ôw°R¡≈ Ÿu ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ŸŸu f®Ê° Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ
N°J¡°„ı ≈®ı°≈<w J¡Fu ı°wu Fæ* $$32$$ J¡˚Ù b°∫C ≈FÔu _S¥Ôw° Ÿu <_S<w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ŸŸu
f®Ê° Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ bu b°∫Cı ≈®ı°≈<w J¡Fu ı°wu Fæ* $$33$$ J¡˚Ù wuı ≈FÔu _S¥Ôw°R¡≈ Ÿu
¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ŸŸu Ÿ¨<‹¸>J¡w°Õ f®Ê° Ã≈∏fi F°uwu Fæ, oŸ<ÔÎ bu wæıŸ ≈®ı°≈<w J¡Fu ı°wu
Fæ* $$34$$ J¡˚Ù ıÔ ≈FÔu _S¥Ôw°R¡≈ Ÿu ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ŸŸu f®Ê° Ã≈∏fi F°uwu Fæ,
oŸ<ÔÎ bu ıÔı ≈®ı°≈<w J¡Fu ı°wu Fæ* $$35$$ J¡˚Ù ≈¨ØbÙ ≈FÔu _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ, ŸŸu
f®Ê° Ã≈∏fi F°uwu Fæ, oŸ<ÔÎ bu ≈°<SÕb f®Ê° J¡Fu ı°wu Fæ* $$36$$
Nf •w N°J¡°„ N°<Ì Ju¡ ÎJ¡-ÎJ¡ J¡≤Ju¡ ≈®St N°<b˚°Õb tu* ∫C¿•w J¡Fwu Fæ* $
ofi ª°≤°u* ˚¥w°u* J¡°u N≈fiu Na„ J¡°u f»°fiu Ÿu <w≤°u<Fw-Ÿ° J¡≤ ≈°≥ªb° ı°u FÙ ˚¥w ıf f»>w° Fæ, wf
ŸŸu Ã≈∏fi F…Î FÙ ∫u f®Ê° ŸJu¡ Nfi∏w≤ F°ufiub°ÔÙ ıyw J¡∑ Ÿ¨<‹¸> <J®¡∫° J¡°u J¡≤wu Fæ* $$37$$
Ÿ˚Ù ≈aª˚¥w°u* Ju¡ J¡°∫Õ Fæ*, oŸ<ÔÎ Ÿf tu* ≈aª°ÃtJ¡w° F°ufiu ≈≤ fiŸu Ã≈∏fi F…Î ≈®ı°≈<w tu* "ÎJ¡
˚¥w Ÿu Ã≈∏fi F…Î Fæ' ÎuŸ° Δ∫bF°≤ Jæ¡Ÿu ? ÎuŸÙ ∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u •w ˚¥w J¡° N<@J¡ Na„ F°ufiu
Ÿu Ÿtu* ÎJ¡˚¥wıÃb J¡° Δ∫b≈Ìu„ F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<J¡ŸÙ Ÿt∫ ıÔ Ju¡ NSb° b°∫C Ju¡ ∫° wuı Ju¡ N<@J¡ ˚°yb°Ôu F°ufiu ≈≤ wÌ…≈°<@J¡ ≈®ı°≈<w ≈¥bÕ
≈°Ÿfi° Ju¡ NfiCŸ°≤Ù _b˚°b Ÿu b°<Ÿw F°uJ¡≤ ıÔı, b°∫Cı, wæıŸ oÃ∫°<Ì N°J¡°≤ Ÿu NJ¡_t°w
_b∫a Ÿa≈∏fi F°u ı°w° Fæ $$38$$
ŸJu¡ ÌuF°b∫b°u* Ÿu Ÿ¨<‹¸> J¡∑ ≈®b¨<W <Ì©°wu Fæ* $
830 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
oŸJu¡ Nfi∏w≤ J¡˚Ù ŸJu¡ tC≥F Ÿu, J¡˚Ù ª≤d Ÿu, J¡˚Ù ŸJu¡ Ny®˚°y Ÿu, J¡˚Ù ≈Ù™> Ÿu, J¡˚Ù
fiu`°u* Ÿu N°æ≤ J¡˚Ù f°F…N°u* Ÿu f®°Êd N°<Ì „ÆÌ N≈fiu NS°u˘ Ju¡ Ÿ°S ∫S° ∫°uÀ∫ Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, NwÎb
"f®°Êd°u&_∫ tC©t°ŸÙwg' ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$39$$
J¡˚Ù fi°≤°∫d fi°tJ¡ ≈C”T J¡∑ fi°<˚ tu* J¡tÔ Ã≈∏fi F°uw° Fæ, Ÿtu* f®Ê° b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ, J¡tÔ tu* ı∏t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bF ≈μı J¡F° ı°w° Fæ $$40$$
ŸBq≈ Ÿu <bΩt°fi ŸJ¡∑ Ÿwg Ÿu FÙ Ã≈<W Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ∫°u* ≈¥~> ≤Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ ≈®<w
J¡Fwu Fæ* $
<tØ∫° FÙ oŸ ªJ®¡ J¡∑ ≤ªfi° J¡≤fiub°ÔÙ, ªaªÔ ıÔ J¡∑ ˚°æ*≤Ù Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ ∫F ˚®°¿∏w Ju¡ _b›fi
N°æ≤ tfi°u≤°≠∫ Ju¡ Ÿt°fi t°∫° Fæ $$41$$ ∫<Ì Ÿwg ≈C”T J¡° N≈fiu fi°<˚J¡tÔ tu* ı∏t fiFÙ* F°u ŸJ¡w°
Fæ, w°u oŸ NŸay N<πwÙ∫ f®Ê tu* N°≈J¡° ∫F ıyBq≈ πæw Jæ¡Ÿu F…N°, oŸu N°≈ fw°o∫u, ŸBq≈ Ÿu
<bΩt°fi Ÿwg J¡° ı∏t Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ, N°≈J¡° ∫F ≈®ÿfi f°ÔJ Ju¡ tfi°u≤°≠∫ ≈®ÿfi Ju¡ Ÿt°fi FÙ Fæ,
˚°b ∫F <J¡ •∫° J¡FÙ* f°ÔJ¡ J¡° tfi°u≤°≠∫ ˚Ù ≈®ÿfi J¡° <bT∫ F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$42$$
≈μı J¡∑ Ã≈<W Ju¡ Ÿt°fi Δ∫°utı J¡∑ Ã≈<W ˚Ù tfi J¡∑ N<ª∏Ã∫ ≤ªfi°„<•w J¡° NbÔ‡ffi
J¡≤Ju¡ FÙ F°uwÙ Fæ, ∫°u* ŸtSÕfi J¡≤wu Fæ* $
<J¡ŸÙ Ÿt∫ „C] N°J¡°„ tu* tfi J¡∑ „<•w Ÿu ŸCbdÕ J¡° f®Ê°^±> N≈fiu N°≈ Ã≈∏fi F°uw° Fæ,
<ıŸJu¡ y˚Õ tu* f®Ê° ≤Fwu Fæ* $$43$$ J¡˚Ù ≈≤t ≈C”T ıÔtu* fÙı J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ $ ŸŸu ≈μ
(˚¥J¡tÔ) NSb° <b„°Ô f®Ê°^±> Ã≈∏fi F°uw° Fæ, ŸŸu f®Ê° Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $ J¡˚Ù ≈FÔu J¡v≈ tu*
Ÿ¥∫Õ Ju¡ N<@J¡°≤ ≈≤ ¿_Sw oŸ J¡v≈ tu* f®Ê° F°uwu Fæ*, J¡˚Ù ≈¥bÕJ¡v≈ tu* b”d Ju¡ N<@J¡°≤ ≈≤ ¿_Sw
oŸ J¡v≈ tu* f®Ê° F°uw° Fæ* N°æ≤ J¡˚Ù ≈¥bÕJ¡v≈ tu* b°∫C Ju¡ N<@J¡°≤ ≈≤ ¿_Sw oŸ J¡v≈ tu* f®Ê° F°uwu
Fæ* $$44,45$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ≈®Ã∫y°Ãt° tu* N¿bΩt°fi ofi <b<ª` Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* f®Ê° J¡∑
fF…w-ŸÙ <b<ª` Ã≈<W∫°≥ fÙw ªCJ¡∑ Fæ* $$46$$
ÎJ¡ J¡° ∫F bdÕfi _S°ÔÙ≈CÔ°J¡ ∏∫°∫ Ÿu N∏∫°∏∫ Ÿ¨¿‹¸>∫°u* Ju¡ ˚٠‹¸>°∏w Ju¡ <ÔÎ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ÎJ¡ ≈®ı°≈<w J¡∑ Ã≈<W Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ‹¸>°∏w Ju¡ <ÔÎ tæ*fiu N°≈Ÿu J¡FÙ, Ÿtu* J¡FÙa ≈≤ <fi∫t fiFÙ*
Fæ $$47$$ ∫F ŸaŸ°≤ tfi J¡° <bÔ°Ÿt°` Fæ, ∫F <Ÿ]°∏w Fæ $ N°≈Ju¡ Ÿ‡∫yg I°fi Ju¡ <ÔÎ tæ*fiu ∫F Ÿ¨<‹¸>
J®¡t J¡F° Fæ $$48$$
≈¥bÕb<dÕw Ÿ°¿[bJ¡, ≤°ıŸ N°<Ì ıÙb ı°<w ˚uÌ ˚٠‹¸>°∏w°SÕ FÙ J¡Fu Fæ* $ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ°¿[bJ¡∑ N°<Ì ıÙbı°<w∫°≥ ˚Ù oŸ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F…oÕ Fæ, ∫F J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ FÙ ∫F Ÿ¨<‹¸>J®¡t
N°≈Ÿu J¡F° y∫° Fæ $49$$
ıf wJ¡ oŸ tfi J¡° Ÿt¥Ô°u∏t¥Ôfi fiFÙ* <J¡∫° ı°w°, wf wJ¡ ŸaŸ°≤ ≈≤‡≈≤° J¡° J¡˚Ù <b≤°t fiFÙ*
F°uw°, ∫F Ì„°Õwu Fæ* $
<k¡≤ Ÿ¨¿‹¸> , <k¡≤ fi°„, <k¡≤ Ì…#©, <k¡≤ ŸC©, <k¡≤ NI°fiÙ, <k¡≤ I°fiÙ, <k¡≤ f∏@ N°æ≤ t°us J¡∑
N¿_wÃb J¡v≈fi° F°uwÙ Fæ $ <k¡≤ bwÕt°fi N°æ≤ N°y°tÙ <≈®∫ıfi°u* tu* wS° NwÙw <≈®∫ıfi°u* tu* _fiuF
ŸyÕ - 47] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 831
¿‹¸>∫°≥, ı°u Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiub°ÔÙ Fæ*, ı°Ô° J¡≤fiub°Ôu ÌÙ≈°u* Ju¡ Ÿt°fi ≈Cfi# ≈Cfi# „°∏w F°uwÙ Fæ, ≈Cfi#-
≈Cfi# Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ* $$50,51$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu Nv≈J¡°Ô_S°∫Ù ÌÙ≈J¡ Ì°u ≈≤°@Õ wJ¡ ≤Ffiub°Ôu f®Ê° N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u* Ju¡ ≈t°fi
Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ*, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ÌÙ≈°u* Ju¡ N°æ≤ f®Ê°N°u* Ju¡ „≤Ù≤°u* J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ tu* J¡°Ô J¡∑ N<@J¡w° J¡u NÔ°b° oŸ
¿bfi°„ tu* N°æ≤ J¡°uoÕ ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$52$$ <k¡≤ J¨¡w ∫Cy, <k¡≤ `uw°, <k¡≤ π°≈≤, <k¡≤ J¡<Ô oŸ ≈®J¡°≤
Ÿ°≤° ıyw ªJ®¡ Ju¡ ˚®td J¡∑ w≤F ≈Cfi#-≈Cfi# N°w° Fæ $$53$$ <k¡≤ t∏b∏w≤°u* Ju¡ N°≤‡˚ F°uwu Fæ*, oŸ
≈≤ ÎJ¡ J¡v≈ Ju¡ f°Ì NfiuJ¡°fiuJ¡ J¡v≈°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°Î≥ <k¡≤-<k¡≤ J¡°∫°Õb_S°Î≥ ÎuŸu F°uwÙ Fæ, ıæŸu F≤
≤°uı ≈®°w#J¡°Ô Ju¡ f°Ì <Ìfi F°uwu Fæ* $$54$$ <Ìfi-≤°w N°æ≤ J¡Ô°N°u* Ÿu (wÙŸ J¡°‹™>°R¡≈ ∫°fiÙ tCFqwÕ Ju¡
π°Ì„˚°yR¡≈ sd J¡° wÙŸb°≥ ¿F_Ÿ°R¡≈ J¡Ô°N°u* Ÿu), ı°u <J¡ ≈®°<d∫°u* Ju¡ N°∫CJ¡°Ô J¡∑ J¡v≈fi°R¡≈
Fæ, ≈¿≤¿h~>∏fi Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ÿu ∫C•w ∫F Ÿf ıyw ≈Cfi#-≈Cfi# F°uw° Fæ N°æ≤ ≈Cfi#-≈Cfi#JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ≤Fw°
Fæ $$55$$ ıæŸu ≈ÃS≤ N°<Ì Ju¡ N°|°w Ÿu ≤<Fw, w≈°∫u F…Î Ô°uF-<≈^±> tu* N°y J¡∑ <ªfiy°¿≤∫°≥ ¿_Sw
≤FwÙ Fæ* bæŸu FÙ ∫u Ÿf ≈Ì°SÕ <ªÌ°J¡°„ tu* t°∫°R¡≈ _b˚°b Ÿu <fiÃ∫ ¿_Sw Fæ* $$56$$ ıæŸu b¨s tu*
<b<˚∏fi M¡wCN°u* tu* F°ufiub°Ôu k¡Ô-k¡¥Ô N°<Ì J¡˚Ù Nfi<˚Δ∫•w ≤Fwu Fæ*, J¡˚Ù ≈®J¡¸> F°u ı°wu Fæ* bæŸu
FÙ ≈≤tw[b tu* ∫F Ÿf ıyw J¡˚Ù Nfi<˚Δ∫•w ≤Fw° Fæ, J¡˚Ù ≈®J¡¸> F°u ı°w° Fæ $ Ÿb°ÕÃt° ≤Fw° Fæ,
J¡˚Ù ≈®J¡¸> F°u ı°w° Fæ $$57$$ Ÿb°ÕÃt° <ªÌg<bbwÕ FÙ ŸÌ° oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ N°J¡¨<wb°Ô° F°uw° Fæ,
•∫°u*<J¡ ıæŸu Ô°uªfi°u* Ÿu <πª∏BÃb Ã≈∏fi F°uw° Fæ bæŸu FÙ oŸŸu ∫F Ÿ¨<‹¸> Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$58$$ ıæŸu
ª∏Bt° Ÿu FÙ ∫u Ÿf <J¡≤du* N°wÙ Fæ*, Ÿtu* ¿_Sw F°uwÙ F…oÕ ˚Ù Ÿtu* N¿_Sw-ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ* $ ÎuŸu
∫u Ÿf ª°≤°u* N°u≤ <b_w¨w Ÿ¨<‹¸>∫°≥ ªæw∏∫ Ÿu FÙ ≈®°›w F°uwÙ Fæ* N°æ≤ Ÿtu* ¿_Sw F°uwÙ F…oÕ ˚Ù N¿_Sw-
ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ* $$59$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ŸaŸ°≤ J¡˚Ù ˚Ù Ÿwg fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ŸbÕ„<•w ªæw∏∫
tu* NŸaŸ°≤ _b˚°bw°, (NŸay°<πwÙ∫_b˚°bw°) ŸÌ° ≈≤t°SÕw# <bΩt°fi Fæ †$$60$$ Fu Ÿ≠ıfi<„≤°utdu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ıyw J¡˚Ù ˚Ù NŸwg fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ŸbÕ„<•w ªæw∏∫ tu* ıyÌgfÙı t∫°ÕÌ°
<bΩt°fi Fæ $$61$$ N<@‹™>°fi ªæw∏∫ Ÿu ÌÙ›w ŸaŸ°¿≤w° N°æ≤ J¡°Ô Ÿu ≈Ô<sw ŸaŸ°≤ tF°J¡v≈ wJ¡
≤Fw° Fæ, N°yu fiFÙ* ≤Fuy°, ∫F Δ∫bF°≤ oŸ Ÿt∫ <ªw FÙ Fæ $$62$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ŸaŸ°≤ J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW° ≈≤_≈≤ <b”] Fæ ? w°u oŸ ≈≤ Â<‹¸>˚uÌ F°ufiu
Ÿu J¡°uoÕ <b≤°u@ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°twu ZÙ≤°tª∏BıÙ, I°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu ∫F Ÿf JC¡~> f®Ê FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ∫F ŸaŸ°≤ fiFÙa Fæ,
∫F ≈≈∏fi FÙ Fæ $$63$$ NI°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu <fi≤∏w≤ N<b¿h~>∏fi Ÿ*Ÿ°≤ Ju¡ ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d <tØ∫° ˚Ù
∫F ŸaŸ°≤t°∫° <fiÃ∫ Fæ, ∫F ≈≈∏fi FÙ Fæ $$64$$
oŸÙ<ÔÎ tÙt°aŸJ¡°u* J¡° ıyw J¡˚Ù ˚Ù NŸwg fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ıyw ≈®b°F <fiÃ∫ Fæ, ∫F Δ∫bF°≤
˚Ù ≈≈∏fi F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤|Cfi∏Ìfi ZÙ≤°tª∏BıÙ, f°≤-f°≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ∫F ıyw J¡˚Ù ˚Ù NŸwg fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ı°u
tÙt°aŸJ¡°u* fiu J¡F° Fæ, bF ˚Ù ≈¥b°uÕ•w Â<‹¸> Ÿu NŸÃ∫ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ bF "fiJu¡ N˚Ù‹¸> J¡tÕJ¡°^±> Ju¡
832 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈®t°^∫ J¡° ≈≈°ÌJ¡ Fæ $$65$$
NI°<fi∫°u* J¡∑ ¿‹¸>∫°u* Ju¡ <b<ª` F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fC] N°<Ì π°≤° N≈fiÙ-N≈fiÙ ≈®<J®¡∫° Ju¡ <fib°ÕF
Ju¡ <ÔÎ J¡¿v≈w s<dJ¡, ≈≤t°dC N°<Ì Δ∫bF°≤ ˚Ù •w¡Â<‹¸> Ÿu ≈≈∏fi F°uwu FÙ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<Ì„°N°u* tu* <Ìw F…Î <bfi°„Ù <fıÔÙ N°<Ì ŸÌ° sd˚ayC≤ _b˚°bb°Ôu Ìu©u y∫u Fæ*, •∫°u*<J¡ bæŸÙ
FÙ ŸbÕ` Ô°uy°u* fiu J¡v≈fi° J¡∑ Fæ, ŸÙ Ju¡ NfiCŸ°≤ ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw <bfi°„Ù Fæ, ∫F f°w •∫° ≈≈∏fi
fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ ! $$66$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ wuı ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w <Ì„°N°u* tu* ≈bÕw, ˚¥<t, ŸtCB N°<Ì J¡∑
¿_S≤w° Ìu©fiu Ÿu ıyw N≈fiÙ ŸW° Ÿu ŸÌ° Ÿwg FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Ÿ°a¶∫N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° ˚Ù
≈≈∏fi F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ˚Ù ıyF <ıfitu* ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ <Ìw F…Î Fæ*, ÎuŸÙ <Ì„°Î≥ ŸbÕ` ¿_S≤ N°æ≤ <fiÿªÔ <Ì©°oÕ
ÌuwÙ Fæ*, oŸ<ÔÎ Ÿ°≤° ıyw N<bfi°„Ù Fæ, ∫F J¡Sfi ˚Ù ŸÃ∫-Ÿ° Fæ $$67$$ ÎuŸ° J¡°uoÕ ŸaJ¡v≈J¡v≈fi°N°u*
J¡° Ÿt¥F fiFÙ* Fæ, ı°u ŸbÕΔ∫°≈J¡, N<πwÙ∫, fi°tR¡≈≤<Fw, ≈≤tw[b tu* Ã≈∏fi fi F°u $$68$$
≈®Ÿayw# ≈®°›w Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ã≈<W J¡∑ ≈≈<W J¡≤ ≈®_wCw Ÿ¨<‹¸> Ju¡ f°≤-f°≤ F°ufiu J¡° bdÕfi
J¡≤wu Fæ* $
∫F Ÿf Âÿ∫ ≈Cfi# ≈Cfi# F°uw° Fæ, ı∏t N°æ≤ t≤d <k¡≤ <k¡≤ F°uwu Fæ*, <k¡≤ ŸC© F°uw° Fæ, <k¡≤ Ì…#©
F°uw° Fæ, <k¡≤ J¡°≤d N°æ≤ J¡tÕ F°uwu Fæ*, <k¡≤ <Ì„°Î≥ F°uwÙ Fæ, <k¡≤ N°J¡°„ F°uw° Fæ, <k¡≤ Ÿ°y≤ N°æ≤ ≈bÕw
F°uwu Fæ* $ ıæŸu <©nJ¡∑b°Ôu |≤°u* tu* ÎJ¡ FÙ Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° <k¡≤ <k¡≤ NfiuJ¡°u* w≤F Ÿu ≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ
f°≤ f°≤ ∫F Ÿ¨<‹¸> fi°fi°R¡≈ Ÿu F°uwÙ Fæ $$69,70$$ <k¡≤ ÌæÃ∫ F°uwu Fæ*, o@≤ Ìubw° F°uwu Fæ*, ≈Cfi# N∏∫°∏∫
Ô°uJ¡°u* J¡° ≈®Ÿ°≤ F°uw° Fæ, ≈Cfi# _byÕ N°æ≤ N≈byÕ ≈®°›w J¡≤fiu J¡∑ ªu‹¸>°Î≥ F°uwÙ Fæ*, ≈Cfi# o∏B F°uwu Fæ*, ≈Cfi#
ª∏Bt° F°uwu Fæ*, fi°≤°∫d Ìub J¡° ˚Ù ≈Cfi# ≈®°Ì…˚°Õb F°uw° Fæ NfiuJ¡ Ì°fib ˚Ù ≈Cfi# Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, <Ì„°Î≥
<k¡≤ ªaªÔ N°æ≤ ŸC∏Ì≤ ª∏Bt°, Ÿ¥∫Õ, b”d N°æ≤ b°∫C Ju¡ ≈®Ÿ°≤ Ÿu ∫C•w F°uwÙ Fæ $$71,72$$ ŸCtu”R¡≈
J¡<dÕJ¡° Ÿu tfi°uuF≤, Ÿfl°<BR¡≈Ù Ju¡Ÿ≤ Ÿu ŸC„°u<˚w, ≈®°<d∫°u* Ju¡ ≈C^∫R¡≈Ù ŸCy∏@ Ÿu N°æ≤ ˚°uyR¡≈ tJ¡≤∏Ì
Ÿu ˚≤Ù F…oÕ N∏w¿≤s N°æ≤ ≈¨<SbÙR¡≈Ù J¡t<ÔfiÙ <k¡≤ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$73$$ Ÿ¥∫ÕR¡≈Ù <Ÿ*F Δ∫°utR¡≈Ù
bfi tu* N°J®¡td J¡≤ <J¡≤dR¡≈Ù fi©°u* Ÿu N∏@J¡°≤R¡≈Ù yı|¸>°N°u* J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ <k¡≤
<Ìw F°uw° Fæ $$74$$ ª∏B ˚Ù ªaªÔ N°æ≤ Ÿku¡Ì taı¿≤∫°u* Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ N≈fiÙ <J¡≤d°u* Ÿu <Ì„°R¡≈Ù
b@¥ Ju¡ tC© J¡°u NÔaJ¨¡w J¡≤fiub°Ôu N°æ≤ Ÿf ≈®°<d∫°u* J¡°u ŸC© Ìufiub°Ôu Nt¨wJ¡° ≈Cfi# Ÿaª∫ J¡≤w° Fæ $$75$$
≈C^∫fi°„R¡≈Ù b°∫C Ÿu n°Î y∫u ≈C^∫°Ãt°R¡≈Ù ≈C‹≈Ÿt¥F sw-<bsw „≤Ù≤ F°uJ¡≤ _byÕR¡≈Ù b¨s Ÿu <k¡≤
oŸ Ô°uJ¡ tu* <y≤wu Fæ* $$76$$ Ÿ¨<‹¸>J¡°ÔR¡≈Ù J¡<≈aıÔ (≈sÙ) <J®¡∫°R¡≈Ù ≈a©°u* Ÿu ŸaŸ°≤ <fit°Õdfi°tJ¡
JC¡~> |¸>≈¸>R¡≈ J¡°∫Õ J¡≤Ju¡ <k¡≤ ªÔ° ı°w° Fæ $$77$$ ≈¥bÕ o∏BR¡≈ ˚®t≤ Ju¡ N≈fiu N¿@J¡°≤ Ÿu <fib¨W
F°ufiu ≈≤ fibÙfi, wwg wwg t∏b∏w≤ Ju¡ N<@J¡°≤Ù N∏∫°∏∫ Ìubw°N°u* Ÿu Ÿ∏fi] Îu≤°bw tu* fæ™>J¡≤ N≈≤
Ìubu∏BR¡≈Ù ˚®t≤ ≈¥bÕ ≈®Ìu„°ua Ÿu ≤<Fw _byÕR¡≈Ù J¡tÔ tu* ≈Cfi# ≈®°›w F°uw° Fæ $$78$$ ıæŸu ≈®Ô∫J¡°Ô J¡°
b°∫C N≈fiu ˚Ùw≤ Ÿ°u ≤Fu ˚yb°fi <b‹dC Ju¡ Ÿ°S ŸtCB J¡°u J¡ÔC<Tw J¡≤ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ ŸÃ∫∫Cy Ÿu ≈<b`
J¡°Ô J¡°u J¡<Ô (N@tÕ) ≈Cfi# Ìq<Tw J¡≤w° Fæ $$79$$ J¡°Ô R¡≈Ù JC¡‡˚F°≤ Ÿu, <ıŸŸu ≈®°dÙ R¡≈Ù ŸJ¡°u≤u
ŸyÕ - 48] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 833
ffi°Î yÎ Fæ*, ÎuŸ° J¡v≈fi°tJ¡ ªJ®¡ <fi≤∏w≤ buy Ÿu |Ct°∫° ı°w° Fæ $$80$$ „C˚¿_S<w Ÿu ≤<Fw ıyw,
<ıŸtu* <ıŸ <bT∫ tu* ≈¥bÕ NU∫°Ÿ Fæ Ÿ <bT∫ Ju¡ NfiCŸ°≤ ŸaJ¡v≈ Fæ, Ÿ¥©u F…Î bfi Ju¡ Ÿt°fi <k¡≤ fiÙ≤Ÿw°
J¡°u (@tÕ≤ŸFÙfiw° J¡°u) ≈®°›w F°uw° Fæ $$81$$ Ÿ¥∫Õ Ÿt¥F°u* Ju¡ Ì∫ F°ufiu ≈≤ Ÿ¥∫ÕŸt¥FR¡≈Ù ≈®ÌÙ›w N<Àfi
Ÿu <ıŸtu* Nfi∏w „≤Ù≤ ıÔ°∫u y∫u Fæ* Îba Ÿf ≈®°<d∫°u* J¡∑ F<ß>∫°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ıyw <k¡≤ ÿt„°fi ffi ı°w°
Fæ $$82$$ JC¡Ô°ªÔ Ju¡ Ÿt°fi <b≈CÔ N°J¡°≤b°Ôu ≈C‹J¡≤°bwÕ fi°tJ¡ ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ tu|°u* J¡∑ b¨¿‹¸>∫°u* Ÿu
ıyw <k¡≤ <k¡≤ ÎJ¡t°` Ÿ°y≤w° J¡°u, <ıŸtu* fi°ª ≤Fu ŸaF°≤”B FÙ Ÿku¡Ì F°ufiu Ju¡ fi°wu <b„°Ô ku¡fi Ju¡
»u≤-Ÿu ≈®wÙw F°uwu Fæ* $$83$$ <k¡≤ <ıŸtu* b°∫C N°æ≤ ıÔ <fiÿªÔ F°u y∫° Fæ Îba Ÿf b_wCN°u* Ÿu ¿≤•w
ıyw N≈¥bÕ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi „¥∏∫w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$84$$ Ÿt≤Ÿ ⁄Ì∫b°Ôu N°<Ì Ìub <J¡wfiu FÙ
bT°u˘ wJ¡ ıÙdÕ „≤Ù≤ Ÿu ıÙbfi J¡° NfiC˚b J¡≤ <k¡≤ N≈fiÙ N°Ãt° tu* ÔÙfi F°u ı°wu Fæ* $ <k¡≤ ÌqŸ≤u Ÿt∫
tu* tfi „¥∏∫ tu* y∏@bÕfiy≤ Ju¡ Ÿt°fi ŸÙ ≈®J¡°≤ ıyw°u* J¡° <fit°Õd J¡≤w° Fæ $$85,86$$ <k¡≤ ≈®Ô∫ F°ufiu
Ju¡ f°Ì Ÿ¨<‹¸> Ÿt°≤‡˚R¡≈ ŸfJ¡Ù Ã≈<W F°uwÙ Fæ, Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ªJ®¡ Ju¡ Ÿt°fi <k¡≤ ∫F Ÿf |¥tw°
Fæ $$87$$ ÌÙ|Õ ˚®tR¡≈ oŸ tF°t°∫° Ju¡ N°±>‡f≤ tu* "∫F ŸÃ∫ Fæ, ∫F NŸÃ∫ Fæ', oŸ ≈®J¡°≤ <fiÿª∫ J¡≤fiu
Ju¡ ∫°uÀ∫ •∫° J¡°uoÕ b_wC Fæ ı°u ∫F°≥ ≈≤ J¡FÙ ı°∫ ? Ì°„¥≤ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° Ju¡ Ÿt°fi ∫F ŸaŸ°≤ ªJ®¡J¡v≈fi°
Ÿu ≤<ªw N°J¡°≤b°Ôu wS° b_wC„¥∏∫ Fæ, b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ $$88,89$$ ıf <J¡ ∫F ıyw NI°fi Ÿu Ã≈∏fi
F…Î NwÎb Ì°u ª∏Bt°N°u* Ju¡ ˚®t Ju¡ wCv∫ <bJ¡v≈°u* Ÿu <fi≤∏w≤ Δ∫°›w Fæ, N<bΩt°fi J¡w°Õ Ÿu FÙ oŸJ¡∑
≤ªfi° F…oÕ Fæ Îba N<@‹™>°fiR¡≈ f®Ê J¡° oŸfiu NfiCŸ≤d J¡≤ ≤•©° Fæ, w°u ∫F°≥ ≈≤ N°≈J¡∑ <bt¥»w° <J¡Ÿ
J¡°≤d Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ <ıŸ <fi<tW J¡°u N°≈ Ìu©wu Fæ*, bF Fæ FÙ fiFÙ* N°æ≤ ı°u ≈≤t°SÕw#
Fæ, bF N˚∫ f®Ê FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈J¡°u <ffi° <J¡ŸÙ <fi¿tW Ju¡ ∫F t°uF F°ufi° <ªw fiFÙ* Fæ $$90$$
Ÿæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nnw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
˚°uy N°<Ì J¡∑ Ô°ÔŸ° J¡∑ <fi∏Ì°, Ì°„¥≤ J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ ≈®Ÿ∏fi F…Î N<ÀfiÌub Ÿu fiJ¡°u b≤ ≈®°<›w $
∫<Ì ∫F ŸaŸ°≤ ªJ®¡ ÎJ¡t°` tfi J¡∑ J¡v≈fi° FÙ Fæ, ≈≤t°SÕw# ∫F f®Ê FÙ Fæ; w°u fC<], ≈®<w˚°,
<fi≈Cdw° N°<Ì Ÿu Ÿ‡≈∏fi tF°≈C”T°u* tu* J¡°uoÕ ˚Ù b柰 •∫°u* fiFÙ* Ìu©w°, oŸtu* •∫° J¡°≤d Fæ ? ÎuŸÙ
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u ≈≤t°SÕ w[b J¡∑ N°u≤ º∫°fi fi Ìufi° N°æ≤ ŸJu¡ <b”] ˚°uy-Îuÿb∫Õ N°<Ì J¡∑
N°Ÿ<•w FÙ oŸtu* J¡°≤d Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, ˚°uy N°æ≤ Îuÿb∫Õ Ÿu FwfC<] NwÎb Îu<FJ¡ N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡
˚°uy, Îuÿb∫Õ Ju¡ ≈°∫˚¥w Ô°æ<J¡J¡ N°æ≤ bæ<ÌJ¡ <b<b@ J¡t°u˘ Ÿu f»Ù F…oÕ N<˚Ô°T°b°Ôu Îba _b∫a
N≈fiÙ N°Ãt° N°æ≤ ÌqŸ≤°u* J¡∑ baªfi° J¡≤fiub°Ôu ≈CC”T ıf ŸÃ∫ w[b J¡∑ N°u≤ º∫°fi fiFÙ* Ìuwu, wf
bu Ÿu fiFÙ* Ìu©wu $$1$$
wf J¡°æfi Ìu©wu Fæ*, ÎuŸÙ N°J¡°as° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u ≈C”T <bbuJ¡fC<] J¡∑ ª≤t ŸÙt° J¡°u ≈F…≥ª>u Fæ* Îb o¿∏B∫°ua Ju¡ b„Ù˚¥w fiFÙ* Fæ, bu oŸ ıyw J¡∑
t°∫° Îba ŸÃ∫ w[b J¡°u F°S tu* ≤•©u F…Î fuÔ Ju¡ Ÿt°fi ˚ÔÙ ˚°≥<w Ìu©wu Fæ* $$2$$ ı°u <bª°≤b°fi ıÙb
834 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
oŸ ıyw J¡∑ f°fl t°∫° N°æ≤ NFaJ¡°≤t∫Ù N°U∫∏w≤ t°∫° J¡°u wCh~> ı°fiJ¡≤ ıæŸu Ÿ°≥≈ Ju*¡ªCÔ J¡°u
~>°un Ìuw° Fæ bæŸu FÙ t°∫° J¡° Ã∫°y J¡≤w° Fæ wÌfi∏w≤ Nfi°Ÿ<•w J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ıæŸu N<Àfi Ÿu ıÔ°
F…N° fÙı <ª≤J¡°Ô wJ¡ ©uw°u* tu* ≤Fw° F…N° ˚Ù Ã≈∏fi fiFÙa F°uw° bæŸu FÙ bF ˚Ù <ª≤J¡°Ô wJ¡ ÌuF°u* tu*
¿_Sw F°uw° F…N° ˚Ù <k¡≤ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$3,4$$ <J¡∏wC NI°fiÙ ≈C”T N°<@-Δ∫°<@ Ÿu <|≤u F…Î,
≈®°w#J¡°Ô ∫° N°ı fi‹¸> F°ufiub°Ôu „≤Ù≤ Ju¡ <Fw Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤wu Fæ*, N°Ãt° Ju¡ <Fw Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi
fiFÙ* J¡≤wu $$5$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ˚Ù NI°<fi∫°u* J¡∑ w≤F ın „≤Ù≤ Ju¡ <Fw J¡° Ì…#© Ju¡ <ÔÎ
Ÿ‡≈°Ìfi fi J¡∑<ı∫u, ÎJ¡t°` N°Ãt<fi‹™> F°uo∫u $$6$$
≈FÔu ≈®_wCw Ì°„¥≤ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° J¡°u ŸCfifiu J¡∑ oh~>°b°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~wu Fæ* #
Fu ≈®˚°u, ∫F <bT∫ŸC© J¡°u Ìufiub°Ô° ŸaŸ°≤ªJ®¡ Ì°„¥≤ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° Ju¡ wCv∫ J¡v≈fi° π°≤°
≤<ªw N°J¡°≤b°Ô° Îba Nb°_w<bJ¡ Fæ, ÎuŸ° ı°u N°≈fiu J¡F°, bF Jæ¡Ÿu Fæ ? bF N°¶∫°<∫J¡° <ıŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ Fæ, Ÿu bdÕfi J¡≤fiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$7$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıyw
J¡∑ t°∫° Ju¡ _bR¡≈ Ju¡ Ì°F≤d R¡≈ Ÿu tu≤u π°≤° J¡FÙ ı° ≤FÙ Ì°„¥≤ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° J¡°u N°≈
ŸC<fi∫u $$8$$ oŸ ≈¨<SbÙ wÔ tu* <b<ª` k¥¡Ô°u* Ju¡ b¨s°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ty@ fi°t Ÿu ≈®<Ÿ] fn° Ÿt¨] Ìu„
Fæ, Ÿtu* J¡Ì‡f bfi Ju¡ <b_w°≤ fiu Nfi°∫°Ÿ Ÿf ıayÔ°u* J¡°u bu<‹¸>w J¡≤ ≤•©° Fæ $ ˚°≥<w-˚°°≥<w Ju¡
≈<s∫°u* Ju¡ HC^±>>°u* N°æ≤ N°ÿª∫Õt∫ b_wCN°u* Ÿu bF fn° ≤tdÙ∫ Fæ $ ŸJ¡∑ y®°t ŸÙt° J¡∑ ˚¥<t∫°≥ @°fi
N°<Ì J¡∑ ©uwÙ Ÿu Δ∫°›w Fæ* $ fiy≤ Ju¡ ≈bfi°u* Ÿu bF ŸC„°u¿˚w Fæ $ ŸJ¡∑ Ÿf fi<Ì∫°u* Ju¡ w¸ >J¡tÔ,
Ã≈Ô N°æ≤ J¡FgÔ°≤ Ÿu ˚≤u* Fæ* $ ≈bfi°u* Ju¡ H¥Ô°u* tu* H¥Ô ≤FÙ t<FÔ°N°au Ju¡ y°fi°u* Ÿu bF yCÔı°≤ Fæ $
<fi„° Ÿu ≈˚C•w F…Î-Ÿu t¥H°ÕÎ k¥¡Ô°u* Ÿu bF°≥ J¡∑ ŸnJu*¡ <fi<fn ≤FwÙ Fæ* $ Ÿ Ìu„ tu* J¡fi°æÔ Ju¡ b¨s°u*
Ÿu Δ∫°›w, Ju¡Ôu J¡∑ H°<n∫°u* Ÿu <fi<fn, J¡Ì‡f°u* Ju¡ b¨s°u* Ÿu ŸC„°u<˚w ÎJ¡ ≈bÕw w¸> S°, ıF°≥ k¡¥Ô°au tu*
fFfiu Ÿu b°∫C „ÆÌ J¡≤w° S°, Ju¡Ÿ≤R¡≈Ù Ô°Ô@¥<Ô Ÿu ı°u Δ∫°›w S°, <ıŸ ≈≤ J¡ÔFaŸ wS° NfiC≤°y∫C•w
Ÿ°≤Ÿ „ÆÌ J¡≤wu Su $ Ÿ ≈C^∫> ≈bÕw ≈≤, <ıŸtu* <b<ª` ≈sÙ N°æ≤ b¨s Su, ≈≤t @t°ÕÃt° N°æ≤ tF°w≈_bÙ
J¡°uoÕ tC<fi <fib°Ÿ J¡≤wu Su $ fiJ¡° fi°t Ì°„¥≤ S° $ bu NÃ∫∏w J¡<™>fi w≈_∫° J¡≤ ≤Fu Su $ J¡Ì‡f b¨s
J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ bu ≤Fwu Su $ ∏Fu* ŸaŸ°≤ J¡∑ <J¡ŸÙ b_wC Ÿu NfiC≤°y fi S° N°æ≤ bu tF°I°fiÙ Su $$9-16$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfi, bu tF°w≈_bÙ bfi tu* J¡Ì‡f Ju¡ <b„°Ôb¨s J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ <J¡ŸJu¡
≈®˚°b Ÿu N°æ≤ Jæ¡Ÿu ≤Fwu Su ? $$17$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, „≤Ô°ut° fi°t Ÿu <b¶∫°w fiJu¡ <≈w° Su, bu ÌqŸ≤u
f®Ê° Ju¡ ŸÂ„ Su, ŸÙ ≈bÕw ≈≤ <fib°Ÿ J¡≤wu Su $$18$$ ÌubyC” f¨F_≈<w Ju¡ ≈C` J¡ª J¡∑ w≤F
fiJu¡ ∫F ÎJ¡ ≈C` F…N° $ Ÿ ≈C` Ju¡ Ÿ°S ∏F°u*fiu bfi tu* Ÿ°≤Ù N°∫C Δ∫wÙw J¡∑ $$19$$ wÌ…≈≤°∏w
bu „≤Ô°ut° M¡<T ∫F°≥ ≈≤ NfiuJ¡ bT°u˘ J¡° ≈˚°uy J¡≤Ju¡ ıæŸu ≈sÙ |°u*ŸÔ° ~>°un J¡≤ ªÔ° ı°w°
Fæ bæŸu FÙ ÌuF J¡° Ã∫°y J¡≤ _byÕ J¡°u ªÔu y∫u $$20$$ ÌC˚°ÕÀ∫ π°≤° Ì°„¥≤ Ju¡ <≈w° Ì°„¥≤ Ÿu ≈¨SJg¡
<J¡∫u y∫u Su, NwÎb ÎJ¡°J¡Ù () bu JC¡≤≤ ≈sÙ Ju¡ ŸÂ„ J¡”d <bÔ°≈ J¡≤fiu Ôyu $$21$$ t°w°
N°æ≤ <≈w° Ju¡ <b∫°uy Ÿu „°uJ¡ Ÿ∏w›w bu Fut∏w tu* J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w ‡Ô°fi F°u y∫u $ Fu
 "ÎJ¡ Îb' oŸ „ÆÌ Ÿu I°w F°uw° Fæ <J¡ fiJ¡∑ t°w° fiu <≈w° J¡° NfiCytfi J¡≤ <Ô∫° S° $
ŸyÕ - 48] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 835
ZÙ≤°tª∏BıÙ, NÃ∫∏w ÌÙfi Ÿ f°ÔJ¡ J¡°u bfi Ìubw° fiu N̨ÿ∫ „≤Ù≤ F°uJ¡≤ oŸ ≈®J¡°≤ N°ÿb°Ÿfi
<Ì∫° $$22,23$$ "Fu M¡<T≈C`, Fu tF°≈®°I, wCt NI°fiÙ Ju¡ Ÿt°fi •∫°u* ≤°uwu F°u, wCt ŸaŸ°≤ Ju¡ ªaªÔ
_bR¡≈ J¡°u •∫° fiFÙ* ı°fiwu ? $$24$$ Fu Ÿ≠ıfi, ŸaŸ°≤ tu* ªaªÔ Ÿ¨<‹¸> ŸÌ° ÎuŸÙ FÙ Fæ, bF ≈FÔu
w°u Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ıÙ<bw ≤FwÙ Fæ N°æ≤ ≈Ù~>u Nbÿ∫ <bfi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$25$$ Fu tCfiu, Δ∫bF°≤
Â<‹¸> tu* f®Ê° N°<Ì ∫F ı°u JC¡~> ˚Ù b_wC ≈®<Ÿ] Fæ, ŸJ¡° Nbÿ∫ <bfi°„ F°u ı°∫uy°, oŸtu* J¡°uoÕ
Ÿ∏ÌuF fiFÙ* Fæ $ oŸ<ÔÎ <≈w° Ju¡ t≤d Ju¡ <ÔÎ wCt Δ∫SÕ <bT°Ì tw J¡≤°u $ ıæŸu <Ìw F…Î Ÿ¥∫Õ
Nbÿ∫ ±¥>fwu Fæ* bæŸu FÙ Ã≈∏fi F…Î J¡° <bfi°„ Nbÿ∫‡˚°bÙ Fæ $$26,27$$
Ì°„¥≤ Ju¡ fiu` t°≤u <bÔ°≈ Ju¡ Ô°Ô F°u y∫u Su, bu ÎuŸÙ N°J¡°„b°dÙ ŸCfiJ¡≤ ıæŸu t°u≤ tu| J¡°
y>ıÕfi ŸCfiJ¡≤ @æ∫Õ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ @æ∫Õ J¡°u ≈®°›w F…Î $$28$$ ™> J¡≤ N≈fiu <≈w° J¡°
N°æºbÕÌæ<FJ¡ J¡tÕ fnÙ N°wC≤w° Ju¡ Ÿ°S J¡≤Ju¡ Wt <Ÿ<] ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ∏F°u*fiu w≈_∫° Ju¡
<ÔΠ» <fiÿª∫ <J¡∫° $$29$$ bfi tu* f®Ê°u<ªw J¡tÕ Ÿu w≈_∫° J¡≤ ≤Fu ∏F°u*fiu Nfi∏w „C<]-
N„C<] N°<Ì J¡v≈fi°N°u* Ÿu ∫C•w Z°uu<`∫Ãb ≈®°›w <J¡∫°, <ıŸŸu Iu∫ w[b J¡° I°fi fiFÙ* F…N°, ÎuŸÙ
fC<]b°Ôu Ÿ Z°u<`∫ J¡° <ªW fi-fi „C<] N°æ≤ N„C<] J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ÿu oŸ ≈<b` ≈¨<SbÙ ≈≤
<bZ°t J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…N° $ ∫Ω<≈ ∫F Ÿ°≤° ˚¥t^±>Ô „C] S°, wS°<≈ oŸu Ju¡bÔ N„C] Ÿ° Ìu©wu
F…Î bu J¡FÙ* ≈≤ <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…Î $$30-32$$ wÌfi∏w≤ N≈fiÙ J¡v≈fi° Ÿu FÙ ∏F°u*fiu
<bª°≤ <J¡∫° <J¡ b¨s J¡∑ ª°u¸>Ù FÙ ≈<b` Fæ, ŸÙ ≈≤ tu≤° ≤Ffi° ™>ÙJ¡ Fæ $$33$$ oŸ<ÔÎ Nf tæ*
w≈_∫° J¡R¡≥y°, <ıŸ w≈_∫° Ÿu b¨s°u*, „°©°N°u* N°æ≤ ≈W°u* ≈≤ ≈<s∫°u* J¡∑ w≤F ≤F ŸJ¥≥¡ $$34$$
ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ©¥f @@J¡wÙ F…oÕ N°y ıÔ°J¡≤ Ÿtu* N≈fiu J¡∏@°u* Ÿu fi°uª fi°uª J¡≤ t°aŸ J¡∑
N°F…<w Ìufiu Ôyu $$35$$ wÌ…≈≤°∏w tæ* Ìubw°N°u* J¡° tC© Fq≥, oŸ<ÔÎ Ìubw°N°u* Ju¡ J¡^™> f®°ÊdJu¡ t°aŸ
Ÿu ˚_t fi F°u, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ÌæÌÙ›∫t°fi ˚yb°fi N<ÀfiÌub fiJu¡ Ÿ°tfiu, ıæŸu f¨F_≈<w Ju¡ Ÿ°tfiu
Ÿ¥∫Õ, ≈®J¡¸> F…Î $$36,37$$ Fu Ÿ≠ıfi, ıæŸu J¡°u„ Ju¡ ˚Ùw≤ Ÿu J¡°u„°<@≈<w ≈FÔu Ÿu _S°<≈w t<d
J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Fu JC¡t°≤, wC‡F°≤u N∏Ì≤ ≈FÔu Ÿu <bΩt°fi N˚Ù‹¸> b≤ wCt y®Fd J¡≤°u $-
ÎuŸ° @Ù≤ bªfi ∏F°u*fiu J¡F° $ $38$$ ıf N<ÀfiÌub fiu ÎuŸ° J¡F°, wf f®°ÊdJC¡t°≤ fiu Nº∫Õ N°æ≤
≈C‹≈ Ÿu ŸC„°u<˚w _wC<w∫°u* π°≤° N<Àfi J¡∑ ≈¥ı° J¡≤ fiŸu J¡F° $$39$$
˚ybfig, ≈®°<d∫°u* Ÿu ª°≤°u* N°u≤ ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤Ù F…oÕ ≈¨<SbÙ ≈≤ ≈<b` ≈®Ìu„ tCHu J¡FÙ* fiFÙa <Ì©°oÕ
<Ì∫° $ oŸ<ÔÎ b¨s°u* Ju¡ «¡≈≤ tu≤Ù ¿_S<w F°u $$40$$ tC<fi≈C` Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ Ÿf Ìubw°N°u* Ju¡
tC©R¡≈ N<ÀfiÌub "b¨s°u* Ju¡ «¡≈≤ FÙ wC‡F°≤Ù ¿_S<w F°u' ÎuŸ° J¡FJ¡≤ N∏w<FÕw F°u y∫u $$41$$
Ÿ°∫aJ¡°ÔÙfi J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi N<ÀfiÌub Ju¡ sd ˚≤ tu* N∏w<FÕw F°ufiu ≈≤ ≈¥dÕJ¡°t bF tC<fiJC¡t°≤ ≈¥dÕ
ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w F…N° $$42$$ NÃ∫∏w Ÿ∏w°uT J¡°u ≈®°›w F…Î Ÿ tC<fiJC¡t°≤ fiu N˚Ù‹¸>
b≤ J¡∑ ≈®°<›w π°≤° Ã≈∏fi F…oÕ tC© J¡∑ J¡°¿∏w Ÿu, ı°u t∏Ì F°_∫ Ÿu N<@J¡ ŸC„°u<˚w F°u ≤FÙ SÙ,
Ÿ‡≈¥dÕ J¡Ô° Ÿu ∫C•w ª∏Bt° J¡°u N°æ≤ <bJ¡<Ÿw J¡tÔ J¡°u k¡∑J¡° J¡≤ <Ì∫° $$43$$
Nnw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
836 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d

fiª°Ÿb°≥ ŸyÕ
„°©°, ≈vÔb, ≈C‹≈, k¡Ô N°æ≤ ≈<s∫°u* Ÿu tfi°uF≤ J¡Ì‡f b¨s J¡° Ã≈®us° N°<Ì NÔaJ¡°≤°u* Ÿu bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ Ÿfiu bfi Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw J¡Ì‡f b¨s J¡°u
Ìu©° $ bF owfi° «≥¡ª° S° <J¡ tu|°u* J¡°u¡ ~¥>w° S°, tº∫°Ö Ju¡ Ÿt∫ SJu¡ F…Î Ÿ¥∫Õ Ju¡ |°unu ŸJu¡
_J¡∏@-≈®Ìu„ tu* <bZ°t Ôuwu Su, bF N≈fiÙ „°©°R¡≈Ù f°F…N°u* Ÿu <Ì„°N°u* Ju¡ tº∫ ˚°y Ju¡ Ÿt°fi
<b„°Ô <bw°fi J¡∑ ≤ªfi° J¡≤ ≤F° S°, k¥¡Ôu F…Î k¥¡ÔR¡≈Ù fiu`°u* Ÿu tu≤Ù „°©°N°u* Ju¡ <bw°fi Ÿu Nfi°b¨w
fª° FCN° N°æ≤ J¡°uoÕ ≈®Ìu„ Fæ ∫° fiFÙ* ? ∫°u* t°fi°u* <Ì„°N°u* J¡°u Ìu© ≤F° S°, wuı b°∫C fFfiu Ju¡ J¡°≤d
≈≤°y≤<Fw F°uJ¡≤ |¥t ≤Fu ≈®ªC≤ ˚≥b≤ FÙ ŸJu¡ Ju¡„ Su, bF N≈fiu ≈vÔbR¡≈Ù F°S°u* Ÿu <Ì„°R¡≈Ù
J¡°∏w°N°u* J¡° tC© ≈°u*~> ≤F° S° $$1-3$$ yC±C>h~> Ôw°N°u* J¡∑ Ì∏w ≈a<•w Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw _bh~>
taı≤Ù Ju¡ ≈Caı°u* Ÿu Ju¡Ÿ≤ ∫C•w F…Î, N°uŸ Ju¡ <f∏Ì…N°u* J¡°u ŸÙJ¡≤R¡≈ tu* ≈¿≤dw J¡≤ Ìufiub°Ôu ≈vÔbR¡≈Ù
w°‡f¥Ô∫C•w tC©°u* Ÿu t°fi°u* bF bfi≤°<ı J¡° ≈¿≤F°Ÿ J¡≤ ≤F° S° $$4$$ Ôw°N°u* J¡∑ NÃ∫∏w „°u˚° Ÿu
vÔ<Ÿw F°u ≤Fu k¥¡Ô°u* Ju¡ Ju¡Ÿ≤ tu* ¿_Sw ≈≤°y°u* Ÿu Ÿfiu t^±>Ô°J¡°≤ bu„ ffi° ≤©° S° $ ÌÙ<›w Ÿu
bF ª∏Bt° J¡∑ w≤F ≈®wÙw F°uw° S° $ „°©°N°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°N°u* Ÿu, <ıfiJ¡∑ Ôw°N°u* Ÿu N°b¨w ≈®Ìu„°u*
tu* ªJ¡°u≤ „ÆÌ J¡≤wu Su, bF Δ∫°›w S° $ y®F, fis`, w°≤°, <bt°fi N°<Ì Ÿu N°b¨w <Ÿ]t°yÕ Ÿu
∏fiwR¡≈ Ÿu N°<Zw f®Ê°^±> J¡∑ w≤F bF ¿_Sw S°, J¡∏@u N°æ≤ ª°u¸>Ù ≈≤ fæ™>u F…Î t∫¥≤°u* Ju¡ Ô¸>J¡
≤Fu t°u≤≈a©°u* Ÿu N°æ≤ o∏B@fiCT Ÿu ∫C•w tu|°u* Ÿu N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w S° $$5-7$$ ≈®Ã∫uJ¡
_J¡∏@ ≈®Ìu„ tu* ©°u©Ô°u* tu* ≤Ffiub°Ôu, ˚Ùw≤ ¿_Sw N°@u „≤Ù≤ Ÿu ©°u©Ôu tu* <fitÀfi N°æ≤ f°F≤ <fiJ¡Ôu
F…Î N°@u „≤Ù≤ Ÿu ∏tÀfi wS° sd tu* <Ì©°oÕ Ìufiu N°æ≤ sd tu* fi‹¸> F°ufiub°Ôu Ÿku¡Ì ªt≤ t¨y°u* Ÿu
bF ÎuŸu ≈¥dÕ S°, ıæŸu <J¡ ª∏Bt°N°u* Ÿu Ÿabß≤ ≈¥dÕ ≤Fw° Fæ $$8$$ J¡<≈aıÔ fi°tJ¡ ≈<s∫°u* Ju¡ ı°u≤
Ju¡ ªF-ªF°fiuŸu, J¡°u<J¡Ô°u* Ju¡ t@C≤ yCaıfi Ÿu N°æ≤ ªJ¡°u≤°u* J¡∑ ÌÙ|Õ ºb<fi∫°u* Ÿu t°fi°u* bF y° ≤F° S° $$9$$
N≈fiu |°u*ŸÔu tu* J®¡∑n° J¡≤ ≤Fu J¡ÔFaŸ°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿuu bF ÎuŸu Δ∫°›w S° ıæŸu _byÕR¡≈ J¡°u¸>≤ tu* <bZ°t
Ôu ≤Fu <Ÿ]°u* Ÿu f®Ê°^±> N°b¨w ≤Fw° Fæ $$10$$ ıæŸu ≈vÔb Ju¡ Ÿt°fi ªaªÔ ŸC∏Ì≤ F°Sb°ÔÙ N°æ≤
˚≥b≤ Ju¡ Ÿt°fi fiu`b°ÔÙ N›Ÿ≤°N°u* Ÿu _byÕ ª°≤°u* N°u≤ Δ∫°›w ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ J¡°u*≈ÔR¡≈Ù ªaªÔ
F°Sb°ÔÙ ˚≥b≤R¡≈Ù ŸC∏Ì≤ fiu`b°ÔÙ taı¿≤∫°u* Ÿu bF ª°≤°u* N°u≤ Δ∫°›w S° $$11$$ o∏B@fiCT J¡∑
ŸC∏Ì≤w°b°Ôu JC¡tCÌ, fiÙÔJ¡tÔ, ≤•wJ¡tÔ N°<Ì Ju¡ wCv∫ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡ k¥¡Ô°u* Ju¡ ≈≤°y°u* Ÿu ∫C•w,
taı¿≤∫°u* Ÿu ≈ÙÔ° N°æ≤ ≈W°u* Ÿu ª°≤°u* N°æ≤ F≤° bF b¨s <fıÔÙb°Ôu tu| Ju¡ Ÿt°fi <Ì©°oÕ Ìuw°
S° $$12$$ bF Fı°≤°u* ˚Cı°N°u*R¡≈Ù „°©°N°u* Ÿu ∫C•w S° N°æ≤ Ÿfiu N°J¡°„ N°æ≤ ≈¨<SbÙ Ju¡ tº∫˚°y
J¡°u ˚≤ <Ì∫° S°, NwÎb bF ]w fi¨Ã∫b°Ôu, ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫ÕR¡≈Ù JC¡^±>Ô°u* J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ôu
<bÿbR¡≈ ˚yb°fi Ju¡ wCv∫ S° $$13$$ ŸJu¡ wÔ≈®Ìu„ tu* yı≤°ı fæ™>u ≤Fwu Su, N°J¡°„ tu* bF w°≤°yd°u*
Ÿu ∫C•w S° wS° tº∫≈®Ìu„ tu* Ôw°-≈C‹≈t∫ S°, NwÎb <ıŸJu¡ wÔ≈®Ìu„ (≈°w°Ô) tu* „uT N°<Ì
fi°y≤°ı <fib°Ÿ J¡≤wu Fæ*, «¡≈≤ w°≤°yd ≤Fwu Fæ* N°æ≤ <ıŸJu¡ tº∫ tu* Ôw°-≈C‹≈t∫Ù ≈¨ØbÙ <bΩt°fi
Fæ, ÎuŸu ÌqŸ≤u N°J¡°„t^±>Ô Ju¡ Ÿt°fi bF S° $$14$$ ≈bÕw Ju¡ Ÿt_w bfi°u* Ÿu „°u<˚w F°u ≤F° bF
ŸyÕ - 49] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 837
J¡Ì‡fb¨s N≈fiu π°≤° ≤ªu y∫u Ÿf ≈®°<d∫°u*, ≈bÕw°u* N°æ≤ bfi°u* Ÿu „°u<˚w F°u ≤Fu f®Ê°ıÙ Ju¡ wCv∫ S°,
≈¨ØbÙ tu* k¡Ô, ≈vÔb N°æ≤ k¥¡Ô°u* J¡° bF ÎJ¡t°` <fi@°fi-Ÿ° S° $$15$$ ≈vÔb°u* tu* k¥¡Ô°u* Ju¡ ≈≤°y°u*
Ÿu N°h~>°<Ìw J¡<Ô∫°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* J¡°u @°≤d J¡≤ ≤F° bF Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu N°h~>∏fi w°≤°yd°u* Ÿu
∫C•w N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ≈®wÙw F°u ≤F° S° $$16$$ ªaªÔ ≈<s∫°u* Ÿu ≈¥dÕ Fı°≤°u* |°u*ŸÔ°u* Ÿu Δ∫°›w
_J¡∏@°u* Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w bF Ô°uy°u* Ÿu ˚≤u F…Î Ìu„°u* Ÿu bu<‹¸>w ˚¥wÔ Ju¡ Ÿt°fi S° $$17$$ bF Ÿf bfiÌu<b∫°u*
Ju¡ Wt N∏w#≈C≤ Ju¡ ŸÂÿ∫ S°, taı¿≤∫°≥ FÙ Ÿtu* ≈w°J¡° SÙ, Ôw°N°u* Ju¡ t^±>≈°u* Ÿu bF NÔ*J¨¡w
S° Îba bF k¥¡ÔR¡≈Ù taJ¡°uÔ Ÿu (ª¥dÕ-<b„uT Ÿu) Ÿku¡Ì, k¡¥Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu ˚≤° F…N°, „ÆÌ J¡≤ ≤Fu
ªJ¡°u≤, ˚≥b≤, „CJ¡, J¡°u∫Ô, tæfi° Ÿu ∫C•w, o@≤-@≤ n ≤Fu ≈<s∫°u* Ÿu ŸC„°u<˚w wS° ~>°∫° Ju¡
Ÿubfi J¡≤fiub°Ôu tfiC‹∫°u* Ÿu Ÿu<bw (N∏w#≈C≤ Ju¡ ≈s tu* ≈¿≤ª°≤J¡ ıfi°u* Ÿu ≈¥dÕ) S° $$18-20$$ yCfi-
yCfi° ≤Fu ˚≥b≤R¡≈Ù w≤ayŸt¥F°u* Ÿu ∫C•w <y≤ ≤FÙ* ≈C‹≈°u* J¡∑ Ju¡Ÿ≤ ≤°<„∫°u* Ÿu bF ÎuŸu <b≤°ıt°fi S°,
ıæŸu <J¡ „ÆÌ J¡≤ ≤FÙ w≤ay°u* Ÿu N°æ≤ k¥¡Ô°u* J¡∑ Ju¡Ÿ≤ ≈≤‡≈≤°N°u* Ÿu ∫C•w <y≤ ≤FÙ fi<Ì∫°u* Ÿu ≈bÕw
ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ $$21$$ t∏Ì-t∏Ì b°∫C Ÿu <bÔ<Ÿw F°ufiub°Ôu |¥t ≤Fu ≈`-≈C‹≈°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu, ı°uu
<J¡ <Ìfi-≈®<w<Ìfi f»wu Su ŸJ¡° _J¡∏@-≈®Ìu„ oŸ ≈®J¡°≤ N°h~>°<Ìw S° ıæŸu Ÿku¡Ì tu|°u* Ÿu ≈bÕw
N°h~>°<Ìw F°uw° Fæ $$22$$ bfiyı Ju¡ y^±>_SÔ Ÿu <|Ÿu F…Î NwÎb NÃ∫∏w ∏fiw «¡≈≤ J¡°u ı°fi¥
¿J¡∫u F…Î ≈C”T J¡∑ ı°fi¥ Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªÔ, ≈Ù™ Ju¡ Ÿt°fi ª°ænu <b„°Ô t¥Ô ≈®Ìu„ Ÿu bF ÎuŸu ¿_Sw
S°¡ıæŸu <J¡ fiÙªu J¡∑ ˚¥<t tu* yu F…Î b¨s°u* Ÿu tF°≈bÕw ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$23$$ ıæŸu ≈°TÕÌ°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu
˚yb°fi <b‹dC N°b¨w ≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ <b<ª` ≤ay <f≤ay Ju¡ ≈a©b°Ôu, J¡∏@°u* Ju¡ ©°u©Ô°u* tu* ≤Ffiub°Ôu
≈<s∫°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu bF Δ∫°›w S° $$24$$ ªaªÔ k¥¡Ô°u* Ju¡ yCh~>R¡≈Ù Nay…<Ô∫°u* Ÿu bF bfi b°∫C Ÿu fi°ª
≤FÙ Ôw°N°u* J¡°u fi¨Ã∫<J®¡∫° J¡° t°fi°u* ≈Ìu„ Ìu ≤F° S° $$25$$ t¥Ô, J¡°u¸>≤, J¡∏@°, „°©°, ≈`, ≈C‹≈
N°<Ì ≈®Ìu„°u* tu* Ÿu tu≤° J¡°uoÕ ÎJ¡ FÙ ≈®Ìu„ N°Z∫≈®°SÙÕ tfiC‹∫, t¨y, ≈sÙ N°<Ì J¡° <fib°Ÿ fiFÙa Fæ,
<J¡∏wC N°æ≤ ˚Ù Ÿ˚Ù Nay fiJu¡ <fib°Ÿ Ju¡ ≈∫°uyÙ Fæ, NF° ! ≈≤°u≈J¡°≤ tu* tu≤u Ÿ˚Ù Nay Ÿk¡Ô Fæ*,
∫°u* Ÿ∏w°uT Ju¡ J¡°≤d ≈`-≈C‹≈°u* Ÿu ≈¥dÕ fF…w-ŸÙ Ôw°N°u* J¡∑ ªaªÔw° Ÿu t°fi°u* bF fi°ªw° S° $$26$$
Ôw°R¡≈Ù J¡°∏w°N°u* J¡° ÎJ¡t°` <≈®∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Z¨ay°≤-≤Ÿ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ bF tW ˚≥b≤ Ju¡ „ÆÌR¡≈Ù
NΔ∫•w N≈fiu t@C≤ „ÆÌ°u* Ÿu t°fi°u* y° ≤F° S° $$27$$ N°J¡°„ tu* ªÔfiub°Ôu <Ÿ]°u* J¡° bF N°Ì≤≈¥bÕJ¡
≈C‹≈b¨<‹¸> J¡≤ J¡°u∫Ô N°æ≤ ˚®t≤°u* J¡∑ ºb<fi∫°u* Ÿu t°fi°u* _b°yw J¡≤ ≤F° S° $$28$$ ŸtÙ≈ tu* ¿_Sw
b¸>, y¥Ô≤, ≈°J¡n, N°t N°æ≤ ≈Ô°„ fi°tJ¡ ≈°≥ª ≈<b` b¨s°u* Ju¡ ∫° W≤ ≈®Ìu„ tu* (tu” tu*) ¿_Sw
t∏Ì°≤ N°<Ì ≈°≥ª b¨s°u* Ju¡ Ôw°-≈C‹≈, k¡Ô N°<Ì Ju¡ vÔ°Ÿ J¡° N≈fiu _bh~> k¡¥Ô°u* J¡∑ J¡<Ô∫°u* J¡∑
J¡°¿∏w Ÿu t°fi°u* ≈F°Ÿ J¡≤ ≤F° S° $$29$$ «¡≈≤ nfiub°Ôu ≈<s∫°u* Ju¡ HC^±>°u* Ÿu t°fi°u* ≈°¿≤ı°w
J¡°u ıÙwfiu Ju¡ <ÔÎ ©¥f «≥¡ªÙ yÌÕfi J¡≤Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ tº∫ tu* t°fi°u* bF Ì°æn ≤F° S° $$30$$ tº∫˚°y
tu* ªtJ¡ ≤Fu, ˚≥b≤°u* Ÿu ∫C•w, fnÙ-fnÙ <fi<fn ≈a<•wb°Ôu ≈C‹≈ yCh~>°u* Ÿu, <ıfiJ¡∑ „°u˚° N°æ≤ Ÿa¶∫°
tu* o∏B fiu`°u* Ÿu N<@J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiŸu wCÔfi° fiFÙ* J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ, ŸF˜°sw° J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡
t°fi°u* o∏B J¡°u ıÙwfiu Ju¡ <ÔÎ bF Ωw S° $$31$$ J¡FÙ* ≈≤ k¥¡Ô°u* Ju¡ yCh~>uR¡≈ k¡d°u* tu* ¿_Sw <fitÕÔ
t<d∫°u* Ÿu N°b¨w bF N°J¡°„ J¡°u Ìu©fiu J¡∑ oh~>° Ÿu ≈°w°Ô Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î „uTfi°y Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw
838 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
S° $$32$$ ≈C‹≈≤°y Ÿu ŸJ¡° Ÿ°≤° N°J¡°≤ @¥Ÿ¿≤w S°, NwÎb bF @¥<Ô @¥Ÿ¿≤w <πwÙ∫ „aJ¡≤-Ÿ°
S° $ ˚yb°fi „aJ¡≤ w°u Ju¡bÔ ˚•w°u* J¡° FÙ J¡v∫°d J¡≤wu Fæ*, <J¡∏wC bF k¡Ô Ÿu ŸC„°u<˚w F°ufiub°ÔÙ
~>°∫° Ÿu Ÿf Ô°uy°u* J¡° J¡v∫°d J¡≤w° S° $$33$$ Ÿ J¡Ì‡fb¨s J¡°u, ı°u |fi ≈W°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* tu*
<©ÔÙ F…oÕ J¡<Ô∫°≥b°Ôu, ≈C‹≈Ôw°N°u* Ju¡ fi¥wfi t^±>≈°u* Ÿu ∫C•w S° N°æ≤ ≈<s≤°<„R¡≈ fi°y¿≤J¡ıfi°u*
Ÿu ∫C•w S°, N°J¡°„ tu* <fi<tÕw fiy≤ J¡∑ ˚°≥<w Ÿfiu Ìu©° $$34$$
fiª°Ÿb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
≈ª°Ÿb°≥ ŸyÕ
Ÿ J¡Ì‡f Ju¡ b¨s°u* J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ fæ™>u F…Î Ì°„¥≤ π°≤° Ìu©Ù y∫Ù
<Ì„°R¡≈Ù b<fiw°N°u* J¡° yCd°u* Ju¡ Ÿ°S bdÕfi $
wÌfi∏w≤ ˚¥<t tu* N≈<b` fC<]b°Ôu, N°fi∏Ì Ÿu ≈®kC¡<vÔw<ªW Ì°„¥≤ k¡Ô-≈vÔb°u* Ÿu „°u˚°∫t°fi
≈C‹≈R¡≈Ù ≈bÕw Ju¡ ŸÂ„, N∏w¿≤s N°æ≤ ≈¨<SbÙ Ju¡ _w‡˚R¡≈ Ÿ J¡Ì‡fb¨s ≈≤ ıæŸu ÎJ¡t°` Ÿ°y≤ tu*
¿_Sw «≥¡ªu b¸> b¨s ≈≤ ˚yb°fi <b‹dC ª»wu Fæ* bæŸu FÙ ª»u $$1,2$$ ÎJ¡°y® w≈ tu* ¿_Sw bu bF°≥ ≈≤
N°J¡°„ Ÿu Ÿ¸>Ù F…oÕ „°©° J¡∑ ª°u¸>Ù Ju¡ ≈vÔb ≈≤ <fi#„aJ¡ F°uJ¡≤ fæ™> u $$3$$ wÌfi∏w≤ J¡°utÔ fib fib
≈vbR¡≈Ù N°Ÿfi ≈≤ fæ™>J¡≤ J¡°æwCJ¡b„ ªaªÔ Â<‹¸> F°uJ¡≤ ∏F°u*fiu ÎJ¡sd ˚≤ <Ì„°Î≥ Ìu©Ù $$4$$ bu
fiÌÙ R¡≈Ù ÎJ¡°bÔÙ Ÿu ≤tdÙ∫ SÙ, ≈bÕw≤°ı FÙ fiJu¡ _wfi Su, <fitÕÔ N°J¡°„ FÙ fiJ¡∑ Ju¡„≤°<„
SÙ, ªaªÔ fiÙÔ tu| FÙ fiJu¡ NÔJ¡ Su, fiÙÔu (F≤u-˚≤u) ≈vÔb FÙ fiJu¡ b˜ Su, ≈C‹≈≤°<„∫°≥ FÙ
fiJu¡ NbwaŸ (J¡dÕ J¡° ˚¥Td ∫° <„≤°ut°Ô°) Su $ Ÿ°y≤R¡≈Ù ˚≤u J¡Ô„ ∏F°u*fiu F°S tu* Ôu ≤•©u Su
N°æ≤ bu NfiuJ¡ N°˚¥Td°u* Ÿu ˚¥<Tw SÙ $$5,6$$ <©Ôu F…Î J¡tÔ Ju¡ w°Ô°f ∏F°u*fiu @°≤d J¡≤ ≤•©u Su,
fiJu¡ tC© Ju¡ <fi#ÿb°Ÿ b°∫C ŸCy¿∏@w Su $ ˚≥b≤, J¡°u<J¡Ô N°<Ì ºb<fi∫°≥ FÙ fiJu¡ t@C≤ N°Ô°≈ Su
wS° H≤fi°ua Ju¡ HHÕ≤ „ÆÌ FÙ fiJu¡ fi¥≈C≤ Su $$7$$ ΩCÔ°uJ¡ FÙ fiJ¡° t_wJ¡ S°, ≈¨<SbÙ fiJ¡∑ ª≤dR¡≈
SÙ $ b¨s ≈*<•w∫°≥ FÙ fiJ¡∑ ≤°ut≤°<„∫°≥ SÙ, bfi FÙ fiJu¡ <b„°Ô <fiw‡f Su, ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ J¡°u
∏F°u*fiu N≈fiu JC¡^±>Ô ffi° ≤•©° S° $$8$$ @°fi N°<Ì Ju¡ J¡‡≈ Ÿu ªaªÔ F°u ≤Fu ©uw FÙ fiJu¡ Nay<bÔ°Ÿ
Su, fiJu¡ ÔÔ°¸> ª∏Ìfi Ÿu ≈¥dÕ Su, ≈bÕw <„©≤R¡≈Ù _wfi°u* tu* ª°≤°u* N°u≤ Ÿ¸>Ù F…oÕ <Ft≤°<„ N°æ≤ Ÿku¡Ì
tu| FÙ fiJu¡ b˜ Su $$9$$
tF°Ÿ°y≤ J¡∑ ıÔ≤°<„ FÙ fi¥wfi NÔaJ¡°≤°u* J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ fiJu¡ Ì≈Õd Su $ fis`≈*<•w∫°≥ FÙ
fiJu¡ _buÌ<f∏Ì… Su, ˚CbfiJ¡° tº∫ ˚°y FÙ fiJ¡° N∏w#≈C≤ S° $$10$$ wwg wwg M¡wCN°u* tu* Ã≈∏fi
F°ufiub°Ôu k¥¡Ô, ≈vÔb N°<Ì FÙ _wfi b˜ (ª°uÔÙ) Su, Ÿ¥∫Õ<J¡≤dR¡≈Ù JC¡aJC¡t fitu* Ôyu Su, <b<ª`
JC¡ŸCt°u* Ÿu bF ∫C•w SÙ N°æ≤ ª°≥ÌfiÙ FÙ fiJ¡° Ÿk¡uÌ ª∏Ìfi S° $$11$$ N°J¡°„ tu* k¡æÔÙ F…oÕ „°©° Ju¡
≈W°u* ≈≤ fæ™>u F…Î Ÿ∏wC‹¸> Ì°„¥≤ fiu ÌŸ <Ì„°N°u* J¡°u Ìu©° $ <b_w¨w bfi, ≈¨<SbÙ N°u≤ tu| FÙ <ıfiJu¡
J¨¡<`t°J¡°≤ Ju¡ ˚uÌJ¡ NÔaJ¡°≤ Su, ı°u wÙfi°u* ˚Cbfi°u* tu* ≤Ffiub°Ôu Ô°uy°u* J¡∑ ≈˚°uÀ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
<`˚Cbfib<fiw°¡R¡≈ N°æ≤ k¥¡Ô°u* Ÿu ©¥f ŸC„°u<˚w SÙ $$12$$
≈ª°Ÿb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 51] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 839

o•∫°bfib°≥ ŸyÕ
t°fi<ŸJ¡ ∫I°u* Ÿu Ì°„¥≤ J¡° N°Ãtf°u@, bfiÌubÙ tu* ≈C`°uÃ≈<W N°æ≤ ≈C` Ju¡ <ÔÎ I°fi ≈®Ì°fi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, w≈_bÙ Ju¡ Ÿ N°Zt tu* |°u≤ w≈_∫° tu* N<˚tC© bu
Ì°„¥≤ wf Ÿu ÔuJ¡≤ J¡Ì‡fÌ°„¥≤ fi°t Ÿu ≈®¶∫°w F…Î $$1$$ Ÿ „°©° Ju¡ ≈Wu ≈≤ fæ™>J¡≤, sd˚≤
<Ì„°N°u* J¡°u Ìu©J¡≤, » ≈μ°Ÿfi f°≥@J¡≤ <Ì„°N°u* Ÿu ≈≤°b<wÕw, ≈≤t°SÕ I°fi≤<Fw Ju¡bÔ J¡tÕJ¡°^±>
tu* N<˚”<ªb°Ôu, k¡Ô°<˚Ô°T° Ÿu ∫C•w tfi Ÿu ∏F°u*fiu ∫I <J¡∫° $$2,3$$ N°J¡°„ tu* kæ¡ÔÙ F…oÕ „°©°
Ju¡ ≈Wu ≈≤ fæ™>u F…Î Ÿt°<@_S ∏F°u*fiu J®¡t„# Ÿf ∫I <J®¡∫°Î≥ N≈fiu tfi Ÿu J¡≤ ±>°ÔÙ $$4$$ bF°≥ ≈≤
∏F°u*fiu ÌŸ bT°u˘ wJ¡ y°utu|, fi≤tu|, Nÿbtu| N°<Ì <b≈CÔ Ì<sd°b°Ôu ∫I°u* Ÿu Ìubw°N°u* J¡∑ tfi Ÿu
FÙ N°≤°@fi° J¡∑ $$5$$ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ ≤°y°<Ì Ì°uT°u* Ÿu „¥∏∫ F…Î fiJu¡ <b„°Ô <ªWtu* ≈®<wf∏@ J¡° s∫
F°ufiu ≈≤ ≈¥bÕı∏t tu* <J¡∫u y∫u „°˜Zbd N°<Ì Ju¡ Ÿa_J¡°≤ Ju¡ ÌgfC] F°ufiu Ÿu N∏w#J¡≤d J¡∑ <fitÕÔw°
Ÿu Ã≈∏fi F°ufiub°Ô° I°fi Ã≈∏fi FCN° $$6$$ I°fi F°ufiu Ju¡ f°Ì fiJ¡° NI°fiR¡≈ N°b≤d <~>∏fi-
<˚∏fi F°u y∫° N°æ≤ b°Ÿfi° Ju¡¡ F¸> ı°fiu Ÿu bu <fitÕÔ F°u y∫u $ ∏F°u*fiu ÎJ¡ Ÿt∫ Ÿ „°©° Ju¡ Ny®˚°y
tu* fæ™>Ù F…oÕ, ≈®J¡°„t°fi ≈C‹≈R¡≈ b˜°u* Ÿu N°b¨w <b„°Ô°sÙ bfiÌubÙ J¡°u Ìu©° $ ŸJ¡° tC© fn° ŸC∏Ì≤
S°, tÌ Ÿu ŸJu¡ fiu` |¥t ≤Fu Su, fiÙÔJ¡tÔ°u* J¡∑ ŸCy∏@ Ÿu bF ŸCy<∏@w SÙ Îba ŸJ¡° R¡≈ NÃ∫∏w
tfi°uF≤ S° $ <fiÌ°uÕT Nayb°ÔÙ J¡°u<J¡Ô° N°æ≤ k¥¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu HCJ¡∑ F…oÕ bfiÔw° Ju¡ Ÿt°fi fit®tC©Ù
Ÿ J¡°<tfiÙ Ÿu tC<fi fiu J¡F° # Fu J¡tÔ≈`°sÙ, N≈fiÙ J¡°¿∏w Ÿu J¡°tÌub J¡°u ˚Ù s°u<˚w J¡≤fiub°ÔÙ wCt
J¡°æfi F°u, k¥¡Ô°u* Ÿu ÔÌÙ F…oÕ „°©° J¡°u Ÿ©Ù J¡∑ fi°o˘ ≈≤©J¡≤ wCt •∫°u* ©nÙ F°u ? tC<fi Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤
t¨y Ju¡ Ÿt°fi fiu`b°ÔÙ, y°æ≤ N°æ≤ <b„°Ô _wfib°ÔÙ bfiÌubÙ fiu tC<fi Ÿu J¡°utÔ Ns≤°u* Ÿu ∫C•w ∫F
tfi°uF≤ bªfi J¡F° # ˚ybfig, oŸ ≈¨<SbÙwÔ tu* ı°u-ı°u Ì…‹≈®°›w b°a¿~>w Fæ, bu Ÿf tF°≈C”T°u* J¡∑ FÙ
≈®°SÕfi° Ÿu „Ù|® ≈®°›w F°uwu Fæ* $ Fu f®Êfig, Ôw°N°u* Ÿu Δ∫°›w N°æ≤ N°≈Ju¡ J¡Ì‡fb¨s Ÿu ŸC„°u¿˚w oŸ bfi
tu* ≤Ffiu b°ÔÙ tæ* bfiÌubÙ Fq≥ $ Ôw° <fiJC¡aı FÙ tu≤u J®¡∑n°y¨F Fæ* $ fi∏Ìfibfi tu* ªæ` „C•Ô≈s J¡∑ `∫°uÌ„Ù
Ju¡ <Ìfi _b Ju¡ NU∫°Ÿ Ju¡ <ÔÎ ≈®b<wÕw y°fi°, fı°fi°, fi°ªfi°, ˚°uı N°<Ì Ju¡ ßb tu* ı°u bfiÌu<b∫°u*
J¡° Ÿ‡tuÔfi F…N° S° $ Fu fi°S, bF°≥ `æÔ°u•∫ J¡∑ t<FÔ°N°u* Ju¡ Ÿt°ı tu* tæ* y∫Ù $$7-15$$
Ÿ tÌfi°ußb tu* ≈C`≤<Fw tæ*fiu Ÿf Ÿ<©∫°u* J¡°u ≈C`∫C•w Ìu©°, oŸŸu tæ* NÃ∫∏w Ì…#<©w Fq≥ $$16$$
Ÿf ≈C”T°S°u˘ Ju¡ <b„°Ô J¡v≈wR¡R¡≈ N°≈Ju¡ ≤Fwu Fu fi°S, ≈C`≤<Fw tæ* Nfi°S J¡∑ fi°o˘ •∫°u* „°uJ¡
J¡R¡≥ ? $$17$$ Fu ˚ybfig, tCHu ≈C` ÌÙ<ı∫u, fiFÙ* w°u tæ* ≈C` Ju¡ Ì…#©Ì°F J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ ÌuF J¡°u N<Àfi
Ju¡ <ÔÎ N°F…<w J¡≤ ÌuwÙ Fq≥ $$18$$ Ÿ ÌubÙ Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ Ì∫°∫C•w tC<fiZu‹™> fiu tC_JC¡≤°J¡≤ N≈fiu
F°S tu* ¿_Sw k¥¡Ô ŸJ¡°u ÌuJ¡≤ J¡F° $$19$$ Fu ŸC∏Ì≤Ù, wCt ı°N°u, ÎJ¡ tFÙfiu¡tu* ıæŸu Ôw° ŸC∏Ì≤ k¡¥Ô
J¡°u ≈æÌ° J¡≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ wCt ˚Ù ≈¥ı° ∫°uÀ∫, ˚≥b≤°u* Ju¡ Ÿt°fi fiu`b°Ôu, ŸC∏Ì≤ ≈C` J¡°u ≈æÌ° J¡≤°uyÙ $
<J¡∏wC ≈®°d ŸaJ¡¸> J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ N°Ãt|°w Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu tu≤u ≈°Ÿ N°oÕ F…oÕ wCtfiu tCHŸu ∫F ≈C` t°≥y°,
NwÎb ∫F w[bI°fiÙ F°uy°, N∏∫ bfiÌu<b∫°u* Ju¡ ≈C`°u* Ju¡ Ÿt°fi ∫F ˚°uyÔ‡≈¸> fiFÙ* F°uy° $$20,21$$
ÎuŸ° J¡F J¡≤ Ÿ tC<fi fiu b≤Ì°fi ≈°fiu Ÿu ≈®Ÿ∏fi tC©t^±>Ôb°ÔÙ Ÿ ŸC∏Ì≤Ù J¡°u, ı°u tæ* N°≈J¡∑
840 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ÿub° J¡R¡≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈®°SÕfi° J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ÃJ¡<^™>w SÙ, <bÌ° <J¡∫° $$22$$ bF w°u N≈fiu |≤
ªÔÙ yoÕ N°æ≤ tC<fi NJu¡Ôu bF°≥ ≤F y∫u $ M¡wC, bTÕ N°<Ì Ju¡ J®¡t Ÿu J¡°Ô fÙwfiu Ôy° $ ÌÙ|Õ Ÿt∫ Ju¡
Nfi∏w≤ bFÙ J¡tÔ Ju¡ wCv∫ fiu`b°ÔÙ bfiÌubÙ f°≤F bTÕ Ju¡ ≈C` J¡°u ÔuJ¡≤ tC<fi Ju¡ ŸtÙ≈ ≈¿_Sw
F…oÕ $$23,24$$ ıæŸu ˚≥b≤Ù N°t Ju¡ b¨s Ju¡ ŸtÙ≈ ı°J¡≤ t@C≤ ºb<fi Ÿu f°uÔwÙ Fæ, bæŸu FÙ ª∏Bt° Ju¡
Ÿt°fi tC©b°Ôu tC<fi J¡°u ≈®d°t J¡≤ N°æ≤ fiJu¡ N°yu fæ™>J¡≤ Ÿfiu t@C≤b°dÙ Ÿu J¡F° # Fu ˚ybfig, Ft
Ì°ufi°u* J¡° ≈C` ∫F ŸC∏Ì≤ JC¡t°≤ Fæ $ oŸJ¡°u tæ*fiu Ÿf J¡Ô°N°u* tu* Ìs J¡≤ <Ì∫° Fæ $$25,26$$ Fu ≈®˚°u,
Ju¡bÔ oŸfiu tayÔt∫Ù f®Ê<bΩ°, <ıŸŸu ıÙb oŸ ŸaŸ°≤ªJ®¡ tu* <k¡≤ ≈Ù¿nw fiFÙa F°uwu, ≈®°›w fiFÙ*
J¡∑ $ Fu ≈®˚°u, J¡¨≈° J¡≤Ju¡ oŸ Ÿt∫ oŸu f®Ê<bΩ° J¡° ≈Ìu„ N°≈ FÙ ÌÙ<ı∫u $ J¡°æfi ÎuŸ° ≈C”T F°uy°
ı°u N≈fiu JC¡Ô t*u Ã≈∏fi F…Î ≈C` J¡°u t¥©Õ ≤•©uy° $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ N∏∫ <bΩ°Î≥ w[b<bT<∫dÙ fiFÙ* Fæ,
NwÎb bu N<bΩ° FÙ Fæ* fiŸu t¥©Õw° J¡∑ <fib¨<W fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$27,28$$
ÎuŸ° J¡F ≤FÙ ŸŸu, "Fu NfÔu, Wt ¿„‹∫ Ju¡ yCd°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi oŸ ≈C` J¡°u wCt ∫FÙ* ≤Ffiu Ì°u $' -
ÎuŸ° J¡FJ¡≤ tC<fi fiu Ÿu <fÌ° J¡≤ <Ì∫° $$29$$ ŸJu¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ yC”Ÿub°R¡≈ b®w Ÿu ¿_S≤ <fi∫tb°Ô°
bF fC<]t°fig f°ÔJ¡ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿ°tfiu N”d ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ N≈fiu <≈w° Ju¡ N°yu ¿_Sw ≤F° $$30$$
„CZ¥T° J¡∑ b®wª∫°Õ N°<Ì •Ôu„°u* Ÿu ≈Ù<nw F°uJ¡≤ ≈°∫˚¥w „°˜ı∏∫ ≈≤°us I°fi J¡°u ≈®°›w J¡≤ ªCJu¡
fi tC<fi fiu <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ <•w∫°u* Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ N≈≤°usI°fi Ju¡ <ÔÎ ≈C` J¡°u ≈Ìu„ <Ì∫° $$31$$
ŸæJ¡n°u* N°¶∫°<∫J¡° N°æ≤ N°¶∫°fi°u* Ÿu, Ÿ‡∫Jg¡Ì„Õfi π°≤° _b∫aJ¡¿v≈w ‹¸>°∏w°u* Ÿu tF°˚°≤w N°<Ì
o<wF°Ÿ°u* Ju¡ b¨W°∏w°u* Ÿu N°æ≤ buÌ, buÌ°∏w°u* Ju¡ <fiÿª∫°u* Ÿu ≈®Ã∫y°Ãt° tu* » Δ∫CÃ≈<W J¡°u <ıŸ ≈®J¡°≤
≈C` ≈®°›w F°uw° S°, bæŸu FÙ NfiC˚b Ÿu ≈®<Ÿ] J¡S° J®¡t°u* Ÿu Nfi°∫°Ÿ <b_w°≤≈¥bÕJ¡ ≈C` J¡°u <fiÃ∫
≈Ìu„ Ìuwu Su $$32,33$$ N°Ãtf°u@ Ju¡ ªtÃJ¡°≤ Ÿu Ÿf ≤Ÿ°u* Ÿu f»u F…Î, ≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈ F°ufiu Ju¡
J¡°≤d Nbÿ∫ f°u@∫°uÀ∫ NSÕb°Ôu bªfi°u* Ÿu bF tF°Ãt° N°yu ¿_Sw ≈C` J¡°u b¨s Ju¡ Ny®˚°y tu* ÎuŸu
≈®fC] J¡≤wu Su, ıæŸu <J¡ Zbdt°` Ÿu t∫¥≤°u* J¡°u N°fi∏Ì Ã≈∏fi J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d N∏∫ ≤Ÿ°u* Ÿu f»Ù-ª»Ù
yıÕfi°N°u* π°≤° tu| N°J¡°„ tau N°yu ¿_Sw t∫¥≤ J¡°u ≈®fC] J¡≤w° Fæ $$34$$
o•∫°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°bfib°≥ ŸyÕ
ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w <bÿb <tØ∫° FÙ Fæ ∫F Ÿ¥<ªw J¡≤fiu J¡∑ oh~>° Ÿu
©°uÃS≤°ı° ª<≤w J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤Ju¡ bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸJu¡ f°Ì J¡˚Ù N°J¡°„t°yÕ tu* ¿_Sw N°æ≤ NÂÿ∫R¡≈
Ÿu tæ* ŸÙ t°yÕ Ÿu <ıŸtu* Ì°„¥≤ J¡° J¡Ì‡f b¨s ≈nw° S°, Jæ¡Ô°Ÿb°<ŸfiÙ t∏Ì°<J¡fiÙ tu* _fi°fi J¡≤fiu Ju¡
<ÔÎ y∫° $$1$$ Fu ŸCfC]u, tæ* N°J¡°„ Ÿu, <ıŸJ¡° <J¡ Ÿ›w<TÕt^±>Ô ÎJ¡ ˚°y Fæ <fiJ¡ÔJ¡≤ ≤°<` tu* «≥¡ªu
Ì°„¥≤ Ju¡ J¡Ì‡f b¨s Ju¡ ≈°Ÿ ≈F…≥ª° $$2$$ tæ*fiu ıayÔ tu* „°©°N°u* Ju¡ ©°u©Ôu Ÿu tCJC¡<Ôw J¡tÔ Ju¡
N∏Ì≤ fæ™>u F…Î ˚≥b≤ J¡∑ ºb<fi Ju¡ Ÿt°fi Ÿ‡≈¥dÕ bªfi ŸCfi° $$3$$
ı°u bªfi ŸCfi° ŸÙJ¡°u J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 52] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 841
Fu tF°twu, Fu ≈C`, ŸCfi°u, oŸ ŸaŸ°≤ J¡∑ ≈t°fiR¡≈ oŸ ÎJ¡ N°ÿª∫Õt∫Ù N°¶∫°<J¡∫° J¡°u tæ*
N°≈Ÿu J¡Fw° Fq≥ $$4$$ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* <b¶∫°w tF°≈≤°J®¡tÙ ÎJ¡ ≤°ı° Fæ $ ŸJ¡° fi°t ©°uÃS Fæ, bF
fn° Ÿt¨<]„°ÔÙ N°æ≤ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* ≈≤ N°J®¡td J¡≤fiu tua ŸtSÕ Fæ $$5$$ Ÿf Ô°uJ¡°u* tu* f®Ê°, <b‹dC
N°<Ì Ÿ˚Ù ≈®˚C ıæŸu @fiÙ <„≤°u≤Ãfi J¡°u <Ÿ≤ ≈≤ @°≤d J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ oŸJ¡∑ N°I° J¡°u <Ÿ≤ ≈≤ @°≤d
J¡≤wu Fæ* $$6$$ ı°u fnu-fnu Ÿ°FŸ≈¥dÕ J¡°∫Õ J¡≤fiu tuua ÎJ¡t°` ≤<ŸJ¡ Fæ, <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ N°ÿª∫Õt∫
_SÔ°u* tu* <bF°≤ J¡≤w° Fæ, Ÿ tF°Ãt° J¡°u wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* <J¡ŸÙ fiu ˚Ù N≈fiu b„ tu* fiFÙ* <J¡∫° $$7$$
<ıŸJu¡ ŸC©-Ì…#©≈®Ì Fı°≤°u* J¡°∫°u˘ J¡°u Ÿ°y≤ J¡∑ w≤ay°u* J¡∑ w≤F J¡°æfi <yfi ŸJ¡w° Fæ ? $$8$$ ıæŸu
J¡°uoÕ ≈C”T tCl>Ù Ÿu N°J¡°„ J¡°u ≈≤°<ıw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° bæŸu FÙ <ıŸ tF°fÔÙ Ju¡ fÔ J¡° fi „˜°u* Ÿu
N°æ≤ fi N<Àfi Ÿu J¡°uoÕ ˚Ù <w≤_J¡°≤ fiFÙa J¡≤ ŸJ¡° $$9$$ <ıŸJ¡∑ ÔÙÔ° J¡°, ı°u ≈®∫°uıfi S°un° F°ufiu ≈≤
˚Ù Fı°≤°u* J¡v≈fi°N°u* Ÿu ≈¥dÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <b„°Ô N°≤‡˚b°ÔÙ Fæ N°æ≤ _b›fi, tfi°u≤SN°<Ì Ju¡
<fit°Õd Ÿu ÌæÌÙ›∫t°fi Fæ, o∏B, <b‹dC N°æ≤ „aJ¡≤ w<fiJ¡ ˚Ù NfiCJ¡≤d fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu Fæ* $$10$$
Fu tF°f°F°u, ŸJu¡ Ÿf Δ∫bF°≤R¡≈Ù J®¡∑n° J¡≤fiu tu* Ÿst, Wt, tº∫t N°æ≤ N@t, Ÿ°¿[bJ¡,
≤°ıŸ N°æ≤ w°tŸ ˚uÌ Ÿu wÙfi ≈®J¡°≤ Ju¡ „≤Ù≤ ıyw J¡°u N°J®¡°∏w J¡≤Ju¡ ¿_Sw Fæ* $$11$$ wÙfi „≤Ù≤b°Ô°
∫F ≈sÙ Ju¡ wCv∫ NÃ∫∏w <b„°Ô NΔ∫°J¨¡w N°J¡°„ tu* FÙ Ã≈∏fi F…N° Fæ, bFÙ* ≈≤ ≤Fw° Fæ, <b<@-
<fiTu@R¡≈ „ÆÌ Ju¡ NfiCŸ°≤ ªÔw° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu ≈sÙ N°J¡°„ tu* FÙ N^±>t∫, <≈^±>>t∫ N°æ≤
≈st∫ wÙfi „≤Ù≤b°Ô° J®¡t Ÿu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, Ÿf N°u≤ Ÿu Ÿu ı°fi ı°u<©t J¡∑ „aJ¡° ≤FwÙ Fæ,
NŸ°≤ ≈Ù≈Ô N°<Ì Ju¡ k¡Ô°_b°Ì tu* Ô°uÔC≈ ≤Fw° Fæ, „ÆÌt°` Ÿu nw° Fæ, b°_w<bJ¡ f°w J ° <bª°≤
fiFÙa J¡≤w° bæŸu FÙ ∫F ˚Ù _S¥Ô, Ÿ¥‚t N°æ≤ J¡°≤dR¡≈ wÙfi „≤Ù≤b°Ô° Fæ f®Ê°J¡°„ tu* Ã≈∏fi F°uJ¡≤
ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ˚∫ J¡∑ „aJ¡° J¡≤w° Fæ, wCh~> <bT∫°u* tu* N°Ÿ•w F°u <b<@-<fiTu@R¡≈ „ÆÌ Ju¡ NfiCŸ°≤
ªÔw° F…N° |¥tw° Fæ $$12$$ ŸÙ NŸÙt N°J¡°„ tu* Ÿfiu f®Ê°^±>R¡≈Ù fiy≤ J¡∑, ª°æÌF ˚Cbfi FÙ
<ıŸJu¡ fnu ˚°≤Ù ≤S°u* J¡° Ÿt¥F Fæ ∫° ª°æÌF <bΩ°R¡≈Ù ≤Ø∫°t°y°u˘ Ÿu ı°u <b˚•w Fæ, ≤ªfi° J¡≤ ≤•©Ù
Fæ N°æ≤ bF <`Ô°uJ¡R¡≈ N°æ≤ buÌ`∫ÙR¡≈ <b˚°y Ÿu <b˚¥<Tw Fæ $$13$$ fi∏Ìfi N°<Ì bfi N°æ≤ ≈bfi°u* J¡∑
≈a<•w∫°u* Ÿu bF ≈¥dÕ Fæ, tu” N°<Ì J®¡∑n°„æÔ°u* Ÿu ŸC„°u<˚w Fæ, t°u<w∫°u* J¡∑ Ôw°N°u* Ÿu Δ∫°›w ŸtCBR¡≈Ù
Ÿ°w f°b<n∫°u* Ÿu NÔaJ¨¡w Fæ, J¡˚Ù fi fCHfiub°Ôu „ÙwÔ N°æ≤ ‹dR¡≈ Ì°u ÌÙ≈J¡°u* Ÿu <b≤°ıt°fi Fæ
wS° „°˜Ù∫ Ÿwg J¡t°u˘ Ÿu «¡ºbÕy<w N°æ≤ N„°˜Ù∫ <fi<∏Ìw J¡t°u˘ Ÿu N@°uy<wR¡≈ Δ∫°≈°≤Ù t°y°u˘ Ÿu
bF ˚≤° Fæ $$14,15$$ ŸÙ N<w<b„°Ô fiy≤ tau •w ≤°ı° fiu <bT∫°u* Ju¡ t°uF tu* k≥¡Ÿu F…Î, N≈b≤J¡
(tº∫y¨F) Ju¡ Ÿt°fi N°J¡°„ Ju¡ ≈¿≤h~>uÌJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N≈b≤J¡R¡≈ ŸaŸ°≤Ù Ìubw°, tfiC‹∫ N°<Ì
ÌuF Ÿt¥F°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡∑ $$16$$ J¡°uoÕ «¡≈≤ ≤•©u y∫u, J¡°uoÕ fiÙªu ≤•©u y∫u N°æ≤ <J¡∏FÙa J¡°u Ÿfiu fÙª
tu* <fi∫°u<ıw <J¡∫° $ J¡°uoÕ <ª≤J¡°Ô tu* fi°„ J¡°u ≈®°›w F°ufiub°Ôu Fæ*, w°u J¡°uoÕ „Ù|® <bfi‹¸> F°ufiub°Ôu Fææ* $ bu
J¡°Ôu Ju¡„R¡≈Ù w¨d°u* Ÿu N°h~>°<Ìw N°æ≤ N°≥©, J¡°fi, fi°J¡, tC≥F N°<Ì fi°æ π°≤°u* Ÿu NÔaJ¨¡w Fæa $ fitu*
<fi≤∏w≤ b°∫C fFw° ≤Fw° Fæ, bu ≤°utJ¥¡≈R¡≈Ù NfiuJ¡ <©n<J¡∫°u* Ÿu ∫C•w Fæ N°æ≤ ≈°≥ª I°fiu¿∏B∫R¡≈Ù
≈°≥ª ÌÙ≈J¡°u* Ÿu bu ≈®J¡°„∫C•w Fæ* $ ı°≥| N°æ≤ ≤Ù» FÙ fiJu¡ wÙfi _w‡˚ Fæ, Ÿku¡Ì F¿ß>>∫°≥ ˚Ù f°≥Ÿ Ju¡
_S°fi°≈∏fi Fæ*, <ªJ¡fiÙ <t\>Ù Ju¡ _S°fi°≈∏fi ªtÕ Ÿu bu J¡°utÔ Fæ, ŸnJ¡R¡≈Ù f°F…N°u* Ÿu bu Δ∫°›w Fæ* $ Ÿ
842 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
tF°Ãt° ≤°ı° fiu fi ÌuF Ÿt¥F°u* tu* N<˚t°fi π°≤° fiJu¡ ≤sJ¡ N°æ≤ _b°tÙR¡≈ NFaJ¡°≤°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡∑ $
•w NFaJ¡°≤ N°Ãt<bbuJ¡R¡≈Ù ≈®J¡°„ Ÿu ŸÌ° ˚∫˚Ùw ≤Fwu Fæ*, •∫°u*<J¡ ŸŸu fiJ¡° <bfi°„ F°u
ı°w° Fæ $$17-20$$ NFaJ¡°≤°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiu Ju¡ ≈≤°∏w fi Ìub, tfiC‹∫ N°<Ì Ju¡ ÌuFŸt¥F°u* Ju¡
Δ∫bF°≤ J¡≤fiu ≈≤ ŸaJ¡v≈°Ãt° ıÙbR¡≈Ù bF ≤°ı° ıæŸu |°u*ŸÔu tu* <ª¿n∫° <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ J®¡∑n°Î≥
J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ J®¡∑n°Î≥ J¡≤w° Fæ $$21$$
Fu ≈C`, wÙfi ≈®J¡°≤ Ju¡ Nfi∏w „≤Ù≤°u* Ju¡ N∏Ì≤ fi ∫s°u* Ju¡ Ÿ°S ÔÙÔ°N°u* π°≤° N_b°@ÙfiR¡≈ Ÿu
<fib°Ÿ J¡≤ N°æ≤ <fiJ¡Ô J¡≤ <k¡≤ ªÔ° ı°w° Fæ $$22$$ Fu bß, ªaªÔ <ªWb°Ôu ŸJ¡∑ J¡˚Ù <fiÿªÔ
oh~>° F°uwÙ Fæ <J¡ N<bΩt°fi <J¡ŸÙ _b›fi°<ÌıyÌ®¥≈ fiy≤ tu* ı°«≥¡ $$23$$ wÌfi∏w≤ bF ˚¥w°<b‹¸ >J¡∑
w≤F <fiB° N°<Ì Ju¡ N°bu„ Ÿu ı°y®Ìg ÌuF°<Ì Ju¡ N<˚t°fi J¡° Ã∫°y J¡≤ Ì°ænw° Fæ, wÌ…≈≤°∏w y∏@bÕfiy≤
Ju¡ Ÿt°fi ¿tØ∫°˚¥w Ÿ fiy≤ J °u ≈®°›w F°uw° Fæ $$24$$ Fu ≈C`, ªaªÔ <ªWb°Ôu ŸJ¡∑ J¡˚Ù ŸaJ¡v≈ Ju¡
Ô∫ J¡∑ Nb_S°R¡≈ ŸCT<›w J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡, ÎuŸÙ oh~>° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ŸŸu bF „Ù|® <bfi‹¸> F°u
ı°w° Fæ $$25$$ <k¡≤ bF ıÔ Ÿu w≤ay Ju¡ Ÿt°fi ≈¥dÕ _b˚°b Ÿu FÙ wC≤∏w <k¡≤ Ã≈∏fi F°u ı°w° Fæ $
(•∫°u*<J¡ bFÙ tæ* Fq≥, ÎuŸ° Ÿ°uJ¡≤ ™>u F…Î ≈C”T J¡°u ≈®Ã∫<˚I° F°uwÙ Fæ) N°æ≤ <k¡≤ <b<b@ N°≤‡˚°u* Ÿu
≈¿≤≈¥dÕ Δ∫bF°≤ J¡≤w° Fæ $$26$$ <k¡≤ N≈fiu FÙ Δ∫bF°≤ Ÿu J¡˚Ù ŸJ¡° ≈≤°˚b F°uw° Fæ, "tæ* <J*¡J¡≤
Fq≥', "tæ* NI°fiÙ Fq≥', "tæ* ÌC#©Ù Fq≥', ∫°u* „°uJ¡ J¡≤w° Fæ $ J¡˚Ù ≈¥b°ÕfiC˚¥w FTÕ J¡° N<wJ®¡td J¡≤ bT°Õ M¡wC
J¡∑ J¡Ô° Ju¡ vÔ°Ÿ Ju¡ ≈®b°F J¡° N<wJ®¡td J¡≤ fiÌÙ Ju¡ buy Ju¡ Ÿt°fi bF _b∫a ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ $$27,28$$ Fu ≈C`, N∏wyÕw N°Ãt≠∫°u<w Ÿu ÌæÌÙ›∫t°fi NwÎb tF°t<Ft°„°ÔÙ bF ≤°ı° N°≥@Ù Ju¡
H°u*J¡°u* Ÿu N„°∏w Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi „`CN°u* J¡° <w≤_J¡°≤ J¡≤fiu J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ ≤Fwu „`CN°u* J¡∑ N°u≤ ªÔw°
Fæ, <bı∫ ≈®°›w J¡≤w° Fæ, „ÆÌ J¡≤w° Fæ, Ÿ‡≈<W∫°u* J¡°u ≈®°›wJ¡≤ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ÌtJ¡w° Fæ,
_b›fi N°æ≤ ı°y®w tu* ≈®wÙw F°uw° Fæ Îba ŸCTC<›w, ≈®Ô∫, Ÿt°<@ N°æ≤ tC<•w tu* ≈®wÙw fiFÙ* F°uw° Fæ $$29$$
f°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<w≤≈fib°≥ ŸyÕ
ıyw ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w Fæ, oŸ NSÕ tu* ‹¸>°∏w˚¥w
©°uÃS ≤°ı° Ju¡ ≈°¶∫°fi Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF°≥ ı‡f¥πÙ≈ tu* N@Õ≤°<` Ju¡ Ÿt∫ J¡Ì‡f b¨s J¡∑ ª°u¸>Ù
≈≤ J¡Ì‡f Ju¡ <„≤°u˚¥Td J¡∑ w≤F fæ™>u F…Î ≈<b` N∏w#J¡≤db°Ôu <≈w° Ÿu ≈C` fiu ≈¥~>° $$1$$ Fu w°w,
©°uÃSfi°t Ÿu ≈®¶∫°w Wt N°J¨¡<wb°Ô° J¡°æfi-Ÿ° bF ≤°ı° Fæ ? N°≈fiu tCHŸu ∫F •∫° J¡F° ? oŸu
N°≈ ∫S°SÕR¡≈ Ÿu J¡<FÎ $$2$$
∫S°ZCw NSÕ tu w°Ã≈∫Õ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC N∏∫ NSÕ tu* w°Ã≈∫Õ Fæ, ÎuŸ° wCtfiu Jæ¡Ÿu ı°fi°, ÎuŸ° ∫<Ì
J¡Fu*, w°u "≈C≤a ˚<b‹∫<∏fit°Õda <J*¡<ªÌg ∫°tÙ<w <fiÿªÔ°' oŸ <•w tu* ˚<b‹∫Ãb N°æ≤ bwÕt°fiÃb Ju¡
∫°æy≈Ω J¡° <b≤°u@ F°ufiu Ÿu ŸJ¡° NSÕ N¿∏bw fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
J¡F°≥ ˚<b‹∫ tu* fiy≤ J¡° <fit°Õd N°æ≤ J¡F°≥ bwÕt°fiJ¡°Ô tu* ŸJ¡∑ y‡∫w° ofi Ì°ufi°u* NS°u˘ Ju¡
ŸyÕ - 53] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 843
<b”] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈J¡° bªfi tu≤u t°uF Ju¡ <ÔÎ F°u ≤F° Fæ $$3$$
Ì°„¥≤ fiu J¡F° # Fu ≈C`, ŸCfi°u, ∫S°SÕ ∫F tæ* wCtŸu J¡Fw° Fq≥, <ıŸŸu wCt oŸ ŸaŸ°≤ªJ®¡ Ju¡ w[b J¡°u
ı°fi ı°N°uyu $$4$$ ≈≤t°SÕŸW°„¥∏∫ NI°fi Ÿu Ã≈∏fi NwÎb t°∫°t∫ <b_w¨w oŸ ŸaŸ°≤ J¡∑ oŸ
<_S<w J¡° tæ*fiu oŸ ≈®J¡°≤ ≈≤°usR¡≈ Ÿu bdÕfi <J¡∫° Fæ $$5$$ ≈≤t°J¡°„ Ÿu Ã≈∏fi F…N° ŸaJ¡v≈ ©°uÃS
J¡F° ı°w° Fæ, bF N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi ≈®b¨<W J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ ≈®°Ì…˚°Õb Ÿu FÙ Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤
<fib¨<Wb°Ÿfi° J¡∑ »w° Ÿu _b∫a <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$6$$ ∫F <b„°Ô Ÿ°≤° ıyw ŸJ¡° ≈¿≤d°t Fæ,
•∫°u*<J¡ ŸaJ¡v≈ Ju¡ Ã≈∏fi F°ufiu ≈≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ ŸaJ¡v≈ Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$7$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u f®Ê°, <b‹dC N°<Ì Ÿu ıyw J¡∑ Ã≈<W F…oÕ Fæ, ÎuŸ° ŸCfi° ı°w° Fæ, <k¡≤ Jæ¡Ÿu
N°≈ N∏∫ Ÿu ŸJ¡∑ Ã≈<W J¡Fwu Fæ* ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ô°uy „°©°N°u* J¡°u b¨s°u* Ju¡ Nb∫b t°fiwu Fæ*, ıæŸu <„©≤°u* J¡°u ≈bÕw°u* Ju¡ Nb∫b t°fiwu Fæ*, bæŸu
FÙ f®Ê°, <b‹dC, o∏B, ”B N°<Ì J¡°u ŸaJ¡v≈ Ju¡ FÙ Nb∫b ı°fiwu Fæ* $$8$$ wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* ıyw Ju¡
N˚°b Ÿu ∫C•w f®Ê tu* Ÿfiu oŸ <`ıywR¡≈Ù |≤ J¡°u ffi° ≤•©° Fæ Nªuwfi ŸaJ¡v≈ tu* ıy<∏fit°Õd
„<•w J¡F°≥ Ÿu N°oÕ, ÎuŸÙ „aJ¡° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ N<@‹™>°fi˚¥w ªæw∏∫ Ju¡ NfiCy®F Ÿu Ÿfiu
ªuwfi <f≤a¿ª Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ≈®°›w J¡≤ <`ıyBq≈Ù fiy≤ J¡°u ffi°∫° Fæ, <ıŸ ¿`ıyBq≈ fiy≤ tu* Ÿ¥∫Õ N°<Ì
Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w ª°æÌF Ô°uJ¡ Fæ, ıF°≥ ≈≤ bfi, ≈bfi°u* J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu ∫C•w Ω°fi ≈≤‡≈≤°Î≥ Fæ, ıF°≥
≈≤ Ÿfl, t∏Ì≤, tu” J®¡∑n° „æÔ Fæ, ıF°≥ ≈≤ N<Àfi Ju¡ Ÿt°fi ≈®J¡°„t°fi „ÙwÔ N°æ≤ ‹d J¡°¿∏wb°Ôu
ª∏Bt°-Ÿ¥∫ÕR¡≈Ù ÌÙ≈J¡ Fæ* $$9-11$$ ıF°≥ ≈≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu ªtJ¡wÙ F…oÕ ªaªÔ w≤ay FÙ fnÙ-
fnÙ tC•w° Fæ, ıF°≥ ≈≤ N°uŸ J¡Ù ŸC∏Ì≤t°u<w∫°u* J¡∑ t°Ô°R¡≈ ªaªÔ fi<Ì∫°≥ fFwÙ Fæ $$12$$ ıF°≥ ≈≤
oÕ© Ju¡ ≤Ÿ, Ìq@ N°<ÌR¡≈ ıÔb°Ôu, t<d, ≤ÃfiR¡≈Ù ˚ŸÙ*nu Ju¡ NaJC¡≤°u* Ÿu ∫C•w, fnb°fiÔR¡≈Ù J¡tÔ°u*
Ÿu ˚≤u F…Î Ÿ°wtF°Ÿ°y≤ FÙ Ÿ°w f°b<n∫°≥ Fæ $$13$$
"«¡ºb°Õ@°uy<wR¡≈ud b°<d*t°yuÕd ŸaJC¡Ôtg' („°˜Ù∫ J¡t°u˘ Ÿu «¡ºbÕy<w F°uwÙ Fæ, N„°˜Ù∫
J¡t°u˘ Ÿu N@°uy<w F°uwÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Δ∫°≈°≤Ù t°yÕ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ) Ÿ° ı°u ≈FÔu J¡F° S°, ŸJ¡°
NSÕ J¡Fwu Fæ* $
fiÙªu ≈¨ØbÙ ≈≤ wS° «¡≈≤ N°J¡°„ tu* ≈C^∫ N°æ≤ ≈°≈ FÙ <ıfiJ¡∑ @fi-Ÿ‡≈<W Fæ, fi J¡tÕ N°æ≤
≈°Ÿfi° tu* N<@J¡°≤Ù Zu‹™> ≈C”T°u*, Ìubw°N°u* N°æ≤ ‡Ôuh~> Ìu„ tu* ≤Ffiub°Ôu J¡t°Õ<@J¡°≤ Ÿu ≤<Fw ≈C”T°u*
Ju¡ J®¡∫, <bJ®¡∫ <ıŸ ≈C≤ tu* F°uwu Fæ* (N) $$14$$ ≈¥b°uÕ•w oŸÙ <`ıyBq≈Ù fiy≤ tu* ŸaJ¡v≈R¡≈Ù ≤°ı° fiu
N≈fiÙ J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡ Ìub, fi≤, <w∫Õy°<Ì Ju¡ ÌuFR¡≈Ù tº∫y¨F ffi°Î Fæ*, JC¡~> Ìubfi°tb°Ô°u*
J¡°u «¡≈≤ FÙ ≤•©° Fæ $ fi≤, fi°y N°<Ì JC¡~> J¡°u fiÙªu FÙ ≤•©° $$15,16$$ Ÿfiu ≈®°d°u* Ju¡ ≈®b°F Ÿu
ªÔ ≤Fu, t°aŸR¡≈Ù <t\>Ù Ju¡ ffiu F…Î, Ÿku¡Ì N¿_S”≈Ù ÔJ¡nÙb°Ôu, wuÔ, f¸>fi N°<Ì Ÿu <ªJ¡fiu N°æ≤
<fitÕÔ <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ ıÙb ffi°Î Fæ* $ J¡°uoÕ <ª≤J¡°Ô tu* fi‹¸> F°uwu Fæ* $ J¡°uoÕ „Ù|® fi‹¸> F°ufiub°Ôu Fæ*,
(N) tfiC‹∫ N°æ≤ Ìubw°N°u* Ju¡ "Ìub°fig ˚°b∫w°&fiufi wu Ìub° ˚°b∫∏wC b#' oŸ ˚ybπ°•∫ Ÿu
≈C^∫ N°æ≤ ŸJu¡ k¡Ô Ÿu J®¡∫-<bJ®¡∫ F°uwu Fæ* $ ‡Ôuh~>°u* Ju¡, ı°u J¡t°Õ<@J¡°≤ Ÿu f<F‹J¨¡w Fæ*, ≈°≈ N°æ≤
ŸJu¡ k¡Ô _S°b≤, <w∫Õy°<Ì ∫°u<fi∫°u* Ÿu J®¡∫-<bJ®¡∫ F°uwu Fæ* $
844 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<J¡∏FÙ*J¡∑ Ju¡„R¡≈Ù w¨d°u* J¡∑ b¨<] Ÿu N°h~>°Ìfi „°u˚° ffi°oÕ yoÕ Fæ $ J¡°fi N°≥©, fi°<ŸJ¡° N°<Ì fi°æ
π°≤°u* Ÿu ∫C•w Fæ* $ <fi≤∏w≤ fF ≤Fu ≈®°db°∫C Ÿu bu ‹d N°æ≤ „ÙwÔ Fæ* $$17-19$$ J¡°fi, fi°<ŸJ¡°,
tC©, w°Ô¥ , N°<Ì fF…w-ŸÙ <©n<J¡∫°u* Ÿu bu ∫C•w Fæ, ˚Cı° N°<Ì NayR¡≈Ù ŸnJ¡°u* Ÿu bu Δ∫°›w Fæ* N°æ≤
≈°≥ª o¿∏B∫°≥ FÙ fitu* JC¡¿ÃŸw ≈°≥ª ÌÙ≈J¡ Fæ* $$20$$ Fu tF°twu, fi ÌuFR¡≈Ù tº∫y¨F°u* tu* ŸaJ¡v≈ fiu
t°∫° Ÿu NFaJ¡°≤R¡≈Ù tF°∫s°u* J¡∑ ≤ªfi° ≤ª ≤•©Ù Fæ $ bu ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ì„Õfi Ÿu ˚∫˚Ùw F°uwu Fæ*,
w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ì„Õfi Ÿu ⁄Ì∫y®¿∏SR¡≈ NFaJ¡°≤ J¡° <bfi°„ ŸCfi° ı°w° Fæ, NwÎb bu
≈≤t°Ãt° Ju¡ Ì„Õfi Ÿu >±>≤wu Fæ* $$21$$ ÌuFR¡≈Ù tº∫y¨F°u* Ju¡ N∏Ì≤ NFaJ¡°≤R¡≈Ù tF°∫s, ı°u <J¡ t°∫°
Ÿu Ã≈∏fi F…Î Fæ* fiJu¡ Ÿ°S bF ŸÌ° ©¥f J®¡∑n° J¡≤w° Fæ $$22$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ÌuF FÙ NFaJ¡°≤ Fæ, N∏∫ NFaJ¡°≤ fiFÙ* Fæ, w°u oŸ ≈≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu J¡°u<™>Ôu tu* <fvÔÙ ≤FwÙ Fæ, ıæŸu @°æ*J¡fiÙ tu* Ÿ°≥≈ ≤Fw° Fæ N°æ≤ ıæŸu f°≥Ÿ tu* t°uwÙ ≤Fw° Fæ bæŸu
FÙ „≤Ù≤ tu* NFaJ¡°≤ ˚Ù Fæ $$23$$ ıæŸu Ÿ°y≤ tu* w≤ay sd˚≤ tu* <Ìw F°uwÙ Fæ N°æ≤ sd ˚≤ tu* <bÔÙfi
F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ ÌuFR¡≈Ù |≤ tu* ŸaJ¡v≈ J¡∑ b¨<W∫°≥ sd˚≤ tu* ÌÙ≈J¡ Ju¡ Ÿt°fi <Ìw F°uwÙ Fæ* N°æ≤
sd˚≤ tu* fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* $$24$$
"w_∫uh~>° ı°∫wu' oÃ∫°<Ì Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡° ≈C` π°≤° •w <b≤°u@ Ju¡ ≈¿≤F°≤ Ÿu bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
ıf bF ŸaJ¡¿v≈w b_wC J¡°u sd ˚≤ tu* FÙ Ìu©fiu Ôyw° Fæ wf <ıŸJ¡° <fit°Õd N°yu F°ufiub°Ô° F°u,
ÎuŸu fiy≤ J¡°u (_b›fiıyw J¡°u) ≈®°›w F°uw° Fæ $$25$$
"wufi°&&„C Ÿ <bfiÿ∫<w' oŸJu¡ w°Ã≈∫Õ J¡°u J¡Fwu Fæ* $
NfiuJ¡ J¡≤°un°u* ı∏t°u* tu* Ì…#© J¡° NfiC˚b J¡≤Ju¡ ˚°À∫b„ <fibuÕÌ J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ „°˜, N°ª°∫Õ
N°æ≤ Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu N°Ãtw[b J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ ŸaJ¡v≈ Ju¡ N˚°bt°` Ÿu bF „Ù|® fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ $ ŸaJ¡v≈ J¡∑ b°Ÿfi°s∫≈®∫C•w „¥∏∫˚°b Ÿu ı°u N<˚<fi‹≈<W Fæ, bF ≈≤t J¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ
F°uwÙ Fæ $$26$$
≈Cfi”Ã≈Ωwu' oŸJ¡° w°Ã≈∫Õ J¡Fwu Fæ* $
f°ÔJ¡ Ju¡ π°≤° J¡¿v≈w ∫s Ju¡ Ÿt°fi ŸaJ¡v≈t°` _bR¡≈ bF _b∫a Nfi∏w N°ÃtÌ…#©°u* Ju¡ <ÔÎ
Ã≈∏fi F°uw° Fæ, N°fi∏Ì Ju¡ <ÔÎ J¡˚Ù Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$27$$ ıæŸu |fi N∏@J¡°≤ N≈fiÙ ŸW° Ÿu
Na@Ãb J¡° <b_w°≤ J¡≤w° Fæ N°æ≤ N≈fiÙ NŸW° Ÿu ŸJ¡° <bfi°„ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ŸaJ¡v≈ N≈fiÙ ŸW°
Ÿu FÙ <b„°Ô ıyÌg Ì…#© J¡° <b_w°≤ J¡≤w° Fæ N°æ≤ N≈fiÙ NŸW° Ÿu ŸJ¡° <bfi°„ J¡≤w° Fæ $$28$$
"<J*¡J¡≤°u&_‡∫FtI°u&¿_t' oÃ∫°<Ì „°uJ¡°u<•w J¡° w°Ã≈∫Õ J¡Fwu Fæ* $
J¡°‹™> Ju¡ fÙª tu* <ıŸJu¡ N^±>J¡°u„ Ìf y∫u, Ÿ J¡∑Ô ©°nfiub°Ôu f∏Ì≤ Ju¡ Ÿt°fi Ì…#©
Ìufiub°ÔÙ N≈fiÙ J¡≤fiÙ Ÿu FÙ bF ≤°uw° Fæ $$29$$ ıæŸu yÌF° NJ¡_t°w <y≤u F…Î „FÌ J¡∑ f¥≥Ì°u* J¡°
_b°Ì Ôuw° Fæ, bæŸu FÙ N°fi∏Ì Ôu„ J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤fiub°Ô° bF t°≤u FTÕ Ju¡ «≥¡ªÙ yÌÕfi J¡≤Ju¡ ¿_Sw
≤Fw° Fæ $ yÌF° oŸ ‹¸>°∏w Ÿu ∫F Ÿ¥<ªw <J¡∫° <J¡ ıæŸu yÌFu Ju¡ <ÔÎ „FÌ ª°¸>fi° NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚
Fæ bæŸu FÙ ŸJu¡ <ÔÎ <bT∫ŸC© ˚Ù NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ Fæ, t°us ŸC© J¡∑ w°u J¡°æfi J¡Fu ! $$30$$ f°ÔJ¡
Ju¡ Ÿt°fi ŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ bF _b∫a ÎJ¡ sd tau <b≤•w F°uw° Fæ, sd ˚≤ tu* _b∫a NfiC≤°y J¡°u ≈®°›w
ŸyÕ - 53] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 845
F°uw° Fæ N°æ≤ sd˚≤ tu* <bJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$31$$
©°uÃS J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° Ju¡ bdÕfi J¡° ≈®∫°uıfi J¡Fwu Fæ* $
Fu ≈C`, fC<] oŸ ŸaJ¡v≈ J¡°u Ÿf f°fl b_wCN°u* Ÿu Ô°æ¸>°J¡≤, Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu N°æ≤ w[bI°fi
Ÿu <fib°ÕŸ¿fiJ¡ ffi°J¡≤, ≈®Ã∫À˚¥w f®Ê J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ <ıŸ ≈®J¡°≤ <bZ°∏w F°u, b柰 wCt J¡≤°u $$32$$
≈FÔu ŸyÕ tu* ı°u wÙfi „≤Ù≤ J¡Fu yÎ Su, ∏FÙ*J¡° <b_w°≤ J¡≤wu Fæ* $
Ÿ ŸaJ¡v≈°ÃtJ¡ tfi Ju¡ Ÿ[b, ≤ı N°æ≤ wt fi°tJ¡ Wt, tº∫t N°æ≤ N@t wÙfi „≤Ù≤ oŸ
ıyw ¿_S<w Ju¡ J¡°≤d Fæ* $$33$$ wt°uR¡≈ ŸaJ¡v≈ ≈®°J¨¡w ªu‹¸>° Ÿu (_b°˚°<bJ¡ ≈®b¨<W Ÿu) fi≤J¡°u* tu*
≈®<Ÿ] ≈≤tÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ J¨¡<t-J¡∑¸> ∫°u<fi tu* ≈®°›w F°uw° Fæ $ ∫F°≥ ≈≤ J¨¡<t, J¡∑¸> J¡° y®Fd
_S°b≤ N°<Ì ∫°u<fi∫°u* J¡° ˚Ù ≈ÔsJ¡ Fæ $$34$$ Ÿ[bR¡≈ ŸaJ¡v≈ @tÕ N°æ≤ I°fi tu* ≈≤°∫d F°uJ¡≤
_b≤°≠∫ J¡°u (<F≤^∫y˚Õ ˚°b≈∫Õ∏w Ìubw°˚°b J¡°u) ≈®°›w F°uw° Fæ <ıŸtu* t°us Ÿ<∏fi<Fw Fæ $$35$$
≤ı°u”≈ ŸaJ¡v≈ tfiC‹∫R¡≈ ı∏t Ÿu tfiC‹∫°u¿ªw Δ∫bF°≤b°Ô° F°uw° Fæ, bF ŸaŸ°≤ tu* ≈C`, ˜Ù N°<Ì Ÿu
NfiC≤a¿ıw F°uJ¡≤ ≤Fw° Fæ $$36$$ Fu tF°twu, wÙfi ≈®J¡°≤ Ju¡ oŸ _bR¡≈ J¡°u Ã∫°y J¡≤ ŸaJ¡v≈# N°Ã∫¿∏wJ¡
ŸaJ¡v≈°uh~>uÌ F°ufiu ≈≤ t°usR¡≈ ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$37$$
ŸaJ¡v≈ Ju¡ s∫ tu* J¡°æfi ≈°∫ Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≈C`, Ÿf f°fl Â<‹¸>∫°u* J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡, tfi Ÿu tfi J¡° <fi∫tfi J¡≤Ju¡ wCt f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤
≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ°S ŸaJ¡v≈°u* J¡° <bfi°„ J¡≤°u $$38$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ŸaJ¡v≈ J¡° <bfi°„ ÌC‹J¡≤ Fæ $ N∏∫ <J¡ŸÙ ≈°∫ J¡° t°us Ju¡ <ÔÎ ≈Ìu„
ÌÙ<ı∫u, w°u oŸ ≈≤ N∏∫ ≈°∫ fiFÙa Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì Fı°≤°u* bT°u˘ wJ¡ wCt |°u≤ w≈_∫° J¡≤°u, ∫<Ì N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u <„Ô° ≈≤ ≈¸>J¡ J¡≤ ª¥≤-
ª¥≤ J¡≤ ±>°Ô°u, ∫<Ì N<Àfi tu* ≈®bu„ J¡≤°u NSb° fnb°fiÔ tu* ≈®bu„ J¡≤°u, yâu tu* <y≤°u, ∫<Ì ©±>gy@°≤°
Ju¡ buy tu* ≈®bu„ J¡≤°u, ∫<Ì Ÿ°s°wg <„bıÙ wC‡Fu* ≈Ìu„ Ìuufiub°Ôu F°u* NSb° Ÿ°s°wg <b‹dC ≈Ìu„
J¡Fu* ∫° ˚yb°fi f®Ê° ≈Ìu„J¡ F°u NSb° NÃ∫∏w Ì∫°Ô¥ ZÙÌW°`u∫ ≈Ìu„J¡ F°u, ª°Fu wCt ≈°w°Ô
tu* ≤F°u, ª°Fuu ≈¨ØbÙ ≈≤ ≤F°u, ª°Fu _byÕ tu* FÙ •∫°u* fi ≤F°u, wC‡F°≤u <ÔÎ ŸaJ¡v≈ J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <Ÿb°
ÌqŸ≤° ≈°∫ fiFÙ* Fæ $$39-42$$
bF ŸaJ¡v≈ J¡∑ <fib¨<W f®Ê_bR¡≈ FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f°@≤<Fw, N<bJ¡°≤Ù, ≈≤t≈<b`, ŸC©R¡≈ ŸaJ¡v≈ J¡Ù <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ Ÿ°@fiªwC‹¸>∫ Ÿ‡≈<W,
Zbd, tfifi wS° <fi<̺∫°Ÿfi R¡≈ ≈≤t ∫Ãfi ≈°æ”T Ÿu J¡≤°u $$43$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ÎJ¡t°` ŸaJ¡v≈ Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ Ÿa≈¥dÕ ıyBq≈ f∏@fi J¡∑ <fib¨<W Jæ¡Ÿu
F°uwÙ Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈, Ÿ‡≈¥dÕ ≈Ì°SÕ ŸaJ¡v≈R¡≈Ù Ÿ¥`tu* yC≥Su F…Î Fæ* $ ŸaJ¡v≈R¡≈Ù Ÿ¥` Ju¡ ¸¥>¸>fiu ≈≤ <~>∏fi-
<˚∏fi F…Î ≈Ì°SÕ fi t°Ô¥t J¡F°≥ ªÔu ı°wu Fæ* $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ N°≤°u<≈w ≈Ì°S°u˘ J¡∑ N<@‹™>°fi tu* ≈®wÙ<w
F°uwÙ Fæ, fiJu¡ N∏∫` ytfi J¡∑ ≈®<Ÿ<] fiFÙ* Fæ $$44$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ∫F ŸaJ¡v≈ N°<Ì Ÿf ˚°b°u* J¡∑ <fib¨<W NŸwg Fæ ∫° Ÿwg Fæ ∫° ŸÌŸwg Fæ $
846 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
∫<Ì NŸwg Fæ, w°u t°us J¡∑ N<Ÿ<] F°u ı°∫uyÙ $ ∫<Ì Ÿwg Fæ, w°u t°us F°ufiu ≈≤ ˚Ù πæw J¡∑ N°≈<W F°u
ı°∫uyÙ $ ∫<Ì ŸÌŸwg Fæ, w°u f∏@ N°æ≤ πæw J¡∑ ≈°<sJ¡ NfiCb¨<W F°uyÙ, oŸ<ÔÎ t°us tu* NsC^dw° J¡∑
<Ÿ<] fiFÙ* F°uyÙ, oÃ∫°<Ì Ì°uT°u* J¡° ÎJ¡ <•w Ÿu ≈¿≤F°≤ J¡≤wu Fæ* $
NŸwg , Ÿwg , ŸÌŸwg-Ÿf <bJ¡v≈ ŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ°S Ã≈∏fi F…Î Fæ*, bu ŸaJ¡v≈ J¡°
FÙ ŸÌŸB¥≈ Ÿu <bJ¡v≈ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* Fæ $ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫ŸaJ¡v≈ f®Ê J¡° bu _≈„Õ ˚Ù fiFÙ*
J¡≤ ŸJ¡wu, oŸtu* J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? J¡°∫Õ ıF°≥ ≈≤ N≈fiu Ÿu Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°Ôu N°∏w≤ J¡°≤d tu*
˚Ù JC¡<^™>w F°uwu Fæ* $ bF°≥ ≈≤ NŸay ≈≤t°Ãt° tu* w°u fiJu¡ JC¡^™>Ù˚°b J¡° •∫° J¡Ffi° Fæ ? $$45$$
<ıŸ-<ıŸJ¡° ı柰 ŸaJ¡v≈ <J¡∫° ı°w° Fæ, bF sd ˚≤ tu* b柰 F°u ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ Fu w[bI,
wCt J¡˚Ù ˚Ù <J¡ŸÙ ˚Ù b_wC J¡° ŸaJ¡v≈ tw J¡≤°u $$46$$ ŸaJ¡v≈ Ÿu ≤<Fw F…Î wCt ı°u Δ∫bF°≤ ıæŸu
≈®°›w F°u, bæŸu Ÿtu* wÃ≈≤ F°uN°u, •∫°u*<J¡ ŸaJ¡v≈ J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ <ªwg (ıÙb) ªuÃ∫ J¡∑ (f®Ê J¡∑)
N°u≤ N°J¨¡‹¸> F°u ı°w° Fæ $$47$$
t°us J¡° Ÿ‡≈°Ìfi ∫<Ì fi <J¡∫° ı°∫, w°u •∫° s<w Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸÃ∫ ÎJ¡Ãb _b˚°b f®Ê NŸÃ∫ t°∫°b„ Ìubw°, tfiC‹∫, <w∫Õy°<Ì ª°æ≤°ŸÙ Ô°© ∫°u<fi∫°u* π°≤°
wwg wwg ≈®°<d∫°u* Ju¡ R¡≈ Ÿu Ã≈∏fi F°uJ¡≤ Δ∫SÕ FÙ ıywgÌ…#© J¡° NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ ∫F ŸJu¡
_bR¡≈°fiCR¡≈ fiFÙ* Fæ $$48$$ Fu <fi‹≈°≈, fi°fi° ∫°u<fi∫°u* tu* ı∏t Ju¡ <ÔÎ Ì…#©°SÕ ≈Cfi# ≈Cfi# Ÿ t≤d
Ÿu wC‡Fu* •∫° Ô°˚ Fæ, ı°u Ì…#© Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* F°uw°, <bπ°fi Ô°uy ŸÙ J¡° N°Z∫ Ôu Ôuwu Fæ*, N∏∫
J¡° fiFÙ* Ôuwu Fæ* $$49$$
w°u tCHu •∫° J¡≤fi° ª°<FÎ, ∫<Ì ÎuŸ° ≈C` J¡∑ N°u≤ Ÿu ≈®ÿfi F°u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸCTC›w <ªWb¨¿Wb°Ôu F°uJ¡≤ w[bIw° J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ t¥Ô°uh~>uÌ≈¥bÕJ¡ Ÿ‡≈¥dÕ <bJ¡v≈°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤
ı°u N<πwÙ∫ t°us fi°tJ¡ ≈Ì Fæ, Ÿu <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì J¡∑ ≈®°¿›w Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡ ≈®°›w J¡≤°u $$50$$
<w≤≈fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æbfib°≥ ŸyÕ
ŸaJ¡v≈ J¡∑ ıæŸu Ã≈<W F°uwÙ Fæ, ıæŸu ŸJ¡° _bR¡≈ Fæ,
ıæŸu bF |fiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ <ıŸ ≈°∫ Ÿu ŸJ¡° h~>uÌ F°uw° Fæ, ofi ŸfJ¡° bdÕfi $
≈C` fiu J¡F° # Fu w°w, ∫F ŸaJ¡v≈ Jæ¡Ÿ° Fæ ? Fu ≈®˚°u, ∫F Jæ¡Ÿu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, Jæ¡Ÿu b¨<] J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ Jæ¡Ÿu fi‹¸ >F°uw° Fæ ? $$1$$ Ì°„¥≤ fiu J¡F° # Fu ≈C`, Nfi∏w, ŸW°Ÿ°t°∏∫R¡≈Ù
N°Ãtw[bR¡≈ <ªwg J¡∑ ı°u <bT∫°u∏tC©w° Fæ, ŸÙ J¡°u ŸaJ¡v≈R¡≈Ù b¨s J¡° NaJC¡≤ J¡Fwu Fæ* $$2$$
Ÿ¥‚tR¡≈ Ÿu N¿_wÃb J¡°u ≈®°›w F…N° bF ŸaJ¡v≈ FÙ tu| J¡∑ fi°o˘ <ªW°J¡°„ J¡°u ª°≤°u* N°u≤ Ÿu Δ∫°›w
J¡≤Ju¡ N<@‹™>°fi ªæw∏∫ J¡∑ <ªÃ_b˚°bw° Ju¡ <w≤°u@°fi π°≤° ın ≈®≈aª°J¡°≤ J¡∑ ≈®°¿›w Ju¡ <ÔÎ @Ù≤u-
@Ù≤u |fiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$3$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿt<‹¸>ŸaJ¡v≈ Ÿu ıyw J¡∑ Ã≈<W J¡FJ¡≤ ŸÙ ≈®J¡°≤ fC<], NFaJ¡°≤, ≈®°d, o¿∏B∫,
ÌuF N°<Ì Ju¡ N°J¡°≤b°Ôu Δ∫<‹¸>ŸaJ¡v≈ J¡∑ Ã≈<W J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 54] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 847
<bT∫°u* J¡∑ N≈fiu Ÿu N<w¿≤•w J¡∑ w≤F ˚°bfi° J¡≤w° F…N° ªuwfi ıæŸu f∑ı NaJC¡≤w° J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ bæŸu FÙ ŸaJ¡v≈R¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$4$$
Ÿ t¥ÔNaJC¡≤ Ÿu „°©°NaJC¡≤°u* J¡∑ w≤F f°fl<bT∫°J¡°≤ ŸaJ¡v≈ ≈≤‡≈≤°N°u* Ÿu ŸaJ¡v≈°u* J¡∑
Ì…#©Ì°<∫fiÙ b¨<] J¡Fwu Fæ* $
ŸaJ¡v≈ Ÿu ŸaJ¡v≈ _b∫a FÙ ≈æÌ° F°uw° Fæ N°æ≤ _b∫a FÙ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ŸJ¡∑
b¨<] ŸC© Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* F°uwÙ $$5$$ ıæŸu ŸtCÌ® ÎJ¡t°` ıÔR¡≈ Fæ bæŸu FÙ Ÿ°≤° ŸaŸ°≤ ŸaJ¡v≈t°` FÙ Fæ,
ŸaJ¡v≈ J¡°u ~>°unJ¡≤ ÌqŸ≤Ù b_wC ŸaŸ°≤Ì…#© fiFÙ* Fæ, NS°Õwg ŸaJ¡v≈ FÙ ŸaŸ°≤R¡≈ ÌC#© Fæ $$6$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, <fi<bÕJ¡°≤ N<πwÙ∫ b_wC tu* <ffi° fÙı Ju¡ ıyw J¡∑ Ã≈<W Jæ¡Ÿu F…oÕ, w°u Ÿ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu ∫F ŸaŸ°≤ <tØ∫° FÙ Ã≈∏fi F…N° Fæ $ <bbwÕb°Ì Ju¡ N°Z∫ Ÿu •w Ì°uT J¡°
≈¿≤F°≤ J¡≤fi° ª<FÎ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* - t¨yıÔ N°æ≤ <πª∏BÃb Ju¡ Ÿt°fi ∫F NŸÃ∫ FÙ b¨<]
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$7$$
≈¥b°ÕfiC˚¥w <bT∫b°Ÿfi°N°u* Ju¡ ÌgfC] F°ufiu Ÿu ∫F Fu∫ ıyÌg˚®°¿∏w F…oÕ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈C”T fiu t°wC<Ôay J¡° k¡Ô (k¡Ô<b„uT, ı°u fiu` Ju¡ <≈W J¡°u f»°w° F…N° „C•Ô b_wC tu*
≈Ùw˚®t Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ) <fiyÔ <Ô∫°, Ÿuu ıæŸu ŸbÕ` J¡fiJ¡ ≈®wÙ<w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ NŸÃ∫ ∫F
ŸaJ¡v≈ wC‡F°≤u ⁄Ì∫ tu* _b∫a FÙ ≈®°›w F°uw° Fæ $$8$$ NŸÃ∫ FÙ wCt Ã≈∏fi F…Î F°u N°æ≤ NŸÃ∫ FÙ ¿_Sw
F°u, tu≤u oŸ ≈Ìu„R¡≈ „°˜ Ju¡ I°w F°ufiu ≈≤ NŸÃ∫ J¡° <bÔ∫ F°u ı°w° Fæ $$9$$ ∫F ı°u buÌ°∏w°u* tu*
≈®<Ÿ] ≈¥d°ÕÃt° Fæ, bF tæ* FÙ Fq≥, tu≤u ∫u ŸC©-Ì…#©t∫ ı∏t°<Ì <bJ¡°≤ <tØ∫° FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
N°_S° NI°fib„ fiFÙ* F°uwÙ, oŸÙ Ÿu wC‡Fu* N∏w#J¡≤d tu* Ÿaw°≈ F°uw° Fæ $$10$$ oŸ ı∏t N°<Ì Ju¡
Ÿ‡f∏@Ù wCt J¡˚Ù fi F°uuwu F…Î ˚Ù ˚®°¿∏w Ÿu Ã≈∏fi F…Î F°u $ w°u <bbuJ¡ ≈¥dÕw°R¡≈ N°Ãtw[b Ju¡ _kC¡≤d
Ÿu ı∏t J¡F°≥ ? ŸaJ¡v≈b„ wCt Δ∫SÕ t¥» F…Î F°u $$11$$
wf oŸ ˚®t J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi-Ÿ° ≈°∫ Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ ˚®t<fib¨<W J¡° ≈°∫
J¡Fwu Fæ* $
ŸaJ¡v≈ J¡° ŸaJ¡v≈ tw J¡≤°u, ≈FÔu NfiC˚¥w ŸC©-Ì…#©°<Ì ˚°b J¡° bwÕt°fi ¿_S<w tu* _t≤d tw
J¡≤°u $ ≈¥bÕ˚°b J¡° _t≤d J¡≤fiu ≈≤ fiJu¡ y®Fd N°æ≤ Ã∫°y Ju¡ <ÔÎ ŸaJ¡v≈ J¡° Ì∫ F°uy° FÙ $ Ju¡bÔ
bwÕt°fi <_S<w tu* ≈¥b°ÕfiC˚¥w ŸC©-Ì…#©°<Ì ˚°b°u* J¡∑ N_t≤dR¡≈Ù ˚°bfi° Ÿu FÙ ˚Δ∫ ≈C”T ˚¥<w Ju¡
<ÔÎ ∏tC© F°uw° Fæ $$12$$
ŸaJ¡v≈ Ju¡ s∫ Ÿu Ÿf ˚∫°u* J¡° fi°„ F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ≈¥bÕ˚°b°u* J¡∑ ˚°bfi° fi J¡≤fiu Ÿu ŸaJ¡v≈ J¡°
fi°„ F°u ı°w° Fæ, ∫F J®¡t <Ÿ] Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸaJ¡v≈ Ju¡ <bfi°„ tu* ∫Ãfi J¡≤fiu Ÿu tfiC‹∫ <b<b@ ˚∫°u* J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ ÎJ¡t°` ˚°bfi° Ju¡
N˚°b Ÿu ŸaJ¡v≈ N≈fiu N°≈ sÙd F°u ı°w° Fæ $$13$$
∫F ≈°∫ NÃ∫∏w Ÿ≤Ô Fæ, ∫°u* ŸJ¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤wu Fæ* $
<„≤ÙT N°<Ì k¥¡Ô°u* J¡°u N°æ≤ J¡°utÔ ≈vÔb°u* J¡°u tŸÔfiu tu* S°un° fF…w ≈®∫Ãfi F°u ŸJ¡w° Fæ, <J¡∏wC
848 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
˚°bfi° fi J¡≤fiu t°` Ÿu <Ÿ] F°ufiub°Ôu ŸaJ¡v≈fi°„ tu* ŸJ¡∑ ˚Ù Ÿa˚°bfi° fiFÙ* Fæ $$14$$ Fu ≈C`, k¥¡Ô
J¡°u tŸÔfiu Ju¡ <ÔÎ F°S J¡∑ ªu‹¸>°R¡≈ ∫Ãfi J¡° ≈∫°uy F°uw° Fæ, Ôu<J¡fi oŸ ŸaJ¡v≈<bfi°„ tu* wfiu ˚Ù
∫Ãfi J¡° ≈∫°uy fiFÙ* Fæ $$15$$ <ıŸ ≈C”T J¡°u ŸaJ¡v≈ J¡° <bfi°„ J¡≤fi° F°u, bF ˚°bfi° Ju¡ N_t≤d Ÿu
N°@u ≈ÔJ¡ tu* FÙ Nfi°∫°Ÿ ŸJ¡° <bfi°„ J¡≤ ±>°Ôw° Fæ $$16$$
ŸaJ¡v≈ J¡° s∫ F°ufiu Ÿu Ì…#©s∫ F°ufiu ≈≤ ˚Ù <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì J¡∑ ≈®°<›w <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu F°u
ŸJ¡wÙ Fæ ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<fi≤∏w≤ N≈fiÙ ≈¥d°Õfi∏Ì°Ãtw° Ju¡ <ª∏wfit°` Ÿu ≈®°›w F…oÕ _b°Ãt° tu* ¿_S<w J¡°u (_bR¡≈°≈®h∫C<w
J¡°u) ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ı°u b_wC NŸ°º∫ Fæ, bF ˚Ù Ÿ°º∫ F°u ı°wÙ Fæ $
„aJ¡° # ı°u b_wC NŸ°º∫ Fæ, bF Ÿ°º∫ F°u ı°wÙ Fæ, ∫F J¡Sfi w°u <b≈≤Ùw Fæ ?
Ÿt°@°fi # bF _bR¡≈¿_S<w _bw# <Ÿ] Fæ, J¡˚Ù fi‹¸> fiFÙ* F°uwÙ, oŸ N°„∫ Ÿu Ÿu NŸ°º∫
J¡F° N°æ≤ bF Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu Ÿu Ÿ°º∫ J¡F° $ ˚°b°u* J¡∑ <fib¨<W Ì°u ≈®J¡°≤ J¡∑ Fæ, ÌqŸ≤u
π°≤° N≈⁄w F°ufiu ≈≤ NSb° fi°„ Ÿu ÌqŸ≤u ı∏t J¡∑ ≈®°¿›w F°ufiu ≈≤ $
Fu ≈C` wC‡F°≤° N°Ãt° N∏∫ Ÿu N≈⁄w F°uw° F…N° <J¡ŸJ¡° F°uy°; •∫°u*<J¡ N<πwÙ∫ N°Ãt° Ÿu
N<w¿≤•w J¡°uoÕ b_wC ≈®<Ÿ] fiFÙa Fæ, NSb° fi‹¸> F°uw° F…N° bF ˚Ô° •∫° b_wC F°uy° ? |¸> w°u fi‹¸>
F°uw° F…N° J¡≈°Ô ffiw° Fæ, ≈≤ N°Ãt° •∫° F°uy° ? ı°u F°uy° bF fi‹¸> F…Î N°Ãt° Ÿu Ìu©° FÙ fiFÙ* ı°
ŸJ¡w° $ N°Ãt° Ÿu N∏∫ J¡°uoÕ B‹¸>° Fæ FÙ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ <fi#Ÿ°<sJ¡ N°Ãtfi°„ <Ÿ] F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡w° $
oŸ<ÔÎ N°ÃtR¡≈ t°us _bw#<Ÿ] Fæ fi <J¡ NŸwg FÙ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$17$$ Fu tfifi„ÙÔ ≈C`, ŸaJ¡v≈
Ÿu FÙ ŸaJ¡v≈ J¡° N°æ≤ tfi Ÿu FÙ N≈fiu tfi J¡° h~>uÌ J¡≤°u ∫°fiÙ NŸaJ¡v≈fi Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ Ÿf
≈Ì°S°u˘ Ju¡ ŸaJ¡v≈ J¡° N°æ≤ N°Ãtw[b tfifiR¡≈ tfi Ÿu FÙ N≈fiu tfi J¡° h~>uÌ J¡≤Ju¡ wCt _b°Ãt<fi‹™>
F°u ı°N°u, ÎuŸ° J¡≤fiu tu* J¡°æfi-ŸÙ J¡<™>fi°oÕ Fæ ? $$18$$ Fu tF°twu, ŸaJ¡v≈ Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ ∫F Ÿ°≤°
ŸaŸ°≤ÌC#© ın Ÿu ≈„°∏w F°u ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ ≈¥b°uÕ•w Ì°u ≈°∫°u* Ÿu ŸaJ¡v≈ Ju¡ t¥Ôw# ≈„°∏w
F°ufiu ≈≤ Ì…#© ˚Ù t¥Ôw# ≈„°∏w F°u ı°w° Fæ $$19$$
ŸaJ¡v≈ Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ ˚Ù ıÙb, <ªW, b°Ÿfi° N°<Ì Ÿu Ì…#© F°uy° FÙ $ ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤Ju¡
<ªW N°<Ì J¡° ŸaJ¡v≈ tu* FÙ N∏w˚°Õb J¡Fwu Fæ* $
ŸaJ¡v≈ FÙ tfi, ıÙb, <ªW wS° b°Ÿfi°Ÿ<Fw fC<] Fæ $ ofiJ¡° fi°t Ÿu FÙ ˚uÌ Fæ $ Fu NSÕbuW°N°u*
tu* Zu‹™>, NSÕw# ofitu* ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$20$$ ŸaJ¡v≈ Ju¡ <Ÿb° ∫F°≥ J¡FÙ* ≈≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ ⁄Ì∫
Ÿu ŸaJ¡v≈ J¡°u FÙ wCt Ìq≤ J¡≤°u $ Δ∫SÕ N∏∫ J¡° „°uJ¡ •∫°u* J¡≤wu F°u ? $$21$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, ŸaJ¡v≈ FÙ ∫<Ì ıÙb N°æ≤ ıyBq≈ Fæ, w°u ŸJ¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ fiæ≤°Ã‡∫R¡≈
„¥∏∫w°≈<W F°u ı°∫uyÙ, •∫°u*<J¡ ıÙb Ÿu N∏∫ N°Ãt° fi°t J¡∑ J¡°uoÕ b_wC fiFÙ* Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu FÙ ∫F N°J¡°„ „¥∏∫ Fæ bæŸu FÙ ∫F ıyw ˚Ù „¥∏∫ Fæ, •∫°u*<J¡ NŸ∏t∫ <bJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi F…Î
∫u Ì°ufi°u* <b_w¨w Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ t”t≤Ù<ªJ¡° J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ ˚Ù t”˚¥<t ıæŸu „¥∏∫ fiFÙ* J¡FÙ ı°wÙ
bæŸu FÙ ıÙb, ıyBq≈ Âÿ∫ J¡° f°@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù Ây®¥≈ (‹¸>°) N°Ãt° „¥∏∫ fiFÙ* J¡F° ı° ŸJ¡w° $
t”t≤Ù<ªJ¡° N°æ≤ ıyw ∫u Ì°ufi°u* Ÿt°fi FÙ Fæ* $$22$$
ŸyÕ - 54] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 849
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ÎJ¡ f°≤ f°<@w F°uJ¡≤ ˚Ù ∫F ıyw ˚°bfi° Ÿu ≈Cfi#F°uy° oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F Ÿ°≤° ıyw NŸwg FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ NŸwg ŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ oŸJ¡° <fit°Õd F…N° Fæ, oŸ<ÔÎ ˚°bfi°
J¡F°≥ ≈≤ ≤FuyÙ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ f°<@w ≈Ì°SÕ tu* ˚°bfi° J¡° Nbw≤d FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $$23$$
oŸ<ÔÎ ˚°bfi° Ju¡ h~>uÌ J¡°u ª°Ffiub°Ôu ≈C”T J¡°u ŸfŸu ≈FÔu ıyw <tØ∫° Fæ, ÎuŸ° I°fi ≈®°›w
J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫F J¡Fwu Fæ* $
(ıyw tu* "∫F ŸÃ∫ Fæ' oŸ <bÿb°Ÿ Ju¡ fi F°ufiu ≈≤ ˚°bfi° <J¡Ÿtua ≤FuyÙ ?) ˚°bfi° Ju¡ fi°„ Ÿu
<Ÿ<] ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ wÌfi∏w≤ ≈®°›wΔ∫ JC¡~ >b_wC Nb<„‹¸> fiFÙ* ≤FwÙ Fæ $ oŸ<ÔÎ NU∫°Ÿb„ »
F…Î Âÿ∫ Ju¡ Nfi°Ì≤ Ÿu oŸ Ÿt_w ıyw J¡°u NŸwg ŸtHfi° ª°<F∫u $$24$$ ≈C”T Âÿ∫ Ju¡ Nfi°Ì≤ Ÿu
ÌuF tu* N°ÃtÃb J¡°u NfiCŸ∏@°fib„ F°ufiub°Ôu ŸC©Ì…#©°u* Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° $ ÌuFŸ‡f∏@Ù ≈C`, <t`
N°<Ì ˚Ù Nb°_w<bJ¡ Fæ*, ∫F ı°fiJ¡≤ fitu* _fiuF Ÿu N°Ì≤ fiFÙ* F°uw° Fæ $$25$$ N°Ì≤ J¡° N˚°b F°ufiu
≈≤ FTÕ, J®¡°u@ wS° ı∏t-t≤d N°<Ì fiFÙ* F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ŸC©, Ì…#© N°<Ì J¡∑ ˚®°¿∏w∫°u* Ÿu ∫C•w ∫F
Ÿf NŸwg FÙ Fæ $$26$$ tfi FÙ <ªwg Ju¡ ≈®<w<f‡f Ÿu ıÙb F°uJ¡≤ tfi°u≤S Ÿu J¡¿v≈w fiy≤R¡≈Ù ˚¥w,
˚<b‹∫ N°æ≤ bwÕt°fi ıyw J¡∑ ≤ªfi° J¡≤w° F…N°, b¨<] J¡≤w° F…N° N°æ≤ <bfi°„ J¡≤w° F…N° ©¥f
_kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$27$$
Jæ¡Ÿu ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu ≈¿≤bwÕfi J¡≤w° F…N° _kC¡¿≤w F°uw° Fæ ? Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Ô°uJ¡ tu* tfi <bT∫°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu wwg-wwg <bT∫b°Ÿfi°N°u* Ÿu N°b¨w N°æ≤ N¿@‹™>°fiR¡≈ <ªwg Ju¡
Ÿ‡f∏@ Ÿu _kC¡≤d „<•wb°Ô° F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ, oŸ<ÔÎ t<Ôfi N°æ≤ ªaªÔ F°uJ¡≤ N≈fiÙ oh~>° Ÿu
≈¥b°uÕ•w ≤ªfi° N°<Ì J¡∑ Δ∫b_S° J¡≤w° Fæ $$28$$
wf bF o‹¸ >b_wC FÙ •∫°u* fiFÙ* J¡≤w° Fæ, N<fi‹¸> b_wC J¡°u •∫°u* J¡≤w° Fææ ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
⁄Ì∫R¡≈Ù bfi J¡° f∏Ì≤ ıÙb N≈fiu _b˚°b Ju¡ NfiCR¡≈ ÔÙÔ° J¡≤w° Fæ $ fnu N°J¡°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤
sdt°` tu* ~>°u¸>° ffi ı°w° Fæ $$29$$
∫F fnu N°æ≤ ~>°u¸>u N°J¡°≤ J¡° Jæ¡Ÿu F°u ı°w° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸaJ¡v≈R¡≈Ù ıÔw≤ay°u* J¡° <fi∫∏`d <J¡ŸÙ Ÿu fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w° $ <bT∫°u* Ju¡ S°unu Ì„Õfi Ÿu
ÌgfC] F…oÕ bu f»wÙ Fæ* N°æ≤ <bT∫°u* Ju¡ Ì„Õfi N°æ≤ _t≤d J¡° Ã∫°y F°ufiu ≈≤ N≈fiu ≈¿≤b°≤ Ju¡ Ÿ°S  °Ÿ
J¡°u ≈®°°›w F°uwÙ Fæ* $$30$$ ıæŸu N<Àfi J¡∑ <ªfiy°≤Ù Ju¡bÔ ÎJ¡ w¨d Ÿu ≈®ÌÙ›w F°u ™>wÙ Fæ bæŸu FÙ ŸaJ¡v≈
w¨dwCv∫ Nv≈<bT∫ Ÿu ˚Ù ≈®ÌÙ›w F°uwu Fæ* $ ıæŸu <fıÔÙ J¡∑ N<Àfi∫°u* J¡° N°J¡°≤ yC›w ≤Fw° Fæ, J¡˚Ù
ªtJ¡ J¡≤ bu sd˚≤ tu* fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, ™C>a™> N°<Ì tu* ª°u≤ J¡∑ ˚®°¿∏w fiŸu F°uwÙ Fæ, tu| ¿_Sw ıÔ tu*
fiJ¡∑ ¿_S<w ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ ŸaJ¡v≈°u J¡° ˚Ù N°J¡°≤ yC›w ≤Fw° Fæ, bu ≈®ÌÙ›w F°uJ¡≤ sd ˚≤ tu* fi‹¸>
F°u ı°wu Fæ* $ ©‡˚u N°<Ì tu* ª°u≤ Ÿf ˚®°¿∏w Ju¡ FuwC Fæ* N°æ≤ ın <bT∫°u* tu* fiJ¡° <fib°Ÿ Fæ $
oŸ ≈®J¡°≤ "'J¡∑„_w°w ŸaJ¡v≈#"' (Fu w°w ŸaJ¡v≈ <J Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° Fæ) oÃ∫°<Ì ≈®ÿfi°u* J¡° W≤
J¡FJ¡≤ "'J¡Sa ªæT<bfiÿ∫<w"' (<J¡Ÿ ≈®J¡°≤ oŸJ¡° <bfi°„ F°uw° Fæ) oŸ N¿∏wt ≈®ÿfi J¡° W≤ J¡Ffiu
Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•w ŸaJ¡v≈ J¡° <fib°≤d J¡°uoÕ J¡<™>fi J¡°t fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
850 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Fu ≈C`, ı°u ˚Ù b_wC NŸ∏t∫ (<tØ∫°) Fæ ŸÙJ¡° I°fi Ÿu „Ù|® <fib°≤d <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ, oŸtu*
JC¡~> ˚Ù Ÿ∏ÌuF fiFÙa Fæ $ NŸwg b_wC J¡˚Ù ŸÌg fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ ∫<Ì ŸaJ¡v≈ ≈≤t°SÕ˚¥w F°uw°, w°u bF
_bw# FÙ N<fib°∫Õ F°u ı°w° $$31-33$$
<J¡∏wC ∫F NŸ∏t∫ FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ oŸJ¡° ŸC©≈¥bÕJ¡ <fib°≤d <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ $
ıyw ŸÃ∫ Fæ, oŸ ≈s tu* w°u N°Ãt° ˚Ù ıyw Ju¡ wCv∫ FÙ Fæ, NwÎb N°Ãt° tu* t<Ôfi _b˚°bw°
J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ I°fi Ÿu ŸÃ∫ J¡° <fi≤°Ÿ FÙ Ÿf ≈®t°d°u* Ju¡ <b”] Fæ, oŸŸu N<fit°uÕs≈®Ÿay F°u
ı°∫uy° $ <b”] J¡° (I°fi Ÿu ŸÃ∫ Ju¡ <fi≤°Ÿ J¡°) ˚Ù ∫<Ì _bÙJ¡°≤ <J¡∫° ı°∫, w°u ıæŸu J¡°u∫Ôu J¡∑
J¡°<Ôt° ∫<Ì JC¡~> f°J¡∑ ≤©J¡≤ @°uoÕ ı°∫ w°u J¡°<Ôt° FÙ „uT ≤FuyÙ, ∫<Ì JC¡~> „uT fi ≤©J¡≤ @°uoÕ
ı°∫ w°u Ju¡bÔ „¥∏∫w° tu* ≈∫ÕbŸ°fi F°uy°, oŸÙ ‹¸>°∏w Ÿu oŸ ≈s tau ≈C”T°SÕ J¡° N¿_wÃb FÙ <t¸>
ı°∫uy°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu Ÿ°@°u, ∫<Ì ŸaŸ°≤R¡≈Ù tÔ J¡°u∫Ôu J¡∑ J¡°<Ôt° Ju¡ Ÿt°fi ŸÃ∫ F°u, w°u oŸJ¡°u @°ufiu Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi
Ì…fCÕ<] ≈®b¨W F°uy° ? <J¡∏wC ∫F ª°bÔ°u* tu* <~>ÔJ¡°u* J¡∑ fi°o˘ ¿_Sw Fæ, oŸ<ÔÎ oŸJ¡° ≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ÿu
<bfi°„ F°u ı°w° Fæ $
Fu ≈C`, ≈®°›w F…N° Nfi°<Ì˚¥w ˚Ù ∫F ŸaŸ°≤tÔ w[bI°fiÙ Ju¡ <ÔÎ w°u Nfi°∫°Ÿ FÙ h~>uΩR¡≈ Ÿu
<b_w¨w Fæ; •∫°u*<J¡ Nfi°<Ì NI°fi Ÿu Ã≈∏fi, N<w<b_w¨w ˚Ù ≤ıw, _b›fi N°<Ì J¡∑ ˚®°¿∏w J¡°
I°fit°` Ÿu h~>uÌ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $
NŸa˚°bfi°, <b≈≤Ùw ˚°bfi° N°<Ì tÔ J¡° w°u I°fi ˚¥<tJ¡° NU∫°ŸR¡≈ ≈C”T ≈®∫Ãfi Ÿu ˚Ù <bfi°„
F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈C”T ≈®∫>Ãfi Ÿu @°fi J¡° <~>ÔJ¡° fi‹¸> F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ıæŸu w°≥fu J¡∑ J¡°<Ôt° fi‹¸> F°u ı°wÙ
Fæ* bæŸu FÙ ≈®∫Ãfi Ÿu ≈C”T Ju¡ NŸ‡˚°bfi°, <b≈≤Ùw ˚°bfi° N°<ÌR¡≈ tÔ Nbÿ∫ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ*, oŸtu*
Ÿ∏ÌuF fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ wCt ŸJu¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤°u $$34-38$$ NŸÃ∫ <bJ¡v≈°u* Ÿu ∫C•w <tØ∫°
ŸaŸ°≤ J¡°u owfiu Ÿt∫ wJ¡ ı°u wCtfiu fiFÙ* ıÙw°, ∫F ≈°∫ fi ı°fifiu Ju¡ J¡°≤d FÙ F…N° $ w<fiJ¡ ˚Ù
≈°∫ Ju¡ ≈¿≤I°fi Ÿu ∫F „Ù|® Ô∫ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ, NŸwg b_wC J¡FÙ*
<ª≤J¡°Ô wJ¡ ≤FwÙ Fæ ? $$39$$ <bª°≤ Ÿu ŸaŸ°≤ _b<fi‹™>f°@ J¡°u ÎuŸu ≈®°›w F°uw° Fæ ıæŸu <J¡ ÌÙ≈J¡ J¡°
≈®J¡°„ F°ufiu ≈≤ N∏@J¡°≤b„ sÙd Ì„Õfi„<•wb°Ôu ≈C”T J¡∑ N∏@w° <fib¨W F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ ıæŸu
˚ÔÙ-˚°≥<w Ìu©fiu Ÿu <πª∏Bw° J¡∑ <fib¨<W F°u ı°wÙ Fæ $$40$$ Fu ≈C`, ∫F ŸaŸ°≤ fi w°u wC‡F°≤° Ÿ‡f∏@Ù
Fæ N°æ≤ fi oŸJu¡ Ÿ‡f∏@Ù wCt F°u $ wCt ∫F tu≤° Ÿ‡f∏@Ù Fæ ∫° tæ* oŸJ¡° Ÿ‡f∏@Ù Fq≥, ÎuŸÙ ˚®°¿∏w J¡°
Ã∫°y J¡≤°u $ NŸÃ∫ b_wC J¡°u ŸÃ∫ Ju¡ wCv∫ Ìu©fiu ≈≤ oŸJ¡∑ ˚°bfi° <ªw fiFÙ* Fæ $$41$$ ŸaŸ°≤Ù
_b˚°bb°Ôu tu≤u ∫u tF°Ÿt¨<]∫°u* Ÿu ÌæÌÙ›∫t°fi ˚°uy<bÔ°Ÿ ŸÃ∫ Fæ, ÎuŸ° Δ∫SÕ ˚®t wC‡F°≤u N∏Ì≤ fi
F°u $ wCt N°æ≤ bu kæ¡Ôu F…Î <bÔ°Ÿ wS° N°æ≤ ˚Ù ı∏tt≤d°<ÌR¡≈ ı°u Âÿ∫ Fæ ofi ŸfJu¡ R¡≈ Ÿu N°Ãtw[b
FÙ <bÔ<Ÿw F°u ≤F° Fæ, Âÿ∫R¡≈ J¡°uoÕ N<w¿≤•w Ÿwg fiFÙ* Fæ $$42$$
ª°æbfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 55] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 851

≈ª≈fib°≥ ŸyÕ
≈¥<ıw ZÙb<Ÿ‹™> J¡° Ì°„¥≤ Ju¡ Ÿ°S b°w°ÕÔ°≈, J¡Ì‡f „°u˚° J¡° Ì„Õfi N°æ≤ ≈®°w#J¡°Ô ytfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|CJC¡ÔR¡≈Ù N°J¡°„ Ju¡ ª∏B ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≤°<` tu* fi Ì°ufi°u* Ju¡ b°w°ÕÔ°≈
J¡°u oŸ ≈®J¡°≤ ŸCfiJ¡≤ tæ* bF°≥ ≈≤ b¨<‹¸>ıÔ Ju¡ buT Ÿu tu| ıæŸu ≈bÕw J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ w≤° $$1,2$$ bF°≥ ≈≤
tæ*fiu ıæŸu wuı Ÿu N<Àfi ∫C•w ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ fnÙ ˚°≤Ù w≈_∫° Ÿu ∫C•w N°æ≤ o¿∏B∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w
J¡≤fiu tu* „¥≤bÙ≤ Ì°„¥≤ tC<fi J¡°u Ìu©° $ ÌuF Ÿu <fiJ¡Ô ≤Fu wuı Ÿu ∏F°u*fiu Ÿ°≤Ù ≈¨ØbÙ J¡°u ŸCbdÕt∫ ffi°
≤•©° S°, Ÿ ≈®Ìu„ J¡°u bu ÎuŸu Ÿ∏w›w J¡≤ ≤Fu Su ıæŸu <J¡ Ÿ¥∫Õ ˚Cbfi°u* J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤w° Fæ $$3,4$$
tCHu N°∫° F…N° Ìu©J¡≤ Ì°„¥≤ fiu N°Ÿfi ÌuJ¡≤ NP∫Õ Îba k¡Ô, ≈`, ≈C‹≈ N°<Ì Ÿu tu≤Ù ≈¥ı° J¡∑ $$5$$
wÌfi∏w≤ Ÿ Ì°„¥≤R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿ°S ≈FÔu Ÿu ≈®_wCw f®Êªª°Õ tæ*fiu J¡∑ ı°u fiJu¡ ≈C` J¡°u Ÿ‡∫yg
f°u@ J¡≤°fiub°ÔÙ N°æ≤ ŸaŸ°≤ Ÿu ]°≤ J¡≤fiu tu* ŸtSÕ SÙ $$6$$
tæ*fiu Ÿ J¡Ì‡f b¨s J¡°u Ìu©°, <ıŸJu¡ ©°u©Ôu J¡<Ô∫°u* Ÿu Δ∫°›w Su, N°æ≤ ı°u Ì°„¥≤ J¡∑ oh~>° Ÿu
<J¡ŸÙ J¡°u Δ∫°JC¡Ô fi J¡≤ ≤Fu t¨y°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu Ôw°N°u* Ju¡ t^±>Ô Ÿu t<^±>w bfi J¡∑ fi°o˘ Ÿu<bw S° $
b°∫C Ÿu ŸJu¡ ≈vÔbR¡≈Ù F°u*™> <FÔ ≤Fu Su, NwÎb bF F≥Ÿfiu-Ÿu <©Ô° F…N°-Ÿ° S° $ „°©°N°ua J¡∑
ª°u<¸>∫°u* ≈≤ fæ™>u F…Î, ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤, ˚¸>Ju¡ F…Î ªt≤t¨y°u* Ÿu, Ÿku¡Ì-Ÿku¡Ì tu| ©^±>°u* Ÿu
„≤ÃJ¡°Ô Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi bF N°b¨w S° $$7-9$$ <FtJ¡d°u* J¡∑ ≈a<•wR¡≈Ù tC•w°bÔÙ Ÿu bF
NÔaJ¨¡w S° $ <fitÕÔ k¥¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ŸJ¡° Ÿb°˘y ˚≤° F…N° S° $$10$$ N≈fiu ≈≤°yR¡≈Ù ª∏Ìfi Ju¡
Ôu≈ Ÿu bF ın Ÿu ÔJ¡u≤ ª°u¸>Ù wJ¡ <Ô›w S° N°æ≤ N≈fiu ≈vÔb°u* Ju¡ <b_w°≤ Ÿu ≈®ªC≤ Îba Ô°Ô ≤ay Ju¡
@°uwÙ, Ì…≈\>°, Nay≤©°, ≈ynÙ N°<Ì Ÿu ∫C•w S° $$11$$ t°fi°u* <bb°F Ju¡ <ÔÎ ≈C‹≈°u* Ju¡ ˚°≤ Ÿu ˚≤u F…Î,
Ôw°R¡≈Ù Nayfi° Ÿu Ÿa∫C•w Ÿfiu fi°y¿≤J¡ buT Ÿu N≈fiÙ ≈t° J¡≤ ≤•©Ù SÙ $$12$$ tC<fi∫°u* Ÿu ffi°oÕ
F…oÕ ≈dÕ„°Ô°N°u* Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡ wCv∫ Ôw°t^±>≈°u* Ÿu bF <b˚¥<Tw S° wS° tF°ußb Ju¡ Ÿt∫ ≈w°J¡°N°u*
Ÿu ŸC„°u<˚w fiy≤ Ju¡ Ÿt°fi bF taı¿≤∫°u* Ÿu ŸC„°u<˚w S° $$13$$ t¨y°u* Ju¡¡©CıÔ°fiu Ÿu Ã≈∏fi J¡‡≈ Ÿu
<y≤Ù F…oÕ ≈C‹≈@C<fi∫°u* Ÿu bF @¥Ÿ¿≤w S° N≈fiu <b_w°≤ Ju¡ N°<@•∫ Ÿu ŸtÙ≈bwÙÕ bfi J¡°u Ÿfiu fiÙª°
<Ì©° <Ì∫° S°, NwÎb bF ∫C] Ju¡ <ÔÎ Ωw F…Î fnu Zu‹™> b¨T˚ Ju¡ Ÿt°fi S° $$14$$ k¥¡Ô°u* Ÿu <y≤Ù
F…oÕ ≈C‹≈@¥<Ô∫°u* Ÿu Ô°Ô F…Î t∫¥≤°u* Ÿu bF ÎuŸ° ≈®wÙw F°uw° S° t°fi°u* ≈bÕw°u* fiu Ÿ∏º∫°J¡°ÔÙfi tu| ©^±>>°u*
Ju¡ fhªu-Ÿu N≈fiu Ju¡„ @≤°uF≤R¡≈ Ÿu Ÿtu* ≤© <Ì∫u Fæ* $$15$$
Nf "N<Ôfiu`ud ˚°<Ÿfi°' ∫F°≥ wJ¡ Ju¡ ¿ÿÔ‹¸> <b„uTd°u* Ÿu <bÔ°ŸÙ ≈C”TR¡≈ Ÿu J¡Ì‡f ∫° bŸ∏w
NSb° bfiÌu<b∫°u* J¡° bdÕfi J¡≤wu F…Î fiJu¡ <fib°ŸR¡≈ Ÿu J¡Ì‡f J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
≈vÔbR¡≈Ù Ô°Ô F°Sb°Ôu, ≈C‹≈R¡≈Ù F°Ÿ Ÿu ŸC„°u<˚w tJ¡≤∏ÌR¡≈Ù tÌ Ÿu |¥dÕt°fi, Ju¡Ÿ≤ Ÿu
≈¥dÕ NwÎb ≈CÔJ¡°u* J¡∑ „°u˚° @°≤d J¡≤fiub°Ôu, ≈C‹≈°u* Ÿu NÃ∫∏w <fi<fn N°æ≤ bfib°∫C Ÿu ªaªÔ,
JC¡^±>ÔR¡≈Ù <fiB°Ô¥ fiu`b°Ôu, _wfJ¡R¡≈Ù _wfi°u* J¡° ≈vÔbR¡≈Ù J¡≤°u* Ÿu _≈„Õ J¡≤fiub°Ôu, ≈C‹≈°u* J¡∑
@¥<Ô ≤°¿„R¡≈Ù JC¡aJC¡t Ÿu ≤•wb˜b°Ôu, Ôw°N°u* Ÿu ≤<ªw <bw°fiR¡≈Ù |≤°u* Ju¡ H≤°u©°u* ≈≤ NfiC≤°y
≤©fiub°Ôu, <ªJ¡fiu ≤Fu ≈W°u* Ÿu ˚≤Ù F…o˘ ≈C‹≈∫C•w Ôw°N°u* Ju¡ H¥Ô°u* tu* J¡°æwCJ¡≈¥bÕJ¡ H¥Ôfiu tu* <bÔ°ŸÙ
852 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈C”TR¡≈ Ÿfiu ≈æ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ t_wJ¡ wJ¡ Ÿf Nb∫b k¥¡Ô, k¡Ô, ≈sÙ N°<Ì N°˚¥Td°u* Ju¡ N°Z∫ ffi°
±>°Ôu Su $ bfiÌubÙ Ju¡ ≈s tu* ≈vÔb°u* J¡∑ w≤F Ô°Ô F°Sb°Ôu, k¥¡Ô J¡∑ w≤F <fitÕÔ F°Ÿ Ÿu „°u<˚w
F°ufiub°Ôu, tÌ Ju¡ fi„u Ÿu |¥dÕt°fi, Ju¡Ÿ≤ ∫C•w ≈CÔJ¡ J¡∑ J¡°¿∏wb°Ôu, k¥¡Ô°u* Ÿu ©¥f ˚≤u F…Î, bfi J¡∑
b°∫C Ÿu vÔ°Ÿ∫C•w, J¡tÔ J¡∑ w≤F tCJC¡<Ôw fiu`b°Ôu, _wfJ¡°u* J¡∑ w≤F _wfi @°≤d J¡≤fiub°Ôu,
≈C‹≈°u* J¡∑ ≈≤°y≤°<„R¡≈ JC¡aJC¡t Ÿu N”db˜b°Ôu, Ôw°N°u* Ÿu <fi<tÕw <bw°fiR¡≈Ù |≤°u* Ju¡ H≤°u©°u* ≈≤
fæ™>fiu tu* NfiC≤•w, ≈W°u* Ÿu F≤Ù-˚≤Ù k¥¡ÔÙ F…oÕ Ôw°N°u* Ju¡ H¥Ô°u tu* H¥Ôfiu Ju¡ <ÔÎ <bÔ°Ÿ∫C•w, J¡°u<J¡Ô
J¡∑-ŸÙ t@C≤ ºb<fi Ÿu „°u<˚w F°ufiub°Ôu bfiÌu<b∫°u* Juu¡ Ÿt¥F fiu ŸJu¡ ≈æ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ ª°u¸>Ù wJ¡ ª°≤°u* N°æ≤
N≈fiu-N≈fiu <fib°Ÿ ffi° ≤•©u Su $ bŸ∏w Ju¡ ≈s tu* J¡Ì‡f≈s°u•w <b„uTdb°Ôu bŸ∏w fiu ŸÌ° ŸJu¡
Ÿb°˘y tu* N≈fi° N°Ô∫ ffi° ≤•©° S° $ ªtJ¡ ≤Fu ˚≥b≤°u* Ju¡ J®¡t Ÿu Ôw° N°æ≤ J¡Ì‡f J¡∑ taı¿≤∫°u* tu*
fæ™>fiu Ÿu •∫° ∫u Ôw° Ju¡ fiu` Fæ* NSb° J¡Ì‡f Ju¡ fiu` Fæ*, ∫°u* Ÿ∏ÌuF°_≈Ì taı¿≤∫°u* Ju¡ ı°Ô Ÿu bF ∫C•w
S° NSb° bfiÌu<b∫°u* Ju¡ ˚≥b≤°u* Ju¡ ŸÂ„ fiu` b¨∏Ì°u* Ÿu •∫° ∫u bfiÌu<b∫°u* Ju¡ fiu` Fæ* NSb° ˚®t≤∫C•w
taı¿≤∫°≥ Fæ, ∫°u* Ÿ∏ÌuF tua ±>°Ôfiub°ÔÙ taı¿≤∫°u* Ÿu bF ∫C•w S° $$16-20$$
<FtJ¡d°u* Ÿu <ıfiJ¡° ≤<wZt „°∏w F°u y∫° S°, tÌ Ÿu NÔŸ°Î F…Î, ≈C‹≈°u* J¡∑ @¥<Ô Ÿu Ÿfiu F…Îu,
≈≤_≈≤ ©¥f N°<Ôa¿yw, ≈C‹≈y˚ÕR¡≈Ù N∏w#≈C≤ tu* fæ™> u F…Î, ≈®ut°u<ªw JC¡~> „ÆÌ J¡≤ ≤Fu tW ˚≥b≤°ua Ju¡
NfiuJ¡ ı°un°u* Ÿuu bF N°b¨w S° $$21,22$$ Ÿfiu <Ì„°N°u* tu* fiÙÔÙ t¿•©∫°u* J¡∑ ŸC∏Ì≤ºb<fi∫°u* Ÿu
<fibu<Ìw F…Î-Ÿu bfi°u≈°∏wR¡≈Ù fiy≤Ù Ju¡ t¨y, ≈sÙ N°<Ì Ju¡ „ÆÌR¡≈Ù |Ca|Ct J¡°u ŸCfifiu J¡∑ oh~>° Ÿu
t°fi°u* sd˚≤ Ju¡ <ÔÎ N≈fiu J¡°fi «≥¡ªu J¡≤ ≤•©u Su $$23$$
≈vÔb°u* tu*, ı°u w<J¡∫u Ju¡ wCv∫ Su, <fiB°b„ NSb° ª≈Ôw° Ÿu sd ˚≤ ≤•©u F…Î Ì„ÕfiÙ∫
<Ÿ≤b°Ôu NwÎb ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu N°h~>°<Ìw, bfi°<Ì”≈ Nb∫b Ÿt¥Fb°ÔÙ ˚¥<t J¡°u ≤°<` Ju¡
fÙwfiu J¡∑ ≈®wÙs° Ÿu Ìu© ≤Fu, bfi _S<Ô∫°u* Ju¡ ≈CC` R¡≈ Îba ≈W°u* Ju¡ ı°Ô°u* Ju¡ N∏Ì≤ <~>≈u F…Î N°æ≤
tC<fi Ju¡ ≈®˚°b Ÿu t¥<wÕt°fi <bfi∫ J¡∑ w≤F ¿_Sw f∏Ì≤°u* Ÿu ŸJu¡ N@°u˚°y N°æ≤ „°©°<Ì Nb∫b
„°u˚°∫t°fi Su $$24,25$$ |°u*ŸÔ°u* tu* Ÿ°≥Ÿ Ôu ≤Fu ≈sÙ tC<fi Ju¡ ≈®˚°b Ÿu <fi#„aJ¡ F°uJ¡≤ Ÿ°ufiu Ju¡
J¡°≤d fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuwu Su $ ≈FÔu ˚≥b≤°u* Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w, Ìæbb„ ≈J¡fiu Ju¡ J¡°≤d fiÙªu <y≤u F…Î k¡Ô°u* tu*
ŸtÙ≈ tu* fæ™>u F…Î t¨y°<Ì ≈®°<d∫°u* J¡∑ N≥y≤©u J¡∑ ˚°≥<w ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w t^±><Ô∫°u* Ÿu ˚sd
N°æ≤ tÌÕfi N°<Ì J¡∑ N°„aJ¡° Ÿu ˚≥b≤ N°<Ì bF°≥ ≈≤ ŸaÌuF∫C•w N°æ≤ ˚∫ Ÿu t¥J¡ Su $ w°ÃJ¡°<ÔJ¡ ı≈
tu* ”B°st°Ô° J¡∑ w≤F Ô¸>J¡ ≤Fu Ôw° yCh~>°u* Ÿu Ÿfiu Ÿ°≤u bfi J¡°u ŸCy¿∏@w J¡≤ <Ì∫° S° $ k¥¡Ô°u* Ÿu
N°J¡°„ J¡°u t°fi°u* tu|°h~>∏fi J¡≤ <Ì∫° S° $$26,27$$ ≈vÔb°u* Ÿu ŸC„°u<˚w |°u*ŸÔ°u* Ÿu ŸJ¡° Ÿ°≤°
˚°y J¡°Ô° F°u y∫° S° N°æ≤ ın J¡∑ ˚¥<t ≈≤ @¥<ÔJ¡Ì‡f°u* Ÿu ŸJ¡∑ k¡Ô≤°<„∫°≥ <t<Zw SÙ $$28$$
fF…w •∫° J¡Fq≥, Ÿ b¨s tu* ÎuŸ° ÎJ¡ ˚Ù ≈W° fi S°, <ıŸ ≈≤ J¡°uoÕ ıÙb fi ≤Fw° F°u N°æ≤ <J¡ŸÙ Ju¡
≈∫°uy tu* fi N°w° F°u $ Ÿ b¨s≤°ı Ju¡ fiÙªu <y≤u F…Î ≈®Ã∫uJ¡ ≈Wu ≈≤ t¨y Ÿ°uÎ Su, ≈®Ã∫uJ¡ _S°fi ≈≤
t¨y N°≤°t J¡≤ ≤Fu Su N°æ≤ ≈un tu* ¿_Sw ≈®Ã∫uJ¡ ≈vÔb ≈≤ ≈sÙ fæ™>u Su $$29,30$$ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡
yCd°u* Ÿu ∫C•w Ÿ J¡Ì‡f b¨s J¡°u <ÌΔ∫Â<‹¸> Ÿu Ìu© ≤Fu tu≤Ù bF N≥@u≤Ù ≤°<` tF°ußb Ju¡ ŸÂ„ F°u
yoÕ $$31$$ wÌfi∏w≤ tfi°uF≤ J¡S°N°u* Ÿu, ı°u <bI°fiR¡≈Ù N°Ô°uJ¡ Ÿu N<@J¡ ≤tdÙ∫ SÙ, Ì°„¥≤ Ju¡
ŸyÕ - 56] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 853
Ÿ ≈C` J¡°u ≈Cfi# ≈≤t I°fi J¡° f°u@ J¡≤° <Ì∫° $$32$$ Ft Ì°ufi°u* J¡∑ N°≈Ÿ J¡∑ <b<b@ J¡S°N°u* Ÿu
bF ≤°<` oŸ ≈®J¡°≤ tCFqwÕ J¡∑ ˚°≥<w Δ∫wÙw F…oÕ, ıæŸu <J¡ ≈®ut∫C•w fi°∫J¡-fi°<∫J¡°N°u* J¡∑ ≈≤_≈≤
J¡∑ <b<b@ J¡S°N°u* Ÿu ≤°<` tCFqwÕ J¡∑ ˚°≥<w fÙw ı°wÙ Fæ $$33$$ ≈®°w#J¡°Ô N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ Nay˚°y
J¡∑ w≤F ŸC„°u<˚w, ≈C‹≈„°u˚° Ju¡ <fi<fn Ÿt¥F Ju¡ ŸÂ„ w°≤°t^±>Ô Ju¡ @Ù≤u-@Ù≤u <bÔ∫ F°ufiu ≈≤
J¡Ì‡fb¨s Ju¡ N°J¡°„˚°y wJ¡ ≈C` Ju¡ Ÿ°S tCHu <fÌ° J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ N°∫u F…Î Ì°„¥≤ tC<fi J¡°u fiJu¡
<fib°Ÿ _S°fi Ju¡ <ÔÎ Ô°æ¸>°J¡≤ tæ N°J¡°„yay° y∫° $$34,35$$ bF°≥ N≈fiu N˚Ù‹¸> _S°fi J¡°u ≈°J¡≤
N°æ≤ N°J¡°„wÔ tu* ı°J¡≤ N°æ≤ N°J¡°„ tu* ≈®<b‹¸> F°uJ¡≤ tæ* Ÿ›w<TÕ∫°u* Ju¡ tº∫ tu* _b_S J¡∑ w≤F
¿_Sw F°u y∫° $$36$$ Fu ≤|Cfi∏Ìfi, ∫F Ì°„¥≤ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡°, ı°u ŸÃ∫-ŸÙ F°uwÙ F…oÕ ˚Ù ıyw Ju¡
≈®<w<f‡f J¡∑ w≤F NŸ∏t∫Ù Fæ, tæ*fiu N°≈Ÿu J¡FÙ $$37$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıyw _bR¡≈ Ju¡ <fiR¡≈d Ju¡ <ŸÔ<ŸÔu tu* ∫F ıyw Ì°„¥≤ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° Ju¡
wCv∫ Fæ, ∫F tæ*fiu f°u@ Ju¡ <ÔÎ N°≈Ÿu J¡F° $$38$$ oŸ<ÔÎ I°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu Nb°_w<bJ¡, NI°fiÙ J¡∑
Â<‹¸> Ÿu ª°Fu ∫F b°_w<bJ¡ FÙ •∫°u* fi F°u, oŸ ıyw tu* NFa-tt oÃ∫°<Ì N°_S° J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ Ì°„¥≤
Ÿu ≈<Ì‹¸> <Ÿ]°∏w Ju¡ NfiCŸ°≤ Ì°≤ Â<‹¸>b°Ôu N°≈ ŸÌ° N°Ãtb°fi F°uo∫u $$39$$ oŸ<ÔÎ <bJ¡v≈,
ŸJu¡ N°Z∫R¡≈ tfi N°æ≤ ŸJu¡ FuwC˚¥w NI°fi J¡°u Ìq≤ J¡≤Ju¡ N°≈ <fitÕÔ N°Ãtw[b J¡° Ì„Õfi J¡∑<ıÎ $
„Ù|® Ÿ Wt ≈Ì J¡°u N°≈ ≈®°›w F°u*yu, <ıŸJ¡∑ ≈®°¿›w Ÿu wÙfi°u* ˚Cbfi°u* tu* N°≈ ≈¥≠∫ F°u ı°∫u*yu $$40$$
≈ª≈fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
$$ Ì°„¥≤°u≈°¶∫°fi Ÿt°›w $$

~>›≈fib°≥ ŸyÕ
ın J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW° J¡° wS° „C] ªuwfi Ju¡ J¡w¨ÕÃb,
NJ¡wÕ¨Ãb J¡° <bª°≤ J¡≤ Âÿ∫ tau w°Ì°Ã‡∫ ŸaŸy°Õº∫°ŸR¡≈ N°_S° J¡° ŸbÕS° <fib°≤d $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ın ıyw fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ oŸtu* Ÿf
N°u≤ Ÿu NFa, tt oÃ∫°<Ì w°Ì°Ã‡∫ ŸaŸy°Õº∫°ŸR¡≈ N°_S° J¡° N°≈ Ã∫°y J¡∑<ıÎ $ ı°u b_wC Fæ FÙ
fiFÙ*, ŸJu¡ ≈®<w <bbuJ¡∑ ≈C”T°u* J¡∑ N°_S° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$1$$
Âÿ∫ Ÿwg Fæ NSb° ŸÌŸwg Fæ ∫° NŸwg FÙ Fæ, ofi wÙfi°u* ≈s°u* tu* Ÿtu* NFa, tt oÃ∫°<Ì w°Ì°Ã‡∫
ŸaŸy°Õº∫°Ÿ <ªw fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫u ÌuF°<Ì N°≈J¡∑ ŸW° Ÿu <fi≤≈us ŸW° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì N°≈ t°fiwu Fæ*,
w°u N°≈ ÌuF°<Ì ŸW° Ÿu <fi≤≈us NŸay Ì°ŸÙfi <ªBq≈ _b°Ãt° tu* ¿_Sw F°uo∫u $ N°≈ <fi≤≈us ÌuF°<Ì
tu* Nº∫°Ÿ π°≤° N°Ãt° J¡°u •∫°u* f°≥@wu Fæ ? ÎuŸ° J¡≤fi° w°u N°≈Ju¡ <ÔÎ <ªw fiFÙ* Fæ $$2$$ ∫F
ıyw ŸÌŸwg Fæ, ÎuŸ° ∫¿Ì N°≈J¡° <fiÿª∫ Fæ, w°u ˚Ù ŸW° N°æ≤ NŸW°Ju¡ ≈≤_≈≤ fi°„J¡ F°ufiu Ju¡
J¡°≤d N<fi∫w _b˚°bb°Ôu ̨ÿ∫ tu* ≈¥b°uÕ•w Nº∫°Ÿ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$3$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
∫F ın ıyw NŸwg Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì N°≈ t°fiwu Fæ, w°u N°≈J¡° f∏@fi FÙ fiFÙ* Fæ $ Ju¡bÔ _bh~>
N°Ãtw[b FÙ oŸ ≈®J¡°≤ ª°≤°u* N°u≤ <b_w¨w I°w F°u y∫°, NwÎb N∏∫ tu* ≤ªfi° J¡° (w°Ì°Ã‡∫
854 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ŸaŸ°y°Õº∫°Ÿ J¡°) NbJ¡°„ FÙ fiFÙ* ≤F° $$4$$
oŸ ıyw J¡° J¡°uoÕ J¡w°Õ Fæ NSb° ∫F NJ¡w¨Õ Fæ NSb° J¡w°Õ N°æ≤ NJ¡w°Õ Ÿ°@°≤d ∫F Ì°ŸÙfi N°Ãt°
J¡∑ Ÿ<∏fi<@t°` Ÿu ÔU∫ Fæ, wÙfi°u* ≈s°u* tu* N°≈J¡∑ ŸJu¡ ≈®<w N°_S° <ªw fiFÙa Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F ıyw J¡w°Õ Ÿu <fi<tÕw fiFÙ* Fæ N°æ≤ NJ¡w°Õ Ÿu <J¡∫u y∫u J®¡tb°Ô° ˚Ù fiFÙ* Fæ, ∫F _b∫a FÙ J¡w°Õ
N°æ≤ NJ¡w°ÕR¡≈Ù ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…N° ≈®wÙw F°uw° Fæ $$5$$ ∫F ıyw-ı°Ô J¡w°Õ≤<Fw F°u NSb° ŸJ¡w¨ÕJ¡
F°u , N°≈ oŸŸu N∏∫°u ∏ ∫ w°Ì°Ã‡∫°º∫°Ÿb„ ÎJ¡Ãb J¡°u (Ìu F °Ω°Ãt˚°b J¡°u ) Ìu © wu F… Î
fC<]≈°<@≈¿≤h~>uÌ tu* ¿_Sw fi F°uo∫u $$6$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, "∫w°ub° ot°<fi ˚¥w°<fi ı°∫∏wu", "<bÿb_∫ J¡w°Õ ˚Cbfi_∫ y°u›w°' oÃ∫°<Ì
ZC<w∫°u* Ÿu <b”] ∫F NJ¡w¨ÕÃb≈s Jæ¡Ÿu ™>° N°æ≤ Jæ¡Ÿu N°≈fiu oŸJ¡° <fiR¡≈d <J¡∫° ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
"∫WÌBuÿ∫ty®°fltbdÕtªsC#Z°u`a wÌ≈°<d≈°Ìa
<fiÃ∫a <b˚Ca ŸbÕywa ŸCŸ¥‚ta wÌΔ∫∫a ∫Ìg˚¥w∫°u<fi* ≈¿≤≈ÿ∫¿∏w'
oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* Ÿu NŸay Ì°ŸÙfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ın ≈bÕw N°<Ì Ju¡ wCv∫, Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* Ÿu
<bFÙfi N°Ãt° tu” Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈¿≤<@ J¡≤w° Fæ oŸÙ w≤F J¡w°Õ J¡∑ w≤F ıy¿∏tØ∫°ÃbI°fi Ju¡ <ÔÎ ≈⁄w
F°uw° Fæ ∫°fiÙ Ôsd∫° J¡w°Õ t°fi° ı°w° Fæ $ oŸ w≤F ıf J¡w¨ÕÃb≈®<w≈°ÌJ¡ ZC<w∫°u* J¡° w[b I°w F°u
y∫° wf ıyw J¡°J¡w°ÔÙ∫ Ju¡ Ÿt°fi NJ¡w¨ÕJ¡ FÙ Fæ, ÎuŸ° tu≤° <bÿb°Ÿ Fæ $ J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu
N<fibÕªfiÙ∫ FÙ bF Ã≈∏fi F…N° Fæ $ Ÿtu* NF∏w°<Ì Ju¡ N<˚t°fi Ÿu ≈Cfi# ≈Cfi# _t¨<w t¥©Õ J¡°u FÙ F°uwÙ
Fæ, N∏∫ J¡°u fiFÙ* F°uwÙ $$7,8$$
ŸJ¡∑ N<fibÕªfiÙ∫w° J¡°u FÙ ∫C¿•w Ÿu <Ì©Ô°wu Fæ* $
∫F ıyw fi w°u J¡˚Ù NÃ∫∏w N˚°bR¡≈ „¥∏∫_b˚°b S° N°æ≤ fi J¡˚Ù ≈®ºbaŸ ≈®∫C•w „¥∏∫_b˚°b
S°, J¡°≤d <J¡ „¥∏∫ b_wC J¡° Ì„Õfi fiFÙ* F°uw°, <J¡∏wC ıyw ŸÌ° ≈®b°FR¡≈ Ÿu <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ Îba
ºb_w b_wC J¡∑ Ã≈<W tu* <b≤°u@ F°uw° Fæ <J¡∏wC ıyw ≈Cfi# ≈Cfi# Ã≈∏fi F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ ∫F ıyw
NÃ∫∏w N˚°b Îba ≈®ºbaŸ N˚°bR¡≈ J¡˚Ù fiFÙ* S° $$9$$
wf w°u bF N°Ãtbwg ŸÌ° ŸÃ_b˚°b NSb° s<dJ¡ ŸW°_b˚°b F°u ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ıyw fi J¡˚Ù <fiÃ∫ŸW°_b˚°b S° N°æ≤ fi s<dJ¡ ŸW°_b˚°b S°, •∫°u*<J¡
≈®St ≈s ∫<Ì t°<fiÎ, w°u ≈®Ã∫uJ¡ sd tu* ≈¿≤d°t F°ufiu Ÿu oŸJu¡ s<dJ¡Ãb J¡° ı°u NfiC˚b F°uw° Fæ,
ŸJu¡ Ÿ°S <b≤°u@ F°uy° $ ÌqŸ≤° ≈s ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* •∫°u*<J¡ Nfi°<Ì, Nfi∏w ≈¥bÕ N°æ≤ W≤ J¡°Ô tu*
NŸwg ıywg Ju¡ bwÕt°fiR¡≈ Ÿu N<˚tw sd tu* ˚Ù NŸwg J¡∑ ŸW° fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NŸ[b J¡°
NfiCt°fi F°uw° Fæ $$10$$
˚Ôu FÙ <fi∫<w Ÿu F°ufiub°ÔÙ Ÿ¨<‹¸> tu* ≈≤t°Ãt° J¡∑ Ÿ<∏fi<@t°` Ÿu J¡w¨Õw° F°u ≈≤ ∫F tu≤u Ÿ¨<‹¸>
J¡≤fiu ∫°uÀ∫ b_wC Fæ, oŸ N<˚t°fi Ÿu Ÿtu* ŸJ¡° ©uÌ ∫C•w fiFÙ* Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* Ÿu ≤<Fw N°æ≤ N°∫°Ÿ„¥∏∫ ≈≤t°Ãt° ∫<Ì oŸJ¡° J¡w°Õ F°u, w°u ŸÌ° oŸJ¡∑ ≤ªfi°
J¡≤w° F…N° ˚Ù J¡˚Ù ©uÌ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ oŸÙ Ÿu ˚°b N°æ≤ N˚°b Nb_S°b°ÔÙ ∫F ≈®°æ»
ŸyÕ - 56] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 855
<fi∫<w„<•w <tØ∫° <Ìw F…oÕ ˚Ù oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ¿_S≤ N°æ≤ ÌÙ|Õ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $$11,12$$ NŸÙt
J¡°Ô J¡° tfiC‹∫ ÌuF J¡∑ ≈≤t°b<@R¡≈ Ÿ°æ bTÕ J¡°uoÕ ÎJ¡ Na„ Fæ $ ≈¥bÕ N°æ≤ W≤ J¡°Ô tu* J¡˚Ù fi ≤Ffiu Ju¡
J¡°≤d NÃ∫∏w NŸa˚°<bw, Ju¡bÔ wfiu FÙ J¡°Ô Ju¡ <ÔÎ tfiC‹∫ ÌuF°Ãtw°R¡≈ N°ÿª∫Õ Ÿu ∫C•w bF
Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* Ÿu ≤¿Fw N°Ãt° <J¡Ÿ<ÔÎ ŸJ¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ ? ŸJ¡° ÎuŸ° J¡≤fi° ŸbÕS°
NfiC<ªw Fæ $$13$$
ıyw Ju¡ ≈Ì°SÕ ∫<Ì ¿_S≤ Fæ, w°u ¿_S≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ ∫°fiÙ Ã∫°y N°æ≤ ≈°Ì°fi Ju¡ <ÔÎ N∫°uÀ∫
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ fitu* N°_S° J¡≤fi° „°u˚° fiFÙa Ìuw° $ NŸay „C] ªuwfi J¡° ın Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ ˚Ù
fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ ˚Ù fi ≈≤ N°_S° J¡≤fi° NfiC<ªw Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ın N°æ≤ ªuwfi J¡° N∏∫°u∏∫ Ÿ‡f∏@ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$14$$ ıyw Ju¡ ≈Ì°SÕ ∫<Ì N¿_S≤
Fæ*, w°u ˚Ù fitu* N°_S° J¡≤fi° „°u˚° fiFÙ* Ìuw°, •∫°u*<J¡ N¿_S≤ ≈Ì°SÕ tu* N°_S° J¡≤ ≤Fu N°≈J¡°u
Ìq@ Ju¡ ku¡fi Ju¡ ŸÂ„ N¿_S≤ ≈Ì°SÕ J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ bF N°_S° Ì…#© FÙ Ìu ŸJ¡wÙ Fæ $ ˚°b ∫F
Fæ <J¡ Ìq@ Ju¡ ku¡fi tu* N°_S° J¡≤fiu Ÿu ŸJ¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ ∫<Ì „°uJ¡ <ªw F°uw° w°u ÌuF°<Ì tu*
N°_S° J¡≤fiu Ÿu fiJ¡° fi°„ F°fiu ≈≤ ˚Ù „°uJ¡ <ªw F°uw° $$15$$ Fu tF°f°F°u ZÙ≤°tª∏BıÙ,
N°Ãt° J¡∑ ıyw_b˚°bw° ∫°fiÙ ı∏t fi°„ N°<Ì _b˚°bw° N∏∫°u∏∫ w°Ì°Ã‡∫ ŸaŸy°Õº∫°ŸR¡≈
N°_S° f∏@fi FÙ Fæ, ŸŸu N<w¿≤•w JC¡~> fiFÙ* Fæ $ bF ¿_S≤ N°æ≤ N¿_S≤ N°Ãt° N°æ≤ ıyw
J¡° w°Ì°Ã‡∫°º∫°ŸR¡≈ N°_S° J¡° f∏@ ku¡fi N°æ≤ ≈bÕw Ju¡ w°Ì°Ã‡∫°º∫°Ÿ J¡∑ w≤F „°u<˚w
fiFÙ* F°uw° $$16$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u* <J¡ ŸJ¡w¨ÕJ¡Ãb≈s tu* oŸJu¡ ≈®<w Nfi°_S° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
∫Ω<≈ N°Ãt° ŸbÕJ¡w°Õ Fæ, wS°<≈ bF NJ¡w°Õ Ju¡ Ÿt°fi JC¡~> ˚Ù fiFÙ* J¡≤w° $ ıæŸu ÌÙ≈J¡ N°Ô°uJ¡
Ju¡ ≈®<w Ì°ŸÙfi Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° oŸ ıy<∏fit°Õd Ju¡ ≈®<w Ì°ŸÙfi ≤Fw° Fæ $$17$$ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ÿf
≈®°°<d∫°u* Ju¡ <ÌbŸ J¨¡Ã∫ J¡° <fib°ÕF J¡≤w° F…N° ˚Ù JC¡~> fiFÙ* J¡≤w° bæŸu FÙ ≈≤t°Ãt° ˚Ù ŸfJ¡° <fib°ÕF
J¡≤w° F…N° ˚Ù JC¡~> fiFÙ* J¡≤w° $ ıæŸu Ÿ¥∫Õ N≈fiu ≈Ì tu* ¿_Sw F°uJ¡≤ ªÔw° F…N° ˚Ù fiFÙ* ªÔw° bæŸu
FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_S≤ N°Ãt° ªÔw° F…N° ˚Ù fiFÙ* ªÔw° $$18$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Ÿ¥∫Õ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ <Ìfi J¨¡Ã∫ Ju¡ <fib°ÕF tu* <fi<tW t°` Fæ, <Ìfi J¨¡Ã∫ Ju¡
J¡w°Õ Ô°uy w°u ŸŸu ¿˚∏fi <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ*, Ôu<J¡fi ıyw Ju¡ <fit°Õd tu* ÌqŸ≤u J¡w°Õ fiFÙ* Fæ*; ∫°u* ‹¸>°∏w
N°æ≤ Ì°‹¸>°Õ¿∏wJ¡ tu* <bTtw° Fæ, ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N”d° fiÌÙ J¡° wÙ≤, ı°u _b˚°bw# <„Ô°N°u* Ÿu <bTt («≥¡ª°-fiÙª°) Fæ N°æ≤ <ıŸJ¡°
ıÔ≈®b°F ˚Ù <fi‡fi y<w„ÙÔ Fæ, ≈®b°F tu* <bTtw° ≈æÌ° fiFÙ* J¡≤w°, <J¡∏wC fi Ì°ufi°u J¡∑ Ÿ<∏fi<@ tua
Ã≈∏fi F…N° N°bwÕ N°J¡¿_tJ¡ FÙ Fæ, bæŸu FÙ <ªwg N°æ≤ ın J¡∑ Ÿ<∏fi<@ tua ∫F ıyw ˚Ù NJ¡_t°w FÙ
Ã≈∏fi F…N°-Ÿ° <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $ ıy<∏fit°Õd Ju¡ <bT∫ tu* J¡w¨Õw° J¡° ˚°≤ <J¡ŸÙ Ju¡ <Ÿ≤ t»° fiFÙ* ı°
ŸJ¡w°, ∫F ˚°b Fæ $$19$$
oŸ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ w°u ıyw tu* N°_S° ŸCw≤°a <ªw fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
856 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Fu ≤°tª∏BıÙ, ÎuŸ° ∫<Ì N°≈fiu JC¡„Ôw°≈¥bÕJ¡ <fiÿª∫ J¡≤ <Ô∫° N°æ≤ ≈®t°d Ÿu „C] <ªW Ÿu
<bª°≤ J¡≤ <Ô∫°, w°u Fu Ÿ°@°u, N°≈ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ≈®<w ˚°bfi° J¡≤fiu Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ* $ ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u
ŸFÙ NÔ°wªJ®¡ (ıÔwÙ FCoÕ ÔJ¡nÙ J¡°u y°uÔ |Ct°fiu Ÿu <Ì©fiub°Ô° wuı°ut∫ ªJ®¡) tu*, _b›fi tu* N°æ≤
˚®°¿∏w tu* ˚°bfi° Jæ¡Ÿu Ÿ‡˚b Fæ ? $$20,21$$ ıæŸu NJ¡_t°w J¡FÙa Ÿu N°∫° F…N° N≈¿≤<ªw ≈®°dÙ
tæ`Ù J¡° ≈°` fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ˚®t Ÿu Ã≈∏fi F…N° bF ıy≠ı°Ô ˚Ù N°_S° J¡° ˚°ıfi fiFÙ* Fæ $$22$$
NŸÃ∫ F°ufiu Ÿu ˚Ù Ÿtu* N°_S° <ªw fiFÙ* Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu „Ùw Ÿu ≈Ù<nw F…Î N°≈J¡°u ‹dw° J¡∑ ˚®°¿∏w Ÿu ≈®wÙw ª∏Bt° tu* N°_S° fiFÙ* F°uwÙ,
ıæŸu w°≈ Ÿu ≈Ù<nw N°≈J¡°u ˚®°¿∏wb„ „ÙwÔ ≈®wÙw F°u ≤Fu Ÿ¥∫Õ tu* N°_S° fiFÙ* F°uwÙ N°æ≤ ıæŸu
›∫°Ÿ Ÿu N°JC¡Ô N°≈J¡°u t¨y-ıÔ tua N°_S° fiFÙ* F°uwÙ, bæŸu FÙ ıyw-¿_S<w tu* ˚Ù N°≈J¡°u
N°_S° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ $$23$$ ıæŸu N°≈ tfi°u≤S Ÿu J¡¿v≈w ≈C”T J¡°u, _b›fi tu* Ìu©u y∫u tfiC‹∫
J¡°u N°æ≤ <πª∏BÃb˚®t J¡°u Ìu©wu Fæ* bæŸu FÙ ofi f°fl Âÿ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡°u ˚Ù Ìu<©∫u $$24$$ ˜Ù N°<Ì
b_wCN°u* Ÿu Ÿ°æ∏Ì∫Õ J¡∑ <ª∏wfit∫Ù N°_S° J¡° N≈fiu N∏Ì≤ Nh~>Ù w≤F ≈¿≤Ã∫°y J¡≤, NJ¡wÕ¨Ãb≈Ì
N°æ≤ ŸJ¡∑ oh~>° J¡°u <fiyÔJ¡≤ ı°u N°≈ ≈¿≤<„‹¸> Fæ* bFÙ N°≈ Fæ*, Fu Nfi|, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ N°≈
oŸ ıyw tua ÔÙÔ° Ÿu <bF°≤ J¡∑<ıÎ $ Δ∫bF°≤ tu* Ì°ŸÙfiw° Ÿu J¡w°ÕR¡≈, Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ju¡ N∏Ì≤
¿_Sw N°æ≤ ŸfŸu NwÙw N°ÃtR¡≈ N°≈Ju¡ Ÿ<∏fi@°fit°` Ÿu oh~>°≤<Fw ∫F <fi∫<w Δ∫bF°≤ Ju¡
N°J¡°≤ Ÿu ≈®wÙw F°uwÙ Fæ ıæŸu <J¡ ÌÙ≈J¡ Ju¡ Ÿ<∏fi@°fit°` Ÿu oh~>°≤<Fw ≈®˚° ≈®J¡°<„w F°uwÙ
Fæ $$25-27$$ ıæŸu tu|°u* Ju¡ Ÿ<∏fi@°fit°` Ÿu JC¡¸>ı Ju¡ k¡¥Ô N≈fiu N°≈ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* bæŸu FÙ
N°Ãt° J¡∑ Ju¡bÔ Ÿ<∏fi<@ Ÿu wÙfi°u* ıyw _b∫a Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$28$$ ıæŸu Ÿf ≈®J¡°≤ J¡∑ oh~>°
Ÿu ≤<Fw Ÿ¥∫Õ Ju¡ N°J¡°„ tua ≤Ffiu ≈≤ Ÿf Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤ F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ ≈≤t°Ãt° J¡∑ ŸW° Ÿu
Ÿf Δ∫bF°≤ F°uwu Fæ* $$29$$
ıæŸu ≤Ãfi J¡°u oh~>° fiFÙ* ≤FwÙ Fæ <J¡ tCHŸu ≈®J¡°„ F°u, <J¡∏wC ŸJu¡ ≤Ffiu ≈≤ ıæŸu ≈®J¡°„ F°uw°
Fæ bæŸu FÙ oh~>°„¥∏∫ ≈≤t°Ãt° Ju¡ ÎJ¡t°` ŸW°R¡≈ Ÿu ¿_Sw F°ufiu ≈≤ ∫F ıyw°u* J¡° Ÿt¥F F°uw°
Fæ $$30$$ oŸ<ÔÎ N°Ãt° tu* J¡w¨ÕÃb N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb ˚Ù ¿_Sw Fæ, •∫°u*<J¡ oh~>° ≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
bF NJ¡w°Õ Fæ N°æ≤ Ÿ<∏fi<@t°` Ÿu J¡w°Õ Fæ $$31$$ Ÿ∏t∫≈C”T Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* Ÿu NwÙw F°ufiu Ju¡
J¡°≤d J¡w°Õ N°æ≤ ˚°u•w° fiFÙ* Fæ N°æ≤ o¿∏B∫°u* Ju¡ N∏wyÕw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bFÙ J¡w°Õ N°æ≤ ˚°u•w°
Fæ $$32$$ Fu ≈°≈≤<Fw ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°Ãt° tu* J¡w¨ÕÃb N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb Ì°ufi°u* FÙ <bΩt°fi Fæ, <ıŸŸu
N°≈ N≈fi° J¡v∫°d Ìu©u*, ŸJ¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ ¿_S≤ F°uo∫u $$33$$ tæ* Ÿftu* ¿_Sw N°æ≤ NJ¡w°Õ
Fq≥ , oŸ ̨» ˚°bfi° π°≤° ≈®b°F Ÿu ≈®°›w F…Î J¡°∫°u˘ J¡°u J¡≤w° F…N° ˚Ù ≈C”T ≈C^∫-≈°≈ Ÿu <Ô›w fiFÙ*
F°uw° $$34$$ <ªW J¡∑ N≈®b¨<W Ÿu ıÙb bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ <ıŸ ≈C”T J¡°u "tæ* JC¡~> ˚Ù fiFÙ*
J¡≤w° Fq≥' - ÎuŸ° <fiÿª∫ Fæ, bF ˚°uy Ÿt¥F°u* J¡∑ J¡°tfi°b°Ô° F°uJ¡≤ •∫° J¡°∫Õ J¡≤uy° NSb° •∫°
Ã∫°y J¡≤uy° ? oŸ<ÔÎ <fiÃ∫ "tæ* NJ¡w°Õ Fq≥', - oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ÌÙ›w ˚°bfi° Ÿu Nt¨wfi°tJ¡ bF ≈≤t
Ÿtw° FÙ Nb<„‹¸> ≤F ı°wÙ Fæ $ ∫<Ì Ÿ tF°J¡w¨Õw° Ÿu "tæ* FÙ Ÿf JC¡~> J¡≤w° Fq≥' - ÎuŸ° ∫<Ì
t°fiwu F°u, w°u Ÿ ¿_S<w J¡°u ˚Ù b¨] Ô°uy Wt ¿_S<w J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 56] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 857
≈®St ≈s tua ≤°y-πuT N°<Ì J¡∑ ≈®Ÿ<•w J¡° N˚°b <Ì©Ô°wu Fæ* $
"oŸ Ÿt_w ıywg ˚®t J¡°u tæ* fiFÙ* J¡≤w° Fq≥', - ÎuŸ° ∫<Ì t°fiwu F°u, w°u Ÿ J¡v≈ tu* N≈fiu Ÿu
N∏∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≤°y-πuT J¡° ≈®Ÿay J¡F°≥ Fæ ?
ÌqŸ≤u ≈s tu* ˚Ù ≤°yπuT N°<Ì J¡∑ ≈®Ÿ<•w J¡° N˚°b <Ì©Ô°wu Fæ* $
N∏∫ fiu ı°u „≤Ù≤ J¡°u ıÔ°∫° N°æ≤ N∏∫ fiu ı°u ≈°Ôfi <J¡∫°, bF ˚Ù Ft°≤u π°≤° <J¡∫° y∫° Fæ,
Nw# Ÿtu* ©uÌ N°æ≤ FTÕ J¡° J¡°æfi ≈®Ÿay Fæ ? tu≤u ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡° <b_w°≤ J¡≤fiub°Ôu ıy≠≠°°Ô Ju¡
fi°„ N°æ≤ NU∫CÌ∫ tu* tæ* FÙ J¡w°Õ Fq≥, ÎuŸ° ⁄Ì∫ tua <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ ¿_Sw F…Î ≈C”T Ju¡ ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡°
J¡°æfi ≈®Ÿay Fæ ? oŸ N°ÃtJ¡w¨Õw° π°≤° Ì…#© N°æ≤ FTÕ Ju¡ <bÔ°Ÿ Ju¡ N≈fiu-N°≈ <bÔÙfi F°ufiu ≈≤
ÎJ¡t°` Ÿtw° FÙ „uT ≤FwÙ Fæ $ Ÿf ˚¥w°u* tu* Ÿtw° Fæ, bFÙ ŸÃ∫ ≈≤t ¿_S<w Fæ $$35-42$$ •w
Ÿtw° tu* ¿_Sw F…N° <ªW <k¡≤ w<fiJ¡ ˚Ù ı∏t ˚°yÙ fiFÙ* F°uw° $ NSb° Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°Ãt° J¡∑
ŸbÕJ¡w¨Õw°, NJ¡w¨Õw° ofi ŸfJ¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ tfi J¡° <bÔ∫J¡≤ ı°u N°≈ Nb<„‹¸> ≤Fu*, bFÙ N°≈J¡°
∫S°SÕ_bR¡≈ Fæ $ N°≈ ¿_S≤ F°uo∫u $$43$$
oŸ Â<‹¸> J¡∑ N≈us° ≈¥b°uÕ•w Â<‹¸>∫°≥ _bv≈ t<Ft°b°ÔÙ Fæ, ÎuŸ° Ì„°Õwu Fæ* $
"∫F (oŸ ÌuF tu* ≈®<Ÿ]) tæ* Fq≥, oŸu tæ* J¡≤w° Fq≥ N°æ≤ oŸu fiFÙ* J¡≤w°' - oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°b°u* J¡°
NfiCŸ∏@°fi J¡≤fiub°ÔÙ Â<‹¸> Ÿ∏w°uT Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* F°uwÙ $
∫<Ì bu Ÿ∏w°uT Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ, w°u •∫°u* N°≈fiu fiJ¡° ≈∏∫°Ÿ <J¡∫° ? ÎuŸÙ ∫<Ì „aJ¡° F°u, w°u
Ÿ‡≈¥dÕ NS°u˘ Ju¡ t¥Ô ÌuF tu* NFa˚°b J¡∑ <fib¨<W Ju¡ ≈°∫ R¡≈ Ÿu fiJ¡° ≈∏∫°Ÿ <J¡∫° Fæ, oŸ N°„∫
Ÿu ÌuF tu* NFa˚°b J¡∑ NfiSÕR¡≈w° N°æ≤ ŸbÕS° Fu∫w° J¡°u Ì„°Õwu Fæ* $
≈¥b°uÕ•w Â<‹¸> J¡°ÔŸ¥` fi≤J¡ J¡∑ ≤°F Fæ, bFÙ tF°bÙ<ª fi≤J¡R¡≈Ù ı°Ô Fæ N°æ≤ N<Ÿ≈`bfi°u* J¡∑
(ÎJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ fi≤J¡°u* J¡∑) ≈≤‡≈≤° Fæ, ı°u <J¡ ÌuF tu* "NFa' ÎuŸÙ ≈®wÙ<w Fæ $ ŸJ¡° ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡ Ã∫°y
J¡≤fi° ª°<F∫u $ ∫<Ì ŸbÕfi°„ ˚Ù ≈¿_Sw F°uw° F°u w°u ˚Ù ˚Δ∫≈C”T°u* J¡°u JC¡Wu Ju¡ t°aŸ J¡°u ÔÙ F…oÕ
ª^±>°<Ôfi Ju¡ Ÿt°fi ŸJ¡° _≈„Õ fiFÙ* J¡≤fi° ª°<F∫u, <b„C]°ÃtÂ<‹¸> Ju¡ <ÔÎ ≈¸>ÔR¡≈ fiu` Ì°uT J¡∑
≈≤‡≈≤° Ju¡ Ÿt°fi N°b≤d N°æ≤ <bsu≈ tu* FuwC˚¥w Ÿ Â<‹¸> Ju¡ Ìq≤ Ÿu Ã∫°y J¡≤ Ìuufiu ≈≤ f°ÌÔ≤<Fw
ª°≥ÌfiÙ Ju¡ Ÿt°fi ≈≤t <fitÕÔ N°ÃtÂ<‹¸ ><Ìw F°uwÙ Fæ, Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <Ìw F…oÕ <ıŸ Â<‹¸> Ÿu
˚bŸ°y≤ ≈°≤ <J¡∫° ı°w° Fæ $$44-48$$
Nf •w wÙfi°u* Â<‹¸>∫°u* Ju¡ oJ¡l>° J¡≤ fitu* N≈fiu N<@J¡°≤ Ju¡ NfiCŸ°≤ Îu¿h~>J¡ ¿_S<w J¡∑
≈≈<W J¡≤wu F…Î ŸyÕ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
"tæ* J¡w°Õ fiFÙ* Fq≥, J¡w¨Õw° J¡° ≈®∫°uıJ¡ ÌuF°<Ì ˚Ù fiFÙ* Fq≥', - ÎuŸ° N≈fiu ⁄Ì∫ tu* _≈‹¸> ı°fiJ¡≤
NSb° "ŸfJ¡° J¡w°Õ tæ* Fq≥, ŸfJ¡° N<@‹™>°fi˚¥w f®Ê°^±> ˚Ù tæ* FÙ Fq≥'- ∫°u* <fiÿª∫ J¡≤ NSb° tæ* ∫F
≈®<Ÿ] Âÿ∫R¡≈ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fq≥, <J¡∏wC Ô°uJ¡≈®<Ÿ], ≈¿≤¿h~>∏fi, ın, Ì…#©_b˚°b ŸaŸ°≤ Ÿu <bÔsd
≈¥d°Õfi∏Ì <ªÌ°Ãt° tæ* Fq≥, ÎuŸ° <fidÕ∫ J¡≤Ju¡ N°≈ Ÿb°uÕWt N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw F°uo∫u, <ıŸtu* <J¡
f®ÊbuW° Ÿ°@C ≈C”T ¿_Sw F…Î Fæ* $$49$$
~>›≈fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
858 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d

ŸW°bfib°≥ ŸyÕ
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ ≈®ÿfi J¡° NfibŸ≤,
b°Ÿfi° Ju¡ Ã∫°y J¡° J®¡t N°æ≤ ÎJ¡t°` b°Ÿfi°Ã∫°y Ÿu ≈®<Ÿ] F…Î Ô°uy°ua J¡∑ ≈®„aŸ° $
N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu ≈®ÿfi J¡∑ oh~>°b°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ π°≤° J¡FÙ yoÕ ≈¥b°uÕ•w f°w°u*
Ju¡ NfiCb°Ì N°æ≤ ≈®„aŸ° π°≤° fiJ¡° tCHu f°u@ F°u y∫° ∫°u* Ì„°Õwu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, ŸÌ…<•w∫°u* Ÿu ŸC∏Ì≤ ı°u N°≈fiu ≈FÔu J¡F°, ∫F b°_wb tua ™>ÙJ¡
Fæ $ ˚¥w°u* J¡° <fit°Õd J¡≤fiub°Ôu ≈≤t°Ãt° NJ¡w°Õ F°uwu FCÎ ˚Ù J¡w°Õ Fæ* N°æ≤ N˚°u•w° F°uwu F…Î ˚Ù ˚°u•w°
Fæ* $ ∫Ω<≈ N°≈fiu ≈≤t°Ãt° J¡∑ ŸbÕ˚°u•w¨w° N°æ≤ N˚°u•w¨w° fiFÙ* J¡FÙ, wS°<≈ NJ¡w¨Õw° N°æ≤ ŸbÕJ¡w¨Õw°
Ju¡ Ÿt°fi tæ*fiu Ÿu ˚Ù ı°fi <Ô∫° $$1$$ ŸfJu¡ <fi∫∏w°, ŸbÕΔ∫°≈J¡, <ª∏t°`, <fitÕÔ≈Ì, ıæŸu ≈¨<SbÙ
tu* ı≤°∫Cı, <Lı N°<Ì ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°dÙ „≤Ù≤ ≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ Ÿf ˚¥w <ıŸtu* ¿fib°Ÿ J¡≤wu Fæ*
N°æ≤ _b∫a ı°u Ÿf ˚¥w°u* J¡° N∏w∫°ÕtÙ Fæ, Fu ≈®˚°u, ÎuŸ° f®Ê oŸ Ÿt∫ tu≤u ⁄Ì∫ayt F°u y∫° Fæ $ ıæŸu
tu|°u* J¡∑ tCŸÔ@°≤ b¨<‹¸> Ÿu ≈bÕw y®Ù‹t Ju¡ Ÿ∏w°≈ Ÿu ≤<Fw F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ N°≈J¡∑ <•w∫°u* Ÿu tæ*
Ÿ∏w°≈≤<Fw F°u y∫° Fq≥ $$2,3$$
≈≤t°Ãt° Ju¡ ˚°u•w¨Ãb N°æ≤ N˚°u•w¨Ãb Ju¡ N<b≤°u@ tu* ˚Ù ≈≈<W J¡w¨ÕÃb N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb Ju¡ N<b≤°u@
tu* J¡FÙ yoÕ ≈≈<W Ju¡ wCv∫ FÙ Fæ ÎuŸ° tæ*fiu ı°fi <Ô∫°, ∫F Ì„°Õwu Fæ* $
≈≤t°Ãt° Ì°ŸÙfi N°æ≤ oh~>°≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi ˚°uyJ¡w°Õ Fæ N°æ fi Ÿ¨<‹¸>J¡w°Õ Fæ $ Ÿ‡≈¥dÕ
Ô°uJ¡°u* J¡° ≈®J¡°„J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®J¡°„ _bR¡≈ bF ≈≤t°Ãt° ˚°uyJ¡w°Õ N°æ≤ Ÿ¨<‹¸>J¡w°Õ ˚Ù Fæ $ <J¡∏wC
Fu f®Êfig , tu≤u ⁄Ì∫ tu* ∫F <fi‡fi<Ô<©w tF°fi Ÿ∏ÌuF Fæ, ıæŸu ª∏Bt° N≈fiÙ <J¡≤d°u* Ÿu N∏@J¡°≤ J¡°u
wFŸ-fiFŸ J¡≤ Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ N°≈ N≈fiÙ b°dÙ Ÿu oŸ Ÿ∏ÌuF J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤ ÌÙ<ı∫u $$4,5$$
≈®ÿfi tu* ≈∫°uyÙ F°uufiu Ju¡ J¡°≤d ≈¥bÕŸyÕ tu* J¡FÙ yoÕ ıyw J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW°R¡≈ Â<‹¸> Ju¡ ≈s
J¡° wS° Δ∫<‹¸> J¡∑ NF∏w° Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu Ÿt<‹¸> >tau NFa˚°b Ju¡ ≈s J¡° NfiCb°Ì J¡≤Ju¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ
≈¥~>wu Fæ* #
N°≈Ju¡ J¡Sfi°fiCŸ°≤ ∫F ıyw Ÿwg Fæ ∫° NŸwg Fæ, ∫F ≈®<Ÿ] Ÿt¿‹¸> FÙ tæ* Fq≥ ∫° ÎJ¡t°` Δ∫<‹¸>
ÌuF tæ* fiFÙ* Fq≥, ∫F ≈®≈aª Ÿt<‹¸> ̨<‹¸> Ÿu ÎJ¡ Fæ ∫° Δ∫<‹¸> Â<‹¸> Ÿu NfiuJ¡, oÃ∫°<Ì N<fi∫w fF…w
J¡v≈fi°N°u* Ÿu ˚≤° F…N° <b≤°u@ N<πwÙ∫, _b≈®J¡°„ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ t°uF°∏@J¡°≤„¥∏∫, <fitÕÔ N°Ãt°
tu* Ÿ¥∫Õ tu* <Ft Ju¡ Ÿt°fi Jæ¡Ÿu oŸ Ÿt∫ <bΩt°fi Fæ ? ∫<Ì J¡<F∫u, ≈FÔu t°∫°„fÔ f®Ê° Ju¡ N∏Ì≤ ∫F
<bΩt°fi S°, bFÙ oŸ Ÿt∫ N<˚Δ∫•w F…N° Fæ, w°u Ÿ ≈≤ ≈®ÿfi F°uw° Fæ <J¡ bF ≈FÔu ˚Ù Jæ¡Ÿu S°,
•∫°u*<J¡ Ÿ Ÿt∫ ˚Ù •w<b≤°u@ Ÿt°fi FÙ Fæ $$6,7$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ bªfi°u* Ÿu FÙ fiJ¡°u _b≈®J¡°„ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡° Ì„Õfi F°u y∫° Fæ*, fiJ¡°u Ÿf „≤Ù≤°u*
tu* ÎJ¡w° J¡° I°fi N°æ≤ ıyw J¡∑ N<fibÕªfiÙ∫w° J¡° ≈¿≤I°fi F°u y∫° Fæ; <J¡∏wC b°Ÿfi°N°u* Ju¡ s∫ fi
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿf Ÿa„∫°u* J¡∑ J¡°≤d N<bΩ° J¡° h~>uÌ J¡≤fiub°Ô° ≈®Ã∫°y°Ãtf®Êæ•∫R¡≈ N©^±>°J¡°≤
NfiC˚b fiFÙ* F…N°, ÎuŸ° <fiÿª∫J¡≤ ≈¥b°Õu•w N©^±>°J¡°≤°fiC˚b Ju¡ ≈°∫R¡≈ Ÿu "b°Ÿfi°uh~>uÌ Ju¡ ≈°∫°u*
ŸyÕ - 57] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 859
J¡°u J¡Ffiu J¡∑ oh~>° Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ≈FÔu N°≈Ju¡ ≈®ÿfi°u* J¡° W≤ J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ∫F NbŸ≤ fiFÙ* Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <Ÿ]°∏wJ¡°Ô tu* (<fib°Õd ≈®J¡≤d Ju¡ W≤°@Õ tu*
≈°T°d°¶∫°<∫J¡° N°<Ì J¡Ffiu Ju¡ NbŸ≤ ≈≤) oŸ ≈®ÿfi J¡° ¿_S≤ W≤ tæ* N°≈Ÿu J¡Fq≥y° $ <ıŸŸu N°≈
oŸu w[bw# ı°fi ı°∫u*yu $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, t°us°u≈°∫ Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ <Ÿ]°∏w J¡°u ∫°fiÙ f®Ê<fi‹™>°R¡≈
N©^±>°J¡°≤ f°u@ J¡°u ≈®°›w <J¡∫u <ffi° N°≈ ofi ≈®ÿfi°u* Ju¡ W≤ ŸCfifiu Ju¡ <ÔÎ ≈∫°Õ›w ∫°uÀ∫ fiFÙ* F°uyu $$9$$
oŸ Ÿt∫ ∫<Ì tæ* N°≈Ÿu J¡Fq≥y° ˚Ù, w°u bF N°≈Ju¡ <ªW tu* N°R¡» fiFÙ* F°uy°, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu ∫Cb° ≈C”T ≈®u∫ŸÙ Ju¡ yÙw°u* J¡° ≈°` F°uw° Fæ bæŸ FÙ Ÿ‡≈¥dÕ J¡tÕ k¡Ô°u*
J¡∑ Nb<@R¡≈ N°ÃtI°fi b°Ô° ≈C”T ofi ≈®ÿfi°u* Ju¡ W≤ b°•∫°u* J¡° ˚°ıfi F°uw° Fæ $$10$$ ıæŸu
f°ÔJ¡°u* Ju¡ <bT∫ tu* ≈®ut J¡∑ J¡S°Î≥ Δ∫SÕ F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ Nv≈ I°fi b°Ôu ≈C”T°u* Ju¡ <bT∫ tu* t°us≈®Ì
J¡S° <fi≤SÕJ¡ Fæ $$11$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®ÿfi ˚Ù w˚Ù „°u˚° Ìuwu Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu fi°≤ayÙ, ŸC≈°≤Ù, ı‡fÙ≤ N°<Ì b¨s°u* Ju¡ k¡Ô „≤ÃJ¡°Ô tu* FÙ „°u˚° Ìuwu Fæ*, bŸ∏w tau „°u˚° fiFÙ*
Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ <J¡ŸÙ Ÿt∫ tu* FÙ ≈C”T J¡∑ JC¡~> f°wu* „°u<˚w F°uwÙ Fæ* ∫°fiÙ N°≈J¡° ∫F ≈®ÿfi N˚Ù
„°u<˚w fiFÙ* F°uw° Fæ $$12$$ ıæŸu <fitÕÔ b˜ tu* ≤ay Ôyw° Fæ bæŸu FÙ N°ÃtI°fiÙ, I°fi b¨] ≈C”T tu*
Ì°≤ <bI°fi J¡S°N°u* Ÿu ∫C•w ≈Ìu„ b°<d∫°≥ Ÿ°SÕJ¡ F°uwÙ Fæ* $$13$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, oŸ ≈®ÿfi J¡°
W≤ tæ*fiu ˚°yÕb°u≈°¶∫°fi tu* Ÿasu≈ Ÿu J¡F <Ì∫° Fæ; Ôu<J¡fi N°≈J¡°u Nfi<@J¡°≤Ù Ìu© J¡≤ Ÿu <b_w°≤
Ÿu ≈¥≤° fiFÙ* J¡F° $ oŸÙ<ÔÎ N°≈J¡°u _≈‹¸>R¡≈ Ÿu bF ≈¿≤I°w fiFÙ* F…N° $$14$$
N©^±>°SÕ J¡° f°u@ F°ufiu ≈≤ tu≤u ≈Ìu„ Ju¡ <ffi° ˚Ù oŸ ≈®ÿfi J¡° W≤ N°≈ _b∫a ı°fi ı°∫u*yu,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì N°≈ N≈fiu-Ÿu Ÿ N°Ãt° J¡°u ı°fi Ôuwu Fæ*, w°u oŸ ≈®ÿfi Ju¡ W≤ J¡°u N≈fiu N°≈ ˚ÔÙ˚°≥<w
ı°fi ı°∫u*yu, oŸtu* JC¡~> ˚Ù Ÿ∏ÌuF fiFÙa Fæ $$15$$ Fu Ÿ≠ıfi <„≤°utdu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <Ÿ]°∏w J¡°Ô tu*
ıf<J¡ N°≈J¡°u N°ÃtI°fi F°u ı°∫uuy°, wf tæ* ≈®ÿfi N°æ≤ W≤ J¡° J®¡t <b_w°≤ Ÿu FÙ J¡Fq≥y° $$16$$
tu≤° ≈Ìu„ w°u π°≤ ≈®Ì„Õfit°` Fæ, N°≈J¡°u ÎJ¡°y®w° Ÿu _b∫a N°ÃtÌ„Õfi J¡≤fi° F°uy°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸaŸ°≤Ù N°Ãt° J¡°u ˚Ù N°Ãt° ı°fiw° Fæ, •∫°u*<J¡ N°Ãt° fiu FÙ t°<Ô∏∫b„ N°Ãt° J¡°u ŸaŸ°≤Ù
ffi°∫° Fæ $ bF N°Ãt° FÙ N°ÃtI°fi Ÿu <fitÕÔ F°uJ¡≤ b°_w<bJ¡ ≈¥dÕ N°Ãt° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ ∫°fiÙ wBq≈
F°u ı°w° Fæ $$17$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°Ãt° Ju¡ J¡w¨ÕÃb N°æ≤ NJ¡w¨ÕÃb J¡° <bª°≤ ˚Ù oŸÙ N©^±>
f®ÊI°fi Ju¡ œuÿ∫ Ÿu tæ*fiu J¡F° Fæ $ tu≤u J¡Ffiu ≈≤ ˚Ù •w N©^±>°Ãtw° J¡° N°≈J¡°u ≈¿≤I°fi fiFÙ*
F…N°, NwÎb N°≈J¡∑ b°Ÿfi° sÙd fiFÙ* F…oÕ Fæ, ÎuŸÙ tæ* Ÿa˚°bfi° J¡≤w° Fq≥ $$18$$
Nf f∏@ N°æ≤ t°us J¡° ≤F_∫ <Ì©Ô°wu F…Î b°Ÿfi°N°u* Ju¡ h~>uÌ tu* ≈°∫ J®¡t J¡°u Ì„°Õwu Fæ* $
b°Ÿfi°N°u* Ÿu f] ≈C”T f] Fæ N°æ≤ b°Ÿfi°N°u* J¡° s∫ t°us Fæ $ N°≈ b°Ÿfi°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡
t°us°<SÕw° J¡° ˚Ù Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$19$$
860 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
b°Ÿfi° Ju¡ s∫ tu* bæ≤°À∫ J¡∑ »w° FÙ ≈FÔÙ ˚¥<tJ¡° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈FÔu <bT∫°u* π°≤° <ªW tu* _S°<≈w, <w∫Õyg N°<Ì ∫°u<fi J¡°u Ìufiub°ÔÙ w°tŸÙ b°Ÿfi°N°u* J¡° Ã∫°y
J¡≤Ju¡ tæ`Ù, J¡”d°, tC<Ìw° ≈us°R¡≈ ˚°bfi° fi°tb°ÔÙ <fitÕÔ b°Ÿfi°N°u* J¡°u _bÙJ¡°≤ J¡∑<ı∫u $$20$$
tæ`Ù N°<Ì ˚°bfi° fi°tb°ÔÙ <fitÕÔ b°Ÿfi°N°u* J¡° ˚Ù, <ª∏t°` Ÿu N<w¿≤•w tæ`ÙN°<Ì fiFÙ* Fæa, oŸ
I°fi Ÿu ˚Ùw≤ Ã∫°y J¡≤ f°F≤ fiŸu Δ∫bF°≤ J¡≤wu F…Î ˚Ù N°≈, <ıfiJ¡∑ <J¡ N∏w#J¡≤d tu* Ÿf b°Ÿfi°
„°∏w F°u yoÕ, Ÿa≈®I°w Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿuu <ª∏t°` FÙ tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ » b°Ÿfi°b°Ôu F°uo∫u $$21$$
tfi, fC<] N°<Ì Ÿu ∫C•w •w tæc∫°<Ì b°Ÿfi° J¡° ˚Ù ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N°Ãt° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Ã∫°y
J¡≤fiu Ju¡ N∫°uÀ∫ F°uufiu Ÿu Nbÿ∫ „uT ≤Ffiub°Ôu ≈®Ã∫Jg¡ w[b tu* ¿_S≤ <bZ°¿∏wb°Ôu ∫°fiÙ NŸa≈®I°w
Ÿt°<@ tu* <bZ°∏w F…Î N°≈ <ıŸ J¡Ôfi° fi°tJ¡ πæw J¡v≈fi° Ju¡ t¥Ô_w‡˚R¡≈ NFaJ¡°≤ Ÿu ≈¥b°uÕ•w
ŸfJ¡° Ã∫°y ∫°fiÙ ŸbÕ` "NFa tt' oÃ∫°<Ì N<˚t°fi J¡° Ã∫°y J¡≤ Ìuwu Fæ*, ŸJ¡° ˚Ù Ã∫°y J¡∑<ı∫u $
•w Ã∫°y NFaJ¡°≤ tu* ˚Ù „C] <ª∏t°` R¡≈ NFa˚°b≤<Fw ≈¥d°ÕÃt° Ju¡ Ì„Õfi π°≤° t¥Ô NI°fi J¡°
Ÿt¥Ô h~>uÌ F°ufiu Ÿu _b∫a FÙ F°u ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿtu* N∏∫ J¡°≤d J¡∑ N≈us° fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ
Nfib_S°Ì°uT J¡° NbŸ≤ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$22$$ Fu ŸCfC]u, ≈®°d_≈∏Ìfi≈¥bÕJ¡ J¡Ôfi°, J¡°Ô, ≈®J¡°„,
<w<t≤ N°<Ì J¡° Îba b°Ÿfi° N°æ≤ <bT∫°u* J¡°, fiJu¡ π°≤˚¥w o¿∏B∫°u* N°æ≤ Ÿt¥Ô NFaJ¡°≤ J¡° Ã∫°y
J¡≤Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ (<bsu≈≤<Fw) ÎJ¡t°` f®Ê°ÃtN©^±>°J¡°≤ fC<]b°Ôu F°uJ¡≤ ı°u <ª∏t∫
N°≈ F°u ≤Fu Fæ, ŸbÕ≈¥<ıw bFÙ ≈≤t°SÕR¡≈ N°≈ F°uo∫u $$23,24$$
oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Nb_S° J¡°u ≈®°›w F…Î ≈C”T J¡∑ ≈¥≠∫w° FÙ ≈®„aŸ° π°≤° <Ì©Ô°wu Fæ* $
ı°u tF°t<w ≈C”T ≈¥b°uÕ•w ŸfJ¡° ⁄Ì∫ Ÿu ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ÿf <bsu≈°u* Ju¡ J¡°≤d˚¥w N<˚t°fi Ÿu
≤<Fw F°uJ¡≤ ¿_Sw F°uw° Fæ, bF tC•w Fæ, ≈≤tuÿb≤ Fæ $$25$$
oŸ ≈®J¡°≤ NU∫°Ÿ Ju¡ » F°ufiu Ÿu Ÿ°wbÙ* ˚¥<tJ¡° tu* ≈F…≥ªu F…Î <Ÿ] J¡∑ J¨¡wJ¨¡Ã∫w° FÙ F°u ı°wÙ Fæ,
ŸJ¡° J¡°uoÕ J¡wÕΔ∫ Nb<„‹¸> fiFÙ* ≤Fw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸfiu ≈¥b°uÕ•w N<˚t°fi Nº∫°Ÿ J¡° ⁄Ì∫ Ÿu ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ, ÎuŸ° Wt N°„∫b°Ô°
≈CC”T Ÿt°<@ N°æ≤ J¡tÕ J¡≤u, ª°Fu fi J¡≤u, bF tC•w FÙ Fæ $$26$$ <ıŸJ¡° tfi b°Ÿfi°≤<Fw F°u y∫° F°u,
Ÿu fi w°u fiæ‹J¡‡∫Õ Ÿu ≈®∫°uıfi Fæ, fi J¡t°u˘ Ÿu N°æ≤ fi Ÿt°<@ N°æ≤ ı≈ Ÿu FÙ Ÿu ≈®∫°uıfi Fæ $$27$$
JC¡~> Ÿt∫ wJ¡ <J¡∫u y∫u Zbd, tfifi N°æ≤ º∫°fi Ÿu b°Ÿfi°s∫ F°ufiu Ju¡ ≈FÔu FÙ tæ* J¨¡wJ¨¡Ã∫ F°u
y∫° Fq≥, ÎuŸÙ ˚®°¿∏w Ÿu ≈®∫Ãfi Ÿu <btC© fiFÙ* F°ufi° ª°<F∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tæ*fiu „°˜ J¡° ©¥f <bª°≤ <J¡∫° N°æ≤ fnu ˚°≤Ù ≈¿≤Zt Ÿu Ÿf <bπ°fi°u* J¡∑ Ÿ‡t<w Ÿu ∫FÙ t°us
„°˜ J¡° ≤F_∫ Fæ, ∫°u* <fidÕ∫ ˚Ù <J¡∫°, <J¡∏wC ZC<w∫°u* tu* f°v∫ N°æ≤ ≈°¿^±>Ã∫ „ÆÌ°u* Ÿu J¡Fu ı°fiub°Ôu
Zbd N°æ≤ tfifi J¡∑ »w° Ÿu Ã≈∏fi ≈¥b°uÕ•w <fi<bÕJ¡v≈ NŸa≈®I°w Ÿt°<@ Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ ≈∫Õ∏w tC<fi˚°b
Ju¡ <Ÿb° ≈≤t ≈Ì ∫°fiÙ ≈¿≤<fi<‹™>w w[bI°fi fiFÙ* Fæ, Nw# oŸŸu <b≤w F°ufi° <ªw fiFÙ* Fæ $$28$$
NwÎb w[bI°fiÙ <b≤Ô N°æ≤ Ì…ÔÕ˚ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÌŸ°u* <Ì„°N°u* tu* |¥t-|¥t J¡≤ Ÿf Âÿ∫ tæ*fiu Ìu©°, <J¡∏wC w[bI°fiÙ Ô°uy <b≤Ô FÙ Ìu©u $$29$$
Ÿf Ô°uy f<FtCÕ© Fæ* $ f°F≤ o‹¸> J¡∑ ≈®°<›w N°æ≤ N<fi‹¸> Ju¡ ≈¿≤F°≤ Ju¡ ≈°∫ tu* FÙ Ô°uy°u* J¡∑ Ôyfi
ŸyÕ - 57] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 861
Ìu©Ù, N°Ãt° Ju¡ ≈®<w Ôyfi fiFÙ* Ìu©Ù, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F°≥ ≈≤ ı°u JC¡~> <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, bF o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> >Ÿu N<w¿≤•w fiFÙa Fæ $ ŸŸu N<w¿≤•w ı°u
N<bT∫ N°Ãtw[b Fæ ŸJu¡ <ÔÎ J¡°uoÕ ˚Ù ≈C”T ≈®∫Ãfi fiFÙ* J¡≤w°; <J¡∏wC o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> Ju¡ <ÔÎ FÙ
Ô°uy ≈®∫Ãfi J¡≤wu Fæ* $$30$$
Nfi°Ãt° tu* ≈®∫Ãfi ÎJ¡t°` Nfi°Ãt ÌuF Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ, NwÎb bF ≈Cfi# ≈Cfi# ÌuF ≈®°<›w R¡≈ NfiSÕ
J¡° FuwC Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tfiC‹∫°u* Ju¡ ı°u J¡°uoÕ Ô°æ<J¡J¡ y¨F, tFÔ N°<Ì Ju ¡<fit°Õd J¡°∫Õ Fæ* N°æ≤ ı°u bæ<ÌJ¡ ∫I°<Ì <J®¡∫°Î≥ Fæa,
bu Ÿf ÎJ¡t°` ÌuF Ju¡ <ÔÎ Fæ*, N°Ãt° Ju¡ <ÔÎ fi J¡° J¡°uoÕ ˚Ù ≈∫°uy fiFÙ* Fæ $$31$$ ≈°w°Ô tau,
f®ÊÔ°uJ¡ tu*, _byÕ tu*, ≈¨<SbÙ ≈≤ N°æ≤ N∏w¿≤s tua <ı∏Fu* <ªÌuJ¡≤Ÿ J¡° ≈¿≤I°fi F°u y∫° ÎuŸu <b≤Ô FÙ
≈C”T <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $$32$$ ∫F Fu∫ Fæ, ∫F ≈°Ìu∫ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ NI°fi Ÿu Ã≈∏fi F…Î <fiÿª∫ <ıŸ
I°fiÙ Ju¡ fi‹¸> F°u y∫u, ÎuŸ° ≈C”T N<w Ì…ÔÕ˚ Fæ $$33$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ŸaŸ°≤ tu* Wt ≤°≠∫°<Ì ≈Ì ≈®°›w J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù „°¿∏w <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ <k¡≤
N°ÃtÌ„Õfi J¡° •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? oŸ ≈≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈®°dÙ ª°Fu ˚Cbfi tu* ≤°≠∫ J¡≤u, ª°Fu o∏B≈Ì ≈®°<›w π°≤° tu| tu* ≈®bu„ J¡≤u NSb° b”d≈Ì ≈®°¿›w
π°≤° ıÔ tu*a ≈®bu„ J¡≤u, ≈≤ N°ÃtÔ°˚ Ju¡ <ffi° Ÿu „°¿∏w fiFÙ* <tÔ ŸJ¡wÙ $$34$$
wf <bZ°¿∏w ª°Ffiub°Ôu ≈C”T J¡°u <J¡fiJ¡∑ ≈°Ÿfi° J¡≤fi° ª°<F∫u ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ fiJu¡
≈°ŸfiÙ∫ ≈C”T°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ı°u tF°I°fiÙ Ÿ≠ıfi o¿∏B∫R¡≈Ù „`CN°u* J¡° Ìtfi J¡≤fiu tu* „¥≤-bÙ≤ Fæ*, ı∏tR¡≈ ≠b≤ Ju¡ fi°„ Ju¡
<ÔÎ ∏FÙ tF°t<w∫°u* J¡∑ ≈°Ÿfi° J¡≤fiÙ ª°<F∫u $$35$$
fiJ¡∑ ≈°Ÿfi° Ÿu w[bI°fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù <k¡≤ ˚°uy°u* tu* NfiC≤°y J¡° <fib°≤d J¡°æfi J¡≤uy° ? oŸ
„aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸbÕ` ≈°≥ª ˚¥w Fæ, ~>™>° JC¡~ ˚Ù fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ J¡°æfi @Ù≤fC¿] ≈C”T ≈°w°Ô tu*, ≈¨<SbÙ tu* N°æ≤
_byÕ tua ≤<w J¡°u ≈®°›w F°uy° $ ˚°b ∫F Fæ "N≈°y°ÌÀfiu≤<ÀfiÃba `Ù<d R¡≈°dÙÃ∫ub ŸÃ∫tg' oŸ ZC<w tu*
J¡FÙ y∫Ù ≤Ù<w Ÿu Ÿf ˚°æ<wJ¡ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ˚¥wt°`w°R¡≈ <tØ∫°Ãb J¡° f°u@ F°ufiu ≈≤ fitu* NfiC≤°y J¡°
Ì∫ FÙ fiFÙa F°uw° $$36$$
wf ˚¥w ˚Ù w°u fF…w Fæ*, fªu F…Î ˚¥w°u* Ju¡ ˚Ù Nfi∏w F°ufiu Ÿu fiŸu ]°≤ ≈°fi° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ $ ÎuŸ°
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u ™>ÙJ¡ Fæ, NI°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> tu* ÎuŸ° FÙ Fæ, w[bI°<fi∫°ua J¡∑ Â<‹¸> tua w°u "N∏fiufi Ÿ°u‡∫
„Cayufi°≈°u t¥Ô t¿∏bh~>' oŸ ZC<w tu* Ì<„Õw ∫C<•w Ÿu ŸfJu¡ N<@‹™>°fi˚¥w f®Ê Ju¡ Ì„Õfi Ÿu ˚¥w°u* tu* ˚Ù
∫u ŸÃ∫ Fæ*, ∫u <tØ∫° Fæ, ÎuŸu <fiÿª∫ Ÿu ˚¥w°u* Ÿu ˚Ù <fi_w°≤ ≈°fi° ŸCÔ˚ FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫C<•w Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤ ≤Fu I°fiÙ J¡° ŸaŸ°≤ y°æ Ju¡ ©C≤ Ju¡ Ÿt°fi Nfi°∫°Ÿ w≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ, <J¡∏wC
<ıŸfiu ∫C<•w J¡° Ìq≤ Ÿu ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ, ÎuŸu NI°fiÙ J¡° ŸaŸ°≤ ≈®Ô∫ Ju¡ tF°Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi
Ì…_w≤ Fæ $$37$$
N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt°fi∏Ì J¡∑ Â<‹¸> tu* f®Ê°^± >J¡Ì‡f y°uÔJ¡ Ju¡ wCv∫ Fæ $ oŸ Ÿ°≤u f®Ê°^±> Ju¡
862 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
≈®°›w F°ufiu ≈≤ ˚Ù bF I°fiÙ ≈C”T J¡°u •∫° Ìuw° Fæ N°æ≤ •∫° ˚°uy J¡≤w° Fæ ! $$38$$
≤°≠∫°<Ì ŸC© ∫C] N°<Ì NfiS°u˘ π°≤° Ô°©°u* ∫°u]°N°u* Ju¡ s∫ J¡° J¡°≤d F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ Ì∫°Ô¥
w[bI°fiÙ π°≤° bF <@•J¡°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ FÙ Fæ, ŸÃJ¡°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙa Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ıŸJu¡ <ÔÎ NI°fiÙ Ô°uy°u* J¡∑ tF°∫C]°<Ì <J®¡∫°Î≥ F°uwÙ Fæa Ô°©°u* ∫°u]°N°u* Ju¡
<bfi°„ FuwC Ÿ ≤°≠∫ ŸC© J¡°u tæ* <@•J¡°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ ŸtHw° Fq≥ $$39$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ tF°J¡v≈ wJ¡ <ª≤J¡°Ô ˚°uyfiu ∫°uÀ∫ f®Ê° Ju¡ ≈Ì tu* (<F≤^∫y˚Õ≈Ì tu*) #
ŸJ¡∑ ≤<w F°uyÙ ? oŸ ≈≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<π≈≤°@Õ Nb<@b°Ôu tF°J¡v≈°∏wR¡≈ J¡°Ô Ÿu fi‹¸> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w J¡°utÔ Ÿ ≈Ì tu* ˚Ù
Ÿf ≈®°<d∫°u* J¡∑ ≈®Ô∫ J¡° <fi<tW F°ufiu Ju¡ J¡°≤d t°fiŸ Δ∫S° J¡° <fi<tW˚¥w fi°„ F°uw° Fæ, Nw# bF
≈Ì t¥»°u* J¡° FÙ _≈¨FdÙ∫ Fæ, w[bI°<fi∫°u* J¡° _≈¨FdÙ∫ fiFÙ* Fæ* $$40$$ w[bI°fiÙ N°Ãt° J¡∑ Â<‹¸>> Ÿu w°u
wÙfi°u* ıyw Ÿ¨<‹¸> N°<Ì Ÿu w<fiJ¡ ˚Ù Ã≈∏fi fiFÙ* F…Î, •∫°u*<J¡ "<fi≤°u@°ufiª°uÃ≈<W#' oÃ∫°<Ì ZC<w Fæ $
fi b∏º∫°≈C` Ju¡ Ÿt°fi wCh~> wÙfi°u* ıyw°u* Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ N°Ãt° •∫° fÔb°fi F°uy°, <ıŸŸu <J¡
fitu* ŸJ¡° NfiC≤°y F°uy° ? $$41$$
NŸ°≤ Na„ Ju¡ N<@J¡ F°uufiu Ÿu N°æ≤ ≈∫C•w Na„ Ju¡ ∏∫¥fi F°ufiu Ÿu ˚Ù Ÿ°bÕ˚°æt N°<Ì ≈Ì _≈¨FdÙ∫
fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫F ≈¨ØbÙ o@≤ ŸæJ¡n°u* ≈bÕw°ua Ÿu Δ∫°›w Fæ Îba oŸ w≤k¡ Nfi∏w ıÔ ≤°<„∫°u* Ÿu Δ∫°›w Fæ $ oŸ
≈¨ØbÙ J¡° „≤Ù≤ FÙ <J¡wfi° fn° Fæ, <ıŸŸu <J¡ bF ŸfJu¡ Ã∫°y Ÿu ¿≤•w F…Î Ÿ I°fiÙ Ju¡ <b„°Ô
N°„∫ J¡°u ≈¥dÕ J¡≤ ŸJu¡ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ˚¥<t Ÿb°˘„ ≈∫°uy tu* fiFÙ* N° ŸJ¡wÙ, oŸ<ÔÎ ˚Ù Ÿ°bÕ˚°æ<t≈Ì
_≈¨FdÙ∫ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$42$$ ≈°w°Ô N°æ≤ _byÕ Ÿ<Fw oŸ ıyw tu* bF J¡°∫Õ fiFÙ* Fæ, ı°u <J¡
N°ÃtI°fiÙ ≈C”T J¡°u Nbÿ∫ J¡wÕΔ∫ F°u, •∫°u*<J¡ Ÿf J¡°tfi°N°u* J¡∑ ≈®°¿›w Ÿu bF J¨¡wJ¨¡Ã∫ Fæ $$43$$
ıæŸu t¨y w¨‹d° Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, NwÎb Ÿ¥∫Õ J¡∑ N≈us° J¡≤wÙ Fæ, <J¡∏wC Ÿ¥∫Õ
t¨yw¨‹d° J¡° <fi<tW F°uw° F…N° ˚Ù ŸJ¡∑ N≈us° fiFÙa J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ w[bI°fiÙ Ju¡ <ªÃ≈®J¡°„ Ÿu
Ã≈∏fi F…N° ıyw FÙ w[bI°fiÙ J¡∑ N≈us° J¡≤u, w[bI°fiÙ w°u ≈¥d°Õfi∏Ì tu* ≤tw° Fæ, NwÎb J¡¸>°s Ÿu
˚Ù ıyw J¡°u fiFÙ* Ìu©w°, ıyw J¡∑ N≈us° J¡≤fi° w°u ŸJu¡ <ÔÎ fF…w Ìq≤ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÎJ¡w° ≈®°›w F…Î, N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi Ÿf ıyF Δ∫°›w, _b_S, N°ÃtI°fiÙ, N°Ãt<fi‹™>, tfi≤<Fw
≈C”T J¡° <`Ô°uJ¡∑R¡≈Ù <b„°Ô t¨yw¨‹d°fiÌÙ J¡° w¸ ><fib¨W F…Î Ÿ°≤u ŸaŸ°≤ Ÿu ŸC∏Ì≤ F°uJ¡≤ N°J¡°„ Ju¡
tº∫ ˚°y Ju¡ wCv∫ FÙ t¥wÕ_bR¡≈b°Ô° fiFÙ* Fæ, ∫Ω<≈ „≤Ù≤ N°<Ì NŸwg Fæ*, <k¡≤ ˚Ù f°<@w ≈Ì°S°u˘ J¡∑
NfiCb¨<W Ÿu ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘ J¡° fi°„ F°ufiu wJ¡ fiJ¡° N°˚°Ÿ F°uw° FÙ Fæ; NwÎb •w <`Ô°uJ¡∑ R¡≈Ù
t¨yw¨‹d° fiÌÙ J¡° w¸ >„≤Ù≤ Ÿt¥FR¡≈Ù JC¡F≤u Ÿu @¥Ÿ≤ ≤ay J¡° Fæ $$44,45$$
ıyw J¡°u w[bI°fiÙ Ju¡ N°Ãt≈®J¡°„ J¡∑ N≈us° Fæ, oŸ f°w J¡°u <b_w°≤ Ÿu _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
Ÿ˚Ù JC¡Ô ≈bÕw <b„°Ô f®ÊR¡≈Ù <fitÕÔ Ÿ°y≤ Ju¡ ku¡fi Fæ*; fiÌÙ, ŸtCB N°<Ì ıÔ„°u˚°Î≥ <ªÃŸ¥∫Õ
J¡∑ tF°≈®˚° tu* t¨yw¨‹d° Fæ*; Ÿ°≤Ù J¡∑ Ÿ°≤Ù Ÿ¨¿‹¸>∫°≥ N°Ãt w[bR¡≈Ù tF°Ÿ°y≤ J¡∑ w≤ayu* Fæ* N°æ≤
„°˜Â<‹¸>∫°≥ ∫°fiÙ Z°æw-_t°wÕ @tÕ N°æ≤ f®Ê w[b≈®<w˚°Ÿ (f®ÊI°fi) f®ÊR¡≈Ù tu| J¡∑ b¨<‹¸> Fæ* $
ŸyÕ - 57] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 863
∫Ω<≈ Ô°æ<J¡J¡ ª°sCT N°<Ì Â¿‹¸> J¡° ≈®J¡°„ R¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d f®ÊR¡≈Ù tu| J¡∑ b¨<‹¸> Ju¡ ŸÂ„ FÙ Fæ*,
wS°<≈ ŸC∏Ì≤ ≈ı°«¡ ©uw tu* b¨¿‹¸> Ju¡ Ÿt°fi „°˜Â<‹¸>>∫°u* J¡° FÙ ≈C”T°SÕ tu* ≈∫°uy Fæ, NwÎb
∏FÙ* J¡° ≈°Ì°fi <J¡∫° Fæ $$46,47$$
N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu N°Ãt≈®®J¡°„ J¡∑ N≈us° J¡F J¡≤ ın ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡ <ÔÎ ˚Ù¡ ŸJ¡∑
N≈us° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıf |nu, J¡°™> N°<Ì Ju¡ wCv∫ ª∏Bt°, N<Àfi N°æ≤ Ÿ¥∫Õ <ªBq≈ J¡°¿∏w Ju¡ ≈®J¡°„fiÙ∫ Fæ, w°u tÔ J¡d
Ju¡ wCv∫ ≈¨<SbÙ Ju¡ @°wC ŸJ¡∑ N≈us° J¡≤wu Fæ*, oŸtu* J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıf <fitÕÔ
N°<ÌÃ∫ N°<Ì ˚Ù ŸJu¡ ≈®J¡°„ J¡Ù N≈us° J¡≤wu Fæ* wf NÃ∫∏w t<Ôfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tÔ J¡d Ju¡ ŸÂ„
≈°<SÕb N°<Ì @°wC N≈fiu ≈®J¡°„ Ju¡ <ÔÎ ŸJ¡∑ N≈us° J¡≤wu Fæ*, oŸtu* J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? $$48$$
"Îw_∫æb°fi∏Ì_b°∏∫°<fi ˚¥w°<fi t°`°tC≈ıÙb¿∏w' oŸ ZC<w Ÿu Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ ıÙbfi Ju¡ FuwC
<bT∫°fi∏Ì Ju¡ <ÔÎ ˚Ù ŸJ¡∑ N≈us° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÌuFR¡≈ Ÿu ı°u ≈¿≤h~>∏fi F°uw° Fæ ∫° NfiC˚¥w F°uw° Fæ ∫° fi‹¸> F°uw° Fæ, ÎuŸu N°Ãt°b°Ôu ≈C”T, fi≤
N°æ≤ NŸC≤, ı°u ŸaŸ°≤R¡≈Ù bfi tu* <bF°≤ J¡≤fiub°Ôu wS° J¡°t ˚°uyR¡≈ w¨d°u* Ju¡ y®°Ÿ tu* t¨y Ju¡ Ÿt°fi Fæ*,
N°fi∏Ì≈¥bÕJ¡ <bF°≤ J¡≤wu Fæ* $$49$$
t¨y°u* J¡°u bfi<bF°≤ tu* _b°w∏c∫ Fæ, <J¡∏wC ÌuFR¡≈Ù <≈*ınu tua f≥@u ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d fi≤, ŸC≤ N°æ≤
NŸC≤°u* J¡°u NÃ∫∏w ≈≤w∏`w° J¡° Ì…#© FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f®Ê° π°≤° ıyw Ju¡ fi≤, ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤ N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤ Nfi°<Ì ŸaŸ°≤R¡≈Ù tF°bfi tu* ııÕ≤ F…Î
ıÙb°u* Ju¡ ≈∫°Õ∫ J®¡t Ÿu f∏@fi Ju¡ <ÔÎ ≤•w N°æ≤ t°aŸ Ju¡ <≈*ınu ffi°Î y∫u Fæ* $ Fß>Ù Ju¡ ¸C>J¡nu FÙ fiJu¡
NyÕÔ (π°≤ Nb≤°u@J¡ J¡°‹™>) Fæ* N°æ≤ <Ÿ≤ FÙ fiJu¡ «¡≈≤ Ju¡ i>J¡fiu Fæ* N°æ≤ fiŸu* FÙ Ô°uF J¡∑ <ŸJ¡<n∫°≥
Fæ $$50$$ oŸ ≈®J¡°≤ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ÌuF Ju¡ <bbuJ¡ Ÿu „¥∏∫, bfi≈a<•w∫°u* J¡∑ t¨yR¡≈Ù t°aŸ J¡∑ ≈Cw<Ô∫°≥,
<ıfiJu¡ N∏Ì≤ ıÙb ≈®<b‹¸> Fæ, N≈fiÙ N≈fiÙ t¥»fC<]∫°u* Ju¡ ˚°uyR¡≈ <J¡ŸÔ∫°u* (J¡°u*≈Ô°u*) Ju¡ y®°Ÿ Ÿu
<bfi°uÌ J¡≤fiu Ju¡ ¿ÔÎ wwg˚°uy˚¥<tR¡≈ fiy≤ Ÿaª°≤ tu* f®Ê° π°≤° <fi∫°u<ıw Fæ* $$51$$
w[bI°fiÙ J¡∑ ˚Ù ÌuF Ìu©Ù ı°wÙ Fæ, NwÎb bF ˚Ù •∫° b柰 FÙ Fæ, oŸ ≈≤ fiFÙ* ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸbÕÃ∫°yÙ ≈¥b°uÕ•w tF°t<wb°Ô° w[bI ≈C”T w<fiJ¡ ˚Ù oŸ ≈®J¡°≤ J¡° fiFÙ* Fæ $ ıæŸu ≈bÕw t∏Ìb°∫C
Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ˚°uy°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu w[bI°fiÙ <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° $$52$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
<ıŸtu* ª∏B N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿaª°≤ J¡° ≈®Ìu„ N°J¡°„ <b≈CÔ F°uw° F…N° ˚Ù ≈¨ØbÙ Ju¡ <~>B Ju¡ Ÿt°fi
Nv≈R¡≈ Ÿu ˚Ù ¿_Sw fiFÙ* Fæ, Ÿ tF°fi ≈Ì tu* I°fiÙ ¿_Sw F°uw° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡
tF°≈Ì tu* ¿_Sw F…Î I°fiÙ J¡∑ N°J¡°„ Ju¡ tº∫ Ju¡ Ìu„ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi ≈Ì°u* tu* Jæ¡Ÿu Ôyfi F°u ŸJ¡wÙ
Fæ ? $$53$$ <ıŸ w[bbuW° Ju¡ <ªÃ≈®J¡°„ Ÿu f®Ê° N°<Ì Ô°uJ¡≈°Ô ≈®J¡°„b°Ôu F°uJ¡≤ Îba ªsC π°≤°
f°F≤ N°æ≤ fC<] π°≤° ˚Ùw≤ Ÿ‡∫yg Δ∫bF°≤ Ju¡ <ªw f°u@b°Ôu F°uJ¡≤ NI°fi ŸtCÌ® tu* tÀfi F°u N≈fiu
N°Ãt° J¡°u N„≤Ù≤ ŸtHwu F…Î ˚Ù t¥» F°uJ¡≤ NI ıfi J¡∑ w≤F ÌuF°Ãt˚°b Ÿu „≤Ù≤°u* J¡∑ ≤s° J¡≤wu
Fæ* $$54$$ w[bI ≈C”T J¡°u, bæ≤°À∫ Ju¡ » F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚°uyb°Ÿfi° J¡° s∫ F°ufiu Ÿu <ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d
„C] Fæ, Ô°uJ¡≈°Ô°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ ∫°uÀ∫ ˚Ù `æÔ°u•∫ ≤°≠∫°<Ì ıyw Ju¡ ˚°b ≈Cfi# ≈Cfi# NU∫_w F°ufiu ≈≤ ˚Ù
864 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ÎuŸu ≤a<ıw fiFÙ* J¡≤wu ıæŸu <J¡ N°J¡°„ J¡°u tu| ≤a<ıw fiFÙ* J¡≤wu $$55$$ ıæŸu ˚ybwÙ ≈°bÕwÙıÙ Ju¡
fi¨Ã∫ J¡∑ oh~>° J¡≤fiub°Ôu ˚yb°fi „aJ¡≤ J¡°u fi°ªwu F…Î f∏Ì≤ NfiC≤a<ıw fiFÙa J¡≤wu bæŸu FÙ J¡°uoÕ ˚Ù
ıyw Ju¡ ≈Ì°SÕ w[bI ≈C”T J¡°u NfiC≤a<ıw fiFÙa J¡≤wu $$56$$ ıæŸu |nuu Ÿu f°F≤ ≤Ffiu J¡∑ Nb_S° tau
≤Ãfi Ju¡ ˚Ùw≤ <Ì©°oÕ Ìu ≤FÙ _w‡˚, ÌÙb°≤ N°¿Ì Ju¡ ≈®<w<f‡f J¡∑ „°u˚° |nu tu* ¿_Sw ≤Ãfi J¡°u NfiC≤a<ıw
fiFÙa J¡≤wÙ bæŸu FÙ ∫u J¡°uoÕ ˚Ù ≈Ì°SÕ w[bI ≈C”T J¡°u NfiC≤a<ıw fiFÙa J¡≤wu $$57$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡° FÙ Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu ≤°ıFaŸ fyCÔu Ju¡ ©°fiu ∫°uÀ∫ y∏Ìu „ub°Ô Ju¡ ¸C>J¡n°u* tau ≤<w J¡°u ≈®°›w fiFÙa F°uwu bæŸu FÙ
w[bI°fiÙ ˚Ù f®ÊÔ°uJ¡≈∫Õ∏w Ÿt_w ıyw Ju¡ bæ˚b J¡° NI°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu N<w Ì…˚uÕΩ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
bı® Ju¡ wCv∫, <bbuJ¡∑ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu ıÔ <bÔ°Ÿ°u* tu* ∏fiw w≤ay π°≤° N≈fiu Ny®˚°y tu* <J¡∫u y∫u ª∏B
N°<Ì Ju¡ ≈®<w<f‡f Ju¡ wCv∫ N<fibÕªfiÙ∫ N°æ≤ N¿_S≤ Îba w[bI°fiÙ J¡∑ ̨<‹¸> Ÿu N<w wCh~> ı°fiJ¡≤
NI Ju¡ Ÿt°fi fiJu¡ N˚Ù‹¸> ŸC©°u* tu* N<wÔ°ÔŸ° ≈¥dÕ NfiC≤°y J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwu $$58$$
ŸW°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nl>°bfib°≥ ŸyÕ
≈¥dÕ ≈Ì tu* N°”» F…Î ≈C”T Ju¡ Ÿb°ÕÃtÃb J¡° f°u@ J¡≤°fiub°ÔÙ J¡ª y°S° J¡°
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ π°≤° ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u ≈Ìu„ $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # oŸÙ ≈¥b°uÕ•w b_wC Ju¡ <bT∫ tu* J¡FÙ yoÕ ≈¥bÕJ¡°Ô J¡∑ ı°u y°S° f¨F_≈<w Ju¡
≈C` J¡ª fiu y°oÕ SÙ, Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿu N°≈ ŸC<fi∫u $$1$$ tu” Ju¡ <J¡ŸÙ bfi tu* ŸC≤yC” Ju¡ ≈C` J¡ª
≤Fwu Su $ J¡˚Ù „C] f®Ê<bΩ° Ju¡ tfifi-<fi<̺∫°Ÿfi Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu bu N°Ãt° tu* <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w
F…Î $$2$$ fiJ¡∑ N°ÃtI°fi Ju¡ Nt¨w Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ bF t<w ≈aª˚¥w°u* Ÿu <fi<tÕw, Nfi°Ì≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ oŸ
<tØ∫° ̨ÿ∫ ≈®≈aª tu* fiFÙ* ≤tÙ $$3$$ ̨ÿ∫ tu* fi ≤tfiu Ju¡ J¡°≤d ŸBq≈ ÎuJ¡°Ã‡∫ Ÿu N<w¿≤•w b_wC J¡°u fi
Ìu©wu F…Î, ÎJ¡t°` N°Ãtb_wC J¡° ≈¿≤„uT F°ufiu Ÿu Ì°Ÿ F…Î- Ÿu ÎJ¡°J¡∑ ∏F°u*fiu FTÕ Ÿu yÌgyÌg F…oÕ
b°dÙ Ÿu ∫F J¡F° # tæ* •∫° J¡R¡≥, J¡F°≥ ı°«≥¡, <J¡ŸJ¡° y®Fd J¡R¡≥ N°æ≤ <J¡ŸJ¡° Ã∫°y J¡R¡≥ ? ıæŸu
tF°≈®Ô∫ Ju¡ ıÔ Ÿu ŸaŸ°≤ ˚≤° F°uw° Fæ bæŸu FÙ ∫F Ÿ°≤° <bÿb N°Ãt° Ÿu ˚≤° F…N° Fæ $$4,5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, ıÙb°Ãt° Ju¡ ı°u ŸC© Ÿ°@fi Fæ*, ∏Fu* J¡≤°u, bu ŸC© Ÿ°@fi ıF°≥ ≈®°›w F°u bF°≥
ı°N°u, ŸC© N°æ≤ ŸC© Ju¡ Ÿ°@fi°u* J¡° y®Fd J¡≤°u Îba Ì…#© Ju¡ Ÿ°@fi N°æ≤ Ì…#© J¡° Ã∫°y J¡≤°u, w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Ì…#©, Ì…#© J¡° ≈˚°uy J¡≤fiub°Ôu ıÙb N°æ≤ ıÙb J¡∑ N<˚Ô°T° Ju¡ ∫°uÀ∫ ŸC© oÃ∫°<Ì Ÿ°≤° ıyw
∫<Ì t¥Ô J¡° N∏buTd <J¡∫° ı°∫, w°u N°J¡°„t°` FÙ Fæ, <k¡≤ ˚Ù <Ì„°N°u* Ÿu N°æ≤ tfi°u≤S°u* Ÿu ŸCtF°fi
bF N°Ãtt∫ Fæ ∫°fiÙ N°Ãt° FÙ Fæ, ÎuŸ° tCHu I°w F°u y∫°, Nw# ŸÙ N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ N°Ãt° Ÿu tu≤° Ÿf
Ì…#© fi‹¸> F°u y∫° Fæ, oŸ<ÔÎ <J¡ŸÙ b_wC Ju¡ Ã∫°y N°æ≤ <J¡ŸÙ b_wC Ju¡ y®Fd J¡∑ tCHu N°bÿ∫J¡w° fiFÙ*
Fæ $$6$$ f°fl (N°<@˚°æ<wJ¡) N°æ≤ N°U∫∏w≤ (N°º∫°<ÃtJ¡) ˚°b°u* Ÿu ∫C•w oŸ ÌuF tu* «¡≈≤, fiÙªu
N°æ≤ ≈¥bÕ N°<Ì <Ì„°N°u* tu* o@≤-@≤ N°Ãt° FÙ Fæ $ Nfi°Ãtt∫ J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù fiFÙ* Fæ $ oŸ <bT∫ tu* ZC<w
ŸyÕ - 59] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 865
˚Ù Fæ # "N°Ãtæb°&@_w°Ì°Ãt°u≈¿≤‹¸>°Ì°Ãt° ≈ÿª°Ì°Ãt° ≈C≤_w°Ì°Ãt° Ì<sdw N°Ãt°uW≤w N°ÃtæbuÌa
ŸbÕtg' $$7$$ Ÿ˚Ù ıyF N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu N°Ãt° ¿_Sw Fæ $ <bbwÕR¡≈ J¡¿v≈w <bJ¡°≤ Ju¡ Ì„Õfi Ÿu Ÿf
N°Ãtt∫ FÙ Fæ $ w[bÌ„Õfi Ÿu w°u Ÿf N°Ãt° FÙ Fæ $ oŸ ̨<‹¸> Ÿu tæ* ≈≤t°SÕ N°Ãt° tu* FÙ ŸbÕÌ° ¿_Sw
Fq≥ $$8$$ ı°u ªuwfiR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ N°æ≤ ı°u NªuwfiR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ, bF Ÿf Ÿ∏t∫, N≈°≤ N°J¡°„ J¡°u
≈¥dÕ J¡≤fiub°Ô° N°ÃtR¡≈ tæ* ŸbÕ` ¿_Sw Fq≥ $$9$$
N°fi∏ÌR¡≈ ÎJ¡t°` Ÿ°y≤ Ju¡ wCv∫ tæ* ŸbÕ` ŸC©≈¥bÕJ¡ ¿_Sw Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ tu” ≈bÕw Ju¡ <fiJC¡aı tu*
˚°bfi° J¡≤wu F…Î bu ¿_Sw ≤Fu $$10$$
<b„C] N°Ãt° J¡°u ∏F°u*fiu <J¡Ÿ ≈®t°d Ÿu Ìu©°, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
J®¡t„# |^¸>°fi°Ì J¡∑ w≤F —J¡°≤ J¡° hª°≤d J¡≤wu F…Î ∏F°u*fiu Ìu©° $
ZC<w ˚Ù Fæ #
≈®db°u @fiC# „≤°u fl°Ãt° f®Ê wvÔ‚∫tCh∫wu $
N≈®tWufi bu]Δ∫a „≤bwg w∏t∫°u ˚buwg $$
NS°Õwg ≈®db @fiCT Fæ, ıÙb°Ãt° f°d Fæ, f®Ê Ô‚∫ Fæ $ N≈®tW F°uJ¡≤ ŸJ¡° bu@ J¡≤fi° ª°<F∫u $
bu@fi J¡≤fiu Ju¡ ≈ÿª°w f°d Ju¡ Ÿt°fi w∏t∫ F°ufi° ª°<F∫u $
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ —J¡°≤ tu* N°J¡°≤°<Ìt°`°Î≥ <b≤°¸>g N°<Ì J¡∑ b°ªJ¡ Fæ* $ wC≤Ù∫ w[b J¡°u
—J¡°≤ Ju¡ <J¡Ÿ Na„ Ÿu Ìu©° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈¥bÕ-≈¥bÕ t°`°N°u* J¡° <b≤°¸>°<Ì NS°u˘ Ju¡ Ÿ°S W≤°uW≤ t°`°N°u* tu* Ô∫ J¡≤Ju¡ f°Ô Ju¡ Ÿt°fi
—J¡°≤ Ju¡ <Ÿ≤ ≈≤ <Ì©°oÕ Ìufiub°Ô°, N<w Ÿ¥‚t N°æ≤ J¡°utÔ, ŸfŸu ≈Ù~>u Ju¡ N@Õt°`R¡≈ J¡Ô°t°`
J¡∑, ı°u ŸfJu¡ <bT∫ J¡° ª≤t ŸÙt°R¡≈ wC≤Ù∫w[b Fæ, wC≤Ù∫°Ãt° Ÿu FÙ ˚°bfi° J¡≤wu F…Î wC≤Ù∫˚°b°≈∏fi
F°uJ¡≤ fi w°u N°∏w≤J¡°≤d tu* ¿_Sw N°æ≤ fi f°fl˚¥w J¡°∫Õ tu* bu N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu ≈®J¡°≤ Ÿu
¿_Sw F…Î $$11$$
ŸÙ ¿_S<w J¡°u Ì„°Õwu F…Î ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¡v≈fi°R¡≈Ù J¡ÔaJ¡ Ÿu ≤<Fw NwÎb „C] Îba <ıfiJ¡° ≈®°d_≈∏Ìfi ⁄Ì∫ tu*
<fi≤∏w≤ ÔÙfi F°u y∫°, oŸ<ÔÎ <ıŸŸu tu| F¸> y∫u, ÎuŸu „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ bu
tF°Ãt° J¡ª y°wu F…Î ¿_Sw ≤Fu $$12$$
Nl>°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiŸ™>b°≥ ŸyÕ
<bT∫°u* J¡∑ <fi#Ÿ°≤w°, f®Ê° Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu ıyw J¡∑ ≤ªfi°,
f®Ê° J¡∑ <fibuÕÌ Ÿu <bZ°¿∏w N°æ≤ „°˜ Ÿ¨<‹¸> J¡° bdÕfi $
≈®Ÿay ≈®°›w J¡ª y°S° J¡°u Ÿt°›w J¡≤Ju¡ ˚°uy w[bI°u* J¡∑ oh~>° N°<Ì Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ, oŸ <bT∫
J¡°, ı°u ≈®J¨¡w Fæ, ≈≈°Ìfi J¡≤wu F…Î ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ bæ≤°À∫ Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ <ÔÎ <bT∫°u* J¡∑ <fi#Ÿ°≤w° J¡°
<b_w°≤ Ÿu bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
866 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ŸaŸ°≤ tu* N∏fi-≈°fi wS° _`ÙR¡≈ <bT∫°u* Ÿu <ıà°,
≈_S N°<Ì o¿∏B∫°u* J¡° ı°u ŸaŸyÕ Fæ, ŸJu¡ <Ÿb° Wt ≈C”T°SÕ R¡≈ N°æ≤ J¡C~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, ∫F f°w
ZC<w, _t¨<w N°æ≤ ≈C”T°u* Ju¡ ≈Ìu„ Ÿu <Ÿ] Fæ, ∫F <bª°≤ J¡≤ ≈≤t ≈Ì tu* N°R¡» ≈C”T ofi ˚°uy°u* J¡∑
˚Ô° •∫°au J¡≤ b°a~>° J¡≤uy° ? ˚°b ∫F <J¡ ∫F°≥ ≈≤ b°a~>° Ju¡ ∫°uÀ∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $$1$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ t°us Ju¡ Ÿt°fi J¡°t ˚Ù ≈C”T°SÕ FÙ Fæ, ŸJ¡∑ ˚Ù b°a~>° J¡≤fiÙ FÙ ª°<F∫u $
ÎuŸ° J¡Ffiub°Ôu Ju¡ ≈®<w J¡Fwu Fæ* $
ı°u t¥» NŸ°@C ≈C”T J¨¡≈d°u* Ju¡ ŸbÕ_b wS° N°<Ì, tº∫ N°æ≤ N∏w tu* NŸwg ˚°uy°u* Ÿu Ÿ∏wC‹¸> F°uwu
Fæ, bu <fi≤u ≈„C-≈sÙ FÙ Fæ* $$2$$ ı°u ≈C”T Ô°uJ¡ tu* ∫F ŸÃ∫ Fæ, ∫°ua <bÿb°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, tfiC‹∫°u* tu*
yÌÕ˚ R¡≈ fiŸu J¡°uoÕ ˚Ù ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $ o@≤ Ju¡„ Fæ* w°u o@≤ ≤•w Fæ, ∫FÙ w°u _`Ù J¡° „≤Ù≤ Fæ,
oŸŸu ı°u Ÿ∏w°uT J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bu JC¡Wu FÙ Fæ* tfiC‹∫ fiFÙ* $ Ÿ°≤Ù ≈¨<SbÙ <t\>Ù FÙ Fæ, Ÿ˚Ù ≈un J¡°™>
FÙ Fæ N°æ≤ „≤Ù≤ ˚Ù t°aŸ Ju¡ ≈CwÔu FÙ Fæa $ fiÙªu ≈¨<SbÙ Fæ, «¡≈≤ N°J¡°„ FÙ Fæ $ ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ
Ÿ°≤˚¥w ≈Ì°SÕ •∫° Fæ, ı°u ŸC© Ju¡ <ÔÎ F°u $ Ÿf Ô°uJ¡ Δ∫bF°≤ o¿∏B∫°u* Ju¡ _≈„Õ Ju¡ NfiCŸ°≤ F°ufiub°Ôu,
<bbuJ¡ Ju¡ w[b tu* f°<@w F°ufiub°Ôu N°æ≤ <ffi° <bª°≤u FÙ ˚Ôu Ôyfiub°Ôu Fæ* $ ıæŸu ≠b°Ô° Ju¡ N∏w tu*
J¡°ıÔ ¿_Sw ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ Ÿf ŸC©°„° J¡° <bT∫°u* Ju¡ Ô°˚ Ÿu NSb° NÔ°˚ Ÿu N∏w F°ufiu ≈≤
≈°≈, <bT∫ N°<Ì J¡∑ J¡ÔCTw° N°æ≤ <b∫°uy, <bT°Ì N°<Ì Ÿu F°ufiub°Ô° Ì…#© ˚Ù bwÕt°fi J¡°Ô Ju¡ ŸC©
Ju¡ Ÿt°fi FÙ ≤Fw° Fæ $ Ã≈∏fi N°æ≤ <bfi‹¸> F°ufiub°ÔÙ NwÎb N<fiÃ∫ tfi N°æ≤ o¿∏Ì®∫°u* Ÿu Ã≈∏fi Ÿf
Ÿ‡≈<W∫°≥ yı≤°ı Ÿu JC¡ªÔÙ F…oÕ Ôw°N°u* Ju¡ wCv∫ sÙd F°u ı°wÙ Fæ $
J¡°∏w° N°<Ì J¡° ˚°uy Ju¡bÔ N<fiÃ∫ FÙ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC N˚uº∫ fi≤J¡R¡≈ ˚Ù Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
F¿ß>>∫°u* Ju¡ Ÿt¥F tu* ÌuF fi°tb°Ô° ≈C”T ≤•w N°æ≤ t°aŸ J¡∑ ≈CwÔÙ J¡° ∫F tu≤Ù ≈®u∫ŸÙ Fæ, oŸ fC<]
Ÿu Ÿ°Ì≤ N°<Ôayfi J¡≤w° Fæ ∫F t°uFJ¡ J¡°t J¡° J®¡t Fæ $ ∫F Ÿf NI°<fi∫°u* J¡∑ ̨<‹¸> tu* ŸÃ∫ N°æ≤ <_S≤
Fæ, NwÎb ∫F NI°fiÙ J¡∑ ̨<‹¸> Ju¡ <ÔÎ F°uw° Fæ, <J¡∏wC Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, I°fiÙ J¡∑ ̨<‹¸> tu* N¿_S≤
N°æ≤ NŸÃ∫ ∫F Ÿf fiJ¡∑ wC<‹¸> Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* F°uw° Fæ $ ∫F ı°u <bTæÔÙ ˚°uyw¨‹d° Fæ, bF ˚°uy fi J¡≤fiu
≈≤ ˚Ù <bT Ju¡ wCv∫ t¥h~>°Õ ≈æÌ° J¡≤wÙ Fæ, ˚°uy J¡≤fiu ≈≤ w°u bF •∫°u* fiFÙ* J¡≤uyÙ ? Ÿ ˚°uy°_S° J¡°
Ã∫°y J¡≤Ju¡ _b°ÃtæJ¡Ãb≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uoÕ∫u $ ıf ∫F <ªW Nfi°Ãtt∫R¡≈ Ÿu ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F…N°,
w˚Ù ∫F NŸ∏t∫ ıy≠ı°Ô Ã≈∏fi FCN° $$3-11$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ Ft°≤u <ªW J¡∑ ¿_S<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ÌuF°<Ì ıyw Ã≈∏fi F…N° Fæ, <k¡≤ N°≈ Jæ¡Ÿu
J¡Fwu Fæ* <J¡ f®Ê° Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi F…Î ıyw J¡°u f®Ê° Ju¡ tfi J¡° NfiCŸ°≤Ù FÙ F°ufi° <ªw Fæ, oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ÿ°ufiu, ª°≥ÌÙ, fiÙÔt N°<Ì J¡∑ ÌÙb°≤°u* ≈≤ ≈n° F…N° Ÿ¥∫Õ N°<Ì J¡° ≈®J¡°„ wwg-wwg N°@°≤ Ju¡
NfiCR¡≈ N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ f®Ê° Ju¡ tfi fiu Ft Ô°uy°u* Ju¡ b°Ÿfi°, J¡tÕ N°<Ì Ju¡
NfiCŸ°≤ ŸaJ¡v≈ J¡≤fiu Ÿu ıyw J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$12$$
≈®Ÿayb„ ZÙ≤°tª∏BıÙ f®Ê° Ju¡ tfi Ju¡ ıyÃJ¡v≈fi°J®¡t J¡°u ≈¥~>wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, Fu tF°twu, ≈¥bÕ ≈°ŸJ¡ J¡° tfi ≈FÔu Ju¡ Δ∫<‹¸>-N<˚t°fi J¡°u
ŸyÕ - 59] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 867
Ÿt¿‹¸N°Ãtw° J¡∑ N<w„∫ ˚°bfi° Ÿu Ã≈∏fi ̨» Ÿa_J¡°≤ π°≤° ~>°un J¡≤, Ÿt<‹¸><Ÿ<]R¡≈ <b≤*¿ª
J¡° ≈Ì ≈®°›w J¡≤, J¡°∫Õ˚¥w f®Ê ffiJ¡≤ oŸ ıyw J¡°u J®¡t„# Jæ¡Ÿu ŸC|fi (ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°¿d∫°u* Ju¡
Ÿt¥F Ÿu <fi<fn) ffi°w° Fæ ? $$13$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¡tÔJ¡°u„R¡≈ <b_w°≤ Ÿu ™> J¡≤Ju¡ ŸbÕ≈®St f°ÔJ¡
f®Ê°ıÙ fiu "f®Ê' „ÆÌ J¡° hª°≤d <J¡∫°, oŸ<ÔÎ bF f®Ê° J¡Fu ı°wu Fæ* $$14$$ ÃS°fiR¡≈ ı°y®w
J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ f°Ì ŸJ¡Ô ŸaJ¡v≈°ÃtJ¡ tfi°u* Ju¡ Ÿt<‹¸>R¡≈ Îba N≈fiu FÙ tfi Ÿu ªwCtCÕ© N°J¨¡<w J¡∑
J¡v≈fi° <J¡∫u F…Î f®Ê° Ju¡ ŸaJ¡v≈ fiu N°yu J¡∑ Ÿ¨<‹¸> tu* Ωt <J¡∫° $$15$$
Ÿ¥∫Õ N°<Ì ≈®J¡°„ Ju¡ N@Ùfi Ÿf Δ∫bF°≤ Fæ*, Nw# ≈FÔu N°<ÌÃ∫ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡°u J¡Ffiu J¡∑ oh~>° Ÿu
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈°Ì°fi˚¥w Ÿ°≤u N°J¡°„ tau Δ∫°›w wuı J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡FJ¡≤ ŸÙ wuı J¡° bdÕfi
J¡≤wu Fæ* $
wÌfi∏w≤ ∏F°u*fiu ≈FÔu NÃ∫∏w ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w wuı J¡° ŸaJ¡v≈ <J¡∫°, <ıŸfiu „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ N∏w
tu* fkÕ¡ Ÿu Ÿku¡Ì F…oÕ Ôw°N°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡∑ w≤F <Ì„°N°u* Ju¡ tº∫ ˚°y J¡°u ≈¿≤bu<‹¸>w <J¡∫° S°, <ıŸfiu
≈<s∫°u* Ju¡ ≈a©°u* Ju¡ ŸÌ¨„ Ì°ufi°u* ≈°ÿb°u˘ tu* w∏wCN°u* Ju¡ kæ¡Ô°fiu Ÿu J¡˚Ù sÙd fi F°ufiub°Ôu „¥∏∫ R¡≈
N°J¡°„ J¡°u fF…w Ÿu w∏wCN°u* Ÿu ∫C•w-Ÿ° ffi°∫° S°, <ıŸfiu kæ¡ÔÙ F…oÕ wuı J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu N°<Ì N∏w
wJ¡ ≈F…≥ªu F…Î Ô°uJ¡°Ô°uJ¡ ≈bÕw Ju¡ <„©≤ Ju¡ ≤ay-<f≤ay @°wCN°u* Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu <Ìy∏w°u* J¡°u ≈ÙÔ° J¡≤ <Ì∫°
S°, <ıŸfiu N°J¡°„ J¡°u _bdÕ Ju¡ Ÿt°fi ªtJ¡Ì°≤ N°æ≤ Nfi°b¨w, N≈¿≤¿h~>∏fi wS° ≈®J¡°„t∫ F°ufiu J¡u
J¡°≤d f®ÊI°fi Ju¡ wCv∫ ffi° <Ì∫° S°, <ıŸfiu f®Ê° Ju¡ J¡tÔ J¡°u <bJ¡<Ÿw J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈a©C¿n∫°u* Ju¡
N∏Ì≤ ≈®<b‹¸> FCoÕ <J¡≤d°u* Ÿu H≤°u©°u* ≈≤ ffi°oÕ yoÕ ŸCbdÕ J¡∑ H°Ô≤°u* J¡∑ w≤F ªtJ¡Ì°≤ Ju¡Ÿ≤°u* Ÿu
ı¸>°∫C•w J¡≤ <Ì∫° S° N°æ≤ ı°u ÎJ¡t°` ŸtCB J¡∑ w≤ay°u* tu* ≈®<w<f‡fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌæÌÙ›∫t°fi wS°
ªÔwu F…Î ≈bfi°u* Ju¡ wCv∫ <J¡≤d°u* Ÿu <b˚¥<Tw S° $$16-18$$
Ÿ wuı tu* N≈fiu ŸÌ¨„ ÌqŸ≤Ù t¥<wÕ J¡∑ J¡v≈fi° π°≤° <F≤^∫y˚Õ J¡° ≈®bu„ J¡Fwu Fæ* $
wuı°ut^±>Ô J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiu Ju¡ Nfi∏w≤ ªwCtCÕ© „≤Ù≤°J¡°≤ Ÿu ¿_Sw ≈¥b°uÕ•w tfifiu Ÿ ªtJ¡∑Ôu
wuı°u* Ÿu* ÌæÌÙ›∫t°fi, ≈C≤°d N°<Ì tua ≈®<Ÿ] N≈fiu N°J¡°≤Ju¡ wCv∫ „≤Ù≤ J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ $$19$$ wÌfi∏w≤
bF Ìub Ÿ <≈^±>Ù˚¥w wuı Ÿu N°<ÌÃ∫ ffiJ¡≤ N°ı ˚Ù ≈®Ã∫s <Ìw F°uw° Fæ, bF ≈®˚° Ÿt¥FR¡≈
t^±>Ô Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw N°æ≤ ıÔwu F…Î J¡fiJ¡ JC¡^±>Ô°u* Ÿu ∫C•w Fæ $$20$$ ŸJu¡ ª°≤°u* N°u≤ ıÔ ≤FÙ
≠b°Ô°N°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u* J¡°u @°≤d J¡≤fiub°ÔÙ @@J¡wÙ F…oÕ N<Àfi∫°≥ Fæ* N°æ≤ bF ≠b°Ô°N°u* Ÿu <b„°ÔJ¡°∫
Fæ Îba Ÿfiu •w <b„°Ô Nb∫b°u* Ÿu N°J¡°„t^±>Ô J¡°u ≈¥dÕ J¡≤ ≤•©° Fæ $$21$$
wÌfi∏w≤ t≤Ù<ª N°<Ì ≈®ı°≈<w∫°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡Fwu Fæ* $
wÌfi∏w≤ <bÿb J¡∑ b¨¿] J¡≤fiub°Ôu ŸbÕI ªwCtCÕ© f®Ê° fiu ıæŸu Ÿ°y≤ w≤ay°u* J¡°u <b˚•w J¡≤w°
Fæ bæŸu FÙ N°<ÌÃ∫ N°<Ì Ju¡ <fit°Õd Ÿu fªÙ F…oÕ wuı J¡∑ fi J¡Ô°N°u*a J¡°u <b˚•w J¡≤ <ıfiJ¡° fi°æ
≈®J¡°≤ Ÿu <fit°Õd <J¡∫°, bu ˚Ù wuı Ju¡ ¸C>J¡nu f®Ê°ıÙ Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ Ÿf <Ÿ<]∫°u* J¡°u ≈®°›w N°æ≤
f®Ê° Ju¡ Ÿt°fi FÙ „<•wb°Ôu ≈®ı°≈<w F°uJ¡≤ ŸaJ¡v≈°fiCŸ°≤ b_wC J¡°u sd˚≤ tau FÙ N≈fiu N°yu
Ìu©J¡≤ ≈®°›w J¡≤wu Su $$22,23$$
868 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
fiŸu Ìub, Ì°fib, ∫s, ≤°sŸ, tfiC‹∫ N°<Ì J¡∑ Ÿ¨¿‹¸> J¡° ≈®b°F J¡Fwu Fæ* $
bu ≈®ı°≈<w <ıfi-<ıfiJ¡° ≈C`, ≈°æ` N°<Ì ≈≤‡≈≤° Ÿu N°æ≤ Ìub, Ì°fib N°<Ì ı°<w ˚uÌ°u* Ÿu <b<b@
≈®J¡°≤ Îba Δ∫<•w˚uÌ Ÿu fF…w ˚¥wyd°u* J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu Su, fi-fi J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Su $
fi ˚¥w°u* tu* N°yu tæSCfi Ÿ¨<‹¸> J¡° ≈®b°F Ì„°Õwu Fæ* $
fi ˚¥w°u* tu* fF…w Ÿu N°æ≤°u* J¡°, fitu* N°æ≤°u* J¡°, fitu* N°æ≤°u* J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu F…Î fiJ¡°u ≈®°›w
J¡≤wu Su $$24$$
wÌ∏w≤ ∫I°<Ì J¡t°u˘ J¡∑ ≈®b¨<W <Ì©Ô°wu Fæ* $
wÌfi∏w≤ buÌ°u* J¡° _t≤d J¡≤ <k¡≤ fF…w Ÿu ∫I°u* Ju¡ yCd N°æ≤ J®¡t J¡° _t≤d J¡≤ f®Ê° fiu ıyB¥≈Ù
|≤ Ju¡ <ÔÎ t∫°ÕÌ° J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ $$25$$ oŸ ≈®J¡°≤ tfi <b„°Ô „≤Ù≤b°Ôu f®Ê° J¡° R¡≈ @°≤d J¡≤Ju¡
oŸ ̨ÿ∫ Ÿ¨<‹¸> J¡° <b_w°≤ J¡≤w° Fæ, ı°u ≈®°<d∫°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ÿu ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤Ù Fæ, ŸtCB, ≈bÕw N°æ≤
b¨s°u* Ÿu ≈¥dÕ Fæ, Ô°uJ¡°uW≤ J®¡t Ÿu ∫C•w Fæ, tu”, ˚¥t^±>Ô, <Ì„° Ju¡ ta±>Ô Ÿu <ıŸJ¡° tº∫ ˚°y ı<¸>Ô
Fæ Îba ı°u ŸC©-Ì…#©, ı≤°, ı∏t, t≤d N°<Ì „°≤Ù¿≤J¡ •Ôu„°u*u Ÿu N°æ≤ t°fi<ŸJ¡ •Ôu„°u* Ÿu ˚Ù ∫F
ŸaŸ°≤ ŸbÕS° Fu∫ Fæ ∫F oŸ w≤F f°u<@w F…oÕ Fæ, ≤°y N°æ≤ πuTt∫ F°uufiu Ju¡ J¡°≤d πuy∫C•w Fæ N°æ≤
Ÿ[b, ≤ı N°æ≤ wt ofi wÙfi°u* yCd°u* Ÿu ≤ªÙ yoÕ Fæ $$26-28$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Ÿf Δ∫bF°≤ f®Ê° Ju¡ tfi Ÿu ≤ªu y∫u Fæ*, ÎuŸÙ Nb_S° tu* ∫I N°<Ì
„°≤Ù¿≤J¡ J¡tÕ Fæ* N°æ≤ ≈°Ÿfi° N°¿Ì t°fi<ŸJ¡ Fæ*, oŸ Δ∫b_S° tu* •∫° FuwC Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
f®Ê° Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ tfi°ub¨<W∫°u* Ÿu NSb° F°S°u* Ÿu ı°u b_wC ıæŸu Ìu©fiu N°æ≤ ≈®°›w J¡≤fiu ∫°uÀ∫
≈FÔu t°∫° π°≤° J¡¿v≈w F…oÕ, bF Ÿf bæŸu FÙ N°ı ˚Ù <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ N°æ≤ ≈°oÕ ı°wÙ Fæ $ f®Ê° Ju¡
ŸaJ¡v≈ NfiCŸ°≤ FÙ N°æ≤ Ô°uy°u* J¡∑ ˚Ù ∫F „°≤Ù¿≤J¡ Fæ N°æ≤ ∫F t°fi<ŸJ¡ Fæ ÎuŸÙ J¡v≈fi° <fi∫w Fæ $
ŸŸu ¿˚∏fi N∏∫ J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫F ˚°b Fæ $$29$$
Ÿt<‹¸>Â<‹¸> Ÿu Ÿf ˚¥w°u* tua N°æ≤ Δ∫<‹¸>Â<‹¸> Ÿu NSb° ÎJ¡ ıÙbb°Ì Ÿu JC¡~> Ô°uy°u* tu* ¿_Sw tfi FÙ
<ªwg tu* ¿_Sw ŸaŸ°≤ J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤w° Fæ N°æ≤ ≈≤ f®Ê J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ ˚Ù J¡≤w° Fæ $$30$$ oŸ ≈®J¡°≤
J¡° ıyw Ÿ‡f∏@Ù ¿tØ∫° t°uF ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $ ŸaJ¡v≈ J¡≤fiub°Ôu _b∫a tfifiu FÙ „Ù|®
ŸJ¡∑ J¡v≈fi° J¡∑¡Fæ $$31$$ ŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ Ÿf ıyw J¡∑ <J®¡∫°Î≥ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ* N°æ≤ ŸaJ¡v≈b„ FÙ
<fi∫<w Ju¡ N@Ùfi Ìubw°Ô°uy Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$32$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ <b_w°≤ J¡° bdÕfi J¡≤Ju¡ Ÿ¨<‹¸> J¡∑ <fib¨<W N°æ≤ „°˜ Ju¡ <fit°Õd tu* J¡°≤d
J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæa $
N≈fiu-N≈fiu ÃJ¡TÕ Ju¡ <ÔÎ tfiC‹∫N°<Ì ≈®ı°N°u* tu* @tÕ N°æ≤ N@tÕ J¡∑ N<˚b¨<] Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi
J¡≤ ≤Fu o∏B <b≤°uªfi N°¿Ì Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ N<@≈<w∫°u* π°≤° ıfÌÕ_wÙ Ÿ°¿[b<J¡, ≤°ıŸ N°æ≤
w°tŸ b¨<W∫°u* tu* Ô°uy°u* J¡°u Ôy°fiu Ÿu b@, f∏@fi, ı∏t-ı≤° N°<Ì Fı°≤°u* •Ôu„°u* Ÿu N<w≈Ù<nw
ıyw J¡∑ Ÿ¨<‹¸>∫°u* Ÿu <b≤•w ≈®ı°Ÿt¥F°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiub°Ôu ∫u ≈¥b°uÕ•w ≈®˚C J¡tÔ°Ÿfi ≈≤ fæ™>u F…Î
f®Ê° <fi‡fi<Ô<©w <bª°≤ J¡≤wu Fæ* $$33$$ tfi Ju¡ ŸaJ¡v≈t°` Ÿu Δ∫<‹¸>ıÙb°u≈°<@˚¥w ı°u <b<ª` <ªW
Ã≈∏fi F…N° N°æ≤ ı°u ŸJu¡ ≈˚°uy Ju¡ <ÔÎ Δ∫bF°≤R¡≈ <bJ¡°≤ Ÿu ∫C•w <b„°Ô ˚Cbfi N°<Ì J¡∑
ŸyÕ - 59] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 869
Ÿ¨<‹¸>, ı°u ”B, <b‹dC N°æ≤ tFu∏B Ÿu ∫C•w Fæ, ≈bÕw°u* Ÿu N°æ≤ Ÿ°y≤°u* Ÿu Δ∫°›w Fæ, <ıŸJ¡° tº∫˚°y,
≈°w°Ô, N∏w¿≤s, ≈¨ØbÙ, <Ì„°, N°æ≤ _byÕ t°yÕ Ÿu N°J¡∑dÕ Fæ, ∫F Ÿf tæ*fiu N≈fi° ŸaJ¡v≈Ÿt¥F FÙ
ª°≤°u* N°u≤ <b_w¨w <J¡∫° Fæ $ oŸ Ÿt∫ oŸ <bJ¡v≈ Ju¡ vÔ°Ÿfi J®¡t Ÿu tæ* <b≤•w F°u y∫° Fq≥, ÎuŸ°
<bª°≤ J¡≤ J¡v≈fi°R¡≈Ù NfiSÕJ¡°≤Ù ŸaJ¡¸> Ÿu <b≤w F°u f®Ê° Nfi°<Ì, N°ÃtR¡≈Ù ≈≤f®Ê J¡° N≈fiu Ÿu
_t≤d J¡≤wu Fæ* $$34-37$$ Ÿ ≈≤t°Ãt° J¡°u _t≤dt°` Ÿu ≈®°›w J¡≤, ıF°≥ ª°≤°u* N°u≤ ÎJ¡t°` ∏FÙ*J¡°
≈®J¡°„ Fæ, t°fiŸ Δ∫°≈°≤≤<Fw ∫°fiÙ Ÿ›wt˚¥<tJ¡° R¡≈ Ÿ ≈Ì tu* „°∏w N°Ãt°b°Ôu f®Ê° ŸC©≈¥bÕJ¡
ÎuŸu ¿_Sw F°uwu Fæ*, ıæŸu SJ¡° F…N° ≈C”T ˚ÔÙ-˚°≥<w <f~>°∫u F…Î <f~>°æfiu ≈≤ ¿_Sw F°uw° Fæ $$38$$
ttw°≤<Fw, NFaJ¡°≤„¥∏∫ NwÎb ≈≤t„°¿∏w J¡°u ≈®°›w F…Î s°u˚≤<Fw f®Ê° <fiÿªÔ Ÿ°y≤ J¡∑ w≤F
N≈fiÙ N°Ãt° Ÿu N°Ãt° tu* ¿_Sw F°uwu Fæ* $$39$$ <J¡ŸÙ Ÿt∫ ÎJ¡°J¡°≤ b¨<W J¡∑ @°≤d° tu* N°y®FR¡≈
º∫°fi Ÿu ˚yb°fi f®Ê° _b∫a ÎuŸu <b≤w F°uwu Fæ*, ıæŸu ıÔ J¡∑ <fiÿªÔw°R¡≈ Ÿ°æ‡∫w° Ÿu ŸtCB <b≤w
F°uw° Fæ $$40$$ wf bu ŸC©-Ì…© Ÿu ∫C•w ŸæJ¡n°u* N°„°≈°„°u* Ÿu fa@u F…Î, ≤°y, πuT N°æ≤ ˚∫ Ÿu ≈Ù<nw
ŸaŸ°≤ J¡° <bª°≤ J¡≤wu Fæ* $$41$$ <k¡≤ Ì∫° Ÿu N°J®¡°∏w <ªWb°Ôu bu ≈®°<d∫°u* Ju¡ J¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ
Nº∫°ÃtI°fi Ÿu ˚≤u F…Î y‡˚Ù≤ NSÕb°Ôu fF…w Ÿu „°˜°u* J¡∑ ≤ªfi° J¡≤wu Fæ* $ buÌ, buÌ°ay Ju¡ Ÿay®F J¡∑
N°æ≤ ≈C≤°d N°<Ì N∏∫°∏∫„°˜°u* J¡∑ ˚Ù Ÿf ıÙb°u* J¡∑ tC<•w Ju¡ <ÔÎ ≤ªfi° J¡≤wu Fæ* $$42,43$$ <k¡≤
≈¥b°uÕ•w Ÿ›wt ˚¥<tJ¡°R¡≈ ≈≤t≈Ì J¡°u ≈°J¡≤ Ÿ¨<‹¸> <bsu≈R¡≈ ≈≤t N°≈<W∫°u* Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°∫u F…Î
f®Ê° t∏SfiÌ^±>R¡≈ t∏Ì≤°ªÔ Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°∫u F…Î Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi _b_S N°æ≤ „°∏w°Ãt° F°uJ¡≤
¿_Sw F°uwu Fæ* $$44$$ J¡tÔ°Ÿfi tu* ¿_Sw F…Î f®Ê° ıyw J¡∑ ªu‹¸>° J¡°u Ìu©J¡≤ N°æ≤ ıyw J¡∑ t∫°ÕÌ°
J¡°u ™>ÙJ¡J¡≤ <k¡≤ N°Ãt° tu* ¿_Sw F°u ı°wu Fæ* $$45$$ <J¡ŸÙ Ÿt∫ Ÿf ŸaJ¡v≈°u* Ÿu FÙfi _buh~>°t°` Ÿu
Ju¡bÔ Ô°uy°u* Ju¡ NfiCy®F Ju¡ <ÔÎ FÙ Ô°uJ¡ Ju¡ ŸÂ„ J¡°∫Õ J¡≤wu F…Î ¿_Sw F°uwu Fæ* $$46$$
wf w°u Ÿt°<@J¡°Ô tu* fiJ¡∑ Ÿ≤Ôw°, Ÿ¨<‹¸>, ŸaF°≤ N°<Ì Ju¡ Ÿt∫ Ÿ Ÿ≤Ôw° J¡° Ã∫°y, ÌuF
N°<Ì J¡° y®Fd, Ÿ¨<‹¸> Ju¡ R¡≈ Ÿu NfiuJ¡ F°ufi°, Δ∫CÃS°fiJ¡°Ô tu* ªuwfi F°ufi°, ≈μ tu* ¿_S<w, N∏∫`
¿_S<w ∫°u* <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°b°≤‡˚°u* Ÿu ∫C•w ¿ªW- b¨<W∫°u* tu* NI°fiÙ Ju¡ wCv∫ FÙ <bTtw° F…oÕ $
ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤ J®¡t„# •w „aJ¡°N°u* J¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤wu Fæ* $
f®Ê° J¡°u Ÿt°<@J¡°Ô tu* fi M¡ıCw° F°uwÙ Fæ, fi Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ ŸaF°≤J¡°Ô tau ŸJ¡° Ã∫°y F°uw° Fæ, fi
ÌuF°<Ì J¡° y®Fd F°uw° Fæ, fi Ÿ¨<‹¸>R¡≈ Ÿu NfiuJ¡w° F°uwÙ Fæ, fi Δ∫CÃS°fi Ju¡ Ÿt∫ ªuwfiw° F°uwÙ Fæ N°æ≤
fi J¡tÔ≈≤ <_S<w wS° N∏∫` N¿_S¿w F°uwÙ Fæ $$47$$ Ÿf ˚°b°u* J¡° N°≤‡˚ J¡≤fiub°Ôu f®Ê° Ÿf
b¨<W∫°u* tu* Ÿt°fi N°æ≤ ≈¿≤≈¥dÕ Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi N°J¡°≤b°Ôu tC•wR¡≈ F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$48$$
<J¡ŸÙ Ÿt∫ Ÿ‡≈¥dÕ ŸaJ¡v≈°u* Ÿu ≤<Fw N≈fiÙ _buh~>° Ÿu Ju¡bÔ Ô°uy°u* Ju¡ NfiCy®F Ju¡ <ÔÎ FÙ bu ≈®<wf]
F°uwu Fæ* $$49$$
Fu tF°twu, ı°u tæafiu N°≈Ÿu J¡FÙ, ∫F ≈≤t ≈<b` f®°Ê <_S<w Fæ $ ≈®ı°≈<w∫°u* J¡∑ t°fi<ŸJ¡ Ÿ¨<‹¸>
≈FÔ° <bº∫fiÙJ¡ (f®Ê° N°<Ì J¡° ÌÔ) Fæ, •∫°u*<J¡ ≈®ı°≈<w∫°u* J¡°u ŸaJ¡v≈ Ÿu <Ÿ<]∫°≥ ≈®°›w Fæ* Îba
I°fi N°æ≤ ∫°uyR¡≈ Îuÿb∫Õ _b∫a FÙ ∏Fu* I°w Fæ $ tæSCfiŸ¨<‹¸> tu* ˚Ù Ìub, y∏@bÕ, ∫s N°<Ì Ju¡ Ÿ°¿[bJ¡
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÎJ¡ f°≤ Ju¡ ≈Ìu„ Ÿu I°fiR¡≈ Îuÿb∫Õ J¡°u ≈®°›w F…N° Ìub°fiÙJ¡ (Ìubw° J¡° ÌÔ) tº∫t
870 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Fæ $ tfiC‹∫ N°<Ì w°u ≤ı°uyCd N°æ≤ wt°uyCd Ÿu y®_w Fæa Fı°≤°u* ≈®∫Ãfi°u* Ÿu ∏Fu* I°fiR¡≈ Îuÿb∫Õ ≈®°›w F°u
ŸJ¡w° Fæ, NwÎb fi≤°fiÙJ¡ (tfiC‹∫°u* J¡° ÌÔ) N@t Fæ $
∫°u* wÙfi NfiÙJ¡°u* J¡° <b˚°y N≈fiu tfi tua ≤©J¡≤ fiJ¡∑ N≈fiu J¡°≤d Ÿu ≈®°›w <ªW„C<] Ju¡
NfiCR¡≈ I°fi Ÿu f®Ê ≈®°¿›w J¡°u ≈¨SJg¡ ≈¨SJg¡ Ì„°Õwu* Fæ* $
≈¥b°uÕ•w oŸ Ÿ°¿[bJ¡ f®°Ê ¿_S¿w J¡°u <bº∫fiÙJ¡ N°æ≤ ŸC≤°fiÙJ¡ ˚Ù ≈®°›w F°u $$50$$
fi ≈¥b°uÕ•w wÙfi NfiÙJ¡°u* tu* (ÌÔ°u* tua) ≈FÔ° NfiÙJ¡ t°fiŸ ≈°Ÿfi° J¡° k¡Ô F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÎJ¡
t°` tfi Ÿu Ã≈∏fi F°ufiub°Ô° Fæ, NwÎb Ÿ¥‚t F°ufiu Ÿu ŸJ¡∑ ≈®°¿›w tu* <b„uTw° J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ ≈FÔ° ÌÔ <ªBq≈ Ÿf Ÿ¨<‹¸>∫°u* Ju¡ ≈≤t_bR¡≈ f®Ê°J¡°„ tu* f®Ê° Ju¡ tfi Ÿu J¡¿v≈w k¡Ô Ju¡
Ÿt°fi tfi J¡° k¡Ô F°uJ¡≤ ≈FÔu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, Nw# bFÙ _bw#<Ÿ] I°fiR¡≈ Îuÿb∫Õ Ÿu ≈FÔu f®ÊÃb
J¡°u ˚ÔÙ ˚°≥<w ı°fiJ¡≤ ŸJ¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$51$$
ÌqŸ≤° ÌÔ N°æT<@ ≈vÔb°u* Ju¡ <bJ¡°≤˚¥w Ÿ°ut≤Ÿ, |¨w, Ìq@ Ÿu <Ÿ] F°ufiub°Ôu J¡tÕ J¡° k¡Ô Fæ,
Nw# fiJ¡° ≈¿≤d°t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®St ÌÔ J¡∑ N≈us° _S¥Ô F°ufiu Ÿu Ÿu ≈Ìu„t°` Ÿu f®Ê ≈®°<›w
F°uwÙ Fæ, ∫°u* <b„uTw° <Ì©Ô°wu Fæ* $
≈®ı°≈<w∫°u* J¡∑ N°æ≤ N°æT<@∫°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> F°ufiu ≈≤ ı°u Ìub°fiÙJ¡R¡≈ ÌqŸ≤Ù ≈FÔu J¡∑ N≈us° ∏∫¥fi
J¡v≈fi° <Ìw F°uwÙ Fæ, bF ≈FÔu ª∏Bt° J¡∑ J¡Ô°R¡≈ Ÿu N°J¡°„ N°æ≤ b°∫C J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡
N°æT°<@ ≈vÔb°u* tu* ≈®bu„ J¡≤ Ÿ°ut, |¨w N°æ≤ Ìq@R¡≈ Ÿu N<Àfi tua Fbfi F°ufiu ≈≤ Ÿ¥∫Õt^±>Ô tu* Nt¨w Ju¡
N°J¡°≤ Ÿu ≈¿≤dw F°u ≈®ı°≈<w N°<Ì Ÿu ≈˚C•w F°uwÙ Fæ $ fiJu¡ ≈˚°uy Ju¡ Nfi∏w≤ fiJu¡ bÙ∫ÕR¡≈
Ÿu ≈¿≤dw F…oÕ tæSCfi π°≤° J¡°uoÕ o∏B N°<Ì ŸC≤w°, J¡°uoÕ JC¡fu≤ N°<Ì ∫s∫°u<fiw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ bF
Ÿ°¿[b¿J¡ F°ufiu Ÿu tfiC‹∫ N°<Ì J¡∑ N≈us° ≈FÔu ≈®ı°≈<w∫°u* Ju¡ NfiCy®F≈¥dÕ ≈Ìu„ N°<Ì Ÿu
I°fiæÿb∫ÕŸ‡≈<W π°≤° NU∫C<Ìw F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ≈FÔu FÙ bF f®ÊÃb J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$52,53$$
w°u •∫° Ÿf Ìubw°N°u* J¡∑ tC<•w F°uwÙ Fæ ? oŸ ≈≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ìubw°N°u* tu* NSb° tfiC‹∫°u* tu* Ã≈∏fi F…N° ı°u Δ∫<•w I°fi-bæ≤°À∫ Ÿu Ÿ‡≈∏fi NSb° ˚°uyÔ‡≈¸>
<ıŸ ıÙb J¡∑ tæ`Ù N°<Ì Ÿu Ÿay<w J¡≤w° Fæ, bF ŸJ¡∑ Ÿay<w Ÿu „Ù|® bæŸu yCdb°Ô° F°u ı°w°
Fæ $ ˚°uyÔ‡≈¸> ≈C”T Ÿu ŸaŸyÕb„ _b∫a ˚Ù b柰 F°uJ¡≤ ŸÙ ı∏t tu* f∏@fi J¡°u ≈®°›w F°uuw° Fæ N°æ≤
I°fiæÿb∫ÕŸ‡≈∏fi ≈C”T J¡∑ Ÿay<w Ÿu _b∫a ˚Ù I°fi-bæ≤°À∫ Ÿ‡≈∏fi F°uJ¡≤ ŸÙ ı∏t tu* tC•w F°u
ı°w° Fæ $
wf wÙŸ≤u NfiÙJ¡R¡≈ tfiC‹∫°u* J¡°u •∫° J¡≤fi° ª°<FÎ ? oŸ ≈≤ fiJ¡° J¡wÕΔ∫ J¡Fwu Fæ* $
f∏@ N°æ≤ t°us Ÿay<w Ju¡ NfiCŸ°≤ F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ _b∫a FÙ N≈fiu ≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ÿu Ÿ°@CŸay<w,
Ÿwg „°˜°u* Ju¡ Zbd N°<Ì Îba o¿∏B∫ N°æ≤ tfi J¡∑ ı∫ Ju¡ ≈°∫°u* J¡°, ıf wJ¡ k¡Ô J¡∑ ≈®°<›w fi F°u
wf wJ¡ NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<F∫u $$54$$
≈¥b°uÕ•w ŸfJ¡° Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N<@J¡ ≈®J¡°„b°ÔÙ ≈°Ÿfi°N°u*, Ÿf Ô°uy°u* tu* ≈®<Ÿ] ∫I N°<Ì J¡t°u˘ N°æ≤
NfiSÕ k¡Ô Ìufiub°Ôu <fi<T] N°æ≤ <t<Zw J¡t°u˘ Ÿu J®¡t Ÿu ≈®°›w wS° NfiuJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°≤Æ@ buy°u*,
ŸyÕ - 60] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 871
J®¡∑n°-J¡°æwCJ¡°u* wS° J®¡°u@, Ô°u˚ Ÿu f»u F…Î Δ∫bF°≤°u* Ÿu J®¡t„# » ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F…oÕ wÙfi NfiÙJ¡R¡≈
Ÿ¨<‹¸> Ÿy°uÕ∏tC© f®Ê tu* oŸ ≈®J¡°≤ ≈¥b°uÕ•w ŸaJ¡v≈J¡v≈fi° Ÿu FÙ ŸW° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N°<b˚°Õb J¡°u
≈®°›w F…oÕ Fæ $$55$$
fiŸ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿ°™>b°≥ ŸyÕ
f®Ê° Ÿu Ã≈∏fi F…Î ıÙb°u* Ju¡ ÌuF y®Fd Ju¡ J®¡t J¡° N°æ≤
≈®@°fiR¡≈ Ÿu I°fi Ju¡ ˚°ıfi Ÿ°¿[bJ¡ ıÙb°u* Ju¡ ÌuF y®Fd Ju¡ J®¡t J¡° bdÕfi $
≈¥b°uÕ•w wÙfi NfiÙJ¡Ÿ¨<‹¸>∫°u* J¡°- "Ÿ° Δ∫°ut°<fiÔt°<ZÃ∫' oÃ∫°<Ì Ÿu Ÿasu≈ Ÿu J¡Fu y∫u J®¡t Ju¡
<b_w°≤ Ÿu bdÕfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
Fu tF°f°F°u ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿ¨<‹¸> J¡∑ Δ∫b_S° J¡≤fiub°Ôu <≈w°tF ˚yb°fi f®Ê° Ju¡ Ÿt°<@ Ÿu
Δ∫C¿ÃSw F°ufiu ≈≤, oŸ ıyBq≈Ù ıÙdÕ |¸>Ù∫∏` (≤F¸>) Ju¡ ˚≤u F…Î ≈®°dÙ R¡≈Ù |n°u* Ÿu ∫C•w ≤_ŸÙ π°≤°
≈Cfi# ≈Cfi# ÌuF y®Fd Ÿu ıÙb N°æ≤ ıÔ J¡∑ w¨‹d° Ÿu N°≤°uF N°æ≤ Nb≤°uF J®¡t Ÿu ªÔfiu ≈≤, f®Ê° Ÿu
Ã≈∏fi F…Î ıÙb°u* Ju¡ ŸaŸ°≤R¡≈Ù <≈*ınu tu* ≈®bu„ J¡≤fiu ≈≤ N∏∫°∏∫ tfi°u* Ju¡ t°∫°„fÔ f®Ê° Ju¡ ≈®St
Ã≈∏fi ≈C`˚¥w N°J¡°„ tu* b°∫C Ju¡ H°u*Ju¡ Ÿu ªaªÔ N°æ≤ N°Fw ıÔJ¡d°u* Ÿu Δ∫°›w N°bwÕ J¡∑ ˚°≥<w
|¥tfiu ≈≤ f®Ê tu* ıÙb°ua Ju¡ Ÿt¥F <fi≤∏w≤ ≈°<@ Ju¡ Ã≈∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N<Àfi Ju¡ ¿b_kC¡<Ôay Ju¡
Ÿt°fi f°F≤ <fiJ¡Ôwu Fæ* N°æ≤ J¡°uoÕ ≈°<@ Ju¡ fi‹¸> F°ufiu Ÿu ŸCTC<›w J¡∑ w≤F <bZ°¿∏w Ju¡ <ÔÎ f®Ê tu*
≈®bu„ J¡≤wu Fæ* $$1-4$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Nfi°<Ì Nfi∏w f®ÊR¡≈Ù ≈Ì Ÿu Ã≈∏fi F…Î ∫°fiÙ J¡v≈fi° J¡°u
≈®°›w F…Î ∫u ıÙbŸt¥F ŸtCB tu* w≤ay°u* J¡∑ ˚°≥<w f®Ê tu* ¿_Sw Fæ* $$5$$ ıæŸu ≈®J¡°„ J¡∑ „°u˚° tu| tu*
≈®<b‹¸> F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ ∫u ıÙbŸt¥F ˚¥w°J¡°„ tu* ≈®bu„ J¡≤wu Fæ* $ ıæŸu Ìq@ N°æ≤ ıÔ ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w
F°uwu Fæ* bæŸu FÙ ∫u ıÙbŸt¥F Nº∫_w N°J¡°„ N°æ≤ b°∫C Ju¡ Ÿ°S f®Ê tua ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$6$$
wÌfi∏w≤ wuı, ıÔ N°æ≤ ≈¨ØbÙ J¡Ù Ã≈<W F°u ı°fiu ≈≤ ≈®J¡°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ bu ıÙb „ÆÌ, _≈„Õ,
R¡≈, ≤Ÿ N°æ≤ y∏@R¡≈ w∏t°`°N°u* Ju¡ Ÿ<Fw ≈¥b°uÕ•w b°∫C Ÿu N°æ≤ N≈fiu ≈˚°uy Ju¡ FuwC NtC¶∫ N°æ≤
tC¶∫ Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°db°∫C Ÿu ÎuŸu N°J®¡°aw F°uwu Fæ*, ıæŸu <J¡ ≈®ª^±> ÌæÃ∫°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu Ìubw° N°J®¡°∏w
F°uwu Fæ* $$7$$ oŸ ≈®J¡°≤ <ÔayÌuFw° J¡°u ≈®°›w F…Î bu ıÙb ≈®°d Ju¡ N°Ãt˚°b Ju¡ N°æ≤ ˚¥ww∏t°`Ÿ<Fw
b°∫C Ju¡ Ÿ°S N∏fi N°æ≤ ıÔ Ju¡ π°≤° Na±>ı N°<Ì ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°<d∫°u* Ju¡ ≈®°db°∫C ∫°fiÙ N∏fiy®°ŸJ¡
N≈°fib¨<W ˚uÌ J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ „≤Ù≤°u* tu* ≈®bu„ J¡≤wu Fæ*u N°æ≤ bÙ∫Õw° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$8$$
wÌfi∏w≤ ıyw tu* ≈æÌ° F°uwu Fæ* N°æ≤ Nfi<˚Δ∫•w I°fiæÿb∫Õb°Ôu ≈®°dÙ F°uwu Fæ* $
wÙŸ≤u ÌÔ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡° J®¡t J¡F J¡≤ ÌqŸ≤u ÌÔ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡° J®¡t J¡Fwu Fæ* $
N∏∫ JC¡~> o‹¸>°≈¥wÕJ¡°≤Ù (∫I, JC¡Î≥ N°æ≤ f°b<n∫°≥ ©CÌb°fi° N°<Ì J¡tÕ) ıÙb≤°<„∫°≥ Z]°≈¥bÕJ¡
N<Àfi tu* ÌÙ yoÕ N°F…<w Ÿu ∫°fiÙ w≠ı∏∫ N≈¥bÕ Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w F°uJ¡≤ @CÎ≥ Ju¡ π°≤° Ÿ¥∫Õt^±>Ô tu* ≈F…≥ª J¡≤
Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* π°≤° ª∏Bt^±>Ô tu* ≈®bu„ J¡≤fiu Ÿu @Ct® N°<Ì t°yÕ tu* ≈®<b‹¸> F…oÕ Fæ* $ fi ıÙb≈≤‡≈≤°N°u*
J¡° ˚Ù <ÔayÌuF ≈®°¿›w≈∫Õ∏w J®¡t ≈¥b°uÕ•w FÙ Fæ $$9$$
872 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
ª∏BJ¡Ô°_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F…Î bu ˚Ù ıÙbŸt¥F J¡v≈b¨s Ju¡ k¡Ô°u* tu* ≤ŸR¡≈ Ÿu ≈®bu„ π°≤°
≈˚°u•w° Ju¡ bÙ∫ÕR¡≈ Ÿu ≈¿≤dw F°uJ¡≤ Ìuby˚Õ Ÿu Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, ÎuŸ° J®¡t fwÔ°wu Fæ* $
≈¥dÕ ˚yb°fi ª∏Bt° <ıwfiÙ <J¡≤d°u* Ÿu ŸaŸ°≤ J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤wu FCÎ <Ìw F°uwu Fæ*, ªaªÔ, ÿbuw
bdÕ J¡∑ wfiÙ <J¡≤d°u* Ÿu ≈¥dÕ oŸ<ÔÎ sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ _S°fi°≈∏fiR¡≈ ≈¥b°uÕ•w w∏t°`°_bR¡≈ <Ô*yÌuFb°Ôu
N°J¡°„ tua bF ıÙb≈≤‡≈≤° <_Sw F°uwÙ Fæ $$10$$ wÌfi∏w≤ fi ª∏B<J¡≤d°u* Ju¡ fi∏Ìfi N°<Ì bfi tu*
<y≤fiu ≈≤ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ°S <y≤ ≤FÙ bF ıÙb≈≤‡≈≤° Ÿ bfi tu* ıæŸu Ì°ŸÙ |≤ Ju¡ J¡°∫°u˘ tu* Δ∫y® ≤FwÙ Fæ
bæŸu FÙ Δ∫y® F°u ≈sÙ Ju¡ wCv∫ ≈®bu„ J¡≤wÙ Fæ $$11$$ Ÿ bfi tu* k¡Ô ª∏Bt° J¡∑ N°æ≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡
Ôyfiu Ÿu N≈fiu ≤Ÿ Ÿu J®¡t„# b¨<] N°æ≤ t@C≤w° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$12$$ oŸ ≈®J¡°≤ ≈¥b°uÕ•w ıÙb≈≤‡≈≤°
ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu ¿y≤ J¡≤ ıæŸu f°ÔJ¡ Ìq@ Ÿu ˚≤u F…Î t°w° Ju¡ _wfi°u* tu* ¿_S<w J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ≤Ÿ
Ÿu ˚≤u F…Î fi k¡Ô°u* tu* ¿_S<w J¡≤wÙ Fæ $$13$$ bu k¡Ô°u* J¡∑ ≈a<•w∫°≥ Ÿ¥∫Õ J¡∑ ¿J ≤d°u* Ÿu ≈J¡ ı°∫u*yÙ $
J¡ÿ∫≈ N°<Ì Ÿu ≈˚C•w ∏FÙ* k¡Ô°u* tu* bÙ∫Õw° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ t¥¿h~>Õw≈®°∫ bu ıÙbı°<w∫°≥ ≤FwÙ
Fæ $$14$$ ıæŸu NaJC¡≤, „°©°, ≈Wu <ıŸtu* N°<b˚¥Õw fiFÙ* F…Î, ÎuŸ° b¸> b¨s J¡° fÙı, „°©°, NaJC¡≤, ≈Wu
N°æ≤ k¡Ô Ÿu ∫C•w b¸> b¨s tu* ≤Fw° Fæ, ıæŸu J¡°‹™> tu* N<Àfi ¿_Sw ≤FwÙ Fæ N°æ≤ ıæŸu <t\>Ù tu* |nu ¿_Sw
≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ ıÙbw°, <ıŸJ¡∑ b°Ÿfi°Î≥ ŸC›w ≤FwÙ Fæ*, y˚ÕR¡≈Ù <≈*ınu tu* ¿_Sw ≤FwÙ Fæ $ Ju¡bÔ y˚Õ
tu* FÙ t¥¿h~>Õw ıÙb≈≤‡≈≤°N°u* J¡° N∏∫ Ju¡ N°Z∫ π°≤° <w≤°u@°fi fiFÙ* F°uw°, <J¡∏wC ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt∫
≈°<@ J¡° fi°„ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°›w F…Î NΔ∫•w Ÿu <fiJ¡Ô J¡≤ N°J¡°„R¡≈ tu*, <Ôay „≤Ù≤ Ju¡ N°≤‡˚
Ÿt∫ tu* N°æ≤ ª∏B¿J¡≤d N°<Ì tu* ≈®bu„ J¡≤fiu Ju¡ Ÿt∫ tu* ˚Ù ¿w≤°u@°fi Ÿu ¿_S<w ≤FwÙ Fæ $$15,16$$
oŸ ≈®J¡°≤ y˚Õ tu* ≈®°›w F…Î ıÙb°u* Ju¡ ı∏t tu* <fi<tW˚uÌ F°ufiu Ÿu <b„uTw° Ì„°Õwu* Fæ $
≈¥bÕı∏t tu* <ıŸfiu ˜Ù, ≈C` N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u* J¡∑ „°u˚° fiFÙa Ìu©Ù, ı°u t≤fiu wJ¡ ŸbÕS° <b≤•w
F°uJ¡≤ ≤Fw° Fæ N°æ≤ ı°u ≤°y N°<Ì Ÿu N°æ≤ fF…w Ÿu J¡tÕJ¡°^±> N°<Ì „°˜°u* Ÿu Îu<FJ¡ N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡
˚°uy Ju¡ Ÿ°@fi Ô°æ<J¡J¡ N°æ≤ bæ<ÌJ¡ J¡t°u˘ tu* ≈®u¿≤w F°uw° F…N° ˚Ù fitu* ≈®b¨W fiFÙ* F°uw° Fæ, bF Zu‹™>
≈C”T ≈¥b°uÕ•w J®¡t Ÿu Ìuby˚Õ tu* Ã≈∏fi F°uw° F…N° NÃ∫∏w Ÿ°¿[bJ¡ ı°<w J¡° F°uJ¡≤ Ÿ ı∏t tu* I°fi
≈®°›w J¡≤Ju¡ Ì°≤ ıÙb∏tC•w°u<ªw Δ∫bF°≤b°Ô° F°uw° Fæ $ ŸÙ ı∏t Ÿu ∫<Ì bF t°us˚°yÙ F°u, w°u
Ÿ°¿[bJ¡ J¡F° ı°w° Fæ $$17$$
Ìub≈Ì tua N<@J¡°≤ ≈®°<›w Ju¡ NfiCJ¥¡Ô J¡tÕ N°æ≤ ≈°Ÿfi° J¡≤fiub°Ô°u* Ju¡ ı∏t tu* <b„uT ˚uÌ
<Ì©Ô°wu Fæ* $
oŸ Ìub∫°u<fi J¡°u¡≈®°›w J¡≤Ju¡ fi‹¸> J¡∑ ı° ŸJ¡fiub°ÔÙ ı∏t≈≤‡≈≤° J¡°u ˚°uy Ô‡≈¸>w°b„ h~>uÌ
fi J¡≤w° F…N° ı°u N≈fiu N<@J¡°≤ ˚°uy J¡∑ ≤s° Ju¡ <ÔÎ FÙ ı∏t ≈®°›w J¡≤u, bF wt°u∫C•w ≤°ıŸ
Ÿ°¿[bJ¡ Fæ $
Nf ≈®St ÌÔ tu* (<bº∫fiÙJ¡¡tu*) Ã≈∏fi F…Î Ju¡bÔ Ÿ°¿[bJ¡ Ô°uy°u* J¡° ≈CfiıÕ∏t fiFÙ* F°uw° Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈C”T Ju¡ N¿∏wt ı∏t Ÿu ı°u fi≤ N°æ≤ Ìubw°N°u* Ju¡ ÌÔ J¡∑ (NfiÙJ¡ J¡∑)
N≈us° ≈®@°fi Fæ, NS°Õwg ≈®ı°≈<w Ju¡ N<@J¡°≤ Ÿu ŸaŸ°≤ tu* N°∫° F…N° Ju¡bÔ Ÿ°¿[bJ¡ <bº∫fiÙJ¡
ŸyÕ - 61] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 873
ıæŸu tC•w F°uw° Fæ, b柰 oŸ Ÿt∫ tæ* N°≈Ÿu J¡Fq≥y° $ Fu ≈C^∫°J¨¡<wb°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®St ÌÔ
tu* ∫°fiÙ <bº∫fiÙJ¡ tu* Ã≈∏fi F…N° ≈C”T J¡°uoÕ ˚Ù N°æ≤ J¡˚Ù ˚Ù ≈Cfi# Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° Fæ ∫°fiÙ tC•w
FÙ F°u ı°w° Fæ $$18-20$$
wf J¡°æfi Ã≈∏fi F°uwu Fæ* ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ ∏Fu* J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≤°ıŸ-Ÿ°¿[bJ¡ ≈C”T ∫F°≥ ≈≤ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $
„aJ¡° # Ju¡bÔ Ÿ°¿[bJ¡ Ju¡ ≈CfiıÕ∏t fi F°ufiu tu* •∫° J¡°≤d Fæ ?
Ÿt°@°fi # Ju¡bÔ Ÿ°¿[bJ¡ ≈C”T ≈¥bÕı∏t tu* ˚Ù N°Ãtw[b J¡° Zbd, tfifi N°<Ì ≈°∫°u* Ÿu
<bª°≤ J¡≤ Ju¡bÔ ≈®<wf∏@ Ju¡ s∫ Ju¡ <ÔÎ ≈®<wf∏@s∫∫°uÀ∫ ı∏t J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ oŸ ı∏t tu* ˚Ù
fiJ¡∑ fC<] Ÿu ŸÌ° N°Ãtw[b FÙ tfifiÙ∫ Fæ, oŸ<ÔÎ fiJ¡° ≈CfiıÕ∏t fiFÙ* F°uw° Fæ $$21$$
NwÎb bu Ì…ÔÕ˚ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u ıf ≈≤t°Ãt° Ÿu fi≤ N°æ≤ ŸC≤ Ju¡ NfiÙJ¡ J¡∑ N≈us° ≈®@°fiw° Ÿu ≈®°›w F…Î Fæ*, Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
bu tF°yCd„°ÔÙ ≈C”T Ì…ÔÕ˚ Fæ* $$22$$
ı°u ≈®ı°≈<w, ŸC≤, N°æ≤ tfiC‹∫ Ju¡ NfiÙJ¡ Ÿu N∏∫ ≤°sŸ, <≈„°ª, ≈„C-≈sÙ N°<Ì Fæ* bu ≈un,
≈ÃS≤ Ju¡ wCv∫ Fæ*, I°fi°<@J¡°≤ J¡∑ ªª°Õ tu* fiJ¡∑ ∫°uÀ∫w° FÙ fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ fiJ¡° vÔu© fiFÙa
<J¡∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u N°æ≤ <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ w°tŸ ı°<wb°Ôu t¥», t¥J¡ ıÙb Fæ*, bu Ÿf _S°b≤
≈un, ≈ÃS≤°u* Ju¡ Ÿt°fi Fæ*, fiJ¡° •∫° <bª°≤ <J¡∫° ı°∫ ? $$23$$
w[bI°fi J¡∑ Ì…ÔÕ˚w° J¡° FÙ ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
J®¡t Ÿu ≈®°›w Wt ı∏t tu* ˚Ù JC¡~> FÙ fi≤ N°æ≤ ŸC≤ Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ˚°uy”<ª J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…Î Fæ*, Nw#
bæ≤°À∫ NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ Fæ $ fi Ô°uy°u* tu* tu≤u wCv∫ ı∏t Ÿu ÔuJ¡≤ „t, Ìt N°<Ì Ÿf yCd°u* J¡∑ Ÿ‡≈<W Ÿu
©¥f N°Ãt<bª°≤ ∫°uÀ∫w° J¡°u ≈®°›w F…Î ˚Ù JC¡~> Ô°uy <fi≤∏w≤ Ÿt°<@ ŸC© tu* <bPfi˚¥w ≤°ıJC¡Ô≈°æ≤°u<FÃ∫
Ju¡ J¡°≤d JC¡~> ≤°ıŸ∫C•w Ÿ°¿[bJ¡ FÙ Fæ, „C] Ÿ°¿[bJ¡ fiFÙ* Fæ* $ (∫F „C] Ÿ°¿[bJ¡w° J¡∑ N<w
Ì…ÔÕ˚w° Ju¡ Ÿ¥ªfi Ju¡ <ÔÎ <fi≤<˚t°fiw°b„ N<w„∫°u<•w Fæ) $$24$$ tu≤u ŸÂ„ N°≈ ˚Ù bæ≤°À∫, „t,
Ìt N°<Ì Ÿ‡≈<W Ÿu ≈¥dÕ Fæ* FÙ, <J¡∏wC ≈≤t°Ãt≈Ì J¡° <bª°≤ fi J¡≤fiu Ÿu N°≈J¡∑ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ŸaŸ°≤
˚®°¿∏wR¡≈ tF°N°≈<W <b_wÙdÕ F…oÕ Fæ $ ≈≤t°Ãt≈Ì J¡° ∫F°≥ ≈≤ tu≤u Ÿ°tfiu N°ı FÙ N°≈ „Ù|® <bª°≤
J¡∑<ı∫u $ ÎJ¡t°` <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu N°≈ FÙ ∫F°≥ ≈≤ N<πwÙ∫ ≈≤t ≈Ì Fæ $$25$$
Ÿ°™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

oJ¡Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
tC<•w Ju¡ ∫°uÀ∫ ≤°ıŸŸ°¿[bJ¡ Ô°uy°u* J¡∑ ≈®„aŸ° N°æ≤ fiJu¡ <bbuJ¡ bæ≤°À∫ Ju¡ J®¡t J¡° ≈Ìu„ $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u <bª°≤d° J¡∑ ∫°uÀ∫w° J¡°u ≈®°›w ≈C”T
≤°ıŸŸ°¿[bJ¡∑ ≈¥bÕı∏t J¡∑ J¡t°uÕ≈°Ÿfi° Ÿu ≈¨<SbÙ tu Ã≈∏fi F…Î Fæ*, bu tF°yCd„°ÔÙ ≈C”T ıæŸu N°J¡°„
tua ª∏Bt° ≈®J¡°„t°fi ≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ ŸÌ° ≈®Ÿ∏fi N°æ≤ ≈®J¡°„t°fi ≤Fwu Fæ* $$1$$ ıæŸu N°J¡°„ tu|°u* Ÿu
874 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡∑ yoÕ t<Ôfiw° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ bu ˚Ù t°fi<ŸJ¡ Ì…#© J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwu Fæ*, ıæŸu ŸCbdÕ J¡°
J¡tÔ ≤°<` tu* ‡Ô°fi fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ bu „°≤Ù¿≤J¡ Ì…#© J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwu Fæ* $ ıæŸu _S°b≤ b¨s N°<Ì
≈®°≤Æ@ ˚°uy Ÿu N<w¿≤•w J¡°uoÕ ÌqŸ≤Ù ªu‹¸>° fiFÙ* J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ bu ˚Ù I°fi N°æ≤ I°fiŸ°@fi°u* J¡∑ <Ÿ<]
Ju¡ <Ÿb° N∏∫ b_wC fiFÙ* ª°Fwu Fæ* N°æ≤ ıæŸu b¨s N≈fiu ≈C‹≈, k¡Ô N°<Ì Ÿu ≤tw° Fæ bæŸu FÙ bu ˚Ù N≈fiu
ŸÌ°ª°≤°u* Ÿu ≤twu Fæ* $$2,3$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≤°ıŸŸ°¿[bJ¡ ≈C”T J¡∑ fC<] „°¿∏w N°<Ì ŸC@° Ju¡
f»fiu ≈≤ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ, NwÎb bF „C•Ô≈s Ju¡ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ ŸC∏Ì≤ F°u ı°wÙ Fæ,
<ıŸŸu bF ≈C”T t°us J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$4$$ ıæŸu ª∏Bt° „ÙwÔw° J¡° Ã∫°y fiFÙ* J¡≤w° bæŸu FÙ bu
„ÙwÔw° Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw Ÿ°æ‡∫w° J¡° N°≈<W tu* ˚Ù Ã∫°y fiFÙ* J¡≤wu Fæ* $ tæ`Ù N°<Ì yCd°u* Ÿu tfi°uF≤
≈®J¨¡<w Ÿu FÙ bu ÎuŸu <b≤°ıt°fi ≤Fwu Fæ* ıæŸu <J¡ fi¥wfi yCh~>°u* Ÿu „°u<˚w Ôw° Ÿu bfi Ju¡ b¨s „°u<˚w F°uwu
Fæ* $ Ÿf ≈≤ Ÿt°fi Â<‹¸> ≤©fiub°Ôu, ÎJ¡t°` ≈≤t°Ãt° tu* NfiC≤°y ≤©fiub°Ôu, ŸÌ° Ÿ°æ‡∫, Ÿ°@CN°u* Ÿu
˚Ù f»J¡≤ Ÿ°@C, ŸtCB Ju¡ wCv∫ t∫°ÕÌ° @°≤d <J¡∫u F…Î ≈C”T N°≈Ju¡ wCv∫ Fæ* $ oŸ<ÔÎ Fu tF°f°F°u,
N°≈¿W∫°ua J¡° Nfi<@J¡≤d fiJ¡° ı°u _S°fi bFÙ y∏wΔ∫ Fæ $ N°≈<W∫°u* Ju¡ Ÿ°y≤ tu* ı°fi° <ªw fiFÙ*
Fæ $ ©uÌ≤<Fw N°≈J¡°u oŸ ıyw tu* bæŸu fw°Õb J¡≤fi° ª°<F∫u ıæŸu <J¡ ≤ı°uyCd≤<Fw Ÿ°¿[bJ¡ N°Ãt°fi∏Ì
Ô°˚ f»u Îba t¥»°u* Ju¡ <bª°≤dÙ∫ <bT∫°u* Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y π°≤° f°≤‡f°≤ Ÿwg „°˜°u* J¡° <bª°≤ J¡≤fi°
ª°<F∫u $$5-9$$ oŸ ≈®J¡°≤ ˚°bfi° J¡≤fiuub°Ôu ≈C”T J¡°u NÃ∫∏w N°Ì≤ Ju¡ Ÿ°S Ÿf b_wCN°u* J¡∑ <b<b@
<fi<tW°u* Ÿu ≈≈∏fi F°ufiub°ÔÙ N<fiÃ∫w° J¡° ˚Ù <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤
N<fiÃ∫w° J¡° <bª°≤ J¡≤ ≤F° <b„C] fC<]b°Ô° ≈CC”T NI°fi J¡°u f»°fiub°Ôu <tØ∫° NŸ‡∫ygÌ„Õfi J¡°
Ã∫°y J¡≤ ≈FÔu Îu<FJ¡ <bT∫°u* Ju¡ ≈˚°uy Ju¡ ∫°uÀ∫ Ô°æ<J¡J¡ <J®¡∫° J¡∑, t≤fiu Ju¡ f°Ì ≈∫°uy tu* N°fiub°ÔÙ
≈°≤Ô°æ<J¡J¡ <J®¡∫° J¡∑ N°æ≤ fi <J®¡∫°N°u* Ju¡ k¡Ô, ≈„C, ≈C`, @fi, _byÕ <bt°fi, N›Ÿ≤° N°<Ì ≈Ì°S°u˘
J¡∑, ∫u N°≈<W FÙ Fæ*, ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡≤u*, ∫u Ÿ‡≈<W Fæ, ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡˚Ù fi J¡≤u* $$10,11$$ N°yu J¡Fu
ı°fiub°Ôu <bª°≤R¡≈ I°fi J¡° NŸÙt ≈≤f®ÊR¡≈ b_wC J¡°u ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ°@C ŸwÙØ∫°u˘ Ju¡ Ÿ°S
<b<@bwg ≈®°›w F…Î Ÿub° N°<Ì ≈®∫Ãfi π°≤° ≈®Ÿ∏fi <J¡∫u F…Î yC” Ÿu "Fu ≈®˚°u, tæ* J¡°æfi Fq≥', ∫F ŸaŸ°≤°±>‡f≤
Jæ¡Ÿu Ã≈∏fi F…N°, oÃ∫°<Ì Ÿ<bfi∫ ≈®ÿfi≈¥bÕJ¡ <bª°≤J¡≤ _t≤d J¡≤fi° ª°<FÎ $ J¡t°u˘ tu* <fitÀfi fiFÙa
F°ufi° ª°<F∫u N°æ≤ NfiSÕJ¡°≤Ù Ô°uy°ua Ju¡ Ÿ°S Ÿay<w ˚Ù fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<F∫u $$12,13$$ Ÿf <≈®∫ b_wCN°u*
J¡° <bh~>uÌ ŸaŸ°≤t°` Ju¡ <ÔÎ Nbÿ∫a˚°bÙ Fæ, ÎuŸ° ŸÌ° <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u $ ıæŸu t∫¥≤ tu|°u* J¡°
NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ bæŸu Ÿ°@CN°u* J¡° FÙ NfiCŸ≤d J¡≤fi° ª°<F∫u $$14$$ N°U∫∏w≤ NFaJ¡°≤ Ju¡ ŸŸu
f°F≤Ù „≤Ù≤ Ju¡, ŸŸu ˚Ù f°F≤Ù ≈C`, <t` N°<Ì ŸaŸ°≤ Ju¡, ı°u wÙfi Ÿ°y≤ wCv∫ Fæ*, fi°æJ¡°R¡≈ N°Ãt<bª°≤
J¡°u ≈¥dÕ J¡≤Ju¡ ŸÃ∫ J¡° FÙ NbÔ°uJ¡fi J¡≤fi° ª°<F∫u $$15$$
ŸÃ∫ J¡° FÙ NbÔ°uJ¡fi J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° ı°u J¡F° Ÿtu* ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
N¿_S≤ „≤Ù≤ J¡° N°æ≤ NFaJ¡°≤ J¡° ˚Ù Ã∫°yJ¡≤ NÃ∫∏w J¡v∫°dJ¡°≤Ù, <ıŸfiu t°uwÙ J¡Ù t°Ô° J¡°u
Δ∫°›w J¡≤ ≤•©° Fæ, ÎuŸ° t°uwÙ-t°Ô° Ju¡ N∏wyÕw Ÿ¥w Ju¡ Ÿt°fi Ÿf ÌuF, NFaJ¡°≤ N°<Ì Ju¡ N∏wyÕw
<ª∏t°` J¡° FÙ NbÔ°uJ¡fi J¡≤fi° ª°<FÎ $$16$$ Ÿ <fiÃ∫ <b_w¨w, ŸbÕ` Δ∫°›w, ŸbÕ˚°<bw,
J¡v∫°dJ¡°≤Ù ≈≤t ≈Ì tu* ıæŸu Ÿ¥w tu* t<d≤°<„∫°≥ <≈≤°uoÕ ≤FwÙ Fæ* bæŸu FÙ ∫F Ÿ°≤° ıyw <≈≤°u∫° F…N°
ŸyÕ - 62] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 875
Fæ $$17$$ ı°u <ªwg <b„°Ô ˚Cbfi Ju¡ ˚¥TdR¡≈ N°J¡°„ tu* ¿_Sw Ÿ¥∫Õ tu* Fæ, bFÙ <ªwg ≈¨<SbÙ Ju¡ <bb≤ Ju¡
tº∫ tu* ¿_Sw J¡∑nu tu* ˚Ù Fæ $$18$$ Fu Nfi|, ıæŸu ∫F°≥ ≈≤ |¸>°J¡°„ N°æ≤ tF°J¡°„ J¡° ≈≤t°SÕw# ˚uÌ
fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ „≤Ù≤ tu* ¿_Sw ıÙb°u* J¡° ˚uÌ fiFÙa Fæ $$19$$ <w•w, J¡n…N° N°<Ì ≤Ÿ Ju¡ ˚uÌ J¡°u
ı°fifiub°Ôu Ÿ˚Ù ≈®°<d∫°u* J¡∑ NfiC˚¥<w ÎJ¡ FÙ F°uwÙ Fæ, Nw# <ª∏t°` tu* ˚uÌ Jæ¡Ÿu ? ˚°b ∫F <J¡ ıæŸu
ÎJ¡ ≈C”T Ÿu N°_b°ÌfiÙ∫ <w•w, J¡n…N° N°<Ì ≤Ÿ J¡° ˚uÌ F°ufiu ≈≤ ˚Ù fiJu¡ NfiC˚b J¡° ˚uÌ fiFÙ* Fæ
bæŸu FÙ ÌuF°<Ì J¡° ˚uÌ F°ufiu ≈≤ ˚Ù <ª∏t°` tu* ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$20$$
ªuwfi°u* tu* ıæŸu <ªwg J¡° ˚uÌ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ Ÿf b_wCN°u* tu* wÃ_bR¡≈ J¡° ˚uÌ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ıf<J¡ ÎJ¡t°` Ÿπ_wC FÙ ŸÌ° ¿_Sw Fæ, wf ∫F Ã≈∏fi F…N°, ∫F fi‹¸> F…N°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
Ã≈[∫°<Ì<bT∫J¡ t¥» ıfiŸ°@°≤d N°≈J¡∑ fC<] „°˜Ù∫ fiFÙ* Fæ $$21$$
wf „°˜Ù∫ fC<] Jæ¡ŸÙ Fæ ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u Ã≈∏fi F°uJ¡≤ <bÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ, bF b_wC fiFÙ* Fæ $ bF N°˚°Ÿt°` Fæ, fi
bF Ÿwg Fæ N°æ≤ fi NŸwg Fæ $$22$$
bF fi Ÿwg Fæ N°æ≤ fi NŸwg Fæ, ÎuŸ° ı°u J¡F°, ŸJ¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ª¥≥<J¡ t°us F°ufiu Ju¡ ≈FÔu N<˚Δ∫•w N°æ≤ N„°∏w <ªW Ÿ° ˚ÔÙ-˚°≥<w y¨FÙw F°u ≤F° ∫F ıyw
N≈fiu ¿_S<w J¡°Ô tu* <bΩt°fi Fæ, Nw# NŸwg fiFÙ* Fæ $ t°uF J¡∑ <fib¨<W F°ufiu ≈≤ w°u t°us≈®°<›w Ÿu ≈FÔu
˚Ù ı°u ∫F Fæ FÙ fiFÙ* w°u t°usJ¡°Ô tu* ∫F ŸCw≤°a fiFÙa Fæ, Nw# Ÿwg ˚Ù fiFÙ* Fæ $$23$$
I°fi J¡∑ Ÿ°SÕJ¡w° J¡° <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù t°uF N°<Ì J¡∑ ŸW° ∫° NŸW° fiFÙ* J¡FÙ ı° ŸJ¡wÙ,
NwÎb oŸJ¡∑ N<fibÕªfiÙ∫w° FÙ <Ÿ] F…oÕ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
t°uFı°Ô ∫<Ì NÃ∫∏w NŸwg Fæ, w°u ˚Ô° fwÔ°oÎ, ≈C”T I°fi π°≤° <J¡ŸJ¡° <fi≤°Ÿ J¡≤uy° ?
•∫°u*<J¡ <fi≤°Ÿ J¡≤fiu ∫°uÀ∫ b_wC Ju¡ N˚°b tu* <fi≤°ŸJ¡ I°fi J¡∑ Ÿ°SÕJ¡w° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $ ∫<Ì t°uFı°Ô
NÃ∫∏w Ÿwg Fæ, w°u I°fi Ÿu <J¡ŸJ¡° Ã∫°y J¡≤uy° ? J¡°≤d <J¡ I°fi ŸÃ∫ b_wC J¡° <fibwÕJ¡ fiFÙ* Ìu©°
ı°w°, oŸ<ÔÎ N<fibÕªfiÙ∫ Nº∫°ŸR¡≈ Ÿay<w Ÿu ≤≠ıCŸ≈Õ N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi ∫F Âÿ∫ ŸtCÌ°∫ t°uF tu*
J¡°≤d Fæ, ÎuŸ° ≈¿≤„uT Ÿu <Ÿ] F°uw° Fæ $$24$$ ∫<Ì ıyw NŸwg Fæ, w°u ∫F°≥ ≈≤ t°uF Jæ¡Ÿu ? ∫<Ì bF
Ÿwg Fæ, w°u t°uF J¡° J¡°≤d Jæ¡Ÿu ? oŸ<ÔÎ ŸÌ° „°∏w F…Î N°≈ ı∏t, t≤d N°æ≤ ¿_S<wR¡≈ ŸaŸ°≤ tu*
N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ŸtÂ<‹¸ >F°uoÎ $$25$$
oJ¡Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
ZÙ≤°tª∏BıÙ tu* „°˜°u•w Ÿf yCd°ua-ŸÙ Ÿt¨<] J¡° J¡Sfi N°æ≤
N@t ≈C”T J¡∑ ˚Ù ŸÃŸay N°æ≤ ≈°æ”T Ÿu Wt ¿_S<w J¡° ≈®<w≈°Ìfi $
t¥»°u* Ju¡ <ª∏wfi ∫°uÀ∫ <bT∫°u* Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu f°≤-f°≤ Ÿwg „°˜ J¡° <bª°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ°
ı°u ≈FÔu J¡F°, Ÿ ≈≤ Jæ¡Ÿu ŸJ¡° <bª°≤ J¡≤fi° ª°¿FÎ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
876 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ π∏π°u* J¡°u ŸFfiub°Ô°, «¡F°≈°uF tu* JC¡„Ô ≈C”T _b∫a FÙ "w<πI°fi°S˘ Ÿ
yC”tub°<˚yh~>uwg Ÿ<tÃ≈°<d#' oÃ∫°<Ì „°˜ Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®°›w F…Î, w[bI°fiÙ N°æ≤ <„‹∫ Ju¡ N≈≤°@
J¡°u ŸFfiub°Ôu tF°t<wyC” Ju¡ Ÿ°S „°˜ J¡° ≈FÔu <bª°≤ J¡≤u $$1$$ Wt JC¡Ô tu* Ã≈∏fi F…Î,
<bT∫w¨‹d° „¥∏∫, w[bI°fiÙ tF°≈C”T Ju¡ Ÿ°S „°˜ J¡° <bª°≤J¡≤ tfi J¡° fi°„ J¡≤fiub°ÔÙ Ÿt°<@ Ÿu
≈≤t ≈Ì ≈®°›w <J¡∫° ı°w° Fæ $$2$$ buÌ°∏w tu* ≈∫°uyÙ N∏∫°∏∫ „°˜°u* Ju¡, ŸÃJ¡tÕ, ŸÌ°ª°≤ N°<Ì Ju¡
N°æ≤ Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ Ÿay<w, bæ≤°À∫ N°<Ì Ju¡ <fi≤∏w≤ NU∫°Ÿ Ÿu Ÿa_J¨¡w F…N° ≈C”T ≈®Ã∫Jg¡w[b <bT∫J¡
N°ÃtI°fi J¡° ˚°ıfi F°uJ¡≤ N°≈Ju¡ Ÿt°fi „°u<˚w F°uw° Fæ $$3$$
•wyCd N°≈ tu* Fæ* FÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fææ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ π∏π°u* J¡°u ŸFfi J¡≤fiu b°Ôu, Îba <b<b@yCd°u* Ju¡ N°y°≤
Fæ*, N°≈J¡° N°ª°≤ Wt Fæ wS° N°≈Ju¡ tfi Ju¡ Ÿ˚Ù tÔ Ìq≤ F°u y∫u Fæ*; Nw# N°≈ Ì…#©≤<Fw ≈≤t ≈Ì
tu* ¿_Sw Fæ* $$4$$
Nf ZÙ≤°tª∏BıÙ tu* I°fi Ÿu ıÙb∏tC•ww° J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
ŸªtCª N°≈ <ıŸŸu tu| F¸> y∫u F°u*, ÎuŸu „≤Ìg M¡wC Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ Fæ* $ Wt I°fi Ÿu ∫C•w
N°≈ ˚°bfi° Ÿu ∫C•w F°uoÎ $$5$$
ıÙb∏tC¿•w J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° tu* fÙı˚¥w tC•w tfi J¡° Ôsd J¡Fwu Fæ* $
Ÿf f°fl ≈Ì°S°u˘ J¡∑ <ª∏w° Ÿu ≤<Fw Îba ˚Ùw≤ ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ÿ°S sÙ≤-fiÙ≤ Ju¡ wCv∫ ÎJ¡w° F°ufiu Ÿu
f®Ê°J¡°≤ ≈¿≤d°tR¡≈ JC¡„Ôw°b°ÔÙ J¡v≈fi° Ÿu ı°u tC•w°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu <Ÿ] Fæ, ¿_Sw N°æ≤ πæw≤<Fw
tfi tC•w FÙ Fæ, oŸtu* J¡°uoÕ ŸaÌuF fiFÙ* Fæ $$6$$ oŸ ≈®J¡°≤ tC•w tfib°Ôu N°≈J¡∑ ªu‹¸>° J¡° oŸ Ÿt∫
ŸaŸ°≤ tu* ≈¥b°uÕ•w ıÙb∏tC•w ≈C”T ≤°y-πuTFÙfi ≈¥b°uÕ•w J¡v≈fi° π°≤° NfiCŸ≤d J¡≤u*yu $$7$$ ı°u Ô°uy
f°F≤ Ô°uJ¡°u<ªw N°ª°≤b°Ôu F°uJ¡≤ <bF°≤ J¡≤wu Fæ*, I°fiR¡≈Ù fi°æJ¡° Ÿu ∫C•w bu fC<]t°fi ≈C”T ŸaŸ°≤R¡≈Ù
Ÿ°y≤ J¡°u ≈°≤ J¡≤u*yu $$8$$ ı°u Ÿ≠ıfi ≈C”T N°≈Ju¡ ŸÂ„ fC<]b°Ô° N°æ≤ ŸtÂ<‹¸> Fæ, bFÙ ŸCÂ<‹¸>
≈C”T tCHŸu J¡FÙ yoÕ I°fį<‹¸>∫°u* J¡° ˚°ıfi Fæ $$9$$
w°u •∫° ıÙb∏tC•w F…N° tæ* „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y NSb° ∫Su‹¸> N°ª≤d J¡R¡≥ ? oŸ ≈≤ fiFÙ* ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ N°≈J¡° „≤Ù≤ Fæ, wf wJ¡ N°≈ f°F≤ @tÕ„°˜ N°æ≤ ŸÌ°ª°≤ Ju¡ NfiCŸ°≤ N°ª°≤b°Ôu
N°æ≤ N∏Ì≤ Ÿf ÎTd°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ Ju¡ ≤°y-πuTFÙfi fC<] Ÿu ¿_Sw ≤<FÎ $$10$$ ıæŸu N°æ≤ yCdÙ
≈C”T „°¿∏w J¡°u ≈®°›w FCÎ Fæ* bæŸu FÙ N°≈ ≈≤t„°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uoÎ $ ı°u _b°SÕ JC¡„Ôw° Ÿu ÌqŸ≤°u* J¡°u
™>yfiub°Ôu <Ÿ∫°≤ ŸÂ„ Fæ* N°æ≤ fhª°u* J¡∑ w≤F ∫Su‹¸> N°ª°≤b°Ôu Fæ*, bu t¥» ≈C”T FÙ <bª°≤ ∫°uÀ∫ fiFÙ*
Fæ* $$11$$ „C] Ÿ°¿[bJ¡ ı∏tb°Ôu ıÙb∏tC•w ≈C”T°u* Ju¡ ı°u _b°˚°<bJ¡ „t, Ìt N°<Ì yCd Fæ* fiJ¡°
≈°ıÕfi J¡≤ ≤F° Ÿ°@°≤d ≈C”T ˚Ù J®¡t„# I°fi ≈®°›w J¡≤Ju¡ N¿∏wt ıÙb∏tC•w „≤Ù≤ J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ $$12$$ •∫°u*<J¡ ≈C”T <ı∏FÙa ı°<w yCd°u* J¡° ŸÌ° ∫F°≥ Ÿubfi J¡≤w° Fæ, ÌqŸ≤Ù ı°<w tua Ã≈∏fi F°uJ¡≤
˚Ù bF ÎJ¡ sd tu* Ÿ ı°<w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ ÃJ¨¡‹¸> ı°<w Ju¡ yCd°u* J¡° Ÿubfi J¡≤fiu ≈≤
ÃJ¡¨‹¸> ı°<w tu* ı∏t ≈°w° Fæ N°æ≤ N@t ı°<w Ju¡ yCd°u* J¡° Ÿubfi J¡≤fiu ≈≤ N@t ı°<w tu* ı∏t ≈°w°
ŸyÕ - 62] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 877
Fæ, ∫F <fi∫t Fæ $$13$$ J¡t°Õ@Ùfiw° J¡°u ≈®°›w F…Î ıÙb ≈CbÕı∏t Ju¡ Ÿf ˚°b°u* J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, ≤°ı°
J¡∑ Ÿufi°N°u* J¡°u N°æ≤ ≈bÕw°u* Ju¡ bfi°u* J¡°u J®¡t„# fiÙ<w„°˜ Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈≤°J®¡t Ÿu N°æ≤ J¡°¸>fiu N°<Ì Ÿu
Ô°uy ıÙw Ôuwu Fæ*, oŸ<ÔÎ N@t ≈C”T J¡°u ˚Ù t°us Ju¡ <ÔÎ FÙ Nbÿ∫ ≈®∫Ãfi J¡≤fi° ª°<FÎ $ ı°u ≈C”T
≈°æ”T Ÿu <b≤w fiFÙa F°uw°, Ÿu k¡Ô <Ÿ<] Nbÿ∫≈®°›w F°uwÙ Fæ, ∫F N<˚≈®°∫ Fæ $$14$$ ≈C”T ª°Fu,
≤°sŸ, <≈„°ª, „¥B N°<Ì w°tŸÙ ∫°u<fi tu* Ã≈∏fi F…N° F°u, ª°Fu s<`∫, bæÿ∫ N°<Ì ≤°ıŸ ∫°u<fi J¡°u
≈®°›w F…N° F°u NSb° Ÿ[b, wt Ÿu <t<Zw Ÿ≈Õ N°<Ì ∫°u<fi J¡°u ≈®°›w F°u, Ÿu J¡∑ªn Ÿu ˚°uÔÙ-˚°ÔÙ
y°∫ J¡∑ w≤F <bT∫°u* Ÿu fC<] J¡° @æ∫Õ Ju¡ Ÿ°S ]°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $$15$$
≈¥b°uÕ•w f°w J¡°u FÙ <b_w°≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu <bbuJ¡ Ÿu FÙ Ÿ∏w Ô°uy Ìubw° N°<Ì Ÿ°¿[bJ¡ ∫°u<fi J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
<fitÕÔ <ªWR¡≈Ù t¿d J¡°u <ıŸ b_wC J¡° ŸaŸyÕ F°uw° Fæ, bF <ªWR¡≈Ù t<d w∏t∫ F°u ı°wÙ Fæ,
oŸ<ÔÎ ≈°æ”T FÙ ≈®@°fi Fæ $ ≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ÿu FÙ fnu Wt yCd°u* Ÿu NÔaJ¨¡w tCtCsC ≈C”T ≈°ÿª°Ã∫ ∫°fiÙ
ıÙb∏tC•w Wt „≤Ù≤b°Ôu F°uwu Fæ* $ fi J¡°uoÕ ÎuŸÙ b_wC ≈¨ØbÙ tu* Fæ, fi _byÕ tu*, fi Ìubw°N°u* Ju¡ ≈°Ÿ
NSb° fi N∏∫` J¡FÙ* Fæ, <ıŸu yCdb°fi ≈C”T N≈fiu ≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ÿu F_wyw fi J¡≤ Ôu $ ∫C<•w Ju¡
Ÿ<Fw f®Êª∫Õ, @æ∫Õ, bÙ∫Õ N°æ≤ bæ≤°À∫ Ju¡ buy Ju¡ <ffi° N°≈ Ÿ N˚Ù‹¸> b_wC J¡°u ≈®°›w fiFÙ* J¡≤
ŸJ¡wu $$16-19$$ Ÿf ≈®°<d∫°ua Ju¡ N°Ã∫¿∏wJ¡ Ì…#© J¡∑ <fib¨<W Ÿu ≈Ô<sw, <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w <FwJ¡≤ oŸ ≈<Ì‹¸> N°Ãtw[b J¡°u <b„C] Ÿ[byCd°u* J¡∑ b¨<] Ju¡ ≈°∫ tu*
Ÿ°b@°fi fC<] π°≤° N°ÃtR¡≈ Ÿu ¿_S≤ J¡≤Ju¡ N°≈ „°uJ¡≤<Fw F°uoÎ $ wÌfi∏w≤ N°≈Ju¡ π°≤° ≈<Ì‹¸>
J®¡t Ÿu N°≈Ju¡ ∫u N°æ≤ Ô°uy ˚Ù tC•w N°æ≤ „°uJ¡≤<Fw F°u ı°∫u*yu $$20$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <bbuJ¡ J¡∑
<b≈CÔ t<Ft° Ÿu ∫C•w, f»u F…Î „t, Ìt N°<Ì yCd°u* Ÿu tfi°uF≤ oŸ N¿∏wt ıÙb∏tC•w „≤Ù≤ Ju¡ ≈®°›w
F°uufiu ≈≤ N°≈ ıÙb∏tC•w ≈C”T°u* Ju¡ Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° R¡≈ J¡tÕ tu* <_S¿w J¡∑<ı∫u $ ∫F bæ≤°À∫ ≈®J¡≤d tu*
J¡FÙ yoÕ Ÿf Ô°uy°u* tu* ≈®<Ÿ] ŸaŸ°≤ ≈®°¿›w Ÿu F°ufiub°ÔÙ t°uF <ª∏w° N°≈tu* ¿_Sw fi F°u $$21$$
f°Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
(ZÙ∫°uyb°<Ÿ‹™>˚°T°fiCb°Ì tu* ¿_S<w ≈®J¡≤d Ÿt°›w)
878 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈„t ≈®J¡≤d
≈FÔ° ŸyÕ
tº∫°ÖJ¡°Ô J¡∑ „a©ºb<fi Ÿu Ÿ˚° Ju¡ ÃS°fi J¡° bdÕfi wS° b<Ÿ‹™>ıÙ J¡°
N°<ÖJ¡J¨¡Ã∫ N°æ≤ ≤°<` tu* <bÿb°<t`ıÙ Ju¡ Ÿ°S ¿_S<w $
Ã≈<W ≈®J¡≤d tu* Ÿ¨<‹¸> J¡∑ ≈®<w≈°ÌJ¡ Ÿf ZC<w∫°u* Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡°u _≈‹¸> J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ°≤Ù ≈®≈aª
≤ªfi° tfi Ju¡ N@Ùfi FÙ Fæ, ∫F Ì„°Õ∫° $ <_S<w ≈®J¡≤d tu* ˚Ù ıyw J¡∑ <_S<w J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ
Ÿf ZC<w∫°u* Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡°u <Ì©Ô°fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ°≤Ù ≈®≈aª ¿_S<w tfi Ju¡ N@Ùfi FÙ Fæ, ∫F <Ì©Ô°∫° $
Nf "∫° y°À∫Õt≤Ùª∫°u&JÕ¡_∫°_wa yh~>w# Ÿb°Õ Îw¿_t*_wuı°ut^±>Ô ÎJ¡∑˚b¿∏w' (Fu y°À∫Õ, ıæŸu N_w
F°u ≤Fu Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤du* ŸbÕıfi≈®Ã∫s wuı°u≤°<„R¡≈ wuı°ut^±>Ô t*u ÎJ¡_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* $
<k¡≤ bu t≤Ù<ª∫°≥ ÌqŸ≤u <Ìfi Ÿ¥∫Õ J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ Ÿf <Ì„°N°u* t*u Ÿaª°≤ J¡≤wÙ Fæ*, bæŸu FÙ Ÿf b°y°<Ì
o¿∏B∫°≥ Ÿf Δ∫bF°≤°u* Ju¡ J¡°≤d˚¥w N∏w#J¡≤d tu* _b›fi Ju¡ Ÿt∫ ÎJ¡w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* $),
"ŸCTC¿›wJ¡°Ôu ŸJ¡Ôu <bÔÙfiu' (N°fi∏Ì˚°uy Ju¡ Ÿt∫ Ÿf <bÿb <bI°fi Ju¡ _bJ¡°≤d tu* ÔÙfi F°ufiu ≈≤)
"∫Ã≈®∫∏Ã∫<˚Ÿa<b„¿∏w' (<ıŸ J¡°≤d˚¥w f®Ê tu* <bfi°„ Ju¡ Ÿt∫ t≤wu F…Î ˚qw ≈®bu„ J¡≤wu Fæ*),
"∫S° fiΩ# _≈∏Ìt°fi°# ŸtCBu&_wa yh~>¿∏wfi°tR¡≈u <bF°∫' (ıæŸu fF ≤FÙ fi<Ì∫°≥ N≈fiu fi°t N°æ≤ R¡≈
J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ ŸtCB tu* ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ*), "yw°# J¡Ô°# ≈aªÌ„≈®<w‹™>°fitg' (t°us Ju¡ Ÿt∫ I°fiÙ Ju¡
≈®°d, Z]°, ≈°≥ª tF°˚¥w, o¿∏Ì®∫, tfi, N∏fi, bÙ∫Õ, w≈, t∏`, J¡tÕ N°æ≤ Ô°u˚R¡≈ ≈∏BF J¡Ô°Î≥
N≈fiu J¡°≤d tu* ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ*) N°æ≤ "Îbtub°_∫ ≈¿≤B‹¸>C>¿≤t°# T°u±>„ J¡Ô°# ≈C”T°∫T°# ≈C”Ta
≈®°›∫°_wa yh~>¿∏w' (oŸ B‹¸>° J¡∑ ∫u Ÿ°uÔF J¡Ô°Î≥, <ıfiJ¡° ≈C”T _S°fi Fæ, ≈C”T J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡
∫°fiÙ ≈C”T°Ãt˚°b J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N_w J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ* $) ŸCTC<›w, ≈®Ô∫, Ÿt°<@, Ÿ°s°ÃJ¡°≤
N°æ≤ <bÌuFJæ¡bv∫ tu* ≈®≈aª J¡∑ <fib¨<W F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıÙb J¡∑ f®ÊR¡≈w°≈®°¿›w Ju¡ ≈®<w≈°Ìfi π°≤°
≈®Ã∫Jg¡f®ÊæJ¡≤Ÿ N©^±> b_wC J¡∑ ÔsJ¡ ≈¥b°uÕ•w ofi ZC<w∫°u* Ju¡ ˚Ù tfi J¡° fi°„ F°ufiu Ÿu FÙ Ÿ°≤u ≈®≈aª
J¡∑ <fib¨<W π°≤° _bR¡≈ ≈®<w‹™>° tu* w°Ã≈∫Õ Fæ, oŸ ≤F_∫ J¡° Ìg|°¸>fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈„t ≈®J¡≤d
J¡° N°≤‡˚ J¡≤ ≤Fu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ≈¥bÕ N°æ≤ W≤ ≈®J¡≤d°u* J¡∑ Ÿay<w Ì„°Õwu F…Î <bT∫ N°æ≤ ≈®∫°uıfi J¡°u
<Ì©Ô°J¡≤ <„‹∫ J¡°u ŸCfifiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ°b@°fi J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Âÿ∫ J¡∑ ¿_S<w J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ ZC<w∫°u* Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡° bdÕfi J¡≤fiu Ju¡
≈≤°∏w N°≈ oŸ ≈„t ≈®J¡≤d J¡°u ŸC<fi∫u ı°u ŸtH tu* N°fiu Ÿu t°usJ¡°≤Ù Fæ $$1$$
∫F°≥ ≈≤ ¿_S<w J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ ZC<w∫°ua Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡° bdÕfi J¡≤fiu Ju¡ ≈ÿª°w ≈ŸaF°≤
f°u@J¡ ZC<w∫°u* Ju¡ w°Ã≈∫Õ bdÕfi J¡∑ NbŸ≤ Ÿay<w Fæ $ "I°wa <fib°ÕdJ¡°¿≤ ∫wg' Ÿu ≈¥bÕ ≈®J¡≤d J¡°
≈®∫°uıfi FÙ oŸJ¡° ≈®∫°uıfi Fæ, ı°u Ì°ufi°u* J¡∑ ÎJ¡ J¡°∫ÕJ¡°¿≤w° Ÿay<w ˚Ù <Ì©Ô°oÕ, ∫F ı°fifi° ª°<F∫u $
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # bß ˚≤π°ı, ıf Ìubw°, M¡<T, tC<fi, ≤°ı° N°<Ì J¡∑ ŸC∏Ì≤ Ÿ˚°
„≤Ìg M¡wC tu* w°≤°ua Ÿu ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤u F…Î N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ <fiÿªÔ SÙ, ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ oŸ ≈®J¡°≤ tfi J¡°u
N°fi∏Ì tu* ±C>f°fiuub°Ôu ≈<b` bªfi J¡F ≤Fu Su $ b°∫C≤<Fw NwÎb <fiÿªÔ J¡tÔb°Ôu J¡tÔ°u* Ju¡ w°Ô°f
ŸyÕ - 1] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 879
J¡∑ fi°o˘ Ÿ˚° J¡° tº∫˚°y b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ I°fi≈¥dÕ bªfi ŸCfifiu tu* ßCJ¡w°b„ t°æfi F°uJ¡≤ fæ™>u F…Î
≤°ı°N°u* Ÿu ≈¥dÕ S°, <bÔ°<Ÿ¿fi∫°u* Ju¡ tÌ N°æ≤ t°uF J¡° fÔ „°∏w F°u y∫° S°, bu <ª≤Ÿa∏∫°<Ÿ<fi∫°u*
J¡∑ w≤F N∏w#J¡≤d tu* ≈≤t „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u ≤FÙ SÙ $ <bÔ°<ŸfiÙ yd Ju¡ J¡≤ J¡tÔ°u* tu* FaŸ-Ÿu
t°Ô¥t F°u ≤Fu ª≥b≤ t°fi°u* b<Ÿ‹™>ıÙ J¡° ≈Ìu„ ŸCfi Ôufiu Ÿu ZCw NSÕ tu* Ÿt°<@ Ôy°J¡≤ ÔÙfi F°u y∫u
Su, b¨s J¡∑ w≤F Ÿ˚° tu* ≈<s∫°u* fiu N≈fi° ªF-ªF°fi° f∏Ì J¡≤ <Ì∫° S°, fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y ≈≤
wıÕfiÙ Nay…ÔÙ Ju¡ Ny®˚°y J¡°u ≤© J¡≤ <bª°≤b°fi ≤°ı° yd <bI°fiJ¡Ô° J¡°u <bª°≤ ≤Fu Su ≈®°w#J¡°Ô
tu* J¡tÔ J¡∑ fi°o˘ ZÙ≤°tª∏BıÙ <bJ¡<Ÿw F°u ™>u Su $ ıf Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡¸>J¡°Ô tu* N°J¡°„ N∏@J¡°≤R¡≈Ù
N°Ÿfi J¡° Ã∫°y J¡≤ ªCJ¡° S° $ (N∏@J¡°≤ ˚¥<t tu* FÙ |fi F°uw° Fæ NwÎb «¡≈≤ ¿_Sw N°J¡°„ Ju¡
N°ŸfiR¡≈ Ÿu ŸJ¡∑ Ã≈®us° J¡∑ yoÕ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu yC”ıfi°u* Ju¡ N°fiu ≈≤ <„‹∫ fiJ¡°
NU∫CÃS°fi J¡≤w° F…N° N°Ÿfi J¡° Ã∫°y J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ì∫ F°ufiu ≈≤ N°J¡°„ fiu
N∏@J¡°≤R¡≈Ù N°Ÿfi ~>°un <Ì∫° S°), tF°≤°ı Ì„≤S ıæŸu t∫¥≤ b¨<‹¸> Ju¡ J¡°≤d F…oÕ N°BÕw° Ÿu tu|
Ju¡ „ÆÌ ŸCfiw° Fæ bæŸu FÙ ≈®ut°BÕ˚°b Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ ≈Ìu„ bªfi ŸCfi ≤Fu Su, f∏Ì≤ J¡∑ w≤F
ªaªÔ tfi J¡°u Ÿf <bT∫ ˚°uy°u* Ÿu F¸>°J¡≤ t∏`Ù Ô°uy fnu ≈®∫Ãfi Ju¡ Ÿ°S ŸCfifiu tu* Ôyu Su, ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
Ju¡ ≈Ìu„ bªfi°u* Ÿu Ô‚tdıÙ Ju¡ ⁄Ì∫ tu* f®Ê J¡° _kC¡≤d F°u ≤F° S°, ∏Fu* N°Ãtw[b J¡° ≈¿≤I°fi
F°u ªCJ¡° S° wS° bu ª∏Bt° Ju¡ ©^±> Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ N°æ≤ <„s° fÔ Ÿu <bªsd F°u y∫u Su, „`CN°u*
J¡° ŸaF°≤ J¡≤fiub°Ôu „`CPfiıÙ <ªW Ÿu ≈¥dÕw° J¡°u ≈®°›w F°u ªCJu¡ Su, ≈¥dÕ N°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w bu ≈¥<dÕt°
Ju¡ ≈¥dÕ ª∏Ì®t° Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw Su, Ì…#©Ù tfi Ju¡ b„Ù˚¥w F°u ı°fiu ≈≤ ŸC<t` t∏`Ù J¡° ⁄Ì∫ ıæŸu
t°fiŸ≤°ub≤ tu* Ì…#© Ÿu <ª¿∏ww ŸC∏Ì≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ì∫ π°≤° ≈®Ù<wJ¡≤ F°ufiu ≈≤ ≈®°w#J¡°Ô Ju¡ J¡tÔ
<bJ¡<Ÿw F°u ™>wu Fæ* bæŸu FÙ <bJ¡<Ÿw F°u ™>° S° $$2-12$$
Ÿ Ÿt∫ bF°≥ ≈≤ fæ™>u F…Î N∏∫°∏∫ ≤°ı° N°æ≤ tC<fi, <ıfiJu¡ <ªWR¡≈Ù ≤Ãfi ˚ÔÙ-˚°≥<w @CÔ y∫u
Su, <ªW Ÿu vÔ<Ÿw-Ÿu F°u y∫u $ Ÿ Ÿt∫ Ì„°u* <Ì„°N°u* J¡°u ≈¥dÕ J¡≤wÙ F…oÕ, ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ tu| Ju¡
yıÕfi Ju¡ Ÿt°fi wuı N°æ≤ Ÿ°y≤ Ju¡ |°uT Ju¡ wCv∫ y‡˚Ù≤ tº∫°ÖJ¡°Ô Ju¡ „a©°u* J¡∑ ºb<fi∫°≥ <w≤°u<Fw F°u
ı°wÙ Fæ* $$13-15$$ wÌ…≈≤°∏w tC<fi fiu Ÿ˚° tu* N≈fiÙ ≈Ìu„ b°<d∫°u* J¡° ≈ŸaF°≤ <J¡∫° $ <ıŸ yCd
J¡° ıfi°u* J¡°u N°á°<Ìw J¡≤fiub°Ô° Na„ N<˚˚¥w F°u y∫° Fæ*, Ÿu J¡°æfi yCdÙ ≈C”T ≈®J¡¸> J¡≤uy° ! ˚°b
∫F Fæ <J¡ tº∫°ÖJ¡°ÔÙfi „*©°u* J¡∑ ºb<fi Ÿu Ô°uy°u* J¡° tfi ªaªÔ F°u ™>° S°, NwÎb ∏F°u*fiu N≈fiu
≈Ìu„ bªfi°u* tu* Ô°uy°u* J¡∑ ÎJ¡°y®w° fi Ìu©J¡≤ ŸJ¡° ≈ŸaF°≤ <J¡∫° $ tº∫°ÖJ¡°Ô J¡∑ „*©ºb¿fi
ŸCfiJ¡≤ tCFqwÕ˚≤ <bZ°t J¡≤Ju¡ |fi J¡°uÔ°FÔ Ju¡ „°∏w F°uufiu ≈≤ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu ZÙ≤°tª∏BıÙ Ÿu
J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°ı J¡° owfi° FÙ N°<ÖJ¡ tæ*fiu J¡F°, Fu „`Cw°≈fi, „uT b•wΔ∫ J¡Ô ≈®°w#J¡°Ô
J¡Fq≥y° $$16-18$$ tº∫°Ö Ÿt∫ tu* J¡≤fiu ∫°uÀ∫ <πı°<w∫°u* J¡° <fi∫tw# ≈®°›w J¡wÕΔ∫ J¡tÕ fi‹¸> fi F°u;
oŸ<ÔÎ ŸJ¡° NfiC‹™>°fi tCHu ˚Ù J¡≤fi° ª°<FÎ $$19$$ Fu ŸC∏Ì≤, N°≈ ˚Ù <™>Î $ Fu N°ª°≤ªwC≤,
_fi°fi, Ì°fi, NªÕfi, ≈¥ıfi N°<ÌR¡≈ Ÿf Ÿwg<J®¡∫°N°u* J¡° NfiC‹™>°fi J¡∑<ıÎ $$20$$ ÎuŸ° J¡F J¡≤
tC<fiıÙ ™>u $ ıæŸu Ì∫°ªÔ Ju¡ <„©≤ Ÿu ª∏Bt° Ju¡ Ÿ°S Ÿ¥∫Õ <Ìw F°u* bæŸu FÙ tC<fiıÙ Ju¡ Ÿ°S
tF°≤°ı Ì„≤S Ÿ˚°Ÿ<Fw ™>u $$21$$ fi Ì°ufi°u* Ju¡ ™>fiu ≈≤ t∏Ì t∏Ì b°∫C Ÿu J¡¿‡≈w ˚≥b≤R¡≈Ù
880 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
fiu`b°ÔÙ bF Ÿ°≤Ù Ÿ˚° ™>fiu Ju¡ <ÔÎ ªaªÔ F…oÕ $$22$$ <Ÿ≤ J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu ™> ≤Fu ˚≥b≤°u* Ju¡ ÌÔ°u* Ÿu
NÔaJ¡¨w bF Ÿ˚° N_w°ªÔ tu* () ªaªÔ Ÿ¥≥nb°ÔÙ yıŸufi° Ju¡ ŸÂ„ ™>Ù $$23$$
ÎJ¡ Ju¡ „≤Ù≤ Ju¡ ÌqŸ≤u Ju¡ „≤Ù≤ Ju¡ Ÿ°S ¸>J¡≤°fiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ˚° tu* Fı°≤°u* f°ı¥-f∏Ì ª¥≤-ª¥≤ F°u
y∫u Su, NwÎb bF ıF°≥ wF°≥ ≤Ãfi°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ SÙ, oŸ<ÔÎ Ÿ Ÿ˚° J¡°u Ìu©fiu Ÿu Ô°Ô tu|°u* Ÿu ∫C•w
Ÿ∏º∫° J¡° _t≤d F°u ı°w° S° $$24$$ n ≤Fu N°æ≤ t°Ô°N°u* Ÿu yC≥Su F…Î tCJC¡¸>°u* ≈≤ t≥±>≤° ≤Fu ˚≥b≤°u* fiu
|Ca|Ct ºb<fi Ÿu Ÿ Ÿ˚° J¡°u yCÔı°≤ ffi° ≤•©° S° N°æ≤ tCJC¡¸>°u* ≈≤ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡ ınu F…Î ≤Ãfi°u* J¡∑
≈®˚° Ÿu Ÿ Ÿ˚° fiu N°J¡°„ J¡°u o∏B@fiCT ffi° ±>°Ô° S° $$25$$ J¡°∏w°R¡≈Ù Ôw°N°u* Ju¡ F°SR¡≈Ù
≈vÔb°u* tu* ŸC∏Ì≤ ª≥b≤R¡≈Ù taı≤Ùb°ÔÙ bF Ÿ˚° sCÆ@ yı≤°ı°u* Ju¡ t^±>Ô Ÿu ∫C•w bfi ZudÙ Ju¡ wCv∫
SÙ ∫°fiÙ ıæŸu bfi ZudÙ tu* Ôw°N°u* Ju¡ ≈vÔb°u* tu* ŸC∏Ì≤ taı¿≤∫°≥ ŸC„°u<˚w F°uwÙ Fæ* N°æ≤ Ÿtu* tÌ°u∏tW
yı≤°ı sCÆ@ ≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ Ÿ Ÿ˚° tu* t<FÔ°N°u* Ju¡ F°S°u* tu* ª≥b≤ „°u<˚w Su N°æ≤ Ÿ˚° Ÿu ™> ≤Fu
Ô°uy FÙ <bsCÆ@ tW yı≤°ı Su $$26$$ Ÿ Ÿ˚° fiu ªtJ¡ ≤FÙ J¡n°u* J¡∑ J¡°¿∏w∫°u* Ÿu Ÿf Ju¡ b˜ Ô°Ô
J¡≤ <Ì∫u Su N°æ≤ ≈≤_≈≤ Ju¡ N°J¡TÕd k¡æÔ° <Ì∫u y∫u Su, NwÎb bF Ÿ˚° b°∫C Ÿu <ıŸJu¡ k¥¡Ô n°∫u y∫u
F°u, ÎuŸÙ t∏Ì°≤bfi≤°<ı Ju¡ wCv∫ SÙ $$27$$ Ÿ Ÿ˚° fiu o@≤-@≤ n ≤Fu J¡≈¥≤ Ju¡ ª¥dÕ Ÿu N°æ≤
ŸJu¡ ŸÂ„ <Ft J¡d°u* Ÿu Ÿku¡Ì tu| ffi° ≤•©u Su, NwÎb bF <ıŸJ¡∑ Ÿ°≤Ù J¡∑ Ÿ°≤Ù ˚¥<t <Ft, J¡°„
N°æ≤ k¥¡Ô N°<Ì Ÿu Δ∫°›w F°u, ÎuŸ° „≤wJ¡°Ô Ju¡ <ÌJg¡w¸>°u* J¡∑ ≈a<•w Ju¡ ŸÂ„ SÙ $$28$$ ªaªÔ t_wJ¡
t<d∫°u* Ju¡ Ny®˚°y Ÿu Ÿ Ÿ˚° Ju¡ N°J¡°„ J¡° tº∫˚°y Ô°Ô F°u y∫° S°, NwÎb bF <ıŸtu* fiÙÔJ¡tÔ
<©Ôu fi F°u* wS° <Ìfi Ju¡ J¡°∫°u*˘ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤fiub°ÔÙ Ÿ∏º∫° Ju¡ wCv∫ SÙ $$29$$ ≤Ãfi°u* Ju¡ ¿J¡≤dR¡≈Ù
ıÔ≈®b°F tu* tC©R¡≈Ù J¡tÔ°u* Ÿu ™>Ÿ°-™>Ÿ ˚≤Ù F…oÕ fiq≈C≤°u* J¡∑ ºb<fiR¡≈Ù Ÿ°≤Ÿb°ÔÙ N°æ≤ ˚≥b≤°u* Ÿu
Δ∫°›w bF Ÿ˚° J¡t<ÔfiÙ Ju¡ (J¡tÔ Ju¡ w°Ô°f Ju¡) ŸÂ„ SÙ $ Ÿtu* t<d∫°u* J¡∑ <J¡≤du* FÙ ıÔ ≈®b°F
Ju¡ _S°fi°≈∏fi SÙ, Ô°uy°u* Ju¡ tC≥F FÙ ≈μ_S°fiÙ∫ Su, fi¥≈C≤°u* J¡∑ ºb<fi∫°u* fiu FÙ Ÿ°≤Ÿ°u* J¡° _S°fi <Ô∫° S°
N°æ≤ ˚≥b≤u ˚Ù k¥¡Ô°u* J¡∑ t°Ô°N°u* tu* t≥±>≤° ≤Fu Su; NwÎb bF J¡t<ÔfiÙ Ju¡ wCv∫ SÙ $$30$$ ŸæJ¡n°u*
≤°ı°N°u* Ÿu Δ∫°›w, <b_w¨w bF Ÿ˚° ŸæJ¡n°u* ≈bÕw°u* Ÿu Δ∫°›w ≈®°<d∫°ua J¡∑ ≈≤‡≈≤°N°u* Ÿu ≈¥dÕ fi¥wfi
Ã≈∏fi F…oÕ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ Ÿt°fi SÙ $$31$$ wÌfi∏w≤ t<d∫°u* π°≤° o∏B@fiCT Ju¡ wCv∫ ffi°Î y∫u ≤°ı° Ô°uy
≤°ı° Ì„≤S J¡°u ≈®d°t J¡≤ ıæŸu t<d∫°u* π°≤° o∏B@fiCT Ju¡ wCv∫ ffi°oÕ yoÕ w≤ayu* Ÿ°y≤ Ÿu <fiJ¡ÔwÙ Fæ*
bæŸu FÙ ≤°ıt¿∏Ì≤ Ÿu <fiJ¡Ôu $$32$$ ŸCt∏` N°æ≤ N∏∫°∏∫ t∏`Ù, ı°u f®Ê≤Ÿ N°æ≤ ıÔ Ju¡ <bF°≤I°fi
tu* fnu <fi≈Cd Su, ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ N°æ≤ ≤°ı° Ì„≤S J¡°u ≈®d°t J¡≤ _fi°fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ y∫u $ b°tÌub N°<Ì
N°æ≤ <bÿb°<t` N°<Ì N∏∫°∏∫ M¡<Tyd ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡°u N°yu J¡≤Ju¡ NfiCI° J¡∑ ≈®wÙs° tu* ©nu
≤Fu $$33,34$$ wÌfi∏w≤ bF°≥ ≈≤ „`Cw°≈fi ≤°ı° Ì„≤S tC<fi∫°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡≤Ju¡ tC<fi∫°u* Ÿu N°I°
≈°J¡≤ N≈fiu J¡°∫Õ Ju¡ <ÔÎ y∫u $$35$$ ≈®°w#J¡°Ô <k¡≤ N°fiu Ju¡ <ÔÎ b°fi≈®_S Ô°uy bfi J¡°u y∫u, y∏@bÕ
N°<Ì Δ∫°utª°≤Ù N°J¡°„ J¡°u y∫u N°æ≤ fi°y¿≤J¡ Ô°uy fiy≤ J¡°u y∫u $$36$$ ≤°ı° Ì„≤S N°æ≤ b<Ÿ‹™>ıÙ
Ju¡ fnu <bfi∫ Ÿu ≈®°SÕfi° J¡≤fiu ≈≤ ˚yb°fi ZÙ<bÿb°<t`ıÙ fiu ZÙ b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ <fib°Ÿ _S°fi ≈≤ ≤°w
() ∫F°≥ Ju¡ tº∫°Ö J¡° Ÿt∫ N_w°ªÔ Ju¡ Ÿ¥∫°uÕÌ∫ J¡° Ÿt∫ Fæ, bF F°<S∫°u* Ju¡ ™>fiu J¡°
Ÿt∫ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu Ÿ∏º∫°B°æ (N_w°ªÔ tu*) J¡F° Fæ $
ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 881
<fw°oÕ $$37$$ ıæŸu Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu NfiCyw ŸbÕÔ°uJ¡ fit_J¨¡w ˚yb°fi f®Ê° f®ÊÔ°uJ¡ J¡°u ı°wu
Fæ*, bæŸu FÙ Ÿf f®°Êd>Zu‹™>°u*, ≤°ı°N°u* N°æ≤ tC<fi∫°u* Ju¡ Ÿ°S ≤°t N°<Ì Ì„≤S Ju¡ Ÿf ≈C`°u* π°≤° ≈°<Ÿw
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ N≈fiu N°Zt J¡°u y∫u $$38,39$$
wÌ…≈≤°∏w N≈fiu N°Zt _S°fi Ÿu ∏F°u*fiu N≈fiu ª≤d°u* ≈≤ <y≤u F…Î ≤°t N°<Ì Ÿf Ì„≤S ≈C`°u* J¡°u
<fÌ° <J¡∫° $$40$$ N°J¡°„ tu* ≤Ffiub°Ôu, ˚¥<t tu* ≤Ffiub°Ôu N°æ≤ ≈°w°Ô tu* ≤Ffiub°Ôu fi ŸfJ¡°u, ı°u
<J¡ Wt-Wt yCd°u* Ÿu NÔaJ¨¡w Su, ∫S° ∫°uÀ∫ <fÌ° J¡≤Ju¡ N≈fiu |≤ tu* ≈®bu„ J¡≤ Ì°≤ª¿≤w
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu <πı°<w∫°u* J¡∑ <ÌbŸ°u<ªw ≈aª∫I <J®¡∫° J¡∑ $$41$$
≈FÔ° ŸyÕ Ÿt°›w

ÌqŸ≤° ŸyÕ
N°<ÖJ¡ J¡t°ÕfiC‹™>°fi, ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡° ŸCfiÙ F…oÕ b°w°ÕN°u* J¡° <ª∏wfi wS°
ŸCfiu F…Î ≈Ì°S°u˘ tu* <_S≤w° Ju¡ <ÔÎ fC<] N°<Ì J¡∑ ≈®°SÕfi° J¡≤fi° $
ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ J¡°¿∏wb°Ôu fi ≤°ı≈C`°u* fiu Ÿ°S Ÿ°S |≤ ı°J¡≤ N≈fiu N≈fiu ˚bfi°u* tu* ˚ÔÙ˚°≥<w
N°<ÖJ¡ J¡°∫Õ <J¡∫° $$1$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ, ZÙ≤°tª∏BıÙ, N∏∫°∏∫ ≤°ı°N°u*, tC<fi∫°u* N°æ≤ <πı°<w∫°u* fiu
N≈fiu |≤°u* tu*, y<Ô∫°u* tu* N°æ≤ f°F≤ J¡≤fiu ∫°uÀ∫ N≈fiu-N≈fiu J¡°∫Õ <fi‡fi<Ô<©w ≤Ù<w Ÿu <J¡∫u $ J¡tÔ,
J¡á°≤, JC¡tCÌ wS° Ã≈Ô°u* Ÿu tfi°uF≤ N°æ≤ ªJ®¡b°J¡, FaŸ wS° Ÿ°≤Ÿ°u* J¡∑ ≈*<•w∫°u* Ÿu ∫C•w ıÔ°„∫°u*
tu* fi Ô°uy°u* fiu _fi°fi <J¡∫° $ y°æ, ˚¥<t, <wÔ, ŸCbdÕ, „˙∫°, N°Ÿfi, b˜, fwÕfi N°<Ì J¡° Ì°fi
f®°Êd°u* J¡°u <Ì∫° $ ŸCbdÕ N°æ≤ t<d∫°u* Ÿu NÌg˚Cw Ìub°Ô∫°u* tu* N°æ≤ N≈fiu |≤°u* tu* <b‹dC, „aJ¡≤ wS°
N<Àfi, Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ìubw°N°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $ wÌfi∏w≤ ofi Ô°uy°u* fiu ≈C`, ≈°æ`, Ÿ©°, ª°J¡≤ N°æ≤ f∏@C-
f°∏@b°u* Ju¡ Ÿ°S N≈fiu NfiCR¡≈ ˚°uıfi <J¡∫° $ Ÿ Ÿt∫ Ÿ fiy≤ tu* Ju¡bÔ N‹¸>t ˚°y „uT ≤Ffiu Ÿu
<Ìfi Ÿ¥‚t F°u y∫° S°, NwÎb bF Ìu©fiu tu* Nh~>° t°Ô¥t ≈nw° S° $ Ÿ°∫aJ¡°Ô wJ¡ J¡° Ÿt∫ ∏F°u*fiu
wf wJ¡ Ÿ Ÿt∫ Ju¡ <ªw ≈C≤°d, @tÕ„°˜ Ju¡ NbÔ°uJ¡fi N°<Ì J¡tÕ Ÿu <fw°∫°, ıf wJ¡ <J¡
˚yb°fi Ÿ¥∫Õ N≈fiÙ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ°S N_w fiFÙa F°u y∫u $$2-8$$ wÌfi∏w≤ ∏F°u*fiu* ˚ÔÙ˚°≥<w Ÿ∏º∫°b∏Ìfi
<J¡∫°, N|tTÕd t∏`°u* J¡° ı≈ <J¡∫°, ≈<b` _w°u` ≈»u N°æ≤ tfi°uF≤ y°S°Î≥ y°oÕ $$9$$ wÌ…≈≤°∏w J¡°∏w
Ju¡ Ÿayt Ÿu J¡°<t<fi∫°u* Ju¡ „°uJ¡ J¡° fi°„ J¡≤fiub°ÔÙ wS° ª∏Bt° N°æ≤ wCT°≤ J¡°u Ìufiub°ÔÙ ≤°<` sÙ≤Ÿ°y≤
Ÿu ≈®J¡¸> F…oÕ ≈¥bÕ <Ì„° Ju¡ wCv∫ N°<b˚¥Õw F…oÕ $ @Ù≤u-@Ù≤u ZÙ≤°tª∏BıÙ N°<Ì ≤°ıJC¡t°≤ ÌÙ|Õ ª∏B<f‡fJu¡
Ÿt°fi ≤tdÙ∫ <f_w≤°u* ≈≤ Ÿ°u∫u ı°u k¥¡Ô°u* Ÿu ˚≤u Su N°æ≤ J¡≈¥≤ J¡° ª¥dÕ <ıfi ≈≤ tC<l>∫°u* Ÿu f©u≤°
S° $$10,11$$ wÌ…≈≤°∏w ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u ~>°unJ¡≤ N°æ≤ Ô°uy°u* J¡∑ Ÿ Ÿt∫ Ju¡ <ªw <bT∫˚°uy,
<fiB° N°<Ì Δ∫bF°≤b°ÔÙ bF tfi°uF≤ ≤°<` <f_w≤°u* ≈≤ tCFqwÕ Ju¡ Ÿt°fi @Ù≤u-@Ù≤u fÙw yoÕ $ <J¡∏wC
ZÙ≤°tª∏BıÙ ıæŸu F°SÙ J¡° fhª° N≈fiÙ t°w° J¡° <ª∏wfi J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡∑ ≈¥b°uÕ•w
Ì°≤ N°æ≤ t@C≤ ≈Ìu„b°dÙ J¡° <ª∏wfi J¡≤wu F…Î fæ™>u ≤Fu $ ∫F ŸaŸ°≤ ˚®td •∫° b_wC Fæ, ∫u Ô°uy •∫°
Fæ*, ∫u <b<ª`˚¥w •∫°u* N°wu Fæ* N°æ≤ •∫°u* ı°wu Fæ*, tfi J¡° _bR¡≈ Jæ¡Ÿ° Fæ, Jæ¡Ÿu ∫F <fib¨W F°uw° Fæ, ∫F
t°∫° J¡F°≥ Ÿu N°<b˚¥Õw F…oÕ Fæ N°æ≤ Jæ¡Ÿu ∫F <fib¨W F°uwÙ Fæ ? $$12-15$$ oŸ t°∫° Ju¡ <fib¨W F°ufiu Ÿu
882 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
•∫° yCd F°uw° Fæ ? NSb° Ÿ‡≈¥dÕ ˚°uÀ∫, ˚°u•w° N°æ≤ ˚°uy J¡∑ <fib¨<W F°ufiu Ÿu ≈C”T°SÕ <b|°wR¡≈ Ì°uT
F°uw° Fæ ? N°J¡°„ Ÿu ˚Ù <b_wÙdÕ N°Ãt° tu* ∫F ŸaJ¡°uª (≈¿≤h~>uÌ) J¡F°≥ Ÿu N°∫° ? $$16$$ ˚yb°fi
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu tfi Ju¡ s∫ Ju¡ <ÔÎ •∫° Ÿ°@fi N°æ≤ k¡Ô J¡F° Fæ NSb° N°Ãt° Ju¡ <bI°w F°ufiu ≈≤ •∫°
J¡F° Fæ ? $$17$$ ıÙb, <ªW, tfi, t°∫° oÃ∫°<Ì k¡æÔu F…Î R¡≈°u* Ÿu N°Ãt° FÙ oŸ <tØ∫°˚¥w¡ ŸaŸ°≤ J¡°
<b_w°≤ J¡≤w° Fæ Îba ÎJ¡t°` tfi R¡≈ w∏wC tu* fa@u F…Î ofiJ¡° s∫ F°ufiu Ÿu Ì…#©<fib¨<W <Ÿ] F°uwÙ Fæ $
t°∫°R¡≈ ∫u Ÿf Ft Ô°uy°u* Ju¡ π°≤° Jæ¡Ÿu ˚ÔÙ-˚°≥<w <ª<J¡ÃŸ° ∫°uÀ∫ F°u*yu ? <bT∫R¡≈Ù tu|°u* J¡° (<bT∫
FÙ ŸaŸ°≤R¡≈ Ÿu |fi ffi J¡≤ <ªW°J¡°„ J¡°u N°b¨w J¡≤fiu Ju¡ N°æ≤ Ì…#©°u* J¡∑ Fı°≤°u* @°≤°N°u* J¡°u bT°Õfiu
Ju¡ J¡°≤d tu| Ju¡ ŸÂ„ F…Î) NfiCŸ≤d J¡≤ t°Ô° Ju¡ Ÿt°fi |u≤fiub°ÔÙ N≈fiÙ fC<]b¨<WR¡≈Ù oŸ fJ¡≈a<•w
J¡°u ıæŸu FaŸ ıÔ Ÿu Ìq@ J¡° ˚°y NÔy J¡≤ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ tæ* Jæ¡Ÿu ≈¨SJg¡ J¡R¡≥ ?$$18-20$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, <bª°≤ Ÿu •∫° ≈®∫°uıfi Fæ, ˚°uy°u* J¡° FÙ Ã∫°y J¡∑<ı∫u w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
˚°uy°u* J¡° Ã∫°y fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w° N°æ≤ fiJu¡ Ã∫°y Ju¡ <ffi° Ft <b≈<W∫°u* Ÿu <fi_w°≤ fiFÙ*
≈° ŸJ¡wu, NF°u ∫F fn° ŸaJ¡¸> N°∫° $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ŸbÕS° ˚°uy°u* J¡° Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu ıÙbfi FÙ
fiFÙ* ≤F ŸJ¡w° $ ıÙbfi Ju¡ <ÔÎ S°un° ˚Ù ∫<Ì ˚°uy J¡° ≈°Ì°fi <J¡∫° ı°∫, w°u b°Ÿfi°b¨<] J¡°
ŸaJ¡¸> N° y∫° $$21$$
ÌqŸ≤° ŸaJ¡¸> ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
oŸ Nbÿ∫ ≈®°›wΔ∫ N°Ãtw[b tu* tfi FÙ ≈®t°d Fæ N°æ≤ ∫F f°F≤Ù <bT∫ ŸtCÌ°∫ FÙ <ıŸJ¡∑
<Ÿ<] tu* J¡°≤d N°æ≤ ≈C”T°SÕ˚¥w Fæ, ÎuŸ° Ft°≤° tfi N≈fiÙ t¥©Õw°b„ ≈F°n Ÿu ˚Ù f»-ª» J¡≤ ˚°≤Ù
ffi y∫° Fæ $ ıæŸu <J¡ f°ÔJ¡ π°≤° t¥©Õw° Ÿu J¡¿v≈w ∫s ≈F°n Ju¡ Ÿt°fi ˚°≤Ù F°u ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F
Fæ <J¡ tfi J¡∑ <Ÿ<] <bT∫°u* Ju¡ N@Ùfi Fæ NwÎb <bT∫°u* Ÿu tfi J¡°u <fib¨W J¡≤fi° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡
ÎuŸ° J¡≤fiu Ÿu ŸJ¡∑ <fi#_bR¡≈w°≈<W F°u ı°∫uyÙ $ <bT∫°u* Ÿu ŸJ¡∑ <fib¨<W <J¡∫u <ffi° w[bŸ°s°ÃJ¡°≤
tu* bF ≈®t°d fiFÙ* ffi°∫° ı° ŸJ¡w°, ∫F ÌqŸ≤° ŸaJ¡¸> Fæ $$22$$
∫<Ì Ÿf <bT∫°u* J¡∑ <fib¨<W F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÎJ¡t°` f®Ê°J¡°≤w° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ b°Ÿfi°≤<Fw
tfi J¡°u _S°<≈w <J¡∫° ı° ŸJu¡, w°u o¿h~>w <Ÿ<] F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ∫CbwÙ fiu N≈fiu ≈<w J¡°u ≈° <Ô∫°, bF <k¡≤ ÌqŸ≤u J¡° _t≤d fiFÙ* J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ
ŸaŸ°≤˚®t Ÿu ≤<Fw f®Ê°J¡°≤w° J¡°u ≈®°›w FCoÕ Ft°≤Ù t<w ≈≤t „°¿∏w J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ ÌqŸ≤u <J¡ŸÙ
J¡° _t≤d fiFÙ* J¡≤uyÙ $$23$$
Ÿ Ì„° J¡°u ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ÃJ¡^™>° J¡≤wu Fæ* $
J¡f tu≤° tfi J®¡°u@≤<Fw, Ÿ‡≈¥dÕ N<˚Ô°T°N°u* Ÿu „¥∏∫, ≈°≈FÙfi, ≈<b` N°æ≤ ≈≤t°Ãt° tu* <bZ°∏w
F°uy° ? Ÿ°uÔF J¡Ô°N°u* Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ ª∏Bt° Ÿu ˚Ù „ÙwÔ ≈≤t ≈Ì tu* Ÿ›wt ˚¥<tJ¡°≈∫Õ∏w ˚ÔÙ ˚°≥<w
<bZ°t J¡≤ (ıÙb∏tC<•w ŸC© J¡°u ≈®°›w) tæ* J¡f ıyw tu* ˚®td J¡R¡≥y° ? ıæŸu ıÔ tu* ~>°u¸>Ù w≤ay
<bÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ J¡¿v≈w NŸÃ∫R¡≈ J¡° Ã∫°yJ¡≤ N°Ãt° tu* ÔÙfi F…N° tfi J¡f „°¿∏w J¡°u
≈®°›w F°uy° ? w¨‹d°R¡≈Ù w≤ay°u* Ÿu N„°∏w, N°„°R¡≈Ù ty≤°u* Ÿu ˚≤u F…Î ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ J¡°u wæ≤J¡≤ tæ* J¡f
Ÿ∏w°≈≤<Fw F°u«≥¡y° ? I°fiÙ N°æ≤ ŸtÂ<‹¸> F°uJ¡≤ tæ* ≈„t Ÿu „C], tCtCsCN°u* J¡°u ≈®°›w F°ufiu ∫°uÀ∫
ŸyÕ - 3] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 883
≈Ì°u* tu* „°uJ¡ ≤<Fw F°uJ¡≤ J¡f <fib°Ÿ J¡R¡≥y° ? tu≤° fn° ˚°≤Ù ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≠b≤ J¡f fi‹¸> F°uy° ? Ÿfiu
tu≤u Ÿf Nay°u J¡°u Ÿaw›w J¡≤ ≤•©° Fæ Îba @°wCN°u* Ju¡ s∫ Ÿu ı°u ˚∫aJ¡≤ Fæ $ Fu fC]u, Δ∫S°≤<Fw N°æ≤
wuı ≈®J¡°„ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ tu≤° <ªW <fib°Õw _S°fi tu* ≤•©u F…Î ÌÙ≈J¡ J¡∑ <„©° Ju¡ Ÿt°fi J¡f „°¿∏w J¡°u
≈®°›w F°uy° ? $$24-30$$ y”n ıæŸu Ÿ°y≤ J¡°u Nfi°∫°Ÿ ≈°≤ J¡≤ ı°w° Fæ*, bæŸu FÙ tu≤Ù o¿∏B∫°≥
<bT∫°u* J¡∑ NbFuÔfi° Ÿu Ì…#©°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡ ¿ÔÎ Ì…‹¸> N<˚Ô°T° Ÿu F°ufiub°Ôu <b<b@ ˚°bÙ „≤Ù≤°u* J¡°u
J¡f ≈°≤ J¡≤ ı°∫uyÙ ? ≈„C, ≈C`, @fi, N∏fi, ≈°fi N°<Ì J¡∑ N≈®°¿›w N°æ≤ <b∫°uy Ÿu ≤°u ≤Fu tCH t¥» tu*
≤°uÌfi J¡° J¡°≤d˚¥w ∫F ÌuF FÙ bF ≈®<Ÿ] N°Ãt° tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ≈¥bÕ-≈¥bÕ ÌuF°u* J¡∑ b°Ÿfi° N°æ≤
J¡°t-J¡tÕ ≈≤‡≈≤° Ÿu Ã≈∏fi Δ∫SÕ ˚®t ≈®f°u@R¡≈ <btÔw° J¡∑ ≈®°¿›w F°ufiu ≈≤ „≤ÃJ¡°Ô tu* tu| J¡∑
w≤F J¡f fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uy° ? $$31,32$$
ÃJ¡¸> t°usuh~>° Ÿu _byÕ ˚Ù tCHu w¨d Ju¡ Ÿt°fi t°Ô¥t ≈nw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
fi∏Ìfibfi tu* ı°u ŸC©°fiC˚b Fæ, bF <ıŸ ≈≤t ≈Ì tu* w¨d Ju¡ wCv∫ fiy^∫ Fæ, Ÿ N°Ãt°t∫ ≈≤t
≈Ì J¡°u tæ* ª°Fw° Fq≥, ŸJ¡°u tæ* J¡f ≈®°›w F°u«≥¡y° ? $$33$$
Nf <bbuJ¡ y®Fd Ju¡ <ÔÎ tfi N°<Ì J¡∑ ≈®°SÕfi° J¡≤wu Fæ* $
Fu tfi, J¡F°u w°u ŸFÙ, bÙw≤°y ≈C”T°u* π°≤° ≈<Ì‹¸> <fitÕÔ I°fiÂ<‹¸>∫°≥ •∫° wCttu* ¿_S<w J¡≤uyÙ ?
Fu <ªW, tæ* Ì…#©R¡≈Ù Nıy≤°u* J¡° ˚°uıfi F°uJ¡≤ F° w°w, F° t°w#, F° ≈C` - ofi ≤°uÌfi°ua J¡° ˚°ıfi <k¡≤
fi F°u«≥¡ $$34,35$$ Fu fC<], Fu fFfi (c) tæ* wC‡F°≤° ˚°oÕ Fq≥ tu≤Ù ≈®°SÕfi° J¡°u wCt ıvÌÙ ≈¥≤Ù J¡≤°u $ Ft
Ì°ufi°u* Ì…#© Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ tC<fiıÙ J¡∑ ≈Ìu„b°<d∫°u* J¡° ¿ª∏wfi J¡≤u* $$36$$ Fu Ÿ°¿ºb, Fu
≈C<`, () Fu Ÿ∏twu, Fu ˚Δ∫u, wC‡F°≤u ≈æ≤ ≈nJ¡≤ ≈®ut Ÿu tæ* ≈®°SÕfi° J¡≤w° Fq≥ $ tu≤Ù ≈®°SÕfi° Ÿu ŸaŸ°≤ Ju¡
h~>uÌ Ÿu ≈Ô<sw ≈¥dÕw° J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ wCt ©¥f Ÿ°b@°fi F°uN°u $$37$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°SÕfi° π°≤° Ÿ°b@°fi J¡∑ yoÕ fC<] J¡°u bæ≤°À∫-≈®J¡≤d N°<Ì ª°≤ ≈®J¡≤d°u* Ju¡ NSÕ Ju¡
_t≤d tu* J®¡t„# <fi∫C•w J¡≤wu Fæ* $
Fu twu, ZÙb<Ÿ‹™> tC<fi π°≤° tu≤u tC© Ÿu J¡FÔ°oÕ yoÕ N°æ≤ _b∫a J¡FÙ yoÕ bæ≤°À∫b°<d∫°u* J¡°,
wÌfi∏w≤ tCtCsCN°u* Ju¡ N°ª°≤ J¡°, wÌfi∏w≤ Ã≈<W∫°u* Ju¡ J®¡t J¡° wÌfi∏w≤ ‹¸>°∏w°u* Ÿu ŸC∏Ì≤ N°æ≤
I°fi≈¥dÕ ≈°¶∫°fi°u* Ÿu ŸCf°u@ oŸ ¿_S<w -≈®J¡≤d J¡° wCt ˚ÔÙ ˚°≥<w _t≤d J¡≤°u $$38,39$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ tfi J¡∑ ≈FÔu ≈®°SÕfi° J¡∑ yoÕ Fæ, ŸÙ Ÿu ª°≤°u* ≈®J¡≤d°u* Ju¡ NSÕ Ju¡ Nb@°≤d
J¡∑ <Ÿ<] F°u yoÕ <k¡≤ ŸŸu ≈¨SJg¡ t<w J¡∑ •∫°u* ≈®°SÕfi° J¡∑ ı°wÙ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi Ÿu ŸæJ¡n°u* f°≤ ı°u b_wC <bª°¿≤w F°uwÙ Fæ, Ÿu ∫<Ì fC<] _bÙJ¡°≤ fi J¡≤u, w°u bF ˚ÔÙ˚°≥<w
<bª°¿≤w F…oÕ ˚Ù „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ tu| Ju¡ Ÿt°fi ¿_S≤ fiFÙ* ≤FwÙ, Nw# Zbd π°≤° w[b J¡° <bª°≤ F°ufiu ≈≤
˚Ù tfifi π°≤° Ÿ‡≈°<Ìw <fiÿª∫°¿ÃtJ¡° fC<] FÙ J¡wÕΔ∫ Ÿ‡≈°Ìfi tu* ŸtSÕ F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ≈Cfi# t<w
J¡∑ ≈®°SÕfi° <ªw FÙ Fæ $$40$$ ÌqŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
c ıÙb N°æ≤ fC<] ÎJ¡ N<bΩ° Ju¡ y˚Õ Ÿu Ã≈∏fi F…Î Fæ*, oŸ<ÔÎ fC<] J¡°u ˚<yfiÙ J¡F° N°æ≤
N≈fiu J¡°u ˚°oÕ J¡F° $
 „°˜°U∫°Ÿ N°æ≤ Ÿ≠ıfi°u* Ju¡ NfiCy®F Ÿu ≈Ù~>u Ã≈∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ∏t<w J¡°u ≈C`Ù J¡F° $
884 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d

wÙŸ≤° ŸyÕ
≈®°w#J¡°Ô _fi°fiy¨F tu* N°∫u F…Î ZÙ≤°tª∏BıÙ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡° Ÿ˚°-y¨F tu* ı°fi° N°æ≤ Ÿ˚° J¡° N°≤‡˚ $
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # Fu bß, ıæŸu Ÿ¥∫°uÕÌ∫ J¡∑ N°J¡°as° J¡≤fiub°Ôu J¡tÔ J¡∑ ≤°<` Δ∫wÙw
F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ bF ≤°<` oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <b_w¨w I°fi<bT∫J¡ <ª∏w° Ÿu Δ∫wÙw
F…oÕ $$1$$ JC¡~> N∏@J¡°≤b„ ≈ÙÔu, JC¡~> Ô°Ô N°J¡°„ tu* <b≤Ô w°≤°u*b°ÔÙ <Ì„°N°u* J¡°u t°fi°u* fCF°≤Ù Ÿu
~>°unfiu ≈≤ ≈®°w#J¡°Ô Ju¡ wC∫Õ„ÆÌ Ju¡ Ÿ°S ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ tC©b°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡tÔ Ju¡
w°Ô°f Ÿu ŸC∏Ì≤ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi ™>u $$2,3$$ ≈®°w# J¡°Ô J¡∑ _fi°fi <b<@ J¡≤ N°æ≤ Ÿ∏º∫°-b∏Ìfi
N°<Ì J¡tÕ Ÿu <fib¨W F°uJ¡≤ ˚°oÕ∫°u* Ju¡ Ÿ°S S°unu Ÿu N≈fiu ≈¿≤ıfi°ua J¡°u ˚uıJ¡≤ <k¡≤ _b∫a b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡
<fib°Ÿ _S°fi ≈≤ y∫u $$4$$ ≈FÔu FÙ _fi°fi, Ÿ∏º∫° N°<Ì Ÿu <fib¨W F°uJ¡≤ ÎJ¡°∏w tu* Ÿt°<@ tu* fæ™>u F…Î
N°Ãt≈≤°∫d tC<fi J¡°u ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu <Ÿ≤ HCJ¡°J¡≤ Ìq≤ Ÿu FÙ ≈®d°t <J¡∫° $$5$$ <bfi∫∫C•w bu
≤°ıJC¡t°≤ ∏Fu* ≈®d°t J¡≤ ıf wJ¡ N∏@J¡°≤ ˚ÔÙ-˚°≥<w fi‹¸> fiFÙ* F°u y∫°, <Ì„°Î≥ Ÿ°k¡-Ÿ°k¡ fiFÙ*
<Ì©°oÕ Ìufiu ÔyÙ, wf wJ¡ Ÿ N°≥yfi tu* ©nu ≤Fu $ wÌfi∏w≤ ≤°ı°, tF°≤°ı, ≤°ıJC¡t°≤, M¡<T N°æ≤
f®°Êd f®ÊÔ°uJ¡ tu* Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿt°fi ªC≈ª°≈ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ _S°fi ≈≤ N°∫u $$6,7$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
J¡° bF <fib°Ÿ _S°fi Ô°uy°u* Ÿu ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤ y∫° $ F°SÙ, |°unu N°æ≤ ≤S°u* J¡∑ ˚Ùn Ôy y∫Ù $ bF°≥
≤°ı°N°u* Ju¡ <ªw <„‹¸>°ª°≤ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù bF |≤ ≤°ıtFÔ Ju¡ ŸÌ¨„ ŸC„°u<˚w F°u y∫° ∫°fiÙ <bfi∫
N°<Ì ≤°ı°u<ªw Δ∫bF°≤ w°u S° FÙ, |≤ ˚Ù Nf ≤°ıtFÔ Ju¡ ŸÂ„ F°u y∫° $$8$$ ÎJ¡ sd tu* ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
Ÿt°<@ Ÿu ı°y ™>u $ ∏F°u*fiu <bfi∫ N°<Ì Δ∫bF°≤ Ÿu N°æ≤ <≈®∫ bªfi N°<Ì Ju¡ ≈ª°≤ Ÿu ≈®d°t J¡≤ ≤Fu
Ô°uy°u* Ju¡ «¡≈≤ NfiCy®F <J¡∫° $ <bÿb°<t`ıÙ Ju¡ Ÿ°S tC<fi ZÙ b<Ÿ‹™>ıÙ, <ıfiJu¡ ≈Ù~>u fF…w Ÿu tC<fi
ªÔ ≤Fu Su, ıæŸu f®Ê° J¡tÔ≈≤ N°R¡» F°uwu Fæ* bæŸu FÙ ≤S ≈≤ „Ù|® N°R¡» F…Î $$9,10$$ ıæŸu Ÿf
Ìubw°N°u* Ÿu ≈¿≤b¨w f®Ê° o∏B Ju¡ fiy≤ tu* ı°wu Fæ* bæŸu FÙ <b„°Ô b°<FfiÙ ≈¿≤b¨w ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ tF°≤°ı
Ì„≤S Ju¡ |≤ y∫u $$11$$ ıæŸu FaŸ°u* Ju¡ HC^±> Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w ≤°ıFaŸ J¡tÔ Ju¡ w°Ô°f tu* ≈®bu„ J¡≤w° Fæ
bæŸu FÙ <bfiÙw Ô°uy°u* Ÿu ≈¥dÕ ≤°ı° Ì„≤S J¡∑ tfi°uF≤ Ÿ˚° tu* ∏F°u*fiu ≈®bu„ <J¡∫° $$12$$ fiJu¡ Ÿ˚° tu*
≈®bu„ J¡≤fiu Ju¡ Ÿt∫ tF°fÔÙ ≤°ı° Ì„≤S <Ÿ*F°Ÿfi Ÿu „Ù|® ™>J¡≤ bF°≥ ≈≤ wÙfi J¡Ìt fiJu¡ _b°yw
Ju¡ <ÔÎ y∫u $$13$$ Ÿ Ÿ˚° tu* fi Ÿf Ì„≤S N°<Ì ≤°ı°N°u*, b<Ÿ‹™> N°<Ì tC<fi∫°u*, M¡<T∫°u*,
f®°Êd°u*, ŸCt∏` N°<Ì t¿∏`∫°u*, Ÿ°æ‡∫ oÃ∫°<Ì <bπ°fi°u*, ≤°t N°<Ì ≤°ıJC¡t°≤°u*, „C˚ N°<Ì t∏`Ù≈C`°u*,
Nt°Ã∫°u*, ≈®ı°N°u*, ŸCF°u` N°<Ì fi°y¿≤J¡°u*, t°Ôb N°<Ì fi°æJ¡≤-ª°J¡≤°u* N°æ≤ t°ÔÙ N°<Ì ≈C≤b°<Ÿ∫°ua fiu
≈®bu„ <J¡∫° $$14-16$$ wÌfi∏w≤ ıf bu ŸfJu¡ Ÿf N≈fiu-N≈fiu N°Ÿfi°u* ≈≤ fæ™> y∫u N°æ≤ N°Ÿfi°u*
≈≤ fæ™>u F…Î bu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡∑ N°u≤ ¸>J¡¸>J¡∑ Ôy°Î F…Î Su, Ÿ˚° J¡° J¡°uÔ°FÔ „°∏w F°u ªCJ¡° S°,
faÌÙyd ªC≈ F°u y∫u Su, ≤°<` tau ŸC©≈¥bÕJ¡ ≤Ffiu Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡∑ ≈®ÿfi°uW≤ R¡≈ N°≈Ÿ J¡∑ f°wu* Ÿt°›w F°u
ªCJ¡∑ SÙ, Ÿ Ÿ˚° Ju¡ tº∫ tu* <fiÿªÔw° ~>° yoÕ SÙ, J¡tÔ°u* Ju¡ ≈≤°y J¡tÔ Ju¡ y˚Õ Ÿu <fiJ¡ÔJ¡≤ Ÿ˚°
tu* ≈®bu„ J¡≤ ≤Fu Su Îba b°∫C Ÿu ªaªÔ t°u<w∫°u* J¡∑ Ô≤°u* tu* ªaªÔw°≈¥bÕJ¡ ˚°uyÔ‡≈¸> F°u ≤Fu Su, ª°≤°u* N°u≤
ŸyÕ - 4] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 885
H¥Ô ≤Fu fnu-fnu k¥¡Ô°u* Ju¡ H¥Ô°u* Ÿu ©¥f N<@J¡ ŸCy∏@ ÔuJ¡≤ t∏Ì-t∏Ì b°∫C fF ≤F° S°, H≤°u©°u* ≈≤
Ôyu F…Î J¡°utÔ <f~>°æfi°u* ≈≤, <ıfitu* k¥¡Ô ¿f©u≤u Su, fæ™>Ù F…oÕ t<FÔ°Î≥ Ìu© ≤FÙ SÙ, H≤°u©°u* Ÿu N°oÕ F…oÕ
Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu ªJ¡°ª°æ*@ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ªaªÔ fiu`b°ÔÙ t<d∫°u* J¡∑ ≈®˚° Ÿu ≈ÙÔÙ N°æ≤ ŸCJC¡t°≤Ù,
Ÿku¡Ì ª≥b≤ @°≤d J¡≤fiub°ÔÙ bu ªaªÔ fi°¿≤∫°≥ ª≈Ôw° J¡° Ã∫°yJ¡≤ ªC≈ª°≈ ©nÙ SÙ, <b<b@ ≈®J¡°≤
Ju¡ ≤Ãfi°u* Ÿu ınu F…Î N°ayfi°u* Ju¡ t°u<w∫°u* Ju¡ ≈®<w<f‡f Ju¡ wCv∫ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°au Ju¡ ≤°y Ÿu ∫C•w tº∫b°Ôu
∫°fiÙ fi°fi° ≈C‹≈°u* Ju¡ N°J¡°≤ tu* <ª<`w F°ufiu ≈≤, ∫u k¥¡Ô fiFÙ* Fæ* <J¡∏wC ≈®°w#J¡°Ô Ju¡ @¥≈ Ju¡ ≈®<w<f‡f Fæ*,
oŸ ˚®°¿∏w Ÿu ˚°æ*≤u ≈C‹≈≤°<„ J¡° y®Fd fiFÙ* J¡≤ ≤Fu Su, NwÎb ≈¨<SbÙ J¡° _≈„Õ fi F°ufiu Ÿu N°J¡°„ tu*
tu| Ju¡ Ÿt°fi t≥±>≤° ≤Fu Su, Ÿ Ÿ≠ıfi°u* Ju¡ Ÿt°ı tau ≈¥ıfiÙ∫ıfi, ≈¥bÕŸa¿ªw ≈C^∫°u* Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
Ju¡ tC© Ÿu <fiJ¡Ô° F…N° ı°u bªfi ŸCfi° S°, ⁄Ì∫ tu* Ÿ bªfi Ju¡ <b_w°≤ π°≤° fnu N°ÿª∫Õ Ju¡ Ÿ°S
fF…w yCd-yd°u* Ÿu ŸC∏Ì≤, J¡°utÔ ≈Ì°b<Ô∫°u* Ÿu tfi°uF≤ N˚Ù‹¸> b°•∫ N°≈Ÿ tu* J¡F ≤Fu Su, <Ì„°N°u*
Ÿu, fiy≤ Ÿu, N°J¡°„ Ÿu N°æ≤ bfi Ÿu N°∫u F…Î <Ÿ], <bΩ°@≤, Zu‹™> tC<fiyd N°æ≤ f®°Êdb¨∏Ì
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡°u ª°≤°u* N°u≤ Ÿu t°æfi≈¥bÕJ¡ ≈®d°tJ¡≤ ªC≈ª°≈ ≈®bu„ J¡≤ ≤Fu Su, wÌfi∏w≤ <ıfiJu¡ Ÿ°S
Nbÿ∫ Ÿ‡˚°Td J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸu y°æ≤b„°ÔÙ ≈C”T°u* Ju¡ Ÿ°S N<wt∏Ì _b≤Ÿu J¡°fi Ju¡ ≈°Ÿ f°wu*
J¡F ≤Fu Su, <©Ôu F…Î ≤•w J¡tÔ°u* Ju¡ J¡°u„°u* Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î, ≈FÔu fiJu¡ N∏Ì≤ ±¥>fu F…Î ˚°æ*≤°u*, ≈C‹≈≤Ÿ
N°æ≤ ≈C‹≈≤°y Ju¡ ≤ay Ÿu JC¡~> ≈ÙÔu ≤ayb°Ôu wS° |≤ tu* ÔyÙ F…oÕ b°∫C Ju¡ @•Ju¡ Ÿu ªaªÔ |<^¸>∫°u* Ju¡ „ÆÌ
Ÿu <ıŸfiu |≤°u* Ju¡ N∏Ì≤ F°ufiub°Ôu yÙw°u* J¡°u <w≤_J¨¡w J¡≤ <Ì∫° S°, ÎuŸ° b°∫C fF ≤F° S°, ª∏Ìfi J¡∑
ŸCy∏@ Ÿu <t<Zw, k¥¡Ô Ju¡ ªaªÔ ≈≤°y Ÿu ∫C•w NwÎb w°ıu k¡¥Ô°u* J¡∑ ÃJ¡¸> ŸCy∏@ Ÿu tu|°u* J¡°u
ŸCy¿∏@w J¡≤fiub°Ôu Ny≤ N°æ≤ wy≤ Ju¡ @CÎ≥, „°<t∫°fi°u* tu* f≥@u F…Î J¡tÔ°u* J¡∑ ŸCy∏@ Ju¡ Ÿ°S <ıŸ
fFfiu tu* „ÆÌ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚≥b≤°u* J¡∑ ≈®wÙ<w F°wÙ SÙ, ∫°u* fF ≤Fu Su $$17-27$$
wÙŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æS° ŸyÕ
≤°ı° Ì„≤SıÙ J¡° ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ b°•∫°u* J¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤fi° wS°
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ bªfi Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ π°≤° <ª¿∏ww ≈Ì°S°u˘ J¡° NfiCb°Ì $
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # bß, ≤°ı° Ì„≤S fiu tu| Ju¡ yıÕfi Ju¡ wCv∫ ya˚Ù≤ b°dÙ Ÿu ∫F fiJu¡ ≈Ìu„
tu* NÃ∫∏w <bÿb°Ÿ ≈®J¡¸> J¡≤fiub°ÔÙ ≈Ì°b<Ô∫°u* Ÿu ŸC∏Ì≤ <fi‡fi<fi<ÌÕ‹¸> bªfi tC<fiZu‹™> ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
Ÿu J¡F° $$1$$ ˚ybfig, J¡Ô J¡∑ ≈Ìu„ J¡S°bÔÙ Ÿu Ã≈∏fi F…Î wS° w≈_∫° Ju¡ •Ôu„ Ÿu ˚Ù f»u-ª»u
Zt Ÿu N°≈ tC•w F°u y∫u Fæ* ? Z°uw°N°u* J¡°u N°fi∏Ì Ìufiub°Ô° ı°u <b„Ì bªfi Ÿt¥F N°≈fiu J¡Ô J¡F° S°,
Nt¨w J¡∑ bT°Õ Ju¡ wCv∫ ŸÙ bªfi Ÿt¥F Ÿu Ft Ô°uuy N°ÿb°<Ÿw F…Î Fæ* $ ıæŸu Nt¨w Ÿu <fitÕÔ ª∏Bt°
J¡∑ <J¡≤du* N∏@J¡°≤ J¡°u F¸>°J¡≤ N∏w#J¡≤d J¡°u „ÙwÔ J¡≤wÙ Fæ* bæŸu FÙ Nt¨w J¡∑ w≤F <fitÕÔ ∫u tF°Ãt°N°u*
Ju¡ <b„Ì ≈Ìu„ NI°fi°∏@J¡°≤ J¡°u F¸>°J¡≤ N∏w#J¡≤d J¡°u Ÿ∏w°≈≤<Fw J¡≤ Ìuwu Fæ* $$2-4$$
Nf ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu ˚Ù tF°Ãt°N°u* J¡∑ ≈Ìu„b°<d∫°≥ ÃJ¨¡‹¸ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tfiC‹∫ Ju¡ N°fi∏Ì Ÿu ÔuJ¡≤ <F≤^∫y˚Õ Ju¡ N°fi∏Ì≈∫Õ∏w <bT∫ŸC©°u* Ÿu ˚Ù NÃ∫∏w «‰≥¡ªu ≈Ì Ÿu
886 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿaf∏@ ≤©fiub°ÔÙ ı°u tF°Ãt°N°u* J¡∑ Ÿ¥<•w∫°≥ Fæ*, bu N≈¥bÕ N°fi∏Ì J¡°u Ìufiub°ÔÙ N°æ≤ t°uF J¡°u ŸbÕS°
Ìq≤ J¡≤fiub°ÔÙ Fæ* $$5$$ N°ÃtR¡≈ ≤Ãfi Ju¡ ≈®J¡°„fi tu* ÎJ¡t°` ÌÙ≈J¡R¡≈ wS° Ÿ≤Ÿ ∫C¿•wR¡≈Ù
Ôw°Î≥ <ıŸŸu <Ìw F°uwÙ Fæ, bF Ÿ≠ıfiR¡≈Ù b¨s b∏ÌfiÙ∫ Fæ $$6$$ ıæŸu ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤du*
N∏@J¡°≤≤°<„ J¡°u F¸>° ÌuwÙ Fæ* bæŸu FÙ Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ Ÿ¥<•w∫°≥ tfi Ÿu ı°u fC≤° <bª°≤ <J¡∫°, „≤Ù≤
Ÿu ı°u fC≤° J¡°t <J¡∫°, fi ŸfJ¡°u <fib¨W J¡≤ ÌuwÙ Fæ* $$7$$ Fu tC<fiıÙ, ıæŸu „≤ÃJ¡°Ô tu* bT°Õ M¡wC
Ju¡ tu| sÙd F°ufiu Ôywu Fæ* bæŸu FÙ Ft Ô°uy°ua Ju¡ ŸaŸ°≤ tu* f∏@fi õ¨*©Ô°R¡≈ w¨‹d°, Ô°u˚ N°<Ì
N°≈Ju¡ ≈Ìu„ bªfi Ÿu sÙd F°ufiu Ôy y∫u Fæ* $$8-10$$ <Ÿ] ≤Ÿ Ÿu ffi°∫u y∫u <Ÿ] Naıfi Ÿu
<ı∏Fu* Â<‹¸> ≈®°›w F°u yoÕ, ÎuŸu ı∏t°∏@ Ô°uy <ıŸ ≈®J¡°≤ ŸCbdÕ J¡°u Ìu©fiu Ôywu Fæ* bæŸu FÙ f®Ê≤ŸR¡≈Ù
N*ıfi Ÿu ≈®°›w ≈®Ã∫yg Â<‹¸> b°Ôu Ft Ô°uy <fiÌ°uÕT N°Ãt° J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ ≈∫C•w F°u y∫u Fæ* $
N°≈J¡∑ <•wR¡≈Ù „≤ÌgM¡wC Ÿu Ft°≤u ⁄Ì∫R¡≈Ù N°J¡°„ tu* ¿_Sw ŸaŸ°≤b°Ÿfi° fi°tJ¡ JC¡F≤° fi‹¸>
F°ufiu Ôy y∫° Fæ $ Fu tC<fiıÙ, Ì°≤fC<] ≈C”T°u* J¡∑ ≈Ìu„b°<d∫°≥ ıæŸu ⁄Ì∫ J¡°u N°á°<Ìw J¡≤wÙ
Fæ* bæŸu t∏Ì°≤ Ju¡ k¡¥Ô°u* Ju¡ yCh~>u NSb° Nt¨w Ÿ°y≤ J¡∑ w≤ayu* N°á°<Ìw fiFÙ* J¡≤wÙ $ Fu ≤|Cb≤, ı°u-
ı°u <Ìfi tF°≈C”T°u* J¡∑ ≈¥ı° Ÿu Δ∫wÙw F°uw° Fæ, bFÙ <Ìfi ≈®J¡°„∫C•w Fæ, „uT <Ìfi N∏@J¡°≤ Ÿu
N°b¨W Fæ* $ Fu J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi <b„°Ô fiu`b°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®_wCw N<bfi°„Ù w[b J¡°u ≈®Ÿ∏fiw°
tu* ¿_Sw tC<fi Ÿu ≈¥~>°u $$11-13$$ ≤°ı° Ju¡ ∫°u* J¡Ffiu ≈≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ Ÿ°tfiu fæ™u F…Î, Ì°≤fC<]
˚yb°fi ZÙb<Ÿ‹™>tC<fi fiu ∫°u* J¡Ffi° N°≤‡˚ <J¡∫° $$14$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Fu N≈fiu ≤|CJC¡Ô Ju¡ ÎJ¡t°` ≈®J¡°„J¡ ª∏B, Fu tF°twu,
ı°u tæ*fiu ≈¥b°Õ≈≤ <bª°¿≤w b°•∫°SÕ J¡F° S°, •∫° ŸJ¡° N°≈J¡°u _t≤d Fæ* ? •∫° N°≈ tfi Ju¡ Ÿt°fi
t°∫° Ÿu ıyw Ju¡ bu„ tu* ¿_Sw f®ÊR¡≈, <fi‹≈®≈aª f®ÊR¡≈, _S¥Ô, Ÿ¥‚t, ŸÌ° <Ìw ≈≤t°Ãt° Ju¡ R¡≈
J¡°, ı°u Ftfiu J¡F° S°, _t≤d J¡≤wu F°u ? NSb° N≈fiÙ fC<] Ÿu Âÿ∫ Ÿu N<w¿≤•w Ÿu ı°fiwu
F°u ? $$15-17$$ Fu Ÿ≠ıfi<„≤°utdu, Fu Ÿ°@Cb°Ì°u* Ju¡ ÎJ¡t°` ˚°ıfi, ŸbÕ„<•wŸ‡≈∏fi f®Ê Ÿu FÙ
ıæŸu ∫F <bÿb <Ìw F…N° Fæ, ŸJ¡° •∫° N°≈ _t≤d J¡≤wu Fæ* ? $$18$$ Fu Ÿ∏twu, kæ¡Ôu F…Î N<bΩ°
Ju¡ R¡≈ J¡°, ı°u J¡°Ô Ju¡ fÔ Ÿu fi‹¸> F°ufiub°Ô°, Ÿa¶∫° Ÿu Nfi∏w N°æ≤ Ìu„, J¡°Ô°<Ì Ÿu N∏wb°Ô° Fæ,
•∫° N°≈ _t≤d J¡≤wu Fæ* ? <ªW FÙ fi≤ Fæ, <ªW Ÿu N<w¿≤•w fi≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ı°u tæ*fiu J¡F° S°,
ŸJ¡° Ôsd N°<Ì Ju¡ <bª°≤ π°≤° •∫° N°≈ ˚ÔÙ˚°≥<w _t≤d J¡≤wu Fæ* ? $$19,20$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
•∫° N°≈fiu J¡Ô Ju¡ Zbd Ju¡ <bT∫˚¥w b°•∫°SÕ J¡°u tfifi π°≤° ≈¿≤‹J¨¡w <J¡∫° N°æ≤ ≤°<` tu* Ÿu ⁄Ì∫
tu* _S°<≈w <J¡∫° ? $$21$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, f°≤-f°≤ <bª°≤° F…N°, tfifi π°≤° ⁄Ì∫ tu* _S°<≈w
w[b<ª∏wfi t°usR¡≈ ≈®∫°uıfi J¡°u Ìuw° Fæ $ <J¡∏wC <ıŸ fi≤°@t fiu ≈<Ì‹¸> ≈Ì°SÕ J¡∑ @°≤d° Nfi°Ì≤
Ÿu fi‹¸>-˚®‹¸> J¡≤ ÌÙ Ÿu t°usR¡≈ k¡Ô ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$22$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu <b„°Ô
bs#_SÔb°Ô° ≈C”T J¡^™> tua ı°<w„C<] Ÿu „°u<˚w F°ufiub°Ôu ŸC∏Ì≤ t°u<w∫°u* J¡° ˚°ıfi F°uw° Fæ, bæŸu
FÙ <bbuJ¡∫C•w <ªWb°Ôu N°≈ <bª°¿≤w, „C<] Ÿu „°u<˚w F°ufiub°Ôu ≈Ìu„ bªfi°u* Ju¡ ˚°ıfi Fæ* $$23$$
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # f®Ê°ıÙ Ju¡ ≈C` tF°wuı_bÙ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ oŸ ≈®J¡°≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ
J¡°u J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ NbŸ≤ Ìufiu ≈≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu <fi‡fi<Ô<©w b°•∫ J¡F° $$24$$
ŸyÕ - 5] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 887
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, Fu Ÿf @t°u˘ Ju¡ I°w°, N°≈Ju¡ FÙ ≈®˚°b J¡° ∫F <b_w°≤ Fæ,
ı°u <J¡ tæ* ≈≤t Ì°≤ F°uJ¡≤ N°≈Ju¡ bªfi J¡°u ŸtH ŸJ¡° $ ıæŸu N°≈ N°Ìu„ Ìuwu Fæ*, bæŸu FÙ bF
Ÿf tæ*fiu <J¡∫°, ŸŸu <b≈≤Ùw fiFÙ* <J¡∫° Fæ $ ≤°<` tu* <fiB° J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ tæ*fiu ⁄Ì∫ tu* b°•∫°SÕ
J¡° <ª∏wfi <J¡∫° $ Fu ≈®˚°u, ≈Ìu„ ∫°uÀ∫ NSÕ Ju¡ ≈®J¡°„fi tu* Ÿ¥∫ÕR¡≈ N°≈fiu ŸaŸ°≤R¡≈ N∏@J¡°≤
Ju¡ <bfi°„ Ju¡ ¿ÔÎ ınw°R¡≈ „Ùw J¡°u F>¸>°fiu Ÿu ŸC© Ìufiub°Ô° b°dÙR¡≈Ù <J¡≤d°u* J¡° Ÿt¥F J¡Ô
kæ¡Ô°∫° S° $$25-27$$
Fu Ì°≤ª¿≤w, tfi°uF≤, ≈C^∫t∫ N°æ≤ J®¡t∫C•w bF Ÿ°≤° J¡° Ÿ°≤° NwÙw ≈Ìu„ <ŸÔ<ŸÔub°≤
yC≥Su F…Î tfi°uF≤ N°æ≤ ≈<b` ≤Ãfi°u* Ju¡ Ÿt°fi taæfiu N≈fiu ⁄Ì∫ tu* _S°<≈w <J¡∫° $$28$$
Ÿf N<fi‹¸>°ua J¡∑ <fib¨<W J¡≤fiub°Ô°, NÃ∫∏w t@C≤, ≈≤t≈C”T°SÕ J¡° Ÿ°@fi N°æ≤ NfiCvÔa|fiÙ∫
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈J¡° bªfi Nbÿ∫ <Ÿ≤ Ÿu ≈®d°t J¡≤ ⁄Ì∫ tu* @°≤d J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚ybfig , N°≈J¡° „°Ÿfi <FwJ¡°≤Ù, tfi°uF≤, ≈C^∫ N°æ≤ N°fi∏Ì J¡° Ÿ°@fi Fæ, NwÎb <J¡fi Ìub∫°u<fi
<b„uT <Ÿ]°u* π°≤° NSb° _bw#<Ÿ] ŸfiJ¡°<Ì π°≤° ∫° ∫°uy, t∏` N°<Ì Ÿu <Ÿ] ≈C”T°u* π°≤° <Ÿ≤ Ÿu
@°≤d fiFÙ* <J¡∫° ı°w° ? ŸaŸ°≤R¡≈Ù JC¡F≤u Ju¡ N°b≤d J¡° <fib°≤d J¡≤ ≤Fu Ft Ô°uy N°≈Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu
bT°Õ M¡wC Ju¡ N∏w tua <ÌbŸ°u* Ju¡ Ÿt°fi ≈®Ÿ∏fi F°u y∫u Fæ* ∫°fiÙ Ft tu* N°≈J¡° ≈Ìu„ Δ∫SÕ fiFÙa F…N° $
N°≈J¡° ≈<b` ≈Ìu„ wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* <FwJ¡°≤Ù Fæ $ Zbd Ju¡ Ÿt∫ bF t@C≤ Fæ, tfifi N°æ≤ <fi<̺∫°Ÿfi
Ju¡ Ÿt∫ N∏wtCÕ©w° Ÿu F°ufiub°Ôu „t N°<Ì Ju¡ Ÿ‡≈<W ŸC© J¡°u f»°fiub°Ô° Fæ Îba ŸJ¡° W≤J¡°Ô
t°usR¡≈ Wt k¡Ô Ÿu ∫C•w Fæ $ <bJ¡<Ÿw, Ÿku¡Ì, N‡Ô°fi Îba ≈C^∫, ≈°≈ N°æ≤ fiJu¡ k¡Ô°u* J¡°u
ÎJ¡t°` N°fi∏Ì R¡≈ ffi° Ìufiub°Ô° N°≈J¡° ≈Ìu„ R¡≈Ù J¡v≈b¨s ≈C‹≈ Ft Ô°uy°u* J¡°u J¡v∫°dJ¡°≤Ù
k¡Ô Ìufiub°Ô° F°u $$29-32$$
Nf wÙSÕR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tF°fiÌR¡≈ Ÿu yC” J¡° Ÿ‡f°u@fi J¡≤ Nb<„‹¸>> ≈Ìu„ J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ
≈®°SÕfi° J¡≤wu Fæ* $
Fu Ìu„J¡°Ô N°æ≤ „°˜ Ju¡ <bª°≤°au tua <b„°≤Ì, Fu k¡æÔu F…Î ŸÌ°ª°≤R¡≈Ù ≈<b` ıÔ°u* Ju¡ ÎJ¡t°`
ıÔ°„∫, Fu tF°b®w, Fu <fi‹≈°≈ tC<fiıÙ, oŸ Ÿt∫ N°≈ tu≤u ≈®<w ≈Ìu„ b°dÙ Ju¡ ≈®b°F J¡° ≈Cfi# ≈®Ÿ°≤
J¡∑<ı∫u $ ıÔ°„∫≈s tu* Ÿf „°˜R¡≈Ù FaŸ N°<Ì ≈<s∫°u* Ju¡ Ÿaª°≤ Ÿu ŸC„°u<˚w, tC<fi∫°u* π°≤° <ıŸtu*
N≈fiu b®w <b_w¨wR¡≈ Ÿu <J¡∫u y∫u Fæ*, _fi°fi J¡≤fiub°Ô°u* Ju¡ ≈°≈°u* J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ôu, k¡æÔu F…Î ≈<b`¡ıÔ
Ju¡ ÎJ¡t°` N°Z∫ Fu ıÔ°„∫ wCt oŸ Ÿt∫ b°dÙ ≈®b°FR¡≈Ù N≈fiu ≈®b°F J¡° <b_w°≤ J¡≤°u $$33$$
ª°æS° ŸyÕ Ÿt°›w

≈°≥ªb°≥ ŸyÕ
N<bbuJ¡ Ÿu f»Ù F…oÕ tfi°ut°`R¡≈Ù ıyw-Ÿ¨<‹¸> J¡∑ <fib¨<W Ju¡ ≈°∫ J¡° J®¡t $
ZÙb<Ÿ‹™ıÙ fiu J¡F° # Fu tfi°uF≤ N°J¨¡<wb°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ , Wt <Ÿ]°∏w°u* Ÿu ŸC∏Ì≤, t°usR¡≈Ù
J¡v∫°d Ìufiub°Ôu oŸ ≈„t ≈®J¡≤d J¡°u N°≈ Ÿ°b@°fi F°uJ¡≤ ŸC¿fi∫u $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu Ÿ∏w≤ (<ªw N∏w≤ ≈≤ <_Sw) ©‡˚u y¨Ft^±>≈ J¡°u @°≤d J¡≤wu Fæ* bæŸu
888 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
FÙ ≤°ıŸ-w°tŸ ıÙb oŸ <b„°Ô ŸaŸ°≤t°∫° J¡°u @°≤d J¡≤wu Fæ* $ ıæŸu Ÿ°≥≈ N≈fiÙ ≈C≤°fiÙ Ju*¡ªCÔÙ J¡°
Ã∫°y J¡≤wu Fæ bæŸu FÙ ≈¥b°uÕ•w Ôsdb°Ôu, ≤°ıŸŸ°¿[bJ¡ N°æ≤ „C] Ÿ°¿[bJ¡ N°≈Ju¡ wCv∫ yCdb°fi @Ù≤
≈C”T NbFuÔfi° π°≤° oŸ wCh~> t°∫° J¡° Ã∫°y J¡≤wu Fæ* $$1-3$$
<J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu ŸJ¡° Ã∫°y J¡≤wu* Fæ*, ÎuŸu ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿ ≈°∫ J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Fu Ÿ°@°u, „C]Ÿ°¿[bJ¡ ı∏tb°Ôu NSb° ≤°ıŸ-Ÿ°¿[bJ¡ ı∏tb°Ôu ≈®I ≈C”T FÙ ıyw J¡∑ t¥Ô
≈≤‡≈≤° J¡° <bª°≤ J¡≤wu Fæ* $$4$$ „°˜ Ju¡ NU∫°Ÿ, Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ Ÿay<w N°æ≤ ŸÃJ¡t°u˘ Ju¡ N°ª≤d Ÿu
<ıfiJu¡ ≈°≈ fi‹¸> F°u ªCJu¡, ÎuŸu tF°Ãt° ≈C”T°u* J¡∑ Ÿ°≤ b_wC J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤fiub°ÔÙ ÌÙ≈J¡ Ju¡ wCv∫
fC<] Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$5$$ _b∫a FÙ <bª°≤ π°≤° N≈fiu-N°≈ N≈fiu _bR¡≈ J¡° <bª°≤ J¡≤ ıf wJ¡ I°fi
fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ I°wΔ∫ b_wC ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ $$6$$
N°≈ tu* w°u ŸJ¡∑ ≈®°<›w J¡∑ ∫°uÀ∫w° Fæ FÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, I°fib°fig, ≈®bÙdJC¡„Ô, @Ù≤ N°æ≤ ≤°ıŸ-Ÿ°¿[bJ¡ ı∏tb°Ôu ŸÃ≈C”T°u* tu* N°≈
tC¶∫ Fæ* $$7$$ Fu ≈®I, ŸaŸ°≤R¡≈Ù J¡°∫°u˘ tu* •∫° b_wC ŸÃ∫ Fæ NSb° •∫° NŸÃ∫ Fæ, oŸ f°w J¡°
<fi≤Ùsd <bª°≤ Ÿu _b∫a J¡∑<ıÎ N°æ≤ ŸÃ∫≈≤°∫d F°uoÎ $ ı°u b_wC N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* fiFÙ* Fæ, ŸJ¡∑
ŸÃ∫w° Jæ¡ŸÙ ? ı°u b_wC N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* <fiÃ∫ Fæ, bFÙ ŸÃ∫ Fæ, bF ŸŸu N<w¿≤•w NŸÃ∫
_b˚°b Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ _b˚°b J¡° <b≈∫Õ∫ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ <ıŸJ¡° tfi N°<Ì N°æ≤ N∏w
tu* NŸ∏t∫ b_wC tu* ŸÃ∫fC<] Ÿu NfiC≤•w Fæ, Ÿ t¥» ≈„CR¡≈ ı∏wC J¡°u <bbuJ¡ <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu Ã≈∏fi
<J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ ? $$8-10$$
tfi°u≤S Ÿu ffi°Î y∫u tFÔ Ju¡ wCv∫ ∫F ıyw ÎJ¡t°` tfi J¡° J¡°∫Õ Fæ, oŸ J¡°≤d ˚Ù oŸtu*
ŸÃ∫Ãb ≈®Ÿay fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tfi FÙ ∫F°≥ ≈≤ ı∏t Ôuw° Fæ, tfi FÙ f»w° Fæ N°æ≤ w[bÌ„Õfi Ÿu tfi FÙ tC•w F°uw° Fæ $$11$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu f®°Êfig, ∫F f°w tCHu I°w F°u yoÕ Fæ <J¡ oŸ <`˚Cbfi tau tfi FÙ ı≤°,
t≤d J¡° ˚°ıfi ŸaŸ°≤Ù Fæ, ŸJu¡ w≤fiu J¡° ı°u ŸC<fi¿ÿªw ≈°∫ Fæ, Ÿu tCHŸu J¡<F∫u $ •∫°u*<J¡
≤|Cba<„∫°u* Ju¡ ⁄Ì∫ Ju¡ NI°fi°∏@J¡°≤ J¡° Ÿ¥∫ÕR¡≈ N°≈ <bfi°„ J¡≤wu Fæ* $$12,13$$
≈FÔu „°˜°U∫°Ÿ N°æ≤ Ÿ≠ıfiŸay<w Ÿu bæ≤°À∫ N°<Ì Ÿ°@fi ªwC‹¸>∫ J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fi° ª°<FÎ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæa $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈FÔu „°˜°U∫°Ÿ, Ÿ≠ıfiŸay N°æ≤ ÃJ¨¡‹¸> bæ≤°À∫ Ÿu
tfi J¡°u I°fi°uÌ∫ Ju¡ ∫°uÀ∫ ffi°fiub°ÔÙ <b„C<] J¡°u ≈®°›w J¡∑<ıÎ $ ıf <fi≤°<˚t°fiw° Ÿu ∫C•w tfi
bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, wf Ÿf „°˜°u* Ju¡ ≤F_∫I°fi Ÿu NÃ∫∏w y°æ≤b„°ÔÙ N°æ≤ ≈Ìu„ Ìufiu J¡∑
JC¡„Ôw° Ÿu ¿„‹∫ J¡°u ŸCfC] J¡≤fiu tu* ŸtSÕ yC”N°u* J¡° <b<@≈¥bÕJ¡ NfiCytfi J¡≤fi° ª°<FÎ $$14,15$$
wÌ…≈≤°∏w yC” π°≤° ≈<Ì‹¸> t°yÕ Ÿu ≈FÔu <`Ô°uªfi N°<Ì ŸyCd ≈≤tuÿb≤ J¡° º∫°fi, ˚ıfi N°<Ì
J¡≤Ju¡ J®¡t„# Ÿ°@J¡ ≈C”T ı°u ≈≤t ≈°bfi ≈Ì Fæ, Ÿu ≈®°›w J¡≤w° Fæ $ _bh~> <bª°≤ π°≤° N≈fiu N°Ãt°
J¡° „ÙwÔ ª∏Bt°R¡≈Ù wuı Ÿu ≈¥dÕ Ÿt_w N°J¡°„ J¡∑ w≤F ˚Ùw≤ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡∑<ıÎ $$16,17$$
wf wJ¡ ≈C”T ŸaŸ°≤R¡≈Ù tF°Ÿ°y≤ tu* w¨d Ju¡ Ÿt°fi fFw° Fæ, ıf wJ¡ <J¡ fC<]R¡≈Ù fi°b Ÿu <bª°≤R¡≈Ù
ŸyÕ - 5] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 889
w¸> ≈≤ ¿_S≤ fiFÙ* F°u ı°w° $$18$$ <bª°≤ Ÿu <ıŸfiu I°wΔ∫ b_wC J¡°u ı°fi <Ô∫°, Ÿ ≈C”T J¡∑ fC<]
ıæŸu ¿_S≤ ıÔ ≤uw Ju¡ J¡d°u* J¡°u Ìf° Ìuw° Fæ bæŸu FÙ Ÿf t°fi<ŸJ¡ <ª∏w°N°u* J¡°u Ìf° ÌuwÙ Fæ $$19$$
≤°© tua <~>≈u F…Î Ÿ°ufiu J¡°u ∫Ω<≈ N°æ≤ Ô°uy NÔy fiFÙa J¡≤ ŸJ¡wu; wS°<≈ ŸÌ° ŸCbdÕ J¡° „°u@fi J¡≤fiu
Ÿu Ÿu ≈¨SJg¡ J¡≤fiu tu* Ìs _bdÕJ¡°≤ J¡°u ∫F Ÿ°ufi° Fæ, ∫F ˚_t Fæ, ∫F ıæŸu Ÿ°k¡ I°w F°u ı°w° Fæ,
ŸJu ¡fi <tÔfiu Ÿu F°ufiub°Ô° t°uF Ÿu fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ NI°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> >Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi ∫F ıÙb
<ª≤J¡°Ô wJ¡ <bª°≤ π°≤° <bbuJ¡ J¡≤Ju¡ N≈fiu _bR¡≈ J¡° ≈¿≤I°fi J¡≤ Ôufiu ≈≤ _bw# J¡°Ô°<Ì≈¿≤h~>uÌ
„¥∏∫ F°u ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ tfiC‹∫ J¡°u oŸtu* t°uF J¡° NbŸ≤ FÙ J¡F°≥ ? $$20,21$$ <ıŸ ≈C”T fiu w[b
b_wC J¡° I°fi ≈®°›w fiFÙ* <J¡∫°, ŸJ¡° tfi ∫<Ì t°uF J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ w°u F°u, <J¡∏wC <ıŸu Ÿ°≤ ≈Ì°SÕ
J¡° ≈¿≤I°fi F°u ªCJ¡° Fæ, ŸJ¡∑ t¥»w° Ÿ‡˚°<bw fiF∑* Fæ, oŸtu* J¡°uoÕ Ÿ*ÌuF fiFÙa Fæ $$22$$
Fu ıfi°u*, N≈¿≤I°w (<ıŸJ¡° ≈¿≤I°fi fiFÙ* F…N°) N°Ãt° N°≈ Ô°uy°u* J¡∑ Ì…#©<Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ Fæ*,
•∫°u*<J¡ "'∫Ì° flubæT Îw¿_t∏fiCÌ≤t∏w≤u JC¡”wu NS w_∫ ˚∫a ˚b<w, w[bub ˚∫a <bÌqT°u t∏b°fi_∫"'
(ıf ∫F oŸ N°Ãt° tu* S°un° ˚Ù ˚uÌ J¡≤w° Fæ, wf oŸu ˚∫ F°uw° Fæ, I°fi Ju¡ N≈¿≤≈°J¡b„ ≈°_∫-
≈°ŸJ¡ ˚°b J¡°u Ìu© ≤Fu <bπ°fi J¡°u ˚Ù ˚∫ F°uw° Fæ) ÎuŸÙ ZC<w Fæ $ ≈¿≤I°w N°Ãt° w°u Nfi∏w ŸC©
N°æ≤ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ Fæ, •∫°u*<J¡ "≤Ÿflub°∫a Ôƺb°fi∏ÌÙ˚b<w", "Ÿb°Õfig J¡°t°fi°›Ãb°&t¨w# Ÿt˚bwg'
"I°Ãb° wa t¨Ã∫CtÃbu<w' "N°fi∏Ìa f®Êd°u <bπ°fig fi <f˚u<w JC¡wÿªfi' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°≥ Fæ* $$23$$
<ıŸfiu N°Ãt° J¡° <w≤°u@°fi J¡≤ ≤•©° Fæ, ÎuŸu oŸ „≤Ù≤ Ÿu <tÔu-ıCÔu F…Î Ÿu N≈fiu N≈fiu N°Ãt°
J¡° ≈aª J¡°u„°u* Ju¡ <bbuJ¡ π°≤° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ N°≈ Ô°uy „Ù|® _b_S F°uo∫u $ Fu Ô°uy°u*, ıæŸu J¡∑ªn tu*
<y≤u F…Î Ÿ°ufiu J¡° J¡∑ªn Ju¡ Ÿ°S w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙ* ≤Fw° bæŸu FÙ oŸ <fitÕÔ N°Ãt° J¡° ÌuF Ju¡
Ÿ°S w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙa Fæ $ ıæŸu J¡tÔ°u* Ju¡ N°@°≤˚¥w <b≈CÔ ıÔ N°æ≤ J¡tÔ Ju¡ ≈Wu tu* ¿_Sw
ıÔ J¡∑ f¥≥Ìu* ≈°<@ Ÿu FÙ <˚∏fi Fæ*; b_wCw# fitu* ˚uÌ fiFÙa Fæ bæŸu FÙ f®Ê N°æ≤ ıÙb ≈°<@b„ FÙ
≈¨SJg¡-≈¨SJg¡ Fæ* $$24,25$$
„aJ¡° # <b≈CÔ ıÔ Ju¡ J¡tÔ Ju¡ ≈Wu tu* <f∏Ì…R¡≈ Ÿu N°R¡» F°ufiu N°æ≤ ≈¿≤h~>uÌ N°<Ì tu* b°∫C N°<Ì
<fi<tW ≈®<Ÿ] Fæ $ ≈¥d°ÕÃt° Ju¡ ≈¿≤h~>uÌ π°≤° ÌuF tu* N°R¡» F°ufiu tu* J¡°æfi-Ÿ° <fi<tW Fæ ?
Ÿt°@°fi # ™>ÙJ¡ Fæ, tæ* f°≤-f°≤ ˚Cı°Î≥ k¡æÔ°J¡≤ N°æ≤ yÔ° k¡°nJ¡≤ oŸ f°w J¡∑ |°uTd° J¡≤ ªCJ¡°
Fq≥ <J¡ N°Ãt° Ju¡ ≈¿≤h~>uÌ π°≤° ÌuF tu* N°R¡» F°ufiu tu* ÎJ¡t°` J¡°≤d ≈°≈Ù tfi FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ŸJu¡ fi°„
Ju¡ <ÔÎ FÙ ≈®∫Ãfi J¡≤fi° ª°<F∫u, ≈≤ tu≤Ù f°w J¡°u J¡°uoÕ ŸCfiw° fiFÙ* Fæ $$26$$
Ì…b°ÕŸfi°R¡≈Ù ≈aJ¡≈¥dÕ, ywÕ tu* J¡~C>Î Ju¡ Ÿt°fi <~>≈° F…N° N°æ≤ J¡™>°u≤, ˚°uy ≈®°<›w tu* t°yÕ Ju¡ Ÿt°fi
π°≤ ˚Ù o¿∏B∫°u* π°≤° <bT∫°u* tu* ŸaÔÀfi, ın tfi ıf wJ¡ ¿_Sw Fæ, <ıŸfiu N°Ãt<bª°≤ J¡°u ˚CÔ° <Ì∫°
Fæ, wf wJ¡ oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° ª∏Bt°, N<Àfi, fis`, t<d N°<Ì Ÿf wuı°u* Ju¡ Ÿ°S f°≤F°u*
Ÿ¥∫Õ ˚Ù w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌfi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $ ≈®fC] tfi ıf N≈fiÙ ≈°≤t°¿SÕJ¡ ¿_S<w J¡°u NŸÃ∫˚¥w ≈®≈aª
Ÿu ≈¨SJg¡ J¡≤ Ìu©w° Fæ, wf ⁄Ì∫_S NI°fi°∏@J¡°≤ Ÿ¥∫Õ J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ ≤°<` Ju¡ N∏@J¡°≤ Ju¡ Ÿt°fi
<fib¨W F°u ı°w° Fæ $ ÌuF°<Ì w°Ì°Ã‡∫ Nº∫°ŸR¡≈ „˙∫° ≈≤ „∫fi <J¡∫u F…Î tfi J¡°u Wt I°fi Ju¡ <ÔÎ
N°æ≤ ŸaŸ°≤ J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ <fiÃ∫ ı°y®w J¡≤u, •∫°u*<J¡ ŸaŸ°≤ NÃ∫∏w Ì…#©Ì°∫Ù Fæ $ ıæŸu @¥<Ô Ÿu
890 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°J¡°„ J¡° Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù @¥<Ô Ÿu N°J¡°„ <Ô›w fiFÙ* F°uw° N°æ≤ ıæŸu ıÔ Ÿu J¡tÔ J¡° Ÿ‡f∏@
F°ufiu ≈≤ ˚Ù ıÔ Ÿu J¡tÔ <Ô›w fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ Ÿ‡f] F…Î „≤Ù≤°u* Ÿu N°Ãt° <Ô›w fiFÙ* F°uw° Fæ $ ıæŸu
≈¨SJg¡ ¿_Sw J¡∑ªn N°<Ì J¡° ŸCbdÕ Ju¡ Ÿ°S ŸaŸyÕ F°uw° Fæ; <J¡∏wC bF ŸCbdÕw°Ì°Ã‡∫ N°≈<WR¡≈
≈¿≤d<w J¡°u b_wCw# ˚Ùw≤ ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ bæŸu FÙ ın „≤Ù≤ J¡° N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ŸaŸyÕ w°u F°uw° Fæ,
≈≤∏wC bF N°Ãtw°Ì°Ã‡∫ N°≈<WR¡≈ ≈¿≤d°t J¡°u b_wCw# ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ $ ıæŸu N°J¡°„ tu* Fı°≤°u*
<f∏Ì…N°u* J¡∑ N°J¨¡<w N°æ≤ t<Ôfiw° NŸÃ∫ FÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° tu* ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑
NfiCŸ°¿≤w° N°æ≤ NfiC˚bJ¡w¨Õw° NŸÃ∫ FÙ t¥»°u* J¡°u ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $ ŸC© N°æ≤ Ì…#© fi w°u ÌuF Ju¡ Fæ* N°æ≤
fi Ÿb°ÕwÙw N°Ãt° Ju¡ Fæ* $ ∫u NI°fi Ju¡ FÙ Fæ*, NI°fi J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ <J¡ŸÙ Ju¡ ˚Ù fiFÙ* Fæ* $ fi w°u <J¡ŸÙ
J¡° JC¡~> ŸC© Fæ N°æ≤ fi <J¡ŸÙ J¡° JC¡~> Ì…#© Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ ŸfJ¡°u N°≈ N≈fiÙ I°fiÂ<‹¸> Ÿu
Nfi∏w N°Ãt° J¡° <bbwÕ N°æ≤ <fiÃ∫ ≈®„°∏w Ìu<©∫u $ ı°u ∫u <b_w¨w Ÿ¨<‹¸>¿‹¸>∫°≥ ª°≤°u* N°u≤ <Ì©°oÕ
ÌuwÙ Fæ, bu ıÔ tu* w≤ay°u* J¡∑ w≤F N°æ≤ N°J¡°„ tu* <≈h~>J¡ J¡∑ (c) w≤F N°Ãt° tu* FÙ Fæ* $ ıæŸu t<d
<J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° Δ∫°≈°≤ <J¡∫u <ffi° N≈fiu N°≈ wuı°ut∫ N≈fiÙ J¡°¿∏w∫°u* J¡°u kæ¡Ô°wÙ Fæ bæŸu FÙ ∫F
N°Ãt° ˚Ù J¡°∫ÕΔ∫°≈°≤ Ju¡ <ffi° N≈fiu N°≈ Ÿ¨<‹¸>∫°u* J¡° ≈®Ÿ°≤ J¡≤w° Fæ $ Fu ŸCtwu, N°Ãt° N°æ≤ ıyw fi
w°u ÎJ¡ (N<πwÙ∫) Fæ* N°æ≤ fi NfiuJ¡ FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ ıyw J¡° R¡≈ NŸwg¡Fæ, ˚°b ∫F Fæ <J¡ NŸwg Ÿu
Ÿwg¡J¡° fi N˚uÌ J¡F° ı° ŸJ¡w° Fæ N°æ≤ fi ˚uÌ FÙ J¡F° ı° ŸJ¡w° Fæ $ NI°fiJ¡°Ô tu* ∫F oŸ ≈®J¡°≤
N°˚°Ÿt°` FÙ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$27-38$$
b°_wb tu* w°u ˚®°¿∏w J¡° ˚Ù ≈¨SJg¡ <fiR¡≈d fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, "f®ÊæbuÌa ŸbÕt°ÃtæbuÌa ŸbÕtg'
oŸ ZC<w tu* J¡FÙ yoÕ ≤Ù<w Ÿu ∫F Ÿf f®Ê FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F Ÿf f®Ê FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ∫F Ÿf N°Ãt° FÙ kæ¡Ô° Fæ $ Fu Nfi|, tæ* ≈¨SJg¡ Fq≥ N°æ≤ ıyw ≈¨SJg¡
Fæ, oŸ ˚®°¿∏w J¡° N°≈ ≈¿≤Ã∫°y J¡∑<ı∫u $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu Ÿ°y≤ tau Ÿ∏t∫ w≤ayJ¡v≈fi°Î≥ fiFÙ*
F°u ŸJ¡wÙ bæŸu FÙ Ìu„J¨¡w ≈¿≤h~>uÌ Ÿu „¥∏∫, b_wCJ¨¡w ≈¿≤h~>uÌ Ÿu „¥∏∫ J¡°<ÔJ¡ ≈¿≤h~>uÌ Ÿu FÙfi
N°Ãt° tu* J¡v≈fi°Î≥ F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡wÙ Fæ* $$39,40$$
b°_w<bJ¡ ÎJ¡Ãb Ju¡ <b≤°u@ Ÿu ˚Ù ≈≤t°Ãt° tu* πææw J¡v≈fi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N<Àfi tu* <FtJ¡d J¡° N¿_wÃb fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ N<πwÙ∫ Ÿb°ÕÃtJ¡ ≈≤t°Ãtb_wC tu* ÌqŸ≤Ù
J¡v≈fi° Fæ FÙ fiFÙ* $$41$$
Nf ≈¥b°uÕ•w N°Ãt° Ju¡ ≈¿≤ª∫ Ÿu Ÿtu* <bZ°t ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ŸÌ° ŸJ¡∑ ˚°bfi° J¡≤fi° ª°<F∫u,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
fiÙ≤-sÙ≤ Ju¡ Ÿt°fi <ªÌ®¥≈w° J¡°u ≈®°›w F…Î tfi Ÿu FÙ <ª∏t∫ N°Ãt° J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ ≤F° ıÙb
t°∫° J¡°æ<¸>v∫R¡≈ t°<Ô∏∫ Ÿu ≤<Fw N°Ãt° tu* _b∫a ≈®J¡°<„w F°uw° Fæ ∫°fiÙ ŸÙ R¡≈ Ÿu _b∫a
˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$42$$
N°Ãt˚°b°≈∏fi ≈C”T J¡∑ ıÙb∏tC<•wR¡≈ <bZ°¿∏w <Ì©Ô°wu Fæ* $
c N°≥©u* N°@Ù f∏Ì J¡≤Ju¡ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿ∏tC© Ÿ°u ≤Fu ≈C”T J¡°u ˚®°¿∏wb„ ı°u t∫¥≤ J¡∑ ≈¥≥~> Ju¡ ŸÂ„
<Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $
ŸyÕ - 5] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 891
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ N°Ãtw[b tu* fi „°uJ¡ Fæ, fi t°uF Fæ, fi ı∏t Fæ N°æ≤ fi J¡°uoÕ ı∏tfiub°Ô° Fæ $
∫F°≥ ı°u Fæ, bFÙ Fæ $ N°≈ Ÿaw°≈≤<Fw F°uo∫u $$43$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ŸC©-Ì…#© N°<Ì „°≤Ù¿≤J¡ πaπ°u* Ju¡ <bsu≈ Ÿu ≤<Fw, <fiÃ∫ Ÿ[b tu* ¿_Sw
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≤ı°uyCd N°æ≤ wt°uyCd Ÿu F°ufiub°Ôu t°fi<ŸJ¡ <bsu≈ Ÿu „¥∏∫ NwÎb „°≤Ù¿≤J¡ <bsu≈
N°æ≤ t°fi<ŸJ¡ <bsu≈ J¡∑ <fib¨<W Ju¡ ≈°∫˚¥w ∫°uy, sut J¡∑ <ª∏w° Ÿu <bFÙfi N°Ãtb°fig, N<πwÙ∫,
„°uJ¡≤<Fw N°æ≤ Ÿ∏w°≈≤<Fw F°uo∫u $$44$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ŸbÕ` Ÿt, N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw, ¿_S≤ fC<], „°uJ¡≤<Fw tfib°Ôu tC<fi,
t°æfiÙ, ŸC∏Ì≤t<d Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ N°æ≤ Ÿ∏w°≈≤<Fw F°uo∫u $$45$$
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, N°≈ N<bΩ° N°æ≤ ŸJu¡ J¡°∫°u˘ Ÿu <b„C] (N<bΩ° N°æ≤ N<bΩ° Ju¡ J¡°∫Õ Ÿu
≤<Fw) „°∏w ŸaJ¡v≈ (<ıfiJ¡° ŸaJ¡v≈ <fib¨W F°u y∫° Fæ), @Ù≤t<w, _b°@Ùfi<ªW, ıæŸu <tÔ° ŸJ¡°
NfiCŸ≤d J¡≤fiub°Ôu N°æ≤ Ÿ∏w°≈≤<Fw F°uoÎ $$46$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ <bT∫°u* Ju¡ ≤°y Ÿu ≤<Fw, •Ôu„„¥∏∫; <fitÕÔ, <fi‹≈°≈, fi y®Fd J¡≤fiub°Ôu
N°æ≤ fi Ã∫°y J¡≤fiub°Ôu Îba Ÿ∏w°≈ „¥∏∫ F°uo∫u $$47$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ŸaŸ°≤°wÙw ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…Î, ≈®°›wΔ∫ b_wC Ju¡ ≈®®°›w F°ufiu Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, ≈¥dÕ
Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi s°u˚≤<Fw N°æ≤ Ÿ∏w°≈ „¥∏∫ F°uo∫u $$48$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ <bJ¡v≈°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°N°u* Ÿu ≤<Fw, t°∫°R¡≈Ù J¡°ıÔ Ÿu „¥∏∫, N≈fiu Ÿu
N≈fiu tu* w¨›w N°æ≤ Ÿ∏w°≈ „¥∏∫ F°uo∫u $$49$$
Fu N°ÃtbuW°N°u* tu* Zu‹™> ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ŸaŸ°≤ Ÿu ˚Ù <b„°Ô „≤Ù≤b°Ôu (ŸbÕΔ∫°≈J¡),
≈bÕw°u* Ju¡ <Ÿ≤ Ju¡ Ÿt°fi Zu‹™> ∫°fiÙ ŸCtu” ≈bÕw Ju¡ wCv∫ @Ù≤ N°æ≤ Ÿ∏w°≈ ≤<Fw F°uo∫u $$50$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u JC¡~> <tÔ y∫° ŸJ¡° ˚°uy J¡≤fiu, Ÿ˚Ù ıyF N<˚Ô°T° fi J¡≤fiu wS° Ã∫°y
N°æ≤ y®Fd J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu N°≈ Ÿ∏w°≈ „¥∏∫ F°uo∫u $$51$$ ≈¥dÕ Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi N≈fiu Ÿu FÙ
N≈fiu tua ≈¥dÕJ¡°tw° J¡° Ÿubfi J¡∑<ı∫u $ ≈¥dÕ ª∏Bt^±>Ô Ju¡ Ÿt°fi N≈fiu Ÿu FÙ N≈fiu tu* Ÿf w°≈°u* J¡∑
<fib¨<W Ju¡ ŸC© J¡° NfiC˚b J¡∑<ı∫u $$52$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F Ÿ°≤Ù ≈®≈aª ≤ªfi° NŸÃ∫ Fæ $ ∫F NŸÃ∫ Fæ, ÎuŸ° ı°fifiub°Ô° w[bI ≈C”T
NŸÃ∫ _bR¡≈ J¡° NfiCytfi fiFÙ* J¡≤w° Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ w[bI°fiÙ Fæ, N°≈J¡∑ J¡v≈fi°Î≥
„°∏w F°u yoÕ Fæ, N°≈ Ì°uT≤<Fw, <fiÃ∫≈®J¡°„ N°æ≤ „°uJ¡≤<Fw F°uo∫u $$53$$
∫<Ì w[bI ≈C”T NŸÃ∫ b_wC J¡° NfiCŸ≤d fiFÙ* J¡≤w° Fæ, w°u ≤°≠∫ N°¿Ì Ÿu tu≤° •∫° ≈®∫°uıfi
Fæ, tu≤u <ÔÎ w°u Ÿa∏∫°Ÿ J¡° y®Fd J¡Ffi° FÙ <ªw Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡° N°„∫ oa¿yw π°≤°
ŸtH J¡≤ J¡Fwu Fæ* $
<≈w°ıÙ π°≤° ≈®ÌW ÎJ¡h~>` ≤°≠∫ J¡° N≈fiu yCd°u* Ÿu ≤°ı°N°u* N°æ≤ ≈®ı°N°u* J¡°u ≈®Ÿ∏fi J¡≤ N°≈
Ÿt°fi Â<‹¸ >Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈°Ôfi J¡∑<ı∫u $ ≈®°≤Æ@ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Nbÿ∫ ˚°uy∫°uÀ∫ J¡t°u˘ N°æ≤ fiJu¡
k¡Ô°u* J¡° fi Ã∫°y <ªw Fæ N°æ≤ fi fitu* ≤°y <ªw Fæ $$54$$
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
892 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d

~>™>° ŸyÕ
≈FÔu J¡tÕy<w∫°u* J¡°u J¡FJ¡≤ ıÙb∏tC<•wR¡≈ N¿∏wt ı∏tb°Ô°u* J¡∑
ıÙb∏tC<•w Ju¡ <ÔÎ yCd ≈®°<›w tua Ÿ°@°≤d J®¡t J¡° J¡Sfi $
N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu yCd°u≈°ıÕfi J®¡t J¡° ≈®J¨¡w tu* Ÿ‡f∏@ <Ì©°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®_wCw Nfi°Ÿ<•w Ÿu
<J¡∫u y∫u N≈®<w<T] J¡°∫°u˘ tu* ≈®b¨<W π°≤° ıÙb∏tC•w ≈C”T J¡° Ôsd J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u ≈C”T "tæ* ZC<w, _t¨<w N°æ≤ ŸÌ°ª°≤ Ÿu ≈®°›w, ŸJ¡Ô
Δ∫bF°≤ J¡°u N∫_J¡°∏w t<d Ju¡ Ÿt°fi Ju¡bÔ N≈fiÙ Ÿ<∏fi<@ Ÿu J¡≤w° Fq≥', ∫°u* b°Ÿfi°≤<Fw F°uJ¡≤
J¡°∫°u˘ tu* ≈®b¨W F°uw° Fæ, NI°fiÙ Ju¡ Ÿt°fi J¡w¨ÕÃb°<˚t°fi≈¥bÕJ¡ ≈®b¨W fiFÙ* F°uw°, bF tC•w Fæ, ÎuŸ° tu≤°
<bÿb°Ÿ Fæ $$1$$
J¡tÕk¡Ô°u* tu* N°Ÿ<•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ NI°<fi∫°u* J¡°u NfiSÕ J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° <Ì©Ô°wu Fæ* $
tfiC‹∫ „≤Ù≤ J¡°u ≈°J¡≤ ˚Ù J¡°uoÕ t¥» Nfi°Ÿ<•w Ÿu J¡t°ÕfiC‹™>°fiR¡≈ oŸ <J®¡∫° tu* ≤w fiFÙ* F°uwu, bu
J¡°t°Ãt° ≈C”T _byÕ J¡° ˚°uy J¡≤Ju¡ fi≤J¡ t*u ı°wu Fæ* N°æ≤ fi≤J¡ Ÿu <k¡≤ _byÕ tu* N°wu Fæ* $$2$$ <fi<T]J¡tÕ
tu* <fi≤w N°æ≤ ŸÃJ¡tÕ Ÿu <b≤w J¡°uoÕ Ô°uy fi≤J¡ Ÿu fi≤J¡, Ì…#© Ÿu Ì…#© N°æ≤ ˚∫ Ÿu ˚∫ J¡°u ≈®°›w F°uwu
Fæ* $ ZC<w ˚Ù Fæ - <b<Fw_∫°&fifiC‹™>°fi°<∏fi¿∏Ìw_∫ ª Ÿubfi°wg $ N<fiy®F°hªu¿∏B∫°d°a fi≤#
≈wfit¨h’<w $$ (<b<Fw J¡t°u˘ J¡°u fi J¡≤fiu Ÿu, y<FÕw J¡t°u˘ Ju¡ N°ª≤d Ÿu N°æ≤ o¿∏B∫°u* J¡∑ _bh~>∏Ìw°
Ÿu tfiC‹∫ J¡° ≈wfi F°uw° Fæ) $$3$$ fi≤J¡°ua tu* ≈˚C•w ÌC‹J¡tÕ k¡Ô°u* Ju¡ J®¡t Ÿu <w∫ÕJg¡ ∫°u<fi tu* Ã≈∏fi
F…Î, N≈fiu b°Ÿfi°R¡≈ w∏wCN°u* Ÿu f≥@u F…Î J¡°uoÕ ıÙb <w∫Õyg ∫°u<fi Ÿu b¨s N°<Ì _S°b≤ ∫°u<fi J¡°u ≈®°›w
F°uwu Fæ*, fiŸu <k¡≤ <w∫Õyg ∫°u<fi J¡°u ı°wu Fæ* $$4$$
≤°ıŸ-w°tŸ N°æ≤ „C]w°tŸ ıÙb°u* J¡°u J¡F J¡≤ „C]Ÿ°¿[bJ¡ ıÙb°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
J¡°uoÕ N°ÃtI°fiÙ @∏∫ ≈C”T, <ı∏F°u*fiu tfi Ju¡ Ÿ°sÙ N°Ãt° J¡° <bª°≤ J¡≤ <Ô∫° N°æ≤ <ıfiJ¡∑
w¨‹d°R¡≈Ù f∏@fi Z¨a©Ô° ¸¥>¸> y∫Ù F°u, bu Jæ¡bv∫R¡≈ ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$5$$
≤°ıŸ-Ÿ°¿[bJ¡°u* J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈FÔu W≤°uW≤ ÃJ¨¡‹¸> JC¡~> FÙ tfiC‹∫ ı∏t°u* J¡°u ˚°uy J¡≤Ju¡ ı°u oŸ ı∏t tu*
tC•w F°u y∫°, oŸÙ<ÔÎ bF ≤°ıŸ-Ÿ°¿[bJ¡ Fæ $$6$$
ŸJ¡∑ „°¿∏w N°<Ì yCd°u* Ÿu N<˚b¨<] J¡Fwu Fæ* $
Ã≈∏fi F°uJ¡≤ bF ≈¥<dÕt° Ju¡ ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ıæŸu bT°Õ M¡wC tu* JC¡¸>ı Ju¡
b¨s J¡°u ≈C‹≈ „°u˚° ≈®°›w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ Ÿu Ÿ°@fi ªwC‹¸>∫ Ÿ‡≈<W ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$7$$ Fu tF°twu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ıŸJ¡° ∫F N¿∏wt ı∏t Fæ, Ÿtu* f®Ê<bΩ° J¡∑ ≈°∫˚¥w Ÿf <fitÕÔ <bΩ°Î≥ „Ù|®
ÎuŸu ≈®<b‹¸> F°uwÙ Fæ*, ıæŸu Wt f°≥Ÿ tu* <fitÕÔ t°uwÙ ≈®<b‹¸> F°uwu Fæ* $ ıæŸu Nayfi°Î≥ N∏w#≈C≤ J¡° N°Z∫
ÔuwÙ Fæ* bæŸu FÙ ≈¥≠∫w°, tfi°uF≤w°, tæ`Ù, Ÿ°æ‡∫w°, J¨¡≈° N°æ≤ N≈≤°us I°fi <fiÃ∫ ŸJ¡° N°Z∫ Ôuwu
Fæ* $ Ÿf J¡°∫°u˘ J¡°u J¡≤ ≤F° ı°u ≈C”T k¡Ô Ju¡ f»fiu ∫° fi‹¸> F°ufiu ≈≤ Ÿf J¡t°u˘ tu* Ÿt F°uJ¡≤, fi ≈®Ÿ∏fi
F°uw° Fæ, fi „°uJ¡ J¡≤w° Fæ, Ÿtu* <Ìfi tu* N∏@J¡°≤ ≤°<„ Ju¡ Ÿt°fi ŸC©, Ì…#© N°<Ì Ÿf π∏π fi‹¸> F°u
ŸyÕ - 7] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 893
ı°wu Fæ* Îba ıæŸu „≤Ìg M¡wC tu* tu| _bh~> F°u ı°wu Fæ* bæŸu FÙ Ÿtu* ≈FÔu t<Ôfi ˚Ù @æ∫Õ, Z]° N°<Ì Ÿf
yCd <fitÕÔw° J¡°u ≈®°›w F°u ı°wu Fæ* $ ıæŸu bfi tu* b°∫C Ÿu <~>B°u* Ju¡ ≈¥dÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d t@C≤ ºb<fib°Ôu
f°≥Ÿ J¡°u Ÿf t¨y ª°Fwu Fæ* bæŸu FÙ J¡°utÔ N°ª°≤ Ÿu t@C≤w°b°Ôu Ÿ ≈C”T J¡°u Ÿf Ô°uy ª°Fwu Fæ* $ ıæŸu
Ã≈∏fi F°uwu FÙ tu| Ju¡ ≈Ù~>u fJ¡ ≈a<•w Ì°ænwÙ Fæ, bæŸu FÙ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ yCd„°u˚°Î≥ N¿∏wt ı∏tb°Ôu
≈C”T J¡° fª≈fi Ÿu FÙ NfiCŸ≤d J¡≤wÙ Fæ $$8-13$$
oŸ ≈®J¡°≤ yCd°u* J¡∑ Ÿ‡≈<W F°ufiu ≈≤ yC”tC© Ÿu Zbd tu* N<@J¡°≤ F°uw° Fæ $ N≈•b <ªWb°Ôu
≈C”T°u* J¡° yC”tC© Ÿu Zbd tau N<@J¡°≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
wÌfi∏w≤ yCd°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ bF ıÙb∏tC•w ≈C”T yC” J¡° FÙ NfiCytfi J¡≤w° Fæ $ yC” Ÿu N°Ãtw[b
Îba Nfi°Ãtw[b Ju¡ <bbuJ¡ tu* ≈°∫°u* J¡° ≈Ìu„ ÌuJ¡≤ N≈fiÙ fC<] Ÿu ˚Ù tfifiR¡≈ ≈<b` J¡°∫Õ tu* ≈®b¨W
J¡≤w° Fæ $$14$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ yCd°ua Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ≈C”T J¡°u FÙ yC”≈¥bÕJ¡ Zbd N°<Ì Ÿu Ÿ°s°ÃJ¡°≤ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ,
ÎuŸ° <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ <bª°≤-bæ≤°À∫b°Ôu yCd„°ÔÙ <ªW Ÿu N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ <fi<bÕJ¡°≤ _b∫a-
≈®J¡°„ N°Ãt° J¡° bF Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤w° Fæ $$15$$ ∫F <bª°≤ Ÿu ŸC∏Ì≤ wS° „°∏w<ªW Ÿu ≈FÔu
N°U∫∏w≤ tfi°utfifi J¡°u I°fi Ju¡ <ÔÎ f»°w° Fæ $ ı°u N¿∏wt ı∏tb°Ôu ıÙb∏tC•w ≈C”T Fæ*, bu tF°yCdÙ
≈C”T Ÿ°u∫u F…Î tfiR¡≈Ù t¨y J¡°u ÎuŸu f°u<@w J¡≤wu Fæ*, ıæŸu bF <fiyCÕd f®Ê FÙ F°u ı°w° Fæ $$16,17$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡° Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
bu ≈¥b°uÕ•w yCd°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi N¿∏wt ı∏tb°Ôu tfiC‹∫ <ıfiJu¡ ıÙb∏tC<•wR¡≈ ŸCyCd ≈®¶∫°w Fæ*,
ÎuŸu ŸÌg y”C N°u* J¡∑ ≈®∫Ãfi Ÿu Ÿub° J¡≤ fiŸu ≈®Ì<„Õw ∫C<•w∫°u* Ÿu <fitÕÔ F…oÕ fC<] π°≤° <ªW Ju¡ N∏wyÕw
≈®Ã∫y°ÃtR¡≈ ≤Ãfi J¡° <bª°≤ J¡≤, <ªW Ju¡ N∏Ì≤ ≈®J¡°„t°fi, ≈®Ã∫y<˚∏fi f®Ê J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ fiJu¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ t°` Ÿu FÙ f®Ê˚°b N°≈<W_bR¡≈ <fitÕÔ (t°∫° N°æ≤ ŸJu¡ J¡°∫ÕR¡≈Ù
tÔ Ÿu <fitCÕ•w ) ≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈ y<w J¡°u N≈fiu _S°fi tu* FÙ ≈®°›w J¡≤wu Fæ* $ ≈°ŸJ¡ Ju¡ Ÿt°fi
ÃJ®¡td≈¥bÕJ¡ Ô°uJ¡°∏w≤ tu* ı°J¡≤ fiFÙ*, ∫F twÔf Fæ $$18$$
~>™>° ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿ°wb°≥ ŸyÕ
N≈fiu <bª°≤ Ÿu JC¡~> Δ∫CÃ≈∏fi <ªWb°Ôu ≈C”T J¡∑
N°J¡°„ Ÿu k¡Ô ≈wfi Ju¡ Ÿt°fi I°fi≈®°¿›w J¡° bdÕfi $
≈¥b°uÕ•w Ÿ°@°≤d J®¡t J¡° NfiCb°Ì J¡≤ <J¡ŸÙ fn˚°yÙ ≈C”T J¡° ≈¥b°uÕ•w J®¡t Ju¡ <ffi° FÙ ≈®°›w
ÎJ¡t°` N≈fiu <bª°≤ Ÿu FÙ ŸFŸ° ŸbÕyCd Ÿ‡≈<W Ÿ<Fw I°fi°uÌ∫ R¡≈ <b„uT <Ì©Ô°wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu J¡tÔfi∫fi, ∫F (≈¥b°uÕ•w) Ÿf ÌuF@°¿≤∫°u* J¡° Ÿ°@°≤d J®¡t tæ*fiu N°≈Ÿu
J¡F° $ oŸ Ÿt∫ N°≈ fiÙªu J¡Fu ı° ≤Fu ÌqŸ≤u J®¡t J¡°u ŸC<fi∫u $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ŸaŸ°≤°±>‡f≤ tu*
Ã≈∏fi F…Î ÌuF@°≤Ù ıÙb°u* J¡°u t°usR¡≈ k¡Ô Ìufiu tu* ŸtSÕ ∫u (≈¥b°uÕ•w N°æ≤ N°yu J¡F° ı° ≤F°) Ì°u Wt
894 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
J®¡t Fæ* $ fitu* Ÿu ÎJ¡ w°u ∫°fiÙ ≈¥b°uÕ•w J®¡t yC” Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ NfiCŸ°≤ N°ª≤d J¡≤fiu Ÿu @Ù≤u-@Ù≤u ÎJ¡
ı∏t Ÿu NSb° NfiuJ¡ ı∏t°ua Ÿu t°usR¡≈ <Ÿ<] Ìufiub°Ô° J¡F° y∫° Fæ $ ÌqŸ≤° (N°yu J¡F° ı° ≤F°) J®¡t
Fæ # Ìæbb„ ≈®°›w ıÙb N°æ≤ ıyw w[b Ju¡ <bª°≤b°Ôu Ô°uy°u* J¡°u _b∫a FÙ „Ù|®w° Ÿu N°J¡°„ Ÿu k¡Ô
≈wfi Ju¡ wCv∫ I°fi ≈®°¿›w F°uwÙ Fæ $$1-4$$
ÌqŸ≤u J®¡t tu* ıfiJ¡ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° J¡° ‹¸>°∏w Ìufiub°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
•w J®¡t tu* N°J¡°„ Ÿu k¡Ô <y≤fiu Ju¡ wCv∫ I°fi≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ oŸ ≈®°ªÙfi b¨W°∏w J¡°u
N°≈¡ŸC<fi∫u, tæ* N°≈Ÿu J¡Fw° Fq≥ $$5$$ Fu ŸJ¡Ôæÿb∫ÕŸ‡≈∏fi ZÙ≤°tª∏BıÙ, N¿∏wt ı∏tb°Ôu
tF°fiC˚°b ≈C”T, <ıfiJu¡ ≈¥bÕŸa<ªw ≈C^∫-≈°≈R¡≈ t°us Ju¡ ≈®<wf∏@ fi‹¸> F°u ªCJu¡ Fæ*, <fitÕÔ ≈≤t
<bbuJ¡ J¡°u ıæŸu N°J¡°„ Ÿu <y≤u FCÎ k¡Ô Ju¡ wCv∫ ≈®°›w J¡≤wu Fæ* bæŸÙ b‚∫t°d J¡S°
J¡°u N°≈ ŸC<fi∫u $$6$$
Ÿ°wb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

N°™>b°≥ ŸyÕ
bŸ∏w M¡wC tua ≈bfi tu* <bF°≤ J¡≤ ≤Fu ZÙıfiJ¡ıÙ fiu <Ÿ]°u* π°≤° yÙw „C˚ ÿÔ°uJ¡ ŸCfiu, ∫F bdÕfi $
tF°fÔÙ Ì°≤t<w ZÙıfiJ¡ıÙ <bÌuF Ìu„°u* Ju¡ „°ŸJ¡ Su fiJ¡∑ Ÿf N°≈<W∫°≥ <fib¨W F°u ªCJ¡∑
SÙ N°æ≤ <Ìfi ÌqfiÙ N°æ≤ ≤°w ª°æyCfiÙ Ÿ‡≈<W f» ≤FÙ SÙ $ bu ∫°ªJ¡°u* Ju¡ (tfi°u≤S ≈¥dÕ J¡≤fiu Ju¡
J¡°≤d) J¡v≈b¨s Su, o‹¸><t`R¡≈Ù J¡tÔ°u* Ju¡ Ÿ¥∫Õ Ju¡ wCv∫ <bJ¡°ŸJ¡°≤Ù Su, f∏@Cf°∏@bR¡≈Ù k¥¡Ô°u*
J¡∑ bŸ∏w M¡wC Ju wCv∫ N<˚b¨<] J¡≤fiub°Ôu Su, <˜∫°u* Ju¡ J¡°tÌub wCv∫ ≤<wb]ÕJ¡ Su, f®°ÊdR¡≈Ù
JC¡tCÌ°u* Ju¡ <ÔÎ ª∏Bt° Su ∫°fiÙ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ vÔ°ŸJ¡ Su, „`CR¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ju¡ <ÔÎ ˚°_J¡≤
Su ∫°fiÙ ˚yb°fi Ÿ¥∫Õ Ju¡ wCv∫ ŸJu¡ <fibwÕJ¡ Su, Ÿ°æı∏∫R¡≈Ù t<d∫°u* Ju¡ Ÿ°y≤ Su N°æ≤ ˚yb°fi Ju¡
wCv∫ ≈°Ôfi Ju¡ <ÔÎ bu ≈¨<SbÙ tu* ¿_Sw Su $$1-3$$ <J¡ŸÙ Ÿt∫ k¡¥ÔÙ F…oÕ ~>°u¸>Ù-~>°u¸>Ù Ôw°N°u* Ÿu
f»Ù F…oÕ bŸ∏w M¡wC tu*, ı°u twb°Ôu Ju¡ Ÿt°fi f» ≤FÙ SÙ, J¡°u<J¡Ô°u* Ju¡ y°fi°u* Ÿu t°fi°u* fi°ª ≤FÙ
SÙ N°æ≤ taı¿≤∫°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu ≈ÙÔÙ SÙ, tF°≤°ı ıfiJ¡ ıæŸu Ìub≤°ı o∏B ŸC∏Ì≤ fi∏Ìfibfi tu*
ı°wu Fæ* bæŸu FÙ, <ıŸJ¡° Ÿ°≤° ˚°y ≈®kC¡<vÔw S°, ŸC∏Ì≤ <bÔ°Ÿb°ÔÙ Ôw°N°u* N°æ≤ t<FÔ°N°u* Ÿu
˚≤° S° Ÿ ŸC∏Ì≤ ≈bfi tu* ÔÙÔ° Ÿu y∫u $ Ÿ tfi°u≤t Zu‹™> ≈bfi tu*, <ıŸtu* Ju¡Ÿ≤°u* tu* ¿_Sw
≈≤°y, ŸCy¿∏@ N°æ≤ tJ¡≤∏Ì Ju¡ J¡d°u* J¡°u F≤fiu tu* # fi <J¡ @¥<Ô n°fiu N°<Ì tu* ŸtSÕ œ°t ∫°fiÙ
t∏Ì, ŸCy∏@ N°æ≤ „ÙwÔ b°∫C fF ≤Fu Su, NfiCª≤°u* J¡°u Ìq≤ ≤©J¡≤ ∏F°u*fiu J®¡∑n°„æÔ Ju¡ <„©≤°u* ≈≤
yu F…Î Ôw°y¨F°u* tu* <bª≤d <J¡∫° $$4-6$$
Fu J¡tÔfi∫fi, wÌfi∏w≤ ∏F°u*fiu <J¡ŸÙ wt°Ôb¨s J¡∑ H°nÙ tu* <~>≈u F…Î, ŸÌ° ≈bÕw°u* J¡∑ yCk¡°N°u*
tu* <bª≤d J¡≤fiub°Ôu, ÎJ¡°∏w tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ô°u <Ÿ]°u* J¡∑ N≈fiu NfiCy®F Ju¡ <ÔÎ J¡FÙ yoÕ wS°
ZC<w, _t¨<w, ≈C≤°d N°æ≤ o<wF°Ÿ°u* Ÿu yÙw N°Ãtw[b J¡∑ Zbd t°` Ÿu Ÿ°s°wg ˚°bfi° J¡≤°fiub°ÔÙ
<fi‡fi<Ô<©w yÙw°Î≥ ŸCfiÙ $$7,8$$
<Ÿ]°u* fiu J¡F° # ªsC N°<Ì o¿∏B∫°u* π°≤° <bT∫°u* Ju¡ ≈®t°w° J¡° ˜J¡ª∏Ìfi, b<fiw° N°<Ì <bT∫ Ju¡
ŸyÕ - 8] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 895
Ÿ°S Ÿ‡f∏@ F°ufiu Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ <bT∫°J¡°≤ fC<]b¨<W tu* _b∫a ≈®J¡°„t°fi ı°u N°fi∏ÌR¡≈ <fiÿª∫ Fæ,
wBq≈ N°Ãtw[b Ju¡ ≈¿≤„°u@fi π°≤° <fi≤<w„∫ ˚¥t°R¡≈ Ÿu N°<b˚¥Õw N°Ãt° J¡°, <fi<bÕJ¡v≈¡Ÿt°<@
π°≤° f°F≤Ù N°æ≤ N∏w#J¡≤d Ju¡ _≈∏Ì J¡° Ã∫°y J¡≤, Ft <fi≤∏w≤ (NfiC˚b) J¡≤wu Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡
<bT∫°J¡°≤b¨<W tu* _b∫a ≈®J¡°„t°fi N°fi∏Ì <bT∫ J¡°u<¸> tua fiFÙ* N° ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ Ÿu <bT∫ t°fi°u
w°u bF ın F°u ı°∫uy° $ J¡w°Õ, J¡≤d N°æ≤ b¨<WJ¡°u¿¸> tua ˚Ù fiFÙ* N° ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ bu J¡°≤J¡ Fæ $
N°fi∏ÌR¡≈, Ÿ°º∫ J¡° wÌb∫b (Ÿ°@fi J¡° Nay) F°ufi° NfiC˚b <b”] Fæ $ oŸ<ÔÎ bF Ÿ°<sJ¡°u<¸> tu*
FÙ N°w° Fæ $ Ÿ°sÙ FÙ N<bΩ°R¡≈Ù N°b≤d Ÿu t∏Ì <ªÌ°fi∏Ì _b˚°bb°Ô° F°uJ¡≤ N∏∫ NFaJ¡°≤°Ãt°
J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ t°fi°u* ŸJ¡∑ Nayw° J¡°u ≈®°›w F…N°-Ÿ° <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈ N≈fiu N°Ãt° J¡°u fiFÙ*
ı°fiw° Fæ; NwÎb ŸÙ _bw[b Ju¡ <bª°≤ Ÿu N°<b˚¥Õw <fi≤<w„∫°fi∏Ì_b˚°b J¡∑ Ÿt°<@_S tfi Ÿu
Ft ≈°Ÿfi° J¡≤wu Fæ* $ "Îw_∫æb°fi∏Ì_∫°∏∫°<fi ˚¥w°<fi t°`°tC≈ıÙb¿∏w' (oŸÙ N°fi∏Ì J¡∑ t°`° J¡°
ÎJ¡ Na„ J¡° N∏∫ ≈®°dÙ ≈ıÙbfi J¡≤wu Fæ*) oŸ ZC<w Ÿu f®Ê°fi∏Ì J¡∑ FÙ N<bΩ° π°≤° <bT∫°J¡°≤b¨<W
Ju¡ ≈¿≤h~>uÌ Ÿu <bT∫°fi∏ÌÃb ≈®wÙ<w F°uwÙ Fæ $$9$$
N°æ≤°u* fiu J¡F° # B‹¸>°, Ì„Õfi N°æ≤ Âÿ∫ oŸ <`≈C¸>Ù J¡° b°Ÿfi° Ju¡ Ÿ°S Ã∫°yJ¡≤ ªsC, t°fiŸ N°<Ì
b¨<W∫°u* Ju¡ ≈FÔu FÙ fi b¨<W∫°u* J¡∑ Ã≈<W tu* Ÿ°sÙR¡≈ Ÿu ˚°Ÿt°fi N°Ãt° J¡∑ Ft Ô°uy ≈°Ÿfi°
J¡≤wu Fæ* $ B‹¸>° N°<Ì <`≈C¸>Ù Ju¡ Ã∫°y Ÿu Ì°u Nb_S°N°u* J¡° (ı°y®w-_b›fi J¡°) Ã∫°y J¡F° $ "b°Ÿfi° Ju¡
Ÿ°S' oŸŸu w°u ≈¥b°uÕ•w Ì°ufi°u* Nb_S°N°u* J¡∑ fÙı˚¥w b°Ÿfi° Ÿu ≈¥dÕ Ÿ°æTC›w NI°fi J¡° ˚Ù <fi≤°Ÿ
J¡F° $ "ª°sCT t°fiŸ N°<Ì b¨<W∫°u* Ju¡ ≈¥bÕ FÙ fiJ¡∑ Ã≈<W tu* Ÿ°sÙR¡≈ Ÿu ˚°Ÿt°fi' oŸŸu ≈FÔu Ÿu
<Ÿ] <`≈C¸>Ù J¡° Ÿ°sÙ Ÿb°ÕfiC˚b <Ÿ] Fæ, ∫°u* ≈¨SJg¡ J¡≤Ju¡ Ì„°Õ∫° Fæ $ ŸÙ fÙıŸ<Fw <`≈C¸>Ù Ju¡ Ã∫°y
Ÿu wC≤Ù∫ N°Ãt° J¡∑ Ft Ô°uy ≈°Ÿfi° J¡≤wu Fæ*, ∫F NSÕ Fæ $$10$$
Ì„Õfi Ju¡ (t°fiŸ-ª°sCTb¨<W Ju¡) ≈FÔu fiJ¡∑ Ã≈<W J¡° Ÿ°sÙR¡≈ ı°u w[b Fæ, ŸJu¡ <bT∫ tu*
ı°u Ô°uy N¿_w, fi°¿_w oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ŸaÌuF J¡≤wu Fæ*, fiJu¡ ≈®<w ˚Ù Ì°ufi°u* (N¿_w-fi°¿_w) ≈s°u* Ju¡
N<b”] Ÿ°sÙ J¡°u Ì„°Õwu F…Î ÌqŸ≤u <Ÿ] Ô°uy J¡Fwu Fæ* $
ı°u Ô°uy-t°fiŸ, ª°sCT N°<Ì b¨<W∫°ua Ju¡ ≈FÔu Ÿu FÙ <Ÿ] fiJ¡∑ Ã≈<W J¡° Ÿ°sÙ˚¥w w[b Fæ,
≈≤∏wC bF ˚Ù ı∏∫ FÙ Fæ, <fiÃ∫ fiFÙ* Fæ- ÎuŸ° J¡Fwu Fæ*, fiJu¡ ≈s tu* ≈¥bÕ-≈¥bÕ Ju¡ N°˚°Ÿ°u* Ju¡ _b≈®J¡°„w°
NSb° _b<bT∫w° Ì°ufi°u* ≈s°u* tu* _bt°` Ju¡ ˚°fi tu* ≈¿≤sÙd F°ufiu Ÿu bu ≈¥b°uÕW≤ <bI°fi°u* J¡° _≈„Õ fiFÙ*
J¡≤ ŸJ¡wu $ oŸ<ÔÎ fitua fiJ¡∑ (≈¥b°uÕW≤ <bI°fi J¡∑) Ã≈<W N°<Ì J¡∑ Ÿ°<sw° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $
_b∫a N≈fiÙ Ã≈<W N°<Ì J¡° Ÿ°sÙ w°u F°u fiFÙ* ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ N≈fiÙ Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu bF _b∫a
N<Ÿ] Fæ, oŸ<ÔÎ J¡°uoÕ ÌqŸ≤° FÙ Ÿ°sÙ N°bÿ∫J¡ Fæ, NwÎb N¿_w ≈s Ju¡ tº∫yw N°æ≤ N<b”] Îba
ı°u Ô°uy Ÿ°sÙ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* fiJ¡∑ fi°¿_wJ¡w° ˚Ù Ÿ°sÙ≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N<Ÿ] FÙ Fæ,
NwÎb Ÿ ≈s J¡° Ÿ°@J¡ F°ufiu Ÿu Ÿ ≈s Ju¡ tº∫yw N°æ≤ ŸJu¡ N<b”] wS° ≈®J¡°ÿ∫°u* J¡° ≈®J¡°„J¡
ı°u <fiÃ∫ N°Ãt° Fæ, ŸJ¡∑ Ft ≈°Ÿfi° J¡≤wu Fæ* $$11$$
N°æ≤°u* fiu J¡F° # <ıŸtu* ∫F Ÿf Fæ, <ıŸJ¡° ∫F Ÿf Fæ, <ıŸŸu ∫F Ÿf Fæ, <ıŸJu¡ <ÔÎ ∫F Ÿf Fæ,
<ıŸJu¡ π°≤° ∫F Ÿf Fæ $ ı°u ∫F Ÿf Fæ Ÿ ŸÃ∫ J¡∑ Ft ≈°Ÿfi° J¡≤wu Fæ* $
896 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°æ≤°u* fiu J¡F° # "N' <Ÿ≤ Ju¡ Ÿt°fi <ıŸJ¡° ≈®St bdÕ Fæ N°æ≤ "F' <ıŸJu¡ N∏w tu* Fæ ∫°fiÙ NJ¡°≤°<Ì-
FJ¡°≤°∏w Ÿt_w b_wCN°u* Ju¡ ≈®J¡°„J¡ buÌ-„°˜ N°<Ì „ÆÌŸt¥F Ju¡ ≈®J¨¡<w˚¥w t_wbÕ J¡°
Ns≤Ÿt°‡fi°∫ tu* (N°J¡°≤°<Ì FJ¡°≤°∏w ŸtCÌ°∫ tu*) <fibu„ F°ufiu Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Ju¡ N°J¡°≤b°Ôu
Ÿ≈®≈aª f®Ê tu* NfiCyw, "NÊ°u<wΔ∫°›fi°u<w' oŸ Δ∫CÃ≈<W π°≤° N„uT°J¡°≤ ∫°fiÙ N°J¡°≤≤<Fw <fiyCÕd
f®Ê tu* ˚Ù ¿_Sw wS° <fi≤∏w≤ <J®¡∫t°d _bΔ∫bF°≤°ua tu* hª°∫Õt°d NFa≈Ì Ju¡ b°h∫ _b°Ãt˚¥w
f®Ê°Ãt° J¡∑ Ft Ô°uy <fi≤∏w≤ ˚°bfi° J¡≤wu Fæ* $$12,13$$
N°æ≤°u* fiu J¡F° # ⁄Ì∫ yCF° tu* ¿_Sw ÌæÌÙ›∫t°fi oÕÿb≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ ı°u Ô°uy N∏∫ Ju¡ ≈°Ÿ ı°wu Fæ*,
bu F°S tu* N°∫u J¡°æ_wC˚t<d J¡° Ã∫°y J¡≤ N∏∫ ≤Ãfi°u* J¡∑ ª°F J¡≤wu Fæ* $$14$$
N°æ≤°u* fiu J¡F° # Ÿ‡≈¥dÕ N°„°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw I°fi J¡° k¡ÔR¡≈ ∫F f®Ê ≈®°›w F°uw°
Fæ, <ıŸJu¡ Ô°˚ Ÿu b°Ÿfi°ı°Ô°u* Ÿu ı<¸>Ô ⁄Ì∫y®¿∏S J¡¸> ı°wÙ Fæ, ı°u <bTb<vÔ∫°u* J¡∑ t¥Ô ≈≤‡≈≤°
Fæ $$15$$ N°æ≤°u* fiu J¡F° # ı°u Ì…fCÕ<] ≈C”T ˚°uÀ∫ <bT∫°u* tu* NÃ∫∏w fiÙ≤Ÿw° J¡°u ı°fiJ¡≤ ˚Ù fitu* ˚°uy
w¨‹d° J¡≤w° Fæ, bF fi≤ fiFÙ* Fæ, bF y@° Fæ $$16$$ N°æ≤°u* fiu J¡F° # ıæŸu o∏B bı® Ÿu ≈bÕw°u* Ju¡ «¡≈≤
≈®F°≤ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ≈Cfi# ≈Cfi# ™>u F…Î ofi o¿∏B∫R¡≈Ù Ÿaay°u* ≈≤ <bbuJ¡R¡≈٠̨¿‹¸> Ÿu ≈®F°≤ J¡≤fi°
ª°<F∫u $$17$$ N°æ≤°u* fiu J¡F° # ≈<b` ≈„t ŸC© J¡°u ≈®°›w J¡≤u $ „tb°fi ≈C”T J¡° <b„C] <ªW „°¿∏w
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ <ıŸ ≈C”T J¡° <ªW ≈„t J¡°u ≈®°›w F°u y∫°, ŸJ¡∑ <fi≤<w„∫ ŸC©R¡≈ N≈fiu
_bR¡≈ tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ Wt ¿_S<w F°uwÙ Fæ $$18$$
N°™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fib°≥ ŸyÕ
∫F ŸCfiJ¡≤ <fibuÕÌ Ÿu |≤ N°∫u F…Î ≤°ı° J¡° NS°u˘ Ju¡ t¥Ô J¡°≤d Ju¡ <bª°≤ Ÿu tfi J¡° <fidÕ∫ J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # <Ÿ]yd°u* Ÿu y°oÕ yoÕ oŸ yÙw°N°u* J¡°u ŸCfiJ¡≤ ≤°ı° ıfiJ¡ ıæŸu ±>≤≈°uJ¡
N°ÌtÙ ≤d Ju¡ J¡°uÔ°FÔ Ÿu Ì…#©Ù F°uw° Fæ bæŸu FÙ „Ù|® Ì…#©Ù F…Î $$1$$ N≈fiu ≈¿≤b°≤ J¡°u Ôu ı° ≤Fu bu
N≈fiu |≤ Ju¡ ≈®<w ÎuŸu y∫u ıæŸu fiÌÙ J¡° buy N≈fiu wÙ≤bwÙÕ b¨s°u* Ÿu NfiCyw F°uJ¡≤ Ÿ°y≤ J¡°u ı°w° Fæ $
N≈fiu Ÿ°≤u ≈¿≤b°≤ J¡°u N≈fiu-N≈fiu |≤ tu* ~>°unJ¡≤ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ì∫°ªÔ ≈≤ ª»wu Fæ* bæŸu FÙ bu NJu¡Ôu FÙ
Wt tFÔ ≈≤ ª»u $ bF°≥ ≈≤ nfiu Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ ≈<s∫°u* Ju¡ ±>æfi°u* (≈a©°u*) Ju¡ Ÿt°fi ªaªÔ Ô°uJ¡y<w
J¡°u Ìu© ≤Fu ≤°ı° fiu Δ∫°JC¡Ô F°uJ¡≤ ∫F <bÔ°≈ <J¡∫° $ fnu ©uÌ J¡∑ f°w Fæ <J¡ ıÙb°u* J¡∑ ı∏t, ı≤°,
≤°uy, t≤d N°<Ì Ÿu ªaªÔ N<w J¡‹¸> Ìufiub°ÔÙ Ì„°N°u* tu* ı°u ≈ÃS≤°u* ≈≤ ≈ÃS≤°u* Ju¡ Ÿt°fi ıfÌÕ_wÙ tæ*
Ô°u¸> ≤F° Fq≥ $ <ıŸ J¡°Ô J¡° N∏w FÙ fiFÙ*, ŸJ¡° ÎJ¡ N<wŸ¥‚t Na„ tu≤° ıÙbfi Fæ, Ÿ ıÙbfi tu* tæ*
N°„° ≤©w° Fq≥, tCH ın J¡°u <@•J¡°≤ Fæ $ ıÙ<bw≈∫Õ∏w ≤Ffiub°Ô° tu≤° ∫F ≤°≠∫ <J¡wfi° Fæ ? Ju¡bÔ
oŸŸu FÙ Ÿ∏wC‹¸> F°uJ¡≤ tæ* t¥©Õ Ju¡ Ÿt°fi N°fiub°Ôu Ì…#©°u* Ju¡ ≈®<wJ¡°≤ J¡∑ <ª∏w° Ju¡ <ffi° •∫°u* fæ™>° Fq≥ ?
tæ* N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* Nfi∏w Fq≥ $ tº∫ tu* wCh~> S°un°-Ÿ° ıÙbfib°Ô° Fq≥ $ ıæŸu f°ÔJ¡ <ª` tua <Ô©u y∫u
ª∏Bt° Ÿu FÙ N°ÿb°Ÿfi J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ı°u <J¡ ª∏Bt° J¡∑ fC<] Ÿu I°w Fæ, fi <J¡ b°_w<bJ¡ ª∏Bt°
Fæ, bæŸu FÙ N°ÃtR¡≈ Ÿu I°w oŸ ÌuF Ÿu tæ* Δ∫SÕ N°ÿb°Ÿfi J¡°u •∫°u* ≈®°›w F…N° ? <J¡Ÿ Îu∏Bı°<ÔJ¡ fiu
ŸyÕ - 9] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 897
≈®≈aª≤<Fw o∏Bı°Ô π°≤° tCHu t°u<Fw <J¡∫° ? N°uF ! J¡‹¸> Fæ <J¡ tæ* NÃ∫∏w t°u<Fw F°u ≤F° Fq≥ $ ı°u
ŸÃ∫ Fæ, ı°u ÎJ¡t°` ŸC©R¡≈ Fæ, ı°u N≈¿≤¿h~>∏fi Fæ N°æ≤ ı°u Nı∏∫ Fæ, ÎuŸÙ J¡°uoÕ b_wC oŸ ŸaŸ°≤ tu*
Fæ FÙ fiFÙ* $ tu≤Ù fC<] J¡F°≥ <bZ°∏w F°u ? $$2-10$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u Ìq≤ Ìu„ tu* „°∫Ì J¡°uoÕ bæŸÙ b_wC ≈®<Ÿ] F°u $ oŸ ≈≤ fiFÙ* ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ìq≤_SR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] ˚Ù ı°u J¡°uoÕ b_wC Fæ, bF b_wCw# ŸtÙ≈_S FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ bF tu≤u tfi tu*
<bΩt°fi Fæ $ tfi ÌuF Ju¡ f°F≤ Ìq≤ w°u ı°w° fiFÙ* Fæ $ ∫<Ì bF Ìq≤ ı°∫u, w°u Ìq≤ tu* FÙ ŸJ¡∑ ≈®wÙ¿w J¡°
NfiC˚b F°uy°, fi <J¡ ⁄Ì∫ tu* $ ⁄Ì∫ tu* FÙ Ÿf Ô°uy f°fl b_wC Ju¡ f°u@ J¡° NfiC˚b J¡≤wu Fæ*, oŸ<ÔÎ
˚Ùw≤ ˚°Ÿt°fi Ì¥≤ N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° ˚Ù b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC NfiSÕ FÙ Fæ, Nw# Ìq≤ N°<Ì J¡∑
J¡v≈fi° Ã∫°≠∫ FÙ Fæ, ≈°Ìu∫ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ tæ* f°fl NSÕ J¡∑ ˚°bfi° J¡° Ã∫°y J¡≤ ≤F°
Fq≥ $$11$$ Ô°uy°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ @fi°u≈°ıÕfi N°<Ì tu* ≈®b¨<WR¡≈ ı°u N°buy Fæ, bF ıÔ J¡∑ ˚≥b≤Ù J¡∑
w≤F fiÿb≤ wS° ı∏t, t≤dN°<Ì Ì…#© FuwC ≈®°∫# Ìu©° y∫° Fæ $ oŸ<ÔÎ N°ı ˚Ù <bT∫-ŸC© Ju¡ ≈®<w
tu≤Ù ∫F N°_S° Jæ¡ŸÙ ? $$12$$ ≈®<wbTÕ, ≈®<wt°Ÿ, ≈®<w<Ìfi, ≈®<wsd ı°u Ì…#© Ÿu <fi<fn ŸC© Fæ* bF
Ì…© FÙ Fæ* $ oŸ ŸaŸ°≤ tu* JC¡~> J¡°Ô wJ¡ Ìu©u y∫u, wÌfi∏w≤ wC≤∏w fi‹¸> F…Î _b≤°≠∫ N°<Ì ≈Ì J¡°
NÃ∫∏w wCh~> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ª∏wfi ˚Ù tæ*fiu fiFÙ* <J¡∫° $ Ÿb°uÕhª ı°u Îu∏B, ≈®°ı°≈Ã∫ N°<Ì≈Ì Fæ*,
fiJ¡° Nh~>Ù w≤F <bª°≤ <J¡∫°, <J¡∏wC ıF°≥ <bbuJ¡∑ ≈C”T°u* J¡∑ N°Ã∫¿∏wJ¡ <bZ°¿∏w F°uwÙ Fæ, bæŸÙ
J¡°uoÕ b_wC ∫F°≥ Fæ FÙ fiFÙ* $$13,14$$ N°ı ı°u fnu Ô°uy°u* Ju¡ t_wJ¡ ≈≤ <b≤°ıt°fi ∫°fiÙ tFWt Fæ*, bu
JC¡~> FÙ <Ìfi°u* tu* fiÙªu <y≤ ı°wu Fæ*, Fu Ì…‹¸>> <ªW ˚Ô° fwÔ°N°u w°u ŸFÙ tFW° tu* (≤°≠∫ N°<Ì Ju¡ bæ˚b
Ju¡ ÃJ¡TÕ tu*) tu≤° •∫° <bÿb°Ÿ F°u ? $$15$$ tæ* <ffi° ≤_ŸÙ Ju¡ FÙ f≥@° Fq≥ $ <ffi° ≈aJ¡ Ju¡ FÙ J¡ÔaJ¡ Ÿu
∫C•w Fq≥ $ ŸfŸu «¡≈≤ ¿_Sw F°uJ¡≤ ˚Ù fiÙªu <y≤° Fq≥ $ N°uF ! _bR¡≈ tu* tu≤Ù ı°u ¿_S<w Fæ, bF fi‹¸> F°u
yoÕ $ ∫Ω<≈ tæ* fC<]t°fi Fq≥ wS°<≈ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿ°tfiu ≈®J¡°„ J¡°u N°h~>°<Ìw J¡≤fiub°Ô° J¡°Ô° tu|
N°w° Fæ, bæŸu FÙ tu≤u Ÿ°tfiu N°Ãt≈®J¡°„ J¡°u N°h~>°<Ìw J¡≤fiub°Ô° ∫F t°uF J¡F°≥ Ÿu N°∫° ? ∫u
tF°˚°uy tu≤u J¡°æfi Fæ* ? ∫u f∏@Cyd tu≤u J¡°æfi Fæ* ? ıæŸu f°ÔJ¡ ˚¥w Ju¡ ˚∫ Ÿu Δ∫°JC¡Ô F°u ™>w° Fæ bæŸu FÙ
tæ* oŸtu* ttw°R¡≈ Ÿ‡f∏@ J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu Δ∫°JC¡Ô F°u y∫° Fq≥ $ oŸ ˚°uy°u* tu* ı≤°, t≤d J¡°u ≈®°›w
J¡≤°fiub°ÔÙ Îba πuy Ìuufiub°ÔÙ oŸ N°_S° J¡°u tæ* _b∫a FÙ •∫°u* f°≥@ ≤F° Fq≥ ? ∫F ˚°uy N°æ≤ f°∏@b
N°<Ì J¡∑ Ÿ‡≈<W ˚Ôu FÙ Nh~>Ù w≤F Ÿu ªÔÙ ı°∫ ∫° ≤Fu, oŸJu¡ ≈®<w tu≤° •∫° N°y®F Fæ ? fCÌgfCÌg J¡∑
„°u˚° J¡∑ ˚°≥<w ∫F <tØ∫° FÙ oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°›w F…oÕ Fæ $$16-20$$ ≈¨SC, t”W N°<Ì ªJ®¡bwÙÕ ≤°ı°N°u*
Ju¡ bu tF°<b˚b, bu ŸC∏Ì≤ yCdb°Ôu, _fiuF∫C•w f°∏@b Ÿ˚Ù oŸ Ÿt∫ ıf _t¨<w „uT F°u y∫u Fæ* ∫°fiÙ bu
<bΩt°fi fiFÙ* Fæ, wf <k¡≤ bwÕt°fi tu* ˚Ù •∫° N°_S° ? ≈®°ªÙfi ≤°ı°N°u* Ju¡ ≈®°•wfi @fi J¡F°≥ y∫u,
≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ f®Ê° Ju¡ ≈®°ªÙfi ıyw J¡F°≥ y∫u, ∫°fiÙ Ÿ˚Ù fi‹¸> F°u y∫u, w°u <k¡≤ @fi N°<Ì tu* tu≤Ù •∫°
N°_S° F°u ? ıæŸu ıÔ tu* fCÌgfCÌg J¡°Ô Ÿu fi‹¸> F°u ı°wu Fæ* bæŸu FÙ Ô°©°u* o∏B J¡°Ô π°≤° fi‹¸> J¡≤ <Ì∫u
y∫u, oŸ<ÔÎ ∫<Ì tæ* ıÙbfi tu* N°_S° f°≥@ ≤•©¥≥, w°u <bbuJ¡∑ Ô°uy F≥Ÿu*yu $ J¡≤°un°u* f®Ê° fi‹¸> F°u y∫u,
Ÿ¨<‹¸> ≈≤‡≈≤°Î≥ fÙw yoÕ, @¥<Ô J¡∑ w≤F ≤°ı° Ô°uy <t\>Ù tu* <tÔ y∫u $ ˚Ô° tu≤u ıÙbfi tu* •∫° <bÿb°Ÿ
Fæ ? ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≤°<` Ju¡ Ì…#_b›fi˚¥w, ÌuFt∫, NFaw°ttw°Δ∫bF°≤ ˚®t tu* ∫<Ì tæ* N°_S° ≤©w° Fq≥, w°u
898 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tu≤Ù oŸ N<bbu<J¡w° J¡°u <@•J¡°≤ Fæ $ „≤Ù≤ Ÿ<∏fi<Fw b_wC tu* N≈≤°usw° J¡∑ J¡v≈fi°, „≤Ù≤ <b≈®J¨¡‹¸>
b_wC tu* ≈≤°us J¡∑ J¡v≈fi° N°æ≤ „≤Ù≤ tu* N°Ãtw° J¡∑ J¡v≈fi° ∫F wÙfi ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° NŸÃ∫R¡≈ FÙ
Fæ $ NFaJ¡°≤R¡≈Ù <≈„°ª Ju¡ π°≤° t°u<Fw F…N° tæ* •∫°u* NI J¡∑ fi°o˘ owfiu J¡°Ô wJ¡ <bª°≤≤<Fw F°uJ¡≤
¿_Sw Fq≥ ? tæ* oŸ sd, <fituT, tCFqwÕ N°<ÌR¡≈ k¡æÔÙ F…oÕ J¡°Ô≤u©° Ÿu ≈®<wsd fi‹¸> F°u ≤FÙ N≈fiÙ N°∫C
J¡°u Ìu© ≤F° Fq≥ <k¡≤ ˚Ù tæ* fi t°Ô¥t •∫°u* fiFÙ* <bª°≤ J¡≤w° Fq≥ ? <ı∏F°u*fiu f®Ê° N°<Ì Wt N<@J¡°¿≤∫°u*
J¡°u N≈fiu ª≤d°u* ≈≤ HCJ¡° <Ì∫° Îba <b‹dC N°<Ì J¡∑ ÌuF J¡°u ©uÔfiu J¡∑ yu*Ì J¡∑ ˚°≥<w ∫C] N°<Ì Ju¡ Ÿt∫
N°J¡°„ tu* ku*¡J¡ <Ì∫°, ÎuŸu J¡°ÔR¡≈Ù ”B ˚Ù ıf tF°J¡°Ô π°≤° fi‹¸> J¡≤ <Ì∫u y∫u, w°u Fu ıÙ<bw
N°„°, tu≤u N∏Ì≤ wCt •∫°u* fi¨Ã∫ J¡≤ ≤FÙ F°u ? bu <Ìfi <fi≤∏w≤ Nf ˚Ù N°wu Fæ* N°æ≤ oŸ Nb_S° tu* ˚Ù
Δ∫SÕ FÙ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ* $ N°ı wJ¡ J¡°uoÕ ˚Ù <Ìfi fiFÙ* Ìu©°, <ıŸtu* <fiÃ∫, ÎJ¡, <fiÌ°uÕT N°æ≤ N°∏ÌæJ¡≤Ÿ
b_wC ≈®°›w F…oÕ F°u $ ıæŸu w°Ô°f tu* FaŸ _kC¡¿≤w F°uwu Fæ* bæŸu FÙ Ÿ‡≈¥dÕ tfiC‹∫°u* Ju¡ <ªW tu* ∫u ˚°uy FÙ
_kC¡¿≤w F°uwua Fæ*; <J¡∏wC ≈®Ã∫y°Ãt˚¥w ≈≤t≈Ì J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ _kC¡¿≤w fiFÙ* F°uw° $ tæ* J¡‹¸> Ÿu ˚Ù NÃ∫∏w
J¡‹¸> J¡°u ≈®°›w F…N°, Ì…#© Ÿu ˚Ù NÃ∫∏w Ì…#© J¡°u ≈®°›w F…N°; ≈≤∏wC N°ı ˚Ù <b≤•w fiFÙ* F…N° $ F° !
≤°y, Ô°u˚ N°<Ì Ÿu Ìq<Tw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N@t <ªWb°Ôu tCHu <@•J¡°≤ Fæ $ <ıfi-<ıfi Wt <bT∫°u* tua
tæ*fiu » ≈®Ù<w f°≥@Ù, fi-fi <bT∫°u* J¡° ˚Ù <bfi°„ ıf Ìu©° y∫°, wf ˚Ô° oŸ ŸaŸ°≤ tu* Wt b_wC
•∫° Fæ ? tº∫J¡°Ô tu* ı°u tfi°uF≤ Fæ ∫°fiÙ ∫Cb°b_S°, ≈¿≤d°t tu* ı°u tfi°uF≤ Fæ ∫°fiÙ ˚®t Îba N<bª°≤
Ÿu ı°u tfi°uF≤ Fæ ∫°fiÙ <bT∫, <bfi°„R¡≈Ù N„C<] Ÿu Ìq<Tw bæŸu N≈<b` Fæ* $ <ıfi-<ıfi ≈Ì°S°u˘ tu*
tfiC‹∫ N≈fiÙ N°_S° f°≥@w° Fæ, fi-fi ≈Ì°S°u˘ tu* Ÿ tfiC‹∫ Ju¡ Ì…#© J¡° ≈®°Ì…˚°Õb f°≤-f°≤ Ìu©°
y∫° Fæ $$21-34$$
f°Ì tu* ˚Ù NI ≈C”T Ju¡ ŸC© J¡∑ N°„° fiFÙ* Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
oŸ ŸaŸ°≤ tua NI tfiC‹∫ ≈®Ã∫uJ¡ ÌqŸ≤u <Ìfi ≤°y N°æ≤ Ô°u˚ J¡∑ N<˚b¨<] Ÿu NÃ∫∏w ≈°≈t∫Ù,
<F*Ÿ° N°<Ì J¡t°u˘ tu* ≈®b¨<W π°≤° NÃ∫∏w J®¥¡≤ wS° k¡ÔJ¡°Ô tu* ©uÌ Ìufiub°ÔÙ Ì„° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $
NI ≈C”T, ı°u f°v∫°b_S° tu* NI°fi Ÿu ≈Ù<nw ≤Fw° Fæ*, ∫Cb°b_S° tu* J¡°t Ÿu ≈Ù<nw ≤Fw° Fæ wS°
„uT Nb_S° tu* (b¨]°b_S° tu*) ˜Ù Ju¡ Ÿ<Fw JC¡¸C>‡f Ju¡ ≈°Ôfi-≈°uTd J¡∑ <ª∏w° Ÿu ≈Ù<nw ≤Fw° Fæ,
J¡f N≈fiu ]°≤ J¡° Ÿ°@fi J¡≤w° Fæ ? ∫°fiÙ J¡˚Ù fiFÙ* J¡≤w° $ Ì…tÕ<w ≈C”T N°<Ì N°æ≤ N∏w tu*
NÃ∫∏w NŸÃ∫, ˚°uyJ¡°Ô tu* ˚Ù <b≤Ÿ, Ì<≤B, ≤°uy, b°@Õ•∫ N°<Ì Ì„°N°u* Ÿu Ìq<Tw wS° NŸ°≤ F°uwu
F…Î ˚Ù Ÿ°≤fC<] Ÿu y¨FÙw oŸ ŸaŸ°≤ J¡°u, ı°u Ìu© ≤F° Fæ, bF <J¡Ÿ<ÔÎ ? ∫°fiÙ ŸaŸ°≤Ì„Õfi J¡° JC¡~ >˚Ù
≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $$35-37$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ "∫∏fi Ì…#©ufi Ÿa<˚∏fitg' oÃ∫°<Ì ZC<w Ÿu () fwÔ°∫u y∫u Ôsd Ÿu
∫C•w _byÕ •∫° Ÿ°≤˚¥w fiFÙ* Fæ ? Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸCJ¨¡<w ≈C”T ≤°ıŸ¥∫, Nÿbtu| N°<Ì ŸæJ¡n°u* ∫I°u* J¡°u J¡≤Ju¡ tF°J¡v≈≈∫Õ∏w ˚°uÀ∫ ˚Ù _byÕ J¡°u
 ∫∏fi Ì…#©ufi Ÿa<˚∏fia fi ª ≈®_wtfi∏w≤tg $ N<˚Ô°T°u≈fiÙwa ª wÃ≈Ìa _b#≈Ì°_≈Ìtg $$
NS°Õwg ı°u Ì…#© Ÿu <t<Zw fi F°u, fi <J¡ŸÙ J¡∑ N≈us° ∏∫¥fi F°u N°æ≤ <ffi° ≈®∫Ãfi Ju¡ oh~>°t°` Ÿu
≈®°›w F°u, bF ŸC© _byÕ≈Ì Ÿu J¡F° ı°w° Fæ $
ŸyÕ - 9] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 899
≈®°›w F°uw° Fæ, ı°u tF°J¡°Ô J¡∑ Â<‹¸> Ÿu sdt°` ˚°uÀ∫ NwÎb Nv≈ FÙ Fæ, <J¡∏wC N<@J¡ J¡∑
(N≈¿≤¿h~>∏fi Nfi∏w J¡∑) ≈®°<›w Ÿu fiFÙ* F°uwÙ $ oŸ<ÔÎ bF ˚Ù NŸ°≤ FÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$38$$
fi F bæ Ÿ„≤Ù≤_∫ Ÿw# <≈®∫°<≈®∫∫°u≤≈F<w≤¿_w $
(„≤Ù≤@°≤Ù ≈®°dÙ Ju¡ <≈®∫ Îba N<≈®∫ J¡° b°≤d fiFÙ* F°uw° Fæ)
oŸ ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤ wS° _byÕb°<Ÿ∫°u* J¡∑ ˚Ù NŸC≤ N°<Ì Ÿu ≈Ùn° Ju¡ Zbd Ÿu _byÕ tu* Ì…#© J¡°
NŸ‡f∏@ ˚Ù NŸ‡˚b Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
˚¥<t NSb° ≈°w°Ô tu* _byÕ fi°t J¡° J¡°æfi Ÿ° ≈®Ìu„ Fæ, ıF°≥ Ì…‹¸> ˚≥b¿≤∫°u* J¡∑ ˚°≥<w ∫u N°≈<W∫°≥
N<˚˚¥w fiFÙ* J¡≤wÙ ?$$39$$
ÌuF J¡° N<˚t°fi ≤Ffiu ≈≤ N°<@-Δ∫°<@ Ju¡ Ì…<fiÕb°≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NI ≈C”T J¡°u J¡FÙ* ˚Ù <bZ°¿∏w
fiFÙ* <tÔwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu <ªWR¡≈Ù <fÔ Ju¡ Ÿ≈Õ ı°u N°<@∫°≥ Fæ* Îba „≤Ù≤R¡≈Ù _SÔ Ju¡ ≈vbÔ (~>°u¸>u ıÔ°„∫) ı°u
Δ∫°<@∫°≥ Fæ, ofiJ¡° ˚Ô° Jæ¡Ÿu <fib°≤d <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ ? $$40$$
<bfi°„Ù Îba Ì…#©<t<Zw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ‡≈¥dÕ Âÿ∫ J¡∑ N˚Bw° <Ì©Ô°wu Fæ* $
bwÕt°fiJ¡°<ÔJ¡ Âÿ∫ Ju¡ <Ÿ≤ ≈≤ <bfi°„, tfi°uF≤ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ <Ÿ≤ ≈≤ N≤‡∫w° Îba ŸC©°u* Ju¡ <Ÿ≤
≈≤ Ì…#© <bΩt°fi Fæ* $ ∫°fiÙ bwÕt°fiJ¡°<ÔJ¡ Âÿ∫, tfi°uF≤ ≈Ì°SÕ N°æ≤ ŸC© ∫u Ÿ˚Ù J®¡t„# <bfi°„,
N≤‡∫w° N°æ≤ Ì…#© Ÿu Δ∫°›w Fæ* $ ˚Ô° J¡°æfi ÎuŸÙ tC•w b_wC Fæ, <ıŸJ¡° tæ* N°Z∫ J¡R¡≥ $$41$$
NI°fi Ÿu <bt°u<Fw sCB ≈®°dÙ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* N°æ≤ t≤wu Fæ* $ ≈¨ØbÙ o∏FÙ* Ô°uy°u* Ÿu <fi<fn Fæ $ Wt
tF°Ãt° Ô°uy Ì…ÔÕ˚ Fæ* $$42$$ fiÙÔJ¡tÔ Ju¡ wCv∫ tfi°uF≤ N°æ≤ ˚®t≤ Ju¡ wCv∫ ªaªÔ fiu`b°ÔÙ,
N<w„∫ ≈®Ù<wR¡≈ ˚¥Td Ÿu ∫C•w (NÃ∫∏w NfiC≤°yb°ÔÙ) <˜∫°≥ ˚Ù sdt°` tu* <bfi°„Ù F°ufiu Ju¡
J¡°≤d ≈F°Ÿ Ju¡ FÙ ∫°uÀ∫ Fæ* $$43$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ≤°ı° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <fiy®F N°æ≤ NfiCy®F tu* ŸtSÕ, Wt ≈C”TR¡≈ N°≈J¡°u
<bT∫°u* tu* N°ÿb°Ÿfi •∫°u* fi ≈®°›w F°uy° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıfiJu¡ fiu`<fitÙÔfi N°æ≤ fiu`°u∏tÙÔfi Ÿu ≈®Ô∫ N°æ≤ Ÿ¨<‹¸> F°uwu Fæ*, bæŸu ≈C”T ˚Ù ıf <bΩt°fi Fæ*,
w°u tu≤Ù •∫° ydfi° Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ f®Ê° N°<Ì tF°≈C”T°u* J¡°u ˚Ù ıf N°ÿb°Ÿfi fiFÙ* ≈®°›w F…N°,
w°u tu≤Ù •∫° ydfi° Fæ ? tfi°uF≤ Ÿu ˚Ù tfi°uF≤ Îba ¿_S≤ Ÿu ˚Ù ¿_S≤ ≈Ì°SÕ Fæ*; ≈≤∏wC ofi ≈Ì°S°u˘ J¡∑
„°u˚° J¡° k¡Ô ≈°ıÕfi, ≤sd, <b∫°uy N°<Ì Ÿu <ª∏w°R¡≈ FÙ Fæ; oŸ<ÔÎ •∫°u* ŸJ¡∑ oh~>° J¡≤wu
F°u ? <b<b@ ≤Ãfi, |°unu, F°SÙ, @fi, ˜Ù N°<Ì Ju¡ ˚uÌ Ÿu <b<ª` Ÿ‡≈<W∫°≥ ∫<Ì <ªW Ÿu N°Ì≤dÙ∫ Fu*,
wf bu ˚Ù fF…w ≈®∫Ãfi°u* Ÿu ≈®°›w J¡≤fiu ∫°uÀ∫, Ì…#© Ÿu ≤s° J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Nbÿ∫ fi‹¸> F°ufiub°Ôu F°ufiu Ju¡
J¡°≤d tF°N°≈<W∫°≥ FÙ Fæ*, ÎuŸ° tu≤° tw Fæ $$44-46$$ oŸÙ w≤F ∫<Ì Ì¿≤Bw°, f∏@Cfi°„, ≤°≠∫fi°„
N°<Ì N°≈<W∫°≥ ˚Ù Ÿ°@C Ÿay<w, wÙSÕ w≈_∫°, I°fi N°<Ì J¡∑ ≈®°<›w J¡≤° Ìufiu Ÿu <b<ª` NwÎb
J¡v∫°dJ¡≤ FÙ Fæ*, ∫°u* tfi tu* ˚°fi F°u, w°u bu ˚Ù <bbuJ¡, bæ≤°À∫N°<Ì tF°N°≤‡˚ Ÿu ∫C•w Ÿ‡≈<W∫°≥ FÙ
Fæ, ∫°u* tæ* t°fiw° Fq≥ $$47$$
oŸ<ÔÎ NŸÃ∫˚¥w ıyw tu* ttw° J¡∑ N<˚b¨<] FÙ <b≈<W Fæ, <bbuJ¡ Ÿu ttw° J¡° ≈¿≤s∫ FÙ
900 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿ‡≈<W Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ıyw tu* ttw° J¡∑ N∫°uÀ∫w° <Ì©Ô°wu Fæ* $
ŸtCB tu* ≈®<w<f¿‡fw ª∏Bt° J¡∑ ˚°≥<w sd<bfi°„Ù, <tØ∫°˚¥w, ÎJ¡t°` tfi Ju¡ <bbwÕ ıyw tu*
"tu≤° ∫F Fæ' ∫F N≈¥bÕ ≈Ìb°•∫R¡≈ Ns≤-≈a<•w <J¡@≤ Ÿu N°oÕ ? ∫°fiÙ <fi≤SÕJ¡ FÙ Fæ $$48$$
J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu NJ¡_t°w N<bª°≤ Ÿu Ÿ‡≈∏fi oŸ ıyw ¿_S<w tu* ˚°uy Ô‡≈¸> oŸ tfi fiu Δ∫SÕ
FÙ Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ Fæ $$49$$ ıæŸu ≈¿≤¿h~>∏fi Îba Ÿ∏w›w N<Àfi<„©°N°u* tu* ≈w*yu
NfiC≤•w ≤Fwu Fæ* bæŸu FÙ Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ b_wC J¡∑ ŸÙt° Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi, N°º∫°¿ÃtJ¡, N°<@Ìæ<bJ¡ Îba
N°<@˚°æ<wJ¡ w°≈°u* Ÿu Ÿaw›w <J¡fi ŸC©fi°t J¡∑ Â<‹¸>∫°u* tu* tæ* NfiC≤•w F…N° Fq≥ ? $$50$$
NU∫°Ÿb„ <fi≤∏w≤ Ì…#© J¡° ˚°uy Ÿfl ˚Ù F°u ŸJ¡w° Fæ; ≈≤∏wC ŸC© ˚°uy Ÿu NU∫°Ÿ Ju¡ <b¿h~>∏fi
F°u ı°fiu ≈≤ Ì…#© ˚°uy Ì…#ŸF F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<fi≤∏w≤ Ì°F Ÿu ∫C•w ≤°æ≤b J¡∑ N<Àfi tu* Ô°u¸>fi° Nh~>° Fæ, ≈≤∏wC <b¿h~>∏fi ŸC©-Ì…#© J¡u ≈¿≤bwÕfi
Ÿu ∫C•w ŸaŸ°≤ J¡Ù Nb_S°N°u* tu* ¿_S<w J¡≤fi° Nh~>° fiFÙa Fæ $$51$$
ŸC© ŸC© fiFÙ* Fæ; <J¡∏wC Ì…#© <b„uTR¡≈ FÙ Fæ, oŸJ¡° ∫C<•w Ÿu ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ŸaŸ°≤ FÙ Ÿf Ì…#©°u* J¡∑ ª≤t ŸÙt° Fæ, ŸJu¡ tº∫ tu* ıf ÌuF <y≤ yoÕ, wf Jæ¡Ÿu ŸC© ≈®°›w F°u
ŸJ¡w° Fæ ? $$52$$ _b°˚°<bJ¡ tF°Ì…#© Ÿu ≈¥dÕ oŸ ŸaŸ°≤ tu* ı°u ¿_Sw Fæ*; bu Ô°uy ıæŸu wÔb°≤ Ju¡
N°|°w J¡∑ N≈us° J¡°unu J¡° N°|°w ŸC©J¡≤ t°Ô¥t F°uw° Fæ bæŸu FÙ tF°Ì…#© J¡∑ N≈us° JC¡~> Nv≈
Ì…#© J¡°u FÙ ŸC©J¡≤ t°fiwu Fæ* $ ŸaŸ°≤ tu* N°Ã∫¿∏wJ¡ ŸC© J¡∑ ŸW° Fæ FÙ fiFÙ*, ∫F ˚°b Fæ $$53$$
∫Ω<≈ tæ* ZC<w, _t¨<w N°<Ì ≈®t°d°u* tu* JC¡„Ô, tu|°bÙ, <bª°≤ ªwC≤ Fq≥, wS°<≈ ~>°u¸>u-fnu J¡°‹™>
wS° Ô°u‹¸> Ju¡ wCv∫ ¿_S<wb°Ô° F°uJ¡≤, <ı∏F°u*fiu „°˜, Ô°uJ¡, ≈®t°d wS° b_wC J¡° Nh~>Ù w≤F
<bª°≤ fiFÙ* ¿J¡∫° Fæ ÎuŸu t¥©°u˘ J¡∑ Ÿt°fiw° J¡°u ≈®°›w FCN° Fq≥ $$54$$
Nf N≈fiÙ ≈®t°d JC¡„Ôw° J¡°u ŸaŸ°≤ Ju¡ t¥Ô<fiÿª∫ Ÿu Ÿk¡Ô ffi°wu Fæ* $
ŸæJ¡n°u* ŸaJ¡v≈R¡≈Ù NaJC¡≤°u*, ÌuF N°æ≤ ˚CbfiR¡≈Ù „°©°N°u*, <b≤°¸>R¡≈Ù Nb∫bÙ (t°u¸>Ù ±>°Ô),
ŸC©-Ì…#©R¡≈Ù k¡Ô°u* N°æ≤ ≤°y, Ô°u˚R¡≈Ù ≈vÔb°u* Ÿu „°u<˚w F°u ≤Fu ŸaŸ°≤ b¨s J¡° t¥Ô˚¥w tF°aJC¡≤
tfi Fæ $$55$$
tfi J¡° ˚Ù ≤F_∫ tCHu I°w Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
tæ* ŸaJ¡v≈ J¡°u FÙ tfi ŸtHw° Fq≥, Ÿ tfi J¡° ŸaJ¡v≈ Ju¡ ≈„tfi π°≤° „°uTd J¡≤w° Fq≥, <ıŸŸu
<J¡ ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s „°uT J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$56$$ N°J¡°≤t°` Ÿu ≤tdÙ∫, fi°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤°fiub°ÔÙ
tfiR¡≈Ù f∏@fi J¡∑ ª≈Ôw°N°u* Ju¡ ≈¿≤I°w F°u ı°fiu ≈≤ tæ* N°ı Ÿu ofitu* ≤td fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $ ŸæJ¡n°u*
N°„°R¡≈Ù ≈°„°u* Ÿu N°uw-≈®°uw, N@°uy<w, «¡ºbÕy<w N°æ≤ Ì…#© J¡°u Ìufiub°ÔÙ ŸaŸ°≤b¨<W∫°≥ tæ*fiu fF…w
˚°uyÙ, Nf tæ* <bZ°t Ôuw° Fq≥ $$57,58$$
N°uF ! tæ* t°≤° y∫°, fi‹¸ >F…N°, t≤°, ÎuŸ° ı°u tæ*fiu f°≤‡f°≤ „°uJ¡ <J¡∫° S°, bF „°uJ¡ tu≤° fÙw
y∫° $ Nf tæ* „°uJ¡ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $$59$$
•∫°u* Nf „°uJ¡ fiFÙ* J¡≤wu ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tæ* ≈®fC] Fq≥, ≈®Ÿ∏fi Fq≥, N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡ @fi J¡°u ªC≤°fiub°Ôu tfi-fi°tJ¡ ª°u≤ J¡°u tæ*fiu ≈J¡n <Ô∫°,
ŸyÕ - 10] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 901
oŸu t°≤w° Fq≥ $ ∫F Ju¡bÔ ª°u≤ FÙ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC bæ≤Ù ˚Ù Fæ, •∫°u*<J¡ oŸfiu tCHu fF…w <Ìfi wJ¡ t°≤° Fæ $
owfiu <Ìfi wJ¡ tu≤° tfiR¡≈Ù t°uwÙ <b] ∫°fiÙ Ô<sw fiFÙ* S° $ Nf bF Ô<sw F°uJ¡≤ „t, Ìt N°<ÌR¡≈
Ÿ¥` Ju¡ ∫°uÀ∫ F°u ≤F° Fæ $ ıæŸu wCT°≤J¡<dJ¡° Ÿ¥∫Õ Ju¡ w°≈ Ÿu b°∫C tu* ¿_S<w ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ô∫ J¡°u
≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ tu≤° tfi <bbuJ¡ Ÿu f®Êw[b tu* ¿_S<w ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ fF…w „Ù|® Ô∫ J¡°u ≈®°›w
F°uy° $ ¿_S≤ tF°Ãt°N°u* fiu tCHu <b<b@ ≈Ìu„°u* π°≤° Nh~>Ù w≤F f°u@ J¡≤° <Ì∫° Fæ $ Nf tæ* ≈≤t°fi∏ÌR¡≈
N°Ãt° J¡° NfiCytfi J¡≤ ≤F° Fq≥ $$60-63$$
oŸ<ÔÎ tæ* J¡˚Ù ˚Ù ≈≤t°Ãt<fi‹™>° J¡° Ã∫°y fiFÙ* J¡R¡≥y°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
tæ* N°ÃtR¡≈Ù t<d J¡°u ≈°J¡≤ ÎJ¡°∏w tu* ŸÙ J¡°u Ìu© ≤F° Fq≥, tu≤Ù N∏∫ b_wC J¡∑ oh~>° NÃ∫∏w „°∏w
F°u yoÕ Fæ Nw# tæ* „≤Ìg M¡wC tu* <Ft°Ô∫ N°<Ì ≈bÕw°u* ≈≤ f°ÌÔ J¡∑ ˚°≥<w ŸC©≈¥bÕJ¡ ¿_Sw F°uw° Fq≥ $$64$$
Nf ≈¥b°uÕ•w <bT∫ J¡° FÙ Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu F…Î <bbuJ¡R¡≈Ù yC” J¡°u fit_J¡°≤ J¡≤wu Fæ* $
∫F ÌuF tæ* F¥≥, ∫F @fi, ≤°≠∫°<Ì tu≤° Fæ, oŸ w≤F _kC¡¿≤w F…Î <b_w¨w NŸÃ∫R¡≈ J¡° I°fifÔ Ÿu
fi°„ J¡≤ NÃ∫∏w fÔb°fi N∏Ì≤ ¿_Sw tfiR¡≈Ù „`C J¡°u Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu Nh~>Ù w≤F t°≤J¡≤
Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* <bZ°¿∏wR¡≈ ≈®„t J¡°u tæ* ≈®°›w F°u ≤F° Fq≥ $ Fu <bbuJ¡, N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$65$$
fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ÌŸb°≥ ŸyÕ
tº∫°Ö J¡°Ô Ju¡ J¨¡Ã∫°u* tua ≈®b¨W F°ufiu Ju¡ <ÔÎ π°≤≈°Ô π°≤° ≈®°SÕfi° J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù
≤°ı° ıfiJ¡ J¡° t°æfi F°uJ¡≤ <bª°≤ J¡≤fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈¥b°uÕ•w ≈®J¡°≤ Ÿu <bª°≤ J¡≤ ≤Fu ≤°ı° ıfiJ¡ Ju¡ Ÿ°tfiu
ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≤S Ju¡ N°yu N”d ≈®bu„ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ≈®@°fi π°≤≈°Ô fiu ≈®bu„ <J¡∫° $$1$$
≈®wÙF°≤ fiu J¡F° # Fu Ìub, N°≈Ju¡ ˚Cı°R¡≈Ù _w‡˚ ≈≤ Ÿt_w ≈¨ØbÙ J¡° ˚°≤ ¿_Sw Fæ, N°≈ <™>∫u,
≤°ı@tÕ Ju¡ ∫°uÀ∫ Δ∫bF°≤°u* J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡∑<ı∫u $$2$$ k¥¡Ô, J¡≈¥≤ N°æ≤ JC¡aJC¡t Ÿu (Ju¡Ÿ≤ Ÿu) <t<Zw
ıÔ Ju¡ |n°u* Ÿu ∫C•w ∫u <˜∫°≥ t¥<wÕtwÙ fi<Ì∫°u* J¡∑ ˚°≥<w Ÿı-@ı J¡≤ _fi°fi ˚¥<t tu* ©nÙ Fæ* $$3$$
ıF°≥ ≈≤ J¡tÔ N°æ≤ ÿbuwJ¡tÔ Ju¡ bfi tu* ˚°æ*≤u |¥t ≤Fu Fæ* Îba J¡tÔ Ÿu ∫C•w J¡tÔ Ju¡ fi°Ô J¡∑ ≤<_Ÿ∫°u*
Ÿu ıF°≥ ≈≤ „°<t∫°fiu Ÿı°Î y∫u Fæ*, ÎuŸÙ ffi°oÕ y∫Ù ∫u J¡tÔ∫C•w w°Ô°f J¡∑ wÙ≤ ˚¥<t∫°≥ _fi°fi Ju¡
Ÿt∫ tu* _b°yw J¡≤fiub°Ôu Ô°uy°u* Ju¡ ª°t≤, ≤S, F°SÙ N°æ≤ |°un°u* Ju¡ Ÿ<Fw ~>`°u* Ÿu ≈®≈¥¿≤w Fæ* $ oŸŸu ∫u
wÙ≤˚¥<t∫°≥ FaŸ, Ÿ°≤Ÿ, fiJ®¡, J¡tÔ N°<Ì Ÿu ∫C•w J¡t<ÔfiÙ Ju¡ (J¡tÔ Ÿu ∫C•w w°Ô°f Ju¡) wCv∫ Fæ*,
∫F NSÕw# ≈®wÙw F°uw° Fæ $ ∫u Ìubw°N°u* Ju¡ ≈¥ı°y¨F Ÿf ≈C‹≈°u* N°æ≤ N°›w ª°J¡≤°u* Ÿu ≈¥dÕ Îba ≈•b°∏fi
N°æ≤ ı°æ Ju¡ NaJC¡≤ N°<Ì N°æT<@∫°u* Ÿu NÔaJ¨¡w ≈®°∏w˚°uy°u* Ÿu Ÿı°∫u y∫u Fæ* $$4-6$$ Fu Ìub, _fi°fi Ju¡
Ÿt∫ N|tTÕd t∏`°u* J¡° ı≈ J¡≤fiub°Ôu NwÎb Ì<sd° Ju¡ ∫°uÀ∫ f®°Êd Ô°uy, ı°u _fi°fi J¡≤ ªCJu¡ N°æ≤
≈<b`F_w Fæ, bu N°≈J¡∑ ≈®wÙs° J¡≤ ≤Fu Fæ* $ ≤°ıfig, N°≈J¡∑ J¡°∏w°N°u* fiu ˚°uıfi ˚¥<t∫°≥ Ÿı° ≤•©Ù
Fæ, ı°u Ôu≈fi, ª∏Ìfi ıÔ Ju¡ Ÿu*J¡¡N°<Ì Ÿu ≈¿≤‹J¨¡w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d „ÙwÔ Fæ*, Fu tF°≤°ı, bu F°S tu*
ŸC∏Ì≤ ª≥b≤ ÔuJ¡≤ N°≈J¡∑ ≈®wÙs° J¡≤ ≤FÙ Fæ* $$7,8$$
902 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fu tF°≤°ı, N°≈J¡° J¡v∫°d F°u, „Ù|® <™>∫u, <fiÃ∫J¡tÕ J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡∑<ı∫u $ tF°≈C”T N≈fiu
J¡t°u˘ tu* J¡°Ô J¡° N<wJ®¡td fiFÙ* J¡≤wu $$9$$ ≈®wÙF°≤ Ju¡ oŸ w≤F J¡Ffiu ≈≤ ˚Ù ≤°ı° ıfiJ¡ bæŸu FÙ
<b<ª` ŸaŸ°≤ J¡∑ ¿_S<w J¡° <ª∏wfi J¡≤wu ≤Fu $$10$$ ŸC©J¡≤R¡≈ Ÿu ¿_Sw ∫F ≤°≠∫ <J¡wfi° Fæ ?
∫°fiÙ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $ sdt°` tu* fi‹¸> F°ufiub°Ôu oŸ ≤°≠∫ Ÿu tu≤° J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $ <tØ∫°˚¥w
t°∫° Ju¡ Ÿ˚Ù N°n‡f≤ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤Ju¡ ≈®„°∏w ŸtCÌ® J¡∑ ˚°≥<w „°∏w F°uJ¡≤ tæ* ÎJ¡°∏w tu* FÙ ¿_Sw
≤Fw° Fq≥ $ ofi NŸÃ∫ ˚°uy<b_w°≤°u* Ÿu tu≤° J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $ Ÿ˚Ù J¡t°u˘ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ tæ* Ju¡bÔ
ŸC© Ÿu ¿_Sw F°uw° Fq≥ $$11-13$$ Fu <ªW, wCt oŸ ˚°uy°U∫°ŸR¡≈Ù Ì…˚®Õt Ÿu ŸC©Ôb Ju¡ N°_b°Ì J¡∑
ı°u ªwC≤w° Fæ, ŸJ¡° ı∏t, b¨]°b_S° Îba ınw° Ju¡ Ÿt¥FR¡≈Ù J¡∑ªn J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ Ã∫°y J¡≤
Ì°u $ Fu <ªW, wCt <bT∫°<˚Ô°T°, fiJu¡ <ÔÎ Ω°uy, fiJu¡ ≈˚°uy N°æ≤ fiJu¡ _t≤d N°<ÌR¡≈
<ıfi-<ıfi N≈fiÙ Nb_S°N°u* tu ŸC©Ôb Ju¡ N°_b°Ì J¡∑ ˚®°¿∏w NSb° ß°F Ìu©wu F°u, wCt ∏FÙ*
Nb_S°N°u* Ÿu Ÿ‡≈°<Ìw ≈≤t Ì…#© J¡°u ≈®°›w F°uuN°uyu $$14,15$$ Ÿf ˚°uy˚¥<t∫°u* tau f°≤-f°≤ ˚°uy J¡∑
N°„° Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈®b¨W Îba ˚°uy J¡∑ „<•w Ju¡ JC¡<^™>w F°u ı°fiu Ÿu wS° Ô°uJ¡-„°˜ Ju¡ ˚∫ Ÿu
<ª≤J¡°Ô wJ¡ <fib¨W F…N° <ªW w¨<›w J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ $ oŸ<ÔÎ Fu ≈°≈Ù tfi, oŸ wCh~> ˚°uy<ª∏wfi
Ÿu J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $ ∫F J¨¡<`t ŸC© NfiSÕ J¡° fÙı Fæ, oŸ<ÔÎ <ıŸ FuwC Ÿu NJ¨¡<`t (_b°˚°<bJ¡)
≈®Ù<w Ã≈∏fi F°u, Ÿ FuwC J¡°u ≈®°›w J¡≤°u $$16,17$$ ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ≤°ı° ıfiJ¡ <ªW J¡∑ ª≈Ôw° Ju¡
„°∏w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ª` tu* Na<aJ¡w Ju¡ wCv∫ t°æfi F°u y∫u $$18$$ ≤°ı°N°u* Ju¡ ¿ªW Ju¡ NfiCbwÕfi Ju¡ <bT∫
t*u NÃ∫∏w ≈¸C> Ÿ π°≤≈°Ô fiu ˚Ù y°æ≤b Îba ˚∫ Ÿu <k¡≤ J¡°uoÕ b°•∫ fiFÙ* J¡F° $$19$$ wÌfi∏w≤ ≤°ı°
ıfiJ¡ fiu sdt°` ªC≈ ≤F J¡≤ ≈Cfi# „t∫C•wtfi Ÿu ≈®°<d∫°u* Ju¡ ıÙbfi tu* FuwC˚¥w w[b J¡° <ª∏wfi
<J¡∫° $$20$$ oŸ ŸaŸ°≤ tu* •∫° ≈°Ìu∫ Fæ, <ıŸJ¡°u tæa ≈®∫Ãfi Ÿu <Ÿ] J¡R¡≥ $ fi°„≤<Fw ÎuŸÙ J¡°æfi
b_wC Fæ, <ıŸtu* tæ* N°_S° f°≥@a¥ ? tu≤Ù <J®¡∫°wÃ≈≤w° Ÿu •∫° Îba tu≤Ù <fi¿‹J®¡∫w° Ÿu FÙ •∫° ? ÎuŸ° J¡°uoÕ
J¡°∫Õ fiFÙ* Fæ ı°u Ã≈∏fi F…N° F°u, ≈≤ <bfi°„≤<Fw F°u; •∫°u*<J¡ ı∏∫b_wCt°` <bfi°„Ù Fæ, ÎuŸ° <fi∫t
Fæ $ NŸÃ∫˚¥w Ã≈∏fi F…N° ∫F „≤Ù≤ <J®¡∫°∫C•w ≤Fu ∫° <J®¡∫°≤<Fw ≤Fu, ÌuF Ju¡ ªÔfi N°æ≤ NªÔfi
Ì„° tu* Ÿt°fiR¡≈ Ÿu ¿_Sw, <b„C], <ª∏t°` _b˚°b tu≤Ù •∫° s<w Fæ ? $$21-23$$ tæ* fi w°u N≈®°›w
b_wC J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fq≥ N°æ≤ fi ≈®°›w b_wC J¡° Ã∫°y FÙ J¡≤w° Fq≥ $ _b_S F°uJ¡≤ N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw
Fq≥ $ ı°u tu≤u ≈®°≤Æ@ Ÿu ≈®°›w Fæ*, bFÙ tCHu ≈®°›w ≤Fu N°æ≤ JC¡~> fiFÙ* $ ∫F°≥ tu≤° fi w°u J¡tÕ Ÿu J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi
Fæ N°æ≤ fi J¡tÕ J¡∑ ≈us° Ÿu J¡°uoÕ NfiSÕ FÙ Fæ $ <J®¡∫° NSb° ŸJ¡∑ ≈us° Ÿu ı°u JC¡~> ˚Ù ≈®°›w Fæ, bF
t°∫°t∫ FÙ Fæ ∫°fiÙ <tØ∫° FÙ Fæ $ „°˜<b<Fw Îba Ô°uJ¡≈®°›w <J®¡∫°N°u* J¡°u J¡≤ ≤Fu ∫° fi J¡≤ ≤Fu tCHu
oŸ ŸaŸ°≤ tua JC¡~> ˚Ù N≈u<sw fiFÙ* Fæ, ı°u <J¡ ≈°Ìu∫ F°u $ oŸ<ÔÎ ∫F „≤Ù≤ ™>J¡≤ ≈¥bÕ-≈¥bÕ Δ∫bF°≤
Ju¡ J®¡t Ÿu ≈®°›w ≈®_wCw J¡t°u˘ J¡°u J¡≤u $ <fiΔ∫°Õ≈°≤ Nayb°Ô° F°u J¡≤J¡u ∫F „≤Ù≤ Ÿ¥© ı°w° Fæ, ∫F •∫°
Nh~>° Fæ ? NS°Õwg ÎuŸ° J¡≤fi° <ªw fiFÙ* Fæ $ tfi Ju¡ <fi‹J¡°t, ≤°ıFÙfi N°æ≤ „t F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤ Ju¡
Nb∫b°u* Ÿu ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘ π°≤° Ã≈∏fi F…Î ªu‹¸>°-Nªu‹¸>°R¡≈ J¡°∫Õ k¡Ô Ju¡ <ÔÎ Ÿt°fi Fæ* NS°Õwg fiŸu
≈C^∫-≈°≈R¡≈ k¡Ô J¡° Ì∫ fiFÙ* F°uw° $$24-28$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu ∫F Jæ¡Ÿu ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 11] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 903
J¡tÕ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ k¡Ô Ÿ‡≈<W∫°u* tu* J¡w¨Õw° N°æ≤ ˚°u•w¨w° tfi Ÿu J¡¿v≈w Fæ* $ tfi Ju¡ „°∏w F°u
ı°fiu ≈≤ tfiC‹∫ J¡° <J¡∫° F…N° ˚Ù fi <J¡∫° F…N° Îba ˚°uy° F…N° ˚Ù fi ˚°uy° F…N° F°u ı°w° Fæ $ ≈C”T Ju¡
˚Ùw≤ ıæŸu J¡w¨Õw° ∫° ˚°u•w¨w° J¡° <fiÿª∫ R¡»¡ F°u y∫° bF ≈C”T Ÿ‡≈¥dÕ ÌuF <J®¡∫°N°u* tu* N≈fiu
<fiÿª∫ Ju¡ NfiCJ¥¡Ô w∏t∫ F°u ı°w° Fæ $ oŸ Ÿt∫ tu≤Ù fC<] J¡w¨Õw° N°æ≤ ˚°u•w¨w°R¡≈Ù ≤°uy Ÿu „¥∏∫
N°Ãt≈Ì Ju¡ » <fiÿª∫ Ÿu Ÿ‡≈∏fi fiFÙ* Fæ $ oŸ<ÔÎ <ªW Ju¡ ˚Ùw≤ J¨¡w N°æ≤ NJ¨¡w J¡tÕ Ju¡ k¡Ô J¡°u
Nbÿ∫ ˚°uyfiu Ju¡ <ÔÎ ≈CfiıÕ∏t N°<Ì J¡∑ „aJ¡° Ÿu Ã≈∏fi wS° o‹¸> ≈®°<›w N°æ≤ N<fi‹¸> ><b|°w Ÿu
Ã≈∏fi N@Ù≤w° J¡° Nh~>Ù w≤F Ã∫°y J¡≤w° Fq≥ $$29,30$$
ÌŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

À∫°≤Fb°≥ ŸyÕ
N°<ÖJ¡ J¡°∫Õ J¡°u J¡≤ ªCJu¡ ≤°ı° J¡° ≤°<` Ju¡ N∏w tu* NfiuJ¡°u* <b<ª`
<bbuJ¡°u* Ÿu N≈fiu ¿ªW J¡° ≈®f°u@fi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu <bª°≤ J¡≤ ≤°ı° ıfiJ¡ ıæŸu Ÿ¥∫Õ <ÌbŸ
J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ™>wu (<Ìw F°uw°)u Fæ*a bæŸu FÙ J¡w¨ÕÃb-˚°u•w¨Ãb°<˚t°fiR¡≈ N°Ÿ<•w Ÿu
≤<Fw F°uJ¡≤ ∫S° ≈®°›w <J®¡∫° J¡° Ÿa≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ™>u $ ∫F tu≤° o‹¸> Fæ, ∫F tu≤° N<fi‹¸> >Fæ, oŸ
J¡v≈fi° tu* <fi<tW˚¥w b°Ÿfi°N°u* J¡° _b∫a <ªW Ÿu Ã∫°y J¡≤ ∏F°u*fiu ı°y®w Nb_S° tu* FÙ ŸCTC›w Ju¡
Ÿt°fi (J¡°≤d <J¡ _S¥Ô, Ÿ¥‚t ÌuF N°<Ì J¡° N<˚t°fi fi F°ufiu ≈≤ ı°y®w N°æ≤ ŸCTC<›w tu* J¡°uoÕ ˚uÌ fiFÙa
≤Fw°) ∫S° ≈®°›w J¡tÕ <J¡∫° $$1,2$$ Ìubw°, f®°Êd N°<Ì ≈¥ıfiÙ∫ Ô°uy°u* J¡° ≈¥ı°, Ì°fi N°<Ì π°≤°
Ÿ‡t°fi J¡≤ Ÿ <Ìfi J¡° J¡°∫Õ ≈¥≤° J¡≤Ju¡ ŸÙ º∫°fiÔÙÔ° Ÿu ∏F°u*fiu NJu¡Ôu ≤°w <fw°oÕ $$3$$
tfi J¡°u, <ıŸJ¡° <bT∫˚®t <fib¨W F°u y∫° S°, Ÿt°<Fw J¡≤Ju¡ ≤°<` Δ∫wÙw F°ufiu ≈≤ ∏F°u*fiu N≈fiu
<ªW J¡°u oŸ ≈®J¡°≤ ŸtH°∫° # Fu ªaªÔ <ªW, ŸaŸ°≤ wC‡F°≤u N°Ãt° Ju¡ ŸC© Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ, wCt „°¿∏w
J¡°u ≈®°›w F°uN°u $ „°¿∏w Ÿu <bsu≈≤<Fw Ÿ°≤˚¥w N°ÃtŸC© ≈®°›w F°uw° Fæ $ ıæŸu-ıæŸu wCt <b<b@
<bJ¡v≈°u* J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu F°u bæŸu-bæŸu wC‡F°≤u <ª∏wfi Ÿu ∫F ŸaŸ°≤ Nfi°∫°Ÿ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $
ıæŸu b¨s ıÔ Ÿu ŸæJ¡n°u* „°©°b°Ô° F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ Fu „™>, wCt ˚Ù ˚°uy J¡∑ oh~>° Ÿu NŸa¶∫
Δ∫S°N°u* Ÿu ∫C•w F°uwu F°u $ ª¥≥<J¡ ı∏t wS° ŸaŸ°≤ Ÿ¨<‹¸>∫°≥ <bT∫<ª∏w°N°u* Ju¡ <bJ¡v≈ Ÿu <Ìw Fæ*,
oŸ<ÔÎ wCt <b<b@ <ª∏w°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ ≈„t J¡°u ≈®°›w F°uN°u $$4-8$$
Fu ŸC∏Ì≤, oŸ ªaªÔ ŸaŸ°≤Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ „°¿∏wŸC© J¡°u w≤°ı¥ tu* ≤©J¡≤ N≈fiÙ fC<] Ÿu J¡°æfi Ÿ°≤˚¥w
Fæ, oŸJ¡∑ ≈≤Ùs° J¡≤°u $ ∫<Ì wC‡Fu* ŸaŸ°≤Ÿ¨<‹¸ >tu* Ÿ°≤ ≈®wÙw F°u, w°u oŸÙ ŸaŸ°≤Ÿ¨<‹¸> J¡° NbÔaffi
J¡≤°u $ ª¥≥<J¡ ∫F ŸaŸ°≤Ÿ¨<‹¸> NŸ°≤ Fæ, oŸ<ÔÎ wCt oŸtu* N°Ì≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ ∫F Ÿ°≤≤<Fw Âÿ∫ Ì„Õfi
∫°uÀ∫ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Ì„ÕfiÔ°ÔŸ° Ÿu <≈®∫ J¡° y®Fd tw J¡≤°u N°æ≤ N<≈®∫ J¡° ∫F Ì„Õfi Ju¡ N∫°uÀ∫ Fæ,
∫°u* πuT Ÿu Ã∫°y fi J¡≤°u; <J¡∏wC <≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫ Ì°ufi°u* Ju¡ Ÿ°sÙ ÎJ¡t°` N°Ãt° J¡∑ oh~>° Ÿu N°ÃtJ¡°t
F°uJ¡≤ oh~>°≈¥bÕJ¡ <bF°≤ J¡≤°u $ ≈FÔu N<bΩt°fi ∫F Âÿ∫ ŸC©-Ì…#© Ju¡ Ÿ°@fiR¡≈ Ÿu <Ìw F°u
NSb° oŸ Ÿt∫ <bΩt°fi ∫F fi‹¸ >F°u, <J¡∏wC Fu Ÿ°@°u, wCt oŸJu¡ Ì∫ N°æ≤ fi°„ Ÿu Ì∫ fi°„
904 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈®∫C•w FTÕ-<bT°ÌR¡≈ <bTtw° J¡°u ≈®°›w tw F°uN°u $$9-11$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Âÿ∫ J¡° Ÿ‡f∏@ ≤Fwu ŸŸu F°ufiub°Ôu bæT‡∫ J¡° Ã∫°y Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ?
w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
bß, wC‡F°≤° Âÿ∫ b_wC Ju¡ Ÿ°S w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $ <ıŸJ¡° _bR¡≈ <bΩt°fi fiFÙ* Fæ*,
ÎuŸu NŸBq≈ Âÿ∫ Ÿu ŸÌ®¥≈ wC‡F°≤° Ÿ‡f∏@ FÙ J¡°æfi Fæ ? $$12$$ Fu tfi, wCt NŸwg F°u N°æ≤ ∫F Âÿ∫ ˚Ù
Ÿwg fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ Ì°ufi°u* Ju¡ FÙ b∏º∫°≈C` N°æ≤ N°J¡°„≈C‹≈ Ju¡ Ÿt°fi NŸwg F°ufiu ≈≤ <fi#_bR¡≈
¿_S<wb°Ô°u* J¡° Ÿ‡f∏@, ÎuŸÙ <•w N≈¥bÕ (<b_t∫J¡°¿≤dÙ) FÙ Fæ $$13$$
∫<Ì J¡Fwu F°u, tæ* NŸwg fiFÙa F¥≥ $ ŸÃ∫ N°Ãt° FÙ tæ* Fq≥ $ Âÿ∫ FÙ NŸwg Fæ, w°u ˚Ù Ì°ufi°u* J¡° Ÿ‡f∏@
fiFÙ* ffi ŸJ¡w°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ŸC∏Ì≤, ∫<Ì ∫F Âÿ∫ NŸwg Fæ N°æ≤ wCt ŸÃ∫ F°u, w°u ˚Ô° fwÔ°N°u w°u ŸFÙ, ŸÌŸBq≈ ŸÌ° t¨w
N°æ≤ ıÙ<bw°u* J¡° Ÿ‡f∏@ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$14$$
Ì°ufi°u* Ÿwg FÙ Fæ* $ J¡°uoÕ ˚Ù NŸwg fiFÙa Fæ, oŸtu* ˚Ù J¡˚Ù o‹¸> J¡° <b∫°uy fi F°ufiu Ÿu FTÕ wS° <bT°Ì
J¡° NbŸ≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, wCt N°æ≤ Âÿ∫ Ì°ufi°u* FÙ ∫<Ì Ÿ∏t∫ N°æ≤ ŸÌ° ≤Ffiub°Ôu F°u, w°u FTÕ N°æ≤ <bT°Ì J¡° <b_w°≤
FÙ J¡F°≥ Fæ ? oŸ<ÔÎ wCt tF°fi <bT°Ì J¡° Ã∫°y J¡≤°u $ N°Ãt-_bR¡≈ ¿_S<w tu* ß°F J¡°u Ÿt°<@ Ju¡
NU∫°Ÿ Ÿu ıy°N°u, bF t°æfi F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ $ <bsu≈R¡≈ Ÿ°y≤ tu* N°<b‹¸> F…oÕ oŸ NtayÔt∫ ¿_S<w
J¡° Ã∫°y J¡≤°u $ ßb°u* tu* Ô°uy°u* Ju¡ J¡°æwCJ¡ Ju¡ <ÔÎ f°R¡Ì N°<Ì Ÿu ffiu F…Î J¡∏Ì…J¡°J¡°≤ NÔ°w ∫∏` Ju¡
(Nfi°≤ ∫°fiÙ ÎJ¡ ≈®J¡°≤ J¡∑ N°<w„f°ıÙ Ju¡) Ÿt°fi Δ∫SÕ N≈fiu-N°≈ ıÔ ≤Fu wCt t°uFR¡≈Ù tÔ J¡°u
≈®°›w F°uJ¡≤ Fu Ÿ∏twu, t∏Ìw° J¡°u ≈®°›w tw F°uN°u $$15-17$$ oŸ Âÿ∫byÕ tu* <ıŸJu¡ ≈®°›w F°ufiu Ÿu wCt
≈≤t ≈¿≤≈¥dÕw° J¡°u ≈®°›w F°u ı°N°u, ÎuŸÙ J¡°uoÕ ˚Ù ∏fiw Wt b_wC fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ NU∫°Ÿ N°æ≤
bæ≤°À∫ Ju¡ fÔ Ÿu N<w @Ù≤w° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ Fu „™> tfi, wCt ªaªÔw° J¡° Ã∫°y J¡≤°u $$18$$
À∫°≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°F≤b°≥ ŸyÕ
≤°ı° ıfiJ¡ J¡∑ ıÙb∏tC<•wR¡≈ Ÿu ¿_S<w J¡° N°æ≤
<bª°≤ wS° ≈®I° Ju¡ <b<ª` tF°Ã‡∫ J¡° <b_w°≤ Ÿu bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß, bF°≥ N≈fiu ≤°≠∫ tu* oŸ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤ ≤Fu @Ù≤t<w ≤°ı° ıfiJ¡
fiu Ÿf ≤°ıJ¡°∫Õ <J¡∫u, <J¡∏wC ∏Fu* ≈FÔu Ju¡ Ÿt°fi NF∏w° ttw° Ÿu t°uF fiFÙ* F…N° $ fiJ¡° tfi J¡FÙ*
FTÕ _S°fi°u* tu* vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…N° $$1$$ Ju¡bÔ ŸCTC<›w Ju¡ Ÿt°fi <fi<bÕsu≈R¡≈ Ÿu ŸÌ° ¿_Sw
≤F° $ wf Ÿu ÔuJ¡≤ ∏F°u*fiu fi w°u Âÿ∫ J¡° y®Fd FÙ <J¡∫° NSb° fi Ã∫°y FÙ <J¡∫°, Ju¡bÔ wÃJ¡°Ô tau
≈¿_Sw Âÿ∫ tu* bF <fi#„aJ¡ ¡F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fu $ ıæŸu @¥<Ô Ÿu ≈®°›w J¡ÔaJ¡ Ÿu N°J¡°„ J¡ÔaJ¡ J¡°u ≈®°›w
fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ <fi≤∏w≤ <bª°≤b°Ôu ≤°ı° ıfiJ¡ fiu Nfi°<Ì _b˚°b ≈®°›w, ≤ı°uyCd Ÿu <Ìw NFa-
tt N<˚t°fiR¡≈ J¡ÔaJ¡ ≈Cfi# ≈®°›w <J¡∫° FÙ fiFÙ* $$2-4$$ oŸ ≈®J¡°≤ N°Ãt-<bbuJ¡ Ju¡ NfiCŸ∏@°fi Ÿu
ŸyÕ - 12] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 905
≤°ı° ıfiJ¡ J¡° N≈¿≤h~>∏fi f®Ê°J¡°≤ Ÿ‡∫Jg¡ I°fi NÃ∫∏w <fitÕÔ F°u y∫° $ ıæŸu N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ
<Ìw F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ fiJu¡ ⁄Ì∫°J¡°„ tu* <ªÌ°Ãt°, <Ìw F°u y∫° <ıŸJu¡ ≈®J¡°„ <bsu≈°u* Ÿu Ÿ‡≈°<Ìw
≤aıfi°˚uÌ°u* Ÿu ≤<Fw Fæ* N°æ≤ ı°u Ì…#©°u* Ÿu „¥∏∫ Fæ $$5,6$$ Nfi∏w N°Ãt°b°Ôu, Ÿf ˚¥w°u* Ju¡ N°Ãt° Ju¡
<˚I ∏F°u*fiu Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡°u <ªÌ°Ãt° tu* Nº∫_w NwÎb N°Ãt˚¥w Ìu©° $$7$$ bu fi w°u J¡FÙ* ≈≤
<b„uTR¡≈ Ÿu F<TÕw F…Î N°æ≤ fi J¡FÙ* ≈≤ Ì…#©Ù F…Î $ t°∫° Ju¡ ŸbÕΔ∫bF°≤R¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NŸay
N°Ãt° Ÿu ŸJ¡° _≈„Õ fi Ìu©fiu Ÿu ŸÌ° FÙ bu Ÿt<ªW ≤Fu $ ≈®°<d∫°ua J¡° ŸÃJ¡°≤ J¡≤fiub°Ôu I°fib¨]
ıfiJ¡, <ı∏F°u*fiu Ô°uJ¡ tua ≈≤f®Ê J¡° I°fi ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° S°, wf Ÿu ÔuJ¡≤ ıÙb∏tC•w F°u y∫u $ <bÌuF
Ìu„°u* J¡° ≤°≠∫ J¡≤ ≤Fu, Ô°uy°u* Ju¡ ≈®°d°u* Ju¡ Ÿt°fi, ≤°ı° ıfiJ¡ FTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ju¡ N@Ùfi F°uJ¡≤ fiŸu
J¡˚Ù ˚Ù Ÿ∏w›w fiFÙ* F°uwu Su $$8-10$$ t°fi<ŸJ¡ yCd N°æ≤ Ì°uT°u* Ju¡ Δ∫°≈°≤ Ÿu fi w°u _bR¡≈ Ju¡
<w≤°u@°fiR¡≈ N_w J¡°u ≈®°›w F°uwu Su N°æ≤ fi ≈Cfi# _bR¡≈ Ju¡ N°<b˚°ÕbR¡≈ Ì∫ J¡°u ≈®°›w F°uwu Su $
f°F≤Ù ≤°≠∫ Ÿu Ã≈∏fi NSÕ N°æ≤ NfiS°u˘ Ÿu fi w°u ∏Fu* FTÕ F°uw° S° N°æ≤ fi ©uÌ F°uw° S° $ J¡tÕ J¡≤wu
F…Î ˚Ù bu J¡FÙ* ≈≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* J¡≤wu Su $ bu <fi≤∏w≤ <ªwg Ju¡ tº∫ tu* ŸÌ° ¿_Sw ≤Fwu Su $
ŸCTC›w R¡≈ Ÿu ¿_Sw ≤°ı° ıfiJ¡ J¡∑ ≤°y, πuT, N°<Ì Ÿf b°Ÿfi°Î≥ Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ÿu ŸbÕS° <fib¨W
F°u yoÕ SÙ $ bu fi w°u ˚<b‹∫ J¡° NfiCŸ∏@°fi J¡≤wu Su N°æ≤ fi NwÙw J¡∑ <ª∏w° J¡≤wu Su $ bwÕt°fi sd
J¡° F≥Ÿwu F…Î NfiCŸ≤d J¡≤wu Su ˚°b ∫F <J¡ b°Ÿfi°b„ ≈¥b°ÕuW≤ J¡° NfiCŸ∏@°fi F°uw° Fæ, ŸŸu ≈¥bÕ tu*
N<fi‹¸> J¡≤fiub°Ôu ≈Ì°S°u˘ Ÿu πuT F°uw° Fæ N°æ≤ ˚°bÙ <≈®∫ Ju¡ <ÔÎ NfiC≤°y F°uw° Fæ, wÌfi∏w≤ ≈®b¨<W
F°uwÙ Fæ, ∫°u* Ÿf NfiS°u˘ J¡∑ ≈®°<›w b°Ÿfi° Ÿu FÙ F°uwÙ Fæ $ ÎJ¡t°` bwÕt°fi J¡° Ì„Õfi J¡≤fiu tu* Ì…#© Ju¡
≈®<w πuT fi F°ufiu Ÿu Ÿtu* N<≈®∫w° J¡° NfiCŸ∏@°fi fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ bu _b°˚°<bJ¡ N°fi∏Ì J¡∑
NfiCb¨<W Ÿu F≥Ÿwu F…Î FÙ ÎJ¡t°` bwÕt°fi sd J¡° NfiCŸ≤d J¡≤wu Su $$11-14$$ Fu J¡tÔfi∫fi
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ÎJ¡t°` N≈fiu <bª°≤ Ÿu FÙ ≤°ı° ıfiJ¡ J¡°u ≈®°›wΔ∫ ≈≤t f®ÊR¡≈ b_wC <fi#„uTR¡≈ Ÿu
≈®°›w F…oÕ ∫°fiÙ <b_t¨w yÔu Ju¡ ŸCbdÕF°≤ J¡∑ w≤F I°fit°` Ÿu <tÔÙ, fi <J¡ N∏∫ oh~>° Ÿu $$15$$
ıf wJ¡ k¡Ô J¡∑ ≈®°<›w fi F°u, wf wJ¡ <bª°≤ J¡° Ã∫°y fiFÙa J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæa $
wf wJ¡ N≈fiu <ªW Ÿu N°Ãtw[b J¡° <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u ıf wJ¡ <bª°≤°u* J¡∑ ŸÙt° J¡° N∏w
(N°ÃtI°fiR¡≈ k¡Ô) ≈®°›w fi F°u $$16$$ Ÿ∏w°u* J¡∑ Ÿay<w Ÿu <fitÕÔw°R¡≈ NU∫CÌ∫ J¡°u ≈®°›w F…Î,
<bª°≤ Ÿu <b„Ì <ªW Ÿu ı°u ≈≤t ≈Ì ≈®°›w F°uw° Fæ, bF fi w°u yC” Ju¡ ≈Ìu„ Ÿu fi „°˜°SÕ Ju¡
NfiC„ÙÔfi Ÿu N°æ≤ fi ≈C^∫ Ÿu ≈®°›w F°uw° Fæ $ (∫F°≥ ≈≤ Ÿ°@fi˚¥w yC”, „°˜°SÕ N°æ≤ ≈C^∫ J¡°u ≈≤t≈Ì
J¡°u NŸ°@fi J¡Ffi° <bª°≤ J¡∑ ≈®@°fiw° Ju¡ f°u@fi Ju¡ <ÔÎ Fæ ıæŸæ <J¡ y°æ N°æ≤ Nÿb Ÿu <˚∏fi N≈„C Fæ*,
y°æ wS° Nÿb ≈„C Fæ*, ∫F°≥ ≈≤ y°æ N°æ≤ Nÿb J¡∑ ≈®@°fiw° Ju¡ Ω°uwfi Ju¡ <ÔÎ fiŸu <˚∏fi J¡°u N≈„C J¡F°
Fæ) $$17$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿwg „°˜°u* Ju¡ NU∫°Ÿ N°æ≤ <bª°≤ Ÿu ≈¿≤‹J¨¡w wS° «¡F°≈°uF tu* JC¡„Ô-
NfiC≤°y∫C•w Ÿ©Ù Ju¡ ŸÂ„-N≈fiÙ t<w Ÿu Wt ≈Ì ≈®°›w F°uw° Fæ, N∏∫ <J®¡∫° Ÿu ≈®°›w fiFÙ*
F°uw° $$18$$ <ıŸ ≈C”T J¡∑ ≈¥b°Õ≈≤ J¡° <bª°≤ J¡≤fiub°ÔÙ, JC¡„°y® ≈®I°R¡≈Ù ÌÙ≈<„©° ıÔwÙ Fæ, Ÿu
J¡˚Ù ˚Ù NI°fiR¡≈Ù N∏@J¡°≤ •Ôu„ fiFÙ* ≈F…≥ª°w° $$19$$ Fu tF°twu, ı°u <b≈<W∫°≥ Ì…_w≤ Fæ* N°æ≤
Ì…#©R¡≈Ù tF°w≤*y°u* Ÿu ˚≤Ù Fæ*, fi N°≈<WR¡≈Ù fi<Ì∫°u* Ÿu ≈®I°R¡≈Ù fi°æJ¡° π°≤° FÙ <fi_w°≤ F°uw°
906 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ $$20$$ ıæŸu J¡°utÔ b°∫C J¡∑ ÔF≤ NŸ°≤ w¨d J¡°u ÔSun ÌuwÙ Fæ bæŸu FÙ ≈®I° Ÿu ≤<Fw t¥» ≈C”T J¡°u
~>°u¸>Ù-ŸÙ N°≈<W ˚Ù ≈Ù<nw J¡≤ ±>°ÔwÙ Fæ $$21$$ Fu „`Cw°≈fi, ≈®I°b°fi ≈C”T Ju¡ ª°Fu yC” N°<Ì
ŸF°∫J¡ fi F°u*, „°˜°U∫°Ÿ ˚Ù Ÿfiu fi <J¡∫° F°u, <k¡≤ ˚Ùu ÎJ¡t°` I°fi Ÿu f°<@w F°ufiu J¡u J¡°≤d
N<wJ¡°utÔ ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤ Ÿu bF <fi_w°≤ ≈° FÙ ı°w° Fæ $$22$$
Ô°uJ¡ tu* ˚Ù ≈®I°b°fi t∏`Ù N°<Ì J¡∑ N∏∫fÔ Ÿu ∫C•w ≈C”T J¡∑ N≈us° ≈®fÔw° ≈®<Ÿ] FÙ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
≈®I°b°fi ≈C”T ª°Fu ŸF°∫„¥∏∫ FÙ •∫°u* fi F°u, <k¡≤ ˚Ù bF J¡°∫Õ tu* Ÿk¡Ôw° ≈®°›w J¡≤w° Fæ,
<J¡∏wC ≈®I°<bFÙfi ≈C”T J¡°∫Õ J¡°u ≈®°›w J¡≤ fF…w ŸÙ Ÿufi° N°<Ì Ju¡ fÔ Ÿu ≈®@°fi F°uJ¡≤ ˚Ù fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ (c) $$23$$
J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ≈®I° ıf ÎuŸÙ b_wC Fæ, wf Ÿu <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu ≈®°›w J¡≤fi° ª°<F∫u ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu k¡Ô ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ ¿Ÿaªfi, ≤sd J¡≤fiu N°<Ì Ÿu Ôw° f»°oÕ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ „°˜°U∫°Ÿ
N°æ≤ Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ Ÿay<w Ÿu ≈FÔu ≈®I° J¡°u f»°fi° ª°<F∫u $$24$$ ıæŸu ª∏Bt° J¡° t^±>Ô ŸaŸ°≤ Ju¡
N∏@J¡°≤ J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°ÔÙ ª°≥ÌfiÙ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ≈®°•wfi „C˚J¡tÕR¡≈Ù b¨s, <ıŸJ¡°
≈®I°fÔ FÙ tF°fi t¥Ô Fæ, Ÿt∫ ≈≤ t¥ÔNI°fi J¡∑ <fib¨<W tua ŸtSÕ N°ÃtI°fi J¡°u Ã≈∏fi J¡≤w°
Fæ $$25$$ f°fl ≈Ì°S°u˘ Ju¡ NıÕfi tu* Ô°uy ıæŸu Ω°uy J¡≤wu Fæ*, ≈®I° J¡∑ N<˚b¨<] Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu b柰 FÙ
Ω°uy J¡≤fi° ª°<FÎ, ŸŸu N<@J¡ ≈¿≤Zt J¡∑ N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$26$$ fC<] J¡∑
taÌw°, ı°u Ÿf Ì…#©°u* J¡∑ ŸÙt° Fæ, N°≈<W∫°u* J¡° Wt ˚^±>°≤ Fæ N°æ≤ ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s°u* J¡° fÙı Fæ Ÿ
NI°fi J¡° <bfi°„ J¡≤fi° ª°<FÎ $$27$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®I°J¡°u„ ˚Ù Ÿf Ÿ‡≈<W∫°u* J¡∑ ª≤t ŸÙt° Fæ, ÎuŸ° <Ì©Ô°wu Fæ* $
_byÕ Ÿu ı°u ŸC© <tÔw° Fæ, ≈°w°Ô Ÿu () ı°u ŸC© <tÔw° Fæ N°æ≤ ≤°≠∫°u* Ÿu ı°u ŸC© <tÔw°
Fæ, bF Ÿ°≤° ŸC© tF°Ãt° J¡°u ≈®I°J¡°u„ Ÿu ≈®°›w F°uw° Fæ $$28$$
N°Ã∫¿∏wJ¡ Ì…#©s∫ ˚Ù ÎJ¡t°` ≈®I° J¡° FÙ k¡Ô Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚∫aJ¡≤ oŸ ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ Ÿu ≈®I° π°≤° FÙ <fi_w°≤ F°uw° Fæ, Ì°fi°u* Ÿu, wÙS°u˘ Ÿu
NSb° w≈_∫° Ÿu oŸ ŸaŸ°≤ Ÿu <fi_w°≤ fiFÙ* <tÔw° $ Ì°fi, w≈ N°<Ì J¡° k¡Ô ~>°u¸>u-t°u¸>u ≈°≈°u* J¡°
s∫ Fæ, ŸaŸ°≤Ÿ°y≤ Ÿu <fi_w°≤ R¡≈ tF°k¡Ô fiFÙ* Fæ $$29$$
ı°u _by°Õ<Ì N∏∫ ≈Ì°SÕ Ì°fi°<Ì J¡t°u˘ Ju¡ k¡Ô J¡Fu y∫u Fæ*, bu ˚Ù ≈®I° Ju¡ k¡Ô FÙ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
c oŸ ÿÔ°uJ¡ J¡° ÌqŸ≤° NSÕ ∫°u* Fæ - ª≤tŸ°s°ÃJ¡°≤b¨<WR¡≈ ≈®I° Ÿu Ÿ‡≈∏fi NŸay N°Ãt°
Ÿf J¡°∫Õ≈®≈aª°u* Ju¡ f°@ J¡°u N°æ≤ Ÿf Nbÿ∫J¡wÕΔ∫ ≈C”T°S°u˘ J¡∑ Nb<@˚¥w ≈≤t ≈C”T°SÕ J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ $ <J¡∏wC t°uF ŸJ¡Ô ≈®≈aª <b_w°≤R¡≈ J¡°∫Õ J¡°u ≈°J¡≤ ŸJ¡° J¡°≤d F°ufiu Ÿu ≈®@°fi F°uw° F…N°
I°fit°` Ÿu fi‹¸ >F°u ı°w° Fæ $
 _bÔ°uÕJ¡°Ì<≈ ≤‡∫°<d ≈°w°Ô°fiÙ<w fi°≤Ì# $ ıy°Ì ΩCŸÌ°a tº∫u ≈°w°ÔuU∫# Ÿt°yw# $$
(≈°w°Ô Ô°uJ¡°ua Ÿu N°Î F…Î ZÙfi°≤ÌıÙ fiu Ìubw°N°u* J¡∑ Ÿ˚° tu* J¡F° <J¡ ≈°w°Ô _byÕÔ°uJ¡ Ÿu ˚Ù
≤tdÙ∫ Fæ*) oŸ ≈°æ≤°<dJ¡ bªfi Ÿu ≈°w°Ô tu* ˚Ù ŸC©°<w„∫ ≈®<Ÿ] Fæ $
ŸyÕ - 13] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 907
˚¥<tª≤ Ô°uy ˚Ù N°J¡°„ytfi N°<ÌR¡≈ ÌæbÙ Ÿ‡≈<W J¡°u ı°u ≈®°›w F…Î Fæ*, bF ˚Ù ≈®I°R¡≈Ù
≈<b` Ôw° Ÿu Ã≈∏fi F…N° _b°<Ì‹¸> k¡Ô Fæ $ <ıfi <Ÿ*F°u* fiu N≈fiu ≈aı°u* Ÿu tW yıu∏B°u* Ju¡ JC¡‡˚_SÔ
k¡°n ±>°Ôu, bu ˚Ù ≈®I° Ÿu <Ÿ∫°≤°u* π°≤° ÎuŸu ≈≤°<ıw F…Î Fæ*, ıæŸu <Ÿ*F°u* Ÿu F¿≤d ≈≤°<ıw F°uwu Fæ* $
Ÿ°@°≤d Ÿu ˚Ù Ÿ°@°≤d Ô°uy°u* fiu N≈fiÙ ≈®I° Ÿu ≤°ıyœÙ ≈®°›w J¡∑ Fæ $ oŸ Ô°uJ¡ tu* ≈®I° tu* FÙ _byÕ
N°æ≤ N≈byÕ J¡∑ ∫°uÀ∫w° <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $ N<w˚Ù” ˚Ù Ÿf b°ÌÙıfi ≈®I° Ÿu FÙ N≈fiu <bJ¡v≈°u* Ÿu
„°u<˚w F°ufiub°Ôu ≈®yv˚b°<Ì∫°u* J¡°u ıÙw Ôuwu Fæ* $ <bbuJ¡∑ ≈C”T Ju¡ ⁄Ì∫J¡°u„ tu* ¿_Sw ∫F ≈®I°
<ª∏w°t<d R¡≈ Fæ, ∫F J¡v≈Ôw° J¡∑ fi°o˘ b°a¿~>w k¡Ô ÌuwÙ Fæ $ JC¡„Ô ≈C”T ≈®I° Ÿu ŸaŸ°≤ Ÿu <fi_w°≤
≈°w° Fæ N°æ≤ N@t ≈C”T ±¥>fw° Fæ $ ™>ÙJ¡ ˚Ù Fæ, fi°æJ¡° ªÔ°fiu J¡∑ <„s° J¡°u ≈®°›w F…N° Ju¡b¸> fi°æJ¡°
Ÿu ≈°≤ ªÔ° ı°w° Fæ N°æ≤ fi°æJ¡° ªÔ°fiu tu* N<„<sw Ju¡b¸> ≈°≤ fiFÙ* ≈F…≥ªw° $ ≈®I° J¡°u fi°æJ¡° Ju¡
Ÿt°fi ∫<Ì <bbuJ¡ bæ≤°À∫ N°<Ì Ÿ∏t°yÕ tu* Ôy°oÕ ı°∫, w°u ≈°≤ ≈F…≥ª°wÙ Fæ <J¡∏wC ≤°y, πuT, N°<Ì
NŸwg t°yÕ tu Ôy°oÕ y∫∑, ŸaŸ°≤ tu* ˚®td J¡≤wÙ F…oÕ fC<] Ÿ°y≤ tua |¥twÙ F…oÕ fi°æJ¡° Ju¡ Ÿt°fi tfiC‹∫
J¡°u N°≈<W ÌuwÙ Fæ $$30-36$$ w¨‹d° Ju ¡byÕ Ju¡ Ô°u˚, t°uF, J®¡°u@, <ª∏w° N°<Ì Ÿu Ã≈∏fi F…Î πuT,
<ª∏w°, N<bΩ° N°<Ì Ì°uT <bbuJ¡„ÙÔ NwÎb NŸat¥» ≈C”T J¡°u oŸ ≈®J¡°≤ ≈Ù<nw fiFÙ* J¡≤wu, <ıŸ
≈®J¡°≤ <J¡ J¡bª∫C•w ≈C”T J¡°u f°d ≈Ù<nw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$37$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ Ô°uJ¡ tu*
≈®I° Ÿu Ÿ°≤° ıyw yCd-Ì°uT w[b<bbuJ¡ Ju¡ Ÿ°S ˚ÔÙ˚°≥<w <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $ ≈≤t°SÕÂ<‹¸>b°Ôu ≈C”T
Ju¡ ≈°Ÿ fi Ÿ‡≈<W∫°≥ N°wÙ Fæ*, fi <b≈<W∫°≥ FÙ N°wÙ Fæ $ ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡°u N°b¨w J¡≤fiub°Ô° ıÔR¡≈
<b_w¨w J¡°Ô° tW tu| b°∫C Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ ≈≤t°Ãt° J¡°u N°b¨w J¡≤fiub°Ô° ınR¡≈
<b_w¨w t<Ôfi tW NFaJ¡°≤ ≈®I° Ÿu fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$38,39$$ ∏fiw NfiC≈t ≈Ì tu* ≈F…≥ªfiu J¡∑
oh~>°b°Ôu ≈C”T J¡°u ≈FÔu oŸ t<w J¡° FÙ J®¡t„# <bbuJ¡<„s° π°≤° „°u@fi J¡≤fi° ª°<F∫u $ @°∏∫
N°<Ì J¡∑ N<˚b¨<] ª°Ffiu b°Ô° J¨¡TJ¡ ŸfŸu ≈FÔu ≈¨<SbÙ J¡°u FÙ ı°uww° Fæ $$40$$
f°≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wu≤Fb°≥ ŸyÕ
ıfiJ¡ Ju¡ <bª°≤ J¡°u Ì°F≤d ffi°J¡≤ <ªW Ju¡
≈®„tfi Ju¡ ≈°∫°u* J¡° ∫C¿•w∫°u* π°≤° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ıfiJ¡ Ju¡ Ÿt°fi N≈fiu Ÿu N°Ãt° J¡° <bª°≤
J¡≤ N°≈ NŸ‡˚°bfi° N°<Ì ≈®<wf∏@J¡°u* Ju¡ <fi≤°Ÿ π°≤° I°wIu∫ (<ıfi Ô°uy°u* J¡°u I°wΔ∫ b_wC J¡°,
f®Ê J¡° ≈¿≤I°fi F°u ªCJ¡°) Ô°uy°u* Ju¡ ≈Ì J¡°u ≈° ı°N°uyu $ ı°u Ô°uy N¿∏wt ıÙb∏tC<•w ı∏tb°Ôu
≈®I°b°fi N°æ≤ ≤°ıŸ-Ÿ°¿[bJ¡ Fæ*, bu Ô°uy ıfiJ¡ Ju¡ Ÿt°fi ≈®°›∫ b_wC J¡°u _b∫a ≈° ı°wu Fæ* $ ˚°b ∫F
<J¡ ≤ı°uyCd Ÿu ≈°æ”T ≈®∫Ãfi F°ufiu N°æ≤ Ÿ[byCd Ÿu <ªW≈®Ÿ°Ì J¡∑ N<˚b¨<] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≤°ıŸ-
Ÿ°¿[bJ¡ ≈C”T FÙ N≈fiu <bbuJ¡ Ÿu N°J¡°„ Ÿu k¡Ô ≈wfi Ju¡ wCv∫ I°fi≈®°<›w tu* N<@J¡°≤Ù Fæ* $$1-2$$
bu ≈®°›wΔ∫ b_wC J¡°u Jæ¡Ÿu ≈®°›w J¡≤wu Fæ*, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿ[byCd J¡∑ N<˚b¨<] Ÿu ıf N°Ãt° N≈fiu Ÿu FÙ N≈fiu tu* ≈®Ÿ∏fi F°uw° Fæ, wf ≤ı°uyCd J¡∑
908 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<b‹¸>‡˚„<•w (N°b≤d„<•w) Ÿu o¿∏B∫fi°tJ¡ „`CN°u* J¡°u ≈Cfi#-≈Cfi# ıÙwJ¡≤ bu _b∫a ≈®°›wΔ∫ b_wC
J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Fæ* $$3$$ ≈®Ÿ∏fi, ŸbÕΔ∫°≈J¡, o¿∏B∫°u* J¡°u b„ tu* J¡≤fiub°Ôu, _b∫*≠∫°u<w ≈≤t°Ãt° Ju¡
N≈fiu-N°≈ Ÿ°s°ÃJ¨¡w F°ufiu ≈≤ Ÿf Ì…#© Â<‹¸>∫°≥ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* $$4$$ Ÿ ≈≤f®Ê ≈≤t°Ãt° J¡°
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ NF∏w°-ttw° ≈®wÙ<wR¡≈ ⁄Ì∫ y®¿∏S∫°≥ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ*, ı°u Ì…b°ÕŸfi°N°u* J¡∑
tC<l>∫°≥ Fæ* ∫°fiÙ fÙı J¡∑ tCl>Ù J¡∑ w≤F N≈fiu ˚Ùw≤ Ì…b°ÕŸfi°N°u* J¡° »w°≈¥bÕJ¡ y®Fd J¡≤fiub°ÔÙ N°æ≤
<ªWR¡≈Ù ©uw tu* f°uoÕ ı°fiub°ÔÙ Fæ* N°æ≤ N°º∫°<ÃtJ¡ N°<Ì <b<b@ Ì…#©°u* J¡∑ b¨¿‹¸>∫°≥ Fæ* $$5$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N≈fiÙ <bbuJ¡ fC<] Ÿu N≈fiu J¡°u Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Ju¡ Ã≈<W N°<Ì Ju¡ N<@‹™>°fi˚¥w
f®ÊR¡≈ Ÿu ı°fiJ¡≤ ≤°ı° ıfiJ¡ Ju¡ Ÿt°fi ≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈ „°u˚°b°Ôu N°≈ Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸ >F°u ı°o∫u $$6$$
Nf N°Ãt≈®Ÿ°Ì Ju¡ ≈°∫°u* tu* <bª°≤ FÙ tC¶∫ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<fiÃ∫ N°∏w¿≤J¡ <bª°≤b°Ôu N°æ≤ ıyw J¡°u N<fiÃ∫ Ìu© ≤Fu ≈C”T J¡° N°Ãt° ≤°ı° ıfiJ¡ Ju¡
Ÿt°fi Ÿt∫ N°fiu ≈≤ _b∫a ≈®Ÿ∏fi F°u ı°w° Fæ $$7$$
<bª°≤ J¡∑ ın ˚Ù ≈C”T ≈®∫Ãfi FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ŸaŸ°≤ Ÿu ˚∫˚Ùw F…Î ≈C”T°u* J¡° N≈fiu ≈®∫Ãfi J¡°u ~>°unJ¡≤ fi w°u ˚°À∫ „≤d Fæ, fi J¡tÕ „≤d Fæ*, fi
@fi „≤d Fæ N°æ≤ fi f∏@C-f°∏@b FÙ „≤d Fæ* $$8$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ˚°À∫b„ _b∫a FÙ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ I°fi F°u FÙ ı°∫uy° ? Ft°≤u ≈®∫Ãfi Ÿu •∫°
Ô°˚ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u Ô°uy ≈®∫Ãfi, <bbuJ¡, bæ≤°À∫, <bª°≤ N°<Ì J¡°∫°u˘ tu* ˚°À∫ Ju¡ N°@Ùfi ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ˚°À∫ Ju¡
≈®<wJ¥¡Ô F°ufiu ≈≤ N≈fiu Fı°≤°u* ≈®∫Ãfi°ua Ÿu •∫° <Ÿ] F°uy°, fF…w Ÿu Ô°uy k¡Ô ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi
J¡≤wu Fæ*, ≈≤ Ìæb Ÿu <bfi‹¸> F…Î fiJ¡° J¡°t, J®¡°u@ N°<Ì Ÿu ≈wfi Ìu©° ı°w° Fæ - oÃ∫°<Ì JC¡J¡v≈fi°Î≥
J¡≤wu Fæ, fiJ¡∑ t∏Ì t<w <bfi°„ J¡∑ N°u≤ Ôu ı°fiub°ÔÙ Fæ, fiJ¡° NfiCŸ≤d fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ $$9$$
≈≤t <bbuJ¡ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ N°Ãt° J¡° N≈fiu N°≈ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ bæ≤°À∫ Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w F…oÕ
(Nfi°<ÌJ¡°Ô Ÿu <fitÀfi N°Ãt° Ju¡ ]°≤ tu* ŸtSÕ) fC<] Ÿu ŸaŸ°≤Ÿ°y≤ J¡°u ≈°≤ J¡≤u $$10$$ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıfiJ¡ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° Ju¡ Ì°F≤d Ÿu <b_w°¿≤w, N°J¡°„ Ÿu k¡Ô≈wfi Ju¡ wCv∫ ∫F
I°fiŸa≈®°<›w tæ*fiu N°≈Ÿu J¡FÙ ı°u NI°fiR¡≈Ù b¨s J¡°u ©°n ku*¡J¡fiub°ÔÙ N°æ≤ <fi≤<w„∫ŸC© Ìufiub°ÔÙ
Fæ $$11$$ ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô tu* J¡tÔ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ıfiJ¡ Ju¡ wCv∫ ŸÌgfC<] N°æ≤ _b∫a
FÙ N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤fiub°Ôu ≈C”T J¡∑ ÌuF Ju¡ N∏Ì≤ ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw _b∫a≠∫°u<w ≈≤t°Ãt° <bJ¡°Ÿ J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ $$12$$ ıæŸu @¥≈ Ÿu <ıŸJ¡∑ „ÙwÔw° F≤ ÔÙ y∫Ù, ÎuŸ° <FtJ¡d yÔJ¡≤ ÔÙfi F°u ı°w°
Fæ, bæŸu FÙ ∫F <b<ª` ŸaŸ°≤ <ª∏wfi <bª°≤ Ÿu <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$13$$
ÌuF tu* NFa˚°b J¡° Ã∫°y FÙ ≈¥dÕ N°ÃtÌ„Õfi tu* tC¶∫ Ÿ°@fi Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F ÌuF FÙ tæ* Fq≥, oŸ ≤°<` J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ N≈fiu-N°≈ ŸbÕΔ∫°≈J¡ <b„°Ô N°Ãt≈®J¡°„ ≈®J¡¸>
F°uw° Fæ $ "∫F ÌuF FÙ tæ* Fq≥' oŸ ≈¿≤h~>uÌ Ju¡ <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ Nfi∏w˚CbfiΔ∫°≈Ù <b_w°≤ Ã≈∏fi F°u ı°w°
Fæ $$14,15$$ Fu ŸÌgfC]u, ıæŸu ≤°ı° ıfiJ¡ fiu <bª°≤ J¡≤ NFaJ¡°≤b°Ÿfi° J¡° Ã∫°y <J¡∫° bæŸu N°≈ ˚Ù
N≈fiu ⁄Ì∫ tu* <bª°≤ J¡≤ NFaJ¡°≤b°Ÿfi° J¡° Ã∫°y J¡∑<ıÎ $$16$$ NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ju¡ fi‹¸ >F°ufiu ≈≤
ŸyÕ - 13] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 909
ŸbÕΔ∫°≈J¡, <fitÕÔ <ªÌ°J¡°„ tu* N°Ãt≈®J¡°„R¡≈Ù ≈≤t Ÿ¥∫Õ Nbÿ∫ FÙ NÃ∫∏w ≈®J¡°„ J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ $$17$$ ı°u NFaJ¡°≤ J¡∑ ˚°bfi° Fæ, bFÙ wt J¡° (NI°fi J¡°) tC¶∫ fÔ Fæ, ŸJu¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ ≈®J¡°„
Ã≈∏fi F°u ı°w° Fæ $$18$$ fi NF∏w° Fæ, fi N∏∫ Fæ N°æ≤ fi w°u „¥∏∫ FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ Ì°ufi°u* J¡° Ÿ°sÙ <bΩt°fi
Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ÿu ˚°<bw tfi „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uuJ¡≤ y®Fd ∫°uÀ∫ <bT∫°u* tu* tÀfi fiFÙ* F°uw° $$19$$
≈°Ìu∫ (y®°fl) <bT∫°u* tu* tfi J¡° NfiC≤°y N°æ≤ Fu∫ (Ã∫°≠∫) <bT∫°u* tu* tfi J¡° πuT FÙ ≈C”T J¡°
f∏@fi Fæ, ŸŸu N<w¿≤•w f∏@fi fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡° ı°u ≈°Ìu∫ b_wCN°u* J¡∑ N°u≤ N°J¨¡‹¸> F°ufi° Fæ N°æ≤ ı°u Fu∫ b_wCN°u* J¡° ŸbÕS° Ã∫°y Fæ,
ŸÙJ¡°u N°≈ f∏@fi Ÿt<H∫u, ŸŸu N<w¿≤•w f∏@fi fiFÙ* $$20$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Fu∫ b_wCN°u* Ju¡
≈®°›w F°ufiu ≈≤ N°≈ <©∏fi fi F°uo∫u N°æ≤ ≈°Ìu∫ b_wCN°u* tu* N<˚t°fi fi J¡∑<ı∫u $ Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫
b_wCN°u* tu* ≤°y πuT°ÃtJ¡ b¨<W∫°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ fiJu¡ Ÿ°sÙ tu* ÎJ¡<fi‹™> F°uJ¡≤ <bsu≈ „¥∏∫ F°uo∫u $$21$$
<ıfi Ô°uy°u* J¡∑, ∫F ≈°Ìu∫ Fæ, ∫F Fu∫ Fæ, ÎuŸÙ Nb_S° ŸbÕ` NFu∫ N°Ãtt°` Ju¡ Ì„Õfi Ÿu <bÔÙfi F°u
yoÕ, bu ≈C”T fi w°u <J¡ŸÙ b_wC J¡∑ b°a~>° J¡≤wu Fæ* N°æ≤ fi <J¡ŸÙ b_wC J¡° Ã∫°y FÙ J¡≤wu Fæ* $$22$$ ıf
wJ¡ <ªW Ÿu Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ J¡∑ J¡v≈fi° sÙd fiFÙ* FoÕ, wf wJ¡ ıæŸu tu|°h~>∏fi N°J¡°„ tu* ª°≥ÌfiÙ
„°u<˚w fiFÙ* F°uwÙ bæŸu FÙ Ÿtw° (N<bTt f®Ê°Ãtw°) „°u<˚w fiFÙ* F°uwÙ $$23$$ ∫F b_wC ©≤°f Fæ
oŸ<ÔÎ Ã∫°≠∫ Fæ, ∫F b_wC Wt Fæ oŸ<ÔÎ y®°fl Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ <ıŸJ¡° tfi ª*ªÔw° J¡°u ≈®°›w F…N°,
Ÿ ≈C”T tu* Ÿtw° „°©°u¸> b¨s tu* taı≤Ù Ju¡ Ÿt°fi fiFÙa F°uwÙ $$24$$ ∫F b_wC tu≤u NfiCJ¥¡Ô Fæ Nw# ∫F
tCHu ≈®°›w F°u, oŸ ≈®J¡°≤ Ô°˚ Ÿu <bÔ°<Ÿw F°ufiub°ÔÙ N°æ≤ ∫F b_wC tu≤u ≈®<wJ¥¡Ô Fæ Nw# ∫F tCHu J¡˚Ù
˚Ù ≈®°›w fi F°u, oŸ ≈®J¡°≤ πuT Ÿu <bÔ°<Ÿw F°uufiub°ÔÙ ÎTd° <ıŸ ≈C”T tu* Fæ, Ÿtu* bæ≤°À∫ Ÿu <Ìw
F°ufiub°ÔÙ Ÿtw° N°æ≤ _bh~>w° J¡F°≥ ? $$25$$
Ÿ ≈C”T tu* Ÿtw° N°æ≤ _bh~>w° J¡∑ Ÿa˚°bfi° tu* •∫° <b≤°u@ Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N<πwÙ∫ <fiÌ°uÕT oŸ f®Êw[b Ju¡ FÙ ˚uÌ°˚uÌ J¡v≈fi° Ÿu <bΩt°fi ≤Ffiu ≈≤ •∫° NÃ∫∏w N∫C•w
Fæ ? N°æ≤ J¡F°≥ ≈≤ ∫C•ww° Fæ ? ˚°b ∫F <J¡ ∫<Ì Ÿf ≈Ì°SÕ NŸay, N<πwÙ∫, N°fi∏ÌR¡≈ N°æ≤
N<˚∏fi FÙ Fæ* w°u N°ÃtR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿf NfiCJ¥¡Ô FÙ Fæ*, ∫<Ì <˚∏fi Fæ* wS°<≈ N°Ãt° Ÿu fiJ¡°
_≈„Õ fi F°ufiu Ÿu fi NfiCJ¥¡Ô Fæ*, fi ≈®<wJ¥¡Ô Fæ*, oŸ<ÔÎ ˚uÌ J¡∑ Nb_S° tu* ˚Ù N∫C•ww° N°æ≤ ∫C•ww°
J¡° NbJ¡°„ fiFÙ* Fæ $ ≈¥b°uÕ•w ≈C”T tu* w°u ∫C•ww°-N∫C•ww° <bΩt°fi Fæ, Nw# Ÿtu* _bh~>w°
N°æ≤ Ÿtw° J¡∑ Ÿa˚°bfi° tu* <b≤°u@ Fæ FÙ $$26$$ o¿h~>w, N¿fi<h~>w J¡∑ N°„aJ¡°R¡≈Ù ªaªÔ
b°fi¿≤∫°≥ <ıŸ ≈C”T Ju¡ <ªWR¡≈Ù b¨s ≈≤ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ* $ ˚Ô° Ÿ ≈C”T J¡°u „°¿∏w J¡F°≥ Ÿu ≈®°›w
F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$27$$
Nf ıÙb∏tC•w ≈C”T Ju¡ Ôsd˚¥w ≈∏BF yCd°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
<fi≤°„w°, <fi˚Õ∫w°, <fiÃ∫w°, Ÿtw°, I°w°, <fi≤ÙFw°, <fi¿‹J®¡∫w°, Ÿ°æ‡∫w°, <fi<bÕJ¡v≈w°,
@æ∫Õ, tæ`Ù, Ÿ∏w°uT, t@C≤w°, t@C-˚°<Tw° N°æ≤ tfifi„ÙÔw° ∫u Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ Ÿu ≤<Fw I°fiÙ tua,
b°Ÿfi° Ju¡ fÙı NI°fi Ju¡ fi‹¸> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d, b°Ÿfi°≤<Fw ≤Fwu Fæ* $$28,29$$
oŸ Ÿt∫ •w yCd°u* Ju¡ NıÕfi tu* ≈°∫ J¡° ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
910 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ıæŸu fF ≤Fu ıÔ J¡°u f°≥@ Ÿu ≤°uJ¡wu Fæ* bæŸu FÙ <fiJ¨¡‹¸> <bT∫°u* tu* Ì°æn ≤Fu tfi J¡°u <bT∫°u* Ÿu Ÿf
f°flu¿∏B∫°u* J¡∑ ≈≤°b¨<W π°≤° ıfÌÕ_wÙ ≤°uJu¡ $$30$$
f°fl≈Ì°S°u˘ tu* N°ÃtÃb˚®°<∏w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ Nw# fiJ¡° ≤Ãfi J¡∑ w[b-≈≤Ùs° Ju¡ Ÿt°fi ŸÌ°
Ÿf w≤F <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ofi f°fl ≈Ì°S°u˘ J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ N°≈ fæ™>wu, ªÔwu, Ÿ°uwu ŸÌ° Ÿf N°∏w≤≈Ì°S°u˘ J¡° ˚ÔÙ-˚°≥<w
<bª°≤ J¡∑<ıÎ $ b¨]°u* fiu J¡F° ˚Ù Fæ-ªÔwu, fæ™>wu NSb° ı°ywu, Ÿ°uwu <ıŸJ¡° tfi <bª°≤tÀfi fiFÙ*
≤Fw° bF t¨wJ¡ J¡FÔ°w° Fæ $ w¨‹d°R¡≈Ù t~>ÔÙ <ıŸtu* k≥¡ŸÙ Fæ, t°uFR¡≈Ù Ÿub°≤ Ÿu ı°u tæÔ° F…N° Fæ,
ŸaŸ°≤R¡≈Ù ıÔ tu* kæ¡Ô° Fæ Îba ı°u <ª∏w°R¡≈ w∏wCN°u* Ÿu <fi<tÕw Fæ, ÎuŸu b°Ÿfi°ı°Ô J¡°u ıæŸu N°J¡°„
tu* fF ≤FÙ wuı N°≥@Ù Ÿu f°ÌÔ <~>∏fi-<˚∏fi F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ tu≤u π°≤° ≈<Ì‹¸> oŸ wÙ©Ù fC<]R¡≈Ù
Jæ*¡ªÙ Ÿu J¡°<¸>∫u ı°u NÃ∫∏w <b_wÙdÕ f®Ê J¡∑ N°u≤ ∏tC© Fæ $$31-33$$ Fu Ÿ°æ‡∫, <ª≤ NU∫°Ÿ Ÿu
» F…Î ÎJ¡°Ãt¿_S≤w°R¡≈ <ªW @æ∫Õ Ÿu Ÿ‡≈∏fi NwÎb Nfi°<ÌJ¡°Ô Ÿu ŸaŸ°≤Ÿ°y≤ tu* ±¥>fu F…Î N°Ãt°
J¡° ]°≤ J¡≤fiu tu* ŸtSÕ N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fC<] Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s Ju¡ t¥Ô J¡°u, ı°u Ì°uTR¡≈Ù NaJC¡≤°u*
J¡∑ Ã≈<W˚¥<t Fæ, ıæŸu b¨s Ju¡ Nb∫b J¡°‹™>R¡≈ JC¡vF°nu Ÿu b¨s J¡°¸>° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ tfi Ÿu FÙ tfi
J¡° <bfi°„ J¡≤ „Ù|® FÙ ≈≤t-≈<b` _S°fi J¡°u ≈°J¡≤ N°≈ ¿_S≤ F°uo∫u $$34,35$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ≈FÔu Ÿu <Ÿ] tfi J¡° •w ≈°∫ π°≤° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ˚°bÙ tfi°ub¨<W
J¡° Jæ¡Ÿu <bfi°„ F°uy°, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
b°Ÿfi°uh~>uÌR¡≈Ù <b_t¨<w Ÿu W≤J¡°Ô tua ≈®°›w F…Î b¨<W R¡≈ tfi J¡° <bfi°„J¡≤ bwÕt°fi tfi J¡°
˚Ù J¡wJ¡≤udC ∏∫°∫ Ÿu tfi Ÿu FÙ <bfi°„J¡≤ N°≈ ŸaŸ°≤ J¡° <bh~>uÌ J¡∑<ı∫u $$36$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ÎuŸÙ Nb_S° tu* ˚Ù w[bI°fiÙ Ju¡ ıÙbfi J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ıÙbfi Ju¡
t¥Ô˚¥w N<bΩ°fi°tJ¡ t°uF J¡°u Nbÿ∫ FÙ t°fifi° ≈nuy°, bFÙ <k¡≤ ŸaŸ°≤ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤uy°, w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
t°uF ŸaŸ°≤ J¡°u ˚¥Ô J¡≤ <k¡≤ <k¡≤ fiFÙa Ã≈∏fi F°uw°, ˚°b ∫F <J¡ b°Ÿfi°s∫R¡≈ <b_t¨<w F°ufiu
≈≤ t°uF tu* fÙı „<•w fiFÙ* ≤F ı°wÙ $
„aJ¡° # wf ŸaŸ°≤ FÙ t°uFsu` tu* N≈fiu N°≈ yuy° ?
Ÿt°@°fi # ŸaŸ°≤ <ªW J¡° <b_t≤d J¡≤ <k¡≤ fiFÙ* yw° $ ˚°b ∫F <J¡ <ªWŸa_J¡°≤°uh~>uÌR¡≈
<b_t≤d F°ufiu ≈≤ <k¡≤ ŸaŸ°≤ J¡° Ìgyt fiFÙ* F°uw° $$37$$
<ªW N°æ≤ ªuÃ∫ ofi Ì°ufi°u* Ju¡ <b_t≤d tu* fiJu¡ «¡≈≤ N°_S° J¡° Ã∫°y FÙ ≈°∫ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
©nu F°uwu, ªÔwu, Ÿ°uwu, ı°ywu, ≤Fwu, ~>Ôwu, J¥¡Ìwu ∫F NŸwg FÙ Fæ, ÎuŸ° tfi tu* <fiÿª∫ J¡≤
oŸtu* N°_S° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$38$$
N°_S° J¡° Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ Ÿtw° ˚Ù <Ÿ] F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿtw° J¡° ≈¥dÕR¡≈ Ÿu NbÔ‡ffi J¡≤ ≈®°›w J¡°∫Õ J¡≤ ≤Fu N°æ≤ N≈®°›w J¡°∫Õ J¡°
<ª∏wfi fi J¡≤ ≤Fu N°≈ oŸ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$39$$ ıæŸu tFuÿb≤ ≈¨ØbÙ N°<Ì N‹¸>t¥<wÕR¡≈
<Ô*y°u* J¡°u „C] <ª∏t°`Â<‹¸> Ÿu fiFÙ* @°≤d J¡≤wu N°æ≤ ıyÌ°J¡°≤ tu* <bb<wÕw t°∫° Ju¡ N<@‹™>°fi F°ufiu Ÿu
ŸyÕ - 13] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 911
N≈fiu Ÿa<fi@°fit°` Ÿu ∏Fu* @°≤d ˚Ù J¡≤wu Fæ* ŸŸu ŸbÕJ¡w°Õ ˚Ù F°uwu Fæ* bæŸu FÙ N°≈ ˚Ù ≤°≠∫ N°<Ì
J¡°∫°u˘ J¡°u N∏∫S° Ÿu Ju¡bÔ Ÿa<fi<@-t°` Ÿu J¡∑<ı∫u N°æ≤ N°Ãt° NJ¡w°Õ Fæ, oŸ <fiÿª∫ Ÿu fi ˚Ù
J¡∑<ı∫u $$40$$ fi°∏∫°u&w°u&¿_w B‹¸>° fi°∏∫°u&w°u&¿_w Z°uw° $ (oŸŸu N∏∫ B‹¸>° fiFÙ* Fæ, oŸŸu N∏∫
Z°uw° fiFÙ* Fæ $) oÃ∫°<Ì ZC<w Ÿf „≤Ù≤°u* tu* N°≈ FÙ N≈®h∫Cw _b˚°b Fæ*, ≈≤t°SÕ Ÿwg Fæ*, N°≈ FÙ
ı∏t°<Ì<bJ¡°≤ „¥∏∫ Nı Fæ, N°≈ FÙ ŸfJ¡∑ N°Ãt° Fæ* Îba N°≈ FÙ ≈¥b°uÕ•w tFuÿb≤ Fæ* $ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡
N°≈fiu N≈fiu NI°fi Ÿu oŸ ≈®J¡°≤ oŸ ≈®≈aª J¡° <b_w°≤ <J¡∫° Fæ, ÌqŸ≤u fiu fiFÙ* <J¡∫° Fæ $$41$$
∫<Ì tæ*fiu FÙ oŸJ¡° <b_w°≤ <J¡∫° Fæ, w°u oŸtu* tu≤u FTÕ-J®¡°u@ Ÿu F°ufiub°Ôu Ì°uT •∫°u* F°uwu Fæ* ? oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ w[bI°fiÙ fiu ŸBq≈ N°ÃtÂÿ∫ J¡∑ ≈≤t°SÕŸ∏t°` ˚°bfi° Ÿu ª°≤°u* N°u≤ N∏∫ J¡°uoÕ b_wC Fæ,
ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫°, bF ≈C”T FTÕ, J®¡°u@, <bT°Ì N°<ÌŸu F°ufiub°Ôu Ì°uT°u* Ÿu N°J®¡°∏w fiFÙ*
F°uw°, oŸ<ÔÎ N°≈ ˚Ù πæw J¡∑ ˚°bfi° J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u $ ı°u ≤°y N°æ≤ πuT J¡° Ã∫°y J¡≤ ªCJ¡° Fæ,
<ıŸJu¡ <ÔÎ i>uÔ°, ≈ÃS≤ N°æ≤ Ÿ°ufi° Ÿt°fi Fæ Îba <ıŸfiu ŸaŸ°≤ J¡∑ b°Ÿfi°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ,
ÎuŸ° ∫°uyÙ ∫C•w J¡F° ı°w° Fæ $ bF ı°u JC¡~> J¡≤w° Fæ, ı°u ˚°uıfi J¡≤w° Fæ, ı°u Ìuw° Fæ N°æ≤ ı°u t°≤w°
Fæ, ofi Ÿftu* Ÿ tC•wfC<]b°Ôu ≈C”T J¡∑ ŸC©-Ì…#© Ju¡ <bT∫ tua Ÿt°fiw° ≤FwÙ Fæ ı°u o‹¸> N°æ≤
N<fi‹¸> ˚°bfi° J¡° Ã∫°y J¡≤ ∫F ≈®°›w J¡tÕ J¡wÕΔ∫ FÙ Fæ, oŸ fC<] Ÿu J¡°∫°u˘ tu* ≈®b¨W F°uw° Fæ, bF J¡FÙ*
≈≤ ˚Ù <fitÀfi fiFÙ* F°uw° Fæ $ Fu tF°twu, ∫F tæ* N°æ≤ ıyw <ªWŸW°t°` FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫b°Ô°
tfi, <ıŸfiu ˚°uy<ª∏w° J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ, „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $
∫F tæ* N°æ≤ ıyw <ªÃŸW°t°` FÙ Fæ, ÎuŸ° ı°u «¡≈≤ J¡F° Fæ, ŸJ¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ª¥≥<J¡ tfi _b˚°bw# ın Fæ, Nw# _bw# <Ÿ] F°ufiu N°æ≤ ÌqŸ≤u J¡° (N≈fiu <bT∫ J¡°) Ÿ°@fi J¡≤fiu
Ju¡ ¿ÔÎ _b∫a NŸtSÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N≈fiÙ <Ÿ<] N°æ≤ N≈fiu <bT∫ Ju¡ Ÿ°@fi Ju¡ <ÔÎ _bŸ°<s˚¥w,
_b≈®J¡°„, <ªBq≈ ≈°≤t°<SÕJ¡ b_wC J¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ $ ıæŸu <J¡ N≈fiu ıÙbfi<fib°ÕF Ju¡ <ÔÎ N°æ≤
N≈fiu fhª°u* Ju¡ ˚≤d-≈°uTd Ju¡ <ÔÎ t°aŸ J¡∑ N<˚Ô°T° Ÿu <fÔ°b bfi tu* <Ÿ*F J¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ $
ıæŸu <Ÿ*F J¡° NfiCy°tÙ <fÔ°b <Ÿ*F Ju¡ ≈≤°J®¡t Ÿu ≈®°›w t°aŸ ©°w° Fæ bæŸu FÙ tfi <ªwg Ju¡ fÔ Ÿu ≈®°›w
Âÿ∫ J¡° (_b N°æ≤ _b<bT∫ J¡°) N°Z∫ Ôuw° Fæ $$42-48$$ oŸ ≈®J¡°≤ tfi NŸÃJ¡v≈ Fæ, ∫F f°w
<Ÿ] F…oÕ, ∫F ÎJ¡ N<πwÙ∫ N°Ãt° J¡° <b_t≤d J¡≤, ŸJ¡∑ ıyw Ju¡ N°J¡°≤ Ÿu ˚°bfi° J¡≤ _b∫a
ıyÌ°J¡°≤ F°u <ªW[b J¡∑ J¨¡≈° Ÿu ıÙw° Fæ, oŸ<ÔÎ N°Ãt_t¨<w J¡°u ≈®°›w J¡≤ <k¡≤ <ªwg ˚Ù F°u ı°w°
Fæ ∫°fiÙ tfi_w° J¡° Ã∫°y J¡≤w° Fæ $$49$$
tfi J¡∑ ≈®J¡°„„<•w Ju¡ Ÿt°fi _≈∏Ìfi„<•w ˚Ù <ªwg Ju¡ N@Ùfi Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ $
ı°u ın tfi „b Ju¡ wCv∫ Nªuwfi Fæ, bF <ªBq≈ ÌÙ<≈J¡° Ju¡ fÔ Ju¡ <ffi° Jæ¡Ÿu ªu‹¸>° J¡≤ ŸJ¡w°
Fæ ? $$50$$
NwÎb <ªwg tu* _≈∏Ìfi J¡v≈fi° Fæ, bFÙ tfi Fæ, ÎuŸ° <bπ°fi°u* J¡° ≈®<wb°Ì Fæ ∫F J¡Fwu Fæ* $
∫F „°˜I Ô°uy <ªÃ_b˚°b Ÿu Ÿ‡f] NŸ∏t∫ _≈∏Ì„<•wR¡≈ J¡v≈fi° J¡°u <ªW „ÆÌ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $$51$$
912 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
_≈∏Ì„<•w Ju¡ FÙ <bÔ°Ÿ <ªW N°æ≤ <ªWb¨<W∫°≥ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u <ªWR¡≈Ù Ÿ°≥≈ J¡° kC¡k¡J¡°≤fi° Fæ, bFÙ ∫F J¡Ôfi° „ÆÌ Ÿu J¡F° ı°w° Fæ $ tæ* <ªwg FÙ Fq≥, ÎuŸ°
ı°fiJ¡≤ bF J¡Ôfi° „C] <ªBq≈w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$52$$
oŸŸu <Ÿ] F…N° <J¡ <ªwg J¡° ªuÃ∫ Ã∫°y FÙ f®Êw°R¡≈ Ÿu ≈∫ÕbŸ∏fi F°ufi° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ªuÃ∫ Ÿu ≤¿Fw ı°u ∫F <ªwg Fæ, bF Ÿfi°wfi f®Ê Fæ N°æ≤ ªuÃ∫Ÿ<Fw ı°u ∫F <ªwg Fæ, bFÙ ∫F
J¡Ôfi° Fæ $$53$$
J¡°Ô π°≤° tfifi Ÿu ∫F J¡Ôfi° tfi F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u Ÿ<hªÌ°fi∏ÌR¡≈ Fæ, bFÙ J¡Ôfi° ffi J¡≤ ŸÌ° ⁄Ì∫ tua Ÿwg Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈
J¡v≈fi° F°uJ¡≤ ∫F ≈®<Ÿ] tfi ffi ı°w° Fæ $$54$$
<fiÃ∫ NfiC˚b_b˚°b f®Ê J¡° _bR¡≈<b_t≤d F°ufiu ≈≤ J¡Ôfi° FÙ _t¨<ww° J¡°u N°æ≤ <ªWw° J¡°u
≈®°›w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæa $
<ªWR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] ∫F J¡Ôfi° ı˚Ù <Ìw F°uwÙ Fæ, w˚Ù bF <ª[b J¡°u ˚¥ÔJ¡≤ ın Ju¡ Ÿt°fi
¿_Sw F°u ı°wÙ Fæ $$55$$
NwÙw <bT∫°u* Ju¡ N°J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu <ªWw° Ju¡ Ÿt°fi Nfi°yw <bT∫°u* Ju¡ N°J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi°
Ÿu ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈ J¡° NfiC<b@°fi J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d tfi_w° J¡°u ˚Ù bF ≈®°›w F…oÕ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
oŸ w≤F Ì°u ≈®J¡°≤ Ÿu ≈¿≤h~>uÌ J¡°u ≈®°›w F…oÕ, ≈¥bÕ ı∏t Ju¡ o‹¸>-N<fi‹¸>-Ÿ°@fi°u* J¡° <fiÿª∫ J¡≤
˚°bÙ o‹¸>-N<fi‹¸> Ÿ°@fiw° J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤ Fu∫-≈°Ìu∫ @tÕb°ÔÙ tC¶∫ bF <ª¿w FÙ ŸaJ¡v≈ J¡°u
Ã≈∏fi J¡≤fiub°ÔÙ J¡Ôfi° fi°tJ¡ F°uyÙ $$56$$ bF <ª¿w FÙ N≈fiÙ t°∫°„<•w Ÿu ıyW° J¡°u t°fi°u*
≈®°›w F…oÕ Fæ $ ıf wJ¡ yC”, „°˜ N°æ≤ <bª°≤°u* Ÿu bF ≈®f°u<@w fiFÙ* J¡∑ ı°wÙ Fæ, wf wJ¡ b°_w<bJ¡
≈¥d°Õfi∏Ì N<πwÙ∫R¡≈ f®Ê fiFÙ* ı°fi° ı°w° Fæ $$57$$ oŸ<ÔÎ „°˜<bª°≤ Ÿu, ÃJ¨¡‹¸> bæ≤°À∫ Ÿu
N°æ≤ o¿∏B∫°u* Ju¡ <fiy®F Ÿu J¡Ôfi° J¡°u J¡Ôfi°R¡≈ ı°u wÙfi Nb_S°Î≥ Fæ, wBq≈ _b›fi Ÿu Ô°æ¸>°∫u $$58$$
„°˜ı∏∫I°fi Ÿu, „t N°<Ì Ÿ°@fi∫C•w tfifi N°æ≤ <fi<̺∫°Ÿfi°u* Ÿu ≈®fC] F…oÕ Ÿf Ô°uy°u* J¡∑ J¡Ôfi°
f®Êw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ, N∏∫S° ŸaŸ°≤ tu* ˚®td J¡≤wÙ Fæ $ ≤°yR¡≈Ù t<Ì≤° Ÿu tW, <bT∫R¡≈Ù y±>gi>u
tu* <y≤Ù F…oÕ N°æ≤ N°Ãt° Ju¡ NI°fi Ÿu Ÿ°uoÕ F…oÕ J¡Ôfi° J¡°u FÙ ≈®fC] J¡≤fi° ª°<F∫u $$59,60$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ J¡Ôfi° ∫<Ì Ÿ°uoÕ Fæ, w°u ıyw J¡°u Jæ¡Ÿu ı°fiwÙ Fæ NSb° ı°fifiu ≈≤ ≈®<Ÿ]
<ªÃ_b˚°b Ÿu Ÿtu* J¡°æfi N∏w≤ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf ∫F N≈®fC] ≤FwÙ Fæ, wf ıyw J¡° JC¡~> ˚Ù f°u@ fiFÙ* F°uw°, •∫°u*<J¡ ıyw ÎJ¡t°` NI°fi J¡°
<bÔ°Ÿ Fæ, <Ì©°oÕ ÌuwÙ F…oÕ ˚Ù ıyw ¿_S<w ˚Ùw≤ Ÿ°aJ¡¿v≈J¡≈®Ÿ°Ì J¡Ôfi° Ju¡ Ÿt°fi NŸ∏t∫Ù Fæ $$61$$
<bT∫°a„ J¡° Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ fªÙ F…oÕ J¡Ôfi° FÙ N°Ãt° Fæ, ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ b¨<WI°fi FÙ N°Ãt° Fæ, ÎuŸ°
J¡°uoÕ fi ŸtH ı°∫, oŸ<ÔÎ ŸJu¡ Ÿ°sÙ ŸJu¡ N∏Ì≤ ¿_Sw „C] <ªwg J¡°u ≈¨SJg¡ J¡≤Ju¡ <Ì©Ô°wu Fæ* $
y∏@„<•w Ÿu taı≤Ù Ju¡ Ÿt°fi ∫F <ªWb¨<WR¡≈ J¡Ôfi° N∏Ì≤ ¿_Sw Ÿ ŸbÕŸ°<sdÙ ≈≤tÂ<‹¸>
Ÿu Δ∫°›w F°uJ¡≤ N≈fiu-N≈fiu <bT∫°u* Ju¡ ≈®J¡°„fi tu* ŸtSÕ F°uwÙ Fæ _bw# fiFÙ* F°uwÙ $$62$$
ŸyÕ - 13] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 913
∫<Ì bF ŸbÕŸ°<sdÙ Fæ, w°u wwg wwg N∏w#J¡≤d @t°u˘ J¡°u FÙ •∫°u* ≈®J¡°<„w J¡≤wÙ Fæ, ŸfJ¡°u •∫°u*
fiFÙ* ≈®J¡°<„w J¡≤wÙ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u ∫F <fiÃ∫f°u@_bR¡≈ Ÿ°sÙ <ª¿w Fæ, bF ≈¿≤¿h~>∏fi b¨<WR¡≈ J¡Ôfi° J¡∑ ≈°<@ Ju¡ J¡°≤d
S°unÙ FÙ Fæ, oŸ w≤F wÙfi°u* ıyw°u* tu* fi-fi ≈®°<d∫°u* π°≤° bF ŸaJ¡¿v≈w Fæ, oŸ<ÔÎ S°un° FÙ
(wWw N∏w#J¡≤d@t°u˘ J¡°u FÙ) <fiÃ∫ ı°fiwÙ Fæ $$63$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈°T°dwCv∫, ın J¡Ôfi°
ıæŸu ≈<μfiÙ @¥≈ Ÿu ≈®f°u<@w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ ≈≤t ªuwfi Ÿu FÙ f°u<@w F°uwÙ Fæ $$64$$
ı°u fiæ∫°<∫J¡ N°<Ì <fiÃ∫ Ÿ°sÙ J¡°u fi ı°fiwu F…Î ≈≤ ≈®J¡°ÿ∫ N<fiÃ∫ I°fi J¡°u FÙ NSÕ≈®J¡°„J¡
t°fiwu Fæ*, fiJ¡° fF…w Ì°F≤d°u* Ÿu ≈F°Ÿ J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu ≈°T°dt∫Ù J¡∏∫° J¡°u fi°ªfiu Ju¡ <ÔÎ <J¡wfi° ˚Ù J¡F° ı°∫, ≈≤ bF fi°ªwÙ fiFÙ* bæŸu FÙ ∫F
J¡Ôfi° „≤Ù≤ tua JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ı°fiwÙ $$65$$
Nªuwfi N∏w#J¡≤db¨<W N°<Ì tu* <fiÃ∫<ªwg J¡∑ Ÿ<∏fi<@ Ju¡ N˚°b tu* <bT∫°u∏tC© ≈®b¨<W FÙ fiFÙ*
F°u ŸJ¡wÙ, fiJ¡∑ ≈®J¡°„w° w°u Ìq≤ ≤FÙ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
•∫° J¡FÙ* <ª`<Ô<©w ≤°ı°N°u* fiu J¡°uÔ°FÔ Ÿu ˚≤° F…N° ∫C] <J¡∫° ? •∫° ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u*
π°≤° bfi_≈<w∫°≥ J¡FÙ* N°›∫°<∫w F…oÕ Fæ* ? $$66$$ ©¥fi Ÿu ÔS≈S „≤Ù≤b°Ôu tCÌuÕ J¡F°≥ Ì°ænu, bfi Ju¡
≈ÃS≤ Ju¡ ¸C>J¡n°u* fiu J¡F°≥ t@C≤ yÙw y°∫° ? ≈C”T°u* π°≤° ≈°T°d N°<Ì Ÿu <fi<tÕw Ÿ¥∫°u˘ fiu J¡F°≥ ≤°<` J¡°
N∏@J¡°≤ Ìq≤ <J¡∫° ? ŸaJ¡v≈t∫ N°J¡°„ bfi°u* Ÿu J¡F°≥ ~>°∫° J¡∑ ı°wÙ Fæ ? $$67,68$$ ≈ÃS≤ Ju¡
wCv∫ ın, <tØ∫° ˚®t°u* Ÿu Ã≈∏fi t¨yw¨‹d°t∫ ofi tfi°u* Ÿu J¡F°≥ <J®¡∫° J¡∑ ı°wÙ Fæ ? $$69$$
<fiÃ∫<ªÌ°Ãt° J¡° ∫<Ì _bÙJ¡°≤ fi <J¡∫° ı°∫, w°u J¡Ôfi° N°<Ì Ju¡ Nº∫°Ÿ J¡∑ <Ÿ<] FÙ fiFÙ*
F°uyÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu wuı @¥≈ Ju¡ w≈fiu ≈≤ t¨yw¨‹d°fiÌÙ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ FÙ ∫F J¡Ôfi°
©¥f _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ $$70$$
<ªwg J¡∑ ≈¿≤¿h~>∏fi _≈∏ÌJ¡v≈fi° FÙ tfi Fæ, ÎuŸ° ≈FÔu J¡F° y∫° Fæ, Nf <ªwg N°æ≤ N<ªwg Na„
J¡° <bbuJ¡ F°ufiu ≈≤ <ªÌ°a„ Ju¡ N°Ãtt°` F°ufiu Ÿu ı±>°a„ _≈∏ÌJ¡v≈fi° FÙ Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
J¡∑ _≈∏Ì„<•w w°u ≈®°d FÙ Fæ, ŸJ¡° <fi≤°u@ J¡≤fiu ≈≤ tfi fi°tJ¡ N∏∫ J¡°uoÕ <fi≤°u@∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
ı°u ∫F _≈¿∏Ìw Fæ, ŸÙ J¡°u _b∫a N≈fiÙ baªfi° J¡≤fiub°Ôu NI°<fi∫°u* fiu tfi ı°fi°, Ÿu N°≈
N∏fit∫J¡°u„ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw ≈®°dt∫ J¡°u„R¡≈ b°∫CN°u* J¡∑ „<•w ı°<fi∫u $$71$$
≈¥b°uÕ•w ≈®°d„<•w ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ Fæ, ŸaJ¡v≈≤<Fw ∫°u<y∫°u* J¡∑ <ªÌ°ÃtR¡≈ FÙ bF ≈¨SJg¡
<bΩt°fi Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıfi Ô°uy°u* J¡∑ Ÿa<bwg ŸaJ¡v≈Ôu„R¡≈ <fiÿª∫°u* Ÿu N°J®¡°∏w fiFÙ* Fæ, fiJ¡∑ ∫F Ÿa<bwg, <ıŸfiu
<bT∫°J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* J¡∑, ≈≤t°Ãt° J¡∑ ≈®˚°R¡≈ Fæ $$72$$ bFÙ "∫F tæ* Fq≥' "∫F tu≤° Fæ' oŸ
≈®J¡°≤ ıf <bT∫°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤wÙ Fæ, wf _≈∏Ì Ju¡ <ffi° Ÿtu* N°su≈ F°u fiFÙ* ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ
_≈∏ÌR¡≈ ≈®°dw[b Ju¡ N°æ≤ <ªÌ°ÃtJ¡ N°Ãtw[b Ju¡, ı°u ≈¨SJg¡-Ÿu F°u y∫u, <bbuJ¡ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
914 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<k¡≤ Îu•∫ Ju¡ Nº∫°Ÿ Ÿu ınŸab<Ôw<ªBq≈ J¡Ôfi° ıÙb fi°t Ÿu J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$73$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ N°æ≤ ˚Ù ŸJ¡∑ ŸaI°Î≥ ≈®<Ÿ] Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NŸwg ŸaJ¡v≈ J¡∑ fC<], <ªW ıÙb ∫u ŸaI°Î≥ <bπ°fi°u* π°≤° J¡¿v≈w Fæ* $ ≈≤t°SÕw#
bu fiFÙ* Fæ* $$74$$
•∫°u* ≈≤t°SÕw# fiFÙ* Fæ* ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ ≈≤t°SÕw# fi tfi Fæ, fi ∫F fC<] Fæ N°æ≤ fi „≤Ù≤ Fæ ∫°fiÙ ofiŸu ≈Ô<sw Âÿ∫t°` fiFÙ*
Fæ, Ju¡bÔ ÎJ¡t°` N°Ãt° FÙ ŸÌ° <bΩt°fi Fæ, •∫°u*<J¡ Âÿ∫ "N≈®°d°u fltfi°# „C˚®#' "NJ¡°∫tb®d-
t_fi°<b≤tg' "N_S¥ÔtfiTC' oÃ∫°<Ì ŸæJ¡n°u* ZC<w∫°u*, <bπ°fi°u* Ju¡ NfiC˚b°u* N°æ≤ ∫C<•w∫°u* Ÿu
f°<@w Fæ $$75$$
∫<Ì N°Ãt° FÙ Fæ, w°u bF •∫°u* fiFÙ* ≈®wÙw F°uw° NSb° ıyBq≈ Ÿu J¡°æfi ≈®wÙw F°uw° Fæ ? ÎuŸÙ „aJ¡°
F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt° FÙ ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Fæ N°æ≤ N°Ãt° FÙ J¡°ÔJ®¡t Fæ $ N°J¡°„ Ÿu Ÿ¥‚t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiFÙ**-
Ÿ° ≈®wÙw F°u ≤F° bF <fitÕÔ FÙ Fæ $$76$$
Jæ¡Ÿu bF fiFÙ*-Ÿ° Fæ N°æ≤ Jæ¡Ÿu Fæ FÙ, ∫F <fiÿª∫ F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
_bh~> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ªsC N°<Ì J¡∑ ∫°uÀ∫w° tu* ≈®∫°uıJ¡ _S¥Ôw°, fiÙÔw° N°<Ì Ju¡ N˚°b Ÿu bF
NŸwg-Ÿ° ≈®wÙw F°uw° Fæ N°æ≤ <ªBq≈ F°ufiu Ÿu _b≈≤≈®J¡°„J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bF Ÿwg Fæ, NwÎb
ŸbÕ≈Ì°wÙw N°Ãt° Ju¡bÔ N≈fiu NfiC˚b Ÿu FÙ ≈®wÙw F°uw° Fæ fi <J¡ o¿∏B∫°u* Ÿu $$77$$
_S¥Ôw° N°<Ì Ju¡ N˚°b Ÿu N∏∫ o¿∏B∫°≥ Ÿtu* ˚Ôu FÙ ≈®b¨W fi F°u* ; ≈≤ tfi w°u Ÿ¥‚t F°ufiu Ju¡
J¡°≤d NSÕ<fidÕ∫ FuwC R¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ, bF Ÿtu* •∫°u* fi ≈®b¨W F°uy° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıF°≥ ≈≤ ≈≤t°ÃtŸa<bwg Fæ, bF°≥ ≈≤ tfi sÙd F°u ı°w° Fæ $ ıF°≥ ≈≤ ≈®J¡°„ ≤Fw° Fæ, bF°≥ ≈≤
N∏@J¡°≤ sÙd F°u ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ ™>ÙJ¡ Fæ tfi Ÿtu* ≈®b¨W F°uw°, ∫<Ì ŸJu¡ Ì„Õfi Ju¡ Ÿt∫ tu*
FÙ bF _b∫a fi‹¸> fi F°u ı°w° $ tfi NI°fi J¡° J¡°∫Õ Fæ, Nw# N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡∑ b¨<W J¡° Ì∫ F°uwu FÙ
N<bΩ° Ju¡ Ÿ°S bF wC≤∏w fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, Nw# tfi tu* N°ÃtÌ„Õfi ∫°uÀ∫w° fiFÙa Fæ $$78$$
wf J¡F°≥ ≈≤ tfi J¡∑ b¨<W„<•w Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ Nb_S° tu* NÃ∫∏w _bh~> N°ÃtR¡≈ Ÿa<bwg Ju¡ f°fl NSÕ ŸaJ¡v≈b„ f°fl<bT∫°J¡°≤R¡≈ Ÿu
Ã≈∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®J¡°ÿ∫R¡≈ Ÿu N<˚tw F°uwu Fæ*, bF°≥ ≈≤ ≈°≤t°<SÕJ¡ N°Ãt° J¡° <b_t≤d N°æ≤
<ªW Ÿu Ã≈∏fi F…N° <tØ∫° ≈Ì°S°u˘ J¡° Ì„Õfi ≈®<Ÿ] Fæ $$79$$
N≈fiÙ Ã≈<W J¡° <b≤°u@Ù F°ufiu Ÿu ˚Ù tfi J¡∑ N°ÃtÌ„Õfi tu* „<•w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈≤t ≈C”T J¡Ù ı°u ŸaJ¡v≈t∫w° Fæ, bFÙ <ªW „ÆÌ Ÿu J¡FÙ ı°wÙ Fæ $ NŸaJ¡v≈ Ÿu <ªW J¡°
N˚°b F°uw° Fæ, ŸŸu tC<•w F°uwÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ <ıŸJ¡∑ Ã≈<W ŸaJ¡v≈t∫w° Ju¡ N@Ùfi Fæ, bF
˚Ô° ŸaJ¡v≈°u* Ju¡ s∫ Ÿu ≈Ô<sw t°usR¡≈ N°Ãt° tu* Jæ¡Ÿu ≈®b¨W F°uy° ? $$80$$
oŸ<ÔÎ ŸaJ¡v≈ <ªW J¡∑ Ã≈<W tu* fÙı Fæ, ∫F Ft fF…w f°≤ J¡F N°Î Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ*Ÿ°≤ J¡∑ Ã≈<W Ju¡ <ÔÎ ŸaJ¡v≈w° J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu N°Ãt° J¡° <ªÃ_b˚°b Ÿu ı°u S°un°-Ÿ°
ŸyÕ - 13] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 915
<bªÔfi F°ufi° Fæ, bFÙ <ªW Ju¡ ı∏tJ¡° J¡°≤d Fæ, oŸtu* J¡°uoÕ Ÿ∏ÌuF fiFÙa Fæ $$81$$
≈¥b°uÕ•w <bT∫ J¡°u FÙ _≈‹¸> J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
<fi<bÕJ¡v≈ <ªW Ÿu ≈®h∫Cw F…oÕ, ŸaJ¡v≈R¡≈ J¡ÔaJ¡ Ÿu J¡Ôa<J¡w ŸW° J¡Ôfi° J¡FÙ ı°wÙ Fæ $ ıæŸu
˜Ù N°<Ì J¡∑ ŸaJ¡v≈fi° Ÿu ≈CaŸÃb ÌgfC] F°uw° Fæ, bæŸu FÙ •w J¡Ôfi° Ÿu tfi ıyw J¡∑ Ã≈<W Ju¡
<ÔÎ ≈®fC] F°uw° Fæ $$82$$
"∫ÌuwÃ_≈<∏Ìwa fi°t' oÃ∫°<Ì Ÿu ı°u <bT∫ ≈®_wCw <J¡∫°, ŸJ¡° ≈®∫°uıfi J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu Ì≈Õd N°<Ì ≈Ì°SÕ J¡° ≈®<w<f‡f ŸJu¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ wC≤∏w fi‹¸> F°u ı°w°
Fæ bæŸu FÙ ≈®°d„<•w Ju¡ <fi”] F°uufiu ≈≤ tfi ÔÙfi F°u ı°w° Fæ, •∫°u*<J¡ ıæŸu ≈®<w<f‡f Ì≈Õd J¡° ≈®<wR¡≈
Fæ bæŸu FÙ ∫F tfi ˚Ù ≈®°dR¡≈ FÙ Fæ $$83$$
≈®°dR¡≈ FÙ tfi Fæ, ∫F Jæ¡Ÿu I°w F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıÙ<bw ≈C”T tfi Ju¡ Ìq≤ Ìu„°∏w≤ Ju¡ NfiC˚b J¡°u ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw ı°fiw° Fæ ∫°fiÙ Ÿ Ìq≤ Ìu„ Ju¡
NfiC˚b tu≤u ⁄Ì∫ tu* Fæ, ÎuŸ° NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ tfi Ju¡ Ÿ°S Ìq≤ Ìu„ J¡° Ÿ‡f∏@ _≈aÌ Ju¡ <ffi° fiFÙ* F°u
ŸJ¡w° N°æ≤ buÌfi°a„ ¿ªÃŸ‡f∏@ Ju¡ <ffi° fiFÙ* F°u ŸJ¡w°; NwÎb _≈aÌfi N°æ≤ buÌfi Ì°u „<•w∫°ua Ju¡
∫°uy Ÿu ≈®°d FÙ tfi J¡F° ı°w° Fæ $$84$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°d Ju¡ <fi≤°u@ Ÿu tfi°u-<fi≤°u@ J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ Ì°ufi°u* J¡∑ ÎJ¡w° J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤
<fi≤°u@ J¡° ≈°∫ fwÔ°wu Fæ* $
bæ≤°À∫ Ÿu, ≈®°d°∫°t Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu, Ÿt°<@ Ÿu, <ªW Ju¡ f°fl<bT∫°u* tu* ytfiR¡≈ Ì…≤U∫°Ÿ Ju¡
<bfi°„ Ÿu N°æ≤ ≈≤t°SÕ-w[b Ju¡ I°fi Ÿu ≈®°db°∫C J¡° <fi≤°u@ <J¡∫° ı°w° Fæ $$85$$
Nf "N∏fit∫a <F Ÿ°u‡∫ tfi N°≈°ut∫# ≈®°d#' oŸ ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤ <˚∏fi ≈°Ì°fib°Ôu ≈®°d N°æ≤
tfi <˚∏fi Fæ*, oŸ ≈s tu* ˚Ù tfi tu* _bw#_≈∏Ì„<•w N°æ≤ <ªwg„><•w J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu bu Ì°ufi°u* ≈®°d
N°æ≤ <ªÌ°Ãt° Ju¡ N@Ùfi FÙ Fæ*, oŸ<ÔÎ ≈®°d J¡° <fi≤°u@ F°ufiu ≈≤ tfi Ju¡ <fi≤°u@ J¡∑ ≈≈<W F°u yoÕ $ oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<„Ô° tu* ˚Ù J¡Ì°<ªwg ªÔfi„<•w N°æ≤ ≠bÔfi„<•w F°u ŸJ¡wÙ Fæ, <J¡∏wC tfi J¡∑ _≈∏Ì tu* N°æ≤
buÌfi tu* „<•w fiFÙ* Fæ $$86$$
wf bu „<•w∫°≥ <J¡ŸJ¡∑ Fæ, ∫F N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
_≈∏Ìfi ≈®°db°∫C J¡∑ „<•w Fæ, bF ªÔBq≈ N°æ≤ ın FÙ Fæ $ <ªwg„<•w N°Ãt° J¡∑ Fæ, bF ŸbÕÌ°
_bh~> N°æ≤ ŸbÕy°tÙ Fæ $ <ªwg„<•w N°æ≤ _≈∏Ì„<•w J¡° ı°u Ÿ‡f∏@ Fæ, bFÙ tfi Fæ $ <tØ∫° FÙ bF
Ã≈∏fi F…N° Fæ, NwÎb <tØ∫°I°fi J¡F° ı°w° Fæ $ ∫FÙ J¡°∫Õ N<bΩ° Fæ, ∫FÙ t°∫° „<•w J¡FÙ ı°wÙ
Fæ, ∫FÙ ŸaŸ°≤°<ÌR¡≈ <bT Ìufiub°Ô° bF ≈≤t NI°fi Fæ $$87-89$$ <ªwg„<•w N°æ≤ _≈∏Ì„<•w J¡∑
Ÿay<w tu* ∫F ŸaJ¡v≈-J¡v≈fi° <fi<tW Fæ, ŸaJ¡v≈-J¡v≈fi° ∫<Ì fi J¡∑ ı°∫, w°u ∫u ŸaŸ°≤ ˚Ù<w∫°≥
≈¿≤sÙd F°u ı°wÙ Fæ* $$90$$ b°∫C J¡∑ ı°u _≈∏Ì„<•w Fæ, bF <ªwg Ÿu ªuwfi ffi°oÕ ı°wÙ Fæ, ªuÃ∫Ÿ<Fw
bF <ªwg w˚Ù ŸaJ¡v≈ Ÿu <ªWw° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$91$$ <ªW J¡∑ ∫F <ªWw° f°Ô Ju¡ ∫s Ju¡
Ÿt°fi <tØ∫° J¡¿v≈w Fæ, •∫°u*<J¡ <ıŸtu* N©^±>t^±>Ô°J¡°≤ R¡≈ _≈∏Ì fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° <ªwg FÙ ≈≤t°SÕR¡≈
916 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ $ •w N©^±>≈¥dÕR¡≈ ∫F <ªW_b˚°bw° <ªwg Ÿu N∏∫ <J¡ŸŸu ©¿^±>w F°uyÙ ? ˚Ô°
N©^±>„<•wb°Ôu o∏B J¡° ∫C] <J¡ŸJu¡ Ÿ°S F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$92,93$$ oŸ<ÔÎ Ÿ‡f∏@Ù fi F°uufiu Ju¡
J¡°≤d Ÿ‡f∏@ ∫F°≥ fiFÙ* Fæ, Ÿ‡f∏@ Ju¡ <ffi° tfi <J¡ŸJ¡° N°æ≤ Jæ¡Ÿu <Ÿ] F°u ? ˚°b ∫F <J¡ N<ªwg J¡°
<ªwg Ju¡ Ÿ°S <b≤°u@ Fæ, <b≤°u@ F°ufiu ≈≤ <ªÃŸW° Ÿu f°<@w <_S¿wb°Ô° F°ufiu Ÿu tfi •∫° ≈Ì°SÕ F°uy° ?
∫<Ì ın tfi ˚Ù N≈fiÙ ŸW° tua N∏∫<fi≤≈us, _bw# <Ÿ] J¡F° ı°∫, w°u ŸJ¡° NfiC˚b J¡≤fiub°Ôu
ŸJu¡ Ÿ‡f∏@Ù N∏∫ ªuwfi J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu <ªÃŸ‡f∏@ Ju¡ <ffi° bF tfi <J¡ŸJ¡° N°æ≤ Jæ¡Ÿu <Ÿ]
F°uy° ? NfiC˚b tu* N°R¡» fi F°ufiu ≈≤ NÔÙJ¡ (H¥™>°)-≈C‹≈ N°æ≤ tfi J¡° •∫° N∏w≤ F°uy° ? $$94$$
oŸ ≈®J¡°≤ <ªwg N°æ≤ _≈∏Ì Ju¡ ˚uÌ ≈s tu* tfi J¡∑ NÔÙJ¡w° J¡F J¡≤ N˚uÌ ≈s tu* w°u bF ŸCw≤°a
NÔÙJ¡ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªwg N°æ≤ _≈∏Ì J¡° N˚uÌ F°ufiu ≈≤ w°u tfi fi°t J¡∑ b_wC J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° FÙ •∫° Fæ ? ˚Ô° fw°o∫u,
F°SÙ, |°unu Ju¡ Ÿ‡tÌÕ Ju¡ <ffi° Ÿufi° FÙ •∫° F…oÕ ? $$95$$ oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ì°ufi°u* ≈s°u* tu* tfi
J¡° Ÿ‡˚b fi F°ufiu Ÿu wÙfi°u* ıyw°u* tu* Ì…‹¸>°Ãt° tfi Fæ FÙ fiFÙ* $ ÎuŸu <fiÿª∫ Ÿu FÙ tfi°ufi°„ F°uw° Fæ $$96$$
Fu Nfi|, NfiSÕ Ju¡ <ÔÎ Δ∫SÕ tfi J¡° ŸaJ¡v≈ N°≈ tw J¡∑<ı∫u $ tfi <tØ∫° FÙ <Ìw F…N° Fæ, ≈≤t°SÕw#
bF ∫F°≥ ≈≤ Fæ FÙ fiFÙ* $$97$$ Fu tF°twu, J¡FÙ* ≈≤ N°≈ N≈fiu tfi tu* JC¡~> ˚Ù Ÿ*J¡v≈ fi J¡∑<ı∫u, •∫°u*<J¡
ŸaJ¡v≈ J¡≤fiub°Ô° tfi ∫F°≥ J¡FÙ* ≈≤ Fæ FÙ fiFÙa $$98$$ Fu tfifi„ÙÔ ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿ‡∫Jg¡ I°fi Ÿu N°≈Ju¡
⁄Ì∫R¡≈Ù t”˚¥<t tu* NŸ‡∫Jg¡ I°fi Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ t¨yw¨‹d°R¡≈Ù J¡v≈fi° „°∏w F°uu yoÕ Fæ $$99$$ ın
F°ufiu Ÿu N°æ≤ _bR¡≈FÙfi F°ufiu Ÿu tfi ŸÌ° FÙ t≤° Fæ, t≤u F…Î tfi Ÿu Ô°uy t°≤u ı°wu Fæ*, ∫F ªJ®¡b°w |¥twÙ
F…oÕ t¥©Õw° J¡∑ ≈≤‡≈≤° fnÙ FÙ <b<ª` Fæ $$100$$ <ıŸJ¡° fi _bR¡≈ Fæ, fi „≤Ù≤ Fæ, fi J¡°uoÕ N°@°≤ Fæ
N°æ≤ fi ı°<w FÙ Fæ bF ofi ŸfJ¡°u ©° ±>°Ôw° Fæ, ∫F fn° NÌg˚Cw t¥©Õw°R¡≈Ù ı°Ô Fæ $$101$$ ı°u ≈C”T
Ÿf ≈®J¡°≤ J¡∑ Ÿ°t<y®∫°u* Ÿu ≤<Fw tfi Ÿu ˚Ù t°≤° ı°w° Fæ, Ÿu* tæ* <ıŸJ¡° <Ÿ≤ fiÙÔJ¡tÔ J¡∑ ≈≥©C¿n∫°u*
Ÿu ª¥≤-ª¥≤ <J¡∫° y∫°, ÎuŸ° ŸtHw° Fq≥ $$102$$ ı°u ≈C”T ın, t¥J¡ N°æ≤ N∏@u tfi Ÿu ˚Ù t°≤° y∫°,
bF t¥» ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu ıÔw° Fæ, ÎuŸÙ tu≤Ù ŸtH Fæ $$103$$ <bΩt°fi N°æ≤ „`C J¡°u ıÙwfiu J¡∑
Ÿf Ÿ°ty®Ù Ÿu Ÿ‡≈∏fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù t¥» ≈C”T N<bΩt°fi tfi Ÿu N¿˚˚¥w F°uw° Fæ N°æ≤ <bbuJ¡∑ ≈C”T°u* π°≤°
bæ≤°À∫ N°<Ì tF°≈®∫°Ÿ- Ÿ°º∫ Ÿ°@fi°u* Ÿu N°æ≤ ∫°uy, º∫°fi, Ÿt°<@-NU∫°Ÿ, Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ ≈°∫°u*
Ÿu N<bΩt°fi FÙ tfi J¡° fi°„ <J¡∫° ı°w° Fæ, ∫F Ÿf J¡v≈fi° <tØ∫° FÙ <Ìw F…oÕ Fæ, b°_w<bJ¡ fiFÙ*
Fæ $ <tØ∫° ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w, <tØ∫° FÙ ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F…N°, ©°uıfiu ≈≤ ˚Ù ı°u Â<‹¸>y°uª≤ fiFÙ* F…N°,
ŸJ¡∑ Ô°uy°u* Ju¡ «¡≈≤ N°J®¡td J¡≤fiu J¡∑ •∫° „<•w Fæ ? $$104,105$$ tF°t°∫°bÙ-R¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ]
t∫°ŸC≤ J¡° ˚Ù <fit°Õd J¡≤fiub°ÔÙ ∫F t°∫° NÃ∫∏w NÌg˚¥w Fæ, <ıŸŸu ÎJ¡¡NÃ∫∏w ªaªÔ <ªW Ÿu ˚Ù
∫u¡Ô°uy N<˚˚¥w F°u ≤Fu Fæ $$106$$ ıf t¥©Õw° N°wÙ Fæ, wf ≈C”T Ÿ˚Ù N°≈<W∫°u* J¡° ˚°ıfi F°uw° Fæ,
oŸtu* w<fiJ¡ ˚Ù <bb°Ì fiFÙ* Fæ, •∫°ua<J¡ t¥©Õ J¡°u J¡°æfi N°≈<W fiFÙ* Fæ, NS°Õwg Ÿ˚Ù N°≈<W∫°≥ Fæ, Ìu<©∫u
NI°fiÙ fiuu FÙ t¥©®Õw° Ì…‹J¡tÕ N°<Ì π°≤° oŸ Ÿ¨<‹¸> J¡°u Ã≈∏fi <J¡∫° Fæ ı°u Ÿf N°≈<W∫°u* J¡Ù ©°fi
Fæ $$107$$ fnu •Ôu„ J¡∑ f°w Fæ, ∫F Ÿ¨<‹¸ >tfi, ÌuF N°<Ì J¡∑ ÌCfCÕ<] J¡≤Ju¡ t¥©Õw° Ju¡ b„Ù˚¥w Fæ ∫°fiÙ
t¥©Õw° Ÿu ≈Ù<nw Fæ, <k¡≤ ˚Ù oŸ ≈®<Ÿ] ıÙb π°≤° NŸ∏t°y°ÕfiCbwÕfi Ÿu W≤°uW≤Ì…#© Ju¡ <ÔÎ ≈®°›w
ŸyÕ - 14] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 917
J¡∑ ı°wÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ N∏@ Ju¡ wCv∫ ın tfi N°<Ì J¡Ù _b˚°<bJ¡ t¥©Õw° Ÿu ≈Ù<nw ≈®≈*ª J¡° ≈Cfi#
ŸJu¡ Ì…#© J¡°u ı°fifiub°Ôu ıÙb Ÿu ≈Ùnfi NÃ∫*w NfiC<ªw Fæ $$108$$ ∫F t¥©Õw°t∫Ù Ÿ¨<‹¸> N<bª°≤t°`
Ÿu <Ÿ] Fæ, NwÎb ÎJ¡t°` <bª°≤ Ÿu oŸJ¡° f°@ <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ, ıæŸu ıÔ N≈fiu π°≤° J¡¿v≈w w≤ay
Ju¡ ≈®b°F Ÿu ~>°u¸>Ù-~>°u¸>Ù f¥≥Ì°u* tu* <b˚•w F°uw° Fæ, ∫F ˚®°¿∏w <bª°≤-t°` Ÿu fi‹¸ >F°uwÙ Fæ $ bæŸu FÙ ∫F
Ÿ¨<‹¸> J¡∑ ˚®°¿∏w ˚Ù <bª°≤t°` Ÿu fi‹¸> F°uwÙ Fæ $$109$$ bFÙ ıÔ ıF°≥ ≈≤ ˚≥b≤Ù F°uwÙ Fæ, bF°≥ ≈≤ fiÙÔ°aıfi
Ju¡ wCv∫ bdÕb°Ô°, fÙª tu* ~>uÌ Ÿu ∫C•w, ≈ÙŸfiu Ju¡ ∫∏` Ÿu t°fi°u* ª¥≤-ª¥≤ <J¡∫° ı°w° Fæ, <k¡≤ bFÙ ıÔ
ıF°≥ ≈≤ J¡°≥≈° Fæ, bF°≥ ≈≤ t^±>Ô Ÿu ≈¥dÕ ª∏Bt° Ju¡ <J¡≤d-_≈„Õ Ÿu t°fi°u* ∏tW F°uw° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
J¡∑ ıæŸu ˚®°¿∏w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ∫F ˚Ù ˚®°¿∏w Fæ $$110$$ „`CCN°u* Ÿu Ju¡bÔ Ìu©° y∫° ≈C”T fiu`°u* Ÿu ≤ªÙ
yoÕ ≤¿_Ÿ∫°u* Ÿu t°fi°u* f°≥@° ı°w° Fæ N°æ≤ ŸaJ¡v≈-t°` Ÿu ≤ªÙ y∫Ù „¥≤-bÙ≤ Ÿufi°N°u* Ÿu t°fi°u* bF ≤a<ıw
F°uw° Fæ, oÃ∫°<Ì ˚®°¿∏w Ju¡ wCv∫ FÙ ∫F ˚®°¿∏w Fæ $$111$$ oŸ<ÔÎ NÃ∫∏w J¡°utÔ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ∫F
Ÿ¨<‹¸> J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù ¿_Sw fiFÙ* F…Î, Δ∫SÕ J¡¿v≈w, <πwÙ∫ J¨¡≈d tfi Ÿu fi‹¸> F°uwÙ Fæ $ ∫F t¥©ÕÔ°uJ¡t∫Ù
Ÿ¨<‹¸> NŸwg <Ìw F…Î tfi Ju¡ <Ÿb°∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $ ı°u ≈C”T ŸJ¡°u b„ tu* J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ*
Fæ, Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF N°º∫°¿ÃtJ¡ „°˜ Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙa Fæ $$112,113$$ •∫°u*<J¡ Ÿ ≈C”T
J¡∑ fC<] ª°≤°u* N°u≤ Ÿu <bT∫°u* tu* FÙ N°R¡» Fæ, ŸÙŸu FÙ bF ≈¿≤≈¥dÕ-ŸÙ <_Sw Fæ, NwÎb bF ≈®Ã∫Jg¡
fiFÙ* F°uwÙ, oŸ<ÔÎ Ÿ¥‚t ≈Ì°S°u˘ Ju¡ <bª°≤°u* tu* bF ŸtSÕ fiFÙ* Fæ, Nw# Nº∫°Ãt„°˜ Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ ∫°uÀ∫
fiFÙ* Fæ $$114$$ bÙd° J¡∑ w∏`Ù t@C≤ ºb<fi Ÿu ˚Ù ∫F ±>≤wÙ Fæ $ <fiB°∫C•wf∏@C J¡∑ ˚Ù tC©J¡°¿∏w Ÿu
±>≤wÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ @æ∫Õ Ju¡ FuwCN°u* J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu bF ŸfŸu ±>≤wÙ Fæ $ baªJ¡ ≈C”T°u* π°≤° "∫F
wC‡F°≤° „`C N°∫°', oŸ ≈®J¡°≤ «≥¡ªu _b≤ Ÿu J¡Fu y∫u N<bΩt°fi „`C Ÿu ˚∫˚Ùw F°uJ¡≤ ˚°ywÙ Fæ $ fF…w
•∫° J¡Fu* N≈fiu FÙ tfi Ÿu ˚Ù ∫F <bb„ (˚∫˚Ùw) J¡∑ yoÕ Fæ, N∏∫ Ÿu w°u J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? $$115,116$$
Nf ≈¥b°uÕ•w Ì…‹≈®I° ˚Ôu FÙ ±>≤u, wS°<≈ ŸJu¡ J¡°≤d ≈C”T J¡° Δ∫°t°uF <ªw fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
≈¥bÕ ≈®_wCw FÙ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
•w Ì…‹≈®I° <bT<t<Zw Ô±g±C> Ju¡ N°_b°ÌÔu„R¡≈ <bT∫ŸC© Ôu„ Ÿu t≤d°Ÿ∏fi-ŸÙ <bb„,
„`C Ju¡ Ÿt°fi ≈®F°≤ J¡≤ ≤Fu ⁄Ì∫yw <ªW Ÿu FÙ Ÿ∏w°<≈w N°æ≤ <bbuJ¡fC<] Ÿu ≤<Fw Fæ, Nw# bF ŸÃ∫
b_wCJ¡°u <fÔJC¡Ô fiFÙ* ı°fiwÙ $ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ˚Ù Ÿ ≈®I° Ÿu ≈C”T Δ∫SÕ FÙ t°u<Fw F…N° Fæ $ ˚°b ∫F
Fæ <J¡ _bh~> <ªWb°Ôu N°æ≤ _bıfi°u* Ÿu Ÿaw›w <bbuJ¡fC<]b°Ôu N°æ≤ ŸÃ∫ _b-≤F_∫ J¡°u ı°fifiub°Ôu
„`C Ÿu t°uF F°ufi° ™>ÙJ¡ Fæ, <J¡∏wC ŸŸu <b≈≤Ùw Ì…‹≈®I° Ÿu t°uF F°ufi° ™>ÙJ¡ fiFÙa Fæ $$117$$
wu≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æÌFb°≥ ŸyÕ
<b<b@ ∫°u<fi∫°u* tu* Ì…#© ≈° ≤Fu, ≈Ìu„ Ju¡ N∫°uÀ∫ Ô°uy°u* J¡∑ ≈us° J¡≤
≈Ìu„ Ju¡ ∫°uÀ∫ Ô°uy°u* Ju¡ <ÔÎ tfi Ju¡ t°ıÕfi Ju¡ ≈°∫ J¡° bdÕfi $
tfi Îb°&ŸÌ…¿ÃSwtg $ ∫#„•w°u fi b„ÙJ¡wC˘ fi°&Ÿ°æ ≤°t°u≈<Ìÿ∫wu $ oŸ ≈®J¡°≤ ≈FÔu ≈®_wCw ≈Ìu„
Ju¡ Nfi<@J¡°≤Ùıfi°u* J¡° FÙ ≈u‚∫R¡≈ Ÿu bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
918 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fu t°fi Ìufiub°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaŸ°≤R¡≈ Ÿ°y≤ Ju¡ <fi#Ÿ°≤ J¡vÔ°uÔR¡≈ <bT∫ŸC©°<˚Ô°T°N°u*
Ÿu <fi≤∏w≤ J¡tÕ tu* ≈®b¨W J¡∑ ı° ≤FÙ <ıŸ ıfiw° fiu tfi Ju¡ <fiy®F, <bbuJ¡, bæ≤°À∫ N°<ÌJu¡ <bT∫ tu*
N≈us° fi F°ufiu Ÿu <bπ°fi°ua J¡°u ≈°J¡≤ ˚Ù ≈®ÿfi ≈®°SÕfi° N°<Ì fi J¡≤ t<w J¡∑ t¥J¡w° J¡° FÙ NbÔ‡ffi
<J¡∫°, bF ıfiw° tu≤u π°≤° N°Ãt-Ô°˚ Ju¡ ≈°∫°u* Ÿu ˚≤u F…Î, ÃJ¨¡‹¸>-J¡Ô° Ÿu ∫C•w ofi <bª°≤ bªfi°u*
Ÿu oŸ ıyw tu* „°˜ J¡° ≈Ìu„ fiFÙ* ≈° ŸJ¡wÙ $$1,2$$ fiu` Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù ı°u Ì¥≤‹¸> J¡°u, πuT N°<Ì
Ÿu ŸÌ° fiFÙ* Ìu©w°, J¡°æfi Ì…tÕ<w ≈C”T Ÿu <b<ª` ¿ª¿n∫°u* Ÿu <ª<`w bfi J¡°u <Ì©Ô° ŸJ¡w° Fæ ? (ı°u
_b∫a fiFÙ* Ìu©w° Ÿu <Ì©Ô°fi° NfiC<ªw Fæ, ∫F Ÿ¥ªfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ "∫°u&∏∫#' ÎuŸ° J¡Ffiu Ju¡ fÌÔu
"NÃ∫S˘ fi ≈ÿ∫<w' ∫F J¡F°) $$3$$
J¡°æfi Ì…fCÕ<] ≈C”T JC¡‹™>≤°uy Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi, ||Õ≤ „ÆÌ J¡≤fiub°ÔÙ fi°<ŸJ¡° Ÿu ∫C•w ≈C”T J¡°u
<b<b@ ŸCy∏@°u* J¡∑ ≈≤Ùs° tu* ŸCy∏@w[b J¡° <fid°Õ∫J¡ ffi°∫uy° ? bæŸu FÙ J¡°æfi NfC<] ≈C”T N°Ãt°u≈Ìu„
π°≤° t¥©Õ J¡°u ≈®°t°<dJ¡ ffi°∫uy° ? $$4$$
J¡°æfi NfC<]≈C”T t<Ì≤° Ju¡ fi„u Ÿu <ıŸJ¡∑ N°©u* ª»Ù F°u, NwÎb <ıŸJ¡∑ o¿∏B∫°≥ N≈fi° J¡°∫Õ
J¡≤fiu tu* NŸtSÕ F°u*, ÎuŸu tW≈C”TJ¡°u @tÕ w[b Ju¡ <fidÕ∫ tu* Ÿ°sÙR¡≈ Ÿu ≈®t°<dw J¡≤uy° ? $$5$$ J¡°æfi
≈C”T ÿt„°fi tu* ≈nu F…Î „b Ÿu Ÿ∏ÌuF F°ufiu ≈≤ ıfi-Ÿt¥F°ua J¡∑ ŸæJ¡n°u* J¡S°Î≥ ≈¥~>uy° ? bæŸu FÙ J¡°æfi
t¥©Õ J¡°u ≈Ìu„ Ìuy° ! ∫°fiÙ t¥©Õ J¡°u ≈Ìu„ Ìufi° ÿt„°fi tu* ≈nu F…Î tCÌuÕ Ÿu ıfi Ÿt¥F°u* Ÿu Ÿ‡f∏@
≤©fiub°ÔÙ J¡S° ≈¥~>fiu Ju¡ wCv∫ Δ∫SÕ Fæ $$6$$ ı°u ⁄Ì∫R¡≈Ù <fÔ tu* ¿_Sw tfiR¡≈Ù y¥ayu N°æ≤ N∏@u Ÿ°≥≈
J¡°u fiFÙ* ıÙw ŸJ¡°, Ÿ Ì…fCÕ<] J¡°u <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ ≈Ìu„ <Ì∫° ı° ŸJ¡w° Fæ ? $$7$$ b_wCw# ı°u Fæ FÙ
fiFÙa, Ÿ tfi J¡°u N°≈ ıÙw° F…N° FÙ ı°<fi∫u $ ı°u <„Ô° Fæ FÙ fiFÙ*, bF N≈fiu <fiJ¡¸> Ÿu ŸCw≤°a Ìq≤
<fi≤_w FÙ Fæ $$8$$ <ıŸ Ì…fCÕ<] ≈C”T fiu N<bΩt°fi tfi ≈≤ <bı∫ ≈®°›w fiFÙ* J¡∑, bF <bT ©°∫u <ffi°
FÙ <bT J¡∑ t¥h~>°Õ Ÿu t≤w° Fæ $$9$$
"b_wCw°u ∫∏fi <bΩwu' ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F°, ŸJ¡∑ ≈≈<W J¡Fwu Fæ* $
I°fiÙ N°Ãt° ŸÌ° FÙ Ìu©w° Fæ, _≈∏Ì tua ≈®°d -„<•w∫°≥ ŸtSÕ Fæ*, o¿∏B∫°≥ N≈fiu @t°u˘ tau ŸtSÕ
Fæ*; Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚Ô° tfi fi°tJ¡ b_wC •∫° J¡FÙ ı°wÙ Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ •∫° ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈®<Ÿ<] Ju¡
<ÔÎ tfi t°fi° ı°w° Fæ NSb° _≈∏Ì Ju¡ <ÔÎ ∫° I°fiu¿∏B∫ N°æ≤ J¡tuÕ¿∏Ì®∫ Ju¡ ≈®∫°uıfi J¡∑ <Ÿ<] Ju¡
<ÔÎ ? ≈®°d≈®u¿≤w o¿∏B∫°u* Ÿu ŸtÙ≈ tu* Ô°∫u y∫u ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈®<Ÿ<] Ÿ°sÙ Ÿu FÙ F°u ŸJ¡wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ
tfi J¡° J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $$10$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu Ÿf „<•w∫°u* Ÿu f≥@° F…N° tfi •∫°u* fiFÙ* t°fi° ı°w° ? w°u oŸ ≈≤ ∫F <•w <bbuJ¡
J¡≤fiu ≈≤ Ÿayw fiFÙ* F°uwÙ, •∫°u*<J¡ bÙd° J¡∑ t@C ºb<fi Ju¡ Ÿt°fi „<•w∫°u* Ju¡ ŸtCÌ°∫ Ÿu FÙ ŸtC<Ìw
Δ∫bF°≤ J¡∑ <Ÿ<] F°u ŸJ¡wÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
≈®°d°u* J¡∑ _≈∏Ìfi „<•w Fæ, ≈≤t°Ãt° J¡∑ I°fi-„<•w Fæ N°æ≤ o¿∏B∫°u* J¡∑ ≈¨SJg¡ ≈¨SJg¡ N≈fiÙ
„<•w∫°≥ Fæ* ˚Ô° fiŸu ∫F°≥ ÎJ¡ J¡°æfi f°≥@° ı°w° Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu <J¡ŸÙ Ÿt°ı tu* _fi°fi,
Ì°fi, y°fi, _wC<w, N°<Ì fi°fi° Δ∫bF°≤ <J¡ŸÙ ÎJ¡ ŸbÕ„<•wt°fi ≈C”T Ÿu Ÿ‡≈∏fi fiFÙ* F°uw°, ŸÙ
w≤F ∫F°≥ ˚Ù Ÿf Δ∫bF°≤ ÎJ¡-Ÿu FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$11$$
ŸyÕ - 14] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 919
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ŸtCÌ°∫ <J¡ŸÙ ŸtCÌ°∫J¡w°Õ N∏∫ Ju¡ <ÔÎ FÙ F°uw° Fæ, ÎuŸ° <fi∫t Fæ, Nw# ∫F°≥
≈≤ ˚Ù J¡°uoÕ Ÿa|°w-J¡w°Õ N≈u<sw Fæ ? w°u oŸ Ÿa|°w Ju¡ ˚Ù ıyBq≈ Ÿa|°w Ju¡ tº∫bwÙÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
ŸfJ¡∑ Ÿf Δ∫bF°≤ „<•w∫°≥ ŸfJu¡ <fit°Õd- J¡w°Õ N°ÃtR¡≈ ≈≤tuÿb≤ J¡∑ FÙ <J¡≤d R¡≈ Fæa $ Nw# ∫F
Ÿa|°w ˚Ù ∏FÙ* Ju¡ <ÔÎ <Ÿ] F°uy°, Nªuwfi tfi Ju¡ <ÔÎ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ ≈®<w„≤Ù≤ <˚∏fi ªuwfi tfi J¡∑
<Ÿ<] fiFÙ* F…oÕ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫u Ÿf Δ∫bF°≤„<•w∫°≥ ŸbÕ„<•wt°fi ≈≤t°Ãt° J¡∑ FÙ <J¡≤du* Fæ* $ tfi N°<Ì„ÆÌ b°h∫w° Îba
≈¨S•w° N°≈J¡∑ J¡F°≥ Ÿu <Ìw F…oÕ ? $$12$$
Nh~>°, ªuwfi ıÙb oŸJ¡° N<@‹™>°w° F°u, bF <ªWR¡≈ Ôy°t Ju¡ <ffi° o¿∏B∫R¡≈Ù |°un°u* J¡°u J¡°f¥
tu* ≤©fiu Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ <ªW ˚Ù <Ÿ] F°u FÙ y∫°, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıÙbR¡≈ Ÿu ı°u J¡F° y∫° Fæ, ŸJ¡°u N°æ≤ <ıŸfiu oŸ ıyw J¡°u N∏@ ffi° ±>°Ô° Fæ Ÿ <ªW J¡°u
˚Ù N°≈ NŸwg FÙ ı°<fi∫u, ŸJ¡∑ J¡°æfi „<•w Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ "ıÙb<w' N°æ≤ "<ªWtub ª' ∫°u* N°≈fiu
ı°u Ì°u J¡Fu Fæ*, bu •∫° Fæ, •∫° N°Ãt° Ÿu <˚∏fi J¡°uoÕ N∏∫ ªuwfi Fæ* ∫° Nªuwfi Fæ* ? ≈®St ≈s w°u ffi fiFÙ*
ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ ' fi°∏∫°u&w°u&¿_w Ì®‹¸>° fi°∏∫°u&w°u&¿_w Z°uw° oŸ ZC<w Ÿu f®Ê Ÿu N<w¿≤•w N∏∫
ªuwfi J¡° <fiTu@ Fæ $ ÌqŸ≤u ≈s tu* Nªuwfi J¡°u ªuwfi ≈Ì°SÕ J¡∑ N°bÿ∫J¡w° F°ufiu Ÿu o<∏B∫°u* Ÿu Ÿtu* J¡°uoÕ
N∏w≤ fiFÙa ≤F°, Nw# o¿∏B∫ N<@‹™>°fi„<•w Ÿtu* fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ oŸ Ÿf FuwCN°u* Ÿu N°≈ fi
Ì°ufi°u* J¡°u NŸwg FÙ ı°<fi∫u $$13$$ N≈fiu Ÿu J¡¿v≈w tfi Ÿu <ıfiJ¡∑ ≈≤t°SÕ Â<‹¸> ıÔ y∫Ù Fæ, fi Ô°uy°u*
J¡∑ Ì…#© ≈≤‡≈≤° J¡°u¡ Ìu©J¡≤ tu≤Ù J¡”d° Ÿu Ÿ≤°f°u≤ t<w t°fi°u* Δ∫°t°uF (|f≤°F¸>) J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ
Fæ •∫°u*<J¡ fiJ¡∑ Ì…#©<fib¨<W J¡° ≈°∫ ©°uıfiu ≈≤ J¡≤°un°u* bT°u˘ tu* ˚Ù fiFÙ* <tÔ ŸJ¡w° $$14$$
<ıŸ Ì…#© J¡° J¡°uoÕ <fi<tW F°uw° Fæ, Ÿ Ì…#© J¡°, <fi<tW Ju¡ <fib°≤d Ÿu, <fib°≤d <J¡∫° ı°
ŸJ¡w° Fæ, t¥©°u˘ J¡° Ì…#© w°u <fi<tÕw Fæ, Nw# ŸJ¡° <fib°≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫F°≥ ≈≤ ÌqŸ≤° J¡°æfi Fæ ? <ıŸŸu t¥©Õ J¡°u ©uÌ F°uw° Fæ ? <ıŸŸu <J¡ t¥©Õ Ÿ∏w›w F°uw° Fæ $ y@u
N°æ≤ t¥©Õ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* ofiJu¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤fi° ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ofiJu¡ ŸÂ„
NŸa¶∫ t¥» ∫°u<fi∫°≥ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ* fiJu¡ Ÿt°fi FÙ ∫u ˚Ù ≈usdÙ∫ Fæ* $$15$$ <fi≤∏w≤ ≈æÌ° F°ufiub°Ôu
ın, ≈°≈Ù, Ì…fCÕ<] Ÿ°y≤ Ÿu fCÌgfCÌ°u* J¡∑ w≤F <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ FÙ <b<b@∫°u<fi∫°u* tu* ≈æÌ° F°uwu Fæ* $$16$$
Ìu<©∫u, ≈®Ã∫uJ¡ Ìu„ tu* ≈®<w<Ìfi ≈„C <F*Ÿ° _S°fi tu* <fi∫…•w Ô°uy°u* π°≤° <J¡wfiu ≈„C t°≤u ı°wu Fæ*, oŸtu*
J¡°æfi-ŸÙ <bÔ°≈ J¡≤fiu J¡∑ f°w Fæ ? $$17$$ ˚¥<t tu* Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu ıÙb°u* tu* Ÿu ±>°≥Ÿ°u* N°æ≤ th~>≤°u* J¡°
≈®<w<Ìfi b°∫C ŸaF°≤ J¡≤ ±>°Ôw° Fæ, oŸtu* J¡°æfi-Ÿ° „°uJ¡ Fæ ? $$18$$ ≈®Ã∫uJ¡ <Ì„° tu* F≤ ÎJ¡ bfi tu*
fnu-fnu ≈bÕw°u* ≈≤ „f≤ N°<Ì Ô°©°u* t¨y°u* J¡°u t°≤wu Fæ*, oŸtua ˚Ô° <bÔ°≈ J¡∑ •∫° yCaı°o„ Fæ ? $$19$$
<fiÌÕ∫ fnÙ t~>ÔÙ ıÔ tau ~>°u¸>u ~>°u¸>u NfiuJ¡ NfiuJ¡ ıÔıÙb°au J¡°u N≈fiu N°F°≤ Ju¡ <ÔÎ J¡°¸>wÙ Fæ $ oŸtu*
J¡°æfi-Ÿ° „°uJ¡ Fæ $$20$$
Nf fÔb°fi°u* π°≤° Ì…fÕÔ°u* Ju¡ ≈Ùnfi J¡° ≈≤‡≈≤° π°≤° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
˚¥©Ù t•©Ù ≈≤t°dC J¡d Ju¡ Ÿt°fi Ÿ¥‚t ÔÙ© J¡°u ©°wÙ Fæ, ŸJ¡°u ˚¥©Ù tJ¡nÙ ©° ı°wÙ Fæ,
920 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ªaªÔ tJ¡nÙ J¡°u ˚Ù ıayÔÙ ±>°≥Ÿ ©° ±>°Ôw° Fæ, Ÿ ±>°≥Ÿ J¡°u tui>J¡ ©° ±>°Ôw° Fæ $ tui>J¡ J¡°u ˚Ù Ÿ°≥≈
<fiyÔ ı°w° Fæ, ˚∫aJ¡≤ Ÿ°≥≈ J¡°u y”n t°≤ ±>°Ôw° Fæ N°æ≤ fiubÔ° J¡°¸> ±>°Ôw° Fæ, fiubÔu J¡°u <fÔ°b
t°≤ ±>°Ôw° Fæ N°æ≤ <fÔ°b J¡°u JC¡W° J¡°¸> ±>°Ôw° Fæ, JC¡Wu J¡°u ˚°Ô¥ t°≤ ±>°Ôw° Fæ, ˚°Ô¥ J¡°u f°| t°≤
±>°Ôw° Fæ, f°| Ju¡ «¡≈≤ <Ÿ*F N°J®¡td J¡≤w° Fæ N°æ≤ „≤˚ fi°t J¡° t¨y <Ÿ*F J¡°u ©° ±>°Ôw° Fæ, y≤ı
≤Fu tu| Ju¡ N≈fiu «¡≈≤ ªÔfiu ≈≤ ŸJ¡°u ŸFfi fi J¡≤fiu Ÿu ~>ÔJ¡≤ ≈ÃS≤°u* J¡∑ ª\>°fi°u* ≈≤ <y≤fiu Ju¡
J¡°≤d tu| π°≤° „≤˚ fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, tu| b°∫CN°u* Ÿu n°∫u ı°wu Fæ*, b°∫C ≈bÕw°u* Ÿu ıÙwu ı°wu
Fæ* $ ≈bÕw bı® Ÿu ª¥≤-ª¥≤ <J¡∫u y∫u Fæ*, bı® ˚Ù o∏B J¡° b„Ù˚¥w Fæ, o∏B J¡°u <b‹dC ffi°wu Fæ*, <b‹dC ˚Ù
ŸC©-Ì…#© Ì„°N°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ, ı≤°-t≤d Ÿu N≈fiu ˚°u≠∫ N∏fi Ju¡ Ÿt°fi ≈°<Ôw ı∏wCw° J¡°u ≈®°›w
F°uwu Fæ* N°æ≤ ı∏wC ˚Ù, ı°u tF°J¡°∫ Fæ N°æ≤ <bΩ° wS° N°∫C@°u* Ÿu ∫C•w Fæ, wS°<≈ ÔÙ©, th~>≤,
©¸>tÔ, t•©Ù N°<Ì „≤Ù≤ tau Ôyu F…Î ıÙb°u* Ÿu ©°∫u FÙ ı°wu Fæ* $ oŸ ≈®J¡°≤ N°<@˚°æ<wJ¡ Ì…#©°u* Ÿu
ª°≤°u* N°u≤ <~>∏fi-<˚∏fi, N°º∫°<ÃtJ¡ N°æ≤ N°<@Ìæ<bJ¡ Ì…#©°u* Ÿu ııÕ¿≤w ıÙb Δ∫SÕ t°uFb„ ≈≤_≈≤
©°∫° ı°w° Fæ N°æ≤ N°yu ©°fiu Ju¡ <ÔÎ JC¡~> Na„ tu* ≤<sw ˚Ù F°uw° Fæ $ <b<b@ ˚¥w°u* J¡∑ ı°<w∫°≥
<fi≤∏w≤ fi‹¸> F°uwÙ Fæ* N°æ≤ <fi≤∏w≤ ÔÙ©u*, ıCÎ≥, ªÙ<¸>∫°≥ N°<Ì fF…w Ÿu ıÙb Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $ ıÔ tu*
t~>ÔÙ, ıÔF°SÙ, ty≤ N°<Ì ıÙb ≈æÌ° F°uwu Fæ*, ˚¥<t Ju¡ N∏Ì≤ <fh~¥> N°<Ì J¡∑n°u* Ju¡ Ÿt¥F Ã≈∏fi
F°uwu Fæ*, N°J¡°„ tu* ˚Ù N°J¡°„ ≈sÙ (N) N°<Ì Ã≈∏fi F°uwu Fæ* Îba bfi ≈a<•w∫°u* tu* <Ÿ*F, Δ∫°|®, t¨y
N°<Ì ≈æÌ° F°uwu Fæ* $$21-31$$ ≈®Ã∫uJ¡ <Ì„° tu* ≈®°<d∫°u* Ju¡ „≤Ù≤°ua tu* ˚Ù J¡∑nu, ıCÎ≥ N°<Ì <b<ª` ıÙb
≈æÌ° F°uwu Fæ*, b¨s N°<Ì _S°b≤ ıÙb°u* tau |Cfi, ˚®t≤Ù Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡ N∏∫ J¡°‹™> ıÙb N°<Ì Ã≈∏fi F°uwu
Fæ*, <„Ô°N°u* Ju¡ N∏Ì≤ ˚Ù J¡∑nu, tui>J¡, |Cfi N°<Ì ıÙb Ã≈∏fi F°uwu Fæ* N°æ≤ <b‹™>° tu* ˚Ù ˚°≥<w-˚°≥<w
Ju¡ J¡∑nu Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$32,33$$ oŸ ≈®J¡°≤ NŸa¶∫ ı∏t°uu* N°æ≤ t≤d°u* tu* J¡”d°b°fi Ô°uy ŸÌ°
≈®Ÿ∏fi F°ubu* ª°Fu ≤°uuÎ≥* $ <J¡∏wC oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚®t tu*, <ıŸtu* <fi≤∏w≤ t¨Ã∫C N°æ≤ ¿fi≤∏w≤ Ã≈<W Fæ, fi
w°u ≈®Ÿ∏fiw° <ªw Fæ, fi w°u Ì…#<©w° FÙ <ªw Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ πuT fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌqŸ≤u J¡∑ ≈Ùn° Ju¡
N<˚fi∏Ìfi J¡∑ w≤F _fiuF fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌqŸ≤u J¡∑ ≈Ùn° Ju¡ <ÔÎ ≤°uÌfi ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC ≈us°
FÙ <ªw Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°<d∫°u* J¡∑ ≈®ªC≤ ı∏tb°ÔÙ ∫u ≈*<•w∫°≥ b¨s Ju¡ ≈W°u* Ju¡ wCv∫ Δ∫SÕ FÙ Ã≈∏fi
F°u-F°uJ¡≤ ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ* $$34-36$$ ı°u ≈CC”T Ì∫°ÔC ffiJ¡≤ JC¡fC<] Ô°uy°ua Ju¡ Ì…#© J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡
<ÔÎ ≈®b¨W F…N°, bF Ÿ°≤u N°J¡°„ J¡°u N≈fiu ~>°wu Ÿu w°≈≤<Fw J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈≤ÙZt J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ
JC¡fC<]∫°u* Ju¡ Ì…#© J¡°u Ìq≤ J¡≤fi° N≈fiu «¡≈≤ w°fiu F…Î ~>°wu Ÿu Ÿ°≤u N°J¡°„ Ju¡ w°≈ J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu J¡∑
w≤F NŸ‡˚b Fæ $$37$$
ŸaŸ°≤ tau ≈„C-≈sÙ Ÿ≤Ù©u Ô°uy°ua J¡°u ≈Ìu„ Ìufi° <ªw fiFÙ* Fæ $ ˚Ô° bfi tu* ™¥>≥™> Ju¡ <fiJ¡¸> J¡S°
J¡° NSÕ J¡Ffiu Ÿu J¡°æfi ≈®∫°uıfi <Ÿ] F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$38$$ <ı∏F°u*fiu N≈fiu tfi J¡°u <bT∫°u* tu* kæ¡Ô°
≤•©° Fæ, fi tfiC‹∫°u* N°æ≤ ≈„CN°u* tau •∫° Naw≤ Fæ ? ≈„C ≤_ŸÙ Ÿu ©Ù*ªu ı°wu Fæa N°æ≤ t¥»<ªWb°Ôu
(N) N°J¡°„ ≈sÙ # ÎJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ ~>°u¸>u-~>°u¸>u ≈sÙ $ bu ŸÌ° N°J¡°„ tu* FÙ |¥twu F…Î FÙ fhªu
Ìuwu Fæ* $ Ã≈∏fi F…Î N^±>u J¡°u fiÙªu <y≤fiu Ju¡ ≈FÔu FÙ w°unJ¡≤ <fiJ¡Ôu F…Î fhªu wC≤∏w ≈a©b°Ôu F°u
ı°wu Fæ* N°æ≤ bu ˚Ù N°J¡°„ tu* FÙ nJ¡≤ |¥twu Fæ*, ∫F Ô°uJ¡ ≈®<Ÿ] Fæ $
ŸyÕ - 14] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 921
≈C”T tfi Ÿu ©Ù*ªu ı°wu Fæ* $ N≈fiu <ªWR¡≈Ù J¡∑ªn tu* k≥¡Ÿu F…Î N°æ≤ N≈fiu fi°„ Ju¡ <ÔÎ J¡tÕ J¡° N°≤‡˚
J¡≤fiub°Ôu t¥©°u˘ J¡Ù N°≈<W∫°u* J¡°u Ìuu©J¡≤ ≈ÃS≤ ˚Ù ≤°uwu Fæ* ªuwfi°u* J¡∑ w°u f°w FÙ •∫° Fæ ? <ıfi Ô°uy°u*
fiu N≈fiu <ªW ≈≤ <bı∫ ≈®°›w fiFÙ* J¡∑, fiJ¡∑ Ÿf Ìu„°u* tu* ŸÌ° Ì…#© Ìufiub°ÔÙ Ì„°Î≥ ˚≤Ù F…oÕ Fæ*,
oŸ<ÔÎ fC<]t°fi ≈C”T fiJu¡ t°ıÕfi tu* ≈®b¨W fiFÙaa F°uw°, •∫°u*<J¡ fiJ¡° t°ıÕfi Ÿt_w ˚¥<t J¡∑ @¥<Ô
Ju¡ t°ıfiÕ Ju¡ Ÿt°fi NŸ‡˚b Fæ $$39-41$$ Fu ZÙ≤|Cfi∏Ìfi, <ıfi Ô°uy°u* fiu N≈fiu <ªW ≈≤ <bı∫ ≈®°›w
J¡≤ ÔÙ Fæ fiJu¡ Ì…#© J¡°u Ìq≤ J¡≤fi° Ÿ≤Ô Fæ, oŸ<ÔÎ I°fiÙ ≈C”T Ì…#© t°ıÕfi tu* ≈®b¨W F°u $$42$$
≈®Ÿay ≈®°›w N<@J¡°≤Ù <bª°≤ J¡°u Ÿt°›w J¡≤ ≈®_wCw <bT∫ J¡° FÙ NfiCŸ≤d J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, tfi fiFÙ* Fæ, b¨S° N°≈ ŸJ¡∑ J¡v≈fi° fi J¡∑<ı∫u $ ıæŸu J¡¿v≈w buw°Ô Ÿu f°ÔJ¡
t°≤° ı°w° Fæ bæŸu FÙ J¡¿v≈w tfi Ÿu N°≈ t°≤u ı°wu Fæ* $$43$$
∫<Ì tfi fiFÙ* Fæ, w°u ≈®<w∫°uyÙ J¡∑ N<Ÿ<] F°ufiu Ÿu ŸJu¡ <fiTu@ J¡° NbŸ≤ FÙ fiFÙ* Fæ $ ÎuŸÙ ∫<Ì
J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ N°Ãtw[b J¡°u ˚¥Ôu F…Î N°≈ t¥» F…Î Su, w˚Ù wJ¡ N°≈J¡° tfiR¡≈ Ÿ≈Õ <Ìw F…N°
S° $$44$$ Fu „`Cfi°„fi, oŸ Ÿt∫ N°≈ ≈≤t°SÕ N°ÃtR¡≈ J¡°u ı°fi ªCJu¡ Fæ* $ Ÿ*J¡v≈ Ÿu <ªW J¡∑
N<˚b¨<] F°uwÙ Fæ; oŸ<ÔÎ N°≈ ŸaJ¡v≈ J¡° FÙ „Ù|® ≈¿≤Ã∫°y J¡∑<ı∫u $$45$$
Nf f∏@ N°æ≤ t°us J¡° ≤F_∫ J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì N°≈ oŸ Âÿ∫ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤wu Fæ*, w°u N°≈ <ªW ∫C•w N°æ≤ fa@fib°Ôu Fæ* $ ∫<Ì N°≈ oŸ
Âÿ∫ J¡° Ã∫°y J¡≤wu Fæ*, w°u N°≈ <ªW„¥∏∫ N°æ≤ t°usb°fi Fæ* $$46$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u, ∫F Âÿ∫w[b •∫° Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
oŸ <`yCd°ÃtJ¡ t°∫°t∫ ≈®≈aª J¡° N°Z∫ f∏@fi Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ $ ∫<Ì oŸJ¡° Ã∫°y <J¡∫° ı°∫ w°u
ŸaŸ°≤ Ju¡ t°us Ju¡ <ÔÎ F°uw° Fæ $ f∏@fi N°æ≤ Ã∫°y Ju¡ <bT∫ tu* ıæŸÙ N°≈J¡∑ N<˚”<ª F°u, b柰
J¡∑<ı∫u $$47$$ "NFtg' ∫°fiÙ N°∏w≤Âÿ∫ N°æ≤ "oÌtg' ∫°fiÙ f°fl Âÿ∫ Fæ FÙ fiFÙ*, oŸ ≈®J¡°≤ º∫°fi
J¡≤ ≤Fu, Nfi∏w N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ <b„°Ô ⁄Ì∫b°Ôu, N°ÃtR¡≈ N°≈ ≈bÕw Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªÔ F°u ¿_Sw
F°uo∫u $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ N°Ãt° J¡∑ N°æ≤ oŸ ıyw J¡∑ "tæ*' N°æ≤ "∫F' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ˚uÌt∫Ù
J¡Ôfi° J¡° ŸbÕS° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ f®Ê<fi‹™> F°u ¿_S≤ F°uoÕ∫u $$48,49$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, fi Ì°ufi°u* J¡° J¡Ôfi° J¡° Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ J¡°æfi b_wC Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ, <ıŸtu* N°≈
¿_S<w J¡° ≈Ìu„ Ìuwu Fæ*, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
B‹¸>° N°æ≤ Âÿ∫ Ì„°N°u* Ju¡ tº∫ tu* Îba N°Ãt° N°æ≤ ıyw Ju¡ tº∫ tu* ∫°fiÙ <`≈C¸>Ù tu* NfiC_∫¥w,
Ÿ∏t°`R¡≈, Ì„Õfifi°tJ¡ <`C≈C¸>Ù Ju¡ Ÿ°sÙ _b˚°b tu* ¿_Sw N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ ŸbÕÌ° ˚°bfi°
J¡∑<ı∫u $$50$$
ª°sCT <`≈C¸>Ù J¡∑ ˚°≥<w N°Ÿfi N°<Ì `C<¸>∫°u* tu* ˚Ù Ÿ Ÿ°sÙ J¡° FÙ º∫°fi J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
N°_b°Ω N°æ≤ N°_b°ÌJ¡ Ÿu ≈¿≤Ã∫•w N°æ≤ _b°Ω N°æ≤ _b°ÌJ¡ Ju ¡tº∫ tu* ¿_Sw Ju¡bÔ _b°Ìfi
J¡° º∫°fi J¡≤wu FCÎ N°≈ ŸÌ° N°Ãtt∫ F°uo∫u $$51$$
922 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
NfiCt¿w N°<Ì N∏∫ NfiC˚b°u* tu* ˚Ù ÎuŸ° FÙ ŸtHfi° ª°<F∫u, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NfiC˚b J¡≤fiu ∫°uÀ∫ N°æ≤ NfiC˚b-J¡w°Õ Ju¡ <bT∫˚¥w ¿`≈C¸>Ù Na„ Ÿu Δ∫<w¿≤•w
tº∫ J¡° (ŸJu¡ Ÿ°sÙ J¡°) N≈fiu ⁄Ì∫ tu* NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ N°≈ _b∫* ¿_Sw F°uo∫u $ ˚b J¡∑ ˚°bfi°
∫°fiÙ Ÿ*_J¡°≤b„ ŸaŸ°≤ Ju¡ Ì„Õfi (_b›fiÌ„° Ÿu) „¥∏∫, ˚°bÌ„° (ı°y®wgÌ„°) N°æ≤ N˚°bÌ„°
(ŸCTC<›w) Ÿu ≤<Fw N°Ãt° J¡° oŸ ≈®J¡°≤ ˚°b J¡≤ ≤Fu N°≈ _b∫* N°Ãt<fi‹™> F°uo∫u $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
„C] <ª∏t°` _b˚°bb°ÔÙ N°ÃtŸW° J¡° ≈®t°Ìb„ Ã∫°y J¡≤ ≤Fu N°≈ ı°u _b∫* ªuÃ∫ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wu
Fæ*, wf N°≈ N<wÌ…#© Ìufiub°ÔÙ <ªWw° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $ Fu tF°f°F°u, oŸ <ªWR¡≈Ù J¡nÙ J¡°u _bR¡≈I°fi
∫C¿•w Ÿu w°unJ¡≤ <ªWR¡≈ <≈*ınu Ÿu N°Ãt°R¡≈Ù ¿ŸaF J¡°u tC•w J¡∑<ı∫u $ ıf N°≈ ≈≤t°ÃtÌ„° J¡° Ã∫°y
J¡≤ wuıÙ Ÿu ªuÃ∫ J¡∑ N°u≤ <y≤wu F…Î ŸaJ¡v≈ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, wf ªuÃ∫ J¡°u Ìu©wu Fæ* $$52-56$$
Jæ¡Ÿu ªuÃ∫ J¡∑ N°u≤ ıÙb <y≤w° Fæ, ŸŸu Jæ¡Ÿu ŸaJ¡v≈°u* J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ Jæ¡Ÿu ŸaJ¡v≈ J¡° s∫
F°uw° Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ ∫F J¡Fwu Fæ* $
ıf <ªW-≈¥bÕ NfiC˚b Ÿu Ã≈∏fi Âÿ∫ ŸaŸ°≤ Ju¡ ÌgfC] F°ufiu ≈≤ <ªW FÙ JC¡~> _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w
<ªwg Fæ, oŸ I°fi Ÿu N°Ãt° Ÿu Δ∫<w¿≤•w <Ÿ] F°uw° Fæ wf ≈Cfi#≈Cfi# tfifi Ÿu Âÿ∫ ŸaJ¡v≈ J¡≤fiu tu*
ŸtSÕ F°u tfi F°uw° Fæ N°æ≤ bFÙ Ì…#©∑ Fæ $ N≈fiu Ÿu N<w¿≤•w tfi Fæ, oŸ Ÿa<bwg Ju¡ Ã∫°y Ÿu w°u bF fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ $$57$$ ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıyw N°Ãt° FÙ Fæ, N∏Ì≤ ÎuŸu I°fi J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ ≈<Fw <ªWw°
J¡F°≥ Fæ ? ≈°<@R¡≈ ¿ªW J¡F°≥ Fæ ? <ªWb¨<W Ÿu Δ∫°›w ªuÃ∫ J¡F°≥ Fæ N°æ≤ <ªW b¨<W J¡F°≥ Fæ ? NS°Õwg
JC¡~> ˚Ù „uT fiFÙ* ≤Fwu Fæ* $$58$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tæ* N°Ãt° Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ NfiC˚b tu* N° ≤Fu ÌuF o¿∏B∫
N°<Ì Ÿu ∫C•w ıÙb Fq≥, Ju¡bÔ owfi° FÙ wCh~> <ªW Fæ, ∫F oŸ ≈®J¡°≤ Nfi°<Ì N°æ≤ Nfi∏w Ì…#© J¡°
<b_w°≤ J¡≤w° Fæ $ tæ* f®Ê FÙ F≥q, f®Ê Ÿu N<w¿≤•w ıÙb fi°tJ¡ ≈≤t°SÕ Ÿwg JC¡~> J¡FÙ* fiFÙ Fæ* $ ∫FÙ
<ªW J¡° <bfi°„ Fæ, oŸÙJ¡°u ≈≤tŸC© J¡Fwu Fæ* $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°Ãt° FÙ ∫F ıyw Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫
F°ufiu ≈≤ <ªW J¡∑ NŸW° NSÕw# Ÿ‡≈∏fi F°uu ı°wÙ Fæ, oŸtu* J¡°uoÕ ŸaÌuF fiFÙ* Fæ $$59-61$$
tfi°ufi°„ Ju¡ ≈°∫ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
≈≤t°SÕ w[b J¡° I°fi F°ufiu Ÿu ∫F ıyw N°Ãt° FÙ Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫ ¿_S≤ F°u ı°w° Fæ, wf N°≈
tfi J¡°u ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ J¡°¿∏w Ÿu N∏@J¡°≤ J¡° <bfi°„ F°uw° Fæ bæŸu FÙ <bfi‹¸> ı°<fi∫u $ ıf wJ¡
tfiR¡≈Ù Ÿ°≥≈ „≤Ù≤ tu* Fæ, wf wJ¡ tF°˚∫ ≤Fw° Fæ, tfiR¡≈ Ÿ≈Õ J¡°u Ÿt°<@ Ÿu F¸>° Ìufiu ≈≤ ˚∫
J¡° NbŸ≤ J¡F°≥ Ÿu Fæ* ? $$62,63$$ Fu Nfi|, ∫F N<wfÔb°fi <ªWR¡≈ buw°Ô ÎJ¡t°` ˚®°¿∏w Ÿu
Ã≈∏fi F…N° Fæ, Ÿ‡∫Jg¡I°fiR¡≈Ù t∏` Ÿu ŸJ¡° ıf≤Ì_wÙ <bfi°„ J¡≤ ±>°<Ô∫u $ ÌuFR¡≈Ù |≤ Ju¡
fÔb°fi°u* tu* Zuu‹™> <ªWR¡≈ ∫s Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ N°≈ t°fiŸ<ª∏w°„¥∏∫ N°æ≤ Δ∫°JC¡Ôw°≤<Fw F°uo∫u,
N°≈J¡°u J¡°uoÕ ˚∫ fiFÙ* Fæ $$64,65$$ N°ÃtÔ°˚ Ÿu Ÿf J¡°tfi°N°u* J¡∑ ≈®°¿›w F°ufiu ≈≤ ≤°y≤<Fw
NwÎb f°fl ŸC©°u* Ju¡ Ÿ°@fi°u* Ju¡ ≈°ıÕfi Ÿu FÙfi FÙ tæ* Fq≥, Ju¡bÔ owfiu Ÿu FÙ N°≈J¡∑ <ªWŸW°
fi‹¸> F°u yoÕ Fæ N°≈ Ì…#©≤<Fw Wt ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u y∫u Fæ*, oŸ ≈®J¡°≤ tCtCs° ˚Ù <ıŸJu¡
N∏w#J¡≤d tua „°∏w F°u yoÕ ÎuŸu N°≈ ¿_Sw F°uoÕ∫u $$66$$
ª°æÌFb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 15] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 923

≈∏BFb°≥ ŸyÕ
<ªWw° J¡°u ≈®°›w F…N° N°Ãt° <ıŸŸu ŸaŸ°≤ tu* f≥@w° Fæ,
NfiSÕfÙı°u* Ÿu ≈¥dÕ Ÿ <b<ª` w¨‹d° J¡° bdÕfi $
<ªW J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ ≈≤t≈C”T°SÕ ≈®°<›w J¡∑ FÙ y∫Ù Fæ, oŸ ¿ªW J¡° NfiCŸ≤d J¡≤fiu ≈≤ w¨‹d°
J¡∑ N<˚b¨<] Ÿu NfiS°u˘ J¡∑ ≈≤‡≈≤° ≈®°›w F°uwÙ Fæ, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaŸ°≤ J¡∑ fÙıJ¡dR¡≈, ıÙb°u* Ju¡ f∏@fi Ju¡ <ÔÎ ı°Ô_bR¡≈ N≈<b` oŸ
<ªWŸW° J¡° NfiCŸ≤d J¡≤ ≤Fu N°Ãt° <ıŸfiu N≈fi° f®Ê°ÃtR¡≈w° J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫°, N<bΩ° Ÿu
N°h~>∏fi I°fi J¡°u, <ıŸJ¡∑ N<˚Δ∫<•w o¿∏B∫b¨<W∫°u* J¡∑ N@Ùfi Fæ, ≈®°›w J¡≤ ≤Fu <ªW Ju¡ FÙ NfiC≤°u@
Ÿu <ªWJ¡¿v≈w ÌuF°<Ì Ÿa|°w FÙ tæ* Fq≥, ÎuŸ° NfiCŸa@°fi J¡≤w° Fæ N°æ≤ ¿ªW Ÿu ≈®°›w <J¡∫u y∫u fi°fi°
<bT∫°u* J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu F°ufiub°Ôu ≤°y-πuTb°Ÿfi°R¡≈ tÔ J¡°u¡ @°≤d J¡≤w° Fæ $$1,2$$
bF ≤°y-πuTb°Ÿfi°R¡≈ tÔ J¡°u @°≤d J¡≤u, ŸŸu •∫° ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
≈®<w<Ìfi f» ≤Fu tF°t°uF J¡°u Ìufiub°ÔÙ, ˚∫ Ìufiub°ÔÙ N°æ≤ Fı°≤°u* t≤d, t¥~>°Õ N°æ≤ ˚®°¿∏w∫°u*
J¡∑ FuwC F°ufiu Ÿu <bTÔw°R¡≈ w¨‹d° ≤°y-πuTb°Ÿfi°R¡≈Ù tÔ J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ôu N°Ãt° Ju¡ <ÔÎ
t¥~>°Õ FÙ ÌuwÙ Fæ, ŸC© J¡° Ôu„ ˚Ù fiFÙ* ÌuwÙ $$3$$ ıæŸu N°J¡°„ tu* tu|yıÕfi, b¨<‹¸> N°<Ì NfiuJ¡
<bJ¡°≤ J¡≤fiub°ÔÙ bT°Õ M¡wC J¡∑ N≥@u≤Ù ≤°w ıf-ıf <Ìw F°uwÙ Fæ, wf-wf tF°t°uF≈®Ì F°uwÙ Fæ,
bæŸu FÙ Nfi∏w N°Ãt° tu* <bJ¡°≤ J¡≤fiub°ÔÙ ∫F w¨‹d° ˚Ù ıf-ıf <Ìw F°uwÙ Fæ wf-wf tF°t°uF
ÌuwÙ Fæ $$4$$ tF°Ìub N°<Ì Ìubw° ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ju¡ Ÿaw°≈ J¡°u ŸFfiu Ju¡ <ÔÎ
ŸtSÕ Fæ* <J¡∏wC w¨‹d°R¡≈Ù N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ju¡ Ÿaw°≈ J¡°u ŸFfiu Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* $ wÙ©Ù,
J¡°ÔÙ, ÌÙ|Õ N°æ≤ |°u≤ w¨‹d°R¡≈Ù wÔb°≤, ı°u „ÙwÔ F°uwÙ F…oÕ ˚Ù W≤J¡°Ô tu* Ì…#© Ìufiub°ÔÙ Fæ,
N≈fiu Nay J¡°u ŸÌ° J¡°¸>wÙ Fæ $$5,6$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaŸ°≤ tu* ı°u ∫u Ì…<fiÕb°≤, Ì…#© Ÿu Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡ N∫°uÀ∫ fnu fnu Ì…#© Fæ*, bu
w¨‹d°R¡≈Ù Ôw° Ju¡ k¡Ô Fæ* $$7$$ tfiR¡≈Ù <fÔ tu* <~>≈Ù F…oÕ ∫F w¨‹d°R¡≈Ù ˚u<n∫° NÂÿ∫ F°uJ¡≤ FÙ
tfiC‹∫°u* Ju¡ „≤Ù≤ Ÿu t°aŸ, Fß>Ù, ©¥fi N°<Ì ©°wÙ Fæ $$8$$ ın w¨‹d° ıÔt∫ bT°Õ M¡wC J¡∑ fiÌÙ Ju¡
Ÿt°fi sd˚≤ tu* b¨<] J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ, sd˚≤ tu* ¿≤•w F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ ¸>ÙÔ°, J¡°≥¸>u, ıayÔ N°<Ì tu*
≈®bu„ J¡≤° J¡≤ ≈C”T J¡°u J¡°¸>wÙ Fæ $$9$$
t¥~>°Õ FÙ ÌuwÙ Fæ, ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F° S°, ŸÙ J¡° <bb≤d J¡≤wu Fæ* $
w¨‹d° Ÿu ≈Ù<nw ≈C”T ı°u ÌÙfiw° J¡° ˚°uyJ¡≤ ªCJ¡°, <ıŸJ¡° ⁄Ì∫ fi‹¸> F°u y∫° Îba <ıŸJ¡° wuı
ªÔ° y∫°, fiÙªw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, |f≤°w° Fæ, ≤°uw° Fæ N°æ≤ <y≤w° Fæ $$10$$
w¨‹d° J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ Ÿf Ì…#© <fib¨W F°u ı°wu Fæ, Ÿf ≈C^∫°u* J¡° Ì∫ F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ b¨sR¡≈Ù ≈C”T Ju¡ ©°u©ÔuR¡≈Ù ⁄Ì∫ tu* J¡°ÔÙ Ÿ°≥<≈fiR¡≈Ù w¨‹d° fæ™>Ù fiFÙ* Fæ, Ÿ ≈C”T
Ju¡ ⁄Ì∫≤∏@® tu* ªÔfiub°Ôu ≈®°db°∫C _b_S ≤Fwu Fæ* $ oŸtu* Ÿ∏ÌuF fiFÙ* <J¡ <ıŸ ≈C”T tu* w¨‹d°R¡≈Ù
924 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N≥@u≤Ù ≤°w N_w F°u yoÕ, Ÿtu* „C•Ô≈s tu* ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ≈C^∫ f»>wu Fæ* $$11,12$$ ı°u
≈C”TR¡≈Ù b¨s w¨‹d°R¡≈Ù |Cfi°u* Ÿu |Cfi fiFÙ* y∫°, bF ŸÌ° ≈C^∫R¡≈Ù k¥¡Ô°u* Ÿu ≈®k¡C<vÔw Ì„° J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ $$13$$ <bbuJ¡≤<Fw ≈C”T°u* Ju¡ <ªWR¡≈Ù N≤^∫ tu* Nfi∏w Δ∫°JC¡Ôw°R¡≈ J¡vÔ°u*Ô°u* Ÿu
∫C•w N°æ≤ ˚®°¿∏wR¡≈Ù ˚≥b¿≤∫°u* Ÿu ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤Ù F…oÕ w¨‹d°R¡≈Ù fiÌÙ fFwÙ Fæ $ w¨‹d° π°≤° ∫u Ÿf
Ô°uy @°yu Ÿu f≥@u F…Î ≈sÙ Ju¡ wCv∫ ≈FÔu @fi≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ Ìu„-<bÌu„ tu* |Ct°Î ı°wu Fæ*, wÌfi∏w≤
@fi J¡∑ ≤s°, Δ∫∫, fi°„ N°<Ì J¡∑ <ª∏w° N°æ≤ „°uJ¡ Ÿu ııÕ¿≤w <J¡∫u ı°wu Fæ* N°æ≤ N∏w tu* t°≤u
ı°wu Fæ* $$14,15$$
<fiÌÕ∫ <ªW Ÿu J¡JÕ¡„ w¨‹d° JC¡vF°nu J¡∑ @°≤ Ju¡ Ÿt°fi „Ù|® <y≤wÙ F…oÕ @tÕ N°æ≤ I°fi Ju¡ t¥Ô°u*
J¡°u wS° Ì∫°, <bbuJ¡ N°<Ì Ju¡ ~>°u¸>u-~>°u¸>u NaJC¡≤°u* J¡°u ˚Ù J¡°¸> ±>°ÔwÙ Fæ $ ıæŸu t¨y JC¡Î≥ Ju¡ «¡≈≤
yu F…Î F≤u <wfiJ¡°u* J¡∑ N°u≤ ı°w° F…N° N∏@u JC¡Î≥ tu* <y≤ ≈nw° Fæ, bæŸu FÙ w¨‹d° J¡° NfiCŸ≤d
J¡≤w° F…N° t¥»> ≈C”T fi≤J¡ tu* <y≤w° Fæ $$16,17$$ fC»°≈° <J¡wfi° FÙ ı°u≤-„°u≤ J¡° •∫°u* fi F°u,
≈≤ bF fiu`°u* J¡°u wfi° N∏@° fiFÙ* ffi°w°, <ıwfi° <J¡ ⁄Ì∫ J¡∑ <≈„°ªÙR¡≈ J¨¡„ w¨‹d° N∏@°
ffi°wÙ Fæ $$18$$ ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw vÔqR¡≈ NtayÔ˚¥w w¨‹d° Ÿu, ı°u ⁄Ì∫ tu* |°u*ŸÔ° ffi° ªCJ¡∑ F°u
ŸŸu, ˚yb°fi <b‹dC wJ¡ b°tfiw° J¡°u ≈®°›w F…Î $$19$$ oÕÿb≤ Ÿu ≈®∫C•w ∫° Ìub˚°uÀ∫ ŸC©Ôu„
<bT<∫dÙ ≤≠ıC J¡∑ w≤F ⁄Ì∫ tu* yC≥SÙ F…oÕ oŸ NÔ°æ<J¡J¡ w¨‹d° Ÿu FÙ ≈®<w<Ìfi Ÿ¥∫Õ N°J¡°„ tu* |Ct°Î
ı°wu Fæ* $$20$$ <ıŸJ¡° N°J¡°≤ ŸbÕÌ…#©t∫ Fæ Îba ı°u ıyw Ju¡ Ÿf Ô°uy°u* Ju¡ ıÙbfi J¡° fi°„ J¡≤wÙ
Fæ, ÎuŸÙ w¨‹d° J¡° J®¥¡≤ Ÿ°≥<≈fi Ju¡ Ÿt°fi tfiC‹∫ J¡°u Ìq≤ Ÿu FÙ Ã∫°y J¡≤fi° ª°<F∫u $$21$$
Ÿ°≤° ŸaŸ°≤ Δ∫bF°≤ w¨‹d° Ÿu FÙ F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
w¨‹d° Ÿu FÙ b°∫C fFwÙ Fæ, w¨‹d° Ÿu ≈bÕw ©nu Fæ*, w¨‹d° Ÿu FÙ ≈¨ØbÙ ıÙb°u* J¡° @°≤d J¡≤wÙ
Fæ, Ÿ°≤° `æÔ°u•∫ w¨‹d° Ÿu FÙ @°≤d <J¡∫° y∫° Fæ $$22$$ ∫F Ÿ°≤Ù Ô°uJ¡-∫°`° w¨‹d°R¡≈Ù ≤≠ıC
Ÿu f≥@Ù F…oÕ Fæ, ≤≠ıCf∏@fi Ÿu w°u Ô°uy tC•w F°u ŸJ¡wu Fæ*, ≈≤∏wC w¨‹d°R¡≈Ù f∏@fi Ÿu J¡°uoÕ tC•w
fiFÙ* F°u ŸJ¡wu $$23$$
oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaJ¡v≈ Ã∫°y Ÿu N°≈ w¨‹d° J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u $ ŸaJ¡v≈FÙfi tfi fiFÙ* Fæ
NS°Õwg ŸaJ¡v≈ Ju¡ N˚°b tu* tfi fiFÙ* ≤F ŸJ¡w°, ÎuŸ° ∫C<•w∫°u* Ÿu <fidÕ∫ <J¡∫° y∫° Fæ $ tfi FÙ ıf
fiFÙ* ≤Fuy°, wf w¨‹d° J¡F°≥ Ÿu F°uyÙ ? ∫F ˚°b Fæ $$24$$
Fu tF°f°F°u, ≈FÔu N°≈ N≈fiu <ªW tu* wCt, tæ*, ∫F, oŸ Ì…≤°„° J¡° NS°Õwg Ÿf Ì…≤°„°N°u* Ju¡
<fi<tW˚¥w wt°ut∫ N<˚t°fi J¡° ŸaJ¡v≈ fi J¡∑<ı∫u $$25$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫<Ì N°≈ Ì…#© J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiub°ÔÙ Nfi°Ãt° tu* N°Ãt˚°bfi° J¡∑ ˚°bfi° fi
J¡≤u*yu, w°u N°≈ w[bI°<fi∫°u* tu* <yfiu ı°∫u*yu $$26$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ N≈<b` NFa˚°bt∫Ù w¨‹d° J¡°u NfiFa˚°bR¡≈ Jæ*¡ªÙ Ÿu J¡°¸>J¡≤ N°≈ Ÿ‡≈¥dÕ
˚¥w°u* Ÿu F°ufiub°Ôu ˚∫°u* J¡° <w≤_J¡°≤ J¡≤ ŸaŸ°≤ J¡∑ f°@ ˚¥<t f®Ê tu* ¿_Sw F°uoÎ $$27$$
≈∏BFb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 16] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 925

Ÿ°uÔFb°≥ ŸyÕ
º∫u∫-Iu∫˚uÌ Ÿu b°Ÿfi° Ã∫°y J¡° bdÕfi, ŸŸu ıÙb∏tC•w N°æ≤ <bÌuF°u* Ju¡ Ôsd J¡° J¡Sfi $
ıÙ<bw ≈C”T ÌuF tu* NFa˚°b J¡° Ã∫°y fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° N°æ≤ <„‹∫ Ju¡ t≤d tu* yC”J¡° w°Ã≈∫Õ fiFÙ*
F°u ŸJ¡w°, Nw# "Îw°tFa˚°bt∫Ù* w¨‹d°a <~>[b°' oÃ∫°<ÌJ¡Sfi Ju¡ w°Ã≈∫Õ Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡°u fi ŸtH ≤Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfi , ı°u N°≈ tCHŸu J¡Fwu Fæ* <J¡ NFaJ¡°≤ w¨‹d° J¡° y®Fd wCt tw
J¡≤°u, N°≈J¡° ∫F bªfi _b˚°bw# ı<¸>Ô Fæ $$1$$ Fu ≈®˚°u, ∫<Ì tæ* NFaJ¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡R¡≥, w°u tCHu ÌuF
fi°tJ¡ Nb∫b Ÿa<fibu„ J¡° ≈¥dÕR¡≈ Ÿu Ã∫°y J¡≤fi° ≈nuy° $ ˚°b ∫F <J¡ ≈®°d N°æ≤ NFaJ¡°≤ J¡∑ ÎJ¡w°
_b∫a N°≈ FÙ ≈FÔu J¡F N°∫u Fæ*, Nw# ≈®°d°u* J¡°u fª°J¡≤ NFaJ¡°≤ Ju¡ Ã∫°y J¡° Ÿa˚b fiFÙ*, oŸ<ÔÎ
NFaJ¡°≤ Ju¡ Ÿ°S ≈®°d ˚Ù Nb<„‹¸> fiFÙ* ≤Fu*yu $$2$$ ıæŸu ı°fiC Ju¡ wCv∫ <b„°Ô wfiu Ÿu b¨s @°≤d <J¡∫°
ı°w° Fæ bæŸu FÙ NFaJ¡°≤ Ÿu ∫F „≤Ù≤ @°≤d <J¡∫° ı°w° Fæ $$3$$ NFaJ¡°≤ J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ∫F „≤Ù≤
Nbÿ∫ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, ıæŸu <J¡ wfiu Ju¡ N°≤° π°≤° J¡°¸>u ı°fiu ≈≤ tF°fi b¨s <y≤ ı°w° Fæ $$4$$
oŸ<ÔÎ tæ* oŸ NFaJ¡°≤ J¡° Jæ¡Ÿu Ã∫°y J¡R¡≥ Jæ¡Ÿu ıÙ«≥¡, Fu b•w°N°u* tu* Zu‹™> tC<fiıÙ, oŸ <bT∫ J¡°u ©¥f
<bª°≤ J¡≤ tCHŸu J¡<FÎ $$5$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu J¡tÔfi∫fi ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, <bπ°fi°u* π°≤° Iuu∫ N°æ≤ º∫u∫ ˚uÌ Ÿu Ì°u ≈®J¡°≤
J¡° b°Ÿfi° Ã∫°y ŸbÕ` J¡F° ı°w° Fæ $ Iu∫ ∫°fiÙ <bπ°fi°u* Ÿu Ÿt°<@J¡°Ô tau¡ ∫° <bÌuFtC<•w tu* I°fi Ÿu
f°<@w $ º∫u∫ ∫°fiÙ N<@‹™>°fit°` ≈¿≤„uTR¡≈ $ Δ∫CÃS°fiJ¡°Ô tu* b°•∫ı∏∫ N©^±>°J¡°≤ b¨<W Ÿu
b°Ÿfi°Ÿ<Fw NI°fi J¡° f°@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ıÙb∏tC<•w ≈®<w≈°ÌJ¡ „°˜ Ju¡ NfiC≤°u@ Ÿu N°æ≤ ≈®°≤Æ@ k¡Ô
˚°uy Ju¡ „uT ≤Ffiu Ÿu fi Ì°ufi°u* Ju¡ <fib°ÕF Ju¡ <ÔÎ f°<@w NfiCb¨<Wb°Ôu N<bΩ°Ôu„ Ju¡ „uT J¡° ∫°
<bsu≈°a„ Ju¡ Nf°@ J¡° _bÙJ¡°≤ J¡≤fi° ≈nw° Fæ Îba <ıŸtu* NFa˚°b J¡° Nº∫°Ÿ fiFÙ*, ÎuŸÙ ÌuF Ÿu
˚°uyFuwC Δ∫bF°≤ J¡∑ <Ÿ<] fi F°ufiu Ÿu Ÿtu* w°ÃJ¡°<ÔJ¡ NFaJ¡°≤˚°ŸJ¡∑ NfiCb¨<W <bπ°fi°u* Ju¡ NfiC˚b
Ÿu <Ÿ] Fæ, Nw# Δ∫CÃS°fiÌ„° tu* NFaJ¡°≤f°@ Ju¡ NfiCŸ∏@°fi ≈®∫Ãfi Ÿ°º∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°∫# º∫°fiR¡≈
Fæ, oŸ<ÔÎ •w b°Ÿfi° Ã∫°y º∫u∫ Ju¡ Ÿt°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d º∫u∫ Fæ $
fi Ì°ufi°ua tu* ÌqŸ≤u ≈s J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
<bbu<J¡∫°u* J¡∑ Â<‹¸> Ÿu Ì°u NFa≈®wÙ<w y°uª≤ ≈®wÙw F°uwu Fæ* $ ÎJ¡ ÌuF, o¿∏B∫, fC<] N°æ≤ tfi J¡∑
N≈us° J¡≤fiub°Ô° N°æ≤ <t`, ≈C`, ˜Ù, @fi N°<Ì J¡∑ ttw°b°Ô° Ÿa|°w°Ãt° N°æ≤ ÌqŸ≤°
N©^±>æJ¡_b˚°b, ı°y®w, _b›fi, ŸCTC<›w ofi wÙfi Nb_S°N°ua N°æ≤ t≤d, t¥~>°Õ, ı∏t°∏w≤ J¡° Ÿ°sÙ,
<bbuJ¡ J¡≤fiu ≈≤ Nb<„‹¸> <ª∏t°` _b˚°bb°Ô° $$6$$
fitu* ≈®St Ju¡ _bR¡≈ J¡° ≈FÔu <bª°≤ J¡≤ <fiÿª∫ J¡≤fi° ª°<F∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì ≈Ì°S°u˘ N°æ≤ ≈˚C•w f°F≤Ù N∏fi, ≈°fi N°<Ì ≈Ì°S°u˘ J¡° tæ* Ÿa|°Ãt° Fq≥, tu≤u
∫u ıÙ<bw Fæ* ∫°fiÙ tu≤u _bR¡≈ <Ÿ<] tu* <fi<tW˚¥w Fæ $ NwÎb ofiJu¡ <ffi° tæ* Δ∫bF°≤ tu* JC¡~> ˚Ù fiFÙa Fq≥
N°æ≤ tu≤u <ffi° ∫u JC¡~> fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° N∏w#J¡≤d tu* ≈®St NFa≈Ì°SÕ J¡° <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ tfi Ju¡ Ÿ°S ŸJu¡
926 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈¨SJg¡ J¡≤fiu ≈≤ Ÿa|°w°Ãt° J¡°u NÃ∫∏w NŸBq≈ FÙ ı°fiJ¡≤ ÌqŸ≤Ù N©^±>æJ¡≤Ÿ N°Ãt° J¡∑ <ªBq≈ Ÿu tæ*
≈Ì°SÕ J¡° Ÿa|°w°Ãt° fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ ∫u ≈Ì°SÕ tu≤u ıÙ<bw fiFÙ* Fæ*, ÎuŸu I°fi Ÿu wBq≈ ˚°bfi° J¡≤fiu ≈≤
ÔÙÔ° Ÿu J¡°∫Õ J¡≤ ≤FÙ N∏w# „ÙwÔ fC<] Ÿu ı°u ˚°bfi°R¡≈ b°Ÿfi°Ã∫°y Fæ, Ÿu Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ tæ*fiu
º∫u∫ b°Ÿfi° Ã∫°y J¡F° Fæ $$7-9$$
≈®St b°Ÿfi°s∫ J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
Ÿ°≤u ıyw J¡°u f®ÊR¡≈ Ÿu ı°fiJ¡≤ ˚¥<tJ¡° NU∫°Ÿ Ju¡ J®¡t Ÿu ı°u b°Ÿfi° Ã∫°y J¡°u J¡≤Ju¡ <fi≤FaJ¡°≤
N°æ≤ <fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@_S Fæ NSb° ≈®°≤Æ@s∫ π°≤° ı°u ŸbÕS° ÌuF Ã∫°y Fæ, bF Iu∫ b°Ÿfi°s∫ J¡F°
y∫° Fæ $$10$$ NFaJ¡°≤t∫Ù b°Ÿfi° J¡° Ã∫°y J¡≤ ı°u Ô°uJ¡Ÿay®F°u<ªw Δ∫bF°≤ Ÿu ¿_Sw ≤Fw° Fæ, º∫u∫
b°Ÿfi° Ã∫°yb°Ô° bF ıÙb∏tC•w J¡FÔ°w° Fæ $$11$$ Fu ≤|CfiaÌfi, t¥Ô NI°fi Ju¡ Ÿ°S J¡Ôfi°R¡≈
b°Ÿfi° J¡° Ã∫°yJ¡≤ ı°u ≈C”T „t J¡°u ≈®°›w F…N°, Ÿu Iu∫Ã∫°yt∫ (<ıŸJu¡ b°Ÿfi° Ÿ<Fw NI°fi J¡°
fi°„ F°uJ¡≤ <ª∏t°` J¡° Nb„uT Fæ) tC•w ı°<fi∫u $ ≈¥b°uÕ•w º∫u∫ b°Ÿfi° Ã∫°y J¡≤Ju¡ ıÙb∏tC•w
tF°Ãt°, Ÿ≠ıfi<„≤°ut<d ıfiJ¡ N°<Ì Ô°uJ¡Ÿay®F°u<ªw Δ∫bF°≤ Ÿu ¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$12,13$$ Iu∫
b°Ÿfi° Ã∫°y J¡≤Ju¡ „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F…Î <bÌuF tC•w ≈C”T ≈≤f®Ê tu* FÙ ¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$14$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫u ≈¥b°uÕ•w Ì°ufi°u* FÙ Ã∫°y Ÿt°fi Fæa, Ì°ufi°u* tC•w≈Ì tu* ¿_Sw Fæ* $ ∫u Ì°ufi°u* FÙ
f®Êw° J¡°u ≈®°›w Fæ* N°æ≤ Ì°ufi°u* Ÿ∏w°≈≤<Fw Fæ* $ Fu Nfi| ∫C•wt<w (Ÿt°<@ tu* N°R¡»), N∫C•wt<w
(Δ∫CÃS°fi Δ∫bF°≤b°Ô°) - ∫u Ì°ufi°u* FÙ N<bΩ° tÔ≤<Fw f®Ê tu* FÙ Ju¡bÔ ¿_Sw Fæ* $ fitu* Ÿu ÎJ¡
∫°fiÙ Δ∫C¿ÃSw ≈CC”T ªaªÔ „≤Ù≤b°Ô° ¿_Sw ≤Fw° Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤° „°∏w ÌuF ≤Fw° Fæ $$15,16$$
ÎJ¡ ŸÌuF <fitCÕ•w ≈C”T Ÿ∏w°≈≤<Fw ¿_Sw ≤Fw° Fæ, ÌqŸ≤° „≤Ù≤ Ã∫°y J¡≤Ju¡ tC•w F…N° ≈C”T
b°Ÿfi° „¥∏∫ F°uJ¡≤ ≤Fw° Fæ $ <fi≤∏w≤ ∫S° Ÿt∫ ŸC©-Ì…#©°u* Ju¡ N°fiu ≈≤ <ıŸJ¡°u fi FTÕ F°uw° Fæ,
fi <bT°Ì F°uw° Fæ, bF tC•w J¡F° ı°w° Fæ $$17,18$$ <ıŸ ≈C”T J¡°u o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> b_wCN°u*
tu* oh~>° N°æ≤ πuT fiFÙ* F°uwu N°æ≤ ı°u ≈C”T NI°fiÙ J¡∑ Â<‹¸> tu* o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸>R¡≈ Ÿu Ÿ‡tw
b_wCN°u* tu* ŸCTC›w ≈C”T Ju¡ wCv∫ Nfi°Ÿ•w F°uJ¡≤ Δ∫bF°≤ J¡≤w° Fæ, bF tC•w J¡F° ı°w° Fæ $$19$$
„≤Ù≤ tua N°æ≤ „≤Ù≤ Ju¡ Ÿ‡f∏@ tu* "NFtg' (tæ*), "tt' (tu≤°) ÎuŸÙ Fu∫°u≈°Ìu∫ J¡Ôfi° <ıŸ ≈C”T
Ju¡ N∏Ì≤ sÙd F°u yoÕ Fæ, bF ıÙb∏tC•w J¡F° ı°w° Fæ $$20$$ FTÕ, ≤°uT, ˚∫, J®¡°u@, J¡°t N°æ≤
J¡°≈Õ^∫ Â<‹¸>∫°u* J¡° <ıŸJu¡ ⁄Ì∫ tu* _≈„Õ fiFÙ* F°uw°, bF tC•w J¡FÔ°w° Fæ $$21$$ ı°u ≈C”T
<ıŸJ¡∑ ≈Ì°S°u˘ tu* N°_S° „°∏w F°u yoÕ, ÎuŸu <ªW Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤, ı°y®w tu* ˚Ù ŸÌ° ŸCTC›w J¡∑
w≤F ¿_Sw ≤Fw° Fæ N°æ≤ ıæŸu ≈¥dÕ ª∏Bt° _b°˚°<bJ¡ ≈®Ÿ∏fiw° Ÿu Ÿu<bw F°uwu Fæ bæŸu FÙ ı°u
_b°˚°<bJ¡ FTÕ Ÿu Ÿu<bw F°uw° Fæ, bF oŸ Ô°uJ¡ tu* tC•w J¡F° ı°w° Fæ $$22$$
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # tC<fiıÙ Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ <Ìfi fÙw y∫° $ Ÿ¥∫Õ N_w F°u y∫° $ tC<fi∫°u* J¡∑
Ÿ˚° tF°tC<fi J¡°u ≈®d°t J¡≤ Ÿ°∫aJ¡°Ô Ju¡ J¨¡Ã∫ Ju¡ <ÔÎ _fi°fi J¡≤fiu ªÔÙ yoÕ $ ≤°<` fÙwfiu ≈≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑
<J¡≤d°ua Ju¡ Ÿ°S <k¡≤ tC<fi∫°u* J¡∑ ˚° ≈¿_Sw F°u yoÕ $$23$$
Ÿ°uÔFb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 17] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 927

Ÿ`Fb°≥ ŸyÕ
<ıŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫°u* Ÿu ∫C•w ıÙb∏tC•w ≈C”T f∏@fi tu* fiFÙ* ≈nw° N°æ≤
NI fa@fi tu* ≈nw° Fæ, fiJu¡ <b˚°y J¡° ≈Cfi# bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ oa<yw°u* Ÿu o∏Fu* <bÌuFtC•w J¡° Ôsd ı°fifiu J¡∑ oh~>° Fæ, ∫F w°nJ¡≤ ÎJ¡R¡≈
Ÿu ŸJu¡ Ôsd N°<Ì J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu bF°≥ ≈C”T°u* Ju¡ JC¡^™>Ù˚°b J¡Sfi Ÿu FÙ <fi≤<w„∫, _b≈®J¡°„,
˚¥t°fi∏Ì J¡° ≈¿≤„uT FÙ <bÌuFtC<•w J¡° _bR¡≈Ôsd Fæ, ∫F Ÿ¥<ªw J¡≤wu F…Î ıÙb∏tC<•w Ôsd°u* tu*
FÙ Nbÿ∫ ≈°Ìu∫ <b„uT°u* J¡°u J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ b<Ÿ‹™>ıÙ ≈®<wI° J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u Ô°uy <bÌuF tC•w Fæ*, bu b°dÙ Ju¡ <bT∫ F°u FÙ fiFÙa
ŸJ¡wu, oŸ<ÔÎ N°≈ oŸ ıÙb∏tC<•w J¡°u ŸC<fi∫u $$1$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, ıÙb∏tC•w°u* tu* ∫<Ì wWÌg bd°ÕZt Ju¡ <ªw J¡tÕk¡Ô°u* tu* w¨‹d° Fæ, wu NI°<fi∫°u*
J¡∑ w≤F FÙ fi J¡tÕk¡Ô°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ fiJ¡°u ˚Ù ÌuFR¡≈ f∏@fi ≈®°›w F°uy° $ ∫<Ì fitu* wWÌg
bd°ÕZt Ju¡ <ªw J¡tÕk¡Ô°u* tu* w¨‹d° fiFÙ* Fæ, w°u fiJ¡∑ fi J¡t°u˘ tu* ≈®b¨<W FÙ fiFÙ* F°uyÙ, •∫°u*<J¡
"≈®∫°uıfitfiC<œÿ∫ t∏Ì°u&<≈ fi ≈®bwÕwu' ÎuŸ° ∏∫°∫ Fæ, oŸ Ì°uT J¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ I°fiÙ N°æ≤
NI°fiÙ J¡∑ J¡tÕ tu* ≈®b¨<W J¡≤°fiub°ÔÙ „C] N°æ≤ N„C] w¨‹d° J¡∑ <bÔsdw° J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
<bT∫ Ju¡ N°_b°Ìfi tu* ß°F≤<Fw <ıŸ w¨‹d° Ÿu wwg-wwg bd°ÕZt Ju¡ _b˚°b Ÿu ≈®°›w <J¡∫u y∫u
∫u J¡tÕ <J¡∫u ı°wu Fæ*, Ÿ w¨‹d° J¡°u ıÙb∏tC•ww° J¡Fwu Fæ* $$2$$
ŸaŸ°≤ ŸÃ∫ Fæ, oŸ fC<] Ÿu <ıŸJu¡ π°≤° ˚°uy°u* tu* ß°F » F°u y∫° Fæ, ÎuŸÙ w¨‹d° Ÿu ≈®°d°u* J¡∑
f°fl ≈Ì°S°u˘ tu* N°_S° Fæ, Ÿu N°ª°∫Õ Ô°uy » ŸaŸ°≤ <fi<ynR¡≈ f∏@fi J¡Fwu Fæ* $$3$$
˚°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ tu* "∫u <tØ∫° Fæ*' oŸ <fiÿª∫ Ÿu ⁄Ì∫ tu* ˚°uyŸaJ¡v≈≤<Fw N°æ≤ ÎJ¡t°` Ô°uJ¡ Ÿay®F
Ju¡ <ÔÎ f°fl ≈Ì°S°u˘ tu* <bF°≤ J¡≤fiub°ÔÙ ı°u w¨‹d° <Ìw F°uwÙ Fæ, bF ıÙb∏tC•w°u* Ju¡ FÙ „≤Ù≤
tu* N°<Zw Fæ $$4$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, f°fl <bT∫°u* tu* ı°u Ô‡≈¸>w° Ÿu f»Ù-ª»Ù w¨‹d° Fæ bF f] J¡FÔ°wÙ Fæ $ Ÿ‡≈¥dÕ
≈Ì°S°u˘ tu* ı°u Ô‡≈¸>w° Ÿu ≤<Fw ı°u w¨‹d° Fæ bF tC•w J¡FÔ°wÙ Fæ $$5$$ <bT∫≈®°<›w Ju¡ ≈FÔu N°æ≤
N∏w tu* ≤°y<bF°≤ N°<Ì Ju¡ J¡°≤d w¨‹d° J¡∑ ı°u Ì…#© „¥∏∫w° SÙ, bFÙ „¥∏∫w° ∫<Ì <bT∫≈®°<›w J¡°Ô
tu* ˚Ù <fi≤∏w≤ ≤Fu, w°u bF w¨‹d° <bπ°fi°u* π°≤° tC•w J¡FÙ yoÕ Fæ $$6$$ Fu tF°twu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F
tCHu ≈®°›w F°u, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ⁄Ì∫ tu* ı°u ˚°bfi° Fæ, Ÿu N°≈ w¨‹d°R¡≈Ù N°æ≤ J¡Ôfi°R¡≈Ù Z¨a©Ô°
ı°<fi∫u $ Ÿ w¨‹d° J¡° Ÿwg N°æ≤ NŸwg ≈Ì°S°u˘ tu* ŸÌ° Ã∫°y J¡≤ ≈≤t Ì°≤ N°æ≤ tF°tfi° ≈C”T
ıÙb∏tC<•w ≈Ì J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $ ÌuF N°<Ì fa@fi J¡∑ N°„° J¡°, ÌuF N°<Ì J¡∑ <fib¨<W J¡∑
N°„aJ¡°, (N) ŸC©-Ì…#©Ì„° J¡° N°æ≤ Ÿwg-NŸwg J¡∑ N°„° J¡° ˚Ù Ã∫°y J¡≤ ≈®„°∏w tF°Ÿ°y≤
(N) f∏@ <tØ∫° Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤ f∏@ J¡∑ <fib¨<W Ju¡ ≈®°SÕfiÙ∫ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Ÿtu* N°„° Ã∫°y _b°˚°¿bJ¡ Fæ, •∫°u*<J¡ ı°yw° F…N° J¡°uoÕ ≈C”T _b›fi Ju¡ <fiynf∏@fi Ÿu ~C>¸>J¡°≤°
≈°fiu J¡∑ N°„° fiFÙ* ≤©w° $
928 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
J¡∑ w≤F N°≈ ¿_Sw F°uo∫u $$7-9$$ Fu fC<]t°fi°u* tu* Zu‹™> ZÙ≤°tª∏BıÙ, Nı≤, Nt≤ N°Ãt° J¡°u
ı°fiJ¡≤ N°≈ ı≤° b t≤d J¡∑ „aJ¡° Ÿu tfi J¡°u J¡ÔC<Tw fi J¡∑<ı∫u $$10$$
N°„° Ju¡ Ã∫°y tu* ≈°∫ fw°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ≈Ì°SÕR¡≈Ù Âÿ∫ N°≈J¡° fiFÙ* Fæ N°æ≤ N°≈ ˚Ù ∫F fiFÙ* Fæ, ∫F ≈≤t°SÕw[b
Ÿu N∏∫ FÙ JC¡~> Fæ N°æ≤ N°≈ ˚Ù oŸŸu N∏∫ FÙ Fæ* $ NŸwg <Ìw F…Î oŸ NŸwg <bÿb Ju¡ Ÿwg J¡∑ w≤F
¿_Sw F°ufiu ≈≤ N°æ≤ N°≈Ju¡ •w <bÿbw° J¡° N<wJ®¡td J¡≤fiu ≈≤ w¨‹d° J¡° Ÿ‡˚b FÙ J¡F°≥ F°u ŸJ¡w°
Fæ ? $$11,12$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <bª°≤b°fi ≈C”T Ju¡ ⁄Ì∫tu* ª°≤ ≈®J¡°≤ J¡° <b_w¨w <fiÿª∫ F°uw° Fæ,
Ÿu ˚Ù N°≈ ŸC<fi∫u $ ≈æ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ <Ÿ≤ wJ¡ tæ* t°w°-<≈w° π°≤° <fi<tÕw Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ÎJ¡ <fiÿª∫
Fæ, Fæ ZÙ≤°tª∏BıÙ, NŸwgÌ„Õfi •w <fiÿª∫ f∏@ Ju¡ <ÔÎ Fæ $ tæ* ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ÿu
≈≤u, f°Ô Ju¡ Ny®˚°y Ÿu ˚Ù Ÿ¥‚t Fq≥, ÎuŸ° Ì¥Ÿ≤° <fiÿª∫ Ÿ≠ıfi°u* Ju¡ t°us Ju¡ <ÔÎ F°uw° Fæ $$13-15$$
Fu ≤|Cb≤, ıyw Ju¡ Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡° _bR¡≈˚¥w N<bfi°„Ù taæ FÙ Ÿf JC¡~> Fq≥ oŸ ≈®J¡°≤ J¡° wÙŸ≤° <fiÿª∫
˚Ù t°us J¡° FÙ J¡°≤d Fæ $ tæ* NSb° ∫F ıyw Ÿf N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ Ÿf „¥∏∫ FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ∫F
ª°æS° <fiÿª∫ ˚Ù t°us<Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ F°uw° Fæ $$16,17$$ ofi <fiÿª∫°u* tu* ≈FÔ° <fiÿª∫ f∏@fi Ju¡ <ÔÎ
J¡F° y∫° Fæ, „C] ˚°bfi° Ÿu Ã≈∏fi F…Î „uT wÙfi t°us Ju¡ <ÔÎ J¡Fu y∫u Fæ* $$18$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w¨‹d° ˚uÌ Ju¡ <fiR¡≈d Ju¡ NbŸ≤ ≈≤ oŸ <b˚°y J¡∑ •∫° N°bÿ∫J¡w° Fæ ?
w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ofitu* Ÿu ≈FÔ° <fiÿª∫ f∏@fi J¡° FuwC Fæ, oŸJu¡ ≤Ffiu ≈≤ FÙ w¨‹d° f∏@J¡ F°uwÙ Fæ $ <fiÌ°uÕT w¨‹d°b°Ôu
„uT wÙfi <fiÿª∫ _bh~> Fæ* $ ıÙb∏tC•w ≈C”T°u* tu* FÙ bu <bÔ°Ÿ J¡≤wu Fæ* $$19$$
fitu* wÙŸ≤u <fiÿª∫ J¡° ≈®∫°uıfi J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°twu, Ÿb°ÕÃt° tæ* FÙ Ÿf JC¡~> Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ı°u <fiÿª∫ Fæ, Ÿu ≈®°›w J¡≤ tu≤Ù fC<] <k¡≤
<bT°Ì J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ Fæ $$20$$ N°Ãt° J¡∑ t<Ft° «¡≈≤-fiÙªu-<w≤~>u ŸbÕ` Fæ, Ÿ˚Ù N°Ãt° Fæ,
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ÿ N°∏w¿≤J¡ <fiÿª∫ Ÿu ≈C”T f∏@fi tu* fiFÙ* ≈nw° $$21$$ (ª°æS° <fiÿª∫ „¥∏∫b°ÌÙ Ju¡
tw tu* ≈®<b‹¸> Fæ, oŸ „aJ¡° J¡° <fib°≤d J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $) ≈¿≤<„‹∫, <fiÃ∫ N°Ãt° FÙ b°<Ì∫°u* π°≤°
„¥∏∫, ≈®J¨¡<w, t°∫°, f®Ê, <bI°fi, <„b, ≈C”T, oÕ„°fi-ofi „ÆÌ°u* Ÿu J¡F° ı°w° Fæ $ Nb_wC ofi „ÆÌ°u*
Ÿu fiFÙ* J¡F° ı°w° Fæ $ ∫F Ÿf ŸÌ° Ÿwg FÙ Fæ, ∫F°≥ ≈≤ <πÃb ∫° N∏∫Ãb <bΩt°fi fiFÙ* Fæ $ ≈≤t°SÕ
_bR¡≈ Â<‹¸> Ÿu Ÿ°≤° ıyw Δ∫°›w Fæ, ˚®°¿∏wfC<] Ÿu Δ∫°›w fiFÙ* Fæ $ ıæŸu NŸÙt Ÿ°y≤ ≈°w°Ô wJ¡
ıÔ Ÿu ˚≤° F…N° Fæ bæŸu FÙ f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ ≈un-≈°æ@°u* wJ¡ Ÿ°≤° ıyw N°Ãt° Ÿu ≈¥dÕ Fæ, oŸ<ÔÎ ≈®t°d
Ÿu f°u<@w f®Êæ•∫ FÙ <fiÃ∫ N°æ≤ ŸÃ∫ Fæ, ŸŸu N<w¿≤•w <tØ∫° ıyw J¡FÙ* fiFÙa Fæ $ ıæŸu <J¡ Ÿ°≤°
Ÿ°y≤ ıÔ FÙ Fæ, w≤ay N°<Ì J¡FÙ* ≈≤ fiFÙ* Fæ, ∫F <Ÿ] F…N° $$22-25$$ ıæŸu J¡n°, f°ıCf∏Ì, fi¥≈C≤
N°<Ì ŸCbdÕ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙa Fæ, bæŸu FÙ b¨s, w¨d N°<Ì J¡≤°un°u* N°J¡°≤ N°Ãt° Ÿu <˚∏fi fiFÙ* Fæa $$26$$
w°u ıÔ-ŸtCÌ® N°<ÌR¡≈ ıyw tu* ˚uÌ°˚uÌ ≈®wÙ<w Jæ¡Ÿu F°uwÙ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈≤t°Ãtt∫Ù Nπæw „<•w FÙ πæw N°æ≤ Nπæw˚uÌ Ÿu ıy<∏fit°Õd ÔÙÔ° π°≤° NI°u* Ju¡ <ÔÎ <b_w°≤
J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$27$$
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 929
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, _bJ¡∑∫ NSb° ≈≤J¡∑∫ ≈C`-<t` N°<Ì Ÿ°≤u ıyw Ju¡ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤
NSb° fi‹¸> F°ufiu ≈≤ N°≈ ŸC©-Ì…#© J¡° y®Fd J¡˚Ù ˚Ù fi J¡∑<ı∫u $$28$$
tCHu <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ Δ∫bF°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
f®Ê Ju¡ wCv∫ FÙ N°≈ ≈≤t°SÕw# ŸW° πæw°ÃtJ¡ FÙ F°uJ¡≤ Δ∫bF°≤J¡°Ô tu* ˚Ù ˚°bfi° π°≤° Nπæw
J¡° FÙ N°Z∫ J¡≤ wwg-wwg ≈®°<d∫°u* Ju¡ J¡tÕk¡Ô Ìufiu Ju¡ Ÿt∫ f®Ê Ju¡ ŸÂ„ FÙ bdÕ-N°Zt@tÕ
Δ∫b_S°≈fi Ju¡ <bT∫ tu* πæw J¡° ŸbÕS° Nfi°Ì≤ J¡≤ ŸbÕS° Δ∫bF°≤ J¡≤wu F…Î ∫S° ∫°uÀ∫ πæw-Nπæw
≈≤°∫d F°uo∫u, ˚°b ∫F Fæ <J¡ Nπæw tu* J¡t°u*˘ J¡∑ FÙ <Ÿ<] fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÎJ¡R¡≈w° Ÿu ŸbÕ` J¡Sa¿ªw
Nπæw°ª≤d J¡≤fiu ≈≤ ıyw J¡∑ Δ∫b_S° wS° @tÕ„°˜ N°<Ì J¡° f°@ F°uy°, oŸ<ÔÎ bF°≥ ≈≤ πæw J¡°
N°Z∫ FÙ <ªw Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ <b<b@ N°≥@Ù Ÿu ˚ÙTd Ã≈°w°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ
ı∏t ˚¥<t∫°u* tu*, Ã≈°w≈¥dÕ yw°u˘ tu* F°SÙ Ju¡ Ÿt°fi, tw <y¿≤∫u $$29,30$$ ≈≤t°SÕw# πæw J¡° Ÿ‡˚b
FÙ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ bF <ªW Ÿu J¡¿v≈w FÙ Fæ b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ $ N∏∫b°<Ì∫°u* fiu ˚Ù <πÃb J¡∑ N≈us°
fC<] Ÿu Ã≈<W wS° ≈us°fC<] Ju¡ fi°„ Ÿu fi°„ t°fi° Fæ $ oŸÙ ≈®J¡°≤ N°Ãt° tu* ÎJ¡Ãbfi°tJ¡ Ÿa¶∫°
yCd ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ bF ˚Ù <πÃb N°<Ì Ju¡ Δ∫°bwÕJ¡ÃbR¡≈ Ÿu FÙ J¡¿v≈w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
<πÃb Ÿu FÙ <Ìw F…N° Fæ NwÎb Nπæw, Îu•∫ Ÿu ˚Ù ≤<Fw, N≈fiÙ <Ÿ<] tu* N∏∫ J¡∑ N≈us° fi ≤©fiu
Ju¡ J¡°≤d ŸÌ° <Ìw, Ÿ∏t°` f®Ê Îu•∫ Ju¡ <fi≤°Ÿ Ÿu ŸbÕR¡≈ Fæ N°æ≤ πæw Ju¡ <fi≤°Ÿ Ÿu JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ "w_t°Wwg ŸbÕt˚bwg' "fiuF fi°fi°¿_w <J*¡ªfi' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°≥ N°æ≤ ŸJu¡ NfiC˚b J¡≤fiub°Ôu
I°fiÙ ıfi ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $$31$$
fi w°u "NFtg' Fæ N°æ≤ fi ıyw FÙ Fæ; <J¡∏wC ∫F Ÿf <fi<bÕJ¡°≤, <bI°fit°` FÙ Fæ, ŸJu¡
Ÿ°s°ÃJ¡°≤t°` Ÿu „°∏w F…Î oŸ ıyw J¡°u ŸÌ° fi w°u NŸwg N°æ≤ fi Ÿwg ı°<fi∫u $ ≈≤t, Nt¨w,
Nfi°<Ì, Ÿf ≠∫°u<w∫°u* J¡°u ˚°<Ÿw J¡≤fiub°Ô°, Nı≤, Nı, N<ª∏Ã∫, <fi‹J¡Ô, <fi<bÕJ¡°≤, Ÿf o¿∏B∫°u*
Ÿu ≤<Fw, ≈®°d Ju¡ ˚Ù ≈®°dfi tu* <fi<tW˚¥w, Ÿf J¡Ôfi°N°u* Ÿu ≤<Fw, J¡°≤d°u* Ju¡ ˚Ù J¡°≤d, ŸÌ° <Ìw
oÕÿb≤, kæ¡Ôu F…Î <ªÌ°J¡°„ tu* ¿_Sw, NfiC˚b°u* Ju¡ fÙı_bR¡≈, _bR¡≈ ¿_S<w π°≤° ≈Ìu„ Ìufiu Ju¡
∫°uÀ∫, N°∏w≤°fi∏ÌæJ¡≤Ÿf®Ê FÙ wCt, tæ* N°æ≤ ıyw Fæ ŸŸu <˚∏fi JC¡~> fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° <fiÿª∫
wC‡F°≤u ⁄Ì∫ tua F°u $$32-34$$
Ÿ`Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nl>°≤Fb°≥ ŸyÕ
<ıŸ ¿_S¿w tu* ¿_Sw ≈C”T ŸaŸ°≤ tu* Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw°,
Ÿ ¿_S<w J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ <ÔÎ ≈Ìu„ $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu N°ı°fif°F… ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿt°<Fw <ªWb°Ôu, J¡°t, Ô°u˚ N°<Ì
JC¡Â<‹¸>∫°u* Ÿu NÌq<Tw, oŸ ŸaŸ°≤ tu* ÔÙÔ°≈¥bÕJ¡ <bª≤d J¡≤ ≤Fu tF°Ãt°N°u* J¡∑ ∫F ¿_S<w N°≈
ŸC<fi∫u $$1$$ ıÙb∏tC•w tfib°Ô° tC<fi oŸ ŸaŸ°≤ tu* <bª≤d J¡≤wu F…Î ˚Ù ≈FÔu ı∏t°<Ì Ì…#©°u* Ÿu,
fÙª tu* N°º∫°¿ÃtJ¡ N°<Ì Ì…#©°u* Ÿu N°æ≤ N∏w tu* t¨Ã∫C N°<Ì Ì…#©°u* Ÿu <b≤Ÿ ıyw J¡∑ y<w∫°u* J¡°u "∫u
930 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈¿≤F°Ÿ Ju¡ ∫°uÀ∫ Fæ*', ∫°u* wCh~> ŸtH> J¡≤ Ìu©u $$2$$ wwg-wwg Ÿt∫ tu* ≈®°›w F…Î Ÿf <ªw J¡°∫°u˘ tua
¿_Sw, „`C, <t` N°<Ì Â¿‹¸>∫°u* tu* Ÿt, ≈¥b°uÕ•w Iu∫ N°æ≤ º∫u∫ ˚uÌ Ÿu b<dÕw Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ b°Ÿfi°
Ã∫°y°u* tu* Ÿu º∫u∫ b°Ÿfi°Ã∫°y J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ ¿_Sw, ŸbÕ` πuy≤<Fw, Ô°uy°u* Ju¡ N<˚tw J¡°
≈°uTJ¡ ∫°fiÙ <J¡ŸÙJ¡° ˚Ù N<≈®∫ fi J¡≤fiub°Ôu, <bbuJ¡R¡≈Ù ≈®J¡°„ Ÿu N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤b°fig, I°fiR¡≈
≈bfi tu* ¿_Sw, Ÿb°ÕwÙw ≈Ì J¡° ∫°fiÙ f®Ê J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiub°Ô°, ≈¥dÕª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi „ÙwÔ
N°„∫b°Ô°, fi <J¡ŸÙ Ÿu πuy J¡≤fiub°Ô° N°æ≤ fi <J¡ŸÙ Ÿu Ÿ∏wC‹¸> F°ufiub°Ô° ≈C”T ŸaŸ°≤ tu* Ì…#©Ù
fiFÙ* F°uw° $$3-6$$ Ÿf „`CN°u* tu* Ÿt Â<‹¸> ≤©fiub°Ô°, Ì∫°, Ì°<s^∫N°<Ì yCd°u* Ÿu ∫C•w, yC” N°<Ì
≈¥ıfiÙ∫ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿt∫°u<ªw Ÿub°, ≈¿≤≈°Ôfi N°<Ì J¡°∫Õ J¡≤fiub°Ô° ≈C”T ŸaŸ°≤ tu* Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw° $
ı°u ≈C”T ≈®°›w <≈®∫ J¡° fi N<˚fi∏Ìfi J¡≤w° Fæ, fi N<≈®∫ J¡° πuT J¡≤w° Fæ, fi <bfi‹¸> J¡° „°uJ¡ J¡≤w°
Fæ, fi N≈®°›w J¡∑ N°J¡°as° J¡≤w° Fæ, <tw˚°Td J¡≤w° Fæ N°æ≤ N°bÿ∫J¡ J¡°t tu* N°Ô_∫ fiFÙ* J¡≤w°
Fæ, bF ŸaŸ°≤ tu* ≈Ù<nw fiFÙ* F°uw° $$7$$
ı°u ≈¥~>fiu ≈≤ ≈®_wCw <bT∫ J¡°u J¡Fw° Fæ*, <ffi° ≈¥~>u t°æfi F°uJ¡≤ ©‡˚u J¡∑ w≤F ©n° ≤Fw° Fæ,
oh~>° N°æ≤ N<fih~>° Ÿu ≤<Fw bF ≈C”T ŸaŸ°≤ tu* Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw° $$8$$ ŸfJ¡° <≈®∫ J¡≤fiub°Ô°, Ny≤
J¡°uoÕ N°su≈ J¡≤u w°u ªwC≤w°≈¥bÕJ¡ Ÿt°@°fi J¡≤fiub°Ô° N°æ≤ ≈®°<d∫°u* Ju¡ N°„∫ J¡°u ı°fifiub°Ô° ≈C”T
ŸaŸ°≤ tu* ≈Ù<nw fiFÙ* F°uw° $$9$$ ∫F ∫C•w Fæ N°æ≤ ∫F N∫C•w Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ bæT‡∫ Â<‹¸> Ÿu y®_w Îba
N°„∫ Ÿu <ıŸJ¡∑ Â<‹¸> fi‹¸> Fæ, ÎuŸu ≈C”T Ÿu <J¡∫u y∫u Ô°uJ¡ ‹¸>°∏w J¡°u N≈s≈°wÙ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
F°S tu* ¿_Sw <fvbk¡Ô Ju¡ Ÿt°fi bF ı°fiw° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ ∫<Ì ÎJ¡J¡° ≈s≈°w F°uw° w°u Ÿ ≈s
Ju¡ Ì°uT wS° ÌqŸ≤u ≈s Ju¡ yCd ≤°y-πuT Ÿu N°h~>∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _≈‹¸> fiFÙ* ˚°<Ÿw F°uwu, N≈s≈°wÙ
J¡°u Ì°ufi°u* _≈‹¸>R¡≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°uwu Fæ* $$10$$ ≈≤t ≈Ì tu* N°R¡» F°uJ¡≤ bF <bfi°„ J¡°u ≈®°›w F°ufiub°ÔÙ
ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡°u N∏w#„ÙwÔ N≈fiÙ fC<] Ÿu ≈F°Ÿ J¡≤wu F…Î Ìu©w° Fæ $$11$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
<ıfi Ô°uy°u* fiu N≈fiu <ªW ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ÔÙ Fæ, <ıfi tF°Ãt°N°ua fiu ≈≤f®Ê ≈≤t°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤
J¡≤ <Ô∫° Fæ, fi Ô°uy°u* J¡° ÎuŸ° _b˚°b tæ*fiu N°≈Ÿu J¡F° $$12$$
tC•w°u* J¡∑ ¿_S<w Ju¡ Ÿt°fi f] ≈C”T°u* J¡∑ ¿_S<w J¡° fiJu¡ N°„∫ Ju¡ ]≤d π°≤° N°≈ bdÕfi
J¡∑<ı∫u, ÎuŸ° ∫<Ì ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡Fu*, w°u t¥©°u˘ J¡∑ tfi°u≤S∫C•w ˚®°¿∏w∫°≥, fiŸu ≈®∫C•w Ì…ÿªu‹¸>°Î≥
wS° fiJu¡ k¡Ô˚¥w Ì…#©°u* J¡∑ <b<ª`w°Î≥ Nfi∏w Fæ*, NwÎb fiJ¡° bdÕfi fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ı∏F°u*fiu N≈fiu <ªW ≈≤ <bı∫ ≈®°›w fiFÙ* J¡∑ Îba ı°u ˚°uyR¡≈ J¡∑ªn tuu* ±¥>fu Fæ*, ÎuŸu t¥©°u˘ Ju¡
N<˚tw J¡°u J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ Ftu* ≈¿≤I°fi fiFÙ* Fæ $ fi t¥©°ŭ J¡°u fi°¿≤∫°≥, ı°u <bbuJ¡-fC<]∫°u* Ju¡ NÃ∫∏w°˚°b
Ÿu, ≈¥bÕŸa<ªw ≈C^∫°u* Ju¡ ≈®ºbaŸ°˚°b Ÿu N°æ≤ Ÿ‡˚°<bw ≈C^∫, w≈, Ÿa∫t N°<Ì Ju¡ ≈®°y˚°b Ju¡ ≈¿≤≈°Ôfi
Ÿu ≈æ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ t_wJ¡ wJ¡ NÔaJ¨¡w Fæ NwÎb ı°u ŸCbdÕ J¡∑ J¡°¿∏w Ju¡ Ÿt°fi J¡°¿∏wb°ÔÙ fi≤J¡°<Àfi∫°u*
J¡∑ ≠b°Ô° Fæ*, N<˚tw Fæ* N°æ≤ NfiS°u˘ Ÿu ˚≤u F…Î ∫°fiÙ ≈°ıÕfi, ≤sd, Δ∫∫ N°æ≤ fi°„ tu* fF…w N°∫°Ÿ
Îba N@tÕ Ju¡ <fi<tW˚¥w, Δ∫SÕ NfiSÕ ≈®∫°uıJ¡ J¡ÔF, bæ≤ N°<Ì •Ôu„°u* Ju¡ J¡°≤d, ŸaŸ°≤Ì…#© J¡°u
Ìufiub°Ôu wS° ª°≤°u* N°u≤ Ÿu N°≈<W∫°u* J¡∑ bT°Õ J¡≤fiub°Ôu |fi oÕ<h~>w Fæ $$13-15$$
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 931
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ @fi Ÿu ˚Ù ∫I°<Ì ŸÃJ¡t°u˘ J¡° N°ª≤d F°ufiu Ÿu fiJ¡° <fi_w°≤ F°u
ŸJ¡w° Fæ, w°u oŸ ≈≤ "fiFÙ*', ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
t¥©°u˘ Ju¡ ı°u ∫I°<Ì J¡tÕ Fæ*, bu ˚Ù k¡Ô°<˚Ô°T° ∫C•w FÙ Fæ* N°æ≤ <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ìa˚, t°fi, tÌ,
t°ÃŸ∫Õ N°¿Ì ÌC≤°ª°≤°u* Ÿu ≈¥dÕ Fæ* NwÎb ≈CfiıÕ∏t N°<Ì Ÿu F°ufiub°Ôu ŸC©-Ì…#©°u* Ÿu ˚≤u F…Î Fæ*, oŸ<ÔÎ
t¥©°u˘ J¡° JC¡~> ˚Ù <fi_w°≤ J¡° FuwC Ft fiFÙ* J¡F ŸJ¡wu $$16$$
oŸ<ÔÎ N°≈ ˚Ù <bπhª¿≤` Ÿu FÙ <bF°≤ J¡∑<ı∫u, N∏∫ Ÿu fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, º∫u∫fi°tJ¡ b°Ÿfi°Ã∫°y Ÿu <bÔ<Ÿw F°ufiub°ÔÙ ≈¥dÕ Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡
_b_S F…Î N°≈ ıÙb∏tC•wR¡≈ Ÿu <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$17$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚Ùw≤ Ÿf N°„°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ bÙw≤°y, b°Ÿfi°≤<Fw F…Î N°≈ f°F≤ Ÿf
J¡tÕ N°ª°≤°u* tu* NfiCbwÕfi„ÙÔ F°uJ¡≤ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡∑<ıÎ $$18$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ì°≤, t@C≤ N°ª°≤b°Ôu, ŸfJu¡ (NI°<fi∫°u* Ju¡ ˚Ù ) J¡tÕ N°<Ì N°ª°≤°u* tu*
NfiCbwÕfi„ÙÔ F°uJ¡≤ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$19$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿf ŸaŸ°≤ Ì„°N°u* N°æ≤ ≈≤t°SÕ_bR¡≈ tu* ¿_S<w R¡≈ <˚∏fi-<˚∏fi ˚¥<tJ¡°
Ì„°N°u* J¡° <bª°≤ J¡≤Ju¡ ı°u ≈≤t°SÕ ŸÃ∫ ≈≤t ≈Ì Fæ, ŸÙ J¡° ˚°bfi° π°≤° NbÔ‡ffi J¡≤ N°≈ Ô°uJ¡
tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$20$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚Ùw≤ <fi≤°„w° J¡° y®Fd J¡≤ N°æ≤ f°F≤ N°„°¿∏bw ≈C”T°u* J¡∑ ŸÙ ªu‹¸>°b°Ôu
NwÎb @fi°<Ì fi°„ F°ufiu ≈≤ f°F≤ Ÿaw›w Ju¡ Ÿt°fi Ÿaw›w <J¡∏wC ˚Ùw≤ ª°≤°u* N°u≤ „ÙwÔ N°≈ Ô°uJ¡
tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$21$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, f°F≤ J¨¡<`t N°±>‡f≤b°Ôu N°æ≤ ⁄Ì∫ tu* N°±>‡f≤FÙfi, f°F≤ J¡w°Õ N°æ≤ ˚Ùw≤
NJ¡w°Õ N°≈ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$22$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N≈ Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡° Δ∫bF°≤w# N°æ≤ ≈≤t°SÕw# Ÿ°≤°Ÿ°≤ w°≤w‡∫ ı°fi ªCJu¡ Fæ*,
oŸ<ÔÎ N°≈ ıæŸu ª°Fwu Fæ*, bæŸÙ Â<‹¸> Ÿu Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, J¨¡<`tR¡≈ Ÿu vÔ°Ÿ N°æ≤ FTÕ tu* ¿_Sw, J¨¡<`tR¡≈ Ÿu Ì…#© J¡∑ yF°Õ (<fi*Ì°)
J¡≤fiub°Ôu N°æ≤ J¨¡<`tR¡≈ Ÿu J¡°∫Õ Ju¡ N°±>‡f≤ Ÿu ∫C•w N°≈ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡Ù<ı∫u $$23,24$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, NFaJ¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ ªCJu¡, _b_S fC<]b°Ôu N°æ≤ N°J¡°„ Ju¡ ŸÂ„ ŸC∏Ì≤ Îba
<ı∏F°u*fiu J¡ÔaJ¡R¡≈Ù <ªÖ J¡° y®Fd fiFÙ* <J¡∫°, ÎuŸu N°≈ Ô°uJ¡ tu* Δ∫bF°≤ J¡∑<ı∫u $ ª∏Bt° ≤°<` tu*
Ju¡bÔ "tæ* FÙ ≈®J¡°„J¡ Fq≥', ∫°u* NFaJ¡°≤∫C•w, s∫≤°uyÙ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N_b_SfC<] wS° J¡ÔaJ¡ Ÿu
Ô°a<~>w ˚Ù Fæ, N°≈ bæŸu fiFÙ* Fæ, oŸ w≤F oŸ ÿÔ°uJ¡ π°≤° ª∏Bt° Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ tu* Δ∫<w≤uJ¡
Ì„°Õ∫° $$25$$
Fu ≤°|b, ŸæJ¡n°u* N°„°R¡≈Ù ≈°„°u* Ÿu ∏tC•w, Ÿf b¨<W∫°u* tu* Ÿt, f°F≤ wWw bd°ÕZt _b˚°b
Ju¡ <ªw J¡°∫°u˘ tu* NSb° ≈®ı°N°u* Ju¡ <FwJ¡≤ J¡°∫°u˘ tu* ŸaÔÀfi N°≈ Ô°uJ¡ tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$26$$
Ÿf b¨<W∫°u* tua Ÿt, ÎuŸ° ı°u «¡≈≤ J¡F° Fæ, ŸJ¡° f∏@-t°us N°<Ì <bTtw° Ju¡ ≈®<wTu@ π°≤°
≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
932 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ÌuFÙ J¡° ≈≤t°SÕw# fi f∏@ Fæ N°æ≤ fi t°us Fæ $ ∫F <tØ∫° o∏Bı°Ô Ju¡ ŸaŸ°≤ tu* ˚®td J¡≤°fiub°ÔÙ
Fæ $$27$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu wuı @¥≈ tu* ıÔ J¡∑ ≈®wÙ<w J¡≤°fiub°Ô° ≈®ªC≤ t¨yıÔ ˚®tb„ <Ì©°oÕ
Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ NI°fi Ÿu ˚®°¿∏wt°` ∫F ıyw <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $$28$$
ÌuFÙ J¡° f∏@fi •∫°u* fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿtu* ∫C¿•w <Ì©°wu Fæ* $
NŸay, ÎJ¡R¡≈, ŸbÕΔ∫°≈J¡, N°Ãt° J¡° f∏@fi J¡æŸu F°u ŸJ¡w° Fæ, ıf bF f] fiFÙ* Fæ, w°u t°us
J¡° <J¡ŸJu¡ <ÔÎ <b@°fi F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$29$$ ∫F <b„°Ô ŸaŸ°≤ ˚®°¿∏w Nw°¿[bJ¡ I°fi Ÿu Ã≈∏fi
F…oÕ Fæ, w[bI°fi Ÿu ∫F ıæŸu ≤≠ıC tu* Ÿ≈ÕfC<] ªÔÙ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$30$$ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ N≈fiÙ ÎJ¡°y® Ÿ¥‚tfC<] Ÿu N≈fiu w[b J¡°u ı°fi ªCJu¡ Fæ* N°æ≤ NFaJ¡°≤≤<Fw F°u ªCJu¡
Fæ*, oŸ<ÔÎ N°≈ N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ <fitÕÔ F°uJ¡≤ ¿_Sw F°uo∫u $ N°≈ oŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ°sÙ Fæ, oŸ<ÔÎ <t`,
f∏@C, f°∏@b°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°ÔÙ Ÿf b°Ÿfi°N°u* J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u $ <ıfiJ¡° _bR¡≈ FÙ <bΩt°fi
fiFÙ* Fæa ÎuŸu f∏@C-f°∏@b°u* J¡∑ b°Ÿfi° Jæ¡ŸÙ ? $$31,32$$ oŸ ≈®J¡°≤ b°Ÿfi° J¡° Ã∫°y F°ufiu ≈≤ b°Ÿfi°N°u*
Ÿu ≈¿≤<„‹¸> Ÿ°sÙR¡≈ N°≈J¡° ≈¿≤„uTw# ≈≤t°SÕŸ[bb°figR¡≈ Ÿu NfiCt°fi F°uw° Fæ $ b°Ÿfi°N°u* Ju¡
Ã∫°y Ju¡ ≈FÔu ≈≤t J¡°≤d f®Ê Ÿu ≈®Ô∫ N°æ≤ ŸCTC<›w tua ¿fiÃ∫ ≈®°›w F…N° ˚Ù ∫F N°Ãtw[b ≈¿≤¿h~>∏fi,
NŸÃ∫R¡≈ FÙ ≈®°›w F…N°; <J¡∏wC ≈≤t°SÕŸÃ∫R¡≈ ≈®°›w fiFÙ* F…N° $ oŸ ≈®J¡°≤ b°Ÿfi° Ã∫°y FÙ N°Ãt
≈®°¿›w tu* FuwC Fæ, N∏∫ FuwC fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$33$$
˚°uy°u* Ÿu, ˚°uyŸ°@J¡ f∏@CN°u* Ÿu, ıyw Ju¡ t°Ô°, ª∏Ìfi N°<Ì ≈Ì°S°u˘ Ÿu N°æ≤ fiJ¡∑ ≈®°<›w tu*
<fi<tW˚¥w „C˚-N„C˚ J¡t°u˘ Ÿu N°Ãt° J¡° J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, <k¡≤ ofiJu¡ <ÔÎ N°≈ Δ∫SÕ FÙ „°uJ¡
•∫°u* J¡≤wu Fæ* ? $$34$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tæ*, <ıŸJ¡° Ju¡bÔ N°Ãtw° FÙ ÎJ¡t°` ≈≤t°fi∏ÌŸÃ∫ Fæ,
ÎuŸ° Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <ı∏Fu* fC<] ≈®°›w F°u yoÕ, ÎuŸu N°≈J¡° ˚∫ Ju¡ J¡°≤d°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, <k¡≤
N°≈ ıyw Ju¡ ˚∫ Ÿu •∫°u* ±>≤wu Fæ ? $$35$$ <tØ∫° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d f∏@C Ju¡ Ã≈∏fi F°ufiu ≈≤ ŸJu¡
Ì…#©-ŸC© Ju¡ ˚®t°u* Ÿu N°≈J¡° J¡°æfi Ÿ‡f∏@ Fæ ? ı°u N°≈ ofiJu¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤wu Fæ* $$36$$
oŸ ≈®J¡°≤ N°Ãt° Ju¡ NŸayÃb, N<πwÙ∫Ãb Ju¡ Ì„Õfi Ÿu „°uJ¡ J¡°u NŸ‡˚b J¡F° Fæ $ Nf ˚Ôu FÙ
N°Ãt° ŸayÙ F°u, wS°<≈ bF <fiÃ∫ Fæ ∫° s<dJ¡ Fæ ∫° ≈®°y˚°b ∫° |¸>°<Ì Ju¡ Ÿt°fi J¡°Ô°∏w≤ tu* fi‹¸>
F°ufiub°Ô° Fæ $ ofi Ÿ˚Ù ≈s°u* tua f∏@C Ju¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤fi° <ªw fiFÙ Fæ, ∫°u* ≈®yv˚w° Ÿu Ÿt°@°fi J¡≤fiu
J¡∑ oh~>° Ÿu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ≈FÔ° ≈s ÔuJ¡≤ J¡Fwu Fæ* $
N°≈ ∫<Ì ≈¥bÕ ı∏t°u* tu* F…Î Su, ˚°bÙ ı∏t°u* tu* F°u*yu N°æ≤ oŸ Ÿt∫ oŸ ı∏t tu* ¿_Sw Fæ*, oŸ ≈®J¡°≤
Ju¡ _b˚°bb°Ôu N°Ãt° J¡°u <fiÿª∫R¡≈ Ÿu ı°fi ªCJu¡ Fæ*, w°u <bΩt°fi N°æ≤ <fiJ¡¸> ¿_Sw f∏@CN°u* Ju¡
Ÿt°fi NwÙw N°æ≤ fF…w-Ÿu ≈®°d°u*¡ Ju¡ Ÿt°fi ›∫°≤u f∏@CN°u* J¡° „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ* J¡≤wu Fæ* ? ˚°b ∫F <J¡
<b<fiytfi° <b≤F Ÿu Ÿf tu* „°uJ¡ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡FÙ* „°uJ¡ J¡≤fi° <ªw fiFÙ* Fæ $$37,38$$ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈FÔu N°≈ N∏∫ F…Î Su, oŸ Ÿt∫ N∏∫ Fæ* N°æ≤ N°yu ˚Ù N∏∫ F°u*yu oŸ ≈®J¡°≤ s<dJ¡
N°Ãt° J¡°u ∫<Ì N°≈ ı°fiwu Fæ*, ¿k¡≤ ˚Ù N°≈ ŸBq≈ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ •∫°u* „°uJ¡ J¡≤wu Fæ, ÌqŸ≤u sd
tu* „°uh∫ N°æ≤ „°u<ªw° J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu „°uJ¡ J¡° NbŸ≤ FÙ fiFÙa Fæ, ∫F ÌqŸ≤° ≈s Fæ $$39$$
wÙŸ≤u ≈s tu* J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 18] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 933
≈FÔu Ã≈∏fi F°uJ¡≤ N°æ≤ oŸ Ÿt∫ Ã≈∏fi F°uJ¡≤ <k¡≤ N°≈ N°yu fiFÙ* Ã≈∏fi F°u*yu, wS°<≈ N≈fiu
fi‹¸> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d sÙd ŸaŸ°≤ (<ıŸJ¡° ŸaŸ°≤ sÙd F°u y∫° Fææ) N°≈ <J¡Ÿ<ÔÎ „°uJ¡ J¡≤wu Fæ* ? $$40$$
ıf<J¡ N°Ãt° Ju¡ ı∏t N°<Ì J¡° ŸayÙ F°ufiu ≈≤ ˚Ù „°uJ¡ ∫C•w fiFÙ* Fæ, wf <k¡≤ NŸay, Ì°ŸÙfi,
<fiÃ∫, J¥¡¸>_S, _b≈®J¡°„, ≈¥dÕ, N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ N°Ãt° tu* „°uJ¡ <ªw fiFÙ*, oŸtu* J¡Ffi° FÙ •∫°, oŸ
N°„∫ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ t°<∫J¡ ıyw Ju¡ J®¡t tu* Ì…#©Ù F°ufi° <ªw fiFÙ* Fæ; <J¡∏wC _b°˚°<bJ¡ Ÿ∏w°uTb¨<W FÙ <ªw
Fæ wS° _b°˚°<bJ¡ J¡°∫°u˘ J¡° NfiCbwÕfi <ªw Fæ $$41$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ Ì…#©Ù fi F°uo∫u N°æ≤ ŸC©Ù
˚Ù fi F°uo∫u $ Ÿf ıyF N°≈ Ÿtw° J¡°u ≈®°›w F°uo∫u; •∫°u*<J¡ ≈≤t°Ãt° ŸbÕΔ∫°≈J¡ Fæ $ Nfi∏w, ŸÃ_bR¡≈
N°≈ Δ∫°≈J¡ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi Fæ* wS° ≠b°Ô°N°u* Ju¡ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≈®˚° Ÿu Δ∫°›w tº∫˚°y tu* N∏@J¡°≤
J¡° NbJ¡°„ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ N°≈ tu* ˚Ù NI°fi Ì…#© N°<Ì J¡° NbŸ≤ fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$42,43$$
N°≈ FÙ ŸfJu¡ N∏w≤°Ãt° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıfiJ¡° _bR¡≈ Â<‹¸>y°uª≤ fiFÙ* F…N°, ÎuŸu Ÿ¥‚t N°≈ F°≤˚¥w t°u<w∫°u* Ju¡ ÎJ¡ ÌÙ|Õ w∏wC Ju¡ Ÿt°fi
Ÿf ıyw Ju¡ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw Fæ $ ∫F ŸaŸ°≤ J¡∑ ¿_S<w FÙ Fæ <J¡ NI J¡°u FÙ Ã≈∏fi F°uJ¡≤ <k¡≤
Ã≈∏fi F°ufi° ≈nw° Fæ, I°fiÙ J¡°u fiFÙ* $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ N°≈ I°fiÙ Fæ, N°≈ ŸC©Ù F°uo∫u $ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ŸaŸ°≤ J¡° ∫F _bR¡≈ Ì…#©°u* Ÿu ≈¥dÕ Fæ, NI°fi Ÿu FÙ ∫F <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $
Fu Ÿ∏twu, N°≈ I°fib°fi Fæ* $ ˚®t tu* ÎJ¡t°` ˚®t Ju¡ <Ÿb°∫ N°æ≤ ÌqŸ≤° R¡≈ •∫° F°u ŸJ¡w° Fæ ? _b›fi
tu* ÎJ¡t°` _b›fi J¡°u ~>°unJ¡≤ N∏∫ J¡°æfi J®¡t F°u ŸJ¡w° Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ N∏∫ ˚®°¿∏w∫°u* tu* b°_w<bJ¡w°
J¡∑ ≈®<Ÿ<] fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d oŸtu* ˚Ù J¡°uoÕ b°_w<bJ¡w° fiFÙ* Fæ $$44-47$$
ı°u <fi_w[b Fæ* bF ŸÃ∫R¡≈ Ÿu Jæ¡Ÿu <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸbÕ„<•w J¡∑ ∫F „<•w Fæ, ı°u <J¡ ˚®tt°`w°t∫ ∫F ıyÌ°J¡°≤ ˚°fi N<w_kC¡¸>
<Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $(ıyw J¡∑ ˚®tt°`w° Ju¡ ≈®Ì„Õfi Ju¡ <ÔÎ ŸJ¡∑ N<fiÃ∫ _b˚°bw° <Ì©Ô°wu Fæ* $) ∫F°≥
≈≤ J¡°uoÕ <J¡ŸÙ J¡° ŸCf∏@C fiFÙ* Fæ, J¡°uoÕ <J¡ŸÙJ¡° „`C ˚Ù fiFÙ* Fæ, ŸbuÕÿb≤ ˚yb°fig J¡∑ oh~>° Ÿu Ÿf-
ŸfJu¡-Ÿf („`C, <t` N°æ≤ Ì°ŸÙfi) F°uwu Fæ* $$48,49$$ ≈≤_≈≤ <fi<tW˚¥w N°æ≤ ııÕ¿≤w ∫F Ÿ°≤°
ıyw ıÔ Ju¡ w≤ay°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ Ÿt°fi ŸÌ° fFw° Fæ $$50$$ oŸ ªaªÔ ŸaŸ°≤ J¡° ªJ®¡ fiu<t Ju¡ (≈¿F∫u
Ju¡ |u≤u Ju¡) Ÿt°fi ª°≤°u* N°u≤ Ÿu fiÙªu J¡° ˚°y «¡≈≤ N°w° Fæ N°æ≤ «¡≈≤ J¡° ˚°y fiÙªu N°w° Fæ $$51$$
_byÕ Ju¡ Ô°uy fi≤J¡ tu* ı°wu Fæ* N°æ≤ fi°≤J¡∑∫ Ô°uy _byÕ tu* ı°wu Fæ* $ Ô°uy ÎJ¡ ∫°u<fi Ÿu ÌqŸ≤Ù ∫°u<fi tu* N°æ≤
ÎJ¡ πÙ≈ Ÿu ÌqŸ≤u πÙ≈ tu* ı°wu Fæ* $ @Ù≤ Ô°uy ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæa N°æ≤ ÌÙfi @Ù≤w° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $
N@°uy<w, «¡ºbÕy<wN°<Ì ŸæJ¡n°u* ˚®t°u* Ÿu ≈®°d ≈¿≤_kC¡¿≤w F°uuwu Fæ* $$52,53$$ ∫F ≈Ì°SÕ Ÿt¥F ÎJ¡R¡≈
Ÿu ¿_Sw, _bh~> N°æ≤ Ÿ∏w°≈≤<Fw Fæ $ ıæŸu N<Àfi tu* <FtJ¡d ≈®°›w fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ∫F°≥ JC¡~> ˚Ù
≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$54$$ ı°u-ı°u tF°˚°À∫„°ÔÙ fF…w-Ÿu f°∏@b Fæ*, bu Ÿf JC¡~> FÙ <Ìfi°u* tu* fi‹¸> F…Î FÙ
Ìu©fiu tu* N°wu Fæ* $ Fu tF°f°F°u, ≈≤w°, N°ÃtÙ∫w°, N∏∫w°, ÃbW°, tW° oÃ∫°<Ì ˚°bfi°Î≥ <πª∏BÌ„Õfi
Ju¡ Ÿt°fi ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ* $$55,56$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F f∏@C Fæ, ∫F „`C Fæ, ∫F tæ* Fq≥, ∫F N°≈ Fæ*, oŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ N°≈J¡∑ <tØ∫°Â<‹¸>∫°≥ Nf <~>∏fi-<˚∏fi F°u ı°∫ $ J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ Δ∫bF°≤ tu* ¿_Sw N°≈
934 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
˚Ùw≤ NI°fi N°æ≤ b°Ÿfi° Ju¡ Ÿ°S <~>∏fi-<˚∏fi F…oÕ, f°<@w NfiCb¨<Wb°ÔÙ ofi Â<‹¸>∫°u* Ÿu N°fi∏Ì≈¥bÕJ¡
f°F≤ Δ∫bF°≤ J¡∑<ı∫u $$57,58$$ Fu ŸCb®w ZÙ≤°tª∏BıÙ, b°Ÿfi°˚°≤b°fi J¡∑ ∫°fiÙ NI°fiÙ J¡∑ w≤F
ıæŸu N°≈ Zt Ÿu ≈¿≤Z°∏w fi F°u*, bæŸu oŸ ŸaŸ°≤ t°yÕ tu* N°≈ <bF°≤ J¡∑<ı∫u $ b°Ÿfi°N°u* J¡° s∫
J¡≤fiub°ÔÙ ∫F <bª°≤d° ıæŸu-ıæŸu N°≈tu* <Ìw F°uwÙ Fæ bæŸu-bæŸu Δ∫bF°≤ f∏Ì F°uwu ı°wu Fæ* $ ∫F
f∏@C Fæ, ∫F f∏@C fiFÙa Fæ, ÎuŸÙ ydfi° ŸaJC¡<ªw <ªWb°Ôu ≈C”T°u* tu* F°uwÙ Fæ, Ì°≤°„∫ ≈C”T°u* J¡∑ w°u
fC<] N°b≤d„¥∏∫ (∫FÙ f∏@C Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈¿≤¿h~>∏fiw°R¡≈ N°b≤d Ÿu ≤<Fw) ∫°fiÙ ŸbÕ`
ŸtÌ<„ÕfiÙ Fæ $$59-61$$ bF b_wC fiFÙ* Fæ, ıF°≥ ≈≤ tæ* fiFÙ* Fq≥ $ bF b_wC fiFÙa Fæ, ı°u tu≤Ù fi F°u, ÎuŸ°
<fiÿª∫ J¡≤ @Ù≤ ≈C”T°u* J¡∑ fC<] ≈¥b°uÕ•w N°b≤d Ÿu ≤<Fw FÙ F°uwÙ Fæ $$62$$ ı°u ≈C”T tF°fi Fæ, bF
<ªÌ°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi fi w°u N_w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ fi <Ìw F°uw° Fæ, ıæŸu N°J¡°„ tu* ¿_Sw ≈C”T
˚¥wÔ J¡°u Ìu©w° Fæ, bæŸu FÙ bF _bR¡≈ tu* ≈®<w<‹™>w F°u ŸfJ¡°u Ìu©w° Fæ $$63$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿ˚Ù
˚¥wı°<w∫°≥ N°≈J¡u f∏@C Ÿ‡f∏@Ù Fæ*, •∫°ua<J¡ Nfi°<Ì ŸaŸ°≤ tu* Ÿf ∫°u<fi∫°u* tu* fF…w f°≤ N°≈fiu ı∏t
<Ô∫° Fæ $ ∫u Ÿf N°≈J¡∑ f∏@Cw° Ju¡ NÃ∫∏w NŸaf] fiFÙ* Fæ*, •∫°u*<J¡ f°≤Ù-f°≤Ù Ÿu Ÿf-Ju¡-Ÿ°S
N°≈J¡° Ÿ‡f∏@ Fæ NSb° ÌuFπ°≤J¡ ≈≤‡≈≤° Ÿ‡f∏@ J¡∑ N≈us° Ÿf ıÙb°u* Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@
N∏w≤ay Fæ, NwÎb Ÿ Ÿ‡f∏@ Ÿu NÃ∫∏w NŸ‡f] J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b ŸtHfi° ª°<F∫u $$64$$
ıF°≥ <b<b@ ∫°u<fi∫°u* Ÿu <b<ª` ŸæJ¡n°u* ı∏t°u* Ÿu ∫F ˚®t <fi<Fw Fæ, ÎuŸu oŸ ıyw tu* ∫F f∏@C Fæ, ∫F
f∏@C fiFÙ* Fæ, ∫F ˚uÌÌ„Õfi ˚®t Ju¡ <Ÿb°∫ N°æ≤ JC¡~> fiFÙ* Fæ, b_wCw# w°u ıÙb˚°bÂ<‹¸> tu* wÙfi°u* ˚Cbfi°u*
Ju¡ Ÿt_w ıÙb N≈fiu f∏@C FÙ Fæ* N°æ≤ f®Ê˚°bÂ<‹¸> tu* w°u _b∫a FÙ Ÿf JC¡~> Fæ, oŸ<ÔÎ <`˚Cbfi_S Ÿf
ıÙb FÙ Nf∏@C ˚Ù Fæ $$65$$
Nl>°≤Fb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

∏fiÙŸb°≥ ŸyÕ
≈¥b°uÕ•w J¡Sfi J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ≈C^∫ N°æ≤ ≈°bfi Ju¡ N°¶∫°fi J¡° bdÕfi,
<ıŸtu* ≈C^∫ fiu <≈w¨„°uJ¡°wÕ ≈°bfi J¡°u I°fi°u≈Ìu„ <Ì∫° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ≈¥b°uÕ•w <bT∫ tu* FÙ tC<fi≈C` Ì°u ˚°o∫°u* Ju¡ yay°ıÙ Ju¡ w¸>
≈≤ F…Î Ÿab°ÌR¡≈ oŸ ≈®°ªÙfi o<wF°Ÿ J¡°u <bπ°fi Ô°uy J¡Fwu Fæ* $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F f∏@C Fæ, ∫F
f∏@C fiFÙ* Fæ, oŸ J¡S° Ju¡ <ŸÔ<ŸÔu tu* tCHu oŸJ¡° _t≤d F°u N°∫° Fæ $ N°≈ oŸ ≈<b` N°æ≤ NÌg˚Cw
o<wF°Ÿ J¡°u ŸC<fi∫u $$1,2$$ oŸ ı‡f¥πÙ≈ Ju¡ <J¡ŸÙ ≈bÕw Ÿt¥F Ju¡ tº∫ tu* tFu∏Bfi°tJ¡ ≈bÕw Fæ,
<ıŸJ¡∑ bfi≤°<ı∫°≥ tF°tCJC¡¸>˚¥w Fæ*, <ıŸJu¡ J¡v≈b¨s Ju¡ bfi°ua J¡∑ ~>°∫° tu* tC<fi N°æ≤ <J¡∏fi≤ <bZ°t
Ôuwu Fæ, <ıŸfiu N≈fiu yyfiªC‡fÙ <„©≤°u* Ÿu <b_w¨w N°J¡°„ J¡°u ˚Ù Δ∫°›w J¡≤ <Ì∫° Fæ, ı°u f®ÊÔ°uJ¡
Ju¡ ˚Ùw≤ ≈F…≥ªu F…Î <„©≤°u* J¡∑ yCk¡°N°u* tu* kæ¡Ô ≤Fu Ÿ°tbuÌ J¡∑ ≈®<wºb<fi∫°u* Ju¡ J¡°uÔ°FÔ°u* Ÿu t°fi°u* y°fi
J¡≤w° Fæ, ı°u <„©≤°u* J¡∑ ª°u<¸>∫°au ≈≤ <fıÔÙ Ÿu ŸC„°u<˚w fiÙÔu tu|°u* Ÿu ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ, ı°u Ôw° Ju¡
k¥¡Ô°u* Ÿu yC≥Su F…Î Ju¡„°u* Ju¡ Ÿt°fi <Ì©wu Fæ*, ı°u Ÿ Ÿt∫ w¸>°u* tu* ~>Ôfiu Ju¡ <ÔÎ ÃJ¡<^™>w „≤˚°u* Ju¡
<bı¨‡˚d°u* (tC≥F k¡°nfiu) Ÿu N≈fiu yCF°R¡≈Ù tC≥F°u* π°≤° ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ tu|°u* J¡° ≈F°Ÿ J¡≤w° F…N°-Ÿ°
ŸyÕ - 19] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 935
yıÕw° Fæ, oŸfiu yCk¡°N°u* Ju¡ N∏Ì≤ F°ufiub°Ôu H≤fi°u* Ju¡ J¡Ô≤b Ÿu ŸtCBıÔ J¡vÔ°u*Ô°u* Ju¡ <bÔ°Ÿ J¡°u
ŸbÕS° ıÙw <Ô∫° Fæ $ ŸJu¡ ÎJ¡˚°y tu*, ≤Ãfit∫, tfi°uF≤, <b_w¨w <„©≤ ≈≤ tC<fi∫°u* fiu _fi°fi, ıÔ≈°fi
N°<Ì Ju¡ <ÔÎ N°J¡°„ yay° J¡°u w°≤ <Ô∫° S° $$3-9$$ Ÿ N°J¡°„yay° Ju¡ ÌæÌÙ›∫t°fi, ŸCbdÕ-Ÿu
≈ÙÔu w¸> ≈≤, ıF°≥ k¥¡Ôu F…Î b¨s Su N°æ≤ ≤Ãfit∫≈bÕw Ju¡ w¸> Ÿu ≈®J¡°„ ıyty°w° S° bF°≥ I°fib°fig,
w≈_∫° J¡∑ ≤°<„R¡≈, Ì°≤fC<] ÌÙ|Õw≈° fi°tJ¡ tC<fi <fib°Ÿ J¡≤wu Su, ı°u t¥<wÕt°fi ÌqŸ≤u w≈R¡≈
Su $$10,11$$ Ÿ tC<fi Ju¡ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ ŸC∏Ì≤ ≈C^∫ N°æ≤ ≈°bfi fi°t Ju¡ Ì°u ÔnJu¡ Su, ∫<Ì f¨F_≈<w
Ju¡ J¡ª fi°t Ju¡ Ì°u ≈C` F°uwu, w°u fiŸu fiJ¡∑ ≈t° F°u ŸJ¡wÙ $$12$$ ÌÙ|Õw≈° tC<fi fi Ì°ufi°u* ≈C`°u* N°æ≤
˚°∫°Õ Ju¡ Ÿ°S k¡Ô Ÿu ÔÌu F…Î b¨s°u* Ÿu ≈¥dÕ Ÿ yay°w¸> ≈≤ <fib°Ÿ J¡≤wu Su $$13$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
Ÿt∫ fÙwfiu ≈≤ fiJu¡ Ì°u ÔnJ¡°u* tu* Ÿu ≈C^∫ fi°tb°Ô° fn° ÔnJ¡° w[bI°fiÙ F…N°, ı°u Nb_S° Ÿu
≠∫u‹™> N°æ≤ yCd°u* Ÿu ˚Ù ≠∫u‹™> S° $$14$$ ≈°bfi ≈®°w#J¡°Ô J¡∑ Ÿ∏º∫° Ju¡ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi N@Õ ≈®fC]
F…N° $ t¥©Õw° Ÿu w°u f°F≤ F°u y∫°, <J¡∏wC ≈≤t°Ãtb_wC tu* ≈®°›w fiFÙa F…N°, oŸ<ÔÎ ŸJ¡∑ ¿_S<w tº∫
tu* Ì°uÔ°∫t°fi SÙ $$15$$ wÌfi∏w≤ ≈®°<d∫°u* π°≤° N°∫C Ju¡ s∫R¡≈ Ÿu Ô<sw Ÿ°æ Ÿabß≤J¡°Ô Ju¡
"<ıŸfiu fiJ¡∑ ÌÙ|Õ ÌuFR¡≈Ù Ôw° N°æ≤ N°∫C ıÙdÕ J¡≤ ÌÙ SÙ' fÙwfiu ≈≤ oŸ sd˚ayC≤ ≈®°<d∫°u* Ÿu ≈¥dÕ,
ı∏t, ı≤°, t≤d, _byÕ Ÿu ≈wfi, fi≤J¡ N°<Ì ŸæJ¡n°u* b¨W°∏w°u* Ÿu ˚∫aJ¡≤ ŸaŸ°≤ J¡° NfiC≤°y Ã∫°y J¡≤
ı≤° Ÿu ııÕ¿≤w ıÙbfib°Ôu ÌÙ|Õw≈° tC<fi fiu <y¿≤-yCk¡°R¡≈Ù |≤ tu* J¡Ôfi°R¡≈ <ª<n∫° Ju¡ |°u*ŸÔu R¡≈
ÌuF J¡°, ıæŸu ˚°≤b°FJ¡ ≈C”T |≤ tu* ˚°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ Ã∫°y <J¡∫° $$16-18$$
ıæŸ k¥¡Ô J¡∑ ŸCy∏@ N°J¡°„ tau ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ <ıŸtu* J¡Ôfi° <J®¡∫° „°∏w Fæ Îba ªuÃ∫ Ÿu
≤<Fw ı°u wWÌg ıÙb ªuwfi Fæ*, fiJu¡ _S°fi˚¥w ≤°y≤<Fw ≈≤t ≈Ì J¡°uu bu ≈®°›w F…Î $ wÌfi∏w≤ tC<fi
J¡∑ ≈ÃfiÙ fiu ≈®°d N°æ≤ N≈°fi Ÿu ≤<Fw tC<fi J¡∑ ÌuF J¡°u fi°Ô≤<Fw J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi <y≤Ù F…oÕ Ìu© J¡≤
≈<w π°≤° <Ÿ©°oÕ yoÕ <ª≤J¡°Ô Ÿu NU∫_w ∫°uy<J®¡∫° Ÿu N≈fiu „≤Ù≤ J¡°, ı°u ≤°uy, fCi>°≈u N°<Ì Ÿu
ııÕ¿≤w fiFÙ* F…N° S°, ÎuŸu Ã∫°y <J¡∫°, ıæŸu ˚≥b≤Ù N‡Ô°fi J¡t¿ÔfiÙ J¡° Ã∫°y J¡≤wÙ Fæ $ Ô°uy°u* J¡∑
NÂÿ∫w° J¡°u ≈®°›w Ÿfiu ıæŸu ≈®˚° N°J¡°„ tu* ¿_Sw N_w J¡°u ≈®°›w FCÎu ª∏Bt° J¡° NfiCŸ≤d J¡≤wÙ
Fæ bæŸu FÙ ≈<w J¡° FÙ NfiCŸ≤d <J¡∫° $ t°w°-<≈w° Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ fiJu¡ N°æºbÕÌu<FJ¡ J¡tÕ tu* ≈C^∫
FÙ NΔ∫y®w° ≈¥bÕ ¿_Sw ≤F° N°æ≤ ≈°bfi ÌC#© J¡°u ≈®°›w F…N° $ „°uJ¡ Ÿu Δ∫°JC¡Ô <ªWb°Ô° bF ≈°bfi
N≤^∫ ˚¥<t∫°u* tu* |¥tw° F…N° N≈fiu ≠∫u‹™> ˚°oÕ Ju¡ Ÿt°fi @æ∫Õ J¡° NbÔ‡ffi fi J¡≤ <bÔ°≈ J¡≤w°
S° $$19-24$$ w[bI°fiÙ ≈C^∫ t°w°-<≈w° J¡° N°æºbÕÌu<FJ¡ J¡tÕ Ÿt°›w J¡≤ bfi tu* „°uJ¡ Ÿu Δ∫°JC¡Ô
≈°bfi Ju¡ ŸtÙ≈ N°∫° $$25$$
≈C^∫ fiu J¡F° # Fu bß, ıæŸu bT°Õ M¡wC N∏@w° J¡∑ ÎJ¡t°` J¡°≤d wS° ˚°≈ Ju¡ Ÿt¥F J¡°u @°≤d
J¡≤fiub°ÔÙ ıÔ-Ÿ‡f∏@Ù ytÙÕ J¡°u tu| ffi° ÌuwÙ Fæ, bæŸu FÙ wCt N∏@w° Ju¡ ÎJ¡t°` J¡°≤d wS°
NZCN°u* J¡∑ @°≤° @°≤d J¡≤fiub°Ôu J¡tÔ ŸÂ„ fiu` Ÿ‡f∏@Ù |°u≤ „°uJ¡ J¡°u <fi<fn ffi° ≤Fu F°u $$26$$
Fu tF°≈®°I, wC‡F°≤u <≈w° wC‡F°≤Ù t°w° Ju¡ Ÿ°S _bR¡≈˚¥w, t°us fi°tJ¡ ≈≤t°Ãt≈ÌbÙ J¡°u ≈®°›w
F°u y∫u Fæ* $ bFÙ Ÿf ı∏wCN°u* J¡° Ã≈<W N°<Ì wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* N°@°≤˚¥w Fæ $ f®ÊbuW°N°u* J¡° bF
_bR¡≈ Fæ $ <≈w° Ju¡ N≈fiu _bR¡≈ J¡°u ≈®°›w F°u ı°fiu ≈≤ wCt •∫°u* „°uJ¡ J¡≤wu F°u ? wCtfiu, ∫FÙ tu≤Ù t°≥
936 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ, ∫FÙ tu≤u <≈w° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ t°uF Ÿu Ã≈∏fi FCoÕ ˚°bfi° ∫F°≥ ≈≤ f°≥@ ≤•©Ù Fæ, <ıŸŸu „°uJ¡ Ju¡
N∫°uÀ∫ <≈w° J¡° ˚Ù wCt „°uJ¡ J¡≤wu F°u $ fi bFÙ wC‡F°≤Ù t°w° Fæ, fi bFÙ wC‡F°≤u <≈w° Fæ* wS° NŸa¶∫
≈C`b°Ôu fiJu¡ fi wC‡FÙa ≈C` F°u $$27-30$$ Fu bß ıæŸu ≈®Ã∫uJ¡ bfi tau ıÔ≈®b°F Ju¡ fF…w Ÿu yâu F°uwu
Fæ*, bæŸu FÙ wC‡F°≤u Fı°≤°ua t°w°-<≈w° F°u ªCJu¡ Fæ* $$31$$ Fu bß, NŸa¶∫ ≈C`b°Ôu fiJu¡ wC‡FÙa Ju¡bÔ≈C`
fiFÙ* F°u $ fi<Ì∫°u* J¡∑ w≤ay°u* Ju¡ Ÿt°fi tfiC‹∫°u* J¡∑ fF…w-ŸÙ ≈C` ≤°<„∫°≥ Δ∫wÙw F°u ªCJ¡∑ Fæ* $ ıæŸu Ôw°
N°æ≤ „°©° Ju¡ Ô°©°u* ≈Wu, J¡°u*≈Ôu*, ±>a™>Ô Δ∫wÙw F°uwu Fæ, bæŸu FÙ Ft°≤u t°w° N°æ≤ <≈w° Ju¡ NfiuJ¡
Ô°©°u* ≈C` fÙw ªCJu¡ Fæ* $ ıæŸu tF°b¨s Ju¡ ≈®Ã∫uJ¡ M¡wC tu* k¡Ô Δ∫wÙw F°uwu Fæ* bæŸu FÙ ı∏wC Ju¡ ≈®Ã∫uJ¡
ı∏t tu* <t`, f°∏@b N°<Ì Ju¡ b¨∏Ì Δ∫wÙw F…Î Fæ* $$32-34$$
Fu bß, ∫<Ì t°w°, <≈w°, ≈C` N°<Ì _fiuFb„ „°uJ¡ Ju¡ ∫°uÀ∫ Fæ*, w°u <fi≤∏w≤ NwÙw Fı°≤°u*
t°w°-<≈w° ≈C` N°<Ì J¡° „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ* <J¡∫° ı°w° Fæ ? $$35$$ Fu tF°˚°y, ıyw J¡∑ J¡v≈fi°
Ju¡ <fi<tW˚¥w t°uF Ju¡ F°ufiu ≈≤ FÙ ∫F ≈®≈aª <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $ Fu ≈®°I, ≈≤t°SÕw# N°≈Ju¡ <t`, f∏@C-
f°∏@b Fæ FÙ fiFÙa $ Fu ˚®°w°, <ª≤J¡°Ô Ÿu Ÿaw›w tF°fi t”_SÔ tu* ıæŸu ıÔ <f∏Ì… fiFÙ* ≤Fwu, bæŸu
FÙ f®Ê_b˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu ∫F°≥ fi°„ fiFÙ* Fæ $ f®Êf°u@ F°ufiu ≈≤ w°u J¡Ffi° FÙ
•∫° Fæ ? ı°u ofi ~>`, ª°t≤°u *Ÿu ªaªÔ ≤°ıŸ‡≈<W∫°u* J¡°u wCt Ìu©wu F°u, Fu tF°fC]u, ∫F wÙfi
NSb° ≈°≥ª <Ìfi°u* J¡° _b›fi FÙ Fæ $$36-38$$
Fu bß, ≈°≤t°<SÕJ¡ Â<‹¸> Ÿu wCt ŸÃ∫ J¡° <bª°≤ J¡≤°u, fi w°u wCt F°u N°æ≤ fi Ft Fæ* $ wC‡F°≤u ˚Ùw≤
ı°u ˚®°¿∏w Fæ, ŸJ¡° wCt Ã∫°y J¡≤°u $ ∫F y∫°, ∫F t≤ y∫° oÃ∫°<Ì Ì…ÂÕ<‹¸>∫°≥ N≈fiu ŸaJ¡v≈R¡≈
Ÿ<∏fi≈°w˚®t Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ Ÿ°tfiu <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ*, ≈≤t°SÕw# fiFÙ* <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $ NI°fiR¡≈ @¥≈ Ÿu
N°h~>∏fi t”˚¥<t ŸÂ„ N°Ãt° tu* ≈C^∫-≈°≈R¡≈ ≈®b°F Ÿu ∫C•w w≤ay°u* Ÿu ªaªÔ _bŸaJ¡v≈ b°Ÿfi°
fi°tJ¡ ∫F NŸÙt t¨y ıÔ ≈¿≤_kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$39-41$$
∏fiÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fÙŸb°≥ ŸyÕ
≈C^∫ π°≤° ≈°bfi Ju¡ wS° N≈fiu fi°fi° ∫°u<fi∫°u* tu* ı∏t°u* J¡° „°uJ¡-t°uF J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ bdÕfi $
„°uJ¡ t°uFt¥ÔJ¡ Fæ, t°uF¡Ju¡ <fi≤°Ÿ π°≤° FÙ oŸJ¡° „°uJ¡ Ìq≤ J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫°u* ŸtH ≤Fu ≈C^∫
„°uJ¡ Ju¡ <bT∫˚¥w <≈w° N°<Ì Ju¡ N<fibÕªfiÙ∫ F°ufiu Ÿu fiJ¡° <tØ∫°Ãb J¡∑ ≈®<wI° J¡≤ I°fi Ÿu ŸJ¡∑
<fi≤ŸfiÙ∫w° J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
≈C^∫ fiu J¡F° # Fu bß, J¡°æfi <≈w° Fæ NSb° J¡°æfi <t` Fæ, J¡°æfi t°w° Fæ N°æ≤ J¡°æfi f∏@C-f°∏@b Fæ,
w[bw# ofi Ÿ˚Ù J¡° <fibÕªfi fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $ N≈fiÙ ˚®tR¡≈Ù N°≥@Ù Ÿu FÙ ∫u ıfiR¡≈Ù @¥<ÔJ¡d
Ã≈∏fi F°uwu Fæ* NSb° N≈fiÙ <bbuJ¡ fC<]R¡≈ N°≥@Ù Ÿu FÙ ∫u _bıfiR¡≈Ù @¥<ÔJ¡d <fib°¿≤w F°uwu
Fæ* $$1$$ f∏@C, <t`, ≈C`, _fiuF, πuT, t°uFÌ„°R¡≈ ≤°uy Ÿu ∫C•w ∫F ≈®≈aª N≈fiuu π°≤° <J¡∫u y∫u ŸaJu¡w Ÿu
FÙ <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$2$$
∫F tu≤° f∏@C Fæ, ∫°u* f∏@CR¡≈ tu* ˚°<bw ≈C”T f∏@C F°uw° Fæ, ∫F tu≤° „`C Fæ, ∫u „`CR¡≈ Ÿu ˚°<bw
ŸyÕ -20] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 937
≈C”T „`C F°uw° Fæ $ <bT N°æ≤ Nt¨w J¡∑ Ì„° Ju¡ Ÿt°fi ∫F°≥ ≈≤ <_S<w ˚°bt∫Ù Fæ $ ıæŸu <bT Ju¡ J¨¡<t∫°u*
π°≤° <bT J¡∑ ∫F Ft°≤° ıÙbfi FuwC Fææ, ∫°u* ̨» ˚°bfi° J¡≤fiu Ÿu fiJu¡ ≈®<w bF Nt¨w F°u ı°w° Fæ N°æ≤
Ô°uy°u* π°≤° ∫F Ft°≤u t≤d J¡° FuwC Fæ*, ∫°u* ˚°bfi° J¡≤fiu Ÿu fiJu¡ ≈®<w <bT F°uw° Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ ıyw J¡∑
¿_S<w ˚°bfi°t∫Ù Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$3$$
f∏@CN°u* J¡∑ b°_w<bJ¡w° J¡° ¿bª°≤ ı°fiu ÌÙ<ı∫u, fiJu¡ ≈®<w „°uJ¡ J¡≤fiub°Ôu w…t ∫<Ì Ju¡bÔ
_bÃb J¡° <bª°≤ J¡≤°u, w°u ŸÙŸu fiJ¡° <fi≤°Ÿ F°u ŸJ¡w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿf ÌuF°u* tu* N¿ÀfiR¡≈ Ÿu <bΩt°fi, ŸbÕΔ∫°≈Ù N°Ãt° J¡∑ ∫F tu≤° f∏@C Fæ, ∫F tu≤° „`C Fæ, ÎuŸÙ
J¡v≈fi° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$4$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Ÿ‡≈¥dÕ ÌuF°u* tu* tæ* Jæ¡Ÿu ÎJ¡ Fq≥, w°u oŸ ≈≤ NFa≈®Ã∫buΩ J¡° FÙ ∫F J¡°æfi
≈Ì°SÕ Fæ, ∫°u* <bª°≤ J¡≤°u, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu bß, ≤•w t°aŸ N°<Ì ın Ÿ*|°w N¿_S≈aı≤R¡≈ ÌuF Ÿu N∏∫ ªuwfi _b˚°b tæ* J¡°æfi Fq≥, ÎuŸ°
N≈fiu <ªW Ÿu _b∫a <bª°≤ J¡≤°u $$5$$ ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu fi ≈°bfi „ÆÌ b°h∫ wCt J¡°uoÕ F°u NSb° fi ≈C^∫
„ÆÌ b°h∫ tæ* FÙ J¡°uoÕ Fq≥, ∫F <tØ∫° I°fi (ÌuF°Ãt˚®t) FÙ ≈C^∫-≈°bfi „ÆÌ Ÿu ≈®<Ÿ] F°uw° Fæ $$6$$
oŸ ≈®J¡°≤ <≈w° N°<Ì J¡° „≤Ù≤ ˚Ù ˚®°¿∏w Ÿu N<w¿≤•w JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ™>F≤w°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
J¡°æfi wC‡F°≤Ù t°w° Fæ, J¡°æfi wC‡F°≤u <≈w° Fæ*, J¡°æfi <t` Fæ NSb° J¡°æfi „`C Fæ $ ı≤° fwÔ°N°u w°u
ŸFÙ, Nfi∏w <bÔ°Ÿb°Ôu <ªÌ°J¡°„ J¡° J¡°æfi _b<˚∏fi Fæ N°æ≤ J¡°æfi _b Fæ ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ ∫<Ì ÌuF°<Ì
≈°<@ Ÿu ≈¨SJg¡ <J¡∫° y∫° ¿ªÌ°J¡°„ FÙ tæ*, wCt N°æ≤ <≈w° N°<Ì Fæ*, ÎuŸ° ŸtHwu F°u, w°u "tu≤u <≈w°,
tu≤° ˚°oÕ' oÃ∫°<Ì ˚uÌ∫C•w _bÃb N°<Ì Ÿ‡f∏@ fiFÙ* |¸> ŸJ¡w° $$7$$
∫<Ì <Ô*y „≤Ù≤ FÙ N≈°≤ tu≤u f∏@C Fæ*, ÎuŸ° t°fi°u, w°u oŸ ≈≤ ŸCfi°u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì wCt tCHŸu ≈¨SJg¡ <Ô*y°Ãt° F°u, w°u Δ∫wÙw NfiuJ¡ ı∏t°u* tu* wC‡F°≤u ı°u fa@C N°æ≤ ı°u @fi,
Ÿ‡≈<W N°<Ì Su, fiJu¡ <ÔÎ ˚Ù wCt „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ* J¡≤wu ? $$8$$ fi ˚¥ÔÙ F…oÕ bfi_S<Ô∫°u* tu* wC‡F°≤u
t¨y ∫°u<fi∫°u* tu* Ã≈∏fi fF…w Ÿu t¨y f∏@C F…Î Su, fiJu¡ <ÔÎ wCt „°uJ¡ •∫°u* fiFÙa J¡≤wu ? $$9$$ J¡tÔ Ju¡
bfi°u* tu* N°æ≤ fi<Ì∫°u* Ju¡ w¸>°u* ≈≤ FaŸR¡≈ wC‡F°≤u FaŸ f∏@C F…Î Su... fiJu¡ <ÔÎ wCt „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ*
J¡≤wu ? $$10$$ N∏∫ ı∏t°u* tu* fnÙ <b<ª` bfi≈a<•w∫°u* tu* wC‡F°≤u fF…w Ÿu b¨s NÃ∫∏w f∏@C F…Î Su,
fiJu¡ <ÔÎ wCt „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ* J¡≤wu ? $$11$$ fnu «≥¡ªu-«≥¡ªu ≈bÕw-<„©≤°u* ≈≤ wC‡F°≤u fF…w <Ÿ*F
f°∏@b F…Î Su, fiJu¡ <ÔÎ wCt „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ* J¡≤wu ? $$12$$ fi<Ì∫°ua, w°Ô°f°u* N°æ≤ ≈°u©≤°u* tu* wC‡F°≤u
fF…wŸu tÃ_∫ f∏@C F…Î Su, fiJu¡ <ÔÎ wCt „°uJ¡ •∫°u* fiFÙ* J¡≤wu ? $$13$$
Nf ∫°uyfÔ Ÿu Ìu©u y∫u ˚°oÕ Ju¡ <b<b@ ı∏t°u* J¡° <b„uTR¡≈ Ÿu _t≤d J¡≤°wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
Fu bß, wCt Ì„°ÕdÕ Ìu„ tu* J¡<≈Ô bfib°fi≤ F…Î Su, wCT°≤ Ìu„ tu* ≤°ı≈C` F…Î Su N°æ≤ ≈°æ^±A> Ìu„ tu*
ıayÔÙ J¡°æb° F…Î Su $ FæF∫ Ìu„ tu* F°SÙ F…Î Su <`ywÕÌu„ tua y@° F…Î Su, „°vb ≈®Ìu„ tu* JC¡W° F…Î Su N°æ≤
bFÙ* ªÙn Ju¡ ≈un ≈≤ ≈sÙ F…Î Su $ <b∏º∫°ªÔ tu* ≈Ù≈Ô F°uJ¡≤, fnu ˚°≤Ù b¸> Ju¡ b¨s tu* |Cfi F°uJ¡≤ N°æ≤
t∏Ì≤°ªÔ tu* tCy°Õ F°uJ¡≤ t∏Ì≤°ªÔ J¡∑ FÙ yCk¡° tu* wCt f®°Êd F…Î Su $ J¡°u„Ô Ìu„ tu* f®°Êd F°uJ¡≤,
fay Ìu„ tu* wÙw≤ F°uJ¡≤ N°æ≤ wCT°≤ Ìu„ tu* |°un° F°uJ¡≤ wCt ≈C‹J¡≤ tu* ≈®<Ÿ] f®Ê° Ju¡ ∫I tu* ≈„C F…Î Su $
938 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ı°u ≈FÔu <b∏º∫ Ju¡ bfi tua w°n Ju¡ b¨s J¡∑ ın Ju¡ ˚Ùw≤ J¡∑n° F…N° S°, ı°u y¥Ô≤ Ju¡ k¥¡Ô tua th~>≤ F…N°
S° N°æ≤ ı°u fyCÔ° F…N° S°, Fu bß, bF wCt Nf tu≤u ˚°oÕ F…Î F°u $ <Ft°Ô∫ J¡∑ J¡∏Ì≤° tu* ˚°uı≈` Ju¡
b¨s J¡∑ ≈wÔÙ Ãbª° Ju¡ ˚Ùw≤ ~># t°Ÿ wJ¡ ı°u ªÙ*¸>° F…N° S°, bFÙ wCt tu≤u NfiCı F…Î F°u $ _bÌu„ ŸÙt°
Ju¡ N∏w tu* ı°u ~>°u¸>°-Ÿ° y°≥b Fæ, bF°≥ Ju¡ Ja¡±>°u* Ju¡ i>u≤ tu* ı°u ~># tFÙfiu wJ¡ <fh~¥>R¡≈ Ÿu ¿_Sw ≤F°, Fu
Ÿ°@°u, bFÙ wCt tu≤u ˚°oÕ F°u $ ı°u bfi tu* „f≤Ù Ju¡ fhªu J¡° ı∏t ≈°J¡≤ ıæŸu ≈μ°u* tu* ˚®t≤ ÔÙfi F°uw° Fæ
bæŸu FÙ „f≤Ù Ju¡ _wfi°u* Ju¡ «¡≈≤ <~>≈°, bFÙ wCt tu≤u ˚°oÕ F°u $$14-21$$ Fu bß, ofi N∏∫°∏∫ fF…w
ŸÙ ıÙb∫°u<fi∫°u* tu* oŸÙ ı‡f¥ πÙ≈ tu* ≈FÔu ŸæJ¡n°u*, Fı°≤°u* f°≤ wCt Ã≈∏fi F°u ªCJu¡ F°u $ tæ* w[bI°fi Ÿu
<b„C] Ÿ¥‚t fC<] Ÿu wC‡F°≤u N°æ≤ N≈fiu ≈¥bÕ ı∏t°u* Ju¡ b°Ÿfi° J®¡t J¡°u oŸ ≈®J¡°≤ Ìu©w° Fq≥ $
˚°oÕ Ju¡ ı∏t°u* Ju¡ J¡Sfi J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ N≈fiu fF…w ı∏t°u* J¡° J¡Ffi° N°≤‡˚ J¡≤wu Fæ* $
tu≤Ù ˚Ù NI°fi Ÿu ın fF…w-ŸÙ ∫°u<fi∫°≥ fF…w f°≤ fÙw ªCJ¡∑ Fæ* $ N°≈J¡°u tæ* I°fi Ÿu Ã≈∏fi Â<‹¸>
Ÿu fiJ¡° _t≤d J¡≤w° Fq≥ $ <`ywÕ Ìu„ tu* ŸCÀy° F°uJ¡≤, fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ tui>J¡ F°uJ¡≤, bfi°u* tu* Ôb° (ÎJ¡
≈®J¡°≤ J¡° ~>°u¸>° ≈sÙ) F°uJ¡≤ tæ* oŸ bfi tu* Ã≈∏fi F…N° Fq≥ $ <b∏º∫°ªÔ tu* „b≤∫°u<fi J¡° ˚°uyJ¡≤, fay
Ìu„ tu* b¨s∫°u<fi J¡° ˚°uyJ¡≤, <b∏º∫°ªÔ tu* FÙ «≥¡¸> J¡∑ ∫°u<fi J¡° ˚Ù ˚°uyJ¡≤ oŸ bfi tu* Ã≈∏fi F…N°
Fq≥ $ ı°u <Ft°Ô∫ tu* ª°wJ¡ F…N°, ı°u ≈°æ^±A> Ìu„ tu* ≤°ı° F…N° N°æ≤ ı°u Ÿfl°ªÔ J¡∑ H°¿n∫°u* tu* Δ∫°|®
F…N°, bFÙ tæ* wC‡F°≤° fn° ˚°oÕ Fq≥ $ ı°u ÌŸ bTÕ wJ¡ yÙ@, ı°u ≈°≥ª tFÙfiu wJ¡ ty≤ N°æ≤ ı°u Ÿ°æ bTÕ wJ¡
<Ÿ*F ≤F°, bFÙ tæ* oŸ ı∏t tu* wC‡F°≤° Ny®ı F…N° Fq≥ $ N°∏@® y®°t tu* ªJ¡°u≤ Îba wCT°≤≈®Ìu„ tu* ≤°ı° Ju¡
Ÿt°fi <b≤°ıt°fi F°ufiub°Ô°, Ÿ°°t∏wR¡≈, ZÙ „æÔ°ª°∫Õ J¡° ≈C` tæ* N≈C^∫°Ãt° F°uw° F…N° ˚Ù Ô°uy°u* J¡∑
baªfi° Ju¡ <ÔÎ ≈C^∫fi°t Ÿu ≈®¶∫°≈fiR¡≈ ̇˚ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ∫F J¡F ≤F° Fq≥ $ NfiuJ¡ ı∏t°u* J¡∑ ˚®°¿∏w
Ju¡ ≈®°•wfi Ÿ˚Ù <bÔ°Ÿ°u* J¡° tæ* _t≤d J¡≤w° Fq≥, bu <b<b@ ŸaŸ°≤b°Ôu N°æ≤ <b<b@ N°ª°≤°u* Ÿu ∫C•w
ªu‹¸>°b°Ôu Fæ* $$22-30$$ ÎuŸÙ Nb_S° tu* ıyw tu* Ã≈∏fi F…Î ŸæJ¡n°u* t°w°, <≈w°, ˚°oÕ, f∏@C N°æ≤
<t` ªÔu y∫u $ fitu* Ÿu <J¡fiJ¡° „°uJ¡ J¡≤u*, <J¡fiJ¡° „°uJ¡ fi J¡≤u* Îba fi f∏@CN°u* J¡° N<wJ®¡td J¡≤
∫F°≥ <J¡fiJ¡° „°uJ¡ J¡≤u*, oŸ<ÔÎ <J¡∏FÙ* J¡° ˚Ù „°uJ¡ Ft fiFÙ* J¡≤wuu •∫°u*<J¡ ÎuŸÙ ıyw J¡∑ y<w Fæ $ bfi
Ju¡ b¨s°u* Ju¡ ≈W°u* Ju¡ Ÿt°fi ŸaŸ°≤Ù ≈C”T°u* Ju¡ Nfi∏w <≈w° ı°wu Fæ*, Nfi∏w t°w°Î≥ ı°wÙ Fæ* $ oŸ<ÔÎ Fu
bß, ∫F°≥ ≈≤ Ì…#©-ŸC© J¡∑ •∫° Nb<@ Fæ ? Nw# ŸfJ¡° Ã∫°y J¡≤ _bh~>w° J¡°u ≈®°›w F…Î Ft Ô°uy
¿_Sw Fæ* $$31-34$$
Fu ˚B, tfi tu* NFaR¡≈ Ÿu ¿_Sw ≈®≈aª ˚°bfi° J¡° Ã∫°y J¡≤ Ÿ y<w J¡°u ≈®°›w F°uN°u, <ıŸ y<w J¡°u
N°ÃtI°fiÙ Ô°uy ≈®°›w F°uwu Fæ* $ ŸCfC<] Ô°uy ∫F°≥ ≈≤ N@°uy<w, «¡@Õy<wR¡≈ N°buy Îba <bZ°t≤<Fw
<fi≤∏w≤ ˚®td J¡° „°uJ¡ fiFÙ* J¡≤wu Ju¡bÔ <fi≤<˚t°¿fiw° Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ* $$35,36$$
Fu bß, Δ∫y®w°≤<Fw F°uJ¡≤ wCt N°Ãt° J¡°u ˚°b-N˚°b Ÿu ≤<Fw Îba ı≤° t≤d<bFÙfi ŸtH°u, <bt¥i>
tfib°Ôu fi ffi°u $ fi w…‡Fu* Ì…#© Fæ, fi wC‡F°≤° ı∏t Fæ, fi wC‡F°≤Ù t°w° Fæ N°æ≤ fi wC‡F°≤u <≈w° Fæ* $ Fu
ŸÌgfC]u, wCt N°Ãt° FÙ F°u $ Nfi°Ãt˚¥w ÌuF N°<Ì J¡°uoÕ ˚Ù wCt fiFÙa F°u $ fi¸>°u* Ju¡ Ÿt°fi <b<b@ N<˚fi∫
J¡≤fiub°Ôu NI°fiÙ Ô°uy FÙ oŸ ŸaŸ°≤∫°`° tu* ∫FÙ ≈≤t ≈C”T°SÕ Fæ, ÎuŸÙ fC<]b°Ôu F°uwu Fæ* $ _b_S N°æ≤
∫S°≈®°›w b_wC J¡° Ì„Õfi J¡≤fiub°Ôu w[bI ≈C”T w°u Ì°ŸÙfi Ì„ÕJ¡ FÙ Fæ*; NwÎb bu Ÿ°sÙ @tÕ tu*
ŸyÕ - 21] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 939
¿_Sw Fæ* $ ıæŸu ÌÙ≈J¡ ≤°<` N°fiu ≈≤ ≈®J¡°„fi <J®¡∫° tu* Ÿ<∏fi<@t°` Ÿu J¡w°Õ F°uwu F…Î ˚Ù Δ∫°≈°≤ fi J¡≤fiu
Ju¡ J¡°≤d NJ¡w°Õ FÙ Fæ*, bæŸu FÙ ∫F°≥ w[bI°fiÙ ≈C”T Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ <_S<w tu* J¡w°Õ F°uwu F…Î ˚Ù NJ¡w°Õ
FÙ Fæ* $$37-41$$
Nf ÌqŸ≤° ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu F°S tu* ¿_Sw Ì≈Õd, ≤Ãfi N°<Ì ≈®<w<f‡f J¡∑ ≈°<@˚¥w b_wCÎ≥ <f‡f˚¥w N≈fiÙ Ÿ°≤Ù ÌuF tu*
<_Sw Ÿf @t°u˘ Ju¡ Ÿ°S ˚Ù _bÌuF tu* ≤<ªw ≈®<w<f‡f tu* <f‡f Ju¡ N∏∫ @t°u˘ Ju¡ Ÿt°fi _b∫a <fi<b‹¸> fiFÙ*
<Ì©°oÕ ÌuwÙ bæŸu FÙ _b°Ãt° tu* Nº∫_w J¡°∫°u˘ Ju¡ J¡w°Õ F°uwu F…Î ˚Ù tF°t<w ≈C”T _b∫a fitu*
N<˚<fibu„b°Ôu fiFÙ* F°uwu $ Fu bß, Ÿf ÎTd°t∫ J¡ÔaJ¡°u* Ÿu ≤<Fw NwÎb tfifi„ÙÔ, N≈fiu Ÿu FÙ
N≈fiu ⁄Ì∫J¡tÔ tu* _b_S N°ÃtR¡≈ Ÿu Ÿ°s°ÃJ¨¡w Îba ŸaŸ°≤ ˚®t J¡° ŸbÕS° Ã∫°yJ¡≤ ≈¿≤<„‹¸> F…Î
oŸ N°Ãt° Ÿu FÙ Ÿ∏w°uT J¡°u ≈®°›w F°uN°u $$42,43$$
fÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

o•J¡∑Ÿb°≥ ŸyÕ
w¨‹d°R¡≈Ù ≈°„ J¡° s∫ FÙ t°us Fæ, N°„° Ÿu <ªWb¨<W∫°≥ F°uwÙ Fæ*,
<fi≤°„ N°æ≤ N≈fiu Ÿu ≈¥dÕ ≈C”T J¡∑ _bw#tC<•w F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ ≈C^∫ π°≤° ≈®f°u<@w ≈°bfi ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô
˚¥wÔ ≈®J¡°„w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ≈¿≤<fi<‹™>w N°Ãt<fiÿª∫ J¡°u ≈®°›w F…N° $$1$$ I°fi N°æ≤
<bI°fi tu* ≈°≤ayw, <Ÿ] N°æ≤ N°fi¿∏Ìw bu Ì°ufi°u* FÙ ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘ J¡° fi°„ F°ufiu wJ¡ Ÿ bfi tu* ˚®td
J¡≤wu Su $ wÌfi∏w≤ Ÿt∫ ≈°J¡≤ J¡˚Ù wuÔ≤<Fw ÌÙ≈J¡°u* Ju¡ Ÿt°fi „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F…Î bu Ì°ufi°u* <bÌuF
F°uJ¡≤ <fib°Õd ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u y∫u $$2,3$$
≈¥b°uÕ•w N°¶∫°fiJ¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ ≈®_wCw ≈®Ÿay tu* ŸJ¡∑ ∫°uıfi° J¡≤wu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ≈FÔu ı∏t°u* tu* ÌuF@°≤d J¡≤ ªCJu¡ Ô°uy°u* Ju¡ <t`, f∏@C N°æ≤
f°∏@b°u* J¡° Ÿt¥F Nfi∏w Fæ, ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ, fitu* Ÿu J¡°æfi <J¡ŸJ¡° y®Fd J¡≤wu Fæ* N°æ≤ J¡°æfi
<J¡ŸJ¡° Ã∫°y J¡≤wu Fæ* ? $$4$$ Fu ≤|Cfi∏Ìfi, oŸ<ÔÎ Ÿf „°uJ¡°u* J¡∑ t¥Ô˚¥w, ≈®Ã∫uJ¡ <bT∫ tu* Nfi∏w
w¨‹d°N°u* J¡° ÎJ¡-t°` Ã∫°y FÙ fiJ¡∑ <fib¨<W tu* ≈°∫ Fæ* $ <bT∫°u* Ju¡ ≈°ıÕfi π°≤° fiJ¡° b@Õfi
≈°∫ fiFÙ* Fæ $ ıæŸu ÔJ¡nÙ Ÿu N°y f»wÙ Fæ bæŸu bæŸu FÙ <ª∏wfi Ÿu <ª∏w° f»wÙ Fæ, ıæŸu ÔJ¡nÙ Ju¡
<ffi° N<Àfi fCH ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ <ª∏wfi Ju¡ N˚°b Ÿu bF fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$5,6$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
<™>∫u N°æ≤ ≈¥b°uÕ•w º∫u∫ b°Ÿfi° Ã∫°yR¡≈Ù ≤S tu* fæ™>u F…Î N°≈ Ÿf ˚¥w°u* Ju¡ «¡≈≤ J¨¡≈° Ÿu Ì°≤Â<‹¸>
π°≤° ÌÙfi Ô°uy°u* J¡°u Ìu©wu F…Î ≈®J¨¡w Δ∫bF°≤ J¡° NfiC‹™>°fi J¡∑<ı∫u $$7$$ Fu tF°f°F°u, ∫F _bh~>,
J¡°tfi°≤<Fw, <fiÌ°uÕT f®°ÊÙ ¿_S<w Fæ, oŸu ≈®°›wJ¡≤ Δ∫bF°≤ tu* NJC¡„Ô ≈C”T ˚Ù t°uF J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uw° $ Ju¡bÔ ÎJ¡ <bbuJ¡R¡≈Ù <t` J¡°u Îba ÎJ¡t°` fC<]R¡≈Ù <≈®∫ Ÿ©Ù J¡°u ÔuJ¡≤ <bF°≤ J¡≤ ≤F° ≈C”T
ŸaJ¡¸>°u* tu* t°uF J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ <ıŸfiu Ÿf @fiŸ‡≈<W∫°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° N°æ≤ ˚Ùw≤ _fiuF fi
≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d N≈fiu f∏@C-f°∏@b°u* J¡°u t°fi°u* yÔF_w ÌuJ¡≤ <fiJ¡°Ô <Ì∫°, ÎuŸu N≈fiu <bbuJ¡ Ju¡ <Ÿb°∫
940 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸaJ¡¸> Ÿu J¡°uoÕ ]°≤ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $ bæ≤°À∫ Ÿu, „°˜ Ÿu NSb° tF[b N°<Ì yCd°u* Ÿu fnu ≈®∫Ãfi Ju¡
Ÿ°S N°≈<W∫°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ _b∫a FÙ tfi J¡°u ∏fiw ffi°∫u* $ wÙfi°u* ˚Cbfi°u* Ju¡ Îuÿb∫Õ Ÿu bF k¡Ô
≈®°›w fiFÙ* F°u ŸJ¡w° N°æ≤ ≤Ãfi°u* Ÿu ˚≤u F…Î J¡°u„ Ÿu ˚Ù bF k¡Ô ≈®°›w fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, ı°u k¡Ô wCh~>
<bT∫°u* J¡∑ N¿fih~>° π°≤° ÃJ¡TÕ J¡°u ≈®°›w F…Î tfi Ÿu ≈®°›w F°u ŸJ¡w° Fæ $ oŸ ıyw Ju¡ tº∫ tu*
N@°uy<w, «¡ºbÕy<w N°æ≤ tfiC‹∫Ô°uJ¡ tu* FÙ ı∏t≈≤‡≈≤° π°≤° ˚®td°u* Ÿu ı°u ≈C”T <y≤wu Fæ*, fiJ¡° tfi
ŸÌ° FÙ Ÿaw›w ≤Fw° Fæ, J¡˚Ù <bZ°∏w fiFÙ* F°uw° $$8-13$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ Ÿ∏w°≈ Ju¡ J¡°≤d˚¥w N°º∫°¿ÃtJ¡, N°<@Ìæ<bJ¡, N°<@˚°æ<wJ¡, ≤°uy,
bT°Õ, @¥≈, ª°u≤, Ÿ≈Õ N°<Ì Ju¡ ≤Fwu Jæ¡Ÿu tfi J¡∑ ÎJ¡ t°` „°¿∏w Ÿu Ÿf Ÿ∏w°≈°u* J¡∑ <fib¨<W F°u ŸJ¡wÙ
Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi Ju¡ ≈¥dÕ F°ufiu ≈≤ Ÿ°≤° ıyw ŸC@°≤Ÿ Ÿu ≈¥dÕ F°u ı°w° Fæ, <ıŸJu¡ ≈æ≤ ı¥wu Ÿu i>Ju¡ F…Î ≤Fwu Fæ*,
ŸJu¡ <ÔÎ Ÿ°≤Ù ˚¥<t ªtnu Ÿu i>J¡∑ F…oÕ FÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ N°º∫°¿ÃtJ¡, N°<@Ìæ<bJ¡ N°æ≤
N°<@˚°æ<wJ¡ ˚uÌ Ÿu wÙfi°u* ≈®J¡°≤ Ju¡ Ÿ∏w°≈°u* J¡∑ ın tfi°uÌ°uT FÙ Fæ $ tfi Ju¡ <b„C] f®Ê°t¨w≤Ÿ Ÿu ≈¥dÕ
F°ufiu ≈≤ Ÿ°≤° ıyw N°fi∏Ì≈¥dÕ FÙ ≈®wÙw F°uw° Fæ $ ıæŸu <J¡ tCÔ°∫t ı¥w°u* Ÿu <ıŸJ¡° ≈æ≤ ŸC≤<sw Fæ,
Ÿu JC¡„ N°æ≤ J¡°≥¸>°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ Ÿ°≤Ù ≈¨<SbÙ ˚Ù tCÔ°∫t ªtnu Ÿu i>J¡∑ F…oÕ FÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $$14$$ Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, tfi bæ≤°À∫ Ÿu ≈¥dÕw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, N°„° Ju¡ b„ tu* ªÔfiub°Ô° tfi ≈¥dÕw° J¡°u
≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ ıæŸu „≤ÃJ¡°Ô Ÿu w°Ô°f ¿≤•ww° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ N°„° Ÿu tfi Ÿ¥©u F…Î
Ÿ°y≤ Ju¡ ywÕ Ju¡ Ÿt°fi ¿≤•w F°u ı°w° Fæ $ <ıfi Ô°uy°u* J¡° tfi N°„° Ÿu <bb„ ≤Fw° Fæ, fi Ô°uy°u* J¡°
⁄Ì∫, <ıŸfiu ˚Ùw≤ Ju¡ ywÕ J¡°u ≈®J¡¸> J¡≤ <Ì∫° Fæ, Ny_Ã∫ M¡<T Ÿu ≈Ù∫u y∫u Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi „¥∏∫w°
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu ŸtCB Ju¡ ¿≤•w F°u ı°fiu ≈≤ ŸJu¡ ywÕ Ju¡ ≈®J¡¸> F°u ı°fiu Ÿu ˚Ùw≤
ty≤, Ÿ°≥≈ N°<Ì _≈‹¸>R¡≈ Ÿu ≈®J¡°<„w F°u ≤Fu Su, bæŸu FÙ tfi Ju¡ ¿≤•w F°ufiu ≈≤ ŸJu¡ ywÕ Ju¡ ≈®J¡¸> F°u
ı°fiu Ÿu ˚Ùw≤ Ju¡ Ô°u˚, Ìæ∏∫, N°<Ì Ÿ˚Ù Ì°uT°u* J¡° ≈®J¡°„ F°u ı°w° Fæ $ <ıŸJu¡ @tÕ, I°fi, bæ≤°À∫,
„t, Ìt N°<ÌR¡≈ ≈C‹≈, k¡Ô, ≈vÔb N°<Ì Ÿu Ÿt¨] <b„°Ô <ªWR¡≈Ù b¨s ≈≤ w¨‹d°R¡≈Ù ªaªÔ
b°fi≤Ù fiFÙ* |¥twÙ, Ÿ ≈C”T J¡° tfi, fC<], NFaJ¡°≤, <ªW ofi ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ b¨s°u* Ÿu ˚≤° FCN°
N∏w#J¡≤dR¡≈Ù <b„°Ô bfi ©¥f ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ $ ><ıfiJu¡ <ªW tu* _≈¨F° fiFÙ* Fæ, fi Ô°uy°u* Ju¡ <ÔÎ
`æÔ°u•∫ ˚Ù J¡tÔy\>u Ju¡ J¡°u„ Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w ~>°u¸>° Fæ, ∫°uıfi Ÿt¥F y°u≈Ì Fæ N°æ≤ tF°J¡v≈ N°@°
≈ÔJ¡ Fæ, ˚°b ∫F <J¡ N≈¿≤¿h~>∏fi f®ÊŸC© J¡∑ Â<‹¸> Ÿu Ìu„-J¡°Ô Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi N°<@≈Ã∫bæ˚b ˚Ù
NÃ∫v≈ FÙ Fæ $ ı°u „ÙwÔw° <fi#_≈¨F Ô°uy°u* Ju¡ tfi tu* <b≤°ıt°fi ≤FwÙ Fæ, bF „ÙwÔw° fi ª∏Bt° tu*
Fæ, fi <Ft°Ô∫ J¡∑ yCk¡° tu* Fæ N°æ≤ fi bF Ju¡Ôu N°æ≤ ª∏Ìfi Ju¡ b¨s°u* J¡∑ ZudÙ tu* Fæ $ <fi#_≈¨F tfi ıæŸu
„°u<˚w F°uw° Fæ bæŸu fi ≈¥dÕ ª∏Bt° „°u<˚w F°uw° Fæ, fi sÙ≤Ÿ°y≤ „°u<˚w F°uw° Fæ N°æ≤ fi Ô‚tÙ J¡°
≤tdÙ∫ tC© FÙ „°u<˚w F°uw° Fæ $ ıæŸu tu|≈a<•w ª∏Bt° J¡°u t<Ôfi J¡≤ ÌuwÙ Fæ N°æ≤ ıæŸu J¡°ıÔ J¡°
Ôu≈ ª¥fiu Ju¡ Ôu≈ J¡°u Ìq<Tw J¡≤ Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ N°„°R¡≈Ù <≈„°<ªfiÙ tfiC‹∫°u* J¡°u t<Ôfi J¡≤ ÌuwÙ Fæ $
<ªWR¡≈ b¨s J¡∑ N°„°fi°tJ¡ „°©°N°u* fiu <Ì„°N°u* Ju¡ w¸>°u* J¡°u Δ∫°›w J¡≤ ≤•©° Fæ, fiJu¡ J¡¸> ı°fiu
≈≤ <ªWR¡≈Ù tF°b¨s f®ÊR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $ w¨‹d°R¡≈Ù tF°„°©°Î≥ <ıŸJ¡∑ J¡¸> yoÕ, ÎuŸu
ŸyÕ - 22] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 941
<ªWR¡≈Ù ™¥>≥™> Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ f»fiu tu* ”J¡°b¸> ±>°Ôfiub°Ôu JC¡b¨s Ju¡ J¡¸> ı°fiu Ju¡ f°Ì ŸJu¡ fiÙªu yu F…Î
Ÿ b¨s Ju¡ Ÿt°fi @æ∫Õ ŸæJ¡n°u* „°©°N°u*b°Ô° F°u ı°w° Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ªW Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤
f»u F…Î bæ≤°À∫, <ıwu¿∏B∫w°, π∏π Ÿ<F‹dCw° N°<Ì @æ∫Õb°Ô° ≈C”T Ÿ ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ,
ıF°≥ ≈≤ <k¡≤ fi°„ fiFÙ* Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Wt N°„∫b°Ôu N°≈ ∫<Ì <ªWb¨<WR¡≈Ù ofi N°„°N°u*
J¡°u ≈Cfi# ≈fi≈fiu Ju¡ <ÔÎ NbŸ≤ fiFÙ* Ìu*yu, w°u N°≈J¡°u ı∏t N°<ÌJ¡° J¡°uoÕ ˚∫ fiFÙ* Fæ $ b¨<W≤<Fw
N°≈J¡° <ªW ˚Ù N¿ªWw° J¡°u ≈®°›w F…N° F°u, w˚Ù N°≈ N≈fiu N∏Ì≤ t°ust∫Ù Ÿ ≈¥dÕ ŸW° J¡°u
≈®°›w F°uwu Fæ* $$15-26$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ªW tu* ≈®<b‹¸> F…oÕ vÔq-≈sÙR¡≈Ù sCÆ@ w¨‹d° Ÿu ˚Ùw≤
tu* NtayÔ ©¥f <b_w°≤ J¡°u¡ ≈®°›w F°uwu Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ ıf J¡˚Ù |≤ tua vÔq J¡° ≈®bu„ F°uw° Fæ, w°u
t≤d, Ì¿≤Ì®w°, N°<Ì NfiuJ¡ NtayÔ F°uwu Fæ*, ÎuŸ° ≠∫°u<wT N°<Ì „°˜°u* tu* ≈®<Ÿ] Fæ $ bF ıf ÌuF Ju¡
N∏Ì≤ <ªW tu* <fi≤∏w≤ ≈®<b‹¸> >F°uJ¡≤ Ÿf Δ∫bF°≤°u* tu* sCÆ@ F°uJ¡≤ ¿_Sw F°u, wf ŸŸu Ÿ˚Ù NtayÔ
©¥f <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, oŸtu* J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ? $$27$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, ÎJ¡t°` N°„° Ju¡ Ã∫°y Ÿu Jæ¡Ÿu <ªW J¡∑ „°¿∏w F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? ŸaJ¡v≈,
Ÿ∏ÌuF, @¨<w, N@¨<w N°<Ì N∏∫ b¨<W∫°u* Ÿu ˚Ù <ªW J¡° ≈fi≈fi° fiFÙ* ≤°uJ¡° ı° ŸJ¡w° ? w°u oŸ „aJ¡°
J¡° Ÿf b¨<W∫°u* J¡∑ ın N°„° FÙ Fæ, ∫F <Ì©Ô°wu F…Î ≈¿≤F°≤ J¡≤wu Fæ* $
Ÿt°<@ Ju¡ Ÿt∫ f°fl J¡°≤d ”Ju¡ ≤Fwu Fæ*, NwÎb ª°sCT N°<Ì b¨<W∫°≥ fiFÙ* F°uwÙ, oŸ<ÔÎ Ÿ
Ÿt∫ Ju¡bÔ <ª∏wfi FÙ <ªW J¡∑ b¨<W Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ $ ∫F <Ÿ]°∏w Ft ≈FÔu J¡F N°∫u Fæ* N°æ≤
<ª∏wfi tu* ˚Ù <ªW N°„° Ÿu FÙ ≈®b¨W F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ N°„° N°<Ì <bT∫°u* tu* FÙ ≈C”T°u* J¡° <ª∏wfi
Ìu©° ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ N°„°fi°tJ¡ <ªWb¨<W J¡° Ã∫°yJ¡≤ N°≈ <fi¿ÿª*ww° J¡°u ≈®°›w F°uo∫u $$28$$
ı°n° N°æ≤ ‹dw° J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ N<Àfi Ju¡ ≈„t Ju¡ Ÿt°fi b¨<W J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ tfi J¡°
≈„t <Ÿ] F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u <ıŸ b¨<W Ÿu ıÙ<bw ≤Fw° Fæ, Ÿ b¨<W Ju¡ ŸbÕS° <fi≤°u@ Ÿu bF N≈s∫ J®¡t Ÿu fi‹¸> F°u ı°w°
Fæ $ oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, N°≈ <ªW Ju¡ ≈„t Ju¡ <ÔÎ <ªWb¨<W J¡° fi°„ J¡∑<ı∫u $$29$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡° FÙ Ÿay®F J¡≤Ju¡ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu tF°Ãtfig, N°≈ ≈C`, @fi, Ô°uJ¡ N°<Ì J¡∑ Ÿ‡≈¥dÕ ÎTd°N°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ N°„°fi°tJ¡ ŸaŸ°≤
f∏@fi J¡°u Ìq≤ J¡≤ ıÙb∏tC•w F°uo∫uu, •∫°u*<J¡ tfi tu* ¿_Sw JC¡¿ÃŸw N°„°Î≥ N°Ãt° J¡∑ FSJ¡<n∫°≥ Fæ*,
fiJu¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ J¡°æfi tC•w fiFÙ* F°uy° ∫°fiÙ Ÿ˚Ù tC•w F°u ı°wu Fæ* $$30$$
o•J¡∑Ÿb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°oÕŸb°≥ ŸyÕ
f<Ô Ju¡ N°¶∫°fi Ju¡ <ŸÔ<ŸÔu tu* ≈°w°Ô J¡° bdÕfi wS° fÔÙ Ju¡ ≤°≠∫ J¡° N°æ≤
bæ≤°À∫ Ÿu tu” Ju¡ <„©≤ ≈≤ <bª°≤ J¡° bdÕfi $
Nf "≈μsJ¡°u„a <`ıyw' oÃ∫°<Ì Ÿu <bbuJ¡ F°ufiu ≈≤ `æÔ°u•∫ J¡° Îuÿb∫Õ ˚Ù NÃ∫v≈ Fæ, ÎuŸ° ı°u
≈FÔu J¡F° S°, ŸJu¡ ≈≈°Ìfi Ju¡ <ÔÎ f<Ô J¡° ≈°¶∫°fi J¡Ffiu J¡∑ oh~>° Ÿu ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
942 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|Cba„R¡≈Ù N°J¡°„ Ju¡ ≈¥dÕ ª∏B ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, NSb° N°≈ NJ¡_t°w
<bª°≤ Ju¡ Ì∫ Ÿu f<Ô Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ I°fi ≈®°›w J¡∑<ı∫u $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, Fu Ÿf @t°u˘ Ju¡ I°w° yC”ıÙ, N°≈Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu tæ*fiu ≈°fiu Ju¡ ∫°uÀ∫
Ÿb°ÕÃtJ¡ f®Ê J¡°u ⁄Ì∫ tu* ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° Fæ N°æ≤ ŸÙ <fitÕÔ ≈Ì tau tæ*fiu <bZ°t <J¡∫° Fæ $$1,2$$ Fu
<b˚°u, ıæŸu „≤Ìg M¡wC tu* N°J¡°„ Ÿu <b„°Ô tu| ªÔ° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ tu≤u <ªW Ÿu w¨‹d° fi°tJ¡ bF
tF°wt F¸> y∫° Fæ $ Nt¨w Ÿu ≈¥¿≤w, N°J¡°„ tu* ¿_Sw, „ÙwÔ_bR¡≈, tF°J¡°¿∏wb°Ôu Ÿ°∫aJ¡°Ô tu*
≈¥dÕ ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi tæ* Nt¨w Ÿu Ôf°Ôf ˚≤° F…N°, <ªÌ°J¡°„ tu* ¿_Sw, Ÿ∏w°≈„¥∏∫ <ªWb°Ô°,
tF°J¡°¿∏w Ÿu ∫C•w N°æ≤ N∏w#J¡≤d tu* N°fi∏Ì Ÿu ≈¥dÕ F°u ¿_Sw Fq≥ $ ≈≤∏wC Fu Ÿf Ÿ∏ÌuFR¡≈Ù tu|°u* Ju¡
<fib°≤d Ju¡ <ÔÎ „≤Ìg M¡wC Ju¡ wCv∫, tC<fib≤ N°≈Ju¡ ofi bªfi°u* Ÿu tCHu w¨<›w fiFÙ* F°u ≤FÙ Fæ $$3-5$$
Fu <b˚°u, <k¡≤ N°≈ tu≤Ù I°fib¨<] Ju¡ <ÔÎ f<Ô J¡∑ f°u@≈®°<›w ≈®J¡°≤ J¡°u J¡<F∫u $ yC”ıfi°u* J¡°u <„‹∫°u* J¡°u
≈Ìu„ Ìufiu tu* J¡˚Ù ©uÌ fiFÙ* F°uw° $$6$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|Cb≤, tæ* N°≈Ÿu f<Ô J¡° Wt b¨W°∏w J¡Fq≥y°, N°≈ Ÿu ŸC<fi∫u $
<ıŸJu¡ Zbd Ÿu N°≈ <fiÃ∫, w[bR¡≈ N°Ãt_bR¡≈ f°u@ J¡°u ≈®°›w F°u ı°∫u*yu $ oŸ f®Ê°^±> tu* <J¡ŸÙ
<ÌygR¡≈ ~>°u¸>u <fiJCa¡ı tu* ˚¥<t Ju¡ fiÙªu <bΩt°fi ≈°w°Ô fi°t Ÿu ≈®<Ÿ] Ô°uJ¡ Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ bF sÙ≤Ÿ°y≤
tu* Ã≈∏fi F…oÕ NwÎb bF°≥ Ã≈∏fi Nt¨w Ju¡ Bb Ÿu t°fi°u* <Ô›w N<wŸC∏Ì≤Ù Ì°fib J¡∏∫°N°u* Ÿu ™>Ÿ°™>Ÿ
˚≤° Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ bF Ì°u Ÿuu ÔuJ¡≤ Ì°u Fı°≤ wJ¡ Ÿa¶∫°b°ÔÙ <ıà°N°u* Ÿu N°æ≤°u* J¡∑ N≈us° Δ∫°J¡≤d,
~>∏Ì#„°˜ N°<Ì J¡° Ì…yCfi° Δ∫°¶∫°fi J¡≤fiu Ÿu wuı „ÆÌb°Ôu NwÎb ªaªÔ <ıà° Ÿu ∫C•w Fı°≤°u*
<Ÿ≤b°Ôu Ÿ°≥≈°u* Ÿu ˚≤° Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ N≈fiu „≤Ù≤R¡≈Ù ≈bÕw Ÿu Ÿ°≤u ŸaŸ°≤ J¡°u Δ∫°›w J¡≤fiub°Ôu N°æ≤ @tÕ
∫° ∫I Ju¡ F<b‹∫ J¡°u ıfÌÕ_wÙ ~>Ùfi J¡≤ ©°fiub°Ôu Ì°fib°u* Ÿu bF N°h~>∏fi Fæ, ı°u ªÔ ≤Fu tu” ≈bÕw Ju¡
Ÿt°fi <b„°ÔJ¡°∫ Fæ* $ J¡FÙ* ≈≤ <ıfiJu¡ t_wJ¡R¡≈Ù <„©≤ J¡∑ ª°u<¸>∫°u* ≈≤ ˚¥t^±Ô> J¡° tº∫˚°y
<bZ°∏w Fæ N°æ≤ ı°u Ì°≥wR¡≈Ù b¨s°u* Ju¡ ≈bÕw Ju¡ wCv∫ N°Z∫˚¥w Fæ*, ÎuŸu <ÌÀyı°u* fiu ŸJ¡°u N≈fi°
<fib°Ÿ _S°fi ffi°∫° Fæ $$7-12$$
J¡FÙ* ≈≤ fnu J¡¸>-J¡¸> „ÆÌ°u* Ÿu <ıfitu* ˚¥-≤°<„∫°≥ ˚∫˚Ùw Fæ* N°æ≤ ı°u Ì…yÕ∏@R¡≈ Ÿu fi°≤J¡∑∫
ıÙb°u* Ju¡ J¡tÕ ˚°<Ÿw F°u ≤Fu Fæ*, ÎuŸu fi≤J¡t^±>Ô°u* Ÿu ŸfŸu fiÙªu bF Δ∫°›w Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ fiÙªu Ju¡
fi≤J¡-≈®Ìu„ Ÿu ÔuJ¡≤ «¡≈≤ Ft Ô°uy°u* Ju¡ ˚¥wÔ wJ¡ Ÿ°w ≈CN°u* tu* <≈≤°uoÕ yoÕ Ô°uF FÙ ŸÙ*J¡ Ju¡ Ÿt°fi
Ÿ°w ≈°w°Ô°u* tu* <≈≤°uÎ y∫u ≤Ãfi°u* Ju¡ N°J¡°≤R¡≈ tuR¡ N°<Ì ≈bÕw°u* Ÿu bF Δ∫°›w Fæ* Îba J¡FÙ* ≈≤ <~>B°u*
J¡∑ w≤F NÃ∫∏w ŸaJC¡<ªw ≈°w°Ô Ju¡ Nb∫b°ua Ÿu Δ∫°›w Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ bF <ıŸJ¡∑ ª≤dJ¡tÔ J¡∑
@¥<Ô ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ t_wJ¡°u* ≈≤ ŸC›w J¡∑ ˚°≥<w <bZ°t Ôu ≤FÙ Fæ, ÎuŸu <`Ô°uJ¡b¿∏Ìw ˚yb°fi
J¡<≈ÔtC<fi π°≤° ≈<b` ffi°∫° y∫° Fæ $ J¡FÙ* ≈≤ NŸC≤ <˜∫°u* Ÿu wæ∫°≤ <J¡∫u y∫u <b<b@ ≈J¡≤d°u*
Ÿu ≈¥ı° N°æ≤ J®¡∑n° Ju¡ N<˚Ô°TÙ ˚yb°fi F°¸>Ju¡ÿb≤ Ÿu ≈F ≈°<Ôw Fæ $ Ÿ ≈°w°Ô tu*, ıF°≥ ≈≤
NŸC≤°u* Ju¡ f°F…_w‡˚°u* Ÿu tF°fi ≤°≠∫˚°≤ @°≤d <J¡∫° ı° ≤F° Fæ, ¿b≤°uªfi Ju¡ ≈C` f<Ôfi°tJ¡ Ì°fib
≤°ı° F…Î $ Ÿf Ìubw°, <bΩ°@≤ N°æ≤ fi°y°u* Ju¡ Ÿ°S ≤°uÌfi∫C•w Ìub≤°ı o∏B fiu <ıŸJu¡ ≈æ≤ Ìf°fiu
J¡∑ ıfÌÕ_wÙ oh~>° J¡∑ $$13-18$$
ŸyÕ - 22] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 943
ŸJ¡∑ ÎuŸÙ Ÿ°tØ∫Õ Jæ¡Ÿu FCoÕ, ÎuŸÙ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
`æÔ°u•∫R¡≈Ù ≤Ãfi°u* J¡∑ J¡°u„ Ju¡ Ÿt°fi N≈fiu Ì≤ tu* ≤s° J¡≤fiub°Ôu, Ÿf ıÙb°u* Ju¡ ≈°ÔJ¡,
wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡° ≈°Ôfi J¡≤fiub°Ôu o∏B, tfiC, „uTfi°y N°<Ì Ju¡ N°@°≤˚¥w ˚yb°fi ZÙF¿≤ <ıŸJu¡
≈°ÔJ¡ ¡Su $ <ıŸJ¡° fi°t ŸCfifiu Ÿu Îu≤°bw Ju¡ y^±>_SÔ t∫¥≤ Ju¡ „ÆÌ Ÿu Ÿ°≥≈°u* Ju¡ ⁄Ì∫ <„≤°N°u*
J¡∑ w≤F Ÿ¥© ı°wu Su N°æ≤ ˚∫ Ÿu _buÌ∫C•w, F°u ı°wu Su $ J®C¡] N°J¨¡<wb°Ôu <ıŸ f<Ô Ju¡ ≈®w°≈
J¡∑ Ì…#ŸF ytÙÕ Ÿu Ÿ°w°ua tF°Ÿ°y≤ „°uT J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ w≤F Ju¡bÔ ywÕ Ÿa¶∫° Ÿu
FÙ Ÿ°w ≤Fu, ıÔ°<Ì ≈®b°F Ÿu Ÿ°w fiFÙ* ≤Fu ∫°fiÙ Ÿ˚Ù Ÿ¥© y∫u $ <ıŸJu¡ Nÿbtu| N°<Ì Zu‹™> ∫I°u*
Ju¡ @CÎu≥ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ tu|≈a<•w∫°≥ ıÔy®Fd Ju¡ <ÔÎ ŸtCB J¡°u |u≤Ù F…oÕ NwÎb oŸ f®Ê°^±>R¡≈Ù
J¡°u¸>≤ J¡∑ J¡bª ffi yoÕ $ <ıŸJu¡ <w≤~>u Ìu©fiu Ÿu <ıfiJu¡ N°@°≤˚¥w JC¡Ô°ªÔ <bª<Ôw F°u ™>wu
Su, ÎuŸÙ Ÿf <Ì„°Î≥ k¡Ô˚°≤ Ÿu fi<tw F…oÕ Ôw°N°u* Ju¡ Ÿt°fi HCJ¡fiu ÔywÙ Fæ* $ ÔÙÔ° Ÿu <ıŸfiu
Ÿf ˚Cbfi°u* Ju¡ ˚¥Td˚¥w o∏B N°<Ì ≈≤ ˚Ù <bı∫ ≈®°›w J¡∑ SÙ, ÎuŸu Ÿ ÌæÃ∫≤°ı fiu ÌŸ J¡≤°un bTÕ
wJ¡ ≤°≠∫ <J¡∫° $ wÌfi∏w≤ ıÔ Ju¡ ˚≥b≤ Ju¡ Ÿt°fi |¥tfiub°Ôu fF…w Ÿu ∫Cy°u* Ju¡ fÙwfiu ≈≤, ŸC≤-
NŸC≤°u* Ju¡ fnu ˚°≤Ù Ÿt¥F Ju¡ ∏fiw N°æ≤ Nbfiw F°ufiu ≈≤ Îba `æÔ°u•∫ tu* NÃ∫∏w ÃJ¨¡‹¸> fF…w Ÿu
˚°uy°u* Ju¡ <fi≤∏w≤ ˚°uyu ı°fiu ≈≤ Ì°fib ≤°ı° f<Ô J¡°u <bT∫ ˚°uy <b≤Ÿ ≈®wÙw F°ufiu Ôyu $ tu” ≈bÕw
Ju¡ <„©≤≈≤ ≤Ãfi<fi<tÕw |≤ Ju¡ H≤°u©u ≈≤ fæ™>u F…Î Ÿfiu ÎJ¡ f°≤ ŸaŸ°≤ ¿_S<w J¡° _b∫a <bª°≤
<J¡∫° $ NJC¡¿^™>w „<•wb°Ôu tCHu Nf oŸ Ô°uJ¡ tu*u <J¡wfiu Ÿt∫ wJ¡ ∫F Ÿ°t°®≠∫ J¡≤fi° F°uy° N°æ≤
wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* <bF°≤ J¡≤fi° F°uy° ? wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡°u N°ÿª∫Õ tu* ±>°Ôfiub°Ôu, ≈®ªC≤ ˚°uy°u* Ÿu NÃ∫∏w
tfi°uF≤ oŸ¡ tF°fi ≤°‹¸>A>Ju¡ ≈˚°uy Ÿu tu≤° •∫° ≈®∫°uıfi Fæ* ? N<bª°≤t°` Ÿu t@C≤ Ôyfiub°Ô° N°æ≤
Nbÿ∫ <bfi‹¸> F°ufiub°Ô° ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ˚°uy tu≤u <ÔÎ •∫° ŸC©°bF F°uy° ? $$19-30$$
≈Cfi# <Ìfi J¡∑ ÎJ¡t°` J¡v≈fi°, ≈Cfi#≤°<` J¡∑ ¿_S<w, <k¡≤ bu FÙ _fi°fi, ˚°uıfi, „∫fi N°<Ì J¡°∫Õ,
N<˚fib JC¡~> ˚Ù J¡tÕ ∫° ŸC© fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ fitu* Ô‡≈¸>w° tF°≈C”T°u* J¡∑ Ô≠ı° Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ, fi
<J¡ Ÿ∏w°uT Ju¡ <ÔÎ Fæ $ ≈Cfi# J¡°∏w° J¡° N°<Ô*yfi <J¡∫° ı°w° Fæ, ≈Cfi# ≈˚°uy <J¡∫° ı°w° Fæ ∫F°≥ ≈≤
∫F f°ÔJ¡°u* J¡∑ J®¡∑n° tF°fi ≈C”T°u* J¡∑ Ô≠ı° Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ $ ÎJ¡ f°≤ ˚°uy J¡≤fiu Ÿu <b≤Ÿ F…Î ∏FÙ*
Δ∫°≈°≤°u* J¡°u ≈®<w<Ìfi ≈Cfi#-≈Cfi# J¡≤ ≤F° ≈®°I ≈C”T •∫°u* fiFÙ* Ô<≠ıw F°uw° ? <k¡≤ <Ìfi, <k¡≤ ≤°<`,
<k¡≤ J¡°∫Õ ≈≤‡≈≤°Î≥, ≈®°I ≈C”T J¡∑ Âÿ∫ ∫F <b±>>‡ffi° ≈Cfi#-≈Cfi# <J¡∫u y∫u J®¡t Ju¡ NfiCJ¡≤d Ju¡ Ÿt°fi
≈F°Ÿ J¡∑ FuwC Fæ, ÎuŸ° tæ* ŸtHw° Fq≥ $ ıæŸu ıÔ <k¡≤ w≤ayw° J¡°u ≈®°›w J¡≤ <k¡≤ <fi_w≤ay F°u ı°w° Fæ
bæŸu FÙ ∫F ıfi Ÿ-Ÿ <J®¡∫° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ Δ∫SÕ FÙ fi ≈¥bÕJ¨¡w <J®¡∫°N°u* J¡° NfiCJ¡≤d
J¡≤w° Fæ $ ∏tW J¡∑ ªu‹¸>° J¡∑ w≤F ∫F ≈Cfi#≈Cfi# J¡∑ ı°fiub°ÔÙ <J®¡∫°, ı°u f°ÔÔÙÔ° J¡∑ w≤F Fæ, ≈®°I
≈C”T J¡°u f°≤-f°≤ F≥Ÿ°wÙ Fæ ∫°fiÙ Ÿu Ìu©J¡≤ ≈®°I ≈C”T f°≤-f°≤ F≥Ÿw° Fæ $ <fiÃ∫ J¡∑ yoÕ ˚Ù oŸ
<fi‹≈®∫°uıfi <J®¡∫° Ÿu J¡°æfi ÎuŸ° ≈®∫°uıfi <Ÿ] F°uy°, <ıŸJu¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ <k¡≤ J¡tÕ fiFÙ* ≤Fw° Fæ ∫°fiÙ
J¨¡wJ¨¡Ã∫w° F°u ı°wÙ Fæ $ NSb° <J¡wfiu Ÿt∫ wJ¡ ∫F fn° ˚°≤Ù N°±>‡f≤ (‹¸> N°æ≤ N‹¸> k¡Ô Ju¡
<ÔÎ J¡tÕŸa|°w) Ftu* J¡≤fi° ≈nuy°, ŸŸu Ftu* •∫° ≈®°›w F°uy° ? b_wCw# b_wC „¥∏∫ FÙ ∫F Nfi∏w
<„„C J®¡∑n° Ì…#©≈≤‡≈≤° ª°Ffiub°Ôu ≈C”T°u* π°≤° FÙ f°≤-f°≤ J¡∑ ı°wÙ Fæ $ <ıŸJu¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ J¡°uoÕ
944 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
˚Ù N∏∫ J¡°∫Õ J¡wÕΔ∫ fiFÙ* ≤Fw°, bæŸu tF°Ì°≤ N<πwÙ∫ k¡Ô J¡°u (≈C”T°SÕ J¡°u) ∫F°≥ tæ* JC¡~> ˚Ù fiFÙ*
Ìu©w° $ s<dJ¡, wCh~> <bT∫ŸC© Ju¡ <Ÿb°∫ ÌqŸ≤° <fiÃ∫ bF Wt ŸC© •∫° Fæ, ÎuŸ° tæ* <bª°≤ J¡≤w°
Fq≥, ∫F Ÿ°uªJ¡≤ ≤°ı° f<Ô „Ù|® º∫°fitÀfi F°u y∫u $$31-41$$
º∫°fi Ÿu Ÿa_J¡°≤ ı°y®w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≤°ı° f<Ô ≈FÔu _b∫a ≈¥~>u y∫u <≈w° Ju¡ ≈Ìu„ J¡∑ _t¨<w
J¡°u <bt„Õ Ju¡ Ÿ°S <Ì©Ô°wu Fæ* $
_t¨w NSÕ J¡° tfi tu* FÙ ˚°æ*F ª»°J¡≤ <bª°≤ J¡≤wu F…Î ÌæÃ∫≤°ı sd ˚≤ tu* f°uÔu <J¡ tCHu _t≤d F°u
N°∫° $ ≈®°ªÙfi Ÿt∫ tu* N°Ãtw[bI°fiÙ wS° Ô°uJ¡ Ju¡ <b<b@ Δ∫bF°≤°u* J¡°u Ìu© ªCJu¡ N≈fiu <≈w°
˚yb°fi <b≤°uªfi Ÿu tæ*fiu ≈¥~>° S° $$42,43$$
Fu tF°twu, ŸaŸ°≤ ŸÙt° J¡∑ Nb<@ bF J¡°æfi J¡F° ı°w° Fæ, ıF°≥ ≈≤ Ÿf Ì…#©°u* N°æ≤ ŸC©°u* Ju¡
Ÿ‡f∏@ Ju¡ Ÿf ˚®t „°∏w F°u ı°wu Fæ* ? tfi J¡° t°uF J¡F°≥ ≈≤ „°∏w Fæ, Ÿf ÎTd°Î≥ J¡F°≥ ≈≤ fÙw ªCJ¡∑
Fæ*, Fu w°w, ≈Cfi≤°b¨<W≤<Fw <ª≤<bZ°t J¡F°≥ ≈≤ Fæ ? ≈C”T <J¡ŸJ¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ oŸ Ô°uJ¡ Ÿu
f®ÊÔ°uJ¡≈∫Õ∏w ≈®°›w F°ufiub°Ôu Ÿf ŸC©°u* Ju¡ <bT∫ tu* w¨<›wt°fi F°u ı°w° Fæ $ Fu w°w, <J¡ŸJu¡ Ì„Õfi
J¡≤Ju¡ <k¡≤ N∏∫ k¡Ô J¡∑ N<˚Ô°T° fiFÙ* ≤FwÙ ? NÃ∫∏w ≈®ªC≤ ˚Ù ∫u ˚°uy ŸC©°bF fiFÙ* Fæ*, ∫u Ÿ∏w
≈C”T°u* Ju¡ tfi J¡°u ˚Ù sCÆ@ J¡≤wu Fæ* N°æ≤ t°uF tu* ±>°Ôwu Fæ* $ oŸ<ÔÎ Fu w°w, N<bfi°„Ù N°fi∏Ì Ÿu ŸC∏Ì≤
J¡°uoÕ b柰 ≈Ì tCHŸu J¡<F∫u, ıF°≥ ≈≤ ¿_Sw F°uJ¡≤ tæ* <ª≤J¡°Ô wJ¡ <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡ $ ≈®°ªÙfi
J¡°Ô tu* ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°*u Ju¡ Ÿ°S Ÿ°æ∏Ì∫Õ, Nt¨w≤Ÿ≈¥dÕw° N°<Ì yCd°u* J¡∑ N<@J¡w° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
_≈@°Õ J¡≤fiub°Ôu k¥¡Ô N°æ≤ k¡Ô°u* Ju¡ yCh~>°u* Ÿu <y≤ ≤Fu k¥¡Ô°u* N°æ≤ k¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu N°h~>∏fi t¥Ô
≈®Ìu„b°Ôu, _byÕ Ÿu ıf≤Ì_wÙ Ô°J¡≤ N≈fiu N°ayfi tu* Ôy°∫u y∫u J¡v≈b¨s Ju¡ fiÙªu fæ™>u F…Î tu≤u <≈w°
<b≤°uªfi fiu ≈¥b°uÕ•w ≈®ÿfi J¡°u ŸCfiJ¡≤ Ÿ J¡v≈b¨s Ju¡ ≈®ªC≤ ≤Ÿ°∫fiR¡≈Ù N°Ÿb°u* Ju¡ wCv∫ t@C≤ ı°u
bªfi tu≤u NI°fi Ju¡ <fib°≤d Ju¡ <ÔÎ J¡F°, ŸJ¡° tCHu _t≤d F°u N°∫° $$44-49$$
f°oÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wuoÕŸb°≥ ŸyÕ
<ªW-ı∫ J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ≤°ıt∏`Ù Ju¡ ≈°¶∫°fi J¡° N°æ≤ t∏`Ù Ju¡ N≈®<wπ∏π <b≈CÔ fÔ J¡° bdÕfi $
<ªWa b¨<W<bFÙfia wu ∫Ì° ∫°wt<ªWw°tg $ wÌ° t°ust∫Ùt∏w# ŸWt°›fi°u<T w°* ww°tg $$
oŸŸu t°us <ªW ı∫ Ju¡ N°@Ùfi Fæ, ∫F J¡F° $ <ªW ı∫ J¡° ˚Ù N°Ã∫¿∏wJ¡ N°„° Ã∫°y FÙ ≈°∫
J¡F° y∫° Fæ $ •w N°„° Ã∫°y N°ÃtÌ„Õfi Ju¡ <ffi° fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ - <bT∫° <b<fibwÕ∏wu
<fiF°≤_∫ Ìu<Ffi# $ ≤Ÿbı˘≤Ÿ°u&›∫_∫ ≈≤a ‹x° <bbwÕwu $$
ÎuŸ° ˚yb°fi J¡° bªfi Fæ N°æ≤ N°ÃtÌ„Õfi ˚Ù tfi ≈≤ <bı∫ ≈°∫u <ffi° Ÿ‡≈∏fi fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $
oŸ ≈®J¡°≤ N∏∫°u∏∫°Z∫w° J¡°u ≈®°›w F…N° ∫F N°ÃtÌ„Õfi N„•∫ FÙ Fæ, ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡°u Ìq≤ J¡≤fiu Ju¡
<ÔÎ Ì°u Ÿ°@fi°u* Ju ÎJ¡ Ÿ°S NU∫°Ÿ N°<ÌR¡≈ ≈°∫ J¡°u J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ f<Ô Ju¡ ≈°¶∫°fi Ju¡ fÙª tu*
≤°ıt∏`Ù J¡° ≈°¶∫°fi <b≤°uªfi Ju¡ tC© Ÿu ≈®_wCw J¡≤wu Fæ* $
Fu ≈C`, NÃ∫∏w <b_w¨w, <b„°Ô tº∫˚°yb°Ô° t°usfi°tJ¡ Ìu„ Fæ, <ıŸtu* NfiuJ¡°u* Fı°≤ `æÔ°u•∫
ŸyÕ - 23] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 945
Ÿt° ŸJ¡wu Fæ*, ıF°≥ ≈≤ fi ıÔ°„∫ Fæ*, fi ŸtCB Fæ*, fi ≈bÕw Fæ*, fi bfi Fæ*, fi wÙSÕ Fæ*, fi fi<Ì∫°≥ Fæ*, fi
w°Ô°f Fæ*, fi ≈¨ØbÙ Fæ, fi N°J¡°„ Fæ, fi N∏w¿≤s Fæ, fi b°∫C N°<Ì Fæ, fi ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫Õ Fæ*, fi
Ô°uJ¡≈°Ô Fæ*, fi Ìubw° Fæ*, fi Ì°fib Fæ*, fi ˚¥w, ∫s N°æ≤ ≤°sŸ Fæ*, fi H°<n∫°≥* Fæ*, fi bfi J¡∑ <b<b@
„°u˚°Î≥ Fæ*, fi _S°b≤ N°æ≤ ıaytR¡≈ J¡°™>, w¨d N°æ≤ ≈®°dÙ Fæ*, fi ıÔ Fæ, fi N<Àfi Fæ, fi <Ì„°Î≥ Fæ*, fi
«¡ºbÕ˚°y Fæ, fi N@°u˚°y Fæ, fi Ô°uJ¡ Fæ*, fi N°Ô°uJ¡ Fæ, fi @¥≈ Fæ N°æ≤ fi <b‹dC, o∏B, ¿„b N°<Ì Fæ* $
bF°≥ ≈≤ NJu¡Ô° bFÙ tF°wuı_bÙ ≤°ı° (N°Ãt°) Fæ $ bF ŸbÕJ¡w°Õ, ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°æ≤ J¥¡¸>_S Fæ $ Ÿfiu
Ÿf Ÿ∏t∏`d°N°u* tu* wÃ≈≤ t∏`Ù J¡° (tfi J¡°) ŸaJ¡v≈ <J¡∫°, bF N°Ãt° J¡∑ NÃ∫∏w NŸa˚b ŸaŸ°<≤w°
J¡° ˚Ù „Ù|® <fit°Õd J¡≤wu Fæ* $ N°Ãt° J¡∑ NÃ∫∏w ≈≈∏fi ≈¥d°Õfi∏ÌæJ¡≤Ÿw° ˚Ù fiFÙ* ≈®wÙw F°uwÙ Fæ*, ∫°u*
N≈Ô°≈ J¡≤w° Fæ $ _b∫a ın F°uw° FCN° ˚Ù Ju¡bÔ ≤°ı° Ju¡ <ÔÎ Ÿf JC¡~> ŸÌ° J¡≤w° Fæ, bF JC¡~> ˚Ù
˚°uy fiFÙ* J¡≤w° N°æ≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ı°fi ŸJ¡w° $ Ÿ ≤°ı° Ju¡ Ÿf J¡°∫°u˘ J¡° ÎJ¡t°` J¡w°Õ bFÙ Fæ, ≤°ı°
w°u Ju¡bÔ N<πwÙ∫ _b˚°b tu* _b_S F°uJ¡≤ FÙ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$1-9$$ f<Ô fiu J¡F° # Fu tF°twu,
N°<@-Δ∫°<@ Ÿu ≤<Fw bF Ìu„ J¡°æfi Fæ, Jæ¡Ÿu bF <tÔw° Fæ N°æ≤ Fu ≈®®˚°u <J¡ŸJ¡°u bF <tÔ° Fæ ? ≈¥b°uÕ•w
≈®J¡°≤ J¡° bF t∏`Ù J¡°æfi Fæ N°æ≤ bF tF°fÔÙ ≤°ı° J¡°æfi Fæ, <ıŸu <J¡ Ft Ô°uy ˚Ù ıÙw fi ŸJu¡ <ı∏F°u*fiu
Nfi°∫°Ÿ wÙfi°u* Ô°uJ¡°ua J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤ ±>°Ô° $ Fu Ìubw°N°u* J¡°u ˚∫ Ìufiub°Ôu, <≈w°ıÙ, ∫F N≈¥bÕ
N°¶∫°fi tCHŸu J¡<F∫u N°æ≤ tu≤u ⁄Ì∫R¡≈Ù N°J¡°„ tu* Ÿu Ÿa„∫R¡≈Ù tu| J¡°u Ìq≤ J¡∑<ı∫u $$10-12$$
<b≤°uªfi fiu J¡F° # Fu ≈C`, ∫<Ì Ìubw° N°æ≤ NŸC≤ <tÔJ¡≤ Ô°© yCfiu ˚Ù F°u*, w°u ˚Ù bF°≥ ≈≤ Ÿ
fÔb°fi t∏`Ù Ju¡ «¡≈≤ w<fiJ¡ ˚Ù N°J®¡td fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$13$$ Fu ≈C`, bF t∏`Ù fi w°u o∏B Fæ, fi
JC¡fu≤ Fæ, fi J¡°uoÕ Ìubw° Fæ N°æ≤ fi NŸC≤ Fæ, ı°u <J¡ wCtŸu ıÙw° ı° ŸJu¡ $$14$$
•∫°u* tu≤u ≈°Ÿ N°∫C@ NSb° ∫°u]° fiFÙ* Fæ, ı°u tæ* Ÿ ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ŸJ¥≥¡ ? ÎuŸ° ∫<Ì f<Ô
J¡∑ N°u≤ Ÿu ≈®ÿfi F°u, w°u Ÿ ≈≤ ˚Ôu FÙ wC‡F°u≤u ≈°Ÿ N°∫C@ N°æ≤ ∫°u]° F°u*; ≈≤ bF fiJ¡° <bT∫ fiFÙ*
F°u ŸJ¡w°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈ÃS≤ ≈≤ J¡tÔ J¡° N°|°w JC¡<^™>w F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ Ÿ ≈≤ wÔb°≤, t¥ŸÔ, ˚°Ôu,
bı®, yÌ° N°<Ì N°∫C@ JC¡<^™>w F°u ı°wu Fæ* $$15$$
wCt Ÿ ≈≤ •∫° <bı∫ ≈®°›w J¡≤°uyu, f¿vJ¡ ŸÙfiu wC‡F°≤u ıæŸu fF…w Ÿu Ô°uy°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡∑
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
bF°≥ wJ¡ N˜-„˜°u* J¡∑ ≈F…≥ª fiFÙ* Fæ, ∫°u]°N°u* Ju¡ ≈≤°J®¡t≈¥dÕ J¡t°u˘ J¡∑ ˚Ù bF°≥ ≈F…≥ª fiFÙ* Fæ,
f¿vJ¡ ŸÙ fiu Ÿf Ìubw° N°æ≤ NŸC≤ ŸÌ° FÙ N≈fiu b„Ù˚¥w J¡≤ ≤•©u Fæ* $$16$$
Ft°≤u ≈¥bÕı N°<Ì J¡°u ˚Ù ŸÙfiu N≈fiu b„ tu* J¡≤ <b‹dC π°≤° t≤b°∫° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫Ω<≈ bF <b‹dC fiFÙ* Fæ, wS°<≈ Ÿfiu oŸ Ô°uJ¡ tu* <F≤^∫°s N°<Ì NŸC≤°u* J¡°u ÎuŸu <y≤°∫°, ıæŸu
<J¡ ≈®Ô∫J¡°Ô J¡° b°∫C tu”≈bÕw Ju¡ J¡v≈B…t J¡°u <y≤°w° Fæ $$17$$ ŸfJ¡°u <bbuJ¡ J¡° ≈Ìu„ Ìufiub°Ôu
fi°≤°∫d N°<Ì Ìubw°N°u* J¡°u ˚Ù Ÿfiu ˚¨yC N°<Ì Ju¡ „°≈ Ju¡ <fi<tW Ju¡ Ìg|°¸>fi π°≤° fi ≈≤ N°J®¡td
J¡≤ N≈fiu oh~>°fiCŸ°≤ y˚ÕR¡≈Ù yw°uÕ tua ≈®<b‹¸> J¡≤°∫° $ Ju¡bÔ ≈°≥ª f°db°Ô° J¡°tÌub ŸÙJu¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu
ofi wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* ≈≤ fnu N°¸>°u≈ Ju¡ Ÿ°S N°J®¡td J¡≤ Ÿt®°¸> Ju¡ Ÿt°fi Ÿt¨] F°u ≤F° Fæ $$18,19$$
946 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
J®¡°u@ fiu ∫Ω<≈ ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡°u _bw∏` fiFÙ* ~>°un°, Ÿtu* J¡°uoÕ yCd ˚Ù fiFÙ* Fæ* N°J¨¡<w
˚Ù Nh~>Ù fiFÙ* Fæ Îba fC<] ˚Ù ŸJ¡∑ Nh~>Ù fiFÙ* Fæ, <k¡≤ ˚Ù bF Ÿ t∏`Ù Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu Ÿt¨] F°u ≤F°
Fæ $ Fı°≤°u* Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* J¡° ı°u f°≤-f°≤ ∫C] F°uw° Fæ, bF t∏` ı°fifiub°Ôu Ÿ t∏`Ù Ju¡ f°Î≥
F°S J¡° ©uÔ Fæ $$20,21$$ Fu ≈C`, ŸÙ ≈®˚C π°≤° ∫<Ì bF t∏`Ù ıÙw° ı°w° Fæ; w°u ŸCıu∫ F°uw° Fæ $
N∏∫S° w°u bF ≈bÕw Ju¡ Ÿt°fi NªÔ Fæ $ fF…w Ÿu ≈C^∫°u* Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu <bbuJ¡ Ju¡ Ì∫ Ju¡ Ÿt∫ tu* N≈fiu
Ÿ t∏`Ù J¡°u ıÙwfiu J¡∑ ŸÙ ≈®˚C J¡∑ ∫<Ì oh~>° F°uwÙ Fæ, w°u ∫Ãfi Ju¡ <ffi° ŸJu¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈®°›w
F°uwÙ Fæ $ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* <ıwfiu fÔb°fi Fæ*, ∏Fu* N≈fiu fÔ Ÿu ıÙwfiub°Ôu N°æ≤ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡°u t≤ ≤Fu
ı∏wC Ju¡ Ÿt°fi h~>b°<Ÿw J¡≤ Ìufiub°Ôu Ÿu ıÙwfiu J¡∑ ∫<Ì wCt tu* „<•w Fæ, w°u wCt <fi¿ÿªw
≈≤°J®¡t„°ÔÙ F°u $$22-24$$
Ÿtu* ŸfJ¡°u ıÙwfiu J¡∑ Ju¡bÔ „<•w FÙ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC `æÔ°u•∫ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiu J¡∑ „<•w ˚Ù
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ¥∫Õ R¡≈Ù Ÿ t∏`Ù J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ ∫u <`Ô°uJ¡R¡≈Ù J¡tÔ-wÔ°f <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* N°æ≤
ŸJu¡ N_w F°ufiu ≈≤ <bÔÙfi F°u ı°wu Fæ* $ Δ∫°t°uF≤<Fw ÎJ¡°y® fC<] Ÿu Ÿu oŸ ≈®J¡°≤ ıÙwfiu Ju¡ <ÔÎ
∫<Ì wCt ŸtSÕ F°u w°u Fu ŸCb®w, wCt @Ù≤ F°u $ ŸJu¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ N<ıw Ô°uy ˚Ù <b<ıw
F°u ı°wu Fæ* $ ∫<Ì Ÿ ≈≤ <bı∫ ≈®°›w fi F…oÕ, w°u ı°u <ª≤J¡°Ô Ÿu <b<ıw Fæ*, bu Ô°uy ˚Ù N<b<ıw FÙ Fæ* $
oŸ<ÔÎ t¨Ã∫C ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ N°æ≤ Ns∫ ŸC© Ju¡ <ÔÎ Zt Ÿu F°ufiub°ÔÙ ŸbÕÃ∫°y N°<Ì
ªu‹¸>° π°≤° ˚Ù Ÿ ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ∫Ãfib°figg F°uN°u $ N<wfÔ„°ÔÙ Ÿfiu Nfi°∫°Ÿ FÙ Ìubw°,
Ì°fib, fi°y N°æ≤ ∫s°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu ∫C•w wS° tfiC‹∫, Ÿ≈Õ N°æ≤ <J¡∏fi≤°u*Ÿ<Fw Ÿ°≤u `æÔ°u•∫ J¡°u ª°≤°u*
N°uu≤ Ÿu N≈fiu b„ tu* <J¡∫° Fæ $$25-29$$
wuoÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æfÙŸb°≥ ŸyÕ
≤°ı° Ju¡ Ì„Õfi tu* ≈°∫˚¥w bæ≤°À∫ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿ Ì…‹¸> t∏`Ù ≈≤ <bı∫ ≈®°¿›w Ju¡ ≈°∫ J¡° bdÕfi $
f<Ô fiu J¡F° # Fu w°w, Ÿ fÔb°fi t∏`Ù ≈≤ <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu <bı∫ ≈®°›w J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ Fæ wS°
tF°fÔ„°ÔÙ bF J¡°æfi Fæ ? J¨¡≈° J¡≤Ju¡ ∫F Ÿf „Ù|® tCHŸu J¡<F∫u $
<b≤°uªfi fiu J¡F° # Fu ≈C`, ∫Ω<≈ bF t∏`Ù <fiÃ∫ Nıu∫ ¿_S<wb°Ô° Fæ, wS°<≈ ŸJ¡°u ŸC© Ÿu
ıÙwfiu J¡° ≈°∫ tæ* wCtŸu J¡Fw° Fq≥, <ıŸŸu Ÿ ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ Fæ, Ÿu wCt ŸCfi°u $$1,2$$
Fu ≈C`, ∫C¿•w Ÿu ≈J¡n° y∫° bF ÎJ¡ sd tu* b„Ù˚¥w F°u ı°w° Fæ $ ∫C<•w Ju¡ <ffi° w°u bF Ì…Ì°Õ∏w Ÿ°≥≈
Ju¡ Ÿt°fi Ì°F Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ $ ı°u Ô°uy f°ÔJ¡ J¡∑ fi°o˘ Ÿu S°unu Ÿu <bT∫ ≈®Ì°fi N°æ≤ f°≤-f°≤
¿bT∫ Ì°uT ≈®¶∫°°≈fi π°≤° ba¿aªw J¡≤ ≤°ı∫°uyfi°tJ¡ ∫C<•w Ÿu b„ tu* J¡≤wu Fæ*, bu Ÿ ≤°ı° J¡°
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ ≤°ı° Ju¡ ≈Ì J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Fæ* $ Ÿ ≤°ı° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ t∏`Ù b„ tu* F°uw° Fæ $
Ÿ t∏`Ù Ju¡ b„Ù˚¥w F°ufiu ≈≤ ≤°ı° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°uw° Fæ $ ıf wJ¡ ≤°ı° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fiFÙ* F°uw°
wf wJ¡ t∏`Ù ≈≤ <bı∫ ≈®°›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ıf wJ¡ t∏`Ù ≈≤ <bı∫ ≈®°›w fi F…oÕ, wf wJ¡ ≤°ı°
ŸyÕ - 24] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 947
J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fiFÙ* F°uw° $ ≤°ı° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fi F°ufiu ≈≤ bF Ì…C‹¸> t∏`Ù NÃ∫∏w Ì…#© Ju¡ <ÔÎ ≤°y-
πuT N°<Ì ≈æÌ° J¡≤w° Fæ N°æ≤ t∏`Ù ≈≤ <bı∫ fi F°ufiu ≈≤ bF ≤°ı° ŸbÕS° NÂÿ∫w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w°
Fæ $ oŸ<ÔÎ NU∫°Ÿ Ÿu ≤°ıÌ„Õfi N°æ≤ t∏`Ù ≈≤°ı∫ oŸ Ì°ufi°ua J¡° ÎJ¡ Ÿ°S N°≤‡˚ J¡≤fi° ª°<F∫u $
≈°æ”T ≈®∫ÃfiR¡≈ ŸC∏Ì≤ NU∫°Ÿ Ÿu @Ù≤u-@Ù≤ •w Ì°ufi°ua J¡° ≈®∫Ãfi Ÿu Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤ wCt Ÿ „C˚
t°usR¡≈ Ìu„ J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu F°u $ NU∫°Ÿ Ju¡ Ÿk¡Ô F°ufiu ≈≤ ∫<Ì wCt Ÿ Ìu„ J¡°u ≈®°›w F°uN°uyu, w°u
Fu ÌæÃ∫u∏B, wC‡Fu* ¿k¡≤ w<fiJ¡ ˚Ù „°uJ¡ fiFÙ* ≤Fuy° $ <ıfi Ô°uy°u* Ju¡ Ÿf N°∫°Ÿ „°∏w F°u y∫u Fæ* <ıfiJ¡°
N°„∫ ŸÌ° Ju¡ <ÔÎ ≈®kC¡<vÔw F°u ™>° Fæ N°æ≤ <ıfiJu¡ Ÿf Ÿ∏ÌuF „°∏w F°u ªCJ¡u Fæ*, ÎuŸu Ÿ°@Cıfi Ÿ
„C˚ Ìu„ tu* <fib°Ÿ J¡≤wu Fæ* $$3-11$$
Nf y¥»>°u<•w J¡° <bb≤d J¡≤wu Fæ* $
Fu ≈C` J¡°æfi bF Ìu„ Fæ, ∫F Ÿf tæ* wCtŸu ≈®J¡¸> J¡≤w° Fq≥, ŸCfi°u Ÿ‡≈¥dÕ Ì…#©°u* J¡° fi°„ J¡≤fiub°Ô°
t°us FÙ tæ*fiu Ìu„ fi°t Ÿu wCtŸu J¡F° Fæ $$12$$ Fu tF°twu, bF°≥ ≈≤ tfiC‹∫ N°<Ì Ju¡ N°fi∏Ì Ÿu ÔuJ¡≤
<F≤^∫y˚Õ Ju¡ N°fi∏Ì≈∫Õ∏w Ÿ‡≈¥dÕ ≈Ì°u* J¡° N<wJ®¡td J¡≤fiub°Ôu, b°dÙ N°æ≤ tfi Ju¡ Ny°uª≤, ˚yb°fi
N°Ãt° FÙ ≤°ı° Fæ* $ ∏F°u*fiu Ÿf ≈®I°N°u* Ju¡ Ÿt<‹¸>˚¥w tfi J¡°u N≈fi° t∏`Ù ffi°∫° $ ıæŸu <t\>Ù J¡°
<≈^±> |¸>R¡≈ Ÿu wS° @¥t® f°ÌÔ Ju¡ R¡≈ Ÿu _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ∫F <bÿb b°Ÿfi°ÃtJ¡
Ÿ¥‚t˚°b Ÿu tfi tu* ¿_Sw F°uJ¡≤ FÙ _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $ Ÿ t∏`Ù Ju¡ <b<ıw F°ufiu ≈≤ Ÿf
ıÙwfiu Ju¡ ∫°uÀ∫ ≈Ì°SÕ ıÙw <ÔÎ ı°wu Fæ* wS° Ÿf ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ ∫°uÀ∫ ≈Ì°SÕ ≈®°›w F°u ı°wu Fæa $ Ÿu
NÃ∫∏w Ì…ıÕ∫ ı°fifi° ª°<FÎ, bF ∫C<•w Ÿu FÙ ıÙw° ı°w° Fæ $$13-15$$
f<Ô fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, Ÿ <ªW J¡∑ <bı∫ tu* ı°u ∫C¿•w F°u, Ÿu N°≈ _≈‹¸> R¡≈ Ÿu J¡<F∫u,
¿ıŸŸu <J¡ tæ* Ÿ Ì°”d tfi J¡°u ıÙw¥≥y° $$16$$
<b≤°uªfi fiu J¡F° # Fu ≈C`, Ÿ˚Ù <bT∫°u* Ju¡ ≈®<w ı°u ∫F NÃ∫∏w N_≈¨F° Fæ, bFÙ tfi J¡∑ <bı∫ Ju¡
<ÔÎ ∫C<•w Fæa $ ∫FÙ ≈≤t ∫C<•w Fæ, oŸ∑ Ju¡ π°≤° tF°tÌtW N≈fiu tfiR¡≈Ù tW F_wÙ J¡° „Ù|® Ìtfi
<J¡∫° ı°w° Fæ $$17,18$$ Fu tF°twu, ∫F ∫C<•w NÃ∫∏w Ì…‹≈®°›∫ Fæ N°æ≤ ŸFı tua ≈®°›w F°ufiub°ÔÙ ˚Ù
Fæ $ Ny≤ oŸ J¡° NU∫°Ÿ fi <J¡∫° ı°∫, w°u NÃ∫∏w Ì…‹≈®°›∫ Fæ $ ˚ÔÙ˚°≥<w ∫<Ì NU∫°Ÿ <J¡∫° ı°∫,
w°u Nfi°∫°Ÿ ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$19$$ Fu ≈C`, ofi <bT∫°u* tu* <b≤<•w J¡° ∫<Ì J®¡t Ÿu NU∫°Ÿ <J¡∫° ı°∫,
w°u ∫F ıæŸu Ÿu*J¡ Ÿu ŸÙ*ªÙ yoÕ Ôw° ª°≤°u* N°u≤ Ÿu _kC¡¸>w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ „°¿∏w N°<Ì R¡≈
„°©°-≈®„°©°N°u* Ju¡ <b_w°≤ Ÿu Δ∫•ww° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$20$$ Fu ≈C`, ıæŸu f°u∫u <ffi° @°fi fiFÙ*
<tÔwu bæŸu FÙ ∫<Ì <b≤<•w J¡° NU∫°Ÿ fi <J¡∫° ı°∫, w°u ˚°uy°u* tu* ÔCÆ@ ≈C”T <J¡wfi° FÙ oŸu •∫°u* fi
ª°Fu, ≈≤ ∫F fiFÙ* <tÔwÙ, oŸ<ÔÎ oŸJ¡°u NU∫°Ÿ Ÿu ¿_S≤ J¡≤°u $ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ywÕ tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu
∫u ıÙb wf wJ¡ <b<b@ Ì…#©°u tu* ˚¸>J¡wu Fæ*, ıf wJ¡ <bT∫°u* tu* bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwu $ ıæŸu
NÃ∫∏w fÔb°fi ÌuFÙ ˚Ù ytfi fi J¡≤u w°u N∏∫ Ìu„ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ NU∫°Ÿ Ju¡ <ffi° J¡°uoÕ
˚Ù ıÙb ı°Fu bF <J¡wfi° FÙ fÔb°fi •∫°u* fi F°u, <bT∫°u* tu* <b≤<•w J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ oŸ<ÔÎ
¿fi≤∏w≤ ≈¥b°uÕ•w ıÙb∏tC<•w Ju¡ FuwC ˚Ù º∫u∫ b°Ÿfi° Ã∫°y J¡∑ N<˚Ô°T° J¡≤ ≤Fu ÌuF@°≤Ù J¡°u NU∫°Ÿ
Ÿu ˚°uy°u* tu* <b≤<•w ÎuŸu f»°fiÙ ª°<FÎ ıæŸu <J¡ Ÿu*J¡ N°<Ì Ÿu Ôw° f»°oÕ ı°wÙ Fæ $ NJ¡_t°w (∫° ÎJ¡
948 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿ°S) Ÿf <bT∫°u* J¡° Ã∫°y fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°; <J¡∏wC J®¡t Ÿu ÎJ¡-ÎJ¡ <bT∫ J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡
Ã∫°y J¡≤ ≈Cfi# J¡˚Ù-J¡˚Ù S°un°-S°un° Ÿubfi J¡≤w° F…N° ≈C”T J®¡t Ÿu bæ≤°À∫ J¡∑ »w° F°ufiu ≈≤
ŸfJ¡° Ã∫°y J¡≤u $$21-24$$
bæ≤°À∫ J¡∑ ̨»w° tu* FTÕ, J®¡°u@, ªaªÔw° N°<Ì J¡∑ ≈®°¿›w J¡° <fib°≤d J¡≤fiub°ÔÙ ≈°æ”T »w°
N°bÿ∫J¡ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≈C`, ≈C”T°SÕ Ju¡ <Ÿb°∫ FTÕ J®¡°u@ Ÿu ≤<Fw <J®¡∫°k¡Ô J¡°u ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ ¿ÔÎ NfiCJ¥¡Ô „C˚
Ÿ°@fi ∫F°≥ ≈≤ ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$25$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu Ìæb Ÿu FÙ ŸJ¡∑ ≈®°¿›w •∫°u* fi F°u ı°∫uyÙ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫Ω<≈ ŸaŸ°≤ tua Ô°uy Ìæb J¡Fwu Fæ*; wS°<≈ Ìæb J¡°uoÕ ÌuF@°≤Ù b_wC fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC
Nbÿ∫˚°<bwΔ∫w°fi°tJ¡ ı°u <fi∫<w ≈®∫C•w N≈fiÙ „C˚°„C˚ <J®¡∫° Fæ, bF t°fiCT Â<‹¸>b°Ôu ≈C”T°u* Ÿu
FÙ Ìæb J¡FÙ ı°wÙ Fæ, fi <J¡ <ÌΔ∫ „°_`Ù∫ Â<‹¸>b°Ôu ≈C”T°u* Ÿu; Nw# Ìæb ˚Ù ≈C”T≈®∫Ãfi FÙ Fæ, ŸŸu
<˚∏fi fiFÙ* Fæ $
„aJ¡° # ≈®∫Ãfi Ju¡ <ffi° ˚Ù Ìæb Ÿu FÙ <J¡∏FÙ* J¡°u FTÕ N°æ≤ J®¡°u@ J¡∑ „°¿∏w <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, Ÿ°u Jæ¡Ÿu ?
Ÿt°@°fi # FTÕ N°æ≤ J®¡°u@ Ju¡ FuwC˚¥w J¡tÕ J¡° s∫ F°ufiu ≈≤ ıf ıF°≥ <ıŸJ¡° ı°u FÙ FTÕ N°æ≤ J®¡°u@
Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ Ÿ‡≈∏fi F…N°, bFÙ ∫F°≥ Ìæb „ÆÌ Ÿu J¡F° ı°w° Fæ $ ıæŸu t¨yw¨‹d°˚®t t”˚¥<t Ju¡
w[bI°fi Ÿu ıÙw° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ <fi∫<wR¡≈ Ìæb bæ≤°À∫ »w° NU∫°Ÿ N°<ÌR¡≈ ≈°æ”T Ÿu S°unu FÙ
Ÿt∫ tu* ıÙw° ı°w° Fæ $$26-29$$
∫<Ì Ìæbfi°tJ¡ <fi∫<w ≈°æ”Tfi°tJ¡ <fi∫<w Ÿu ıÙwÙ ı°wÙ Fæ, w°u <fi∫<w Ju¡ k¡Ô tu* <fi∫t fi F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d N<fi∫t F°u ı°∫uy° $ ÎuŸ° ∫<Ì J¡F°u, wu o‹¸>°≈<W Fæ, •∫°u*<J¡ tfi Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu Ã≈∏fi Ÿf
≈Ì°S°u˘ tu* ∫<Ì J¡°uoÕ f°@J¡ fi F°u, w°u ≈®t°d°u* Ÿu k¡ÔbW° y¨FÙw Fæ, Nw# tfi#ŸaJ¡v≈ı∏∫ ≈°æ”T
k¡ÔbWw° π°≤° ŸC©≈®Ì Fæ, ÎuŸ° FÙ <fi∫t t°fi° y∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ-<ıŸ b_wC J¡° ıæŸu ŸaJ¡v≈ <J¡∫° ı°w° Fæ, bF bæŸu FÙ ≈®t°d°u* Ÿu k¡ÔbW° Ju¡ y¨FÙw F°ufiu
≈≤ ≈°æ”T Ÿu k¡ÔbW° J¡u π°≤° ŸC©≈®Ì F°uw° Fæ $$30$$ Ft°≤u tw tu* J¡w°Õ ˚Ù tfi FÙ Fæ, bF ∫F°≥ ≈≤
<ıŸ b_wC J¡∑ ıæŸÙ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ, bF bæŸu FÙ F°uwÙ Fæ $ bF ıæŸu <fi∫<w J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤w° Fæ, bF
bæŸu FÙ F°uwÙ Fæ $$31$$
≈¥b°uÕ•w J¡Sfi J¡° FÙ ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
<ªW _b˚°bw# <fi∫w k¡Ôb°Ôu, N≈b°Ì <bT∫°u* tu* N<fi∫w k¡Ôb°Ôu Δ∫°bF°¿≤J¡ ≈Ì°S°u˘ J¡°u Îba
NÃ∫∏w N<fi∫w k¡Ôb°Ôu ≈®°<w˚°<ŸJ¡ ≈Ì°S°u˘ J¡° ˚Ù <fit°Õd J¡≤w° Fæ, oŸ<ÔÎ ∫F <ªW <fi∫<w J¡°
˚Ù ≈≈°ÌJ¡ Fæ $$32$$
oŸ<ÔÎ b_wC Ju¡ ≈°≤t°<SÕJ¡ F°ufiu ≈≤ w<πT∫J¡ f°u@ tu* <fi∫w k¡Ôw° FÙ Fæ $ Ìæb Ju¡ NSb° J¡tÕ Ju¡
Ÿt°fi <fi∫wk¡Ôw° fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫F <ªWR¡≈ ıÙb J¡˚Ù (t°us°<@J¡°≤Ù ı∏t tu*) <fiÃ∫ <fi∫w ÎJ¡ _b˚°bb°Ôu ≈≤t°Ãt° tu* ≈®Ã∫Jg¡
≈≤t°SÕ <bT∫J¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fi°tJ¡ ¿fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ J¡≤w° FCN° ıæŸu b°∫C N°J¡°„ tu* _kCC¡¿≤w F°uw°
ŸyÕ - 24] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 949
Fæ, bæŸu FÙ oŸ ıyÃJ¡°u„ tu* _kC¡¿≤w F°uw° Fæ ∫°fiÙ _b_b˚°b tu* ≈®J¡°<„w F°uw° Fæ $$33$$ J¡˚Ù
(ÃS°fiJ¡°Ô tu*) „°˜R¡≈ <fi∫t Ÿu <b<Fw bd°ÕZt°u<ªw J¡tÕ J¡≤w° F…N°, NI°fiÙ Ô°uy°u* Ju¡ f°u@fi
Ju¡ <ÔÎ "∫u ∫°<IJ¡ Îba ŸÌ°ª°≤ Ju¡ ≈®bÕwJ¡ Fæ*", oÃ∫°<Ì R¡≈ Ÿu Ô°uJ¡ tu* ≈®¶∫°w <fi∫<w„ÆÌ Ÿu ∫C•w
bF ıæŸu ≈bÕw J¡° <„©≤ _b∫a <fiÿªÔ F°uw° F…N° ˚Ù b°∫C Ju¡ buy Ÿu b¨s°u* Ju¡ ªaªÔ F°ufiu ≈≤ ªaªÔ-Ÿ°
N°æ≤ b¨s°u* Ju¡ <_S≤ F°ufiu ≈≤ ¿_S≤-Ÿ° <Ìw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ¿fi∫<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ªaªÔ b ¿_S≤ F°uw°
Fæ $$34$$ oŸ<ÔÎ ıf wJ¡ tfi Fæ, wf wJ¡ fi Ìæb Fæ fi <fi∫<w Fæ $ tfi Ju¡ N_w F°ufiu ≈≤ ı°u F°uw° Fæ, bF
bæŸu FÙ ≤Fu $$35$$ ≈C”T J¡tÕ N°æ≤ I°fi Ju¡ N<@J¡°≤Ù „≤Ù≤ J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ≈°æ”T Ÿu <ıŸ ≈Ì°SÕ J¡°
ıæŸu ŸaJ¡v≈ J¡≤w° Fæ, bF bæŸu F°uw° Fæ, ŸŸu <b≈≤Ùw fiFÙ* F°uw° $$36$$
ŸaJ¡v≈ Ju¡ _b°@Ùfi F°ufiu ≈≤ ≈°æ”T π°≤° bæ≤°À∫ N°<Ì Ÿ°@fi°u* J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤ ≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈
f®Ê°Ãt˚°b J¡° FÙ ŸaJ¡v≈ J¡≤fi° ª°<F∫u, ÌuF°Ãt˚°b J¡° ŸaJ¡v≈ fiFÙ* J¡≤fi° ª°¿F∫u, oŸ N<˚≈®°∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
Fu ≈C`, ≈C”T°SÕ Ju¡ <Ÿb°∫ ∫F°≥ ≈≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙa Fæ, oŸ<ÔÎ ≈C”T ≈≤t ≈°æ”T J¡° NbÔ‡ffi J¡≤
˚°uy°ua Ju¡ ≈®<w bæ≤°À∫ J¡≤u $ ıf wJ¡ ŸaŸ°≤ J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°ÔÙ ˚°uy°u* tu* <b≤<•w fiFÙ* F°uwÙ, wf wJ¡
<bı∫ Ìufiub°ÔÙ ≈≤t <bZ°¿∏w ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ $ ıf wJ¡ t°uF tu* ±>°Ôfiub°ÔÙ <bT∫°u* tu* ≤<w ≤FwÙ Fæ,
wf wJ¡ ŸaŸ°≤ Ì„°R¡≈Ù H¥Ô° ªaªÔ N°∏Ì°uÔfib°Ô° ≤Fw° Fæ $ Fu ≈C` N°U∫°Ÿ Ju¡ <ffi° ˚°uyR¡≈Ù
Ÿ°≥≈°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ Ì…#©Ì°<∫fiÙ Ì…≤°„° J¡˚Ù <fib¨W fiFÙ* F°uwÙ $$37-40$$
f<Ô fiu J¡F° # Fu Ÿf NŸC≤°u* Ju¡ N<@≈<w, <fiÃ∫°Ãt˚°bR¡≈ ¿_S<w Ìuufiub°ÔÙ ˚°uy°u* tu* N≤<w FÙ
ıÙb Ju¡ N∏w#J¡≤d tau Jæ¡Ÿu ¿_S≤ F°uwÙ Fæ ?$$41$$
<b≤°uªfi fiu J¡F° # Fu ≈C` t°usR¡≈ k¡Ôb°ÔÙ N°Ãt-Ÿ°s°ÃJ¡°≤ R¡≈ Ôw° ˚°uy°u* tu* ıÙb J¡∑ ≤<w oŸ
≈®J¡°≤ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu ≈æÌ° J¡≤wÙ Fæ, ıæŸu <J¡ Nay¥≤ N°<Ì J¡∑ tF°Ôw° „≤Ìg M¡wC tu* J¡hªu k¡Ô ≈æÌ° J¡≤wÙ
Fæ $$42$$ ıæŸu Ô‚tÙ J¡tÔ Ju¡ NaÌ≤ <fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ ∫F <bT∫°u* tu* Wt N≤<w N°Ãt-
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ ⁄Ì∫ tu* <fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ $$43$$ oŸ<ÔÎ ≈C”T ≈®I°R¡≈ t<d J¡∑ J¡Ÿ°æ¸>Ù, N<w Wt
<bª°≤ Ÿu ≈≤f®Ê ≈≤t°Ãt° J¡° Ì„Õfi J¡≤u N°æ≤ Ÿ°S FÙ Ÿ°S ˚°uy°u* Ju¡ ≈®<w NfiC≤°y J¡°u F¸>°bu $$44$$
<ªW Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ju¡ NfiCŸ°≤ ˚¥<tJ¡° ˚uÌ°u* Ju¡ J¡Ffiu J¡∑ oh~>°b°Ôu <b≤°uªfi ≈FÔÙ ˚¥¥<tJ¡° J¡Fwu Fæ* $
NΔ∫CÃ≈∏fi <ªW Ju¡ Ÿ∏t°yÕ Ju¡ N°≤‡˚ tu* <Ìfi Ju¡ Ì°u ˚°y°u* J¡°u ÎJ¡t°` ÌuF Ju¡ ˚°uy°u≈°∫°u* Ÿu ≈¥dÕ
J¡≤u*, ÎJ¡ ˚°y J¡°u „°˜-Zbd Ÿu ≈¥dÕ J¡≤u* N°æ≤ ÎJ¡ ˚°y J¡°u yC” Ÿub° Ÿu ≈¥dÕ J¡≤u* $$45$$
≈®St ˚¥<tJ¡° ≈≤ <bı∫ ≈®°›w F°ufiu Ju¡ Nfi∏w≤ ŸJu¡ N°yu J¡∑ ˚¥<tJ¡° J¡Fwu Fæ* $
JC¡~> Δ∫CÃ≈<W∫C•w <ªW Ju¡ Ÿ∏t°yÕ Ju¡ N°≤‡˚ tu* <Ìfi Ju¡ ÎJ¡ ˚°y J¡°u ˚°uy°u* Ÿu ≈¥dÕ J¡≤u*, Ì°u ˚°y°u*
J¡°u yC” Ÿub° tu* <fw°∫u*; •∫°u*<J¡ N<@J¡ Ÿt∫ wJ¡ yC” Ju¡ Ÿ°<∏fiº∫ tu* ≤Ffiu ≈≤ Ÿt∫-Ÿt∫ ≈≤
yC”N°u* Ÿu N≈fi° Ÿ∏ÌuF F°ufiu ≈≤ ≈¥~>° ı° ŸJ¡w° Fæ N°æ≤ ÎJ¡ ˚°y J¡°u „°˜°SÕ Ju¡ <ª∏wfi tu* <fw°∫u* $$46$$
<πwÙ∫ ˚¥¿tJ¡° ≈≤ <bı∫ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ŸJu¡ N°yu J¡∑ ˚¥<tJ¡° J¡Fwu Fæ* $
Δ∫CÃ≈<W J¡°u (≤Ãfiw[b Ju¡ Ÿt°fi <ª≤J¡°Ô J¡∑ ≈≤Ùs° Ÿu ∫S°SÕ <fiÿª∫ J¡°u) ≈®°›w F…Î <ªW Ju¡
Ÿ∏t°yÕ Ju¡ N°≤‡˚ tu* <Ìfi Ju¡ Ì°u ˚°y°u* J¡°u „°˜ N°æ≤ bæ≤°À∫ Ÿu N°æ≤ Ì°u ˚°y°u* J¡°u º∫°fi N°æ≤ yC”-≈¥ı°
950 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿu ≈¥dÕ J¡≤fi° ª°<F∫u $$47$$
≈¥b°uÕ•w ª°≤°u* ≈®J¡°≤ Ju¡ J®¡t°u* tu* „C] <ªW ≈C”T FÙ N<@J¡°≤Ù Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ°@Cw° J¡°u („C]<ªWw° J¡°u) ≈®°›w F…N° ≈C”T FÙ I°fi J¡S° Ju¡ N°≤‡˚ tu* ∫°uÀ∫ Fæ $ <fitÕÔ b_`
FÙ Wt ≤ay J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ, t¿Ôfi y®Fd fiFÙ* J¡≤w° $$48$$
S°unu t<Ôfi <ªW J¡° I°fi J¡S° J®¡t tu* Jæ¡Ÿu N<@J¡°≤ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ÌC#© Ju¡ N∏b∫-Δ∫<w≤uJ¡ Ju¡ ≈®Ì„Õfi N°æ≤ ≈<b` ZC<w, _t¨<w N°æ≤ yC” Ju¡ bªfi°ua Ÿu @Ù≤u-@Ù≤u
<ªW J¡° Ô°Ôfi J¡≤fi° ª°<F∫u $ „°˜°SÕ tu* <ªW Ju¡ <ª≤≈¿≤„ÙÔfi π°≤° N°≥bÔu Ju¡ tC≤Æfu Ju¡ Ÿt°fi
t@C≤æJ¡≤Ÿw° Ju¡ ≈¿≤d°t Ÿu <ªW J¡° ≈°Ôfi J¡≤fi° ª°<F∫u $ ≈≤t I°fi tu* ≈¿≤dw F…N° <ªW, <ıŸJ¡°
f°fl t<Ôfi ın°J¡°≤y®Fd <„<SÔ F°u y∫° F°u bF ª°≥ÌfiÙ Ÿu ∫C•w _k¡¿¸>J¡ Ju¡ Ÿt°fi „ÙwÔ F°u J¡≤
<b≤°ıt°fi F°uw° Fæ $$49,50$$ <ıŸtu* ˚uÌ Ÿu <bTtw°R¡≈ JC¡<¸>Ôw° fiFÙ* ≤F yoÕ, ÎuŸÙ Ÿ≤Ô ÃJ¨¡‹¸>
≈®I° Ÿu bF o¿∏B∫, <bT∫ N°æ≤ fiJ¡∑ b¨<W∫°u* Ju¡, fiJu¡ _b°tÙ ıÙb Ju¡ N°æ≤ ˚°uy°∫wfi ÌuF Ju¡ Ÿt°fiR¡≈
Ÿu N<@‹™>°fi˚¥w f®Ê J¡°u „Ù|® Ìu©u, ı°u Ÿ<hªÌ°fi∏Ì N<πwÙ∫ ÎJ¡≤Ÿ Fæ $$51$$
<bª°≤ J¡° k¡Ô w¨‹d° J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ Ã∫°y ˚Ù w˚Ù F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≈C` ≈®I° π°≤° <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu N°ÃtÌ„Õfi N°æ≤ w¨‹d° J¡° Ã∫°y ofi Ì°ufi°u* J¡°u ÎJ¡ FÙ J¡°Ô
tu* J¡≤u $$52$$
<bª°≤ J¡° k¡Ô ≈C”T N≈≤°@<fib¨<W N°æ≤ I°fi J¡° k¡Ô t¥Ô N<bΩ°<fib¨<W ≈¨SJg¡ <Ÿ] fiFÙ*
F°uwu, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈≤t°Ãt° J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ <fi_≈¨Fw° F°uwÙ Fæ N°æ≤ <fi_≈¨Fw° F°ufiu ≈≤ ≈≤t°Ãt Ì„Õfi F°uw° Fæ $
ıæŸu N¿Àfi J¡∑ ≈®˚°b_S° N°æ≤ ÌÙ≈J¡°≤°b_S° N∏@J¡°≤ N°æ≤ wuÔ ofi Ì°ufi°u* J¡∑ <fib<wÕJ¡° F°uJ¡≤ ≈≤_≈≤
ÎJ¡ J¡°Ô tu* ¿_Sw Fæ* bæŸu FÙ ∫u Ì°ufi°u* ¿‹¸>∫°≥ ≈≤_≈≤ ÎJ¡ J¡°Ô tua <_Sw Fæ* $ ˚°uy°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ ≤Ÿ≤<Fw
F°ufiu ≈≤ N°æ≤ ≈≤t°uÃJ¨¡‹¸> ≈≤f®Ê Ìub J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ J¡˚Ù fi‹¸> fi F°ufiub°ÔÙ NŸÙt <bZ°¿∏w ≈®°›w
F°uwÙ Fæ $$53,54$$
<J¡∏wC ı°u Ô°uy ˚°uy°_b°Ì tu* Ô‡≈¸> Fæ*, ∏Fu* w°u N°Ãt°fi∏Ì J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uuwÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bT∫°u* tua FÙ Ÿ°≤˚¥w N°fi∏Ì ŸtHJ¡≤ fiJ¡° N°_b°Ìfi J¡≤fiub°Ôu ıÙb°u* J¡°u oŸ ıyw tu* J¡˚Ù
N°ÃtZbd Ju¡ <ffi° NŸÙt <fi≤<w„∫°fi∏Ì ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ ∫I, Ì°fi, w≈ N°æ≤ wÙSÕ Ÿubfi Ÿu
N‹¸> π°≤° <bT∫ ŸC© FÙ F°uw° Fæ; <J¡∏wC _b°Ãt° Ju¡ NbÔ°uJ¡fi Ju¡ <ffi° w≈ Ÿu, Ì°fi Ÿu N°æ≤ wÙS°u˘ Ÿu
˚Ù ≈®°dÙ J¡∑ <bT∫°u* tu* <b≤<w fiFÙ* F°uwÙ $ Fu ≈C`, N≈fiu ≈®∫Ãfi Ju¡ <ffi° ≈C”T J¡∑ fC<] <J¡ŸÙ ˚Ù ∫C¿•w
Ÿu N≈fiu J¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ N°Ãt°bÔ°uJ¡fi tu* ≈®b¨W fiFÙ* F°uwÙ $ Fu ≈C`, ˚°uy°u* Ju¡ Ã∫°y Ÿu ≈®°›w F…Î
≈≤t°SÕ Ju¡ <ffi° ≈≤t f®Ê≈Ì <bZ°¿∏w ŸC© fiFÙ* <tÔw° $ ı柰 _b°ÃtR¡≈ Ÿu N<˚Δ∫•w ≈≤tJ¡°≤d
≈≤t°Ãt° tu* <bZ°t <J¡∫° ı°w° Fæ, b柰 <bZ°t f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ _w‡f≈∫Õ∏w oŸ ıyw tu* J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù
fiFÙ <tÔw° $ ≈°æ”T ≈®∫Ãfi J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ Ìæb J¡° Ìq≤ Ÿu Ã∫°y J¡≤ ≈®°I ≈C”T tC¿•w π°≤ Ju¡ tıf¥w
NyÕÔ ŸÂ„ ˚°uy°u* J¡∑ <fi*Ì° J¡≤u $ ˚°uy°u* J¡∑ <fi*Ì° Ju¡ ≈®°æ» F°ufiu ≈≤ <bª°≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $ ıæŸu <J¡ bT°Õ
M¡wC Ju¡ @°fi N°<Ì J¡∑ k¡ŸÔ Ÿu b¨<] ∫C•w F°ufiu ≈≤ @°fi°u* J¡∑ k¡Ô Ÿ‡≈<W Ÿu ŸC„°u<˚w <fitÕÔ
ŸyÕ - 25] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 951
„≤ÃJ¡°Ô Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$55-62$$ ˚°uy°u* J¡∑ <fi*Ì° Ÿu <bª°≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ <bª°≤ Ÿu ˚°uy°u*
J¡∑ <fi*Ì° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ∫u Ì°ufi°u* ıæŸu ŸtCB <J¡≤d°u* π°≤° tu|°u* J¡°u ˚≤w° Fæ N°æ≤ tu| b¨<‹¸> π°≤° ŸtCB
J¡°u ˚≤wu Fæ* bæŸu FÙ ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡°u ≈¥dÕ J¡≤wu Fæ* $ ˚°uy <fi*Ì°, <bª°≤ N°æ≤ N<bfi°„Ù N°ÃtÌ„Õfi
∫u wÙfi°u* ıæŸu ≈≤_≈≤ NÃ∫∏w ≈®Ù<wb°Ôu <t` ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ ≈®∫°uıfi J¡°u <Ÿ] J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ≈≤_≈≤ ÎJ¡
ÌqŸ≤u J¡∑ b¨<] J¡≤wu Fæ* $ ≈FÔu Ìæb J¡° Nfi°Ì≤ J¡≤ ≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ÿu Ì°≥w°u* Ÿu Ì°≥w°u* J¡°u ≈ÙŸJ¡≤ ˚Ù ˚°uy°u*
tu* <b≤<•w ≈®°›w J¡≤u $$63,64$$ Ìu„ N°æ≤ N°ª°≤ Ÿu N<b”], f∏@C-f∏@bıfi°u* Ÿu Ÿ‡tw ≈°æ”T Ÿu
≈FÔu J®¡t„# @fi°u≈°ıÕfi J¡≤u $ @fi Ÿu JC¡ÔÙfi yCd„°ÔÙ Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ N°≤°@fi° J¡≤ ∏Fu* b„Ù˚¥w J¡≤u,
fiJu¡ ŸÃŸay Ÿu ˚°uy°u* tu* <b≤<•w F°uwÙ Fæ $$65,66$$ wÌfi∏w≤ <bª°≤ F°uw° Fæ, <bª°≤ Ju¡ f°Ì
<bª°≤≤<Fw b°•∫°SÕ J¡° I°fi F°uw° Fæ $ ŸJu¡ f°Ì y<w Ÿ°t°∏∫ ∏∫°∫ Ju¡ N°Ô°uªfi Ÿu Ÿf ZC<w∫°u* Ju¡
N<πwÙ∫ f®Ê tu* w°Ã≈∫Õ J¡° <fidÕ∫ F°uw° Fæ $ wÌfi∏w≤ J®¡t Ÿu ≈≤t≈Ì ≈®°›w F°uw° Fæ $$67$$ <bT∫°u* J¡°
Ã∫°y J¡≤fiu tu* ∫<Ì oŸ Ÿt∫ NŸtSÕ F°uu, w°u ∫°æbfi N°<ÌJ¡°Ô Ju¡ fÙwfiu ≈≤ ıf <bT∫°u* Ÿu <b≤w
F°uN°uyu, w˚Ù <bª°≤b„ ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈°N°uyu, oŸ Ÿt∫ fiFÙ* $ wf NÃ∫∏w ≈<b` N°Ãt° tu* ≈¥dÕ
<bZ°¿∏w ≈®°›w J¡≤°uyu, <k¡≤ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ J¡v≈fi°R¡≈Ù ≈aJ¡ tu* fiFÙ* <y≤°uyu $$68-69$$ Fu „C] wCC…‡F°≤Ù
N°_S° ˚°uy°au tu* ¿_Sw ˚Ù fiFÙa Fæ, <ıŸŸu <J¡ wC‡Fu* N∏∫ J¡°Ô J¡∑ ≈®wÙs° J¡≤fiÙ ≈nu $ NwÎb wCt
ŸÌ°<„b FÙ F°u $ Nw# f®Ê˚¥w wCtJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ (∫F°≥ ≈≤ ≈C` Â<‹¸> Ÿu fit_J¡°≤ NfiC<ªw Fæ wS°<≈
f®Ê Â<‹¸> Ÿu ¿ªw Fæ, ∫F ŸtHfi° ª°<F∫u) $$70$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡° Ÿasu≈ J¡≤ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Ìu„ N°æ≤ N°ª°≤ Ÿu N<b”] J®¡t Ÿu @fi J¡° ≈°ıÕfi J¡≤°u $ Ÿ @fi Ÿu NÃ∫∏w wCh~> ˚°uy J¡∑
yFÕd° π°≤° ∫°fiÙ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ @fi Δ∫∫ fi J¡≤ f®ÊbuW°ıfi°u* J¡°u fit_J¡°≤ Ÿu, N∏fi-b_`Ì°fi N°<Ì
Ÿ‡t°fi π°≤° N≈fiÙ N°u≤ N°J¨¡‹¸> J¡≤°u wÌfi∏w≤ ŸÃŸay<w Ÿu Ã≈∏fi F…Î <bT∫°u* Ju¡ Nfi°Ì≤ Ÿu Ÿ°@fi
ªwC‹¸>∫ Ÿ‡≈<W Ÿu Ã≈∏fi Nº∫°Ãt„°˜ Ju¡ Ÿ‡∫Jg¡ <bª°≤ bæ˚b Ÿu wC‡Fu* N°ÃtÔ°˚ J¡^™>>¿_Sw-
<b_t¨w ŸCbdÕÕ Ju¡ Ô°˚ Ju¡ Ÿt°fi F°uy° $$71$$
ª°æfÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈ªÙŸb°≥ ŸyÕ
Ÿ∏ÌuF J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ <ª∏wfi J¡∑ oh~>° Ÿu f<Ô Ju¡ ⁄Ì∫ tu*
<bbuJ¡R¡≈Ù ª∏Bt° Ju¡ „C˚°uÌ∫ J¡° bdÕfi $
f<Ô fiu J¡F° # ŸC∏Ì≤ <bª°≤b°Ôu tu≤u <≈w° fiu ∫F ≈FÔu tCHŸu J¡F° S° $ oŸ Ÿt∫ ˚°À∫ Ÿu tCHu
oŸJ¡° _t≤d F°u y∫° Fæ; oŸŸu tæ* ≈®fC] F°u y∫° Fq≥ $ N°ı tu≤Ù ˚°uy°u* Ju¡ ≈®<w ∫F <b≤<•w _≈‹¸>R¡≈ Ÿu
Ã≈∏fi F°u yoÕ Fæ $ fnu FTÕ J¡∑ f°w° Fæ <J¡ tæ* Nt¨w Ju¡ Ÿt°fi „ÙwÔ, <fitÕÔ „°¿∏wŸC© tu* ≈®<b‹¸>
Fq≥ $$1,2$$ ≈Cfi# ≈Cfi# N≈fiÙ N°„° J¡°u ≈¥dÕ J¡≤ ≤F°, ≈Cfi# ≈Cfi# @fi f¸>°u≤ ≤F° Îba ≈Cfi# ≈Cfi# <≈®∫° J¡°u
≈®°SÕfi° N°<Ì π°≤° N≈fiu NfiCJ¥¡Ô J¡≤ ≤F° tæ* Ÿ‡≈<W Ju¡ ≈¿≤≈°Ôfi Ju¡ <bT∫ tau Ÿaw¨›w F°u y∫° Fq≥ $ NF°,
NÃ∫∏w „ÙwÔ ∫F „°¿∏w ˚¥<t fnÙ ≤tdÙ∫ Fæ $ „°¿∏wyCd tu* Ÿ˚Ù ŸC©-Ì…#© Â<‹¸>∫°≥ fi‹¸> F°u ı°wÙ
952 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ* $ „°¿∏w tu* ¿_Sw tæ* „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fq≥, ª∏B<f‡f tu* ≤•©u F…Î J¡∑ w≤F tæ* Ÿ∏w°≈≤<Fw F°u
≤F° Fq≥ $ ŸC©≈¥bÕJ¡ ¿_Sw Fq≥ Îba tu≤° N∏w#J¡≤d NÃ∫∏w F<TÕw F°u ≤F° Fæ $ <ıŸtu* ˚°uy°u* J¡∑ ÃJ¡^™>° Ÿu
o@≤-@≤ wuıÙ Ÿu fi°ª ≤Fu tfi Ju¡ buy Ÿu <b„°Ô „≤Ù≤ ıÔ°∫° ı°w° Fæ N°æ≤ <ıŸtu* <fi≤∏w≤ s°u˚
˚≤° ≤Fw° Fæ bF @fi°u≈°ıÕfi, Ì…#©R¡≈ FÙ Fæ $$3-6$$
Nf @fi°u≈°ıÕfi Ju¡ k¡ÔR¡≈ ˜Ù N°<Ì J¡° ˚°uy ˚Ù NŸ°≤ Fæ, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ fiJu¡ <ÔÎ „°uJ¡
J¡≤wu Fæ* $
≈FÔu tæ* ˜Ù Ju¡ Nay°u Ÿu Nay J¡°, t°aŸ Ÿu t°aŸ J¡° ŸatÌÕfi J¡≤ ı°u ≈®Ÿ∏fi F…N° S° bF tu≤° NI°fi
<bÔ°Ÿ FÙ S° $ Ÿf ˚°b°u* Ju¡ ‹¸>°∏w˚¥w tF°bæ˚b tæ*fiu _b∫a Ìu©u, fu≤°uJ¡-¸>°uJ¡ ≤°≠∫°<Ì ˚°uy°u* J¡°
˚°uy <J¡∫°, Ÿf ≈®°<d∫°u* J¡°u N≈fiu Ÿ°tØ∫Õ Ÿu HCJ¡° <Ì∫°, <k¡≤ ˚Ù N<bfi°„Ù ŸC© •∫° Ã≈∏fi
F…N° ? ˚°b ∫F <J¡ Nfi°<Ì ŸaŸ°≤ tu* Ÿ˚Ù J¡° J¡˚Ù ÎuŸ° bæ˚b ≤F° F°uy° N°æ≤ tu≤Ù ˚Ù NfiuJ¡°u* f°≤
Fı°≤°u* Ì…ÌÕ„°Î≥ F…oÕ F°uyÙ N°æ≤ N°yu ˚Ù F°u ŸJ¡wÙ Fæ*, <k¡≤ ∫F bæ˚b J¡°æfi-Ÿ° „°u˚fi Fæ ? $$7,8$$
fi∫° ªtÃJ¡°≤ fi <Ì©°oÕ Ìufiu N°æ≤ ª<bÕwªbÕd R¡≈ F°ufiu Ÿu ˚Ù Îu<FJ¡ N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ ˚°uy°u* tu*
Ÿ°≤ fiFÙa Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
_byÕ tu*, oŸ Ô°uJ¡ tu* NSb° N∏∫ fi°yÔ°uJ¡ N°<Ì tu* ≈Cfi#-≈CCfi# ≈¥b°ÕfiC˚¥w bu FÙ b_wCÎ≥ o@≤ @≤
¿_Sw Fæ*, J¡C~> ˚Ù fi∫° fiFÙ* Fæ $ oŸ<ÔÎ Ÿ˚Ù J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N°æ≤ fC<] Ÿu _b∫a ≈¿≤F°≤ J¡≤ ≈®°›w F…Î
_bR¡≈f°u@ Ÿu ≈¥dÕ J¡∑ w≤F ¿_Sw tæ* N°Ãt° tu* _b_S F°uJ¡≤ ¿_Sw Fq≥ $$9,10$$
ı°u JC¡~> ˚°uy NI°<fi∫°u* J¡∑ Â<‹¸> tu* Ÿ°≤˚¥w ≈®wÙw F°uw° Fæ, bF ˚Ù fiÿb≤ F°ufiu Ÿu N∏w tu*
Ì…#©Ì°∫Ù F°uw° Fæ $ NwÎb fiJ¡∑ Â<‹¸> tu* ˚Ù bF NŸ°≤ FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
≈°w°Ô tu*, ˚¥wÔ tu*, _byÕ tu*, <˜∫°≥, ≤Ãfi, t<d∫°≥ N°<Ì ı°u Ÿ°≤ ≈Ì°SÕ Fæ*, ∏Fu* ˚Ù wCh~> J¡°Ô
„Ù|® <fiyÔ ı°w° Fæ $ ≈FÔu owfiu Ÿt∫ wJ¡ wCh~> ıyw Ju¡ N°<@≈Ã∫ J¡∑ oh~>° Ÿu Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S
πuT J¡≤w° FCN° tæ* NÃ∫∏w t¥©Õ FÙ F…N° S° $ ÎJ¡t°` tfi Ju¡ <fit°ÕdR¡≈ ıyÌ°<@≈Ã∫fi°tJ¡ oŸ
tF°t°fi<ŸJ¡ Ì…#© J¡° Ã∫°y fi J¡≤fiu Ÿu J¡°æfi ≈C”T°SÕ Fæ N°æ≤ tF°Ãt° J¡° fitu* ≤°y FÙ •∫° Fæ ? ˚°b
∫F Fæ <J¡ NfiC≤°y F°ufiu ≈≤ Ÿtu* ≈C”T°SÕw° fC<] F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ≈≤ tF°Ãt° J¡° Ÿtu* NfiC≤°y fiFÙ*
F°uw° $ J¡‹¸> J¡∑ f°w Fæ, NI°fiR¡≈Ù tÌ Ÿu tW N≈fiu t¨Ã∫C˚¥w _b∫a FÙ tæ*fiu fF…w Ÿt∫ wJ¡ NfiSÕ J¡°
≈C”T°SÕ fC¿] Ÿu Ÿubfi <J¡∫° $$11-14$$ NÃ∫∏w ªaªÔ w¨‹d° b°Ôu NI°fiÙ tæ*fiu oŸ <`ıyw tu* owfiu
≈ÿª°W°≈ J¡∑ N<˚b¨¿] Ju¡ <ÔÎ •∫° fiFÙ* ¿J¡∫° ? $$15$$
NSb° fÙwu F…Î Ju¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤fiu Ÿu •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ?
Nf tæ* bwÕt°fi t°uF <ª<J¡ÃŸ° π°≤° ≈C”T ı∏t J¡∑ Ÿk¡Ôw° Ju¡ ≈°∫ J¡° <ª∏wfi J¡R¡≥, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ oŸ wCh~> NwÙw J¡∑ <ª∏w° Ÿu tu≤° •∫° ≈®∫°uıfi <Ÿ] F°u ŸJ¡w° Fæ ? bwÕt°fi t°uF Ju¡
≈®wÙJ¡°≤ Ÿu ≈C”Tı∏t Ÿk¡Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$16$$ ıæŸu N≈¿≤¿h~>∏fi _bR¡≈ f®Ê Ju¡ Ÿ°S N˚uÌ
¿_S<w Ÿu N°Ãt° tu* ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≈¥dÕ ŸC© sÙ≤Ÿ°y≤ tu* Nt¨wtaSfi Ÿu ≤Ÿ°∫fi Ju¡ Ÿt°fi N°<b˚¥¥Õw
F°uw° Fæ bæŸu tæ* N°ı „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ Ÿu ≈¥~>w° Fq≥ $$17$$ ∫F ≈®≈aª •∫° Fæ ? NFa≈®Ã∫∫buΩ ıÙb w[b •∫°
ŸyÕ - 26] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 953
Fæ ? oŸ N°ÃtÌ„Õfi Ju¡ ≈°∫ J¡°u tæ* NI°fi J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ N≈fiu JC¡ÔyC” F°fiu Ÿu JC¡Ô Ju¡ oÕÿb≤
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ Ÿu ≈¥~>w° Fq≥ $ tæ* ∫°uy<Ÿ] F°ufiu Ÿu Ÿf N¿˚Ô°T°N°u* Ju¡ N<@≈<w, N°<Zw ıfi°u* ≈≤ ŸÌ°
≈®Ÿ∏fi ≤Ffiu b°Ôu „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡° <ª∏wfi J¡≤w° Fq≥ $ fiJu¡ π°≤° b°dÙ Ÿu ≈<Ì‹¸> Nfi∏w bæ˚b„°ÔÙ
N°Ãt° tu* _b∫a N≈fiu Ÿu ¿_Sw F°u«≥¡y°, •∫°u*<J¡ tF°Ãt°N°u* J¡∑ ≈Ìu„b°<d∫°≥ Ns∫ b_wC J¡°u Ã≈∏fi
J¡≤wÙ Fæ*, J¡˚Ù ˚Ù <bk¡Ô fiFÙ* F°uwÙ $$18,19$$
≈ªÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

~>ÆfÙŸb°≥ ŸyÕ
_t¨<w Ÿu f<Ô Ju¡ ŸtÙ≈ y∫u F…Î „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ f<Ô Ju¡ ≈®<w
w[bI°fi°u≈Ìu„ J¡° N°æ≤ wÌfi∏w≤ N°J¡°„ytfi J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, fÔb°fi f<Ô fiuu ÎuŸ° Ÿ°uªJ¡≤, N°≥©u* f∏Ì J¡≤ J¡tÔfi∫fi
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° º∫°fi <J¡∫° <ıfiJ¡° f®Ê°J¡°„ FÙ <bZ°¿∏w _S°fi Fæ $ wÌfi∏w≤ <fiÃ∫ º∫°fi ≈≤°∫d
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu ŸfJu¡ N∏w∫°ÕtÙ f®ÊR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿftu* ¿_Sw N≈fi° <ª∏wfi J¡≤ ≤Fu N≈fiu
<ªW tu* ¿_Sw <„‹∫ f<Ô J¡°u N≈fiu fiy≤ tu* w[b<ıI°Ÿ° Ÿu yC”Ì„Õfi Ju¡ <ÔÎ oh~C>J¡ ı°fi° $$1,2$$
wÌfi∏w≤ ˚yb°fi „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ, ı°u ŸbÕyw Nfi∏w <ªÌ°Ãt° Fæ*, ÌuFŸ<Fw N≈fiu J¡°u f<Ô Ju¡ ≤Ãfit∫
H≤°u©u Ju¡ ≈®<w Ôu N°∫u $$3$$ f<Ô, <ıfiJ¡° „≤Ù≤ yC” J¡∑ ÌuF≈®˚° Ÿu ŸC„°u<˚w S°, ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô tu*
Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu <bJ¡<Ÿw J¡tÔ ÌgfC] F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ™> ©nu F…Î $$4$$ bF°≥ ≈≤ f<Ô fiu ≤Ãfit∫
NP∫Õ Ju¡ ≈®Ì°fi Ÿu, t∏Ì°≤ b¨s Ju¡ k¡¥Ô°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu N°æ≤ ≈°Ì°<˚b∏Ìfi Ÿu „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $
f<Ô fiu ≤Ãfit∫ NP∫Õ Ÿu ≈¥dÕ „≤Ù≤b°Ôu, t∏Ì°≤≈C‹≈°u* Ju¡ <„≤°u˚¥Td Ÿu <b˚¥<Tw N°æ≤ fF…t¥v∫ N°Ÿfi
≈≤ fæ™>u F…Î yC” Ÿu J¡F° $$5$$
Fu ˚ybfig, ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° Ÿ∏º∫°b∏Ìfi N°<Ì J¡°∫Õ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ô°uy°u* J¡°u ≈®u¿≤w J¡≤wÙ Fæ, bæŸu
FÙ N°≈J¡∑ ≈®Ÿ∏fiw° Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ tu≤Ù ∫F ≈®<w˚° tCHu N°≈Ju¡ Ÿ°tfiu J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ≈®u¿≤w J¡≤wÙ
Fæ $$6,7$$ ˚ybfig, tF°t°uF Ìufiub°Ôu ˚°uy°u* Ju¡ ≈®<w tæ* <b≤•w Fq≥, ı°u N≈fiu I°fit°` Ÿu tF°t°uF J¡°
fi°„ J¡≤u, ÎuŸu w[b J¡°u ı°fifi° ª°Fw° Fq≥ $ oŸ ˚°uyı°Ô Ju¡ ÃJ¡TÕ J¡∑ Nb<@ <J¡wfiÙ fnÙ Fæ, oŸJ¡∑
≈®J¡¨<w •∫° Fæ, tæ* •∫° Fq≥ N°æ≤ ∫u ˚°uÀ∫ Ô°uJ¡ •∫° Fæ* ? ∫F Ÿf N°≈ tCHŸu „Ù|® J¡Ffiu J¡∑ J¨¡≈°
J¡∑<ı∫u $$8,9$$ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu J¡F° # Fu ŸbÕÌ°fib≤°ıu∏B, oŸ <bT∫ tu* fF…w J¡Ffiu Ÿu •∫° Ô°˚ Fæ ?
tæ* N°J¡°„ tu* ı°fiu Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ Fq≥, oŸ<ÔÎ Ÿasu≈ Ÿu wCt Ÿ°≤˚¥ww[b J¡°u ŸCfi°u $ oŸ ıyw tu*
N∏∫<fi≤≈us <Ÿ<]b°Ô° ªæw∏∫ FÙ Fæ $ ªæw∏∫ Ju¡ N@Ùfi <Ÿ¿]b°Ôu ofi ˚°uy°u* Ju¡ ÃJ¡TÕ J¡∑ ¿b<@ <ªwg
FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ "∫w°u b°ª°u <fibwÕ∏wu' oŸ ZC<w Ÿu ≈¥dÕ ªæw∏∫ FÙ Ÿf N°fi∏Ì°au Ju¡ ÃJ¡TÕ J¡∑ Nb<@R¡≈
Ÿu J¡F° y∫° Fæ $ <ªwg tu* FÙ buÌbæ<ªc∫ J¡° Nº∫°Ÿ F°ufiu Ÿu ∫F Ÿf ¿ª∏t∫ FÙ Fæ*, •∫°u*<J¡
"Îw_∫æb°fi∏Ì_∫°∏∫°<fi ˚¥w°<fi t°`°tC≈ıÙb<∏w' ÎuŸÙ ZC<w Fæ Îba "w[bt<Ÿ", "NFa f®Ê°&¿_t",
"ÎT f®ÊæT o∏B#", "fi°&∏∫°u&w°u&<_wB‹¸>°' oÃ∫°<Ì ŸæJ¡n°ua ZC<w∫°u* Ÿu ˚°u•w¨[b ˚Ù <ª∏t°` FÙ Fæ $ oŸÙ
≈®J¡°≤ ˚°uÀ∫ Ÿt¥FR¡≈ ∫u Ô°uJ¡ ˚Ù ≈≤t°SÕw# <ªwg FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ "f®ÊæbuÌa <bÿb<tÌa b¿≤‹™>tg' ÎuŸÙ
954 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ZC<w Fæ $ ∫F <Ÿ]°∏w J¡° Ÿasu≈ Ÿu Ÿay®F Fæ $ ∫<Ì wCt Z]°ÔC N°æ≤ <bbuJ¡∑ F°u, w°u oŸ <fiÿª∫ Ÿu wCt
Ÿf JC¡~> ≈®°›w J¡≤ ŸJ¡°uyu $ ∫<Ì Z]°ÔC N°æ≤ <bbuJ¡∑ fiFÙ* F°u, wu wCtŸu fF…w J¡F° y∫° ˚Ù ≤°© tu* Fbfi
Ju¡ wCv∫ <fi‹k¡Ô Fæ $$10-12$$ <ªwg J¡∑ ı°u ªuÃ∫°J¡°≤ J¡v≈fi° Fæ, bFÙ f∏@ Fæ, ŸŸu tC<•w t°us
J¡FÔ°w° Fæ $ ªuÃ∫°J¡°≤≤<Fw <ªwg ≈¥dÕ N°Ãt° Fæ, ∫F Ÿf <Ÿ]°∏w°u* J¡° Ÿay®F Fæ $ ÎuŸ° <fiÿª∫ J¡≤ ∫<Ì
wCt _b∫a N©^±>°J¡°≤b¨<W Ÿu N°Ãt° J¡° Nfi°∫°Ÿ Ì„Õfi J¡≤ ŸJ¡°uyu, w°u wCt Nfi∏w ≈Ì J¡°u ≈®°›w
F°uN°uyu $$13,14$$ tæ* ÌubÔ°uJ¡ tu* ı°w° Fq≥, ∫FÙ* ≈≤ Ÿ›w<TÕ tCHu <tÔu Su, bF°≥ ≈≤ <J¡ŸÙ ÌubJ¡°∫Õ Ÿu
tCHu ı°fi° Fæ $$15$$
∫<Ì f<Ô J¡∑ N°u≤ Ÿu ∫F ≈®ÿfi F°u <J¡ N°≈ tC•w Fæ*, NwÎb J¨¡wJ¨¡Ã∫ Fæ*, ∫<Ì N°≈ bF°≥ ≈≤ fi
ı°∫u*, w°u N°≈J¡∑ •∫° s<w Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°ıfig, ıf wJ¡ ∫F „≤Ù≤ Fæ, wf wJ¡ tC•w≈C”T°u* J¡°u ˚Ù ∫S°≈®°›w <J®¡∫° J¡° Ã∫°y _b˚°bw#
Nh~>° fiFÙ* Ôyw° $
wÌfi∏w≤ ∫F J¡F ªCJu¡ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ y®F°u* Ÿu Δ∫°›w NwÎb ≈C‹≈ ≈≤°y Ÿu <Ô›w ˚≥b≤u Ju¡ Ÿt°fi
J¡fCÕ¿≤w N°J¡°„ Ju¡ tº∫ tu* _≈‹¸> tu| N°æ≤ ŸtCB Ju¡ «¡≈≤Ù t°yÕ Ÿu ªaªÔ w≤ay Ju¡ Ÿt°fi fnu buy
Ÿu nu $$16,17$$
~>ÆfÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ŸW°oÕŸb°≥ ŸyÕ
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ π°≤° ≈<Ì‹¸>t°yÕ Ÿu <bª°≤ J¡≤ ≤Fu f<Ô J¡∑
ªæw∏∫ ≈¥d°Õfi∏Ì tu* <bZ°¿∏w Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ ¿_S<w J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* J¡∑ y°u‹™>Ù tu* NÃ∫∏w ≈®„aŸfiÙ∫
„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ fC<]t°fi°u* tu Zu‹™> f<Ô fiu N≈fiu tfi Ÿu <bª°≤ <J¡∫° <J¡ ˚yb°fi
ZÙ„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu ™>ÙJ¡ FÙ J¡F° $ ∫u wÙfi°u* ıyw <ªwg FÙ Fæ*, tæ* <ªwg Fq≥, ∫u Ô°uJ¡ <ªwg FÙ Fæ*, <Ì„°Î≥ <ªwg
FÙ Fæ* N°æ≤ ∫F <J®¡∫° <ªwg Fæ $ ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu f°F≤ ˚Ùw≤ ŸbÕ` Ÿf <ªwg FÙ Fæ*, <ªwg Ÿu N<w¿≤•w ∫F°≥
≈≤ J¡FÙ* JC¡~> fiFÙ* Fæ $ ∫F Ÿ¥∫Õ N°<ÌÃ∫R¡≈ Ÿu ∫<Ì <ªwg π°≤° ªu<ww fi F°uw°, w°u Ÿ¥∫Õ N°æ≤ N∏@J¡°≤ J¡°
˚uÌ Jæ¡Ÿu ≈ÔÆ@ F°uw° ? ∫F ˚¥<t Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ∫F ˚¥<t ¿ªwg Ÿu ∫<Ì ≈®J¡°<„w fi F°uwÙ, w°u ˚¥<tJ¡°
˚¥<tÃb ∫°fiÙ ıÔ°<Ì Ÿu Δ∫°b¨WR¡≈ ı°u Ju¡bÔ ˚¥<t tu* FÙ <fiR¡»w° J¡°u ≈®°›w Fæ, •∫° F°uw° ? ∫<Ì
<Ì„°Î≥ ∫u <Ì„°Î≥ Fæ*, ∫°ua <ªwg π°≤° ªu<ww fi F°uwÙ, w°u <Ì„°N°u* J¡° <Ì„°Ãb •∫° F°uw° ? oŸÙ ≈®J¡°≤
∫<Ì „æÔ ∫u „æÔ Fæ*, ∫°u* <ªwg π°≤° ªu<ww fi F°uwu, w°u „æÔ°u* J¡∑ „æÔw° •∫° F°uwÙ ? ∫<Ì ıyw ∫F ıyw
Fæ, ∫°u* <ªwg π°≤° ªu<ww fi F°uw°, w°u ıyw J¡∑ ıyW° (t¥wÕW°) •∫° F°uwÙ N°æ≤ N°J¡°„ J¡∑ Nt¥wÕw°
•∫° F°uwÙ ? ∫F _S¥Ô „≤Ù≤ <ªwg Ÿu ∫<Ì ªu<ww fi F°uw°, w°u ≈®°<d∫°u* Ju¡ „≤Ù≤ J¡∑ „≤Ù≤w° •∫°
F°uwÙ ? o¿∏B∫°≥ <ªwg Fæ*, „≤Ù≤ <ªwg Fæ, tfi <ªwg Fæ, tfi J¡∑ N<˚Ô°T° <ªwg Fæ, ˚Ùw≤ <ªwg Fæ, f°F≤
<ªwg Fæ, NŸwg <ªwg Fæ, NŸwg Ÿu <bÔsd Ÿwg ≈Ì°SÕ <ªwg Fæ*, Ÿwg N°æ≤ NŸÃ∫ ≈Ì°SÕ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu
Δ∫bF°≤ J¡∑ ıyw ŸW° <ªwg Fæ $ tæ* ˚°uyuh~>°≈¥bÕJ¡ Ÿf „ÆÌ N°<Ì <bT∫°u* Ju¡ ˚°uy <ªwg Ÿu FÙ J¡≤w° Fq≥,
ŸyÕ - 27] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 955
„≤Ù≤ Ÿu JC¡~> fiFÙ* J¡≤w°, •∫°u*<J¡ Nªuwfi „≤Ù≤ ˚°u•w° fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$1-10$$
ıf tæ* „≤Ù≤ Ÿu JC¡~> fiFÙ* J¡≤w°, wf „≤Ù≤°<˚t°fi b¨S° FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ bF Ã∫°≠∫ FÙ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
J¡°™> N°æ≤ i>uÔu Ju¡ Ÿt°fi oŸ ın „≤Ù≤ Ÿu tu≤° •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? ªuwfiR¡≈ tæ* ŸJ¡Ô ıyBq≈ <ªwg
FÙ Fq≥ $ N°J¡°„ tu* <ªBq≈ tæ* Fq≥, Ÿ¥∫°Õ<Ì Ju¡ wuı tu* <ªBq≈ tæ* Fq≥ N°æ≤ Nb<„‹¸> wÙfi°u* ˚¥w°u* tu* ˚Ù <ªBq≈ tæ*
Fq≥, ŸC≤-NŸC≤°u* tu* N°æ≤ _S°b≤ ıayt°u* tu* ¿ªBq≈ tæ* Fq≥ $ ∫F°≥ ≈≤ Ju¡bÔ <ªwg FÙ Fæ, ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° FÙ fiFÙ*
Fæ $ Ô°uJ¡ tu* <πÃb J¡° Ÿa˚b fi F°ufiu Ÿu J¡°æfi „`C Fæ NSb° J¡°æfi <t` Fæ ? $$11-13$$
ÌuF°<Ì πæw ˚Ôu FÙ F°u, wS°<≈ ŸJ¡∑ s<w Ÿu NŸay, ≈¥dÕ, <ª∏t°`R¡≈ tu≤Ù J¡°uoÕ s<w fiFÙ* Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
f<Ôfi°t@°≤Ù „≤Ù≤ Ju¡ ≈®J¡°„t°fi <Ÿ≤ Ju¡ J¡¸>fiu ≈≤ Ÿf Ô°uJ¡°u* J¡°u ≈¥dÕ J¡≤fiub°Ôu ªæw∏∫ J¡° •∫°
J¡¸>° ? $$14$$
˚Ôu FÙ <ªwg J¡° FÙ <~>∏fi F°u, wS°<≈ ~>uΩ, ~>uÌfi N°<Ì ˚°b N°æ≤ N˚°b N°æ≤ w<πT∫J¡ ≤°y, πuT
N°<Ì ˚Ù, <ªwg Ju¡ N°@Ùfi FÙ fiJ¡∑ J¡v≈fi° F°ufiu Ÿu <ªwg Ÿu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ*, NwÎb <ªwg Ju¡
≈®<wJ¥¡Ô JC¡~> fiFÙ* F…N°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªwg Ÿu ∫F πuT Fæ ∫°u* ŸaJu¡<ww F°ufiu Ÿu πuT, πuT F°uw° Fæ, N∏∫S° πuT fiFÙ* F°uw°; oŸ<ÔÎ πuT
N°<Ì Ÿf ˚°b N°æ≤ N˚°b ªæw∏∫R¡≈ FÙ Fæ* $ fF…w <bª°≤ J¡≤Ju¡ ˚Ù <ªwg Ÿu ≈¨SJg¡ oŸ <b„°Ô
<`˚Cbfi Ju¡ tº∫ Ÿu JC¡~> ˚Ù b_wC ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ Fæ $ N<w„C] ªuwfiR¡≈ tCHtu* fi πuT Fæ, fi NfiC≤°y
Fæ, fi tfi Fæ N°æ≤ fi tfi J¡∑ b¨<W∫°≥ FÙ Fæ* $ ∫u F°ua ˚Ù Jæ¡Ÿu ? ˚Ô° N<w„C] <ª∏t°` tu* <bJ¡v≈
J¡v≈fi° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? ŸbÕ` ı°fifiub°Ô°, ŸbÕΔ∫°≈J¡, <fiÃ∫ N°fi∏Ìt∫R¡≈, <bJ¡v≈-J¡v≈fi°
Ÿu „¥∏∫, πæw Na„ Ÿu ≤<Fw tæ* <ªwg FÙ Fq≥ $ fi°t≤<Fw <ªwg J¡° ı°u "<ªwg' ∫F fi°t Fæ, bF fi°t fiFÙ*
Fæ, ∫F ŸbÕ` ı°fiub°ÔÙ Ÿf fi°t-R¡≈ J¡v≈fi° J¡Ù N<@‹™>°fi˚¥w <ªwg-„<•w FÙ fi°t „ÆÌ J¡∑
w≤F _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ $$15-19$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ "J¡°u&Ftg' (tæ* J¡°æfi Fq≥) oŸ ≈®ÿfi J¡° W≤ ˚Ù _b∫a tCHu I°w F°u y∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tæ* Âÿ∫-Ì„Õfi Ÿu ≤<Fw Ju¡bÔ N<πwÙ∫ <fi<bÕJ¡°≤ _bR¡≈b°Ô°, <fiÃ∫ <Ìw, ˚®°¿∏w≤<Fw Ÿ°sÙ
≈≤tuÿb≤ Fq≥ $ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®J¡°„t°` _bR¡≈b°Ôu tCHtu* <fiÃ∫ _b°Ãt° Ju¡ Nb˚°Ÿ Ÿu „¥∏∫ ıÔ NSb°
Ju¡„°u* Ju¡ Ny®˚°y tu* ≈®<w<f¿‡fw ª∏BJ¡Ô° Ju¡ ŸÂ„ _bJ¡v≈fi°R¡≈Ù N≈¿≤¿h~>∏fi ıÙb˚°b ı°u <Ìw
F…N° Fæ, bF ÎJ¡t°` ˚®°¿∏w FÙ Fæ, b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿ ıÙb˚°b J¡°u tæ* ª≤t Ÿ°s°ÃJ¡°≤
b¨<W Ÿu ≈®ÌÙ›w F…Î _bR¡≈ Ÿu FÙ N<˚˚¥w J¡≤w° F¥≥ $ ªuÃ∫ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu „¥∏∫, <btC•w tF°Ãt°
≈®Ã∫Jg¡ªuwfiR¡≈ _bR¡≈˚¥w f®Ê J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$20-22$$
N≈fi° N°Ãt° FÙ ≈≤tuÿb≤ Fæ <ıŸfiu ıÙb˚°b ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ÔÙ, oŸ<ÔÎ Ÿu fit_J¡°≤
J¡≤wu Fæ* $
ªuÃ∫ Ÿu ≤<Fw <ªBq≈, Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ tfifi-<fi<̺∫°ŸfiR¡≈ ∫C<•w-Ÿu-∫C•w, Ÿf ≈Ì°S°u˘
Ju¡ ≈®J¡°„fi tu* ÌÙ≈J¡ ≈®Ã∫ygR¡≈ f®Ê J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ tæ* <ıŸtu* Ÿf I°wΔ∫ b_wCÎ≥ „°∏w F°u ªCJ¡∑,
956 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ªuÃ∫ Ÿu ≤<Fw <ªwgR¡≈, ŸbÕ` <bÿb J¡°u ≈¥dÕ J¡≤fiub°Ô°, ŸbÕΔ∫°≈J¡ ÎJ¡t°` Ÿ<hªÌ°fi∏ÌR¡≈ Fq≥ $
ŸbÕ` Δ∫°›w tæ* N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi Nfi∏w Fq≥ N°æ≤ NdC Ÿu ˚Ù NdC Fq≥, oŸ<ÔÎ ∫u Ÿf ŸC©-Ì…#©
Ì„°R¡≈٠¿‹¸>∫°≥ tCHu ≈®°›w fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ Fæ* $$23-25$$ bwÕt°fi tu* NŸabuΩ (ªsC N°<Ìb¨<W∫°u* J¡∑
Δ∫°b¨<W Ju¡ <ÔÎ NŸabuΩ J¡F° Fæ) ŸabuÌfiR¡≈ N°æ≤ NªuÃ∫ (NwÙw N°æ≤ Nfi°yw Ju¡ <bT∫ tu* _t¨<w
N°<Ì b¨<W∫°au J¡∑ Δ∫°b¨<W Ju¡ <ÔÎ NªuÃ∫ J¡F° Fæ) ªuwfiR¡≈ ŸbÕΔ∫°›w tCHJ¡°u ∫u ıyw Ju¡ ˚°b N°æ≤
N˚°b Ìu„w#, J¡°Ôw# NSb° b_wCw# ≈¿≤¿h~>∏fi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu Fæ*, f¿vJ¡ ∫u ˚°b N°æ≤ N˚°b FÙ
Ÿ°sÙ Ÿu ≈¿≤h~>uΩ Fæ*, ∫F ˚°b Fæ $$26$$
∫<Ì J¡<F∫u <J¡ Ft o∫W° (ŸÙt°) tu* _S°≈fi J¡°u ≈¿≤h~>uÌ fiFÙ* J¡Fwu Fæ*, <J¡∏wC w[b°b@°≤d J¡°u
≈¿≤h~>uÌ J¡Fwu Fæ*, w[bI°fi Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ≈®t°d N°<Ì ıyw Ju¡ ˚°b b°_wb tu* N°Ãt° J¡° •w ≈¿≤h~>uÌ
J¡≤wu FÙ Fæ*, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
NSb° ∫u ıyw Ju¡ ≈Ì°SÕ tCHu ≈¿≤¿h~>∏fi J¡≤u*, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ≈¿≤h~>uÌ tCHu N<˚tw FÙ Fæ, <J¡∏wC
owfiu Ÿu ∫u tCHŸu ≈¨SJg¡ fiFÙ* F°u ŸJ¡wu $ tBq≈ FÙ F°u ı°wu Fæ*, ∫F ˚°b Fæ $$27$$
ofiŸu ≈¿≤h~>uÌ F°ufiu ≈≤ f°Î≥ F°S tu* ≤©u y∫u @fi J¡° Ì°<Ffiu F°S Ÿu Ôu ı°fiu, F≤fiu NSb°
Ô°æ¸>°J¡≤ Ìufiu Ÿu Ì°ufi°u* F°S°u* Ÿu N<˚∏fi ÌuFR¡≈ ÌubÌW J¡∑ ıæŸu @fi s<w fiFÙ* F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ tu≤Ù
J¡°uoÕ s<w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì N≈fiu _bR¡≈˚¥w b_wC-Ÿu-b_wC Ôu ı°oÕ ı°wÙ Fæ, F≤Ù ı°wÙ Fæ NSb° b°≈Ÿ ÔuJ¡≤ ÌÙ
ı°wÙ Fæ, w°u <J¡ŸJ¡° •∫° fi‹¸> F…N° ? $$28$$
b_wCw# w[bf°u@ Ÿu ≈FÔu ˚Ù ıyw tæ* FÙ S°, oŸ<ÔÎ ≈FÔu ˚Ù fi w°u JC¡~> Ã≈∏fi F…N° S° N°æ≤
fi <bfi‹¸> F…N° S°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tæ* FÙ ŸÌ° Ÿf JC¡~> ŸfJ¡° J¡w°Õ N°æ≤ ŸbÕyw S° $ ∫F ªuÃ∫ ˚Ù tæ* FÙ Fq≥ $ fi∫° JC¡~> ˚Ù <Ìw fiFÙ*
F…N° $$29$$ tæ* ÎJ¡t°` ∫F <ªwg Fq≥, <ªBq≈ tu≤° ŸaJ¡v≈ N°æ≤ <bJ¡v≈ Ÿu •∫° f»° N°æ≤ •∫° <bfi‹¸>
F…N° ? N≈fiu NI°fi Ÿu tæ* Ÿas°u˚ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fq≥ N°æ≤ w[bI°fi Ÿu ≈<b` N°Ãt° tu* <bZ°¿∏w J¡°u
≈®°›w F°uw° Fq≥ $ ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ≤F° ≈≤t I°fiÙ ÌæÃ∫≤°ı f<Ô N°uaJ¡°≤ Ÿu _S¥Ô N°æ≤ Ÿ¥‚t Ju¡ Ÿas°u˚ Îba
fiJu¡ FuwC˚¥w NI°fi Ÿu ∫C•w ªæw∏∫ J¡°u f°u<@w J¡≤ ≤FÙ NJ¡°≤ N°<Ì wÙfi t°`°N°u* J¡° Ã∫°yJ¡≤ wC≤Ù∫
J¡∑ N°ÃtR¡≈ Ÿu ˚°bfi° J¡≤w° FCN° Ÿt°<@_S F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤F° $ Ÿ tF°fi ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…Î f<Ô Ju¡
Ÿf ŸaJ¡v≈ <bÔÙfi F°u y∫u, Ÿf J¡v≈fi°Î≥ fi‹¸> F°u yoÕ, º∫°w°, º∫u∫ N°æ≤ º∫°fi Ÿu ≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Ÿfiu ªuÃ∫, <ª∏wJ¡ N°æ≤ <ª∏wfi J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $ bF <fitÕÔ N°æ≤ b°Ÿfi°„¥∏∫ F°u y∫°, oŸ<ÔÎ
<fib°Õw _S°fi tu* ≤•©u F…Î ÌÙ≈J¡ J¡∑ ≈®˚° Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªÔ F°u y∫° $ „°∏w tfib°Ô° ≤°ı° f<Ô Ÿ
≤Ãfi<fi<tÕw H≤°u©u ≈≤ ≈ÃS≤ ≈≤ y»Ù F…oÕ t¥<wÕ Ju¡ ŸÂ„ ≤F° $ ≤°ı° f<Ô <ıŸfiu wÙfi°u* ÎTd°N°u* J¡°u
„°∏w J¡≤ <Ì∫° NwÎb ≈¿≤≈¥ d Õ wS° <bT∫°u * Ju ¡ <ª∏wfiR¡≈Ù Ì°u T Ì„° Ÿu „¥ ∏ ∫ oŸ <fitÕ Ô
f®Ê˚°b≈®°<›wR¡≈ ŸW° Ÿu ÎuŸu ŸC„°u<˚w F…N° ıæŸu tu|≤<Fw „≤wg J¡°ÔÙfi N°J¡°„ <fitÕÔw° Ÿu
ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ $$30-35$$
ŸW°oÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 28] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 957

Nl>°oÕŸb°≥ ŸyÕ
f<Ô J¡°u <fiÿªu‹¸ Ìu©J¡≤ Ì…#<©w F…Î Ì°fib°u* π°≤° „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡° _t≤d N°æ≤
fiJ¡° f<Ô J¡∑ ¿_S<w J¡FJ¡≤ Ì°fib°u* J¡° „°uJ¡ Ìq≤ J¡≤fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ f<Ô Ju¡ NfiCª≤ bu Ì°fib Ô°uy _k¡<¸>J¡ Ju¡
ffiu F…Î f<Ô Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w «≥¡ªu ≤°ıtFÔ ≈≤ ÎJ¡ sd tu* ª» y∫u $ bu NfiCª≤ Su - <±>‡f N°<Ì @Ù≤
t∏`Ù, JC¡tCÌ N°<Ì Ÿ°t∏w, ŸC≤ N°<Ì ≤°ı°, b¨W N°<Ì Ÿufi°≈<w, F∫y®Ùb N°<Ì Ÿæ<fiJ¡, ª°J®¡°ı
N°<Ì f°∏@b, Ô±C>J¡ N°<Ì <t`, fvÔ…J¡ N°¿Ì ≈®Ù<wJ¡°≤Ù, JC¡fu≤, ∫t, o∏B N°<Ì ˚u*¸> Ìufiub°Ôu Ìubw°,
Ÿub° J¡≤fiu J¡° NbŸ≤ ª°Ffiub°Ôu ∫s, <bΩ°@≤ N°æ≤ fi°y, ª≥b≤ ±C>Ô°fiub°ÔÙ ≤‡˚°, <wÔ°uWt° N°<Ì
N›Ÿ≤°Î≥, Ÿ°y≤, fi<Ì∫°≥, ≈bÕ, <Ì„°Î≥, <b<Ì„°Î≥ (<Ì„° N°æ≤ <b<Ì„°N°u* Ju¡ Ìubw° N°æ≤ fitu* N<@J¡°≤Ù
R¡≈ Ÿu <fi∫C•w Ô°uy) Ÿ Ÿt∫ f<Ô J¡∑ Ÿub° Ju¡ <ÔÎ Ÿ _S°fi ≈≤ N° ≈F…≥ªu $ ofiJu¡ N<w¿≤•w
`æÔ°u•∫ Ju¡ tº∫ tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu fF…w Ÿu <Ÿ] ˚Ù N°Î $ Ÿffiu, <ıfiJ¡∑ tCJC¡¸>°ua J¡∑ ≈*<•w∫°≥ HCJ¡
≤FÙ SÙ, fnu N°Ì≤ Ju¡ Ÿ°S f<Ô J¡°u, ı°u º∫°fi N°æ≤ t°æfi Ÿu Ÿt°<@ tu* fææ™>° S° N°æ≤ <ª` tu* <Ô<©w
<ª` Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªÔ S°, ≈®d°t <J¡∫° $$1-7$$
≤°ı° f<Ô J¡° Ì„Õfi J¡≤ Nbÿ∫ J¡wÕΔ∫ ≈®d°t N°<Ì J¡≤ ªCJu¡ bu tF°NŸC≤ f<Ô Ju¡ ≈®°d°u*u J¡°
Ÿ∏ÌuF F°ufiu Ÿu <bT°Ìb„ y‡˚Ù≤ F…Î, ŸÙ ≈®Ÿ∏fiw° N°æ≤ N°fi∏Ì Ìu©fiu Ÿu <b_tw F…Î, ≤°ut°aª N°<Ì
N°fi∏Ì Ju¡ <ªÖ fi Ìu©fiu Ÿu N°fi¿∏Ìw N°æ≤ N≈fi° ≤sJ¡ fi Ìu©fiu Ÿu ˚∫˚Ùw F…Î $ Ì°fib t¿∏`∫°u* fiu
∫F°≥ ≈≤ •∫° J¡≤fi° ª°<F∫u, ∫F <bª°≤ J¡≤ Ÿf I°w°N°u* tu* Zu‹™> yC” „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° _t≤d <J¡∫° $$8,9$$
<ª∏wfi Ju¡ ≈ÿª°w ÌæÃ∫°u* fiu J¡¿v≈w () ÌæÌÙ›∫t°fi ˚°yÕb J¡° „≤Ù≤ ≈®°›w F…Î y∏@bÕfiy≤ Ju¡ Ÿt°fi
Ìu©° $ NŸC≤°u* π°≤° ≈¥ıu ı° ≤Fu N°æ≤ yC” Ju¡ hª N°Ÿfi ≈≤ ¿_Sw „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu º∫°fi Ÿu ªC≈ª°≈
fæ™> u F…Î Ì°fib≤°ı f<Ô J¡°u Ìu©° $ Ì°fib°ua ≈≤ ≈®ut J¡≤fiub°Ôu ZÙ„CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu sd ˚≤ <bZ°t J¡≤Ju¡
º∫°fi Ÿu Ìu©J¡≤ <bª°≤ J¡≤wu F…Î f<Ô J¡°u ŸaŸ°≤˚®t≤<Fw (<ıŸJ¡° ŸaŸ°≤ R¡≈Ù ˚®t sÙd F°u y∫° S°)
ı°fi° $ wÌfi∏w≤ ≈®J¡°<„w J¡≤fiub°ÔÙ N≈fiu „≤Ù≤ J¡∑ ŸæJ¡n°u* <J¡≤d°u* Ÿu sÙ≤Ÿ°y≤ J¡°u ˚Ù fiÙª° <Ì©°
≤Fu-Ÿu yC” fiu F≥Ÿwu F…Î Ÿ˚° tu* ¿_Sw Ô°uy°u* Ÿu ∫F b°•∫ J¡F° $$10-13$$
Fu ÌæÃ∫ Ô°uy°u*, <Ÿ] F…N° ∫F Îuÿb∫Õ„°ÔÙ f<Ô N≈fiu <bª°≤ Ÿu FÙ <btÔ ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…N°
Fæ $ ∫F <bZ°¿∏wŸC© J¡° N<w„∫ Fæ $$14$$ Fu Ì°fibZu‹™>°u*, oŸ<ÔÎ ∫F ÎuŸu FÙ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw
F°uJ¡≤ <fi≤<w„∫N°fi∏ÌR¡≈ N°Ãt° tu* <ª≤¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°u N°æ≤ <fi<bÕJ¡°≤ ≈Ì J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤
J¡≤u $$15$$ <ª≤J¡°Ô Ÿu SJ¡° F…N°-Ÿ° ∫F <ªW ˚®°¿∏w≤<Fw F°uJ¡≤ <bZ°t J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fæ $
oŸJ¡° ŸaŸ°≤R¡≈Ù JC¡F≤° „°∏w F°u y∫° Fæ $ oŸŸu N°≈ Ô°uy ˚°Td fi J¡∑<ı∫u $$16$$ ıæŸu ≈¨<SbÙ
≈≤ ≤°<` Ju¡ N∏@J¡°≤, <fiB° N°<Ì Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ <Ìfi J¡°u Ÿ¥∫Õ J¡° <J¡≤dŸt¥F ≈®°›w F°uw° Fæ,
bæŸu FÙ NI°fiR¡≈Ù ŸaJ¡¸> Ju¡ Ìq≤ F°ufiu ≈≤ N≈fi° FÙ ≈®J¡°„ oŸJ¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $$17$$ Ÿt∫ N°fiu
() „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ Ju¡ π°≤° FÙ, ı°u Ÿ›w<TÕ∫°u* J¡∑ Ÿ˚° tua y∫u F…Î Su, ∫°uyfÔ Ÿu f<Ô Ju¡ tFÔ
tu* ≈®°›w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ „≤Ù≤ J¡Ù J¡v≈fi° J¡∑ yoÕ SÙ, Nw# Ÿu "J¡¿v≈w' J¡F° $)
958 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈≤ ∫F _b∫a FÙ ≈®f°u@ J¡°u ÎuŸu ≈®°›w F°uy°, ıæŸu <J¡ fÙı Ju¡ Ÿ‡≈C¸ >Ÿu "tæ* NaJC¡≤ Fq≥' oŸ ≈®f°u@ Ÿu
ŸC›w t¥wÕ NaJC¡≤ ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$18$$ Fu Ì°fibfi°∫J¡°u*, N°≈ Ÿf Ô°uy ≤°≠∫-J¡°∫Õ J¡≤°u,
f<Ô ÎJ¡ Fı°≤ bTÕ tu* Ÿt°<@ Ÿu ≈®fC] F°uy° $$19$$
yC” Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ ıæŸu b¨s Ÿ¥©Ù F…oÕ taı≤Ù J¡° Ã∫°y J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ bF°≥ ≈≤ ÌæÃ∫°u* fiu
Ì≈Õ, J¡°u≈ N°æ≤ Ì…#© Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ <ª∏w° J¡° Ã∫°y <J¡∫° $ wÌfi∏w≤ ≈FÔu ıæŸÙ ≤°≠∫ J¡∑ Δ∫b_S°
_S°<≈w J¡≤ ≤•©Ù SÙ, ŸÙJu¡ NfiCŸ°≤ f<Ô Ju¡ ≤°≠∫Δ∫bF°≤ J®¡t J¡°u ¿_S≤ J¡≤Ju¡ Ÿf NŸC≤
N≈fiu-N≈fiu Δ∫°≈°≤ tu* <fi≤w F…Î $$20,21$$
Ÿ Ÿt∫ f°F≤ Ÿu N°∫u F…Î tfiC‹∫ fi°y°<Ì fiu •∫° <J¡∫° ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfiC‹∫ ≈¨<SbÙ J¡°u y∫u, fi°y≤°ı N°<Ì ≤Ÿ°wÔ J¡°u y∫u, y®F N∏w¿≤s J¡°u y∫u, Ìubb¨∏Ì _byÕ
J¡°u, JC¡Ô°ªÔ N°<Ì ≈bÕw°ua tu* N<@J¨¡w Ìubw° N°æ≤ <ÌJg¡≈°Ô N≈fiÙ-N≈fiÙ <Ì„°N°u* J¡°u, M¡s,
b°fi≤ N°<Ì ∫¥S≈<w <J¡¿‹J¡∏@° N°<Ì J¡∏Ì≤°N°u* J¡°u b y”n, Ÿa≈°<w, ı¸>°∫C N°<Ì N°J¡°„ª°≤Ù
N°J¡°„ J¡°u y∫u $$22$$
Nl>°oÕŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
∏wÙŸb°≥ ŸyÕ
ıÙb∏tC•w f<Ô J¡∑ ≤°≠∫Ÿ‡≈<W N°æ≤ ≈°w°Ô tu* f∏@fi J¡° bdÕfi Îba
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ <ÔÎ f<Ô Ju¡ Ÿt°fi ≈¥dÕ≈Ì tu* <_S<w J¡° ≈Ìu„ $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ ≈¥≤u ÎJ¡ Fı°≤ <ÌΔ∫ bT°u˘ Ju¡ f°Ì NŸC≤Zu‹™>
tF°Îuÿb∫Õ„°ÔÙ f<Ô Ìubw°N°u* J¡∑ Ì…∏Ì…<˚∫°u* J¡∑ wCtCÔ ºb<fi Ÿu Ÿt°<@ Ÿu ı°y° $ f<Ô Ju¡ Ÿt°<@ Ÿu
ı°yfiu ≈≤ Ÿ Ÿt∫ bF f¿Ô J¡° fiy≤ f®Ê°ıÙ Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ <Ìw
F°ufiu ≈≤ ıæŸu J¡tÔ J¡° w°Ô°f <bJ¡°Ÿ „°u˚° Ÿu ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ bæŸu FÙ ŸC„°u<˚w F…N° $$1,2$$
ı°ywu FÙ f<Ô fiu ıf wJ¡ Ì°bfi ŸJu¡ <fiJ¡¸> fiFÙ* N°∫u wf wJ¡ Ÿt°<@ ˚bfi tu* sd ˚≤ <bª°≤
<J¡∫° $$3$$ NF° ! ∫F ≈ÌbÙ fnÙ ≤tdÙ∫, „ÙwÔ N°æ≤ ≈°≤t°<SÕJ¡ Fæ $ tæ* oŸ ≈ÌbÙ tu* ÎJ¡ sd ()
¿_Sw F°uJ¡≤ <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F…N° Fq≥ $$4$$ oŸ<ÔÎ oŸÙ ≈ÌbÙ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ tæ* <bZ°¿∏w
ŸC© J¡°u ≈®°›w J¡R¡≥ $ f°fl <b˚¥<w∫°u* Ju¡ ≈˚°uy Ÿu tu≤° •∫° F°uy° ? ∫°fiÙ fiŸu oŸ ≈®J¡°≤ J¡° JC¡~> ˚Ù
<bZ°¿∏wŸC© tCHu fiFÙ* <tÔuy° $$5$$ Ÿt°<@ Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu Ã≈∏fi N°fi∏Ì≤°<„ tu≤u N∏w#J¡≤d J¡°u
ıæŸu Ÿ∏wC‹¸> J¡≤ ≤FÙ Fæ, ª∏Bt° Ju¡ <f‡f°u* tu* N°fi∏Ì ÔF¿≤∫°≥ ˚Ù b柰 Ÿ∏wC‹¸> fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $$6$$
∫°u* Ÿ°uªJ¡≤ <bT∫°u* Ÿu Δ∫°b¨W tfi J¡°u ¿k¡≤ ˚Ù <bZ°¿∏w ŸC© Ju¡ <ÔÎ Ôy° ≤Fu f<Ô J¡°u ª°≤°u* N°u≤ Ÿu
ÌæÃ∫°u* fiu ÎuŸu |u≤ <Ô∫° ıæŸu ª∏Bt^±>Ô J¡°u tu| |u≤ Ôuwu Fæ* $$7$$ fiJu¡ ≈®d°t°u* Ÿu f<Ô J¡∑ Â<‹¸> N°JC¡Ô
F°u yoÕ $ JC¡Ô°ªÔ°u* Ju¡ wCv∫ <b„°Ô „≤Ù≤b°Ôu ÌæÃ∫°u* Ÿu <|≤u F…Î Ÿfiu ∏Fu* Ìu©J¡≤ <k¡≤ ∫F <bª°≤
<J¡∫° $$8$$ ªæw∏∫R¡≈ tu≤°, <ıŸJ¡° <bJ¡v≈ fi‹¸ >F°u y∫°, J¡°æfi-Ÿ° ≈Ì°SÕ ≈°Ìu∫ Fæ ? ≈°Ìu∫ fC<]
 Ÿt°<@-ŸC© tu* <fitÀfi f<Ô Ju¡ <ÌΔ∫ Fı°≤ bTÕ ˚Ù sd Ju¡ wCv∫ fÙwu, oŸ<ÔÎ "ÎJ¡ sd
¿_Sw F°uJ¡≤' J¡F° $
ŸyÕ - 29] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 959
Ÿu FÙ f°fl ≈Ì°S°u˘ J¡°u Ìu©fiu ≈≤ tfi fiJ¡∑ N°u≤ N°J¨¡‹¸> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≤°<yw°R¡≈ tÔ J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ, Ju¡bÔ Ì„Õfit°` Ÿu fiFÙ* $$9$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ t°us J¡∑ oh~>° Ÿu Ÿt°<@ y®Fd tu* FÙ N°≈J¡° N°y®F F°u, w°u Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
tæ* <J¡ŸŸu t°us J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fq≥ ? ≈FÔu tæ* f≥@° FÙ <J¡ŸŸu Fq≥ ?
˚°b ∫F <J¡ I°fi Ÿu NI°fi N°æ≤ NI°fi Ju¡ J¡°∫Õ J¡° `æJ¡°<ÔJ¡ f°@ F°ufiu ≈≤ f∏@ J¡° Ì„Õfi FÙ fiFÙ*
Fæ $ f] fi F°uw° F…N° ˚Ù tæ* t°us ª°Fw° Fq≥, ∫F t¥©°u˘ J¡∑ ªu‹¸>° J¡° NfiCJ¡≤d fiFÙ* w°u N°æ≤ •∫° Fæ ? fi
tu≤° f∏@fi Fæ, fi tu≤° t°us Fæ $ tu≤u NI°fi J¡° <bfi°„ F°u ªCJ¡° $ º∫°fi J¡≤fiu Ÿu FÙ tu≤° •∫° F°uy° NSb°
º∫°fi fi J¡≤fiu Ÿu FÙ •∫° F°uy° ? $$10,11$$
º∫°fi N°æ≤ Nº∫°fi J¡∑ ˚®°¿∏w J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ ≈®Ã∫ygR¡≈ N°Ãtw[b N≈fiu B‹¸>° _b˚°b Ÿu FÙ
f°F≤ Ì°ŸÙfiw° Ÿu Ìu©w° F…N° <ıŸ b_wC Ju¡ ≈®<w N°w° Fæ, bF _kC¡¿≤w F°u $ wfiu Ÿu FÙ NI°u* Ju¡
wCv∫ ÌuF°<Ì w°Ì°Ã‡∫°º∫°Ÿ Ÿu ÌuF°<Ì Ju¡ b¨<] N°æ≤ s∫ Ÿu F°ufiub°Ôu b¨<] N°æ≤ s∫ tu≤u fiFÙ* F°u ŸJ¡wu,
<ıŸŸu NfiSÕ F°u $$12$$ tæ* fi º∫°fi J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fq≥ N°æ≤ fi º∫°fi Ju¡ N˚°b J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fq≥ $ fi
˚°uy°u* J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fq≥ N°æ≤ fi N˚°uy J¡∑ FÙ oh~>° J¡≤w° Fq≥, <J¡∏wC Ÿ∏w°≈ ≤<Fw F°uJ¡≤ ŸtR¡≈ Ÿu
¿_Sw F°uw° Fq≥ $$13$$ fi ≈≤tw[b J¡∑ tCHu N<˚Ô°T° Fæ N°æ≤ fi ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡∑ tCHu b°a~>° Fæ $ fi
w°u º∫°fi Ì„° Ÿu tu≤° J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi Fæ N°æ≤ fi @fi-Ÿ‡≈<W Ÿu FÙ tu≤° J¡°uoÕ J¡°∫Õ Fæ $$14$$ ÌuF Ÿ‡f∏@
J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu tæ* t≤° ˚Ù fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ ≈®°d J¡° Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu Ÿu tæ* ıÙ<bw ˚Ù fiFÙ* Fq≥ $ fi tæ* t¥wÕ Fq≥,
fi Nt¥wÕ Fq≥ N°æ≤ fi tæ* Ÿ∏t∫ Fq≥ $ ∫u ÌuF, Ô°uJ¡ N°<Ì tu≤u fiFÙ* Fæ* $ N∏∫ ÌuF N°æ≤ N∏∫ Ô°uJ¡ N°<Ì ˚Ù tu≤u
fiFÙ* Fæ* $ ≈®Ã∫Jg¡ªæw∏R¡≈ tCHJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ tæ* tF°fi Fq≥ $ ∫F ıyw Ÿ°t®°≠∫ tu≤° F°u, oŸtu* ¿_Sw
F°uJ¡≤ tæ* fæ™>° Fq≥ NSb° ∫F°≥ ≈≤ ıyw Ÿ°t®°≠∫ tu≤° fi F°u, tæ* Ÿ∏w°≈≤<Fw F°u N°Ãt° tu* ¿_Sw Fq≥ $
º∫°fiÂ<‹¸> Ÿu tu≤° •∫° J¡°t Fæ ? ≤°≠∫, bæ˚b-Ÿ‡≈<W Ÿu tu≤° •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? ı°u N°w° Fæ, bF
N°∫u $ fi bF tæ* Fq≥ N°æ≤ fi bF tu≤° Fæ $$15-17$$ ∫<Ì oŸ Ÿt∫ J¡wÕΔ∫Ãb J¡∑ N°_S° Ÿu tu≤° JC¡~> ˚Ù
J¡≤dÙ∫ fiFÙ* Fæ, w°u ∫F ≈®_wCw ≤°≠∫≈°ÔfiR¡≈ JC¡~> J¡tÕ tæ* <J¡Ÿ<ÔÎ fi J¡R¡≥ ? I°fib°fi°u* tu* Zu‹™>
≈¥d°ÕÃt° f<Ô fiu ÎuŸ° <fidÕ∫ J¡≤ ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡tÔ°u* J¡°u Ìu©w° Fæ bæŸu FÙ ÌæÃ∫°u* J¡°u Ìu©° $ ∫S°∫°uÀ∫
Â<‹¸>≈°w J¡≤ ÌæÃ∫≤°ı f<Ô fiu ıæŸu b°∫C k¥¡Ô°u* J¡∑ ŸCy∏@ y®Fd J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿf Ì°fib°u* Ju¡ ≈®d°t
y®Fd <J¡∫u $$18-20$$ wÌfi∏w≤ f<Ô fiu bF°≥ ≈≤ º∫u∫ Ã∫°yt∫ tfi Ÿu Ÿ˚Ù ≤°ıJ¡°∫Õ <J¡∫u $ f®°Êd°u*,
Ìubw°N°u* N°æ≤ yC”N°u* J¡∑ ≈°Ω, Nº∫Õ N°<Ì Ÿu Ÿfiu ≈¥ı° J¡∑ Îba <t`, f∏@C, Ÿ°t∏w N°æ≤ Ÿ≠ıfi°u* J¡°
fiJu¡ <ªw Ì°fi, Ÿt°Ì≤ N°<Ì π°≤° Ÿ‡t°fi <J¡∫° $ fi°æJ¡≤-ª°J¡≤ N°æ≤ ∫°ªJ¡°uu* J¡°u @fi Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ
<J¡∫° N°æ≤ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡ <b˚b°u* Ju¡ Ÿt≈Õd π°≤° ÔÔfi°N°u* J¡°u ≈®Ÿ∏fi <J¡∫° $$21-23$$ ≤°ı° f<Ô
Ìubw°, NŸC≤ N°<Ì Ÿf ≈≤ „°ŸfiR¡≈ ≤°≠∫ tu* ≤°≠∫°ay N°<Ì J¡∑ N<˚b¨¿] J¡°u ≈®°›w F…N° $ wÌfi∏w≤
J¡˚Ù ŸJ¡∑ Nÿbtu| ∫I J¡≤fiu J¡∑ oh~>° F…oÕ $ Ÿfiu „CJ®¡°ª°∫Õ N°<Ì ≈®@°fi ≈C”T°u* Ju¡ Ÿ°S Nÿbtu|
fi°tJ¡ tF°∫I <J¡∫° <ıŸtu* wÙfi°u* ˚Cbfi°u* Ju¡ Ô°uy w¨›w <J¡∫u y∫u Su N°æ≤ Ÿf Ìubw° wS° M¡<T ≈¥ıu y∫u
Su $$24,25$$ <Ÿ<] Ìufiub°Ôu ˚yb°fi ZÙF¿≤ "f<Ô ŸaŸ°≤Ù <b<b@ ˚°uy°u* J¡° N<˚Ô°TÙ fiFÙ* Fæ' ÎuŸ°
960 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<fidÕ∫ J¡≤ f<Ô J¡∑ N<˚Ô°T° J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ Ÿ ∫I tu* N°∫u $$26$$ ÎJ¡t°` ˚°uy tu* N°Ÿ•w F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d J¨¡≈d NwÎb „°uªfiÙ∫ wS° Nb_S° tu* ≠∫u‹™> o∏B J¡°u ıyBq≈Ù ı*yÔ J¡° ˚°y Ìufiu Ju¡ <ÔÎ
N≈fiu t°∫°fÔ Ÿu wÙfi Ô°uJ¡°u* J¡°u N≈fiu ≈y Ÿu fi°≈ ≤Fu J¡°∫ÕJC¡„Ô ZÙF¿≤ fiu f<Ô J¡°u ™>yJ¡≤ ıæŸu J¡°uoÕ
˚¥y˚Õ tu* ffiu F…Î ≈¨<SbÙ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw |≤ tu* f∏Ì≤ J¡°u f°≥@u bæŸu FÙ ≈°w°Ô tua f<Ô J¡°u f°≥@ <Ì∫° $
Nf ˚Ù ıÙb∏tC•w „≤Ù≤b°Ô°, <fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* fC<]≤<Fw N°æ≤ <fiÃ∫ N°Ãt<fi‹™> f<Ô ≈°w°Ô tu*
≈Cfi# o∏BÃb≈®°<›w Ju¡ FuwC˚¥w ≈®°≤Æ@ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ $$27-29$$ ≈°w°ÔR¡≈Ù ywÕ tu* <_Sw
ıÙb∏tC•w y<wb°Ô° f<Ô N°≈<W N°æ≤ Ÿ‡≈<W J¡°u Ÿt°fi R¡≈ Ÿu FÙ Ìu©w° Fæ $ ıæŸu Ì∫ N°æ≤ N_w
Ÿu ≤<Fw ¿_S≤ <J¡≤db°Ô° <ª`<Ô<©w Ÿ¥∫Õt^±>Ô fi w°u N_w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ fi <Ìw F°uw° Fæ
bæŸu FÙ ŸJ¡∑ ≈®I° ˚Ù ŸC© N°æ≤ Ì…#© tu* fi w°u N_w F°uwÙ Fæ N°æ≤ fi <Ìw F°uwÙ Fæ $$30,31$$
ıÙbfi tu* N°Ì≤ ≤©fiub°Ôu ˚°uyÔa≈¸> ≈C”T°u* Ju¡ <b˚b N°æ≤ ı∏t°ua Ju¡ Fı°≤°u* f°≤ N°<b˚°Õb N°æ≤
<w≤°u˚°b <ª≤J¡°Ô wJ¡ Ìu©J¡≤ f<Ô J¡° tfi ˚°uy°u* tu* bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F°u y∫° $ ÌŸ J¡≤°un bTÕ wJ¡
Ôy°w°≤ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡° „°Ÿfi J¡≤Ju¡ N∏w tu* bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F…N° f<Ô J¡° tfi „°∏w F°u y∫° $ ŸC©
N°æ≤ Ì…#©°u* Ju¡ Fı°≤°u* f°≤ N°ytfi N°æ≤ <bfi°„ ŸæJ¡n°u* Ÿa≈<W N°æ≤ <b≈<W∫°≥ f<Ô fiu Ìu©Ù $ oŸ<ÔÎ
J¡F°≥ ≈≤ f<Ô N°ÿb°Ÿfi J¡°u ≈®°›w F°u ∫°fiÙ <J¡Ÿ <bT∫ tu* f<Ô J¡°u N°ÿb°Ÿfi <tÔu $ ≈¿≤≈¥dÕ <ªWb°Ô°
f<Ô ˚°uy°u* tu* N<˚Ô°T° J¡° Ã∫°yJ¡≤ <fiÃ∫ N°Ãt<fi‹™> F°uJ¡≤ ≈°w°Ô Ju¡ tº∫ tu* ∫°fiÙ ≤Ÿ°wÔ tu*
ıfwJ¡ <b≈<W J¡° s∫ fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ ¿_Sw Fæ $$32-35$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <k¡≤ oŸ f<Ô J¡°u Ÿ°≤u ıyw J¡° o∏BR¡≈ Ÿu fF…w bT°u˘ wJ¡ „°Ÿfi J¡≤fi°
F°uy° $ f<Ô J¡°u o∏B≈Ì J¡∑ ≈®°<›w Ÿu fi Ÿaw°uT Fæ N°æ≤ fi N≈fiu ≈Ì Ÿu h∫Cw F°ufiu J¡° Ì…#© FÙ Fæ $
Ÿf ˚°b°u* tu* Ÿt wS° ŸÌ° FÙ Ÿ∏wC‹¸><ªW f<Ô ≈®°≤Æ@ Ÿu ≈®°›w b_wC J¡° ≈˚°uy J¡≤w° F…N°
N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi _b_S Fæ $$36-38$$
Nf f<Ô Ju¡ ª¿≤` J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, f<Ô J¡∑ ∫F I°fi≈®°<›w tæ*fiu N°≈Ÿu J¡FÙ $ oŸ ̨<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ N°≈ ˚Ù
ıÙb∏tC<•wR¡≈ NU∫CÌ∫b°Ôu F°uN°u $$39$$
Fu ≤|Cb≤, N°≈ f<Ô Ju¡ ŸÂ„ N≈fiu <bª°≤ Ÿu "tæ* <fiÃ∫ Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫ Ÿu ≈°æ”T≈¥bÕJ¡
Nπæw ≈Ì J¡°u ≈®°›w J¡∑<ı∫u $ ÌŸ J¡≤°un bTÕ wJ¡ Ôy°w°≤ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* ≈≤ „°Ÿfi J¡≤ N∏w tu* NŸC≤Zu‹™>
f<Ô ˚Ù bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F…N° $$40,41$$
Fu „`Cw°≈fi, oŸ<ÔÎ N∏w tu* Nbÿ∫ Ì…#©Ì°∫Ù Ÿ˚Ù ˚°uy°u* J¡° Ã∫°yJ¡≤ N°≈ ŸÃ∫ N°fi∏ÌR¡≈
Ì…#©≤<Fw ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uN°u $$42$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <b<b@ ≈®J¡°≤ J¡∑ <bJ¨¡<w∫°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiub°ÔÙ ofi Âÿ∫ Â<‹¸>∫°u* J¡°u ıæŸu Ìq≤
Ÿu ≈bÕw <„Ô°Î≥ ≤tdÙ∫ t°Ô¥t ≈nwÙ Fæ* bæŸu ≤tdÙ∫R¡≈ Ÿu fiFÙ* ı°fifi° ª°<F∫u $ ≈°t≤ ≈C”T°u* Ju¡
Δ∫bF°≤°u* tu* ≈®b¨W F…Î oŸ Ô°uJ¡ N°æ≤ ≈≤Ô°uJ¡ tu* Ì°æn ≤Fu oŸ tfi J¡°u f°≥@J¡≤ ⁄Ì∫R¡≈Ù J¡°u™>≤Ù tu* ¿_S≤
J¡∑<ı∫u $$43,44$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ „`C N°æ≤ <t` tu* ŸtÂ<‹¸> Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 29] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 961
N°<ÌÃ∫ Ju¡ Ÿt°fi ŸfJ¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤fiub°Ôu ªæw∏∫R¡≈ N°≈ FÙ Ÿ°≤u ıyw tu* ¿_Sw Fæ* ÎuŸÙ
Nb_S° tu* „`C J¡∑ ÌuF tu* ˚Ù ≈®J¡°„J¡ N°ÃtR¡≈ N°≈ FÙ Fæ*, oŸ<ÔÎ bæT‡∫Â<‹¸> F°ufiu J¡° J¡°uoÕ J¡°≤d
fiFÙ* Fæ, J¡°æfi N°≈J¡° „`C Fæ N°æ≤ J¡°æfi N°≈J¡° N°ÃtÙ∫ Fæ ? •∫°u* b¨S° N°≈ ∫F „`C Fæ, ∫F <t` Fæ ÎuŸÙ
˚¥Ô J¡≤wu Fæ* ? $$45$$
∫<Ì ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u „aJ¡° F°u <J¡ tæ* ıÙb Fq≥, tu≤Ù oÕÿb≤°Ãt ŸtÂ<‹¸> Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ, w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, N°≈ Nfi∏w Fæ*, N°<Ì≈C”T°uWt ˚Ù N°≈ FÙ Fæ*, Nfi∏w ≈Ì°S°u˘ Ju¡ N°J¡°≤ Ÿu ªæw∏∫R¡≈
N°≈ FÙ b¨<] J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ $$46$$ ıæŸu Ÿ¥w tu* t<d∫°≥ <≈≤°uoÕ F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ ŸÌ° ≈®J¡°„t°fi „C]-
fC]-I°fiR¡≈ N°≈tu* ∫F Ÿ°≤° ª≤°ª≤ ıyw <≈≤°u∫° F…N° Fæ $$47$$
J¡°ÔJ¨¡w bæT‡∫ ˚Ù N°≈ tu* fiFÙ* Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Nı, ≈C”T<b≤°¸>gR¡≈ N°≈ „C] ªæw∏∫ FÙ Fæ* $ fi w°u N°≈ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* N°æ≤ fi t≤wu Fæ* $ N°≈J¡°u
ı∏tt≤d ˚®°¿∏w∫°≥ fi F°u* $$48$$ w¨‹d° f»fiu ≈≤ ı∏t N°<Ì ≤°uy°u* J¡∑ ≈®fÔw° N°æ≤ w¨‹d° Ju¡ J¡t F°ufiu
≈≤ ı∏t N°<Ì ≤°uy°u* J¡∑ ÌCfÕÔw° F°uwÙ Fæ, oŸ f°w J¡°u N∏b∫-Δ∫<w≤uJ¡ Ÿu ı°fiJ¡≤ ˚°uy°u* J¡∑ w¨‹d°
J¡° Ã∫°yJ¡≤ N°≈ ÎJ¡t°` ˚°uy Ÿ°sÙ FÙ F°uo∫u $$49$$
N°≈Ju¡ ªæw∏∫ fÔ Ÿu FÙ ∫F ıyw <Ÿ] Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªÌ°<ÌÃ∫R¡≈ ŸÌ° ≈®J¡°„t°fi ıyw Ju¡ N<@≈<w N°≈Ju¡ ¿_Sw F°ufiu ≈≤ FÙ ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù _b›fi
N°˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$50$$ N°≈ Δ∫SÕ <bT°Ì tw J¡≤°u, N°≈J¡°u ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑ N<˚Ô°T° fiFÙ* Fæ,
N°≈ „C]<ªW, ŸfJu¡ N°Ãt° N°æ≤ Ÿf b_wCN°u* Ju¡ ≈®J¡°„J¡ Fæ* $$51$$
∫<Ì N°≈ N„C] <ªW FÙ Fæ, w°u ŸJ¡∑ <Ÿ¿] Ju¡ <ÔÎ J®¡t Ÿu ≈°∫ ŸC<fi∫u ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u-ı°u b_wC tfi J¡°u <≈®∫ Fæ bF NfiSÕ Ÿ°@fi Fæ N°æ≤ ı°u w≈, •Ôu„, o*<B∫ Ÿa∫t, ≈®°d°∫°t
N°<Ì tfi J¡°u N<≈®∫ Fæ* bu Ÿf tu≤u <ÔÎ N°bÿ∫J¡ Fæ*, ÎuŸÙ J¡v≈fi°J¡≤ Ÿ›wt ˚¥<tJ¡°-J¡° ≈¿≤≈°J¡ F°ufiu
wJ¡ ŸJu¡ NU∫°Ÿ Ÿu tfi Ju¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ Ÿ J¡v≈fi° J¡° ˚Ù wÌfi∏w≤ Ã∫°y
J¡∑<ı∫u $$52$$ o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸>Â<‹¸> J¡° Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ Ns∫ Ÿtw° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $ NU∫°Ÿ Ÿu
⁄Ì∫ tu* ¿_S≤ F…oÕ Ÿtw° Ÿu <k¡≤ ≈®°dÙ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$53$$
f°ÔJ¡ J¡∑ fi°o˘ <ıfi-<ıfi ≈®Ìu„°u* tu* tfi <fitÀfi F°uw° Fæ fi-fi ≈®Ìu„°u* Ÿu Ô°æ¸>°J¡≤ tfi J¡°u
N<@‹™>°fi <ª∏t°` tu* Ôy°∫u* ˚yb°fi fiu ˚Ù J¡F° Fæ # ∫w°u ∫w°u <fiÿª≤<w tfiÿªaªÔt¿_S≤tg $ ww_ww°u
<fi∫‡∫æwÌ°Ãt∏∫ub b„a fi∫uw $$ oŸ ≈®J¡°≤ NU∫°Ÿ J¡°u ≈®°›w F…Î tfiR¡≈Ù tW F°SÙ J¡°u Ÿf ≈®∫Ãfi°u* Ÿu
f°≥@J¡≤ ≈≤t J¡v∫°d ≈®°›w F°uw° Fæ $$54,55$$ ı°u Ô°uy „≤Ù≤ J¡°u FÙ ≈≤t°SÕ ı°fiwu Fæ*, <tØ∫°Â<‹¸>
Ÿu <ıfiJ¡° ⁄Ì∫ Ìq<Tw Fæ N°æ≤ ı°u ˚°uy ŸaJ¡v≈°u* Ju¡ N@Ùfi Fæ*, ÎuŸu @¥wÕ t¥©Õ ≈C”T°u* J¡∑ Ÿtw° J¡°u N°≈
≈®°›w fi F°uo∫u $$56$$
ı°u Ô°uy ≈≤°@Ùfi fC<] Fæ, _b∫* <bª°≤ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, fiJ¡° NI°fi FÙ tF°NfiSÕ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
N°Ãtw[b Ju¡ <fidÕ∫ tu* <bbuJ¡ bæ≤°À∫ N°<Ì ≈°∫°u* Ÿu Ì¿≤B, ≈≤ baªJ¡ t¥©°ŭ Ju¡ J¡Sfi ≈≤ NbÔ¿‡fw
962 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
NI°fi Ÿu f»J¡≤ oŸ Ô°uJ¡ tu* N<@J¡ Ì…#©Ì°∫Ù N°æ≤ J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ $$57$$ Fu tF°twu, N°≈ ⁄Ì∫R¡≈Ù
N°J¡°„ t*u <Ìw F…Î oŸ N<bbuJ¡R¡≈Ù tu| J¡°u <bbuJ¡R¡≈Ù b°∫C Ÿu „Ù|® Ìq≤ J¡∑<ı∫u $ ıf wJ¡ _b∫a
Zbd, bæ≤°À∫ N°<Ì ≈C”T ≈®∫Ãfi Ÿu N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ tua ∫Ãfi fiFÙ* <J¡∫° ı°w°, wf wJ¡ <bª°≤°uÌ∫
fiFÙ* F°uw° $$58$$
bæ≤°À∫, <bª°≤, Zbd N°<Ì Ju¡ ≤Fwu F…Î ˚Ù f<FtCÕ© Â<‹¸>b°Ôu ≈C”T°u* J¡°u I°fi fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ
N°∏w≤Â<‹¸> ˚Ù N°bÿ∫J¡ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ ≈®Ã∫Jg¡w[b J¡° Ì„Õfi fiFÙ* F°uw° wf wJ¡ buÌ-buÌ°∏w „°˜°u* Ju¡ NSÕ N°æ≤ wJ¡°u˘ J¡∑
¿‹¸>∫°u* Ÿu ˚Ù ∫F N°Ãt° ≈®J¡¸ >fiFÙa F°uw° $$60$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, wf w°u ÎJ¡t°` ≈®Ã∫J¡gw[bÂ<‹¸> FÙ I°fi Ju¡ <ÔÎ ≈∫°Õ›w F°u, yC” Ju¡ ≈Ìu„ J¡°
•∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? w°u oŸ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏ÌıÙ, N°Ãt° tu* N≈fiu Ÿu FÙ ¿_Sw F…Î N°≈ <b_w¨w f°u@ J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ tu≤° ≈Ìu„
F°ufiu ≈≤ FÙ N°≈J¡°u f°u@ F…N° Fæ $$61$$ <bJ¡v≈ Ju¡ Na„ Ÿu ≤<Fw ªæw∏∫R¡≈ Ÿ¥∫Õ ≈≤t°Ãt° J¡∑ ∫F
<b_w¨w Δ∫°<›w (Ìu„w#, J¡°Ôw# N°æ≤ b_wCw# N≈¿≤¿h~>∏fiw°) tu≤u ≈Ìu„ Ÿu FÙ N°≈J¡°u y¨FÙw F…oÕ
Fæ $ N°≈Ju¡ Ÿf ŸaJ¡v≈ fi‹¸> F°u y∫u Fæ*, Ÿ∏ÌuF ˚®t „°∏w F°u y∫u Fæ*, J¡°æwCJ¡R¡≈Ù wCT°≤ F¸> y∫° Fæ, N°≈
Ÿ∏w°≈„¥∏∫ F°u y∫u Fæ* $$62,63$$ Fu tfifi„ÙÔ ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ıf N°≈ N°Ãtw[b Ju¡ N°b≤d N°æ≤
<bsu≈ Ÿu ≤<Fw F°u*yu wf N°≈ ı°u ≈®°›w FÙ Fæ* ÎuŸu I°fi N°æ≤ I°fi Ju¡ Ÿ°@fi (<bª°≤, yC” „°˜°u≈Ìu„
N°<Ì J¡°) t°us Ju¡ <ÔÎ ı°u _bÙJ¡°≤ J¡≤wu Fæ*, ı°u <bbuJ¡ bæ≤°À∫ N°<Ì J¡∑ ∫Ãfi Ÿu ≤s° J¡≤wu Fæ*; ı°u
N°Ô_∫, ≈®t°Ì N°<Ì Ì°uT°u* ≈≤ ∫Ãfi Ÿu <bı∫ ≈®°›w J¡≤wu Fæ*, ı°u Ÿt°<@ ŸC©R¡≈Ù Nt¨w J¡°u ≈Ùwu Fæ*,
ı°u W≤°uW≤ ˚¥<tJ¡° tu* N°R¡» F°ufiu Ÿu N°ÿª∫Õ J¡≤wu Fæ N°æ≤ ı°u Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* <bZ°¿∏w Ÿu ≈¥bÕ-
≈¥bÕ Nb_S° Ÿu N<@J¡ ŸC© Ju¡ ÃJ¡TÕ Ÿu NU∫CÌ∫ J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bF Ÿf N°≈J¡°u fi F°u, <J¡∏wC
f®Ê_bR¡≈ FÙ N°≈ ¿_Sw ≤Fu $$64$$
∏wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wÙŸb°≥ ŸyÕ
<F≤^∫J¡<„≈C J¡° ≈≤°J®¡t, ≈®á°Ì N°<Ì ≈C`°u* J¡∑ Ã≈<W,
fi¨<Ÿ*F π°≤° b@ N°æ≤ „°uJ¡≈¥bÕJ¡ N°æºbÕÌæ<FJ¡ <J®¡∫° $
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡bÔ J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu ≈®b¨W F…Î wS° „°˜ N°æ≤ N°ª°∫Õ Ju¡ ≈Ìu„ Ÿuu ≈¿≤≈C‹¸>
N≈fiu <bª°≤ Ÿu I°fi°uÌ∫Ju ≈®J¡°≤ J¡° bdÕfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®á°Ì°u≈°¶∫°fi J¡Ffiu J¡∑ oh~>°b°Ôu
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ŸJu¡ ŸCfifiu tu* ≤°tª∏BıÙ J¡°u Ÿ°b@°fi J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, I°fi J¡∑ <fi<bÕPfi ≈®°<›w tu* oŸ Wt ≈®J¡°≤ J¡°u N°≈
ŸC<fi∫u $ ıæŸu <J¡ ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì N≈fiu-N°≈ <Ÿ] F°u y∫° $$1$$ fi°≤°∫d Ju¡ Ÿt°fi ≈°w°Ô tu* ≈≤°J®¡tÙ
<F≤^∫J¡<„≈C fi°t J¡° ÌæÃ∫ S° $ Ÿfiu N≈fiu ≈≤°J®¡t Ÿu Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* J¡°u ≈≤°<ıw J¡≤ <Ì∫°
S° $$2$$ ıæŸu ≤°<` tu* ˚®t≤ Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w N°æ≤ ≈®°w#J¡°Ô tu* k¥¡Ôfiu Ÿu <bJ¡<Ÿw ≈`b°Ôu J¡tÔ J¡°u
ŸyÕ - 30] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 963
≤°ıFaŸ ˚®t≤ Ÿu ~>ÙfiJ¡≤ Ôu Ôuw° Fæ bæŸu FÙ Ÿfiu wÙfi°u* ˚Cbfi°u* ≈≤ N°J®¡td J¡≤ o∏B Ÿu wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡°
Îuÿb∫Õ ~>Ùfi <Ô∫° $$3$$ ıæŸu F°SÙ FaŸ°u* J¡°u F¸>°J¡≤ J¡t<ÔfiÙ tu* ˚®t≤°u* J¡° ≤°≠∫ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿfiu
Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ N<@≈<w∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡° ≤°≠∫ <J¡∫° $ wÌ…≈≤°∏w wÙfi°u*
˚Cbfi°u* ≈≤ „°Ÿfi J¡≤ ≤Fu Ÿ ÌæÃ∫≤°ı fiu Ÿt∫ N°fiu ≈≤ ıæŸu bŸ∏w M¡wC fF…w Ÿu NaJC¡≤ Ã≈∏fi J¡≤wÙ
Fæ bæŸu FÙ fF…w Ÿu ≈C` Ã≈∏fi <J¡∫u $$4,5$$ ıæŸu wuı tu* f»Ù-ª»Ù N°æ≤ Nb_S° tu* fi∫Ù, N°J¡°„ tu*
k¡æÔfiu Ÿu „°u<˚w F°ufiub°ÔÙ Ÿ¥∫Õ J¡∑ Fı°≤ <J¡≤du* „Ù|® b¨<] J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ wuı tu* f»u-
ª»u Nb_S° Ÿu f°ÔJ¡ Ÿu _byÕ tu* N°J®¡td J¡≤fiu Ÿu „°u<˚w F°ufiub°Ôu bu „Ù|® FÙ ∫Cb° F°u y∫u $$6$$ ıæŸu
fF…t¥v∫ t<d∫°u* tu* J¡°æ_wC˚ t<d ≈®@°fi Fæ bæŸu FÙ fiJu¡ fÙª tu* ≈®á°Ì fi°t J¡° ≈C` ≈®@°fi F…N° $$7$$
ıæŸu Ÿf ≈®J¡°≤ J¡∑ ŸC∏Ì≤w° Ÿu ∫C•w fŸ∏w Ÿu bTÕ ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ bæŸu FÙ Ÿ ≈C` Ÿu <F≤^∫J¡<„≈C
NÃ∫∏w ŸC„°u¿˚w F…N° $$8$$ wÌfi∏w≤ ≈C`°u* J¡∑ ŸF°∫w°, Ÿufi° N°æ≤ @fiŸ‡≈<W Ÿu ∫C•w bF ÌæÃ∫
Ÿ°™> bTÕ Ju¡ F°SÙ Ju¡ Ÿt°fi tÌ°u∏tW F…N° $$9$$ ıæŸu ≈®Ô∫ Ju¡ f°≤F Ÿ¥∫Õ f» ≤Fu w°≈ Ÿu N°æ≤ N≈fiÙ
≈®©≤ <J¡≤d°u* Ÿu wÙfi°u* ıyw°u* J¡°u Ÿ∏w›w J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ <Ìfi-≈≤-<Ìfi f» ≤FÙ N°J®¡tdı<fiw ≈Ùn°
N°æ≤ J¡≤y®Fdı<fiw <fiÃ∫ fioÕ-fioÕ Ÿa≈<W Ÿu Ÿfiu wÙfi°u* ıyw°u* J¡°u Ÿ∏w›w <J¡∫° $$10$$ ıæŸu Ì…Ô°≤
Ÿu <fynu F…Î f°ÔJ¡ Ju¡ t∫°ÕÌ° Ju¡ vÔa|fi Ÿu f∏@C-f°∏@b Ì…#©Ù F°uwu Fæ* bæŸu FÙ ŸJu¡ N°J®¡tdı<fiw
Ÿ∏w°≈ Ÿu Ÿ¥∫Õ, ª∏B N°<Ì Ìubw° <©∏fi F…Î $$11$$
wÌfi∏w≤ ∏F°u*fiu ÌæÃ∫≤°ıR¡≈Ù yı≤°ı Ju¡ b@ Ju¡ <ÔÎ f®Ê°ıÙ Ÿu ≈®°SÕfi° J¡∑ $ ™>ÙJ¡ FÙ Fæ, f°≤-
f°≤ <J¡∫u y∫u N≈≤°@ J¡°u tF°≈C”T ˚Ù ŸFfi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$12$$ wÌfi∏w≤ ˚yb°fi F¿≤ fiu fi≤<Ÿ*F
„≤Ù≤ @°≤dJ¡≤ ıæŸu F°SÙ |°unu J¡°u J¡¸>J¡¸> „ÆÌ Ju¡ Ÿ°S J¡°¸> ±>°Ôw° Fæ bæŸu FÙ Ÿu <bÌÙdÕ J¡≤
<Ì∫° $ bF fi≤<Ÿ*F „≤Ù≤ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* i>F ≤Fu ıyw Ju¡ Ÿt°fi ||Õ≤ „ÆÌ J¡≤ ≤F° S°, Ÿtu* <ÌÀyı°u*
Ju¡ Ì°≥w°u* Ju¡ ŸÂ„ fi© bı® N°<Ì Ju¡ wCv∫ f»u Su, ŸJ¡∑ Ì∏w ≈*<•w∫°≥ ¿_S≤ <bΩCwgÔw° Ju¡ wCv∫
ªtJ¡∑ÔÙ SÙ, ÌŸ <Ì„°R¡≈Ù J¡°u¸>≤°u* tu* |¥t ≤FÙ ıÔwÙ N<Àfi∫°≥ FÙ ŸJu¡ JC¡^±>Ô Su, ŸJ¡° Ì≤ Ÿf
JC¡Ô°ªÔ°u* J¡∑ <≈^±>°J¡°≤ ¿_S<w Ju¡ Ÿt°fi ˚ÙTd S°, ŸJu¡ f°F…R¡≈Ù b¨s°u* Ju¡ <FÔfiu-±C>Ôfiu Ÿu ™>°
F…N° f®Ê°^±>R¡≈Ù ©›≈≤ <bÌÙdÕ F°u ≤F° S°, tC© π°≤° ≈u¸> Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î ŸJu¡ ÿb°Ÿ b°∫CN°u* Ÿu ≈bÕw
ÎJ¡ _S°fi Ÿu ÌqŸ≤u _S°fi ≈≤ F¸>°∫u y∫u Su, wÙfi°u ıyw°u* J¡°u ıÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ J¡°u≈R¡≈Ù ≈®Ô∫°<Àfi
Ÿu bF NÃ∫∏w ybÙÕÔ° S°, N∫°Ô Ÿu ˚∫aJ¡≤ <b„°Ô J¡∏@°u* Ju¡ J¡‡≈ Ÿu Ÿfiu Ÿ¥∫Õ J¡°u <bª<Ôw J¡≤
<Ì∫° S°, ŸJu¡ ≤°utJ¥¡≈°u* tu* ÌæÌÙ›∫t°fi N<Àfi≤°<„ Ÿu ≈bÕw ¿≈|Ô y∫u Su, Ÿtu* ©°nu y∫u JC¡Ô°ªÔ°u*
Ÿu fnÙ ˚°≤Ù ÌÙb°≤ J¡∑ ≤ªfi° tu* t°fi°u* <ÌJg¡w¸> ]w Su N°æ≤ ŸJu¡ Ÿf Nb∫b°u* Ÿu ≈<\>„, ≈®°Ÿ, w°ut≤
N°<Ì <b<b@ N°∫C@ Ã≈∏fi F…Î Su $$13-19$$ ıæŸu Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ ≈®Ô∫ Ju¡ N∏w tu* N<Àfi Ÿ‡≈¥dÕ
ıyw°u* J¡°u ıÔ° ±>°ÔwÙ Fæ bæŸu FÙ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ fi≤<Ÿ*F „≤Ù≤ J¡°u @°≤d <J¡∫u F…Î ˚yb°fi fiu <fiJ¡Ô
≤FÙ* fiu`N<Àfi∫°u* Ÿu NŸC≤°u* Ju¡ fiy≤ tu* ≤Ffiub°Ôu Ÿf ıÙb°u* N°æ≤ Ÿf Ÿ°ty®Ù J¡°u ıÔ° <Ì∫° $$20$$
≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ ŸabwÕ fi°tJ¡ tu|°u* Ju¡ yıÕfi Ÿu Δ∫°JC¡Ô ıÔ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt°fi tu| yıÕfi Ju¡ wCv∫ |fi|°uu≤
™>°uJ¡fiu Ÿu Ÿ fi¨<Ÿ*FR¡≈Ù b°∫C Ju¡ NÃ∫∏w s°u˚ J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ <Ì„°N°u* tua ıÔ ≤Fu th~>≤°u* Ju¡ Ÿt°fi
Ì°fib°u* Ju¡ HC^±> Ju¡ HC^±> ˚°y y∫u N°æ≤ J¡°¿∏wb°Ôu ÌÙ≈J¡°u* Ju¡ Ÿt°fi NÂÿ∫ F°u y∫u $
964 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
wÌfi∏w≤ ≈°w°Ô, ıF°≥ Ÿu ÌæÃ∫fi°∫J¡ ˚°y y∫u Su N°æ≤ Ÿf N∏w#≈C≤ ıÔ y∫u Su, ≈®Ô∫ tu* f≤f°Ì
F…Î ıyw Ju¡ wCv∫ F°u y∫° $ NJ¡°Ô Ju¡ ≈®Ô∫ Ju¡ wCv∫ ˚ÙTd ∫C] tu* <F≤^∫J¡<„≈C J¡°u t°≤J¡≤ _b_S
F…Î Ìubw°N°u* π°≤° fnu N°Ì≤ Ju¡ Ÿ°S ≈¥<ıw ˚yb°fi fi¨<Ÿ*F Ju¡ @Ù≤u-@Ù≤u b°dÙ Ju¡ Ny°uª≤ N≈fiu ≈Ì
J¡°u ı°fiu ≈≤ t≤fiu Ÿu fªu F…Î Ì°fib ≈®á°Ì Ju¡ Ÿa≤sd tu* ıæŸu ≈sÙ Ÿ¥©u w°Ô°f tu* ı°wu Fæ* bæŸu FÙ N≈fiu
Ÿ ıÔu F…Î Ìu„ tu* y∫u $ bF°≥ ≈≤ N°ÃtÙ∫ f∏@C-f°∏@b°u* J¡° fi°„ ≈®∫C•w Ÿt∫°u<ªw <bÔ°≈ J¡≤ t≤u
F…Î f∏@CN°u* J¡° ∏F°u*fiu N°æºbÕÌæ<FJ¡ ŸÃJ¡°≤ <J¡∫° $ <ıfiJu¡ f∏@C-f°∏@b t°≤u ı° ªCJu¡ Su N°æ≤ N<@J¡°a„
f∏@C-f°∏@b ıÙwu-ıÙ ıÔ°∫u y∫u Su, ÎuŸu t≤fiu Ÿu fªu F…Î N°ÃtÙ∫ıfi°u* J¡°u ∏F°u*fiu @Ù≤u-@Ù≤u
N°ÿb°Ÿfi <Ì∫° $ <ª∏w°b„ <fiÿªu‹¸> NwÎb <ª`<Ô<©w Ju¡ wCv∫ Ì…#<©w N°J¨¡<wb°Ôu ÌÙfi-t<Ôfi
<ªW NwÎb wCT°≤ Ÿu fi‹¸>-˚®‹¸ ><J¡∫u y∫u J¡tÔ°u* Ju¡ ŸÂ„ „°uJ¡ Ÿ∏w›w N∏w#J¡≤db°Ôu bu ≈®á°Ì
N°<Ì NŸC≤fi°∫J¡, <ıfiJu¡ „°©°, ≈Wu N°<Ì ıÔ y∫u F°u, ÎuŸu b¨s°u* Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªu‹¸> F°u y∫u $ (™C>a™>
b¨s°u* J¡° b°∫C Ÿu fi <FÔfi° ≈®<Ÿ] FÙ Fæ $) $$21-28$$
wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

oJ¡wÙŸb°≥ ŸyÕ
≈®á°Ì J¡° ZÙF¿≤ Ju¡ ≈≤°J®¡t J¡° <ª∏wfi,
N°ÃtÙ∫°u* Ju¡ J¡v∫°d J¡° <bª°≤ N°æ≤ ˚ybÌg˚<•w Ÿu ˚ybÌg˚°b J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ ≈°w°ÔywÕ tu*, ıF°≥ Ì°fib°u* J¡° <bfi°„ <J¡∫°
y∫° S° bF°≥ Ì…#©Ÿ∏w›w NwÎb t°æfiÙ ≈®á°Ì fiu <bª°≤ <J¡∫° $ Ft°≤° J¡°æfi ŸF°∫J¡ F°u ? Ÿ‡≈<WR¡≈Ù
≈vÔb°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiu tu* ŸtSÕ ı°u ˚Ù NŸC≤R¡≈Ù b¨s J¡° NaJC¡≤R¡≈ wuı_bÙ ∫F°≥ ≈≤ ≈æÌ° F°uw° Fæ,
ŸÙ J¡°u ZÙF¿≤ R¡≈Ù f∏Ì≤ ©° ±>°Ôw° Fæ $ ıæŸu <Ft°Ô∫ tu* <bJ¡<Ÿw J¡tÔ J¡˚Ù ¿_S≤ fiFÙ* F°uwu bæŸu
FÙ ≈°w°Ô tu* bı®Ì^±>„°ÔÙ fÔb°fi ÌæÃ∫ J¡˚Ù ˚Ù NaJC¡¿≤w F°uJ¡≤ ¿_S≤ fiFÙa F…Î $ ŸtCB J¡∑ w≤ay°u* Ju¡
Ÿt°fi ≈®©≤ N°J¨¡<w N°æ≤ yıÕfib°Ôu Ÿf ÌæÃ∫ Ã≈∏fi F°u F°uJ¡≤ <bÔÙfi F°u ı°wu Fæ*, fiJ¡° w<fiJ¡
<bJ¡<Ÿw J¡°∫Õ fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° ı°w° Fæ $$1-4$$ fn° ©uÌ Fæ, f°F≤Ù N°æ≤ ˚Ùw≤Ù Ÿf Ÿ‡≈<WR¡≈Ù
≈®J¡°„°u* J¡°u F≤fiub°Ôu NÌg˚Cw N∏@J¡°≤ Ju¡ wCv∫ Ft°≤u „`C ∏fi<w Ju¡ <„©≤ ≈≤ ≈F…≥ª ªCJu¡ Fæ* $$5$$
Ft°≤u <t`R¡≈Ù N@Õ≤°<` Ju¡ J¡tÔ wn°y, <ıfiJu¡ ⁄Ì∫ N∏@J¡°≤ Ÿu ≈¥dÕ Fæa, N°æ≤ <ıfiJ¡∑ ≈a©CnÙR¡≈Ù
Ÿa≈<W <Ìfi-≈≤-<Ìfi ŸaJC¡<ªw F°u ≤FÙ Fæ, Jæ¡Ì J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu Fæ* $ ı°u ≈®d°t Ju¡ Ÿt∫ tu≤u <≈w°ıÙ Ju¡
ª≤d-J¡tÔ J¡° _≈„Õ J¡≤wu Su πuT Ÿu J¡Ô…<Tw Ìubw°N°u* fiu, Ft°≤° Ìu„ ÎuŸu N°J®¡°∏w J¡≤ <Ì∫° Fæ ıæŸu
<ŸaF t¨y Ju¡ bfi J¡°u N°J®¡°∏w J¡≤u* $ ı°u N≈fi° ⁄Ì∫bwÙÕ tF°Ì…#© ŸfJu¡ N°yu J¡Fwu <k¡≤wu Fæ* Ωt≤<Fw,
J¡°¿∏wFÙfi wS° ÌÙfiFÙfi Ft°≤u f°∏@b, y®Ù‹t M¡wC tu* <ıfiJ¡∑ ≈a©C¿n∫°≥ HCÔŸ ªCJ¡∑ F°u ÎuŸu J¡tÔ°u* Ju¡
Ÿt°fi „°u<˚w fiFÙ* F°uwu Fæ* $$6-8$$ N°ıJ¡Ô „¥≤bÙ≤ NŸC≤°u* Ju¡ |≤°u* tu* <fi≤∏w≤ fFfiub°Ôu Ã≈°w
b°∫CN°u* Ÿu n°∫u ı° ≤Fu ˚_tR¡≈ JC¡F≤u ≈FÔu J¡∑ @¥≈ J¡∑ |¥t®≤°<„ Ju¡ Ÿt°fi ≈®wÙw F°u ≤Fu Fæ* $ <ıfiJu¡
ª°æ©¸> N°æ≤ <J¡b°n Ìubw° F≤ Ôu y∫u Fæ* ÎuŸÙ ÌæÃ∫°u* Ju¡ N∏w#≈C≤ J¡∑ ÌÙb°≤°u* ≈≤, Ÿt¨<]J¡°Ô J¡∑ t≤J¡w≈®˚°
Ju¡ Ÿt°fi oŸ Ÿt∫ ı°æ Ju¡ NaJC¡≤ yu Fæ* $ ı°u Ì°fib ≈FÔu ŸCtu”R¡≈Ù J¡t<ÔfiÙ Ju¡ tÌÕfi tu* tÌ°u∏tW
ŸyÕ - 31] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 965
F°SÙ Ju¡ ŸÂ„ Su, bu ˚Ù N°ı Ìubw°N°u* Ju¡ ŸÂ„ ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ NF°u, ˚°À∫ Ju¡ <ÔÎ •∫°
NŸ°º∫ Fæ ? $$9-11$$ ıæŸu y°≥b tu* yoÕ F…oÕ ˚∫˚Ùw t¨<y∫°≥ w<fiJ¡ ≈Wu Ju¡ k¡nJ¡fiu ≈≤ ˚Ù ±>≤wÙ Fæ*
bæŸu FÙ ÌæÃ∫°u* J¡∑ <˜∫°≥, <ıfiJ¡°u „`C˚∫ J¡° NfiC˚b F°u ªCJ¡° Fæ, w<fiJ¡ ≈W°u* Ju¡ k¡nJ¡fiu ≈≤ ˚Ù ±>≤wÙ
Fæ* $ NŸC≤ fi°¿≤∫°u* Ju¡ J¡dÕk¥¡Ô ffi°fiu Ju¡ <ÔÎ Ôy°∫u y∫u ≤Ãfi°u* Ju¡ yCh~>ub°Ôu k¥¡Ôu F…Î <ÌΔ∫ b¨s fi≤<Ÿ*F
Ju¡ F°S°u* Ÿu wFŸ-fiFŸ F°uJ¡≤ ™C>a™> ffi y∫u Fæ* $$12,13$$ Ìubw°N°u* fiu Ÿ fi∏Ìfibfi tua <ÌΔ∫b˜°u* Ÿu
∫C•w Ôw° N°æ≤ ≈Wub°Ôu ≤Ãfi°u* Ju¡ yCh~>°u* Ÿu ÔÌu F…Î J¡v≈b¨s <k¡≤ Ÿu Ôy° <Ô∫u Fæ* $$14$$ ≈FÔu NŸC≤°u*
fiu Ìubw°N°u* J¡∑ f∏ÌÙ fi°¿≤∫°u* Ju ŸC∏Ì≤ tC© ≈®„aŸ° Ju¡ Ÿ°S Ìu©u Su, Ôu<J¡fi Nf NŸC≤°u* J¡∑ f∏ÌÙ fi°¿≤∫°u*
Ju¡ t…© Ìubw°N°u* π°≤° Ìu©u ı°wu Fæ* $$15$$
t°Ô¥t ≈nw° Fæ, Ìubw°N°u*u J¡∑ Îu≤°bw N°<Ì F°<S∫°u* Ju¡ y^±>_SÔ tu* fF ≤FÙ tÌ@°≤°R¡≈Ù
tF°fi<Ì∫°≥ „æÔ <„©≤°u* ≈≤ fF ≤FÙ fi<Ì∫°u* Ju¡ Ÿt°fi F°u ı°∫uyÙ $$16$$ tÌ Ju¡ Ì°F Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ ≤°©
Ft°≤u F°<S∫°u* Ju¡ Ÿ¥©u F…Î y^±>_SÔ°u* tu* Ÿ¥©u F…Î t”_SÔ°u* J¡∑ @¥<Ô Ju¡ Ÿt°fi ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $$17$$
k¥¡Ôu F…Î Ÿku¡Ì t∏Ì°≤ Ju¡ ≈≤°y∫C•w tJ¡≤∏Ì°u* Ÿu ≤ayu FCÎ b°∫C ¿ıfiJ¡° Nay_≈„Õ J¡≤wu Su, NwÎb ı°u
t°≤u FTÕ Ju¡ tu”<„©≤°u* Ju¡ wCv∫ Su, bu ÌæÃ∫ Ì…ÔÕ˚ F°u y∫u Fæ* $$18$$ ≈FÔu Ì°fib°u* Ju¡ N∏w#≈C≤ tu* NU∫_w
(<ª≤J¡°Ô wJ¡ <fib°Ÿ J¡≤ ªCJ¡∑) Ìubw° N°æ≤ y∏@b°u˘ J¡∑ ŸC∏Ì¿≤∫°≥ N°ı b¨s ≈≤ taı¿≤∫°u* Ju¡ Ÿt°fi
tu” ≈≤ <fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ* $$19$$ fnu ©uÌ J¡∑ f°w Fæ, tu≤u <≈w°ıÙ J¡∑ ≈¸>≤°<fi∫°au Ju¡ Ÿ¥©u F…Î J¡tÔ°u* J¡∑
w≤F fiÙ≤Ÿ <bÔ°Ÿ°u* J¡∑ N›Ÿ≤°Î≥ fi¨Ã∫°u* tu* NfiCJ¡≤d π°≤° ˚ßÕfi° J¡≤wÙ Fæ* $$20$$ ≈FÔu ı°u ª≥b≤ tu≤u
¿≈w° ≈≤ ±C>Ô°∫u y∫u Su, fnu ©uÌ J¡∑ f°w Fæ, bu FÙ N°ı _byÕ tu* o∏B ≈≤ ±C>Ô°∫u ı°wu Fæ* $ <ıfiJ¡°
≈≤°J®¡t _t≤d ˚Ù Ì…#©Ì°∫Ù Fæ, ÎuŸu fi ÎJ¡t°` ˚yb°fi ZÙF¿≤ Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu Ft ıæŸu tF°≈®w°≈„°ÔÙ
Ô°uy°u* J¡°u ˚Ù ∫u N°≈¿W∫°≥ ≈®°›w Fæ* $ ıæŸu <Ft°Ô∫ Ju¡ <„©≤ J¡˚Ù Ÿ∏w›w fiFÙa F°uwu bæŸu FÙ fi <b‹dC
˚yb°fi J¡∑ f°F…N°u* J¡∑ <fi<fn ~>°∫° tu* <bZ°∏w Ìubw°N°u* J¡°u J¡˚Ù Ÿ∏w°≈ ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $
ıæŸu ≈bÕw ∫° b¨s J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ fæ™>u F…Î f∏Ì≤ fÔb°fi JC¡W°u* J¡°u ˚Ù way J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ˚yb°fi
<b‹dC Ju¡ ≈≤°J®¡tR¡≈Ù ≈bÕw ∫° b¨s J¡∑ ª°u¸>Ù Ju¡ NbÔ‡ffi Ÿu Ÿt¨] F…Î Ìubw° Ô°uy Ft fÔb°fi°u* J¡°u ˚Ù
≈°w°Ô tu* i>Ju¡Ô ≤Fu Fæ* $$21-24$$ ˚yb°fi Ju¡ ≈≤°J®¡t Ÿu NÔaJ¡°≤°u* J¡°u ˚Ù NÔ*J¨¡w J¡≤fiub°Ôu
NŸC≤fi°¿≤∫°u* Ju¡ tC©°≤<b∏Ì ≈≤ J¡t<Ô<fi∫°u* Ju¡ tC©˚¥w J¡tÔ ≈≤ <Ft Ju¡ Ÿt°fi N°≥Ÿ¥ ŸÌ° ffiu ≤Fwu
Fæ* $$25$$ ıyBq≈Ù ıÙdÕ-„ÙdÕ tJ¡°fi J¡∑ ıÙdÕ-„ÙdÕ, ¸¥>¸>Ù-k¥¡¸>Ù ÌÙb°≤u* <y≤ ≤FÙ Fæ, Ÿu fiÙÔt<d
Ju¡ _w‡˚R¡≈ ˚yb°fi J¡∑ ˚Cı°N°u* π°≤° Ÿ‡F°Ô° ı°w° Fæ $$26$$ ıæŸu sÙ≤ Ÿ°y≤ Ju¡ tº∫ tu* ±¥>fu F…Î
t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ @°≤dJ¡w°Õ J¡h~>≈ ˚yb°fi Fæ* bæŸu FÙ <b≈<WR¡≈ Ÿ°y≤ tu* ±¥>f ≤FÙ ÌubŸufi° Ju¡ bF ˚yb°fi
FÙ @°≤dJ¡w°Õ Fæ* $ ∏F°u*fiu ∫u tu≤u <≈w° N°<Ì Ÿf NŸC≤Zu‹™> J¡°u ÎuŸu <y≤° ±>°Ôu ıæŸu <J¡ sCÆ@ F…N°
≈®Ô∫J¡°Ô J¡° b°∫C JC¡Ô°ªÔ°u* J¡°u <y≤°w° Fæ $ Ju¡bÔ ÎJ¡ ∏FÙ* ˚Cı°R¡≈ N<Àfi Ft Ô°uy°u* J¡° ŸaF°≤
J¡≤fiu tua ŸtSÕ Fæ* Ìubw°N°u* Ju¡ yC” ZÙt°fi t@CŸ¥Ìfi Ft Ô°uy°u* Ju¡ π°≤° N°J®¡°∏w fiFÙ* F°u ŸJ¡wu $ ÌæÃ∫°u*
Ju¡ f°F…Ì^±> Ju¡ <ÔÎ JC¡™>°≤˚¥w fi ZÙF¿≤ ˚yb°fi Ju¡ ≈≤°J®¡t Ÿu ≈≤°J®¡t„°ÔÙ F°uJ¡≤ o∏B ıæŸu f∏Ì≤
f°ÔJ¡°u* J¡°u ~>unw° Fæ bæŸu FÙ ÌæÃ∫°u* J¡°u ~>un ≤F° Fæ $ ∫<Ì ˚yb°fi „˜°˜ J¡° Ã∫°y J¡≤ Ìu*, w°u ˚Ù fi
≈≤ <bı∫ ≈®°›w fiFÙ* J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ $ bı® Ÿu ˚Ù J¡<™>fi bu „˜°˜°u* Ju¡ N°|°w°u* Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi fiFÙ*
966 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<J¡∫u ı° ŸJ¡wu Fæ* $$27-31$$ ∏F°u*fiu Ft°≤u f°≈-Ì°Ì°u* Ju¡ Ÿ°S fF…w Ÿu ˚∫aJ¡≤ ∫C] J¡°æ„Ô°u* J¡°
NU∫°Ÿ <J¡∫° Fæ <ıfitu* ≈≤_≈≤ ≈bÕw ku*¡Ju¡ y∫u Su $ fi N<w˚ÙTd N°æ≤ <b„°Ô „`C≈a<•w∫°u* tu* ı°u
˚∫˚Ùw fiFÙ* F…N° S°, bF oŸ Ÿt∫ ˚∫˚Ùw F°uy°, oŸtu* w°u J¡Ffi° FÙ •∫° Fæ ?$$32,34$$
•∫°u* ÌqŸ≤° ≈®wÙJ¡°≤ J¡° ≈°∫ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıyw tu* Ÿf b_wCN°u* Ju¡ _b˚°b Ÿu Ÿf ≈®J¡°≤ J¡∑ fC<]∫°u* Ÿu N°æ≤ Ÿf ≈®J¡°≤ Ju¡ J¡t°u˘ Ju¡ Ω°uy°u* Ÿu
„≤d°SÙÕ Ô°uy°u* Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡t°` ˚yb°fi FÙ „≤d Fæ, N∏∫S° y<w fiFÙ* Fæ $$35$$
N°æ≤ Ô°uy „≤d •∫°u* fiFÙ* F°u ŸJ¡wu ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* fiŸu f»>J¡≤ J¡°uoÕ ˚Ù fiFÙ* Fæ* $ Ÿ¨<‹¸>, ≈®Ô∫, N°æ≤ ŸaF°≤ Ju¡ ÎJ¡t°` FuwC F¿≤ FÙ Fæ* $$36$$
ÎuŸ° <bª°≤J¡≤ Ÿb°ÕÃtfi° fiJ¡∑ „≤d°y<w J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu Fæ* $
oŸ sd Ÿu tæ* ŸÌ° Nı∏t° fi°≤°∫d J¡∑ „≤d tu* ≈®°›w F…N° Fq≥ $ Ÿf Ìu„, Ÿf J¡°Ô N°æ≤ Ÿf
b_wCN°u* tu* tæ* fi°≤°∫dt∫ Fq≥ $ <fi≤∏w≤ ˚yb°fi J¡∑ „≤d°y<w, @°≤d°, _t≤d N°æ≤ ı≈ Ju¡ Ÿ°@fi˚¥w
fiJu¡ Z°æw t∏` J¡° _t≤d J¡≤ <fi≤b<h~>∏fi ŸJu¡ ı≈ J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu Fæ* $ ıæŸu N°J¡°„ Ÿu b°∫C
J¡˚Ù fiFÙ* F¸>w° bæŸu FÙ Ÿf ≈C”T°S°u˘ J¡° Ÿ°@J¡ "fit°u fi°≤°∫d°∫' (c) ∫F t∏` tu≤u ⁄Ì∫J¡°u„
Ÿu Ìq≤ fi F°u $
Ÿf Ìu„, Ÿf J¡°Ô N°æ≤ Ÿf b_wCN°u* tu tæ* fi°≤°∫dt∫ Fq≥, ÎuŸ° ı°u J¡F° S°, oŸJ¡° _≈‹¸>ÙJ¡≤d
J¡Fwu Fæ* $
F¿≤ <Ì„° Fæ*, F¿≤ N°J¡°„ Fæ*, F¿≤ ≈¨ØbÙ Fæ*, F¿≤ ıyw Fæ* N°æ≤ N≈®tu∫°Ãt° F¿≤ tæ* Fq≥ $ tæ* ˚°bfi°b„
≈®°∫# <b‹dC F°u y∫° Fq≥ $$37-39$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ <J¡Ÿ<ÔÎ wCt ÎuŸÙ J¡v≈fi° J¡≤wu F°u, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
_b∫a <b‹dC F…Î <ffi° <b‹dC J¡∑ ≈¥ı° J¡≤w° F…N° ≈C”T ≈¥ı° J¡° k¡Ô-˚°yÙ fiFÙ* F°uw° Fæ $ Nw#
<b‹dC¡ffiJ¡≤ <b‹dC J¡∑ ≈¥ı° J¡≤fiÙ ª°<F∫u, oŸ<ÔÎ tæ* <b‹dCR¡≈ Ÿu ¿_Sw F…N° Fq≥, •∫°u*<J¡ "fi°<b‹dC#
≈¥ı∫u<π‹dCa' fi°<„b# ≈¥ı∫u¿h~>btg' ÎuŸÙ <b<@ Fæ $ ı°u F¿≤ Fæ bFÙ ≈®á°Ìfi°tJ¡ Fæ $ ≈®Ã∫y°Ãt° Ÿu N∏∫
F¿≤ ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ ÎuŸ° tfi tu* <fiÿª∫b°Ô° tæ* ŸbÕΔ∫°≈J¡ Fq≥ $$40,41$$ Nf ZÙF¿≤ Ju¡ b°Ffi, N˜,
N°˚≤d, „≤Ù≤ N°<Ì J¡∑ N≈fiu R¡≈ Ÿu J¡v≈fi° J¡≤wu Fæ* $ oŸ NŸÙt N°J¡°„ J¡°u Δ∫°›w J¡≤Ju¡ ¿_Sw
∫F ŸCbdÕ Ju¡ Ÿt°fi bdÕb°Ô° y”n tu≤u Nay°u* J¡° N°Ÿfi ffi y∫° Fæ $ <ıfiJu¡ F°S°u* Ju¡ Nb∫b°u* ≈≤ Ÿf
ªJ®¡, yÌ°, ©±>gy N°<Ì N˜R¡≈Ù ≈sÙ <fiÃ∫ <fib°Ÿ J¡≤wu Fæ*, fi©J¡°¿∏wR¡≈Ù taı¿≤∫°u* Ÿu ı°u Δ∫°›w
Fæ*, J¡°utÔ-J¡°utÔ t∏Ì°≤ Ju¡ k¥¡Ô°u* J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu <ıfiJu¡ t¥Ô ≈®Ìu„ ŸCy¿∏@w Fæ* Îba t∏Ì≤°ªÔ Ÿu
<ıfiJu¡ f°ıCf∏@ <|Ÿu y∫u Fæ*, tF°t≤J¡w t<d Ju¡ b¨sR¡≈ ∫u tu≤u ª°≤ f°F… Fæ $ ªaªÔ ª∏BJ¡Ô° J¡∑ ≤°<„
Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ ª≥b≤ @°≤d J¡≤fiub°ÔÙ sÙ≤ Ÿ°y≤ Ju¡ tº∫ Ÿu Ã≈∏fi ∫F Ô‚tÙ tu≤Ù ÎJ¡ fyÔ tu*
¿_Sw Fæ $ Nfi°∫°Ÿ wÙfi°u* ˚Cbfi°u* J¡°u <ıŸfiu ≈®Ô°u<˚w J¡≤ <Ì∫° Fæ, `æÔ°u•∫∫R¡≈Ù b¨s J¡∑ taı≤Ù Ju¡
c ≈®db∫C•w "fit°u fi°≤°∫d°∫' ∫F t∏` ≈<b` Ìu„ tu* FÙ ı≈fiu ∫°uÀ∫ Fæ, <fi≤∏w≤ ı≈fiu ∫°uÀ∫
fiFÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ≈®db ≤<Fw ∫C•w t∏` J¡° ≈°Ì°fi <J¡∫° $ ÿÔ°uJ¡ tu* "⁄ÃJ¡°u„°w' ∫F J¡Sfi t°fiŸ
ı≈ J¡∑ tC¶∫w° Ju¡ Ω°uwfi Ju¡ <ÔÎ Fæ* $
ŸyÕ - 31] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 967
Ÿt°fi <b≤°ıt°fi ∫F F¿≤ J¡∑ <fitÕÔ <fiÿªÔ J¡∑<wÕ tu≤u ŸtÙ≈ tu* ¿_Sw Fæ $$41-46$$ <fi≤∏w≤ NfiuJ¡
ıyw°u* J¡° fi¥wfi <fit°Õd J¡≤fiub°ÔÙ N≈fiu o∏Bı°Ô Ÿu „°u<˚w F°ufiub°ÔÙ ∫F <b‹dC J¡∑ t°∫° tu≤u ŸtÙ≈
tu* ¿_Sw Fæ $ <ıŸfiu Nfi°∫°Ÿ `æÔ°u•∫ J¡∑ b¨s≤°<„∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡∑ Fæ, ÎuŸÙ J¡v≈b¨s J¡∑ Ôw°
Ju¡ wCv∫ ∫F Ô‚tÙ J¡∑ Ÿ©Ù ı∫° tu≤Ù ÌqŸ≤Ù fyÔ tu* <b≤°ıt°fi F°u ≤FÙ Fæ $ <fiÃ∫ „ÙwÔ N°æ≤ <fiÃ∫
‹d ª∏Bt° N°æ≤ ˚°_J¡≤ ∫u Ì°u Ìubw° tu≤u tC≥F tu* tu≤u Ì°u Ô°uªfi Fæ*, <ı∏F°u*fiu ŸaŸ°≤ J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤
≤•©° Fæ $ tu≤Ù fiÙÔ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi ÿ∫°tÔ, tu| Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤, kæ¡Ô ≤FÙ ∫F ÌuFJ¡°¿∏w Fæ, oŸfiu
<Ì„°N°u* J¡°u ÿt°tÔ ffi° ≤•©° Fæ $ ∫F ≈°≥ªı∏∫ „a© tu≤u F°S tu* Fæ, ı°u t¥<wÕt°fi N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi
„ÆÌR¡≈ Fæ, sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi „C˚® Fæ N°æ≤ <ıŸŸu ŸÌ° ºb¿fi <fiJ¡ÔwÙ Fæ $$47-51$$ ∫F ŸC∏Ì≤
J¡tÔ tu≤Ù FSuÔÙ ≈≤ <bΩt°fi Fæ, ı°u tu≤Ù fi°<˚ Ÿu Ã≈∏fi F…N° Fæ N°æ≤ <ıŸJ¡∑ J¡<dÕJ¡° Ju¡ tº∫ tu*
f®Ê°R¡≈Ù ˚®t≤ <~>≈° Fæ $$52$$ ∫F ≤Ãfi°u* Ÿu <ª`-<b<ª` „≤Ù≤b°ÔÙ NwÎb ŸCtu” Ju¡ <„©≤ Ju¡ wCv∫,
Ÿ°ufiu Ÿu t»Ù F…oÕ tu≤Ù ˚°≤Ù yÌ° Fæ, ı°u ÌæÃ∫ N°æ≤ Ì°fib°u* J¡° ŸaF°≤ J¡≤wÙ Fæ $$53$$ ∫F Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi
ªtJ¡∑Ô° tu≤° ŸCÌ„Õfi ªJ®¡ Fæ, <ıŸŸu ŸÌ° <J¡≤du* f°F≤ k¥¡¸> ≤FÙ Fæ* N°æ≤ ı°u ª°≤°u* N°u≤ ≠b°Ô°R¡≈Ù
ı¸>°N°u* Ÿu Δ∫°›w Fæ $ oŸfiu ª°≤°u* N°u≤ <ÌJg¡w¸>°u* J¡°u ≈¸>Ô Ju¡ Ÿt°fi Ô°Ô J¡≤ <Ì∫° Fæ $$54$$ ∫F
@¥t®∫C•w N<Àfi Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ J¡°Ô° N°æ≤ ªtJ¡∑Ô° tu≤° N∏ÌJ¡fi°tJ¡ ©±>gy Fæ $ ∫F ÌæÃ∫R¡≈Ù b¨s°u*
Ju¡ <ÔÎ JC¡™>°≤˚¥w Fæ N°æ≤ Ìubw°N°u* J¡°u N°fi∏Ì Ìufiub°Ô° Fæ $ ∫F f°dR¡≈Ù b¨<‹¸>@°≤°N°u* J¡°u bT°Õfiu tu*
≈C‹J¡≤°bwÕ tu| Ju¡ wCv∫ N°æ≤ „uTfi°y Ju¡ ŸÂ„ <b„°Ô „°≤ay fi°tJ¡ @fiCT Fæ, ı°u <b<b@ t<d∫°u* Ÿu
<b<ª` F°ufiu Ju¡ J¡°≤d o∏B@fiCT Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ Fæ $$55,56$$
tæ* Ã≈∏fi F°uJ¡≤ fi‹¸> F…Î NwÙw N°æ≤ bwÕt°fi oŸ NfiuJ¡ ıyw°u* J¡°u N≈fiu Ì≤ tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡
@°≤d J¡≤w° Fq≥ $ ≈¨<SbÙ tu≤u ª≤d Fæ, N°J¡°„ tu≤° <Ÿ≤ Fæ, wÙfi°u* ıyw tu≤u „≤Ù≤ Fæ, <Ì„°Î≥ tu≤u Ì≤
Fæ* $ tæ* fiÙÔ tu| Ju¡ tº∫ Ju¡ Ÿt°fi ÿ∫°tÔ J¡°¿∏wb°Ô°, y”nR¡≈Ù ≈bÕw ≈≤ N°R¡» wS° „a©-ªJ®¡-
yÌ°@°≤Ù Ÿ°s°wg <b‹dC Fq≥ $ ∫u Ÿf Ì…‹¸> <ªWb°Ôu ıÙb ıæŸu ªaªÔ w¨d≤°<„∫°≥ b°∫C Ÿu nwÙ Fæ* bæŸu FÙ
tCHŸu ˚°y ≤Fu Fæ* $ ∫F fiÙÔ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi ÿ∫°tÔ J¡°¿∏wb°Ô°, ≈Ùw°‡f≤@°≤Ù, F°S tu* yÌ° <Ô∫°
F…N°, y”n ≈≤ N°R¡» N°æ≤ Ô‚tÙ∫C•w tæ _b∫a FÙ Nh∫Cw F°u y∫° Fq≥ $$57-61$$ J¡°æfi tu≤° <b≤°u@Ù
F°uJ¡≤ `æÔ°u•∫ J¡°u ˚_t J¡≤fiu tu* ŸtSÕ tu≤u ≈®<w ∫C] Ju¡ <ÔÎ N°w° Fæ ? ı°u N°w° Fæ, bF sCÆ@ F…oÕ
J¡°Ô°<Àfi Ju¡ ≈®<w „Ô˚ (wÙn) ıæŸu N≈fiu fi°„ Ju¡ <ÔÎ N°w° Fæ bæŸu FÙ _b<bfi°„ Ju¡ <ÔÎ N°w° Fæ $
∫u tu≤u Ÿ°tfiu ©nu F…Î ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤ ıæŸu J¡tı°u≤ fiu`b°Ôu Ô°uy Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° J¡°u fiFÙ* ŸF ŸJ¡wu bæŸu
FÙ tu≤u wuı J¡∑ ≠b°Ô°N°u* J¡°u fiFÙ* ŸF ŸJ¡wu $ f®Ê°, o∏B, N<Àfi, <„bN°<Ì Ìubw° fF…w Ÿu tC©°u* Ÿu
<fiyÕw buÌb°dÙ Ÿu oŸ Îuÿb∫Õ„°ÔÙ <b‹dCR¡≈ tu≤Ù _wC<w J¡≤wu Fæ* $ <b≈CÔ Îuÿb∫Õb°Ô° tæ* <b‹dC J¡∑
N°J¨¡<wb°Ô° F°u y∫° Fq≥ N°æ≤ ≈≤t°SÕ _b˚°b Ÿu Ÿf π∏π°u* Ÿu NwÙw F°u y∫° Fq≥ $ <ıŸJu¡ Ì≤ tu*
<`˚CbfiR¡≈Ù ˚bfi ¿_Sw Fæ ÎuŸÙ t¥<wÕb°Ô°, Ÿf Ì…‹¸> ≈®°<d∫°u* J¡°u ¿’∏fi-<˚∏fi J¡≤ ªCJ¡°, tu|, ≈bÕw,
w¨d, bfi N°<Ì Ÿf b_wCN°u* Ju¡ N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu ¿_Sw N°æ≤ Ÿf ˚∫°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°Ô° <b≤°¸>gR¡≈
≈≤f®Ê°ÃtJ¡ tæ* FÙ Fq≥ $ Ÿu tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$62-66$$
oJ¡wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
968 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d

fWÙŸb°≥ ŸyÕ
≈®á°Ì J¡° <b‹dC J¡∑ t°fiŸ≈¥ı° N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ Ÿ°S f°fl ≈¥ı° J¡≤fi° N°æ≤
Ÿu ŸCfiJ¡≤ N°ÿª∫Õ tu* ≈nu F…Î Ìubw°N°u* J¡° ˚yb°fi <b‹dC Ÿu ≈¥~>fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®á°Ì fiu ∫F <bª°≤ J¡≤ N°æ≤ ˚°bfi° π°≤° N≈fiu „≤Ù≤
J¡°u fi°≤°∫dR¡≈ ffi°J¡≤ ˚yb°fi <b‹dC J¡∑ ≈¥ı° Ju¡ <ÔÎ <k¡≤ <bª°≤ <J¡∫° $ tCHŸu J¡¿v≈w oŸ bæ‹db
„≤Ù≤ Ÿu N∏∫ Ÿt<‹¸>R¡≈ NSb° Δ∫<‹¸> Ìubw°R¡≈ t¥<wÕ fi F°u, <J¡∏wC ∫F tÌ®¥≈ <b‹dC FÙ, ı°u y”n ≈≤
fæ™>u F…Î <J®¡∫°, I°fi, oh~>°, NfiCy®FR¡≈ ª°≤ „<•w∫°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi, F°S tu* „a©, ªJ®¡ N°æ≤ yÌ° <Ô∫u
F…Î, ÿ∫°tÔ „≤Ù≤, ªwCf°ÕF…, ª∏B-Ÿ¥∫Õ R¡≈Ù fiu`b°Ôu, ŸC∏Ì≤ fi∏Ìfifi°tJ¡ ©±>gy Ÿu N≈fiu ˚•w°u* J¡°u
≈®Ÿ∏fi <J¡∫u FCÎ tF°J¡°¿∏wb°Ôu N°æ≤ ŸaJ¡TÕd, ≈®ΩC‡fi N°<Ì Δ∫°F N°æ≤ ≈°TÕÌ°u* Ÿu ∫C•w Fæ*, ⁄Ì∫ Ÿu
≈C‹≈°aı<Ô ˚°bfi° π°≤° f°F≤ N°b°<Fw F°uJ¡≤ ≈¥ı° J¡∑ Ÿt°<›w wJ¡ N∏∫ J¡∑ w≤F ¿_Sw F°u* $ ofiJ¡∑
tæ* Ÿf Ÿ°t<y®∫°u* Ÿu ≤tdÙ∫ t°fi<ŸJ¡ ≈¥ı° J¡≤w° Fq≥ $$1-5$$ ofi ≈¥ıfiÙ∫ Ìub°<@Ìub J¡∑ f°F≤Ù ≈J¡≤d°u*
Ÿu <b_w¨w wS° fF…w ≤Ãfi°u* Ÿu ≈¥dÕ ≈¥ı° Ÿu <k¡≤ f°fl ≈¥ı° J¡R¡≥y° $$6$$ ≈®á°Ì fiu ÎuŸ° <bª°≤J¡≤ <b<b@
≈¥ı°-Ÿ°t<y®∫°u* Ÿu ≈¥dÕ tfi Ÿu Ô‚tÙ Ju¡ ≈<w ˚yb°fi <b‹dC J¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $ ≤Ãfi°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu ı<¸>w
<b<b@ ≈°`°u* Ju¡ ≈®°∏w°u* π°≤° <J¡∫u y∫u N<˚TuJ¡°u* Ÿu, ª∏Ìfi N°<Ì Ju¡ <bÔu≈fi°u* Ÿu, @¥≈, ÌÙ≈ N°æ≤ <b<b@
≈®J¡°≤ Ju¡ <b˚bb°Ôu N°˚¥Td°u* Ÿu, t∏Ì°≤ J¡∑ t°Ô°N°u* Ju¡ bu‹¸>fi°u* Ÿu, ŸCbdÕ-J¡tÔ°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu,
J¡v≈b¨s J¡∑ Ôw°N°u* Ju¡ yCh~>°u* Ÿu, ≤Ãfi°u* Ju¡ yCh~>°u* Ÿu N°æ≤ J¡v≈ b¨s N°<Ì Ìub b¨s°u* Ju¡ ≈vÔb°u* Ÿu,
<b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ k¥¡Ô°u* J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu, <J*¡<J¡≤°w, Ny¿_w, JC¡∏Ì, ª‡≈°, fiÙÔJ¡tÔ, ≤•wJ¡tÔ,
JC¡o˘, J¡°„, ©ı¥≤, N°t, ≈Ô°„, N„°uJ¡, tæfik¡Ô, <fvb, J¡fiæ≤, <J¡≤°wJ¡, J¡Ì‡f, t°æÔ<Ÿ≤Ù,
tfiÙt, Ÿu∏Ì…N°≤, ı¥≤Ù, fJ¡°∫fi, yCyC<Ô, <f∏ÌCJ¡ N°<Ì k¥¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu, tu*FÌÙ, ≈°¸>Ô, N°t,
Ntn°, yΔ∫ N°æ≤ F≤uÕ fFun°u* Ju¡ k¥¡Ô°ua Ÿu, „°Ô, w°Ô N°æ≤ wt°Ô°u* Ju¡ Ôw°, k¥¡Ô N°æ≤ ≈vÔb°u* Ÿu,
J¡°utÔ-J¡°utÔJ¡<Ô∫°u* Ÿu, J¡°ÿtÙ≤ Ju¡Ÿ≤∫C•w N°t Ju¡ f°æ≤°u* Ÿu, Ju¡bnu, J¡tÔ N°æ≤ oÔ°∫ªÙ J¡∑
taı¿≤∫°u* Ÿu, ofiJu¡ N<w¿≤•w @¥≈, ÌÙ≈, fiæbuΩ, w°‡f¥Ô, Ì≈Õd, ~>` ª≥b≤, N°≤wÙ, ≈C‹≈°aı<Ô,
≈®Ì<sd°, fit_J¡°≤ N°<Ì Ÿ°æ∏Ì∫Õ∫C•w Ÿf ≈ª°≤°u* Ÿu _b∫a N≈fiu N≈Õd π°≤° ˚Ù ıyw tu* ı°u ı°u
<b˚b ≈®<Ÿ] Fæ* ≈J¡≤d ffi°∫u y∫u fiŸu ˚Δ∫˚¿•w Ÿu ≈®á°Ì fiu N≈fiu N∏w#≈C≤ tu* tfi Ÿu N≈fiu
_b°tÙ ˚yb°fi J¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $$7-16$$ wÌ…≈≤°∏w Ì°fib≤°ı ≈®á°Ì fiu Ÿ Ìuby¨F tu* f°fl Ÿt°ty®Ù Ÿu
≈¥dÕ ≈¥ı° Ÿu ˚yb°fi <b‹dC J¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $ oŸÙ t°fiŸ ≈¥ı° tu* J¡Fu y∫u J®¡t Ÿu f°fl ≈Ì°S°u˘ Ÿu ≈≤tuÿb≤
J¡∑ f°≤-f°≤ ≈¥ı° J¡≤ Ì°bfi≤°ı ≈®á°Ì J¡°u NÃ∫∏w Ÿaw°uT F…N° $ wÌC≈≤°∏w w˚Ù Ÿu ÔuJ¡≤ ≈®á°Ì
≈®<w<Ìfi ≈¥b°uÕ•w ≈¥dÕ ˚<•w Ÿu ˚yb°fi J¡∑ ≈¥ı° J¡≤fiu Ôy° $$17-19$$ wÌfi∏w≤ Ÿ fiy≤ tu* Ÿ˚Ù
ÌæÃ∫ <b‹dC˚•w N°æ≤ ŸÌ°ª°≤Ù F°u y∫u $ ≤°ı° N°ª°≤ J¡° FuwC Fæ, ∫<Ì ≤°ı° @t°ÕÃt° F°uw° Fæ, w°u ≈®ı°
˚Ù @°<tÕJ¡ F°uwÙ Fæ N°æ≤ ≤°ı° Ì…≤°ª°≤Ù F°uw° Fæ w°u ≈®ı° ˚Ù Ì…≤°ª°≤ <fi≤w F°u ı°wÙ Fæ $ Fu „`Cw°≈fi,
wÌ…≈≤°∏w ∫F Ÿt°ª°≤ Ìqw°u* π°≤° N∏w¿≤s N°æ≤ _byÕÔ°uJ¡ tu* ≈F…≥ª° <J¡ ÌæÃ∫ ˚yb°fi <b‹dC J¡° πuT
J¡≤fi° ~>°unJ¡≤ fiJu¡ ˚•w ffi y∫u Fæ $ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, t”w°u* Ÿ<Fw o∏B N°<Ì Ÿf Ìubw°N°u* J¡°u
ŸyÕ - 33] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 969
fn° N°ÿª∫Õ F…N° <J¡ ÌæÃ∫°u* fiu <J¡Ÿ FuwC <b‹dC ˚yb°fi J¡∑ ˚<•w N≈fi°oÕ Fæ ? N°ÿª∫Õ tu* ±¥>fu F…Î
Ìubw° Nt≤°bwÙ J¡° Ã∫°yJ¡≤ sÙ≤ Ÿ°y≤ tu* „uT„˙∫° ≈≤ <b≤°ıt°fi ∫C]<bı∫Ù ZÙF¿≤ Ju¡ ŸtÙ≈
y∫u $ bF°≥ ≈≤ Ìubw°N°u* fiu ZÙF¿≤ J¡°u ∫F b¨W°∏w J¡F° N°æ≤ „uT„˙∫° ≈≤ fæ™>u F…Î ˚yb°fi Ÿu ∫F N≈¥bÕ
NÌg˚Cw N°ÿª∫Õ ≈¥~>° $$20-24$$
˚ybfig ∫F •∫° f°w Fæ, ı°u ÌæÃ∫ ŸÌ° FÙ N°≈Ju¡ <b”] ≤Ffiub°Ôu N°≈Ju¡ ˚•w F°u y∫u Fæ* $ t°Ô¥t
F°uw° Fæ ∫F t°∫° Fæ $ J¡F°≥ w°u NÃ∫∏w Ì…‹¸> Ì°fib, ¿ı∏F°u*fiu N°≈Ju¡ ˚•w°u*, Ìubw° N°æ≤ tC<fi∫°u* Ju¡
<fib°Ÿ˚¥w ≈bÕw wJ¡ w°un-k¡°un ±>°Ôu Su N°æ≤ J¡F°≥ N¿∏wt Wt ı∏t tu* ≈®°›w F°ufiu b°ÔÙ ˚yb°fi
ıfi°ÌÕfi J¡∑ ˚<•w $ Fu ˚ybfig, ≈°t≤ ≈C”T yCdb°fi F°u y∫° ∫F J¡S° N°æÃ≈°<wJ¡∑ NJ¡°Ô ≈C‹≈t°Ô°
Ju¡ Ÿt°fi ŸC© Ju¡ <ÔÎ N°æ≤ πuy Ju¡ <ÔÎ ˚Ù Fæ $ ıæŸu J¡°≥ª°u* Ju¡ fÙª tu* fF…t¥v∫t<d „°u<˚w fiFÙ* F°uwÙ
bæŸu FÙ ı°u ıF°≥ ≈≤ <ªw fi F°u bF bF°≥ „°u<˚w fiFÙ* F°uw° $$25-28$$
∫<Ì J¡<F∫u J¡ÿ∫≈ M¡<T Ju¡ ba„@≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu ˚Ù wC‡F°≤u ŸÂ„ FÙ Fæ*, w°u yCd°u* tu* bæT‡∫ F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d ÎuŸÙ f°w fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ı°u-ı°u ıæŸu yCd J¡° ≈®°dÙ F°uw° Fæ, bF ŸÙ w°tŸÙ, ≤°ıŸÙ ∫° Ÿ°¿[bJ¡∑ ¿_S<w J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ, ∫FÙ f°w <ªw Fæ $ ∫Ω<≈ fJ¡≤u JC¡Wu Ju¡ ŸÂ„ FÙ Fæ* <k¡≤ ˚Ù JC¡W° fiJu¡ fÙª tu* „°u<˚w fiFÙa
F°uw° $ „≤Ù≤ tu* ªC˚wÙ F…oÕ bı® J¡∑ ŸCo∫°≥ bæŸu Ì…#© fiFÙ* ÌuwÙ ıæŸu J¡∑ Nfi°æ<ªÃ∫ Ÿu Ÿaf] ∫u b_wC
Â<‹¸>∫°≥ Ì…#© ÌuwÙ Fæ $ ı°u ıF°≥ ≈≤ J®¡t Ÿu ≈®°›w F°u, <ªw F°u N°æ≤ N<fi¿∏Ìw F°u, bFÙ bF°≥ ≈≤
ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ $ Ìu<©∫u fi, J¡tÔ ıÔ tu* FÙ „°u<˚w F°uw° Fæ, _SÔ tu* fiFÙ* $ J¡F°≥ w°u ≈°t≤°u<ªw
J¡°∫Õ J¡≤fiub°Ô°, ŸÌ° <fi¿∏Ìw J¡t°u˘ tu* <fi≤w N°æ≤ w°tŸ ∫°u<fi N@t „°uªfiÙ∫ Ì°fib (≈®á°Ì) N°æ≤
J¡F°≥ ˚yb°fi <b‹dC J¡∑ ˚<•w ? $$29-32$$ J¡t<ÔfiÙ Ÿ∏w›w «¡T≤ ˚¥<t tu* ¿_Sw Fæ, ∫F J¡S° ıæŸæ
Z°uw°N°u* J¡°u ŸC© fiFÙ* ÌuwÙ bæŸu FÙ Fu ˚ybfig, <Ì<w J¡∑ Ÿ∏w<w ˚Ù ˚yb°fi tu* ˚<•w J¡≤wÙ Fæ ∫F
N@t ≈C”T J¡° NbÔaffi J¡≤fiub°ÔÙ J¡S° ˚Ù Ft°≤u <ÔÎ ŸC©Ì°∫Ù fiFÙ* Fæ $$33$$
fWÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wu*wÙŸb°≥ ŸyÕ
F¿≤˚<•w Ÿu ≈®á°Ì Ju¡ <bbuJ¡ N°<Ì yCd°u* J¡° Ì∫ N°æ≤ ≈®Ÿ∏fi F…Î F¿≤ J¡°u N≈fiu N°yu Ìu©J¡≤ _wC<w $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, NfiC<ªw Ìu©fiu Ÿu JC¡<≈w F…Î NwÎb ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu
ı°u≤ Ÿu <ªvÔ°J¡≤ ≈¥~> ≤Fu Ìubb¨∏Ì Ÿu „`CN°u* J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ôu ˚yb°fi ıæŸu t∫¥≤°u* Ju¡ HC^±> Ÿu
f°ÌÔ f°uÔw° Fæ bæŸu FÙ <fi‡fi <fi<ÌÕ‹¸> b°•∫ f°uÔu $ ZÙ˚yb°fi fiu J¡F° # Fu Ìubb¨∏Ì, ≈®á°Ì ˚<•wt°fi
F°u y∫° Fæ, ∫F ı°fi J¡≤ N°≈ Ô°uy Ì…#©Ù fi F°u $ ∫<Ì J¡F°u <J¡ ≈FÔu ÌæÃ∫ _bw# FÙ fÔb°fi Fæ*, N°≈J¡∑
˚<•w Ÿu N°æ≤ fÔb°fi F°u ı°∫u*yu, Nw# Ft <bT°Ì •∫°u* fi J¡≤u*, w°u N°≈J¡° ∫F wJÕ¡ ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ,
J¡°≤d <J¡ „`Cw°≈fi ≈®á°Ì t°us ∫°uÀ∫ Fæ, NwÎb N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿt°fi wCh~> ≤°≠∫ ŸC© J¡°u bF fiFÙ*
ª°Fw° Fæ $ ŸJ¡° ∫F N¿∏wt ı∏t Fæ $$1,2$$ ıæŸu ıÔ° F…N° fÙı NaJC¡≤ ≈æÌ° fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w°, bæŸu
FÙ oŸJu¡ f°Ì oŸ Ì°fib J¡°u t°w¨y˚Õ<fib°Ÿ fiFÙ* J¡≤fi° F°uy° $$3$$
970 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ìubw°N°u* fiu ı°u ŸJ¡∑ ˚ybL<•w J¡°u NfiC<ªw Ì°uTR¡≈ ™>F≤°∫° S°, ŸJ¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤wu Fæ* $
∫<Ì yCdb°fi ≈C”T yCdFÙfi F°u ı°∫, w°u oŸu <bπ°fi Ô°uy ≈C”T°SÕ J¡° <b|°w J¡≤fiub°Ô° J®¡t
J¡Fwu Fæ* $ ∫<Ì <fiyCÕd yCdb°fi F°u ı°∫, w°u oŸu <Ÿ<]Ì°∫J¡ J®¡t J¡Fwu Fæ* $$4$$ Fu ÌubZu‹™>°u*, N°≈ Ô°uy
N≈fiu-N≈fiu NÌg˚Cw Ô°uJ¡°u* J¡°u ı°o∫u $ ≈®á°Ì J¡∑ ∫F ˚<•w N°<Ì yCdbW° N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ NtayÔ Ju¡
<ÔÎ fiFÙ* Fæ $$5$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚yb°fi Ìubw°N°u* Ÿu ∫F J¡F J¡≤ bF°≥ sÙ≤Ÿ°y≤ J¡∑
ÔF≤°u* tu* w¸>bwÙÕ w°<≈h~> b¨s Ju¡ yCh~>°u* J¡∑ w≤F N∏w<FÕw F°u y∫u $$6$$ ıæŸu ≈FÔu N°J¡°„ Ÿu ŸtCÌ® tu*
<y≤° F…N° ıÔJ¡dŸt¥F t∏Ì≤°ªÔ Ÿu J¡¿‡≈w Ÿ°y≤ Ÿu <k¡≤ N°J¡°„ tu* ªÔ° ı°w° Fæ bæŸu FÙ ≈FÔu
N°J¡°„ Ÿu N°∫u F…Î bu Ìubw° ˚Ù _wC<w π°≤° ˚yb°fi J¡∑ ≈¥ı° J¡≤ <k¡≤ N°J¡°„ tu* ªÔu y∫u $$7$$ wfŸu
≈®á°Ì Ju¡ ≈®<w Ìubw°N°u* J¡∑ <t`w° F°u yoÕ $ <ıŸ ≈C”T ∫° <bT∫ tu* N≈fiu ≈¥ıfiÙ∫ <≈w°, N°ª°∫Õ N°<Ì
<πÀfi fiFÙ* F…Î, Ÿtu* f°ÔJ¡°u* J¡° ˚Ù tfi <bÿb°ŸÙ F°u ı°w° Fæ, ∫F ≈®<Ÿ] Fæ $$8$$ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡
˚<•wt°fi ≈®á°Ì fiu Ìub°<@Ìub ˚yb°fi <b‹dC J¡∑ ≈®<w<Ìfi tfi, J¡tÕ N°æ≤ bªfi Ÿu ≈¥ı° J¡∑ $ wÌfi∏w≤
˚ybÃ≈¥ı° tu* ≈≤°∫d ≈®á°Ì Ju¡ Ÿt∫ ≈°J¡≤ <bbuJ¡, N°fi∏Ì, bæ≤°À∫, <b˚b N°<Ì yCd f» y∫u $ ıæŸu
Ÿ¥©u F…Î b¨s J¡∑ N°u≤ <J¡ŸÙ J¡° N°J¡TÕd fiFÙ* F°uw° Fæ bæŸu FÙ ŸJ¡∑ ˚°uy°u* J¡∑ N°u≤ N<˚”<ª fi SÙ
N°æ≤ ıæŸu t¨y ıfi°J¡∑dÕ ˚¥<t tu* ≈®Ÿ∏fi fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ bF J¡°∏w°N°u* tu* fiFÙ* ≤tw° S° $ „°˜°SÕ
J¡Sfi Ju¡ <Ÿb° N„°˜Ù∫ Ô°uJ¡b¨W°u* tu* bF fiFÙ* ≤tw° S° $$9-11$$ _SÔ tau ıæŸu J¡t<ÔfiÙ J¡° ≈®ut
fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ Ì„Õfi ∫°uÀ∫ Ÿt°ı, ßb N°<Ì J¡°æwCJ¡°u tu* ŸJ¡° ≈®ut fi S° $$12$$ ıæŸu fi yCaS°
F…N° t°uwÙ <fitÕÔ t°uwÙ ≈≤ ¿_S≤ fiFÙ* ≤F ŸJ¡w° bæŸu FÙ ˚°uyR¡≈Ù ≤°uy°u* Ju¡ <bT∫R¡≈Ù N≈Ø∫ Ju¡ Ÿubfi
π°≤° NfiCJ¥¡Ô N°ª≤d tu* ŸJ¡° <ªW ¿_S≤ fiFÙ* F°uw° S° $$13$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈¥~>u <J¡ wf Jæ¡Ÿ° ŸJ¡° <ªW S°, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸJu¡ <ªW fiu ˚°uy N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° S°, <J¡∏wC <bZ°¿∏w ŸC© J¡°u bF ≈®°›w
fiFÙ* FCN° S°, NwÎb bF H¥Ôu tu* Ô¸>J¡°∫u FCÎ J¡∑ w≤F fÙª tu* Ô‡ft°fi ¿_Sw ≤F° $ ˚yb°fig <b‹dC fiu
≈®á°Ì J¡∑ Ÿ ¿_S<w J¡°u sÙ≤ Ÿ°y≤ Ÿu Ÿf tu* <bΩt°fi N≈fiÙ ≈≤t ≤tdÙ∫ fC<] Ÿu ı°fi
<Ô∫° $$14,15$$ wÌfi∏w≤ ˚•w°u* J¡°u N°á°<Ìw J¡≤fiub°Ôu ˚yb°fig <b‹dC ≈°w°Ô t°yÕ Ÿu ≈¥ı° Ìuby¨F
tu* ≈®áÔ°Ì Ju¡ Ÿ°tfiu N°∫u $ ˚yb°fig ≈C^±>≤ÙJ¡°s J¡°u N°∫u F…Î ı°fiJ¡≤ ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì fiu Ì…yCfiÙ Ÿ°ty®Ù
Ÿu ÌæÌÙ›∫t°fi ≈¥ı° Ÿu N°Ì≤≈¥bÕJ¡ fiJ¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $$16,17$$ ≈≤t ≈®Ÿ∏fi F…Î ≈®á°Ì fiu ≈¥ı°y¨F tu* N°∫u
F…Î fiu`°u* Ju¡ Ÿ°tfiu ¿_Sw ˚yb°fig ZÙF¿≤ J¡∑ t°≤u FTÕ Ju¡ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w FCoÕ b°dÙ Ÿu _wC<w J¡∑ $$18$$
≈®áÔ°Ì fiu J¡F° # tæ* <`˚Cbfi J¡∑ ŸC≤<sw ¿_S<w Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ŸC∏Ì≤ J¡°u„ y¨FR¡≈, f°fl N°æ≤
N°U∫°∏w≤ N∏@J¡°≤ J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ôu, _b∫a≠∫°u<w_bR¡≈, Nfi°S°u* Ju¡ ≤sJ¡, „≤d Ju¡ ∫°uÀ∫,
ŸbÕ„<•wŸ‡≈∏fi, ≤ı°uyCd Ÿu f®Ê°, Ÿ[byCd Ÿu Nh∫Cw N°æ≤ wt°uyCd Ÿu <„bR¡≈, Ÿf Ì…#©°u* J¡°
F≤d J¡≤fiub°Ôu F¿≤ Ju¡ „≤d°yw F°uw° Fq≥ $$19$$ fiÙÔJ¡tÔ N°æ≤ fiÙÔt<d Ju¡ Ÿt°fi J¡°¿∏wb°Ôu, N°æ≤
„≤ÃJ¡°ÔÙfi <fitÕÔ N°J¡°„ Ju¡ tº∫˚°y Ju¡ wCv∫ ÿ∫°tÔ, ˚®t≤, N∏@J¡°≤, J¡°ıÔ N°æ≤ Naaıfi Ju¡
Ÿt°fi J¡°¿∏wb°Ôu, J¡tÔ, ªJ®¡ N°æ≤ yÌ° @°≤d J¡≤fiub°Ôu N°≈J¡∑ „≤d tu* tæ* ≈®°›w F°uw° Fq≥ $$20$$
ŸyÕ - 34] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 971
<ıfiJ¡° „≤Ù≤ ˚°æa≤°u* J¡∑ ≤°<„ Ju¡ Ÿt°fi J¡°utÔ Fæ, <ıfiJ¡° „C˚® „a© Ÿku¡Ì J¡tÔ Ju¡ JC¡^±>Ô Ju¡ Ÿt°fi
ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ, ZCC<w FÙ <ıfiJ¡° yCaıfi Fæ ÎuŸu f®Ê°ıÙ <ıfiJu¡ fi°<˚ J¡tÔ Ju¡ ˚®t≤ Fæ* Îba ı°u N≈fiu
˚•w°u* Ju¡ ⁄Ì∫J¡tÔ tu* <fib°Ÿ J¡≤wu Fæ*, ÎuŸu ˚yb°fig J¡∑ tæ* „≤d Ôuw° Fq≥ $$21$$ Ÿku¡Ì fi©R¡≈Ù w°≤u
<ıŸtu* <f©≤u Fæ*, t∏Ì-t∏Ì F°Ÿ Ÿu ≈®J¡°„t°fi tC© FÙ <ıŸtu* ≈¥dÕ ª∏B<f‡f Fæ Îba J¡°æ_wC˚ t<d J¡∑
<J¡≤d≤°<„ FÙ <ıŸtu* N°J¡°„ yay° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <b_w¨w F¿≤R¡≈Ù „≤ÃJ¡°<Ôfi¡N°J¡°„ J¡∑ tæ*
„≤d Ôuw° Fq≥ $ ≤ªÙ yoÕ |fiÙ Ÿ¨<‹¸> <ıfitu* <ffi° <J¡ŸÙ ŸaJ¡°uª Ju¡ <fi<b‹¸> Fæ, Ÿ[b N°<Ì t°∫°yCd°u* Ÿu
F°ufiub°Ôu Nfi∏w J¡v∫°d yCdyd°u* Ÿu <ıfiJ¡∑ <ª≤∏wfi t¥<wÕ ≤tdÙ∫ Fææ, ≈®Ô∫J¡°Ô tu* b¸>≈` ≈≤ Ÿ°ufiub°Ôu
f°ÔJ¡R¡≈ N<bfi°„Ù, Nı, N<bJ¡°≤Ù, ŸbÕΔ∫°≈J¡, ˚yb°fig J¡∑ „≤d tæ* ı°w° Fq≥ $$22,23$$ w°ıu
k¥¡Ôu F…Î fi°<˚J¡tÔ Ju¡ ≈≤°y Ÿu bs#_SÔ tu* ≈ÙÔubdÕb°Ôu, ≈®J¡°„t°fi Ô‚tÙ Ju¡ „≤Ù≤ Ÿu <b˚¥<Tw
b°t°ayb°Ôu, Ÿ°∫aJ¡°Ô Ju¡ Ÿt∫ Ju¡ Ÿt°fi N”d Nay≤°yb°Ôu Îba ŸCbdÕ Ju¡ Ÿt°fi ªtJ¡Ì°≤ ≈Ùw°‡f≤
Ÿu ŸC∏Ì≤ ˚yb°fig J¡∑ „≤d tu* tæ* ı°w° Fq≥ $$24$$
ÌæÃ∫R¡≈Ù fi<ÔfiÙ Ju¡ <ÔÎ <Ft≈°wR¡≈, ÌubR¡≈Ù fi<ÔfiÙ Ju¡<ÔÎ ŸÌ° <Ìw Ÿ¥∫Õt^±>ÔR¡≈,
f®Ê°R¡≈Ù fi<ÔfiÙ Ju¡ wn°yR¡≈ Îba ⁄Ì∫J¡tÔ tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu <b‹dC J¡∑ tæ* „≤d Ôuw° F≥¥ $$25$$
<`˚CbfiR¡≈Ù J¡t<ÔfiÙ Ju¡ <ÔÎ Ÿ¥∫ÕR¡≈, N∏@J¡°≤ Ju¡ ŸÂ„ N°h~>°ÌJ¡ NI°fi Ju¡ <ÔÎ Zu‹™> ÌÙ≈R¡≈,
<fiÃ∫_b≈®J¡°„, Nın, <ªÌ°Ãtw[bR¡≈, ıywg J¡∑ Ÿf ≈Ùn°N°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°Ôu ˚yb°fig J¡∑ tæ*
„≤d Ôuw° Fq≥ $$26$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <b<b@ yCd°u* Ÿu ∫C•w _wC<wbªfi°u* Ÿu ≈¥<ıw NŸC≤°u* J¡°
<bfi°„J¡≤fiub°Ôu fiÙÔJ¡tÔ Ju¡ ŸÂ„ ÿ∫°tÔ ˚yb°fig ZÙF¿≤, <ıfiJ¡° J¡^™> ZÙÔ‚tÙıÙ Ÿu N°<Ôa<yw
S°, ≈®Ÿ∏fi F°uJ¡≤ ıæŸu tu| t∫¥≤ Ju¡ ≈®<w f°uÔw° Fæ bæŸu FÙ ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì Ju¡ <ÔÎ f°uÔu $$27$$
wu*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æwÙŸb°≥ ŸyÕ
ZÙF¿≤ Ju¡ b≤ Ÿu ŸC<bª°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤ wS° Nfi°ÃtbyÕ J¡° Ã∫°y J¡≤ ≈®á°Ì J¡° N≈fiu N<πwÙ∫
Ÿ<hªÌ°Ãt_bR¡≈ J¡° Ì„Õfi $
ZÙ˚yb°fi fiu J¡F° # Fu ÌæÃ∫JC¡Ô Ju¡ ª¥n°t<dR¡≈, Fu yCdŸ°y≤, ≈Cfi# ı∏t R¡≈Ù Ì…#© J¡∑ <fib¨<W Ju¡
<ÔÎ wCt N˚Ù‹¸> b≤ t°≥y°u $$1$$
≈®á°Ì fiu J¡F° # Fu ≈®˚°u, N°≈ Ÿf ŸaJ¡v≈°u* J¡° k¡Ô Ìuufiub°Ôu Fæ* N°æ≤ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ ⁄Ì∫ tau ¿_Sw
Fæ*, NwÎb <ıŸ b_wC J¡°u N°≈ Ÿb°uÕWt ŸtHwu F°u*, ŸÙJ¡°u tCHu Ìufiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$2$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°SÕfi° J¡≤fiu ≈≤ ˚yb°fig <b‹dC N≈fiu <bª°≤ Ÿu Ã≈∏fi N°Ãtw[b Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ <ffi°
N°Ã∫¿∏wJ¡ Ì…#©<fib¨<W fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫F ŸtHJ¡≤ b≤ Ìuwu Fæ* $
ZÙ˚yb°fig fiu J¡F° # Fu ≈°≈≤<Fw, Ÿf Ÿ∏ÌuF°u* J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ N°æ≤ tC¿•wR¡≈Ù Ÿb°uÕWt k¡Ô Ju¡
<ÔÎ wC‡F°≤° f®ÊŸ°s°ÃJ¡°≤-≈∫Õ∏w <bª°≤ F°u $$3$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì Ÿu ∫F J¡FJ¡≤ ıæŸu J¡ÔJ¡Ô ºb¿fi J¡≤Ju¡
972 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸtCB J¡∑ ÔF≤ <~>≈ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ ˚yb°fig <b‹dC N∏w<FÕw F°u y∫u $$4$$ ˚yb°fi <b‹dC Ju¡ N∏w<FÕw
F°ufiu ≈≤ ≈®á°Ì fiu ≈¥ı° tu* t<d-≤Ãfi°u* Ÿu ŸC„°u<˚w N¿∏wt ≈C‹≈°aı<Ô ÌuJ¡≤, ŸC∏Ì≤ N°Ÿfi ≈≤ fæ™>J¡≤,
≈μ°Ÿfi Ôy°J¡≤ _w°u`≈°™> J¡≤fiu Ju¡ Ÿt∫ fnu FTÕ Ÿu N≈fiu N∏w#J¡≤d tu* <bª°≤ <J¡∫° $ ı∏tt≤dR¡≈Ù
ŸaŸ°≤ Ÿu ~C>¸>J¡°≤° Ìuufiub°Ôu ˚yb°fig fiu wCt <bª°≤b°fig FÙ F°uN°u, ÎuŸ° tCHu ≈Ìu„ <Ì∫° Fæ $ oŸ<ÔÎ tææ*
N≈fiu N∏w#J¡≤d tu* N°Ãt<bª°≤ J¡≤w° Fq≥ $$5-7$$
Ÿ°≤° Âÿ∫ N°Ãt° J¡u <ÔÎ Fæ, oŸ<ÔÎ N°Ãt° FÙ ≈®@°fi Fæ, ∫F <fiÿª∫ J¡≤ bF N°Ãt° J¡°æfi Fæ, ÎuŸ°
<bª°≤ J¡≤wu Fæ* $
ı°u oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù N°±>‡f≤ tu* f°uÔw° Fq≥, ªÔw° Fq≥, fæ™>w° Fq≥ N°æ≤ Ÿf Ω°uy°u* Ÿu <bT∫°u* J¡°
≈˚°uy J¡≤w° Fq≥ bF tæ* J¡°æfi Fq≥, ∫FÙ <bª°≤ ≈FÔu tCHu J¡≤fi° ª°<F∫u $$8$$
ÌuF Ÿu f°flb_wC w°u N°Ãt° F°u fiFÙ* ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
b¨s, w¨d, ≈bÕw N°<Ì Ÿu ∫C•w ∫F Ÿ°≤° ıywg w°u N°Ãt° F°u fiFÙ* ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ ı°u f°F≤Ù N°æ≤
NÃ∫∏w ın Fæ, bF tæ* Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fq≥ $$9$$
ÌuF ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
b_wCw# NŸwg F°uw° F…N° ˚Ù <Ìw, ın F°uufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ f°uÔfiu tu* NŸtSÕ, ≈®°db°∫CN°u*
π°≤° Ju¡bÔ N≈fiu Ÿaª°≤ Ju¡ Ÿt∫ tu* FÙ Ÿaª°<Ôw, S°unu Ÿt∫ tu* fi‹¸> F°ufiub°Ô° ∫F Nªuwfi „≤Ù≤
˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥ $$10$$
oŸ ≈®J¡°≤ „ÆÌ N°<Ì <bT∫ ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ın (N<ªBq≈) J¡dÕ¿h~>B π°≤° N<w ÌÙ|Õ, y‡˚Ù≤, ≈Ì b°•∫ N°<Ì ˚uÌ°u* Ÿu J¡¿v≈w sd˚≤ tu*
fi‹¸> F°ufiub°Ô°, s∫Ù F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ „¥∏∫°J¡°≤, N°J¡°„ Ÿu Ã≈∏fi F°ufiub°Ô° Nªuwfi „ÆÌ ˚Ù tæ*
fiFÙ* F≥q $$11$$ sd tu* fi‹¸> F°ufiub°ÔÙ Ãb<y<∏B∫ Ÿu ≈®°›w J¡≤fiub°Ô° (ªuwfi Ju¡ N@Ùfi <Ÿ<]b°Ô°)
Nªuwfi _bR¡≈ _≈„Õ ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥ $ N<fiÃ∫, ªaªÔ <ıà° Ÿu Ÿaf] _b˚°bb°Ô° ∫°fiÙ ≤Ÿfiu¿∏B∫ Ju¡
N@Ùfi <Ÿ<]b°Ô°, BΔ∫ tu* ≤Ffiub°Ô°, Nªuwfi wCh~> ≤Ÿ, <ıà° Ju¡ Ny®˚°y Ÿu ÔuJ¡≤ J¡^™> wJ¡ <ıŸJu¡
N°_b°Ì J¡° ≈®Ÿ°≤ Fæ, tæ* fiFÙ* Fq≥ $ sd<bfi°„Ù ≈Ì°SÕ N°æ≤ ªsC ofi Ì°ufi°u* Ju¡ N@Ùfi <Ÿ<]b°Ô° NwÎb
<bfiÿb≤ wS° Ju¡bÔ B‹¸>° tu* N<bΩt°fi Nªuwfi R¡≈ tæ* fiFÙ* Fq≥ $ y∏@bwÙ, ın, fi‹¸> F°ufiub°ÔÙ
fi°<ŸJ¡° (|®°du¿∏B∫) π°≤° J¡¿v≈w, (ÌqŸ≤u sd tua N∏∫ y∏@ J¡° ≈®°Ì…˚°bÕ F°ufiu Ÿu) N<fi∫w N°J¡°≤b°Ô°
N°æ≤ Nªuwfi wCh~> y∏@ ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥ $$12-15$$
„ÆÌ N°<Ì <bT∫°u* J¡°u Nfi°Ãt J¡Ffi° bªfi, y®Fd N°<Ì tu* ˚Ù Ÿt°fi F°uJ¡≤ ŸbÕ` <`≈C<¸>∫°u* Ju¡
Nfi°ÃtÃb J¡° ≈ÔsJ¡ Fæ, •∫°u*<J¡ ŸbÕ` ∏∫°∫ Ÿt°fi Fæ, oŸŸu NFaJ¡°≤, tfi, fC<], <ªW <`≈C¸>Ù J¡°
˚Ù Nfi°ÃtR¡≈ Ÿu <fi≤°Ÿ F°uufiu ≈≤ „C] <ª∏t°` FÙ N°Ãt° ≈¿≤<„‹¸> ≤Fw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
"tt' oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ N<˚t°fi Ÿu ≤<Fw, tfifiR¡≈ tfi Ju¡ Δ∫°≈°≤ Ÿu „¥∏∫ t°∫° Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu
≤<Fw, ≈aªu¿∏B∫°u* Ju¡ ˚®t Ÿu „¥∏∫ (≈aªu¿∏B∫w°Ì°Ã‡∫ ˚®°¿∏w≤<Fw) „°∏w „C] ªuwfi FÙ tæ* Fq≥ $
ªuwfi ≈Ì Ÿu ªuwfi°b°fi ın°a„ J¡° ˚Ù y®Fd fi F°u, ŸJu¡ „°u@fi Ju¡ <ÔÎ J¡Fwu Fæ* $
_b∫a ≠∫°u<w, ŸfJ¡° ≈®J¡°„J¡, f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ ŸbÕ` Δ∫°≈J¡, N©^±> <fitÕÔ, Ÿ∏t∫ ∫F
ŸyÕ - 34] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 973
tæ* ªuÃ∫≤<Fw <ª∏t°` FÙ Fq≥ $$17$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈¿≤„C] Ãba≈Ì°SÕ J¡° <bª°≤J¡≤ ŸJu¡ π°≤° FÙ wÃ≈Ì°SÕ J¡° ˚Ù „°u@fi J¡≤Ju¡ ŸJ¡°u
ŸtH°fiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
N∏∫ <fi≤≈us F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Wt wuıR¡≈ oŸ ªuwfiR¡≈ ÌÙ≈J¡ Ÿu FÙ |¸>-≈¸> N°<Ì Ÿ¥∫Õ≈∫Õ∏w
∫u Ÿf ≈Ì°SÕ ≈®J¡°<„w F°uwu Fæ* $$18$$ F°≥, oŸ Ÿ°≤u ŸÃ∫ J¡° tCHu Nf _t≤d F°u N°∫° Fæ $ N°J¡°„
N°<Ì <bJ¡v≈°u* Ÿu ≤<Fw <ªBq≈ ≈®J¡°„ ŸbÕΔ∫°≈J¡ ∫F N°Ãt° tæ* Fq≥ $$19$$ ˚Ùw≤ ≈®J¡°„t°fi wuıR¡≈
oŸÙ Ÿu ofi <b<ª` o¿∏B∫b¨<W∫°u* J¡° _kC¡≤d F°uw° Fæ ı°u ¿J¡ ˚Ùw≤ ≈®J¡°„t°fi wuı Ÿu N<Àfi˚¥w
Nay°≤J¡d ≈a<•w∫°u* J¡° _kC¡≤d F°uw° Fæ $$20$$ ıæŸu y®Ù‹t M¡wC Ÿu t”t≤Ù<ªJ¡°N°u* J¡° (t¨yw¨‹d°N°u*
J¡°) _kC¡≤d F°uw° Fæ bæŸu FÙ ŸbÕΔ∫°≈J¡ oŸ ªuwfi Ÿu ∫u <b<ª` o¿∏B∫ ≈a<•w∫°≥ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ $$21$$
Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ _k¥¡<wÕ Ju¡ Ÿt°fi ŸW° ˚Ù oŸJu¡ N@Ùfi FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b˜°u* J¡° N≈fi° „C•Ô°<ÌyCdÃb ÌÙ≈J¡ Ÿu ≈®<w≈°<Ìw F°uw° Fæ bæŸu FÙ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ∫F N≈fiÙ
ŸW° oŸÙ Ÿu ≈®<w≈°<Ìw F°uwÙ Fæ $$22$$ ıæŸu y®Fd Ÿf ≈®<w<f‡f°u* J¡° <bZ°¿∏w _S°fi Fæ $ ŸÙ ÎJ¡
<bJ¡v≈≤<Fw <ªBq≈Ù ÌÙ≈J¡ Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu Ÿ¥∫Õ ytÕ, ª∏Bt° „ÙwÔ, ≈bÕw ™>°uŸ N°æ≤ ıÔ w≤Ô Fæ $ ˚°b
∫F Fæ <J¡ <b<˚∏fi ≈Ì°S°u˘ Ju¡ <b<b@ <b<ª` _b˚°b°u* J¡∑ <Ÿ<] ŸÙJu¡ N@Ùfi Fæ $$23,24$$ "N°J¡°„
Ÿu b°∫C, b°∫C Ÿu N<Àfi, N<Àfi Ÿu ıÔ' oÃ∫°<Ì J®¡t Ÿu ZC<w N°æ≤ ≈®Ã∫s π°≤° NfiC˚¥w Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑
ıywg tua Ã≈<W N°<Ì J¡∑ Δ∫b_S° tu* ŸBq≈ Ÿu Ÿf J¡°∫°u˘ tu* Δ∫•w ∫FÙ N°<ÌJ¡°≤d Fæ, oŸJ¡° J¡°uoÕ
J¡°≤d fiFÙ* Fæ $$25$$
≈¥b°uÕ•w fiæ≤∏w∫Õ J®¡t Ÿu NfiC˚¥w Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡° ıæŸu y®Ù‹t M¡wC Ju¡ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿ∏w°≈ Ÿu ˚¥<t N°<Ì
J¡∑ NÃ∫∏w Ÿ∏w›ww° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ oŸÙ Ÿu ≈®<Ÿ] N°J¡°„ N°<Ì ≈Ì°SÕÃb F°uw° Fæ $ ıæŸu¡
fkÕ¡ Ÿu „ÙwÔw° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ b_wCw# <fi≤°J¡°≤ ∫°fiÙ J¡°≤dÃb N°<Ì N°J¡°≤ Ÿu „¥∏∫ N°æ≤
<bΩ° Ÿu J¡°≤d˚¥w Ÿf J¡°≤d°u* Ju¡ J¡°≤d oŸŸu ∫F Âÿ∫ Ã≈∏fi F…N° Fæ $ ıywg tu* Ã≈<W N°<Ì J¡∑
Δ∫b_S° tu* J¡°≤d˚¥w f®Ê°, <b‹dC, o∏B N°æ≤ ”B J¡° ∫FÙ N°<ÌJ¡°≤d Fæ $ oŸJ¡° J¡°uoÕ J¡°≤d fiFÙ* Fæ $
<ªwg, ªuÃ∫, B‹¸>°, Âÿ∫ N°<Ì fi°t°u* Ÿu b<ıÕw _bR¡≈b°Ôu _b∫a <fiÃ∫ _b≈®J¡°„ oŸ tCH ≈®Ã∫Jg¡ ªæw∏∫
J¡°u f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$26-29$$
J¡°≤d F°uufiu Ÿu ıæŸu ∫F F¿≤ J¡° FuwC Fæ bæŸu FÙ ≈°Ôfi N°æ≤ ŸaF°≤ J¡° FuwC ˚Ù Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<fi<bÕJ¡v≈ ªæw∏∫_bR¡≈ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ N¿@‹™>°w° oŸtu* yCd°u* J¡∑ fi°oÕ N<˚∏fi ŸW°b°Ôu Ÿf
˚¥w ¿_Sw ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ≈®bu„ ˚Ù J¡≤wu Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ '∫w°u b ot°<fi ˚¥w°<fiı°∫∏wu" oÃ∫°<Ì ZC<w
tu* J¡Fu y∫u f®ÊÔsd J¡° oŸtu* Ÿt∏b∫ Fæ $$30$$
J¡°≤d tua Ÿ¥‚tR¡≈ Ÿu ¿_Sw oŸ Ÿt∫ bwÕt°fi ˚Ù <ıŸJ¡° oŸ ªuwfi N∏w≤°Ãt° fiu ∫F W≤ sd
tu* Ã≈∏fi F°u, ÎuŸ° ŸaJ¡v≈ <J¡∫° bFÙ ŸbÕ` W≤ sd tu* Ã≈∏fi F°uw° Fæ, N∏∫ fiFÙa $$31$$ <ıŸ b_wC
J¡°u ªuwfi fiu N≈fiÙ ŸW° N°æ≤ _k¥¡<wÕ Ju¡ ≈®Ì°fi π°≤° ≠ıÙ<bw <J¡∫°, bFÙ N≈fiu '|¸> Fæ " oÃ∫°<Ì
Δ∫bF°≤≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ <ıŸJ¡°u ªuwfi fiu N≈fiÙ ŸW° N°æ≤ _k¥¡<wÕ Ju¡ ≈®Ì°fi π°≤° ≠ıÙ<bw
fiFÙ* <J¡∫°, bF NŸ[bR¡≈ fi°„ J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $ ∫u |¸>≈¸>°J¡°≤ ıywg Ju¡ ŸæJ¡n°ua ≈Ì°SÕ <b„°Ô
974 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ì≈ÕdR¡≈ oŸ <ªÌ°J¡°„ tu* ≈®<w<f¿‡fw Fæ* $$32,33$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ b¨<] N°<Ì ˚°b<bJ¡°≤ ˚Ù oŸÙ tu* Nº∫_w Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈®<w<f¿‡fw Ÿ¥∫Õ tu* s∫ N°æ≤ b¨<] ≈®<w<f‡fR¡≈ Ÿu ¿_Sw Ÿ¥∫Õ tu* FÙ Nº∫_w F°uJ¡≤ N∏∫
b¨<W∫°≥ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ ∫F ˚Ù <b„°Ô ≈Ì°SÕ t*u <b„°Ô, <bfi‹¸> F°ufiub°Ôu ≈Ì°SÕ tu* <bfi°„Ù N°æ≤
Ÿwg-NŸwgR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ $ Ÿf NI°fiÙ ≈®°<d∫°u* Ju¡ Ì„Õfi Ju¡ N∫°uÀ∫ <ıfiJ¡° <ªW <bÔÙfi F°u ªCJ¡°,
ÎuŸu tF°Ãt°N°u* J¡°u ≈®°›w F°ufiu ∫°uÀ∫ ∫F N<w <fitÕÔ ≈≤t°J¡°„ ŸÃ≈C”T°u* π°≤° Ìu©° ı°w° Fæ $$34,35$$
ı°u Ô°uy J¡°≤d Ju¡ ÎJ¡ Ìu„ tu* ≈¿≤d°tR¡≈ ıywg Fæ, ÎuŸÙ J¡v≈fi° J¡≤wu Fæ*, fiJ¡∑ J¡v≈fi° ˚Ù
oŸÙ ≈≤t°J¡°„ tu* Fæ N∏∫ tu* fiFÙ* Fæ, oŸÙ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N°ª°≤R¡≈Ù ˚°æ*≤°u* Ÿu bu<‹¸>w ∫F <b<b@ Âÿ∫R¡≈Ù ŸC∏Ì≤ taı≤Ù oŸÙ J¡°≤dR¡≈ b¨s Ÿu Ã≈∏fi
F°uwÙ Fæ $ ıæŸu <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ b¨s , H°nÙ N°æ≤ Ôw°N°u* π°≤° bu<‹¸>w> bfi≈a<•w ≈bÕw Ÿu Ã≈∏fi F°uwÙ
Fæ bæŸu FÙ ∫F ªaªÔ <b„°Ô ŸaŸ°≤ ≤ªfi° oŸÙ Ÿu Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$36,37$$
oŸÙ tu* J¡v≈fi° Fæ, ∫F Jæ¡Ÿu ı°fi° ? ÎuŸÙ ∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u ıywg J¡∑ _k¥¡<wÕ oŸŸu <˚∏fi Fæ,
oŸŸu ı°fi°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
`æÔ°u•∫ tº∫bwÙÕ f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ <wfiJu¡ wJ¡ Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡° ≈®J¡°„J¡ ∫F _b∫a ≠∫°u<w <ªÌ°Ãt°
ŸfŸu <˚∏fi Fæ $$38$$ ı∏t N°æ≤ <bfi°„ ≤<Fw ŸbÕΔ∫°≈J¡ ∫F ÎJ¡ tæ* Ÿf ª≤°ª≤ ˚¥w°u* Ju¡ N∏Ì≤
_b°fiC˚bR¡≈ ¿_Sw Fq≥ $ oŸ tu≤u _S°b≤ N°æ≤ ıayt fF…w „≤Ù≤ Fæ, <ıfiJ¡∑ Ÿa¶∫° ydfi°, J¡°Ô J¡∑
ŸÙt° N°æ≤ Ìu„ J¡∑ ŸÙt° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$39,40$$ NfiC˚¥<w _bR¡≈ ÎJ¡ ∫F N≈fi° NfiC˚¥<wb„ _b∫a
ŸbÕB‹¸>°, ŸbÕBÿ∫ N°æ≤ ŸbÕÌ„Õfi Îba Fı°≤°u* Ô°uªfi N°æ≤ F°Sb°Ô° Fæ $$41$$ ∫F ≈®Ã∫s oÕÿb≤˚¥w tæ*
ŸC∏Ì≤ Ÿ¥∫ÕR¡≈ F°uJ¡≤ N°J¡°„ tu* <bª≤d J¡≤w° Fq≥ Îba b°∫C R¡≈ F°uJ¡≤ N∏∫ b°∫C ÌuF Ÿu ˚Ù N°J¡°„ tu*
<bª≤d J¡≤w° Fq≥ $$42$$ tu≤° „a©, ªJ®¡ N°æ≤ yÌ° @°≤d J¡≤fiub°Ô° ∫F ÿ∫°tÔ „≤Ù≤, ı°u Ÿf Ÿ°æ˚°À∫°u*
J¡∑ ª≤t ŸÙt° Fæ, oŸ ŸaŸ°≤ tu* Δ∫bF°≤ J¡≤w° Fæ $$43$$ oŸ ıywg tu* ŸÌ° ≈μ°Ÿfi N°ŸÙfi F°uJ¡≤
<fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw ≈≤t ŸC© J¡°u ≈®°›w tæ* f®Ê°R¡≈ Ÿu Ã≈∏fi F…N° Fq≥ $$44$$ tæ* wÙfi fiu`b°ÔÙ
N°J¨¡<w Ÿu ZÙ≈°bÕwÙıÙ Ju¡ tC©J¡tÔ J¡° ˚®t≤ ffiJ¡≤ ıæŸu J¡~C>N° N≈fiu Nay°u* J¡°u Ÿtu¸> Ôuw° Fæ bæŸu
FÙ oŸ ıywg J¡° ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ŸaF°≤ J¡≤w° Fq≥ $ ıæŸu w≈_bÙ yC”≈≤‡≈≤° ≈®°›w N≈fiu t™> J¡∑ ≤s°
J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ o∏BR¡≈ Ÿu tæ* t∏b∏w≤J®¡t Ÿu ≈®°›w F…Î oŸ Ÿ°≤u <`Ô°uJ¡ J¡° ≈°Ôfi J¡≤w° Fq≥ $$45,46$$
Ãba ˜Ù Ãba ≈Ct°fi<Ÿ Ãba JC¡t°≤ w b° JC¡t°≤Ù $
Ãba ıÙd°uÕ Ì^±>ufi baª<Ÿ Ãba ı°w°u ˚b<Ÿ <bÿbw°utC©# $$
oŸ ZC<w J¡° N≈fiu NfiC˚b π°≤° N≈fiu tu* Ÿt∏b∫ J¡≤wu Fæ* $
∫F tæa FÙ ˜Ù Fq≥, tæ* FÙ ≈C”T Fq≥, JC¡t°≤ ˚Ù tæ* FÙ Fq≥, ÌuF@°≤Ù F°ufiu Ÿu tæ* ıÙdÕ F°u y∫° Fq≥ N°æ≤ tæ* FÙ
ŸbÕw°utC© <b≤°¸>g ≈C”T Fq≥ $$47$$ tæ* ıÙbŸ°≤R¡≈ Ÿu ¿_Sw F°uJ¡≤ w¨d, Ôw°, H°nÙ N°<Ì Ju¡ Ÿt¥F J¡°u
<ªBq≈ ˚¥<t Ÿu ÎuŸu Ã≈∏fi J¡≤w° Fq≥ ıæŸu ıÔR¡≈ Ÿu ¿_Sw ıÙdÕ J¥¡≈ N≈fiu N∏Ì≤ Ôw° J¡°u Ã≈∏fi
J¡≤w° Fæ $$48$$ ŸC∏Ì≤ f°ÔJ¡R¡≈ tæ*fiu oŸ ŸC∏Ì≤ ıyBq≈Ù N°±>>‡f≤ J¡° <t\>Ù Ju¡ <©Ô°æfiu Ju¡ Ÿt°fi
N≈fiÙ J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ <b_w°≤ <J¡∫° Fæ $$49$$ tCHŸu J¡°≤dR¡≈ Ÿu ∫F ıywg Δ∫°›w <J¡∫° ı°w° Fæ $
ŸyÕ - 34] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 975
tCHu FÙ ≈®°›w F°uJ¡≤ ∫F ŸW° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ N≈fiu w[bÌ„Õfi π°≤° tCHŸu ≈¿≤Ã∫•w F…N° ∫F ıywg
ıÙb∏tC•w Δ∫bF°≤ tu* <bΩt°fi F°uw° F…N° ˚Ù JC¡~> fiFÙ* Fæ $$50$$ tCH <b„°Ô <ªBq≈Ù Ì≈Õd tu* ı°u
≈®<w<f‡f ≈®°›w F…N° Fæ, bF tCHŸu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ oŸ ŸaŸ°≤ tu* tCHŸu N<w¿≤•w J¡°uoÕ b_wC Fæ
FÙ fiFÙ* $$51$$
Nf oÕÿbR¡≈ N≈fiu <b˚¥<w <b_w°≤ J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
tæ* k¥¡Ô°u* tu* ŸCy∏@ Fq≥, k¥¡Ô°u* J¡∑ ≈a©C¿n∫°u* tu* tæ* J¡°¿∏w Fq≥ $ J¡°¿∏w∫°u* tu* R¡≈J¡Ô° Fq≥ N°æ≤ R¡≈°u* tu* ˚Ù
tæ* NfiC˚b Fq≥ $ ª≤°ª≤ ıyBq≈ tu* JC¡~> ∫F Âÿ∫ Fæ, bF Ÿf ŸbÕ ŸaJ¡v≈ ≤<Fw ≈≤t <ªÌ°Ãtw[b tæ* FÙ Fq≥ $
≤Ÿt∫Ù N°<Ì „<•w ∫°fiÙ ≤Ÿ w∏t°`° <ıŸŸu Ÿ°y≤, fiÌÙ, w°Ô°f, J¥¡≈ N°<Ì ıÔ°„∫ <b_w¨w Fæ,
bFÙ ıÔ˚¥w „<•w ıæŸu b¨s°u* tu* „°©°, ≈vÔb N°<Ì J¡∑ Ã≈<W tu* FuwCR¡≈ Ÿu N°æ≤ ÌÙb°≤°u* tu* ofiJu¡,
ı°æ Ju¡ NaJC¡≤ N°<ÌJ¡∑ Ã≈<W tu* FuwCR¡≈ Ÿu kæ¡ÔÙ Fæ bæŸu FÙ tæ* Ÿf b_wCN°u* tu* wwg wwg J¡°∫°u˘ J¡∑ Ã≈<W
tu* FuwCR¡≈ Ÿu kæ¡Ô° Fq≥ $ tæ* N≈fiÙ oh~>° Ÿu Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ÿ ≈≤t N∏w∫°Õ<tw° J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ I°fi
bæ<ªc∫ J¡° <b_w°≤ J¡≤w° Fq≥ $ ıæŸu Ìq@ Ju¡ N∏Ì≤ |Ù ≤Fw° Fæ N°æ≤ ıÔ Ju¡ N∏Ì≤ ≤Ÿ„<•w ≤FwÙ Fæ bæŸu
FÙ <ªwg„<•wR¡≈ tæ* Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu* ¿_Sw Fq≥ $ ıæŸu w¨d, J¡°‹™>, Ô°u‹™> N°<Ì b_wCÎu≥ ≈¨ØbÙ ≈≤ ¿_Sw Fæ*
bæŸu FÙ NwÙw, bwÕt°fi N°æ≤ ˚<b‹∫ ∫F ın ıywg <ªBq≈ tCHtu* Δ∫b¿_Sw Fæ $ Ÿf <Ì„°N°u* Ju¡ tº∫
J¡°u <ıŸfiu ≈¥dÕ J¡≤ ≤•©° Fæ, ŸaJ¡°uª˚®t J¡° <ıŸfiu Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ, Ÿftu* ¿_Sw ŸfJ¡° ≤ª<∫w°
N°æ≤ Δ∫<‹¸>˚uÌ Ÿu „°u<˚w F°ufiu b°Ô° Îba Ÿt<‹¸> R¡≈ Ÿu „°u<˚w F°ufiub°Ô° tæ* Fq≥ $$52-58$$
o∏B Ÿu f»>J¡≤ ≤°≠∫ J¡∑ ≈®°<›w F…Î <ffi° N°≈J¡∑ Ÿt®°¸>w° Jæ¡ŸÙ ? ÎuŸÙ ∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u
Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæa $
∫F <b_w¨w N≈¥bÕ ıyB°≠∫, <ıŸtu* o∏B J¡° f∏@fi fiFÙ* <J¡∫° y∫° N°æ≤ N˜-„˜°u* Ju¡ π°≤°
Ìubw°N°u* J¡° ŸaF°≤ fiFÙ* <J¡∫° y∫°, <ffi° ≈®°SÕfi° Ju¡ tCHu ≈®°›w FCN° Fæ $ o∏B≤°≠∫ J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ
fnu J¡‹¸> ™>°fiu ≈nwu Fæ* „˜°˜°u* π°≤° Ìubw°N°u* J¡° ŸaF°≤ J¡≤fi° ≈nw° Fæ wS° o∏B J¡°u f°≥@fi° ≈nw°
Fæ $ bF N≈¥bÕ ˚Ù fiFÙ* Fæ, NfiuJ¡°u* π°≤° ≈˚C•w Fæ, ∫F ŸŸu <bÔsd F°ufiu Ÿu Zu‹™> Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$59$$
NF°u, tæ* w°u <b_w¨w N°Ãt°b°Ô° Fq≥, NwÎb tæ* N≈fiu N°≈ N≈fiu N°Ãt° tu*, J¡°u<™>Ôu tu* @°fi°u* J¡∑
˚°≥<w, ÎuŸu fiFÙ* Ÿt° ≤F° Fq≥ ıæŸu ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ |°u≤ N°≥@Ù Ÿu ~>Ôw° F…N° ≈®Ô∫ Ÿ°y≤ ≈FÔu Ju¡ Ÿ°y≤
Ju¡ |u≤u tu* fiFÙa Ÿt°w° Fæ $$60$$ ıæŸu JC¡¿^™>w y<wb°Ô° Ÿ°≥≈ sÙ≤Ÿ°y≤ tu* ªÔw° F…N° ŸJ¡° N∏w
fiFÙ* ≈°w° bæŸu FÙ N≈fiu FÙ N∏Ì≤ <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈ Ÿu _b°Ì tu* N° ≤Fu _b_S N°Ãt° tu* tæ* N∏w
fiFÙ* ≈°w° Fq≥ $ ∫F ıy∏fi°tJ¡ f®Ê°^±>, <ıŸJ¡° ˚Ùw≤ J¡° ˚°y ŸaJC¡<ªw Fæ, fn° ~>°u¸>° Fæ, oŸ<ÔÎ
ıæŸu fuÔ Ju¡ k¡Ô Ju¡ N∏Ì≤ F°SÙ fiFÙ* Ÿt° ŸJ¡w° bæŸu FÙ tu≤° <b„°Ô „≤Ù≤ oŸtu* fiFÙ* Ÿt° ŸJ¡w°
Fæ $$61,62$$ W≤-W≤ ÌŸ yCfiu <b„°Ô ≈¨<SbÙ, ıÔ N°<Ì N°b≤d°u* Ÿu N°b¨w f®Ê°^±> R¡≈ f®Ê°
Ju¡ |≤ Ÿu N°yu Ÿ°a¶∫, bæ‹db N°<Ì Ju¡ „°˜°u* tu* ≈®<Ÿ] ª°æfÙŸ w[b°u* Ju¡ N°æ≤ „æb, ≈°„C≈w N°<Ì Ju¡
N<˚tw ~>WÙŸ w[b°u* Ju¡ N∏w tua ˚Ù |¥t ≤F° tu≤° _bR¡≈ N°ı ˚Ù |¥tw° FÙ Fæ, b°<≈Ÿ fiFÙ* F°uw° Fæ $
∫F ÌuF N°<Ì tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <fi≤°@°≤ ∫F J¡v≈fi°, owfiu <Ìfi°ua wJ¡ tu≤u ⁄Ì∫ tu* J¡F°≥ Ÿu F…oÕ ?
<ıŸJ¡∑ N°J¨¡<w J¡° N°≤-≈°≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸÙ tu≤Ù ∫F _bv≈w° Jæ¡Ÿu FCoÕ ? ∫u N°≈ Fæ*, ∫F tæ* Fq≥, ∫F
976 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<tØ∫° ˚®°¿∏w FÙ Fæ $ J¡°æfi „≤Ù≤ Fæ ? „≤Ù≤ FÙ ıf ≈®<Ÿ] fiFÙ* Fæ, w°u N„≤Ù≤ ˚Ù J¡°æfi Fæ ? J¡°≤d <J¡
b∏º∫° Ju¡ ≈C` J¡∑ fi°o˘ b∏º∫°≈C` J¡°u t°≤fiub°ÔÙ N≈®<Ÿ] FÙ Fæ $ oŸÙ ≈®J¡°≤ J¡°æfi t≤° ? ≈®°d FÙ ıf
≈®<Ÿ] fiFÙ* Fæ*, J¡°æfi ŸŸu <b∫C•w F…N° N°æ≤ J¡°æfi ıÙw° Fæ ∫°fiÙ ≈®°d @°≤d J¡≤w° Fæ ? $$63-65$$
Nf NŸÃ∫ Ÿ°t®°≠∫ tu* N°Ÿ•w F…Î N≈fiu <≈w°, <≈w°tF N°<Ì ≈¥bÕı°u* Ju¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤wu Fæ* $
tu≤u <≈w°, <≈w°tF N°<Ì fuª°≤u t∏Ìt<w Su, ı°u oŸ Ÿ°t®°≠∫ J¡° Ã∫°y J¡≤ ˚b˚¥<t tu* NfiC≤•w
F…Î $ J¡F°≥ f®Ê° Ÿu f»Ù F…oÕ ≈¥dÕ ∫F tF°Â<‹¸> N°æ≤ J¡F°≥ Ÿ°≥≈°u* J¡∑ fi°o˘ ˚∫aJ¡≤ N°„°N°u* Ÿu ˚ÙTd ≤°≠∫
<b˚¥<w∫°≥ $ ∫F „C] <ª∏t∫ ̨<‹¸>, <ıŸtu* Nfi∏w N°fi∏Ì J¡° ˚°uy ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ ı°u ≈≤t „°¿∏w
Ìufiub°ÔÙ Fæ, Ÿf Â<‹¸>∫°u* Ÿu f»J¡≤ Fæ $ Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ju¡ N∏Ì≤ <bΩt°fi ªuÃ∫≤<Fw <ªÌ°Ãt°R¡≈ ≈®Ã∫Jg¡
ªuwfi_bR¡≈ tCHJ¡°u f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $ ª¥≥<J¡ <ª≤˚C•w N∏fi Ju¡ Ÿt°fi <ıŸfiu ŸaŸ°≤ Ÿ≤<d J¡°u
ıÙdÕ J¡≤ <Ì∫° Fæ, ÎuŸ° tæ* N°ı F°u y∫° Fq≥ $ NwÎb ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ªuÃ∫ Ju¡ ı∫ Ju¡ k¡ÔR¡≈ ŸbÕNfiSÕ<fib¨<W
J¡°u ≈®°›w F°u y∫° Fq≥ N°æ≤ ≈®°›w Ÿf ŸC©°u* J¡°u ≈®°›w F…Î tu≤° ıÙbfi Ÿk¡Ô F°u y∫° Fæ, NwÎb tæ*
Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸>R¡≈ Ÿu <b≤°ıt°fi Fq≥ $ <fiÃ∫f°u@R¡≈ oŸ Wt Ÿ°t®°≠∫ J¡° Ã∫°yJ¡≤ N≤tdÙ∫ ≤°≠∫ Ju¡
<b<b@ Ì…#©°u* tu* tCHu N°fi∏Ì fiFÙ* <tÔw° $$66-71$$ ˚¥wÔ tu*, ıF°≥ ≈≤ bfiÌ…yÕ tu* ÔJ¡<n∫°≥, ıÔÌCyÕ
tu* ıÔ N°æ≤ <y¿≤Ì…yÕ tu* ≈ÃS≤ <b≈<W∫°u* Ju¡ Ÿt∫ „≤d F°uwu Fæ*, _b°<tÃb Ju¡ N<˚t°fi Ÿu ı°u Ÿw¨‹d
F…N° Ÿ NI°fiÙ fuª°≤u JC¡Ì°fibR¡≈Ù J¡∑nu J¡°u <@•J¡°≤ Fæ $ ÎJ¡t°` N<bΩ°ÃtJ¡ N∏fi ≈°fi N°<Ì≈Ì°S°u˘
Ÿu N<bΩ°t∫ y<FÕw „≤Ù≤ J¡°u w¨›w J¡≤ ≤Fu NI°fiÙ Ft°≤u <≈w° fiu •∫° <J¡∫° ? JC¡~> bT°u˘ wJ¡ oŸ
ıyBq≈Ù Ÿ‡≈<W∫C•w ~>°u¸>u Ÿu t™> J¡°u ≈°J¡≤ <F≤^∫J¡<„≈C fiu •∫° J¡ÿ∫≈ Ju¡ JC¡Ô tua ı∏t Ju¡ NfiCR¡≈
≈≤t≈C”T°SÕ ≈®°›w <J¡∫° ? oŸ N°ÃtR¡≈ N°fi∏Ì J¡° N°_b°Ì fi ÔuJ¡≤ ∫F°≥ ŸæJ¡n°u* ıyB°≠∫°u* J¡°
N°_b°Ì Ôu ≤Fu ≈C”T J¡°u JC¡~> ˚Ù N°_b°Ì fiFÙ* <tÔ° $$72-75$$
ÎJ¡ J¡∑ ≈®°<›w Ÿu FÙ <bT∫ Ju¡ <ffi° FÙ Ÿf <bT∫ŸC©°u* J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸu JC¡~> ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F…N°, oŸ ≈≤t Nt¨w J¡°u ≈°J¡≤ ≈¥dÕ N∏w#J¡≤db°Ôu F…Î ŸJ¡°u ∫F Ÿf
<fi≤∏w≤ ≈®°›w F°u y∫° $ t¥©Õ oŸ ≈≤t≈Ì J¡°u Ã∫°yJ¡≤ ≈¿≤<tw ≈Ì°SÕ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ I°fiÙ fiFÙ* $
«≥¡¸> FÙ ŸC∏Ì≤ Ôw° J¡° Ã∫°yJ¡≤ J¡°≥¸>°u* J¡∑ N°u≤ ı°w° Fæ N∏∫ fiFÙ* $ oŸ ≈≤t Â<‹¸> J¡° Ã∫°y J¡≤ oŸ
y<FÕw ≤°≠∫ tu* <J¡ŸJ¡°u ≈®Ù<w F°uyÙ ? J¡°æfi fCC<]t°fig ≈C”T oÕ© Ju¡ ≤Ÿ J¡° Ã∫°y J¡≤ fiÙt Ju¡ ≈W°u* J¡°
J¡nb° ≤Ÿ ≈Ù∫uy° ? ŸªtCª tu≤u <≈w°, <≈w°tF Ÿf t¥©Õ FÙ ≤Fu, <ı∏F°u*fiu oŸ Â<‹¸> J¡° Ã∫°yJ¡≤
≤°≠∫R¡≈Ù <b≈<W tu* ≈®Ù<w J¡∑ $ J¡F°≥ k¥¡ÔÙ F…oÕ fi∏Ìfibfi ŸÙ _S<Ô∫°≥, J¡F°≥ Ÿ∏w›w t”˚¥<t∫°≥, J¡F°≥
„°∏w ∫u I°fiÂ<‹¸>∫°≥ N°æ≤ J¡F°≥ ˚°uy°∫wfi „≤Ù≤°<Ì tu* N°ÃtfC<] ? `æÔ°u•∫ t*u ≤°≠∫ J¡°u ≈®°›wJ¡≤
JC¡~> ˚Ù ŸC© fiFÙ* <tÔw° Fæ <k¡≤ ˚Ù Ÿu FÙ ≈C”T ª°Fw° Fæ, <J¡∏wC <ªW w[b tu* w°u Ÿf JC¡~> <fi<Fw Fæ,
ŸJ¡° I°fi •∫°u* fiFÙ* J¡≤w° ? Ÿftu* <_Sw, _b_S N°æ≤ Ÿt, <fi<bÕJ¡°≤, ŸbÕR¡≈ <ªwg Ÿu ŸÌ° Ÿf
ıyF ŸC© Ju¡ Ÿ°@fi ©C„Ù Ÿu ≈®°›w F°uwu Fæ* $ wuı J¡∑ ˚°Ÿfi„<•w, ª∏B J¡∑ Nt¨w≈®°<›w, <F≤^∫y˚Õ
J¡∑ ŸbÕt°∏∫w°, o∏B J¡∑ Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> >`æÔ°u•∫≤°ıw°, <„bıÙ J¡∑ <fi≤<w„∫ I°fi, Îuÿb∫Õ, N°fi∏Ì
„<•w ≈¥dÕw°, <b‹dC J¡∑ ı∫Ô‚tÙ, tfi J¡∑ „Ù|®y<ww°, b°∫C J¡∑ fÔbW°, N<Àfi J¡∑ Ì°FJ¡w°,
ıÔJ¡∑ N°›∫∫J¡w°, ˚¨yC N°<Ì tC<fi∫°u* J¡∑ tF°w≈#<Ÿ<], f¨F_≈<w J¡∑ <bΩ°, <bt°fi°u* J¡∑ N°J¡°„y<w,
ŸyÕ - 34] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 977
≈bÕw°u* J¡∑ ¿_S≤w°, ŸtCB J¡∑ y‡˚Ù≤w°, tu” ≈bÕw J¡∑ tF°u∏fiww°, f°æ] <Ÿ]°∏w tu* <Ÿ] „¥∏∫w°R¡≈
ŸbÕ ≈Bb „°¿∏w ∫° f®ÊŸ°s°ÃJ¡°≤ Ÿ‡f¿∏@fiÙ ŸbÕ NfiSÕ<fib°Õd„<•w, t<Ì≤° J¡∑ t̪aªÔw°,
bŸ∏w M¡wC J¡∑ ≈C‹≈t∫w°, bT°Õ M¡wC J¡∑ tu|„ÆÌw°, ∫s°u* J¡∑ t°∫°t∫w°, N°J¡°„ J¡∑ <fitÕÔw°,
<Ft J¡∑ „ÙwÔw°, y®Ù‹t M¡wC J¡∑ w›ww° ∫u N°æ≤ ofiŸu N<w¿≤•w N∏∫°∏∫ fF…w-ŸÙ Ìu„, J¡°Ô N°æ≤
<J®¡∫°R¡≈ fi°fi° N°J¡°≤ <bJ¡°≤°u* Ÿu Ã≈∏fi, ˚¥w, ˚<b‹∫wg N°æ≤ bwÕt°fi wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw
<b<ª` „<•w∫°u* J¡° _b_S, Ÿt <fi<bÕJ¡°≤ ≈≤tªæw∏∫ π°≤°, ı°u wwg-wwg „<•w Ju¡ J¡°∫Õ Ju¡ NfiCŸ∏@°fi
Ÿu ∫C•w Fæ, <fit°Õd <J¡∫° ı°w° Fæ $$76-90$$
<b<ª` ≈Ì°S°u˘ J¡∑ <b<ª` ≈®˚° <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* <ªwg J¡∑ Ÿtw° Jæ¡Ÿu ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° b¨<W Ÿu <J¡∫u y∫u _S°dC, ≈C”T oÃ∫°<Ì <bJ¡v≈°u* Ÿu ≤<Fw F°u Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu*
Ÿt°fi R¡≈Ÿu <y≤wÙ Fæ bæŸu FÙ Ÿf b¨<W∫°u* tu* ≈®<b‹¸> <ªwg ˚Ù <ªWb¨<W tu* ¿_Sw <bJ¡v≈°u* Ÿu ≤<Fw
F°uJ¡≤ ŸæJ¡n°u* ≈Ì°S°uÕ tu* Ÿt°fiR¡≈ Ÿu <y≤wÙ Fæ $$91,92$$
<Ì„° N°æ≤ J¡°Ô Ju¡ ˚uÌ Ÿu Ã≈∏fi bæT‡∫ ˚Ù Ÿtu* fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° Ÿf <Ì„°N°u* Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* ªu‹¸>° Ÿu ∫C•w ≈®ªC≤ ≈Ì°SÕ≤°<„
J¡°u ÎJ¡ sd tu* ≈®J¡°<„w J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ ∫F <fitÕÔ <ª¿w Ÿ°≤u ŸaŸ°≤ J¡∑ <b„°Ô Âÿ∫ „°u˚° J¡°u, ı°u
wÙfi°ua J¡°Ô°u* tu* ¿_Sw Fæ, ÎJ¡ sd tu* ≈®<Sw J¡≤ ÌuwÙ Fæ $$93$$
Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ju¡ ˚uÌ _b›fiÌu„ N°æ≤ _b›fiJ¡°Ô J¡∑ ÌÙ|Õw° Ju¡ wCv∫ N<˚∏fi J¡°Ôb°Ôu ªæw∏∫ Ÿu
FÙ ˚°<Ÿw F°uwu Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N©^±> FÙ „C] <ª¿w N<˚∏fiJ¡°Ô Ÿu Ÿ‡f] F°uwÙ F…oÕ FÙ NwÙw, Nfi°yw N°<Ì wÙfi°u* J¡°Ô°u* J¡∑
ŸæJ¡n°u* J¡v≈fi°N°u* Ÿu <˚∏fi-ŸÙ N°æ≤ ≈®Ã∫s, NfiCt°fi, ≈t°fi N°<Ì Nfi∏w ≈®t°d, ≈®tu∫ N°æ≤ ≈C”T°u*
Ju¡ ˚uÌ Ÿu <˚∏fi J¡Ôub≤b°ÔÙ-ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $$93,94$$
NwÎb J¡°Ô˚uÌ N°æ≤ b¨<W˚uÌ F°ufiu ≈≤ ŸJu¡ Ÿ°sÙ ªæw∏∫ J¡° ˚uÌ fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿtu* ≈¥dÕw°
FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ªæw∏∫ J¡∑, <ıŸu wÙfi°u* J¡°Ô°u* J¡° ≈¿≤I°fi Fæ N°æ≤ <ıŸtu* Nfi∏w b¨<W∫°≥ Ìu©Ù yoÕ Fæ*, ≈¥dÕw° FÙ,
<ıŸJ¡° ÌqŸ≤° fi°t Ÿtw° Fæ, Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ $$95$$
NwÎb Ì°u t@C≤ ≤Ÿ°u* J¡° NSb° Ì°u wÙ©u ≤Ÿ°u* J¡° ÎJ¡ FÙ Ÿt∫ _b°Ì Ôufiu ≈≤ <bT∫ J¡° ˚uÌ ≤Ffiu
≈≤ ˚Ù NfiC˚b J¡° ˚uÌ fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ <bT∫ N°<Ì J¡° ˚uÌ <ªwg Ju¡ ˚uÌ J¡° ≈®∫°uıJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
„FÌ N°æ≤ fiÙ*fC N°<Ì ≈®Ã∫uJ¡ J¡∑ NfiC˚¥<w Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡ J¡°Ô tu* NfiC˚¥w wCv∫ ≤Ÿb°Ôu Ì°u t@C≤
≤Ÿ°u* Ÿu N°æ≤ Ì°u J¡n…bu ≤Ÿ°u* Ÿu ˚Ù <ª¿w Ÿtw° J¡°u FÙ ≈®°›w F°uwÙ Fæ ∫°fiÙ fiŸu <ª¿w tu* ˚uÌ fiFÙ*
F°uw° Fæ $$96$$ |¸>, ≈¸> N°<Ì <b<ª` ≈Ì°SÕ „°u˚° ˚Ù N∏∫°u∏∫ Ju¡ Δ∫°bwÕJ¡ ˚uÌ ŸaJ¡v≈J¡Ô° J¡°
Ã∫°y J¡∑ F…oÕ, Ÿ¥‚t, ŸbÕyw, ÎJ¡t°` ŸW° NπæwR¡≈ <ªÌgΔ∫b_S° ÎJ¡ FÙ Ÿt∫ tu* NfiC˚¥∫t°fi
F°uwÙ F…oÕ Ÿtw° Ÿu NfiC˚¥w F°uwÙ Fæ <bTtw° Ÿu fiFÙ* ∫°fiÙ <bT∫N°<Ì J¡° ˚uÌ ¿ªwg J¡° ˚uÌJ¡ fiFÙ*
978 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ, ∫F Ì°ufi°u* J¡° NSÕ Fæ $$97,98$$
˚uÌŸaJ¡v≈J¡Ô° Ju¡ Ã∫°y J¡° ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
<ªW Ÿu b°ª°≤‡˚d ZC<w π°≤°, 'fiu<w fiu<w" oÃ∫°<Ì ZC<w π°≤° N°æ≤ N°ª°∫°uÕ≈Ìu„, _b<bª°≤
N°<Ì Ÿu ˚Ù Ÿf Âÿ∫ Ju¡ N˚°b J¡° N°Z∫ J¡≤ bF <ªWR¡≈ ˚°b „°uJ¡, t°uF N°<Ì Ju¡ ≈¿≤d°tR¡≈
Ì…#©w° J¡° wC≤∏w Ã∫°y J¡≤w° Fæ $ <k¡≤ ˚Ù ≤°y N°<Ì Ju¡ Ÿa_J¡°≤°u* J¡∑ Ì…‹¸>w° Ÿu Ÿt∫°∏w≤ tu* „°uJ¡
N°<Ì J¡∑ ≈Cfi# Ã≈<W F°u ŸJ¡wÙ Fæ, NwÎb ŸbÕÂÿ∫≈®<wTu@R¡≈ N˚°b Ÿu ≈≤t°SÕ ŸÌg Nπæw°fi∏Ì_b˚°b
N°Ãt° J¡° Ì„Õfi J¡≤ bF <ªWR¡≈ ˚°b ≤°y N°<Ì Ì…‹¸>w° J¡° ˚Ù Ã∫°y J¡≤ Ìuw° Fæ, •∫°u*<J¡ "≤Ÿ°u&›∫_∫
≈≤a ‹x° <fibwÕwu" ÎuŸ° ˚yb°fig J¡° bªfi Fæ, oŸ<ÔÎ fÙı (≤°ı N°<Ì ) Ju¡ N˚°b Ÿu ˚uÌ-ŸaJ¡v≈J¡Ô°
J¡° Ã∫°y <Ÿ] F°u ı°w° Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$99$$
•w NSÕ J¡° ≈®J¡°≤°∏w≤ Ÿu ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæa $
bwÕt°fi ªuÃ∫ J¡∑ (Âÿ∫ J¡∑) ≈us° J¡≤fiub°Ôu, NwÙw ªuÃ∫ Ju¡ b°Ÿfi°R¡≈Ù f∏@fi°u* Ÿu „¥∏∫ N°æ≤
ªuÃ∫ Ju¡ N°@°≤˚¥w wÙfi°u* J¡°Ô°u* J¡° Ì„Õfi fi J¡≤ ≤Fu ªæw∏∫ Ju¡ ˚°bÙ ªuÃ∫∫°uy J¡∑ ˚Ù ˚°bfi° fiFÙ* J¡∑ ı°
ŸJ¡wÙ, NwÎb Ÿtw° FÙ Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ $$100$$ •w <ª¿w b°dÙ Δ∫bF°≤ Ju¡ Ny°uª≤ F°ufiu Ÿu
„°ÿbw NŸW° J¡°u ≈®°›w-ŸÙ F°uwÙ Fæ $ fiæ≤°Ã‡∫<Ÿ]°∏wÌ„° J¡°u („¥∏∫b°ÌÙ J¡∑ <Ÿ]°∏w°b_S° J¡°u
∫°fiÙ „¥∏∫R¡≈w° J¡°u ) ≈®°›w FCoÕ ŸÙ ¿_Sw F°uwÙ Fæ, ª¥≥<J¡ ¿_Sw Fæ, oŸ<ÔÎ b_wCw# fiæ≤°Ã‡∫<Ÿ]°∏wÌ„°
J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…oÕ Fæ J¡°≤d <J¡ Ÿwg NŸwg fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$101$$ ı°u (<ªwg) ¿_Sw Fæ bF „°˜Ù∫
Δ∫bF°≤ tu* ≈®Ã∫Jg¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°Ãt° Fæ wS° f¨Fwg F°ufiu Ÿu f®Ê Fæ, ≈≤t°SÕ Â<‹¸> >Ÿu w°u Ÿtu*
b°<d∫°u* J¡∑ ≈®b¨<W J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $ ∫<Ì ≈®b¨<W <fi<tW J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu „ÆÌ ≈®b¨<W
J¡FÙ ı°∫, w°u ŸaJ¡°uª FuwC J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu Ÿf ≈®b¨<W <fi<tW°u* J¡∑ J¡v≈fi° F°ufiu Ÿu bF Ÿf Fæ,
•∫°u*<J¡ "∫w°u b°ª°u <fibwÕ∏wu N≈®°›∫ tfiŸ° ŸF' N°æ≤ "_t°wg wßbÕt ˚bwg' oŸ ZC<w tu* Ì°ufi°u* ≈®J¡°≤°u*
J¡° <fiR¡≈d Fæ $ Ÿf Âÿ∫°u* J¡° ≈≤t ≈„t F°ufiu ≈≤ fiJ¡∑ Nb<@ F°ufiu Ÿu Ô∫ J¡°u ≈®°›w fi F…oÕ bF <ª¿w
≈≤t Ÿtw° "t°us' fi°t Ÿu J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$102$$
oŸ ≈®J¡°≤ ˚uÌŸaJ¡v≈ J¡∑ J¡v≈fi° J¡° Ã∫°y ≈°∫≈¥bÕJ¡ J¡F° $ Îba J¡v≈ J¡∑ J¡v≈fi° tu* <ª¿w J¡∑
t∏Ìw° Ju¡ ≈®Ÿ°≤ Ju¡ J®¡t J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡<v≈w w°u ∫F <ª<w ≈¸>ÔR¡≈ N°b≤d Ÿu ∫C•w Â<‹¸> Ju¡ Ÿt°fi t∏Ì°˚°Ÿ (t∏Ì≈®J¡°„)
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d oŸ ıywg J¡°u ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu fiFÙ* Ìu©wÙ Fæ $ ı°u <ª¿w o‹¸>-N<fi‹¸> ŸaJ¡v≈R¡≈ tÔ°u* Ÿu
˚Ùw≤ N°uw≈®°uw Fæ bF ıæŸu ı°Ô tu* f≥@Ù FCoÕ <ª¿n∫° N°J¡°„t°yÕ Ÿu nfiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F°uwÙ bæŸu FÙ
Ÿ°≤u N°J¡°„ J¡°u Δ∫°›w J¡≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F°uwÙ Fæ $$103,104$$ ı°u J¡°uoÕ ˚Ù ∫u fiu`<bFÙfi ≈<s∫°u*
J¡∑ w≤F t°uFR¡≈Ù ı°Ô t*u ≈nu Fæ*, bu Ÿf ŸaJ¡v≈ J¡v≈fi° Ÿu FÙ ≈nu Fæ* $ <b<b@ Ÿ*J¡v≈°u* Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w
NwÎb <bT∫R¡≈Ù yâ°u* tu* <y≤fiub°Ôu tu≤u <≈w°, <≈w°tF N°<Ì ≈¥bÕı°u* fiu ∫F Ì…#© „¥∏∫ N≈¿≤¿h~>∏fi
N°Ãt≈ÌbÙ fiFÙ* Ìu©Ù $ N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt≈ÌbÙ Ju¡ NÌ„Õfi Ÿu yâ°u* tu* th~>≤°u* Ju¡ wCv∫ ≈¨<SbÙ ≈≤
ŸC„°u<˚w F…Î bu fuª°≤u tu≤u <≈w°, <≈w°tF N°<Ì JC¡~> FÙ <Ìfi°u* tu* fi‹¸> F°u y∫u $ Ì…fÕC<] NwÎb ˚°uyR¡≈Ù
Ì…#© J¡∑ ª°F b°Ôu bu Ô°uy ∫<Ì N°Ãtw[b J¡°u ı°fi y∫u F°uuwu, w°u ˚°b N°æ≤ N˚°bR¡≈Ù N∏@u JC¡Î≥ tu* fi
ŸyÕ - 35] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 979
<y≤wu $ Ÿf ıÙb oh~>°-πuT Ÿu Ã≈∏fi π∏π t°uF Ÿu ∫°fiÙ ŸC©-Ì…#©, „Ùw-‹d N°<Ì Ju¡ ≈°ıÕfi
N°æ≤ ≈®wÙJ¡°≤ Ju¡ N<˚<fibuu„ Ÿu <~>B tu* <~>≈u F…Î J¡∑n°u* Ju¡ wCv∫ F°u y∫u Fæ* $ <ıŸJ¡∑ o‹¸> N°æ≤
N<fi‹¸>J¡v≈fi°R¡≈Ù t¨yw¨‹d° ŸÃ∫I°fiR¡≈Ù tu| Ÿu (π∏πw°≈ J¡∑ „°¿∏w π°≤°) „°∏w F°u ªCJ¡∑ Fæ,
ŸJ¡° ıÙbfi Ÿ°SÕJ¡ Fæ $$105-110$$
Ju¡bÔ ŸÃ∫I°fi Ÿu o‹¸>°<fi‹¸> J¡v≈fi°R¡≈ t¨yw¨‹d° J¡° Jæ¡Ÿu fi°„ F°u ŸJ¡w° Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ
J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ ŸJu¡ NŸwg F°ufiu Ÿu FÙ ŸJ¡∑ „°¿∏w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ª°≥ÌfiÙ J¡∑ t∏Ì°u‹d Îba J¡ÔaJ¡∫C•w (J¡°ÔÙ) ~><f J¡∑ w≤F <fi≤∏w≤ <fitÕÔ N°J¡°≤b°ÔÙ oŸ
„C]<ªwg J¡∑ J¡v≈fi°Î≥ J¡F°≥ Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? Nf N©^±>b°•∫°SÕ J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ N©^±>
b°•∫°SÕR¡≈ Ÿu ¿_S¿w ≈®°›w F…Î NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ N°Ãt° J¡°u ≈®ut Ÿu fit_J¡°≤ J¡≤wu Fæ* $ Fu Ô°uy°u* Ju¡
I°fi≈®J¡°„ tu* FuwC˚¥w t<dR¡≈, Fu Ìub, N°≈ <ª≤J¡°Ô tu* ≈®°›w F…Î F°u $ N<b¿h~>∏fi <ªÌ°ÃtR¡≈ tCH
N°Ãt° J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$111,112$$ Fu ˚ybfig, <ª≤J¡°Ô wJ¡ tæ*fiu N°≈J¡° <bª°≤ <J¡∫° Fæ,
N°≈J¡°u ≈®°›w <J¡∫° Fæ, N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡R¡≈ Ÿu N<˚Δ∫•w <J¡∫° Fæ N°æ≤ <bJ¡v≈°u* Ÿu N°≈J¡° ]°≤
<J¡∫° Fæ, N°≈ ı°u Fæ bF Fæ N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ tCH R¡≈ N°≈ Nfi∏w J¡°u, tCHR¡≈ N°≈
<„bÌub°<@Ìub≈≤t ≈≤t°Ãt° J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ tu|R¡≈Ù N°b≤d Ÿu „¥∏∫ ≈¿≤≈¥dÕ ª∏B<f‡f Ju¡ wCv∫
J¡Ôfi°R¡≈Ù N°b≤d Ÿu ≤<Fw N≈fiu FÙ R¡≈ J¡°u, ı°u N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ _b°Ãt° tu* _b∫a (N∏∫ <J¡ŸÙ
N°@°≤ Ju¡ <ffi°) N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡R¡≈ Ÿu ¿_Sw, _b-≈®J¡°„ _b°@Ùfi N°fi∏Ìb°Ô° Fæ, N<˚∏fiR¡≈
tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$113-115$$
ª°æ*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈æ*wÙŸb°≥ ŸyÕ
Ÿ°s°ÃJ¨¡w N°Ãt° J¡° tfi tu* <bª°≤J¡≤ N°æ≤ ≈®d°t J¡≤ ŸJu¡ fÔ Ÿu ıÙwu y∫u
f∏@fi°u* J¡° NfiCŸ∏@°fi J¡≤ ≈®á°Ì J¡° ≈®Ÿ∏fi F°ufi° $
≈®á°Ì fiu J¡F° # "N°u<t<w f®Ê (— f®Ê Fæ), N°u<twÙÌa ŸbÕtg (— ∫F Ÿf Fæ)$
Îwπæ ŸÃ∫J¡°t ≈≤tª°≈≤a ª f®Ê ∫Ì°u*J¡°≤#' (Fu ŸÃ∫J¡°t, ∫F ≈≤ N°æ≤ N≈≤ f®Ê Fæ, ı°u ∫F
N°u*J¡°≤ Fæ $) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* Ÿu ŸfJu¡ Nº∫°≤°u≈b°Ôu f®Ê J¡° f°u@J¡ N°æ≤ ŸfJu¡ N≈b°Ì Ÿu ≈¿≤<„‹¸>
f®Ê J¡° f°u@J¡ '—" FÙ <ıŸJ¡° _b°fiCR¡≈ N<˚@°fi Fæ N°æ≤ <bJ¡°≤°u* Ÿu ≤<Fw ∫F N°Ãt° FÙ ı°u JC¡~>
oŸ ıywÙwÔ tu* ¿_Sw Fæ bF Ÿf JC¡~> Fæ $$1$$
∫F N°Ãt° ÎJ¡t°` ÌuF Ju¡ N∏wyÕw Fæ, ∫F f°fl Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ÿf JC¡~> Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? ÎuŸÙ ∫<Ì
J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u Ÿ¥∫Õ N°<Ì f°fl≈Ì°S°u˘ J¡° ≈®J¡°„J¡ F°ufiu Ÿu, ÎuŸ° J¡Fwu Fææ* $
∫F ªuwfi tuÌ°, N<_S, t°aŸ, t≠ı° N°æ≤ ≤•w N°<Ì R¡≈ ÌuF≈¿≤<tw fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC ŸŸu
NwÙw Fæ $ Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw ÌÙ≈J¡R¡≈ ∫F Ÿ¥∫Õ N°<Ì J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤w° Fæ $$2$$
Ju¡bÔ ŸŸu ≈®J¡°ÿ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿf JC¡~> wÌ°Ãt Jæ¡Ÿu Fæ ? ÎuŸÙ ∫<Ì <J¡ŸÙ J¡°u „aJ¡° F°u, w°u
Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
980 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ª¥≥<J¡ N<Àfi N°<Ì J¡∑ ‹d_b˚°bw° <ªwg Ju¡ N@Ùfi ‹dw° Ju¡ ˚°fi Ju¡ N@Ùfi Fæ, oŸ<ÔÎ
<ªÌ°Ãt° FÙ _bŸW° Ÿu N<Àfi J¡°u ‹d J¡≤w° Fæ Îba ıÔ J¡°u, ı°u N≈fiÙ ŸW° Ÿu FÙ ŸW°b°Ô° Fæ,
≤ŸR¡≈ Ÿu ≈®y¸> J¡≤w° Fæ $ oŸÙ ≈®J¡°≤ ıæŸu ≤°ı° ˚°uy°u* J¡°u ˚°uywu Fæa bææŸu FÙ bF N∏∫°∏∫ o¿∏B∫°fiC˚°b°u*
J¡° ˚°uy J¡≤w° Fæ $$3$$ ŸÌ° <fi<‹J®¡∫ ≤Fw° ˚Ù bF fæ™>u F…Î J¡∑ w≤F y<w N°<Ì Δ∫°≈°≤ Ÿu <b≤w
fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ b°∫C N°æ≤ Ÿ¥∫Õ R¡≈ Ÿu ŸÌ° y<w∫C•w Fæ $ J¡°ÔR¡≈ Ÿu ŸÌ° ªÔw° F…N° ˚Ù JC¡Ô°Ô
Ju¡ ªJ®¡ Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡ <wÔ ˚≤ ˚Ù o@≤-@≤ fiFÙ* ı°w°, Δ∫bF°≤ ≤<Fw F°ufiu ≈≤ ˚Ù Ÿf Δ∫bF°≤
tu* ¿_Sw Fæ, J¡tÕ J¡≤w° F…N° ˚Ù fiJu¡ k¡Ô Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° $
(∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ≈¥bÕı∏t Ju¡ J¡t°u˘ Ÿu oŸ Ÿt∫ ŸC©-Ì…#© Ÿu <Ô›w F°uw° Fæ N°æ≤ oŸ
Ÿt∫ ∫F°≥ ≈≤ <J¡∫u y∫u J¡tÕ Ÿu ≈≤Ô°uJ¡ tu* ŸC©-Ì…#© Ÿu <Ô›w F°uy°) $$4$$
ÎuŸÙ ≈¿≤¿_S<w tu* 'JC¡bÕ∏fi<≈ fi <Ô›∫wu" ÎuŸ° Jæ¡Ÿu J¡Fwu Fæ* ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈¥bÕı∏t tu*, N°ı N°æ≤ oŸ Ÿt∫ oŸ Ô°uJ¡ tu*, ≈≤ Ô°uJ¡ tau wS° oŸÔ°uJ¡ J¡∑ Ÿ¿∏@R¡≈ _b›fi tu*
„°˜ Ÿu N<fi<T] (<b<Fw) „C˚ J¡tÕ Ju¡ k¡Ô°u* J¡° ˚°uy J¡≤w° F…N° N°æ≤ „°˜<fi<T] N„C˚ J¡t°u˘ Ju¡
k¡Ô°u* J¡° ˚°uy J¡≤w° F…N° ˚Ù ∫F Ÿf ˚°uyb¨<W∫°u* tu* Ÿt FÙ ≤Fw° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ Âÿ∫ ˚°uy°u* Ÿu Ì®‹¸>°
tu* <bJ¡°≤ J¡° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ˚°uy ∫<Ì ˚°u•w° J¡° _≈„Õ fiFÙ* J¡≤wu Fæ*, w°u ˚°uy°u* Ÿu J¡t°u˘ J¡∑ Ÿk¡Ôw° Jæ¡Ÿu
F°uyÙ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
b_wCw# ˚∫≤<Fw ∫F N°Ãt° FÙ wwg wwg J¡t°u˘ Ju¡ NfiCR¡≈ _b∫a F°uw° Fæ N°æ≤ Ã≈∏fi F…N° f®Ê° Ÿu
ÔuJ¡≤ w¨d≈∫Õ∏w ˚°u•w° N°æ≤ ˚°uy°u* wS° fiJu¡ N°@°≤ ª°æÌF ˚Cbfi°u* J¡°u Ju¡bÔ N≈fiÙ Ÿ<∏fi<@ Ÿu
|Ct°w° ≤Fw° Fæ $ bFÙ oŸJ¡° J¡tÕk¡Ô Fæ $$6$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ N°Ãt° tu* ∫<Ì _≈∏Ìfi FÙ fiFÙ* Fæ, w°u bF ıywg J¡°u Jæ¡Ÿ° |Ct°∫uy°, w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<fiÃ∫ N°ÃtŸW° FÙ _≈∏ÌŸW° Fæ, oŸ<ÔÎ bF ŸÌ° ªÔfiub°Ôu ÌubR¡≈b°∫C Ÿu ˚Ù <fiÃ∫_≈∏Ìt∫
Fæ $ <fiÃ∫_S°dC Ÿu ˚Ù f»J¡≤ <fi¿‹J®¡∫ Fæ N°æ≤ <fiÃ∫ N°J¡°„ Ÿu ˚Ù f»J¡≤ Ôu≈≤<Fw Fæ $$7$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu ¿J¡ tfi NSb° o¿∏B∫°≥ FÙ ÌuF°<Ì J¡°u J¡tÕ tu* ≈®b¨W J¡≤wÙ Fæ*, N°Ãt° fiFÙ* J¡≤w°, w°u
oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b°∫C ≈vÔb°ua tu* FÔªÔ ≈æÌ° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ∫F N°Ãt° tfi tu* s°u˚ ≈æÌ° J¡≤w° Fæ $ ıæŸu
Ÿ°≤<S |°un°u* J¡°u F°≥J¡w° Fæ bæŸu FÙ ∫F N≈fiÙ o¿∏B∫°u* J¡°u wwg-wwg J¡°∫°u˘ tu* ≈®b¨W J¡≤w° Fæ $$8$$ ˚°uy°u*
J¡° ˚°uy J¡≤fiub°Ôu <b˚C N°Ãt° Ÿt®°¸>g Ju¡ Ÿt°fi N≈fi° N°Ãt° tu* _b_S F°uJ¡≤ ¿_Sw F°uw° F…N° ˚Ù
N<wÌ…ÌÕ„°y®_w ≈C”T Ju¡ Ÿt°fi ÌuFR¡≈Ù |≤ tu* ŸÌ° J¡tÕ<fi≤w ≤Fw° Fæ $ oŸÙJ¡° ŸÌ° N∏buTd J¡≤fi°
ª°<F∫u, oŸÙJ¡∑ _wC<w J¡≤fi° ª°<F∫u N°æ≤ oŸÙJ¡° º∫°fi J¡≤fi° ª°<F∫u $ ©°uıu y∫u oŸÙŸu ≈C”T
ı≤°t≤dR¡≈Ù ŸaŸ°≤ Ÿu ≈°≤ F°uJ¡≤ ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ Ÿ˚ÙJu¡ „≤Ù≤R¡≈Ù ≈μy˚Õ tu* ˚®t≤R¡≈
∫F Ju¡bÔ I°fi Ÿu ≈®°›w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w ŸCÔ˚ Fæ $ NÃ∫∏w N°›w f∏@C Ju¡ Ÿt°fi Ju¡bÔ _t≤dt°`
Ÿu FÙ b„ tu* F°u ı°w° Fæ $$9-11$$ Ìq≤Ìu„bwÙÕ <t` N°<Ì J¡° ı°u≤ Ÿu <ªvÔ°J¡≤ ≈CJ¡°≤fiu Ÿu N°æ≤
ŸyÕ - 35] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 981
fiıÌÙJ¡ tu* ¿_Sw <t` J¡° Ju¡bÔ ≈CJ¡°≤fiut°` Ÿu Ô°˚ F°u ı°w° Fæ $ <J¡∏wC ∫F w°u¡ <ffi° ı°u≤ Ÿu ≈CJ¡°≤u
N≈fiu „≤Ù≤ Ÿu FÙ ≈®°›w F°u ı°w° Fæ wS° Ju¡bÔ ≈®db Ju¡ hª°≤d Ÿu S°un° _t≤d J¡≤fiu ≈≤ sd˚≤ tu*
Ÿ∏tC© F°u ı°w° Fæ $$12$$ ıæŸu Ÿu<bw F°ufiu ≈≤ ŸbÕŸ‡≈<W„°ÔÙ @fiÙ J¡°u N¿˚t°fi ∫° ybÕ F°u ŸJ¡w°
Fæ bæŸu Ÿubfi <J¡∫u ı° ≤Fu ŸbÕŸ‡≈<W„°ÔÙ oŸJ¡°u w<fiJ¡ ˚Ù t°fi ∫° ybÕ fiFÙ* F°uw° $$13$$
Jæ¡Ÿu ∫F ÌuF tu* <bΩt°fi ≤Fw° Fæ ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
k¥¡Ô°u* tu* ŸCy∏@ J¡∑ w≤F, <wÔ°u* tu* wuÔ J¡∑ w≤F N°æ≤ ≤Ÿ°u* tua t°@C∫Õ J¡∑ w≤F bF Ÿf „≤Ù≤°u* tu*
¿_Sw Fæ $$14$$ ıæŸu <ª≤J¡°Ô Ÿu ≈FÔu fi Ìu©° y∫° N°æ≤ wÃJ¡°Ô N°yu Ìu©° y∫° <≈w° N°<Ì f∏@C
≈¿≤I°fi tu* fiFÙ* N°w° Fæ bæŸu FÙ ŸÌ° ⁄Ì∫ tu* <bΩt°fi ˚Ù ∫F ªuwfi N<bª°≤b„ I°w fiFÙ* F°uw° $$15$$$
ıæŸu <≈®∫ f∏@Cıfi Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ≈≤t N°fi∏Ì F°uw° Fæ bæŸu FÙ <bª°≤ Ju¡ π°≤° oŸ ≈≤tuÿb≤ Ju I°w
F°ufiu ≈≤ ≈≤t°fi∏Ì F°uw° Fæ $$16$$ N<w„∫ N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu oŸ ≈≤t°ÃtR¡≈ ≈≤t f∏@C Ju¡ Ì„Õfi F°ufiu
≈≤ bu Â<‹¸>∫°≥ ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, <ıfiŸu t≤d°<Ì <bh~>uÌ fiFÙ* F°uw° $ Ÿf N°u≤ Ÿu _fiuF N°<Ì ≈°„ ¸¥>¸>
ı°w° Fæ*, J¡°t N°<Ì Ÿf „`C fi‹¸> >F°u ı°wu Fæ* N°æ≤ w¨‹d°Î≥ ıæŸu Ì…‹¸> ª¥Fu |≤°u* J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤wu
Fæ* bæŸu tfi J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi fiFÙ* J¡≤wÙ $$17,18$$
ÎJ¡t°` ŸJu¡ <bI°fi Ÿu ŸbÕ<bI°fi F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈≤t°Ãt° J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ Ÿ°≤° ıywg ‹¸> F°uw° Fæ, oŸJu¡ ŸCfifiu ≈≤ Ÿf ŸCfi° ı°w° Fæ,
oŸJ¡° _≈„Õ F°ufiu ≈≤ Ÿ°≤u ıywg J¡° _≈„Õ F°u ı°w° Fæ wS° oŸJu¡ ≤Ffiu ≈≤ ıywg ¿_Sw F°uw° Fæ ∫°fiÙ
ıywg ŸJ¡∑ ŸW° Ju¡ N@Ùfi ŸW°b°Ô° Fæ $$19$$
"ÎT ŸC›wuTC ı°y<wÕ J¡°ta J¡°ta ≈C”T°u <fi<tÕt°d# $' oŸ ZC<w J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ J¡Fwu Fæ* $
Ÿ°u∫u FCÎ Ô°uy°u* Ju¡ fÙª tu* ∫F ı°y®wg ≤Fw° Fæ, N<bbu<J¡∫°u* Ju¡ «¡≈≤ ≈®F°≤ J¡≤w° Fæ, Ì…#<©∫°u* J¡∑
N°≈<W Ìq≤ J¡≤w° Fæ N°æ≤ ı°u tF°Ãt° fiFÙ* Fæ*, fiJ¡°u tfi°ub°a¿a~>w Ìuw° Fæ $ ıywg ¿_S<w tu* ∫F N°Ãt°
FÙ ıÙb F°uJ¡≤ Ô°uJ¡°u* tu* <bª≤d J¡≤w° Fæ, ˚°uy°u* tu* <bÔ°Ÿ J¡≤w° Fæ N°æ≤ b˜, N°˚¥Td, Ÿt°fi,
ßb N°<Ì b_wCN°u* tu* „°u<˚w F°uw° Fæ $$20,21$$
NŸ°@°≤d ıÙb˚uÌ˚®tÌ„° tu* ˚Ù oŸJ¡∑ Ÿ°@°≤d ÎJ¡°Ã‡∫_k¥¡<wÕ J¡∑ s<w fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
Nw# ıæŸu ¿t≤ª°u* tu* wÙ‚dw° ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ „°∏w°Ãt° Ÿu N°Ãt° J¡° FÙ NfiC˚b J¡≤w° F…N° ∫F
Ÿf ÌuF°u* tu* ¿_Sw Fæ $$22$$ ªuwfi° (≈¥bÕJ¡°Ô N°æ≤ W≤J¡°Ô J¡° NfiCŸ∏@°fi) N°æ≤ J¡Ôfi° (bwÕt°fi
Ì„Õfi) R¡≈Ù, f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ ªuwfi°u≈°<@∫°u* tu* ¿_Sw ∫F ıywg ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿa˚°≤ tu* w°u N<@‹™>°fi
ŸW° Ÿ°t°∏∫ _b˚°b J¡°u ≈®°›w FCN° Fæ $$23$$ N°J¡°„ tu* ∫F „¥∏∫w° Fæ, b°∫C tu* ∫F _≈∏Ìfi Fæ, wuı
tau ∫F ≈®J¡°„ Fæ, ıÔ tu* ∫F t@C≤ ≤Ÿ Fæ, ≈¨<SbÙ tau J¡°<™>∏∫ Fæ, N<Àfi tu* ∫F ‹dw° Fæ, ª∏Bt° tua ∫F
„ÙwÔw° Fæ N°æ≤ Ÿf ıyw°u* tua ∫F ŸW° Fæ $$24,25$$ J¡°ıÔ tu* ıæŸu J¡°<Ôt° Fæ, <FtJ¡d tu* ıæŸu
„ÙwÔw° Fæ, ≈C‹≈°u* tu* ıæŸu ŸCy∏@ Fæ bæŸu FÙ ÌuF tu* ÌuF≈<w (N°Ãt°) ≈®J¡°<„w F°uw° Fæ $$26$$
oŸJ¡∑ tfi, o¿∏B∫ N°<Ì Ÿu Δ∫°b¨W ŸbÕsu` Ÿ°@°≤d ≈®J¡°„w° J¡°u FÙ <Ì©Ô°wu Fæ* $
ıæŸu ŸW° ŸbÕyw Fæ, ıæŸu J¡°Ô ŸbÕyw Fæ N°æ≤ ıæŸu ≤°ı° J¡∑ ≈®˚C„<•w ŸbÕÌu„ tu* Δ∫°›w F°uwÙ Fæ
982 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
bæŸu FÙ fiu` N°<Ì Ju¡ Δ∫°≈°≤°u* N°æ≤ t°fi<ŸJ¡ Δ∫°≈°≤°u* Ÿu ∫C•w ı°u f°F≤Ù N°æ≤ ˚Ùw≤Ù ≈®J¡°„ Fæ, bF
N°Ãt° J¡° FÙ J¡°∫Õ Fæ ∫°fiÙ bF ≈®J¡°„æJ¡_b˚°b Fæ $ oŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ-ª∏B°<Ì Ÿf Ìubw°N°u* J¡° ˚Ùu
f°u@J¡ ∫F ≈®<Ÿ] tF°Ìub tæ* FÙ Fq≥ $ tu≤Ù ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* Fæ $$27,28$$ ıæŸu NÃ∫∏w Ÿ¥‚t ≤udC
Ÿu N°J¡°„ J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, ıæŸu ıÔ Ÿu J¡tÔ ÌÔ J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙa F°uw° N°æ≤ ıæŸu ≈°T°d J¡°
˚∫, J¡‡≈ N°<Ì Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ tu≤° N∏∫°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $$29$$ wC‡fÙ Ju¡ «¡≈≤
ıÔ@°≤°N°u* Ju¡ wCv∫ ÌuF tu* ŸC©-Ì…#© <y≤u* NSb° fi <y≤u* ŸŸu wC‡fÙ Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ Ft Ô°uy°u*
J¡∑ J¡°æfi s<w Fæ ? $$30$$ ÌÙ≈J¡ Ju¡ Nay˚¥w wuÔ, fWÙ, fwÕfi N°<Ì J¡° N<wJ®¡td J¡≤Ju¡ <fiJ¡Ô° F…N°
ÌÙ≈ ≈®J¡°„ ıæŸu ≤_ŸÙ Ÿu fiFÙ* f°≥@° ı°w° bæŸu FÙ Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ÿu NwÙw tæ* f] fiFÙ* F°uw° Fq≥ $ J¡°t,
˚°b, N˚°b N°æ≤ o¿∏B∫°u* Ÿu Ft°≤° •∫° Ÿ‡f∏@ Fæ ? $ ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ N°J¡°„ <J¡ŸŸu f°≥@°
ı°w° Fæ N°æ≤ tfi <J¡ŸŸu <bfi‹¸> ><J¡∫° ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ Nt¥wÕ F°ufiu Ÿu ıæŸu N°J¡°„ J¡° f°≥@fi°
Ÿ‡˚b fiFÙa Fæ, tfi J¡° w°nfi Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ J¡°t, ˚°b, N˚°b N°æ≤ o¿∏B∫°u* Ÿu Ft°≤° J¡°uoÕ
Ÿ‡fa@ fiFÙ* Fæ $$31,32$$ „≤Ù≤ Ju¡ ŸæJ¡n°u* ¸C>J¡nu F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤Ù Ju¡ (N°Ãt° Ju¡) J¡°æfi ©^±> ©^±>
F°uwu Fæa, |n° ª°Fu ¸C>¸>u, k¥¡¸>u ∫° ºb_w F°u ı°∫, ≈≤ |¸>°J¡°„ J¡∑ •∫° s<w F…oÕ ? $$33$$ NÂÿ∫
<≈„°ª Ju¡ Ÿt°fi ∫F <tØ∫° tfi <Ìw F…N° Fæ, I°fi Ÿu (tfi Ÿu N<w¿≤•w N°Ãt° Ju¡ I°fi Ÿu) ın tfi
J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ Ft°≤Ù •∫° s<w F…oÕ ? ≈FÔu (NI°fi°b_S° tu*) <ıŸJ¡∑ ŸC©-Ì…#©t∫Ùb°Ÿfi°
Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° tu≤° tfi F…N° S°, Nf w°u tu≤Ù ÎJ¡t°` N≈¿≤¿h~>∏fi ŸC© <bZ°¿∏w F°u yoÕ Fæ $$34,35$$
N∏∫ ˚°uy J¡≤w° Fæ, N∏∫ y®Fd J¡≤w° Fæ, N∏∫ J¡∑ NfiSÕy<w F°uwÙ Fæ, ∫F Ìu©w° Fæ oŸ ˚°u•w° N°<Ì
J¡∑ ÎJ¡w° Ju¡ J¡°≤d Nº∫°ŸR¡≈ t¥©Õw° <J¡Ÿ ı°Ìqy≤ J¡∑ ª•J¡∑ Ju¡ Ÿt°fi |Ct°fiu J¡∑ ª°w…≤Ù Fæ $$36$$
≈®J¨¡<w ˚°uy J¡≤wÙ Fæ, tfi y®Fd J¡≤w° Fæ, ÌuF J¡°u •Ôu„ ≈®°›w F°uw° Fæ, N°Ãt° ≈®b¨<W N°<Ì Ÿu Ì…‹¸>
(Ì°uT°≤°u<≈w) F°uw° Fæ $ <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ Ju¡bÔ N°Ãt° tu* JC¡~> ˚Ù t¥©Õw° fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ J¡°uoÕ s<w
fiFÙ* Fæ $$37$$ fi tu≤Ù ˚°uy ˚°uyfiu J¡∑ NJ¡°as° Fæ N°æ≤ fi ˚°uy°u* Ju¡ Ã∫°y tu* tu≤Ù b°a~>° Fæ ı°u N°w° Fæ bF
N°∫u N°æ≤ ı°u ı°w° Fæ b°u ı°∫u $$38$$ ŸC©°u* J¡∑ tCHu N≈us° fiFÙ* Fæ N°æ≤ Ì…#©°u* tu* tu≤Ù ≈us° fiFÙ* Fæ $
ŸC©-Ì…#© ª°Fu N°∫u NSb° ı°∫u tæ* ofitu* t°æfi Fq≥ $$39$$ <b<b@ b°Ÿfi°Î≥ tu≤u „≤Ù≤ tu* ª°Fu N_w J¡°u
≈®°›w F°ua ª°Fu <Ìw F°u*, fi oŸ b°Ÿfi°N°u* tu* tæ* Fq≥ N°æ≤ fi ∫u tu≤Ù J¡°uoÕ Fæ $$40$$ NÃ∫∏w <bfi‹¸> F…Î
<bbuJ¡R¡≈ ŸbÕ_b J¡°u Ìq≤J¡≤ owfiu Ÿt∫ wJ¡ NI°fiR¡≈Ù „`C fiu tCHu •Ôu„ ≈F…≥ª°∫°, <J¡∏wC oŸ Ÿt∫
Ã≈∏fi FCÎ Ÿb°˘y ŸC∏Ì≤ ZÙ<b‹dC≈®Ÿ°Ì Ÿu ≈≤t w[b J¡° I°fi ≈°J¡≤ tæ*fiu oŸJ¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫°
Fæ $$41,42$$ oŸ Ÿt∫ ≈≤t I°fiR¡≈Ù t∏` Ÿu oŸ NFaJ¡°≤R¡≈Ù <≈„°ª J¡°u „≤Ù≤R¡≈Ù b¨s Ju¡ ©°u©Ôu
Ÿu t*æfiu <fiJ¡°Ô <Ì∫° Fæ $$43$$ NFaJ¡°≤R¡≈Ù ∫s Ÿu <bFÙfi ∫F tu≤° „≤Ù≤R¡≈Ù tF°fi b¨s NÃ∫∏w
≈<b`w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ≈®kC¡<vÔw b¨s Ju¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w F°u ≤F° Fæ $$44$$ Ì…≤°„°R¡≈Ù Ì°uT J¡° fi°„
F°ufiu ≈≤ <bbuJ¡R¡≈Ù @fi Ÿt¨<] J¡°u ≈®°›w J¡≤ tu≤Ù t°uFR¡≈Ù Ì¿≤Bw° fi‹¸> F°u ªCJ¡∑ Fæ, NwÎb tæ*
≈≤tuÿb≤R¡≈ Ÿu <_Sw Fq≥ $$45$$ tæ*fiu I°wΔ∫ Ÿf JC¡~> ı°fi <Ô∫° Fæ wS° B‹¸>Δ∫ Ÿf JC¡~> Ìu© <Ô∫°
Fæ $ oŸ Ÿt∫ tCHu bF b_wC ≈®°›w F°u ªCJ¡∑ Fæ, <ıŸŸu JC¡~> ˚Ù N≈®°›w fiFÙa ≤Fw° Fæ $ tæ* «≥¡ªÙ N°æ≤
<b_w¨w ≈°≤t°<SÕJ¡ ˚¥<tJ¡° J¡°u ≈®°›w F°u ªCJ¡° Fq≥, <ıŸtu* NfiS°u˘ J¡° fi°t-<fi„°fi fiFÙ* Fæ, <bTR¡≈Ù
ŸyÕ - 35] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 983
Ÿ°≥≈ fiFÙ* ≤F y∫u Fæ*, N°„°R¡≈Ù t¨yw¨‹d° „°∏w F°u ªCJ¡∑ Fæ, t°uFR¡≈ JC¡F≤° fi‹¸> F°u y∫° Fæ, <ıŸJ¡∑
ª°≤°u* <Ì„°Î≥ ≤ı°u yCd (@¥<Ô) Ÿu ≤<Fw Fæ N°æ≤ <ıŸtu* „ÙwÔ „°¿∏wR¡≈Ù b¨s Fæ $ <b‹dC ˚yb°fig J¡∑
_wC<w Ÿu, ≈®d°t Ÿu, ≈®°SÕfi° Ÿu, „t N°æ≤ <fi∫t Ÿu tæ* ˚yb°fig N°Ãt° J¡°u ≈° ªCJ¡° Fq≥ N°æ≤ tæ*fiu oŸu
˚ÔÙ˚°≥<w ı°fi <Ô∫° Fæ $ ˚yb°fig <b‹dC Ju¡ NfiCy®F Ÿu <bfi°„Ù f®ÊR¡≈ ˚yb°figg N°Ãt°, ı°u NFaJ¡°≤ Ÿu
„¥∏∫ Fæ, <ª≤J¡°Ô Ÿu tu≤u _t¨<w ≈¸>Ô ≈≤ N°R¡» F°u y∫u Fæ* $ b°Ÿfi°R¡≈Ù |°u≤ bfi°u* tu*, ıF°≥ ≈≤ o¿∏B∫R¡≈Ù
Ÿ°≥≈°u* Ju¡ NfiuJ¡ <fÔ Fæ*, t≤dR¡≈Ù fnu-fnu yâu Fæ*, w¨‹d°R¡≈Ù J¡≤aıJCa¡ı (J¡≤aı°u* J¡∑ H°<n∫°≥) Fæ*, ı°u
J¡°t J¡°uÔ°FÔ Ÿu ≈¥dÕ Fæ*, <ıfitau Ì…#©R¡≈Ù bfi°<Àfi∫°≥ @@J¡wÙ Fæ* wS° Ì…#©Ì°∫Ù bfi°<Àfi Ju¡ ŸÂ„ J®¥¡≤
≈≤ @fi-≈®°d F≤fiub°Ôu (ª°u≤) Fæ*, NFaJ¡°≤ R¡≈Ù „`C fiu fiÙªu <y≤fiu N°æ≤ «¡≈≤ ª»fiu Ju¡ wCv∫ Ô°uJ¡°u* J¡∑
<b≈<W N°æ≤ Ÿ‡≈<W∫°u* Ÿu, N@°uy<w N°æ≤ Wty<w∫°u* Ÿu, N°<b˚°Õb N°æ≤ <w≤°u˚°b°u*Ÿu Îba N°„°-
≈°„°u* J¡∑ <b<b@ ªu‹¸>°N°u* π°≤° tCHu ÎuŸu FÙ ŸbÕ_b F≤d π°≤° ≈Ù<nw <J¡∫°, ıæŸu <J¡ ≤°<` Ju¡ Ÿt∫
Nv≈ fÔb°Ôu ≈C”T, J¡°u ıayÔ tu* <≈„°ª ≈Ù<nw J¡≤w° Fæ $ <J¡∏wC oŸ Ÿt∫ tæ*fiu ≈®Ÿ∏fi F…Î <b‹dC
˚yb°fi Ju¡ fF°fiu N≈fiÙ FÙ <J®¡∫°-„<•w Ÿu _b∫a <bbuJ¡ J¡°u œÙ›w J¡≤ <Ô∫° Fæ $ •w <bbuJ¡ Ÿu
≈≤tuÿb≤ N°Ãt° Ju¡ ≈®fC] F°ufiu ≈≤ tæ* Ÿ NFaJ¡°≤R¡≈Ù <≈„°ª J¡°u ÎuŸu FÙ fiFÙ* Ìu© ≤F° Fq≥ ıæŸu <J¡ Ÿ¥∫Õ
Ju¡ <Ìw F°ufiu ≈≤ N∏@J¡°≤ fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $ ıæŸu fCHu F…Î ÌÙ≈J¡ J¡∑ y<w I°w fiFÙ* F°uwÙ ∫°fiÙ bF
J¡F°≥ ªÔ° ı°w° Fæ ∫F t°Ô¥t fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ tfiR¡≈Ù <fÔ tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu Ÿ NFaJ¡≤R¡≈Ù
<≈„°ª J¡∑ y<w J¡°u ≈≤tuÿb≤R¡≈ tæ* fiFÙ* ı°fiw° Fq≥ $ ıæŸu Ÿ¥∫°uÕÌ∫ F°ufiu ≈≤ ª°u≤ ˚°yfiu J¡∑ wæ∫°≤Ù J¡≤w°
Fæ bæŸu FÙ oÕÿb≤R¡≈Ù N°≈J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°uwu FÙ tu≤° NFaJ¡°≤ ˚°yfiu Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ F°u y∫° $ <≈„°ª J¡∑
fi°o˘ ˚®°¿∏wb„ <tØ∫° <Ìw F…Î NFaJ¡°≤ Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ tæ* <ıŸŸu Nıy≤ ˚°y y∫° F°u Ÿ fyÙªu Ju¡
wCv∫ _b_S F°uJ¡≤ fæ™>° Fq≥ $ oŸ ıywg tu* I°fib°fig tæ* NFaJ¡°≤R¡≈Ù ª°u≤ Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈° ªCJ¡° Fq≥ N°æ≤
<ª≤J¡°Ô Ÿu <fib¨W F…N° Fq≥ ∫°u* Ÿ°uªJ¡≤ tæ* <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fq≥ N°æ≤ <fib°Õd J¡°u ≈®°›w F°u ≤F°
Fq≥ $ bT°Õ M¡wC J¡∑ ıÔ≤°<„ Ÿu ŸÙ*ªu y∫u NwÎb bfi°<Àfi J¡∑ Ô≈¸>°u* Ÿu ≤<Fw ≈bfi Ju¡ Ÿt°fi tæ* ⁄Ì∫ tu*
„ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w F°u y∫° Fq≥ $ tu≤Ù N°„°R¡≈Ù t¨yw¨‹d° „°∏w F°u ªCJ¡∑ Fæ $ N°Ãtw[b Ju¡ <bª°≤ Ÿu
NFaJ¡°≤ Ju¡ ≈¿≤t°<ıÕw F°ufiu ≈≤ •∫° t°uF Fæ, •∫° Ì…#© Fæ, •∫° wCh~> N°„°Î≥ Fæ* N°æ≤ •∫° t°fi<ŸJ¡
<ª∏w°Î≥ Fæ* ∫°fiÙ ∫u JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ≤Fwu Fæ* $ ıæŸu <ª`<fit°Õd J¡∑ ªu‹¸>° ÌÙb°≤ tu* FÙ F°uwÙ Fæ N°J¡°„ tau fiFÙ*
F°uwÙ bæŸu FÙ NFaJ¡°≤ Ju¡ ≤Fwu FÙ fi≤J¡, _byÕ, t°us N°<Ì ˚®t F°uwu Fæ* $ ıæŸu b˜ Ju¡ t<Ôfi F°ufiu ≈≤
Ÿtu* JCa¡JC¡t J¡° ≤ay „°u<˚w fiFÙ* F°uw° Fæ bæŸu FÙ <ªW tu* NFaJ¡°≤°bu„R¡≈ <≈Wı ∏t°Ì Ju¡ ≤Ffiu ≈≤
I°fi ªtÃJ¡°≤ „°u<˚w fiFÙ* F°uw° Fæ $ NFaJ¡°R¡≈Ù tu| Ÿu „¥∏∫, w¨‹d°R¡≈Ù t¥ŸÔ°@°≤b¨<‹¸> Ÿu ≤<Fw
<ªWR¡≈Ù „≤ÃJ¡°ÔÙfi N°J¡°„ tu* N°ÃtR¡≈Ù ª∏Bt° Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu „°u<˚w F°ufiub°ÔÙ <fitÕÔw° „°u<˚w
F°uwÙ Fæ $ Fu N°Ãtfig, NFaJ¡°≤R¡≈Ù J¡∑ªn Ÿu FÙfi, NÃ∫∏w ≈®Ÿ∏fi N°fi∏Ì Ju¡ Ÿ≤°ub≤ ≈®Ã∫y°ÃtR¡≈
wCtJ¡°u (f®Ê) f°≤ f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$46-66$$ Fu N°Ãtfig, <ıŸJu¡ o¿∏B∫R¡≈Ù ˚∫aJ¡≤ ty≤ „°∏w
F°u y∫u Fæ*, <ıŸJ¡° <ªWR¡≈Ù fnb°fiÔ fi‹¸> F°u y∫° ÎuŸu N°fi∏Ì Ju¡ Ÿ°y≤ ≈®Ã∫y°ÃtR¡≈ wCtJ¡°u (f®Ê)
f°≤f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $ <ıŸŸu NFaJ¡°≤R¡≈ tu| ªÔ° y∫° Fæ N°æ≤ N°„°R¡≈Ù bfi°<Àfi <ıŸtu* „°∏w F°u
ªCJ¡∑ ÎuŸu <fiÿªÔ N°fi∏Ì ≈bÕwR¡≈ ≈®Ã∫y°Ãt f®Ê J¡°u ≈Cfi# ≈Cfi# fit_J¡°≤ Fæ $$67,68$$ Fu N°Ãtfig,
984 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<ıŸtu* N°fi∏ÌR¡≈Ù J¡tÔ <©Ôu Fæ* N°æ≤ <ª∏w°R¡≈Ù ÔF≤u* „°∏w F°u ªCJ¡∑ Fæ* ÎuŸu ŸC∏Ì≤ t°fiŸ≤°ub≤R¡≈
≈®Ã∫y°Ãt˚¥w wCtJ¡°u ≈Cfi# ≈Cfi# fit_J¡°≤ Fæ $ fC<] N°æ≤ ŸJ¡∑ b¨<W tu* ≈®<w<f¿‡fw ªæw∏∫ FÙ <ıŸJu¡
≈a© Fæ, ı°u ⁄Ì∫R¡≈Ù J¡tÔ Ju¡ tº∫ tu* <fib°Ÿ J¡≤w° Fæ N°æ≤ ı°u t°fiŸ≤°ub≤ tau FaŸ Ju¡ Ÿt°fi ŸfJu¡
tfi J¡° FaŸR¡≈ Fæ ÎuŸu N°Ãt° J¡°u f°≤f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$69,70$$
Fu ≈¥d°ÕÃtfig- "Îw_t°≠ı°∫wu ≈®°d°u tfi# ŸbuÕ<∏B∫°<d ª" oÃ∫°<Ì ZC<w tu* J¡FÙ yoÕ Ÿ`F J¡Ô°N°u*
Ÿu NSb° 'T°u±>„J¡Ô# Ÿ°u‡∫≈C”T#" oŸ ZC<w tu* <Ì©Ô°oÕ yoÕ Ÿ°uFÔ J¡Ô°N°u* Ÿu <ıŸfiu N≈fiu R¡≈ J¡∑
J¡v≈fi° Fæ, b_wCw# ı°u <fi≤b∫b Fæ, ŸÌ° ¿Ìw Nt¨wR¡≈Ù ª∏BR¡≈ () N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ ŸÌ°
<Ìw, Ÿ∏w°≈ fi ≈F…≥ª°fiub°Ôu, ⁄Ì∫ Ju¡ N∏@J¡°≤ (NI°fi) J¡° fi°„ J¡≤fiub°Ôu, ŸbÕΔ∫°≈Ù F°ufiu ≈≤
˚Ù NÂÿ∫, ªæw∏∫R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ J¡°u ≈Cfi# ≈Cfi# fit_J¡°≤ Fæ $$71,72$$ wuÔ≤<Fw, ≈≤t ≈®ut J¡°u œÙ›w
J¡≤fiub°Ôu, b¨<W π°≤° <fi‹J®¡tdR¡≈ fWÙ Ÿu ∫C•w Ÿf b_wCN°u* Ju¡ _b˚°b Ju¡ N°@°≤R¡≈ fC<]≈®J¡°„J¡
ªæw∏∫R¡≈ ÌÙ≈J¡ J¡°u f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$73$$
Nf tu≤° ≈°æ”T Ÿk¡Ô Fæ, ∫°u* ŸJ¡° N<˚fi∏Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu Ô°uFu Ju¡ |fi Ÿu w≈° F…N° Ô°uF° ¸¥>¸> ı°w° Fæ bæŸu FÙ „t, Ìt N°<Ì Ÿu ∫C•w tfi Ÿu J¡°t°<Àfi
Ÿu Ÿ∏w›w tfi J¡°u tæ*fiu ıf≤Ì_wÙ fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° Fæ $ ≈®Ã∫y°Ãt°u∏tC© ªsC N°<Ì o¿∏B∫°u* Ÿu f°fl
≈Ì°S°uÕ∏tC© o¿∏B∫°u* J¡°u fi‹¸> J¡≤, ≈®Ã∫y°Ãt°u∏tC© tfi Ÿu f°fl ≈Ì°S°uÕ∏tC© tfi J¡° h~>uÌ J¡≤ N°æ≤
≈®Ã∫y°Ãt°u∏tC© NFaJ¡°≤ Ÿu f°fl≈Ì°S°uÕ∏tC© NFaJ¡°≤ h~>uÌJ¡≤ Nb<„‹¸> ¿ª∏t°` tæ* Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> R¡≈
Ÿu ¿_Sw Fq≥ $ Z]° Ÿu NZ]° J¡° h~>uÌ J¡≤, Nw¨‹d° Ÿu w¨‹d° J¡° Ã∫°y J¡≤, <bª°≤bwÙ fC<] Ÿu
N<bª°≤, Ÿ∏ÌuF°<Ì R¡≈ N≈®I° J¡° <bfi°„J¡≤ I°w¨Ãb°<˚t°fi„¥∏∫ I°fit°`_b˚°b FÙ wCt F°u, ÎuŸu
≈®Ã∫Jg¡ªæw∏∫R¡≈ wCtJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ tfi Ÿu ¿h~>∏fi tfi Ju¡ <fi≤FaJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ wS° f®ÊFa˚°b Ÿu
ÌuF°<Ì tu* NFa˚°b Ju¡ <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ Ju¡bÔ _bh~> ¿ª∏t°`_b˚°b tæ* ≤Fw° Fq≥ $ ˚°bfi° tu* FuwC˚¥w fC<]
Ÿu ≤<Fw, NFaJ¡°≤≤<Fw, tfi≤<Fw, oh~>° FuwC˚¥w <ªW Ÿu „¥∏∫ tu≤° „≤Ù≤ ÎJ¡t°` ≈®°dfi<J®¡∫° Ÿu
„C]_bR¡≈b°Ôu ıÙb∏tC•w N°Ãt° tu* FÙ ¿_Sw Fæ $ ÔÙÔ° Ÿu FÙ ˚°uy-Îuÿb∫ÕÌ°fi π°≤° N≈fiu Nfi∏w
˚•w°u* ≈≤ NfiCy®F J¡≤fiub°Ôu f®Ê°, <b‹dC N°<Ì Ÿu ˚Ù ÃJ¨¡‹¸> <fi≤<w„∫°fi∏Ì <bZ°¿∏w, ı°u ≈≤t
„°¿∏w Ÿu ∫C•w Fæ, tCHu ≈®°›w F°u yoÕ $ tu≤° t°uFR¡≈Ù buw°Ô „°∏w F°u ªCJ¡° Fæ, NFaJ¡°≤R¡≈Ù ≤°sŸ
tCHJ¡°u ~>°unJ¡≤ ªÔ° y∫° Fæ N°æ≤ JC¡¿ÃŸw N°„°R¡≈Ù <≈„°<ªfiÙ Ÿu tæ* ~C>¸>J¡°≤° ≈° ªCJ¡° Fq≥, NwÎb tæ*
Ÿ∏w°≈≤<Fw F°u y∫° Fq≥ $ w¨‹d°R¡≈Ù ≤_ŸÙ J¡°u w°unJ¡≤ Ì…≤FaJ¡°≤R¡≈∑ <ª<n∫° tu≤u „≤Ù≤R¡≈Ù ¿≈aı≤ Ÿu
nJ¡≤ fi ı°fiu J¡F°≥ ªÔÙ yoÕ Fæ $ <fi<fn NI°fiR¡≈Ù |°u*ŸÔu J¡°u I°fi°U∫°Ÿb„ ª¥≤-ª¥≤ J¡≤Ju¡ ™>°
Ìufiu ≈≤ NFa˚°bR¡≈Ù ≈sÙ tu≤u „≤Ù≤R¡≈Ù b¨s Ÿu nJ¡≤ fi t°Ô¥t J¡F°≥ ªÔ° y∫° Fæ $ fnÙ ≈®Ÿ∏fiw° J¡∑
f°w Fæ <J¡ Ì…≤°„°N°u* Ÿu N°æ≤ Ô‡fu N≤Ÿu Ÿu Ì…‹¸> ÌuF N°<Ì tau* N°Ãtw[b Ju¡ N<˚t°fi Ÿu t<Ôfi N°æ≤
˚∫R¡≈ÙŸ≈°u˘ Ju¡ <ÔÎ <FwæTÙ fF…w-ŸÙ tu≤Ù Ì…b°ÕŸ°fi°Î≥ Ÿt°<@ Ÿu ¿h~>∏fi F°u yoÕ Fæ* $$74-83$$
Nf fiÙ*Ì ¸¥>¸>fiu ≈≤ _b›fi J¡∑ Ì…ÌÕ„° J¡∑ w≤F N≈fi° ≈FÔu J¡∑ NFaJ¡°≤ Ì„° J¡° _t≤dJ¡≤
 ª*Bt° Ju¡ ≈s tu* ≈®<Ÿ] Ÿ°uÔF J¡Ô°N°u* Ÿu <ıŸJ¡° R¡≈ ffi° F…N° Fæ, J¡Ô° Ÿu N<w¿≤•w
Ìubw°R¡≈ N°æ≤ Nt¨w_bR¡≈, ÎuŸ° NSÕ J¡≤fi° ª°<F∫u $
ŸyÕ - 36] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 985
N°ÿª∫Õ J¡≤wu Fæ* $
owfiu Ÿt∫ wJ¡ tæ* J¡°æfi F…N° ? oŸŸu ∫F tæ* <tØ∫° F٠» NFaJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w F…N°, ÎuŸ° N°ÿª∫Õ
Fæ $ N°ı tæ* NfiC˚b tu* N° ≤Fu <fi≤<w„∫°fi∏Ì _b˚°bb°Ô° F°u y∫° Fq≥ $ tu≤Ù Ÿ°s°ÃJ¡°≤b¨<W N≈¿≤¿h~>∏fi
f®Ê°J¡°≤ F°u yoÕ Fæ, •∫°u*<J¡ NFaJ¡°≤R¡≈∑ J¡°Ôu f°ÌÔ fiu tu≤° ŸbÕS° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° Fæ $ tæ*fiu ˚yb°fig
N°Ãt° J¡° b°•∫ ≈®t°d Ÿu Ì„Õfi J¡≤ <Ô∫° Fæ N°æ≤ fiJ¡° tfifi Ÿu I°fi ˚Ù J¡≤ <Ô∫° Fæ $ Ÿt°<@ tu* tfi
Ÿu ÿÔuT≈¥bÕJ¡¡ ∏Fu* ≈° <Ô∫° Fæ N°æ≤ Ÿt°<@ tu* fiJ¡° NfiC˚b J¡≤ <Ô∫° Fæ $ N≈fiu „≤Ù≤ Ju¡ Ÿt°fi ŸÌ°
NfiC˚¥<w tu* fiJ¡° <fi∫°uy ˚Ù J¡≤ <Ô∫° Fæ $ J¡F° ˚Ù Fæ # ÌuF°ÃtI°fib≠ı°fia ÌuF°ÃtI°fif°@J¡tg $
N°Ãt∏∫ub ˚buÌg ∫_∫ Ÿ fiuh~>∏fi<≈ tCh∫wu $$ (ÌuF°ÃtI°fi Ju¡ Ÿt°fi <ıŸu ÌuF°ÃtI°fi J¡° f°@J¡ I°fi
F°u ı°w° Fæ, bF tC<•w fi ª°Fw° F…N° ˚Ù tC•w F°u ı°w° Fæ) $$84-86$$
Nf Ì°uT N°æ≤ <bsu≈≤<Fw tu≤° tfi „°∏w F°u y∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bT∫≤<Fw, NwÎb tfifi N°æ≤ ÎTd°≤<Fw, NFaJ¡°≤˚®t°u* Ÿu ŸbÕS° tC•w NwÎb <fiÿªu‹¸>, ≤°y°u*
Ju¡ Ÿ‡≈JÕ¡ Ÿu ≤<Fw N°æ≤ ˚°uy°uÃJ¡^™>° Ÿu „¥∏∫ tu≤° tfi o˘@fi≤<Fw N<Àfi Ju¡ Ÿt°fi „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u
y∫° Fæ $$87$$
tfi J¡∑ „°¿∏w Ÿu FÙ Ÿf N°≈<W∫°u* J¡∑ <fib¨<W N°æ≤ <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈ N°Ãt° J¡∑ ≈®°<›w J¡°
<fiÌuÕ„ J¡≤wu FCÎ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
<b<b@ ∫°u<fi∫°u* tu* ı∏t≈≤‡≈≤°N°u* N°æ≤ J¡°t, Ô°u˚, t°uF°<Ì Ì°uT°u* J¡°u Ìufiub°ÔÙ, <ª≤J¡°Ô wJ¡
ÎJ¡t°` Ì…#©R¡≈, sd-≈®<wsd tu* <b<ª` Ì…#©R¡≈, NŸfl, Ì…_w≤ fnÙ-fnÙ N°≈<W∫°≥ fi‹¸> F°u
yoÕ Fæ N°æ≤ ªæw∏∫|fi N<πwÙ∫ ≈¥d°Õfi∏Ì N°Ãt° ≈®°›w F°u y∫° Fæ, J¡°≤d <J¡ ≈®Ã∫y°Ãt° tu* NI°fiı°Œ
I°fi Ÿu f°<@w F°u ªCJ¡° Fæ $$88$$
≈æawÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

~>WÙŸb°≥ ŸyÕ
Ì…ÔÕ˚ N°Ãt° J¡°u ≈®°›wJ¡≤ f°≤f°≤ ≈®d°t J¡≤ ≤Fu ≈®á°Ì J¡° N°Ãt° J¡∑ _wC<w, N<˚fi∏Ìfi N°æ≤ ıæŸu
<≈®∫° <≈®∫ Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡°∏w tu* ≤td J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡°∏w tu* ≤td J¡≤fi° $
≈®á°Ì fiu J¡F° # t°fiCT N°fi∏Ì Ÿu ÔuJ¡≤ <F≤^∫y˚Õ Ju¡ N°fi∏Ì≈∫Õ∏w Ÿf ŸC©°uÃJ¡TÕ Ju¡ _S°fi°u* Ÿu
˚Ù f»J¡≤ N°fi∏ÌR¡≈ ≈®Ã∫y°Ãt° <ª≤J¡°Ô Ÿu tu≤u _t¨<w≈¸> ≈≤ N°R¡»> F…N° Fæ $ Fu ˚yb°fig, wCt ˚°À∫
Ÿu tCHu ≈®°›w F…Î F°u $ N≈¿≤¿h~>∏fi _b˚°bb°Ôu wCtJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ Ì„Õfi J¡≤ ≈®d°t J¡≤Ju¡ <ª≤J¡°Ô
wJ¡ Ÿt°<@ tu* sÙ≤-fiÙ≤ J¡∑ w≤F Ÿ¿‡t<Ôw R¡≈ Ÿu tu≤u π°≤° N°≈J¡° N°<Ô*yfi <J¡∫° ı°w° Fæ $ Fu
˚yb°fig , wÙfi°ua ˚Cbfi°u* tu* wC‡F°≤u <Ÿb° tu≤° J¡°æfi ≈≤t <≈®∫ F°uy° ? ıf wJ¡ wCt <tÔwu fiFÙ*, wC‡F°≤u
Ì„Õfi fiFÙ* F°uwu wf wJ¡ t¨Ã∫C F°uJ¡≤ wCt N˚•w°u* J¡° fi°„ J¡≤wu F°u N°æ≤ ˚•w°u* J¡∑ ≤s° J¡≤wu F°u,
≈°Ÿfi° N°<ÌJ¡t°u˘ Ÿu N°≤°<@w F°uJ¡≤ b≤Ì°fi Ìuwu F°u, _wC<wJ¡w°Õ N°<Ì Ju¡ R¡≈ Ÿu _wC<w J¡≤wu F°u,
ytfiJ¡w°Õ Ju¡ R¡≈ Ÿu ªÔwu F°u N°æ≤ ŸbÕR¡≈ Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤wu F°u $ tæafiu w°u ∫F <fiÃ∫ N≈≤°us _b˚°b
N°Ãt° J¡°u ≈° <Ô∫° Fæ N°æ≤ Ìu© <Ô∫° Fæ $ Nf tu≤u ≈®<w •∫° J¡≤wu F°u NSb° J¡F°≥ ı°wu F°u ? ˚°b ∫F
986 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<J¡ wCt oŸ Ÿt∫ ≈FÔu J¡∑ fi°o˘ N∏∫` fiFÙ* ı° ŸJ¡wu N°æ≤ JC¡~> J¡≤ fiFÙa ŸJ¡wu $$1-3$$
Fu <bÿbıfiÙfi, N°≈fiu N≈fiÙ ŸW° Ÿu ŸJ¡Ô <bÿb J¡°u ˚≤ ≤•©° Fæ, Nw# <fiÃ∫ Ÿf ıyF N°≈
<Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $ Nf oŸ Ÿt∫ N°≈ J¡F°≥ ˚°ywu F°u ? Ft Ì°ufi°u* J¡° fF…w Ÿu ı∏t°u* Ÿu Δ∫b<Fw NI°fi
Δ∫b@°∫J¡ S° $ N°ı ŸJ¡° fi°„ F°ufiu Ÿu NÃ∫∏w N˚uÌR¡≈ ŸtÙ≈w° ≈æÌ° F°u yoÕ Fæ $ Fu f°∏@b, fnu
˚°À∫ Ÿu tæ* N°≈J¡°u Ìuu© ≈°∫° F¥≥ $ N°≈ J¨¡wJ¡Ã∫ Fæ*, J¡w°Õ Fæa, ŸfJ¡° ˚≤d≈°uTd J¡≤fiub°Ôu Fæ*, N°≈J¡°u
f°≤af°≤ fit_J¡°≤ Fæ $ N°≈ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≈Wu Ju¡ b¨∏wR¡≈, <fiÃ∫ N°æ≤ <fitÕÔ Fæ*, N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $
F°S tu* ªJ®¡ N°æ≤ J¡tÔ @°≤d J¡≤fiub°Ôu (<b‹dCR¡≈) N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ N@Õª∏B @°≤d J¡≤fiub°Ôu
<„bR¡≈ N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ Ìubw°N°ua Ju¡ N<@≈<w (o∏BR¡≈) N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ J¡tÔ∫°u<fi
(f®Ê°R¡≈) N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$4-7$$ Δ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu Ft Ì°ufi°u* J¡° ÔF≤ N°æ≤ ÔF≤ Ju¡ ıÔ Ju¡
Ÿt°fi ı°u ∫F ˚uÌ Fæ, bF Δ∫bF°≤Â<‹¸> ∫° ˚uÌ NŸÃ∫ J¡v≈fi° FÙ Fæ $ ≈®b°F Ÿu Nfi°<Ì, ˚°b N°æ≤
N˚°b°u* Ÿu <bJ¡<Ÿw F°ufiub°ÔÙ, Nfi∏w b_wCN°u* J¡∑ <b<ª`w° Ÿu ≈¥dÕ _bR¡≈b°ÔÙ Nfi∏w J¡v≈fi° Ÿu
N°≈ FÙ <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $ ≈FÔu Ÿ®‹¸>Δ∫ (Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiu ∫°uÀ∫) ≈Ì°S°u˘ J¡° Ì„Õfi J¡≤fiub°Ôu
N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ wÌfi∏w≤ Ÿ®‹¸>Δ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiub°Ôu N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ N°æ≤ Ÿ¨<‹¸>
J¡≤Ju¡ Nfi∏wR¡≈°u* Ÿu <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°ufiub°Ôu N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ NwÎb ŸbÕ_b˚°b N°æ≤
N<@‹™>°fiR¡≈ Ÿu ŸbÕΔ∫°≈Ù N°≈J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$8-10$$
owfiu Ÿt∫ wJ¡ tu≤u _bR¡≈ Ÿu N°≈ FÙ tu≤u N<˚≈®°∫°fiCJ¥¡Ô ªÔfiu Ÿu Z°∏w F°u y∫u Fæ*, oŸ Ÿt∫
N°≈fiu FÙ N≈fiu J¡°u <bZ°t Ju¡ <ÔÎ ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tÌg˚°b J¡°u (ıÙb˚°b J¡°u) ≈®°›w FCÎ ÃbÃ_bR¡≈ tæ*fiu, ı°u N≈fiu J¡°t°<ÌÌ°uT°u*, Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈<Ì‹¸>
NŸ∏t°yÕ tu* ≈®b¨W F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi‹¸> F…N° NwÎb <w≤°u<Fw N°Ãt˚°bb°Ô° wS° ÌÙ|Õ Ì…#©¡J¡°
˚°ıfi F…N°, ≈®Ã∫uJ¡ ı∏t tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ «¡≈≤, fiÙªu N°æ≤ tº∫ Ô°uJ¡°u tua fF…w Ÿu ŸaŸ°≤˚®t Ìu©u
wS° fitu* <bbuJ¡ Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ‹¸>°∏w Â<‹¸>∫°≥ Ìu©∑ $ Ÿ f<FÔ°uÕJ¡ Ju¡ Ì„Õfi Ÿu N°≈fiu N≈fiu J¡°u ≈®°›w
fiFÙ* <J¡∫° $ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u Ju¡ Ì„Õfi Ÿu w<fiJ¡ ˚Ù ≈C”T°SÕR¡≈ ≈®°›w fiFÙ* F…N° $ ∫F Ÿ°≤° ıywg <t\>Ù,
J¡°‹™>, ≈ÃS≤ N°æ≤ ıÔt°` Fæ $ Fu Ìub, <ıŸJ¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ ≈C”T°SÕuh~>° ≈¥dÕ F°uwÙ Fæ, ÎuŸÙ b_wC
N°≈Ju¡ <Ÿb° oŸ ıywg tu* ÌqŸ≤Ù fiFÙ* Fæ $$11-13$$
Fu Ìub, N°ı ∫F wCt tCHu <tÔ y∫u F°u, tæ*fiu wC‡Fu* Ìu© <Ô∫° Fæ N°æ≤ tCHu wC‡F°≤° _bR¡≈ ≈¿≤I°w
F°u y∫° Fæ $ tCHu wC‡F°≤Ù ≈®°<›w F°u yoÕ Fæ, wCtJ¡°u tæ*fiu y®Fd J¡≤ <Ô∫° Fæ, wCt t°uF„¥∏∫ F°u y∫u F°u,
wCtJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$14$$
Jæ¡Ÿu tæ* Ìu©° y∫°, ÎuŸ° ∫<Ì J¡F°u, w°u ª°sCT N°<Ì Ÿf b¨<W∫°u* Ju¡ ≈®J¡°„fi R¡≈ Ÿu '≈®<wf°u@<b<Ìwg
twtg" (f®Ê ≈®Ã∫uJ¡ f°u@ tu* I°w F°uw° Fæ) oŸ ZC<w tu* ≈®Ì<„Õw ≈°∫ Ÿu tæ*fiu wC‡Fu* Ìu©°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu Ìub, N∏w#J¡≤d Ju¡ ªsC π°≤° |¸>°<ÌÌu„ <fiyÕtfi tu* |¸>°b¿h~>∏fi ªæw∏∫R¡≈ ı°u fiu` J¡∑ ≈CwÔÙ
<J¡ <J¡≤d°u* Ÿu N°uw≈®°uw „≤Ù≤ F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ, bF ∫F°≥ ≈≤ Ì„Õfi R¡≈ Ÿu Jæ¡Ÿu fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ ? ı°u
Ãbª° N°æ≤ ‹dÃb N°<Ì _≈„Õ J¡°u _≈„Õb¨<W Ÿu Δ∫°›w J¡≤w° F…N° ıæŸu <wÔ Ju¡ N∏wyÕw wuÔ <wÔ Ÿu
<tÔu F…Î ≈C‹≈°u* J¡∑ ŸCy∏@ y®Fd J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ „Ùw N°<Ì _≈„Õ J¡°u Δ∫°›w J¡≤Ju¡ ≈®J¡°¿„w J¡≤w° Fæ,
ŸyÕ - 36] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 987
bF Jæ¡Ÿu NfiC˚¥w fiFÙ* F°uw° ? ı°u „ÆÌ ŸCfifiu Ÿu „ÆÌ„<•w J¡°u (y°∫fi, J¡°Δ∫ N°<Ì Ju¡ yCd ªtÃJ¡°≤
J¡°u) ≈®J¡°<„w J¡≤w° F…N° „≤Ù≤ tua ≤°ut°aª ≈æÌ° J¡≤w° Fæ, bF Ìq≤bwÙÕ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? <ıà°R¡≈Ù
≈vÔb tu* ÔyÙ F…oÕ tÙ™>Ù, ©\>Ù N°<Ì b_wCÎ≥ _b°Ì≤<ŸJ¡ ≈®ut Ju¡ <bT∫˚¥w <ıŸu ≈FÔu FÙ _b°<Ìw F°u
ı°wÙ Fæ, bF <J¡ŸJ¡°u ŸC©R¡≈ Ÿu _k¡C¿≤w fiFÙ* F°uw° Fæ ? F°S Ju¡ Ÿt°fi b_wC Ju¡ y®Fd tu* J¡°≤d˚¥w
|®°du¿∏Ì®∫ Ÿu yÔu tu* ±>°ÔÙ F…oÕ t°Ô° Ju¡ k¥¡Ô°u* J¡∑ ŸCy∏@ y®Fd J¡≤ ı°u t°Ô° Ÿu NÔaJ¨¡w N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u
≈®Ÿ∏fiw° Ÿu Ìu©w° Fæ, bF <J¡ŸJ¡°u F°S tu* ¿_Sw J¡∑ w≤F _≈‹¸> ≈®Ã∫s fiFÙ* Fæ ? $$15-19$$ buÌ-
buÌ°aw Ju¡ <Ÿ]°∏w, wJÕ¡, ≈C≤°d Ju¡ yÙw N°<Ì Ÿu <ıfiJ¡° bdÕfi F…N° bF <bI°w N°Ãt° Jæ¡Ÿu <b_t¨<w
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ ? _bh~> ≈≤f®Ê ≈≤t°ÃtR¡≈ N°≈J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ bu FÙ ŸC∏Ì≤ ÌuF Ju¡ ˚°uy
N°ı tCHu ∫F ≈FÔu Ju¡ Ÿt°fi Nh~>u fiFÙ* Ôywu $$20,21$$
"∫ufi Ÿ¥∫Õ_w≈<w wuıŸu]#' oŸ ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
<fitÕÔ ÌÙ≈R¡≈ wCtŸu Ÿ¥∫Õ ≈®J¡°„w° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, „ÙwÔ <FtR¡≈ wCtŸu ª∏Ì®t° „ÙwÔw°
J¡°u ≈®°›w FCN° Fæ, ∫u ≈bÕw wC‡F°≤u π°≤° FÙ yC” (˚°≤∫C•w) <J¡∫u y∫u Fæ*, ∫u b°∫CC N°<Ì N°J¡°„ª°≤Ù
wCtŸu @°≤d <J¡∫° y∫° Fæ, ∫F ≈¨<SbÙ wC‡F°≤u π°≤° FÙ NªÔ Fæ N°æ≤ ∫F N°J¡°„ wC‡F°≤u π°≤° FÙ
NbJ¡°„ Ìufiub°Ô° Fæ $ fnu ˚°À∫ J¡∑ f°w Fæ wCt tÃ_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u y∫u F°u N°æ≤ ˚°À∫ Ÿu tæ*
ÃbÃ_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u y∫° Fq≥ $ Fu Ìub, tæ* wCt Fq≥ N°æ≤ wCt tæ* F°u $ fnu ˚°À∫ J¡∑ f°w Fæ Ft Ô°uy°u* J¡°
˚uÌ fiFÙ* ≤F° $$22-24$$
Nf N©^±>°SÕ tu* ≈®t°dR¡≈ Ÿu Ÿ‡≈∏fi NFa N°æ≤ Ãba „ÆÌ°u* J¡°u fit_J¡°≤ J¡≤wu Fæ* $
Ô‚∫ tF°Ãt° Ju ¡ f°@fi tu * ≈∫°Õ ∫ R¡≈, J¡°≤d°u ≈ °<@ <b<„‹¸> b°h∫°SÕ wC ‡ F°≤u NSb°
J¡°∫°uÕ≈°<@<b<„‹¸>b°h∫°SÕ tu≤u „°©° Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡Ìu„ ˚¥w≈°<@ π°≤° ˚uÌJ¡v≈fi° Ÿu Ÿa∫C•w Ãbt
N°æ≤ NFa „ÆÌ°u* J¡°u ≈Cfi# ≈Cfi# fit_J¡°≤ Fæ $ Nfi∏w tCH ≈®Ã∫y°ÃtR¡≈ J¡°u fit_J¡°≤ Fæ, NÃ∫∏w Ÿt
_bR¡≈ J¡°u fit_J¡°≤ Fæ, NFaJ¡°≤ ≤<Fw wS° R¡≈≤<Fw tCH ≈®Ã∫y°Ãt° J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$25,26$$
Ÿt, <fitÕÔ <fi≤°J¡°≤ Ÿ°<s˚¥w, <Ì„° J¡°Ô N°<Ì Ÿu Nfib<h~>∏fi _b°ÃtR¡≈ tCH ≈®Ã∫Jg¡_b˚°b tu* FÙ
N°≈ ≤Fwu Fæ* J¡˚Ù ˚Ù ≈≤°Jg¡_b˚°b tua fiFÙ* ≤Fwu $$27$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u <J¡ ≈®Ã∫Jg¡ _b˚°b tu* FÙ ≤Fwu Fæ*, ∫F Jæ¡Ÿuu ı°fi° ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°≈Ÿu ≈®u¿≤w tfi s°u˚ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, N°≈J¡∑ ≈®u≤d° Ÿu ªsC N°<Ì o¿∏B∫°u* J¡∑ b¨<W∫°≥ _kC¡¿≤w
F°uwÙ Fæ, ≈®°d N°æ≤ N≈°fi tu* ≈®b°<Fw F°ufiub°ÔÙ ≈®ªC≤ „<•w vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ "Ju¡fiu<Twa
≈w<w ≈®u<Twa tfi# $' oÃ∫°<Ì ZC<w tu* ≈®Ì<„Õw tfi N°<Ì J¡∑ ªC‡fJ¡ Ju¡ Ÿt°fi ≈®u≤d° Ÿu Ftu* ∫F I°w
F…N°, ∫F NSÕ Fæ $$28$$
N°„°R¡≈Ù ≤_ŸÙ Ÿu ©Ù*ªu y∫u, ªtÕ, t°aŸ N°æ≤ F<ß>>∫°u* Ÿu Δ∫°›w tfiR¡≈Ù Ÿ°≤<S Ÿu ∫C•w „≤Ù≤R¡≈Ù
∫∏` N°≈Ÿu ≈®u¿≤w F°uJ¡≤ ªÔwu Fæ* $$29$$
w°u •∫° N°≈ ≈®°d N°<Ì„<•w Fæa NSb° ÌuF tu* ¿_Sw NFaJ¡°≤ N°<Ì Fæ*, ÎuŸÙ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤
fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F fi tæa <ªwg ÌuF FÙ Fq≥, fi w°u tæ* J¡°uoÕ ≈®°d N°<Ì „<•w Fq≥ N°æ≤ fi ÌuF tu* ¿_Sw NFaJ¡°≤ N°<Ì FÙ Fq≥ $
988 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈®ÿfi # wf N°≈J¡°u ÌuF Ÿu •∫° twÔf Fæ ?
W≤ # JC¡~> ˚Ù fiFÙ* $ ÌuF N≈fiÙ oh~>°fiCŸ°≤ ª°Fu <y≤u ª°Fu <Ìw F°u, ŸŸu tu≤° JC¡~> ˚Ù
≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $$30$$ tæ* <ª≤J¡°Ô Ÿu "tæ*' F…N° Fq≥, <ª≤J¡°Ô Ÿu tCHu tu≤° _bR¡≈ Ô°˚ F…N° Fæ $
ıæŸu ≈®Ô∫ Ju¡ N∏w tu* ≈®Ô∫°<Àfi tu* „°¿∏w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ <ª≤J¡°Ô Ÿu ˚®t „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ $ <ª≤J¡°Ô Ÿu ŸaŸ°≤ tu* ˚®td„ÙÔ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d owfiu J¡°Ô wJ¡ ÌÙ|Õ ŸaŸ°≤ t°yÕ tu* SJ¡° F…N°
tæ* oŸ Ÿt∫ ıæŸu ≈®Ô∫ Ju¡ N∏w tu* ≈®Ô∫°<Àfi Z°∏w F°uJ¡≤ <bZ°t J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ <bZ°t
J¡°u ≈®°›w F…N° F≥q $ ŸfŸu ≈≤u ŸbÕR¡≈ ÃbÃ_bR¡≈ tCHJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ $ ı°u yC” NSb° buÌ°∏w wCtJ¡°u
tBq≈ J¡Fwu Fæ*, fiJ¡°u ˚Ù fit_J¡°≤ Fæ $ <ıŸŸu Nfi∏w ˚°uy ≈®J¡°ÿ∫ Fæ*, <k¡≤ ˚Ù ı°u ≈®J¡°ÿ∫°u* J¡∑
Ì°uT b¨¿W∫°u* Ÿu _≈¨‹¸> fiFÙ* Fæ N°æ≤ <ıŸtu* N<˚<fibu„ fiFÙ* Fæ (ı°u Ì°ŸÙfi Fæ) ÎuŸÙ ≈≤t°Ãt° J¡∑
Ÿ°¿sw° Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸>R¡≈ Ÿu <bΩt°fi Fæ $$31-34$$ Fu N°Ãtfig, k¥¡Ô°u* tua ŸCy∏@ J¡∑ w≤F, @°æ*J¡fiÙ
tu* b°∫C J¡∑ w≤F wS° <wÔ°u* tu* wuÔ J¡∑ w≤F oŸ „≤Ù≤ tu* Ÿf ıyF N°≈ FÙ Ÿ°≤ R¡≈ Fæ* $$35$$
ŸbÕJ¡w°Õ ˚Ù wC‡FÙ* F°u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<fi≤FaJ¡°≤R¡≈ F°uwu F…Î N°≈ Ì…‹¸>°u* J¡° fi°„ J¡≤wu Fæ*, Ÿ≠ıfi°u* J¡∑ ≤s° J¡≤wu Fæ*, ˚•w°u* J¡°u b≤Ì°fi
Ìuwu Fæ*, yıÕwu Fæ* N°æ≤ Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ*, ∫F N°≈J¡∑ t°∫°bW° fnÙ <b<ª` Fæ $ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ Ÿt∫ tu*
<ªÌ°ÃtR¡≈ N°≈Ÿu f°F≤-˚Ùw≤ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ≈®J¡°„ π°≤° ≈®ÌÙ›w FCN° tæ* ıÙbR¡≈ Ÿu ≈®bu„ J¡≤ fi°t-
R¡≈°ÃtJ¡ Ÿ‡≈¥dÕ ıywg J¡°u ≤ªw° F…N° wC‡F°≤u FÙ _bR¡≈ Ÿu b„Ù˚¥w b_wCw# ≤ª J¡≤Ju¡ ≈°Ôw° Fq≥ $
≈®Ô∫J¡°Ô tu* ≈≤w-Δ∫°≈°≤ F°uJ¡≤ tæ* <k¡≤ ıywg J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤w° F…N° wC‡F°≤u _bR¡≈ Ÿu FÙ
ŸJ¡° <bfi°„ J¡≤w° Fq≥ $ ıæŸu b¸> Ju¡ fÙı Ju¡ N∏Ì≤ b¸>w° ≈FÔu SÙ, Fæ N°æ≤ F°uyÙ bæŸu FÙ ≈≤t°dCR¡≈
Ju¡ N∏Ì≤ ∫F ŸaŸ°≤ t^±>Ô S°, Fæ N°æ≤ F°uy° ıæŸu N°J¡°„ tu* f°ÌÔ |°unu, F°SÙ N°æ≤ ≤S°u* Ju¡ N°J¡°≤
tu* <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ Fu Ìub, N°≈ ˚Ù ŸæJ¡n°u* ≈Ì°S°u˘ Ju¡ R¡≈ Ÿu <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $$36-39$$
Nf _b∫a tC•w F°uJ¡≤ N≈fiu Ÿu N<˚∏fi f]°Ãt° Ju¡ t°us°u≈°∫ J¡° ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
fF…w ≈®J¡°≤ Ju¡ <bJ¡°≤≈¥dÕ _b˚°bb°Ôu ≈Ì°S°u˘ Ju¡ f°@ Ju¡ <ÔÎ N°æ≤ <fi≤<w„∫°fi∏Ì_bR¡≈ Ju¡
N°<b˚°Õb Ju¡ <ÔÎ NŸay°ÃtÌ„Õfi π°≤° ˚°b N°æ≤ N˚°b°u* Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ NŸayw°Ãt˚°b Ÿu FÙ ŸÌ°
<btC•w F°uN°u, <k¡≤ f∏@ J¡°u ≈®°›w tw F°uN°u $$40$$
ŸJu¡ ≈°∫ ˚¥w ≈¥bÕ ≈Ù<™>J¡° J¡° ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
t°fi, tF°J¡°u≈, J¡ÔCTw° N°æ≤ JC¡<¸>Ôw° J¡° Ã∫°y J¡∑<ı∫u $ tF°≈C”T ≈®°J¨¡<wJ¡ yCd ŸaJ¡¸> tu* fiFÙ*
<y≤wu $ tæ* J¡°æfi Fq≥, •∫° F°u y∫°, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ t°u<w∫°u* Ju¡ J¡d°u* Ju¡ Ÿt°fi Ÿku¡Ì F≥ŸÙ F≥Ÿwu F…Î N≈fiÙ
≈¥bÕı∏t°u* J¡∑ ÌÙ|Õ Ì…≤°Ãt° Ì„° J¡° f°≤-f°≤ _t≤d J¡≤Ju¡ ŸJ¡° Ã∫°y J¡≤ ÌÙ<ı∫u $ bu J¡°∫Õ fÙw ªCJu¡,
bu fC≤u <Ìfi ªÔu y∫u, <ıfitu* N°≈ <ª*w°R¡≈ N<Àfi J¡∑ NfiuJ¡ ≠b°Ô° Ÿu N°J®¡°∏w F…Î Su $$41-43$$ N°≈
ÌuFR¡≈Ù fiy≤ tu* <bk¡Ô tfi°u≤Sb°Ôu ≤°ı° Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw Fæ* $ ıæŸu N°J¡°„ tC<‹¸>∫°u* Ÿu fiFÙ* ≈J¡n° ı°w°
bæŸu FÙ N°≈ Ì…#©°u* Ÿu y¨FÙw fiFÙ* F°uwu $$44$$ N°≈ <ı∏F°aufiu tfiR¡≈Ù F°SÙ ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ÔÙ Fæ*,
N°ı o¿∏B∫R¡≈Ù Ì…‹¸> |°un°u* J¡°u ıÙwJ¡≤ ˚°uyR¡≈Ù „`C J¡°u ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ª¥dÕ-<bª¥dÕ J¡≤ Ÿ°t®°≠∫
<Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ ¿_Sw Fæ $ N≈°≤ N°J¡°„ Ju¡ ≈<SJ¡ N°≈ <ıfiŸu <fi≤∏w≤ ıywg J¡° Ì∫ N°æ≤ N_w F°uw°
ŸyÕ - 36] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 989
Fæ, <fiÃ∫ f°F≤ N°æ≤ ˚Ùw≤ ≈®J¡°„ J¡≤fiub°Ôu Ÿ¥∫Õ Fæ* $ Ÿ¥∫Õ ˚Ù N≈°≤ N°J¡°„ Ju¡ ≈<SJ¡ Fæ* N°æ≤ <fiÃ∫ fiJ¡°
Ì∫ N°æ≤ N_w F°uw° Fæ wS° bF ≈®J¡°„J¡ ˚Ù Fæ* $$45,46$$
∫<Ì ÎuŸ° Fæ, w°u ŸbÕ` tæ* N°≈J¡°u •∫°u* fiFÙ* Ìu©w° Fq≥, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu <b˚°u, N°≈ ŸbÕÌ°, ŸC›w F°u, ıæŸu J¡°<tfiÙ π°≤° ˚°uy°Ô°uJ¡fi ÔÙÔ° Ju¡ <ÔÎ J¡°tCJ¡ ≈®f°u<@w
F°uw° Fæ bæŸu FÙ ˚°u•w° J¡° N‹¸> „<•w Ÿu ˚°uy°Ô°uJ¡fi J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ Ju¡bÔ wfiu ≈®f°u@ J¡°u N°≈
≈®°›w F°uwu FÙ ≈¥d°ÕÃtR¡≈ Ÿu ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwu $ o¿∏B∫b¨<WR¡≈Ù t@Ct¿•©∫°u* π°≤° Ìq≤ Ÿu
NwÙw wS° fiu`R¡≈Ù H≤°u©u ≈≤ fæ™>Ù FCoÕ <ªwg-„<•w Ÿu _bÙJ¨¡w ≈°<@R¡≈ „FÌ N°≈Ju¡ π°≤° <≈∫°
ı°w° Fæ $$47,48$$
∫°u<y∫°u* Ju¡ ÃJ®¡td Ju¡ Ÿt∫ ŸCTC‡fi°<Ì t°yÕ J¡° ≈®J¡°„ ˚Ù wC‡F°≤u N°@Ùfi FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈®°d N°æ≤ N≈°fi Ju¡ <fi≤°u@ tu* wÃ≈≤ ∫°u<y∫°u* π°≤° f®Ê-≈®°<›w J¡° _S°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d f®Ê≈C≤R¡≈
ÌuF tu* ≈®<wsd NU∫_w ⁄Ì∫ tau ÎJ¡` ≈®°d°ua J¡°u <fiJ¡°ÔJ¡≤ ≈≤J¡°∫≈®bu„, N∏∫ _S°fi tu* Ÿaª°≤ N°<Ì
Ju¡ NfiCJ¥¡Ô <b<b@ fi°nÙ t°y°u˘ tu* ytfi°ytfi π°≤° (Ÿaª°≤ π°≤°) N∏∫ f®Ê°^±> tau ı°fiu Ju¡ <ÔÎ NSb°
N<ªÕ≤°<Ì t°y°u˘ Ÿu Ÿ¥∫Õt^±>Ô tu* ı°fiu Ju¡ <ÔÎ f®Ê≤∏@® Ju¡ Ÿ‡f∏@Ù ŸCTC‡fi° N°<Ì t°yÕ Ju¡ ≈¥bÕ _b∫a
≠∫°u<w N°≈Ju¡ π°≤° Ìu©u ı°wu Fæ* $
⁄Ì∫_∫°y®a ≈®Ω°uwwu wufi ≈®Ω°uwfiufiæT N°Ãt° <fi‹J®¡°t<w $
oŸ ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ∫Ω<≈ Ÿf Ô°uy°ua Ju¡ t≤d tu* fi°nÙ Ju¡ π°≤ J¡° ≈®J¡°≤ N°Ãt≠∫°u<w Ju¡ N@Ùfi
FÙ Fæ wS°<≈ N∫°u<y∫°u* tu* ≈Ùn° ≈≤b„w° N°<Ì π°≤° ŸJ¡∑ Nb@°fi„<•w fi ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d N°æ≤
∫°u<y∫°u* Ju¡ t≤d Ÿt∫ tu* ∫° NU∫°ŸJ¡°Ô tu* Ÿ°b@°fi ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d bu FÙ J¡Fu y∫u Fæ* $$49$$
N°≈ ÌuFR¡≈Ù k¥¡Ôtu* ŸCy∏@ Fæ*, ÌuFR¡≈Ù ª∏Ì® tu* ≈≤t°SÕ ŸÃ∫˚¥w Nt¨w Fæ*, ÌuFR¡≈Ù „°©° tu*
≤°y°<ÌR¡≈Ù ≈vÔb°u* J¡∑ Ã≈<W tu* <fi<tW˚¥w ≤Ÿ Fæ* N°æ≤ ÌuFR¡≈Ù <Ft tu* „ÙwÔw° Fæ* $ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡
„≤Ù≤ tu* ybÕ J¡° <fi<tW˚¥w ı°u _fiuF Fæ, bF „≤Ù≤R¡≈ Ìq@ Ju¡ |Ù Ju¡ ŸÂ„ Ÿ°≤˚¥w N°≈ FÙ Fæ $ ıæŸu
J¡°‹™> tu* N<Àfi ¿_Sw ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ ÌuF Ju¡ N∏Ì≤ N°≈ ¿_Sw Fæ $ N°≈ FÙ Ÿb°uÕWt _b°Ì (N<w t@C
Nt¨w_bR¡≈) Fæ* $ Ÿ¥∫°Õ<Ì ≠∫°u<w∫°u* Ju¡ ˚Ù ≈®J¡°„ <fi<tW N°≈ FÙ Fæ* $ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ I°w° wS° ªsC N°<Ì
o¿∏Ì®∫°u* Ju¡ Nb˚°ŸJ¡ N°≈ FÙ Fæ* $$50-52$$
N°≈ Ÿf b°∫CN°u* Ju¡ _≈∏ÌR¡≈ Fæ*, tfi R¡≈Ù F°SÙ Ju¡ tÌ Ju¡ wCv∫ ˚®°¿∏w Ju¡ <fi<tW Fæ*, I°fiR¡≈Ù
N<Àfi<„©° Ju¡ ≈®J¡°„ <fi<tW N°æ≤ ‹dw° <fi<tW Fæ* $ ∫F N°ÃtÙ∫ b°dÙ ˚Ù N°≈Ju¡ ≈ŸaF°≤ Ÿu FÙ
t≤d, t¥h~>°Õ N°æ≤ _b›fi tu* ÌÙ≈J¡ Ju¡ Ÿt°fi ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ <k¡≤ ÌuF°∏w≤ tu* J¡FÙ* Ÿu <Ìw F°u ı°wÙ
Fæ* $ ıæŸu ŸCbdÕ tu* J¡n°, f°ı¥f∏Ì N°<Ì N°˚¥Td N°<b˚¥Õw F°uwu Fæ* bæŸu FÙ ŸaŸ°≤ tu* ¿_Sw ≈Ì°SÕ
≤°<„∫°≥ N°≈ tu* FÙ <Ìw F°uwÙ Fæ* $ N°≈ FÙ J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ _b∫a N≈fiu Ÿu N≈fiÙ N°≈, ∫F, wCt, tæ*
N°<Ì „ÆÌ°u* Ÿu _wC<w J¡≤wu Fæ* N°æ≤ J¡Fwu Fæ* ∫°fiÙ N°≈ FÙ N≈fiu tu* Ãbtg, NFa N°<Ì „ÆÌ°u* Ÿu Δ∫bF°≤
J¡≤wu Fæ* N°≈Ÿu N∏∫ J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ $ ıæŸu t∏Ì b°∫C Ÿu <FÔ°∫° ı° ≤F° tu| F°SÙ, |°unu, tfiC‹∫ N°<Ì
N°J¡°≤°u* Ÿu <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ N°≈ <b<b@ ıÙb°u* Ju¡ N°J¡°≤°u* Ÿu <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $ ıæŸu N<Àfi∫°u* tu*
≠b°Ô° F°SÙ N°æ≤ |°unu Ju¡ N°J¡°≤ Ÿu „°u<˚w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ ≈¨<SbÙ tu* <b<b@ Ÿ¨<‹¸>∫°u* tu* N°≈ N≈fiu
990 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿu N<˚∏fi ıÙb°u* Ju¡ N°J¡°≤ tu* <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $ N°≈ f®Ê°^±>R¡≈Ù t°u<w∫°u* Ju¡ N<b¿h~>∏fi ÌÙ|Õ w∏wC
N°æ≤ ˚¥wR¡≈ @°∏∫°u* Ju¡ ªæw∏∫R¡≈Ù ≤Ÿ°∫fi Ÿu ŸÙ*ªu F…Î su` Fæ* $ Nfi<˚Δ∫•w NwÎb NŸÃ∫≈®°∫
<bΩ°R¡≈ fÙı Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw Ÿ®‹¸>Δ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡° bF ≈®<Ÿ]_bR¡≈ N°≈ Ÿu Ÿ¨<‹¸> π°≤° ÎuŸu ≈®J¡°<„w
<J¡∫° ı°w° Fæ ıæŸu <J¡ ≈J¡fiu Ÿu t°aŸ°u* J¡∑ N°_b°Ìfi Ju¡ ∫°uÀ∫ _b°Ì…w° ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ ıæŸu <J¡ N∏@u Ju¡
<ÔÎ b<fiw° J¡∑ <bΩt°fi R¡≈Ô°b^∫ ŸW° ˚Ù <bΩt°fi fiFÙ* ≤FwÙ bæŸu FÙ N°≈Ju¡ ¿_Sw fi F°ufiu ≈≤
<bΩt°fi ˚Ù b_wC „°u˚° ¿_Sw fiFÙ* ≤FwÙ $$53-61$$ ıæŸu Ì≈Õd N°<Ì tu* ≈®<w<f¿‡fw N≈fiu tC© J¡°
Ÿ°æ∏Ì∫Õ J¡°∏w°N°u* Ju¡ ªC‡ffi N°<Ì NSÕ<J®¡∫° ≈®∫C•w w¨<›w Ju¡ <ÔÎ ≈∫°Õ›w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ b_wC˚¥w
N°≈Ÿu ≤<Fw <bΩt°fi ˚Ù ≈Ì°SÕ NSÕ <J®¡∫° Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* F°uw° $ ıæŸu N∏@u≤Ù ≤°w tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ <ffi°
b¨s, ≈bÕw N°<Ì J¡∑ «≥¡ª°oÕ <bΩt°fi F°uwÙ F…oÕ ˚Ù ˚°fi fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NŸÃ≈®°∫ ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ
N°≈Ju¡ <ffi° J¡°‹™> Ô°u‹™> >Ju¡ wCv∫ ∫F „≤Ù≤ ≈¨<SbÙ ≈≤ ≈n° ≤Fw° Fæ $ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ J¡°u ≈°J¡≤
N∏@J¡°≤ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ NSb° ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ wuı J¡°u ≈°J¡≤ <Ft fi‹¸> F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ N°≈J¡°u
≈®°›w J¡≤ ∫F ŸC©-Ì…#© J®¡t fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $ ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ N°Ô°uJ¡fi Ÿu „C•Ô N°<Ì
bdÕ ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* bæŸu FÙ N°≈Ju¡ N°Ô°uJ¡fi Ÿu FÙ ∫u ŸC© N°<Ì ¿_S¿w J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ N°≈Ju¡ N°Ô°uJ¡fi Ÿu FÙ Ã≈∏fi F…Î bu ŸC© N°<Ì ª≤tŸ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu ÌÙ›w F…Î N°≈Ju¡ Ÿ‡f∏@
Ÿt∫ tu* FÙ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ*, ≈≤∏wC N°≈Ju¡ π°≤° Ìu©u y∫u FÙ bu Ìq≤ F°uwu Fæ* N∏∫ ≈°∫ Ÿu fiFÙ* $ ÌÙ≈J¡
Ju¡ N˚°b tu* _kC¡¸>w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ N∏@J¡°≤ J¡∑ N∏@J¡°≤w° ÌÙ≈J¡ Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ju¡ Ÿt∫
N≈fiu @tÙÕ Ÿu <b∫C•w F°uJ¡≤ fi‹¸> >F°u ı°wÙ Fæ $ ŸJ¡° @tÕ w°u Ÿ∏t°`_b˚°b Fæ, ı°u fi‹¸> fiFÙ*
F°uw° $$62-67$$
‹¸>°∏w tu* J¡<Sw J¡∑ ̨°‹¸>°Õ¿∏wJ¡ tu* ∫°uıfi° J¡≤wu Fæ* $
Fu Ìub, oŸ ≈®J¡°≤ ŸC©-Ì…#© <fiÌ°uÕT N°≈J¡°u Ìu©J¡≤ FÙ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu Ã≈∏fi
F°uwu FÙ fÙı˚°b Ju¡ Ÿ°S fi‹¸> >F°u ı°wu Fæ* $ ıæŸu <fituT Ju¡ Ô°©bu* <F_Ÿu Ju¡ R¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] N<wŸ¥‚t
J¡°Ô-J¡Ô° _bw# FÙ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ ŸC©-Ì…#© ˚Ù <bT∫°u* Ju¡ F¸>fiu Ju¡ J¡°≤d _bw# ˚ayC≤ F°ufiu
Ÿu oŸ <fiÃ∫ <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì ≈®J¡°„R¡≈ N°Ãt° tu* sd˚≤ ˚Ù ≤F fiFÙa ŸJ¡wu $ oŸÙ ≈®J¡°≤ N<wŸ¥‚t
J¡°Ô F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi <Ì©°oÕ Ìufiub°ÔÙ N°æ≤ y∏@bÕfiy≤Ù Ju¡ Ÿt°fi <tØ∫°˚¥w ˚Ù ŸC©-Ì…#©°<Ì J¡∑
˚°bfi° NI°w N°≈Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu ŸÃ∫-ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ, <J¡∏wC N°≈J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ <bÔÙfi F°u
ı°wÙ Fæ $ NI°w N°≈Ju¡ ≈®J¡°„R¡≈ Ì…‹¸> ªsC Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ N°æ≤ ŸCI°w N°≈Ju¡ ≈®J¡°„R¡≈ ªsC Ÿu
sÙd F…oÕ ∫F ŸC©-Ì…#©°<Ì J¡∑ ˚°bfi° t≤ J¡≤ _b›fi tu* <k¡≤ Ã≈∏fi FCoÕ-ŸÙ _b›fi tua Ã≈∏fi F°uJ¡≤
ı°y®w tu* <k¡≤ t≤Ù F…oÕ-ŸÙ <J¡ŸJu¡ π°≤° Ìu©Ù ı° ŸJ¡wÙ Fæ ? $$68-71$$
<tØ∫°˚¥w b_wCN°u* J¡∑ sd_S°<∫w° ˚Ù fiFÙ* |¸> ŸJ¡wÙ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* ∏Fu* NSÕ<J®¡∫°J¡°≤Ù
J¡Ffi° tF°N°ÿª∫Õ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
sd˚≤ ˚Ù ¿_S≤ fi ≤Ffiub°ÔÙ b_wC Jæ¡Ÿu NSÕ<J®¡∫°J¡°≤Ù F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? J¡tÔfC<] Ÿu J¡¿v≈w
N°J¡°≤b°Ôu w≤ay°u* Ÿu t°Ô° Jæ¡Ÿu Ìu©Ù ı°wÙ Fæ ? $$72$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, f°æ]Ì„Õfi Ju¡ Ÿt°fi ∫F°≥ ≈≤ ˚Ù s<dJ¡ ≈Ì°S°u˘ Ÿu NSÕ <J®¡∫° •∫°ua fi F°uyÙ,
ŸyÕ - 37] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 991
w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf Ã≈∏fi F°uwu FÙ fi‹¸> F…oÕ b_wC NSÕ<J®¡∫° J¡≤uyÙ, w°u ∫F Ô°uJ¡ <fı<Ô∫°u* Ÿu t°Ô° ffi°J¡≤
N°fi∏Ì J¡≤uy° $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ f°æ]Ô°uy ˚Ù s<dJ¡ ≈Ì°S°u˘ Ÿu ≈®°t°<dJ¡ NSÕ<J®¡∫° <Ÿ] fiFÙ* J¡≤
ŸJ¡wu $$73$$ •w ≤Ù<w Ÿu NÃ∫∏w Ì…|Õ¸> ˚Ù ŸC©-Ì…#©°<Ì Ÿa≈<W J¡°u ŸC©-Ì…#© N°<Ì J¡∑ Ì…|Õ¸>w°
ı°fifiub°Ôu <bbuJ¡∑ ıfi°ua Ju¡ ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw F…Î N°≈ y®Fd J¡≤wu Fæ*, <J¡∏wC Ÿt ¿_S<w J¡° Ã∫°y fiFÙ*
J¡≤wu, ∫FÙ N<bbu<J¡∫°u* Ÿu <bbu<J¡∫°u* tu* N∏w≤ Fæ $$74$$
wf N<bbu<J¡∫°u* tua tæ* Jæ¡Ÿ° Fq≥, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ w°u J¡°uoÕ W≤ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ N<bbu<J¡∫°u* J¡∑
J¡v≈fi°Î≥ Nfi∏w N°æ≤ N<fi∫w Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ŸFı°Ãtfig, N<bbu<J¡∫°u* tu* N°J¡¿_tJ¡ <b<b@ b°Ÿfi°N°u* Ju¡ Ì∫ Ÿu N°≈ ı°u F°u, Fu Nfi∏wR¡≈°u*
N°æ≤ fi°t°u* Ju¡ N°_≈Ì, fiJu¡ _bR¡≈J¡Sfi tu* tu≤Ù b°dÙ ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* $$75$$
N°≈J¡∑ Nfi∏wR¡≈ N°æ≤ fi°t°u* J¡∑ N°_≈Ìw° tu* J¡w¨ÕÃb°º∫°Ÿ FÙ t¥Ô Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ªu‹¸>°≤<Fw, <fi≤b∫b, <fi≤FaJ¡°≤, t¥wÕ _S¥Ô ÌuF°u≈°<@b°Ôu NSb° Nt¥wÕ Ÿ¥‚t ÌuF°u≈°<@b°Ôu
N°≈fiu J¡w¨Õw° J¡° _bÙJ¡°≤ <J¡∫° Fæ $$76$$
Nf <bbuJ¡∑ N°æ≤ <bbu<J¡∫°u* tu* ≈®<Ÿ] Ì°u R¡≈°u* Ÿu ≈≤t°Ãt° J¡∑ _wC<w J¡≤wu Fæ* $
Fu f®Ê°^±> N°<Ì N<w<b_w¨w N°J¡°≤b°Ôu, N°≈J¡∑ ı∫ F°u, Fu „°<∏w≈≤°∫d, N°≈J¡∑ ı∫ F°u, Fu
˚yb°fig, N°≈ Ÿf ≈®t°d°u* Ÿu ≈≤u Fæ* N°≈J¡Ù ı∫ F°u; Fu ˚yb°fi, N°≈ Ÿf ≈®t°d°u* Ÿu buΩ Fæ N°≈J¡∑ ı∫
F°u, Fu ı°w (Ã≈∏fi F…Î), N°≈J¡∑ ı∫ F°u; Nı°w (Nı∏t°), N°≈J¡∑ ı∫ F°u, Fu sw, Fu Nsw,
N°≈J¡∑ ı∫ F°u $ Fu ˚°b, N°≈J¡∑ ı∫ F°u, Fu N˚°b, N°≈J¡∑ ı∫ F°u, Fu ı∫, N°≈J¡∑ ı∫ F°u, Fu
Nıu∫, N°≈J¡∑ ı∫ F°u $ tæ* vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fq≥, <fib°Õd J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fq≥, ¿_Sw F≥q,
I°ww[b Fq≥, N°<bΩJ¡R¡≈ ≈≤ ı∫ ≈°fiu Ju¡ J¡°≤d tæ* ı∫Ù Fq≥ $ ≈®°≤Æ@ „uT Ju¡ ˚Ù ı∫ Ju¡ <ÔÎ ıÙ ≤F° Fq≥ $
≈®Ã∫y°ÃtR¡≈ tCHJ¡°u fit_J¡°≤ Fæ, f®ÊR¡≈ wC‡Fu* fit_J¡°≤ Fæ $$77-79$$
ÃbÃ_bR¡≈ Ÿu ¿_Sw F°ufiu ≈≤ tu≤Ù ŸbÕ NfiSÕ<fib¨<W <Ÿ] F°u yoÕ Fæ, ∫°u* ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
tu≤u Ì°uT≤<Fw N°Ãt°≤°t ≤°y≤aıfi° Ÿu „¥∏∫ÃbÃ_b˚°b F°ufiu ≈≤ tu≤° f∏@fi J¡F°≥, <b≈<W∫°≥ J¡F°≥,
Ÿ‡≈<W∫°≥ J¡F°≥ N°æ≤ ı∏t-t≤d J¡F°≥ ? Nw# tæ* „°ÿbw ŸC© <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fq≥ $$80$$
~>WÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿæ*wÙŸb°≥ ŸyÕ
≈®á°Ì Ju¡ ≈Cfi# Ÿt°<@_S F°uufiu ≈≤ fi°∫J¡≤<Fw,
NwÎb Ì_∫CN°u* π°≤° sw-<bsw Ì°fibfiy≤ J¡∑ Ì…ÌÕ„° J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, „`Cfi°„J¡ ≈®á°Ì ≈¥b°uÕ•w N°Ãt° J¡° <ª∏wfi J¡≤wu-
J¡≤wu <fi<bÕJ¡v≈ ≈≤t°fi∏Ì≈¥dÕ Ÿt°<@ J¡°u ≈®°›w F°u y∫° $$1$$ <fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw
_bR¡≈Ÿ°t®°≠∫ J¡°u ≈®°›w ≈®á°Ì <ª`<Ô<©w J¡∑ w≤F <fiÿªÔ NwÎb ≈bÕw Ÿu y»J¡≤ ffi°∫° F…N°-
Ÿ° „°u<˚w F…N° $$2$$ N≈fiu |≤ tu* Ÿt°<@ tu* ¿_Sw F°u ≤Fu ≈®á°Ì J¡° ˚Cbfi Ju¡ fÙª tua ¿_Sw tu” J¡∑
992 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
w≤F fF…w Ÿt∫ fÙw y∫° $ NŸC≤Zu‹™>°u* π°≤° ıy°fiu ≈≤ ˚Ù bF tF°t<w ıæŸu fF…w ŸuJ¡ J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù
NJ¡°Ô tu* fÙı Ÿu NaJC¡≤ fiFÙ* <fiJ¡Ôw° bæŸu FÙ Ÿt°<@ Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* F…N° $$3,4$$ oŸ ≈®J¡°≤ ≈ÃS≤
≈≤ y»u F…Î Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªÔ f®Ê_bR¡≈ bF „°∏w NŸC≤≈C≤ tu* Fı°≤ bTÕ wJ¡ f°fl Â<‹¸> >„¥∏∫
F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤F° $$5$$ Ÿ ˚¥t° J¡∑ Ì„° tu* NÃ∫∏w ≈¿≤d<w Ÿu ≈®á°Ì <ıŸtu* N°fi∏Ì J¡° Ôu„ fiFÙ*
N°æ≤ ≈≤t°Ãt° J¡° N°˚°Ÿ fiFÙ* ÎuŸÙ t≤d°b_S° J¡°u ≈®°›w F…N°-Ÿ° Ô°uy°u* J¡°u ≈®wÙw F…N° $$6$$ wÌfi∏w≤
oŸ fÙª tu* bF ≈°w°Ôt^±>Ô N≤°ıJ¡ N°æ≤ ≈®fÔ t°Ã_∫∏∫°∫ Ÿu (fÔb°fig Ÿı°wÙ∫°u* N°æ≤ <bı°wÙ∫°u*
π°≤° Ì…fÕÔ°u* Ju¡ <w≤_J¡°≤, b@ N°<Ì Ÿu) ≈Ù<nw F…N° $$7$$ <F≤^∫J¡<„≈C Ju¡ t≤ ı°fiu N°æ≤ ŸJu¡ ≈C`
≈®á°Ì Ju¡ Ÿt°<@_S F°ufiu ≈≤ ≈°w°Ô tua J¡°uoÕ ÌqŸ≤° ≤°ı° fi ≤F° $$8$$ NŸC≤°u* Ju¡ N<@≈<w J¡∑ ª°Fb°Ôu
fi Ì°fib°u* Ju¡ fnu ≈®∫°Ÿ Ÿu ˚Ù ≈®á°Ì Ÿt°<@ Ÿu ≈®fC] fiFÙ* F…N° $$9$$ ıæŸu ≤°<` tua ˚®t≤ <ıŸJ¡∑
≈a©C¿n∫°≥ <bJ¡<Ÿw F°u ≤FÙ F°u* ÎuŸu J¡tÔ J¡°u fiFÙ* ≈° ŸJ¡wu bæŸu FÙ NŸC≤°u* fiu Ÿ _b°tÙ J¡°u Ÿt°<@ Ÿu
f°u@-∫C•w fiFÙ* ≈°∫° $$10$$ ıæŸu <ıŸŸu Ÿ¥∫Õ N_w F°u y∫u F°u*, ÎuŸÙ ˚¥<t Ju¡ N∏Ì≤ Ÿ°u∫u F…Î ≈C”T°u*
J¡∑ _fi°fi, Ì°fi, ytfi, @°bfi N°<Ì ªu‹¸>°Î≥ fiFÙ* F°uwÙ bæŸu FÙ <ªW≤<Fw ŸJu¡ N∏Ì≤ ≈®f°u@ J¡° Ôu„
˚Ù I°w fiFÙ* F…N° $$11$$
wÌfi∏w≤ ≈FÔu ˚∫˚Ùw F…Î <fifÕÔ ÌæÃ∫°u* Ju¡ N≈fiu N˚Ù‹¸> Ìu„°u* J¡°u ªÔu ı°fiu ≈≤ N°æ≤ fÔb°fig
ÌæÃ∫°u* Ju¡ Ì_∫CN°u* J¡∑ ˚°≥<w N≤°ıJ¡ fiy≤ tau ∫Suh~ >Ô¥¸>-≈°¸> Δ∫bF°≤ J¡≤fiu ≈≤ •w N≤°ıJ¡w° Ÿu
Ÿ°≤° ≈°w°Ô <ª≤J¡°Ô wJ¡ fÔb°fi°u* π°≤° Ì…fÕÔ°u* Ju¡ Ã≈ÙnfiR¡≈ t°Ã_∫∏∫°∫ Ÿu N_w-Δ∫_w N°æ≤
t∫°ÕÌ°≤<Fw F°u y∫° $$12,13$$
tÃ_∫∏∫°∫ J¡° FÙ ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
Ÿtu* fÔb°fi°u* π°≤° Ì…fÕÔ°u* Ju¡ fiy≤ ~>Ùfiu y∫u Su, t∫°ÕÌ°, ∫° J®¡t J¡° J¡FÙ* fi°t-<fi„°fi fi S°,
b¿fiw°Î≥ Ÿf Ô°uy°u* Ÿu ≈Ù<nw SÙ, fiy≤ J¡° tº∫ ˚°y ©^±>F≤ tu* ≈¿≤dw F°u y∫° S°, Ÿf ≈C”T
≈®Ô°≈ N°æ≤ ≤°uÌfi Ÿu N°J®¡®°∏w Su, ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ b˜ F≤wu Su, fyÙªu N°æ≤ fiy≤ Ju¡ b¨s i>F
y∫u Su, Δ∫SÕ NfiS°u˘ Ÿu Ÿ°≤° ≈°w°Ô ≈Ù<nw S°, Ÿf Ju¡ Ÿf NŸC≤ ¿ª∏w°y®_w Su, N∏fi, k¡Ô N°æ≤
f∏@C-f°∏@b°u* J¡° N˚°b F°u y∫° S°, NfibŸ≤ Ju¡ Ã≈°w Ÿu Ÿ°≤° ≈°w°Ô <bb„ S°, <Ì„°N°u* Ju¡
tC© @¥<Ô Ÿu Δ∫°›w Su, Ìubw°N°u* Ju fhªu ˚Ù ŸJ¡° <w≤_J¡°≤ J¡≤wu Su, ª°^±>°Ô, JC¡Wu, <Ÿ∫°≤,
≤°sŸ, <≈„°ª N°<Ì w°tŸ ≈®°<d∫°u* Ÿu bF N°J®¡°∏w F°u y∫° S°, ∫F°≥ Ju¡ N°<Ì<fib°ŸÙ ˚B ≈®°<d∫°u*
Ÿu bF „¥∏∫ F°u y∫° S°, ŸJ¡∑ „°u˚° fi‹¸> F°u ªCJ¡∑ SÙ N°æ≤ Ÿf N¸>°¿≤∫°≥ ˚Àfi ≈®°∫# F°u ªCJ¡∑
SÙ $$14-17$$ bF NŸC≤ t^±>Ô ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ˚∫°u<πÀfi F°u y∫° S°, Ÿtu* <˜∫°≥, @fi, t∏`,
w<∏fi<tWJ¡ ∫C] N<fi∫w (<fi∫t≤<Fw) F°u y∫u Su $ <ıfiJ¡∑ @fi-Ÿ‡≈<W N°æ≤ <˜∫°≥ F≤Ù yoÕ SÙ,
fi Ô°uy°u* Ju¡ <bÔ°≈ Ÿu bF J¡°uÔ°FÔ ∫C•w S°, NwÎb J¡<Ô∫Cy Ju¡ Ÿt∫ tu* ÌqŸ≤°u* Ju¡ @fi F≤fiu
tu* „¥≤bÙ≤ J®¥¡≤ Ì_∫CN°ua Ju¡ wCv∫ S° $$18$$
Ÿæ*wÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 38] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 993

NnwÙŸb°≥ ŸyÕ
ıywg J¡∑ Δ∫b_S° J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ FuwC ÌæÃ∫JC¡Ô Ju¡ ≤s°SÕ
≈®á°Ì Ju¡ ≈®f°u@fi Ju¡ <ÔÎ F¿≤ J¡∑ <ª∏w° J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß, wÌfi∏w≤ sÙ≤Ÿ°y≤R¡≈Ù fiy≤ tu* „uT „˙∫°R¡≈ <Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ fæ™>u F…Î
N¿≤tÌÕfi ˚yb°fig F¿≤ fiu, Ÿt_w ıyw°u* Ju¡ <fi∫t°u* J¡° ≈°Ôfi FÙ <ıfiJ¡∑ J®¡∑n° Fæ, bT°Õ M¡wC J¡∑ <fiÌ®°
¸¥>¸>fiu ≈≤ Ìubw°N°u* Ju¡ ≈®∫°uıfi J¡°u <Ÿ] J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ <J¡ŸÙ Ÿt∫ N≈fiÙ fC<] Ÿu wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡∑
w°ÃJ¡°<ÔJ¡ ¿_S<w J¡° <fi≤Ùsd <J¡∫° $$1,2$$ bu _byÕ J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤, ˚¥Ô°uJ¡ Ju¡ <fib°<Ÿ∫°u* Ju¡
„C˚°„C˚ N°ª≤d J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤ N≈fiu tfi Ÿu ÌæÃ∫°u* π°≤° ≈°<Ôw ≈°w°Ô tau „Ù|® y∫u ∫°fiÙ ∏F°u*fiu
N≈fiu tfi Ÿu ≈°w°Ô J¡∑ ¿_S<w J¡° <fi≤Ùsd <J¡∫° $$3$$ ≈°w°Ô tu* Ì°fib≤°ı ≈®á°Ì Ju¡ <fiÿªÔ
Ÿt°<@ tu* ¿_Sw F°ufiu ≈≤ o∏B Ju¡ fiy≤˚¥w _byÕ tu* Ÿa≈<W J¡°u N<wb¨<] J¡°u ≈®°›w FCoÕ Ìu©J¡≤ ≈FÔu
sÙ≤Ÿ°y≤ tu* Ÿ°u∫u F…Î wÌfi∏w≤ ı°y J¡≤ „uT„˙∫° ≈≤ ¿_Sw bF°≥ ≈≤ ˚Ù ≈μ°Ÿfi Ôy°J¡≤ fæ™>u F…Î
F°S tu* „a©, ªJ®¡ N°æ≤ yÌ° @°≤d <J¡∫u F…Î ˚yb°fig <b‹dC Ju¡ tfi fiu <`Ô°uJ¡R¡≈Ù J¡tÔ Ju¡ tF° ˚®t≤R¡≈Ù
N≈fiu ÌæÌÙ›∫t°fi „≤Ù≤ Ÿu ∫F <bª°≤ <J¡∫° $$4-6$$
≈®á°Ì Ju¡ Ÿt°<@ Ÿu Ÿ°t®°≠∫ tu* <bZ°∏w F°ufiu Ÿu N°æ≤ ≈°w°Ô Ju¡ fi°∫J¡≤<Fw F°ufiu ≈≤ ∫F Ÿ¨<‹¸>
≈®°∫# ÌæÃ∫ „¥∏∫ F°u yoÕ Fæ, ∫F J¡t J¡‹¸> J¡∑ f°w fiFÙ* Fæ $$7$$ ÌæÃ∫°u* Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ ≈®<w_≈@°Õ Ÿu ≤<Fw
≈Ì J¡°u ≈®°›w FCÎ Ìubb¨∏Ì ıæŸu Nfi°b¨<‹¸> Ju¡ Ÿt∫ tua fiÌÙ Ÿ¥© ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ ≤°yπuT ≤<Fw F°u
ı°∫u*yu $$8$$ ıæŸu ıÔ Ÿu¡≤<Fw Ôw° „C‹J¡w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ N<˚t°fi„¥∏∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
_byÕ ŸC© Ÿu <btC© Ìubw° ≤°y-πuT Ju¡ N˚°bR¡≈ „t Ÿu „Ùw-‹d N°<Ì π∏π°ua Ju¡ ≈Bb Ÿu ≤<Fw
t°us fi°tJ¡ Ÿ ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u*yu $$9$$
Ìubb¨∏Ì Ju¡ „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤-
tC•wuÿª <fU∫w°u Ìub° t°uFufi°<≈Ì@CfiÕ≤°fig $
w_t°ÌuT°a w∏fi <≈®∫a ∫Ìuw∏tC‹∫° <bΩC# $
w_t°ÌuwuŸ¥≤° <bPfit°ª≤¿∏w „≈¿∏w ª $
(tfiC‹∫°u* J¡∑ tC<•w Ÿu ˚∫˚Ùw Ìubw° ∏Fu* t°uF Ÿu N°h~>∏fi J¡≤wu Fæ*, oŸ<ÔÎ Ìubw°N°u* J¡°u ∫F
<≈®∫ fiFÙ* Fæ* <J¡ tfiC‹∫ I°fiÙ F°u*, bu tfiC‹∫°u* Ju¡ tC<•wt°yÕ tu* <bPfi ±>°Ôwu Fæ* N°æ≤ ∏Fu* „°≈ Ìuwu Fæ* $)
≈®t°<Ìfi°u f<F¿ÿªW°# <≈„Cfi°# J¡ÔF°ußCJ¡°# $
Ÿa ∏ ∫°<Ÿfi°u & <≈ Âÿ∫∏wu Ìu b Ÿa Ì q < Tw°„∫°# $$
(Ÿa∏∫°ŸÙ ˚Ù N°ÔŸÙ, <bT∫b°Ÿfi° ∫C•w, ªCyÔ©°u≤, Hyn°Ô¥ Ìu©u ı°wu Fæ*, •∫°u*<J¡ fiJ¡° tfi
Ìubw°N°u* π°≤° Ìq<Tw ≤Fw° Fæ) - oÃ∫°<Ì ZC<w, _t¨<w, b°<wÕJ¡ N°<Ì Ÿu <Ÿ] tfiC‹∫°u* J¡∑ ÌubÌq<Tw
<ªWw° J¡∑ N<Ÿ<] Ÿu tfiC‹∫°u* tu* ˚Ù „tN°<Ì J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu Ÿu ≈¨<SbÙ tu* Ÿf ∫I N°<Ì <J®¡∫°Î≥
ÌubÃbR¡≈ k¡Ô Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ h~>uÌ J¡°u ≈®°›w F°uyÙ, oŸtu* J¡°uoÕ Ÿ∏ÌuF fiFÙ* Fæ $$10$$
∫I N°<Ì <J®¡∫°N°u* Ju¡ ¿h~>∏fi F°ufiu ≈≤ J¡tÕ˚¥<t Δ∫SÕ F°u ı°∫uyÙ N°æ≤ J¡tÕ Ju¡ Δ∫SÕ F°ufiu ≈≤
994 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸaŸ°≤ J¡° h~>uÌ F°u ı°∫uy° $$11$$
J¡tÕ J¡° h~>uÌ F°u, oŸŸu N°≈J¡∑ •∫° s<w F°uyÙ ? ÎuŸ° J¡°uoÕ J¡Fu, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈®Ô∫≈∫Õ∏w ≤Ffiub°Ôu wÙfi°u* ˚Cbfi, <ıfiJ¡° tæ*fiu <fit°Õd <J¡∫° Fæ, NJ¡°Ô tu*u FÙ ıæŸu @¥≈ tu* <FtJ¡d
fi‹¸> F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ fi°„ J¡°u ≈®°›w F°u ı°∫u*yu $$12$$ oŸ ≈®J¡°≤ ofi ıyw°u* Ju¡ <bÔÙfi F°uJ¡≤ fi‹¸>
F°ufiu ≈≤ N≈fiÙ ÔÙÔ° J¡° fi°„ J¡≤fiu b°Ôu tCHŸu •∫° <ªw <J¡∫° y∫° NS°Õwg JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ? $$13$$
N≈fiÙ ÔÙÔ° J¡° fi°„ F°ufiu Ÿu tæ* ˚Ù <ıŸtu* ª∏Ì®t°, Ÿ¥∫Õ N°æ≤ w°≤u fi‹¸> F°u y∫u ÎuŸu oŸ „¥∏∫ ıywg tu*
ÔÙÔ° Ju¡ <ÔÎ y¨FÙw N≈fiu „≤Ù≤ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ <k¡≤ ŸaŸ°≤ J¡∑ NfiCÃ≈<W Ju¡ <ÔÎ Ÿ ≈¥dÕ N°Ãt≈Ì
tu* ¿_Sw F°u ı°«≥¡y° $$14$$ oŸ ≈®J¡°≤ NfibŸ≤ tu* FÙ ıyw Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ Ìub, tfiC‹∫ N°<Ì ıÙb
byÕ J¡° tæ* J¡v∫°d fiFÙ* Ìu©w° ∫F f°w fiFÙ* Fæ tæ* J¡v∫°d Ìu©w° FÙ Fq≥ $ •∫°u*<J¡ 'bæ≤°À∫°Ã≈®J¨¡w°æ Ô∫#"
oŸ _t¨<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®J¨¡<w tu* Ô∫ F°ufiu ≈≤ ŸCTC<›w J¡∑ w≤F ŸbÕ Ì…#© <fib¨<WR¡≈ Zu∫ J¡∑ <Ÿ<] Fæ
FÙ, <J¡∏wC, "wtubuwa buÌ°fiCbªfiufi f®°Êd° <b<b<ÌT¿∏w" 'NfiuJ¡ ı∏t Ÿa<Ÿ]_ww°u ∫°<w≈≤°ay<wtg'
oÃ∫°<Ì ZC¿w-_t¨<w Ÿu <Ÿ] NfiuJ¡ ı∏t°u* tu* <J¡∫u <fi‹J¡°t J¡tÕ Ÿu F°ufiub°ÔÙ <b<b<ÌT° π°≤°
w[bŸ°s°ÃJ¡°≤ fi F°ufiu Ÿu t¥ÔNI°fiR¡≈ N°b≤d J¡∑ <fib¨<W fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fÙı Ju¡ ≤Fwu <k¡≤
N°b¨<W J¡∑ N°„aJ¡° F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ <fi≤<w„∫°fi∏Ì ≈®°<›w R¡≈ Zu∫ <J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w°,
oŸ<ÔÎ J®¡t„# ŸfJ¡° •w Zu∫ J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ Ì°fib ıÙ∫u* $$15$$ ÌæÃ∫°u* Ju¡ Ω°uy Ÿu Ìubw°
<ıyÙTC (ΩtÙ) ffiu*yu, Ìubw°N°u* Ju¡ J¡°≤d ∫I, w≈ N°<Ì <J®¡∫°Î≥ F°uyÙ, ŸŸu ŸaŸ°≤ J¡∑ ¿_S<w
F°uyÙ, ŸaŸ°≤ <fi∫t N∏∫S° fiFÙ* F°uy° $$16$$ oŸ<ÔÎ ≈°w°Ô tu* ı°J¡≤ ıæŸu bŸ∏w N°<Ì M¡wC b¨s
J¡°u <k¡≤ ≈¥bÕbwg ¿_Sw J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ tæ* Ì°fib≤°ı ≈®á°Ì J¡°u N≈fiu J¡tÕ tu* ≈¥bÕ_S°<≈w J¡≤w° Fq≥ $$17$$
∫<Ì tæ* ≈®á°Ì J¡°u ~>°un ÌqŸ≤u J¡°u Ì°fib≤°ı ffi°«≥¡, w°u bF <fiÿª∫ Ìubw°N°u* ≈≤ ª»°oÕ J¡≤ Ìuy° $$18$$
≈®á°Ì J¡° w°u ∫F „≤Ù≤ ≈≤t ≈<b` N°æ≤ N¿∏wt Fæ $ oŸ ÌuF Ÿu bF J¡v≈ ≈∫Õ∏w ≤Fuy° $$19$$ ÌuF@°≤Ù
≈®á°Ì J¡°u J¡v≈ ≈∫Õ∏w ∫FÙ* ≤Ffi° F°uy°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈≤tuÿb≤ J¡∑ <fi∫<w ÌæbÙ <fi∫t Ÿu <fi¿ÿªw
Fæ $$20$$ oŸ<ÔÎ ıæŸu yıÕ ≤F° tu| ≈bÕw fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ Ÿ°u∫u F…Î t∫¥≤ J¡°u ıy°w° Fæ bæŸu FÙ ≈°w°Ô
tau ı°J¡≤ ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì J¡°u FÙ ıy°w° Fq≥ $$21$$ ıæŸu tfi J¡Ù ªu‹¸>° Ÿu ≤<Fw t<d N≈fiu tu* Ÿa<fi<Fw
b_wC Ju¡ ≈®<w<f‡f J¡°u @°≤d J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ ıÙb∏tC•w°u* J¡∑ Nfi°Ÿ<•wR¡≈ Ÿt°<@ tu* ¿_Sw ≈®á°Ì
Ì°fib°<@≈Ã∫ J¡°u y®Fd J¡≤u $$22$$ oŸ ≈®J¡°≤ ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ Ÿ°S ∫F Ÿ¨<‹¸> >fi‹¸> fiFÙ* F°uyÙ wS°
ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* J¡° π∏π ∫C] F°uy° $$23$$ ∫Ω<≈ Ÿ®‹¸>Δ∫ ıywg Ju¡ Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ ŸaF°≤ ∫u Ì°ufi°u* tu≤u <ÔÎ
Ÿt°fi FÙ Fæ* wS°<≈ ∫F ≈¥b°uÕ•w Ÿ¨<‹¸> Ju¡ NfiCŸ°≤ F°u N∏∫ Ÿu tu≤° •∫° twÔf Fæ $$24$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, ∫°uy<fiB° π°≤° _bR¡≈ŸC© ytfi J¡° Ã∫°yJ¡≤ ÌæÃ∫≈C≤ ytfi N°≈Ju¡ <ÔÎ
<ªw fiFÙ* Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°Ÿ<•w Ju¡ N˚°b Ÿu ı°u ytfi N°<Ì ≈®∫Ãfi Fæ, bF ∫°uyytfi FÙ Fæ bF N∏∫ N°æ≤ ytfi fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ ∫°uy<fiB° Ÿu ≈®°›w F°ufiub°Ô° ı°u ŸC© Fæ, bF ytfi∫Ãfi J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ NfiCÃ≈<W tu* Ÿt°fi Fæ
N°æ≤ ytfi ≈®∫Ãfi N°<Ì J¡∑ ¿_S<w N°æ≤ fi°„ tu*u Ÿt°fi Fæ $$25$$ oŸ<ÔÎ tæ* ≈°w°Ô tu* ı°w° Fq≥ N°æ≤
NŸC≤≤°ı ≈®á°Ì J¡°u ıy°w° Fq≥ $ ªÔw° F…N° ˚Ù tæ* <fiÿªÔw° J¡°u FÙ ≈®°›w F°uw° Fq≥, J¡°≤d <J¡ tæ* NI
ŸyÕ - 39] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 995
Ju¡ Ÿt°fi ŸaŸ°≤ÔÙÔ° fiFÙ* J¡≤w° $$26$$ Ft t∫°ÕÌ°≤<Fw Ì_∫CN°u* Ju¡ Nfi°ª°≤ Ÿu ˚∫°fiJ¡ ≈°w°Ô tu*
ı°J¡≤ ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡tÔ J¡°u <bJ¡<Ÿw J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ≈®á°Ì J¡°u Ÿt°<@ Ÿu ıy°wu Fæ*, ŸŸu Ÿ‡≈¥dÕ
ıywg J¡°u ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Fæ*, ıæŸu <J¡ bT°Õ M¡wC ªaªÔ tu|≤°<„ J¡°u ≈bÕw ≈≤
¿_S≤ J¡≤wÙ Fæ $$27$$
NnwÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
≈°w°Ô tua ı°J¡≤ „a©ºb<fi Ÿu ≈®f°u<@w ≈®®á°Ì Ÿu ˚yb°fig J¡° J¡v≈≈∫Õ∏w ≤°≠∫ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Ffi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ÎuŸ° <bª°≤J¡≤ Ÿb°ÕÃt° ˚yb°fig sÙ≤Ÿ°y≤R¡≈
N≈fiu fiy≤ Ÿu N≈fiu ≈¿≤b°≤ Ju¡ Ÿ°S N≈fiu <„©≤°u* Ju¡ Ÿ°S ≈bÕw J¡∑ fi°o˘ ªÔu $$1$$ ˚yb°fig ŸÙ
sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ wÔu Ju¡ ~>uÌ Ÿu <ıŸJ¡° ıÔ ≤°uJ¡ <Ì∫° y∫° S°, <πwÙ∫ o∏Bfiy≤ Ju¡ wCv∫ ≈®á°Ì fiy≤ tu*
y∫u $ bF°≥ ≈F…≥ªfiu ≈≤ ˚yb°fig ZÙF¿≤ fiu ≈®á°Ìfiy≤ tu* ŸCbdÕt∫ y¨F Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw NŸC≤≤°ı ≈®á°Ì
J¡°u ≈bÕw J¡∑ yCF° tu* fæ™>u F…Î Ÿt°<@_S f®Ê° Ju¡ Ÿt°fi Ìu©° $$2,3$$ bF°≥ ≈≤ <b‹dC ˚yb°fig Ju¡ wuı Ÿu
bu ŸfJu¡ Ÿf ÌæÃ∫ @¥<Ô Ju¡ Ÿt°fi n y∫u N°æ≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®©≤ <J¡≤d°u* Ÿu ˚∫˚Ùw F…Î vÔ¥N°u* J¡∑ ˚°≥<w
Ìq≤ ªÔu y∫u $$4$$ Ì°u ∫° wÙfi tC¶∫-tC¶∫ NŸC≤°ua Ju¡ Ÿ°S ≈¿≤b°≤∫C•w ˚yb°figg ZÙF¿≤ fiu ıæŸu w°≤°u* Ÿu
≈¿≤bu<‹¸>w ª∏Bt° N°J¡°„ tau ≈®bu„ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ NŸC≤y¨F tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$5$$ ˚yb°fig y”nR¡≈Ù
N°Ÿfi ≈≤ fæ™>u Su, ZÙÔ‚tÙıÙ fi ≈≤ ª≥b≤ ±C>Ô° ≤FÙ SÙ, „a©, ªJ®¡, yÌ°, N°<Ì N°∫C@ N°<Ì fiJu¡
≈¿≤b°≤ Su N°æ≤ Ìub<TÕ N°æ≤ tC<fi fiJ¡∑ _wC<w J¡≤ ≤Fu Su $$6$$ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <b‹dC ˚yb°fig fiu "Fu
tF°Ãtfig, ı°y°u', ∫F J¡Fwu F…Î N°æ≤ <ÌJg¡t^±>Ô J¡°u tC©¿≤w J¡≤wu F…Î N≈fi° ≈°≥ªı∏∫ „a©
fı°∫° $$7$$ ˚yb°fig <b‹dC Ju¡ fÔ Ÿu Ã≈∏fi F…Î Ÿ tF°fig „ÆÌ Ÿu, <ıŸJ¡° buy ÎJ¡ Ÿ°S sCÆ@ F…Î
≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ tu| N°æ≤ Ÿ°y≤ Ju¡ „ÆÌ Ju¡ Ÿt°fi S°, ˚∫ı<fiw t¥h~>°Õ J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N°ŸC≤Ù ıfiw°
˚¥<t ≈≤ <y≤ ≈nÙ, ıæŸu <J¡ tW fiÙÔ tu| Ju¡ „ÆÌ Ÿu ≤°ıFaŸ°bÔÙ ˚¥<t ≈≤ <y≤ ≈nwÙ Fæ $$8,9$$
<J¡∏wC ıæŸu tu| Ju¡ „ÆÌ ¡Ÿu JC¡¸>ı b¨s°u* J¡∑ ≈a<•w <©Ô ™>wÙ Fæ bæŸu FÙ ˚∫≤<Fw bæ‹dbÙ ıfiw°
N°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ F<TÕw F…oÕ $$10$$ bT°Õ M¡wC tu* bfi tu*u k¥¡Ôu F…Î J¡Ì‡f J¡∑ w≤F Ì°fib≤°ı ≈®á°Ì
@Ù≤u-@Ù≤u ≈®fC] F…N° $$11$$
wÌfi∏w≤ ıæŸu yay°ıÙ @Ù≤u-@Ù≤u Ÿ°≤u Ÿ°y≤ J¡°u ˚≤ ÌuwÙ Fæ bæŸu FÙ f®Ê≤∏@® tu* <Ìw F…oÕ ≈®°d„<•w
fiu ≈®á°Ì J¡°u ≈¥dÕ J¡≤ <Ì∫° $$12$$ sd˚≤ tua ıæŸu Ì∫ Ju¡ Nfi∏w≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° ˚Cbfi Ju¡ tº∫ J¡°u ≈¥dÕ
J¡≤ ÌuwÙ Fæ bæŸu FÙ ≈®°d°u* fiu ª°≤°ua N°u≤ Ÿu ≈®á°Ì J¡°u ≈¥dÕ J¡≤ <Ì∫° $$13$$ wÌfi∏w≤ o¿∏B∫°u* Ju¡ fi°æ <~>B°u*
tu* ≈®b¨W F°ufiu ≈≤ ŸJ¡∑ ªuwfi°„<•w <ÔayÌuF R¡≈Ù Ì≈Õd tu* ≈®<w<f¿‡fw F°uJ¡≤ <bT∫°u∏tC© F°u yoÕ $$14$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ªuwfiÙ∫ <bT∫°u∏tC©Ù <ªwg ªuÃ∫°J¡°≤ Ÿa_J¡°≤ J¡° Ìgf°u@ F°ufiu Ÿu ªuÃ∫-ŸÙ F°uJ¡≤
<ª≠ın ˚∫w°R¡≈ tfi_w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ, ıæŸu <J¡ Ì≈Õd ≈≤ ≈nÙ F…oÕ tC©ZÙ <πÃb J¡°u ≈®°›w F°uwÙ
Fæ $$15$$ <ªW Ju¡ JC¡~> NaJC¡¿≤w F°ufiu ≈≤ ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô tua fiÙÔJ¡tÔ <bJ¡<Ÿw F°ufiu Ôywu Fæ* bæŸu FÙ
ŸJu¡ fiu` <bJ¡<Ÿw F°ufiu Ôyu $$16$$ ıæŸu b°∫C Ÿu ≈®u¿≤w J¡tÔ tua _≈∏Ì F°uw° Fæ bæŸu FÙ ˚Ùw≤ ≈®<b‹¸>
996 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈®°d N°æ≤ N≈°fi Ÿu Ìgf°u<@w ª°≤°ua N°u≤ fi°nÙ <bb≤°u tu* ı°u ŸabuÌfi F…N° Ÿtu* _≈∏Ì F°u y∫° $$17$$
ıæŸu ≈¥dÕ ıÔ tu* w≤ay F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ Ju¡bÔ ÎJ¡ <fituT tu* ≈®°d°u* Ÿu ≈¥dÕ Ÿtu* tfi _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°u
y∫° $$18$$ ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ N°@u <Ìw F°ufiu ≈≤ w°Ô°f tu* J¡tÔ°u* tua _kC¡≤d F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ ŸJu¡ ˚Ù
fiu`, tfi, ≈®°d N°æ≤ „≤Ù≤ <bJ¡<Ÿw F…Î $$19$$ oŸ fÙª tu* ıæŸu FÙ ˚yb°fig ZÙF¿≤ fiu "ı°y°u', ∫F J¡F°
bæŸu FÙ tu| Ju¡ yıÕfi Ÿu t∫¥≤ Ju¡ Ÿt°fi bF ≈®fC] F°u y∫° $$20$$ <`Ô°uJ¡°<@≈<w ˚yb°figg J¡v≈ Ju¡ N°¿Ì
tu* ıæŸu fi°<˚J¡tÔ Ÿ Ã≈∏fi f®Ê° Ÿu J¡Fwu Fæ* bæŸu FÙ ≈®kC¡vÔfi∫fi ≈®á°Ì Ÿu, <ıŸu tæ* ≈®á°Ì Fq≥, ∫F
≈®Ã∫<˚I° F°u ªCJ¡∑ SÙ N°æ≤ <ıŸJ¡∑ ≈¥b°Õb_S° J¡Ù _t¨<w » F°u ªCJ¡∑ SÙ, J¡F° $$21$$ "Fu Ÿ°@°u, wCt
tFwÙ ÌæÃ∫≤°≠∫ZÙ J¡° N°æ≤ N≈fiÙ N°J¨¡<w J¡° _t≤d J¡≤°u $ wCt ÌuF Ju¡ <b_t≤d Ÿu NfibŸ≤ tu* FÙ ÌuF
J¡° NbŸ°fi <J¡Ÿ<ÔÎ J¡≤wu F°u ? $$22$$
∫<Ì - "fi bæ Ÿ„≤Ù≤_∫¿≈®∫°<≈®∫∫°u≤≈F<w≤¿_w' (Ÿ„≤Ù≤ ≈C”T Ju¡ o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> J¡° <bfi°„
fiFÙ* F°uw°) oŸ ZC<w Ÿu wS° Ÿf Ô°uy°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu ÌuF J¡° _t≤d NfiSÕ J¡° J¡°≤d Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° F°u,
w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu∫°u≈°Ìu∫ Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu ≤<Fw wC‡F°≤u „≤Ù≤ tu* ¿_Sw <≈®∫ N°≤æ N<≈®∫ Ÿu •∫° ≈®∫°uıfi Fæ, oŸ<ÔÎ
wCt oŸ Ÿt∫ Nbÿ∫ ™>°u $ ˚°b ∫F <J¡ Fu∫°u≈°Ìu∫ ŸaJ¡v≈ J¡° Ã∫°y F°ufiu Ÿu ÌuF Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù <≈®∫
N°æ≤ N<≈®∫ Ÿu wC‡Fu* J¡°uoÕ NfiSÕ J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uyÙ $$23$$ Fu bß, wC‡Fu* J¡v≈≈∫Õ∏w oŸ ÌuF Ÿu ∫F°≥
≈≤ ≤Ffi° F°uy° $ Ft wC‡F°≤u ∫S°SÕ N°æ≤ Ny<FÕw N°∫C Ju¡ <fi∫t J¡°u ı°fiwu Fæ* $$24$$ ∫F°≥ ≈≤ ≤°≠∫
<Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ FÙ ¿_Sw F°u ≤Fu ıÙb∏tC•wR¡≈ wCtJ¡°u J¡v≈wJ¡ oŸ „≤Ù≤ J¡°u <ffi° <J¡ŸÙ πuy Ju¡
Δ∫bF°≤ tu* ≈®u¿≤w J¡≤fi° ª°<FÎ $$25$$ Fu <fi‹≈°≈, ıæŸu |nu Ju¡ k¥¡¸>fiu ≈≤ |¸>°J¡°„ tF°J¡°„ tu* Ÿt°
ı°w° Fæ bæŸu FÙ oŸ „≤Ù≤ Ju¡ J¡v≈°∏w tu* <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ wC‡Fu* N°Ãt˚¥w <fi≤<w„∫ tFW° tu* <fib°Ÿ
J¡≤fi° F°uy° $$26$$ wC‡F°≤° ∫F „≤∑≤, ı°u J¡v≈°∏w wJ¡ ≤Ffiub°Ô° Fæ, Ô°uJ¡ Ju¡ <b<b@ Δ∫bF°≤°u* J¡°u
Ìu© ªCJ¡° Fæ N°æ≤ ıÙb∏tC<•w Ÿu ŸC„°u<˚w Fæ, „C] F°u y∫° Fæ $$27$$
w°u •∫° J¡v≈°∏w <fiJ¡¸ >Fæ ? ÎuŸÙ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu Ÿ≠ıfi<„≤°utdu, N˚Ù ≈®Ô∫J¡°Ô tu* <Ìw F°ufiub°Ôu f°≤F Ÿ¥∫Õ <Ìw fiFÙ* F…Îu Fæ*, <Ft°Ô∫
N°<Ì ≈bÕw t<¸>∫°tu¸> fiFÙ* F…Î Fæ* N°æ≤ ıywg ıÔ° fiFÙ* Fæ, wCt Δ∫SÕ •∫°au „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y J¡≤wu
F°u ? $$28$$ N˚Ù wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡∑ ≤°© Ÿu @¥Ÿ≤ wS° Ìubw°N°u* J¡∑ ªaªÔ ©°u≈<n∫°≥ <ıŸJ¡∑ <ªÖ˚¥w
Fæ*, ÎuŸÙ ≈®Ô∫J¡°ÔÙfi ≈®©≤ b°∫C fiFÙ* fFwÙ Fæ, wCt •∫°u* „≤Ù≤ J¡°u ~>°unwu F°u ? $$29$$ N„°uJ¡ Ju¡ b¨s°u*
≈≤ taı¿≤∫°u* J¡∑ fi°o˘ oŸ Ÿt∫ f®Ê°^±> tu* ≈C‹J¡≤°bwÕfi°tJ¡ ≈®Ô∫J¡°ÔÙfi tu|°u* ≈≤ <fı<Ô∫°≥ fiFÙ*
ªtJ¡wÙ Fæ* <k¡≤ wCt Δ∫SÕ •∫°u* „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y J¡≤wu F°u ? $$30$$ ıÔ ≤FÙ ˚¥<t Ju¡ ≈®J¡‡≈ Ÿu <bÌÙdÕ
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ıŸtu* ≈bÕw „ÆÌ J¡≤ ≤Fu F°u* N°æ≤ N<Àfi Ju¡ ıÔfiu Ÿu ı°u ≠ıbÔ F°u ÎuŸÙ <Ì„°Î≥
<b„ÙdÕ fiFÙ* F…oÕ Fæ*, Δ∫SÕ tu* wCt „≤Ù≤ J¡° •∫°u* Ã∫°y J¡≤wu F°u ? $$31$$ ∫F b•w, <ıŸtu* ≈®Ô∫J¡°Ô
Ju¡ tu| b¨<] J¡°u ≈®°›w F…Î F°u* ÎuŸ° fiFÙ* F…N° Fæ N°æ≤ <ıŸtu* f®Ê°, <b‹dC N°æ≤ ”B fi°tJ¡ wÙfi Ìubw° „uT
≤F y∫u F°u*, ÎuŸ° fiFÙ* F…N° Fæ; oŸ<ÔÎ wCt Δ∫SÕ „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y •∫°au J¡≤wu F°u ? $$32$$ ∫F°≥ ≈≤ <Ì„°Î≥
ııÕ¿≤w fiFÙ* F…oÕ Fæ* <ıfiJu¡ ˚uÌ J¡° NfiCt°fi Ô°uJ¡°Ô°uJ¡ ≈bÕw Ju¡ <„©≤°u* Ÿu F°uw° Fæ, ı°u ˚¥<tR¡≈Ù
ŸyÕ - 39] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 997
J¡tÔ J¡∑ ≈≥©C¿n∫°u* Ju¡ ŸÂ„ Fæ*, wCt Δ∫SÕ „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y •∫°u* J¡≤wu F°u ? $$33$$ N°J¡°„ tu* f°≤F°ua
N°<ÌÃ∫°u* J¡∑ w°unu ı° ≤Fu tu” Ju¡ ¸>aJ¡°≤ J¡∑ w≤F ºb<fib°ÔÙ <J¡≤du* fiFÙ* |¥twÙ Fæ* N°æ≤ ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡
tu| fiFÙ* y≤ıwu Fæ* <k¡≤ wCt Δ∫SÕ „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y •∫°ua J¡≤wu F°u ? $$34$$ tæ* y”n ≈≤ Ÿb°≤ F°uJ¡≤
N^±>ı N°<Ì ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®°<d∫°u* Ÿu Δ∫°›w wS° Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w ÌŸ°u* <Ì„°N°u* tu*
<bF°≤ J¡≤w° Fq≥, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* wCt „≤Ù≤ J¡° ≈¿≤Ã∫°y tw J¡≤°u $ ˚°b ∫F <J¡ oŸ Ÿt∫ wC‡F°≤° t≤fi°
„°u˚° fiFÙ* Ìuw° Fæ $$35$$ ∫u Ft Ô°uy Fæ*, ∫u ≈bÕw Fæ*, ∫u ≈®°dÙ Fæ*, ∫F wCt F°u, ∫F ıywg Fæ, ∫F N°J¡°„
Fæ, oŸ<ÔÎ wCt ≈®Ô∫≈∫Õ∏w _S°∫Ù „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y tw J¡≤°u $$36$$
w°u <J¡ŸJ¡° t≤fi° <ªw Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJu¡ Δ∫°JC¡Ô tfi J¡°u |fi NI°fi Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu <b<b@ Ì…#© <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤wu Fæ*, ŸJ¡°
t≤fi° „°u˚° Ìuw° Fæ; •∫°u*<J¡ 'NÃ∫∏w ≈Ùnw°u ıÙb# _S¥ÔÌuFa<btCaª¿∏w" oŸ _t¨<w Ÿu ¿Ÿ] ŸJu¡
t≤d J¡° FuwC ≈≈∏fi Fæ $$37$$ tæ* J¨¡„ Fq≥, tæ* NÃ∫∏w Ì…#©Ù Fq≥ N°æ≤ tæ* t¥»> Fq≥ ∫u ∫° ofiŸu N∏∫ ˚°bfi°Î≥
<ıŸJ¡∑ t<w J¡°u fi‹¸> J¡≤wÙ Fæ*, ŸJ¡° t≤fi° „°u˚° Ìuw° Fæ $$38$$ ı°u ˚Ùw≤ NfiuJ¡ N°„°R¡≈ ≈°„°u*
Ÿu f≥@° Fæ N°æ≤ ªaªÔ tfi°ub¨<W π°≤° o@≤ @≤ Ôu ı°∫° ı°w° Fæ, ŸJ¡° t≤fi° „°u˚° Ìuw° Fæ $$39$$
ıæŸu t¥» ≈C”T tF°fig k¡Ô Ìufiub°Ôu @°fi Ju¡ NaJC¡≤ N°<Ì J¡°u Ÿu ©°fiub°Ôu ≈„C N°<Ì Ju¡ <ÔÎ J¡°¸> Ìuwu
Fæ* bæŸu FÙ w¨‹d°Î≥ <ıŸJu¡ ⁄Ì∫ J¡°u ˚Àfi J¡≤ ÌuwÙ Fæ*, <ı∏F°u*fiu <bbuJ¡R¡≈Ù NaJC¡≤ J¡°u F≤ <Ô∫°, ŸJ¡°
t≤fi° „°u˚° Ìuw° Fæ $$40$$ <ıŸJu¡ w°n b¨s Ju¡ Ÿt°fi ≤°y N°<Ì J¡∑ ∏fi<w Ÿu (N<˚b¨<] Ÿu) Ÿ‡≈∏fi
tfiR¡≈Ù bfi tu* <ªWb¨<WR¡≈Ù Ôw° ŸC©-Ì…#©R¡≈Ù k¡Ô°u* Ÿu ∫C•w Fæ, ŸJ¡° t≤fi° <ªw Fæ $$41$$
<ıŸJu¡ oŸ ÌuFR¡≈Ù Ì…‹¸> b¨s J¡°u, <ıŸtu* ≤°ut≤°ıÙR¡≈Ù „°©°N°u* J¡° Ÿt¥F Fæ, J¡°t N°<@ NfiSÕÕR¡≈Ù
ı°u≤ J¡∑ N°≥@Ù Ìq≤ F≤ Ôuu ı°wÙ Fæ, ŸJ¡° t≤fi° „°u˚° Ìuw° Fæ $$42$$ N°<@Δ∫°<@R¡≈Ù bfi°<Àfi∫°≥
<ıŸJu¡ ªaªÔ NayR¡≈Ù Ôw°b°Ôu _bÌuFR¡≈Ù bfi J¡°u ıÔ°wÙ Fæ*, ŸJ¡° t≤fi° <ªw Fæ $$43$$ ıæŸu
Ÿ¥©u F…Î b¨s Ju¡ ©°uu©Ôu tu* Nıy≤ kC¡k¡J¡°≤w° Fæ bæŸu FÙ J¡°t J®¡°u@R¡≈Ù Nıy≤ <ıŸJu¡ „≤Ù≤ tu*
kC¡k¡J¡°≤wu Fæ* ŸJ¡° t≤fi° „°u˚° Ìuw° Fæ $$44$$
t≤d_bR¡≈ J¡° ≈∫°ÕÔ°uªfi J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù w[bI°fiÙ J¡° t≤d Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u ∫F ÌuF J¡° ≈¿≤Ã∫°y Fæ bF Ô°uJ¡ tu* t≤dfi°t Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ $ bF Ã∫°y w[bI°fiÙ J¡° Ÿwg N°Ãt°
Ÿu fiFÙa <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, NŸwg ÌuF Ÿu ˚Ù ŸJ¡° Ÿ‡≈°Ìfi fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ Ÿwg N°Ãt° Ju¡
<fi¿‹J®¡∫ F°ufiu Ÿu Ÿtu* Ã∫°y <J®¡∫° J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ N°æ≤ NŸay N°Ãt° J¡° ÌuF Ÿay ≈®<Ÿ] fiFÙ* Fæ Îba
NŸwg ÌuF Ÿu ˚Ù _b≈¿≤Ã∫°y NŸa˚b Fæ $
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ÌuF J¡∑ NŸW° tu* •∫° J¡°≤d Fæ ? w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈®t°d°u* π°≤° Nbÿ∫ buÌfi°FÕ (ı°fifiu ∫°uÀ∫) N°Ãt° J¡° I°fi FÙ ÌuF N°<Ì J¡∑ NŸW° tu* J¡°≤d Fæ,
•∫°u*<J¡ ÌuuF°<Ì Ju¡ ŸÌg˚°b J¡∑ ≈®wÙ<w NI°fi<fif∏@fi Fæ $$45$$
<J¡ŸJ¡° ıÙbfi „°u<˚w F°uw° Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ <ıŸJ¡° ıÙbfi Ÿk¡Ô Fæ, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJ¡∑ fC<] _b°Ãtw[b Ju¡ <bª°≤ Ÿu ª¸>wÙ fiFÙ*, Ÿ ∫S°SÕÌ„ÙÕ w[bI°fiÙ J¡° ıÙbfi „°u<˚w
F°uw° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ÌuF Ÿu ≈®°d°u* J¡° ÃJ®¡td t≤d fiFÙ* Fæ <J¡∏wC N°Ãtw[b Ÿu t<w J¡° ÃJ®¡td
998 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
FÙ t≤d Fæ $ •w t≤d I°fiÙ J¡° J¡Ì°<≈ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ ŸÌ° FÙ ŸJ¡° ıÙbfi „°u˚° Ìuw°
Fæ $ NI°fiÙ J¡∑ w°u t<w N°Ãtw[b Ÿu ŸÌ° ÃJ®¡°∏w ≤FwÙ Fæ, NwÎb bF <fiÃ∫t¨w_bR¡≈ Fæ $$46$$
ÎJ¡ ÌuF tu* N<˚t°fi F°ufiu ≈≤ ŸJ¡° Ã∫°y t≤d Fæ, <ıŸJ¡° <J¡ŸÙ ÌuF tu* NFa˚°b fiFÙ* Fæ N°æ≤ <ıŸJ¡∑
fC<] ÌuF Ju¡ <≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫ Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uwÙ bF Ÿf ˚°b°u*tu* (ÌuF°u* tu*) N°æ≤ <bT∫°u* tu* Ÿt Fæ ŸJu¡
t≤d J¡° Ÿa˚b fi F°ufiu Ÿu ŸÌ° ŸJ¡° ıÙbfi FÙ „°u<˚w F°uw° Fæ $$47$$ ı°u ≤°y-πuT Ÿu ≤<Fw
N∏w#„ÙwÔ fC<] Ÿu Ÿ°sÙ Ju¡ Ÿt°fi oŸ ıywg J¡°u Ìu©w° Fæ, ŸJ¡° ıÙbfi „°u˚° Ìuw° Fæ $$48$$
NŸ°≤ ı°fiJ¡≤ Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ J¡° Ã∫°y J¡≤ ≤Fu <ıŸfiu <ªW Ju¡ <b≤°t˚¥w Ÿ°sÙ tu* N≈fiu <ªW J¡°
Ÿt≈Õd J¡≤ <Ì∫° Fæ, ŸJ¡° ıÙbfi „°u<˚w F°uw° Fæ $$49$$ <ıŸfiu „C<•w, ≤ıw N°<Ì Ju¡ ŸÂ„ b_wC
Ju¡ Ÿt°fi ˚°Ÿt°fi f°fl°SÕJ¡v≈fi° R¡≈ tÔ tu* Nfi°Ÿ•w <ªW J¡°u f®Ê tu* FÙ ÔÙfi J¡≤ <Ì∫°, ŸJ¡°
ıÙbfi „°u˚° Ìuw° Fæ $$50$$ ı°u ŸÃ∫ Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ oŸ ıywg-Δ∫bF°≤ J¡°u <ffi° b°Ÿfi°
Ju¡ ÔÙÔ° Ÿu J¡≤w° Fæ, ŸJ¡° ıÙbfi „°u˚° Ìuw° Fæ $$51$$ ı°u Ô°uJ¡Δ∫bF°≤ J¡≤w° F…N° ˚Ù Ì…#©FuwC
≈Ì°SÕ J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu ≈≤ fi w°u πuy J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ fi ŸC©FuwC b_wC J¡∑ ≈®°<›w F°uufiu ≈≤ tfi tu*
≈®Ÿ∏fi F°uw° Fæ, ŸJ¡° ıÙbfi „°u˚° Ìuw° Fæ $$52$$
w°Ô°f Ÿu FaŸ°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ Ÿt°fi <ıŸŸu yCd°u* J¡° („°¿∏w, st°, t°@C∫Õ N°<Ì J¡°) Ÿt¥F ªÔ°
ı°w° Fæ, <ıŸJu¡ w[bI°fiÙ FÙ N°ÃtÙ∫ Fæ N°æ≤ _b∫a „C] Fæ, ŸJ¡° ıÙbfi „°u<˚w F°uw° Fæ $$53$$
<ıŸJu¡ yCd N°<Ì Ju¡ Zbdy°uª≤ F°ufiu ≈≤, Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ N°æ≤ _t≤d F°ufiu ≈≤ ≈®°<d∫°u* J¡°u fn° N°fi∏Ì
F°uw° Fæ, ŸJ¡° ıÙbfi Ÿk¡Ô Fæ $$54$$ Fu ÌfiCıuÿb≤, <ıŸJ¡∑ Ÿ‡≈<W (Ì∫) F°ufiu ≈≤ ıÙbR¡≈Ù
˚®t≤ Ÿu ∫C•w ıÙbR¡≈Ù JC¡tCÌ ⁄Ì∫ Ÿu N°fi¿∏Ìw F°uwu Fæ*, s∫≤°uy≤<Fw ª∏Ì®t° J¡∑ ≈¥dÕw° Ju¡ Ÿt°fi
ŸÙ J¡° ıÙbfi „°u<˚w F°uw° Fæ N∏∫ J¡° (NI°fiÙ J¡°) fiFÙ* $$55$$
fiw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
ŸÌuF F°uw° F…N° ˚Ù <bÌuF N°æ≤ J¡tÕ≈≤°∫d F°uw° F…N° ˚Ù
JC¡¸>_S I°fiÙ <ıŸ J®¡t Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤u, Ÿ J®¡t J¡° ≈®<w≈°Ìfi $
∫Ω<≈ ≈®á°Ì ıÙb∏tC•w S° wS°<≈ ŸJu¡ <ÔÎ Ju¡bÔŸa<fi<@ Ÿu ≤°≠∫≈°Ôfi Ju¡ <fib°ÕF Ju¡ ≈°∫
J¡° ≈Ìu„ Ìufiu J¡∑ oh~>°b°Ôu ˚yb°fig ZÙ F¿≤ ÌuF Ju¡ ≤Fwu ˚Ù ŸJu¡ Ÿ°S Ÿ‡f@ fi ≤Ffiu Ÿu ≈¥b°uÕ•w
ıÙbfi N°æ≤ t≤d y°æd FÙ Fæ* $ tC¶∫ fiFÙ* Fæ ∫F J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ıÙbfi N°æ≤ t≤d Ju¡ Ô°uJ¡≈®<Ÿ] _bR¡≈
J¡°u J¡Fwu Fæ* $
‹¸> ÌuF J¡∑ ¿_S≤w° J¡°u Ô°uy ıÙbfi J¡Fwu Fæ* <k¡≤ <πwÙ∫ ÌuF Ju¡ y®Fd Ju¡ <ÔÎ ≈¥bÕ ÌuF J¡° Ã∫°y
(ÃJ®¡td≈¥bÕJ¡ ytfi) t≤d J¡F° y∫° Fæ $$1$$ Fu tF°twu, ofi Ì°ufi°u* (¿_S≤w° N°æ≤ ≈®°d°uÃJ®¡td) ≈s°u*
Ÿu wCt tC•w F°u, NwÎb ∫F°≥ wC‡F°≤° •∫° t≤fi° Fæ NSb° •∫° ıÙbfi Fæ, •∫°u*<J¡ "N„≤Ù≤a „≤Ù≤uTC' "fi
w_∫ ≈®°d° ÃJ®¡°t∏Ã∫`æb ŸtbfiÙ∫∏wu' ÎuŸÙ ZC<w∫°≥ Fæ $$2$$
∫<Ì tu≤u ıÙbfi N°æ≤ t≤d fiFÙ* Fæ*, w°u N°≈fiu wC‡F°≤° ıÙbfi „°u<˚w F°uw° Fæ wC‡F°≤° t≤fi° „°u<˚w
ŸyÕ - 40] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 999
fiFÙ* F°uw°, ÎuŸ° •∫°u* J¡F° ? ∫<Ì ≈®á°Ì J¡∑ N°u≤ Ÿu ∫F ≈®ÿfi F°u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu „`Cw°≈fi, tæ*fiu ‹¸>°∏w Ju¡ <ÔÎ ∫°fiÙ I°fiÙ N°æ≤ NI°<fi∫°u* Ju¡ yCd N°æ≤ Ì°uT°ua Ju¡ ≈®¶∫°≈fi Ju¡
<ÔÎ ∫F Ÿf J¡F° S° $ Fu ŸbÕI, fi w°u wCt J¡˚Ù ıÙ<bw F°u N°æ≤ fi J¡˚Ù t≤wu F°u $$3$$ ıæŸu N°J¡°„ tau
¿_Sw ˚Ù b°∫C Ÿay≤<Fw (Ÿaf∏@ „¥∏∫) F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°J¡°„ „¥∏∫ F°uw° Fæ ÎuŸu FÙ ÌuF Â<‹¸> „¥∏∫
wCt ˚Ù ÌuF tu* ¿_Sw F°uwu F…Î ˚Ù ÌuF≤<Fw F°uufiu Ju¡ J¡°≤d NÌuF F°u $$4$$
tu≤Ù ÌuF tu* <_S¿w Jæ¡Ÿu I°w F°uwÙ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ŸCb®w, ÌuF tu* „Ùw, ‹d N°<Ì _≈„Õ Ju¡ buÌfi J¡° <fi<tW F°ufiu Ÿu N°æ≤ N∏∫` ŸJu¡ NÌ„Õfi Ÿu
ÌuF tu* FÙ wCt F°u $ ∫<Ì J¡F°u <J¡ _≈„Õ Ju¡ ŸabuÌfi tu* NŸay N°Ãt° Jæ¡Ÿu J¡°≤d Fæ, w°u oŸ ≈≤ ‹¸>°∏w
ŸCfi°u, ıæŸu b¨s Ju¡ f»fiu tuu* J¡°≤d Fæ bæŸu FÙ NŸay N°Ãt° _≈„Õ Ju¡ ŸabuÌfi tu* J¡°≤d Fæ $$5$$
∫<Ì ≈®á°Ì ≈¥~>u <J¡ tu≤Ù NÌuFw° Jæ¡Ÿu ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
wC‡Fu* w[bI°fi F°u ªCJ¡° Fæ, NwÎb wCt ≈®fC] F°u y∫u F°u, f°u@ F°ufiu ≈≤ ŸbÕπæw Ÿu ≤<Fw ≈C”T°ua J¡°
„≤Ù≤ ∫F°≥ J¡F°≥ ≤Fw° Fæ, _b›fi J¡∑ <fib¨<W F°ufiu ≈≤ _b›fi „≤Ù≤ fiFÙ* ≤Fw° $ ∫F ÎJ¡ ≈¿≤¿h~>∏fi
ÌuFR¡≈ ∫Ω<≈ NŸa˚°Δ∫ Fæ wS° NI°<fi∫°u* tu* FÙ ¿_Sw Fæ $$6$$
∫¿Ì NI°fiÙ ˚Ù ÌuF tu* ≤F J¡≤ ÌuFÙ Fæ, w°u _≈„Õ Ju¡ ŸabuÌfi Ÿu ÌuF tu* ¿_Sw tæ* ÌuFÙ •∫°u* fi ≤F¥≥y° ?
oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈®J¡°„J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d wC‡F°≤Ù Ÿf b_wCN°u tu* ¿_S<w wCv∫ Fæ, oŸ<ÔÎ ÎJ¡t°` ≈≤t°Ãt° tu*
fC<]b¨<Wb°Ôu ≈®J¡°„_bR¡≈ wCt Ÿf JC¡~> F°u, NI°fiÙ Ju¡ Ÿt°fi ÌuF t°` fiFÙ* F°u $ J¡°æfi b_wC wC‡F°≤Ù
ÌuF F°uyÙ, <ıŸJ¡° <J¡ wCt NFafC<] Ÿu y®Fd J¡≤°u N°æ≤ NÌuF ˚Ù J¡°æfi F°uyÙ, <ıŸJ¡° <J¡ wCt NfiFafC<]
Ÿu Ã∫°y J¡≤°u $$7$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ <ıŸJ¡∑ b¨¿] Ÿu N≈fiu FTÕ J¡∑ b¨<] F°u N°æ≤ <ıŸJu¡ <bfi°„ <fi<tW Ju¡ Ì„Õfi Ÿu
<bT°Ì F°u bF ÌuF Fæ N°æ≤ ŸŸu N∏∫ NÌuF Fæ oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ˚uÌ •∫°au fi F°uy° ? w°u oŸ ≈≤ ÎuŸ° fiFÙ*
J¡F ŸJ¡wu, •∫°u*<J¡ w[bI°fiÙ Ju¡ FTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ju¡ FuwC J¡° J¡FÙ Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ª°Fu bŸ∏w M¡wC J¡° Ì∫ (N°ytfi) F°u ª°Fu ≈®Ô∫J¡°Ô J¡∑ |fi|°u≤ N°≥@Ù fFu wS°<≈ N<≈®∫
N°æ≤ <≈®∫ Ÿu „¥∏∫ N°Ãt° J¡° •∫° N°∫° $$8$$ ≈bÕw°u* Ju¡ i>Ffiu ≈≤ ˚Ù, ≈®Ô∫°¿Àfi∫°u* Ju¡ @@J¡fiu ≈≤ ˚Ù
N°æ≤ Ã≈°wb°∫CN°u* Ju¡ fFfiu ≈≤ ˚Ù w[bI°fiÙ N°Ãt° tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$9$$ Ÿf ˚¥w ª°Fu ≤Fu ª°Fu Ÿf
JC¡~ >ªÔ° ı°∫ NSb° ŸfJ¡° fi°„ F°u ı°∫ ∫° Ÿf b¨<] J¡°u ≈®°›w F°u*, <J¡∏wC w[bI°fiÙ N°Ãt<fi‹™> FÙ
≤Fw° Fæ ŸŸu <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° $$10$$ oŸ ÌuF Ju¡ <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ ≈≤t°Ãt° J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uw°
Fæ, oŸJu¡ f»fiu ≈≤ ≈≤t°Ãt° fiFÙ* f»w° N°æ≤ oŸJu¡ ªu‹¸>° J¡≤fiu ≈≤ ªu‹¸>° fiFÙ* J¡≤w° $$11$$ ÌuF Ju¡
Ÿ‡f∏@Ù tu* 'NFa" oŸ ≈®J¡°≤ w°Ì°Ã‡∫°º∫°ŸR¡≈ ÌuFÙ Fq≥" w]tÕŸaŸy°Õº∫°ŸR¡≈ <ªW ˚®t Ju¡ fi‹¸> F°ufiu
≈≤ tæ* Ã∫°y J¡≤w° Fq≥ NSb° Ã∫°y fiFÙ* J¡≤w°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <fi≤SÕJ¡ J¡v≈fi° Jæ¡Ÿu Ωw F°u ŸJ¡wÙ
Fæ ? $$12$$ Fu w°w, oŸ J¡°∫Õ J¡°u J¡≤Ju¡ tæ* oŸ J¡°∫Õ J¡°u J¡≤w° Fq≥, oŸJ¡° Ã∫°yJ¡≤ Ju¡ oŸJ¡° Ã∫°y
J¡≤w° Fq≥, w[bI°<fi∫°u* Ju¡ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ŸaJ¡v≈ ŸbÕS° fi°„ J¡°u ≈®°›w F°u ı°wu Fæ* $$13$$ I°fiÙ ≈C”T
oŸ ŸaŸ°≤ tu* Ÿf JC¡~> J¡≤wu F…Î ˚Ù JC¡~> ˚Ù fiFÙ* J¡≤wu Fæ* $ J¡tÕ Ju¡ J¡˚Ù-˚Ù fi J¡≤fiu ≈≤ bu ŸÌ°
1000 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
NJ¡w°ÕR¡≈ Ÿu ¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$14$$ ıf bu J¡w°Õ fiFÙ* Fæ* wf N˚°u•w¨Ãb ŸFı FÙ fitua ≈®°›w F°u y∫° $
˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ, @°fi N°<Ì Ju¡ fÙı f°u∫u <ffi° wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tau J¡°æfi @°fi N°<Ì J¡° Ÿay®F J¡≤w°
Fæ ? $$15$$ J¡w¨ÕÃb N°æ≤ ˚°u•w¨Ãb Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ ÎJ¡t°` <fi<bÕsu≈w° FÙ Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ $ J¡w¨ÕÃb
Ju¡ t¥Ô°uh~>uÌ Ÿu f]t¥Ô F…CoÕ <fi<bÕsu≈w° FÙ <bπ°fi°u* π°≤° tC<•w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$16$$ I°fib°fig,
ªæw∏∫_bR¡≈ ≈≤t°Ãt_bR¡≈ Ju¡ N°<b˚°Õb Ÿu Ÿf JC¡~> J¡° <w≤_J¡°≤ J¡≤Ju¡ ¿_Sw F…Î „C]°Ãt°≈C”T
≈FÔu ≈®°›w fi F…Î <J¡Ÿ Îu<FJ¡ k¡Ô J¡°u y®Fd J¡≤u* ∫° ≈FÔu Ÿu y¨FÙw <J¡Ÿ k¡Ô J¡° Ã∫°y J¡≤u* ? $$17$$
y®°fl, y®°FJ¡ N°æ≤ wßaf∏@R¡≈ NI°fi°b_S° tu* ∫S°SÕR¡≈ Ÿu ≈®wÙw <J®¡∫° N°æ≤ J¡°≤J¡ Ju¡ Ÿaf∏@ Ÿu
ffiu F…Î Nb°∏w≤ b°•∫°SÕR¡≈ Nb∫<b J®¡tb°Ôu tF°b°•∫°SÕ Ju¡ Nb∫b°u* Ÿu ∫°fiÙ Nay-
≈®@°fi<J®¡∫°J¡Ô°≈R¡≈ <bJ¡°≤°u* Ÿu ≤<Fw J¥¡¸>_S N°Ãt° <J¡ŸJ¡° y®Fd J¡≤u N°æ≤ <J¡ŸJ¡° Ã∫°y
J¡≤u ? $$18$$ Îu<FJ¡ N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸>°u* Ju¡ Ÿ°@fi°u* Ju¡ Ã∫°y N°æ≤ ≈°Ì°fi Ju¡ <fi<tW
y®°fly®°FJ¡ Ÿaf∏@ Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ ≤°y°<Ì<bsu≈°u* J¡∑ „°¿∏w Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $ bFÙ ≤°y°<Ì Ju¡ t¥Ô°uh~>uÌ
¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ t°usfi°t Ÿu ≈CJ¡°≤Ù ı°wÙ Fæ $$19$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿu ¿_Sw F…Î ıÙb∏tC•w Ô°uy°u* J¡°u ˚Ù ıf wJ¡ ≈®°≤Æ@ J¡° s∫ fiFÙ* F°uw° wf wJ¡
Δ∫bF°≤ ¿Ÿ¿] tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
•w <fi<bÕsu≈w°R¡≈ „°¿∏w tu* ŸÌ° ¿_Sw F…Î wC‡F°≤u ıæŸu „°∏w ≈C”T y°» <fiÌ®° tu* Ÿ°u∫u F…Î
≈C”T Ju¡ Nb∫b°u* J¡∑ ªu‹¸>°N°u* Ju¡ wCv∫ Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ* $$20$$ ≈≤f®Ê Ju¡ I°fi Ÿu b°Ÿfi°≤<Fw F…Î wCt
oŸ ıywg tau N°Ãt<fi‹™> fC<] Ÿu N@ÕŸCTC›w Ju¡ Ÿt°fi oŸ ≤°≠∫≈°Ôfi N°<Ì Δ∫b_S° J¡°u Ìu©°u $$21$$
<ıfiJ¡° <ªW _b°Ãt° tu* FÙ ŸaÔÀfi Fæ ÎuŸu I°fiÙ ≈CC”T, ≤tdÙ∫ Nfi°Ãt ≈Ì°S°u˘ tu*u ŸC© J¡° NfiC˚b fiFÙ*
J¡≤wu N°æ≤ Ju¡bÔ _b°Ãt° tu* FÙ <ı∏Fu* ≤Ÿ°∫fi Ju¡ Ÿt°fi t@C≤ ŸC© J¡° N°_b°Ì F°uw° Fæ, bu N°Ãt° J¡°
_≈„Õ fi J¡≤fiub°Ôu Ì…#©°u* Ju¡ ≈¿_Sw F°ufiu ≈≤ <πÀfi fiFÙ* F°uwu $$22$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ I°<fi∫°u* J¡°u ıf ŸC© N°æ≤ Ì…#© Fæ* FÙ fiFÙ* wf bu ŸC© J¡∑ ≈®°<›w N°æ≤ Ì…#© Ju¡
≈¿≤F°≤ Ju¡ <ÔÎ J¡tÕ •∫°u* J¡≤wu Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<fiÃ∫≈®fC] NŸay ≈C”T, ∫S°≈®°›w ofi J¡°∫°u˘ J¡°u ıæŸu Ì≈Õd <f‡f°u* J¡°u y®Fd J¡≤wu Fæ bæŸu FÙ
Nfi°_S° Ÿu y®Fd J¡≤wu Fæ* $ ŸaŸ°≤ ¿_S<w tua Ÿ°u∫u F…Î N°Ãt<fi‹™> ≈C”T _b°Ãt° tua FÙ ı°y”J¡ ≤Fwu Fæ* $
ŸCTC›w Ju¡ ŸÂ„ N°„∫b°Ôu bu f°ÔJ¡°u* J¡∑ fi°o˘ Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ* $$23,24$$ Fu tF°Ãtfig, ˚Ùw≤ ˚yb°fi
<b‹dC J¡∑ ≈ÌbÙ J¡°u ≈®°›w F…Î wCt f®Ê° Ju¡ ÎJ¡ <Ìfi wJ¡ oŸ ≈°w°Ô tu* FÙ <b<b@ yCd°u* Ÿu ∫C•w
≤°≠∫Ô‚tÙ J¡° ≈˚°uyJ¡≤ <bÌuF Jæ¡bv∫ fi°tJ¡ h∫C<w≤<Fw ≈≤t ≈Ì J¡°uu¡ ≈®°›w F°uN°u $$25$$
ª°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

oJ¡w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
˚yb°fig J¡° _b°I°bwÙÕ ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì Ÿu Ÿ≈¿≤b°≤ ≈¥ı° y®Fd J¡≤
ÌæÃ∫≤°≠∫ tu* N<˚TuJ ≈¥bÕJ¡ Ÿu b≤ Ìufi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®Ô∫ tu* ıyBq≈Ù ≤Ãfi°u* J¡°u N≈fiu N∏Ì≤ Ÿtu¸> Ôufiu Ju¡
ŸyÕ - 41] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1001
J¡°≤d ıyBq≈ ≤Ãfi°u* Ju¡ Ÿ∏ÌqJ¡R¡≈ N°æ≤ Ÿ¨<‹¸>J¡°Ô tu* `æÔ°u•∫R¡≈Ù NÌg˚Cw ≈Ì°SÕ J¡° Ì„Õfi J¡≤fiub°Ôu
˚yb°figg <b‹dC ª°≥ÌfiÙ Ju¡ Ÿt°fi „ÙwÔ b°dÙ Ÿu ≈¥b°uÕ•w f°wu* J¡Ffiu ≈≤ ≈¥b°uÕ•w ≈®á°Ì fi°tJ¡ ÌuF fiu, t°≤u
N°fi∏Ì Ju¡ <ıŸJu¡ fiu`J¡tÔ <bJ¡<Ÿw Su N°æ≤ <ıŸfiu tfifi y®Fd J¡≤ <Ô∫° S°, ≈®Ÿ∏fiw° Ÿu <fi‡fi
<fi<ÌÕ‹¸> bªfi J¡Fu $$1,2$$ ≈®á°Ì fiu J¡F° # ˚yb°fig, NŸC≤°u* J¡° •∫° <Fw Fæ N°æ≤ Ìubw°N°u* J¡° •∫° N<Fw
Fæ, oŸ <bª°≤ Ÿu N°æ≤ ŸæJ¡n°u* ≤°≠∫J¡°∫°u˘ Ÿu tæ* NÃ∫∏w SJ¡ y∫° S°, NwÎb ÎJ¡ sd Ju¡ <ÔÎ tæ*fiu
<bZ°t <Ô∫° $$3$$ Fu Ìub°<@Ìub, N°≈Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu w[bf°u@ π°≤° _bR¡≈°b¿_S<w tCHu ˚ÔÙ-˚°≥<w
≈®°›w F°u yoÕ Fæ $ tæ* Ÿt°<@ N°æ≤ NŸt°<@tua wS° ŸÌuF N°æ≤ <bÌuF tC<•w∫°u* tu* ≈°≤t°<SÕJ¡ R¡≈ Ÿu ŸÌ°
Ÿt°fi FÙ Fq≥ $$4$$ Fu tF°Ìub, tæ*fiu <fitÕÔ N©^±> t°fiŸ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ b¨<W Ÿu <ª≤J¡°ÔwJ¡ N°≈Ju¡ Ì„Õfi
<J¡∫u Fæ* $ oŸ Ÿt∫ <k¡≤ ªtÕ ªsC Ÿu ˚Ù fnu ˚°À∫b„ ∫u N°≈ tu≤u Â<‹¸>y°uª≤ F°u ≤Fu Fæ* $$5$$ Fu tFuÿb≤,
tæ* Ÿf ŸaJ¡v≈°u* Ÿu <fitCÕ•w oŸ Nfi∏w N∏w≤ Â<‹¸> tu* <fitÕÔ N°J¡°„ tu* N°J¡°„ J¡Ù w≤F fi „°uJ¡ Ÿu,
fi t°uF Ÿu, fi bæ≤°À∫ <ª∏w° Ÿu, fi ÌuFÃ∫°y Ju¡ J¡°∫Õ N°æ≤ fi ŸaŸ°≤ ˚∫ Ÿu FÙ ¿_Sw S° $ ˚°b ∫F <J¡ „°uJ¡,
t°uFN°<Ì <fi<tW°u* Ÿu tæ* Ÿt°<@ tu* ¿_Sw fiFÙ* S°, <ıŸŸu tu≤u ÌuF Ã∫°y J¡° ≈®Ÿay N°w° $$6,7$$
∫<Ì J¡Fu* <J¡ <≈w° J¡u ≤°≠∫ N°<Ì Ju¡ fi°„ N°<Ì „°uJ¡ Ju¡ FuwC w°u wCtfiu Ìu©u FÙ Fæ, fiJ¡° N≈Ô°≈
Jæ¡Ÿu J¡≤wu F°u ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fææ* $
ÎJ¡ w[bb_wC Ju¡ <bΩt°fi ≤Fwu J¡F°≥ Ÿu „°uJ¡, J¡F°≥ Ÿu fi°„ N°æ≤ J¡F°≥ Ÿu „≤Ù≤ F°uy° ? J¡F°≥ ≈≤
ŸaŸ°≤, J¡F°≥ ≈≤ ¿_S<w N°æ≤ J¡F°≥ ≈≤ ˚∫ N°æ≤ N˚∫ F°u*yu ? ˚°b ∫F Fæ <J¡ ŸªtCª ∫F°≥ ≈≤ tæ*fiu „°uJ¡
Ju¡ FuwC <≈w° Ju¡ ≤°≠∫°<Ìfi°„ N°<Ì Ìu©u, ≈≤ Nπæw N°Ãt° tu* „°uJ¡ FuwC fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ tu≤Ù ∫F Ÿt°<@
„°uJ¡ FuwCJ¡ fiFÙ* Fæ $$8$$
wf wC‡F°≤Ù Ÿt°<@ J¡° FuwC •∫° Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì ≈®ÿfi F°u w°u <bª°≤ Ÿu Ã≈∏fi <bZ°¿∏w J¡∑ oh~>°
FÙ tu≤Ù Ÿt°<@ tu* FuwC Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu-N°≈ Ã≈∏fi F…oÕ <fitÕÔ ∫Suh~>° Ÿu FÙ ÌuFÃ∫°y N°<Ì Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ju¡ <ffi° FÙ <b_w¨w ≈°bfi
≈Ì tu* taæ ¿_Sw F…N° Fq≥ $$9$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu "fi ª bæ≤°À∫<ª∏w∫°" oŸ Na„ Ÿu bæ≤°À∫ J¡° <fi≤°J¡°≤d <ªw fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡
<bª°≤≈¥bÕJ¡ Ÿt°<@ tua bæ≤°À∫ NfiCJ¥¡Ô FÙ Fæ ; ≈®<wJ¥¡Ô fiFÙ* Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu oÕÿb≤, F°∫ ! tæ* <b≤•w Fq≥, ŸaŸ°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤w° Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ NI°<fi∫°u* J¡∑ <ª∏w°
FTÕ„°uJ¡R¡≈Ù <bJ¡°≤ Ìufiub°ÔÙ Fæ $$10$$
bæ≤°À∫ Ju¡ Ÿt°<@J¡°≤d F°ufiu ≈≤ ≤°y∫C•w ÌuF tu* ˚Ù Ì…#© FuwCÃb J¡° NfiC˚b F°uy°, Nw# ŸJ¡° Ã∫°y
˚Ù Ÿt°<@ tu* <fi<tW F°uy°, bF ˚Ù NI°<fi∫°u* J¡° FÙ N˚Ù‹¸> Fæ tu≤° N˚Ù‹¸> fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÌuF J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ Ì…#© fiFÙ* ≤Fwu, ÌuF tu* Ì…#© ≤Fwu Fæ*, oŸ ≈®J¡°≤ <ª∏w°R¡≈Ù <bTæÔÙ fi°<yfi
t¥©Õ J¡°u FÙ ±≥ŸwÙ Fæ, ÎuŸ° tu≤° <bÿb°Ÿ Fæ $$11$$
oŸ<ÔÎ ŸC© ≈®°<›w J¡∑ oh~>° Ÿu NSb° Ì…#©<fib¨<W J¡∑ oh~>° Ÿu tæ*fiu Ÿt°<@ fiFÙ* ÔÙ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
∫F ŸC© Fæ, ∫F Ì…#© Fæ, ∫F tu≤° Fæ N°æ≤ ∫F tu≤° fiFÙ* Fæ oŸ ≈®J¡°≤ Ì°uÔ°∫t°fi <ªW t¥» J¡°u FÙ
1002 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
fi‹¸> J¡≤w° Fæ, ≈<^±>>w (I°fiÙ) J¡°u fiFÙ* $$12$$
wf ˚uÌb°Ÿfi° Ju¡ s∫ J¡∑ oh~>° Ÿu wCtfiu Ÿt°<@ ÔÙ F°uyÙ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
tæ* N∏∫ Fq≥ N°æ≤ ∫F N∏∫ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi° ∏FÙ* NI°fiÙ ıÙb°u* J¡°u F°uwÙ Fæ, <ı∏F°u*fiu
w[bI°fi J¡°u fF…w Ìq≤ ku*¡J¡ ¿Ì∫° Fæ, w[bI°<fi∫°u* J¡°u ÎuŸÙ b°Ÿfi° fiFÙ* F°uwÙ $$13$$
ŸaŸ°≤ Ju¡ Ã∫°y Ju¡ <ÔÎ NSb° t°us J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ wCtfiu Ÿt°<@ ÔÙ F°uyÙ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡Fu*, w°u
Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F Ã∫°≠∫ Fæ* N°æ≤ ∫F y®°fl Fæ oŸ ≈®J¡°≤ J¡° Ì…fCÕ<]∫°u* J¡° <tØ∫° tfi°u˚®t NI°fiÙ J¡∑ w≤F I°fiÙ
J¡°u ∏tW fiFÙ* ffi°w° $$14$$ Fu J¡tÔfi∫fi, Ÿf tu* N°ÃtR¡≈ N°≈Ju¡ Δ∫°›w F°ufiu ≈≤ Fu∫°u≈°Ìu∫ ≈s
tu* ¿_Sw ÌqŸ≤Ù J¡v≈fi° J¡F°≥ Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$15$$ ˚®°¿∏wI°fi tu* ŸÙ≈ tu* ≤ıw Ju¡ Ÿt°fi ˚°<Ÿw
F°ufiub°Ôu ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu ˚°<Ÿw fi F°ufiub°Ô° ∫F Ÿ°≤° ıywg N°Ãt° N°æ≤ t°∫° Ju¡ N∏∫°u∏∫w°Ì°Ã‡∫°º∫°Ÿ
R¡≈ <tSCfiÙJ¡≤d Ÿu Ã≈∏fi F…N° Fæ $ ∫F°≥ ≈≤ •∫° b_wC Fu∫ N°æ≤ •∫° b_wC ≈°Ìu∫ Fæ, <ıŸJ¡° <J¡
Ã∫°y NSb° y®Fd <J¡∫° ı°∫ $$16$$
oŸ<ÔÎ tu≤Ù w[b <bª°≤ <bZ°¿∏w FÙ Ÿt°<@ F°u yoÕ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu _b˚°b Ÿu Ju¡bÔ B‹¸>° N°æ≤ Âÿ∫ J¡° <bª°≤ J¡≤ ≤Fu NŸÙt ≈≤t°ÃtR¡≈ tæ*fiu N≈fiu N°≈ tu*
sd˚≤ <bZ°t <Ô∫° $$17$$ Ÿt°<@J¡°Ô tu* tæ* o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> (<≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫) Ÿu ≤<Fw Fu∫°u≈°Ìu∫
Ÿu <bFÙfi S° $ oŸ Ÿt∫ (Δ∫CÃS°fi J¡°Ô tau) ∫°u* (N°≈Ÿu N°I›w ≈Ì°S°u˘ Ju¡ y®Fd J¡∑ ∫°uÀ∫w° Ÿu)
¿_Sw Fq≥ $$18$$ bF N≈fiu _b˚°b J¡°u ≈®°›w F…N° tæ* tu≤u π°≤° _bJ¡wÕΔ∫w° Ÿu ≈®°›w <J¡∫u y∫u N°≈Ÿu
N°I›w Ÿf J¡°∫Õ J¡≤w° Fq≥, N≈fiu ≤°y Ÿu fiFÙ*, <J¡∏wC N°≈J¡∑ oh~>° J¡° b„bwÙÕ F°uJ¡≤ $$19$$
ıæŸu N°≈Ju¡ π°≤° N°I›w ≤°≠∫ J¡°u, ı°u tCHu _b˚°bw# ≈®°›w Fæ, tæ* _bÙJ¡°≤ J¡≤w° Fq≥ bæŸu FÙ N°≈
˚Ù tu≤u π°≤° J¡∑ yoÕ ≈¥ı° J¡°u, ı°u ŸbuÕÿb≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈J¡°u <fi∫tw# ≈®°›w Fæ, y®Fd J¡∑<ı∫u,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫u N°≈ ≈C^±>≤ÙJ¡°s Fæ*, wÙfi°u* ıyw°u tua ≈¥≠∫ Fæ*, oŸ<ÔÎ tCHŸu „°˜ N°æ≤ Ô°uJ¡≈®<Ÿ<] Ÿu ≈®°›w
≈¥¥ı° J¡°u N°≈ y®Fd J¡∑<ı∫u $$20$$ ÎuŸ° J¡FJ¡≤ Ì°fib≤°ı ≈®á°Ì fiu sÙ≤°uÌ„°∫Ù ˚yb°figg Ju¡ N°yu
„æÔ≤°ı ıæŸu ≈¥dÕ ª∏Bt° J¡°u ≈¿_Sw J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ N|Õ≈°` ≈¿_Sw <J¡∫° $$21$$ ≈®á°Ì fiu
N≈fiu „a©, ªJ®¡ N°<Ì N°∫C@°u* Ÿu ∫C•w, N›Ÿ≤°N°u* π°≤° ≈¿≤bu<‹¸>w, Ìubw°N°u* Ÿu ≈¿≤b¨w, ≈<s≤°ı
y”n Ÿu ∫C•w, Ì≤ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw `æÔ°u•∫ Ÿ<Fw, N≈fiu Ÿ°tfiu ¿_Sw ˚yb°fig <b‹dC J¡∑, <ıfiJu¡
f°F≤ ≤°utJ¥¡≈ N°<Ì tu* N°æ≤ ˚Ùw≤ b¿_w, Ì≤, ⁄Ì∫ N°<Ì tu* Ô°uJ¡ |¥t ≤Fu Su, ≈¥ı° J¡∑ $ ≈¥ı° J¡≤Ju¡
©nu FCÎ ≈®á°Ì Ÿu J¡F° $$22,23$$ "Fu Ì°fib≤°ı ™>°u, <Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ fæ™>°u, tæa _b∫a N≈fiu F°S°u* Ÿu
„Ù|® wC‡F°≤° ≤°≠∫°<˚TuJ¡ J¡≤w° Fq≥ $$24$$ ≈°≥ªı∏∫ „a© J¡∑ ºb<fi ŸCfiJ¡≤ ı°u ∫u <Ÿ], Ÿ°º∫ N°æ≤
Ìubb¨∏Ì N°∫u Fæ* bu wC‡F°≤° tayÔ J¡≤u $' ÎuŸ° J¡F J¡≤ ˚yb°fig tu” Ju¡ <„©≤ ≈≤ tu|°u* Ju¡ Ÿt°fi ∫°uÀ∫ Ÿ
Ì°fib J¡°u <Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ fæ™>°∫° $$25,26$$ oŸJu¡ f°Ì N≈®tu∫ ˚yb°fig fiu ZÙF¿≤ fiu <bΩ°@≤ N°æ≤
Ô°uJ¡≈°Ô°u* Ÿu ≈¿≤b¨w F°uJ¡≤ fCÔ°∫u y∫u sÙ≤°uÌ N°<Ì tF°Ÿ°y≤°u*, yay° N°<Ì ıÔ≈®b°F°u* N°æ≤ Ÿf wÙSÕ
ŸyÕ - 42] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1003
Ju¡ ıÔ°u* Ÿu, Ÿf <b≈® M¡<T∫°u* N°æ≤ Ÿf <Ÿ]yd°ua Ju¡ Ÿ°S NŸC≤≤°ı ≈®á°Ì J¡° ÌæÃ∫≤°≠∫ tua ÎuŸu FÙ
N<˚TuJ¡ <J¡∫° ıæŸu <J¡ ≈FÔu _byÕ tu* Ìubb¨∏Ì°u* Ÿu o∏B J¡° N<˚TuJ¡ <J¡∫° S° $$27-29$$ ŸC≤ N°æ≤
NŸC≤°u* Ÿu _w¥∫t°fi ˚yb°fig ZÙF¿≤ fiu ≤°≠∫ tu* N¿˚<TK , ŸC≤ N°æ≤ NŸC≤°u* Ÿu ≈®á°Ì Ÿu ∫F J¡F° $$30$$
Fu Nfi|, wCt ıf wJ¡ ≈¨<SbÙ N°æ≤ ıf wJ¡ ª∏Ì®-Ÿ¥∫Õ t^±>Ô Fæ* wf wJ¡ N©¿^±>w yCd°*u Ÿu ≈®„*ŸfiÙ∫
≤°ı° F°uN°u $$31$$ NfiC≤°y, ˚∫ N°æ≤ J®¡°u@ Ÿu ≤<Fw wCt, o‹¸> N°æ≤ N¿fi‹¸> k¡Ô J¡° Ã∫°yJ¡≤ ŸtfC<]
Ÿu ≤°≠∫ J¡° ≈°Ôfi J¡≤°u $$32$$ wCt <fi≤<w„∫°fi∏Ì ˚¥<t Ìu© ªCJu¡ F°u, NwÎb wC‡Fu* Ÿf ˚°uy°u* Ÿu
≈¿≤≈¥dÕ ≤°≠∫ tu* N≤<wR¡≈ πuy fiFÙ* J¡≤fi° ª°<F∫u N°æ≤ N≈fiu <≈w°-<≈w°tF°u* J¡∑ ˚°≥<w _byÕ NSb°
˚¥Ô°uJ¡ tu* πuy Ã≈∏fi fiFÙ* J¡≤°fi° ª°<F∫u $$33$$ ≈®ı°, „`C N°<Ì Ju¡ «¡≈≤ <fiy®F, NfiCy®F N°<Ì ?
∫S° ≈®°›w Â<‹¸>∫°u* tu* wwg-wwg ≈C”T°u* Ju¡ NfiCR¡≈ Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ <J®¡∫° Ÿu N≈fiu «¡≈≤ ≈®°›w b@,
fa@fi N°<Ì J¡°∫Õ J¡≤°u $ ≤°y, πuT N°<Ì <bTtw° J¡° Ã∫°yJ¡≤ ≤F°u $ ÌuF Ÿu N<w¿≤•w N°Ãt° FÙ oŸ
˚°b Ÿu Ô°˚ N°æ≤ F°<fi tu* Ÿt°fiR¡≈ Ÿu oÌ∏w° N°æ≤ ttw° Ÿu b<ıÕw J¡°∫Õ J¡≤ ≤Fu wCt ŸC©-Ì…©°u* Ÿu
≈Ù<nw fiFÙ* F°uyu $$34,35$$ wCt ŸaŸ°≤ Ju¡ Δ∫bF°≤ J¡°u Ìu© ªCJu¡ F°u, NfiC≈t Ÿ ≈≤t ≈Ì J¡° ˚Ù wC‡Fu*
NfiC˚b F°u ªCJ¡° Fæ, oŸ<ÔÎ ŸbÕ` Ÿf JC¡~ wCCt ı°fiwu F°u $ wC‡F°≤u <ÔÎ N<@J¡ •∫° ≈Ìu„ <J¡∫°
ı°∫ ? NS°Õwg Δ∫bF°≤ N°æ≤ ≈≤t°SÕ tu* wCt JC¡„Ô F°u wC‡F°≤u <ÔÎ ≈Ìu„ J¡∑ N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ $$36$$
NfiC≤°y, ˚∫ N°æ≤ J®¡°u@ Ÿu ≤<Fw wC‡F°≤u ≤°ı° F°ufiu ≈≤ Nf NŸC≤°u* tu* Ì…#© R¡≈Ù Ì…y®Õ¿∏S fiFÙ* ≤FuyÙ N°æ≤
Ìubw°N°u* tu* <_Sw bF ÌC#© Ì…y®Õ¿∏S tu≤u π°≤° NŸC≤°u* J¡° ŸaF°≤ fiFÙ* J¡≤°∫uyÙ $$37$$ Nf ıæŸu bT°Õ M¡wC
tu* f»Ù FCoÕ fnÙ-fnÙ w≤ayb°ÔÙ fiÌÙ bfi_SÔÙ J¡°u ›Ô°<bw J¡≤ ÌuwÙ Fæ bæŸu FÙ N°aŸCN°u* J¡∑ @°≤°
NŸC≤fi°¿≤∫°u* J¡∑ J¡dÕtaı¿≤∫°u* J¡°u ›Ô°<bw fiFÙ* J¡≤uyÙ $$38$$ N°ı Ÿu ÔuJ¡≤ Ìub-Ì°fib°u* Ju¡ ∫C] Ÿu
ba<ªw ıywg _≈∏Ì≤<Fw Ÿ°y≤ Ju¡ Ÿt°fi _b_S-Ÿ° F°u ı°∫uy° $ Ìubw° N°æ≤ NŸC≤°u* J¡Ù fi°¿≤∫°≥ ÎJ¡
ÌqŸ≤u Ju¡ ≈<w∫°u* Ÿu f∏ÌÙ fi F°uJ¡≤ N≈fiu FÙ N∏w#≈C≤°u* N°æ≤ ≈<w∫°u* Ju¡ <bÿb°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°u* $$39,40$$
Fu Ì°fib, wCt J¨¡‹d≈s J¡∑ ≤°<`∫°u* tua y°» ¿fiB° N°æ≤ N∏@J¡°≤R¡≈ NI°fi°∏@J¡°≤ J¡°u Ìq≤ J¡≤ ŸÌ°
<Ìw, _b≈®J¡°„ f®Ê°Ãt _k¥¡<wÕb°Ôu F°uJ¡≤ NŸC≤°u* J¡∑ <˜∫°u* Ju¡ <bÔ°Ÿ°u* Ÿu ≤tdÙ∫ wS° J¡°t N°<Ì
„`CN°u* Ÿu N≈≤°˚¥w ≤°≠∫Ô‚tÙ J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈˚°uy J¡≤°u $$41$$
oJ¡w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
˚yb°fig <b‹dC J¡° ≈Cfi# sÙ≤Ÿ°y≤ tu* ytfi,
N°¶∫°fi J¡° Wt k¡Ô N°æ≤ Ÿt°<@ Ÿu ıÙb∏tC•w°u* Ju¡ Δ∫CÃS°fi tu* FuwC J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ÎuŸ° J¡F J¡≤ ŸC≤, fi≤ N°æ≤ <J¡∏fi≤°u* Ju¡ Ÿ<Fw ˚yb°fig
≈C^±>≤ÙJ¡°s, ı°u ŸC≤, fi≤ N°æ≤ <J¡∏fi≤°u* Ÿu ∫C•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ ÌqŸ≤u ŸaŸ°≤ Ju¡ Ÿt°fi <b_w¨w Su,
NŸC≤y¨F Ÿu ªÔu $$1$$ ≈®á°Ì N°<Ì π°≤° ≈Ù~>u Ÿu ~>°unÙ yoÕ ≈C‹≈°aı<Ô∫°u* J¡∑ ≤°<„ Ÿu, ı°u ≈<s≤°ı
y”n Ju¡ ≈Ù~>u Ju¡ ≈*©°u* ≈≤ ≤°<„˚¥w F°u yoÕ SÙ, N°h~>∏fi <J¡∫u ı° ≤Fu ˚yb°fig J®¡t Ÿu sÙ≤Ÿ°y≤ tu*
≈F…≥ªJ¡≤ wÌfi∏w≤ ŸC≤b¨∏Ì J¡°u <bÌ°J¡≤ ıæŸu Ÿku¡Ì J¡tÔ ≈≤ ˚®t≤ fæi>w° Fæ bæŸu FÙ „uT„˙∫° ≈≤
1004 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
¿_Sw F…Î $$2,3$$ oŸ ≈®J¡°≤ „uTfi°y Ju¡ „≤Ù≤R¡≈Ù N°Ÿfi ≈≤ ˚yb°fig <b‹dC, _byÕ tu* Ìubw°N°u* Ju¡
Ÿ°S o∏Ì® N°æ≤ ≈°w°Ô tu* NŸC≤≤°ı ≈®á°Ì wÙfi°u* FÙ Ÿ∏w°≈≤<Fw F°uJ¡≤ ¿_Sw F…Î $$4$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
∫F Nb„uT ≈°≈°u* J¡°u Ìq≤ J¡≤fiub°ÔÙ ≈®á°Ì J¡∑ I°fi≈®°<›w tæ*fiu N°≈Ÿu J¡FÙ, ı°u ª∏Ì®t° Ju¡ Nt¨w Ju¡
Ÿt°fi „ÙwÔ Fæ $$5$$ ŸJ¡°u ı°u tfiC‹∫ , ª°Fu bu fnu ≈°wJ¡∑ FÙ •∫°u* fi F°u*, ŸaŸ°≤ tu* fC<] ≈¥bÕJ¡ <bª°≤
J¡≤u*yu, bu „Ù|® ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uyu $$6$$ Ÿ°t°∏∫ <bª°≤ Ÿu ˚Ù ıf ≈°≈ J¡° fi°„ F°u ı°w° Fæ wf
buÌ°∏w b°•∫°u* Ju¡ <bª°≤ Ÿu J¡°æfi ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w fi F°uy° ? $$7$$ NI°fi ≈°≈ J¡FÔ°w° Fæ, bF
<bª°≤ Ÿu fi‹¸> >F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ ≈°≈ J¡∑ ın ©°n ku*¡J¡fiub°Ôu <bª°≤ J¡° ≈¿≤Ã∫°y fiFÙ* J¡≤fi°
ª°<F∫u $$8$$ ≈®á°Ì J¡∑ oŸ <Ÿ<] J¡° <bª°≤J¡≤ ≤Fu Ô°uy°u* Ju¡ Ÿ°w ı∏t°u* Ju¡ ≈°≈ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ, oŸtu*
J¡°uoÕ Ÿ∏ÌuF fiFÙ* Fæ $$9$$
<bÌuF tC•w Ju¡ Ÿ°S Ÿt°<@ tC•w Ju¡ <bZ°¿∏w ŸC© J¡∑ Ÿtw° F°ufiu ≈≤ <k¡≤ ŸJu¡ Δ∫CÃS°fi tu* FuwC
ı°fifiu J¡∑ oh~>° J¡≤ ≤Fu ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
˚yb°fig, tF°Ãt° ≈®á°Ì J¡° ≈≤t ≈Ì tu* ≈¿≤dw tfi ≈°≥ªı∏∫ „a© J¡∑ ºb<fi Ÿu Jæ¡Ÿu ≈®fC] F…N° ?
˚°b ∫F Fæ <J¡ tfi J¡° <bÔ∫ F°ufiu ≈≤ ≈°≥ªı∏∫ „a*© ºb<fi J¡° Zbd FÙ Ì…ÔÕ˚ Fæ, <k¡≤ oŸŸu bF Jæ¡Ÿu
≈®fC] F…N° ? $$10$$
≈®°≤Æ@ „uT Ÿu Ìgf°u<@w „C]b°Ÿfi° Ÿ<Fw ˚ybÌg oh~>° FÙ Ÿt°<@tC•w Ju¡ ≈®f°u@ tu* FuwC Fæ
∫°u* <bÌuFtC•w Ÿu Ÿt°<@tC•w J¡° N∏w≤ J¡Ffiu Ju¡ ¿ÔÎ ŸaÌuF N°æ≤æ <bÌuF tC<•w∫°u* J¡° <b˚°y
<Ì©Ô°wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu <fi‹≈°≈ N°J¨¡<wb°Ôu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ô°uJ¡ tu* Ì°u ≈®J¡°≤ J¡∑ tC<•w F°uwÙ
Fæ, ÎJ¡ ŸÌuF tC<•w N°æ≤ ÌqŸ≤Ù <bÌuF tC<•w $ ŸJ¡° ∫F <b˚°y Fæ, Ÿu N°≈ ŸC<fi∫u $$11$$ <ıŸ
Nfi°Ÿ•w t<wb°Ôu ≈C”T J¡° o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> J¡t°u˘ Ju¡ Ã∫°y N°æ≤ y®Fd tu* ≤°y fiFÙ* Fæ, ŸJ¡∑ ¿_S<w
J¡°u N°≈ ıÙb∏tC<•w ı°<fi∫u $$12$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, bFÙ ÌuF @°≤d tu* FuwC˚¥w ≈®°≤Æ@ „uT J¡° ˚°uy
π°≤° s∫ F°ufiu ≈≤ ≈CfiıÕ∏t Ÿu ≤<Fw <bÌuF tC<•w J¡FÙ yoÕ Fæ $ <bÌuF tC<•w tua ¿_Sw ˚Cfiu F…Î fÙı°u* Ju¡
ŸÂ„ NwÎb ≈CfiıÕ∏t R¡≈Ù NaJC¡≤ Ÿu ≤<Fw ≈…”T ÌuFÂÿ∫w° J¡°u ≈®°›w fiFÙa F°uwu, <J¡∏wC ıÙb∏tC•w
≈C”T°u* Ju¡ ⁄Ì∫ tu* „C], ≈<b`, w¨‹d°, J¡°≈Õ^∫ N°<Ì Ÿu ≤<Fw, N°Ãtº∫°fit∫Ù „C]Ÿ[b°fiC≈°<wfiÙ
b°Ÿfi° ÎuŸu FÙ ≤FwÙ Fæ ıæŸu <J¡ ŸCTC›w ≈C”T Ju¡ ⁄Ì∫ tu* ≤FwÙ Fæ $$13-15$$ Fu ≤|Cb≤, ÌuF @°≤d FuwC
≈®°≤Æ@ Ju¡ „uT ≤Ffiu ≈≤ Fı°≤°u* bT°u˘ Ju¡ f°Ì ˚Ù ⁄Ì∫tu* ¿_Sw ŸÙ b°Ÿfi° Ÿu bu ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w F°uwu
Fæ* $$16$$ Fu tF°f°F°u, ≈®á°Ì ⁄Ì∫ tau ¿_Sw N≈fiÙ „C]Ÿ[bt∫Ù b°Ÿfi° Ÿu, ı°u „a© ºb¿fi Ÿu Ìg fC]
F…oÕ SÙ, ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w F…N° S° $$17$$
∫<Ì <J¡ŸÙ J¡°u „aJ¡° F°u <J¡ Z°u`u¿∏B∫ Ju¡ <bÔÙfi F°ufiu ≈≤ „a© ºb<fi J¡° ˚Ù y®Fd fiFÙ* F°u ŸJ¡w°,
Nw# „a© ºb<fit°` Ÿu Jæ¡Ÿu ≈®f°u@ F…N° ? w°u ŸJ¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
˚yb°fig F¿≤ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ N°Ãt° Fæ* fiJ¡°u ı柰 ˚°fi F°uw° Fæ bF Ÿf „Ù|® b柰 FÙ F°u ı°w° Fæ,
•∫°u*<J¡ bu ŸÃ∫ ŸaJ¡v≈ Fæ* $$18$$ ˚yb°fig b°ŸCÌub fiu ıf ≈®á°Ì ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w F°u, ÎuŸ° <bª°≤ <J¡∫°
w˚Ù ≈ÔJ¡ ˚≤ tu* ÎuŸ° F°u y∫° $$19$$ _b∫a NJ¡°≤d ∫°fiÙ „C]R¡≈ ˚¥w°u* Ju¡ J¡°≤d ∫°fiÙ NΔ∫•w
ŸyÕ - 43] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1005
∏F°u*fiu J¡°t, J¡tÕ N°<Ì <fi<tW°u* Ÿu N≈fiu tu* FÙ ıywg J¡∑ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ <ÔÎ b°ŸCÌubt∫R¡≈ Ÿu „≤Ù≤ y®Fd
<J¡∫° Fæ, ÎuŸÙ FÙ ZC<w, _t¨<w N°æ≤ ≈C≤°d°u* tu* ≈®<Ÿ] Fæ $$20$$
oŸÙ<ÔÎ fiJu¡ „≤Ù≤ J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ N°ÃtÌ„Õfi F°uw° Fæ N°æ≤ N°ÃtÌ„Õfi F°ufiu ≈≤ fiJ¡°
Ì„Õfi ŸCÔ˚ F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N°ÃtÌ„Õfi Ÿu „Ù|® ˚yb°fig J¡° Ì„Õfi F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ˚yb°fig J¡∑ N°≤°@fi° Ÿu „Ù|® N≈fiu-N°≈
N°Ãt° J¡° Ì„Õfi F°u ı°w° Fæ $$21$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ Ÿ¨<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ N°≈ „Ù|®
N°ÃtÌ„Õfi Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi J¡≤u* $ <bª°≤Ãt° N°≈ <fiÃ∫≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u*yu $$22$$ Fu ≤°tª∏BıÙ, Ì…#©R¡≈Ù
tCŸÔ°@°≤ b¨<‹¸>b°ÔÙ ŸaŸ°≤R¡≈Ù bT°Õ M¡wC, ı°u ª°≤°u* N°u≤ Δ∫°›w Fæ, <bª°≤R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ J¡°u fi Ìu© ≤Fu
Ô°uy°u* J¡°u ≈≤t NI°fi ÌuwÙ Fæ $$23$$ ∫F NÃ∫∏w ÌæÌÙ›∫t°fi t°∫° <b‹dCR¡≈ N°Ãt° Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu @Ù≤
≈C”T°u* J¡°u ÎuŸu FÙ ≈Ù<nw fiFÙ* J¡≤wÙ ıæŸu t∏`<Ÿ]≈C”T°u* J¡°u <≈„°ªÙ ≈Ù<nw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $$24$$
ıæŸu N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô° b°∫C Ju¡ J¡°≤d FÙ <fi<fnw° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ N°æ≤ N∏w tu* sÙdw° J¡°u ≈®°›w F°u
ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ ŸaŸ°≤ ı°Ô ≤ªfi°R¡≈ ∫F <b‹dCt°∫° N°Ãt° J¡∑ oh~>° Ÿu FÙ ÌuF°<ÌR¡≈ <fi<fn NfiSÕw°
J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fæ $ <fiÿª∫ ˚<•w, º˙°°fi N°<Ì Ÿu N°≤°<@w N°Ãt° J¡∑ oh~>° Ÿu FÙ <bbuJ¡ , <bª°≤ N°<Ì
Ju¡ ı∏t Ju¡ Ÿt∫ sÙdw° J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ, NwÎb oÕÿb≤≈®Ÿ°Ì Ÿu Ã≈∏fi <bª°≤ N°<Ì Ÿu FÙ
Nbÿ∫ I°fi Ô°˚ F°uw° Fæ, ∫FÙ oŸ ≈°¶∫°fi J¡° w°Ã≈∫Õ Fæ $$25$$
f∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

wæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
∫Ω<≈ I°fi oÕÿb≤ Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu ÔU∫ Fæ wS°<≈ oÕÿb≤ ≈≤ ˚°≤ Ìufi° ™>ÙJ¡ fiFÙ* $ N≈fiu ≈°æ”T π°≤°
o¿∏B∫°u* J¡°u b„ tu* J¡≤fiu Ÿu I°fi ≈®°›w F°uw° Fæ, ∫F bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu Ÿf @t°u˘ Ju¡ I°w°, Fu ˚yb°fig, ıæŸu ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu N°æT<@∫°≥
N°á°<Ìw F°uwÙ Fæ* bæŸu FÙ _k¡<¸>J¡ Ju¡ Ÿt°fi „C] N°≈Ju¡ bªfiR¡≈Ù <J¡≤d°u* Ÿu Ft N°FgÔ°<Ìw F…Î
Fæ* $$1$$ ıæŸu J¡dÕ ˚¥Td Ju¡ <ÔÎ J¡°fi°u* π°≤° b°a<~>w, yC”, Ìubw° N°<Ì J¡∑ ≈®Ÿ∏fiw° Ÿu ≈°≈ Ìq≤ J¡≤fiu
Ju¡ J¡°≤d ≈<b` N°æ≤ J¡°utÔ k¥¡Ô y®Fd J¡≤fiu ≈≤ ŸC© Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ J¡°fi°u* J¡°u ˚Ôu Ôyfiub°Ôu ≈<b`
N°æ≤ J¡°utÔ N°≈Ju¡ bªfi Ft Ô°uy°u* π°≤° y¨FÙw F°ufiu ≈≤ ŸC© Ìuwu Fæ* $$2$$ ˚yb°fig, ∫<Ì ≈°æ”T ≈®∫Ãfi
Ÿu FÙ Ÿf JC¡~> ≈®°›w F°uw° Fæ, w°u ≈®FgÔ°Ì ˚yb°fig Ju¡ b≤ Ju¡ <ffi° ˚Ù N≈fiu FÙ ≈°æ”T Ÿu •∫°u* ≈®fC] fiFÙ*
F…N° Fæ ? oŸŸu N≈fiu ≈°æ”T Ÿu FÙ ŸbÕ` I°fi Ô°˚ F°uw° Fæ, ÎuŸ° ı°u <fi∫t ≈FÔu J¡F° S° ŸJ¡° ˚ay
F°u y∫°, ∫F ˚°b Fæ $$3$$
N≈fiu ≈°æ”T Ÿu <Ÿ] F°ufiub°ÔÙ ≈C”T°SÕ <Ÿ<] tu* ˚yb°fig J¡° b≤ ˚Ù π°≤ <b„uT FÙ Fæ _bw∏` fiFÙ*
Fæ, oŸ<ÔÎ ≈¥b°uÕ•w <fi∫t ˚ay fiFÙa F…N° , oŸ N°„∫ Ÿu Ÿasu≈ tu* W≤ Ìuwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tF°Ãt° ≈®á°Ì fiu ı°u JC¡~> ≈®°›w <J¡∫° bF Ÿf N≈fiu ≈°æ”T Ÿu FÙ Ÿfiu ≈®°›w
<J¡∫°, ÌqŸ≤u Ÿu fiFÙ* $$4$$
NSb° <b‹dC Ÿu ≈®á°Ì°Ãt° J¡° ˚uÌ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°°Ãt≈®∫Ãfi Ÿu ≈®°›w bF ≈®á°Ì ≈®∫Ãfi Ÿu FÙ
1006 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
f°u@ J¡°u ≈®°›w FCN°, ÎuŸ° ∫F°≥ ≈≤ ≈¿≤F°≤ F°u ŸJ¡w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu <wÔ°u* Ju¡ N∏wyÕw N°æ≤ <wÔ°u* Ÿu <fiJ¡°Ô° F…N° wuÔ <˚∏fi fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° N°æ≤ fi°≤°∫d
<˚∏fi fiFÙ* Fæ $ ıæŸu „C•Ôw° (J¡≈°Ÿ) N°æ≤ b˜ <˚∏fi fiFÙ* Fæ* bæŸu FÙ N°Ãt° N°æ≤ fi°≤°∫d <˚∏fi fiFÙ*
Fæa N°æ≤ ıæŸu k¡¥Ô°u* J¡° Ÿ°≤ ŸCy∏@ Fæ bæŸu FÙ ıÙb°u* J¡° ≈≤t°SÕ Ÿ°≤ <b‹dC Fæ*, oŸ<ÔÎ ˚Ù fitu* N˚uÌ
ı°fifi° ª°<F∫u $$5$$
NSb° J¡°∫Õ N°æ≤ J¡°≤d ≈°<@ J¡° Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ ¿b<„‹¸> <ª∏t°` J¡° N˚uÌ Fæ FÙ $ oŸ ≈®J¡°≤
Ô‚∫≈≤J¡ <b‹dC N°æ≤ N°Ãt° „ÆÌ J¡∑ ≈∫°Õ∫w° FÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u <b‹dC Fæ bFÙ N°Ãt° Fæ N°æ≤ ı°u N°Ãt° Fæ bFÙ <b‹dC Fæ $ ıæŸu <b¸>≈ N°æ≤ ≈°Ì≈ „ÆÌ ≈∫°Õ∫ Fæ*
bæŸu FÙ <b‹dC N°æ≤ N°Ãt„ÆÌ ≈∫°Õ∫ Fæ* $ ˚°b ∫F <J¡ <b¸>≈bÃb („°©°bÃb) N°æ≤ ≈°ÌJ¡≤dJ¡≈°fi
J¡w¨ÕÃbR¡≈ ≈°<@ J¡° ˚uÌ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ©^±> b¨s _bR¡≈ tu* ıæŸu <b¸>≈ N°æ≤ ≈°Ì≈ „ÆÌ°u* J¡∑ ≈∫°Õ∫w° Fæ
bæŸu FÙ J¡°∫Õ N°æ≤ J¡°≤dR¡≈ ≈°<@ J¡° ˚uÌ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ≈¿≤<„‹¸> <ª∏t°` _bR¡≈ tu* N°Ãt° N°æ≤ <b‹dC
„ÆÌ°u* J¡∑ ≈∫°Õ∫w° FÙ Fæ $$6$$ ≈FÔu ≈®á°Ì fi°tJ¡ N°Ãt° FÙ _b∫a N≈fiu π°≤° N≈fiÙ ≈≤t „<•w Ÿu
<b‹dC ˚<•w tu* <fi∫°u<ıw F…N° $$7$$ _b°Ãt˚¥w <b‹dC Ÿu FÙ ≈®á°Ì fiu _b∫a oŸ b≤ J¡° ≈°ıÕfi <J¡∫° $
N≈fiu tfi J¡°u _b∫a FÙ <bª°≤∫C•w ffi°J¡≤ N≈fiu N°Ãt° J¡° Ÿfiu _b∫a I°fi ≈®°›w <J¡∫° $$8$$ J¡˚Ù
_b°Ãt˚¥w <b‹dC π°≤° FÙ N°Ãt° N≈fiu ≈®∫Ãfi Ÿu <J¡∫u y∫u <bª°≤ Ju¡ fÔ Ÿu _b∫a ≈®fC] <J¡∫° ı°w° Fæ
N°æ≤ J¡˚Ù ˚<•wR¡≈ ≈®∫Ãfi Ÿu ≈®°›w F°ufiub°Ôu <b‹dC ÌuF π°≤° f°u<@w F°uw° Fæ $$9$$
N∏b∫ Ÿu ≈®Ì<„Õw NSÕ J¡°u Δ∫<w≤uJ¡ Ju¡ Ì„Õfi π°≤° ˚٠» J¡≤wu Fæ* $
<ª≤J¡°Ô Ÿu N°≤°<@w ˚Ù ≈≤t ≈®Ÿ∏fi F…Î ˚Ù ∫u ˚yb°fig N<bª°≤„ÙÔ ≈C”T°u* J¡°u I°fi fiFÙ* Ìu
ŸJ¡wu $$10$$
"wC‡Fu* N°ÃtI°fi≈∫Õ∏w <bª°≤ ≈®°›w F°u' oŸ ≈®J¡°≤ b≤ Ìu ≤Fu ˚yb°fig F¿≤ J¡°u ≈C”T ≈®∫Ãfi Ÿu
Ã≈∏fi <bª°≤ FÙ tC¶∫R¡≈ Ÿu N<˚tw Fæ b≤ tC¶∫R¡≈ Ÿu N<˚tw fiFÙa $ N∏∫S° wC‡Fu* I°fi F°u, ÎuŸ°
FÙ b≤Ì°fi Ìuwu, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt-Ÿ°s°ÃJ¡°≤ tu* ≈C”T ≈®∫Ãfi Ÿu Ã≈∏fi F…N° <bª°≤ tC¶∫ J¡°≤d Fæ, b≤ N°<Ì y°æd Fæ*,
oŸ<ÔÎ wCt tC¶∫ FuwC tu* ŸaÔÀfi F°uN°u $$11$$ (<ıŸ <bT∫ tua ≈®∫Ãfi J¡≤fiu Ÿu <bª°≤°uÌ∫ F°uw° Fæ, Ÿu
Ì„°Õwu Fæa $) oŸ<ÔÎ ÌŸ°u* o¿∏B∫°u* J¡°u ıf≤Ì_wÙ N≈fiu b„ tu* J¡≤ NU∫°Ÿ J¡≤wu F…Î Ÿf ≈®∫Ãfi°u* Ÿu tfi
J¡°u <bª°≤b°fig ffi°N°u $$12$$ J¡FÙ* ≈≤ <J¡ŸÙ Ju¡ π°≤° ı°u JC¡~> ˚Ù ≈°∫° ı°w° Fæ bF N≈fiu ∫Ãfi Ÿu
≈®∫C•w „C˚°ª≤d Ÿu FÙ ≈°∫° ı°w° Fæ, ÌqŸ≤u Ÿu J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù fiFÙ* $$13$$ ≈°æ”T ≈®∫Ãfi J¡° NbÔ‡ffi
J¡≤ o¿∏Ì®∫R¡≈ ≈bÕw J¡°u Ô°≥|J¡≤ ŸaŸ°≤R¡≈ Ÿ°y≤ J¡°u ≈°≤ J¡≤ ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uN°u $$14$$ ∫<Ì
≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ju¡ <ffi° ˚yb°fig <b‹dC J¡° Ì„Õfi F°u, w°u ∫u ˚yb°fig t¨y N°æ≤ ≈<s∫°u* J¡° •∫°u* fiFÙ* ]°≤
J¡≤wu ∫°fiÙ N°Ãtw[b J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ •∫°u* fiFÙ* J¡≤°wu ? $$15$$
yC”ıÙ <„‹∫ Ju¡ ≈®∫Ãfi Ju¡ <ffi° FÙ „<•w≈°w N°<Ì π°≤° ¿„‹∫ J¡° ]°≤ J¡≤wu Fæ* ∫F ∫°uy„°˜
N°<Ì tu* ≈®<Ÿ] Fæ, oŸtu* Δ∫<˚ª°≤ N°∫uy°, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N≈fi° ≈°æ”T <J¡∫u <ffi° ∫<Ì yC” NI°fiÙ J¡° ]°≤ J¡≤wu Fæ*, w°u «≥¡¸> NSb° fæÔ J¡° ]°≤
ŸyÕ - 43] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1007
•∫°u* fiFÙ* J¡≤wu Fæ* ? yC”˚<•w N°<Ì ≈®∫Ãfi FÙ bF°≥ ≈≤ ˚Ù I°fi°uÃ≈<W tu* yC”J¨¡≈° J¡°u π°≤ ffi°wu
Fæ*, ∫F ˚°b Fæ $$16$$
I°fi J¡∑ »w° Ÿu f°<@w tfib°Ôu N≈fiu N°Ãt° Ÿu ı°u ≈≤t≈C”T°SÕR¡≈ ≈≤t≈Ì ≈®°›w <J¡∫° y∫°,
bF fi w°u ˚yb°fig <b‹dC Ÿu JC¡~> ≈®°›w <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ, fi yC” Ÿu N°æ≤ fi @fi Ÿu FÙ ≈®°›w <J¡∫° ı°
ŸJ¡w° Fæ $$17$$ NU∫°Ÿ N°æ≤ bæ≤°À∫ Ÿu ∫C•w N°Ãt° Ÿu <ıŸfiu o¿∏B∫R¡≈Ù Ÿ°≥≈°u* J¡°u N≈fiu b„ tu* J¡≤
<Ô∫° Fæ, ŸŸu ı°u ≈≤t ≈C”T°SÕ ≈®°›w <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ, bF wÙfi°ua ıyw°u* Ÿu ˚Ù ≈®°›w fiFÙa ¿J¡∫° ı°
ŸJ¡w° $$18$$ Fu bß, wCt N≈fiu N°Ãt° J¡°u ∫F ÃJ¨¡‹¸> Fæ, ∫F ŸtHJ¡≤ Zbd N°<Ì Ÿu N≈fiu-N°≈
<Ÿ] J¡≤°u wS° <Ÿ] F…Î ŸJ¡° N≈fiu-N°≈ <fi≤∏w≤ NfiCŸ∏@°fi π°≤° ≈¥ıfi J¡≤°u, N≈fiu N°Ãt° J¡°
N≈fiu N°≈ w[bw# Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ ŸÙtu* N≈fiu-N°≈ ˚ÔÙ ˚°≥<w ¿_Sw F°uN°u $$19$$
∫<Ì N≈fiu ≈®∫Ãfi Ÿu Ã≈∏fi <bª°≤ Ÿu FÙ I°fi Ì∫ F°uw° Fæ, w°u „°˜°u* tu* <b‹dC ˚yb°fig J¡∑
N°≤°@fi° J¡° <b@°fi <J¡Ÿ<ÔÎ Fæ ? ÎuŸÙ J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w J¡Ù ≈®fÔw° Ju¡ J¡°≤d Nº∫°Ãt„°˜°u* Ÿu, o¿∏B∫ı∫ N°<Ì ≈®∫Ãfi°u* Ÿu N°æ≤
<bª°≤°u* Ÿu Ìq≤ ˚°yfiub°Ôu t¥©°u˘ J¡∑ J¡Sa<ªwg „C˚ t°yÕ tu* ≈®b¨<W Ju¡ <ÔÎ <b‹dC J¡∑ ˚<•w J¡∑ J¡v≈fi°
J¡∑ yoÕ Fæ $$20$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡°u ∫C<•w∫°ua Ÿu » J¡≤wu Fæ* $
„°˜ tu* NU∫°Ÿ N°æ≤ ≈®∫Ãfi ≈FÔu tC¶∫ <b<@ J¡FÙ yoÕ Fæ $ fiJu¡ N˚°b tua ≈¥≠∫ ≈¥ı°R¡≈ <b<@
y°æd Fæ $$21$$ ∫<Ì o¿∏B∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ÔÙ yoÕ, w°u ≈¥ıfi°u* Ÿu •∫° k¡Ô ≈®°›w Fæ ? ∫<Ì o¿∏B∫°u*
≈≤ <bı∫ ≈®°›w fiFÙ* F…oÕ, w°u ≈¥ıfi°u* Ÿu •∫° k¡Ô ≈®°›w Fæ, ∫°fiÙ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* $$22$$ <bª°≤ N°æ≤ ≈„t
Ju¡ <ffi° ≈¥d°Õfi∏Ì N°Ãt° _bw∏`R¡≈ Ÿu w[bw# ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $ <bª°≤ N°æ≤ ≈„t Ÿu ≤<Fw
(<bT∫°Ÿ•w) ≈C”T J¡° oÕÿb≤ ˚Ù •∫° N<≈®∫ J¡≤ ŸJ¡w° Fæ ? $$23$$ <bª°≤ N°æ≤ ≈„t Ÿu ∫C•w
N≈fiu ¿ªW J¡°u ≈®Ÿ∏fi J¡≤°u $ ŸJu¡ ≈®Ÿ∏fi F°ufiu ≈≤ N°≈ ≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈ <Ÿ<]w° J¡°u ≈®°›w F°u
ı°N°uyu $ fiFÙ* w°u N°≈ ıayÔÙ yÌFu Ju¡ ŸÂ„ F°u $$24$$ ıæŸu <b‹dC N°<Ì Ìubw°N°u* J¡∑ <bfi∫ ≈®°SÕfi°
_b∫a J¡∑ ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ N≈fiu FÙ <ªW J¡∑ ≈®d∫ ≈®°SÕfi° •∫°u* fiFÙ* J¡∑ ı°wÙ Fæ ? $$25$$ ofi Ÿ˚Ù Ô°uy°u*
Ju¡ N∏Ì≤ ˚yb°fig <b‹dC ¿_Sw Fæ* $ fiJ¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤Ju¡ ı°u f°fl N°≤°@fi° J¡≤wu Fæ*, bu fi≤°@t Fæ* $ ˚°b
∫F <J¡ tfi°u˚<•w FÙ tC¶∫ <b‹dC ˚<•w Fæ f°fl˚<•w tC¶∫ fiFÙa Fæ $$26$$ ⁄Ì∫R¡≈Ù yCF° tu* <fib°Ÿ
J¡≤fiub°Ô° <ªwg-w[b FÙ N°Ãt° J¡° (<b‹dC J¡°) tC¶∫ „°ÿbw _bR¡≈ Fæ $ F°S tu* „a©, ªJ®¡, yÌ° @°≤d
<J¡∫° F…N° N°J¡°≤ y°æd Fæ $$27$$ ı°u tC¶∫ N°J¡°≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ y°æd R¡≈ J¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ bF,
<Ÿ] Nt¨w J¡° Ã∫°y J¡≤ Ÿ°º∫ @°fi N°<Ì J¡°u J¨¡<T π°≤° Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ $$28$$
wf f°fl <b‹dC ˚<•w J¡° N<@J¡°≤Ù J¡°æfi Fæ ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu bß ≤|Cfi∏Ìfi, ı°u ∏tW tfib°Ô° ≈C”T N°ÃtI°fi Ju¡ ªtÃJ¡°≤ tu* J¡Ì°<≈ <_S<w J¡°u ≈®°°›w
F°uw° FÙ fiFÙ*, N°Ãt<bbuJ¡Ô°˚ Ÿu „¥∏∫ N°æ≤ N∏wywÕ NI tfi J¡° b„Ù˚¥w F°u bF „a©-ªJ®¡-
yÌ°@°≤Ù ≈≤tuÿb≤ J¡∑ ≈¥ı° J¡≤u $$29,30$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈≤tuÿb≤ Ju¡ ≈¥ıfi Ÿu, bæ≤°À∫J¡°≤Ù
•Ôu„≈®Ì w≈_∫° Ÿu ŸJ¡° <ªW fF…w Ÿt∫ tu* <fitÕÔw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$31$$ <fiÃ∫ Ju¡ NU∫°Ÿ
1008 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°æ≤ <bª°≤ Ÿu <ªW fF…w ıvÌÙ <fitÕÔ F°u ı°w° Fæ $ N°t FÙ @Ù≤u-@Ù≤u ≈C‹≈, k¡Ô N°<Ì tu*
N<wŸCy¿∏@R¡≈ Ì„° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$32$$ Fu „`Cw°≈fi, „°˜ tu* <b‹dC ≈¥ı°J®¡tR¡≈ <fi<tW Ÿu
ı°u k¡Ô J¡F° y∫° Fæ Ÿu ˚Ù N≈fiu FÙ ŸaJ¡v≈ Ÿu ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$33$$ ı°u N<tw wuıb°Ôu <b‹dC Ÿu
b≤Ì°fi ≈°w° Fæ $ Ÿfiu ˚Ù N≈fiu FÙ NU∫°Ÿ R¡≈Ù b¨s J¡° bF k¡Ô ≈®°›w <J¡∫° $$34$$ ıæŸu @°fi N°<Ì
fÙı°u* Ju¡ NaJC¡≤ J¡° Ìgyt _S°fi ©uw F°uw° Fæ bæŸu FÙ Ÿf Zu‹™> ≈C”T°S°u˘ Ju¡ N°y®F°u* wS° Ÿf <ª≤J¡°Ô
Ju¡ <ÔÎ ˚°uÀ∫ Ÿ‡≈<W∫°u* J¡° Ìgyt _S°fi N≈fi° tfi°u<fiy®F FÙ Fæ $$35$$ <fi<@, ≤Ãfi N°<Ì Ju¡ Ô°˚ Ju¡
<ÔÎ ≈¨ØbÙ ©°uÌufiu Ju¡ <ÔÎ ßCJ¡ ≈C”T J¡° ∫° Nÿbtu@ Ju¡ Nÿb J¡°u ©°uıfiu Ju¡ <ÔÎ ßCJ¡ Ÿy≤
ÔnJ¡°u* J¡° NSb° t∏Ì≤°ªÔ J¡°u ©Ù*ª ≤Fu Ìubw°, NŸC≤ N°<Ì J¡° N≈fiu tfi Ju¡ <fiy®F Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤°
J¡°uoÕ ˚Ù ≈°∫ fiFÙa Fæ ∫°fiÙ tfi J¡∑ ÎJ¡°y®w° Ju¡ <ffi° tF°J¡°∫°u˘ J¡∑ <Ÿ<] J¡Ì°<≈ fiFÙa F°u ŸJ¡wÙ
Fæ $$36$$ wf wJ¡ tfiC‹∫ Fı°≤°u* ı∏t°u* wJ¡ ŸaŸ°≤ tu* ˚¸>J¡wu ≤Fwu Fæ* ıf wJ¡ <J¡ tfiR¡≈Ù tW
tF°Ÿ°y≤ ≈®„°∏w fiFÙ* F°u ı°w° $$37$$
f®Ê°, <b‹dC, o∏Ì®, ”B°<Ì Ìub°<@Ìub <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈¥<ıw F°u* N°æ≤ Ì∫° ˚Ù J¡≤wu F°u*u, ¿k¡≤ ˚Ù bu
tfi°uΔ∫°<@ Ju¡ ≈Ì®b°u* Ÿu fª° fiFÙ* ŸJ¡wu $$38$$ f°fl o¿∏B∫°u* Ÿu NfiC˚b tu* N°fiub°Ôu N°æ≤ N∏w#J¡≤d
Ÿu NfiC˚b tu* N°fiub°Ôu ˚∫°fiJ¡ <bT∫R¡≈ J¡° Ã∫°yJ¡≤ ı∏ts∫ Ju¡ <ÔÎ ı∏t°<Ì <bJ¡°≤„¥∏∫ Ÿ∏t°`
J¡° N©^±>°J¡°≤ <ª∏wfi J¡∑<ı∫u $$39$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ <bT∫°u* Ÿu <fitCÕ•w,
<fi≤°t∫æJ¡Ÿa<b∏t∫, _b∫a <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°ufiub°Ôu Nfi∏wR¡≈ Ÿ∏t°` J¡°, ı°u ŸfJ¡°
Ÿ°≤ Fæ, <fi≤∏w≤ wÌ°J¡°≤b¨<W Ÿu N°_b°Ì ÔÙ<ı∫u $ ∫°u* ŸJ¡° N°_b°Ì Ôu ≤Fu N°≈ ı∏tR¡≈ fiÌÙ Ju¡
Ÿ ≈°≤ ≈F…≥ª ı°N°uyu $$40$$
wæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æb°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
tfi J¡∑ <fi≤°„w° J¡∑ <Ÿ¿] Ju¡ <ÔÎ Âÿ∫ J¡∑
Δ∫SÕ Ì…#©_bR¡≈w° J¡° y°<@ Ju¡ N°¶∫°fi tu* <b_w°≤ Ÿu ≈®Ì„Õfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ŸaŸ°≤ fi°t J¡∑ ∫F t°∫° N≈¿≤<tw ˚®°¿∏w J¡∑ FuwC Fæ* $
∫F N≈fiu <ªW ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ÿu FÙ s∫ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $ N∏∫S° fiFÙ* $$1$$ Fu Nfi|, ıy∏t°∫°≈®≈aª
J¡∑ <b<ª`w° Ju¡ I°fi Ju¡ <Ô∫u oŸ o<wF°Ÿ J¡°u tæ* N°≈Ÿu J¡Fq≥y° $ N°≈ º∫°fi ÌuJ¡≤ ŸC<fi∫u $$2$$ tu”
≈bÕw ≈≤ J¡v≈b¨s bfi Ju¡ Ÿt°fi oŸ ≈¨<SbÙ wÔ tu* J¡°u„Ôfi°tJ¡ <b<b@ ≤Ãfi°u* J¡° ˚a±>°≤ ˚¥w Ìu„
Fæ $$3$$ bF°≥ ≈≤ y°<@ fi°t Ÿu ≈®¶∫°w J¡°uoÕ yCdb°fi f®°Êd F…N° $ bF ≈≤t Z°u<`∫, @Ùt°fig N°æ≤
t¥<wÕt°fig @tÕ-Ÿ° S° $$4$$ ıæŸu <fi‹J¡ÔaJ¡ <fitÕÔ N°J¡°„ tu* ˚Cbfi <b≤°ıt°fig F°uw° Fæ bæŸu FÙ
f°v∫°b_S° Ÿu <b≤•w <fi‹J¡ÔaJ¡ <fitÕÔ <ªW Ÿu bF <b≤°ıt°fi S° $$5$$ <J¡ŸÙ N˚Ù‹¸> w≈_∫°R¡≈
J¡°∫Õ J¡°u N≈fi° Ô‚∫ ffi°J¡≤ bF fa@CN°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu F¸>J¡≤ w≈_∫° J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ bfi tu* ªÔ° y∫° $$6$$
bF°≥ ≈≤ ıæŸu ª∏Ì®t° N<wÌ„ÕfiÙ∫ N¿ÿbfiÙ N°<Ì w°≤°u* Ÿu t<^±>w N°æ≤ ≈®Ÿ∏fi-<fitÕÔ N°J¡°„ J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ bF <b≈®≤°ı k¥¡Ôu F…Î J¡tÔ°u* Ÿu ∫C•w w°Ô°f J¡°u ≈®°›w F…N° $$7$$ ıf wJ¡
ŸyÕ - 44] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1009
˚yb°fi <b‹dC J¡° Ì„Õfi fi <tÔu wf wJ¡ w≈_∫° J¡≤fiu Ju¡ ¿ÔÎ bT°ÕJ¡°Ô Ju¡ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi yÔu wJ¡
ıÔ tu* ±¥>f° F…N° bF f®°Êd Ÿ w°Ô°f tu* ≈®<b‹¸> F…N° $$8$$ w°Ô°f Ju¡ ıÔ tu* >±¥>fu F…Î wS° <fib°Ÿ
_S°fi˚¥w w°Ô°f Ju¡ J¡tÔ°u* J¡° Ÿ¥∫Õ Ju¡ <b∫°uy Ÿu ŸaJ¡°uª F°ufiu ≈≤ fiJu¡ ŸFb°Ÿ _fiuF Ÿu w<fiJ¡ t<Ôfi
tC©J¡tÔb°Ôu ŸJu¡ N°™> t°Ÿ Δ∫wÙw F°u y∫u $$9$$ wÌfi∏w≤ ÎJ¡ Ÿt∫ ıæŸu bT°Õ M¡wC tu* y®Ù‹t Ÿu
Ÿaw›w ≈¨<SbÙ wÔ ≈≤ J¡°Ô° tu| N°w° Fæ, bæŸu FÙ w≈_∫° Ÿu J¨¡„ ŸJu¡ ≈°Ÿ ÿ∫°tÔJ¡°¿∏wb°Ôu
˚yb°fi ZÙF¿≤ N°∫u $$10$$
ZÙ˚yb°fig fiu J¡F° # Fu <b≈®, ıÔ Ju¡ tº∫ Ÿu ™>°u, tfit°fi° b≤ Ô°u $ wC‡F°≤° <fi∫tR¡≈Ù b¨s
N˚Ù‹¸> k¡Ô Ÿu ∫C•w F°u y∫° Fæ $$11$$ f®°Êd fiu J¡F° # ˚yb°fig, NŸa¶∫ f®Ê°^±>°u* tu* <bΩt°fi
≈®°<d∫°u* Ju¡ ⁄Ì∫J¡tÔ tº∫ tu* ¿_Sw ˚®t≤R¡≈ N°æ≤ <`ıywg R¡≈Ù J¡t¿ÔfiÙ Ju¡ w°Ô°fR¡≈ ˚yb°fig
<b‹dC J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$12$$ Fu ˚yb°figg, N°≈Ÿu ≤<ªw oŸ ŸaŸ°≤ fi°tJ¡ t°∫° J¡°u, ı°u ≈≤t°Ãt° tu*
Nº∫_w Fæ N°æ≤ ıÙb°u* J¡°u N∏@° ffi°fiub°ÔÙ Fæ, tæ* Ìu©fi° ª°Fw° Fq≥ $$13$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, "oŸ t°∫° J¡°u wCt Ìu©°uyu N°æ≤ Ìu©fiu Ju¡ f°Ì oŸJ¡° Ã∫°y J¡≤°uyu' ÎuŸ° f®°Êd Ÿu
J¡FJ¡≤ ˚yb°fig y∏@bÕfiy≤ Ju¡ Ÿt°fi NÂÿ∫ F°u y∫u $$14$$ ˚yb°fig <b‹dC Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ bF Wt
f®°Êd „ÙwÔ N°æ≤ <fitÕÔ t¥<wÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d sÙ≤Ÿ°y≤ Ÿu ª∏Ì®t° Ju¡ Ÿt°fi ıÔ Ÿu ™>° $$15$$ bF
ª∏Bt° Ju¡ Ì„Õfi N°æ≤ _≈„Õ Ÿu <bJ¡<Ÿw J¡tÔ J¡∑ ˚°≥<w <`Ô°uJ¡∑ Ju¡ N<@≈<w ˚yb°fig Ju¡ Ì„Õfi Ÿu
fF…w ≈®Ÿ∏fi F…N° $$16$$ wÌfi∏w≤ F¿≤ ˚yb°fig Ju¡ Ì„Õfi Ÿu N°fi∏Ì tu* tÀfi F…Î ŸJu¡ bfi tu* <J¡wfiu FÙ
<Ìfi f®°Êd°u<ªw w≈, _b°º∫°∫, N<w<S ≈¥ı° N°<Ì Ÿu Δ∫wÙw F…Î $$17$$ ÎJ¡ Ÿt∫ ıæŸu tF<TÕ
∫°uyfÔ Ÿu NwÙw N°æ≤ Nfi°yw J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <but°fi Ÿ≤°ub≤ tu* <ª∏wfi J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ <b‹dC ˚yb°fig
Ju¡ bªfi J¡° <ª∏wfi J¡≤ ≤F Ÿfiu k¥¡Ôu F…Î J¡tÔb°Ôu w°Ô°f tu* _fi°fi J¡≤fi° N°≤‡˚ <J¡∫° $$18$$
wÌfi∏w≤ _fi°fi<b<@ tu* Ÿf ≈°≈°u* J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ (N|tTÕd Ju¡ <ÔÎ) Ÿfiu ıÔ Ju¡ ˚Ùw≤ JC¡„∫C•w
N≈fiu F°S Ÿu N°bwÕ-Ÿ° <J¡∫° $$19$$ ıÔ tu* ±¥>fJ¡∑ Ôy° J¡≤ ≈®db N°<Ì t∏`°u* Ju¡ _t≤dR¡≈ Ÿ
N|tTÕd <b<@ tu* ıÔ Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw ŸJu¡ t∏`, º∫°fi N°<Ì <b_t¨w F°u y∫u N°æ≤ I°fi <b≈≤Ùw
y®Fd°u∏tC© F°u y∫° $ Ÿfiu N≈fiu |≤ ≈≤ N≈fiu J¡°u b°∫C buy Ÿu J¡∏Ì≤° Ju¡ fÙª tua <y≤u F…Î b¨s Ju¡ Ÿt°fi
t¨w N°æ≤ „°uªfiÙ∫w° J¡°u ≈®°›w FCN° Ìu©° $ Ÿfiu N≈fiu J¡°u ≈®°d N°æ≤ N≈°fi b°∫CN°au Ju¡ ≈®b°F Ÿu tC•w,
fi°„ J¡°u ≈®°›w F…N°, <fib°Õw _S°fi tu* <y≤u F…Î J¡ÌÔÙ Ju¡ b¨s N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi ≈®„°∏w Nb∫b ªu‹¸>°b°Ô°,
≈ÙÔu tC≥Fb°Ô°, b¨s Ju¡ Ÿ¥©u F…Î ≈Wu Ju¡ Ÿt°fi tC≤H°∫° F…N°, „b F…N°-Ÿ°, <ıŸJ¡∑ fi°Ô J¡¸> yoÕ F°u
ÎuŸu J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi JC¡‡FÔ°∫° F…N°, ≈®°w#J¡°Ô <ıŸŸu w°≤u N_w F°u y∫u ÎuŸu N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi N_w
fiu` b°Ô° Ìu©° $ bF Nfi°b¨<‹¸> Ÿu y®_w y®°t Ju¡ Ÿt°fi ª°≤°u* N°u≤ @¥<Ô Ÿu @¥Ÿ¿≤w S°, J¡”d <bÔ°≈
J¡≤fiub°Ôu Ì…#©Ù ÌÙfi f∏@CN°u*Ÿu, <ıfiJ¡° tC≥F f°‹≈@°≤° Ÿu N°BÕ® S°, bF ÎuŸu ≈¿≤b¨w S° ıæŸu JC¡≤≤
fi°tJ¡ ≈<s∫°ua Ÿu b¨s N°b¨w F°uw° Fæ $ f°≥@ Ju¡ ¸¥>¸> ı°fiu Ÿu fF ≤Fu ıÔ Ÿu <ıŸJ¡° tC©R¡≈ J¡tÔ F≤°
ı° ≤F° F°u, ÎuŸÙ J¡t<ÔfiÙ Ju¡ wCv∫ ˚°∫°Õ fiu ŸJu¡ ª≤d ≈≤n ≤•©u Su $ «≥¡ªu y¥≥ı ≤Fu (≤°uÌfi J¡≤ ≤Fu)
˚°æ*a≤°u* Ju¡ Ÿt°fi ≈®Ô°≈ N°æ≤ ÌÙ|Õ _b≤ Ju¡ N°Ô°≈ tu* N°Ÿ•w t°≥ fiu ŸJ¡∑ ™C>ß>Ù, ı°u fi¥¥wfi t¥≥~>-Ì°»Ù Ÿu
∫C•w SÙ, ≈J¡n ≤•©Ù SÙ $$20-27$$ ıæŸu N°uŸ fF° ≤Fu Ÿ¥©u ≈W°u* Ÿu b¨s ≈¿≤bu<‹¸>w F°uw° Fæ bæŸu FÙ
1010 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈°Ÿ tu* fæ™>u F…Î Ì…#©Ù NZC @°≤° fF° ≤Fu N∏∫°∏∫ Ô°uy°u* Ÿu bF ≈¿≤bu<‹¸>w S° $$28$$ <b∫°uy Ju¡ ˚∫ Ÿu
t°fi°u* Ÿa∫°uy J¡° Ã∫°y J¡≤ ≤Fu NwÎb Ìq≤ F¸>u F…Î F°S, ≈æ≤ N°<Ì Nay°u* Ÿu Nfi°ÃtÙ∫ıfi°u* J¡∑ ˚°≥<w bF
N°b¨w S° $$29$$ ≈≤_≈≤ fi Ÿ¸>u F…Î N°u™>°u* Ÿu N°æ≤ JC¡~> t<Ôfi Ÿku¡Ì Ì°≥w°u* Ÿu N≈fiu ıÙbfi J¡°u owfiu
Ÿt∫ wJ¡ b¨S° y∫° ∫°u* F≥Ÿ ≤Fu <b≤•w ≈C”T, Ju¡ Ÿt°fi t°æfi º∫°fi J¡°u ≈®°›w F…N°-Ÿ°, ≈aJ¡ Ÿu ffi°∫°
F…N°-Ÿ°, <k¡≤ fi ı°yfiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ°u∫°-Ÿ°, ÌÙ|Õ <bZ°t J¡≤ ≤F°-Ÿ° S° $$30,31$$ f°∏@b°ua Ju¡ ≤°ufiu
≈Ù¸>fiu Ju¡ J¡°uÔ°FÔ Ÿu <tÔÙ F…oÕ b°<d∫°u* J¡°u, <J¡ŸJ¡° tu≤u ≈®<w N<@J¡ _fiuF N°æ≤ <J¡ŸJ¡° J¡t ∫°u*
<bª°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ, t°fi°u*, ∫Ãfi Ÿu ŸCfi ≤F° S° $$32$$ wÌfi∏w≤ Ÿ Ÿt∫ ≤°<„˚¥w <fi≤∏w≤ ≈®Ô°≈°u*
Ÿu Δ∫°JC¡Ô ªu‹¸>° b°Ôu ~>°wÙ ≈Ù¸>fiu Ju¡ Ÿ°S t¥h~>°Õ Ÿu Ã≈∏fi fiu` Ju¡ ıÔ≈®b°F Ÿu Ÿ≤°f°u≤ Ì…#©Ù
N°Ãt°N°u* π°≤°, ı°u ÌÙ|Õ <bÔ°≈ N°<Ì Ju¡ ||Õ≤ „ÆÌ Ÿu ≈¥dÕ Su, ŸJ¡° NtayÔ „b <k¡≤ fi Ìu©fiu Ju¡
<ÔÎ |≤ Ÿu f°F≤ <fiJ¡°Ô° y∫° N°æ≤ ÿt„°fi tu* Ôu ı°∫° y∫° $ bF ÿt„°fi t°≥Ÿ, N°≥wu* N°æ≤ ªfÙÕ Ju¡ ≈aJ¡
Ÿu Ìq<Tw, Ÿ¥©u N°æ≤ w°ıu ©¥fi Ÿu w≤ wS° ŸæJ¡n°u* Ja¡J¡°Ô°u* Ÿu Δ∫°›w S°, ªÙÔ-yÙ@R¡≈Ù tu|°u* Ÿu
Ÿtu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤du* N°h~>∏fi SÙ, ¿ªw° J¡∑ N<Àfi Ÿu N∏@J¡°≤ fi S°, ¿Ÿ∫°≤°u* Ju¡ tC© Ÿu <fiJ¡ÔÙ F…oÕ
N„C˚ ≠b°Ô°N°u* Ÿu Ÿtu* ≈¨ØbÙ ≈vÔb∫C•w-ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ SÙ, bF°≥ ≈≤ fF ≤FÙ ©¥fi J¡∑ fi<Ì∫°u* tu*
J¡°uoÕ Ÿku¡Ì ªÙÔ N°æ≤ J¡°æÎ _fi°fi J¡≤wu Su N°æ≤ J¡°uoÕ ±¥>f y∫u Su, ©¥fi Ÿu w≤ N°≥w°ua Ju¡ Ÿt¥FR¡≈Ù ı°Ô
tu* f¥i>u ≈sÙ f≥@u F…Î Su $ bF°≥ ≈≤ fi f∏@CN°u* fiu ≈®ÌÙ›w N¿Àfi tuau ıæŸu ŸtCÌ® fnb°fiÔ tu* N≈fiu ıÔ≈®b°F
J¡°u ˚_t J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ Ÿu ˚_t <J¡∫° $$33-38$$
Ÿ¥©u F…Î o∏@fi°ua Ÿu ©¥f f»Ù F…oÕ ≠b°Ô°≤°<„R¡≈Ù ı¸>°N°u* Ÿu ∫C•w Ÿ <ªw° fiu ª¸>-ª¸> „ÆÌ°u* Ÿu
„b J¡°u „Ù|® ıÔ° <Ì∫° $$39$$ N<Àfi fiu, <ıŸfiu f» ≤Fu J¡¸>-J¡¸> „ÆÌ°u* Ÿu N°æ≤ ~>°unÙ yoÕ Ì…yÕ∏@ Ÿu
tu|t^±>Ô J¡°u Δ∫°›w J¡≤ <Ì∫° S°, ŸJ¡∑ N¿_S ≤°<„ J¡°u, <ıŸŸu f»u F…Î ≤Ÿ <fiJ¡Ô ªCJu¡ Su, ıæŸu
F°SÙ Ÿ¥≤°©b°Ôu f°≥Ÿ Ju¡ Ÿt¥F J¡°u ª°≤°u* N°u≤ <bÌ<Ôw J¡≤ Ìuw° Fæ bæŸu FÙ <bÌ<Ôw J¡≤ <Ì∫° $$40$$
ª°æb°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈æ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
y°<@ J¡° <˚ÔfiÙ Ju¡ y˚Õ tu* ı∏t, <J¡≤°w ¿_S<w N°æ≤ J¡∑≤≈C≤ tau ≤°≠∫ ≈®°<›w J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, oŸJu¡ f°Ì ıÔ Ju¡ ˚Ùw≤ ¿_Sw F…Î y°<@ fiu t°fi<ŸJ¡
Ì…#©°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ N≈fiÙ fC<] Ÿu <fitÕÔ N°Ãt° tu* N∏w≤°Ãt° Ÿu N≈fiu J¡°u ˚¥wt^±>Ô fi°tJ¡ Ìu„ J¡∑
ŸÙt° Ju¡ y°≥b Ju¡ fiıÌÙJ¡ ≤Ffiub°Ôu ª°^±>°Ô°u* J¡∑ ˜Ù Ju¡ y˚Õ tu* ¿_Sw NwÎb N°JC¡Ô Ìu©° $$1,2$$
y˚Õb°Ÿ Ju¡ Ì…#©°u* Ÿu bF ≈Ù<nw S°, ŸJu¡ J¡°utÔ Nay Su N°æ≤ bF N≈fiÙ <b‹¸>° Ju¡ Ÿt°fi ª°^±>°ÔÙ Ju¡
⁄Ì∫ tua Ÿ°u∫° S°, NwÎb Δ∫°JC¡Ô S° $$3$$ J®¡t„# ≈¿≤≈•b¡F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıæŸu bT°Õ M¡wC J¡°Ôu tu|
J¡°u Ÿt∫ ≈≤ ≈æÌ° J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ Ÿt∫ ≈≤ ª°^±>°ÔÙ Ÿu Ã≈∏fi <J¡∫° y∫° bF J¡°ÔÙ J¡°¿∏wb°Ô°
wS° tÔt¥` N°<Ì Ÿu bu<‹¸>w S° $$4$$ ª°^±>°Ô°u* Ju¡ |≤ tu* Ã≈∏fi F…N° N°æ≤ ª°^±>°Ô°u* J¡° NÃ∫∏w <≈®∫
<„„CR¡≈ o@≤-@≤ ªÔ ≤F° bF ∫tCfi° ≈®b°F tu* <y≤u F…Î J¡dÕ˚¥TdR¡≈ fiÙÔ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi S° $$5$$
f°≤F bTÕ J¡∑ Nb_S° J¡°u ≈®°›w F…N°, wÌfi∏w≤ Ÿ°uÔF bTÕ J¡∑ Nb_S° tu* ¿_Sw, _S¥Ô J¡∏@°b°Ô°,
ŸyÕ - 45] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1011
¿b„°ÔJ¡°∫, ÌÙ∫t°fi tu| Ju¡ Ÿt°fi S° $$6$$ <„J¡°≤ ©uÔfiu Ju¡ <ÔÎ JC¡W°u* Ÿu ≈¿≤b¨w F°uJ¡≤ ÎJ¡ bfi
Ÿu ÌqŸ≤u bfi tu* <bF°≤ J¡≤ ≤F°, Ô°©°u* t¨y°u* J¡°u t°≤ ≤F° bF Δ∫°@°u* J¡∑ Nb_S° J¡°u ≈®°›w F…N° S° $$7$$
wÌfi∏w≤ wt°Ô J¡∑ Ôw° Ju¡ Ÿt°fi ª°^±>°Ô J¡∏∫° Ÿu Ÿfiu <bb°F J¡≤ <Ô∫° S° $ bF _wfiR¡≈
_wbJ¡°ua Ÿu ŸC„°u<˚w SÙ, fi¥wfi ≈vÔb Ju¡ Ÿt°fi ŸJu¡ F°S Su $ Ì°≥w Ÿ°k¡ fi J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d t<Ôfi
N°æ≤ _b°˚°<bJ¡ „C•Ôw° Ju¡ J¡°≤d <fitÕÔ ŸJ¡∑ Ì∏w≈a<•w SÙ N°æ≤ bF _b∫a ÿ∫°t SÙ $ fib ≈vÔb°u*
J¡° NfiCJ¡≤d J¡≤fiub°Ôu fF…w Ÿu <bÔ°Ÿ°u* Ÿu ŸJu¡ Naay ≈¥dÕ Su $$8,9$$ ıæŸu J¡°ÔÙ ˚≥b≤Ù Ju¡ Ÿ°S
J¡°Ô° ˚°æ*≤° ≈C‹≈°u* J¡∑ Ÿt¨<] Ÿu ≈¥dÕ bfi°∏w°u* tu* <bF°≤ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ÿ∫°tbdÕ b°Ô° bF fiqwfi F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d FÙ N˚Ù‹¸> ÿ∫°tbdÕb°ÔÙ ŸJu¡ Ÿ°S ≈C‹≈°u* J¡∑ Ÿt¨<] Ÿu ≈¥dÕ bfi ≈®°∏w°u* tu* <bF°≤ J¡≤w°
S° $$10$$ bfi J¡∑ ≈dÕÔw°N°u* Ju¡ (w°‡f¥Ô Ôw°N°u* Ju¡) ≈Wu tu* <fib°Ÿ J¡≤ ≤F° Δ∫Ÿfi°u* Ÿu N°wC≤ bF
≈C”T J¡° N°J¡°≤ @°≤d <J¡∫u F…Î <b∏º∫°ªÔ Ju¡ Ÿt°fi ˚ÙTd S° $$11$$ bF bfi Ju¡ JCa¡ı°u* tu* <bZ°t
J¡≤w° S°, ≈bÕw J¡∑ yCk¡°N°u* tu* Ÿ°uw° S°, ≈W°u* J¡∑ N°u¸> tu* <~>≈° ≤Fw° S°, fnÙ-fnÙ H°<n∫°u* J¡°u
Ÿfiu N≈fi° <fib°Ÿ _S°fi ffi° ≤•©° S° $$12$$ bF <J*¡<J¡≤°w J¡∑ taı¿≤∫°u* Ju¡ J¡dÕ ˚¥Td°ua Ÿu NÔaJ¨¡w
≤Fw° S°, ı¥FÙ J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu <b˚¥<Tw ≤Fw° S°, Ju¡bnu Ju¡ J¡dÕ≈¥≤°u* Ÿu fn° ŸC∏Ì≤ Ôyw° S° N°æ≤
N°t Ju¡ f°æ≤°u* J¡∑ t°Ô° Ÿu N°h~>∏fi ≤Fw° S° $$13$$ k¥¡Ô°u* J¡∑ Ÿuı°u* ≈≤ Ôu¸>° ≤Fw° S°, ≈bÕw Ju¡ w¸>°u*
≈≤ |¥tw° S°, bfi°u* Ju¡ <bT∫ tu* NŸ°@°≤d I°fi ≤©w° S° N°æ≤ t¨y°u* J¡° <„J¡°≤ J¡≤fiu tu* ≈¿^±>w
S° $$14$$ wÌfi∏w≤ ıæŸu ©æ≤ J¡°≥¸>°u* J¡°u ≈æÌ° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿfiu bfi°u* tua N≈fiu JC¡Ô Ju¡ NaaJC¡≤R¡≈
≈C`°u* J¡°u, <ıfiJu¡ ª¿≤` NÃ∫∏w <bTt (Zbd Ju¡ ˚Ù N∫°uÀ∫) Su, Ã≈∏fi <J¡∫° $$15$$ ≈FÔu bF ˜Ù-
≈C` N°<Ì ≈¿≤b°≤b°Ô° F…N°, ŸJu¡ f°Ì ŸJ¡° ∫°æbfi sÙd F°u y∫°, wÌfi∏w≤ b¨<‹¸> >≤<Fw ˚¿¥t J¡∑
w≤F @Ù≤u-@Ù≤u ııÕ≤ F°u y∫° $$16$$ wÌC≈≤°∏w ˚¥wt^±>Ô fi°tJ¡ Ìu„ J¡∑ N≈fiÙ ı∏t˚¥<t tu* ı°J¡≤
Ìq≤ ≈dÕ JC¡¸>Ù ffi°J¡≤ tCfiÙÿb≤ Ju¡ Ÿt°fi ≤Ffiu Ôy° $$17$$ bF ı≤° Ÿu NÃ∫∏w ııÕ≤w° J¡°u ≈®°›w F°u
y∫° $ N≈fiu „≤Ù≤ Ju¡ Ÿt°fi ≈®t°db°Ôu ŸJu¡ ÔnJu¡ Su, bF y±>gi>u tua¡Ã≈∏fi ŸC©u F…Î wt°Ô b¨s Ju¡
ŸÂ„ S° $$18$$ bF fn° ≈®°æ» S°, ª°^±>°Ô J¡∑ y¨F_SÙ J¡≤ ≤F° S°, ŸJu¡ fF…w Ÿu f∏@C f°∏@b Su,
fi°t, J¡tÕ N°æ≤ bªfi fnu J®¥¡≤ Su N°æ≤ bF fF…w fnÙ JC¡¸C>‡f b¨<] J¡°u ≈®°›w F…N° S° $ Ÿfiu N≈fiu J¡°u
oŸ ≈®J¡°≤ Ìu©° $$19$$ wÌfi∏w≤ N∏∫ ª°^±>°Ô°u* Ÿu b¨], N≈fiu ≈¥b°uÕ•w ˚®t J¡° NfiCŸ≤d J¡≤ ≤Fu
JC¡¸C>‡fÙ y°<@ fiu N≈fi° <ıwfi° JC¡¸C>‡f S° Ÿu t¨Ã∫C π°≤° N°b¨w J¡≤ ıæŸu b¨¨<‹¸>-ıÔ J¡° ≈®b°F bfi tu*
<y≤u F…Î Ÿ¥©u ≈W°u* J¡°u Ôu ı°w° Fæ bæŸu FÙ y∫° Ìu©° $$20,21$$ Ì…#© Ÿu ≈Ù<nw bF HC^±> Ÿu <f~C>nu F…Î
t¨y Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡°J¡Ù FÙ bfi tu* ≤°uw° S° $ ŸJu¡ fiu` N°≥ŸCN°u* Ÿu ˚Ùyu ≤Fwu Su N°æ≤ ŸJ¡° J¡°uoÕ
NbÔ‡ffi fi S° $$22$$ „°uJ¡ Ÿu Δ∫°JC¡Ô fC<]b°Ôu Ÿfiu JC¡~> <Ìfi bF°≥ <fw°J¡≤ ıæŸu Ÿ¥©u J¡tÔb°Ôu
Ÿ≤°ub≤ J¡° FaŸ N°<Ì Ã∫°y J¡≤ Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ _bÌu„ J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$23$$ NbÔ‡ffi≤<Fw N°æ≤
„°uJ¡≈Ù<nw bF <J¡ŸÙ ÌqŸ≤u Ju¡ π°≤° ≈®u¿≤w F°u ≤Fu J¡∑ fi°o˘ b°∫C Ÿu n>°∫u y∫u f°ÌÔ J¡∑ ˚°≥<w fF…w
Ìu„°u* tu* ˚¸>J¡w° <k¡≤° $$24$$ ÎJ¡ Ÿt∫ N°J¡°„ tu* ŸC∏Ì≤ <bt°fi Ju¡ Ÿt°fi N°J¡°„ tu* <bª≤d J¡≤fiub°Ô°
bF J¡∑≤ Ô°uy°u* Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w Ìu„ tu* ZÙtwÙ ≈C≤Ù tu* ≈F…≥ª° $$25$$ bF _byÕ t°yÕ Ju¡ wCv∫ ≤°ıt°yÕ Ju¡
tº∫ tu* ≈F…≥ª° ıF°≥ ≈≤ ≤Ãfi°u* N°æ≤ b˜°u* Ÿu N°h~>°<Ìw t°yÕ ¿_Sw b¨s, Ôw°Î≥ N°æ≤ Nayfi°Î≥ fi°ª ≤FÙ
1012 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
SÙ, ¸>©fi°u* wJ¡ k¥¡Ô <f©≤u F…Î Su, N@∑fi ≤°ı°N°u*, ÔÔfi°N°u* N°æ≤ fi°<y≤J¡ Ô°uy°u* Ÿu ı°u ™>Ÿ°™>Ÿ ˚≤°
S° N°æ≤ ª∏Ìfi wS° Ny≤ Ÿu ŸC„°u<˚w S° $$26,27$$ bF°≥ ≈≤ Ÿfiu ªÔfiu Ÿu ªaªÔ F…Îu ŸCtu” ≈bÕw
Ju¡, <ıŸtu* Zu‹™> t<d∫°u* Ÿu Ìubw°N°u* Ju¡ t¿∏Ì≤ ffiu Su, wCv∫ Zu‹™> ≤Ãfi°u* Ju¡ H¥Ôu Ÿu NÔaJ¨¡w tayÔ F°SÙ
J¡°u Ìu©° $$28$$ ıæŸu ≤Ãfi ≈≤Ùs° tu* JC¡„Ô ≈C”T ¿ª∏w°t<d J¡°u Ìu©fiu J¡∑ oh~>° Ÿu ≤Ãfi Ju¡ <ÔÎ <bF°≤
J¡≤u bæŸu FÙ ≤°ı° Ju¡ t≤fiu ≈≤ ≤°ı° Ju¡ <ÔÎ bF o@≤-@≤ <bF°≤ J¡≤ ≤F° S° $$29$$ Ÿ ª°^±>°Ô fiu
J¡°æw¥FÔ Ÿu <b_k¡°¿≤w Â<‹¸> Ÿu _≈∏Ì∫C•w ≈bÕw Ju¡ wCv∫ Ÿ F°SÙ J¡°u <ª≤J¡°Ô wJ¡ Ìu©° $$30$$
Ÿ F°SÙ fiu Ìu© ≤Fu Ÿ ª°^±>°Ô J¡°u N≈fiÙ Ÿ¥≥n Ÿu ≈J¡nJ¡≤ ıæŸu tuR¡ N≈fiu w¸> ≈≤ Ÿ¥∫Õ J¡°u ŸaÔÀfi
J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ fnu N°Ì≤ Ju¡ Ÿ°S ŸJ¡°u N≈fiu y^±>_SÔ ≈≤ ª»°∫° $$31$$ ıæŸu ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ tu|
Ju¡ N°J¡°„ tu* N°R¡» F°ufiu ≈≤ Ÿ°y≤ y≤ıwu Fæ* bæŸu FÙ ŸJu¡ y^±>_SÔ≈≤ N°R¡» F°ufiu ≈≤ ª°≤°u* N°u≤
<bı∫ Ju¡ fiy°≤u fıfiu Ôyu $$32$$ tfi°u≤S°u* J¡°u ≈¥dÕ J¡≤fiub°Ô° ≤°ı° ŸC„°u<˚w F…N° $ wÌfi∏w≤ ı°yu
F…Î ≈<s∫°u* J¡∑ ºb<fi Ju¡ Ÿt°fi ≤°ı° J¡∑ ı∫ F°u, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ıfiºb<fi Ã≈∏fi F…oÕ, <ıŸfiu <Ì„°N°u*
J¡°u ˚≤ <Ì∫° S° $$33$$ oŸJu¡ f°Ì Ÿ°y≤°u* J¡∑, <ıfiJ¡° ıÔ w¸>°u* Ÿu ¸>J¡≤°∫° F°u, ºb<fi Ju¡ Ÿt°fi
f¿∏Ìb¨∏Ì°u* J¡° wCtCÔ J¡°uÔ°FÔ F…N° $$34$$ sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ t∏Sfi Ÿu ı<fiw s°u˚ Ÿu |¥t ≤FÙ ÔF¿≤∫°u* fiu
ıæŸu t∏Ì≤°ªÔ J¡°u ≈¿≤bu<‹¸>w <J¡∫° S° bæŸu FÙ ŸC∏Ì≤-ŸC∏Ì≤ ÔÔfi°N°u* fiu, NÔaJ¨¡w J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ,
Ÿu |u≤ <Ô∫° $$35$$ ıæŸu buÔ°Î≥, <ıfitu* Ÿ¥∫Õ fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ t<d∫°u* tu* ≈®<w<f¿‡fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
wwg-wwg ≈®˚°N°u* Ÿu ŸC„°u<˚w ≤Fw° Fæ, N≈fiu w¸>bwÙÕ ≈bÕw J¡°u ≈¥¿≤w J¡≤wÙ Fæ* bæŸu FÙ ∏F°u*fiu Ÿ¥`°u* tu*
yC≥Su F…Î ≤Ãfi°u* Ÿu Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ <J¡∫° $$36$$ ıæŸu b¨<‹¸>∫°≥ ıÔ ≈®b°F°u* Ÿu bfi tº∫ tu* ¿_Sw Wt <„©≤
J¡°u <b˚¥¿Tw J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ <Ft Ju¡ Ÿt°fi „ÙwÔ _≈„Õ b°Ôu F°≤°u* Ÿu fi ∫Cb<w∫°u* fiu Ÿu <b˚¥<Tw
<J¡∫° $$37$$ ıæŸu ªaªÔ J¡≤R¡≈Ù ≈vÔbb°ÔÙ fŸ∏w„°u˚° bfiJ¡°u k¡¥Ô°u* Ÿu bu<‹¸>w J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ
<b<ª` bdÕ N°æ≤ ŸC<y∏@ b°Ôu k¡¥Ô°u* Ÿu <˜∫°u* fiu Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w <J¡∫° $$38$$ ıæŸu ≈bÕw tu” N°<Ì@°wCN°u*
J¡∑ ≈®˚°≤°<„∫°u* Ÿu tu| J¡°u <Ô›w J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ <b<b@ ≤*y, ≤Ÿ N°æ≤ ŸCy¿∏@b°Ôu <bÔu≈fi°u* Ÿu ∏F°u*fiu
„Ù|® ŸJ¡° Ôu≈ <J¡∫° $$39$$ ıæŸu tu” Ÿ∏º∫°J¡°Ô Ju¡ tu|, w°≤u, ª∏Bt° N°æ≤ N°J¡°„ yay° Ÿu Δ∫°›w
N°J¡°„ J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ≤Ãfi N°æ≤ ŸCbdÕ Ju¡ ˚¥Td°u* Ÿu ˚¥<Tw Ÿfiu fiJu¡ F≤ <ªW J¡°u F≤
<Ô∫° $$40$$ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡ <bÔ°Ÿ°au Ÿu ∫C•w ÔÔfi°R¡≈Ù Ôw°N°u* Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w N°æ≤ t<d N°æ≤
ŸCbdÕ Ju¡ N°˚¥Td°u* Ÿu <b˚¥<Tw bF <bÔ°Ÿ ∫C•w ~>°u¸>Ù-~>>°u¸>Ù Ôw°N°u* Ÿu ≈¿≤b¨w ≤ÃfiR¡≈Ù ≈C‹≈ N°æ≤
b˜°u* Ÿu ŸC„°u<˚w J¡v≈b¨s Ju¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w F…N° $$41$$ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ŸJu¡ ≈°Ÿ ıæŸu k¥¡Ôu F…Î
t°yÕ Ju¡ b¨s Ju¡ ŸtÙ≈ ≈<SJ¡ ı°wu Fæ* bæŸu FÙ ≈¿≤b°≤ ∫C•w Ÿf ≈®J¨¡<w∫°≥ N°oÕ $$42$$ ∏F°u*fiu ıæŸu
Ìubw° Îu≤°bw F°SÙ ≈≤ o∏B J¡° N<˚TuJ¡ J¡≤wu Fæa bæŸu FÙ ŸÙ F°SÙ ≈≤ ŸJ¡° <ŸaF°Ÿfi tu* N<˚TuJ¡
<J¡∫° $$43$$ ıæŸu J¡°æN° ≈¿≤≈C‹¸>, ≈®°d<bFÙfi ıayÔÙ F¿≤d J¡°u ≈°w° Fæ bæŸu FÙ Ÿ ª°^±>°Ô fiu
J¡∑≤fiy≤ Ju¡ tº∫ tu* oŸ ≈®J¡°≤ ≤°≠∫ ≈®°›w <J¡∫° $$44$$ J¡∑≤Ìu„ J¡∑ fi°¿≤∫°au Ju¡ J¡≤J¡tÔ°u* Ÿu <ıŸJu¡
ª≤d Ìf°∫u ı°wu Su, Ÿb°˘y tu* JCa¡JC¡t Ju¡ Ôu≈ Ÿu ı°u Ÿ∏º∫°J¡°Ô Ju¡ Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ S°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° bF
fi°y¿≤J¡ ÔÔfi° ıfi°u* Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ıæŸu k¡¥Ôu F…Î bfi tu* <Ÿ*<F<fi∫°u* Ju¡ HC^±> Ÿu ∫C•w <Ÿ*F ŸC„°u<˚w
F°uw° Fæ bæŸu FÙ J¡∑≤fiy≤ tu* ŸC„°u<˚w F…N° $$45,46$$ ıæŸu w°Ô°f tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d N°æ≤ tÌ Ÿu
ŸyÕ - 46] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1013
Ÿ∏w›w F…N° F°SÙ ıÔ Ju¡ ≈®b°F°u* Ÿu J®¡∑n° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ <Ÿ*F°u* Ÿu <bÌÙdÕ <J¡∫u y∫u F°<S∫°u* Ju¡ JC¡‡˚°u*
Ÿu <y≤u F…Î t°u<w∫°u* Ÿu <b˚¥<Tw „≤Ù≤b°Ô° N°æ≤ <ª∏w° Îba <bT°Ì Ÿu „¥∏∫ bF Ÿ≠ıfi°u* Ju¡ Ÿ°S ˚°uy°u*
Ÿu N°fi∏Ì Ôuw° S° $$47$$ ª°≤°u* N°u≤ ŸJ¡∑ ≤°≠∫„<•w Δ∫°›w SÙ, NwÎb Ÿf <Ì„°N°u* tua ŸJ¡∑
N°I° ªÔwÙ SÙ $ JC¡~> <Ìfi°u* tu* _buh~>° Ÿu FÙ ŸJ¡∑ Ÿ°≤Ù ≤°≠∫Δ∫b_S° <Ÿ] F°u yoÕ SÙ $ ≈®J¨¡<w∫°u* fiu
FÙ ŸJu¡ Ÿt_w N@Ùfi_S ≤°ı°N°u* J¡° ˚°≤ bFfi <J¡∫° S°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° bF ybÔ oŸ fi°tŸu
≈®<Ÿ] F°uJ¡≤ bF°≥ ≈≤ ≤°ı° F…N° $$48$$
≈æ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<~>∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
Ÿu ÌqŸ≤u ª°^±>°Ô Ÿu ª°^±>°Ô ı°fiJ¡≤ Ô°uy°u* Ju¡
N<Àfi tu* ≈®bu„ J¡≤fiu ≈≤ ŸJ¡° ˚Ù N<Àfi tu* ˚_t F°ufi° N°æ≤ y°<@ J¡° ≈®fC] F°ufi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF <bÔ°ŸbwÙ ŸC∏Ì¿≤∫°u* Ÿu ≈¿≤b¨w t¿∏`t^±>Ô π°≤°
Ÿ∏t°<fiw, Ÿf Ÿ°t∏w°u* π°≤° b¿∏Ìw, ~>` N°æ≤ ª≥b≤°u* Ÿu Ô°<Ôw N≈®<wFw N°I°b°Ô° wS° ŸC∏Ì≤
N°J¨¡<wb°Ô° S° $ Ÿu ≤°≠∫ Ju¡ Ÿf yCd I°w Su $ ŸJ¡∑ ≈®ı°N°u* Ju¡ „°uJ¡, ˚∫, •Ôu„N°<Ì fi‹¸> F°u
y∫u Su $ <fi≤∏w≤ _wC<wtayÔ N°æ≤ N°fi∏Ì≈¥dÕ b¨<W Ÿu, N°Ÿb°u* Ÿu NÃ∫∏w ∏tW F…Î ≈C”T J¡∑ fi°o˘,
bF N≈fiu _b˚°b J¡°u ˚¥Ô y∫° $$1-3$$ J¡∑≤Ìu„ tu* Ÿ ª°^±>°Ô fiu N°™> bTÕ wJ¡ ≤°≠∫ <J¡∫° $ wf
wJ¡ Ÿfiu Ì∫°, Ì°<s^∫, „°æª°<Ì ŸÌgb¨¿W∫°u* J¡°u ≈¥dÕR¡≈ Ÿu @°≤d <J¡∫° $$4$$ wÌfi∏w≤ ÎJ¡ Ÿt∫
bF N≈fiÙ oh~>° Ÿu ˚¥Td≤<Fw NwÎb N∏@J¡°≤ Ÿ° w°≤u ª∏Ì®t°, Ÿ¥∫Õ Ju¡ wuı N°æ≤ tu|°u* Ÿu ≤<Fw
N°J¡°„ Ju¡ wCv∫ ¿_Sw S° $$5$$ bF F°≤, f°ı¥f∏Ì J¡nu N°<Ì N°˚¥Td°u* J¡° fF…w N°Ì≤ fi J¡≤w° S°
•∫°u*<J¡ ≈®˚Cw° Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ <ªW J¡°u J¨¡<`t N°˚¥Td N°<Ì ˚Ôu fiFÙ* Ôywu $$6$$ ıæŸu N_w J¡°u ≈®°›w
F°uw° F…N° Ÿ¥∫Õ tC¶∫ N°J¡°„R¡≈Ù N°≥yfi Ÿu N°J¡°„ Ju¡ N<∏wt ˚°y J¡°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ bF tC¶∫ıfi°u*
Ÿu N°<Zw ˚Ùw≤ Ju¡ N°≥yfi Ÿu Ÿ°@°≤d Ô°uy°ua Ÿu Ÿu<bw f°F≤Ù N°≥yfi tu* ≈¥b°uÕ•w buT Ÿu NJu¡Ô° FÙ
y∫° $ bF°≥ ≈≤ Ÿfiu bŸ∏w tu* Ã≈∏fi F…Î J¡°u<J¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡∑ fi°o˘ t@C≤ y° ≤Fu J¡°Ôu N°æ≤ _S¥ÔÌuFb°Ôu
ª°^±>°Ô°u* Ju¡ Ÿa| J¡°u Ìu©° $$7,8$$ bF ıæŸu ˚®t≤ ≈a<•w, <ıŸJu¡ ≈a© „ÆÌ J¡≤ ≤Fu F°u*, b¨s J¡°u J¡¿‡≈w
J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ J¡≤≈vÔb J¡∑ ÔÙÔ° Ÿu bÙd° Ju¡ w°≤°u* J¡°u t@C≤ _b≤ Ju¡ Ÿ°S fı° ≤F° S° $$9$$ fitu*
Ÿu ÎJ¡ f¥»° ª°^±>°Ô°u* J¡° fiuw° ™>° <ıŸJu¡ Ô°Ôfiu` Su N°æ≤ ı°u <FtŸu N°h~>∏fi ≈bÕw Ju¡ J¡°≥ªt∫ Z¨ay
Ju¡ Ÿt°fi b¨]°b_S° Ÿu Ÿku¡Ì F…Î Ju¡„°u* Ÿu N°h~>∏fi J¡°Ôu „≤Ù≤ J¡° S° $$10$$ Ÿfiu 'J¡¸>aı" oŸ
≈¥bÕfi°t Ÿu J¡∑≤ Ìu„ Ju¡ N<@≈<w ybÔ J¡° ŸFı Ÿaf°u@fi J¡≤wu F…Î J¡F° # ıæŸu Z¨ay°≤Ù ≈C”T
t@C≤J¡^™>b°Ôuu J¡°u<J¡Ô J¡° Ÿ‡t°fi J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ∫F°≥ ≈≤ ≤°ı° y°fi<bΩ° tu* JC¡„Ô t@C≤ J¡^™>b°Ôu
N°≈J¡° Ÿ‡t°fi J¡≤w° Fæ •∫° ? ıæŸu bŸ∏w k¡Ô N°æ≤ ≈C‹≈°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu N°t Ju¡ b¨s J¡°u ≈¥dÕ J¡≤
Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ |≤, b˜, N°Ÿfi N°<Ì Ju¡ Ì°fi Ÿu ≤°ı° N°≈J¡°u ≈¥dÕ J¡≤w° Fæ •∫° ? N°≈Ju¡ Ì„Õfi°u* Ÿu
Ÿ¥∫°uÕÌ∫ Ÿu J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi wS° ª∏Bt° Ju¡ Ì∫ Ÿu N°æT<@∫°u* Ju¡ Ÿt°fi tæ* ≈≤t N°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w F…N°
Fq≥ $ fa@CN°u* J¡° Ì„Õfi Ÿf N°fi∏Ì°u* J¡°u, fnu-fnu Ô°˚°u* J¡∑ N°æ≤ Nfi∏w <bZ°t°u* J¡∑ ª≤t ŸÙt° Fæ $
1014 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ª°^±>°Ô Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ ≤°ı° fiu Ÿ J¡°Ô tu* Ã≈∏fi F…oÕ <b<˚∏fi ªu‹¸>°N°au Ÿu FÙ ŸJ¡° <w≤_J¡°≤
<J¡∫° $ ŸÙ Ÿt∫ H≤°u©u tu* fæ™> Ù F…oÕ <˜∫°u* N°æ≤ Nt°Ã∫N°<Ì ≈®J¨¡<w∫°≥ ∫F ª°^±>°Ô Fæ ∫F ı°fiJ¡≤
NÃ∫∏w Ì°Ÿ FCoÕ $$11-16$$ ıæŸu wCT°≤ Ÿu ˚≤fiub°ÔÙ b¨<‹¸> Ÿu J¡tÔ „°u<˚w fiFÙ* F°uwu N°æ≤ ıæŸu
Ã≈°w°u* Ÿu ∫C•w y®°t „°u<˚w fiFÙ* F°uwu N°æ≤ ıæŸu bfi°<Àfi Ÿu ˚≤u FCÎ ≈bÕw „°u<˚w fiFÙ* F°uwu bæŸu FÙ bu
fi°y¿≤J¡ „°u<˚w fiFÙ* F…Î $$17$$ ıæŸu b¨s J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ fæ™>Ù F…oÕ <fvÔÙ Ju¡ kC¡k¡J¡°≤ J¡° <Ÿ*F <w≤_J¡°≤
J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ≤°ı° fiu ª°^±>°Ô Ju¡ Ÿa˚°Td J¡° ¿w≤_J¡°≤ <J¡∫° $$18$$ Ÿfiu wC≤∏w ıæŸu ≤°ıFaŸ
Nfi°b¨<‹¸> Ÿu <ıŸJu¡ J¡tÔ ‡Ô°fi F°u ≤Fu F°u* ÎuŸu w°Ô°f tu* ≈®bu„ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ N°fi∏Ì≤<Fw N∏w#≈C≤
tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$19$$ <ıŸJu¡ wfiu Ju¡ fnu ©°u©Ôu tu* N<Àfi ÔyÙ F°u ÎuŸu ŸutÔ N°<Ì J¡° b¨s ıæŸu
‡Ô°fiw° J¡°u¡≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ bF Ÿf Nb∫b°u* tu* ˚ÙfiÙ F…oÕ ‡Ô°fiw° J¡°u ≈®°›w F…N° $$20$$ bF°≥ ≈≤
ª¥Fu fiu <ıŸJ¡∑ ın ©° ±>°ÔÙ F°u ÎuŸu JCa¡JC¡t Ju¡ k¥¡Ô°u* J¡∑ H°nÙ Ju¡ Ÿt°fi Ÿf Ô°uy°u* J¡°u Ÿfiu Ì°Ÿ
Ìu©° $$21$$ wÌfi∏w≤ fi t∏`Ù, fiy≤b°ŸÙ N°æ≤ fi°¿≤∫°u* fiu ıæŸu |≤ tu* FÙ ¿_Sw „b J¡° Ô°uy _≈„Õ
fiFÙ* J¡≤wu bæŸu FÙ ŸJ¡° _≈„Õ fiFÙ* <J¡∫° $$22$$ ıæŸu Ì…#©Ù NÃ∫∏w _fiuFb°ÔÙ ÔÔfi°Î≥ „b J¡° Ìq≤
Ÿu FÙ Ã∫°yJ¡≤ ÌuwÙ F*æ ÎuŸu FÙ ŸubJ¡°u* fiu NŸÃJ¨¡w ŸJ¡° Ìq≤ Ÿu FÙ Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$23$$ ŸJu¡ tC≥F ≈≤
N°fi∏Ì J¡∑ ≤u©° ˚Ù fi SÙ, „≤Ù≤ J¡°Ô° ≈n y∫° S°, „°u˚° fiu w°u ŸJ¡° ŸbÕ Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° S°,
oŸ<ÔÎ bF ÿt„°fi ˚¥<t Ju¡ Ÿt°fi S° $ Ì…#©Ù fi°y¿≤J¡°u* fiu ŸJ¡° JC¡~ >˚Ù Ÿ‡t°fi fiFÙa <J¡∫° $$24$$
ŸJ¡° „≤Ù≤ @CÎ≥ Ju¡ Ÿt°fi tæÔ° S° $ ıæŸu ≈bÕw Ju¡ <„Ô°t∫ ≈®Ìu„ Ju¡ ŸtÙ≈ N<Àfi fiFÙ* ı°wÙ bæŸu FÙ
≈¿≤w°≈ Ì„°b°ÔÙ ıfiw° ŸJu¡ ŸtÙ≈ fiFÙ* yoÕ $$25$$
N≈fiÙ N°I°„<•w Ÿu Ÿfiu ıfiw° J¡°u •∫°u* b„Ù˚¥w fiFÙ* <J¡∫° ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫°u]°N°<Ì Ju¡ ŸtCÌ°∫ Ÿu ≈u<sw t∏Ì°uß°F F…oÕ ŸJ¡∑ N°I°, ˚_t tu* ıÔ<f∏Ì…N°u* Ju¡ Ÿt°fi,
N°I°≈fi ∫°uÀ∫ ≈C”T J¡°u ≈®°›w fi J¡≤ ŸJ¡∑ $$26$$ ıæŸu Ô°uy ≤°sŸ Ÿu ˚∫˚Ùw F°uJ¡≤ ˚°ywu Fæ* bæŸu FÙ
J®¥¡≤ J¡°∫ÕJ¡°≤Ù N°J¡°≤b°Ôu wS° Ÿay<w Ÿu N„C˚ k¡Ô Ìufiub°Ôu ŸŸu ˚∫˚Ùw F°uJ¡≤ Ô°uy <b„uTR¡≈ Ÿu
˚°ywu Su $$27$$ ∫Ω<≈ bF fF…w Ÿu Ô°uy°u* Ju¡ fÙª tu* ≤Fw° S° wS°<≈ ıæŸu ≈≤Ìu„ tu* @fi N°<Ì yCd°u* Ÿu
≤<Fw ≈<SJ¡ fF…w fnu ıfiŸtCÌ°∫ Ju¡ fÙª ≤Fw° F…N° ˚Ù NJu¡Ô° FÙ ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ bF ˚Ù NJu¡Ô° FÙ
F…N° $$28$$ ıæŸu ≈<SJ¡ b°∫C Ju¡ J¡°≤d „ÆÌ J¡≤ ≤Fu wS° t°u<w∫°u* J¡∑ ≤°<„ Ÿu ∫C•w ˚Ù J¡∑ªJ¡fi°t Ju¡
<b„uT f°≥Ÿ°u* J¡°u bªfi fiFÙ* Ìuwu Fæ* ∫°fiÙ fiŸu f°wu* fiFÙ* J¡≤wu bæŸu FÙ ©¥f ≈CJ¡°≤ ≤Fu Îba t°u<w∫°u* Ju¡ F°≤°ua
Ÿu NÔaJ¨¡w ˚Ù Ÿu fiy≤b°<Ÿ∫°u* fiu ≈®<wbªfi fiFÙ* <Ì∫° $$29$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ Ft Ÿf Ô°uy <ª≤J¡°Ô
wJ¡ ª°^±>°Ô Ju¡ _≈„Õ Ÿu Ìq<Tw Fæ*, ≈®°∫¿ÿªw°u* Ÿu Ft°≤Ù „C<] F°uyÙ fiFÙ*; NwÎb Ft Ô°uy N<Àfi tu*
≈®bu„ J¡≤wu Fæ*, ÎuŸ° <fiÿª∫J¡≤ fiy≤ tu* Ÿf fi°y¿≤J¡ wS° t¿∏`∫°u* fiu Ÿ¥©Ù F…oÕ ÔJ¡<n∫°u* Ÿu f»°oÕ F…oÕ
<ªw°Î≥ ª°≤°u* N°u≤ ffi°oÕ $$30,31$$ wf N°J¡°„ tu* w°≤°u* Ju¡ Ÿt°fi ª°≤°u* N°u≤ Ÿtu* <ªw°N°u* Ju¡
≈®≠b<Ôw F°ufiu ≈≤ Ÿ°≤u fiy≤ Ju¡ Ô°uy <bÔ°≈ J¡≤fiu Ôyu $$32$$ J¡”d <bÔ°≈ J¡≤fiub°Ô° N°æ≤ N°≥ŸCN°u*
J¡∑ @°≤° bT°Õfiub°ÔÙ fi°¿≤∫°u* π°≤° fiy≤ Δ∫°›w S° wS° bF°≥ ıÔ ≤Fu JC¡^±>°u* Ju¡ N°Ÿ-≈°Ÿ Ô°uy
<J*¡J¡wÕΔ∫<bt¥» F°uJ¡≤ ≤°u ≤Fu Su $$33$$ ıæŸu b°∫CN°u* Ÿu N≤^∫ »w≤ „ÆÌ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ N<ÀfiJC¡^±>°u*
tu* ≈®¿b‹¸>> F…Î ta<`∫°u* Ju¡ ŸubJ¡°u* Ju¡ ≤°uÌfi π°≤° Ÿ°≤° fiy≤ ©¥f N°≥Ÿ¥ fF° ≤F° S° N°æ≤ <bÔ°≈ J¡≤ ≤F°
ŸyÕ - 47] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1015
S° $$34$$ <ªw°N°u* tu* ı>Ôu F…Î Zu‹™> f®°Êd°u* Ju¡ t°aŸ Ÿu N<@J¡ y∏@b°ÔÙ Ã≈°w J¡∑ N°≥@Ù π°≤° <t\>Ù
Ju¡ i>u≤°u* Ÿu ™>u F…Î @¥<Ô J¡d°u* Ÿu ÎuŸ° ≈®wÙw F°uw° S° t°fi°u* Ÿ ≈≤ wCT°≤ J¡∑ b¨<‹¸> F…oÕ F°u $$35$$ b°∫C
Ÿu Ìq≤-Ì…≤ wJ¡ kæ¡ÔÙ ªfÙÕ J¡∑ y∏@ Ÿu Ìq≤ Ÿu Ô°∫u y∫u ≈<s∫°u* N°æ≤ <≈„°ª N°<Ì Ju¡ t^±>Ô°u* Ÿu ¿~>∏fi
Ÿ¥∫Õb°Ô° bF fiy≤ f°ÌÔ°u* Ÿu <ıŸtu* Ÿ¥∫Õ N°h~>∏fi F°u ÎuŸu N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ F…N° $$36$$ b°∫C Ÿu n°oÕ
yoÕ <ªw°N°u* J¡∑ N<Àfi Ÿu Ÿ fiy≤ J¡° N°J¡°„ t^±>Ô ıÔ ≤F° S° wS° nu F…Î N<Àfi J¡d°u* Ju¡
Ÿa|°wR¡≈Ù w°≤°u* Ÿu <Ì„°Î≥ J¡fCÕ¿≤w F°u yoÕ SÙ $$37$$ bF°≥ ≈≤ ∏tW ª°u≤ ÔC¸>u≤°u* π°≤° N°˚¥Td N°<Ì
Ju¡ F≤d Ju¡ Ÿt∫ f°ÔJ¡ N°æ≤ JC¡t°≤ ≤°u N°æ≤ J¡°≥≈ ≤Fu Su, ˚∫˚Ùw fi°y¿≤J¡°u* fiu N≈fiu ıÙbfi N°æ≤ fi°t
J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° S° Îba <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ t∫°ÕÌ° fiFÙ* ≤F yoÕ SÙ $$38$$ Ÿ fiy≤ tu* |≤ fiFÙ* <Ì©°oÕ
Ìuwu Su, ª°u≤°u* fiu Ÿf @fiŸaª∫ Ô¥¸> <Ô∫° S°, Ô°uy°u* fiuu N≈fiu ≈C`-J¡Ô` J¡° Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° S° N°æ≤
t≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿf fiy≤b°ŸÙ Δ∫y® Su $$39$$ oŸ ≈®J¡°≤ oŸ J¡‹¸> >≈≤ <b<@<b≈∫Õ∫ Ju¡, <ıŸŸu Ÿ°≤Ù
ıfiw° J¡∑ ≈¥dÕ ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt°fi ¿_S<w SÙ, ≈®b¨W F°ufiu ≈≤ „°uJ¡ Ÿu Δ∫°JC¡Ô <ªWb°Ôu ybÔfiu, ≤°≠∫ Ju¡
Ÿ≠ıfi°u* Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu <ıŸJ¡∑ @Ù≤ fC<] ≈<b` F°u yoÕ SÙ, <bª°≤ <J¡∫° $ tu≤u FÙ J¡°≤d ∫F NfiSÕ, ı°u
NJ¡°Ô ≈®Ô∫t∫ N°æ≤ Ÿf fiuw°N°u* J¡° fi°„J¡°≤Ù Fæ, oŸ Ìu„ tu* Ã≈∏fi F…N° Fæ $ tu≤u ıÙbfi Ju¡ •Ôu„ Ÿu
•∫° ≈®∫°uıfi Fæ tu≤u <ÔÎ t≤fi° FÙ tF°ußb Fæ $ Ô°uJ¡¿fi∏ÌfiÙ∫ ÌC‹¸> >ıÙb J¡° ıÙbfi J¡∑ N≈us° t≤d
Nh~>° Fæ $$40-43$$ ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ybÔ fiu N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u ≈way J¡∑ fi°o˘ <ffi° <J¡ŸÙ πuy Ju¡
≈®≠b<Ôw N<Àfi tu* N°F…<w ffi° <Ì∫° $$44$$ ybÔ fi°tJ¡ Ÿ ÌuF Ju¡ <fibuÕÌb„ N<Àfi tu* <y≤fiu N°æ≤
Nb∫b°u* Ÿu Δ∫°JC¡Ô F°ufiu ≈≤ N≈fiu Nay°u* Ju¡ Ì°Fb„ <FÔfiu-±C>Ôfiu Ju¡ J¡°≤d ıÔ Ju¡ N∏Ì≤ N|tTÕd
J¡≤ ≤Fu y°<@ wC≤∏w f°u@ J¡°u ≈®°›w FCÎ $$45$$
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J F° # tC<fi tF°≤°ı Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ <Ìfi fÙw y∫°, Ÿ¥∫Õ ˚yb°fig
N_w°ªÔ°bÔ‡fÙ F°u y∫u N°æ≤ Ÿ˚° tC<fiıÙ J¡°u fit_J¡°≤ J¡≤ Ÿ°∫aJ¡°Ô J¡∑ <b<@ Ju¡ <ÔÎ _fi°fi°SÕ
ªÔÙ yoÕ N°æ≤ ÌqŸ≤u <Ìfi ≤°<` fÙwfiu ≈≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ°S <k¡≤ N° y∫Ù $$46$$
<~>∫°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
N¿w<S Ÿu N≈fi° ≈¥b°uÕ•w J¡∑≤≤°ı b¨W°∏w ŸCfi J¡≤,
_b∫a bF°≥ ı°J¡≤, Ìu©J¡≤ N°æ≤ ≈Cfi# ≈Cfi# ≈¥~> J¡≤ y°<@ J¡° ¿b¿_tw F°ufi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏Ì®, wÌfi∏w≤ ZÙy°<@ıÙ ıæŸu ŸtCB J¡° N<w ŸasCÆ@ w¸>bwÙÕ
N°bwÕ „°∏w F°uw° Fæ ÎuŸu ≈¥b°uÕ•w ŸaŸ°≤ ˚®t Ÿu „°∏w F…Î $$1$$ ıæŸu ≈®Ô∫ Ju¡ Ÿt∫ f®Ê°ıÙ ıywg J¡∑
≤ªfi° Ÿu <b≤w F°uwu Fæ* bæŸu FÙ tfi J¡∑ ≤ªfi°R¡≈ t°°uF Ÿu bu <b≤w F…Î $$2$$ ıæŸu t<Ì≤° N°<Ì Ju¡ tÌ Ju¡
„°∏w F°ufiu ≈≤ _bh’ ¿ªW F…N° ≈C”T' tæ* NtCJ¡ Fq≥" oŸ f°u@ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ <fiB°≤<Fw
fC<]b°Ôu „°∏w F…Î y°<@ @Ù≤u-@Ù≤u ≈¥b°uÕ•w y°º∫ NFa˚°b f°u@ J¡°u ≈®°›w F…Î $$3$$ ı°u _fi°fi Ju¡ <ÔÎ
ıÔ tu* w≤° S° bF y°<@ tæ* Fq≥ ∫F Nb<„‹¸> _fi°fi, w≈Õd N°<Ì J¨¡Ã∫ tu≤° J¡°∫Õ Fæ ∫F ≈FÔu Ìu©° y∫°
ª°^±>°Ô ≤°≠∫N°<Ì tu≤° J¡°∫Õ fiFÙ* Fæ ∫F ∏F°u*fiu bæŸu FÙ Ìu©° ıæŸu <J¡ ≤°<` Ju¡ fÙwfiu ≈≤ N∏@J¡°≤°b≤d
1016 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ Ô°uy Ìu©wu Fæ* $$4$$ ıæŸu <„<„≤ M¡wC Ju¡ N∏w tu* bŸ∏w J¡tÔ J¡°u, <ıŸJ¡° tCJC¡ÔR¡≈Ù
tC© Ã≈∏fi F°u ªCJ¡° F°u, ıÔ Ju¡ N∏Ì≤ Ÿu f°F≤ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ y°<@ fiu, <ı∏Fu* N≈fiu _bR¡≈ J¡°
_t≤d F°u ªCJ¡° S°, ıÔ Ÿu ≈æ≤ f°F≤ <J¡∫° $$5$$ ≈¥b°ÕfiC˚¥w ıÔ, <Ì„° N°æ≤ N°J¡°„b°ÔÙ oŸ ≈¨<SbÙ
J¡°u <k¡≤ N∏∫-ŸÙ Ìu© bu ≈≤t <b_t∫ J¡°u ≈®°›w F…Î $$6$$ tæ* J¡°æfi Fq≥ •∫° Ìu©w° Fq≥, tæ*fiu •∫° <J¡∫° ∫°u*
sd ˚≤ ˚¥®˚ay≈¥bÕJ¡ N∏Ì≤ <bª°≤ J¡≤wu FCÎ ¿_Sw ≤Fu $$7$$ SJu¡ F…Î tæ*fiu Ÿ SJ¡°b¸> Ÿu FÙ sd˚≤ tu*
FÙ ˚®t Ìu©° $ ÎuŸ° <bª°≤J¡≤ bF ıæŸu Ì∫°ªÔ Ÿu Ÿ¥∫Õ <fiJ¡Ôwu Fæ* bæŸu FÙ ıÔ Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ôu $$8$$
™J¡≤ ∏F°u*fiu <bª°≤ <J¡∫° tu≤Ù bF t°w° J¡F°≥ Fæ N°æ≤ bF ˜Ù J¡F°≥ Fæ ? ıf<J¡ tæ* t°w° N°æ≤ ≈ÃfiÙ Ju¡
fÙª t*u t¨Ã∫C J¡°u ≈®°›w F…N° $$9$$ ıæŸu b°∫C Ÿu n°∫u y∫u ≈Wu J¡° t°w°-<≈w° _S°fiÙ∫ Ôw°≈®@°fi b¨s
wÔb°≤ Ÿuu fi‹¸> >F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ tCH t∏Ì˚°À∫ Ju¡ t°w° N°æ≤ <≈w°, ıf tæ* f°ÔJ¡ FÙ S° w˚Ù, t¨Ã∫C
Ÿu fi‹¸> F°u y∫u Su $$10$$ tæ* N<bb°<Fw Fq≥ ıæŸu f®°Êd <ªW tau s°u˚ ≈æÌ° J¡≤fiub°ÔÙ Ì…‹¸> t<Ì≤° Ju¡ ≤Ÿ
J¡°u fiFÙ* ı°fiw° bæŸu FÙ tæ* s°u˚J¡°¿≤dÙ ˜Ù J¡° _bR¡≈ ˚Ù fiFÙ* ı°fiw° $$11$$ tu≤u ı∏t˚¥<t Ju¡
Nt°Ã∫ f∏@C-f°∏@b tCHŸu fF…w Ìq≤ Fæ, <ıfiJu¡ fÙª tu* tæ*fiu ≈®°d Ã∫°yu Su, bu fi t°Ô¥t J¡°æfi Su ? $$12$$
oŸ<ÔÎ Ã≈∏fi F…Î ∫u <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈Ì°SÕ N°æ≤ ı∏t N°<Ì J¡° N<˚t°fi y∏@bÕfiy≤ Ju¡ Ÿt°fi tæ*fiu
•∫° Ìu©° ? $$13$$
_b›fi Ju¡ Ÿt°fi f°@ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸJ¡∑ NŸÃ∫w° J¡° <fiÿª∫ J¡≤ ŸJ¡∑ ≈us° J¡≤wu Fæ* $
∫F f∏@CN°u* Ju¡ fÙª tu* t¨w ¿_S<w ≤Fu oŸ t°∫°ı<fiw t°uF tu* ∫F JC¡~> ˚Ù ŸÃ∫ Â<‹¸>y°uª≤ fiFÙ*
F°uw° $$14$$ ıæŸu tÌ°u∏tW <Ÿ*F bfi≤°<ı∫°u* tu* |¥tw° Fæ bæŸu FÙ ∫F ≈®°<d∫°u* J¡° <ªW Nfi∏w ˚®°¿∏w∫°u*
tua <fiÃ∫ |¥tw° Fæ $$15$$ oŸ ≈®J¡°≤ y°<@ fiu <ªW tu* Ÿ t°uF J¡° <bª°≤ J¡≤ ŸÙ N≈fiu N°Zt tua JC¡~>
<Ìfi <fw°∫u $$16$$ bF°≥ ÎJ¡ Ÿt∫ y°<@ Ju¡ ≈°Ÿ J¡°uoÕ <≈®∫ N<w<S f®Ê° Ju¡ ≈°Ÿ Ì…b°ÕŸ° J¡∑ w≤F
N°∫° $ Z°∏w F…Î Ÿfiu bF°≥ ≈≤ <bZ°t <Ô∫° $ ıæŸu bŸ∏w k¡Ô, ≈C‹≈, ≤Ÿ N°<Ì Ÿu b¨s J¡°u ≈≤t
≈®Ÿ∏fiw° J¡°u ≈®°›w J¡≤°w° Fæ bæŸu FÙ y°<@ fiu k¡Ô, ≈C‹≈, ≤Ÿ N°æ≤ ˚°uıfi Ÿu Ÿ N<w<S J¡°u ≈®Ÿ∏fiw°
J¡°u ≈®°›w J¡≤°∫° $$17,18$$ ÎJ¡°∏w tu* Ì°ufi°au fiu Ÿ∏º∫°b∏Ìfi N°æ≤ ı≈ <J¡∫° $ Ì°ufi°u* FÙ J®¡t Ÿu J¡°utÔ
≈vÔb°u* Ju¡ „∫fi°u* ≈≤ N°J¡≤ fæ™>u $$19$$ wÌfi∏w≤ fi Ì°ufi°u* w≈¿_b∫°u* J¡∑ N≈fiu w≈, º∫°fi N°<ÌJ¡t°u˘
Ju¡ NfiCR¡≈ „°∏w≤Ÿ ≈®@°fi J¡S° ÎuŸÙ FÙ ≈®b¨W F…oÕ ıæŸu <J¡ ˚yb°fig Ÿ¥∫Õ J¡° W≤ <Ì„° Ÿu Ÿ‡f∏@
F°ufiu ≈≤ bŸ∏w tu* bŸ∏w M¡wC Ju¡ NfiCR¡≈ ≈C‹≈„°u˚° ≈®b¨W F°uwÙ Fæ $$20$$ y°<@ fiu f°wªÙw Ju¡ ¿ŸÔ<ŸÔu
tu* Ÿ N<w<S Ÿu ≈¥~>° <J¡ f®Êfig, N°≈ •∫°u* J¨¡„ Fæ* N°æ≤ •∫°u* SJu¡ Fæ* ? $$21$$ N<w<S fiu J¡F° #
˚yb°fig, tu≤Ù NÃ∫∏w J¨¡„w° N°æ≤ Zt J¡° J¡°≤d ŸC<fi∫u $ Ft Ô°uy NŸÃ∫b°ÌÙ fiFÙ* Fæ*, ı°u b°_wb
f°w Fæ, Ÿu tæ* N°≈Ÿu J¡Fw° Fq≥ $$22$$ oŸ ˚¥wÔ tu* W≤ <Ì„°R¡≈Ù <fiJCa¡ı Fæ, Ÿtu* J¡∑≤ fi°t Ÿu
<b¶∫°w Ÿt¨] N°æ≤ <b„°Ô Ìu„ Fæ $$23$$ Ÿtu* ≈C≤b°ŸÙ Ô°uy°u* Ÿu Ÿ∏t°<fiw F°u ≤F° N°æ≤ <b<b@
≈®J¡°≤ Ju¡ N°Ãt° J¡°u Nh~>u Ôyfiub°Ôu ˚°uy°u* t*u w¨‹d°∫C•w N°æ≤ <ªWR¡≈Ù buw°Ô Ÿu t°u<Fw tæ* ÎJ¡ t°Ÿ
≤F° $$24$$ bF°≥ ≈≤ J¡FÙ* ÎJ¡ Ÿt∫ ÎJ¡ fiu J¡S° Ju¡ <ŸÔ<ŸÔu tu* tCHŸu J¡F° # Fu <πı, ∫F°≥ ≈≤ N°™ >bTÕ
ª°^±>°Ô ≤°ı° F…N° $$25$$ wÌfi∏w≤ y°≥b tu* ≈¥~>u y∫u Ÿf Ô°uy°u fiu* N°™ >bTÕ wJ¡ ∫F°≥ ≈≤ ª°^±>°Ô ≤°ı°
F…N°, ∫F J¡F° $$26$$ bF N∏w tu* ı°fi° y∫° N°æ≤ „Ù|® N<Àfi tu* ≈®<b‹¸> F°u y∫° $ ŸŸu ŸæJ¡n°u*
ŸyÕ - 47] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1017
f®°Êd°u* fiu ∫F°≥ ≈≤ N<Àfi tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$27$$ Fu <b≈®, fiJu¡ tC© Ÿu ∫F ŸCfiJ¡≤ Ÿ Ìu„ Ÿu f°F≤
<fiJ¡ÔJ¡≤ tæ*fiu „C<] Ju¡ <ÔÎ ≈®∫°y tu* ≈®°∫¿ÿªW <J¡∫° $$28$$ N°ı wÙŸ≤u ª°∏Ì®°∫d Ju¡ f°Ì ≈°≤d°
J¡≤Ju¡ tæ* ∫F°≥ N°∫° Fq≥ , oŸÙ J °≤d tæ* SJ¡° Fq≥ N°æ≤ NÃ∫∏w J¨¡„ Fq≥ $$29$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf y°<@ fiu ∫F ŸCfi° wf ∏F°u*fiu f®°Êd Ÿu <k¡≤ ≈¥~>° $ ∏F°u*fiu ∫FÙ f°w J¡FÙ oŸŸu
<b≈≤Ùw f°w fiFÙ* J¡FÙ $$30$$ oŸJu¡ f°Ì N°ÿª∫Õ J¡°u¡ ≈®°›w F…Î y°<@ fiu Ÿ ≤°<` J¡°u bF°≥ ≈≤ <fw°J¡≤
ıyBq≈Ù |≤ Ju¡ tF°ÌÙ≈_bR¡≈ Ÿ¥∫Õ Ju¡ <Ìw F°ufiu ≈≤ N°æ≤ ≈®°w#J¡°Ô _fi°fi<b<@ J¡≤ ªCJ¡fiu ≈≤ ≈¥~>J¡≤
N≈fiu N<w<S Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ <b_t∫ Ÿu ˚≤Ù F…oÕ fC<] Ÿu ∫F <bª°≤ <J¡∫° $$31,32$$ "ı°u f°w tæ*fiu
˚®°¿∏w Ì„° tu* Ìu©Ù bFÙ tu≤u N<w<S fiu ŸÃ∫ J¡FÙ $ tu≤° oŸ ≈®J¡°≤ J¡° R¡≈ „°‡f≤Ù t°∫° Fæ •∫° ? $$33$$
ı°u tæ*fiu f∏@CN°u* Ju¡ fÙªtu* N≈fi° bF t≤d Ìu©° bF w°u <fi#Ÿ∏ÌuF t°∫° FÙ Fæ Ÿtu* Ÿab°Ì NS°Õwg
ŸÃ∫Ãb Ìu©° fiFÙ* ı° ŸJ¡w°, <J¡∏wC Nb<„‹¸> ı°u N<w<S Ju¡ ª°∏B°∫d tu* <fi<tW˚¥w N≈fi° ª°^±>°Ô
b¨W°∏w Fæ, Ÿu tæ* Ìu©¥≥y° $$34$$ tæ* N≈fiu Ÿ ª°^±>°Ô b¨W°∏w J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ ©uÌ≤<Fw F°uJ¡≤
˚¥wt^±>Ô Ìu„ J¡∑ ŸÙt° tu* ¿_Sw y®°t tu* „Ù|® ı°w° Fq≥' $$35$$ ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤ ≤Fu y°<@ t^±>Ô°∏w≤
J¡°u ı°fiu Ju¡ <ÔÎ Ωw F°uJ¡≤ ıæŸu Ÿ¥∫Õ tu” Ju¡ ≈°ÿbÕ˚°y J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ <Ìw F°uwu Fæ* bæŸu FÙ
™>u $$36$$ Ω°uyÙ fC<]t°fig ≈C”T, tfi°u≤°≠∫ J¡°u ˚Ù ≈° ı°w° Fæ* $ y°<@ fiu ı°J¡≤ _b›fi tua Ìu©° F…N°
≠∫°u* J¡° Ã∫°u* ≈°∫° $$37$$ Ω°uy Ÿu Ì…‹≈®°›w ˚Ù Ÿf JC¡~> ≈®°›w F°uw° Fæ $ Ìu<©∫u, fi ıy∏t°∫° J¡°u
_b›fi tua Ìu© ≤Fu y°<@ Ÿu fiu`y°uª≤ J¡≤fiu J¡°u wÃ≈≤ F…Î $$38$$ y°<@ |≤ Ÿu <fiJ¡Ô J¡≤ t°yÕ tu* bT°Õ
M¡wC Ju¡ ıÔ ≈®b°F Ju¡ buy Ÿu Ãb≤°∫C•w F…Î $ ∏F°u*fiu b°wwC≤ayt Ju¡ (b°∫C FÙ <ıŸJ¡° b°Ffi Fæ ∫°fiÙ tu|
Ju¡) wCv∫ fF…w Ÿu Ìu„°u* J¡°u Ô°≥| ±>°Ô° $$39$$ ıæŸu J¡°≥¸>°u* J¡°u ª°Ffiub°Ô° NJu¡Ô° «≥¡¸ >ff¥Ô Ju¡ bfi tua
ı°w° Fæ bæŸu FÙ y°<@ ÎJ¡°J¡∑ FÙ ≈¥b°uÕ•w ≈®J¡°≤ Ju¡ N°ª°≤-<bª°≤b°Ôu •w ˚¥w^±>Ôfi°tJ¡ Ìu„ tua
≈FÔu y∫u $$40$$ <k¡≤ bF°≥ ≈≤ fC<] tu* <_Sw (_t¨<w ≈S tu* N°R¡»> F°u ≤Fu) Nb∫b Ÿa<fibu„ Ÿu
(N°J¡°≤ ≈®J¡°≤ Ÿu) y∏@bÕ fiy≤ Ju¡ wCv∫ <J¡ŸÙ ÎJ¡ y°≥b J¡°u ∏F°u*fiu Ìu©° $$41$$ Ÿ y°≥b Ju¡ ~>°u≤ ≈≤
y°<@ fiu ˚Cbfi Ju¡ fiÙªu ≈°w°Ô tu* fi≤J¡ t^±>Ô Ju¡ Ÿt°fi ŸÙ ª°^±>°Ô y¨F J¡°u Ìu©° $$42$$ y∏@bÕ Ju¡
Ÿt°fi y°<@ fiu <ıŸtu* ı∏t N°<Ì Ju¡ <b_w°≤ J¡° ¿ªW tu* <bª°≤ <J¡∫° S° N°æ≤ ı°u y¨F N°<Ì tu* ≈®ªC≤
N°Ÿ<•wb°Ô° S° oŸ w≤F N≈fi° ª°^±>°ÔÃb ¿ªÖ°u* Ÿu Ìu©° $$43$$ ≈FÔu Ìu©u y∫u ª°^±>°Ô y¨F fiu
N≈fiu ŸÙ N°J¡°≤-≈®J¡°≤ Ÿu y°<@ Ju¡ tfi J¡°u N≈¥bÕ bæ≤°À∫ tu* ≈F…≥ª° <Ì∫° $$44$$ bF ª°^±>°Ôy¨F
bT°ÕM¡wC J¡∑ t¥ŸÔ°@°≤ b¨<‹¸> Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi F°u y∫° S°, ŸJ¡∑ ÌÙb°≤°u* ≈≤ ı°æ Ju¡ NaJC¡≤ ıtu Su,
ŸJ¡° N°@° ~>›≈≤ N_w-Δ∫_w F°u y∫° S° Îba Ÿtu* JC¡~>-JC¡~> „∫fi Ju¡ ˚Àfi°b„uT Â<‹¸>y°uª≤ F°u
≤Fu Su $ bF Ì°¿≤B§ Ju¡ Ÿt°fi J¡™>°u≤ S°, ÌC˚°ÕÀ∫ Ju¡ Ÿt°fi ÌÙb°≤t°` Nb<„‹¸> y¨F°J¡°≤ S°, ª°æ∫Õ
N°<Ì Ì°æ≤°Ã‡∫ Ju¡ Ÿt°fi ŸJu¡ Nb∫b <„<SÔ F°u y∫u Su N°æ≤ Ì…ÌÕ„° Ju¡ Ÿt°fi ŸJ¡° ÎJ¡ ˚°y
©<^±>w F°u y∫° S° $$45,46$$ y°<@ fiu Ì°≥w°u* Ÿu ªf°oÕ F…oÕ y°∫, |°unu, ˚æ*Ÿ N°<Ì J¡∑ Ÿku¡Ì F<ß>∫°u*
Ÿu, ı°u t°fi°u* yb°FÙ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ bF°≥ ≈≤ ≈nÙ SÙ*, ª°≤°u* N°u≤ Δ∫°›w, <ıfitu* Ÿfiu ≈FÔu ˚°uıfi N°æ≤
≈°fi <J¡∫° S°, bT°Õ Ju¡ <fiÿªÔ ıÔ Ÿu ˚≤u F…Î NwÎb ÎuŸ° t°Ô¥t ≈nw° S° N°Ÿb N°<Ì Ÿu ˚≤u Fæ* ÎuŸu
©›≈≤°u* Ÿu N°b¨w, w¨‹d°N°u* Ju¡ Ÿt°fi Ô‡fÙ Ô‡fÙ Ÿ¥©Ù F…oÕ ∏FÙ* N°≥w°u* Ÿu Ôw° Ju¡ Ÿt°fi _w‡˚ N°<Ì
1018 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ju¡ bu‹¸>fi°u* π°≤° ≈¿≤bu<‹¸>w Ÿ ≈®°•wfi N≈fiu |≤ J¡°u „C‹J¡ „b≈®°∫ F…Î ≈®°•wfi ÌuF Ju¡ Ÿt°fi fnÙ
Ãb≤° Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ Ìu©° $$47-50$$ y°<@ J¡°u fn° N°ÿª∫Õ F…N° bF ıæŸu ≈<SJ¡ ‡Ôuh~>fiy≤ J¡°u
Ô°≥|J¡≤ N°∫°u˘ Ju¡ Ìu„ tu* ı°w° Fæ bæŸu FÙ ŸJu¡ ŸtÙ≈bwÙÕ JC¡y®°t tu* y∫u $$51$$ bF°≥ ≈≤ ∏F°u*fiu Ô°uy°u*
Ÿu ≈¥~>° # Fu Ÿ≠ıfi, •∫° N°≈J¡°u oŸ y°≥b Ju¡ ~>°u≤ ≈≤ ≈FÔu FCÎ ª°^±>°Ô b¨W°∏w J¡° _t≤d Fæ $ Ÿ˚Ù
@Ùt°fig ≈C”T <ª≤J¡°Ô J¡∑ |¸>fi°N°u* J¡°u ˚Ù FSuÔÙ tu* ≤•©u F…Î N°≥bÔu Ju¡ Ÿt°fi _≈‹¸>R¡≈ Ÿu Ìu©wu Fæ,
ÎuŸ° tæ*fiu Ÿ≠ıfi°u* Ju¡ tC≥F Ÿu ŸCfi° Fæ $$52,53$$ Fu Ÿ≠ıfi, ∫F°≥ ≈≤ ÎJ¡°∏w tu* <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu
N<wb¨] ª°^±>°Ô J¡°, ı°u Ì…#©°u* J¡∑ t¥<wÕ Ju¡ Ÿt°fi S°, •∫° N°≈J¡°u _t≤d Fæ ? Fu Ÿ°@°u, ∫<Ì N°≈
ŸJ¡°u ı°fiwu Fæ*, w°u ∫S°SÕR¡≈ Ÿu tCHŸu J¡<F∫u $ Fu ≈<SJ¡, Ÿ∏ÌuF J¡°u <fib¨W J¡≤fiu tu* fn° ≈CC^∫ J¡F°
y∫° Fæ $$54,55$$ y°<@ fi°t Ju¡ f®°Êd fiu y®°tÙd Ô°uy°u* Ÿu NÃ∫∏w N°ÿª∫Õ N°æ≤ ≈®ÿfi°uΩ°uy Ju¡ Ÿ°S
f°≤-f°≤ ≈¥~>° ıæŸu <J¡ N°wC≤ ≈C”T NÃ∫∏w N°ÿª∫Õ N°æ≤ ≈®ÿfi°uΩ°uy Ju¡ Ÿ°S <ª<J¡ÃŸJ¡ Ÿu ≈¥~>w°
Fæ $$56$$ y®°tÙd°u* fiu J¡F° # Fu f®Êfig, ıæŸu N°≈ J¡Fwu Fæ* bF ™>ÙJ¡ bæŸu FÙ Fæ, Ÿtu* JC¡~> ˚Ù Fu≤-ku¡≤
fiFÙ* Fæ $ ∫F°≥ ≈≤ J®¥¡≤ N°J¨¡<wb°Ô° J¡¸>aıfi°t J¡° ª°^±>°Ô F…N° $$57$$ <ıŸJ¡° b¨s Ju¡ ≈` Ÿt¥F J¡∑
fi°o˘ ≈C`, ≈°æ`, ŸC⁄Ì, ª°J¡≤ N°æ≤ f∏@C-f°∏@b°u* J¡° Ÿa| N<w <b_w¨w F…N° $$58$$ ıæŸu bfi°<Àfi ≈bÕw
Ju¡ ≈C‹≈k¡Ô Ÿu ≈¥dÕ bfi J¡°u fi‹¸> J¡≤ ÌuwÙ Fæ bæŸu FÙ J¡°Ô fiu <ıŸ b¨] Ju¡ Ÿ°≤u JC¡¸C>‡f J¡°u fi‹¸> >J¡≤
<Ì∫° $$59$$ wÌfi∏w≤ ı°u Ìu„ J¡° Ã∫°y J¡≤ J¡∑≤≈®Ìu„ tu* y∫°, bF°≥ ≈≤ <ffi° <J¡ŸÙ πuy Ju¡ N°™> bTÕ
wJ¡ ≤°ı° F…N° $$60$$ bF°≥ ∫S°SÕ b¨W°∏w ı°fiJ¡≤ Ô°uy°u* fiu <ıŸu ÎuŸu FÙ Ìq≤ J¡≤ <Ì∫° ıæŸu <J¡ Ô°uy
NfiSÕ J¡∑ ≤°<„ J¡°u Ìq≤ J¡≤ Ìuwu Fæ* N°æ≤ ıæŸu y®°t tu* <bT b¨s J¡°u Ìq≤ J¡≤ Ìuwu Fæ* $$61$$ wÌ…≈≤°∏w Ô°uy°u*
Ju¡ N<Àfi tu* ≈®bu„ J¡≤fiu ≈≤ N°∫°ŭ Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu N°∫Õw° J¡°u ≈®°›w F…N° bF _b∫a N<Àfi tu* ≈®<b‹¸>> F…N° $$62$$
Fu ≈®˚°u, N°≈ owfiu ≈®∫°Ÿ Ÿu ª°^±>°Ô J¡°u •∫°u* ≈¥~>wu Fæ*, •∫° bF N°≈J¡° f∏@C S° ∫° N°≈ _b∫* ŸJu¡
f∏@C F°u y∫u ? $$63$$ oŸ ≈®J¡°≤ J¡F ≤Fu y®°tÙd°u* Ÿu <k¡≤-<k¡≤ ≈¥~> ≤Fu y°<@ bF°≥ ≈≤ Ÿf ≈®°∏w°u* tu* ≈¥≤°
ÎJ¡ tFÙfi° ≤Fu $$64$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ y°<@ fiu ª°^±>°Ôw° J¡° NfiC˚b <J¡∫° S° ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ˚Ù y®°tÙd°ua
fiu ≠∫°au-J¡°-Ã∫°u* Ÿ°≤° b¨W°∏w J¡F° $$65$$ Ÿf ≈®°<d∫°u* Ju¡ tC≥F Ÿu ŸÃ∫ bªfi ŸCfiJ¡≤ _b∫a ˚Ù Nf°<@w
≈®Ã∫<˚I° Ÿu ıæŸu NfiC˚¥w F…N° S° bæŸu Ìu© J¡≤ Ô≠ı° Ÿu y¥» N°J¨¡<wb°Ôu y°<@ ª∏Ì®t° Ju¡ J¡ÔaJ¡ J¡∑
fi°o˘ N≈fiu ⁄Ì∫ tu* Ã≈∏fi F…Î ≈≤t <b_t∫ J¡°u ≈®°›w F…Î $$66$$
Ÿæ*w°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nnw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ
y°<@ J¡° J¡∑≤fiy≤ tu* ı°J¡≤ N°ÿª∫Õ≈¥bÕJ¡ Ìu©J¡≤ w≈_∫° Ÿu
˚yb°figg <b‹dC J¡°u ≈®Ÿ∏fi J¡≤fi° wS° <b‹dC J¡° ∫F Ÿf t°∫° Fæ, ∫F J¡Ffi° $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ª°^±>>°Ô°u* Ju¡ |≤ tu* <ª≤J¡°Ô Ÿu N°Ÿ•w y°<@ J¡° tfi <k¡≤
N°ÿª∫Õ tu* ≈n y∫°, •∫°ua<J¡ NÌg˚Cw Âÿ∫ J¡°u Ìu©fiu Ÿu y°<@ J¡° tfi w¨›w fiFÙa F…N° $$1$$ bF°≥ y°<@ fiu
≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ ≈Bb Ÿu fi‹¸> F…Î <`Ô°uJ¡ J¡°u <ıŸ w≤F f®Ê° Ìu©wu Fæ* ŸÙ w≤F fF…w Ÿu _S°fi°u N°æ≤
|≤°u* J¡°u Ìu©° $$2$$ ıæŸu <≈„°ª Ÿ¥©Ù F¿ß>>∫°u* J¡Ù t°Ô°N°u* Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w ÿt„°fi Ju¡ b¨s ≈≤ N≈fiu
ŸyÕ - 48] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1019
N°≈ J¡Fw° Fæ*, bæŸu FÙ ıayÔ tu* ©^±>F≤ tua Ÿfiu N≈fiu tfi tu* J¡F° <J¡ ≈¿≤©° tu* ©°oÕ tu* y°nÙ F…oÕ ∫u
t≤u F…Î F°<S∫°u* Ju¡ Ì°≥w°u* J¡∑ t°Ô°Î≥ N°ı ˚Ù ≈®Ô∫J¡°Ô J¡°u Ô‚∫ J¡≤Ju¡ tu” J¡∑ ª°u<¸>∫°u* Ju¡ Ÿt°fi
¿_Sw Fæ* $$3,4$$ ∫F°≥ ≈≤ ≈<FÔu tæ*fiu tΩ ≈ÙJ¡≤ ∏tW F…Î N≈fiu ª°^±>°Ô ˚°oÕ∫°u* Ju¡ Ÿ°S faÌ¿≤∫°u* J¡°
t°aŸ ≈Ju¡ F…Î f°≥Ÿ Ju¡ NaJC¡≤°u Ju¡ Ÿ°S ©°∫° S° $$5$$ F°<S∫°u* Ju¡ tÌ Ÿu wÙ©° tΩ ≈ÙJ¡≤ tæ* ª°^±>°Ô
w”dÙ J¡° <Ÿ*FªtÕ ≈≤ N°<Ô*yfi J¡≤ ∫F°≥ ≈≤ Ÿ°u∫° S° $$6$$ ∫F°≥ ≈≤ tæ*fiu t°aŸ N°æ≤ ©Ô Ÿu ≈C‹¸> F…oÕ
JC¡<W∫°≥ t¨w F°<S∫°u* Ju¡ Ì°aw R¡≈Ù ©¥≥¸>°u* ≈≤ ≤¿_Ÿ∫°ua Ÿu f°≥@Ù SÙ $$7$$ ∫F°≥ ≈≤ F°<S∫°u* Ju¡ t°u<w∫°u* J¡∑
wÙfi ©°N°u* Ju¡ (S°<Ô∫°u* Ju¡) ≈¿≤t°db°Ô° F°<S∫°u* Ju¡ Ì°≥w°u* J¡° ≈°` S°, ı°u J¡°Ôu tu| J¡∑ „°u˚° J¡°u
@°≤d <J¡∫u F…Î ˚æ*Ÿu Ju¡ ªtÕ Ÿu i>J¡° F…N° S° $$8$$ ∫u bu ˚¥<t_SÔ Fæ* ıF°≥ ≈≤ N°t Ju¡ ≈W°u* ≈≤ J¡°u<J¡Ô°u*
Ju¡ Ÿt°fi ª°^±>°Ô f°ÔJ¡°u* Ju¡ Ÿ°S <ª≤J¡°Ô wJ¡ tæ*fiu @¥<Ô-J®¡∑n° J¡∑ SÙ $$9$$ ∫F°≥ ≈≤ fi f°ÔJ¡°u*
Ju¡ Ÿ°≥Ÿ Ÿu fıwu F…Î faŸÙ Ju¡ w°Ô _b≤ Ju¡ Ÿt°fi y°fi <J¡∫° S°, JC¡WÙ J¡° ”<@≤ ≈Ù∫° S° N°æ≤ tCÌuÕ J¡°u
Ÿı°fiub°ÔÙ b_wCN°u* Ÿu ŸfJ¡∑ Ÿı°b¸> J¡∑ SÙ $$10$$ ∫F°≥ ≈≤ <bb°F°u* tu* N≈fiu Ÿf JC¡¸C>‡f Ju¡ Ÿ°S
JC¡¸C>‡fb°Ôu tæ*fiu ıæŸu Ÿ°y≤tu* J¡vÔ°uÔ ºb<fi≈¥bÕJ¡ fi¨Ã∫ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ÃJ¨¡‹¸> ºb<fib°Ô° fi¨Ã∫ <J¡∫°
S° $$11$$ ∫F°≥ ≈≤ ÌqŸ≤u <Ìfi Ju¡ ˚°uıfi Ju¡ <Ô∫u ≈J¡nu F…Î J¡°J¡, ˚°Ÿ N°<Ì ≈<s∫°u* J¡° ı°u nfiu Ju¡
J¡°≤d ªaªÔ Su; f°≥Ÿ J¡° <≈*ın° ffi°∫° S° $$12$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß, oŸ w≤F J¡∑ ≈<FÔu F…oÕ ª°^±>°Ô°u* J¡∑ <J®¡∫°N°u* J¡° (JC¡J¡t°u˘ J¡°)
_t≤d J¡≤wu F…Î y°<@, <ıfiJ¡° ¿Ÿ≤ N°ÿª∫Õ Ÿu J¡°≥≈ ≤F° S°, <b@°w° J¡∑ <b<ª` ÔÙÔ°N°u* J¡° <bª°≤
J¡≤fiu Ôyu $$13$$ J¡wÕΔ∫ J¡°u ı°fifiub°Ôu y°<@ Ÿ Ìu„ Ÿu fF…w J¡°Ô Ju¡ f°Ì ªÔu Îba J®¡t Ÿu ˚¥wt^±>Ô
fi°tJ¡ Ìu„ J¡°u ~>°unJ¡≤ ÌqŸ≤u Ìu„ tua ≈F…≥ªu $$14$$ wÌfi∏w≤ fF…w-ŸÙ fi<Ì∫°u*, ≈bÕw°u*, Ìu„°u* wS°
ıayÔ°u* J¡° vÔ≥|fi J ≤Ju¡ <Ft°Ô∫ ≈bÕw Ju¡ tº∫ tu* ≤Ãfi Ju¡ Ÿt°fi Zu‹™> ≈¥bÕ‹¸> J¡∑≤ Ìu„ tu* ≈F…≥ªu $$15$$
bF°≥ ≈≤ y°<@, <ıŸ ≈®J¡°≤ ŸaŸ°≤ J¡∑ ∫°`° J¡≤fiu Ÿu SJu¡ F…Î fi°≤ÌıÙ _byÕ J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ
≤Ãfi°u* Ÿu Ÿt¨] ≈bÕw Ju¡ Ÿt°fi «≥¡ªu tFÔ°u*b°Ôu ≤°ıfiy≤ tu* ≈F…≥ªu $$16$$ ŸJu¡ f°Ì N≈fiu ≈˚°uy tu*
N°∫u F…Î N≈fiu tFÔ, Ìu©u FCÎ ÌqŸ≤°u* Ju¡ tJ¡°fi N°æ≤ ≈¥bÕ tu* N≈fiu N°fi∏Ì Ju¡ Ÿ°@fi˚¥w f°y fyÙª°u* J¡°u
N°æ≤ fiy≤ Ju¡ fF…w Ÿu _S°fi°u* J¡°u Ìu©wu F…Î y°<@ fi°y¿≤J¡ Ô°uy°u* Ÿu ≈¥~>fiu Ôyu # Fu Ÿ≠ıfi°u*, •∫° N°≈
Ô°uy°u* J¡°u _t≤d Fæ <J¡ ∫F°≥ J¡° ≤°ı° ª°^±>°Ô S°, ∫<Ì N°≈ ı°fiwu Fæ*, w°u oŸ <bT∫ <b<@≈¥bÕJ¡ „Ù|®
bdÕfi J¡∑<ı∫u $$17,18$$
fi°y¿≤J¡ Ô°uy°u* fiu J¡F° # Fu <πı, ∫F°≥ N°™> bTÕ wJ¡ ª°^±>°Ô ≤°ı° F…N°, <ıŸJ¡°u tayÔ F_wÙ fiu
≤°ı° ffi°∫° S° N∏w tu* _bR¡≈ I°w F°ufiu ≈≤ N<Àfi tu* ıÔ y∫° $ Fu w≈¿_bfig, N°ı oŸ f°w J¡°u F…Î
f°≤F bTÕ fÙw y∫u Fæ* $$19,20$$ oŸ ≈®J¡°≤ J…¡w¥FÔ Ÿu ˚≤u F…Î y°<@ <ıŸ-<ıŸ tfiC‹∫ J¡°u Ìu©wu Su
Ÿ-Ÿ tfiC‹∫ Ÿu ≈¥~>wu Su N°æ≤ ŸÙ Ju¡ tC© Ÿu ŸCfiwu Su N°æ≤ N°_b°Ìfi J¡≤wu Su $$21$$ oŸJu¡
Nfi∏w≤ y°<@ fiu Ÿ fiy≤ tu* fÔ-b°Ffi Ju¡ Ÿ°S (Ÿufi° Nÿb°<Ì Ju¡ Ÿ<Fw) ≤°ıtFÔ Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ôu
F…Î ≤°ı° Ju¡ R¡≈ tu* ªJ®¡@≤ ˚yb°fig <b‹dC J¡°u Ìu©° $$22$$ nwÙ F…oÕ @¥<ÔR¡≈Ù tu|°u* π°≤° N°J¡°„ J¡°u
N°h~>°<Ìw J¡≤wÙ F…oÕ Ÿufi° J¡°u Ìu©J¡≤ N≈fiÙ ≈¥bÕ≤°≠∫°b_S° J¡° _t≤d J¡≤Ju¡ NÃ∫∏w <b_t∫ J¡°u
≈®°›w F…Î y°<@ fiu J¡F° $$23$$ ∫u bu FÙ J¡∑≤ Ìu„ Ju¡ fi¨≈ J¡∑ J¡°<t<fi∫°≥ Fæ*, <ıfiJ¡∑ Ãbª°Î≥ J¡tÔ Ju¡
1020 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tº∫˚°y J¡∑ w≤F J¡°utÔ Fæ* N°æ≤ <ıfiJ¡° ≤ay <≈|Ôu F…Î ŸCbdÕ J¡∑ ˚°≥<w ŸC∏Ì≤ Fæ N°æ≤ <ıfiJu¡ fiu`
ªaªÔ fiÙÔJ¡tÔ Ju¡ ŸÂ„ Fæ* $$24$$ ∫u ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* J¡∑ ≤°<„ J¡u ŸÂ„ ÿbuw, <fiÿªÔ <fiHÕ≤ Ju¡
Ÿt°fi, wS° N°J¡°„°u* Ju¡ k¥¡Ô°u* J¡∑ ≤°<„ Ju¡ Ÿt°fi ª≥b≤°au J¡° Ÿt¥F Ÿ°tfiu Fæ $$25$$ tfi°uF≤ ÔÔfi°Î≥
ofi ª≥b≤°u* J¡°u ±C>Ô° ≤FÙ Fæ*, t°fi°u* bfi J¡∑ Ôw°Î≥ <©Ôu F…Î ≈C‹≈°u* J¡∑ Ÿt¨<] J≥¡≈°wÙ F°u $$26$$ J¡v≈b¨s
Ÿu ∫C•w tu” ≈bÕw J¡∑ <„©≤ ≈≤‡≈≤° Ju¡ Ÿt°fi ∫u bu Ÿf <Ì„°N°u* Ju¡ ˚°y°u* tu* ∏tW F°<S∫°u* Ju¡ ıt
|≤ Fæ* $$27$$ ∫u bu o∏B Ju¡ ∫t N°<Ì Ô°uJ¡≈°Ô°u* Ju¡ Ÿt°fi ≤°ı° Ju¡ ∫t, b”d, JC¡fu≤ Ju¡ Ÿt°fi wuı_bÙ
N@Ùfi Ìu„°u* Ju¡ ≤°ı° Ô°uy Fæ* $$28$$ ∫u J¡v≈b¨s Ôw°N°u* Ju¡ JaC¡ı°u* J¡∑ w≤F ŸC∏Ì≤, Ÿf N˚Ù‹¸> b_wCN°u*
J¡°u Ìufiub°ÔÙ Îba F≤ ÎJ¡ b_wCN°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ |≤°u* J¡∑ ≈a<•w∫°≥ <b_w¨w Fæ* $$29$$ ∫F bFÙ J¡∑≤ ıfiw°
J¡° ≤°≠∫ Fæ, <ıŸJ¡° tæ*fiu ≈FÔu ≈˚°uy <J¡∫° S° N°æ≤ <ıŸJ¡° N°ı N≈fiu ≈¥bÕı∏t Ju¡ ª¿≤` J¡∑ ˚°≥<w
tCHu ≈®Ã∫s F…N° Fæ $$30$$ ∫F <fÔJC¡Ô ŸÃ∫ Fæ <J¡ ∫F Ÿt°ª°≤ ≈FÔu _b›fi J¡∑ w≤F Ìu©° y∫° <k¡≤
ı°y®Ìg˚¥w F°uJ¡≤ Ÿ°tfiu ©n° Fæ, fi t°Ô¥t <J¡ŸŸu, •∫°u* N°æ≤ <J¡Ÿ<Ô∫u oŸ t°∫° J¡° f°≤-f°≤ N°<b˚°Õb
F°uw° Fæ $$31$$ J¡‹¸> J¡∑ f°w Fæ, ıæŸu <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu ı°Ô Ÿu ≈sÙ <bb„ F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ
tæ* kæ¡Ô ≤Fu tfi Ju¡ ÌÙ|Õ t°uF Ÿu <bb„ F°u y∫° Fq≥ $$32$$ F° ! fnu ©uÌ J¡∑ f°w Fæ, N≈®fC] N°æ≤ b°Ÿfi°
Ÿu fi‹¸> F…N° tu≤° tfi fi∏Fuu* Ÿu f°ÔJ¡ Ju¡ tfi J¡∑ fi°o˘ <b_w¨w <b<b@ ˚®t°u* J¡°u Ìu©w° Fæ $$33$$ ∫F fnÙ
t°∫° ≈FÔu w≈_∫° Ÿu ≈®Ÿ∏fi <J¡∫u y∫u <b‹dC ˚yb°fig fiu ˚ÔÙ-˚°≥<w tCHu <Ì©°oÕ Fæ $ Nf tCHu Nh~>Ù
w≤F Ÿ°≤° b¨w°∏w J¡° _t≤d F°u y∫° Fæ $$34$$ oŸ<ÔÎ Nf ≈bÕw J¡∑ yCk¡° tua ı°J¡≤ ÎuŸ° ∫Ãfi J¡R¡≥y°,
<ıŸŸu oŸ <tØ∫° I°fi J¡∑ Ã≈<W Ju¡ <fi<tW J¡° N°æ≤ oŸJ¡∑ ¿_S<w Ju¡ <fi<tW J¡° tCHu I°fi F°u
ı°∫ $$35$$ ÎuŸ° Ÿ°uªJ¡≤ y°<@ Ÿ fiy≤ Ÿu ªÔu y∫u N°æ≤ ≈bÕw J¡∑ yCk¡° tu* ı°J¡≤ SJu¡ F…Î <ŸaF J¡∑
w≤F fæ™> y∫u $$36$$ bF°≥ Ÿ fnu ˚°≤Ù wuı_bÙ y°<@ fiu ±>u» bTÕ wJ¡ ªCvÔq˚≤ ≈°fiÙ ≈ÙJ¡≤ <b‹dC
˚yb°fig J¡°u ≈®Ÿ∏fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡<™>fi w≈_∫° J¡∑ $$37$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ ıÔ J¡∑ w≤F _bh~> t¥<wÕb°Ôu,
J¡tÔ fiu` Îba fiÙÔJ¡tÔ J¡∑ w≤F ÿ∫°tbdÕb°Ôu <b‹dC ˚yb°fig „≤wg J¡°Ô tu* ıÔ_bR¡≈ Îba fiÙÔJ¡tÔ°u*
Ÿu ÿ∫°tbdÕb°Ôu fnu ˚°≤Ù Ÿ≤°ub≤ J¡∑ fi°o˘ y°<@ ≈≤ ≈®Ÿ∏fi F°u y∫u $$38$$ y°<@ Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w ≈bÕw≤°ı
J¡∑ Ÿ yCk¡° tu* ˚yb°figg fiJu¡ ≈°Ÿ N°∫u N°æ≤ N°J¡°„ tu* tu| Ju¡ Ÿt°fi <b„C] ÿ∫°t J¡°¿∏wb°Ôu
˚yb°fig bF°≥ ©nu F°u y∫u $$39$$
ZÙ<b‹dC ˚yb°fig fiu J¡F° # Fu y°<@, •∫° wCtfiu tu≤Ù yC”w≤ t°∫° J¡°u Ìu©° N°æ≤ ŸaŸ°≤R¡≈Ùı°Ô Ju¡
J¡°∫Õ J¡°u ˚Ù Ìu©° <ıŸtu* ˚°À∫ FÙ <fi<tW Fæ ? $$40$$ Fu y°<@, tfi°ub°a<~>w oŸ t°∫°Ì„Õfi Ju¡ ≈®°›w
F°ufiu ≈≤ ≈bÕw˚¥<t tu* w≈_∫° J¡≤Ju¡ <fi‹J¡ÔaJ¡ F…Î wCt N°æ≤ •∫° ª°Fwu F°u ? $$41$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡F ≤Fu <b‹dC ˚yb°fig Ju¡ Ì„Õfi J¡≤ <πı°u* tu*
Zu‹™> y°<@ fiu ≈C‹≈°u* J¡∑ ≤°<„ Ÿu ˚yb°fig Ju¡ ª≤d°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡∑ $$42$$ ≈C‹≈°u* J¡°u <f©u≤wu F…Î y°<@ fiu
NP∫Õ ÌuJ¡≤ N°æ≤ ≈®Ì<sd° Ju¡ Ÿ°S „Ù|® ≈®d°t J¡≤ ıæŸu ª°wJ¡ tu| Ÿu J¡Fw° Fæ bæŸu FÙ <b‹dC ˚yb°fig
Ÿu ∫F b°•∫ J¡F° $$43$$ Fu ˚yb°fig, ∫F ı°u N°≈fiu NÃ∫∏w N∏@J¡°≤t∫ t°∫° <Ì©°oÕ Fæ, ŸJ¡°u
N°≈ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ ≈®°w#J¡°Ô tu* ≈¨<SbÙ J¡°u ≈®J¡¸> J¡≤wu Fæ* ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®J¡¸> J¡∑<ı∫u $$44$$ Fu Ìub
b°Ÿfi°R¡≈Ù tÔ Ÿu t<Ôfi tfi <ıŸ ˚®t J¡°u _b›fi J¡∑ fi°oÕ Ìu©w° Fæ, bF ı°y®Ìb_S° tu* ˚Ù •∫°ua
ŸyÕ - 48] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1021
<Ì©°oÕ Ìuw° Fæ ? $$45$$ Fu N<bΩ°<ÌtÔ Ÿu ≤<Fw ≈®<w‹™>°b°Ôu, tCHu ıÔ Ju¡ N∏Ì≤ sd˚≤ Ju¡ <ÔÎ
_b›fi J¡∑ w≤F ≈ÔÆ@ F…N° ∫F ˚®t N<@J¡ J¡°Ô wJ¡ Â<‹¸>y°uª≤ •∫°u* F…N° ? $$46$$ tu≤u ª°^±>°Ô
<bT∫J¡ <tØ∫° I°fi Ÿu J¡¿v≈w Ÿt∫J¡∑ ÌÙ|Õw° Îba Nv≈w° wS° ª°^±>°Ô „≤Ù≤ J¡° ı∏t N°æ≤ fi°„
tfi tu* FÙ •∫°u* fi ¿_Sw ≤Fuu bu f°F≤ Jæ¡Ÿu ¿_Sw Fæ* ? $$47$$
ZÙ˚yb°fig fiu J¡F° # Fu y°<@, <ıŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚®t J¡°u wCt Ìu©wu F°u ∫F Ÿf <ıŸJ¡°u w[bI°fi
fiFÙ* F…N° Fæ, NwÎb b°Ÿfi°R¡≈Ù Δ∫°<@ Ÿu ı°u y®_w Fæ Ÿ tfi°u˚°b J¡°u ≈®°›w F…Î N°Ãt° J¡° _bR¡≈ Fæ,
b_wCw# JC¡~> fiFÙ* Fæ $$48$$
∫<Ì J¡F°u Fæ, w°u tfi tau FÙ Fæ f°F≤ JC¡~> fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N°J¡°„, ≈bÕw, ŸtCB, ≈¨ØbÙ, <Ì„° N°<Ì JC¡~> ˚Ù f°F≤ fiFÙ* Fæ* $ ∫u Ÿf NaJC¡≤ tu* ≈W°u* Ju¡ Ÿt¥F
J¡∑ fi°o˘ N≈fiu <ªW tu* FÙ Fæ* $$49$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ NaJC¡≤ Ÿu k¡Ô, ≈C‹≈ N°<Ì f°F≤ ≈®J¡¸ >F°uwu Fæ* ŸÙ
≈®J¡°≤ ≈¨<SbÙ, N°J¡°„ N°<Ì ≈Ì°SÕ ˚Ù tfi°u˚°b J¡°u ≈®°›w F…Î N°Ãt° Ÿu f°F≤ ≈®J¡¸> F°uwu Fæ* $$50$$ ∫F
ŸÃ∫ Fæ <J¡ ≈¥b°uÕ•w ≈¨<SbÙ N°<Ì <ªW tu* ¿_Sw Fæ* f°F≤ J¡˚Ù fiFÙ* ≤Fwu Fæ*, •∫°u*<J¡ ∫F Ìu©° y∫° Fæ <J¡
≈vÔb NaJC¡≤ tu* <_Sw Fæ N°æ≤ k¡Ô J¡∑ „°u˚° ≈vÔb°@Ùfi Fæ $$51$$ bwÕt°fi <bT∫ tu* ªsC≤°<Ì o¿∏B∫°u*
π°≤° R¡≈°Ô°uJ¡ ≈®Ã∫∫, ˚°bÙ <bT∫ tu* tfi_J¡°≤ ≈®Ã∫∫, (NS°Õwg ˚°bÙ J¡°Ô tu* <bT∫ J¡° tfi Ÿu ŸtSÕfi
<J¡∫° ı°w° Fæ, Nw# ˚°bÙ <bT∫ tu* tfi_J¡°≤ ≈®Ã∫∫ F°uw° Fæ) Îba NwÙw <bT∫ tu* wW° ≈®Ã∫∫ F°uw° Fæ,
•∫°u*<J¡ NwÙw _t¨<w J¡° <bT∫ F°uw° Fæ Nw# wÙfi°u* ≈®Ã∫∫°u*Ju¡ I°≈J¡ wÙfi J¡°Ô F…Î N°æ≤ J¡°Ô°u* J¡Ù
Δ∫a<ıJ¡° Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J®¡∫° Fæ $ oŸ<ÔÎ ŸfJ¡° ≈∫ÕbŸ°fi <J®¡∫° tu* FÙ F…N° $ oŸ <J®¡∫°ÃtJ¡ b_wCN°u* J¡°
≈ŸaF°≤ N°æ≤ Ÿ¨<‹¸> tfi _b∫a ÎuŸu FÙ J¡≤w° Fæ ıæŸu <J¡ JC¡‡F°≤ |¸> J¡° fi°„ N°æ≤ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ $$52$$
oŸ ≈¥b°uÕ•w f°w J¡° Ÿf f°ÔJ¡, b¨] N°æ≤ b<fiw°Î≥ _b›fi, ˚®t, tÌ, N°buy, ≤°y, ≤°uy N°<Ì J¡∑
fC<]∫°u* tu* NfiC˚b J¡≤wu Fæ* NS°Õwg _b›fi˚®t°<Ì Ÿf ¿ªW Ju¡ FÙ @tÕ Fæ* $$53$$ ıæŸu ın°u* Ÿu (t¥Ô°u* Ÿu)
≈¨<SbÙ J¡°u N°J®¡°∏w <J¡∫u F…Î b¨s tu* Ô°©°u* k¡Ô N°æ≤ ≈C‹≈ ≤Fwu Fæ*, ŸÙ ≈®J¡°≤ b°Ÿfi°N°u* Ÿu ∫C•w
<ªW tu* Ô°©°u* (≈¨ØbÙ N°<Ì) b¨W°∏w ≤Fwu Fæ* $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ŸÌ<@‹™>°fi Ju¡ Nb‹¸>‡˚ Ju¡ fÔ Ÿu <ªW
ŸaŸ°≤ J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ $$54$$ ıæŸu ≈¨<SbÙ Ÿu ©°nu y∫u b¨s tu* ≈Wu N°<Ì fiFÙ* ≤Fwu bæŸu FÙ b°Ÿfi°
≤<Fw ıÙb Ju¡ ı∏t N°<Ì fiFÙ* F°uwu Fæa $$55$$ <ıŸ <ªW tu* ŸÌ<@‹™>°fi Ju¡ NbÔ‡ffi Ÿu Nfi∏w
ıywg-R¡≈Ù ı°Ô k≥¡Ÿ° Fæ Ÿ <ªW tu* ∫<Ì ª°^±>°ÔÃb ≈®J¡¸> F°u y∫°, w°u oŸtu* •∫° N°ÿª∫Õ Fæ ?
NS°Õwg JC¡~> N°ÿª∫Õ fiFÙ* Fæ $$56$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®ªC≤ buyb°ÔÙ wS° <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡ t°fi<ŸJ¡ <ª∏w°R¡≈Ù
<bJ¡°≤ J¡°u ≈æÌ° J¡≤fiub°ÔÙ ª°^±>°Ôw° ≈®<w˚°Ÿ Ju¡ π°≤° (NI°fi Ju¡ π°≤° ) wC‡Fu* I°w F…oÕ Fæ ŸÙ w≤F
ÎJ¡ f®°Êd N<w<S N°∫°, Ÿfiu ˚°uıfi <J¡∫°, bF Ÿ°u∫° N°æ≤ Ÿfiu J¡S° J¡FÙ" ∫F ˚Ù Ÿf wCtfiu
˚®t°ÃtJ¡ FÙ Ìu©° Fæ $$57,58$$ ŸÙ ≈®J¡°≤ "tæ* ™> J¡≤ ı°w° Fq≥, tæ*fiu ˚¥wt^±>Ô fi°t Ju ¡y®°t J¡°u
≈®°›w <J¡∫°, ∫u ˚¥w Fæ*, ∫u y®°t Fæ*' ∫F ˚Ù wCtfiu ˚®t°ÃtJ¡ FÙ Ìu©° Fæ $$59$$ ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡¸>aıfi°t Ju¡
ª°^±>°Ô J¡° ∫F fi‹¸> F…N° ≈®°•wfi |≤ Fæ, ∫°u* tfiC‹∫°u* Ÿu J¡Fu y∫u J¡¸>aı Ju¡ y¨FR¡≈ ˚®t J¡°u wCtfiu
Ìu©° $$60$$ ŸÙ ≈®J¡°≤ "tæ*fiu J¡∑≤ Ìu„ J¡°u ≈®°›w <J¡∫° N°æ≤ J¡∑≤Ìu„ Ju¡ b°<Ÿ∫°u* fiu tCHŸu ª°^±>°Ô Ju¡
≤°ı° F°ufiu J¡∑ J¡S° J¡FÙ' ∫F Ÿf ˚Ù wCtfiu ˚®t FÙ Ìu©° $$61$$ Fu <πı°uWt, oŸ ≈®J¡°≤ wCtfiu ∫F Ÿf
1022 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
t°uFı°Ô Ìu©° Fæ, <ıŸJ¡°u wCt ∫F ŸÃ∫ Fæ, ∫°u* ı°fiwu F°u N°æ≤ <ıŸJ¡°u ∫F NŸÃ∫ Fæ, ∫F ˚Ù wCt
ı°fiwu F°u $$62$$ b°Ÿfi°N°u* Ÿu N°uw≈®°uw <ªW N≈fiu ˚Ùw≤ •∫° fiFÙ* Ìu©w°, bTÕ ˚≤ tu* <Ÿ] (≈¥≤°)
F°ufiub°Ôu J¡°∫Õ J¡°u ˚Ù _b›fi tu* <Ÿ] F…N° Ìu©w° Fæ $$63$$ fi N<w<S Fæ, fi bu J¡∑≤ Fæ*, fi bu ˚¥w Fæ* N°æ≤
fi bF fiy≤ Fæ $ Fu tF°fC<]b°Ôu, ∫F Ÿf wCtfiu Δ∫°t°uF Ÿu (NI°fi Ÿu) Ìu©° Fæ $$64$$ wCt ˚¥wÌu„ N°æ≤
J¡∑≤ Ìu„ J¡°u N˚Ù ˚Ù fiFÙ* y∫u, <J¡∏wC N<w<S J¡° b°•∫ ŸCfiJ¡≤ ˚¥wÌu„ J¡°u ı°wu F…Î wCtfiu ≤°_wu tu*
SJ¡°b¸> Ju¡ J¡°≤d <J¡ŸÙ ≈bÕw J¡∑ yCk¡° tu* <bZ°t <J¡∫° N°æ≤ bFÙ* Zt Ÿu <bt¥» <ªW F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
_b›fi J¡∑ w≤F ∫F bF ˚¥wt^±>Ô Fæ, ∫F ª°^±>°Ô J¡° |≤ Fæa oÃ∫°<Ì Ÿf wCtfiu ˚®t°ÃtJ¡ Ìu©° Fæ,
≈≤t°SÕw# fiFÙ* Ìu©° Fæ $$65,66$$ Fu <πı, ŸÙ ≈®J¡°≤ bFÙa ≈≤ J¡∑≤fiy≤ ˚Ù ˚®t°ÃtJ¡ Ìu©° Fæ N°æ≤
ÌqŸ≤u <Ìfi N|tTÕd Ju¡ Ÿt∫ ˚Ù Ÿf t°∫°≈¥dÕ b_wCÎ≥ (∫° J¡°∫Õ) Ìu©Ù Fæ* $$67$$ Fu tC<fi, Ju¡bÔ ∫u FÙ
≈¥b°uÕ•w ˚®t wCtfiu fiFÙ* Ìu©u ≈®Ã∫Cw Ÿf J¡°Ô°u* tu* Ÿt_w <Ì„°N°u* tu* tÌ°u∏tW J¡∑ fi°o˘ |¥t ≤Fu wCtfiu tfi
Ÿu <b<„‹¸> ˚®t Ìu©° Fæ $$68$$ oŸ<ÔÎ ™>°u N°æ≤ „°∏w fC<] F°uJ¡≤ N≈fi° f®Êª∫°ÕZt°u<ªw
N<ÀfiF°u`°<Ì Îba _b°º∫°∫ N°<Ì J¡tÕ J¡≤°u, •∫°au¿J¡ ∫F°≥ tfiC‹∫ N≈fiu J¡tÕ <J¡∫u <ffi° J¡v∫°d J¡°u
≈®°›w fiFÙ* F°uwu Fæ* $$69$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß, wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* Ju¡ w≈¿_b∫°u* Ÿu ≈¥<ıw Îba ˚yb°fig Ju¡ ª≤d _≈„°Õ<Ì
Ÿu ≈<b` F°S°u*b°Ô°u ≈a<±>w N°æ≤ tC<fi∫°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu <|≤u F…Î ≈μfi°˚ ˚yb°fig, oŸ ≈®J¡°≤ J¡F J¡≤ N≈fiu
_S°fi sÙ≤ Ÿ°y≤ J¡°u ªÔu y∫u $$70$$
Nnw°ÔÙŸb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiª°Ÿb°≥ ŸyÕ
y°<@ J¡° ˚¥wt^±>Ô N°æ≤ J¡∑≤ Ìu„ tu* ≈Cfi# ı°J¡≤ ≈Cfi#-≈Cfi#
ZÙF<≤ Ÿu ≈¥~> J¡≤ wS° ∫F Ÿf t°∫° Fæ ∫F <fiÿª∫J¡≤ J®¡t Ÿu ıÙb∏tC•w F°ufi° $
˚yb°fig Ju¡ b°•∫ Ju¡ NSÕ J¡°u NŸa˚°bfi° N°æ≤ <b≈≤Ùw ˚°bfi° J¡∑ »w° Ÿu fi ŸtH ≤Fu y°<@
ıywg Ju¡ N¿@‹™>°fi˚¥w N°Ãtw[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ <ffi° FÙ ≈¥bÕ‹¸> Ìu„N°<ÌJ¡° f°@ F°u ŸJ¡w° Fæ ∫°
fiFÙa ∫F ≈≤Ùs°≈¥bÕJ¡ NfiC˚b J¡≤fiuJ¡∑ oh~>° Ÿu <k¡≤ ˚¥wt^±>Ô N°<Ì Ìu„°u* tu* ˚¸>Ju¡, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, wÌ…≈≤°∏w ˚yb°fig <b‹dC Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ <k¡≤ y°<@
_b∫a N≈fiu t°uF Ju¡ <bª°≤Ju¡ <ÔÎ ˚¥wt^±>Ô N°<Ì Ìu„°u* tu* N°J¡°„ tu* tu| J¡∑ fi°o˘ J®¡t Ÿu ˚¸>Ju¡ $$1$$
wÌfi∏w≤ Ô°uy°u* Ju¡ tC≥F Ÿu N≈fiu ª°^±>ÔÃb N°<Ì Ju¡ b¨W°∏w J¡°u ≈¥b°ÕfiC˚¥w Ju¡ wCv∫ FÙ ŸCfiJ¡≤ N°æ≤
<ªÖ°u* Ÿu Ìu©J¡≤ <k¡≤ ≈bÕw J¡∑ yCk¡° tu* ı°J¡≤ ∏F°u*fiu ZÙF¿≤ ˚yb°fig J¡∑ N°≤°@fi° J¡∑ $$2$$ wÌ…≈≤°∏w
S°unu FÙ Ÿt∫ tau ˚yb°fig ZÙF¿≤ fiJu¡ ≈°Ÿ N°∫u $ ˚yb°fi ÎJ¡¡f°≤ S°unÙ-ŸÙ N°≤°@fi° Ÿu FÙ f∏@Cw°
J¡°u ≈®°›w F°u ı°wu Fæ* $$3$$ ıæŸu tu| t∫¥≤ Ju¡ ≈®<w f°uÔw° Fæ bæŸu FÙ ≈®Ÿ∏fi F…Î ˚yb°fig y°<@ Ju¡ ≈®<w
f°uÔu # Fu y°<@, w≈_∫° Ÿu wCt <k¡≤ •∫° ª°Fwu F°u ? $$4$$
y°<@ fiu J¡F° # Fu ÌubÌub, tæ*fiu ~># tFÙfiu wJ¡ ˚¥t^±>Ô N°æ≤ J¡Ù≤≤°≠∫tu* ˚®td <J¡∫° $ bF°≥ ≈≤
ıfi≈®b°Ì°u* tu* ˚Ù tu≤u b¨W°∏w tu* Δ∫<˚ª°≤ fiFÙ* N°∫° ∫°fiÙ bF ≠∫°u*-J¡°-Ã∫°u* ŸCfi° y∫° $$5$$ Fu ≈®˚°u,
ŸyÕ - 49] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1023
N°≈fiu tCHŸu wCtfiu t°∫° Ÿu ˚¥wt^±>Ô Ìu©°, ÎuŸ° •∫°u* J¡F° ? tF°Ãt°N°u* J¡° bªfi t°uF Ju¡ fi°„ Ju¡
<ÔÎ F°uw° Fæ fi <J¡ t°uF J¡∑ b¨<] Ju¡ <ÔÎ $ t°∫° Ÿu ‹¸> ≈Ì°SÕ J¡°Ô°∏w≤ tu* Nbÿ∫ Δ∫<˚ª¿≤w F°uwu Fæ*,
<J¡∏wC ∫u w°u NΔ∫<˚ª¿≤w Fæ*, Nw# ∫u t°∫° Fæ, ÎuŸ° Jæ¡Ÿu ŸtH° ı° ŸJ¡w° Fæ ? ∫F ˚°b Fæ $$ 6$$
t°<∫J¡ ≈Ì°SÕ ˚Ù ıfi≈®b°Ì°u* tu* NΔ∫<˚ª¿≤w F°u ŸJ¡wu Fæ*, oŸtua ≈<W J¡Fwu Fæ* $
ZÙ ˚yb°fig fiu J¡F° # y°@u, J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu ≈®<Ÿ] ˚¥wt^±>Ô Ìu„ Ju¡ N°æ≤ J¡∑≤Ìu„ Ju¡
Ô°uy°u* Ju¡ tfi tu*, wC‡F°≤u tfi J¡∑ fi°o˘, J¡¸>aı ª°^±>°Ô J¡∑ ¿_S<w N≈≤°us R¡≈ Ÿu ˚®°¿∏wb„
≈®<w<f¿‡fw Fæ $$7$$
bu ˚Ù N≈fiÙ ˚®°¿∏w Ÿu FÙ b柰 J¡Fwu Fæ*, oŸ<ÔÎ fiJu¡ bªfi J¡° Ÿab°Ì ŸÃ∫w° J¡° N°≈°ÌJ¡ fiFÙ*
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ bu wC‡F°≤u b¨W°∏w J¡°u ıæŸu J¡° w柰 J¡Fwu Fæ* $ f°@J¡ I°fi Ju¡ <ffi° ≈®<w˚°Ÿ (˚®t)
N˚®tw° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$8$$ <J¡ŸÙ ª°^±>°Ô π°≤° y°≥b Ju¡ ~>°u≤ ≈≤ ffi°∫° y∫° tJ¡°fi, ı°u <J¡ ∫F
≈FÔu tæ*fiu ffi°∫° S° ∫°u* wC‡F°≤u ˚®°¿∏wı<fiw N°y®F J¡° <bT∫Ù˚¥w Fæ N°æ≤ Nf o˘¸>°u* Ju¡ ¸C>J¡n°u* Ju¡ R¡≈ tu*
≈¿≤dw F°u y∫° Fæ, wCtfiu Ìu©° S° $$9$$ J¡˚Ù ˚®°¿∏w R¡≈ ≈®<w˚°Ÿ fF…w°ua J¡° ˚Ù ÎJ¡-Ÿ° FÙ F°uw° Fæ $
J¡°æÎ J¡∑ w°n Ju¡ ≈un Ju¡ fiÙªu <_S¿w Ju¡ Ÿt°fi tfi°uy<w fnÙ <b<ª` Fæ $$10$$ Ìu©°u fi fF…w Ÿu Ô°uy ÎJ¡
FÙ _b›fi Ìu©wu Fæ* ıæŸu <J¡ <fiB° Ju¡ Ÿt°fi ˚®t≈®Ì t<Ì≤° Ju¡ tÌ Ÿu tW <ªWb°Ôu fF…w Ÿu Ÿt°fiR¡≈ Ÿu
|¥t ≤FÙ-ŸÙ <Ì„°N°u* J¡°u Ìu©wu Fæ* $$11$$ ÎJ¡ FÙ fiÙÔÙ bfi_SÔÙ tu* t¨y Ju¡ fhª°u* Ju¡ Ÿt°fi fF…w Ÿu
f°ÔJ¡ ÎJ¡ FÙ f°Ô¥ N°<Ì Ÿu ffi°∫u F…Î y¨F, FÔ, Ì…yÕ N°<Ì J¡∑ ˚®tÔÙÔ° tu* ©uÔwu Fæ* $$12$$ b@,
f∏@fi, ≈≤°ı∫, ≈Ô°∫fi N°<Ì <b<b@ N°J¡°≤b°Ôu N≈fiu ≈®°≤Æ@k¡Ô ≈°J¡ Ju¡ ≈®°›∫ F°ufiu ≈≤ ˚Ù fF…w
Ÿu Ÿæ<fiJ¡ N°<Ì Ô°uy ÎJ¡ FÙ Ÿt∫ ÎJ¡ w≤F Ju¡ ı∫, Ô°˚, ˚°uy N°<Ì ≈®∫°uıfi°u* J¡∑ ˚®°¿∏w Ÿu fiJu¡
Ô°u˚ Ÿu ∫C] N°<Ì π°≤° ∫Ãfi J¡≤wu Fæ*, ∫F ≈®<Ÿ] Fæ $$13$$
∫<Ì t°fiŸ J¡v≈fi° FÙ ıywg Fæ, w°u Fut∏w N°<Ì Ÿt∫ @°fi N°<Ì Ju¡ NaJC¡≤°u* J¡° ≈®<wf∏@J¡ N°æ≤
ı°æ N°<Ì Ju¡ NaJC¡≤°u* J¡° ŸF°∫J¡ Fæ, oŸ Ô°uJ¡ ≈®<Ÿ<] J¡° f°@ F°uy°, •∫°u*<J¡ t°fiŸ J¡v≈fi° J¡° f°fl
J¡°Ô ŸF°∫J¡ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ, y°<@ J¡∑ oŸ „aJ¡° J¡° <fib°≤d J¡≤wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
J¡°Ô ≈®<wf∏@ N°æ≤ NU∫fiCI° (_bÙJ¨¡<w) J¡° Ì°w° Fæ ÎuŸ° ı°u Ô°uJ¡≈®b°Ì Fæ, Ÿtu* <b≤°u@ fiFÙ*
N°w° Fæ •∫°u*<J¡ ≈®<wf∏@ N°æ≤ NfiCI° J¡° FuwC˚¥w J¡°Ô ˚Ù ŸaJ¡v≈ t°` FÙ Fæ $ ∫°fiÙ <Ì„° <b„uuT Ÿu
Nb¿h~>∏fi Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J®¡∫° J¡°u Ìu©J¡≤ tfi FÙ „°˜°fiCŸ°≤ t°Ÿ, M¡wC N°<Ì ˚uÌ°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ $
„aJ¡° # wf NJ¡¿v≈wJ¡°Ô J¡°æfi Fæ ?
Ÿt°@°fi # ı°u NJ¡¿v≈w N©^±>>J¡°Ô (≈≤t°Ãt°) Fæ, bF _b°Ãt° tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ, <J¡ŸÙ Ju¡
<ÔÎ fi w°u ≈®<wf∏@J¡ F°uw° Fæ N°æ≤ fi <J¡ŸÙ J¡°u NU∫CI° FÙ Ìuw° Fæ $$14$$
oŸÙ NSÕ J¡°u _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
Nt¥wÕ ı°u ˚yb°fi J¡°Ô Fæ, Ÿu w°u ≈¿^±>w Ô°uy ı∏t°<Ì <bJ¡°≤ ≤<Fw f®Ê FÙ J¡Fwu Fæ* $ bF fi w°u
J¡˚Ù <J¡ŸÙ J¡° JC¡~> ˚Ù Ã∫°y J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi J¡˚Ù <J¡ŸÙ J¡° JC¡~> ˚Ù y®Fd J¡≤w° Fæ $$15$$
≈®St J¡°Ô J¡∑ ŸaJ¡v≈R¡≈w° <Ÿ] J¡≤wu Fæ* $
1024 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
bTÕ, J¡v≈, ∫CyR¡≈ ı°u ∫F Ô°æ<J¡J¡ J¡°Ô Fæ, bF ı∏∫t°` Ju¡ J¡°ÔR¡≈ ≈°<@ı∏∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
ŸC∫Õ <J®¡∫°, ª∏B <≈^±> N°<Ì ≈Ì°SÕ Ÿt¥F°u* π°≤° ŸaJ¡¿v≈w F°uw° Fæ N°æ≤ Ÿ J¡°Ô π°≤° ≈®<wf∏@ N°æ≤
NU∫fiCI°b„ Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿt¥F fiJ¡∑ <J®¡∫° k¡Ô N°<Ì J¡∑ Δ∫b_S° ŸaJ¡¿v≈w F°uwÙ Fæ $$16$$
≈®°Ÿa¿ayJ¡ „aJ¡° J¡° ©^±>fi J¡≤ ≈®_wCw J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ J¡Fwu Fæ* $
fi ˚®°∏w<ªWb°Ôu ˚¥wÌu„ Ju¡ N°æ≤ J¡∑≤ Ìu„ Ju¡ Ô°uy°u* fiu ŸÂ„ ≈®<w˚°Ÿ Ÿu Ã≈∏fi ˚®t J¡°u bæŸu
FÙ Ìu©° $$17$$
wf tCHu •∫° J¡≤fi° ª°<F∫u ? ∫F ≈¥~>fiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu Ÿ°@°u, _bΔ∫°≈°≤ tu* wÃ≈≤ F°uJ¡≤ ∫°fiÙ N≈fiu bdÕ N°æ≤ N°Zt Ju¡ N°ª≤d tua wÃ≈≤ F°uJ¡≤ N°≈
fC<] Ÿu N≈fiu N°Ãt° J¡° <bª°≤ J¡∑<ı∫u wS° t°uF≤<Fw F°uJ¡≤ ∫FÙ* ≤<F∫u, tæ* ı°w° Fq≥ $$18$$
ÎuŸ° J¡F J¡≤ ŸfJu¡ N<@≈<w ˚yb°fig <b‹dC N∏w<FÕw F°u y∫u N°æ≤ <ª∏w° Ÿu Δ∫°›w fC<] Ÿu ∫C•w
y°<@ J¡∏Ì≤° tu* ı° fæ™>u $$19$$ wÌfi∏w≤ ≈bÕw ≈≤ JC¡~ >tFÙfi°u* Ju¡ fÙwfiu ≈≤ bFÙa Ÿ y°<@ fiu ≈C^≤ÙJ¡°s
˚yb°fig J¡∑ ≈Cfi# N°≤°@fi° J¡∑ $$20$$ ÎJ¡ Ÿt∫ ∏F°u*fiu N°∫u F…Î ≈®˚C J¡°u Ìu©°, ≈®d°t <J¡∫°, tfi,
bªfi N°æ≤ J¡tÕ Ÿu fiJ¡∑ ≈¥ı° J¡∑ wS° ≈®ÿfi J¡∑ NfiCI° Ju¡ b°•∫ Ÿu ≈¥~>° $$21$$
y°<@ fiu J¡F° # Fu ˚ybfig, N≈fiÙ oŸ ª°^±>°Ô ¿_S<w J¡° <ªW Ÿu _t≤d J¡≤ ≤F° N°æ≤ oŸ ı∏t,
t≤d N°<Ì NfiSÕ ≈®ªC≤ ŸaŸ°≤ t°∫° J¡° _t≤d J¡≤ ≤F° tæ* NÃ∫∏w t°uF J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fq≥ $$22$$
oŸ<ÔÎ tF°t°uF J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ ≈°∫ J¡F J¡≤ H¸>≈¸> fi ªÔu ı°o∫u, <J¡∏wC Ÿa„∫ Ÿu Ã≈∏fi t°uF
J¡° fi°„ F°ufiu wJ¡ ¿_Sw F°uo∫u N°æ≤ tCHu ÎJ¡ FÙ <fitÕÔ J¡tÕ tu* <fi∫C•w J¡∑<ı∫u $$23$$
ZÙ ˚yb°fig fiu J¡F° # Fu f®Êfig, ∫F ıywg t°∫°R¡≈Ù tF°„‡f≤°ŸC≤ J¡° N°±>‡f≤R¡≈ Fæ $ oŸtu*
N°Ãtw[b Ju¡ <b_t≤d Ÿu ∫°fiÙ N°b≤d Ju¡ <fi<tW˚¥w NI°fi Ÿu Ÿf N°ÿª∫Õt∫ J¡v≈fi°Î≥ F°uwÙ Fæ* $$24$$
t°∫° tu* Fı°≤°u* N|<¸>w |¸>fi°Î≥ F°u ŸJ¡wÙ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
wCtfiu ˚¥wt^±>Ô N°æ≤ J¡∑≤fiy≤ tu* ı°u b柰 Ìu©°, bF Ÿf Ÿa˚b FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ <fiB° N°<Ì tu*
NŸa˚°<bw ≈Ì°S°uu˘ J¡° ˚®t Ô°uy°u* J¡°u <Ì©°oÕ FÙ Ìuw° Fæ $$25$$ ˚¥wÌu„b°<Ÿ∫°u* N°æ≤ J¡∑≤Ìu„b°<Ÿ∫°u* fiu
wC‡F°≤Ù FÙ w≤F <tØ∫° F°uwu F…Î ˚Ù ŸÃ∫ J¡∑ w≤F b柰 ˚®t Ìu©°, •∫°u*<J¡ Ÿt°fi ŸaJ¡v≈ Ÿu Ÿt°fi
J¡°Ô N°<Ì J¡° Ÿa˚b Fæ $$26$$ tæ* wC‡F°≤u ª°^±>°Ô <fi∏Ì° Ÿ‡f∏@ J¡°u ≈®y¸>°fiub°Ôu ∫S°SÕ <bT∫ J¡°u¡
J¡Fq≥y°, wCt oŸu ŸCfi°u, oŸŸu t°yÕ„ÙTÕ J¡∑ Ôw° Ju¡ wCv∫ wC‡F°≤Ù <ª∏w° fi‹¸> F°u ı°∫uyÙ $$27$$ ı°u ∫F
J¡¸>aı fi°t J¡° ª°^±>°Ô ˚¥wt^±>Ô tu* ≈FÔu F…N°, bF wC‡F°≤u π°≤° Ìu©u y∫u ŸÙ N°J¡°≤-≈®J¡°≤ Ÿu
bæŸu FÙ ∫C•w ≈FÔu F…N° $ bæŸu FÙ J¡Ô` ≤<Fw F°uJ¡≤ ÌqŸ≤u Ìu„ tu* y∫°, J¡∑≤Ìu„ J¡° N<@≈<w F…N° N°æ≤
wÌfi∏w≤ N<Àfi tu* ≈®bu„ J¡≤ y∫° $$28,29$$
∫<Ì Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° N∏∫ ≈C”T F…N°, w°u ŸJ¡° b¨W tu≤u NfiC˚b ≈S tu* Jæ¡Ÿu N°R¡» F…N° $ oŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
wf ıÔ Ju¡ N∏Ì≤ ±¥>fu F…Î wC‡F°≤u tfi taua Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡¸>aı Ju¡ N°ª°≤ J¡∑ ¿_S<w ˚®°¿∏w Ÿu
Ju¡bÔ ≈®<w˚°<Ÿw F…oÕ, •∫°u*<J¡ ÎuŸ° FÙ wC‡F°≤° ŸaJ¡v≈ S° $$30$$
ı°u b_wC J¡˚Ù fi Ìu©Ù yoÕ F°u, ÌqŸ≤u Ìu„ tu* F°u N°æ≤ fÙw ªCJ¡∑ F°u, ŸJ¡° Ÿ°tfiu bwÕt°fi R¡≈ Ÿu
ŸyÕ - 49] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1025
Ì„Õfi Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu B‹¸>° ≈C”T J¡˚Ù NfiC˚¥w b_wC J¡°u ˚Ù <fÔJC¡Ô ˚¥Ô ı°w° Fæ bæŸu FÙ <ªW J¡˚Ù fi Ìu©Ù yoÕ
b_wC J¡°u ˚Ù ≈¥bÕ‹>¸> Ju¡ Ÿt°fi Ìu©w° Fæ $$31$$ Fu y°@u, ıæŸu _b›fi Ÿu tfi°u≤S, Ÿa<fi≈°w Ju¡ ˚®t F°uwu
Fæ* bæŸu FÙ ı°y®wg tu* ˚Ù tfi Ÿu _b∫a ˚®t Ìu©u ı°wu Fæ* $$32$$ ıæŸu <`J¡°ÔÌ„ÙÕ ∫°uyÙ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu
˚<b‹∫wg b_wC ˚Ù ŸJu¡ W≤ J¡°Ô tu* F°ufiub°Ôu Âÿ∫t°fi ≈Ì°S°u˘ J¡∑ N≈us° ˚¥wJ¡°Ô_S F°uwÙ Fæ bæŸu
FÙ Fu y°@u, NwÙw J¡¸>aı J¡° ª¿≤w ˚Ù bwÕt°fi ≈®<w˚° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$33$$
∫<Ì J¡F°u N°Ãt<˚∏fi J¡¸>aı tu* N°æ≤ Nfi°ÃtÙ∫ ŸJu¡ |≤f°≤, ˜Ù-≈C` N°<Ì tu* tu≤° bFÙ tæ* Fq≥,
wÌÙ∫ FÙ bF (y¨F N°<Ì) tu≤° Fæ, ∫°u* t≠ıfi Jæ¡Ÿu F…N° ? w°u oŸ ≈≤ S°un° J¡F° ı°w° Fæ $ Nw[bI
Ÿ˚Ù Ô°uy°u* J ° Nfi°Ãt° ÌuF tu* N°æ≤ Nfi°ÃtÙ∫ y¨F, J¡Ô` N°<Ì tu* 'NFtg" 'tt ÎuŸ° N¿˚t°fi <Ì©°oÕ
Ìuw° Fæ, Ju¡bÔ N°Ãt<bwg J¡° FÙ fitu* t≠ıfi fiFÙ* F°uw°, oŸ N<˚≈®°∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫F ÌuF tæ* Fq≥ wS° ∫u |≤-π°≤ N°<Ì tu≤u Fæ*, ∫°u* N°ÃtI°fiÙ <fitÀfi fiFÙ* F°uw° $ ∫F ÌuF tæ* Fq≥ wS° ∫u
|≤-π°≤ N°<Ì tu≤u Fæ*, ∫°u* Nfi°ÃtI°fiÙ <fitÀfi F°uw° Fæ $$34$$
Ÿftu* NFa˚°bfi° Ÿu ˚Ù w[bI°fiÙ J¡° fitu* t≠ıfi fiFÙ* F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ ≈¿≤¿h~>∏fi NFa˚°b FÙ
t≠ıfi J¡° FuwC Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿf JC¡~> tæ* FÙ F¥≥ ÎuŸÙ ˚°bfi° Ÿu w[bI°fiÙ Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw°, bF ≈Ì°S°u˘ tu* ˚uÌR¡≈ NfiSÕ ˚°bfi°
J¡° y®Fd fiFÙ* J¡≤w° Fæ $ oŸÙ J¡°≤d bF ŸC©, Ì…#© Ÿu ∫C•w ˚®t°u* tu* ıÔ tu* wC‡fÙ Ju¡ Ÿt°fi <fitÀfi≈®°∫
F°uw° F…N° ˚Ù (c) fiFÙ* F°uw° $$35,36$$
wf tæ* Jæ¡Ÿ° Fq≥, ÎuŸ° ≈¥~>fiu ≈≤ wCt N∏w≤°ÔbwÙÕ (tº∫bwÙÕ) F°u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<b<b@ b°Ÿfi°N°u* Ÿu y®_w <ªWb°Ôu, ªuwfi°≤<Fw wCt <ıŸJ¡∑ tF°Δ∫°<@ JC¡~> „uT ≤F yoÕ F°u,
Ÿ ≤°uyÙ Ju¡ ŸÂ„ F°u, ıæŸu <J*¡<ªwg Nb<„‹¸> tF°Δ∫°<@b°Ô° ≈C”T _b°_Ø∫ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° bæŸu
FÙ wCt ˚Ù _bR¡≈ tu* Nb¿_Sw N°Ãt° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…Î F°u $$37$$ ıæŸu y¨F ≤ªfi° ∫° y¨F ≈®bu„ N°<Ì
Ÿ‡∫yg ≈®∫Ãfi Ÿu ≤<Fw ≈C”T b¨<‹¸> J¡° <fib°≤d J¡≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ I°fi Ju¡ ≈¿≤≈¥dÕ fi F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d wCt tfi°u˚®t J¡° <fib°≤d J¡≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F°u $$38$$ ı°u FÙ wC‡F°≤u <ªW tu* ŸFŸ°
≈®<w˚°<Ÿw F°uw° Fæ «≥¡ªu ≈C”T Ÿu b¨s Ju¡ Ÿt°fi sd˚≤ tu* ŸÙ Ÿu wCt N°J®¡°∏w F°u ı°wu F°u ∫°fiÙ
ŸJu¡ N<˚t°fi Ÿu <w≤_J¨¡w F°u ı°wu F°u $$39$$ ∫F°≥ ≈≤ oŸ t°∫° ªJ®¡ J¡° tº∫˚¥w <ªW ª°≤°u* N°u≤
|¥tw° Fæ $ ∫<Ì ≈C”T Ÿ <ªW N°Ãt° tu* ≈®<bÔ°≈fi π°≤° <w≤_J¡°≤ J¡≤Ju¡ ¿_Sw F°u ı°∫, w°u bF t°∫°
ªJ®¡ JC¡~> ˚Ù ≈Ùn° fiFÙ* ≈F…≥ª°w° Fæ $$40$$ wCt ™>°u, ≈bÕw Ju¡ JCa¡ı tu* ÌŸ bTÕ wJ¡ N<©∏fi fC<] F°uJ¡≤
<ªW <fi≤°u@ J¡° NU∫°Ÿ J¡≤°u $ wÌfi∏w≤ wCt Nfi∏w I°fi ≈®°›w J¡≤°uyu $$41$$ ÎuŸ° J¡FJ¡≤ ˚yb°figg
ZÙF¿≤ b°∫C tu* ÔÙfi tu| J¡∑ fi°o˘, fCHu F…Î ÌÙ≈J¡ J¡∑ ˚°≥<w N°æ≤ ∫tCfi° J¡∑ w≤ay J¡∑ ˚°≥<w ÎJ¡ sd tu*
bFÙ* ≈≤ N∏w<FÕw F°u y∫u $$42$$ ıæŸu „≤Ìg M¡wC Ju¡ f°Ì (≈wHn tu*) b¨s ≈W°u* Ÿu ≤<Fw F°u ı°w° Fæ
(<b≤Ÿw° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ) bæŸu FÙ y°<@ <bbuJ¡b„ Ã≈∏fi F…Î bæ≤°À∫ J¡°u ≈®°›w F…Î $$43$$ y°<@

c Ÿb°uÕFa˚°bfi° tu* ˚Ù NFaJ¡°≤w° Fææ, oŸ<ÔÎ <fitÀfi≈®°∫ J¡F° Fæ $

1026 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
fiu, <ıfiJ¡∑ t<w |¥t ≤FÙ ˚®t≤°<„ Ÿu ∏tC•w F°u ªCJ¡∑ SÙ, ≈®°•wfi J¡tÕ R¡≈ ÌæbJ¡∑ ∫°uÀ∫ ª°^±>°Ô
˚°b ≈®Ì„ÕfiR¡≈ <b<ª` ªu‹¸>° J¡∑ S°unÙ <fi∏Ì° J¡∑ $$44$$ ıæŸu yÙÔ° tu| ≈bÕw ≈≤ ı°w° Fæ bæŸu FÙ
J¡”d° Ÿu N°BÕ <ªWb°Ôu y°<@ J¡v∫°dJ¡°≤Ù <ªW<fi∫tfi Ju¡ NU∫°Ÿ Ju¡ <ÔÎ wS° ŸbÕZu‹™> ≈Ì tu*
<bZ°¿∏w Ju¡ <ÔÎ M¡‹∫t¥J¡ ≈bÕw ≈≤ y∫u $$45$$ bF°≥ ≈≤ Ÿf ŸaJ¡v≈°u* J¡° Ã∫°yJ¡≤ y°<@ fiu ÌŸ bTÕ wJ¡
w≈ (tfi wS° o¿∏Ì∫°u* J¡° Ÿa∫t) <J¡∫°, ŸŸu ∏F°u*fiu N°ÃtI°fi ≈®°›w <J¡∫° $$46$$ N°ÃtI°fi
≈®°<›w Ju¡ ≈≤°∏w tF°Ãt° y°¿@ N≈fiÙ ≈°≤t°<SÕJ¡ ŸW° ≈®°›w J¡≤ ˚∫-„°uJ¡ ≤<Fw F°u wS° <fi≤∏w≤
<Ìw ıÙbfitC•w _bR¡≈b°Ôu NwÎb N≈¿≤¿h~>∏fi _b°fi∏Ì tÌ Ÿu N°|¥<dÕw N°æ≤ ≈¥dÕ <ªWb°Ôu F°u
T°un„ J¡Ô°N°u* Ÿu ≈¥dÕ ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi N≈¿≤¿h~>∏fi f®Ê°J¡°„ tu* <bF°≤ J¡≤fiu Ôyu $$47$$
fiª°Ÿb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈ª°Ÿb°≥ ŸyÕ
<ªW Ju¡ N°J®¡td Ju ≈°∫°u* J¡°, Wt I°fi Ju¡ t°F°Ã‡∫ J¡° wS°
<ªWR¡≈Ù Ÿ≈Õ Ju¡ _S¥Ôw°R¡≈Ù Ì°uT Ju¡ FuwCN°u* J¡° bdÕfi $
≈¥bÕ Ÿy°u˘ tu* b<dÕw y°<@ Ju¡ b¨W°∏w J¡∑ ≈®_wCw J¡S° tu* ∫°uıfi° J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|Cfi∏Ìfi, oŸ ≈®J¡°≤ NÃ∫∏w kæ¡ÔÙ F…oÕ ∫F tF°t°uFt∫Ù <bTt t°∫°
N<ª∏wfiÙ∫ Fæ, ÎJ¡t°` ≈≤t°Ãt° FÙ oŸJ¡° N°Z∫ N°æ≤ <bT∫ Fæ $$1$$
Ì…I°Õfiw° J¡°u FÙ wÙfi ≈®J¡°≤°u* Ÿu Ì„°Õwu Fæ* $
J¡F°≥ Ì°u tCFqwÕ Ju¡ ˚®t Ÿu Ô°uJ¡Ì„Õfi, N°æ≤ J¡F°≥ NfiuJ¡°u* bT°u˘ tu* tC•w F°ufiub°Ô° ª°^±>°Ô J¡° ˚®t,
J¡F°≥ ˚®t°b_S° tu* ≈®°<›w N°æ≤ J¡F°≥ ≈®Ã∫s Ì„Õfi, J¡F°≥ <fiŸ∏ÌuF NŸÃ∫w° N°æ≤ J¡F°≥ ŸÃ∫ tu* ≈¿≤dw
F°ufi° ? oŸ<ÔÎ tæ* J¡Fw° Fq≥, Fu tF°f°F°u, ∫F <bTt t°∫° NŸ°b@°fi tfib°Ôu ≈C”T J¡°u ≈®<w <Ìfi
ŸaJ¡¸> tu* ±>°ÔwÙ Fæ $$2-4$$
¿ªw*fi°<˚# <J¡Ô°&_∫uF t°∫°ªJ®¡_∫ŸbÕw# $ _SÙ∫wuªuWÌ°J®¡‡∫w∏fi <J¡*<ªwg ≈®f°@wu $$
oŸ ≈®J¡°≤ ˚yb°figg fiu ı°u N∏w tu* y°<@ J¡°u ≈Ìu„ <Ì∫°, ŸJu¡ ≈°∫ J¡°u ı°fifiu J¡∑ oh~>° Ÿu
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
Fu f®Êfig, N<@J¡°≤Ù Ô°uy ≈¿≤≈¥dÕ N°fi∏Ì_bR¡≈ N°Ãt° J¡°u ≈¿≤¿h~>∏fi ŸtHfi°R¡≈ Nayh~>uÌ Ju¡
FuwC˚¥w wS° buy Ÿu fF ≤Fu oŸ t°∫°ªJ®¡ J¡° <fi≤°u@ Jæ¡Ÿu J¡≤u* ? $$5$$
˚yb°fig π°≤° ≈<Ì‹¸> t°∫° ªJ®¡ J¡°u ≤°uJ¡fiu Ju¡ ≈®J¡°≤ J¡° ≈FÔu <b_w°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ •w J¡°
NfiCb°Ì J¡≤wu Faæ $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|Cb≤, N°≈ <ªW J¡°u |¥t ≤Fu N°æ≤ ˚®°¿∏w Ìufiub°Ôu oŸ ŸaŸ°R¡≈Ù t°∫°ªJ®¡
tF°fi°<˚ (≈<F∫u Ju¡ fÙª J¡° ˚°y) ı°<fi∫u $$6$$ ≈C”T ≈®∫Ãfi Ÿu fC<] π°≤° Ÿ <ªWR¡≈Ù tF°fi°<˚ Ju¡
(≈<F∫u Ju¡ fÙª Ju¡ <F_Ÿu Ju¡) ”J¡fiu ≈≤ t°∫°ªJ®¡, <ıŸJ¡∑ fi°<˚ ≈J¡n ÔÙ yoÕ Fæ, ˚®td Ÿu ”J¡ ı°w°
Fæ $$7$$ ıæŸu ≤_ŸÙ Ju¡ ≤°uJ¡fiu ≈≤ ≤_ŸÙ tua Ô≈u¸>° F…N° J¡°≥Ÿu N°<Ì J¡° ffi°∫° F…N° J®¡∑n°ªJ®¡ (Ô\q> ) fiFÙ*
ªÔw° Fæ bæŸu FÙ t°uFªJ®¡, <ıŸJ¡∑ tfiR¡≈Ù fi°<˚ ≤°uJ¡ ÌÙ yoÕ Fæu, fiFÙ* ªÔw° $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
ŸyÕ - 50] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1027
N°≈ ªJ®¡∫C]°u* tu* tC¶∫ wS° fiJ¡°u ≤°uJ¡fiu N°æ≤ |Ct°fiu N°<Ì tu* JC¡„Ô Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈ •w ‹¸>°∏w
J¡°u •∫°u* fiFÙ* ı°fiwu Fæ* ? fi°<˚ tu* ≤°uJ¡° y∫° ªJ®¡ b„ tu* N°w° Fæ, N∏∫S° fiFÙ* $$9$$ Fu ≤°tª∏BıÙ,
oŸ<ÔÎ ≈®∫Ãfi Ÿu <ªWR¡≈Ù fi°<˚ J¡°u ≤°uJ¡J¡≤ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ªJ®¡ J¡°u N°Ãt° J¡°u ı∏t≈≤‡≈≤° J¡∑ ≈®°<›w
J¡≤°fiu Ÿu ≤°u<J¡∫u $$10$$ oŸ <ªW<fi≤°u@R¡≈Ù ≈°∫ Ju¡ <ffi° N°Ãt° J¡°u Nfi∏w Ì…#© ≈®°›w F…N° Fæ $
oŸ Â<‹¸> Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ Ÿ Ì…#© J¡°u sd ˚≤ tau fi‹¸> F…N° FÙ ı°<fi∫u $ ∫<Ì tu≤u J¡Sfi tu* Ÿa„∫ F°u,
w°u N°≈ b柰 J¡≤Ju¡ Ìu<©∫u, ∫F NSÕ Fæ $$11$$
oŸŸu N<w¿≤•w N∏∫ ≈°∫ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ju¡bÔ <ªWb„ÙJ¡≤dR¡≈ ≈≤t N°æT<@ Ju¡ <Ÿb° ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù tF°≤°uy ≈®∫Ãfi Ÿu ˚Ù „°∏w fiFÙ*
F°uw° $$12$$ oŸ<ÔÎ Fu ≤°|b, wÙSÕ_fi°fi, Ì°fi, w≈_∫° N°<Ì J¡t°u˘ J¡° t°yÕ ~>°unJ¡≤ ≈≤t J¡v∫°d Ju¡
<ÔÎ ˚Ùw≤Ù <ªW J¡°u FÙ b„ tu* J¡∑<ı∫u $$13$$ ıæŸu |nu Ju¡ N∏Ì≤ |¸>°J¡°„ ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ <ªW Ju¡
N∏Ì≤ FÙ ŸaŸ°≤ Fæ $ ıæŸu |nu Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ |¸>°J¡°„ fiFÙ* ≤Fw° bæŸu FÙ <ªW J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤
ŸaŸ°≤ fiFÙ* ≤Fw° $$14$$ ıæŸu |¸>°J¡°„ tu* ≤°uJ¡° y∫° th~>≤°<Ì <ıŸtu* Ì…#©≈¥bÕJ¡ ŸaŸ≤d Fæ ÎuŸu
N°J¡°„ J¡°u¸>≤ J¡°u ˚°À∫b„ |nu Ju¡ <bfi°„ Ÿu fi‹¸> J¡≤, NfiC≈t tF°J¡°„ tua ≈®bu„ J¡≤ f∏@fi ≤<Fw FÙ
ŸC©Ù F°uw° Fæ bæŸu FÙ N°≈ ˚Ù <ªW Ju¡ fi°„ Ÿu <ªWR¡≈Ù |¸>°J¡°„ J¡° <bfi°„ J¡≤ NwC<Ôw f®Ê°J¡°„
tu* ≈®bu„ J¡∑<ı∫u $$15$$
<ªW Ju¡ fi°„ J¡° •∫° ≈°∫ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
f°fl fC<] Ÿu bwÕt°fi sd J¡° Nfi°∫°Ÿ ˚ıfi J¡≤ ≤F° N°æ≤ ˚¥w wS° ˚¿b‹∫wg J¡° ˚ıfi fi J¡≤
≤F° <ªW N<ªWw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ˚¥w, ˚¿b‹∫wg <bT∫°u* Ju¡ NfiCŸ∏@°fi Ju¡ Ã∫°y Ÿu FÙ J®¡t„#
<ªW J¡° s∫ F°uw° Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$16$$ Fu ≤°|b, ∫<Ì N°≈ ˚°bÙ <bT∫°u* Ju¡ ŸaJ¡v≈ J¡° N°æ≤ ŸJu¡
Na„˚¥w ≈Ì°S°u˘ J¡° NfiCŸ∏@°fi Ã∫°y ≈®Ã∫uJ¡ sd tu* Ÿ°b@°fiÙ Ÿu J¡∑<ı∫u, w°u N°≈ ≈<b` N<ªWw°
J¡°u ≈®°›w FÙ Fæ* $$17$$ ıf wJ¡ ŸaJ¡v≈ J¡v≈fi° Fæ wf wJ¡ <ªW <b˚¥<w∫°≥ ≤FwÙ Fæ* wS° ıf wJ¡ tu|
J¡° <b_w°≤ ≤Fw° Fæ wf wJ¡ b¨<‹¸> Ju¡ (N°J¡°„ ıÔ Ju¡) <f∏Ì… ≤Fwu Fæ* $$18$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ <ªW Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ŸaJ¡v≈°u* J¡° ˚Ù b°≤d fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ ªuwfi (<ªÌ°ÃtR¡≈) <ªW Ÿ<Fw Fæ wf wJ¡ Nbÿ∫ ŸaJ¡v≈°u* J¡∑ J¡v≈fi° F°uyÙ, ıf wJ¡
ıywg ª∏Bt° Ju¡ <J¡≤d°au Ÿu ∫C•w ≤Fuy° wf wJ¡ N°uŸ J¡∑ f¥≥Ìu* Nbÿ∫ F°u*yÙ $$19$$ ∫<Ì ªuwfi <ªW Ÿu
≈¨SJg¡ Fæ ∫°fiÙ J¥¡¸>_S Fæ, ∫°u* ˚°bfi° J¡∑ ı°∫, w°u N≈fiu Ÿ°≤ Ju¡ t¥Ô°u* J¡°u (J¡°t, J¡tÕ, b°Ÿfi° N°<Ì
J¡°u) t¥Ô°I°fifi°„ Ju¡ Ÿ°S tF°<Ÿ] Ju¡ Ÿt°fi ıÔu F…Î FÙ ı°<fi∫u $$20$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ˚Ôu FÙ t¥Ô NI°fi Ju¡ Ÿ°S ŸaŸ°≤t¥Ô°u* J¡° Ì°F F°u, wS°<≈ ªuwfi tu* <k¡≤
J¡v≈fi°R¡≈Ù tÔ Ju¡ J¡°≤d <ªW N°<Ì J¡∑ Ã≈<W •∫°u* fiFÙ* F°uwÙ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ªW Ÿu ≈¨SJg¡ F…N° ªuwfi ≈®Ã∫Jg¡ªuwfi (N°Ãt°) J¡F° ı°w° Fæ $ bF _b˚°bw# tfi≤<Fw Fæ $ Ÿtu*
J¡v≈fi°R¡≈Ù tÔ J¡° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ $$21$$
<ªW≤<Fw ı°u ªuwfi_bR¡≈ Fæ, bFÙ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫w° Fæ, bFÙ <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈w° Fæ, bFÙ
≈≤t°Ã_b˚°b˚¥w Nb_S° Fæ, bFÙ Ÿb°Õb˚°ŸJ¡ <ªBq≈° Fæ N°æ≤ bFÙ ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Fæ, <J¡∏wC <ıŸ
1028 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Nb_S° tu* Ì…‹¸> tfi Fæ bF bæŸÙ fiFÙ* Fæ $$22$$
<fi∏Ωw° Ju¡ fÙı°u* J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
ıF°≥ ≈≤ tfi ≤Fw° Fæ bFÙ* ≈≤ ıæŸu ÿt„°fi Ju¡ ŸtÙ≈ J¡°æÎ N°wu Fæu bæŸu FÙ ŸÌ° <b<b@ N°„°Î≥ N°æ≤
ŸC©-Ì…#© ŸtÙ≈ tu* N°wu Fæ* $$23$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ I°<fi∫°u* Ju¡ ˚Ù tfi Fæ <k¡≤ fitu* N°„° N°<Ì •∫°u* Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwu ? w°u
Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
I°<fi∫°u* J¡° tfi Fæ ∫F f°w ™>ÙJ¡ Fæ wS°<≈ fiJu¡ t°fiŸ ŸaJ¡v≈ tu* N°„° N°<Ì Ÿf ˚°b°u* J¡∑
Δ∫b_S°<≈J¡° ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ôw° Ju¡ b°Ÿfi°R¡≈Ù fÙı FÙ fiFÙ* ywu, •∫°u*<J¡ bu w[bI°fi Ÿu f°<@w F°u
ı°wu Fæ* $$24$$
ı°u ≈Ì°SÕ ≈FÔu b°_w<bJ¡ R¡≈ Ÿu I°w F°u* fiJ¡° <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu Nb_wCÃbI°fi R¡≈ f°@ F°uw° Fæ,
ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
„°˜ N°æ≤ Ÿ≠ıfiŸay<w Ju¡ <fi≤∏w≤ NU∫°Ÿ Ÿu ıywg Ju¡ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ Nb°_w<bJ¡w° I°w F°uwÙ
Fæ $$25$$ <ªW J¡°u N<bbuJ¡ Ÿu F¸>°J¡≤ Ωt Ju¡ (≈C”T≈®∫Ãfi Ju¡) Ÿ°S Nbÿ∫ oŸÙ ı∏t tu* I°fi ≈®°›w
J¡R¡≥y°, oŸ w≤F Ju¡ » <fiÿª∫°u* Ÿu „°˜°u* N°æ≤ ŸÃŸay<w tu*u ıf≤Ì_wÙ Ôy°fi° ª°<F∫u $$26$$
<J¡Ÿ tC¶∫ J¡°≤d J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ „°˜ N°<Ì Ÿu ˚Ù N°Ãt° J¡° N∏buTd J¡≤fi° ª°<FÎ ÎuŸ°
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u _b∫*≠∫°u<wR¡≈ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡° FÙ NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ N°Ãt° J¡° N∏buTd J¡≤fi°
ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ ŸŸu buΩ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ <bÔsdw° Ÿu ŸÙ J¡∑ _bw# ≈®<S¿w F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
≈≤t°Ãt° Ju¡ Ì„Õfi tu* tC¶∫ J¡°≤d N°Ãt° FÙ Fææ, Ìu<©∫u fi Ny°@ ıÔ tu* <y≤° F…N° ≤Ãfi ≤Ãfi Ÿu FÙ
(≈®J¡°„t°fig N≈fiu _bR¡≈ Ÿu FÙ) Ìu©° ı°w° Fæ $$27$$
≈¥bÕ ÿÔ°uJ¡ tau •w tC¶∫ J¡°≤dw° J¡°u _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
ª¥≥<J¡ N≈fi° N°Ãt° FÙ N≈fiu Ÿu NfiC˚¥wÂÿ∫ b_wCÎ≥ Ì…#© FÙ Fæ*, ∫°u* <bbuJ¡Ÿu ∏Fu* ~>°unfi°
ª°Fw° Fæ, NwÎb N≈fiu N°Ãt° Ju¡ NbÔ°uJ¡fi tu* Âÿ∫ ≈®<wJ¥¡Ô _b˚°bb°ÔÙ N°Ãt° FÙ _b∫a ÎJ¡
tC¶∫ J¡°≤d J¡F° y∫° Fæ $ ∫<Ì N°Ãt° _b∫a ˚Ù NŸC© ın_b˚°b F°uw°, w°u Âÿ∫ Ju¡ ≈®<wJ¥¡Ô fi
F°uw°, ∫F ˚°b Fæ $$28$$
oŸ<ÔÎ N°≈ N°Ãt° Ju¡ Ô°˚ Ju¡ <ÔÎ ŸÌ° N°Ãt° tu* wvÔÙfi F°uo∫u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
f°w J¡≤ ≤Fu, Ã∫°y J¡≤ ≤Fu, y®Fd J¡≤ ≤Fu, N°≥©u* ©°uÔ ≤Fu, f∏@ J¡≤ ≤Fu ˚Ù N°≈ tfifi Ÿu (tfi Ju¡
Δ∫°≈°≤ Ÿu) ≤<Fw Nfi∏w <ª∏t°` tu* ≈≤°∫d (wvÔÙfi) F°uo∫u $$29$$ Ã≈∏fi F°u ≤Fu, ıÙ ≤Fu, t≤ ≤Fu
wS° N∏∫°∏∫ J¡t°u˘ tu* <fi≤w F…Î N°≈ „°u@fi π°≤° <fitÕÔw° J¡°u ≈®°›w F…Î Ÿa<bwgt°`°a„R¡≈_b°Ãt° tu*
<_S≤ F°uo∫u $ Ã≈<W N°æ≤ t≤d J¡° y®Fd fiJu¡ wCv∫ ŸC©, Ì…#© wS° N∏∫°∏∫ Ì…ÌÕ„°N°u* tu* ˚Ù
N°Ãt≈≤w° Ju¡ N¿b_t≤d Ju¡ <b@°fi Ju¡ <ÔÎ Fæ*, ∫F ŸtHfi° ª°<F∫u $$30$$ ∫F (Ÿ∏tC© ¿_Sw), bF
(Ìq≤ Ìu„ tu* ¿_Sw) tu≤° Fæ, ∫F ≈®Ã∫<˚I°∫t°fi ÌuF tæ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi°N°u* J¡° ˚ÔÙ-˚°≥<w
Ã∫°y J¡≤ ÎJ¡°y®w° Ÿu ˚Ùw≤ ¿_Sw Ÿa<bwgt°` tu* wÃ≈≤ F°uo∫u $$31$$ bwÕt°fi ¿_S<w (f°v∫°b_S°)
ŸyÕ - 50] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1029
N°æ≤ ˚<b‹∫ ¿_S<w (∫°æbfi, ≤°≠∫ N°<Ì J¡∑ ¿_S<w) ofi Ì°ufi°au tua ıf wJ¡ ÌuF ≤Fu wf wJ¡ ÎJ¡ fC<]
F°uJ¡≤ _bŸa<bwg Ÿu º∫°fi N°u≤ Ÿt°<@ tu* wÃ≈≤ ≤<F∫u $$32$$ f°v∫°b_S°, ∫Cb°b_S° N°æ≤ b¨]°b_S°
tu*, ŸC©°u* tu*, ÌC#©°u* tu*, ı°y®wg Nb_S° tu*, _b›fi°b_S° tu* N°æ≤ ŸCTC<›w Nb_S° tu* _bŸa<bwg tu* (<ª∏t°`
tu*) wvÔÙfi F°uo∫u $$33$$ f°fl <bT∫R¡≈Ù tÔ J¡° Ã∫°yJ¡≤ tfi J¡°u ©¥f yÔ° ≤Fu N°≈ N°„°≈°„R¡≈Ù
tÔ J¡°u <~>∏fi-¿˚∏fi J¡≤ _bŸa<bwg tu* ≈≤°∫d F°u ı°o∫u $$34$$ N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu <J¡∫u y∫u „C˚ N°æ≤
N„C˚R¡≈ ŸaJu¡w°u* tu* <ıfiJ¡∑ N°„°R¡≈Ù <bT¥<ªJ¡° „°∏w F°u yoÕ Fæ, NwÎb <ıfiJ¡∑ ∫F o‹¸> Fæ N°æ≤
∫F N<fi‹¸> Fæ, ∫F Â<‹¸> fi‹¸> F°u ªCJ¡∑ Fæ ÎuŸu N°≈ Ÿa<bwg R¡≈Ù Ÿ°≤-≈Ì°SÕ tu* ŸaÔÀfi F°uo∫u $$35$$
J¡w°Õ (<bI°fit∫), J¡tÕ (f°fl<bT∫) N°æ≤ J¡≤d°u* (o¿∏B∫°u*) Ÿ<Fw wS° N≈fi° _≈„Õ fi J¡≤fiub°Ôu
oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ŸaŸ°≤°u* J¡° ıæŸu t<d N≈fiu N∏Ì≤ ≈®<w<f‡f°u* J¡° <b_w°≤ J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ N≈fiu <b_w°≤
J¡≤ ≤Fu, <bJ¡v≈≤<Fw wS° N°Ô‡ffi ≤<Fw N°≈ _b<ª∏t°` ≈≤°∫d F°uoÕ∫u $$36$$
ı°y®wg Nb_S° tu* FÙ ŸCTC›w J¡∑-ŸÙ <fi<bÕJ¡v≈ wS° NÃ∫∏w ¿_S≤ ¿_S<w J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ ≤Fu
N°≈ "tæ* Ÿf Fq≥' ∫F <bª°≤ J¡≤uJ¡ t°` ŸW°R¡≈ F°uo∫u $$37$$ fi°fi° Ì„° (ı°y®wg N°æ≤ _b›fiÌ„°)
N°æ≤ Nfi°fi°Ì„° (ŸCTC<›w Ì„°) Ÿu tC•w NSb° Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ ≈®Ô∫ Ì„° Ÿu tC•w, tC•wR¡≈ Ÿu Ÿt tu*
(f®Ê tu*) ŸaÔÀfi wS° ŸfJ¡∑ fi°fi° fC<]b¨<W∫°u* Ju¡ ÌÙ≈ Ju¡ wCv∫ ≈®J¡°„J¡ N°≈ _b<ª∏t°`≈≤°∫d
F°uo∫u $$38$$ N°Ãtw° (_bw°) N°æ≤ ≈≤w° (N∏∫w°) J¡° Ã∫°yJ¡≤ ıywg J¡∑ ¿_S<w tu* πæwI°fi„¥∏∫
N°≈ N°Ãt° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ bı® Ju¡ _w‡˚ J¡∑ fi°o˘ ¿_S≤ F°uo∫u $$39$$ ÎJ¡ t°` @æ∫Õ@tÕb°ÔÙ Ì°≤
fC<] Ÿu N°„° R¡≈ t°fi<ŸJ¡ ı°Ô°u* J¡° ˚Ùw≤ h~>uÌ J¡≤ @t°Õ@tÕ ≤<Fw F°uo∫u $$40$$ N°ÃtI°fi
Ÿ‡≈∏fi Îba w[b J¡° N°_b°Ì Ôu ≤Fu ≈C”T Ju¡ <ÔÎ FÔ°FÔ <bT ˚Ù Nt¨w ffi ı°w° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡
ŸfJu¡ Nt¨w F°ufiu ≈≤ <bT J¡∑ ˚Ù Nt¨ww° NS°Õwg (ŸFı) <Ÿ] F°u yoÕ $$41$$ ıf <fitÕÔ N°æ≤
N©^±> ªæw∏∫ J¡° NI°fi F°uw° Fæ wf ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚®t J¡° J¡°≤dR¡≈ tF°t°uF <Ìw F°uw° Fæ $$42$$
ıf <fitÕÔ N°æ≤ N©^±> _bŸa<bwg tu* (<ªW tu*) ¿_S<w F°uwÙ Fæ wf ŸaŸ°≤ ˚®t J¡° J¡°≤d˚¥w t°uF fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ $$43$$ N≈fiu _bR¡≈ J¡°u ≈®°›w FCÎ Îba N°„°R¡≈Ù tF°Ÿ°y≤ J¡°u ≈°≤ <J¡∫u F…Î N°≈J¡∑ fC<]
Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°au Ju¡ Ÿt°fi ª°≤°u* N°u≤ kæ¡ÔuyÙ $$44$$
tC•w ≈C”T J¡∑ N∏∫` N°„° J¡∑ Ÿa˚°bfi° w°u Ì¥≤ ≤FÙ, f¿vJ¡ Nt¨w N°<Ì ≤Ÿ°∫fi Ju¡ N°_b°Ì tu*
˚Ù N°Ãt°fi∏Ì Ju¡ N°_b°Ì tua <bPfi J¡∑ Ÿa˚°bfi° Ÿu <bT J¡∑ fi°o˘ Fu∫w° fC<] F°u ı°wÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N≈fiÙ N<πwÙ∫°fi∏Ì_bR¡≈w° J¡° Ì„Õfi J¡≤ ≤Fu N<πwÙ∫ N°fi∏ÌR¡≈ f®Ê tu*
¿_Sw ≈C”T°u* J¡°u _b°<Ì‹¸> Nt¨w N°<Ì ≤Ÿ°∫fi ˚Ù ≈®<wJ¥¡Ô <bT Ju¡ Ÿt°fi Ôyw° Fæ $$45$$ ı°u Ô°uy
Ft°≤u ≈®Ã∫y°Ãt˚°b J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* ∫°fiÙ ıÙb∏tC•w ≈C”T Fæ* ı∏t J¡°u Ÿ°SÕJ¡ J¡≤fiu Ÿu, ≈C”T°SÕ
Ÿ°@fi Ÿu wS° Ÿk¡Ô ≈°æ”Tb°Ôu F°ufiu Ÿu fi Zu‹™>wt ≈C”T°u* Ju¡ Ÿ°S Ft ŸÌ° tæ`Ù J¡≤wu Fæ* $ N∏∫ Ô°uy
w°u ≈C”T°SÕ Ju¡ ≈∫°uyÙ ≈°æ”T Ÿu FÙfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi°tt°` Ju¡ ≈C”T Fæ*, ≈C”T „ÆÌ Ju¡ NSÕ J¡° fitu*
fi°t<fi„°fi ˚Ù fiFÙa Fæ, oŸ<ÔÎ Ô‡fÙ f°F…b°Ôu bu yÌF°u* Ju¡ Ÿt°fi ≈us° Ju¡ FÙ ≈°` Fæ*, Ì„Õfi N°<Ì Ju¡
∫°uÀ∫ ˚Ù fiFÙ* Fæ $$46$$
1030 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
oŸ ≈®J¡°≤ N∏∫ tF°fig ∫°uyÙ N°æ≤ ≈°ŸJ¡ ˚Ù ıywg tua Fæ* FÙ, fiŸu ˚Ù w[bI°fiÙ tua FÙ J¡°æfi
ÃJ¡TÕ (Zu‹™>w°) Fæ ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N≈fiÙ Ÿa<bwg Ÿu ŸfŸu ∏fiw ¿_S<wb°Ôu NwÎb ÃJ¡TÕ J¡∑ ≈≤t ŸÙt° tu* ≈F…≥ªu F…Î w[bI°fiÙ Ju¡
Ÿ°tfiu ∫°uyÙ N°<Ì I°fi≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ fi-fi tF°≈C”T°u* Ju¡ ≈°Ÿ ı°wu Fæ* $ bu ıæŸu F°SÙ tu” N°<Ì
≈bÕw Ju¡ Ÿ°tfiu ÎJ¡ <fiJ¡¸>bwÙÕ sCB ≈bÕw Ÿu ÌqŸ≤u ≈bÕw ≈≤ ı°wu Fæ* bæŸu FÙ ı°wu F…Î ≈®wÙw F°uwu Fæ* $ tu”
Ju¡ Ÿt°fi Ÿb°uÕ∏fiw »R¡≈ Ÿu <bZ°∏w fiFÙ* t°Ô¥t ≈nwu Fæ* $$47$$
N≈fiÙ Ÿa<bwg Ÿu ∏fiw ¿_S<w J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
_bŸa<bÌgR¡≈Ù <ÌΔ∫ ªsCb°Ôu w[bI°fiÙ Ju¡, <ıŸJ¡∑ ŸÙt°Î≥ ≈FÔu <J¡ŸÙ Ju¡ π°≤° fiFÙa Ìu©Ù yoÕ,
bwÕt°fi Ÿt∫ tu* b ˚<b‹∫ tu* ˚Ù Ìu©fiu ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ*, N∏w#J¡≤d J¡° J¡¿v≈w Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ÿ˚Ù wuı
≈J¡°≤ fiFÙ* J¡≤wu Fæ* $ oŸ<ÔÎ _bŸa<bwg Ÿu FÙ ŸJ¡∑ ∏fiw ¿_S<w Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$48$$
∫u Ÿ¥∫Õ N°<Ì Ju¡bÔ ≈J¡°≤ FÙ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, Ÿ°u f°w fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC w[bbuW° Ju¡ Ÿ∏tC©
Nb_wCw° J¡°u FÙ ≈®°›w F°uwu Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bΩ° Ÿu <ıŸfiu N°Ãtw[b J¡° I°fi ≈° <Ô∫° Fæ, ÎuŸu w[bbuW° Ju¡ Ÿ∏tC© ∫u tF°≈®J¡°„b°Ôu Ÿ¥∫Õ
N°<Ì tº∫°Ö Ju¡ ÌÙ≈J¡°u* J¡∑ fi°o˘ Nb_wCw° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$49$$ wuı Ju¡ J¡°∫Õ ≈®J¡°„fi°u* tu*, ∫°uy<Ÿ<]
Ju¡ b<„Ãb N°<Ì ≈®˚°b°u* tu*, „°≤Ù¿≤J¡ fÔb°fi°u* tu*, Îuÿb∫Õ, N°∫C N°<Ì Ÿu Zu‹™>°u* tu* wS° b°Àtw° N°°<Ì
∏fi<w Ÿu ∫C•w Ÿftu* w[bI°fiÙ ≈≤t ∏fiw Fæ $ Ÿf ∏fi<w∫°≥ w[bI°fiÙ tu* Nº∫_w Fæ*, ∫F NSÕ
Fæ $$50$$ w[bI°fiÙ Zu‹™> ≈C”T <ıŸ ıyÌÙÿb≤ J¡∑ ÌÙ<›w Ÿu Ÿ¥∫Õ N<Àfi, ª∏Bt°, t<d N°æ≤ w°≤°
ÌÙ›w F°uwu Fæ*, ŸJu¡ wCv∫ ŸC„°u<˚w F°uwu Fæ* $$51$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ıfi Ô°uy°u* J¡°u w[bI°fi fiFÙ* F…N° bu ≈¨<SbÙ Ju¡ <fÔ°u* tu* ≤Ffiub°Ôu J¡∑n°u* Ÿu,
yÌF°u* Ÿu N°æ≤ ≈„C-≈<s∫°ua Ÿu ˚Ù y∫u yCı≤u J¡Fu y∫u Fæ* $ w[bI°fi J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ ŸŸu ˚Ù N@t
J¡≤°un°u* ∫°u<fi∫°u* J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$52$$ w˚Ù wJ¡ NI°fi R¡≈Ù buw°Ô Fæ ıf wJ¡
ÌuF@°≤Ù Ÿwg ˚Ù N°Ãt° J¡∑ NI°fi Ÿu NŸW° t°fifiu Ju¡ J¡°≤d Nfi°Ãtb°fig Fæ NwÎb bF Nªuwfi Fæ,
oŸ<ÔÎ N°ÃtI°fiÙ FÙ ªuwfi Ÿu Ÿa∫C•w Fæ, ÎuŸ° <bπ°fi°u* J¡° J¡Sfi Fæ $$53$$ ı°u N°Ãtw[b J¡°u fiFÙ*
ı°fiw°, ŸJ¡∑ ŸfJ¡∑-Ÿf ªu‹¸>°Î≥ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ* $ bF ˚¥wÔ tu* o@≤-@≤ ªÔw° <k¡≤w° F…N°
˚Ù „bR¡≈ Ÿu FÙ ˚®td J¡≤w° Fæ, Ju¡bÔ N°ÃtI°fiÙ FÙ Ÿªuwfi Fæ, ÎuŸ° ≈<^±>w Ô°uy J¡Fwu Fæ* $$54$$
ıæŸu ª°≤°u* N°u≤ Ÿu |fiu tu| Ju¡ <Ìw F°ufiu ≈≤ ≈®J¡°„ „°u˚° Ìq≤ ªÔÙ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ <ªW Ju¡ _S¥Ô F°ufiu
≈≤ N°ÃtIw°, ı°u S°unÙ fF…w ≈°<ıÕw ˚Ù F°u ªCJ¡∑ F°u, Ì¥≤ ˚°y ı°wÙ Fæ $$55$$ oŸ<ÔÎ tfi J¡°u
≈®°›w ˚°uy°u* Ju¡ (<bT∫°u* Ju¡) Ÿubfi Ju¡ <w≤_J¡°≤ π°≤° N°æ≤ N≈®°›w ˚°uy°u* J¡∑ N<˚Ô°T° Ju¡ Ã∫°y π°≤°
Ÿt∫ Ÿu NıÙdÕ ≈` Ju¡ Ÿt°fi @Ù≤u-@Ù≤u J¨¡„ ffi°fi° ª°<F∫u $$56$$
tfi J¡∑ _S¥Ôw° Ju¡ FuwC J¡°æfi Fæ* ? <ıfiJu¡ Ã∫°y Ÿu tfi tu* J¨¡„w° F°u, ÎuŸÙ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ tfi J¡∑
J¨¡„w° Ju¡ FuwCN°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Nfi°Ãt° tua (ÌuF, o¿∏Ì®∫ N°<Ì tu* ) N°Ãt ˚°b Ÿu, oŸ ÌuFt°` tu* N°_S° Ÿu, ≈C`, J¡Ô` N°æ≤
JC¡¸C>‡f Ÿu <ªW _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$57$$ NFaJ¡°≤ Ju¡ <bJ¡°Ÿ Ÿu, ttw°R¡≈Ù tÔ tu* N°Ÿ<•w
ŸyÕ - 50] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1031
Ÿu wS° ∫F „≤Ù≤ tu≤° N°Ãt° ∫° ˚°uy _S°fi Fæ, oŸ ˚°b Ÿu <ªW _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$58$$
ı≤°-t≤dR¡≈Ù Ì…#© Ÿu ≈¥dÕ, Δ∫SÕ FÙ <Ìfi-≈≤-<Ìfi f»u F…Î Ì°uTR¡≈Ù Ÿ°≥≈°u* Ju¡ <bTR¡≈ ≈¥b°uÕ•w 'oÌa
tt" oŸ ˚°b Ÿu <ªW _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$59$$ N°<@ (t°fi<ŸJ¡ Δ∫S°) N°æ≤ Δ∫°<@ („°≤Ù¿≤J¡
Δ∫S°) J¡∑ N<˚b¨<] Ÿu, ŸaŸ°≤ J¡∑ ≤tdÙ∫w°, <ª≤_S°<∫w° N°<Ì Ju¡ <bÿb°Ÿ Ÿu N°æ≤ ∫F Fu∫ Fæ ∫F
≈°Ìu∫ Fæ oŸ ≈®∫Ãfi Ÿu <ªW _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$60$$ ˜Ù, ≈C` N°<Ì Ju¡ ≈®<w _fiuF Ÿu wS°
t<d N°æ≤ <˜∫°u* Ju¡ Ô°u˚ Ÿu, ı°u N°≈ww# ≤tdÙ∫ ≈®wÙw F°uw° Fæ, Ã≈∏fi F…Î @fi Ju¡ Ô°u˚ Ÿu <ªW
_S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$61$$ Ì…≤°„°R¡≈Ù Ì…À@ Ju¡ ≈°fi Ÿu, ˚°uyR¡≈Ù ≈bfi Ju¡ fÔ Ÿu, N°Ì≤≈®Ì°fi
Ÿu wS° fi°fi° <bT∫°u* tu* Ÿaª°≤ Ÿu <ªWR¡≈Ù Ÿ≈Õ _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$62$$ <bT Ÿu ıæŸÙ Ì°F,
t¥h~>°Õ N°æ≤ Δ∫°JC¡Ôw° F°uwÙ Fæ bæŸÙ Ì°F, t¥h~>°Õ N°æ≤ Δ∫°JC¡Ôw° J¡°u Ÿ¥<ªw J¡≤fiub°Ôu ˚ÙTd ˚°uy°u* Ju¡
Ÿubfi Ÿu, <ıŸJu¡ _bR¡≈ N°æ≤ _b˚°b N°b°ytfib°Ôu Fæ*, <ªW _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$63$$
„≤Ù≤R¡≈Ù fC≤u y±>gi>u tu* <ª≤J¡°Ô Ÿu yu F…Î oŸ NÌg˚Cw <ªWR¡≈Ù <bT b¨s J¡°u <bª°≤R¡≈Ù tıf¥w N°≤u
Ÿu ıf≤Ì_wÙ <fi#„aJ¡ J¡°¸> ±>°Ô°u $ <b<b@ <ª∏w°Î≥ FÙ <ıŸtu* Ô‡fÙ-Ô‡fÙ taı¿≤∫°≥ Fæ*, ı°u ı≤°,
t≤d N°æ≤ Δ∫°<@R¡≈Ù k¡Ô°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ÔÌ° Fæ, J¡°t°u≈˚°uy°u* Ju¡ Ÿt¥F FÙ <ıŸtu* <©Ôu F…Î k¥¡Ô Fæ*,
N°„° FÙ fnÙ-fnÙ „°©°Î≥ Fæ*, <bJ¡v≈ FÙ ≈Wu Fæ* N°æ≤ ı°u ≈bÕw Ju¡ wCv∫ NªÔ Fæ $$64,65$$
oŸ Ÿt∫ ŸÙ <ªW J¡° yıR¡≈ Ÿu bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤|Cb≤, Fu ≤°ı°N°u* tu* ŸbÕZu‹™>, N°≈ <ªWR¡≈Ù F°SÙ J¡°u NÃ∫∏w wÙ‚d fC<]R¡≈Ù fi©≤°<„∫°u*
Ÿu ªÙ≤ ±>°<Ô∫u $ •w <ªWR¡≈Ù F°SÙ Ju¡ N°yt, NfiCt°fi R¡≈Ù fiu` N°Ãtw[b <bbuJ ¡tu* ≈®t°Ì J¡≤fiub°Ôu
Fæ*, bF ÎJ¡ f<FtÕC©R¡≈ ŸaŸ°≤≈bÕw w¸> ≈≤ fæ™>w° Fæ, NwÎb N∏wtCÕ© <bZ°¿∏w ŸC© J¡° NfiC˚b
J¡≤fiu tu* NŸtSÕ Fæ, πuT, oÕ‹∫°Õ N°<Ì Ÿu ˚ÙTd F°ufiu Ju¡ J¡°≤d y® Fæ, Ÿ≠ıfi°u* π°≤° y¨FÙw F°ufiub°Ôu
„t, Ìt, <w<ws° N°<ÌR¡≈ J¡tÔbfi Ju¡ NbÔ°uJ¡fi tu* ÃJ¡<^™>w w°u Fæ, ≈≤ NÃ∫∏w J®¡°u@Ù Fæ ∫°fiÙ
ŸJu¡ ≤sd tu* N∫°uÀ∫ Fæ, ŸC© N°æ≤ Ì…#© FÙ ŸJu¡ „ÙwÔ N°æ≤ ytÕ f°‹≈ b°Ôu tÌ J¡°u fF°fiub°Ôu y^±>
_SÔ Fæ*, bF „≤Ù≤R¡≈Ù ˚ÙTd bfi tu* ≤Fw° Fæ N°æ≤ fnu-fnu J¡°t N°<Ì <bJ¡°≤ FÙ ŸJ¡u Ì°≥w Fæ*,
NwÎb bF @æ∫Õ N°<Ì <J®¡∫° J¡° h~>uÌR¡≈ J¡°∫Õ J¡≤w° Fæ $$66,67$$
˜Ù <ªÖ N°<Ì JC¡¿ÃŸw _S°fi°u* tu* <fiÃ∫ N°Ÿ<•w J¡°u ≈®°›w, „≤Ù≤R¡≈Ù t°aŸ Ju¡ y®Ÿfi Ju¡ wCv∫
N∏w˚°Õb Ju¡ N°≈°Ìfi Ÿu ≈C‹¸>, ≈≤ ttÕ˚uÌfiR¡≈Ù Ì…‹J¡tÕ tu* J¡™>°u≤ ª°u*ªb°Ôu, Ju¡bÔ _b°SÕ tu* FÙ Â<‹¸>
≤©fiub°Ôu, b¨<] J¡°u ≈®°›w F…oÕ w°tŸ b¨<W∫°u* Ÿu t<Ôfi, bFfi J¡≤fiub°Ôu N°Ãt° Ju¡ ˚°≤˚¥w, Ì…‹¸>
ªu‹¸>°b°Ôu, J¡™>°u≤ „ÆÌJ¡≤ ≤Fu wS° Ì…b°ÕŸfi°N°u* Ÿu N°<b˚¥Õw N≈fiu <ªWR¡≈Ù J¡°æÎ J¡°u () Ì°uT°u* J¡∑
„°¿∏w Ju¡ <ÔÎ „≤Ù≤ R¡≈Ù |°u*ŸÔu Ju¡ N∏Ì≤ Ÿu Ìq≤ F¸>°o∫u $$68,69$$
ŸÙ <ªW J¡° <≈„°ªR¡≈ Ÿu bdÕfi J¡≤ Ÿu fi F¸>°fiu Ÿu t°us J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
 J¡°æÎ Ju¡ ≈s tu* ÿt„°fi N°<Ì y<FÕw _S°fi°u* tu* ŸÌ° N°Ÿ•w, t°aŸ Ju¡ y®Ÿfi Ÿu ≈C‹¸> „b N°<Ì
Ju¡ ttÕ_S°fi°u* J¡°u fi°uªfiu tu* J¡™>°u≤ ª°u*ªb°Ôu, ÎJ¡ N°≥©b°Ôu, y°i> N∏@J¡°≤ Ju¡ ˚°y°u* Ju¡ Ÿt°fi J¡°Ôu, b¨s
N°<Ì Ju¡ ˚°≤˚¥w, Ì…‹¸> ªu‹¸>°Î≥ J¡≤fiub°Ôu, J¡dÕJ¡™>°u≤ J¡°≥b-J¡°≥b „ÆÌ J¡≤ ≤Fu Ì…yÕ¿∏@ Ÿu ªÔu F…Î J¡°æÎ
J¡°u, ∫°u* NSÕ J¡≤fi° ª°<FÎ $
1032 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
NI°fiR¡≈Ù tF°fig b¸>b¨s°u* ≈≤ fæ™>u F…Î, w¨‹d°R¡≈Ù <≈„°<ªfiÙ π°≤° ŸuΔ∫t°fig, <ªW Ju¡ F¸>fiu ≈≤
ªuwfi≤<Fw Nfi∏w J¡°u<¸> ÌuFR¡≈Ù N≤^∫ tu* <ª≤J¡°Ô wJ ¡˚¸>Ju¡ F…Î oŸ <ªWR¡≈Ù <≈„°ª J¡°u <ªÌ°Ãt°
Ju¡ y¨F˚¥w ⁄Ì∫ Ÿu ıf wJ¡ <bbuJ¡, bæ≤°À∫, yC”ŸtÙ≈ ytfi, ≈C”T≈®∫Ãfi N°<Ì _bw∏` t∏`°u* π°≤°
≈C”T fiFÙ* F¸>°w° wf wJ¡ ∫F°≥ ≈≤ N°Ãt<Ÿ<] Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$70,71$$
Nf tfi J¡° Ÿ≈ÕR¡≈ Ÿu <fiR¡≈d J¡≤wu F…Î ŸJ¡° Ã∫°y J¡≤°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ªWR¡≈Ù Ÿ°≥≈ J¡°u, <ıŸJ¡∑ „C˚ N°æ≤ N„C˚ R¡≈ Ì°u Ì°» Fæ*, ı°u ÎJ¡-Ì°u
fiFÙ* NfiuJ¡°fiuJ¡ tfiC‹∫°u* J¡∑ FÃ∫° J¡≤ ªCJ¡° Fæ, <ª∏w° FÙ <ıŸJ¡° <bT Fæ „≤Ù≤ FÙ y<FÕw Ju*¡ªCÔ Fæ,
<fi≤∏w≤ Zt N°<Ì Ì°uT°u* Ÿu ≤<Fw ≈®°d b°∫C FÙ <ıŸJ¡° ˚°uıfi Fæ, ı°u ŸfJ¡°u <b<b@ ˚∫ N°æ≤ t¨Ã∫C
Ìuw° Fæ Îba ⁄Ì∫J¡tÔ R¡≈Ù Ÿut≤ Ju¡ ≈un Ju¡ ©°u©Ôu tu* ¿_Sw Fæ, <ªÌuJ¡≤Ÿ f®ÊR¡≈Ù y”n Ju¡ f°u@J¡
'ŸÃ∫a I°fitg Nfi∏wa f®Ê" oÃ∫°<Ì t∏`°u* Ju¡ Nt°u| ≈®˚°b Ÿu t¥ÔNI°fi Ju¡ Ÿ°S fi‹¸> J¡≤ ˚∫ J¡°u
ŸbÕS° <t¸>° J¡≤ <fi˚Õ∫ F°uo∫u $$72,73$$ „≤Ù≤R¡≈ „b≤°<„∫°u* Ju¡ <fi≤∏w≤ NfiCŸ∏@°fi Ÿu (ÌqŸ≤u
≈s tu* ˚sd Ÿu) NtayÔ N°J¡°≤ J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ô°, <b<b@ <Ì„°N°u* tu* ˚®td Ÿu Ã≈∏fi Zt Ÿu
≈Ù<nw, N≈t°fi, Δ∫∫, „°uJ¡, ˚∫ N°<Ì Ÿu (ÌqŸ≤u ≈s tau J¡°æÎ, ªÙÔ N°<Ì Ju¡ ª°u*ª°u* Ju¡ ≈®F°≤°u* Ÿu)
sw-<bsw „≤Ù≤ Ÿu ŸCTC<›w tu* ÿt„°fi-b¨s Ju¡ wCv∫ ŸC›w ÌuF J¡° (ÿt„°fi-b¨s J¡°) Ÿubfi
J¡≤fiub°Ô°, ˚°uy°u* J¡∑ N<˚Ô°T°b„ <Ì„°N°u* tu* o@≤-@≤ Ì°æn ≤F°, «¡≈≤ J¡°u yÌÕfi <J¡∫° F…N°
Îba N@Ù≤ N°æ≤ f»Ù-ª»Ù N<˚Ô°T°b°Ô° <ªWR¡≈Ù ¿yº@ ∫<Ì N°≈Ju¡ ÌuF b¨s Ÿu nJ¡≤ ªÔ° ı°∫,
w°u N°≈J¡∑ ©°ŸÙ ıÙw Fæ $$74,75$$
Nf ŸÙ tfi J¡° f∏Ì≤ Ju¡ R¡≈ Ÿu <fiR¡≈d J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚Ô° ª°Ffiub°Ôu, ªaªÔ wS° Δ∫°JC¡Ô Nay-≈®Ã∫ayb°Ôu tfiR¡≈Ù tF°tJÕ¡¸>,
ı°u bfi≈®°∏w°u* tu* <Ì„°N°u* Ju¡ tº∫°u* tu* ©¥f ˚¸>J¡° Fæ, ÎJ¡ ı∏tR¡≈Ù ˚¥<t Ÿu ÌqŸ≤Ù ı∏tR¡≈Ù ˚¥<t
tu* y∫° Fæ, <ª∏w° N°æ≤ ŸJu¡ ŸaŸ°≤ f∏@fi J¡° N≈fiÙ ªu‹¸>°N°ua π°≤° NfiCJ¡≤d J¡≤ ≤F° Fæ wS° N°≥©
N°æ≤ fi°J¡ <ıŸJu¡ k¥¡Ô Fæ*, ˚Cı° N°<Ì <ıŸJ¡∑ „°©°Î≥ Fæ* N°æ≤ ªaªÔ NayC<Ô∫°≥ <ıŸJu¡ ≈Wu Fæ*, ÎuŸu
ÌuFR¡≈Ù b¨s ≈≤ vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fæ, ŸJ¡°u <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu |u≤J¡≤ ˚Ùw≤ FÙ
˚Ùw≤ t°≤ ±>°<Ô∫u $$76,77$$
Nf ŸÙ <ªW J¡° tu| Ju¡ R¡≈J¡ Ÿu bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
≈≤t°SÕ ŸC©R¡≈ Ÿwgk¡Ô Ju¡ (tu| ≈s tu* ≈J¡∑ F…oÕ k¡ŸÔ) fi°„ Ju¡ <ÔÎ NŸt∫ tu* ≈¿_Sw F…Î,
⁄Ì∫R¡≈Ù N°J¡°„ tu* ¿_Sw <ªWR¡≈Ù tu|, <ıŸJu¡ tC©ŸÂ„ f<FtCÕ©b¨<W Ju¡ Ny®˚°y tu* ≈®<w<f‡ffi
π°≤° <fıÔÙ Ju¡ ŸÂ„ <ªÌ°˚°Ÿ ≈®J¡°„ŸaJ®¡°∏w Fæ, ı°u NfiSÕ Ÿt¥FR¡≈Ù t¥ŸÔ°@°≤ b¨<‹¸> J¡≤ ≤F° Fæ $
b°Ÿfi°R¡≈Ù N°≥@Ù fiu <ıŸu ˚Ùw≤ ª•J¡≤ tu* ±>°Ô ≤•©° Fæ, ŸJ¡° ŸaJ¡v≈°u* Ju¡ f°≤-f°≤ ŸtSÕfi°u* Ju¡
Ã∫°yR¡≈ t∏`°u* Ju¡ ≈®˚°b Ÿu ß°F≈¥bÕJ¡ h~>uÌ J¡≤ ıÙb∏tC<•wR¡≈ tF°fig≈Ì ≈°J¡≤ <fiÃ∫ tC•w°Ãt°
FÙ F°uo∫u $$78,79$$
Nf ŸÙ tfi J¡° ı°Ô Ju¡ R¡≈J¡ Ÿu <fiR¡≈d J¡≤wu Fæ* $
<ıŸJ¡° N°Ãt° FÙ ≈°Ì°fi J¡°≤d Fæ ÎuŸÙ J¡v≈ J¡∑ N°<Ì Ÿ¨<‹¸> Ÿu ÔuJ¡≤ N°ı wJ ¡<J¡∫u y∫u
ŸyÕ - 51] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1033
≈C^∫-≈°≈ J¡t°u˘ Ÿu <fi≤∏w≤ y°≥™ >Ìufiu Ÿu tıf¥w ffi°∫u y∫u, t∏`°u* π°≤° <~>∏fi-<˚∏fi fiFÙ* F…Î, N<Àfi Ÿu
ıÔ°∫u fi y∫u, N°Ãt° tu* tFwÙ ≈Ùn° J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤u, NwÎb Ÿf <b<b@ ∫°u<fi∫°u* Ju¡ <b<b@ ı∏t°u* Ju¡
J®¡t„# f∏@fi Ju¡ <ÔÎ Ô‡fÙ ≤_ŸÙ Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw <ªWR¡≈Ù ı°Ô J¡°u, <ıŸtu* NŸa¶∫ „≤Ù≤ ≈a<•w∫°≥
y≥CSÙ yoÕ Fæ*, NŸaJ¡v≈R¡≈ „˜°u* Ÿu ıf≤Ì_wÙ J¡°¸>J¡≤ N°≈ _b∫a ≈CfiıÕ∏t „aJ¡°≤<Fw F°uJ¡≤ ŸC©≈¥bÕJ¡
<bF°≤ J¡∑<ı∫u $$80,81$$
Nf tfi Ju¡ ŸaJ¡v≈ J¡° Nıy≤ Ju¡ R¡≈J¡ Ÿu bdÕfi J¡≤ ≤Fu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ ŸJu¡ b@ J¡° ≈°∫
J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ŸaJ¡v≈R¡≈Ù |°u≤ Nıy≤ J¡°u, <ıŸfiu J®¡°u@ N°<Ì R¡≈ Ÿ<bT (<bTæÔu)
kC¡k¡J¡°≤ Ÿu Ì<sd-W≤ t°yÕ Ÿu ı°fiub°Ôu ıÙb°u* J¡°u ıÔ° ±>°Ô° Fæ, <ıŸJu¡ kC¡k¡J¡°≤ ≈≤ w[b J¡°
f°u@ w°u NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ Fæ, ı°u NÃ∫∏w <bTæÔ° Fæ, NwÎb N≈fiu <bT Ÿu <ıŸfiu Ÿf ˚Cbfi°u* J¡°u Ÿaw›w
J¡≤ <Ì∫° Fæ, w¨‹d°R¡≈Ù tC≥F J¡°u ©°uÔJ¡≤ <bT∫R¡≈Ù ˚°uÀ∫ b_wCN°u* Ju¡ <ÔÎ ª°≤ ≈®J¡°≤ Ju¡ „≤Ù≤R¡≈Ù
Ì^±> J¡°u <ıŸfiu J≥¡≈°∫° Fæ, ı°u t°us Ju¡ Ω°uy tu* N°ÔŸÙ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d t∏Ìy<wb°Ô° Fæ N°æ≤ ÌuFR¡≈Ù
yCF° tu* Ÿ°u∫° Fæ, „Ù|® ≈≤t bæ≤°À∫ fi°tJ¡ tF°N<Àfi Ÿu ıfÌÕ_wÙ ˚_t J¡≤Ju¡ N°≈ N≈fiu _bR¡≈ tu*
≈¥d°Õfi∏Ì bæ˚bb°Ôu F°uo∫u $$82,83$$
bæ≤°À∫ Ÿu ŸaJ¡v≈ ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ÿu <ªW „C<] F°ufiu ≈≤ ŸÙ ≈®J¡°≤ I°fi N°æ≤ Ÿt°<@ Ju¡ J®¡t Ÿu
<ªW ≈≤ <bı∫ ˚Ù F°u ı°wÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu Ÿ°@C <„≤°utdu, ıæŸu N˜ Ju¡ ≈®∫°uy Ÿu |°u≤ N˜ J¡° „tfi <J¡∫° ı°w° Fæ bæŸu FÙ „C] <ªW Ÿu
<ªW J¡° „∑|® „tfi J¡≤ N°≈ f∏Ì≤ Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°∫u F…Î b¨s <ıŸJ¡∑ „°u˚° fi‹¸>-˚®‹¸> fiFÙ* F…oÕ ŸJu¡
Ÿt°fi <ª≤J¡°Ô wJ¡ ªaªÔw° J¡°u Ã∫°y J¡Ù<ı∫u $$84$$ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu N°æ≤ ≈¥bÕ tu* ≈<Ì‹¸> w[bf°u@
Ÿu ≈®Ã∫y°Ãt° tu* ≈„t J¡°u ≈®°›w F…Î tfi J¡°u ≤°y N°<Ì tÔ°u* Ÿu „¥∏∫ ffi°J¡≤ <fitÕÔ <ªW Ÿu _S¥Ô,
Ÿ¥‚t N°æ≤ J¡°≤d ÌuF≈∫Õ∏w Ÿf Âÿ∫ Ÿt¥F J¡°u Fu∫Â<‹¸> Ÿu <wfiJu¡ Ju¡ ¸C>J¡nu Ÿu ˚Ù wCh~> (_b›fi „≤Ù≤
N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w ≈us° Ju¡ ∫°uÀ∫) ŸtHJ¡≤ ŸaŸ°≤ Ÿu ≈°≤ F…Î N°≈ ≈®°≤Æ@ „uT Ju¡ ˚°uy°SÕ '
N°ÃtJ®¡∑±> N°Ãt≤<w# <J®¡∫°b°fiuT f®Ê<bÌ°a b¿≤‹™>#" oŸ ZC<w tu* ≈®Ì<„Õw ÔÙÔ° Ÿu Ô°uJ¡ Ÿay®F Ju¡ <ÔÎ
Ÿ°ut N°<Ì J¡° ≈°fi J¡∑<ı∫u, M¡¿ÃbJg¡ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S ∫I°u* tu* <bF°≤ J¡∑<ı∫u wS° „°_` Ÿu N<b”]
Ô°æ<J¡J¡ <bT∫ tu* ≤td J¡∑<ı∫u $ ŸŸu N°≈J¡°u ≈CfifÕ∏@fi J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uyÙ $$85$$
≈ª°Ÿb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

o•∫°bfib°≥ ŸyÕ
„°∏w ≈≤t ≈Ì tu* <bZ°¿∏w J¡∑ oh~>° J¡≤ ≤Fu œ°ÔJ¡ tC<fi Ju¡
tfi Ju¡ <b<b@ Ì°uT°ua Ÿu <bsu≈ J¡° fF…w ≈®J¡°≤ Ÿu bdÕfi $
Zbd N°æ≤ tfifi Ÿu N°Ãtw[b J¡° <fidÕ∫ F°ufiu ≈≤ ˚Ù <ªW<bZ°¿∏w Ju¡ <ffi° <bsu≈≤<Fw
ıÙb∏tC•w ŸC© J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uwÙ, oŸ<ÔÎ <bsu≈„¥∏∫ ıÙb∏tC<•w ŸC© Ju¡ <ÔÎ Ÿt°<@ Ju¡
NU∫°Ÿ°u* tu* wÃ≈≤w° Ju¡ Ÿ°S f°u@ b¨<] J¡∑ NÃ∫∏w N°bÿ∫J¡w° Fæ, ∫°u* œ°ÔJ¡-ª¿≤`bdÕfi Ju¡
1034 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
π°≤° ≈Ìu„ Ìufiu J¡∑ oh~>°b°Ôu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ œ°ÔJ¡ ª¿≤` Ju¡ bdÕfi Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu <ªW Ju¡ ª¿≤`°u*
tu* N<bÿbŸfiÙ∫w° J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, Îu<FJ¡, ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ N°æ≤ Ì¥≤ ¿_Sw <bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fnu Ô‡fu, b°Ÿfi°≈®ªC≤ F°fiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w tFÙfi, ≈®t°Ì J¡≤ ≤Fu ≈C”T Ju¡ wC≤∏w FÙ
Ÿt°<@ ŸC© Ju¡ <bh~>uÌ Ju¡ FuwC F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w wÙ‚d, N°Ãt° Ju¡ ≈®<w¿f‡f Ju¡ y®Fd tu* ∫°uÀ∫w°R¡≈
<fitÕÔw° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿku¡Ì NwÎb ~¥>≤u J¡∑ @°≤ Ju¡ wCv∫ <ªW Ju¡ ª¿≤w°u* tu* ≈®t°Ìb„ <bÿb_w tw
≤<F∫u $$1$$ Fu fiÙ<w„°˜ Ju¡ ttÕI, ŸwgJ¥¡ÔR¡≈Ù ©uw tu* Ã≈∏fi F…oÕ ÌuFR¡≈Ù Ôw° tu* <ªW„C<], Zbd
N°<Ì (ÌuFR¡≈Ù) ≈°∫°u* Ÿu ∫F ≈≤t°Ãt I°fiR¡≈ N°≈J¡∑ fC<] Ôw° <ª≤J¡°Ô tu* Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $ oŸu
N°≈ <bbuJ¡R¡≈Ù ıÔ Ju¡ ŸuJ¡ Ÿu f»°o∫u $$2$$
bF f°v∫°b_S° Ÿu ∫<Ì ŸÙ*ªÙ ı°∫, w°u f»>wÙ Fæ $ b¨]°b_S° N°<Ì Ÿu ÌuFR¡≈Ù Ôw° Ju¡ tC≤H°fiu
≈≤ ŸJu¡ <y≤fiu J¡∑ „aJ¡° Ÿu ŸJ¡° ]°≤ ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w° ŸJ¡∑ taı¿≤∫°u* J¡°u f»°fi° w°u Ìq≤ J¡∑
f°w ≤FÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ J¡°ÔR¡≈Ù Ÿ¥∫Õ Ÿu ∫F ÌuFR¡≈Ù Ôw° tC≤H°wÙ fiFÙ* w˚Ù wJ¡ ≈¨ØbÙ ≈≤ fi <y≤Ù FÙ oŸ ÌuF
Ôw° J¡° yC”Ÿub°, Zbd N°<Ì Ÿu ]°≤ J¡≤ fC<]R¡≈Ù Ôw° J¡° ≈°Ôfi J¡∑<ı∫u $$3$$
N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu N°¶∫°fiR¡≈ tu≤u b°•∫ Ju¡ NSÕ J¡° Zbd ≈¥bÕJ¡ f°≤-f°≤ tfifi J¡≤fi° <bbuJ¡
ŸuJ¡ Fæ $ ŸÙtu* Ÿf tfifi ∫C¿•w∫°≥ <bΩt°fi Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, N°≈ tu≤u b°•∫°S°u˘ Ju¡ ÎJ¡t°` w[bI Fæ* $ ıæŸu t∫¥≤ tu| Ju¡ yıÕfi J¡∑ ˚°bfi° Ÿu ŸC©
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ tu≤u b°•∫°u* Ju NS°u˘ J¡∑ ÎJ¡t°` ˚°bfi° Ÿu N°≈ ˚Ù ŸC© J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* $$4$$
•w N°¶∫°<∫J¡° J¡° Nbw≤d J¡≤ ŸJu¡ NSÕ <bª°≤ J¡wÕΔ∫w° J¡°u J¡Fwu Fæ* $
"wwg' N°æ≤ "Ãbtg' N°<Ì≈Ì°SÕ Ju¡ „°u@fi tu* wÃ≈≤ fC<] Ÿu "N∏fiufi Ÿ°u‡∫ „Cayufi°≈°u t¥Ôt¿∏bh~>'
oŸ ZC<w tu* ≈®Ì<„Õw ∫C¿•w π°≤° J¡°≤d Ÿu N<w¿≤•w J¡°∫°˘JC¡≤ Ju¡ N≈Ô°≈ Ÿu ÌuF N°<Ì Ju¡ N°≤‡˚J¡
N°æ≤ f°fl ≈®≈aª Ju¡ N°≤‡˚J¡ ≈°≥ª tF°˚¥w°u* J¡°u œ°ÔJ¡ tC<fi Ju¡ Ÿt°fi <~>∏fi-<˚∏fi N°æ≤ t¥Ô N<bΩ°
Ju¡ wFŸ-fiFŸ F°ufiu Ÿu <„<SÔJ¡≤ fiJu¡ N<@‹™>°fi˚¥w Ÿ∏t°` Ju¡ N∏buTd tu* @Ù≤°u* Ÿu ˚Ù @Ù≤ fC<] Ÿu
tfi tu* <bª°≤ J¡∑<ı∫u $$5$$
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ fiu J¡F° # Fu ˚yb°fig, œ°ÔJ¡ tC<fi fiu <J¡Ÿ J®¡t-Ÿu-fi ≈aªtF°˚¥w°u* J¡°u <~>∏fi-
<˚∏fi J¡≤ N≈fiu N∏w#J¡≤d tu* <bª°≤ <J¡∫° ? $$6$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ıŸ
≈®J¡°≤ ≈®°ªÙfi J¡°Ô tua œ°ÔJ¡ tC<fi fiu ≈aªtF°˚¥w°u* Ju¡ <bª°≤ Ÿu NJC¡<^™>w ≈≤t Â<‹¸> ≈®°›w J¡∑ $ Ÿ
≈®J¡°≤ J¡°u N°≈ ŸC<fi∫u $$7$$ oŸ ıywgR¡≈Ù ıÙdÕ-„ÙdÕ |≤ Ju¡ <J¡ŸÙ <b_w¨w J¡°ufiu tu*, ı°u ≈bÕwR¡≈Ù
v¸>u J¡≤Ju¡ ≤•©u F…Î fwÕfi°u* Ÿu ˚≤° Fæ N°æ≤ ˚¥<t J¡∑ N°Àfiu∫Ù <Ì„° tu* y∏@t°Ìfi fi°t Ÿu „æÔ≤°ı ≈≤
ÎJ¡ NÌg˚Cw ˚¥<t ˚°y Fæ $ ŸJu¡ «¡≈≤ ©¥f k¥¡Ô <f©≤u ≤Fwu Fæ*, k¥¡Ôu F…Î ≈un FÙ J¡≈¥≤ Ju¡ wCv∫ Ÿku¡Ì
≈≤°y N°æ≤ Ju¡Ÿ≤°u* Ÿu ª°≤°u* N°u≤ Ÿu Δ∫°›w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸJu¡ J¡≈¥Õ≤-Ju¡Ÿ≤ Fæ*; Ÿ ≈≤ ˚°≥<w-˚°≥<w Ju¡
≈sÙ ≤Fwu Fæ*, fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ Ôw°Î≥ ŸC„°u<˚w ≤FwÙ Fæ*, ŸJu¡ w¸> bfi≈„CN°u* Ju¡ HC^±>°u* Ÿu ˚≤u ≤Fwu Fæ*,
k¥¡Ô°u* Ju¡ Ju¡Ÿ≤°u* Ÿu ŸJ¡∑ „°u˚° J¡FÙ* N<@J¡ f»Ù-ª»Ù Fæ, ŸJu¡ <J¡ŸÙ ≈®Ìu„ ≈≤ <b„°Ô tF°≤Ãfi Fæ*
ŸyÕ - 51] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1035
w°u J¡FÙ* ≈≤ ªaªÔ J¡tÔ <©Ôu Fæ*, J¡FÙ* ≈≤ Ÿ≤°ub≤R¡≈Ù Ì≈Õd ŸJ¡∑ „°u˚° f»°∫u ≤Fwu Fæ*, w°u J¡FÙ* ≈≤
JC¡F≤°R¡≈Ù Ju¡„°u* Ÿu bF Δ∫°›w ≤Fw° Fæ $$8-11$$ Ÿ y∏@t°Ìfi ≈bÕw Ju¡ ˚¥<t ˚°y ≈≤ <J¡ŸÙ ÎJ¡ ™>u
F…Î <„©≤ ≈≤, <ıŸtu* ŸÙ@u b¨s Fæ*, ¸>©fi°u* wJ¡ k¡¥Ô <f©≤u ≤Fwu Fæ* N°æ≤ |fiÙ ™>^±>Ù ~>°∫°b°Ôu tF°b¨s
Fæ* bF°≥ ≈FÔu œ°ÔJ¡ fi°t Ju¡ ÎJ¡ t°æfiÙ tC<fi ≤Fwu Su $ bu ∫Ãfi Ÿu tæ* Nbÿ∫ ≈C”T°SÕ J¡° Ÿ°@fi J¡R¡≥y°
ÎuŸ° N<˚t°fi ≤©wu Su N°æ≤ „°˜, NfiCt°fi N°¿Ì ≈®t°d tu* JC¡„Ô Su $ fiJ¡° tfi tF° Ì°≤ S° N°æ≤
bu fnu w≈_bÙ Su $ N˚Ù ∏Fu* ∫Cb°b_S° ≈®°›w fiFÙ* F…oÕ SÙ $$12,13$$ ≈FÔu w°u bu Nv≈ ≈®I°b°Ôu,
N<bª°≤b°fig, ≈≤t≈Ì tu* <bZ°¿∏w J¡°u N≈®°›w, N≈®fC] wS° ≈®f°u@ Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ≈C^∫≈¥dÕ N∏w#J¡≤db°Ôu
Su $$14$$ wÌfi∏w≤ J®¡t„# w≈_∫° Ÿu „°˜°SÕ Ju¡ <fi∫t°u* Ju¡ NU∫°Ÿ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu J®¡t°u* Ÿu ∏Fu* <bbuJ¡
≈®°›w FCN° ıæŸu <J¡ ˚¥wÔ J¡°u bŸ∏w M¡wC ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$15$$ wÌfi∏w≤ ÎJ¡°∏w tu* FÙ <fib°Ÿ J¡≤ ≤Fu,
ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≤°uy Ÿu ˚∫˚Ùw fC<]b°Ôu, ≈<b`, tfib°Ôu ∏F°u*fiu <J¡ŸÙ Ÿt∫ <fi‡fi<fi<ÌÕ‹¸> ≤Ù<w Ÿu <bª°≤
<J¡∫° $$16$$ ≈®°›w J¡≤fiu ∫°uÀ∫ ≈C”T°S°u˘ tu* Ÿu ≈®@°fi t°usR¡≈ ≈C”T°SÕ •∫° Fæ ? oŸtu* <bZ°¿∏w F°ufiu
≈≤ <k¡≤ „°uJ¡ fiFÙ* F°uw° wS° <ıŸu ≈®°›w J¡≤Ju¡ <k¡≤ ı∏t Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw° $$17$$ ıæŸu tu” ≈bÕw
Ju¡ <„©≤ ≈≤ tu| <ª≤J¡°Ô wJ¡ <bZ°t J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ <ıŸtu* tfi Ju¡ Δ∫°≈°≤°u* J¡° Ã∫°y F°u
ªCJ¡° F°u ÎuŸu ≈≤t ≈°bfi ≈Ì tu* tæ*, <ª≤J¡°Ô wJ¡ J¡f <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡y° ? $$18$$ ıæŸu ªaªÔ
(N„°∏w) J¡vÔ°uÔ°u* J¡∑ ºb¿fi Ju¡ Ÿt°fi ºb<fib°ÔÙ w≤ayu* ŸtCB tu* „°∏w F°u ı°wÙ Fæ* bæŸu FÙ tu≤u N∏Ì≤
˚°uy w¨‹d°Î≥, <ıfiJ¡∑ ºb<fi „°∏w J¡vÔ°uÔ°u* J¡∑ ºb¿fi Ju¡ Ÿt°fi ya˚Ù≤ Fæ, J¡f „°∏w F°uyÙ ? $$19$$
tCHu ∫F J¡°∫Õ J¡≤Ju¡ ∫F ˚Ù ÌqŸ≤° J¡°∫Õ J¡wÕΔ∫ Fæ, oŸ J¡v≈fi° J¡° tæ* ≈≤t≈Ì tu* <bZ°∏w fC<] Ÿu N≈fiu
N∏Ì≤ J¡f ≈F°Ÿ J¡R¡≥y° ? $$20$$ ıæŸu J¡tÔ Ju¡ ≈Wu tu* ¿_Sw ıÔ ˚Ù _≈„Õ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡tÔ
Ju ¡≈Wu tu* fiFÙ* Ôyw° bæŸu FÙ Ju¡bÔ N°˚°Ÿ Ÿu tu≤u <ªW tu* ¿_Sw F°uwu F…Î ˚Ù ≈us° J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d
Ÿ‡f∏@≤<Fw <b<b@ <bJ¡v≈ tu≤u <ªW tu* J¡f fi Ôyu*yu ? $$21$$ tæ* fF…w-ŸÙ fnÙ-fnÙ w≤ay°u* Ÿu ˚≤Ù
F…oÕ wS° N<bbuJ¡ Ÿu ©¥f f»Ù F…oÕ w¨‹d°R¡≈Ù fiÌÙ J¡°u <bbuJ¡fC<]R¡≈Ù fi°æJ¡° Ÿu J¡f ≈°≤ J¡≤
ı°«≥¡y° ? $$22$$ tæ* ıywg Ju¡ ≈®°<d∫°u* Ÿu J¡∑ ı° ≤FÙ NŸ∏t∫Ù wS° ¿ªW J¡°u Δ∫y® J¡≤fiub°ÔÙ oŸ
f°fl≈®b¨<W J¡° f°ÔJ¡°u* J¡∑ J®¡∑n° Ju¡ wCv∫ J¡f ≈F°Ÿ J¡R¡≥y° ? $$23$$ ıæŸu <ıŸJ¡° ∏t°Ì R¡≈Ù
b°w ≤°uy <fib¨W F°u ªCJ¡° F°u ÎuŸu ≈C”T J¡∑ <b<s›ww° „°∏w F°u ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ <bJ¡v≈°u* Ÿu <b<s›w,
H¥Ôu Ju¡ Ÿt°fi N„°∏w tu≤° tfi J¡f „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uy° ? $$24$$ N°<b˚¥Õw F…Î _bR¡≈ Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡
<~>¸>J¡fiu Ÿu ıywg J¡∑ <b<b@ y<w∫°u* J¡° ≈F°Ÿ J¡≤ ≤F° tæ* f®Ê°^±> „≤Ù≤b°Ôu (ŸbÕΔ∫°≈J¡) N°Ãt°
Ju¡ Ÿt°fi ≈¿≤≈¥dÕ fC<] F°uJ¡≤ J¡f N∏w#J¡≤d tu* Ÿ∏w°uT J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡y° ? $$25$$ ıæŸu taSfi Ÿu
Ã≈∏fi <bsu≈ Ÿu tC•w F…N° sÙ≤Ÿ°y≤ Ÿt°<@_S ˚yb°fig ZÙ<b‹dC Ÿu ŸC„°u<˚w N°J¡°≤b°Ô°, ≈®„°∏w
N°æ≤ t*Sfi Ÿu <fiJ¡ÔÙ F…oÕ Nt¨w, J¡°æ_wC˚ N°<Ì b_wCN°u* tu* <fi_≈¨F F°u „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ
≈≤t°Ãt° Ÿu ÎJ¡≤Ÿ N°J¡°≤b°Ô° Ÿ°æ‡∫, @tÕ, NSÕ wS° J¡°tR¡≈ <`byÕ tu* _≈¨F°≤<Fw F°u tæ* J¡f
N∏w#J¡≤d tu* „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F¥≥y° ? $$26$$ ŸæJ¡n°u* N°„°≈°„R¡≈Ù oŸ NªÔ-N¸>Ô Ÿ°≤Ù Âÿ∫„°u˚°
J¡°u Ÿ∏t°`R¡≈ Ÿu Ìu© ≤F° tæ* J¡f N≈fiu N∏Ì≤ N≈¿≤¿h~>∏fiw° J¡°u ≈®°›w F°u«¡≥y° ? $$27$$ <ıŸJ¡∑
J¡v≈fi°Î≥ „°∏w F°u yoÕ ÎuŸÙ fC<] Ÿu f°F≤Ù N°æ≤ ˚Ùw≤Ù Ÿ°≤u ≈®≈aª J¡°u <ª∏t°` Ìu© ≤F° tæ* J¡f Ÿ J¡∑
1036 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
˚°bfi° Ÿu <_S≤ F°u«≥¡y° ? $$28$$ <ıŸJ¡° <ªW „°∏w F°u y∫° Fæ ÎuŸu _bR¡≈b°Ô° NwÎb Wt
<ªÌuJ¡≤Ÿw° J¡°u ≈®°›w F…N° tæ* ı∏t°∏@w° Ju¡ ŸÂ„ Nfi°<Ì t¥ÔNI°fi Ju¡ F¸>fiu Ÿu J¡f ≈≤t N°Ô°uJ¡
J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡y° ? $$29$$ NU∫°Ÿ Ÿu ≈®°›w F°ufiu ∫°uÀ∫ ŸC∏Ì≤ ªæw∏∫R¡≈Ù ≈®J¡°„ Ÿu f°<@w°fiCb¨<WR¡≈
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d wCh~> (S°unÙ fªÙ F…oÕ) N°∫C„uTR¡≈ J¡°Ô J¡Ô° J¡°u N°Ãt° Ÿu Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Ìq≤ Ÿu FÙ J¡f Ìu©¥≥y° ? $$30$$ o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸>°u* Ÿu <fitCÕ•w Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ Ÿu ≤<Fw Îba _b∫a≠∫°u<w
≈≤t ≈Ì tu* ¿_Sw F…N° tæ* J¡f N∏w#J¡≤d tu* Ÿ∏w°uT J¡°u ≈®°›w F°u«≥¡y° ? $$31$$ Ì…≤°„°R¡≈Ù vÔ¥N°u*
Ÿu ˚≤Ù F…oÕ, <ıŸfiu t¥©Õw° Ÿu (ÌqŸ≤u ≈s tu* fkÕ¡ Ÿu) ⁄Ì∫R¡≈Ù J¡tÔ J¡°u ıÙdÕ-„ÙdÕ J¡≤ <Ì∫° Fæ wS°
tu≤Ù ∫F N<bΩ° N∏@J¡°≤R¡≈Ù J¡°ÔÙ ≤°<` J¡f fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uyÙ ? $$32$$ ≈bÕw J¡∑ yCk¡° tu* <fi<bÕJ¡v≈
Ÿt°<@ Ÿu „°∏w tfi°uΔ∫°≈°≤b°Ô° (<ªÌuJ¡≤Ÿw° Ÿu tfi°ub¨<W≤<Fw F…N°) tæ* J¡f <„Ô° J¡∑ Ÿtw° J¡°u
≈®°›w F°u«≥¡y° ? $$33$$ tu≤° NFaJ¡°≤R¡≈Ù F°SÙ, <ıŸJ¡∑ _b°a„˚¥w N<˚t°fi b¨<W∫°≥ FÙ fnu tÌ≈®b°F
Fæ*, ≈≤t°SÕ Ÿ∏t°` Ju¡ I°fiR¡≈ <Ÿ*F Ju¡ π°≤° <fi¿Fw F°uJ¡≤ J¡f fi°„ J¡°u ≈®°›w F°uy° ? $$34$$ <fi<bÕJ¡v≈
º∫°fi tu* tÀfi F…Î t°æfi b®w@°≤Ù tu≤u t_wJ¡ ≈≤ bfi@¥<dÕJ¡°Î≥ (ÎJ¡ ≈®J¡°≤ J¡∑ <ª<n∫°≥) J¡f <wfiJ¡°u* J¡°
|°u*ŸÔ° ffi°∫uyÙ ? $$35$$ º∫°fi tu* ¿_S≤ fC<]b°Ôu NwÎb ≈bÕw Ju¡ ™¥>≥™> Ju¡ Ÿt°fi <fiÿªÔ ¿_S<wb°Ôu
tu≤u bs#_SÔ ≈≤ Ô‡ft°fi ı¸>°N°u* Ju¡ Ny®˚°y tu* ffi°∫u y∫u |°u*ŸÔu tu* <ª<n∫°≥ J¡f <fi#„aJ¡ F°uJ¡≤
<bZ°t ÔuyÙ ? $$36$$ w¨‹d°R¡≈Ù Ja¡ıu Ju¡ b¨s°u* Ÿu ª°≤°ua N°u≤ Δ∫°›w, J¡°t N°<ÌR¡≈Ù t¨y°u* Ÿu ııÕ≤
ı∏tR¡≈Ù H°<n∫°u* Ÿu ˚≤u F…Î ŸaŸ°≤R¡≈Ù ıayÔÙ w°Ô°f J¡° Ã∫°yJ¡≤ tæ* J¡f ı°«≥¡y° ? $$37$$ oŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ <ª∏w°N°u* Ÿu ≈≤b„ F…Î œ°ÔJ¡ fi°t Ju¡ f®°Êd fiu f°≤-f°≤ º∫°fi tu* fæ™>wu F…Î bfi tu*
º∫°fi°U∫°Ÿ <J¡∫° $$38$$ <J¡∏wC <bT∫°u* Ÿu F≤u ı° ≤Fu NwÎb f∏Ì≤ Ju¡ Ÿt°fi ªaªÔ <ªW tu* ≈®Ÿ∏fiw°
≈®Ì°fi J¡≤fiu b°ÔÙ Ÿt°<@ ¿_S≤w° ∏Fu fiFÙ* <tÔÙ $$39$$ <J¡ŸÙ ÎJ¡ Ÿt∫ f°fl <bT∫°u* Ju¡ Ÿaf∏@ Ju¡
Ã∫°y Ju¡ Nfi∏w≤ fiJ¡° <ªWR¡≈Ù b°fi≤ Ÿ°¿[bJ¡ Ìubw° N°<Ì Ÿu ˚°uÀ∫ <bT∫ tu* ∫° Ÿ°¿[bJ¡ b¨<W Ju¡
ŸC©°_b°Ì tu* tfi°u≤S°u* π°≤° ªaªÔw° J¡°u ≈®°›w F…N° $$40$$ <J¡ŸÙ Ÿt∫ fiJ¡° tfiR¡≈Ù b°fi≤
ªaªÔw°b„ N∏Ì≤ F°ufiub°Ôu Ÿt°<@ ŸC©-Ÿ‡f∏@ J¡° Ã∫°y J¡≤ ıæŸu <bT Ÿu t≤° F…N° ≈C”T ı™>≤°<Àfi
Ÿ‡f∏@Ù ÌuF J¡∑ ‹dw° J¡° Ã∫°yJ¡≤ N∏∫ Ô°uJ¡ tu* ı°w° Fæ bæŸu FÙ <bT∫°u* J¡°u ≈®°›w F…N° $$41$$ Fu
J¡tÔfi∫fi, J¡˚Ù fiJ¡° tfi ⁄Ì∫°J¡°„ tau <Ìw F…Î Ÿ¥∫Õ Ju¡ ŸÂ„ wuı J¡°u () Ìu©J¡≤ <bT∫°u* tu*
∏tC© F°u y∫° $$42$$ J¡˚Ù fiJ¡° tfi ⁄Ì∫bwÙÕ y°» NI°fiR¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° S°unÙ-fF…w f®Ê J¡∑
 oŸ <bT∫ tu* ZC<w Fæ # fiÙF°≤@¥t°J¡°ÕfiÔ°<fiÔ°fi°a ©Ω°uw<bΩCÃ_k¡<¸>J¡„„Ùfi°tg $ Îw°<fi
R¡≈°<d ≈C≤#Ÿ≤°<d f®Ê^∫><˚Δ∫<•wJ¡≤°<d ∫°uyu $$ ∫°fiÙ ∫°uyÙ J¡∑ ≈FÔu wCT°≤ Ju¡ Ÿt°fi <ªWb¨<W F°uwÙ
Fæ, ŸJu¡ f°Ì @CÎ≥ Ju¡ Ÿt°fi <ªWb¨<W F°uwÙ Fæ, wÌfi∏w≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi <ªWb¨<W F°uwÙ Fæ, wÌ…≈≤°∏w
˚Ùw≤ J¡° b°∫C f°fl b°∫C Ju¡ Ÿt°fi sC<˚w F°uw° Fæ, wÃ≈ÿª°wg ıCyfi¥ Ju¡ Ÿt°fi <ªWb¨<W F°uwÙ Fæ,
wÌ…≈≤°∏w <fıÔÙ Ju¡ wCv∫, wÌ…≈≤°∏w _k¡<¸>J¡ Ju¡ Ÿt°fi, wÌfi∏w≤ ≈¥dÕ ª∏B Ju¡ ŸÂ„ <ªWb¨<W F°uwÙ
Fæ $ oŸ w≤F wCT°≤ @CN°≥, Ÿ¥∫Õ, N<Àfi, b°∫C, ıCyfi¥, <fıÔÙ, _k¡<¸>J¡ N°æ≤ ≈¥dÕª∏Ì®t° Ju¡ R¡≈ Ju¡ ŸÂ„
∫u fC<] Ju¡ R¡≈ ∫°u<y∫°u* Ju¡ NfiC˚b <Ÿ] Fæ $ ∫°uy J¡≤fiu ≈≤ f®Ê J¡∑ N<˚Δ∫<•w Ju¡ Ω°uwJ¡ ∫u ≈¥bÕR¡≈
(<ªÖ) N°<b˚¥Õw F°uwu Fæ* $
ŸyÕ - 52] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1037
N<˚Δ∫<•w Ÿu Ã∫°y J¡≤ (JC¡~> „tfi J¡≤) ŸÙ Ÿt∫ <bT∫ b°Ÿfi° Ju¡ ı°yfiu Ÿu <bT∫ Ô‡≈¸> F°uJ¡≤
˚∫˚Ùw ≈sÙ Ju¡ Ÿt°fi nJ¡≤ ªÔ° ı°w° S° $$43$$ J¡˚Ù fiJ¡° tfi f°fl _≈„°u˘ J¡° (<bT∫°u* Ju¡
Ÿ‡f∏@°u* J¡°) N°æ≤ N°U∫∏w≤ _≈„°u˘ J¡° (Ÿt°<@ŸC©-Ÿ‡f∏@°u* J¡°) Ã∫°yJ¡≤ wt (NI°fi) N°æ≤ wuı
(N°Ãt≠∫°u<w) Ju¡ N∏ w≤°Ô tu* (Ÿ¿∏@ tu*) ÔÙfi F°uJ¡≤ <fiB°R¡≈Ù „°ÿbwÙ (<ª≤J¡°Ô wJ¡ ªÔfiub°ÔÙ)
<_S<w J¡°u ≈®°›w F°uw° S° $$44$$ ıæŸu b°∫C π°≤° w¸>bwÙÕ ıÔ tu* ±¥>f°∫° y∫° N°æ≤ w¸> J¡∑ ÔF≤°u* Ÿu
<FÔ°∫° ı° ≤F° b¨s fnu ŸaJ¡¸> tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ fnÙ-fnÙ yCk¡°N°u* tu* º∫°fitÀfi tfib°Ôu
œ°ÔJ¡ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu º∫°fib¨<W∫°u* tu* Δ∫°JC¡Ô tfi Ju¡ tº∫ tu* wCh~> w¨‹d°R¡≈Ù wÙ≤ w≤ay°u* Ÿu Ì°uÔ°<∫w
„≤Ù≤b°Ôu F°uJ¡≤ fnu ŸaJ¡¸> tu* ¿_Sw ≤Fu $$45,46$$ wÌfi∏w≤ Δ∫°JC¡Ô tfib°Ôu tC<fi ıæŸu Ÿ¥∫Õ ≈®<w<Ìfi
tF°tu” tau NJu¡Ôu FÙ ˚®td J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ≈bÕw ≈≤ ˚®td J¡≤wu Su $$47$$ ÎJ¡ Ÿt∫ bu Ÿf ≈®°<d∫°u*
Ÿu Ì…‹≈®°›∫ Îba ŸfJu¡ Ÿaª°≤ Ÿu ≤<Fw J¡∏Ì≤° tu* ÎuŸu FÙ ≈F…≥ªu ıæŸu tC<fi ŸfJu¡ Ÿaª°≤ Ÿu ≤<Fw t°usÌ„°
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$48$$ Ÿ J¡∏Ì≤° tu* b°∫C π°≤° <bsu≈-Δ∫°JC¡Ôw° fi SÙ, J¡°uoÕ t¨y-≈sÙ bF°≥ J¡˚Ù
fiFÙ* ≈F…≥ªu Su, Ìubw° N°u≤ y∏@b°u˘ wJ¡ J¡°u ŸJ¡° Ì„Õfi J¡˚Ù fiFÙ* <tÔ° S° N°æ≤ bF ≈≤t°J¡°„ Ju¡
(f®Ê Ju¡) Ÿt°fi „°u˚°∫t°fi SÙ $$49$$
≈C‹≈°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu bF J¡∏Ì≤° ª°≤°u* N°u≤ N°h~>∏fi SÙ, fi≤t F≤Ù |°Ÿ Ÿu i>J¡∑ F°ufiu Ÿu fnÙ ˚ÔÙ
ÔywÙ SÙ, NwÎb t°Ô¥t F°uw° S° <J¡ t°fi°u* ≠∫°u¿wR¡≈ ≤Ÿ Ju¡ (ª∏Bt° Ju¡) ≈ÃS≤°u* Ju¡ Ÿ°S ∫°fiÙ
ª∏BJ¡°∏w t<d∫°u* Ju¡ Ÿ°S ı°unÙ F…oÕ t≤J¡w t<d∫°u* Ÿu ffi°oÕ yoÕ Fæ $$50$$ ŸJu¡ Ì≤b°ıu ≈≤ fnÙ
tÙ™>Ù N°æ≤ ™>^±>Ù ~>°∫° SÙ, ≤ÃfiR¡≈Ù ÌÙ≈J¡°u* Ÿu bF ıyty°wÙ SÙ N°u≤ bfiÌu<b∫°u* Ju¡ N∏w#≈C≤ J¡∑ JC¡¸>Ù
Ju¡ Ÿt°fi fnÙ yC›w SÙ $$51$$ ŸJu¡ Ì≤b°ıu ≈≤ Ju¡bÔ „Ùw <fib°≤d J¡≤fiub°Ôu N°Ô°uJ¡ k¡æÔwu Su,
„≤Ìg M¡wC Ju¡ ≈®°w#J¡°ÔÙfi Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° Ju¡ Ÿt°fi fi bF N<w ‹d SÙ N°æ≤ fi N<w „ÙwÔ SÙ $ ŸCbdÕ
Ju¡ Ÿt°fi ≈ÙÔ° Ÿ J¡° ≤ay S° $$52$$ bF yCk¡° f°Ô Ÿ¥∫Õ Ÿu Ÿ¥©Ù F…oÕ SÙ (oŸŸu ∫F Δ∫•w F°uw° Fæ <J¡
ŸJ¡° tC≥F ≈¥bÕ J¡∑ N°u≤ S°) Ÿtu* <ffi° „ÆÌ J¡° t∏Ì-t∏Ì ≈bfi fFw° S° (oŸŸu ∫F Δ∫•w F°uw°
Fæ <J¡ ≈¿ÿªt J¡∑ N°u≤ Ÿtu* <©n<J¡∫°≥ SÙ) N°æ≤ taı¿≤∫°u* Ÿu ÔÌu FCÎ b¨s°u* Ÿu bF ∫C•w SÙ (oŸŸu
Ÿtu* ŸCy¿∏@ Δ∫•w F°uwÙ Fæ) $ bF _b∫ab≤ Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ Nw# F°S tau b≤t°Ô° ÔÙ F…oÕ ≤°ıJ¡∏∫° Ju¡
Ÿt°fi SÙ $$53$$ bF yCk¡° J¡tÔ Ju¡ tº∫˚°y Ju¡ Ÿt°fi J¡°utÔ SÙ, NwÎb f®Ê° Ju¡ <bZ°t Ju¡ ∫°uÀ∫
SÙ, ª°≤°u* N°u≤ k¥¡Ô°u* J¡∑ ≤°<„∫°u* Ÿu J¡°utÔ N°æ≤ fnÙ tfi°uF≤ SÙ wS° ≈„t ≈ÌbÙ Ju¡ Ÿt°fi ŸÌ° FÙ
N°Z∫ Ôufiu Ju¡ NfiCR¡≈ SÙ $$54$$
o•∫°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°bfib°≥ ŸyÕ
yCF° tu* N°Ÿfi¿_Sw, Ÿt°<@ tu* ≈®bu„ J¡≤fiu J¡∑ oh~>°b°Ôu
tC<fi π°≤° <ª¿∏ww <ªW ≈®f°u@fi Ju¡ ≈°∫°u* J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°ttª∏BıÙ, ıæŸu ˚®t≤ fF…w ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚®td Ÿu <tÔu F…Î J¡tÔ
y˚Õ tu* ≈®bu„ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ bu @t°ÕÃt° tC<fi fF…w ≈®J¡°≤ Ju¡ N∏buTd Ÿu <tÔÙ FCoÕ ≈μy˚Õ Ju¡ Ÿt°fi
1038 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tfi°uF≤ y∏@t°Ìfi yCk¡° tua ≈®<b‹¸> F…Î $$1$$ ıæŸu Ÿ¨<‹¸-≤ªfi° Ÿu bæ≤°À∫ F°ufiu ≈≤ ŸÃ∫Ô°uJ¡ tua ¿_Sw
N≈≤°<ıw° fi°t J¡∑ NSb° ˚yb∏fi°<˚J¡tÔ R¡≈ N≈fiÙ fiy≤Ù tu* ≈®bu„ J¡≤ ≤Fu f®Ê°ıÙ <b≤°ıt°fi
F°uwu Fæ* bæŸu FÙ Ÿt°<@≈®¿bdw° Ÿu Ÿ yCk¡° tu* ≈®bu„ J¡≤ ≤Fu bu <b≤°<ıw F…Î $$2$$ () bF°≥ ≈≤
∏F°u*fiu ıæŸu o∏B tu| J¡°u <ıŸJu¡ tº∫ tu* <fı<Ô∫°≥ _byCh~> Ju¡ Ÿt°fi k¡æÔÙ ≤FwÙ Fæ*, ≤°<„˚¥w J¡≤wu
Fæ* bæŸu FÙ w°ıu (fi tC≤H°∫u F…Î) ≈W°u* Ÿu J¡°utÔ N°Ÿfi ffi°∫°, <ıŸtu* fiJ¡° „≤Ù≤ FÙ yCh~> Ju¡ Ÿt°fi
„°u<˚w F°u ≤F° S° $$3$$ ıæŸu ŸCtu” fiÙÔ ≤Ãfit∫ N≈fiu w¸> ≈≤ N°J¡°„ J¡°u, <ıŸtu* w°≤u FÙ fF…t¥v∫
≤Ãfi Fæ*, <f~>°w° Fæ bæŸu FÙ ∏F°u*fiu Ÿ N°Ÿfi Ju¡ «¡≈≤ ŸC∏Ì≤ t¨yªtÕ <f~>°∫° $$4$$ ıæŸu tu| b¨<‹¸> Ÿu
N≈fiu ı°Œ J¡° (ıÔw° J¡°) Ã∫°y J¡≤ Ÿku¡Ì N°æ≤ yıÕfi ≤<Fw F°uJ¡≤ ≈bÕw Ju¡ <„©≤ ≈≤ fæ™>w° Fæ
bæŸu FÙ „C] N∏w#J¡≤db°Ôu bu <ªW J¡∑ b¨<W∫°u* J¡°u ın <bT∫ Ju¡ Ã∫°y Ÿu Ô|C ffi°wu F…Î Ÿ ≈≤
fæ™>u $$5$$ ≈®fC] (I°fiÙ) J¡<≈Ô N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi »> <Ÿ]°Ÿfi (c) f°≥@J¡≤ ÎnÙ Ÿu b¨Td°u* J¡°u
(N^±>J¡°u„°u* J¡°u) Ìf°J¡≤ W≤ J¡∑ N°u≤ tC≥F <J¡∫u F…Î ∏F°u*fiu f®Ê° N°<Ì yC”-≈≤‡≈≤° Ju¡ <ÔÎ
≈®d°t°aı<Ô J¡∑ $$6$$ ŸtÙ≈ tu* (<bT∫°u* tau) Ì°ænu F…Î tfiR¡≈Ù t¨y J¡°u b°Ÿfi°N°u* Ÿu F¸>°J¡≤ ∏F°u*fiu
<fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ Ju¡ <ÔÎ ∫F <bª°≤ <J¡∫° $$7$$ N≤u t¥©Õ tfi, wC‡F°≤° ŸaŸ°≤ b¨<W∫°u* Ÿu •∫° twÔf
Fæ ? fC<]t°fig Ô°uy NbŸ°fi tua (Naw tu*) Ì…#© Ìufiub°Ôu J¡tÕ J¡° Ÿubfi (N°ª≤d) fiFÙ* J¡≤wu Fæ* $$8$$ ı°u
„°¿∏wR¡≈Ù ≤Ÿ°∫fi J¡° Ã∫°yJ¡≤ <bT∫ ˚°uy°u* J¡∑ N°u≤ Ì°ænw° Fæ, bF t∏Ì°≤ bfi J¡° Ã∫°y J¡≤ <bT b¨s°u*
Ÿu ˚≤u F…Î ıayÔ tu* ı°w° Fæ $$9$$ ª°Fu wCt ≈°w°Ô tu* ı°N°u ª°Fu f®ÊÔ°uJ¡ tu* ˚Ù ªÔu ı°N°u, <J¡∏wC „t
R¡≈Ù Nt¨w Ju¡ <ffi° Ÿ <fi≤<w„∫ ŸC© tu* <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wu $$10$$ Fu tfi, wCt
ŸæJ¡n°u* ˚°uy N°„°N°u* Ÿu ≈¥dÕ F°ufiu ≈≤ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu Ÿf Ì…#© Ìuwu F°u $ Nf wCt ˚°uy°„°N°u* J¡°
Ã∫°yJ¡≤ Ì…#©_≈„Õ≤<Fw <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w ŸC∏Ì≤ ≈≤t J¡v∫°d J¡°u (<fib°Õd
J¡°u) ≈®°›w F°uN°u $$11$$ ˚°b (o‹¸> b_wC J¡° Ÿ‡≈°Ìfi) N°æ≤ N˚°bt∫ (N<fi‹¸> J¡° <fib°≤d) ∫u
<b<ª` <bT∫ wC‡F°≤u ÃJ¡¸> Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ*, ∫u ŸC© Ju¡ <ÔÎ J¡˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡wu Fæ* $$12$$
Fu t¥©Õ <ªW, tui>J¡∑ ıæŸu tu| tu* „ÆÌ°<ÌJ¡ Δ∫SÕ b¨<W∫°u* Ÿu ˚®td J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ wCt „ÆÌ
N°<Ì ofi y<FÕw b¨<W∫°u* Ÿu •∫°u* <fi≤∏w≤ ˚®td J¡≤wu F°u ? $$13$$ Fu tfiR¡≈Ù tui>J¡∑, ı≤° fwÔ°
w°u ŸFÙ, owfiu Ÿt∫ wJ¡ Δ∫SÕ ˚Cbfi tu* (tui> J¡∑ Ju¡ ≈s tu* ıÔ tu*) Ãb≤° Ÿu ˚¸>J¡ ≤FÙ N∏@Ù wqfiu
•∫° k¡Ô ≈°∫° ? $$14$$ Fu <ªW, <ıŸŸu tfi N°æ≤ b°dÙ J¡° Ny°uª≤ <bÌuF Jæ¡bv∫ ŸC© wC‡Fu* <tÔu,
<ıŸtu* wC‡Fu* ıÙb∏tC<•w <bZ°¿∏w ŸC© <tÔu, Ÿ ŸJ¡Ôb¨<W Ju¡ „tR¡≈ Ÿt°<@ tu* Ω°uy •∫°u*
fiFÙ* J¡≤wu F°u ? $$15$$
„ÆÌ N°<Ì <bT∫ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ "ÎuŸ° ı°u ≈¥bÕ tu* J¡F° Fæ, fitu* Ÿu ≈®Ã∫uJ¡ J¡° ‹¸>°∏w°u* Ju¡
Ì°F≤d°u* π°≤° <b_w°≤ J¡≤wu Fæ* $
 "≈μJ¥¡¸>Ù<tb" oŸŸu bF°≥ ≈≤ ≈®<b‹¸> F…Î fiJ¡°u <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì ≤Ÿ-≈°fi Ÿu <bZ°¿∏w
<tÔuyÙ, ∫F N<˚Δ∫•w F°uw° Fæ $
c ≈μ°Ÿfi J¡° y®Fd <Ÿ]°Ÿfi J¡° ≈Ôsd Fæ, •∫°u*<J¡ Î<n∫°u* Ÿu b¨Td°u* J¡°u Ìf°fi° ŸÙ
tu* |¸ >ŸJ¡w° Fæ $
ŸyÕ - 52] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1039
Fu t¥©Õ, Δ∫SÕ f<FtCÕ©w°R¡≈ ÃS°fi Ÿu f»Ù F…oÕ Z°u`u¿∏Ì®∫ w°Ì°Ã‡∫°≈<WR¡≈ Z°u`w° J¡°u ≈®°›w
J¡≤ ("≈®°d∏fiub ≈®°d°u fi°t ˚b<w bÌfig b°Jg¡ ≈ÿ∫aÿªsC# Z¨^bfig Z°u`tg' oÃ∫°<Ì Ÿu Zbd N°<Ì Ju¡
Ÿt∫ N°Ãt° Ju¡ Z°u`°<Ì ˚°b J¡° Zbd Fæ $) Δ∫°@ Ju¡ yÙw N°æ≤ |a¸>° J¡∑ ºb¿fi Ÿu t°u<Fw t¨y Ju¡ Ÿt°fi
„ÆÌfiCŸ°¿≤dÙb¨<W Ÿu fi°„ J¡°u ≈®°›w tw F°uN°u $$16$$ Fu t¥©Õ tfi, Ÿ _≈„°uÕ∏tC©w° Ÿu (_≈„°ÕFÕ
ŸC©°fiC˚b J¡∑ oh~>° Ÿu) Ju¡bÔ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ Ãbyo¿∏Ì®∫w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ w¥ F°<SfiÙ ≈≤ Ô°uÔC≈ F°SÙ
Ju¡ Ÿt°fi fa@fi J¡°u tw ≈®°›w F°u $ ≈ÙÔb°fi Ô°uy <Ÿ©°oÕ F…oÕ F<SfiÙ Ÿu ffi yı J¡°u ÔC˚°J¡≤ ywÕ J¡Ù
N°u≤ Ô°J¡≤ ywÕ tu* <y≤°fiu N°<Ì Ÿu f°≥@wu Fæ*, ∫F ≈®<Ÿ] Fæ $$17$$ N≤u N∏@u tfi, Ì…‹¸ N∏fi°u* J¡∑
N<˚Ô°T° Ÿu ≤Ÿfiu¿∏B∫w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ faŸÙ tu* f≥@u F…Î t°aŸ Ju¡ ¸C>J¡nu ≈≤ (ª°≤u ≈≤) Ô°uÔC≈ t~>ÔÙ
Ju¡ Ÿt°fi w¥ fi°„ J¡°u ≈®°›w tw F°u $$18$$
Fu t¥>i>, w¥ J¡°∏w° Ÿ‡f∏@Ù fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ R¡≈°ua tu* wÃ≈≤ ªsC¿≤¿∏B∫w° Ju¡ ≈®°›w F°uJ¡≤ ≈®J¡°„ tu*
Ô°uÔ¥≈ ≈wayu Ju¡ Ÿt°fi Ì°F J¡°u ≈®°›w tw F°u $$19$$ y∏@ Ju¡ NfiC˚b J¡∑ oh~>° Ÿu |®°du¿∏B∫w° J¡°
N°Z∫ ÔuJ¡≤ F°SÙ π°≤° tŸÔu y∫u J¡tÔ Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw ˚≥b≤u Ju¡ Ÿt°fi „≤Ù≤ R¡≈Ù J¡tÔ Ju¡ N∏Ì≤
f∏@fi J¡°u ≈®°›w tw F°u $$20$$ N≤u t¥©Õ ! t¨y, ˚≥b≤°, ≈wayu, F°SÙ N°æ≤ tÃ_∫ ÎJ¡ -ÎJ¡ „ÆÌ N°<Ì
<bT∫ Ÿu <bfi‹¸> FCÎ ∫°fiÙ t¨y ÎJ¡t°` „ÆÌ Ÿu, ˚≥b≤u ÎJ¡t°` y∏@ Ÿu, ≈wayu ÎJ¡t°` R¡≈ Ÿu, F°SÙ
ÎJ¡t°` _≈„Õ Ÿu N°æ≤ t~><Ô∫°≥ ÎJ¡t°` ≤Ÿ Ÿu <bfi‹¸> F…oÕ; Ÿa<t<Ôw Ÿf NfiS°u˘ Ÿu Δ∫°›w F…Î wC‡Fu*
J¡F°≥ Ÿu ŸC© F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$21$$ Fu <ªW, ıæŸu sCB ≤u„t J¡° J¡∑n° N≈fiu _b°˚°<bJ¡ Ô°≤ Ju¡ ku¡fi J¡°
N≈fiu f∏@fi Ju¡ <ÔÎ J¡°u„R¡≈ Ÿu ≈®Ÿ°≤ J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ wCtfiu ˚Ù b°Ÿfi°ı°Ô J¡∑ N≈fiu JC¡<bwJ¡Õ Ÿu
≤ªfi° J¡∑ Fæ $$22$$
wf ≈®t°Ì Ÿu ≈®°›w F…Î oŸ f∏@fi ≈≤ Jæ¡Ÿu <bı∫ ≈®°›w F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? ÎuŸ° J¡°uoÕ ≈¥~>u, w°u oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
≈FÔu J¡tÕ, ≈°Ÿfi° N°<Ì Ÿu „≤ÃJ¡°ÔÙfi tu| Ju¡ Ÿt°fi „C<] J¡°u <ıŸtu* ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ì°uT J¡°
ŸbÕS° Ã∫°y F°u ªCJ¡° F°u Ÿu ≈®°›w F°uJ¡≤ Zbd, tfifi N°<Ì J¡° ≈¿≤≈°J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d I°fi°uÌ∫ Ÿu
∫<Ì b°Ÿfi°ı°Ô J¡° ŸbÕS° h~>uÌ J¡≤ „°∏w F°uwu F°u, w°uu wC‡F°≤Ù NŸÙt <bı∫ Fæ $$23$$
Ÿ°≤u b•wΔ∫ J¡° ŸaJ¡Ôfi J¡≤ ÎJ¡ <•w Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì wCt ıywg-≈®b¨<W J¡°u ı∏t wS° t≤dJ¡∑ Îba fÔ N°<Ì N°æ≤ Ì¿≤Bw° N°<Ì Nb_S°N°u* J¡°
≈°Ôfi J¡≤fiub°ÔÙ (@°`ÙR¡≈), t≤fiu Ju¡ f°Ì ˚Ù fi≤J¡, _S°b≤ N°<Ì y<w∫°u* tu* Ÿaw°≈ Ìufiub°ÔÙ ı°fiwu
F…Î ˚Ù fiFÙ* ~>°un°uyu, w°u <bfi‹¸> F°u ı°N°uyu $$24$$
NSb° N≈fiu bæ≤Ù <ªW J¡°u ≈Ìu„ fiFÙ* Ìufi° ª°<FÎ, <J¡∏wC ıf≤Ì_wÙ Ÿu f°≥@ J¡≤ <bª°≤ π°≤°
ŸJ¡° h~>uÌ FÙ J¡≤ ±>°Ôfi° ª°<F∫u, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
NSb° Fu Nfi|, tæ* wC‡Fua ∫F <Fw ≈Ìu„ •∫°u* Ìq≥ ? N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ <ªW fi°t J¡∑ •∫° J¡°uoÕ b_wC
Fæ ? ∫°u* <bª°≤ J¡≤ ≤Fu ≈C”T J¡° <ªW FÙ fiFÙ* Fæ $$25$$
NSb° <ªW Ju¡ h~>uÌ Ju¡ <ÔÎ ≈¨SJg¡ ≈®∫Ãfi J¡≤fiu J¡∑ ˚Ù N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ •∫°au<J¡ bF t¥ÔNI°fi
Ju¡ N∏b∫ Δ∫<w≤uJ¡ J¡° NfiCŸ≤d J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ t¥ÔNI°fi Ju¡ N¿_wÃb Ÿu ŸJ¡° N¿_wÃb Fæ N°æ≤
1040 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
t¥ÔNI°fi Ju¡ N˚°b Ÿu ŸJ¡° N˚°b Fæ $ NwÎb t¥ÔNI°fi Ju¡ h~>uÌ Ÿu FÙ ŸJ¡° h~>uÌ J¡≤fi°
ª°<FÎ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ <fi<fn NI°fi Fæ wf wJ¡ |fiÙ˚¥w <ªW Fæ, ıf wJ¡ bT°Õ M¡wC Ju¡ tu| ≤Fu*yu wf wJ¡
Nbÿ∫ ≈®ªC≤ JC¡F≤° ≤Fuy° $ <ıwfi° NI°fi sÙd F°uw° ı°∫uy° wfi° FÙ <ªW ˚Ù J¨¡„ F°uw° ı°∫uy° $
<ıwfi° bT°Õ M¡wC J¡° <bfi°„ F°uy° wfi° FÙ JC¡F≤° sÙd F°uy° $ <bª°≤ Ÿu „C] F…N° <ªW b°Ÿfi°s∫
Ÿu <ıwfiÙ Ÿ¥‚tw° J¡°u¡≈®°›w F…N° („≤wgJ¡°Ô Ju¡ tu| J¡∑ w≤F) tæ* ŸJ¡°u wfi° sÙd F…N° ˚Ù
ŸtHw° Fq≥ $$26-28$$
N<bbuJ¡∑ J¡° <ªW ≈Ìu„ Ju¡ N∫°uÀ∫ FÙ Fæ, <J¡∏wC <bbuJ¡∑ J¡° <ªW ˚Ù ª°Fu bF fi‹¸> F°u ≤F° F°u
ª°Fu fi‹¸> F°u ªCJ¡° F°u ŸCw≤°a ≈Ìu„ Ju¡ N∫°uÀ∫ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
NŸwg NSb° fi°„ J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu <ªW J¡° ı°u ∫F ≈Ìu„ <J¡∫° ı°w° Fæ, ∫F N°J¡°„ Ju¡, ıÔ
Ju N°æ≤ b°∫C Ju¡ w°nfiu Ju¡ Ÿt°fi Δ∫SÕ Fæ $$29$$
•w J¡° FÙ NfiCb°Ì π°≤° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ª¥≥<J¡ wCt <Ìfi ≈≤ <Ìfi sÙd F°u ≤Fu F°u, oŸ<ÔÎ sÙ∫t°d F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NŸ∏t∫ wCtJ¡°u tæ*
Ã∫°yw° Fq≥ $ <bπ°fig ıfi ≈¿≤Ã∫°≠∫ J¡°u ≈Ìu„ Ìufi° ˚°≤Ù t¥©Õw° FÙ J¡Fwu Fæ* $$30$$
N≈fi° ŸŸu NŸ‡f∏@ Ìu©fi° FÙ ŸJ¡° Ã∫°y Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu NŸ∏t∫<ªW, tæ* NFaJ¡°≤b°Ÿfi° Ÿu ≤<Fw <fi<bÕJ¡v≈ _b∫a ≠∫°u<w ªæw∏∫ Fq≥ $ NFaJ¡°≤ Ju¡ fÙı˚¥w
wCtŸu tu≤° J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $$31$$
tCHŸu J¡°æfi N≈≤°@ F…N° ? <ıŸŸu <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ N°≈ tu≤° Ã∫°y J¡≤wu Fæ*, ÎuŸ° ∫<Ì tfi J¡∑ N°u≤
Ÿu ≈®ÿfi F°u, w°u ÌuFN°<Ì tu* NFaJ¡°≤R¡≈Ù Ì…ÂÕ<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi FÙ wC‡F°≤° N≈≤°@ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
wCtfiu ∫F, bF, tæ* ∫°u* Δ∫SÕ Ì…ÂÕ<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi <J¡∫° Fæ $ bF Ì…ÂÕ<‹¸> „aJ¡° <bT Ÿu F…oÕ <bT¥<ªJ¡°
Ju¡ Ÿt°fi <tØ∫° FuwCJ¡ F°uwÙ F…oÕ ˚Ù t¥»°u* Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ F°uwÙ Fæ, ∫FÙ wC‡F°≤° N≈≤°@ Fæ, ∫F NSÕ
Fæ $$32$$ ıæŸu F<SfiÙ N°æ≤ F°SÙ J¡∑ <fvb Ju¡ N∏Ì≤ ¿_S<w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ bæŸu FÙ N≈¿≤¿h~>∏fi
N°Ãtw[b J¡∑ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈¿≤¿h~>∏fi tfi Ju¡ N∏Ì≤ ≈¿≤¿h~>∏fi ¿_S<w (ÌuFN°<Ì tu* NFaJ¡°≤ ˚°b Ÿu
¿_S<w) fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$33$$
<ªW J¡∑ Ã∫°≠∫w° tu* ÌqŸ≤° ˚Ù FuwC J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, ©uÌ J¡∑ f°w Fæ <J¡ wCtfiu fnu ˚°≤Ù ıÙdÕ JC¡Î≥ N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi Ny°@ wS° J¡°t, J®¡°u@,
Ô°u˚ N°<ÌR¡≈ Ÿ°≥≈, <fh~¥>, <≈„°ªN°<Ì Ju¡ <fib°Ÿ˚¥w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ì…#©Ì°∫Ù oŸ b°Ÿfi° J¡°u FÙ
N≈fiu <fib°Ÿ_S°fi Ju¡ R¡≈ tu* N≈fi°∫° Fæ, <J¡∏wC tæ* w°u oŸJ¡° NfiCŸ≤d fiFÙ* J¡≤w° Fq≥ $ oŸ<ÔÎ ŸJu¡
NfiCy°tÙ wC‡F°≤° Ã∫°y J¡≤w° Fq≥, ∫F ˚°b Fæ $$34$$ ∫F (ÌuF) bF (N°Ãt°) tæ* Fq≥ ÎuŸÙ ˚®°¿∏w J¡∑ ı°u
wCtfiu NF∏w° Ÿu J¡v≈fi° J¡∑ Fæ, bF N<bª°≤„ÙÔ f°ÔJ¡°u* Ju¡ wCv∫ Δ∫SÕ t°uF Fæ $ tæ* w°u <bª°≤„ÙÔ Fq≥,
tCHJ¡°u bF t°uF J¡F°≥ ? ∫°fiÙ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$35$$
"NFt' J¡∑ fi°¿_ww° J¡°u FÙ <bª°≤J¡≤ <b„Ì J¡≤wu Fæ* $
≈æ≤ Ju¡ N≥y¥™>u Ÿu ÔuJ¡≤ <Ÿ≤ wJ¡ tæ*fiu <wÔ-<wÔ ≈≤ <bª°≤ <J¡∫° $ ∫F "NFtg' fi°t J¡° ≈Ì°SÕ tCHu
ŸyÕ - 52] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1041
fiFÙ* <tÔ° $ "NFtg' R¡≈ Ÿu ¿_Sw J¡°æfi F°uy° ? $$36$$
∫<Ì NFa≈Ì°SÕ Fæ FÙ fiFÙ*, w°u wCt J¡°æfi F°u ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
wÙfi°u* ıyw°ua tau <ıŸfiu Ÿf <Ì„°R¡≈Ù JCa¡ı°u* J¡°u ˚≤ ≤•©° Fæ ∫°fiÙ ı°u <Ì„°J¨¡w ≈¿≤h~>uÌ Ÿu ≤<Fw
Fæ, ÎJ¡ ∫°fiÙ b_wCJ¨¡w ≈¿≤h~>uÌ Ÿu ≤<Fw Fæ, Iu∫ J®¡t Ÿu ˚¥w, bwÕt°fi N°æ≤ ˚<b‹∫wg wÙfi Nb_S°R¡≈
J¡°Ô Ÿu <J¡∫u y∫u ≈¿≤h~>uÌ Ÿu „¥∏∫ Fæ, NwÎb Ÿf ≈®J¡°≤°u* tu* b_wC Nb°∏w≤ _bR¡≈„¥∏∫ Fæ oŸ ≈®J¡°≤
J¡° I°fiR¡≈ FÙ tæ* Fq≥ $$37$$ <ıŸJ¡° ≈¿≤¿h~>∏fi R¡≈ fiFÙ* Fæ, <ıŸJ¡∑ fi°t J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* Fæ, ÎJ¡Ãb
Ÿa¶∫° fiFÙ* Fæ, fi <ıŸJ¡∑ N∏∫w° Fæ, fi tFW° Fæ N°æ≤ fi NdCw° Fæ, bF I°fiR¡≈ tæ* Fq≥ $$38$$ Fu <ªW,
ª¥≥<J¡ tæ* I°fi_bR¡≈ Fq≥, oŸ<ÔÎ Ÿ°sÙ˚¥w N≈fiu Iu∫ Ì…#©J¡°≤d wCtJ¡°u, ı°u ª°≤°u* N°u≤ kæ¡Ôu F°u,
Ìu©w° Fq≥ $ Ì…#© Ju¡ J¡°≤d F°ufiu Ÿu FÙ wCt N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu <bbuJ¡ J¡° ≈°ıÕfi J¡≤ <bbuJ¡ Ÿu Ã≈∏fi
f°u@ π°≤° tCHŸu t°≤u ı°wu F°u $$39$$
<bbuªfi J¡° ≈®J¡°≤ <Ì©Ô°wu Fæ* $
ÌuF tu* ∫F t°aŸ Fæ, ∫F ≤•w Fæ, ∫u F<ß>∫°≥ Fæ*, ∫u ÿb°Ÿb°∫C Fæ, ∫F 'NFtg" R¡≈ Ÿu ¿_Sw J¡°æfi Fæ ?
˚°b ∫F <J¡ oÌ∏w° Ÿu y¨FÙw F°u ≤Fu t°aŸ N°<Ì tu* bF NFa„ÆÌ°SÕ J¡°uoÕ ˚Ù fiFÙ* Fæ •∫°u*<J¡¡oÌ∏w° N°æ≤
NF∏w° J¡° ≈≤_≈≤ <b≤°u@ Fæ $$40$$ _≈∏Ìfi°a„ Ÿ°≤° J¡° Ÿ°≤° ≈®°db°∫CN°u* J¡° Fæ, I°fi°a„ ≈≤t°Ãt° J¡°
Fæ, fC»°≈° N°æ≤ t≤d ÌuF Ju¡ @tÕ Fæ*, ∫F 'NFtg" R¡≈ Ÿu ¿_Sw ≈Ì°SÕ J¡°æfi Fæ ? $$41$$
Fu <ªW, t°aŸ NFa ≈Ì°SÕ Ÿu ≈¨SJg¡ Fæ, ≤•w ˚Ù ŸŸu N<w¿≤•w Fæ, F¿ß>>∫°≥ ˚Ù "NFtg' Ÿu <˚∏fi
Fæ*, f°u@ (I°fiu<∏B∫Δ∫°≈°≤) ŸŸu N∏∫ Fæ, _≈∏Ìfi ˚Ù ŸŸu N<w¿≤•w Fæ <k¡≤ "NFtg' R¡≈ Ÿu <_Sw
≈Ì°SÕ J¡°æfi Fæ ? ˚°b ∫F <J¡ t°aŸ N<Ì w°u N°Ãt° Ÿu <˚∏fiR¡≈ Ÿu ≈®wÙw F°u ≤Fu Fæ*, Nw# fitu* NF∏w°
≈≈∏fi fiFÙa F°u ŸJ¡wÙ $$42$$ ∫F fi°<ŸJ¡° Fæ, ∫F <ıà° Fæ, ∫F Ãbª° Fæ, ∫u Ì°u J¡°fi Fæ*, ∫F ªsC Fæ,
∫F _≈∏Ì Fæ (J¡tÕ J¡∑ FuwC J¡tuÕ<∏B∫°≥ Fæ*), <k¡≤ ∫F "NFtg' R¡≈ Ÿu <_Sw ≈Ì°SÕ J¡°æfi Fæ ? ˚°b ∫F <J¡
fi°<ŸJ¡° N°<Ì ˚Ù oÌ∏w° Ÿu ≈®wÙw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NFa„ÆÌ°SÕ fiFÙ* Fæa $$43$$ ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu <bª°≤
J¡≤fiu ≈≤ tfi "NFtg' fiFÙ* Fæ, wCt (<ªW) "NFtg' fiFÙ* F°u, b°Ÿfi° ˚Ù "NFtg' fiFÙ* Fæ $ „C] <ªÃ≈®J¡°„
∫F N°Ãt° w°u NF∏w° Ÿu ≤<Fw FÙ <bÔ<Ÿw F°uw° Fæ ∫°fiÙ N°Ãt° w°u NF∏w° Ÿu ŸbÕS° N_≈¨‹¸> Fæ, ∫F
˚°b Fæ $$44$$ •w N°Ãt° tu* ∫<Ì Nº∫°≤°u≈ ¿‹¸> F°u, w°u tæ* FÙ ŸbÕ` N<@‹™>°fi Fq≥, oŸ<ÔÎ Ÿf JC¡~>
tæ* FÙ Fq≥ NSb° ∫<Ì N≈b°Ì Â<‹¸> F°u, w°u ∫F°≥ tæ* JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fq≥, ÎuŸÙ ı°u Â<‹¸> Fæ bFÙ b°_w<bJ¡ Fæ $
ÎJ¡ ÌuFt°` tu* ŸÙ<tw NFa˚°bR¡≈ ÌqŸ≤° NFaJ¡°≤ J®¡t fiFÙ* Fæ $ ˚°b ∫F <J¡ oŸ ıywg tu* ŸbÕ`
≈®wÙ∫t°fi tæ* FÙ Fq≥ NSb° ∫F°≥ ≈≤ ≈®wÙ∫t°fi JC ~> ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥, ÎuŸÙ ı°u Â<‹¸> Fæ, bFÙ b°_w<bJ¡ Fæ $
ÌqŸ≤° ≈¿≤¿h~>∏fi <bT∫ tu* NFa≈®wÙ<wR¡≈ J®¡t b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ $$45$$ NI°fiR¡≈Ù @¥wÕ fiu baªfi° π°≤°
_bR¡≈<b∫°uy Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ ÎuŸu FÙ tCHu •Ôu„ ≈F…≥ª°∫° ıæŸu <J¡ t_w ˚u<n∫° ıayÔ tu* t¨y Ju¡ fhªu
J¡°u •Ôu„ ≈F…≥ª°w° Fæ $$46$$ fnu Ÿ°æ˚°À∫ J¡° <bT∫ Fæ <J¡ Nf tæ* NI°fiR¡≈Ù ª°u≤ J¡°u ≈Fª°fi y∫° Fq≥ $
N≈fiu b°_w<bJ¡ _bR¡≈R¡≈Ù @fi J¡°u F≤fiub°Ôu oŸJ¡°u <k¡≤ fiFÙ* N≈fi°«≥¡y° $$47$$
≈≤_≈≤ <b≤°u@Ù _b˚°bb°Ôu Ft Ì°ufi°u* J¡° J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ ˚Ù fiFÙ* Fæ, ÎJ¡w° J¡∑ f°wu* w°u Ìq≤ ≤FÙ, oŸ
N<˚≈®°∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
1042 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ıæŸu ≈bÕw ≈≤ ¿_Sw tu| ≈bÕw J¡° J¡°uoÕ fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ Ì…#©≤<Fw tæ* Ì…#© Ju¡ ˚°ıfi ŸJ¡°
Ÿ‡f∏@Ù fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ bF tu≤° Ÿ‡f∏@Ù fiFÙ* Fæ $$48$$
∫<Ì wCttu* NFaJ¡°≤ N°<Ì ŸbÕS° fiFÙ* Fæ, w°u wCt bªfi N°<Ì Ÿu Jæ¡Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤wu F°u ? ÎuŸÙ
„aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
fi¸> Ju¡ Ÿt°fi w°ÃJ¡°<ÔJ¡ wÌg˚°b J¡∑ J¡v≈fi° π°≤° NFaJ¡°≤ ffiJ¡≤ ∫F (wC‡Fu* ≈Ìu„ N°<Ì)
J¡Fw° Fq≥, fiu` N°<Ì Ÿu ı°fiw° Fq≥, fæ™>w° Fq≥ wS° ªÔw° Fq≥ $ b°_wb tu* N°ÃtÌ„Õfi Ÿu tæ* NFaJ¡°≤„¥∏∫w°
J¡°u ≈®°›w F°u y∫° F≥q $$49$$ tCHu oŸJ¡° ≈¥≤° <fiÿª∫ Fæ <J¡ b°_wb tu* ∫u ªsC N°<Ì tæ* FÙ Fq≥ $ ∫<Ì ∫u tCHŸu
<˚∏fi Fæ*, w°u ın Fæ* ª°Fu tu≤u „≤Ù≤ tu* ≤Fua NSb° ı°∫u* $ ∫u tu≤u J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ* $$50$$ fnu ©uÌ J¡∑ f°w Fæ,
ıywgR¡≈Ù f°ÔJ¡ J¡° buw°ÔR¡≈Ù wS° w°n Ju¡ ≈un Ÿu ˚Ù Ô‡fÙ N°ææ≤ Nfi¥™>Ù N°J¨¡<wb°Ô° ∫F "NFtg'
J¡°æfi Fæ ? <J¡Ÿfiu N°æ≤ Jæ¡Ÿu oŸJ¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ Fæ ? $$51$$
Nf N≈fiÙ ≈¥b°Õb_S° J¡∑ N<bª°≤Ì„° Ju¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu w¨d-FÙfi ©≤°f ≈bÕw tu* F¿≤d ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ Δ∫SÕ o@≤-@≤ ÔC»J¡w° Fæ bæŸu FÙ tæ* oŸ
ŸaŸ°≤R¡≈Ù yâu tu* owfiu ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ b¨S° ÔC»J¡w° ≤F° $$52$$
Nf ≈®Ã∫uJ¡ o¿∏B∫ Ju¡ <bT∫ Ÿu Ÿ‡f] NFa ≈®wÙ<w Ju¡ ˚°ıfi J¡° N∏buTd J¡≤wu Fæ* $
∫<Ì ªsC N≈fiu <ÔÎ N°Ô°uJ¡fi tu* ≈®b¨W F…N°, w°u ŸaŸ°≤ tu* "NFtg' fi°tJ¡ J¡°æfi Fæ ı°u t°u<Fw
F…N° ? $$53$$ ∫<Ì Ãbª° N≈fiu <bT∫ tu*u _≈„Õ Ju¡ <ÔÎ wÃ≈≤ F…oÕ, w°u ∫F "NFtg' fi°tJ¡ Ì…‹¸>
<≈„°ª Ju¡ wCv∫ J¡°æfi <Ìw F…N° ? $$54$$ ≤Ÿfiu¿∏B∫ Ju¡ N≈fiu <bT∫ ≤Ÿ°u* tu* ≈®b¨W F°ufiu ≈≤ taæ tÙ™>°
˚°uıfi J¡≤fiub°Ô° Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° y<FÕw ˚®t J¡F°≥ Ÿu N°w° Fæ ? $$55$$ Zbdw¨‹d° Ÿu <bb„
fuª°≤Ù Z°u`u¿∏B∫°≥ Ju¡ „ÆÌR¡≈ <bT∫ J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ <fifÙÕı NFaJ¡°≤ Ì…#© J¡∑ ≈®°<›w Jæ¡ŸÙ ? $$56$$
N≈fiÙ fi°<ŸJ¡° J¡∑¡N<˚Ô°T°b„ N≈fiu y∏@ J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ "tæ* Ÿ¥≥|fiub°Ô° Fq≥' ÎuŸu <ıŸu
N<˚t°fi F°uw° Fæ, Ÿ ª°u≤ J¡°u tæ* ı°fiw° FÙ fiFÙ* Fq≥ $$57$$ ≈¥b°uÕ•w _SÔ°u* tu* ≈®<Ÿ] ∫F NF∏w°
J¡∑ J¡v≈fi° t¨yw¨‹d° Ju¡ Ÿt°fi Δ∫SÕ F°uwÙ Fæ $ Ÿ NF∏w° J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ <fi<bÕT∫ F°ufiu ≈≤ ∫F
(ÌuF) 'NFtg" (tæ*) Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ı°u ˚°b Fæ, bF ˚®°¿∏w FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ÌuF tau NFa˚°bb°Ÿfi°
J¡° ŸbÕS° Ã∫°y J¡≤fi° ª°<F∫u $$58$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ b°Ÿfi° Ju¡ N˚°b tu* f°F≤Ù ≈®b¨<W∫°≥ ŸbÕS° <b≤w F°u ı°∫uyÙ, oŸ<ÔÎ ≈C”T J¡°
ıÙbfi FÙ fi ≤Fuy°, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F „≤Ù≤ b°Ÿfi°FÙfi F°ufiu ≈≤ ˚Ù N≈fiu ıÙbfi Ju¡ FuwC J¡tÕ tu* ªsC N°<Ì o¿∏B∫°u* π°≤° _bw# f°F≤
≈®b¨W F°uw° Fæ $ oŸ ≈®b¨<W t*u b°Ÿfi° J¡°≤d fiFÙ* Fæ $ Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> J¡∑, ı°u b°Ÿfi°≤<Fw Su,
≈FÔu ∫C]°<Ì ≈®b¨<W∫°u* J¡° bdÕfi <J¡∫° ı° ªCJ¡° Fæ $$59$$
∫¿Ì b°Ÿfi° Ju¡ <ffi° ˚Ù „≤Ù≤ f°F≤ ≈®b¨W F°uw° Fæ w°u ≈®b¨<W ≈®∫C•w Ì…#© ˚Ù Nbÿ∫ F°uy° FÙ,
ÎuŸÙ Nb_S° tua b°Ÿfi° Ju¡ Ã∫°y Ÿu •∫° Ô°˚ FCN°? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, ∫<Ì b°Ÿfi°≤<Fw J¡tÕ <J¡∫° ı°∫, w°u w°ÃJ¡°<ÔJ¡ ˚°uy°˚°Ÿ tu* tæ* Ì…#©Ù Fq≥, ∫F N<˚t°fi
fiFÙ* F°uw°, ˚°bÙ (N°yu F°ufiub°Ôu) ŸC©-Ì…#©°u* J¡° NfiC˚b fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ fiŸu F°ufiub°Ôu „°uJ¡,
ŸyÕ - 53] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1043
t°uF, ˚∫, <bT°Ì, <ª∏w°, πuy N°<Ì Ÿf Ÿaw°≈°u* J¡∑ „°¿∏w FÙ oŸJ¡° yCd Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$60$$
Nf o¿∏B∫°u* J¡°u Ÿ‡f°u<@w J¡≤ oŸ NSÕ J¡° <bª°≤≈¥bÕJ¡ ∏Fu* ≈Ìu„ Ìuwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ Fu t¥©Õ o<∏B∫°≥, ˚Ùw≤ N≈fiÙ b°Ÿfi° J¡° Ã∫°yJ¡≤ wCt Ÿf J¡tÕ J¡≤°u, ŸŸu wC‡Fu* Ì…#©
≈®°›w fiFÙ* F°uy° $$61$$ ıæŸu f°ÔJ¡ ≈FÔu <t\>Ù Ju¡ <©Ô°æfiu ffi°wu Fæ* <k¡≤ fiJu¡ <bfi°„ Ÿu ∏Fu* ≈ÿª°W°≈
F°uw° Fæ bæŸu FÙ wCtfiu (o¿∏B∫°u* fiu) ˚Ù <bT∫°u* Ju¡ ≈°ıÕfi N°æ≤ fiJu¡ <bfi°„ tua Ju¡bÔ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ
NI N°Ãt° tu* ˚°uyb°Ÿfi° J¡∑ Δ∫SÕ _S°≈fi° J¡∑ Fæ $$62$$
NwÎb <bπ°fi°u* J¡∑ b°Ÿfi° N°<Ì Ÿf Â<‹¸>∫°≥ NI°fi Ÿu f°<@w F°uJ¡≤ N≈fiu J¡°∫Õ ≤°y N°<Ì Ju¡
Ÿ°S „C]°Ãt° FÙ F°u yoÕ, oŸ<ÔÎ fiJ¡° ≈¨SJg¡ N¿_wÃb fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈, I°fiÙ J¡∑ FÙ Â<‹¸> tu* ıæŸu w≤ay, fCÌgfCÌu, ku¡fi N°<Ì ıÔ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ* bæŸu FÙ b°Ÿfi°
N°<Ì Ÿf Â<‹¸>∫°≥ N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ* $ NI°fiÙ J¡∑ ‹¸> tu* w°u fiJ¡∑ ≈¨SJg¡ ŸW° Fæ $$63$$
NwÎb NI°<fi∫°u* fiu w¨‹d° Ÿu FÙ o¿∏B∫°u* J¡° <bfi°„ <J¡∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu o¿∏B∫R¡≈Ù f°ÔJ¡°u*, ıæŸu ≤u„t Ju¡ J¡∑nu N≈fiu Ÿu Ã≈∏fi F…Î w∏wC Ÿu fi‹¸> F°u ı°wu Fæ bæŸu FÙ wCt
Ô°uy ˚Ù _bw# Ã≈∏fi F…oÕ w¨‹d° Ÿu FÙ fi‹¸> F…Î F°u $$64$$ ıæŸu ≈bÕw Ju¡ ≈<SJ¡ ≈bÕw Ju¡ <„©≤ ≈≤
ı°wu-ı°wu <≈Wb„ |¥t ≤FÙ Â<‹¸> Ÿu <y≤J¡≤ <bTt ywÕt∫ ˚¥˚°y tu* <y≤wu Fæ* bæŸu FÙ ı≤°, t≤d N°<Ì
•Ôu„°u* Ÿu ≈¥dÕ oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≈ÃS≤ Ja¡J¡n ≈¥dÕ ˚¥<t tu* wCt Ô°uy w¨‹d° Ÿu FÙ ÔC»J¡ ≤Fu F°u $$65$$ ıæŸu
~>uÌu F…Î tfiJ¡°u* tu* (t<fi∫°u* tu*) yC≥SÙ F…oÕ ÌÙ|Õ ±>°u≤Ù t°u<w∫°u* Ju¡ f∏@fi tu* J¡°≤d F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ N°≈
Ô°uy°u* Ju¡ ÎJ¡ ıyF f∏@fi tu* b°Ÿfi° FÙ FuwC Fæ $$66$$ ÎJ¡t°` ˚®°¿∏w Ÿu ffi°oÕ F…oÕ ∫F (b°Ÿfi°)
b_wCw# ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ $ F≥¿Ÿ∫u Ÿu ≈W°u* Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡t°` NŸaJ¡v≈ Ÿu FÙ ∫F J¡°¸>Ù ı°wÙ Fæ $$67$$ ıæŸu
b°∫C J¡° H°u*J¡° ÌÙ≈J¡°u* Ju¡ wS° ªtJ¡ ≤Fu vJ¡°, <fıÔÙ N°<Ì wuı°u* Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ F°uw° Fæ bæŸu FÙ
f» ≤FÙ ∫F (b°Ÿfi°) N°≈ Ô°uy°ua Ju¡ FÙ <bt°uFfi N°æ≤ s∫ Ju¡ <ÔÎ (t≤d N°<Ì Ì…#© Ju¡ <ÔÎ) Fæ $$68$$
oŸ J¡°≤d Ÿf o¿∏B∫°u* Ju¡ J¡°u„ Ju wCv∫ N°@°≤˚¥w Fu <ªW, wCt Ÿf o¿∏B∫°u* Ju¡ Ÿ°S ÎuJ¡tÃ∫ J¡°u
≈®°›w F°uJ¡≤ <fiÿª∫ N≈fiu J¡°u NŸÃ_bR¡≈ (<tØ∫°˚¥w) ı°fiJ¡≤ Ju¡bÔ <fib°ÕdR¡≈ <fitÕÔ f°u@ t°`
F°uJ¡≤ ¿_Sw F°uN°u, <k¡≤ <ªWR¡≈ J¡° y®Fd tw J¡≤°u $$69$$ Fu <ªW, ŸJ¡Ô „°˜w[bI°w°N°u* Ju¡
N<˚tw πæw b°Ÿfi° ≈¿≤F°≤R¡≈ (N<˚tw <bT∫Ã∫°yR¡≈) t∏` ∫C<•w Ÿu NŸa¶∫ Ì…#©b°ÔÙ
NFaJ¡°≤b°Ÿfi°R¡≈Ù <bTt <bT wCv∫ NI°fi Ÿu ≈æÌ° F…oÕ <bT¥<ªJ¡° J¡° ˚ÔÙ-˚°≥<w Ã∫°yJ¡≤ ŸaŸ°≤
„¥∏∫ F°u t≤d N°<Ì Ÿf ˚∫°u* Ju¡ _S°fi ≈¿≤≈¥d°Õfi∏Ì°Ãt° FÙ wCt F°uN°u, ∫F NSÕ Fæ $$70$$
f°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<w≤≈fib°≥ ŸyÕ
b°Ÿfi°N°u* wS° NFaJ¡°≤ Ÿu N°Ãt° J¡∑ N_≈¨‹¸>w° wS° „≤Ù≤ N°æ≤ tfi J¡° bæ≤ oÃ∫°<Ì J¡° bdÕfi $
œ°ÔJ¡ fiu J¡F° # ≈¿≤¿h~>∏fi <wÔ N°<Ì k¥¡Ô N°<Ì Ÿu b°<Ÿw F°uwu Fæ* N°Ãt<ªwg w°u N°≤-
≈°≤≤<Fw (NŸÙt) Fæ $ _S¥Ô ≈¨<SbÙ, ıÔ, wuı, b°∫C J¡_w¥≤Ù N°<Ì ŸCy¿∏@w ≈Ì°S°u˘ Ÿu b°<Ÿw
F°uwu Fæ*, <ªwg w°u ≈≤t°dC Ÿu, N≈aªÙJ¨¡w N°J¡°„ Ÿu N°æ≤ NΔ∫°J¨¡w N°J¡°„ Ÿu Ÿ¥‚twt Fæ, NwÎb
1044 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸJ¡° w<fiJ¡ ˚Ù _≈„Õ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ b°Ÿfi° N°<Ì ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* $ Ÿ°s°wg ŸJu¡ _≈„Õ tu* NŸtSÕ
F°ufiu ≈≤ ˚Ù ŸJu¡ ªæÃ∫ Ju¡ _≈„Õ π°≤° b°Ÿfi° N°<Ì ŸJ¡° _≈„Õ J¡≤u*yu $ ÎuŸ° J¡Ffi° ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ*
Fæ, •∫°u*¿J¡ bF ªæÃ∫ ≤<Fw Fæ $$1$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u <J¡ ªæÃ∫∏∫R¡≈ wC‡F°≤u π°≤° N≈®J¡°<„w <bT∫ tu* b°Ÿfi° J¡° Ì∫ fiFÙ* <Ì©°oÕ
Ìuw°, Nw# wC‡FÙ* Ÿu ∫u b°Ÿfi° N°<Ì <b_w°¿≤w Fæ* oŸ ≈≤ ∫u wC‡F°≤° _≈„Õ fi J¡≤fiub°Ôu Jæ¡Ÿu Fæ* ? w°u oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tæ*fiu fiJ¡° <b_w°≤ fiFÙ* <J¡∫° Fæ, <J¡∏wC fC<] tu* N°æ≤ NFaJ¡°≤ tu* <ªwg Ju¡ ≈®<w<f‡fb„ ın
o¿∏B∫°u* π°≤° y¨FÙw <bT∫°u* J¡∑ Ÿ¥‚t Nb_S°R¡≈ NwÎb „¥∏∫ (NŸwg-R¡≈) F°uwÙ F…oÕ ˚Ù buw°Ô°u* Ju¡
Ÿt°fi `°Ÿ Ìuufiu tu* Ωw <b_w¨w b°Ÿfi°N°u* J¡° tfi NfiC˚b J¡≤w° Fæ $$2$$ ı°y®wg Nb_S° tu* fC<] N°æ≤
NFaJ¡°≤ Ÿu fF…w f°≤ <J¡∫u y∫u <bT∫ <bª°≤°u* Ÿu N°æ≤ tfi Ÿu NfiC˚¥w <bT∫°ua Ÿu tu≤° Ÿa≈JÕ¡ fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ Ôu≈ ≤<Fw <ªwg FÙ tæ* Fq≥, tfi N°<Ì J¡° Ÿa|°wR¡≈¡ fiFÙ* Fq≥ $ ZC<w fiu ˚Ù J¡F° Fæ # "Ÿ ∫W`
<J*¡<ªÃ≈ÿ∫Ã∫fi∏b°yw_wufi ˚bÃ∫Ÿay°u fl∫* ≈C”T#" bF (_b›fiÌ„ÙÕ ≈C”T) bF°≥ (_b›fi tu*) ı°u JC¡~>
Ìu©w° Fæ, ŸŸu NŸa_≈¨‹¸> F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ ∫F ≈C”T NŸay Fæ $$3$$
Îba _S¥Ô „≤Ù≤ Ÿu <J¡∫u y∫u ≈°≈-≈C^∫R¡≈ J¡tÕ Ÿu ˚Ù ŸJ¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæa $
ÌuF N≈fiÙ Ì…ÿªu‹¸>°N°u* Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w FCoÕ ŸaŸ°≤¿_S<w J¡° ª°Fu y®Fd J¡≤u, ª°Fu Ã∫°y J¡≤u,
<J¡∏wC tæ* w°u ŸJ¡∑ Ì°ufi°u* Nb_S°N°u* tu* <fiÔuÕ≈ <ªwg FÙ Fq≥ $$4$$
NwÎb ı∏t-t≤d ˚Ù tu≤u fiFÙ* Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªwg Ju¡ ı∏t-t≤d fiFÙ* Fæ*, •∫°u*<J¡ bF ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°æ≤ <ªwgR¡≈ Fæ $ NwÎb •∫° ıÙb t≤w° Fæ
N°æ≤ •∫° <J¡ŸÙ Ju¡ π°≤° t°≤° ı°w° Fæ ∫°fiÙ ıÙb J¡° t≤fi° N°æ≤ t°≤fi° Ì°ufi°u* NŸayw Fæ* $$5$$
N<bfi°„Ù N<πwÙ∫°Ãt° J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ bº∫-|°wJ¡ fC<] FÙ fiFÙ* ≤F ı°wÙ Fæ, NwÎb
N°Ã∫¿∏wJ¡ N˚∫ <Ÿ<] F°u ı°wÙ Fæ, ∫F N°„∫ Fæ $ <ıŸJ¡°u ıÙbfi Ÿu ≈®∫°uıfi Fæ, Ÿu t≤fiu Ÿu ˚∫
F°uw° Fæ, <J¡∏wC <ªwg J¡° ıÙbfi Ÿu J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªwg J¡° ıÙbfi Ÿu J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ •∫°u*<J¡ Ÿb°ÕÃt° <ªwg FÙ Ÿf b_wCN°u* J¡° ıÙbfi Fæ $ ∫<Ì
Ÿf Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ b_wCN°u* tu* k¡æÔÙ F…oÕ _bR¡≈˚¥w <ª¿w FÙ oŸJ¡° ıÙbfi Fæ, w°u Ÿ ıÙbfi Ÿu J¡f
•∫° ÌqŸ≤Ù N≈®°›w b_wC ≈®°›∫ F°uyÙ, <ıŸJu¡ <ÔÎ ŸJ¡∑ oh~>° F°uyÙ ? $$6$$
t≤d N°æ≤ ıÙbfi Ju¡bÔt°` tfi J¡∑ J¡v≈fi°Î≥ Fæ*, oŸ J¡°≤d ˚Ù t≤d N°æ≤ ıÙbfi tu* πuT N°æ≤
b°a~>° J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıÙw° Fæ N°æ≤ t≤w° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi°, ı°u JC¡<bJ¡v≈°u* J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ Fæ, tfi°u* J¡∑
FÙ Fæ, <fitÕÔ _bR¡≈ N°Ãt° J¡∑ fiFÙ* Fæ* $$7$$ ı°u ÌuF tau NFa˚°bw° J¡°u ≈®°›w Fæ, bF ÌuF Ju¡ ˚°b N°æ≤
N˚°bR¡≈ ı∏t t≤d°u* Ju¡ k¡∏Ìu tu* ≈nw° Fæ $ N°ÃtR¡≈ wCttu* ÌuF°Fa˚°b fiFÙ* Fæ; oŸ<ÔÎ wC‡F°≤u ˚°b
N°æ≤ N˚°bR¡≈ ı∏t-t≤d J¡F°≥ Ÿu F°u*yu ? $$8$$
ÌuF tu* NFa˚°bfi° •∫° NFaJ¡°≤ J¡∑ Fæ NSb° tfi J¡∑ Fæ ∫° ≈Ì°SÕ Ÿt¥F J¡∑ Fæ ? ofitu* Ÿu ≈FÔu
Ju¡ Ì°u (NFaJ¡°≤ N°æ≤ tfi) ≈®t°d bæΩ fiFÙ* Fæ*, oŸ<ÔÎ NŸÃ_bR¡≈ Fæ* $ ≈Ì°SÕ ˚Ù NÃ∫∏w ın Fæ*,
ŸyÕ - 53] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1045
NwÎb bu ˚Ù N<˚t°fi ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ*, oŸ<ÔÎ NFa˚°bfi° J¡° fi w°u J¡°uoÕ <bT∫ Fæ N°æ≤ fi N°Z∫
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
NFaJ¡°≤ Δ∫SÕ t°uFR¡≈ Fæ, tfi t¨yw¨‹d°R¡≈ Fæ wS° ≈Ì°SÕ Ÿt¥F ın Fæ; Nw# NFaJ¡°≤ ˚°bfi°
<J¡Ÿu F°u ? $$9$$
•w NSÕ J¡°u FÙ ≈®J¡°≤°∏w≤ Ÿu <b_w°≤≈¥bÕJ¡ J¡Fwu Fæ* $
ÌuF ≤•wt°aŸt∫ Fæ, tfi <bª°≤ Ÿu fi‹¸> >F°u ªCJ¡° N°æ≤ <ªW N°<Ì Ÿf ın Fæ* $ <k¡≤ ÌuF tu* NFa˚°bfi°
Jæ¡Ÿu F°u ? $$10$$ Ÿf o¿∏B∫°≥ <fiÃ∫ _b_b<bT∫ Δ∫°≈°≤R¡≈ Ju¡bÔ _b°uÌ≤≈¥≤d tau FÙ ÔyÙ Fæ*
NFaJ¡°≤≈C<‹¸>R¡≈ ≈≤°u≈J¡°≤ tu* fiFÙ* ÔyÙ Fæ, Ÿf ≈Ì°SÕ ≈Ì°SÕ_bR¡≈ tu* ¿_Sw Fæ*, Nw# NFa˚°b ˚°bfi°
Jæ¡Ÿu F°u ? $$11$$ Ÿ[b N°¿Ì yCd yCd°u* Ju¡ ≈®J¡°„, ≈®b¨<W N°æ≤ t°uFR¡≈ N≈fiu Δ∫°≈°≤ tu* ¿_Sw Fæ*,
≈®J¨¡<w (≈®@°fifi°t J¡∑ t°∫° ) yCdŸ°‡∫°b_S°R¡≈ _b˚°b tu* ¿_Sw Fæ N°æ≤ Ÿwg (f®Ê) _b°Ãt˚¥w
ŸÃ_b˚°b tu* <bZ°∏w Fæ, Nw# NFa˚°bfi° Jæ¡Ÿu N°æ≤ <J¡ŸJ¡°u F°u ? $$12$$
oŸ ÌuF tu* ı°u <ªÌ°Ãt° Fæ, bF ˚Ù ŸbÕy°tÙ (ŸbÕΔ∫°≈J¡), Ÿf ÌuF°u* tu* ¿_Sw, ŸbÕJ¡°Ôt∫ tF°fig
N<πwÙ∫ ≈≤t°Ãt° FÙ tæ* Fq≥, ∫°u* <fiÿª∫ J¡≤ ¿_Sw Fæ, bF ˚Ù NFaJ¡°≤°_≈Ì fiFÙ* Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$13$$
ÎuŸÙ Nb_S° tu* "NFtg' R¡≈ Ÿu ı°u Ju¡bÔ oŸ ÌuF J¡° N<˚t°fiÙ Fæ, ŸJ¡∑ Jæ¡ŸÙ N°J¨¡<w Fæ, (•∫°
ı°<w Fæ, NSb° Jæ¡ŸÙ Nay°u* J¡∑ ffi°b¸> Fæ ) b°_wb tau J¡°æfi Fæ, <J¡Ÿ R¡≈ Ÿu <fiÌÕ„ Ju¡ ∫°uÀ∫ Fæ, <J¡Ÿ
FuwC Ÿu ffi°∫° y∫° Fæ, Jæ¡ŸÙ ŸJ¡∑ R¡≈≤u©° Fæ N°æ≤ <J¡ŸJ¡° <bJ¡°≤ Fæ ? NFa˚°b Ÿu tæ* <J¡ŸJ¡° y®Fd
J¡≤w° Fq≥ NSb° NFa˚°b Ju¡ N˚°b Ÿu tæ* <J¡ŸJ¡° Ã∫°y J¡≤w° Fq≥ $$14$$
Nw# <fibÕªfi Ju¡ N∫°uÀ∫ F°ufiu Ÿu NFaJ¡°≤ <tØ∫° FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ N°Ãt° Ÿu ŸJ¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ<ÔÎ N≈fiu N¿_wÃb N°æ≤ N˚°b tu* ≈≈<W ≤©fiub°Ô° 'NFtg" fi°t J¡° J¡°uoÕ ≈Ì°SÕ ∫F°≥ ≈≤
fiFÙ* Fæ $ Nw# <fi≤FaJ¡°≤_bR¡≈ tu≤° <J¡ŸJu¡ Ÿ°S N°æ≤ Jæ¡Ÿu Ÿ‡f∏@ F°u ŸJ¡w° Fæ $$15$$ NFaJ¡°≤ J¡°
ŸbÕS° N˚°b F°ufiu ≈≤ <J¡ŸJ¡° <J¡ŸŸu J¡°æfi Ÿ‡f∏@ ? Ÿ‡f∏@ J¡° N˚°b <Ÿ] F°ufiu ≈≤ "Ãbtg" "NFtg"
ÎuŸÙ πæw J¡v≈fi° <bÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ $$16$$
oŸ ≈®J¡°≤ ŸÌgb_wC Ÿu Δ∫<w¿≤•w oÌa ≈Ì°SÕ J¡° N∏buTd J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù ŸJ¡° <tØ∫°Ãb FÙ N∏w
tu* <Ÿ] F°uw° Fæ, ∫°u* ŸÌg f®ÊNπæw J¡° Ÿ°t®°≠∫ ≈®<w<‹™>w F…N° $ „°uJ¡ J¡° NbJ¡°„ FÙ J¡F°≥ Fæ ? ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈®J¡°≤ ı°u JC¡~> ˚Ù oŸ ıywÙwÔ tu* ¿_Sw Fæ, bF Ÿf f®Ê_bR¡≈ FÙ Fæ $ tæ* "Ÿwg' (f®Ê) FÙ
Fq≥, tæ* "wwg' (f®Ê) FÙ Fq≥, Δ∫SÕ „°uJ¡ •∫°u* J¡≤w° Fq≥ ? $$17$$
Ÿwg-Nπæw J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ fÔ Ÿu ˚Ù NFaJ¡°≤ J¡° <fi≤°Ÿ <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæa $
ŸbÕΔ∫°≈J¡ ÎJ¡ FÙ <fitÕÔ ≈Ì Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ NFaJ¡°≤ R¡≈¡ J¡ÔaJ¡ J¡° Jæ¡Ÿu N°æ≤ J¡F°≥ Ÿu Ì∫ F°u
ŸJ¡w° Fæ ? $$18$$ ≈Ì°SÕ „°u˚° <fÔJC¡Ô Fæ FÙ fiFÙ*, ÎJ¡t°` ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°Ãt° FÙ Fæ NSb° ≈Ì°SÕ
„°u˚° ˚Ôu FÙ F°u <k¡≤ ˚Ù ŸJ¡° <J¡ŸÙ Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $$19$$
Ÿ‡f∏@ J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
1046 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tfi N≈fiu Nb∫bR¡≈ Ÿu J¡¿v≈w Ÿf o¿∏B∫°u* Ÿu tfi tu* FÙ _b›fi Ju¡ Ÿt°fi vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw°
Fæ $ f°fl <bT∫°u* J¡° _≈„Õ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* F°uw°; <J¡∏wC <ªwg w°u o¿∏B∫°u* N°æ≤ f°fl<bT∫°ua Ÿu
N<Ô›w _bR¡≈ (NŸay_b˚°b) Fæ $ ÎuŸÙ Nb_S° tu* <J¡ŸJ¡° <J¡ŸJu¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ Jæ¡Ÿu N°æ≤ <J¡ŸJu¡
π°≤° F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$20$$
Ÿ‡f∏@°˚°b tu* ‹¸>°∏w Ìuwu Fæ* $
ıæŸu ÎJ¡ _S°fi ≈≤ Ìu©u y∫u ˚Ù ≈ÃS≤ N°æ≤ Ô°uFu J¡∑ „Ô°J¡°N°u* J¡° (ŸÙ*J¡°u* J¡°) ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@
fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ÎJ¡ _S°fi ≈≤ Ìu©u y∫u ˚Ù ÌuF, o¿∏B∫, tfi N°æ≤ <ªwg J¡° ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $$21$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ wf Ô°æ<J¡J¡ ≈C”T°u* J¡° '∫F tu≤° @fi Fæ" ÎuŸ° Δ∫bF°≤ Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ ? w°u oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
NFaJ¡°≤R¡≈Ù ˚®t Ju¡ NI°fib„ <Ìw F°ufiu ≈≤ ∫F Ÿ°≤° ıywg "∫F tu≤° Fæ N°æ≤ ∫F oŸJ¡° Fæ' ∫°u*
b¨S° ˚®°∏w F…N° Fæ $$22$$ ∫F NFaJ¡°≤ ªtÃJ¡°≤ N°Ãtw[b Ju¡ NI°fi Ÿu Ã≈∏fi F…N° Fæ $ w[bI°fi
F°ufiu ≈≤ w°u ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ju¡ w°≈ Ÿu <Ft-J¡<dJ¡° yÔ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ ∫F yÔ ı°w° Fæ $$23$$ N°Ãt° Ÿu
N<w¿≤•w JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, Ÿf f®Ê FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° tu≤° NfiC˚b <Ÿ] ı°u Ÿ[b Fæ, ŸJ¡∑ tæa
˚°bfi° J¡≤w° Fq≥ $$24$$
Nf NFaJ¡°≤ Ju¡ t°ıÕfi Ju¡ ≈°∫°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
tæ* N°J¡°„ J¡∑ fi∑<Ôt° Ju¡ Ÿt°fi Ã≈∏fi F…Î oŸ NFaJ¡°≤R¡≈ tF°˚®t J¡° <ıŸŸu ≈Cfi# J¡˚Ù
_t≤d fi F°u ÎuŸ° <b_t≤d FÙ Wt ŸtHw° Fq≥ $$25$$ <ª≤J¡°Ô Ÿu N°R¡» F…Î NFaJ¡°≤ ˚®t J¡° Ÿt¥Ô
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ „°∏w°Ãt° F…N° tæ* ıæŸu „≤wg J¡°Ô J¡° N°J¡°„ N≈fiu <fitÕÔ _b˚°b tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ
bæŸu FÙ <fitÕÔ N°Ãt° tu* ¿_Sw Fq≥ $$26$$
NFaJ¡°≤ ˚®t Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ •∫° F°<fi Fæ ? ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ÌuFN°<Ì tu* b¨<] J¡°u ≈®°›w F…N° NFa˚°b NfiS°u˘ J¡∑ ≈≤‡≈≤°N°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> >J¡≤w° Fæ, ≈°≈ J¡°
<b_w°≤ J¡≤w° Fæ N°æ≤ Ÿ∏w°≈ J¡∑ b¨<] J¡≤w° Fæ $$27$$ Ì…b°ÕŸfi°R¡≈Ù ıÔ Ÿu ˚≤u F…Î ⁄Ì∫R¡≈Ù
N°J¡°„ tu* NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ju¡ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤R¡≈Ù J¡Ì‡f b¨sR¡≈Ù N°J¡°„ tu*
NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ju¡ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤R¡≈Ù J¡Ì‡fb¨s ≈≤ Ì°uTR¡≈Ù taı¿≤∫°≥ ª°≤°ua N°u≤
Ÿu <bJ¡<Ÿw F°u ™>wÙ Fæ $$28$$ t≤d°<Ì ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ Ì…#© ≈CfiıÕ∏t wJ¡ ≤Fw° Fæ Îba ıÙbfi N°<Ì
Îu<FJ¡ Ì…#© t≤d ≈∫Õ∏w ≤Fw° Fæ N°æ≤ ˚°uÀ∫byÕ fi°„ Ÿu ©¿^±>w F°uw° Fæ, ∫F Ì…#© buÌfi° fnÙ
J¡‹¸>J¡°¿≤dÙ Fæ $$29$$ ıæŸu y®Ù‹t M¡wC tu* Ÿ¥∫ÕJ¡°∏w t<d∫°u* J¡∑ N<Àfi „°∏w fiFÙ* F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ
Ì…fCÕ<]∫°u* J¡∑ "∫F tCHu <tÔ y∫°, oŸJ¡°u tæ* ≈®°›w J¡R¡≥y°" oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Ÿ∏w°≈≈®Ì ≈Ùn° J¡˚Ù „°∏w
fiFÙ* F°uwÙ $$30$$ ıæŸu ıÔ J¡∑ N°Z∫˚¥w (ıÔ Ÿu ˚≤Ù F…oÕ) tu|t°Ô° yC”w≤ ≈bÕw ≈a<•w J¡∑ N°u≤
Ì°ænwÙ Fæ bæŸu FÙ "∫F Fæ ∫F fiFÙ* Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <ª∏w°, <ıŸJ¡° N°Z∫ NI ≈C”T Fæ, ın NFaJ¡°≤
J¡∑ N°u≤ Ny®Ÿ≤ F°uwÙ Fæ $$31$$ NFaJ¡°≤ Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ Ÿ¥©° F…N° ŸaŸ°≤R¡≈Ù b¨s ≤°yR¡≈Ù NaJC¡≤
J¡∑ Ã≈°Ìfi„<K ¡Ÿu ≤<Fw NwÎb ≈ÃS≤ Ju¡ wCv∫ F°uJ¡≤ <k¡≤ NaJC¡≤ J¡°u Ã≈∏fi fiFÙ* J¡≤w° Fæ, ≈fi≈w°
fiFÙ* Fæ $$32$$ N≈fiÙ w¨‹d°R¡≈Ù J¡°ÔÙ fi°<yfiu*, <ı∏F°u*fiu ÌuFR¡≈Ù b¨s tu* N≈fi° <fÔ ffi°∫° Fæ,
ŸyÕ - 53] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1047
<bª°≤R¡≈Ù y”n Ju¡ N°fiu ≈≤ fi t°ÔCt J¡F°≥ ªÔÙ ı°wÙ Fæ* $$33$$ oŸ<ÔÎ <bÿb Ju¡ <tØ∫°˚¥w NI°fi
Ÿu Ã≈∏fi NwÎb Nº∫°Ÿ Ÿu FÙ Ÿ∏t∫ N°æ≤ NŸ∏t∫ Δ∫bF°≤b°Ô° F°ufiu ≈≤ "Ãbtg' (wCt) "NFtg'
(tæ*) oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ˚uÌΔ∫bF°≤ ˚Ù •∫° Fæ ? $$34$$
˚°b ∫F <J¡ <bÿb Ju¡ NŸÃ∫ <Ÿ] F°ufiu ≈≤ ŸŸu F°ufiu b°Ô° Ÿ°≤° J¡° Ÿ°≤° ˚uÌΔ∫bF°≤ ˚Ù NŸÃ∫
Fæ, ıf ∫F ˚uÌΔ∫bF°≤ NŸÃ∫ F°u y∫° wf "Ãbtg' "NFtg' ∫F ˚uÌ Δ∫bF°≤ ˚Ù J¡F°≥ ŸÃ∫ ≤F° ?
NwÎb ŸÃ∫ ≈®∫°uıfi Ÿu ŸbÕS° ≤<Fw FÙ ∫F ıywg ≈FÔu J¡°≤dÃb Ju¡ N∫°uÀ∫ NI°fi Ÿu <Ìw
F°uw° Fæ $ ı°u b_wC <ffi° J¡°≤d Ju¡ Ã≈∏fi F…oÕ bF 'Ÿwg" Jæ¡Ÿu J¡FÙ ı° ŸJ¡wÙ Fæ ? $$35$$
oŸ ≤Ù<w Ÿu Ã≈<W Ÿu ≈FÔu ÌuFN°<Ì J¡∑ ıæŸu ¿_S<w SÙ bæŸÙ FÙ ŸbÕÌ° ≤FwÙ Fæ, ∫F ¿Ÿ] F…N°,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿ¨<‹¸> Ÿu ≈¥bÕ Nfi°<Ì Nfi∏wJ¡°Ô tu* <t\>Ù tu* |¸>R¡≈ N°J¡°≤ Ju¡ Ÿt°fi f®Ê tu* FÙa „≤Ù≤ S°, bæŸu FÙ
oŸ Ÿt∫ ˚Ù Fæ N°æ≤ N°yu ˚Ù bæŸu FÙ F°uy° $$36$$
•w NSÕ tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ıÔ, ı°u <J¡ ≈¥bÕ N°æ≤ W≤ J¡°Ôtau w≤ay N°<Ì Ÿu N<bJ¨¡w Ju¡bÔ t°` ıÔR¡≈Ÿu ¿_Sw
≤Fw° Fæ, tº∫ tu* JC¡~ >Ÿt∫ Ju¡ <ÔÎ ªaªÔ F°uJ¡≤ ≈¥bÕ N°æ≤ W≤ J¡°Ô tu* ≈®<Ÿ] Ÿ°æ‡∫w° J¡° Ã∫°y J¡≤
w≤ayR¡≈ F°uJ¡≤ ıÔ FÙ ≤Fw° Fæ ÌqŸ≤Ù b_wC fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ÌuF N°<Ì ˚Ù wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* f®Ê FÙ Fæ*,
ŸŸu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ* $$37$$ oŸ ÌuF tu* ı°u Ju¡bÔ ÎJ¡ sd Ju¡ <ÔÎ ªu‹¸>° ∫C•w Fæ, N°æ≤ ˚*y°u∏tC©
(<ıŸJ¡° ˚ay wC≤∏w F°ufi° FÙ ª°Fw° Fæ) w≤ay tua <ı∏F°u*fiu NFaR¡≈ Ÿu <bÿb°Ÿ <J¡∫° bu t∏Ìt<w ŸJu¡
fi°„ Ÿu fi‹¸> F°u y∫u ∫°fiÙ ˚ay°u∏tC© w≤ay Ju¡ Ÿt°fi sd <bfiÿb≤ wS° ıÙbfiR¡≈ ÎJ¡ sd Ju¡ <ÔÎ
ªu‹¸>°∫C•w „≤Ù≤ tu* NFaR¡≈ Ÿu N°_S° t∏Ìt<w∫°au J¡∑ FÙ F°u ŸJ¡wÙ Fæ, N∏∫°u* J¡∑ fiFÙ* $$38$$
Ìu„ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚Ù ÌuF N°<Ì b_wCN°u* tu* N°_S° <ªw fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ã≈<W Ju¡ ≈¥bÕ N°æ≤ fi°„ Ju¡ ≈ÿª°wg ŸbÕ` ÌuFN°<Ì Ÿf b_wCÎ≥ fiFÙ* Fæ* $ N≈fiu N°@°≤ <bWu˚≤ ∫°
F°S ˚≤ ≈®Ìu„ tu* fiJ¡∑ <bΩt°fiR¡≈ Ÿu ≈®wÙ<w F°uwÙ Fæ $ ∫<Ì <bJ¡v≈≈¥bÕJ¡ ∫F <bª°≤ <J¡∫° ı°∫
<J¡¡fiJ¡∑ •w ŸJ¡Ô ≈®Ìu„ tu* ≈®wÙ<w F°uwÙ Fæ ∫° Ÿ ÎJ¡ Ìu„ tu*, w°u ∫F <fibÕªfi J¡≤fi° J¡<™>fi F°u
ı°∫uy° $ fitu* ˚Ù FwR¡<≈dÙ ∫F N°_S° J¡°æfi Fæ ? ∫°fiÙ NfiC<ªw Fæ $$39$$
•w ∏∫°∫ J¡°u <Ô*yÌuF tu* ˚Ù <Ì©Ô°wu Fæ*, bF ˚Ù Ÿwg Ÿu Δ∫<w¿≤•w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªW (<ªW≈Ô<sw <Ô*y „≤Ù≤) N≈fiÙ Ã≈<W Ÿu ≈¥bÕ Ÿt∫ tu* N°æ≤ ≈¥bÕ ≈®Ìu„ tu* _bŸ°sÙ
<ª∏t°` _b˚°b FÙ S° $ W≤J¡°Ô N°æ≤ N∏∫ ≈®Ìu„ tu* fi‹¸> F…N° Ìu„ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi ˚Ù N°J¡°„ tu* ÔÙfi
F…Î J¡∑ ˚°≥<w NÃ∫∏w <w≤°u<Fw F…N° bF Ÿwg Fæ ∫° NŸwg Fæ ∫F fiFÙ* J¡F° ı° ŸJ¡w° Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ J¡°
wC‡F°≤° <ªW (<Ô*yÌuF) bwÕt°fi Ÿt∫ tu* N°æ≤ oŸ ≈®Ìu„ tu* Ÿwg Ÿu Δ∫<w¿≤•w •∫° <Ìw F…N° ∫°fiÙ
JC¡~> ˚Ù fiFÙ* $$40$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈¥~>u <J¡ _S¥Ô, Ÿ¥‚t ÌuF N°<Ì ∫<Ì NŸwg FÙ Fæ*, w°u fiJ¡° ˚°fi Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ, oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu _b›fi Ju¡ <bJ¡°≤°u* tu* NŸÃ∫ ˚Ù _b„≤Ù≤°uh~>uÌ N°<Ì ŸÃ∫-Ÿ° ≈®wÙw F°uw° Fæ, ıæŸu f°|, ª°u≤
1048 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°<Ì J¡∑ ˚∫Â<‹¸>∫°u* tu* f°| N°<Ì Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù ŸbÕ` f°| N°<Ì J¡∑ „aJ¡° F°uwÙ Fæ, t<Ì≤° N°<Ì
Ju¡ fi„u tu* fi |¥twÙ FCoÕ ≈¨<SbÙ ˚Ù, |¥twÙ FCoÕ-ŸÙ ≈®wÙw F°uwÙ Fæ NSb° ıæŸu fi°b J¡∑ Ÿb°≤Ù Ÿu F…Î ˚®t
t*u ≈¨<SbÙ ≈un N°<Ì Ju¡ fi ªÔfiu ≈≤ ˚Ù bu ªÔwu F…Î-Ÿu ≈®wÙw F°uwu Fæ*, ıæŸu b°w, <≈W N°<Ì Ju¡
Ÿa<fi≈°w tu* ˚∫ N°<Ì Ju¡ FuwC Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù ˚∫ N°<Ì F°uwu Fæ*, ıæŸu fiu` N°<Ì o¿∏B∫ Ju¡ Ì°uT Ìq<Tw
F°ufiu ≈≤ <πª∏BÃb˚®°¿∏w F°uwÙ Fæ, ıæŸu N<w¿≈®∫wt Ju¡ Ô°˚ N°<Ì Ÿu F°ufiub°Ôu N°fi∏Ì tu* N°æ≤ <b@C≤°u*
J¡∑ J¡°t N°<Ì Ì°uT°bu„ Ì„°N°u* tu* ˚°b N°æ≤ N˚°b J¡° R¡≈ ªaªÔ ∫°fiÙ Ju¡bÔ ≈®wÙ<wJ¡°Ô tu* FÙ
_S°∫Ù ≤Fw° Fæ JC¡~> J¡°<tfiÙ N°<Ì J¡° _bR¡≈ Â<‹¸>y°uª≤ F°uw° Fæ „Ù|® FÙ f°@ F°ufiu Ÿu fi‹¸> F°u ı°w°
Fæ bæŸu FÙ ∫F _S¥Ô, Ÿ¥‚t ÌuF N°<ÌR¡≈ ıywg J¡∑ ˚®°¿∏w ˚Ù Fæ $ N∏w≤ Ju¡bÔ owfi° FÙ Fæ <J¡ _b›fi
N°<Ì S°unu Ÿt∫ wJ¡ ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ıywg ˚®t t°us ≈∫Õ∏w ≤Fw° Fæ ∫°u* Ÿt∫ tua ∏∫¥fiw° N°æ≤ N<@J¡w°
Ju¡ <Ÿb° fitu* <b„uTw° fiFÙ* Fæ $$41-43$$ Fu <ªW, ıæŸu ≈C`, N°<Ì Ju¡ fi t≤fiu ≈≤ ˚Ù baªJ¡ ≈C”T Ju¡
J¡Sfi Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ fiJu¡ t≤d J¡∑ fC<] wS° ŸŸu J¡¿v≈w <b∫°uy Ì…#© ≤°yÙ ≈C”T J¡°u t°≤ ±>°Ôwu
Fæ* bæŸu FÙ bF Ÿt∫ tu* ∏∫¥fiw° N°æ≤ N<@J¡w° wC‡Fu* ≈Ù<nw J¡≤wÙ Fæ* <ıŸu wCtfiu Δ∫bF°¿≤J¡ b_wCN°u* tua
ŸÃ∫w° Ju¡ ˚®t Ÿu <b∫°uy N°æ≤ Ÿa∫°uyb„ <fiÃ∫ ŸC© N°æ≤ Ì…#© Ju¡ Ì∫ tu* <fi<tW ffi° ≤•©° Fæ $$44$$
NSb° ∫F wC‡F°≤° N≈≤°@ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC wCttu* NFa˚°b Ju¡ NU∫°Ÿb°Ôu tu≤° FÙ ∫F N≈≤°@ Fæ $ ∫F°≥
≈≤ NŸBq≈ wCttu* NFa˚°b Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu tæ* t¨yw¨‹d° Ju¡ wCv∫ <tØ∫° wCtJ¡°u Ÿwg-Ÿ° Ìu©w° F¥≥ $ oŸÙŸu
wC‡F°≤u π°≤° <J¡∫° F…N° ∫F Ÿf tu≤° <J¡∫° F…N° F°u y∫° Fæ $$45$$
NwÎb wC‡F°≤u <bbuJ¡I°fi Ÿu FÙ tu≤u N≈≤°@ R¡≈ wC‡F°≤Ù „°¿∏w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u JC¡~> ˚Ù ∫F <b„°Ô Âÿ∫t^±>Ô Fæ, bF ŸfJ¡° Ÿf Nb°_w<bJ¡ FÙ Fæ, ÎuŸ° <fidÕ∫ J¡≤Ju¡ tfi
Ju¡ tfifiR¡≈ Δ∫°≈°≤ Ÿu „¥∏∫ <fib°Õd ≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$46$$
wC‡F°≤u J¡°≤d F…oÕ ˚°uyb°Ÿfi°N°u* J¡° ˚Ù ŸÙ Ÿu s∫ F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F Nb°_w<bJ¡ Fæ, ÎuŸ° tfi tu* » <fiÿª∫ F°ufiu ≈≤ Fut∏wM¡wC tu* b¨s°u* J¡∑ taı¿≤∫°u* J¡∑ fi°o˘
˚°uyb°Ÿfi°Î≥ sÙd F°u ı°wÙ Fæ* $$47$$ NSb° <ªwg Ju¡ ≈®<w<f‡f Ju¡ y®Fd Ÿu <ªBq≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
≤°y≤<Fw F…N° (<b≤•w F…N°) NwÎb ŸaJ¡v≈ N°æ≤ <bJ¡v≈R¡≈ Δ∫Ÿfi J¡° Ã∫°y J¡≤ ªCJ¡° wS° ª≤t
Ÿ°s°ÃJ¡°≤b¨<W Ÿu N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ ªCJ¡°, tfi FÙ _b∫a_b_S (t°us<bZ°¿∏wt°fig) F°uw° Fæ, tæ*
fiFÙ*, •∫°u*<J¡ tæ* w°u ŸÌ° ÎJ¡R¡≈ Fq≥, ŸÌ° N<πwÙ∫ f®Ê R¡≈¡Fq≥, <k¡≤ tu≤Ù t°us<bZ°¿∏w ≈®°<›w
Jæ¡ŸÙ ? $$48$$ <ªW N≈fiu-N°≈ f°F≤ ≈®b¨W F…Î N≈fiu Nb∫bR¡≈ o¿∏B∫ N°<Ì J¡° Ÿab≤d J¡≤
w[bf°u@ π°≤° ≈≤°t°ÃtR¡≈ N<Àfi tu* ≈®<s›w F°uJ¡≤ <ªW-_bR¡≈ J¡°u ıÔ° J¡≤ NÃ∫∏w „°ÿbw ≈≤t
„C<] J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$49$$ ıæŸu bÙ≤ ≈C”T ∫C]˚¥<t tu* ¿_Sw N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u _byÕy°tÙ N≈fiu Ÿu
<˚∏fi Ìu©J¡≤ N°æ≤ Ÿ „≤Ù≤ Ÿu Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°Ôu |≤, ©uw, @fi N°<Ì J¡∑ b°Ÿfi° J¡° Ã∫°yJ¡≤ N≈fiu
fi°„ wJ¡ J¡°u _bÙJ¡°≤ J¡≤Ju¡ f®ÊÔ°uJ¡ J¡°u ıÙww° Fæ bæŸu FÙ <ªW ÌuF J¡°u N≈fiu Ÿu <˚∏fi ı°fiJ¡≤,
<bT∫-b°Ÿfi° J¡° Ã∫°yJ¡≤ N°æ≤ N≈fiu <bfi°„ wJ¡ J¡°u _bÙJ¡°≤ J¡≤ f®ÊÔ°uJ¡ ≈≤ <bı∫ ≈°w° Fæ ∫°fiÙ
t°us<bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$50$$ tfi „≤Ù≤ J¡° „`C (Ÿaw°≈J¡) Fæ N°æ≤ „≤Ù≤ tfi J¡° ¿≤≈C
(Ÿaw°≈J¡) Fæ $ ıæŸu N°@°≤ N°æ≤ N°@u∫R¡≈ ıÔ N°æ≤ |nu J¡° J¡°∫Õ˚¥w Ÿa∫°uy Ì°ufi°u* tu* Ÿu ÎJ¡ Ju¡ fi‹¸>
ŸyÕ - 53] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1049
F°ufiu ≈≤ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ ofi Ì°ufi°u* tu* Ÿu ÎJ¡ J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ <bfi°„ Ÿu ∫u Ì°ufi°u* fi‹¸> F°u ı°wu
Fæ* $$51$$ ıæŸu ≈≤_≈≤ ÎJ¡-ÌqŸ≤u Ju¡ ≈°uTJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NfiC≤°yb°Ôu, ≈≤_≈≤ Ÿaw°≈J¡ F°uufiu Ju¡
J¡°≤d πuTb°Ôu f°|°u* Ju¡ ≤Fwu bfi Ju¡ <F≤d J¡°u ŸC© fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu ≈≤_≈≤ ≈®fÔ
<b≤°u@ ≤©fiub°Ôu ofi Ì°u*fi°u* Ju¡ („≤Ù≤ N°æ≤ tfi Ju¡) ≤Fwu fuª°≤u ıÙb J¡°u ŸC© fiFÙ* F°uw°, <J¡∏wC ofiJ¡°
t¥ÔNI°fi Ju¡ π°≤° <bfi°„ FÙ ≈≤tŸC© Fæ $$52$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ t≤d Ÿu ˚°uy°∫wfi ÌuF J¡° fi°„ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Ÿf Ì…#©°u* J¡° ≈¿≤F°≤
•∫°u* fi F°uy° ? w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ofi Ì°ufi°u* tu* Ÿu ÌuF J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÎJ¡ Ju¡ (tfi Ju¡) ≤Ffiu ≈≤ ≈Cfi# ÌuFJ¡v≈fi° Nbÿ∫
F°uyÙ, Nw# t≤d J¡∑ f°w N°J¡°„ tau ı° ≤FÙ ˜Ù fiu ˚¥<t <fiyÔ ±>°ÔÙ oŸ J¡S° Ju¡ Ÿt°fi
NŸa˚°<bw Fæ () $$53$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u <J¡ tfi N°æ≤ ÌuF Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ıÙb J¡∑ •∫° s<w Fæ ? w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
_b°˚°<bJ¡ <b≤°u@b°Ôu ∫u Ì°ufi°u* ıF°≥ ≈≤ oJ¡l>u F°uwu Fæ bF°≥ ≈≤ ıæŸu Ôn ≤Fu Ì°u ∫°u]°N°u* Ju¡ tº∫ tu*
¿_Sw ≈C”T Ju¡ „≤Ù≤ ≈≤ wÔb°≤ N°æ≤ f°d°u* J¡∑ f°æ~>°≤ <y≤wÙ Fæ bæŸu FÙ NfiS°u˘ J¡∑ ≈≤‡≈≤°Î≥ Nbÿ∫ FÙ
<y≤wÙ Fæ $$54$$ ≈≤_≈≤ <b”] ÌuF N°æ≤ tfi ıF°≥ ≈≤ Ÿa|<¸>w F°uwu Fæ Ÿ bæT<∫J¡ ŸC©˚°uy tu* ı°u t¥©Õ
NfiC≤°y ≤©w° Fæ Ÿu N°b≤d≤<Fw (©CÔu F…Î) fnb°fiÔ tu*, <ıŸtu* <fi≤∏w≤ ŸtCB J¡° ıÔ <y≤w° Fæ,
ku*¡J¡ Ìufi° ª°<F∫u $ bF bF°≥ ≈≤ ˚Ù NfiC≤°y J¡≤uy° $ bæT<∫J¡ ŸC© ˚°uy fnb°fiÔ Ÿu J¡t ˚ÙTd fiFÙ* Fæ $
bæT<∫J¡ ŸC©˚°uy tu* NfiC≤°y J¡≤fiub°Ô° fnb°fiÔ tu* ˚Ù Nbÿ∫ NfiC≤°y J¡≤uy°, ∫F ˚°b Fæ $$55$$
"≤°yπuTbw°u#' ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F° Fæ, Ÿtu* tfi Ju¡ ÌuF tu* ≤°y-πuT Ju¡ Na„°u* J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
ıæŸu f°ÔJ¡ N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu ∫s J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ tfi N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu „≤Ù≤ J¡∑
J¡v≈fi° J¡≤ oŸJu¡ <ÔÎ N°∫C ≈∫Õ∏w ˚°uıfi J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≈C‹¸> ffi° J¡≤ N≈fiu N<˚<fibu„ Ÿu F°ufiub°Ôu
Ÿf Ì…#©°u* J¡°u oŸu Ìuw° Fæ $$56$$
tfi tu* ÌuF Ju¡ πuT°a„ J¡°u ŸJu¡ <fi<tW Ju¡ Ÿ°S <Ì©Ô°wu Fæ* $
wÌfi∏w≤ fi Ì…#©°u* Ÿu w°<≈w „≤Ù≤ tfi J¡°u t°≤fiu J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ NS°Õwg Ì…<bÕT∫°u* Ju¡ Ÿubfi Ÿu
tfi tu* ≤°y-πuT, „°uJ¡, t°uF, ≈°≈ N°<Ì Ju¡ ıfifi π°≤° tfi J¡°u ≈Ù<nw J¡≤fi° ª°Fw° Fæ $ tfi Ÿu Ã≈∏fi
F…N° NwÎb tfi J¡° ≈C`R¡≈ „≤Ù≤ <≈w¨ _S°fiÙ∫ tfi J¡°u Jæ¡Ÿu t°≤fi° ª°Fw° Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° fiFÙ* J¡≤fiÙ
ª°<F∫u, •∫°u*<J¡ N°ww°∫Ù ffiu F…Î (≈Ùn°≈®Ì) <≈w° J¡°u ≈C` ˚Ù t°≤w° F∑ Fæ $$57$$
ŸJ¡∑ „`Cw° J¡° Ô°uJ¡≈®<Ÿ] ∏∫°∫ Ÿu ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
≈®J¨¡<w Ÿu FÙ J¡°uoÕ <J¡ŸÙ J¡° „`C fiFÙa Fæ N°æ≤ ≈®J¨¡<w Ÿu FÙ J¡°uoÕ <J¡ŸÙ J¡° J¡˚Ù <t` ˚Ù fiFÙ* Fæ $ ı°u
ŸC© Ìuw° Fæ bF <t` J¡F° y∫° Fæ N°æ≤ Ì…#©Ì°∫Ù „`C J¡Fu y∫u Fæ* $$58$$ <b<b@ Ì…#©°u* J¡° NfiC˚b J¡≤
≤F° „≤Ù≤ N≈fiu tfi J¡° <bfi°„ J¡≤fiu J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ Îba tfi sd ˚≤ tu* „≤Ù≤ J¡°u N≈fiu Ì…#©°ua J¡°
() 'Δ∫°u‡∏∫∫#<˜∫°≥" oŸ ≈°™> tu* Ô°uFu J¡∑ ˜Ù ≈®<wt° fiu N°J¡°„ tau ˚¥<t <fiyÔ ±>°ÔÙ, oŸ
J¡S° Ju¡ Ÿt°fi Fæ, ∫F NSÕ Fæ $ Ô°uFu J¡∑ ≈®<wt° J¡° N°J¡°„ tua ı°fi° N°æ≤ bF°≥ ≈≤ ˚¥<t J¡°u <fiyÔfi°
ıæŸu NÃ∫∏w NŸa˚°¿bw Fæ bæŸu FÙ tfi Ju¡ ≤Fwu t≤d ˚Ù NÃ∫∏w NŸa˚°<bw Fæ, ∫F N°„∫ Fæ $
1050 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
_S°fi (˚°uy°∫wfi) ffi° Ôuw° Fæ $$59$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈≤_≈≤ ÎJ¡ Ìq¥Ÿ≤u J¡°u Ì…#© Ìufiub°Ôu wS° _b˚°b Ÿu FÙ NÃ∫∏w <b”] ofi tfi N°æ≤
„≤Ù≤ Ju¡ Ÿayw F°ufiu ≈≤ ŸC© J¡∑ ≈®°<›w Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$60$$
tfi J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ w°u ÌuF J¡°u <k¡≤ ÌC#© ≈®°<›w fiFÙ* F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡° FÙ <bfi°„ F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤ Ì…#© J¡° ˚°ıfi fiFÙ* F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ „≤Ù≤ ˚Ù tfi Ju¡ <bfi°„
tau ÃJ¡<^™>>w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d I°fi N°æ≤ ŸJ¡∑ ≈®°<›w Ju¡ ≈°∫°u* tu* <fiÃ∫ ∫Ãfi J¡≤w° Fæ $$61$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, wf tfi ˚Ù ÌuF Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ •∫°u* ∫Ãfi fiFÙ* J¡≤w° Fæ ? w°u, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ tfi J¡°u N°Ãt<bbuJ¡ fiFÙ* F…N° ŸJu¡ π°≤° „≤Ù≤ ª°Fuu fi°„ J¡°u ≈®°›w <J¡∫° y∫° F°u ª°Fu fi
<J¡∫° y∫° F°u bF N°≈<W∫°u* J¡° _S°fi ffiJ¡≤ NfiS°u˘ J¡∑ FÙ Ÿ¨<‹¸> J¡≤w° Fæ, oŸ<ÔÎ „≤Ù≤ Ju¡ fi°„ tu*
tfi J¡∑ o‹¸><Ÿ<] fiFÙ* F°uwÙ Fæ, ∫F NSÕ Fæ $$62$$ ıæŸu „≤Ù≤ Ÿu ıÔR¡≈ tu| N°æ≤ w°Ô°f ≈≤_≈≤ ÎJ¡
ÌqŸ≤u Ÿu ≈C<‹¸> J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ „≤Ù≤ Ÿu ınR¡≈ ∫u tfi N°æ≤ „≤Ù≤ ≈≤_≈≤ Ju¡ NfiCCy®F Ÿu ≈C<‹¸>
J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ* $$63$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈¥~>u <J¡ ≈≤_≈≤ <b”] ofi Ì°ufi°u* J¡∑ ÎJ¡` ¿_S<w <J¡Ÿ<ÔÎ Fæ ? w°u N∏fi≈°J¡ Ju¡ <ÔÎ
≈≤_≈≤ <b”] ıÔ N°æ≤ N<Àfi J¡∑ ÎJ¡` ¿_S<w Ju¡ Ÿt°fi ≈C”T Ju¡ ˚°uy N°æ≤ t°us Ju¡ ≈°∫°u* Ju¡
Δ∫bF°≤ Ju¡ <ÔÎ FÙ ofiJ¡∑ ÎJ¡` ¿_S<w Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<b”] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ì°u ≈®J¡°≤ Ÿu ¿_Sw ˚Ù ∫u N∏∫°u∏∫w°Ì°Ã‡∫°º∫°Ÿ Ÿu ÎJ¡R¡≈ F°uJ¡≤ Ì…#©°u*
J¡° ˚°uy J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡ Ÿ°S ˚°uy N°æ≤ t°us Ju¡ Δ∫bF°≤ Ÿ°@fi tu* wÃ≈≤ F…Î Fæ*, ıæŸu <J¡ Ô°uJ¡
tu* ≈≤_≈≤ <b”] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈¨SJg¡-≈¨SJg¡ ¿_Sw ˚Ù ıÔ N°æ≤ N<Àfi N∏fi≈°J¡ Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡R¡≈
F°uwu Fæ* $$64$$
ÌuF J¡°u ı°u <ªW Ju¡ N@Ùfi J¡F°, ŸJ¡° k¡Ô J¡Fwu Fæ* $
<bfi°„Ù <ªW Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ ÌuF ∏t¥<Ôw F°u ı°w° Fæ N°æ≤ <ªW Ju¡ f»fiu ≈≤ b¨s Ju¡ Ÿt°fi
ŸæJ¡n°u* „°©°≈®„°©°b°Ô° F°uw° Fæ $$65$$ tfi Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ „≤Ù≤ sÙd b°Ÿfi°b°Ô° F°uJ¡≤
sÙd F°u ı°w° Fæ $ ÌuF Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ tfi sÙd fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ tfi J¡°u FÙ sÙd J¡≤fi°
ª°<FÎ $$66$$ ŸaJ¡v≈R¡≈Ù b¨s°u* Ÿu ˚≤u w¨‹d°R¡≈Ù Ôw°b°Ôu tfiR¡≈Ù bfi J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤
<b_w¨w tC<•wR¡≈Ù ˚¥<t J¡°u ≈®°›wJ¡≤ tæ* ŸC©≈¥bÕJ¡ <bF°≤ J¡≤w° Fq≥ $$67$$ ŸaJ¡v≈ J¡° fi°„ F°ufiu
≈≤ sÙd F°u ≤F° NwÎb tfi tu* (tfi#_b˚°b tu*) ¿_Sw fi F…N° ∫F tfi b°Ÿfi°ı°Ô Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤
bT°Õ M¡wC Ju¡ N∏w tu* tu| Ju¡ Ÿt°fi fi‹¸> F°u ı°∫uy° $$68$$ Ãbª°, ≤•w, t°aŸ, tuÌ°, Fß>Ù, t≠ı°
N°æ≤ „CJ®¡ fi°t J¡∑ @°wCN°u* J¡° Ÿa|°wR¡≈ ∫F ÌuFfi°tJ¡ tu≤° „`C tfi Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ ª°Fu fi‹¸
>F°u ı°∫, ª°Fu ≤Fu tu≤Ù J¡°uoÕ ˚Ù s<w fiFÙ* Fæ $$69$$
ÌuF Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ Ì…#© •∫°u* fiFÙ* ≤Fuy°, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u, w°u ÌuF Ÿ‡f∏@ Ju¡ FuwC˚¥w tfi
Ju¡ fi°„ Ÿu ÌuF J¡° Ÿaf∏@ fiFÙ* Fæ, Ì…#©≈®°<›w w°u Ìq≤ yoÕ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJu¡ <ÔÎ ˚°uyuh~C> N≈fiÙ ÌuF J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ bF tu≤° Ÿ‡f∏@Ù fiFÙ* Fæ N°æ≤ fi tæ* FÙ ŸJ¡°
Ÿ‡f∏@Ù Fq≥ $ tu≤u ŸC©Ôu„ Ÿu •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? $$70$$ tæ* ÌuF fiFÙ* Fq≥, oŸ Nbÿ∫ I°wΔ∫ NSÕ tu* ∫C<•w
ŸyÕ - 54] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1051
J¡°u ŸC<fi∫u $ ∫<Ì ÌuF tæ* (N°Ãt°) F°u«≥¡, w°u Ÿf Nay°u* Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù „b (tCÌ°Õ) •∫°u* Δ∫bF°≤ fiFÙ*
J¡≤w° ? oŸŸu <Ÿ] F…N° <J¡ ÌuF N°Ãt° fiFÙ* Fæ $$71$$ „b tu* f°u@ N°<Ì Ju¡ NÌ„Õfi Ÿu ∫F <Ÿ] F…N°
<J¡ tæ* ÌuF Ÿu N<w¿≤•w Fq≥, <fiÃ∫ Fq≥, tu≤Ù ≠∫°u<w J¡˚Ù N_w fiFÙ* F°uwÙ $ ı°u Δ∫°≈J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Ÿ¥∫Õt^±>Ô tu* ˚Ù ¿_Sw F°ufiu Ÿu Ÿ¥∫Õ Ÿu Ÿayw F°uJ¡≤ N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ J¡°u ı°fiw° Fq≥, bFÙ <ªB≈ tæ*
Fq≥ $$72$$ fi w°u tæ* NI°fiÙ Fq≥ , fi tCHu Ì…#© Fæ, fi NfiSÕ Fæ N°æ≤ fi tCHtu* Ì…#<©w° Fæ $ tu≤° „≤Ù≤ ≤Fu ª°Fu
fi ≤Fu tæ* Ÿ∏w°≈ „¥∏∫ F°uJ¡≤ ¿_Sw Fq≥ $$73$$
˚¥t° tu* (ŸbÕΔ∫°≈J¡ f®Ê tu*) tfi N°<Ì J¡∑ ≈®°<›w FÙ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≤°ı° Ju¡ <fiJ¡¸> ≈°t≤ Ô°uy fiFÙ* ≤F ŸJ¡wu bæŸu FÙ ıF°≥ ≈≤ N°Ãt° Fæ bF°≥ fi tfi ≤Fw° Fæ, fi
o¿∏B∫°≥ ≤FwÙ Fæ N°æ≤ fi <b<b@ b°Ÿfi°Î≥ FÙ ≤FwÙ Fæ* $$74$$ tæ* Ÿ ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u ªCJ¡° Fq≥ $ tæ*
Ÿı°wÙ∫ <bı°wÙ∫ N°æ≤ _byw ˚uÌ ≤<Fw Fq≥, tæ* ŸfŸu ÃJ¨¡‹¸> f®ÊR¡≈ Fq≥, wÙfi°u* w°≈°u* J¡∑ „°¿∏w Ÿu
<fib°ÕdR¡≈ Fq≥, ≈¿≤≈¥dÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Na„≤<Fw Fq≥, N°›wJ¡°t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tCHu <J¡ŸÙ b_wC J¡∑
N<˚Ô°T° fiFÙ* Fæ NwÎb tæ* <fi≤ÙF Fq≥ $$75$$ ıæŸu <wÔ°u* Ÿu ≈¨SJg¡ <J¡∫u y∫u wuÔ J¡° ≈u≤u F…Î <wÔ°u* Ÿu
J¡°uoÕ Ÿaf∏@ fiFÙ* ≤Fw° bæŸu FÙ tfi, ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì Ÿu Nf tu≤° J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $ ≈®°≤Æ@ „uT Ju¡
˚°uy Ju¡ <ÔÎ oŸ _b°ÃtR¡≈ Zu‹™> ≈Ì Ÿu Δ∫bF°≤°˚°Ÿ tu* NbwÙdÕ F…Î ≈¥bÕ b°Ÿfi° Ÿu ≈¨SJg¡J¨¡w t<wb°Ôu
tu≤° ∫F ÌuFu¿∏B∫ N°<Ì ≈¿≤b°≤ ≈¿≤ıfi J¡∑ ˚°≥<w <bfi°uÌ FuwC Fæ $$76,77$$
≈¥b°uÕ•w ≈®°≤Æ@ „uT ˚°uyÔÙÔ° tu* _bh~>w° N°<Ì yCd Ÿ‡≈<W∫°≥ tu≤Ù ⁄Ì∫aayt J¡°∏w°Î≥ Fæ*, ∫°u*
fiJ¡° <fiR¡≈d J¡≤wu Fæ* $
_bh~>w°, ≈¥dÕJ¡°tw°, ŸW° (ŸBq≈w°), ŸbÕ<≈®∫w°, ŸÃ∫w° (Nf°º∫w°), I°<fiw°,
N°fi∏Ì_bR¡≈w°, <fi<bÕJ¡°≤w°, ŸÌ° t¨Ì…˚°<Tw°, ≈¥dÕw°, <fiÔ°uÕ˚w°, Nf°<@w _b˚°bw°, J¡°¿∏wtW°,
ÎJ¡w°fiw°, Ÿb°ÕÃtJ¡w°, <fi˚Õ∫w°, <πÃb°<Ì<bJ¡v≈N˚°bfi° N°<Ì ∫u tu≤Ù <fiÃ∫ <Ìw F…oÕ _b_S,
Ÿt, ŸC∏Ì≤Ù wS° ŸC∏Ì≤ Ì∫b°ÔÙ J¡°∏w°Î≥ Fæ*, ı°u ÎJ¡t°` N°Ãt<fi‹™> tCHu ŸÌ° <≈®∫ Fæ* $$78-80$$
Ÿftu* Ÿf JC¡~> ŸÌ° ŸbÕS° J¡v≈fi° Ÿu Ÿa˚b Fæ, Nw# Ÿf <bT∫°u* Ju¡ ≈®<w tu≤u ≤°y-πuT N°æ≤ fiJu¡ k¡Ô
ŸC©-Ì…#© sÙd F°u y∫u Fæ* $$81$$ oŸ<ÔÎ tæ* „≤wg -M¡wC tu* N°J¡°„ tu* tu|©^±> Ju¡ Ÿt°fi „ÙwÔ
(<`<b@w°≈ „¥∏∫) N°Ãt° tu* Âÿ∫˚°b J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡ <bZ°t Ôuw° Fq≥, •∫°u*<J¡ tu≤° t°uF <t¸> ªCJ¡° Fæ,
tu≤° tfi sÙd F°u y∫° Fæ, NwÎb ¿ªW Ju¡ ŸaJ¡v≈ <bJ¡v≈ ˚Ù tCHtu* fiFÙa ≤F y∫u Fæ* $$82$$
<w≤≈fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æbfib°≥ ŸyÕ
ıÔ°fiu, ıÔ›Ô°bfi N°<Ì π°≤° N≈fiu „≤Ù≤ tu* <b‹dC „≤Ù≤ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ ≤Fu
œ°ÔJ¡ tC<fi J¡° <bJ¡v≈°u* J¡°u F¸>°J¡≤ Ÿt°<@ tu* <bZ°t Ôufi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <b„C] wS° <b„°Ô fC<] Ÿu oŸ ≈®J¡°≤ <fidÕ∫ J¡≤
≈μ°Ÿfi Ôy°J¡≤ N°æ≤ fiu`°u* J¡°u N°@u tÙª J¡≤ tC<fi fæ™> y∫u $$1$$ <ıŸfiu —J¡°≤ J¡° hª°≤d <J¡∫°,
ŸJ¡°u ≈≤t≈Ì Nbÿ∫ ≈®°›w F°u y∫°, •∫°u*<J¡ — ∫F Ns≤ ≈≤f®Ê J¡° ≈®@°fi fi°t N°æ≤ N∏w≤ay
1052 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈®wÙJ¡ Fæ, Nw# ∫F Ns≤ ≈≤f®Ê FÙ Fæ ÎuŸ° <fiÿª∫ J¡≤ œ°ÔJ¡ tC<fi fiu |^¸>u Ju¡ N@°u˚°y tu* Ô¸>Ju¡ F…Î
Ô°uFuJu¡ ıÙ˚ Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡ Ô¸>J¡fi J¡°u Nh~>Ù w≤F w°nfi J¡≤fiu Ÿu |^¸>u Ju¡ N°J¡°„˚°y tu* Ã≈∏fi fi°Ì
J¡∑ w≤F —J¡°≤ J¡°, <ıŸJ¡° «≥¡ª° _b≤ S° wS° ºb<fi «¡≈≤ J¡°u yoÕ SÙ, hª°≤d <J¡∫° $$2,3$$
œ°ÔJ¡ tC<fi fiu wf wJ¡ —J¡°≤ J¡° hª°≤d <J¡∫° ıf wJ¡ fiJ¡∑ Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿu hª°¿≤w ≈®db
ºb<fi t¥Ô°@°≤ Ÿu ™>J¡≤ f®Ê≤∏@®≈∫Õ∏w ≈¿≤Δ∫°›w fi F…oÕ N°æ≤ fiJu¡ Ÿa<bwgw[b (—J¡°≤°J¡°≤fC<]-
w[b) N°æ≤ ıÙbw[b (ıÙb°¶∫ªæw∏∫ ∫°fiÙ N∏w#J¡≤d°b¿h~>∏fi ªæw∏∫) N]Õt°`° Ju¡ hª°≤d Ju¡
f°Ì ∫°fiÙ N@Õt°`°uhª°≤d J¡° ≈„t F°ufiu ≈≤ ı°u <fi≤a„ J¥¡¸>_S ªæw∏∫ (f®Êªæw∏∫) NfiC˚¥<w tu*
N<˚Δ∫•w F°uw° Fæ, ŸÙ f®Êªæw∏∫ Ju¡ N<˚tC© fi F°u y∫u $$4$$
<fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ J¡∑ ¿_S<w J¡∑ ∫°uÀ∫w° J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu ŸÙ ≈®db π°≤° _S¥Ô ÌuF J¡°
„°uTd (ŸC©°fi°), ÌFfi (ıÔ°fi°), Ì…‹¸> ˚_t°a„J¡° <fi≤Ÿfi (Ìq≤ J¡≤fi°), N°›Ô°bfi (s°Ôfi),
ÌqŸ≤u <ÌΔ∫ „≤Ù≤ J¡° <fit°Õd N°<Ì ≈®db ˚°bfi° Ÿu Ÿ‡≈∏fi F…N°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
N@Õt°`° Ÿ<Fw NJ¡°≤, J¡°≤, tJ¡°≤R¡≈ wÙfi Nbb∫b°Ôu ≈®db Ju¡ ≈®St Na„ Ì°W "NJ¡°≤'
J¡° hª _b≤ Ÿu w°≤˚°b N<˚Δ∫•w F°ufiu ≈≤ f°F≤ <fiJ¡Ôfiu Ju¡ <ÔÎ Ωw ≈®°d°u* π°≤° t¥Ô°@°≤ Ÿu
ÔuJ¡≤ N°u‹™> ≈C¸ >wJ¡ „≤Ù≤ J¡°u ¡ºb<fiw J¡≤fiu ≈≤ ≤uªJ¡ fi°tb°Ôu ≈®°d <fiJ¡Ôfiu Ju¡ J®¡t fiu <ıŸ ≈®J¡°≤
Ny_Ã∫ M¡<T fiu ıÔ ≈ÙJ¡≤ ŸtCÌ® J¡°u ¿≤•w J¡≤ <Ì∫° S° ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿt_w „≤Ù≤ J¡°u ©°ÔÙ J¡≤ <Ì∫°
NS°Õwg œ°ÔJ¡ tC<fi fiu ≤uªfi π°≤° „≤Ù≤ J¡°u ŸC©° <Ì∫° $$5,6$$
tC<fi J¡° ≤u<ªw ≈®°d b°∫C J¡F°≥ ™>F≤°, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ ≈sÙ |°u*ŸÔu J¡°u ~>°unJ¡≤ N°J¡°„ tu* |¥tw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ fiJ¡° ≤u<ªw ≈®°db°∫C
„≤Ù≤ J¡° Ã∫°yJ¡≤ f®Ê J¡∑ ˚°bfi° Ÿu N<˚Δ∫•w F°ÌÕ≤Ÿ Ÿu ˚≤u F…Î f°fl°J¡°„ tu* ¿_Sw FCN° $$7$$
<fi≤∏w≤ f®Ê˚°bfi° Ÿu •∫° F…N° ∫F J¡Fwu Fæ* $
≈®°d°u* Ju¡ <fi‹J®¡td N°æ≤ Ÿa|TÕ Ÿu ⁄Ì∫ tu* ˚°bfi° π°≤° Ã≈∏fi F…oÕ ıÔwÙ ≠b°Ô°N°u*b°ÔÙ N<Àfi
fiu, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ã≈°w ≈bfi Ÿu ≈æÌ° F…oÕ Ì°b°<Àfi „C‹J¡ b¨s°u* J¡°u ıÔ° ÌuwÙ Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ fiJu¡
Ÿ°≤u „≤Ù≤ J¡°u ıÔ° <Ì∫° $$8$$ oŸ ≈®J¡°≤ ≈®db Ju¡ ≈®St Na„ tu* <ıwfiÙ ∫F ≈¥b°uÕ•w Nb_S° FCoÕ,
Ÿf ˚°bfi° Ÿu FÙ F…oÕ, F™> Ÿu fiFÙ* F…oÕ, •∫°u*<J¡ F™>∫°uy Ÿu NS°Õwg fÔ°ÃJ¡°≤ Ÿu ≈®°d°u* J¡°u f°F≤
<fiJ¡°Ôfiu tu* t¥~>°Õ, t≤d N°<Ì J¡° ˚∫ ≤Fw° Fæ $$9$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ ÌqŸ≤u "J¡°≤' Na„ Ju¡
NfiCÌ°Ã_b≤Ÿu ya˚Ù≤ hª°≤d Ju¡ Ÿt∫ ≈®db J¡∑ Ÿt¿_S<w F°ufiu ≈≤ ≈®°d°u* J¡° <fiÿªÔ JC¡‡˚J¡ fi°t
J¡° J®¡t F…N° $$10$$ bu ≈®°d fi f°F≤ Su, fi ˚Ùw≤ Su, fi N@°u˚°y tu* Su, fi «¡ºbÕ˚°y tua Su N°æ≤
fi <Ì„°N°u* tu* Su, f°≥@ tu* ”Ju¡ FCÎ ıÔ J¡∑ w≤F ŸasCÆ@ Su $$11$$ N<Àfi „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤ J¡°u
ıÔ°J¡≤ <fıÔÙ J¡∑ w≤F sd ˚≤tu* „°∏w F°u yoÕ, f≤k¡ J¡∑ w≤F Ÿku¡Ì ≤ayb°ÔÙ „≤Ù≤ J¡∑ ˚_t
<Ì©°oÕ ÌÙ $$12$$ <ıŸ Nb_S° tu* „≤Ù≤ J¡∑ <fiÿªÔ Îba ÿbuw F¿ß>>∫°≥ t°fi°u* J¡≈¥≤ Ju¡ ª¥dÕ Ÿu
ŸCŸ<≠ıw „˙∫° tu* <ªw ŸC© Ÿu Ÿ°uoÕ F…oÕ-ŸÙ ˚°bfi° Ÿu t°Ô¥t ≈nÙ $$13$$ N°≥@Ù Ÿu n°oÕ F…oÕ
F<ß>∫°u* Ÿu ∫C•w bF ˚_t ZÙ tF°ÌubıÙ Ju¡ ˚_t@°≤dR¡≈Ù b®wb°Ôu J¡∑ fi°o˘ ≈®ª^±> b°∫C fiu w≈_∫°
Ÿu J¨¡„ „≤Ù≤ J¡∑ w≤F N˚‚∫ N≈fiu „≤Ù≤ tu* Ôy°oÕ NS°Õwg n°oÕ $$14$$
ŸyÕ - 54] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1053
≈®ª^±> b°∫C Ÿu n°oÕ F…oÕ bF F<ß>∫°u* Ÿu <tÔÙ F…oÕ ˚_t sd ˚≤ N°J¡°„ J¡°u i>J¡, J¡≤ „≤Ìg M¡wC
J¡∑ fÌÔÙ J¡∑ w≤F J¡FÙ* ªÔÙ yoÕ $$15$$ oŸ ≈®J¡°≤ ∫F <ıwfiÙ ˚Ù Nb_S° ≈®db Ju¡ ÌqŸ≤u Na„ tu*
(JC¡‡˚J¡ J®¡t tu*) F…oÕ Ÿf ˚°bfi° π°≤° FÙ F…oÕ F™> Ÿu fiFÙ* F…oÕ, •∫°u*<J¡ F™>∫°uy Ì…#©Ì F°uw° Fæ ıæŸu <J¡
≈¥bÕJ®¡t tu* fw°∫° y∫° Fæ $$16$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ ≈®db Ju¡ ≈„°¿∏w≈®Ì w¨wÙ∫ tJ¡°≤ J®¡t tu* NS°Õwg
tJ¡°≤°uhª°≤d Ju¡ Ÿt∫ tu* ≈¥≤d J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°d°u* J¡° "≈¥≤J¡' fi°t J¡° J®¡t Ã≈∏fi F…N° $ (∫Ω<≈
≤uªJ¡, JC¡‡˚J¡ N°æ≤ ≈¥≤J¡ Ÿty® ≈®db Ju¡ FÙ Ÿ°@fi <Ÿ] Fæ wS°<≈ ≤uªJ¡ tu* ≈®St ˚°y J¡° FÙ <b_w°≤
<J¡∫° ı°w° Fæ JC¡‡˚J¡ tua tº∫˚°y J¡° N°æ≤ ≈¥≤J¡ tu* ª≤t ˚°y J¡° (N¿∏wt ˚°y J¡°), •∫°u*<J¡ J¡^™> Ÿu
<fiJ¡Ôwu F…Î ≈®°db°∫C Ÿu J¡^™> _S°fiÙ∫ NJ¡°≤ ˚°yJ¡∑ FÙ N<˚Δ∫<•w F°uwÙ Fæ, ŸaJC¡<ªw F°u ≤Fu N°u‹™>°u*
Ju¡ J¡°≤ ˚°y J¡∑ N°æ≤ N°u‹™>°u* Ju¡ Ÿ‡≈C¿¸>w F°ufiu ≈≤ tJ¡°≤ ˚°y J¡∑ N<˚Δ∫<•w F°uwÙ Fæ $ tJ¡°≤ ˚°yJ¡∑
N<˚Δ∫<•w Ju¡ Ÿt∫ ≈®°db°∫C ∫Ω<≈ ≈Cfi# ≈®bu„ J¡≤w° Fæ, w°u ˚Ù Ÿtu* ≈®db Ju¡ Ÿa_J¡°≤ J¡° FÙ
NfiCbwÕfi F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ wwg-wÌg ˚°y Ju¡ NbŸ≤ <b˚°y J¡∑ <•w Fæ, ÎuŸ° ŸtHfi° ª°<F∫u) $$17$$
oŸ w¨wÙ∫ NbŸ≤ tu*, ıÙb ªæw∏∫ tu* (ıÙb<ªwg tu*) NS°Õwg ıÙb°Ãt° tu* ˚°bfi° π°≤° ˚°<bw Nt¨w Ju¡
(f®Ê Ju¡) tº∫ tu* y∫u F…Î ≈®°d°u* fiu <Ft Ju¡ _≈„Õ J¡∑ w≤F ŸC∏Ì≤ „ÙwÔw° ≈®°›w J¡∑ $$18$$ oŸ ≈®J¡°≤
yyfi J¡°uT tau ¿_Sw JC¡F≤° „ÙwÔ tu| ˚°b J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ N°J¡°„ Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw
≈®°d J®¡t Ÿu ª∏Ì®t^±Ôw° J¡°u ≈®°›w F…Î $$19$$ Nt¨wt∫ J¡Ô°N°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ˚ÔÙ ˚°≥<w ≈¥dÕ Îba
@tÕtu|°¶∫Ÿt°<@ J¡∑ w≤F ≈®á°Ì Ÿu ˚≤u F…Î, ≤Ÿ°∫fi tF°Ÿ°y≤R¡≈Ù Ÿ ª∏Bt^±>Ô tua ≈®°db°∫C
<ıŸ ≈®J¡°≤ yb°s tu* H≤°u©u tua yoÕ F…oÕ ª∏Ì® <J¡≤du* _k¡¿¸>J¡ Ì^±>°J¡°≤ F°u ı°wÙ Fæ ŸÙ w≤F Nt¨wt∫
<J¡≤d°u* J¡∑ @°≤° ffi y∫u $$20,21$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ tF°ÌubıÙ Ju¡ <Ÿ≤ ≈≤ Nt¨wt∫ yay° J¡∑ @°≤° <y≤wÙ
Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®°d°u* J¡∑ bF NtCwt∫ @°≤° „uT fªu FCÎ „≤Ù≤ J¡∑ ˚_t ≈≤ N°J¡°„ Ÿu <y≤Ù $$22$$
<ıŸ ≈®J¡°≤ t*Sfi J¡≤fiu Ÿu ªaªÔ t∏Ì≤°ªÔb°Ôu ŸtCB Ÿu ≈°¿≤ı°w b¨s Ã≈∏fi F…N° S° ŸÙ ≈®J¡°≤
•w Nt¨wt∫ @°≤° Ÿu ª∏Ì®<f‡f J¡∑ w≤F J¡°¿∏wb°Ô° ª°≤ ˚Cı°N°u* Ÿu ∫C•w „≤Ù≤ Ã≈∏fi F…N° $$23$$
fi°≤°∫dR¡≈ Ÿu ≈®°Ì…˚qÕw Îba J¡tÔ J¡∑ w≤F <©Ôu F…Î fiu` Îba ≈®Ÿ∏fi tC©b°Ô° NwÎb J¡°¿∏w Ÿu
tfi°uF≤ œ°ÔJ¡ J¡° „≤Ù≤ NÃ∫∏w ŸC„°u<˚w FCN° $$24$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔ J¡° ŸtCÌ°∫ Ÿ≤°ub≤ J¡°u Îba
bŸ∏w M¡wC¡ tua J¡°utÔ ≈W°u* J¡°u ≈æÌ° J¡≤fiub°Ôu ≈°<SÕb ≤Ÿ b¨s J¡°u Ÿb°˘y≈¥dÕ ffi° Ìuwu Fæ* ŸÙ ≈®J¡°≤
Nt¨wt∫ ≈®°d°u* fiu fiJu¡ „≤Ù≤ J¡°u Ÿb°˘˘y≈¥dÕ ffi° <Ì∫° $$25$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ªJ®¡°J¡°≤ ˚≥b≤°u* Ÿu fF ≤FÙ
ZÙ yay°ıÙ J¡°u ıÔ ≈¥dÕ J¡≤wu Fæ* ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®°d°u* fiu N∏Ì≤ JC¡^±><ÔfiÙ J¡°u ≈¥dÕ <J¡∫° $$26$$
ÌFfi, ›Ô°bfi N°<Ì π°≤° <b‹dC „≤Ù≤R¡≈ Ÿu fiJ¡∑ Ã≈<W J¡Ffiu J¡° ≈®∫°uıfi J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ „≤Ì M¡wC tu* N<∏wt b¨<‹¸> Ÿu @CÔ° F…N° N°æ≤ „Ù|® Ÿ¥©° F…N° ≤°_w° bT°ÕJ¡°Ô Ju¡
J¡∑ªn fyæ≤F Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ <fitÕÔ F°u ıfiw° Ju¡ ∫°w°∫°w N°<Ì J¡°∫Õ Ju¡ ∫°uÀ∫ F°u ı°w° Fæ ŸÙ
≈®J¡°≤ •w f®°Êd J¡° „≤Ù≤ ˚Ù ÌFfi, ›Ô°bfi N°<Ì J¡∑ ˚°bfi° Ÿu J¡ÔC<Tw° >≤<Fw F°uJ¡≤ ≈®J¨¡w
Ÿt°<@R¡≈ J¡°∫Õ tu* ¿_Sw F°u y∫° $$27$$ oŸJu¡ f°Ì ≈μ°Ÿfi Ôy°J¡≤ Ÿ ˚°bt∫ „≤Ù≤ tua »w° Ÿu
¿_Sw F°uJ¡≤ œ°ÔJ¡ tC<fi fiu <ıŸ ≈®J¡°≤ f∏@fi _w‡˚ tu* F°SÙ J¡°u f°≥@wu Fæ* ŸÙ ≈®J¡°≤ ÌuF tu* ≈°≥ª°u*
o¿∏Ì®∫°u* J¡°u f°≥@J¡≤ <fi<bÕJ¡v≈¡Ÿt°<@ Ju¡ <ÔÎ wS° tfi J¡°u, <ıŸtu* ≈®°d°∫°t π°≤° ≈®°db°∫CR¡≈Ù t¨y
1054 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
„°∏w F°u ªCJu¡ Su N°æ≤ ı°u N°„°, Ô°u˚, w¨‹d°, ÃJ¡^™>°, ≈®wÙs° N°<Ì Ju¡ ≈Ù~>u-≈Ù~>u Ì°ænfiub°Ô° S°
Ÿu _bh~> ffi°fiu Ju¡ <ÔÎ ÎuŸu Ω°uy <J¡∫° ıææŸu <J¡ „≤ÃJ¡°Ô „°∏w t¨yb°Ôu wS° <Ì„°N°ua tu* k¡æÔu FCÎ
N≈fiu <fitÕÔ _b˚°b J¡°u _bh~> J¡≤fiu Ju¡ ¿ÔÎ Ω°uy J¡≤w° Fæ $ ≈≤∏wC oŸ Nb_S° tu* <ıŸ ≈®J¡°≤ i>ÙÔu
y»u F…Î Nÿb N°<Ì ¡f°≥@fiu Ju¡ |≥¸>u J¡°u Nÿb N°<Ì Ÿu ©Ù*ªÙ yoÕ ≤_ŸÙ ©°n J¡≤ ©Ù*ª ÔuwÙ Fæ ŸÙ
≈®J¡°≤ ≈¥b°ÕfiC˚¥w |≤, ©uw, ≈C`, <t` N°<Ì J¡∑ <ª∏w° fiu fiJu¡ tfi J¡°u Ì¥≤ N°J¨¡‹¸> <J¡∫° $$28-30$$
<ıŸ ≈®J¡°≤ N<w „Ù|®w° Ÿu fF ≤Fu ıÔ J¡°u ≈CÔ NS°Õwg f°≥@ ≤°uJ¡ Ìuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu y¨F, ≈C`,
<t` N°<Ì sCB <bT∫°u tu* ˚°ywu F…Î ∏tW Δ∫°JC¡Ô tfi J¡°u <bbuJ¡fÔ Ÿu <fitÕÔ ffi°J¡≤ ≤°uJ¡ <Ì∫° $$31$$
<ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿaº∫°J¡°Ô <fiÿªÔ N°≥© J¡∑ ≈CwÔÙ Ju¡ ŸÂ„ ˚®t≤°ua Ÿu ∫C•w J¡tÔ°u* J¡°u ŸaJC¡<ªw J¡≤ Ìuw°
Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu <fiÿªÔ ≈Cw<Ô∫°u* Ÿu tfi°uF≤ Îba Ì°ufi°u* ≈ÔJ¡°ua Ju¡ <tÔfiu Ÿu Ÿ|fi Ju¡„°u* Ÿu ∫C•w
≈‚t°u*b°Ôu fiu`°u* J¡°u N°@° tÙ*ª <Ô∫° $$32$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ªJ®¡bwÙÕ J¡° ≈®„_w ı∏t Ÿt∫ ıywg J¡°
J¡v∫°d Ÿ¥<ªw J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ „ÙwÔ, t∏Ì N°æ≤ ŸCy∏@ b°∫C ŸJu¡ ı∏t Ìu„ tu* Ÿt NS°Õwg fi N<wbuy
Ÿu N°æ≤ fi N<w t∏Ì ª°Ô Ÿu fFw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ •w M¡<T fiu t°æfiÙ F°uJ¡≤ ≈®°d, N≈°fi Ju¡ buy J¡°u
tC© tu* s°u˚, bæT‡∫ N°<Ì Ÿu ≤<Fw J¡≤ <Ì∫° $$33$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡~C>N° N≈fiu ≤ay°u* Îba o¿∏B∫°u* J¡°u
<bT∫°u* Ÿu oŸ ≈®J¡°≤ ≈¨SJg¡ J¡≤ Ìuw° Fæ $ <ıŸ ≈®J¡°≤ <wÔ°u* Ÿu wuÔ ≈¨SJg¡ <J¡∫° ı°w° Fæ $$34$$ <ıŸ
≈®J¡°≤ ~>°u¸>u JC¡^±>u Ÿu ŸFŸ° i>≥J¡∑ F…oÕ t<d Ìq≤ wJ¡ k¡æÔÙ F…oÕ <J¡≤d°u* J¡°u ~>°un ÌuwÙ Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿt_w
f°fl _≈„°u˘ J¡°u (f°fl <bT∫°u* Ju¡) Ÿ @Ù≤ fC<]b°Ôu fiu ŸFŸ° Ìq≤ ~>°un <Ì∫° $$35$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ b¨s
≈`°u* Ju¡ J¡°u„ tu* ¿_Sw ≤Ÿ J¡°u (ıÔ J¡°u) t°yÕ„ÙTÕ tu* fi‹¸> J¡≤ Ìuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu Ÿt_w
b_wCN°u* J¡° Ì„Õfi ~¥>¸> ı°fiu Ÿu tfi°ub°Ÿfi° R¡≈ N°U∫∏w¿≤J¡ <bT∫°u* J¡°u N°J¡TÕd π°≤° f°@ F°ufiu Ÿu
N<@‹™>°fiw[b tau <bÔÙfi J¡≤ <Ì∫° $$36$$ oŸJu¡ f°Ì <ıŸ ≈®J¡°≤ tC© tu* J¡ŸJ¡≤ f°≥@° F…N° ıÔ≈¥dÕ
N°æ*@° (N@°utC©) fun° N∏Ì≤ b°∫C Ju¡ ≈®bu„ Ju¡ <ffi° ÌqŸ≤u <~>B°u* Ÿu ıÔ Ju¡ fi ª¥fiu Ÿu ow≤ ≤∏@® J¡°u„°u*
J¡°u ≤°uJ¡w° Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu t¥Ô°@°≤ Ju¡ Nb≤°u@ Ÿu ÎnÙ π°≤° tÔπ°≤ Ju¡ ŸaJ¡°uª Ÿu fibπ°≤ Ju¡
(fi°æ π°≤°u* Ÿu <fiJ¡Ôfiub°Ôu) b°∫CN°u* J¡°u ≤°uJ¡ <Ì∫° $$37$$
ıæŸu tu” N≈fiu ≤Ãfi°u* Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu ≈¥dÕ Îba J¡v≈b¨s°u* Ju¡ ≈C‹≈°u* Ÿu ŸC„°u<˚w NwÎb <b„Ì <„©≤
J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿ @Ù≤ fiu N≈fiu N°ÃtR¡≈Ù ≤Ãfi Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu ≈®J¡°<„w wS° ≈®Ÿ∏fi
tC©R¡≈ J¡tÔ≈C‹≈ Ÿu ŸC„°u<˚w Îba ≤ı°uyCd wS° wt°uyCd Ÿu Nfi°b¨w J¡∏@u J¡°u @°≤d <J¡∫° $$38$$
ıæŸu F°SÙ ≈J¡nfiub°Ôu Ô°uy <b∏º∫°ªÔ Ju¡ yâu tu* ∫C<•w∫°u* Ÿu b„ tu* <J¡∫u F…Î ∏tW F°SÙ J¡°u ≈J¡n
Ôuwu Fæ*, ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu ÎJ¡ <bT∫ tu* @°≤d°-º∫°fi-Ÿt°<@R¡≈ Ÿa∫t Ju¡ ≈®<w ∏tC© (N°J¨¡‹¸>)u
Îba ≈®Ã∫°F°≤R¡≈ ≈°∫°u* Ÿu b„ tu* <J¡∫u F…Î tfi J¡°u ⁄Ì∫°J¡°„ tu* @°≤d <J¡∫° $$39$$ <ıŸ ≈®J¡°≤
„≤Ìg M¡wC tu* N°J¡°„ <fitÕÔ Ÿ°æ‡∫w° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu s°u˚ N°<Ì <bFÙfiw°
≈®°›w J¡≤Ju¡ <fib°Õw Îba ≈¿≤≈¥dÕ ŸtCB J¡∑ NªÔ „°u˚° J¡°u F≤ <Ô∫° $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ @°≤d° π°≤° N°Ãt
º∫°fi tu* ≈¥dÕ <bZ°¿∏w ≈®°›w J¡∑ $$40$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ°tfiu nwu F…Î th~>≤°u* J¡°u b°∫C Ì¥≤ n° Ôu
ı°w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ f®Ê°J¡°≤ <ªWb¨<W tu* <bsu≈ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ <b≈≤Ùw ˚°bfi° Ÿu ™>u F…Î <bJ¡v≈°u* J¡°u
∏F°u*fiu* Ì¥≤ ˚y° <Ì∫° NS°Õwg fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° $$41$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ „¥≤bÙ≤ ≈C”T Ÿ°tfiu N°∫u F…Î „`CN°u*
ŸyÕ - 54] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1055
J¡°u ≤d tu* wÔb°≤ Ÿu J¡°¸> ±>°Ôw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ N°ÃtI°fiÙ œ°ÔJ¡ fiu N≈fiÙ oh~>°fiCŸ°≤ f°≤-f°≤
N° ≤Fu <b≈≤Ùw ˚°bfi°ı∏∫ (<tØ∫°b°Ÿfi° Ÿu Ã≈∏fi) ¿bJ¡v≈°u* J¡°u » tfi Ju¡ π°≤° fi‹¸> J¡≤
<Ì∫° $$42$$ <bJ¡v≈°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡° h~>uÌ F°u ı°fiu ≈≤ ∏F°u*fiu N≈fiu ⁄Ì∫°J¡°„ tu* ªaªÔ, J¡°ıÔ J¡∑
w≤F J¡°Ôu wt°uyCd J¡∑ N<@J¡w° Ÿu Ã≈∏fi N∏@J¡°≤ J¡°u Ìu©°, <ıŸfiu <bbuJ¡R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ J¡°u N°h~>∏fi
J¡≤ <Ì∫° S° $$43$$ ∏F°u*fiu ≈bfi Ÿu J¡°ıÔ Ju¡ Ÿt°fi Ÿ[byCd Ju¡ BuJ¡ Ÿu <Ìw I°fiR¡≈Ù ≈®J¡°„b°Ôu
N∏w#J¡≤dR¡≈Ù Ÿ¥∫Õ Ÿu Ÿ wt°uyCdR¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡°u ˚Ù „Ù|® Nh~>Ù w≤F fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° $$44$$
ıæŸu ≤°<` Ÿ‡f∏@Ù N∏@J¡°≤ Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ J¡tÔ <Ìw F°u ≤Fu Ÿ¥∫Õ Ÿu ∫C•w ≈®°w# Ÿ∏º∫° J¡°u
Ìu©w° Fæ, bæŸu FÙ œ°ÔJ¡ fiu wt°uyCdR¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ tfi°uF≤ wuı Ju¡ Ÿt¥F J¡°u
Ìu©° NS°Õwg ∏Fu* Ÿ[byCd Ju¡ NfiCR¡≈ wuı#≈Caı J¡° ˚®t F…N° $$45$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ F°SÙ J¡° fhª° _SÔ
J¡tÔ°u* Ju¡ bfi J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤ Ìuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ∏F°u*fiu Ÿ ˚®t J¡°u fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° $
„aJ¡° # ∏F°u*fiu •w ˚®t J¡°u Ÿ[byCd Ju¡ <b≤°u@Ù ≤ı°uyCd N°<Ì Ÿu fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° NSb° N°æ≤
<J¡ŸÙ Ÿu ?
Ÿt°@°fi # <ıŸ ≈®J¡°≤ <≈„°ª fwÕfi tu* ˚≤u F…Î ≤•w J¡°u NÃ∫∏wbuy Ÿu sd˚≤ tu* ≈Ù ı°w° Fæ ŸÙ
w≤F bu wuı#≈Caı°ÃtJ¡ ˚®t J¡°u „Ù|® ≈Ù y∫u NS°Õwg N<@‹™>°fi w[b J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu Ÿu ŸJ¡° f°@
F°u y∫°, ≤ı°uyCd°<Ì π°≤° wuı#≈Caı J¡° fi°„ fiFÙ* F…N° $$46$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ N_w F°ufiu ≈≤ ≤°<`
tu* w°Ô°f J¡∑ w≤ay°u* Ÿu ªaªÔ J¡tÔ f∏@ F°u ı°w° Fæ NSb° <ıŸ ≈®J¡°≤ ∏tW |¥≤w° F…N° „≤°fÙ
≤°<` tu* fi„u Ÿu <fiB° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ tC<fi J¡° ªaªÔ N°æ≤ |¥≤w° F…N° tfi wuı#≈Caı
Ju¡ ≈≤w F°ufiu ≈≤ <bT∫ J¡° Ô°˚ fi F°ufiu Ÿu <fiB° tu* ±¥>f y∫° $$47$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ b°∫C tu| ≈a<•w J¡°u,
Ì…‹¸> F°SÙ fiÙÔJ¡t<ÔfiÙ J¡°u N°æ≤ Ÿ¥∫Õ ≤°<` J¡°u <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤ Ìuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ tC¿fi fiu Ÿ
<fiB° J¡°u ˚Ù „Ù|® <~>∏fi-<˚∏fi J¡≤ <Ì∫° $$48$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ J¡∑ N°u≤ Â<‹¸> Ôy°∫u F…Î
≈C”T J¡°u N°J¡°„ tu* f°Ô°u* Ju¡ y°uÔu, t∫C≤ N°<Ì Ju¡ ≈Ch~> J¡∑ w≤F ªtªt°F¸> ≈®wÙw F°uwÙ Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤
fiJu¡ tfi fiu <fiB° J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ N°J¡°„ <b<b@R¡≈b°Ôu Fæ ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡∑ $$49$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ tu|
wt°Ô ≈C‹≈ J¡°u, b°∫C JC¡F≤u J¡°u N°æ≤ ÌÙ≈J¡ N∏@J¡°≤ J¡°u fi‹¸> J¡≤ Ìuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ tC<fi fiu _bh~>
_b˚°bb°Ôu N°J¡°„ tua Ìu©u F…Î fi°fi° R¡≈°u* J¡°u ˚Ù fi‹¸> J¡≤ <Ì∫° $$50$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ <fiB°-˚ay F°u
ı°fiu ≈≤ „≤°fÙ <b<s›w-Ÿ° (≈°yÔ-Ÿ°) F°u ı°w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ N°J¡°„ Ju¡ ≈¥b°uÕ•w ˚®t°ÃtJ¡ I°fi
J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ Ÿ tC<fi J¡° tfi t¥» NS°Õwg t°uF°J®¡°∏w F°u y∫° $$51$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ ŸaŸ°≤ Ÿu
≤°<` π°≤° Ã≈∏fi N∏@J¡°≤ J¡°u F¸>° Ìuw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ oŸ <bbuJ¡∑ fiu Ÿ t°uF J¡°u tfi Ÿu F¸>°
<Ì∫° $$52$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ wuı N∏@J¡°≤, <fiB°, t°uF N°<Ì Ÿu ≤<Fw tfi <J¡ŸÙ N<fibÕªfiÙ∫ Nb_S°
J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ sd ˚≤ Ju¡ <ÔÎ „°∏w F°u y∫° $$53$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, fiF≤ π°≤° ©uw tu* ≈F…≥ª°∫° y∫° Ÿ≤°ub≤ J¡° ıÔ ©uw J¡°u ˚≤J¡≤ ≈CÔ NS°Õwg
f°≥@ Ÿu ”J¡J¡≤ <ıŸ ≈®J¡°≤ fiF≤ π°≤° Ô°æ¸> J¡≤ Ô¸> ≈®b°F Ÿu <k¡≤ _S°fi ≈≤ Ÿ≤°ub≤ tu* N° ı°w° Fæ
ŸÙ ≈®J¡°≤ tfi sd˚≤ <bZ°∏w F°uJ¡≤ ≈Cfi# „Ù|® f°fl≈®≈aª°J¡°≤ b¨<W J¡°u ≈®°›w F°u y∫° $$54$$ ŸJu¡
Nfi∏w≤, ŸCbdÕ <ıŸ ≈®J¡°≤ fi¥≈C≤ ˚°b J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ NS°Õwg fi¥≈C≤°J¡°≤ tu* ≈¿≤dw F°u ı°w° Fæ ŸÙ
1056 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈®J¡°≤ ≈¥bÕ tu* º∫°fi°<Ì Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ <J¡∫u y∫u NfiCŸ∏@°fib„ N°æ≤ Ÿt°<@ tu* <J¡∫u y∫u NfiC˚b π°≤°
≤Ÿ°_b°Ì Ju¡ J¡°≤d <k¡≤ bFÙ* N°J¨¡‹¸> F…N° <ªÌ°J¡°≤b¨<W J¡°u ≈®°›w F°u y∫°, NS°Õwg <ªÌa„≈®@°fi
Ÿ<bJ¡v≈ Ÿt°<@ Ju¡ R¡≈ tu* ≈¿≤dw F°u y∫° $$55$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ<bJ¡v≈¡Ÿt°<@ Ÿu J®¡t„# o∏@fi„¥∏∫ N<Àfi J¡∑ w≤F <Ìfi ≈≤ <Ìfi sÙd F°u ≤F°
fiJ¡° tfi sÙ≤ fiÙ≤ Ju¡ Ÿt°fi <ªÌuJ¡≤Ÿ ffi y∫°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸJu¡ Nfi∏w≤ <ıŸ ≈®J¡°≤ |nu tu* ¿_Sw ≈a<J¡Ô ıÔ J¡° ≈aJ¡ ıÔ Ju¡ Ÿ¥© ı°fiu ≈≤ |¸ >˚°b
J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ NS°Õwg |¸ >Ÿu Ÿ‡f] F°u ı°w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ N≈fiu ¿ªWÃb J¡°u ~>°unJ¡≤
N°Ãtw[bR¡≈ ÎJ¡≤Ÿw° J¡°u ≈®°›w F…N° fiJ¡° <ªW ≈¥bÕb_S° Ÿu N∏∫ FÙ F°u y∫° NS°Õwg N<@‹™>°fi
¿ªW[b tu* ÔÙfi F°u y∫° $$56$$
<ªW Ju¡ <ªWÃb Ju¡ <fib¨W F°ufiu ≈≤ Ÿtu* ≈®<w<f¿‡fw ªæw∏∫ J¡∑ <f‡fªæw∏∫ tau ÎJ¡w° F°u yoÕ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÎJ¡ ≤Ÿ°J¡°≤ fC<]b°Ô° bF <ıŸ ≈®J¡°≤ w≤ay N°<Ì Ju¡ ˚uÌ J¡°u ~>°unw° F…N° ŸtCB ıÔŸ°t°∏∫R¡≈
J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®<w<f‡f b¨[∫°J¡°≤ J¡°u ~>°un J¡≤ „C] <ªwg (_b≈®J¡°„°ÃtJ¡ f®Ê)
ŸbÕŸ°<s<ªÃŸ°t°∏∫R¡≈ J¡°u ≈®°›w F°u y∫° $$57$$
oŸ ≈®J¡°≤ <fi<bÕJ¡v≈¡Ÿt°<@ tu* ≈®<w<‹™>w œ°ÔJ¡ J¡°u Ÿt°<@ Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu w[bŸ°s°ÃJ¡°≤
N°æ≤ ŸJ¡° k¡Ô "f®Ê buÌ f®Êæb ˚b<w' (ı°u f®Ê J¡°u ı°fiw° Fæ bF f®Ê FÙ F°u ı°w° Fæ) oŸ ZC<w tu*
≈®Ì<„Õw f®Ê˚°b ≈®°›w F…N°, ∫F Ì„°Õwu Fæ* $
ŸJu¡ Nfi∏w≤ Ÿ Ÿt°<@ Ÿu w[bI°fi J¡°u ≈®°›w F…Î œ°ÔJ¡ πæw Ju¡ ≈®<w˚°Ÿ Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤
ıywg Ju¡ N¿@‹™>°fi˚¥w „C]_bR¡≈ tFwg <ªÌ°J¡°„ F°u y∫u $$58$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ Nt¨w Ju¡ y¨F_bR¡≈
ŸtCB J¡∑ fi°o˘ œ°ÔJ¡ fiu f°fl ≈®≈aª Ju¡ Ì„Õfi Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ f®Ê°<Ì Wt ≈®J¨¡<wb°Ô°u* Ÿu N°_b°<Ìw
<fi≤<w„∫ N°fi∏Ì bF°≥ ≈®°›w <J¡∫° $$59$$ œ°ÔJ¡ M¡<T „≤Ù≤ Ÿu ≈¨SJg¡ F°uJ¡≤ „C] F…Î J¡∑ fi°o˘
N<fibªÕfiÙ∫ Nb¿_S<w J¡°u ≈®°›w J¡≤wu F…Î Ÿ∏t°`_b˚°bR¡≈ F°uJ¡≤ N°fi∏Ì Ju¡ Ÿ°y≤ F°u y∫u $$60$$
ıæŸu „≤Ìg M¡wC Ju¡ _bh~> N°J¡°„ tu* Ÿt_w J¡Ô°N°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ª∏Bt° ¿_Sw F°uw° Fæ $ bæŸu FÙ
<πıªuwfi°Ãt° œ°ÔJ¡ N°fi∏ÌR¡≈Ù Ÿ≤°ub≤ tu* FaŸ J¡∑ w≤F ¿_Sw F°u y∫u $$61$$ bF œ°ÔJ¡ M¡<T
<fib°Õw ÌÙ≈J¡ Ju¡ ŸÂ„ J¡°¿∏wb°Ôu, <ª`<Ô<©w Ju¡ ŸÂ„ Nfi∏∫tfi_J¡, <fi_w≤ay ŸtCB Ju¡ y‡˚Ù≤,
Îba ≈¥bÕ tu* ı°u b¨<‹¸> J¡≤ ªCJ¡° F°u f°Ì tu* <fiıÕÔ N°æ≤ t¥J¡ (yıÕfi „¥∏∫) F°u y∫° F°u ÎuŸu tu| J¡∑ ¿_S<w
Ju¡ Ÿt°fi ¿_S<wb°Ôu F°u y∫u $$62$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ oŸ tF°Ô°uJ¡ tu* (≈≤t ≈Ì tu*) <ª≤J¡°Ô wJ¡
¿_Sw F…Î NSb° oŸ tF°≈®J¡°„ tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ ¿_Sw F…Î œ°ÔJ¡ M¡<T fiu N°J¡°„ tu* ªÔfiub°Ôu
fF…w Ÿu <Ÿ] N°æ≤ Ìubw°N°u* J¡°u Ìu©° $$63$$ bF°≥ fiJu¡ ª°≤°u* N°u≤ o∏B≈Ì N°æ≤ Ÿ¥∫Õ ≈Ì Ìufiub°Ôu N°æ≤
N›Ÿ≤°N°u* Ÿu <fi<fn <Ÿ<]∫°u* Ju¡ fF…w Ÿu <b¿ª`yd ˚Ù N° y∫u $$64$$ ıæŸu ya˚Ù≤ fC<] Ì°≤≈C”T
fhª°u* Ju¡ <bÔ°Ÿ Ju¡ Ÿ°@fi <©Ô°æfi°u* J¡° N°Ì≤ fiFÙ* J¡≤w° bæŸu FÙ s°u˚≤<Fw y‡˚Ù≤ fC<]b°Ôu œ°ÔJ¡fiu
fi <Ÿ<]yd°u* J¡° N°Ì≤ fiFÙ* <J¡∫° $$65$$ W≤°∫d Ju¡ N°@°≤˚¥w <Ìyg˚°y tua Ÿ¥∫Õ <ıŸ ≈®J¡°≤
~>#t°Ÿ wJ¡ ≤Fw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ œ°ÔJ¡ Ÿ N°fi∏Ì-t¿∏Ì≤R¡≈ Ÿt°<@ tu* <Ÿ<]∫°u* Ju¡ yd°u* J¡°
ŸyÕ - 54] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1057
Nfi°Ì≤ J¡≤Ju¡ ~># tFÙfiu wJ¡ ¿_Sw ≤Fu $$66$$ ıf Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* ¿_S<w R¡≈
ıÙb∏tC•w≈Ì J¡°u ≈®°›w F…Î wf bF°≥ fiJu¡ ≈°Ÿ <Ÿ], ŸC≤, ydÌubw°, f®Ê°, tF°Ìub N°<Ì Ÿf
≈¿_Sw ≤Fu $$67$$ Ÿ N°fi∏Ì tu* <ªW J¡° ≤Ÿ°_b°ÌÔsd ≈¿≤d°t fi F°ufiu Ÿu bF œ°ÔJ¡ "Nfi°fi∏Ì'
≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u y∫u, Nw# fiJ¡° Ÿa<bÌ°Ãtªæw∏∫ <bT∫Ù tfiC‹∫°u* J¡∑ fi°o˘ fi sCB N°fi∏Ì tu* ≤F° N°æ≤
fi Ì…#© tu* FÙ ≤F°, <J¡∏wC _b≈®J¡°„æJ¡≤Ÿ≈¥dÕ ≤F° $$68$$ <ıŸ ≈C”T fiu _byÕ Ìu© <Ô∫° ŸJ¡° ≈®ut
≈¨<SbÙ ≈≤ <J¡Ÿ∑ ˚°uyŸt°y®Ù tu* fiFÙ* F°uw° ŸÙ ≈®J¡°≤ tfi sd˚≤ NSb° Fı°≤ bTÕ wJ¡ •w <_S<w
J¡°u ≈®°›w J¡≤ ˚°uyŸ°ty®Ù tu* ≈®ut fiFÙ* J¡≤w° $$69$$ bF Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> ≈Ì Fæ, bFÙ Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> „°∏w y<w
Fæ, bFÙ „°ÿbw J¡v∫°d J¡≤ Fæ, bF <„b Fæ, bF°≥ ≈≤ <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w FCÎ tfiC‹∫ J¡°u ˚®t <k¡≤ f°@°
fiFÙ* ≈F…≥ª°w° $$70$$ ıæŸu ı°u ≈C”T ªæ`≤S (JC¡fu≤ J¡° Ω°fi) ≈®°›w J¡≤ ªCJu¡ F°u bu ©<Ì≤ Ju¡ (©æ≤ Ju¡)
Ω°fi tu* fiFÙ* ı°wu Fæ* bæŸu FÙ Ÿ∏w≈C”T f®ÊŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤Ju¡ oŸ f°fl ≈®≈aª°ÃtJ¡ ¿‹¸> J¡°u <k¡≤
≈®°›w fiFÙ* J¡≤wu Fæ* $$71$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≤°ı° Ô°uy ÌÙfiw° J¡°u JC¡~> fiFÙa <yfiwu ŸÙ ≈®J¡°≤ Zbd, tfifi,
<fi<̺∫°Ÿfi N°æ≤ Ÿt°<@ π°≤° ≈¿≤‹J¨¡w <ªW-Ÿu tF°N°fi∏Ì ≈ÌbÙ J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju ıÙb Âÿ>∫ J¡°
N°Ì≤ fiFÙ* J¡≤wu $$72$$ Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, Ÿ ≈Ì tu* <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F…N° NwÎb f°u@ J¡°u
≈®°›w F…N° <ªW T‹™>t ˚¥<tJ¡° tu* ÌqŸ≤°u* Ju¡ tF°≈®∫Ãfi Ÿu Ÿt°<@ Δ∫CÃS>°fiÌ„° J¡u ≈®<w f°u@ J¡°u ≈®°›w
J¡≤w° Fæ ∫° Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* ŸJ¡°u ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* J¡≤w° Fæ $$73$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ ªæ` t°Ÿ tu* fiÙF°≤
≈¸>Ô (JC¡F≤u) Ÿu Ì¥≤ ≤Fw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ œ°ÔJ¡ M¡<T <Ÿ<]∫°u* Ÿu Ìq≤ ≤Fu $ Ÿt°<@ tu* ~># tFÙfiu b°Ÿ
J¡≤Ju¡ Ÿt°<@ Ÿu ı°y”J¡ ∏F°u*fiu ≈≤t wuı¿_bfiÙ, ≈®d°t J¡≤fiu J¡∑ Ô°ÔŸ°b°ÔÙ wS° ª∏B<f‡f Ju¡
ŸÂ„ „≤Ù≤ J¡°u @°≤d J¡∑ F…oÕ _fiuF ∫C•w ≤t<d∫°u* J¡°u Ìu©° Îba y°æ≤ t∏Ì°≤≈C‹≈°u* J¡∑ @¥<Ô Ÿu @¥Ÿ¿≤w
˚®t≤°u* Ÿu (˚°æ*≤°u* Ÿu) N°æ≤ ª≥b≤°u Ÿu ∫C•w k¡F≤°wÙ F…oÕ ≈w°J¡°N°u* Ju¡ Ÿt¥Fb°ÔÙ <ÌΔ∫<bt°fi°u* J¡∑ ≈*<•w∫°u*
J¡°u Ìu©° $$74-76$$ J¡≤J¡tÔ tu* JC¡„° J¡∑ ≈<b`Ù Ju¡ <ªÖb°Ôu Ft°≤u ıæŸu tC<fi∫°u* J¡°u N°æ≤ <bΩ°@<≤∫°u*
Ÿ<Fw <bΩ°@≤°u* Ju¡ N<@≈<w∫°u* J¡°u ˚Ù Ìu©° $$77$$
fi Ÿffiu fi tF°Ãt° œ°ÔJ¡ tC<fi Ÿu J¡F° # Fu ˚yb°fig, N°≈ Ft°≤u ≈®d°t Ÿu NfiCy®F ≈¥dÕ Â¿‹¸>
Ÿu FtJ¡°u Ìu<©∫u $$78$$ Fu ˚yb°fig, N°o∫u N°æ≤ oŸ <bt°fi ≈≤ ª»J¡≤ Ìubw°N°u* Ju¡ fiy≤ J¡°u ª<Ô∫u
(_byÕ J¡°u ª<Ô∫u), •∫°u*<J¡ ŸaŸ°≤ Ju¡ ≈˚°uy°u* J¡∑ N¿∏wt ŸÙt° _byÕ FÙ Fæ $$79$$ Fu <b˚°u, ≈®Ô∫≈∫Õ∏w
N≈fiu b°a<~>w N°æ≤ <ªw ˚°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡° ≈˚°uy J¡∑<ı∫u •∫°u*<J¡ Ÿt_w w≈_∫°Î≥ _by°Õ<ÌR¡≈ k¡Ô
Ju¡ ˚°uyfiu Ju¡ <ÔÎ F°uwÙ Fæ* $$80$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ F°<S∫°u* Ju¡ ª°≤°u* N°u≤ F<S<fi∫°≥ ŸJ¡∑ ≈°Ÿfi° J¡≤wÙ
Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ F°≤ Îba ª≥b≤°u* J¡°u @°≤d J¡∑ F…oÕ y∏@bÕ ÔÔfi°Î≥ N°≈J¡Ù ≈°Ÿfi° J¡≤wÙ F…o˘ ©nÙ Fæ*,
J¨¡≈∫° ofiJ¡°u Ìu<©∫u $$81$$ Fu ˚yb°fig, @tÕ N°æ≤ NSÕ Ì°ufi°u* J¡° Ÿ°≤ J¡°t Fæ N°æ≤ J¡°t J¡° Ÿ°≤ ŸC∏Ì≤
∫Cb<w∫°≥ Fæ $ ∫u b°≤°ayfi°Î≥ bŸ∏w tu* taı≤Ù Ju¡ Ÿt°fi _byÕ tu* FÙ F°uwÙ Fæ* $$82$$ oŸ ≈®J¡°≤ J¡F ≤Fu ofi
Ÿf N<w<S∫°u* J¡∑ ∫S°u<ªw ≈¥ı°J¡≤ Ju¡ bu tC<fi <tØ∫°Ãb N°<Ì Ju¡ <fiÿª∫ Ÿu (_byÕ N°æ≤ _byÕ Ju¡
<b<b@ ˚°uy <tØ∫° Fæ* oŸ <fiÿª∫ Ÿu) <ffi° <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ J¡°æw¥FÔ Ÿu fæ™>u ≤Fu $$83$$ Ÿ @æ∫Õ ≈¥dÕ
fC<]b°Ôu tC<fi fiu y∏@bÕ ÔÔfi°Î≥ N°<Ì <b˚¥<w J¡° fi w°u N<˚fi∏Ìfi FÙ <J¡∫° N°æ≤ fi Ã∫°y FÙ <J¡∫°
NS°Õwg fiŸu Ì°ŸÙfi ≤Fu N°æ≤ Fu <Ÿ]°u*, N°≈ Ô°uy ı°oÎ, ÎuŸ° J¡FJ¡≤ <k¡≤ N≈fiu Ÿt°<@R¡≈ Δ∫°≈°≤
1058 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tu* Ôy y∫u $$84$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ N≈fiu @tÕ tu* <fi≤w NwÎb ˚°uy°u* tu* ≈®ut fi J¡≤wu F…Î œ°ÔJ¡ tC<fi J¡∑
¿ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈®wÙs°, ≈®d°t, ≈®„aŸ° N°<Ì π°≤° ≈°Ÿfi° J¡≤ <Ÿ] Ô°uy JC¡~> <Ìfi°u* tu* _b∫a ªÔu
y∫u $$85$$ ıÙb∏tC•w bF tC<fi bfi°u* tu* N°æ≤ tC<fi∫°u* Ju¡ N°Zt°u* tu* ŸC©≈¥bÕJ¡ ∫Suh~> <bF°≤ J¡≤wu
≤Fu $$86$$ tu”, t∏Ì≤°ªÔ, Jæ¡Ô°Ÿ, <Ft°Ô∫ N°æ≤ <b∏º∫°ªÔ J¡∑ ª°u<¸>∫°u* ≈≤ N°æ≤ πÙ≈, ≈bfi,
<Ì„°, JCa¡ı, ıayÔ N°æ≤ N≤^∫˚¥<t ofi Ÿftu* ∫Suh~> <bF°≤ J¡≤wu ≤Fu $$87$$ Ÿ Ÿt∫ Ÿu œ°ÔJ¡
<πı ≈bÕw°u* J¡∑ ˚Ùw≤ J¡∑ yCk¡°N°u* tau º∫°fiR¡≈Ù ÔÙÔ° Ÿu ≈≤t≈Ì ≈®°<›w ≈¥bÕJ¡ ≤Ffiu Ôyu $$88$$ Ÿt°<@
tu* fæ™>u F…Î tC<fi J¡˚Ù ÎJ¡ <Ìfi tu*, J¡˚Ù ÎJ¡ tFÙfiu tu*, J¡˚Ù ÎJ¡ bTÕ tu* N°æ≤ J¡˚Ù J¡oÕ bT°u˘ tu* Ÿt°<@ Ÿu
ı°ywu Su $$89$$ Ÿ Ÿt∫ Ÿu œ°ÔJ¡ tC<fi Δ∫bF°≤J¡°Ô tu* ˚Ù <ªÌg˚°bR¡≈ ÎJ¡Ãb J¡°u ≈®°›w F°u
Ÿt°<Fw <ªW FÙ ≤Fwu Su $ NI Ju¡ Ÿt°fi <b<s›w<ªW fiFÙ* ≤Fwu Su $ NS°Õwg Δ∫bF°¿≤J¡ Ì„° tu* ˚Ù
º∫°fi_S FÙ ≤Fwu Su $$90$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈¨<SbÙ ≈≤ Ÿ¥∫Õ J¡° wuı ŸbÕ` Ÿt ≤Fw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤
N∏w#J¡≤db¨<W Ju¡ NfiCyw N°æ≤ ŸJu¡ Ÿ°sÙ <ªÌgt°` Ju¡ <fi≤∏w≤ Ÿ°s°ÃJ¡°R¡≈Ù Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ
Ÿu N≈¿≤<h~>∏fi <ªÌg˚°b J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ bF tC<fi ŸbÕ` ≤°y-πuT J¡°u ~>°un Ìufiu Ÿu N°æ≤ J¡”d° Ÿu
N<bTt f®Ê˚°b Ju¡ Ì„Õfi Ÿu Ÿt ≤Fu $$91$$ bF tC<fi <ªÃŸ°t°∏∫ Ju¡ <fi≤∏w≤ NU∫°Ÿ Ju¡ J¡°≤d
ŸW°Ÿ°t°∏∫ J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ NS°Õwg Âÿ∫ N°æ≤ ŸJu¡ Ÿa_J¡°≤ J¡° t¥Ô°uh~>uÌ F°ufiu ≈≤ ŸJu¡ ≈®SfiR¡≈
<ª[bΔ∫bF°≤ J¡° ≈≤t F°ufiu Ÿu _b≈®J¡°„°ÃtJ¡ <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌŸ∏t°` ˚°b J¡° ≈¿≤„uT F°ufiu Juu¡
J¡°≤d ŸW° Ÿt°∏∫ J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ <ª`_S Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi oŸ Âÿ∫≈®≈aª tu* fi N°<b˚°Õb J¡°u (Ì∫
J¡°u) ≈®°›w J¡≤wu Su N°æ≤ fi <w≤°u˚°b J¡°u (N_w J¡°u) ≈®°›w ≤Fwu Su $$92$$
oŸ ≈®J¡°≤ •w ¿_S<w J¡°u <Ì©°wu F…Î ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Ÿf <bsu≈°u* Ju¡ ≈„tfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d wS° ≈≤t≈Ì J¡∑ ≈®°<›w Ÿu „°∏w <ªW ı∏tt≤dR¡≈Ù
≈°„°u* J¡° <bfi°„ J¡≤ ªCJu¡ N°æ≤ Ÿa„∫ ≤<Fw Ÿ tC<fi fiu „≤Ìg M¡wC Ju¡ N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi „°∏w,
N≈¿≤¿h~>∏fi, N<wwuı_bÙ, _kC¡¸> NS°Õwg <fi≤°b≤d F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®J¡°„t∫, ≈®°•wfiÌ„° J¡° NÃ∫∏w
<b_t≤d F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ªW≤<Fw f®Ê_b˚°b°≈∏fi „≤Ù≤ J¡°u @°≤d <J¡∫° ≈FÔu J¡∑ fi°o˘ œ°ÔJ¡
„≤Ù≤ J¡°u @°≤d fiFÙ* <J¡∫° $ NS°Õwg f®Ê_bR¡≈ F°u y∫u $$93$$
ª°æbfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈ª≈fib°≥ ŸyÕ
ŸW° Ÿt°∏∫ J¡° Ôsd, œ°ÔJ¡ J¡° ∫C<•w Ÿu ÌuFÃ∫°y J®¡t wS°
Ã∫•w ÌuF Ÿu ª°tC^±>° J¡° _b˚¥Td <fit°Õd $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚yb°fig, N°≈ N°ÃtI°fiR¡≈Ù <Ìfi J¡u <ÔÎ Ÿ¥∫Õ _bR¡≈ Fæ*, tu≤u
Ÿa„∫R¡≈Ù <wfiJ¡°u* Ju¡ <ÔÎ N<ÀfiR¡≈ Fæ* Îba NI°fi Ÿu F°ufiub°Ôu w°≈`∫ Ÿ∏w°≈ Ju¡ <ÔÎu ª∏Bt°
_bR¡≈ Fæ*; Nw# J¨¡≈°≈¥bÕJ¡ fwÔ°o∫u <J¡ ŸW°Ÿ°t°∏∫ •∫° Fæ NS°Õwg ŸW°Ÿ°t°∏∫ J¡° •∫° Ôsd
Fæ ˚°b ∫F Fæ <J¡ NI°fiR¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° <bfi°„ J¡≤fiu tu*, I°fi ≈®∫C•w Ÿa„∫<b≈∫Õ∫ J¡° h~>uÌ
J¡≤fiu tu* wS° Ÿa„∫-<b≈∫Õ∫ ≈®∫C•w Ÿf Ì…#©°u* Ju¡ h~>uÌ tu* Ju¡bÔ N°≈ FÙ ŸtSÕ Fæ*, NwÎb
ŸyÕ - 55] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1059
ŸW°Ÿ°t°∏∫ J¡° Ôsd fw°fiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ıÎ $$1$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf <ªwg ≈¥dÕ „C] Fæ, Ÿtu* JC¡~> fiFÙ* Fæ, ÎuŸÙ ˚°bfi° Ÿu
∫°fiÙ wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* ˚Ù Âÿ∫ b_wCw# fiFÙ* Fæ ∫°u* ZC<w, ∫C<•w N°æ≤ NfiC˚b Ÿu <fi≤∏w≤ NfiCŸ∏@°fi
J¡≤fiu Ÿu ªæÃ∫ Ÿa_J¡°≤°u* J¡° t¥Ô°uh~>uÌ F°ufiu ≈≤ <ªW ˚ÔÙ ˚°≥<w sÙd F°u ı°w° Fæ wf ın N°æ≤ ªuwfi
Ÿftu* NfiCyw _bw#<Ÿ] ŸW°t°` FÙ ŸW°Ÿ°t°∏∫ F°uw° Fæ $ ~>™>Ù ˚¥<tJ¡° tu* <ªW Ju¡ Nb°∏w≤ ˚uÌ°u*
J¡° ≈¿≤t°ıÕfi J¡≤ <ªwg Ÿ°t°∏∫˚¥w ªæÃ∫°˚°b J¡∑ NÃ∫∏w ˚°bfi° J¡≤fiu Ÿu ªæÃ∫Ÿa_J¡°≤°u* J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡
h~>uÌ F°ufiu ≈≤ ıf <ªW sÙd F°u ı°w° Fæ wf _bt°`ŸW°Ÿu _bw#<Ÿ] F°u ≤FÙ ≈¿≤<„‹¸> <ªwg-
N<ªwg Ì°ufi°u* tu* NfiCyw ŸW° FÙ ŸW°Ÿ°t°∏∫ F°uwÙ Fæ, NS°Õwg <bsu≈ Ju¡ FuwC˚¥w <ªW J¡° N˚°b F°ufiu
Ÿu N°Ãt° J¡∑ _bR¡≈ŸW° FÙ Nb<„‹¸> ≤FwÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$2$$ Ÿt_w b¨<W∫°u* tu* ≈®<w<f¿‡fw ªæw∏∫
ıf ŸJ¡Ô ≈®≈aª J¡° f°@ F°ufiu ≈≤ N∏w#J¡≤d J¡∑ b¨<W∫°u* N°æ≤ b¨<W Ju¡ <bT∫°u* Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ _b°Ãt°
tu* NS°Õwg <f‡f ªæw∏∫ tu* ÔÙfi F°uw° Fæ wf Ÿ <f‡f J¡∑ NŸwg R¡≈ J¡∑ fi°o˘ (<ıŸtu* R¡≈ fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ
N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘) _bh~> ŸW°Ÿ°t°∏∫w° ŸtHfi° ª°<F∫u $$3$$ <ªW J¡∑ b¨<W∫°u* tu* N<˚Δ∫•w F…N°
N©^± >ªæw∏∫ ıf f°fl Îba N°U∫∏w≤ J¡° ı°u JC¡~> Fæ ofi ŸfJ¡° N≈Ô°≈ J¡≤ (∫F JC¡~> fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
<fiÿª∫ J¡≤) ¿_Sw F°uw° Fæ wf ŸW°Ÿ°t°∏∫w° ŸtHfiÙ ª°<F∫u $$4$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf <ªW J¡∑
b¨<W∫°u* tu* N<˚Δ∫•w F…N° N©^±> ªæw∏∫ Ÿt_w ˚¥w≈®≈aª J¡° N≈Ô°≈ J¡≤ Ju¡ N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡
_bR¡≈ Ÿu _b≈®J¡°„°ÃtJ¡ ŸW° Ÿ°t°∏∫°ÃtJ¡, Ju¡bÔ <ªÃ_bR¡≈ F°uw° Fæ wf ŸW°Ÿ°t°∏∫w° ŸtHfiÙ
ª°<F∫u $$5$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ¿ıŸ ≈®J¡°≤ J¡~C>N° N≈fiu-N°≈ FÙ N≈fiu tau Nay°u* J¡°u ÔÙfi J¡≤ Ôuw° Fæ
ŸÙ ≈®J¡°≤ ıf Âÿ∫ ≈®≈aª J¡°u <J¡ŸÙ ˚°bfi° N°<Ì ≈®∫Ãfi Ju ¡<ffi° FÙ N°Ãt° N≈fiu Ÿu N≈fiu tu* ÔÙfi J¡≤
Ìuw° Fæ wf ŸW°Ÿ°t°∏∫w° ŸtHfiÙ ª°<FÎ $$6$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ª¥≥<J¡ ∫F •w Ÿ›wt ˚¥<tJ¡°
R¡»Â<‹¸> wC∫°ÕwÙw ≈Ì Ju¡ Ÿt°fi Fæ, oŸÙ<ÔÎ ŸÌuFtC•w N°æ≤ <bÌuFtC•w Ì°ufi°u* J¡°u ŸÌ° F°uwÙ FÙ Fæ
∫°fiÙ ŸÌuFtC•w N°æ≤ <bÌuFtC•w Ì°ufi°u* J¡∑ Ÿt°fi_bR¡≈¿_S<w tu* ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$7$$ Fu <fi‹≈°≈
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F f°u@ Ÿu Ã≈∏fi ¿‹¸> ≈aªt°<Ì ˚¥<tJ¡°N°u* tu* ˚Ù Ÿt°<@_S I°fiÙ J¡°u F°uwÙ Fæ,
Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* w°u Δ∫C¿ÃSw J¡°u ˚Ù NS°Õwg ı°u Ÿt°<@_S fiFÙ* Fæ ŸJ¡°u ˚Ù F°uwÙ Fæ, Ju¡bÔ NI J¡°u
J¡˚Ù fiFÙ* F°uwÙ Fæ $$8$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈¨<SbÙ ≈≤ ≈®¿Ÿ] ≈°≤Ì°<Ì (≈°≤° N°<Ì) ≤Ÿ Îba N°J¡°„R¡≈Ù
yÔÙ tu* b°∫C <J¡ŸÙ b_wC Ÿu _≈¨‹¸> fiFÙ* F°uwu ŸÙ ≈®J¡°≤ oŸ Â<‹¸> tu* ¿_Sw y‡˚Ù≤ _b˚°bb°Ôu Ÿf
ıÙb∏tC•w Ô°uy <J¡ŸÙ ˚Ù Îu<FJ¡ NSb° ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ ˚°uy J¡∑ w¨‹d° R¡≈Ù @¥<Ô Ÿu _≈¨‹¸ >fiFÙ* F°uwu $$9$$
ŸÙJ¡° Ì°F≤d Ìuwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°_tÃ≈®˚¨<w NS°Õwg Ft°≤u ŸÂÿ∫ tfiC‹∫ Ô°uJ¡ tu* oŸ Â<‹¸> tu* ¿_Sw Fæ,
N°J¡°„R¡≈Ù bÙSÙ tu* fi°≤Ì°<Ì tC<fiyd oŸ Â<‹¸> tu* ¿_Sw Fæ* N°æ≤ ŸŸu ˚Ù «¡ºbÕÔ°uJ¡ tu* f®Ê°,
<b‹dC, tF°ÌuF N°<Ì oŸ Â<‹¸> tu* ¿_Sw Fæ* $$10$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ÿt_w ˚∫ J¡° fi°„ J¡≤fiub°ÔÙ oŸ ≈ÌbÙ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ bu œ°ÔJ¡
≈®°≤Æ@J¡t°u˘ J¡° s∫ F°ufiu wJ¡ ŸaŸ°≤R¡≈Ù |≤ tau ≤Fu $$>11>$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ fF…w J¡°Ô Ju¡ f°Ì
œ°ÔJ¡ J¡∑ ∫F » fC<] F…oÕ <J¡ tæ* oŸ ÌuF J¡°u ~>°unJ¡≤ <bÌuF tC•w F°u ı°«≥¡ $$12$$ Fu
1060 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <ª¿∏ww NSÕ tu* » <fiÿª∫b°Ôu bu œ°ÔJ¡ M¡<T f] ≈μ°Ÿfi F°uJ¡≤
N°@Ù N°≥©u* t∑*ªJ¡≤ ≈bÕw J¡∑ yCk¡° tu* ≈W°u* Ju¡ N°Ÿfi ≈≤ fæ™ >y∫u $$13$$ tÔπ°≤ Ju¡ Nb≤°u@ Ÿu
fib π°≤°u* J¡° Ÿa∫t J¡≤ „ÆÌ-_≈„°Õ<Ì <bT∫J¡ b¨<W∫°u* J¡°u fÌ≤Ù k¡Ô J¡∑ w≤F ÎJ¡-ÎJ¡ ªCfiJ¡≤
⁄Ì∫ tu* fiJ¡° <fibu„ J¡≤Ju¡ <k¡≤ fiJu¡ ≈°≤t°<SÕJ¡_bR¡≈ J¡∑ N≈fiu Nay Ju¡ Ÿt°fi ˚°bfi° J¡≤
NS°Õwg _b°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Îu•∫ _S°<≈w J¡≤ <ªÌ°Ãt° Îba Ÿæ∏@b|fi Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡ ≤Ÿ F…Î œ°ÔJ¡
fiu <ªÃŸ°t°∏∫ J¡°u ≈®°›w <J¡∫° $$14$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®°db°∫CN°u* J¡°u ≤°uJ¡wu F…Î, ŸtR¡≈ Ÿu
¿_Sw J¡^™>b°Ôu, w°Ô¥ Ju¡ t¥ÔwÔ tu* k¡°¸>J¡ Ju¡ Ÿt°fi Ôyu F…Î <ıà°t¥Ô Ÿu ∏fiw F…Î-Ÿu ŸC∏Ì≤
tC≥Fb°Ôu, fi f°F≤ fi ˚Ùw≤, fi fiÙªu, fi «¡≈≤, fi R¡≈°<Ì <bT∫°u* tu*, fi „¥∏∫N°J¡°„ tu* J¡FÙ* ˚Ù tfi
N°æ≤ Â<‹¸> J¡°u Ÿa∫C•w fi J¡≤ ≤Fu Îba Ì°≥w°ua Ÿu Ì°≥w°u* J¡° _≈„Õ fi J¡≤ ≤Fu wS° ≈®°d°*u Ju¡ ≈®b°F°u* Ju¡
Nb≤°u@ Ÿu Ÿt ∫°fiÙ fiJ¡∑ <J®¡∫°N°u* Ÿu Ã≈∏fi F…Î „≤Ù≤, tfi N°æ≤ o¿∏Ì®∫°u* Ju¡ ª°aªv∫ Ÿu „¥∏∫,
≈®Ÿ∏fibÌfi, <ªBq≈ f®Ê°fi∏Ì Ju¡ NfiC˚b Ÿu ŸÙ@u ©nu F…Î ≤°u*y¸>°u* Ÿu ≈CÔ<J¡w „≤Ù≤b°Ôu bu œ°ÔJ¡
M¡<T N∏w#J¡≤d Ju¡ ÎJ¡Ìu„˚¥wb¨<W˚uÌ°u* tu* ≈®<w<f¿‡fw <ªwg Ju¡ <fi≤∏w≤ NfiCŸ∏@°fi Ÿu _b°u≈°<@˚¥w
b¨<W ˚uÌ°u* Ju¡ <bÔ∫°U∫°Ÿ Ju¡ J¡°≤d <f‡˚˚¥w <ªwg Ÿ°t°∏∫ J¡°u ≈®°›w F°u y∫u Îba ∏F°u*fiu <f‡f˚¥w
<ª∏t°` Ju¡ NfiCŸ∏@°fi NU∫°Ÿb„ ⁄Ì∫ tu* Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> N°fi∏Ì ≈®b°F J¡° NfiC˚b <J¡∫° $$15-18$$
Ÿ œ°ÔJ¡ M¡<T J¡° ≈¥bÕbwg ŸW°Ÿ°t°∏∫ NfiC≈®bu„ J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì J¡° N°_b°Ì ≈®°›w fiFÙ* F°uw° w˚Ù wJ¡ <ªW N≈fiÙ b¨<W∫°u* Ju¡ <fi≤°u@
Ÿu Ã≈∏fi •Ôu„ J¡°u ŸFfi fi J¡≤w° F…N° f°fl<bT∫°u* tu* ≈®b¨W F°uw° Fæ $ N°fi∏Ì J¡° N°_b°Ìfi J¡≤fiu ≈≤
w°u "yCn<≈≈Ù<ÔJ¡°' ∏∫°∫ Ÿu bFÙ* ≈≤ N°Ÿ•w F…N° <ªW N≈fiu _bR¡≈ J¡°u ˚Ù ˚¥ÔJ¡≤ N≈fiu tu* NfiCyw
<ªÃŸ°t°∏∫ J¡°u <fi≤<w„∫ _b≈®J¡°„ ŸW°Ÿ°t°∏∫ J¡°u ≈®°›w J¡≤° Ìuw° Fæ, oŸÙ J¡°u <ªÃŸ°t°∏∫°b_S°J®¡t
J¡° Ô∫ N°æ≤ ŸW°Ÿ°t°∏∫ ≈®°›w J¡Fwu Fæ* $ ∫FÙ f°w J¡FÙ yoÕ Fæ $ œ°ÔJ¡ fiu N°fi∏Ì Ju¡ N°_b°Ìfi Ÿu
<ªÃŸ°t°∏∫ Ì„°J®¡t Ju¡ Ô∫b°Ôu, <bÿb‡˚≤, Nfi∏w, ≈¿≤≈¥dÕ, ŸW°Ÿ°t°∏∫ J¡°u ≈®°›w <J¡∫° $$19$$
<bsu≈-bæT‡∫ Ÿu ŸbÕS° ≤<Fw _b˚°bb°Ôu Îba NfiC≈t N°fi∏Ì Ÿu NÃ∫∏w tfi°uF≤ tC©J¡°¿∏wb°Ôu bu
œ°ÔJ¡ M¡<T Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> >N°fi∏Ì≈ÌbÙ J¡°u ≈®°›w F°uu fæ™> y∫u $$20$$
N°fi∏Ì Ju¡ N°<b˚°Õb Ju¡ Ω°uwJ¡ ≤°ut°aª <ªÖ°u* J¡∑ ˚Ù J®¡t Ÿu ≈≤<w <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, „°∏w ≤°ut°aª°u*b°Ôu wS° tfifi, <fi<̺∫°Ÿfi N°<Ì π°≤° <ª≤J¡°Ô tu* <ıfiJ¡°
ıyÌg<bT∫J¡ ˚®t sÙd F°u ªCJ¡° S°, ÎuŸu œ°ÔJ¡ M¡<T ıÙwu F…Î FÙ <fib°Õd ≈Ì J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ ≈®°≤Æ@
˚°uy Ju¡ FuwC˚¥w „uT Ì°uT°u* Ju¡ s∫ Ju¡ J¡°≤d <b„C] F°u y∫u $$21$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bu tF°Ãt° œ°ÔJ¡
<ª`<Ô<©w Ju¡ Ÿt°fi Nfi∏∫<ªW Îba NªÔ F°uJ¡≤ Ÿt_w J¡Ô°N°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ „≤ÌgM¡wC Ju¡ _bh~>
N°J¡°„ Ju¡ ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi <b„C] F°u y∫u $$22$$
"fi w_∫ ≈®°d° ÃJ®¡°t∏Ã∫`æb ŸtbfiÙ∫∏wu' oŸ ZC<w tu* J¡Fu y∫u ≈®J¡°≤ Ju¡ NfiCŸ°≤ ∏FÙa tu* fiJu¡
≈®°d°u* J¡° w›w ıÔ J¡∑ ‹dw° Ju¡ Ÿt°fi J®¡t Ÿu ≈„tfi F…N°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
@Ù≤u-@Ù≤u JC¡~> <Ìfi°u* tu* bF œ°ÔJ¡ M¡<T <ıŸ ≈®J¡°≤ Fut∏w M¡wC tu* b¨s°u* J¡° ≤Ÿ <fitÕÔ Ÿ¥∫Õ
<J¡≤d°u* Ju¡ wuı tu* „°∏w F°u ı°w° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ ı∏t-t≤d Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°J¡≤ N≈fiu ≈®°›w J¡≤fiu
ŸyÕ - 55] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1061
∫°uÀ∫_S°fi „C] N°Ãt° tu* „°∏w F°u y∫u NS°Õwg œ°ÔJ¡ fiu N≈fiu ≈®°d°u* J¡°u _b°Ãt° tu* ÔÙfi J¡≤
<Ì∫° $$23$$
≈®°d°ua Ju¡ ≈„tfi F°ufiu ≈≤ fiJu¡ ≈¿≤<„‹¸> _bR¡≈ J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Ÿt_w Ÿa„∫°u* J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu Ÿu <fi#Ÿ∏ÌuF NwÎb <bJ¡°≤≤<Fw Îba Ÿt_w wCh~> <bT∫°u* tu*
N°Ÿ•w F…oÕ N∏w#J¡≤db¨<W∫°u* Ÿu ≤<Fw _b˚°bb°Ôu NwÎb N<˚≤°t (tfi°uF≤) bu œ°ÔJ¡ M¡<T
<F≤^∫y˚Õ≈Ì≈∫Õ∏w Ÿf <bT∫ŸC© N<Àfi Ÿu <ª∏y°¿≤∫°u* J¡∑ w≤F <ıŸŸu f°F≤ <fiJ¡Ôu Su, ÎuŸu b°dÙ Ju¡
Ny°uª≤ Ÿ ŸC© J¡°u ≈®°›w F°u y∫u, <ıŸ ŸC© J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ o∏BÔ‚tÙ ˚Ù (o∏B J¡° Îuÿb∫Õ ˚Ù)
ŸtCB tu* w¨d Ju¡ Ÿt°fi ŸtHÙ ı°wÙ Fæ $$24$$ bF œ°ÔJ¡ f®°Êd ≈®<w f®Ê°^±> Ju¡ ˚uÌ Ÿu Nfi∏w
N°J¡°„°u* J¡°u Δ∫°›w J¡≤fiub°ÔÙ <Ì„°N°u* J¡°u ˚Ù Δ∫°›w J¡≤fiub°Ô° NS°Õwg Ìu„J¨¡w ≈¿≤h~>uÌ Ÿu ≤<Fw,
ŸbÕÌ° Ÿt_w b_wCN°u* tu* ≈¥dÕ, ŸJ¡Ô b_wCN°u* Ju¡ N°@°≤˚¥w ˚Cbfi°u* J¡° @°≤d-≈°uTd J¡≤fiub°Ô°
() fnu ˚°À∫°u* Ÿu N°æ≤ Wt ıfi°u* Ÿu Ÿub° J¡≤fiu ∫°uÀ∫, b°dÙ Ju¡ Ny°uª≤, Nfi∏w, N°Ω NS°Õwg J¡°Ô
Ÿu N≈¿≤¿h~>∏fi, ≈°≤t°<SÕJ¡ ŸW°b°Ôu, ŸfJ¡°u f®ÊR¡≈ ÎJ¡ ≤Ÿ tu* t_w J¡≤fiub°Ôu Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> ˚¥t°¶∫
≈≤t ŸC©_bR¡≈ FÙ F°u y∫u $$25$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ œ°ÔJ¡ Ju¡ ıÙb°Ãt° Ju¡ <fitÕÔ_bR¡≈ N°Ω ≈Ì J¡°u
≈®°›w F°ufiu ≈≤ Ÿ œ°ÔJ¡ f®°Êd J¡° „≤Ù≤ ~>#t°Ÿ wJ¡ bFÙ* ≈n° F…N° Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu w›w F°uJ¡≤
Ÿ¥© y∫° N°æ≤ fF ≤Fu b°∫C J¡∑ ¸>•J¡≤ Ÿu Ã≈∏fi F…Î ˚∫aaJ¡≤ „ÆÌ Ÿu ≤tdÙ∫w° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° F…N°
f°Ô b¨sR¡≈Ù ˚Cı°N°u* J¡∑ fı°fiu ∫°uÀ∫ <„≤°w¿∏`∫°u* Ÿu ≈bÕw Ju¡ <bÔ°Ÿ Ju¡ <ÔÎ bÙd° F°u y∫° $$26$$
<ıŸJu¡ Nfi∏w≤ <ª≤J¡°Ô f°Ì Ÿ ≈bÕw˚¥<t ≈≤, ıF°≥ œ°ÔJ¡ J¡° „b ≈n° F…N° S°, ≈bÕw J¡u ∏∫°∫
Ju¡ Ÿ°S ≈ÙÔu Ju¡„°u*b°ÔÙ f®°ÊÙ N°<Ì Ÿf t°w°Î≥ <J¡ŸÙ ˚•w J¡∑ N<˚tw k¡Ô<Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ oŸ ≈®J¡°≤
N°oÕ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈ÙÔÙ ≠b°Ô°N°u* J¡∑ ≈*<•w∫°≥ N<Àfi Ju¡ ≈°Ÿ N°wÙ Fæ* $$27$$
fi t°w°N°u* tu* Ÿu Ÿt_w ≈¿^±>w°u* J¡∑ Îba Ìubw°N°u* J¡∑ ˚Ù ≈¥≠∫ ≤°<` Ju¡ Ÿt∫ fi¥wfi-fi¥wfi
N°˚¥Td°u* Ju¡ bæ<ªc∫ Ÿu ÎJ¡-Ÿu-ÎJ¡ ŸC∏Ì≤ fi∫u-fi∫u Ô°_∫°<Ì b¨W°∏wb°ÔÙ ª°tC^±>° fi°t J¡∑ t°w° fiu
Ÿ¥∫Õ J¡∑ ¿J¡≤d°u* Ÿu Ÿ¥©u F…Î Ÿ f®°Êd Ju¡ „b J¡°u N<w „Ù|® FÙ Ωw wÔb°≤ N°æ≤ ©¸>gb°ay Ju¡
(„_`<b„uT Ju¡) tº∫ tu* ¿_Sw N≈fiu tCJC¡¸> J¡° ˚¥Td ffi° <Ì∫° $$28$$
<ıŸJ¡° t¥»Â<‹¸> Ô°uy°u* Ÿu J¡¿v≈w, tÔt°aŸ°<Ì Ÿu <fi<tÕw _S¥Ô „≤Ù≤ ˚Ù wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* Ÿu b∏ÌfiÙ∫
ÌubÙ Ju¡ <Ÿ≤ J¡° ˚¥Td ffiJ¡≤ Ÿb°uÕÃJ¡TÕ ≈° y∫°, Ÿ <bT∫ tu* <b„uT •∫° J¡F° ı°∫, ∫°u* I°fi Ju¡ tF[b
J¡° ÃJ¡TÕ <Ì©Ô°wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈®J¡°≤ œ°ÔJ¡ M¡<T J¡° bF wCh~> „≤Ù≤ tF°˚ybwÙ ª°tC^±>° Ju¡ ÔÙÔ° <bÔ°Ÿ Ju¡ <ÔÎ ffiu
F…Î <„≤°˚¥Td°u* J¡∑ Ÿ t°Ô° tu* N°fi∏Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿ°u y∫° <ıŸ t°Ô° tu* t°u≤°u* Ju¡ (t∫¥≤°u* Ju¡) tfi°uF≤
≈Ch~>R¡≈Ù ªaªÔ tu|©^±> <b≤°ıt°fi Su N°æ≤ ı°u t°Ô°fi¥wfi-fi¥wfi t∏Ì°≤ ≈C‹≈°u* Ÿu ≈¿≤bu<‹¸>w SÙ
N°æ≤ <ıŸJu¡ Ny®˚°y°u* tu* ≈C‹≈°u* J¡° yCh~>° S° NwÎb budÙ Ju¡ (ª°u¸>Ù Ju¡) ~>Ô Ÿu ≈Ù~>u N° ≤Fu Ôw°-ı°Ô
≈≤ t°fi°u* ˚°æ*≤° (˚®t≤) N°fi∏Ì Ÿu Ôu¸>° F°u, ÎuŸ° bF „b t°Ô¥t F…N° $$29$$
•w œ°ÔJ¡ Ju¡ N°¶∫°fi J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu F…Î Ÿ N°¶∫°fi J¡° ≈¿≤„ÙÔfi J¡≤fiub°Ôu tfiC‹∫°u*
 oŸŸu ŸJ¡∑ Ÿb°Õ<@‹™>°fiw° N<˚Δ∫•w F…oÕ, Nw# J¡°uoÕ b_wC ŸŸu <˚∏fi fiFÙ* Fæ $
1062 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ju¡ ŸaŸ°≤R¡≈Ù w°≈ ≈„tfi N°æ≤ ≈≤t ≈C”T°SÕ J¡° Ô°˚ <Ì©Ô°wu Fæ * $
Ÿt_w Âÿ∫ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ¿bbuJ¡ tu* _k¥¡<wÕ J¡°u ≈®°›w F…Î N°fi∏ÌR¡≈Ù <bJ¡<Ÿw ≈C‹≈°u*b°ÔÙ, ≈¥b°uÕ•w
≈®J¡°≤ Ÿu ≈®Ì<„Õw œ°ÔJ¡ Ju¡ <bÌuFJæ¡bv∫ ≈®°<›w ≈∫Õ∏w ª¿≤` J¡∑ N°Ì≤ Îba <fi≤∏w≤ NU∫°Ÿ Ÿu F…oÕ
<„s°R¡≈Ù J¡v≈bvÔÙ (J¡v≈Ôw°) <ıŸ ≈C”T Ju¡ ⁄Ì∫R¡≈Ù bfi tu* Ã≈∏fi F°uJ¡≤ W≤°uW≤ ˚¥<t tu*
N°R¡» F°uJ¡≤ kæ¡Ô yoÕ, bF ≈C”T wÙfi°u*w°≈R¡≈ (N°<@˚°æ<wJ¡, N°<@Ìæ<bJ¡ N°æ≤ N°º∫°<ÃtJ¡ wÙfi°u*
w°≈R¡≈Ù) Ÿ¥∫Õ Ÿu Δ∫°›w Δ∫bF°≤R¡≈Ù J¡°fifi tua¡ <bF°≤ J¡≤w° F…N° ˚Ù ŸÃ∫, „°¿∏w, Ì°¿∏w N°<ÌyCd°u*
Ÿu ŸCy¿∏@w, „ÙwÔ b ŸFı Ÿaw°uT_bR¡≈ ~>°∫° Ÿu J¡˚Ù ˚Ù <b∫C•w fiFÙ* F°uw° $ N<≈wC Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸>
t°usk¡Ô Ju¡ Ÿ°S "fi Ÿ ≈Cfi≤°bwÕwu' oŸ ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈Cfi≤°b¨<W≤<Fw _b°Ãt˚°b Ÿu Ÿ‡f∏@ J¡°u
≈®°›w J¡≤w° Fæ $ oŸ<ÔÎ ÎuŸÙ Ôw° J¡° ⁄Ì∫ tu* N°≤°u≈ J¡≤Ju¡ <b_w°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u $$30$$
≈ª≈fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

~>›≈fib°≥ ŸyÕ
t°∫°R¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ÿu „¥∏∫ b°Ÿfi°≤<Fw
≈®fC] ≈C”T Δ∫bF°≤≤w F°ufiu ≈≤ ˚Ù Ÿt°<@_S Fææ, ∫F bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ≈¥b°Õu•w <bª°≤, bæ≤°À∫ N°æ≤ Ÿt°<@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ju¡ J®¡t
Ÿu <bF°≤ J¡≤ ≤Fu N°≈ N≈fiu N°Ãt_bR¡≈ J¡° <bª°≤J¡≤ ˚¥t°¶∫ ≈≤t ≈Ì tu* <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uo∫u $$1$$
„°˜ Ju¡ Zbd Ÿu, ≈Ì°SÕ w[b Ju¡ ≈≤Ùsd Ÿu, yC”bªfi°u* ≈≤ <bÿb°Ÿ Ÿu wS° N≈fiu <ªW Ju¡ „°u@fi Ÿu
wf wJ¡ <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u ıf wJ¡ Ÿf Âÿ∫ Ju¡ f°@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu ≈≤t≈Ì ≈®°›w fi F°u ı°∫ $$2$$
bæ≤°À∫ Ju¡ NU∫°Ÿ, „°˜SÕ<bª°≤, ≈®I°, yC”-≈Ìu„ N°æ≤ ∫t<fi∫t°u* Ju¡ J®¡t Ÿu ≈C^∫> ≈Ì ≈®°›w F°uw°
Fæ NSb° Ju¡bÔ ≈®I° Ÿu FÙ ≈C^∫> ≈Ì ≈®°›w F°uw° Fæ $$3$$ Ÿ‡∫Jg¡ ≈®f°u@∫C•w wÙ‚d N°æ≤ Ì°uT≤<Fw t<w
N∏∫°∏∫ Ÿf Ÿ°t<y®∫°u* Ÿu <bFÙfi F°uwÙ F…oÕ ˚Ù ıÙb J¡°u ≈≤t ≈Ì ¡≈®°›w J¡≤° ÌuwÙ Fæ $$4$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # Fu ˚yb°fig, Fu ˚¥w N°æ≤ ˚<b‹∫wg Ju¡ I°w°, J¡°uoÕ ≈®fC] ≈C”T Δ∫bF°≤
J¡≤w° F…N° ˚Ù Ÿt°<@_S Ju¡ wCv∫ <bZ°∏w ≤Fw° Fæ; J¡°uoÕ ÎJ¡°∏w tu* N°Z∫ Ôu J¡≤ Ÿt°<@ t*u ¿_Sw
≤Fw° Fæ $ ofi Ì°ufi°u* tu* Ÿu J¡°æfi Zu‹™> Fæ, ∫F tCHŸu J¡Ffiu J¡∑ J¨¡≈° J¡∑<ı∫u $$5,6$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu
J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ t°<∫J¡ <bÿb J¡°u Nfi°ÃtR¡≈ (<tØ∫°) Ìu© ≤Fu ≈C”T J¡∑ ı°u ∫F
N∏w#„ÙwÔw° ∫°fiÙ I°fi ≈®<w‹™>° J¡∑ k¡Ô˚¥w ≈¥dÕJ¡°tw° Fæ, bFÙ Ÿt°<@ J¡FÙ ı°wÙ Fæ, •∫°ua<J¡
≈¥dÕJ¡°tw° Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ <bsu≈°u* J¡° ≈®Ÿay FÙ fiFÙ* ≤Fw° $ tfi Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ Âÿ∫ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ°S
Ÿ‡f∏@ F°uw° Fæ, ı°u <bsu≈ J¡° FuwC Fæ, <J¡∏wC tu≤° tfi fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° <fiÿª∫ J¡≤ ≈¥dÕJ¡°t F…N° J¡°uoÕ
≈C”T Δ∫bF°≤<fi≤w F°uw° Fæ N°æ≤ J¡°uoÕ º∫°fi tu* <fi≤w F°uw° Fæ $ ∫<Ì N∏w#J¡≤d „ÙwÔ F°u, w°u ∫u Ì°ufi°u*
FÙ ŸC©Ù Fæ* $ ı°u N∏w#J¡≤d J¡∑ „ÙwÔw° Fæ, bF Nfi∏w w≈_∫°N°u* J¡° k¡Ô Fæ $$7-9$$
∫<Ì Ÿt°<@ _S°fi tu* <_Sw ≈C”T J¡° <ªW N≈fiÙ b¨<W Ÿu ªaªÔ F°u, w°u Ÿ ≈C”T J¡∑ bF Ÿt°<@
∏tW ≈C”T Ju¡ w°^±>b Ju¡ wCv∫ Fæ $ ≈C”T J¡° <ªW b°Ÿfi°<bFÙfi F°u w°u ŸJ¡∑ ∏tW ªu‹¸>° f®Ê-
Ÿt°<@ Ju¡ wCv∫ Fæ $ ı°u ≈®fC] Δ∫bF°≤≤w Fæ N°æ≤ ı°u ≈®fC] bfib°ŸÙ Fæ, ∫u Ì°ufi°u* FÙ Ÿt°fi Fæ*, •∫°u*<J¡
ŸyÕ - 56] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1063
Ì°ufi°u* FÙ Ÿf Ÿ∏ÌuF°u* J¡° h~>uÌ J¡≤fiub°Ôu ≈≤t≈Ì tu* ≈®<w<‹™>w Fæ* $$10-12$$
Δ∫bF°≤ <fi≤w N°æ≤ N≤^∫b°ŸÙ Ì°ufi°u* FÙ Ÿt°fi Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ ? Δ∫bF°≤Ù ≈C”T J¡°u J¡w¨ÕÃb≈®∫C•w
f∏@fi •∫°u* fiFÙ* F°uy° ? ÎuŸÙ ∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu J¡°∏w° N°<Ì J¡∑ J¡S° Ju¡ Zbd tua N∏∫` N°Ÿ•w tfib°Ô° ≈C”T J¡S° Zbd J¡≤w° F…N° ˚Ù
≤°y N°<Ì <bJ¡°≤°u* J¡° Ì∫ fi F°ufiu Ÿu ≤°y°<Ì≈®∫C•w Ì°uT°u* Ÿu f] fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ b°Ÿfi°≤<Fw ∫F
tfi Δ∫bF°≤ J¡≤w° F…N° ˚Ù NJ¡w°Õ FÙ Fæ ∫°fiÙ J¡w¨ÕÃb≈®∫C•w Ì°uT°u* Ÿu f] fiFÙ* F°uw° $$13$$ ıæŸu _b›fi
tu* <fiÿªÔ ÌuF°b∫bb°Ôu ŸCTC›w ≈C”T J¡° tfi ˚Ù ywÕ≈°w N°æ≤ Ÿtu* <fib°Ÿ J¡° J¡w°Õ ffiw° Fæ bæŸu FÙ
≈®ªC≤b°Ÿfi°b°Ô° <ªW J¡tÕ fi J¡≤w° F…N° ˚Ù J¡w°Õ Ju¡ wCv∫ F°uw° Fæ ∫°fiÙ J¡w¨ÕÃb≈®∫C•w Ì°uT°u* Ÿu f]
F°uw° Fæ $$14$$ <ªW J¡° ı°u NJ¡wÕ¨Ãb Fæ bF Wt Ÿt°<@ Fæ, ŸÙ J¡°u N°≈ Ju¡bÔÙ˚°b ı°<fi∫u N°æ≤
bFÙ Zu‹™> ≈≤t ŸC© <bZ°¿∏w Fæ $$15$$ <ªW ªaªÔw° N°ææ≤ NªaªÔw° Ÿu Ÿt°<@ tu* N°æ≤ NŸt°<@ tu*
≈≤t J¡°≤d J¡F° y∫° Fæ, oŸ<ÔÎ ŸÙ J¡°u N°≈ NaJC¡≤≤<Fw ∫°fiÙ b°Ÿfi°≤<Fw J¡∑<ı∫u $$16$$
b°Ÿfi°≤<Fw tfi ¿_S≤ J¡F° y∫° Fæ, bFÙ º∫°fi Fæ, bFÙ Ju¡bÔÙ˚°b Fæ N°æ≤ bFÙ ŸÌ° „°∏ww° Fæ $$17$$
_bv≈b°Ÿfi°b°Ô° ∫°fiÙ ªwCSÙÕ N°<Ì ˚¥<tJ¡°N°u* tu* sÙdb°Ÿfi°b°Ô° tfi NJ¡w°Õ Fæ $ ŸŸu Ÿ›wt
˚¥¿tJ¡° ≈®<w‹™>°R¡≈ ≈Ì ≈®°›w F°uw° Fæ $$18$$ ≈®ªC≤ b°Ÿfi°b°Ô° ∫F tfi J¡wÕ¨Ãb-˚°ıfi (J¡w°Õ) Fæ $
J¡w°Õ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Ÿf Ì…#© Ìuw° Fæ, oŸ<ÔÎ b°Ÿfi° J¡°u sÙd ffi°fi° ª°<F∫u $$19$$ <ıŸŸu
N°Ãt° ÌuF Âÿ∫ tu* NFaw°ttw°N<˚¿fibu„ Ÿu ≤<Fw F°uw° Fæ, „°uJ¡, ˚∫ N°æ≤ ÎTd°N°u* Ÿu „¥∏∫ F°uw°
Fæ N°æ≤ _b_S (_bR¡≈¿_Sw) F°uw° Fæ, bF "Ÿt°<@' J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$20$$ Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu*
NFaw°ttw°Nº∫°Ÿ J¡° tfi Ÿu Ã∫°yJ¡≤ N≈fiÙ N<˚”<ª Ju¡ NfiCŸ°≤ N°≈ ª°Fu ≈bÕw ≈≤ Ÿt°<@_S
F°uJ¡≤ fæ<™>∫u NSb° |≤ tu* Δ∫bF°≤≤w F°uJ¡≤ fæ<™>∫u $$21$$ ˚ÔÙ˚°≥<w Ÿt°<Fw ¿ªWb°Ôu NFaJ¡°≤
N°<Ì Ì°uT°u* Ÿu ≤<Fw y¨F_S°u* Ju¡ <ÔÎ |≤ FÙ ¿fiıÕfi (ÎJ¡°∏w) bfi˚¥<t Fæ $$22$$ <fiÃ∫ N≈≤°us ≈®Ã∫y°Ãt°
tu* ¿_Sw, Ÿt°<Fw tfi N°æ≤ Â<‹¸>b°Ôu N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ N°J¡°„ N°<Ì tF°˚¥w°u* Ju¡ wCv∫ bfi N°æ≤ |≤
Ÿt°fi Fæ* $$23$$ Fu ≤°ı≈C`, <ıŸJ¡° <ªWR¡≈Ù tF°tu| „°∏w F°u ªCJ¡° ∫°fiÙ ı°u „≤wg Ju¡ N°J¡°„ Ju¡
wCv∫ <fitÕÔ Fæ, Ÿ ≈C”T Ju¡ <ÔÎ ıfiR¡≈Ù ≠b°Ô°N°u* Ÿu ≠ıbÔ fiy≤ ˚Ù „¥∏∫ (<fiıÕfi) bfi FÙ
Fæ* $$24$$ Fu „`Cw°≈fi, ≤°y N°<Ì b¨<Wb°Ôu <ªW Ÿu tW F…Î ≈C”T Ju¡ <ÔÎ <fiıÕfi bfi ˚Ù ≈®ªC≤ Ô°uy°u* Ÿu
ŸaJ¡∑dÕ fiy≤ Fæ* $$25$$ ∫F ≤°y N°<Ì Ÿu <b<s›w F…N° <ªW <b<b@ <bT∫˚®t J¡° N∏Ì≤ Ô∫ F°ufiu Ÿu
<k¡≤ ŸæJ¡n°u* Δ∫CÃS°fi°u* J¡∑ fÙı˚¥w ŸCTC<›w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ ≤°y N°<Ì J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ÿu ≤<Fw <ªW
t°us J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ N°≈ ıæŸu ª°Fu b柰 J¡≤u* $$26$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ ≈FÔu Δ∫bF°≤ <fi≤w N°æ≤ w[bI°fiÙ ofi Ì°ufi°u* J¡∑ Ÿt°<@ wCv∫ Jæ¡Ÿu J¡FÙ ? w°u
oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u ŸbÕ˚°b≈Ì°wÙw NSb° ŸbÕ˚°b°ÃtJ¡ N°Ãt° J¡°u ŸÌ° Ìu©w° Fæ bF Ÿt°<Fw J¡F° ı°w° Fæ $
w[bI°fiÙ Ÿt°<@ tu* ŸbÕ˚°b≈Ì°wÙw w[b J¡°u Ìu©w° Fæ N°æ≤ Δ∫bF°≤ tu* ŸbÕ˚°b°ÃtJ¡ w[b J¡°u Ìu©w°
Fæ ∫°u* Ju¡bÔ ÎJ¡ <≈^±> tu* NFaJ¡°≤ fi F°ufiu Ÿu Ÿtu* ≤°y N°<Ì J¡∑ ≈®Ÿ<•w fiFÙ* F°uwÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$27$$
<ıŸ <b_w¨w _bR¡≈ Ju¡ N∏Ì≤ ≤°y-πuT sÙd F°u ªCJu¡ F°u* N°æ≤ <ıŸJu¡ <ÔÎ Ÿf ˚°b Ÿt°fi Fæ* bF Ÿt°<Fw
1064 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
J¡F° ı°w° Fæ $$28$$ Fu ıfiuÿb≤, ŸJ¡° tfi ıæŸu _b›fi tu* bæŸu FÙ ı°y®wg tau ˚Ù oŸ Âÿ∫ J¡°u ŸwgR¡≈
Ÿu ŸÌg FÙ Ìu©w° Fæ $ ıywg J¡°u (ŸÌg Ÿu Δ∫<w¿≤•w R¡≈ J¡°u) fiFÙ* Ìu©w° Fæ $$29$$
≈®„°∏w <ªWb°Ôu Ju¡ <ÔÎ fiy≤ ˚Ù „¥∏∫ (¿fiıÕfi bfi) Fæ, ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F° S°, ŸJ¡∑ ≈≈<W
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu f°ı°≤ tu* oJ¡l>u F…Î fF…w Ÿu Ô°uy N≈fiu-N≈fiu Δ∫bF°≤ J¡≤wu F…Î ˚Ù Ì°ŸÙfi (ı°u fi „`C Fæ*
N°æ≤ fi ¿t` Fæ*) Ju¡ <ÔÎ JC¡~> ˚Ù ≈J¡°≤J¡ fi F°ufiu Ÿu Ÿf ≈®J¡°≤ Ÿu NŸwg FÙ Fæ*, •∫°u*<J¡ fiJu¡ Ÿ°S
ŸJ¡° J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ y®°t ˚Ù I°fiÙ Ju¡ <ÔÎ, y®°tb°ŸÙ ıfi°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu Ÿu,
N≤^∫ wCv∫ FÙ Fæ* ∫°fiÙ <bsu≈ FuwC fiFÙ* Fæ $$30$$ <ıŸJ¡° tfi ŸÌ° N∏wtCÕ© Fæ ∫°fiÙ f<FtCÕ© fiFÙ* Fæ
bF ≈C”T ª°Fu Ÿ°u∫° F°u, ª°Fu ı°y° F°u, ª°Fu ªÔw° F°u bF fiy≤, Ìu„ N°æ≤ y®°t J¡°u N≤^∫ Ju¡ Ÿt°fi
Ìu©w° Fæ $$31$$ <fiÃ∫ N∏wtCÕ© ¿_S<wb°Ôu ≈C”T Ju¡ <ÔÎ ≈¨<SbÙ N°<Ì tF°˚¥w°u* Ÿu Δ∫°›w ∫F Ÿ°≤°
ıywg f°<@w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸbÕS° NfiC≈∫°uyÙ F°ufiu Ÿu „¥∏∫w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$32$$
N∏w#„ÙwÔw° (I°fi ≈®<w‹™>° J¡∑ k¡Ô˚¥w ≈¥dÕJ¡°tw°) ≈®°›w F°ufiu ≈≤ w°u ≠b≤≤<Fw ≈C”T°u* Ju¡ wCv∫
Ÿ°≤° J¡° Ÿ°≤° ıywg ıÙbfi≈∫Õ∏w „ÙwÔ F°u ı°w° Fæ $ ˚Ùw≤ w¨‹d° Ÿu Ÿ∏w›w Ô°uy°u* J¡° ıywg bfi°<Àfi
Ÿ∏w°≈t∫ F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ ˚Ùw≤ Ÿ˚Ù ıÙb°u* J¡° <ªW ıæŸu w›w ∫° „ÙwÔ F°uw° Fæ bFÙ f°F≤ ıywg
Ju¡ R¡≈ Ÿu ¿_Sw F°uuw° Fæ $$33,34$$ ΩCÔ°uJ¡, ≈¨<SbÙ, b°∫C, N°J¡°„, ≈bÕw, fi<Ì∫°≥ N°æ≤ <Ì„°Î≥
N∏w#J¡≤d w[b Ju¡ f°F≤Ù ˚°y°u* Ju¡ wCv∫ ¿_Sw Fæ* $$35$$ b¸> Ju¡ k¡Ô Ju¡ N∏Ì≤ b¸ >fÙı°u* Ju¡ Ÿt°fi ı°u
ŸÌ° N≈fiu N∏Ì≤ ≤Fw° Fæ, bFÙ ÌæÌÙ›∫t°fi F°uJ¡≤ <bJ¡°Ÿ F°ufiu ≈≤ ≈C‹≈ J¡∑ y∏@ Ju¡ Ÿt°fi f°F≤ ≈®J¡¸>
F°uw° Fæ $$36$$
N°≤°u≈ Â<‹¸> Ÿu J¡FJ¡≤ N≈b°Ì Â<‹¸> Ÿu J¡Fwu Fæ* $
J¡°uoÕ b_wC fi w°u f°F≤ Fæ N°æ≤ fi J¡FÙ* ≈≤ ˚Ùw≤ Fæ, w°u ıyÌ°J¡°≤ J¡° ˚°fi Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ, ÎuŸÙ
„aJ¡° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ <ıŸ b_wC J¡° ≈¥bÕ b°Ÿfi° Ju¡ fÔ Ÿu <bJ¡°Ÿ FCN° ŸJu¡ buT Ÿu
≈≤t°SÕ w[b FÙ <Ìw F…N° Fæ $$37$$ N°Ãtw[bR¡≈ ı°u N°∏w≤ b_wC Fæ bFÙ f°flR¡≈ F°uJ¡≤ ıyBq≈
Ÿu ≈®wÙw F°uwÙ Fæ $ ıæŸu <±>Æfu tu* ≤•©° F…N° J¡≈¥≤ y∏@R¡≈ Ÿu <bJ¡<Ÿw (N<@J¡ ≈®Ìu„ tua <b_w¨w)
F°uw° Fæ bæŸu FÙ bF wwg-wwg ≈°<@∫°u* Ju¡ NfiCŸ°≤Ù ŸaJ¡°uª F°ufiu ≈≤ ˚Ù <bJ¡<Ÿw F°uw° Fæ $$38$$
N°Ãt° FÙ ıyBq≈ Ÿu N°æ≤ NF∏w° Ÿu f°flÃbufi N°æ≤ N°∏w≤Ãbufi ©¥f _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $ b_wCw# bF
fi w°u ªsC N°<Ì Ÿu NÂÿ∫ NFaJ¡°≤R¡≈ Fæ N°æ≤ fi ŸŸu Âÿ∫ f°fl _S¥Ô R¡≈ Fæ, <J¡∏wC <b˚C ∫°fiÙ
Ì°ufi°ua tua NfiC_∫¥w Ÿ∏t°`R¡≈ Fæ $$39$$ NwÎb ∫F N°Ãt° N≈fiu ¿ªW J¡°u FÙ ≈¥bÕ-≈¥bÕ NfiC˚b
Ju¡¡NfiCŸ°≤ f<FtCÕ© ªsC N°<Ì π°≤° f°fl (ıyÌ°J¡°≤) Ìu©w° Fæ $ N∏Ì≤ ¿_Sw ı°y®wg-b°Ÿfi°
N°<Ì Ÿu ⁄Ì∫ tu* ¿_Sw _b›fi J¡°u Ìu©w° Fæ $$40$$
fi J¡°uoÕ b_wC f°fl Fæ N°æ≤ fi J¡°uoÕ N°∏w≤ Fæ, ÎuŸ° ı°u ≈FÔu J¡F° ŸJ¡° ∫C<•w Ÿu NfiC˚b
J¡≤°wu Fæ* $
f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ Ì°ufi°u* ≈®J¡°≤ J¡° ıywg Ì°ufi°au* NfiC_∫¥w Ÿwg N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ F°uJ¡≤ NŸwg FÙ
Fæ Nw#„°∏w FÙ Fæ ∫°fiÙ t¨w FÙ Fæ, <J¡∏wC ≈¨SJg¡J¡≤d Ju¡ N˚°b tu* ŸJ¡∑ ŸW° Ÿu FÙ f°fl N°æ≤
ŸyÕ - 56] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1065
N°U∫∏w≤ ˚uÌ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ Ÿtu* NFaw°ttw° J¡° Nº∫°Ÿ F°ufiu Ÿu ŸJ¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ fnu ˚°≤Ù fi°„
J¡° ˚∫ F°uw° Fæ $$41$$
fnu ˚°≤Ù fi°„ Ju¡ ˚∫ J¡° FÙ ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
wwg-wwg t°fiŸÙ Δ∫S°N°u* Ÿu Fw°Ãt° ≈C”T Ju¡ ΩCÔ°uJ¡, ≈¨<SbÙ, b°∫C, N°J¡°„ ≈bÕw, fi<Ì∫°≥, <Ì„°Î≥
N°<Ì Ÿf ≈Ì°SÕ wÙfi°u* w°≈°u* J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ÿu ≠b<Ôw F°uJ¡≤ ≈®Ô∫°≤‡˚J¡°Ô FÙ F°u ı°wu Fæ* $$42$$
Ÿ∏t°` N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ w°u J¡tuÕ<∏B∫°u* π°≤° Δ∫bF°≤ J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù N<˚t°fi fi F°ufiu
Ÿu FTÕ „°uJ¡ N°<Ì ı<fiw w<fiJ¡ ˚Ù <bsu≈ fiFÙ* F°uw°, oŸ<ÔÎ ŸÌ° Ÿt°<@_S ≈C”T J¡∑ Ÿt°fiw° FÙ
≤FwÙ Fæ NS°Õwg Δ∫bF°≤≤w ˚Ù I°fiÙ ≈C”T Ÿt°<@_S Ju¡ wCv∫ FÙ F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ı°u ≈C”T N∏Ì≤ ÎJ¡t°` N°Ãt≤<w F°uJ¡≤ J¡tuÕ¿∏B∫°u* Ÿu <J®¡∫° J¡≤w° F…N° FTÕ N°æ≤ „°uJ¡ Ju¡ b„Ù˚¥w
fiFÙ* F°uw°, bF Ÿt°<@_S J¡F° ı°w° Fæ $$43$$ ŸbÕyw N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ ≤F° NwÎb „°∏w@Ù
ı°u ≈C”T fi „°uJ¡ J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi º∫°fi J¡≤w° Fæ, bF Ÿt°<@_S F°u ı°w° Fæ $ ıywg J¡∑ y<w J¡°u
Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ ∫C•w Ìu©w° F…N° ı°u ≈C”T t¥» ıfi°u* tu* ≈®<Ÿ] NFaw°, ttw° N°<Ì Â¿‹¸>∫°u* ≈≤
≈F°Ÿ J¡≤w° Fæ bF Ÿt°<@_S J¡F° ı°w° Fæ $$44,45$$
•∫°u* ≈F°Ÿ J¡≤w° Fæ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu w°u NF∏w°-ttw° N°<Ì Â<‹¸>∫°u* Ju¡ <bT∫ N<˚t°fi
N°æ≤ N<˚t∏wΔ∫R¡≈ NF∏w° N°æ≤ ıywg N°Z∫ Ju¡ <Ÿ] fi F°ufiu Ÿu <tØ∫° Fæ*, oŸ<ÔÎ ≈F°Ÿ J¡≤w°
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∏Fu* (NF∏w° N°æ≤ ıywg J¡°u) Ÿb°ÕfiC˚b<Ÿ] ≈®Ã∫Jg¡_b˚°b tu≤u N°<Zw t°fiu*yu NSb° ZC<w <Ÿ]
f®Ê˚°b Ju¡ N°<Zw t°fiu*yu $ tCHtu* w°u fiJ¡° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ B‹¸>° Âÿ∫ J¡° N°Z∫ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w° $ ≈≤f®Ê tu* ˚Ù fiJ¡° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ NŸay N<πwÙ∫, J¥¡¸>_S_bR¡≈ Ÿtf®Ê NF∏w°
N°æ≤ ıywg Ju¡ ı∏t N°<Ì <b˚®tw° J¡° N°@°≤ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $ ıæŸu „≤Ì M¡wC J¡∑ @¥≈ Ÿu ¿t<Zw Ìq≤
Ÿu <Ì©°oÕ Ìu ≤FÙ ÔF¿≤∫°u* tu* BbÙ˚¥w ≤ıw Ju¡ Ÿt°fi _kC¡¿≤w F°u ≤FÙ ≈CaıÙ˚¥wJ¡°¿∏w ÔF¿≤∫°u* Ju¡ N∏Ì≤
fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ŸtÙ≈ tu* ı°fiu ≈≤ N°æ≤ ÔF¿≤∫°u* tu* ±¥>fJ¡≤ ©°uıfiu ≈≤ bF <Ì©°oÕ fiFÙ* ÌuwÙ N°æ≤ fi
fiJu¡ N∏Ì≤ N°æ≤ f°F≤ ¿_Sw N°J¡°„ tu* Fæ, •∫°u*<J¡ N°J¡°„ tu* ≈®°›∫ N°<Ì ª°≤ ≈®J¡°≤°u* J¡∑ <J®¡∫°N°u*
Ju¡ k¡Ô J¡° Ì„Õfi fiFÙ* F°uw° NwÎb ÔF≤°u* J¡∑ <J®¡∫° Ÿu Ã≈∏fi k¡Ô J¡° bF N°Z∫ F°u ∫F Ÿa˚b fiFÙa
Fæ $ Nw# Ÿ J¡°¿∏w Ju¡ Ÿt°fi NF∏w° N°æ≤ ıywg <fi≤°Z∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <tØ∫° FÙ Fæ* $$46$$
NF∏w° N°æ≤ ıywg Ju¡ ˚uÌ J¡° <fi≤°J¡≤d J¡≤ fiJu¡ B‹¸>° Ju¡ ˚uÌ J¡° <fi≤°J¡≤d J¡≤wu Fæ* $
<ıŸ I°fiÙ J¡° N°U∫∏w≤≈®Ã∫y°ÃtR¡≈ NF∏w°≤<Fw F°u y∫°, <ıŸ I°fiÙ Ju¡ Âÿ∫ ıywg <b˚°y
N°<Ì fiFÙ* Fæ*, tfi fiFÙ* Fæ N°æ≤ tfi Ju¡ N@Ùfi J¡v≈fi°b°Ôu ªuwfiÃb N°æ≤ NªuwfiÃb fiFÙ* Fæ*, bF ÎJ¡
Ÿb°ÕÃt° Fæ ŸŸu N<w¿≤•w ıfi (ªuwfi) fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ˚ybwÙ ZC<w ˚Ù J¡FwÙ Fæ # "fi°&∏∫°u&w°u&¿_w
B‹¸>°' ∫°fiÙ ŸŸu N<w¿≤•w B‹¸>° fiFÙ* Fæ $$47$$
ŸJu¡ Ôsd°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ı°u N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi _bh~> Fæ, f°flªu‹¸>°N°u* J¡° ˚ÔÙ-˚°≥<w („°˜ N°æ≤ <„‹¸>°ª°≤ Ju¡ N<b≤°u@
Ÿu) N°ª≤d J¡≤w° Fæ N°æ≤ FTÕ, J®¡°u@ N°<Ì <bJ¡°≤°u* tu* J¡°™> N°æ≤ i>uÔu Ju¡ Ÿt°fi „°∏w _b˚°bb°Ô° Fæ,
1066 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿf ıÙb°u* J¡°u N≈fiu Ÿt°fi N°æ≤ ≈≤BΔ∫ J¡°u i>uÔu Ju¡ Ÿt°fi _b˚°b Ÿu FÙ fi <J¡ ˚∫ Ÿu Ìu©w° Fæ bFÙ
Ÿ‡∫J¡g Ì„Õfib°fig Fæ $$48,49$$
w[bI°fiÙ FÙ ŸtÌ„ÙÕ F°uw° Fæ, oŸtu* ∫C<•w J¡Fwu Fæ* $
t¥» ≈C”T tF°fig (<F≤^∫y˚Õ Ju¡ Îuÿb∫Õ≈∫Õ∏w) NSb° Nv≈ (J¡°ænÙ ˚≤) _bdÕ, J¡°<tfiÙ N°<Ì
<bT∫ J¡°u <tØ∫° fiFÙ* Ìu©w° N°æ≤ ŸJu¡ N<@‹™>°fi ŸBq≈ J¡° Ÿfiu NfiC˚b fiFÙ* <J¡∫°, oŸ<ÔÎ
Ÿ∏t°`_b˚°b Ÿu ˚Ù Ÿu fiFÙ* Ìu©w°, <J¡∏wC w[bI°fiÙ FÙ Ÿu ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu Ìu©w° Fæ, oŸ<ÔÎ
Ì°ufi°ua ≈®J¡°≤ Ÿu Ÿtu* ŸtÌ<„Õw° J¡∑ ≈≈<W F°uwÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$50$$
<ıŸJu¡ N°„∫ tu* ŸtÌ<„Õw° f]t¥Ô F°u yoÕ bF Ÿf ıywg N°æ≤ Ÿf Nb_S°N°u* tu* FTÕ, <bT°Ì
N°<Ì Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oŸ ≈®J¡°≤ N°„∫b°Ô° f®Ê≈Ì J¡°u ¡≈®°›w F…N° ≈C”T ª°Fu <fi¿‹J*¡ªfi ≤Fu ª°Fu Îuÿb∫Õ N°<Ì NU∫CÌ∫
J¡°u ≈®°›w F°u, ª°Fu ≈C`, f∏@C-f°∏@bN°<Ì J¡∑ t¨Ã∫C J¡°u ≈®°›w F°u, ª°Fu ≈¥b°uÕ•w NU∫CÌ∫ ¿_S<w J¡°u
≈®°›w fi F°u $ ª°Fu Wt°uWt ˚°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ N°æ≤ f∏@C-f°∏@b°u* Ÿu ˚≤≈¥≤ |≤ tua ≤Fu, ª°Fu Ÿf
≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°uy°u* Ÿu „¥∏∫ <b„°Ô N≤^∫ tu* ≤Fu $ ª°Fu t<Ì≤°≈°fi tu* <fi≤w F°uJ¡≤ ≈®fÔ ¡J¡°tbuÌfi° Ju¡
Ÿ°S fi°ªu, ª°Fu Ÿf N°Ÿ<•w J¡° Ã∫°y J¡≤ <fi<bÕJ¡°≤ F°u ≈bÕw ≈≤ w≈_∫° Ju¡ <ÔÎ ı°∫, ª°Fu ª∏Ìfi,
Ny≤ N°æ≤ J¡≈¥≤ Ÿu „≤Ù≤ J¡° Ôu≈ J¡≤u, ª°Fu @@J¡wÙ F…oÕ ≠b°Ô°N°u* Ÿu ≈®ªC≤ <b_w°≤b°ÔÙ N<Àfi tua <y≤u,
ª°Fu tF°≈°≈ J¡≤u, ª°Fu ≈®ªC≤ ≈C^∫ J¡≤u, ª°Fu N°ı FÙ t¨Ã∫C J¡°u ≈®°›w F°u, ª°Fu NfiuJ¡ ≈®Ô∫°u* Ju¡ f°Ì t≤u,
∫F (ŸtÌ„ÙÕ) tF°Ãt° JC¡~> (NF∏w° J¡° N°Z∫ t≤d, Ì…#© N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w ÌuF, tfi N°<Ì)
fiFÙ* F°uw° Fæ, NwÎb Ÿ tF°Ãt° fiu bF JC¡~> ˚Ù fiFÙ* <J¡∫° $ ıæŸu J¡∑ªn tu* <y≤° F…N° ŸCbdÕ J¡Ôa<J¡w
fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ bF J¡ÔaJ¡ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° Fæ $$51-56$$
NI ıfi°u* tu* <J¡ŸJ¡°u J¡ÔaJ¡ F°uw° Fæ ∫°fiÙ J¡°æfi J¡ÔaJ¡∑ Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ ŸJ¡° <fiÌuÕ„
J¡≤wu Fæ* $
„°˜°u* π°≤° <ıfiJ¡∑ NU∫fiCI° (_bÙJ¨¡<w) ≈®°›w fiFÙ* Fæ, ÎuŸu <bT∫°u* Ju¡ Ÿubfi Ÿu Ìq<Tw b°Ÿfi°R¡≈
Îu¿∏BJ¡ Ÿa<bwg,fiJu¡ N°∫wfi ÌuF N°æ≤ fiJu¡ ˚°uÀ∫ „ÆÌ°SÕR¡≈ <bT∫°u* Ÿu, ı°u „C<•w ≤ıw Ju¡ Ÿt°fi
Fæ*, NFaJ¡°≤ ≈®@°fi <Ô*y°Ãt° J¡Ôa<J¡w F°uw° Fæ $$57$$
<J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu J¡ÔaJ¡ J¡∑ „°¿∏w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
b_wC ¿_S<wJ¡° ˚ÔÙ-˚°≥<w I°fi F°uufiu Ÿu Ÿf b_wCN°u* Ju¡ ≈®„tfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ªW J¡° J¡ÔaJ¡
f°@b„ NŸW° Ÿu _bw# „°∏w F°u ı°w° Fæ $$58$$
wf ŸaŸ°≤ Ì…#© ≈®°<›w J¡° •∫° J¡°≤d Fæ ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ ŸaŸ°≤ Ì…#© ≈®°¿›w J¡° ≈°∫
J¡Fwu Fæ* $
NFaJ¡°≤ Ju¡ Nº∫°Ÿ Ÿu b°Ÿfi°R¡≈Ù NfiS°u˘ Ju¡ ÌgfC] F°ufiu Ÿu ≈C”T Ju¡ ı∏t tu* <b<ª` ŸC©-Ì…#©
F°uwu Fæ* $$59$$
NwÎb NF∏w° J¡∑ „°¿∏w F°ufiu Ÿu ŸaŸ°≤Ì…#© J¡∑ <fib¨<W F°u ı°wÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≤≠ı¥ tau Ÿ≈Õ˚®°¿∏w Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ "∫F Ÿ°≥≈ fiFÙ* Fæ,' - ∫°u* <fi˚Õ∫ ≈®∫C•w N°á°Ì F°uw° Fæ
ŸyÕ - 57] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1067
bæŸu FÙ NF∏w° J¡∑ „°¿∏w F°ufiu ≈≤ <ªW tu* ŸbÕÌ…#© bæT‡∫„¥∏∫w°R¡≈ Ÿtw° ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$60$$
≈°≈ Ju¡ k¡Ô J¡∑ w≤F ≈C^∫ J¡° k¡Ô ˚Ù I°fiÙ J¡°u fiFÙ* F°uw°, ∫°u* ŸJu¡ Ÿf J¡t°u˘ J¡∑ s<w F°u ı°wÙ
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
I°fiÙ ı°u JC¡~> J¡°t J¡≤w° Fæ, ı°u ˚°uıfi J¡≤w° Fæ, ı°u Ìuw° Fæ NSb° ı°u ∫I tu* Fbfi N°<Ì J¡≤w°
Fæ bF I°fiÙ J¡° fiFÙ* Fæ fi fitau I°fiÙ <fi≤w FÙ ≤Fw° Fæ $ bF ª°Fu J¡≤u, ª°Fu fi J¡≤u fiJu¡ k¡Ô Ÿu bF
<Ô›w fiFÙ* F°uw° Fæ $$61$$ I°fiÙ J¡° fi w°u J¡tÕ Ÿu J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi Fæ N°æ≤ fi J¡tÕÃ∫°y Ÿu FÙ ŸJ¡° J¡°uoÕ
≈®∫°uıfi Fæ $ N≈fiu ∫S°SÕ _bR¡≈ Ju¡ I°fi Ÿu bF N°Ãt° tu* FÙ ¿_Sw Fæ $$62$$
k¡Ô J¡∑ oh~>° Ÿu ŸJu¡ ≈°∫˚¥w J¡tÕ tu* ≈C”T J¡∑ ≈®b¨<W F°uwÙ Fæ, <J¡∏wC I°fiÙ ≈¥dÕJ¡°t Fæ,
NwÎb ŸJ¡°u •w k¡Ôuh~>° FÙ <Ìw fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈ÃS≤ Ÿu taı¿≤∫°≥ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ bæŸu FÙ I°fiÙ ≈C”T Ÿu oh~>°Î≥ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ* $
J¡Ì°<ªwg oh~>°Î≥ Ã≈∏fi F°uwÙ ˚Ù Fæ*, bu ıÔ tu* w≤ay°u* Ju¡ Ÿt°fi wBq≈ (ŸŸu N<˚∏fi) FÙ Fæ* ∫°fiÙ J¡˚Ù
b°Ÿfi°U∫°Ÿ b„ <Ìw F…oÕ oh~>°Î≥ ˚Ù ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu ŸJ¡∑ _b°Ãt˚¥w FÙ Fæ* $$63$$
I°fiÙ J¡∑ Ÿb°ÕÃtw° J¡°u N°æ≤ ŸfJ¡∑ wÌ°Ãtw° J¡°u (I°<fiR¡≈w° J¡°u) » J¡≤wu FCÎ Ì°ufi°ua J¡∑
<fi‹≈®≈aª <ª∏t°`w° FÙ ≈≤t°SÕw# k¡<Ôw F…oÕ, ∫F Ì„°Õwu Fæ* $
I°fiÙ Ÿf ıyBq≈ Fæ* N°æ≤ N©^±> ıywg I°fiÙR¡≈ Fæ, •∫°u*<J¡ oŸ ıywg tu* <b˚°<yw° (<`<b@
≈¿≤h~>uÌ„°<Ôw°) JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Faæ $ ˚uÌJ¡°∫Õ J¡°≤d°u≈°<@∫°u* Ju¡ wwg wwg Ÿ°<s<ª∏t°` F°ufiu ≈≤ bF
(w[bI°fiÙ) ŸbÕıywg J¡° N<@‹™>°fi Ÿ∏t°` FÙ Fæ, J¡°≤d <J¡ bF ≈≤t, ≈¥dÕ F°ufiu Ÿu ≈C”T N°æ≤ Ÿf
Ì°uT°u* Ÿu N_≈¨‹¸> F°ufiu Ÿu ≈°bfi ı°u ≈≤t°Ãt° Fæ ÎJ¡t°` wÌ®¥≈ FÙ Fæ $ oŸ ≤Ù<w Ÿu Ÿf πæwf∏@fi°u* Ÿu
<fitCÕ•w ŸÃ_bR¡≈t°` ≈¿≤<„‹¸> bF <fiÃ∫tC•w F°u y∫° $$64$$
~>›≈fib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ŸW°bfib°≥ ŸyÕ
NI°w _b_bR¡≈ ªæw∏∫ B‹¸>° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ıŸ
Âÿ∫ _bR¡≈w° J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ bF <ªwg FÙ Fæ ŸŸu N∏∫ fiFÙ* Fæ, ∫F bdÕfi $
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ°≤u ıywg J¡° <ªwg Ÿu N˚uÌ ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu ¿Ÿ] F°ufiu ≈≤ Δ∫bF°≤ Nb_S° tu* ˚Ù ıywg
bæ<ªc∫ wwg-wwgR¡≈ <ªÃ_bR¡≈ FÙ Fæ, ÎuŸ° k¡<Ôw°SÕ F…N°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß, N°ÃtR¡≈Ù tÙªÕ Ju¡ (N°Ãt° FÙ F…N° _b≈®J¡°„R¡≈ wÙ‚dw° Ÿu ∫C•w
<tª°Õ, ŸJu ) N∏Ì≤ ªuwfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d wÙ‚dw°≈®<S<wR¡≈ ı°u NfiC˚b Fæ, bFÙ _bR¡≈I°fi J¡°
N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tæ*, wCt N°<ÌR¡≈ |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<ÌR¡≈ N°æ≤ ŸJu¡ N°@°≤ Ìu„-J¡°ÔR¡≈
ıywg Fæ $ ∫F <ªwg J¡° N˚uÌ F°ufiu Ÿu k¡<Ôw°SÕ F…N° $$1$$ N°ÃtR¡≈Ù Ôbd Ju¡ (fitJ¡ Ju¡) N∏Ì≤ <ªwg
F°ufiu Ju ¡J¡°≤d Ôbdw° ≈®<S<wR¡≈ (≈®<Ÿ]) ı°u buÌfi Fæ, bF NFa, Ãbtg N°<Ì; |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<ÌR¡≈
N°æ≤ ŸJu¡ N°@°≤ Ìu„, J¡°Ô N°<Ì Ÿu ∫C•w ıyÌg-R¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ $$2$$ N°Ãt°R¡≈Ù oÕ© Ju¡ N∏Ì≤
<ªwg F°ufiu Ÿu ı°u _bw# t°@C∫ÕbuÌfi Fæ, bF wwg wwg N°J¡°≤°u* Ÿu N<˚Δ∫•w NF∏w°, Ãb∏w° N°<ÌR¡≈
1068 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°æ≤ |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<ÌR¡≈ ıywg Fæ* $$3$$ N°ÃtR¡≈ ≈°T°d J¡° <ªwg F°ufiu Ÿu ı°u _bw# J¡°<™>∏∫
≈®<S<wR¡≈ buÌfi Fæ bF NF∏w°, Ãb∏w° N°<ÌR¡≈, |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<ÌR¡≈ N°æ≤ Ìu„, J¡°Ô°<Ì R¡≈w°
J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ $$4$$ N°ÃtR¡≈ ≈bÕw J¡° ªuwfi F°ufiu Ÿu ı°u _bw# yC”w° ≈®<S<wR¡≈ buÌfi Fæ bF
NF∏w°, Ãb∏w° N°<ÌR¡≈, |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ°<ÌR¡≈ ˚CbfiR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ $$5$$ N°ÃtR¡≈Ù ıÔ J¡° <ªwg
F°ufiu Ÿu ı°u _bw# BbÃb N°<Ì tua bwÕfi Fæ bF N°bwÕ N°<Ì, NF∏w° Ãb∏w°, N°<Ì |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<Ì
wwg-wwg N°ÃtŸW° Ju¡ Ÿt°fi ¿_Sw Fæ $$6$$ N°ÃtR¡≈ b¨s <ªwg F°ufiu Ÿu ı°u „°©°<ÌR¡≈ Ÿu ≈®<S<wR¡≈
buÌfi Fæ bF NF∏w°, Ãb∏w° N°<ÌR¡≈, |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<ÌR¡≈ ˚Cbfi N°<Ì Ju¡ Ÿt°fi bwÕt°fi N°æ≤
˚°Ÿt°fi Fæ $$7$$ N°ÃtR¡≈Ù N°J¡°„ J¡° <ªwg F°ufiu Ÿu ı°u „¥∏∫w° ≈®<S<wR¡≈ buÌfi Fæ bF NF∏w°,
Ãb∏w° N°<ÌR¡≈, |¸>, ÌÙb°≤ ˚uÌ N°<ÌR¡≈ ˚Cbfi N°<Ì Fæ, ÎuŸÙ J¡v≈fi° Fæ $$8$$ N°ÃtR¡≈Ù N°J¡°„
J¡° <ªwg F°ufiu Ÿu ı°u t¥wÕ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ N∏Ì≤ <~>Bw° ≈®<SwR¡≈ buÌfi Fæ bF NF∏w°, Ãb∏w° ˚uÌ N°æ≤ „≤Ù≤
N°<Ì R¡≈Ÿu ≈®ÌÙ›w Fæ* $$9$$ N°ÃtR¡≈ ÌÙb°≤ J¡° ı°u _bw# <fi≤∏w≤ <fi<fnw°≈®<S<wR¡≈ J¡° NfiC˚b Fæ
bF NF∏w° N°<Ì ˚uÌ Ÿu Âÿ∫ F°ufiu Ÿu <ªwg Ÿu Δ∫<w¿≤•w-Ÿ° (<˚∏fi-Ÿ°) f°F≤ ¿_Sw Fæ $$10$$
N°ÃtŸW° J¡° <ªwg F°ufiu Ÿu ı°u _bw# ÎJ¡t°`ŸW° Ju¡ R¡≈ Ÿu buÌfi Fæ bF NF∏w°<Ì, ˚uÌN°<Ì <ªÌ°˚°Ÿ
Ju¡ wCv∫ ¿_Sw Fæ $$11$$ N°Ãt≈®J¡°„ J¡° ı°u _bw# Nb˚°Ÿfi Fæ bFÙ NF∏w° Ãb∏w° N°<Ì J¡∑ N°æ≤
b¨<W ˚uÌ Ÿu <˚∏fi <ªÌ°˚°Ÿ°u* tu* NfiCyw Ÿ°t°∏∫ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ bF ıÙb Fæ $$12$$ N°ÃtR¡≈ª∏Bt°
Ju¡ N∏Ì≤ ı°u <ªBq≈ <ªÌt¨w Fæ ŸJu¡ π°≤° _b-≈®J¡°„ R¡≈ Ÿu _bw# N°_b°<Ìw bF NF∏w° N°<ÌR¡≈
Ÿu N°<b˚¥Õw F…N° Fæ $$13$$ ≈≤t°ÃtR¡≈Ù yCn Ju¡ N∏Ì≤ ı°u <ªwg _b°Ì…R¡≈ Fæ ŸÙ J¡° bF N≈fiu tau FÙ
NF∏w°R¡≈ Ÿu _bw# N°_b°Ìfi J¡≤w° Fæ $$14$$ ≈≤t°Ãt°R¡≈ t<d J¡° <ªwg F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ı°u N∏Ì≤
_b∫a _kC¡≤d F°uw° Fæ ŸÙJ¡∑ ªuwfi°R¡≈ _bR¡≈ tu* bF 'NFtg" oÃ∫°<ÌR¡≈ Ÿu J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ $$15$$
t°¿∫J¡ ıyÌ°J¡°≤ J¡° ı°u N˚°b Fæ*, bF Ju¡bÔ _b≈®J¡°„ _b°Ãt°fiC˚b _bR¡≈ FÙ Fæ, oŸJ¡°
˚ÔÙ˚°≥<w ≈¿≤I°fi J¡≤°fiu Ju¡ <ÔÎ FÙ "≈ÿ∫<w', "bu<W', "N°_b°Ì∫<w', "N°_b°Ωwu' (Ìu©w° Fæ,
ı°fiw° Fæ, _b°Ì Ôuw° Fæ, N°_b°<Ìw F°uw° Fæ) oÃ∫°<Ì J¡tÕJ¡wCÕ˚°b Ÿu Δ∫bF°≤ F°uw° Fæ, fi <J¡ wS°u•w
ıyÌ°J¡°≤ NfiC˚b _b≈®J¡°„ _b°Ãt°fiC˚b Ÿu <˚∏fi Fæ, ∫°u* fiJu¡ ˚uÌ J¡° Ÿ°@fi J¡≤fiu Ju¡ N°„∫ Ÿu
b柰 Δ∫bF°≤ F°uw° Fæ, ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
∫F N°Ãt° ∫F°≥ ≈≤ ≈≤t°SÕw# ı°fifiu ∫°uÀ∫ b_wC J¡° N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ı°fifiu ∫°uÀ∫b_wC J¡°
N≈fiu N∏Ì≤ fi NfiC˚b J¡≤w° Fæ N°æ≤ _b°Ì Ôufiu ∫°uÀ∫ b_wC J¡° N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi w°u N°_b°Ω
b_wC J¡° _b°Ì Ôuw° Fæ $$16$$ ∫F N°Ãt° <bJ¡°≤ F°ufiu ∫°uÀ∫ b_wC J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ N≈fiu ˚Ùw≤
<b<˚∏fi ıÙb°<Ì ªæw∏∫ R¡≈ Ÿu JC¡~> ˚Ù <bJ¡°≤ fiFÙ* J¡≤w° Fæ N°æ≤ ≈®°›w b_wC Ju¡ fi ≤Ffiu Ÿu ŸJ¡∑
≈®°<›w fiFÙ* J¡≤w° Fæ $$17$$ NŸwg ıyÌ°J¡°≤ J¡° N<@‹™>°fi˚¥w FÙ Nfi∏w N°Ãt°, <ıŸJ¡° <J¡ _bR¡≈
≈¿≤≈¥dÕ Fæ, ŸbÕÌ° ÎJ¡R¡≈ F°uJ¡≤ N≈fiu _bR¡≈ tu* FÙ tF°fig ≈bÕw Ju¡ Ÿt°fi Nb¿_Sw Fæ $$18$$
wf "∫Ì°Ãtt¿≤ª_∫' oÃ∫°<Ì J¡Sfi J¡° •∫° N<˚≈®°∫ Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ ŸJ¡° N<˚≈®°∫
J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, oŸ bª°u˚ayÙ Ÿu ∫°fiÙ "∫Ì°Ãtt<≤ª_∫' oÃ∫°<Ì b°•∫°u* Ÿu tæ*fiu N°≈J¡°u oŸJ¡°
ŸyÕ - 57] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1069
<ÌÀÌ„Õfi J¡≤°∫° <J¡ NFaw°<Ì (ıÙb˚°b N°<Ì) Îba ıyW°<ÌJ¡° (ıyÌg˚°b N°<Ì J¡°) w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌ
fiFÙ* Fæ $$19$$ fi <ªW Fæ, fi ≈®t°w° Fæ N°æ≤ fi ıyÌ°J¡°≤ N°<Ì <b˚®t Fæ, ≈FÔu bT°ÕJ¡°Ô tu* f≤Ÿ ªCJ¡fiu
Ju¡ J¡°≤d f°Ì tu* „≤wg-J¡°Ô tu* „ÆÌ„¥∏∫ F…Î tu| Ju¡ Ÿt°fi „C] NS°Õwg N<@‹™>°fi-ŸÌ°ÃtR¡≈ Ÿu
≈¿≤<„‹¸> f°<@w ıywg „°∏w F…N° FÙ „°¿∏w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$20$$ ıæŸu Bb_b˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
ıÔ FÙ ıÔ tu* N°bwÕ N°<Ì ˚°b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ t°∫°bÙ ŸbÕI FÙ N≈fiÙ t°∫° Ÿu Ÿa∫C•w
I<›w”≈ N°Ãt° tu* NFaw°<ÌR¡≈J¡°u ∫°fiÙ ıÙb N°æ≤ ıywg Ju¡ R¡≈ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$21$$ ıæŸu ıÔ
tu* Ì®bÃb ≤Fw° Fæ, ıæŸu ŸÌ° ytfi J¡≤fiub°Ôu b°∫C tau _≈∏Ì ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu Ju¡bÔ
I<›w_bR¡≈b°Ôu ŸbÕI ≈≤t°Ãt° tu* NFaw°, Ìu„ J¡°Ô N°<Ì ≤Fwu Fæ* $$22$$
∫<Ì ıÙb J¡° _bR¡≈ N°æ≤ ıywg J¡° _bR¡≈ Ì°ufi°u* I<›w Ÿu <˚∏fi fiFÙ* Fæ, wf I<›w Ju¡ ıÙb N°æ≤
oÕÿb≤˚°b tu* ≈≤_≈≤ •∫° ˚uÌ ≤F° ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
oÕÿb≤ N≈fiu „≤Ù≤ ˚°b tu* <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈ _bR¡≈I°fi J¡°u I°fi J¡∑ N<˚b¨<]Ÿu ∫°fiÙ Ÿty®
N°b≤d N°æ≤ ≈¿≤¿h~>∏fiw°Ÿu „¥∏∫ I°fi J¡∑ N<˚b¨<] Ÿu ŸÌ°ŸbÕÌ° FÙ ı°fiw° Fæ N°æ≤ NFaJ¡°≤ Îba
_S¥Ô-ÌuF_bR¡≈ ıÙb˚°b tu* w°u ªuwfiR¡≈ F°uw° F…N° ˚Ù ıÙbfi Ju¡ FuwC˚¥w ≈®°d, o¿∏Ì®∫ N°æ≤ <bT∫°ua
Ju¡ Ÿ°S NfiuJ¡<b@ Nº∫°Ÿ°u* Ju¡ J¡°≤d "tæ* ıÙb N°<Ì_bR¡≈ bFÙ N°Ãt° Fq≥' ∫°u* ı°fiw° Fæ, w°¿[bJ¡
I°fi Ÿu fiFÙ* ≤Fw°, ∫FÙ fitu* ˚uÌ Fæ $$23$$
oŸ<ÔÎ ıÙb J¡∑ ≠∫°u*-≠∫°u* ˚®°¿∏w F°uwÙ ı°wÙ Fæ, Ã∫°ua-Ã∫°u* oÕÿb≤ J¡° <bbwÕ (≈°Ì°fi J¡∑ ŸW°
Ÿu <bTt ŸW°b°Ô° ≈¿≤d°t) F°uw° ı°w° Fæ $ ∫F J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ-<ıŸ J¡°≤d N°æ≤ J¡t°u˘ J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu <ıŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <bT∫ ≈¿≤I°fi Ÿu NI°fiÙ ıÙb°Ãt°
J¡°u <ıŸ Ì„Õfi, Ô°˚ N°æ≤ ≈˚°uy Ju¡ bæ<ªc∫ Ÿu <ıŸ-<ıŸ w≤F Ju¡ <≈®∫, t°uÌ, ≈®t°uÌ N°<Ì
<b<˚∏fi <b<˚∏fi ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈˚°uy°u* J¡° N°<b˚°Õb F°uw° Fæ NSb° bF Nfi∏∫ _bR¡≈ tu* ıæŸÙ
˚°u•w°, ˚°uÀ∫ N°æ≤ ˚°uy J¡∑ <b<ª`w°R¡≈Ù N∏∫w° J¡° NfiC˚b J¡≤ Ôuw° Fæ, Ÿ-Ÿ ıÙb J¡∑ J¡°t
N°<Ì J¡∑ b°Ÿfi° Ÿu bF ≈≤tuÿb≤ bæŸu-bæŸu N≈fiu Nay°u* J¡°u <bb<wÕw J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ bæ<ªc∫ @°≤d
J¡≤w° Fæ $$24$$ ıf oŸfiu (ıÙb fiu) Ÿwg-„°˜°u* Ÿu N°æ≤ ŸÌg-yC”N°u* Ju¡ ≈Ìu„°u* Ÿu ∫F ı°fi
<Ô∫° <J¡ oŸ ˚°uÀ∫ ıywg J¡° ıÙbfi (Ÿ°≤) ∫° ≈≤t°SÕ ¿_S<w N<@‹™>°fiŸ∏t°`R¡≈ _k¥¡<wÕ FÙ Fæ
N°æ≤ ˚°u•w° J¡° ıÙbfi (Ÿ°≤) <ıŸJu¡ N@Ùfi Ÿt_w ıÙb°u* Ju¡ ıÙbfi Fæ ÎuŸ° N°fi∏Ì_bR¡≈ ıÙbfi
FÙ Fæ, wf ˚°uÀ∫ N°æ≤ ˚°u•w° Ì°ufi°u* Ju¡ N<@‹™>°fi°u* J¡∑ <ªÌ®¥≈w° FÙ Nb<„‹¸ ≤F yoÕ, ÎuŸÙ ¿_S<w
tu* ıÙb N°æ≤ oÕÿb≤ J¡° J¡˚Ù ˚Ù ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$25$$
ıÙb N°æ≤ oÕÿb≤ J¡° ˚uÌ J¡≤fiub°Ôu NI°fi Ju¡ <bfi‹¸ >F°u ı°fiu ≈≤ ≈®°I N°æ≤ wC≤Ù∫ J¡° ˚uÌ ˚Ù
<fib¨W F°u ı°w° Fæ, Nw# N©^±>≈¥d°Õfi∏ÌæJ¡≤Ÿ <ª∏t°` J¡° Ÿ°t®°≠∫ <Ÿ] F…N°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b°_wb tu* ıÙb N°æ≤ oÕÿb≤ J¡° ˚uÌ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ oŸ ≈®°I N°æ≤ wC≤Ù∫ Ì°ufi°u* J¡° ˚uÌ ˚Ù fiFÙ*
Fæ $ ZÙ≤°tıÙ, NŸ<Ô∫w tua N°≈ fi ŸfJ¡°u „°∏w N©^±> ≈¥d°Õfi∏ÌæJ¡≤Ÿ f®ÊR¡≈ FÙ ı°<fi∫u $$26$$
<fiª°un NSÕ J¡° NfiCb°Ì≈¥bÕJ¡ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Ÿt_w ıywg ≈¥dÕ_b≈®J¡°„_bR¡≈, N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ, <bT∫ Îba N≈fiu ˚uÌJ¡ @t°u˘ Ÿu „¥∏∫, ÎJ¡,
1070 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°<Ì-tº∫ Ÿu „¥∏∫, ≈®„°∏w f®Ê_bR¡≈ FÙ Fæ $ ÎuŸÙ ¿_S<w tau 'Ÿb˘ ≈®„°∏wtg' (Ÿf ≈®„°∏w f®ÊR¡≈
Fæ) oÃ∫°<Ì w°ÃJ¡°<ÔJ¡ „ÆÌt∫Ù Â<‹¸>≈Ì°u* Ÿu f°u<@w F°ufiub°Ôu NS°u˘ Ju¡ N˚uÌŸaŸyÕ J¡° vÔu©
J¡≤fiub°ÔÙ N°F°∫Õ (ffi°b¸>Ù) ˚uÌÂ<‹¸> >Ÿ°s°wg ≈®∫°uıfi fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <tØ∫° FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ <b≤°u@J¡°
˚°fi F°ufiu ≈≤ ˚°yÃ∫°y-Ôsd° J¡° N°Z∫ Ôu J¡≤ Ô‚∫°SÕ N©^±> J¡° f°u@ J¡≤°fi° FÙ ŸJ¡° ≈®∫°uıfi
Fæ $ •w b°•∫ Ÿu f°uº∫ N©^±>R¡≈ NSÕ w°u —J¡°≤ Ÿu Ô<sw ı°u <b„C] ªæw∏∫ Fæ, bFÙ* Fæ, NwÎb
∫F Ÿf —J¡°≤ _bR¡≈ Fæ, ∫FÙ J¡Ffi° ª°<FÎ $ —J¡°≤ Ÿu <b„C] ªæw∏∫ ∫°u* Ô¿sw F°uw° Fæ - —J¡°≤,
ıywg N°æ≤ f®Ê J¡° ÎJ¡∑J¡≤d J¡≤ wÌfi∏w≤ <b≤°¸>g, <F≤^∫y˚Õ, NΔ∫°J¨¡w N°æ≤ wC≤Ù∫_bR¡≈ NJ¡°≤,
J¡°≤, tJ¡°≤ N°æ≤ N@Õt°`° ∫°u* —J¡°≤ Ju¡ ª°≤ w≤F ≈°Ì°u* J¡° <b˚°y J¡≤ ≈¥bÕ ≈¥bÕ ≈°Ì°u* J¡° W≤°uW≤
≈°Ì°u* tu* ≈ŸaF°≤ J¡≤ Ôufiu Ju¡ Nfi∏w≤ ªwCSÕ N°@Ù t°`° Ÿu NŸaŸ¨‹¸> Nπ∫ ≈¥d°Õfi∏ÌÎJ¡≤Ÿ <fiÃ∫-
N≈≤°us ≈®Ã∫Jg¡-<ª∏t°`_bR¡≈ f®Ê f°u<@w F°uw° Fæ $$27$$
ŸW°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nl>°bfib°≥ ŸyÕ
<J¡≤°w Ìu„ Ju¡ ŸC≤|C Ju¡ bæ≤°À∫ J¡° bdÕfi wS° ŸJu¡ ≈®<w t°a±>Δ∫ J¡° ≈Ìu„ $)
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tıÙ, ≈FÔu Ju¡ tC<fi oŸÙ <bT∫ tau ∫°fiÙ „ÆÌR¡≈° ˚uÌÂ<‹¸> Ju¡bÔ f°u@
Ju¡ <ÔÎ Fæ, oŸ J¡Fu y∫u NSÕ tu* FÙ ≈®°ªÙfi o¿wF°Ÿ J¡°, <ıŸtu* ˚ÙÔ°u* Ju¡ ≤°ı° ŸC≤|C J¡° NÃ∫∏w <b_t∫
J¡≤°fiub°Ô° b¨W°∏w Fæ, Ì°F≤d Ìuwu Fæ* $$1$$
ŸC≤|C Ju¡ <fib°Ÿ Ìu„ J¡°u fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ŸJu¡ ≈°Ÿ Ju¡ <Ft°Ô∫ Ju¡ <„©≤ J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
∫F°≥ <Ft°Ô∫ J¡∑ ª°u¸>Ù Jæ¡Ô°Ÿ fi°t J¡° ≈bÕw Fæ, bF •∫° Fæ ? W≤<Ì„° J¡° Ÿ°≤ Fæ, ˚¥<t Ÿu
<fiJ¡Ôu F…Î J¡≈¥≤ J¡° Ÿt¥F Fæ, <„bıÙ J¡° J¡v∫°dt∫ F°_∫ Fæ, <b„C] ª∏Bt° J¡° wuı#≈Caı Fæ NSb°
W≤ <Ì„° J¡° Ÿ°≤, <„bıÙ J¡° F°_∫ N°æ≤ ª∏Bt° J¡° ≈®J¡°„ ∫u Ÿf ≈¨ØbÙ tu* N°J¡≤ t°fi°u* ÎJ¡ J¡≈¥≤
J¡° i>u≤ ffi y∫u Fæ* $ ≈bÕw°u* tu* Zu‹™> <Ft°Ô∫ Ju¡ π°≤° @°≤d J¡∑ yoÕ <„©≤°u J¡∑ ≈≤‡≈≤°R¡≈ t°u<w∫°u* J¡∑
t°Ô° J¡° ŸCtu” t<d Fæ NSb° ∫°u* J¡<F∫u <J¡ bF „æÔ°u* tu* ¿bF°≤ J¡≤fiub°Ôu F°<S∫°u* Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î tC•w°
ŸtCÌ°∫ J¡° fi°∫J¡ Ÿay®FJ¡ ≤°<„ Fæ $ ˚yb°fig <b‹dC Ju¡ sÙ≤ Ÿ°y≤ J¡∑ w≤F ŸC≤≈<w o∏B Ju¡ _byÕ J¡∑
w≤F N°æ≤ f®Ê° Ju¡ N°„∫ <b‹dC fi°<˚J¡tÔ J¡∑ w≤F bF „<„t°æÔÙ ≈°bÕwÙ ≈<w J¡° w°u |≤ NS°Õwg
ŸŸC≤ π°≤° <fi<tÕw <fib°Ÿ _S°fi Fæ $$2-4$$ <ÌΔ∫°ayfi°Îu≥ <ıŸ ≈≤ N°R¡»> Fæ, ÎuŸu N<wªaªÔ ≤Ãfi°u*u J¡∑
„Ô°J¡°N°u* Ÿu ∫C•w ”B°s b¨s°u* tu* Ô¸>J¡ ≤Fu H¥Ô°u* Ÿu bF ÎuŸu „°u˚w° Fæ, ıæŸu ŸtCB ªaªÔ ≤Ãfi R¡≈Ù
„Ô°J¡°N°u* Ÿu ∫C•w ÔF¿≤∫°u* Ÿu „°u˚w° F°u $$5$$ ıF°≥ ≈®tW ≈®tSyd°u* J¡Ù Nayfi°N°u* Ju¡ ª≤d°u* Ÿu
<bw°<nw <bÔ°ŸÙ „°uJ¡≤<Fw ≈C≤T ÎuŸu ˚Ôu Ôywu Fæ*, ıæŸu N„°uJ¡ b¨s $$6$$ Ÿ <„©≤ ≈≤ <ıfi-
<ıfi <Ì„°N°u* tu* ˚yb°fig „aJ¡≤ J¡° <bª≤d F°uw° Fæ fi-fi <Ì„°N°ua tu* (t_wJ¡ tua @°¿≤w ª∏Ì®t° J¡∑
≠∫°ußfi° Ju¡ Ÿ‡≈JÕ¡ Ÿu) ª∏BJ¡°∏w t<d Ju¡ Bb°u* Ÿu ≈®≈°w _S°fi°u* tu* H≤fiu fF ≤Fu Fæ* N°æ≤ <ıfi <Ì„°N°u*
tua fiJ¡° <bª≤d fiFÙ* F°uw°, fi <Ì„°N°u* tu* fFwu F…Î H≤fiu ˚Ù ”J¡ ı°wu Fæ* $$7$$ NfiuJ¡ f®Ê°^±>°u* Ju¡
N°@°≤ f®Ê J¡∑ fi°o˘ ı°u Ôw°N°u*, b¨s°u*, yCvt°u*, f°b<n∫°u*, w°Ô°f°u*, fi<Ì∫°u*, fiÌ°u*, ≈„CN°u*, F¿≤d°u*
ŸyÕ - 58] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1071
N°æ≤ ˚¥w°u* J¡° N°@°≤ Fæ NSb° fi Ôw° N°<Ì∫°u* Ÿu bF Ÿt_w f®Ê°^±> J¡∑ w≤F N°h~>°<Ìw Fæ $$8$$
Ÿ <Ft°Ô∫ Ju¡ <„©≤˚¥w Jæ¡Ô°Ÿ Ju¡ t¥Ô Ìu„ tu* Futı¸> (ŸCbdÕ Ju¡ ŸÂ„ ≈Ùw ı¸>°b°Ôu) fi°t Ju¡
<J¡≤°w Ÿ ˚°≥<w <fib°Ÿ J¡≤wu Su, <ıŸ ˚°≥<w b¸>b¨s Ju¡ t¥Ô Ìu„ tau ªÙ*<¸>∫°≥ <fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ $$9$$
Jæ¡Ô°Ÿ ≈bÕw Ju¡ fiÙªu ≈bÕw°u* Ju¡ N≤^∫°u* tuau Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu ”B°s N°æ≤ N∏∫°∏∫ b¨s°u* Ju¡ k¡Ô, ≈C‹≈,
J¡∏Ìt¥Ô N°<Ì Ÿu bu sCB <J¡≤°w N≈fi° ıÙbfi Δ∫wÙw J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d vÔq Ju¡ Ÿt°fi <fiJ¡¸>-ıÙbÙ
F°uJ¡≤ ≤Fwu Su $$10$$ fi <J¡≤°w°u* J¡° ÎJ¡ ≤°ı° S°, bF Ì°≤ªuw° N°æ≤ „`CN°u* Ju¡ Ì…y°u˘ J¡° ıÙwfiub°Ô°
S°, <bı∫Ô‚tÙ w°u t°fi°u* ŸJu¡ F°S SÙ $ ≈®ı° Ju¡ ≈°Ôfi tu* Ìs S°, ŸJ¡° fi°t S°-ŸC≤|C, bF
NÃ∫∏w fÔÙ S°, fnu-fnu „`CN°u* Ju¡ Ì≈Õ J¡°u Ìub°u* Ju¡ Ÿt°fi <tfi¸> ˚≤ tu* <bª¥<dÕw J¡≤ Ìuw° S°,
≈≤°J®¡t tu* bF Ÿ¥∫Õ Ju¡ ŸÂ„ S°, y<w tu* „≤Ù≤@°≤Ù b°∫C Ju¡ wCv∫ S° $ N≈fiu NfiuJ¡<b@ ≤°≠∫ bæ˚b°u* Ÿu
wS° <b<b@ @fi Ÿa≈<W∫°u* Ÿu Ÿfiu yCflJ¡°ua Ju¡ fi°∫J¡ JC¡fu≤ J¡°u t°w J¡≤ <Ì∫° S° $ hª N°ÃtI°fi Ju¡
J¡°≤d Ÿ¥≤°@Ù„ o∏Ì® Ju¡ yC” f¨F_≈<w Ju¡ N°æ≤ ≤Ÿ, NÔaJ¡°≤ N°<Ì Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ J¡°Δ∫°u* J¡∑ <b<b@ ≤ªfi°N°ua
Ju¡ J¡°≤d NŸC≤ Ìu„¡Ju¡ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ «¡≈≤ Ÿfiu <bı∫ ≈° ≤•©Ù SÙ $$11-13$$ ıæŸ ŸFŸ®°a„C
<Ìb°J¡≤ (Ÿ¥∫Õ) <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ Nay°u* tu* SJ¡°b¸> J¡° NfiC˚b <J¡∫u <ffi° J®¡t„# ÎJ¡ Ju¡ ≈Ù~>u ÎJ¡ NfiuJ¡
<ÌbŸ°u* J¡° <fit°Õd J¡≤wu Fæ*, ™>ÙJ¡ ŸÙ w≤F bF ŸC≤|C fi°t J¡° ≤°ı° Nay°u* tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ SJ¡°b¸>
J¡° NfiC˚b <J¡∫u <ffi° <ıŸ Ÿt∫ ı°u ≤°ıJ¡°∫Õ ≈®°›w F°uwu y∫u, fiJ¡°u <fiy®F N°æ≤ NfiCy®F J¡∑ Δ∫b_S°
Ÿu J¡≤w° S° $$14$$ Nfi∏w≤ <fiy®F°fiCy®F-Δ∫b_S° Ÿu <J¡∫u ı°fiub°Ôu fi ≤°ıJ¡°∫°u˘ Ÿu Ã≈∏fi ŸC©
N°æ≤ Ì…#©°u* Ju¡ J¡°≤d ŸJ¡∑ ≈°≤t°<SÕJ¡ y<w ÎuŸu ÔC›w F°u yoÕ ıæŸu <J¡ ka¡Ìu tua k≥u¡Ÿu ≈sÙ J¡∑ y<w ÔC›w
F°u ı°wÙ Fæ $$15$$
Ì…#© Ÿu ı<fiw <ª∏w° N°æ≤ „°uJ¡ J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
J¡°uvFq∫∏` tu* ıæŸu <wÔ ≈ÙŸu ı°wu Fæ*, bæŸu ofi Ì…#©Ù ≈®ı°ıfi°u* J¡°u fÔ≈¥bÕJ¡ tæ* •∫°u* ≈ÙŸw° Fq≥
∫°fiÙ Ì…#© Ìu ≤F° Fq≥ ? Ÿ˚Ù ≈®°<d∫°au J¡°u bæŸu FÙ Ì…#© F°uw° Fæ, ıæŸu <J¡ tCHu F°uw° Fæ $$16$$
J¡wÕΔ∫ Ju¡ Ÿa„∫ tu* ≈®St J¡°u<¸> J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ ofi Ì…#©Ùıfi°u* J¡°u tæ* @fi Ìq≥, ofiJu¡ «¡≈≤ <fiy®F J¡≤fi° Δ∫SÕ Fæ ıæŸu @fi <tÔfiu ≈≤ tæ*
N°fi<∏Ìw F°uw° Fq≥, bæŸu FÙ Ÿ‡≈¥dÕ tfiC‹∫ @fi Ÿu FÙ N°fi¿∏Ìw F°uwu Fæ* $$17$$
Nf ÌqŸ≤Ù J¡°u<¸> fwÔ°wu Fæ* $
NSb° @tÕ„°˜ fiu <ıŸ ≈C”T Ju¡ <ÔÎ ı柰 <fiy®F ∫°fiÙ b@, f∏@fi N°<Ì Ì^±> ∫°uÀ∫ ™>F≤°∫°
F°u, Ÿu bæŸu FÙ Ì^±> Ìq≥, •∫°u*<J¡ <ffi° Ì^±> <Ì∫u ∫F ≈®ı° N≈fiÙ-N≈fiÙ t∫°ÕÌ° tu* ÎuŸu ≈®b¨W fiFÙ*
F°uwÙ, ıæŸu <J¡ ıÔJu¡ <ffi° fiÌÙ ≈®b¨W fiFÙ* F°uwÙ $$18$$ b@ N°æ≤ f∏@fi N°<Ì Ÿu ∫F tu≤° Ì^±>fiÙ∫ Fæ,
∫F ≈C≤_J¡°≤ N°<Ì Ÿu ŸÌ° NfiCJ¡‡≈fiÙ∫ Fæ, ˚°À∫b„ N°ı ŸC©Ù Fq≥ w°u Ì…˚°ÕÀ∫b„ N°ı Ì…#©Ù Fq≥, ∫F
Ÿf ≈¿≤„uT tu* J¡‹¸> FÙ Fæ, F° J¡‹¸> ! $$19$$ ıæŸu Ÿ°u∫u F…Î ›∫°Ÿu ≈C”T J¡° fF…w J¡°Ô J¡∑ w¨‹d° Ÿu
∫C•w tfi ıÔ Ju¡ fnu fnu N°bw°u˘ tu* |¥tJ¡≤ J¡FÙ* ÎJ¡ ıyF <bZ°t fiFÙ* ≈°w°, bæŸu FÙ ˚¥<t ≈<w ŸC≤|C
J¡° ≈∫CÕ•w <bJ¡v≈°u* Ÿu ªaªÔ F…N° tfi J¡FÙ* ÎJ¡ ıyF <bZ°t J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…N° $$20$$ <J¡ŸÙ ÎJ¡
Ÿt∫ ıæŸu Ìub<TÕ fi°≤Ì o∏B Ju¡ |≤ N°wu Fæ* bæŸu FÙ <ı∏F°u*fiu Ÿt_w <Ì„°R¡≈Ù t^±>Ô°u* tu* ˚®td <J¡∫°
1072 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ, ÎuŸu tF<TÕ t°^±>Δ∫ Ÿ ≤°ı° Ju¡ |≤ ≈≤ N°∫u $$21$$ oŸ ≤°ı° fiu Ÿ‡≈¥dÕ „°˜°u* Ju¡ <bI°w°,
Ÿ∏ÌuFR¡≈Ù Ì…‹¸> b¨s-_w‡˚ Ju¡ ~>uÌfi tu* JC¡™>°≤_bR¡≈ fi tF°tC<fi t°^±>Δ∫ J¡° ≈¥ıfi <J¡∫° N°æ≤
≈¥~>° $$22$$ ŸC≤|Cfiu J¡F° # Fu tF°tCfiu, ıæŸu ˚¥<t ≈≤ bŸ∏w M¡wC Ju¡ NSb° <b‹dC Ju¡ N°fiu ≈≤ Ô°uJ¡
≈≤t ŸC©Ù F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ N°≈Ju¡ „C˚°ytfi Ÿu tæ* NÃ∫∏w ŸC©Ù F…N° $$23$$ ˚yb°fig, N°ı tæ*fiu
≈C^∫b°fig ıfi°ua tua @tÕw# ≈®St _S°fi ≈®°›w <J¡∫°, •∫°ua<J¡ J¡tÔ J¡°u <bJ¡<Ÿw J¡≤fiub°Ôu Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi
N°≈fiu tu≤u «¡≈≤ J¨¡≈°Â<‹¸> J¡∑ Fæ $$24$$ Ÿ‡≈¥dÕ @t°u˘ Ju¡ ı°fifiub°Ôu Fu ˚yb°fig, N°≈ ≈≤t ≈Ì tu*
<ª≤J¡°Ô Ÿu FÙ <bZ°¿∏w ≈° ªCJu¡ Fæ*, Nw# ıæŸu Ÿ¥∫Õ N∏@J¡°≤ J¡°u J¡°¸> ±>°Ôw° Fæ, bæŸu FÙ tu≤u oŸ Ÿa„∫
J¡°u J¡°¸> ÌÙ<ı∫u $$25$$ tF°≤°ı fn°u* Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu ˚Ô° <J¡ŸJ¡°u Ì…#© Ÿu ~C>¸>J¡°≤° fiFÙ* F°uw° ? Ì…#©
Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ˚ÔÙ-˚°≥<w ı°fifiub°Ôu <bI ıfi Ÿ∏ÌuF J¡°u FÙ tF°fig Ì…#© J¡Fwu Fæ* $$26$$ ıæŸu <Ÿ*F Ju¡
fi© F°SÙ J¡°u Ã≈Ù<nw J¡≤wu Fæ*, bæŸu FÙ tu≤u „`C, <t` N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u* Ju¡ <bT∫ tu* tu≤u π°≤° <J¡∫u y∫u
<fiy®F N°æ≤ NfiCy®F Ÿu ı<fiw <ª∏w°Î≥ tCHu NÃ∫∏w Ã≈Ù<nw J¡≤ ≤FÙ Fæ* $$27$$ Fu ˚yb°fig, oŸ<ÔÎ
Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ Ÿt°fi tu≤Ù fC<] tu* ŸbÕÌ° Ÿt Â<‹¸> J¡° Ì∫ ıæŸu F°u N°æ≤ <bTtÂ<‹¸> J¡° Ì∫ ıæŸu
fi F°u, b柰 J¨¡≈°≈¥bÕJ ¡J¡∑<ı∫u $$28$$ t°^±>Δ∫ fiu J¡F° # ≤°ıfi, ıæŸu (@¥≈ Ÿu) JC¡F≤° fi‹¸> F°u ı°w° Fæ,
bæŸu FÙ bæ≤°À∫, Ã∫°y N°<Ì _b∫Ãfi Ÿu wS° N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ F°ufiu wJ¡ <fi≤∏w≤ NfiC<‹™>w Zbd, tfifi
N°<Ì N°Ãt° Ju¡ N<˚Δ∫aıJ¡ ≈°∫°u* Ÿu ∫F tfi J¡∑ t¨Ì…w° ∫°fiÙ FTÕ, <bT°Ì N°<Ì J¡^¸>J¡°u* Ÿu F°ufiub°ÔÙ
~>uÌfi ∫°uÀ∫w° <bfi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$29$$ Fu ≤°ıfig, ıæŸu „≤wg-J¡°Ô Ju¡ N°ytfi t°` Ÿu fnu-fnu
tu|t^±>Ô <bÔÙfi F°u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ Ju¡bÔ N≈fiu≈fi J¡° <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu FÙ tfi J¡° ˚Ùw≤Ù Ÿaw°≈
„Ù|®°<w„Ù|® <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$30$$ Fu ≤°ıfig, N≈fiu FÙ tfi Ÿu ˚Ùw≤ <bª°≤ J¡∑<ı∫u <J¡ ı°u N≈fiu
Ÿ‡f∏@Ù „`C, <t` N°<Ì, N≈fiu „≤Ù≤ tu* ≤Ffiub°ÔÙ o¿∏Ì®∫°≥ wS° fC<] N°<Ì b_wCÎ≥ Fæ, bu w[bw# J¡°æfi
Fæ Îba ∫C<•w Ÿu fiJ¡° ≈®J¡°≤ •∫° Fæ ? $$31$$ tæ* J¡°æfi Fq≥ ? Jæ¡Ÿ° Fq≥ ?, ∫F <Ì©°oÕ Ìufiub°Ô° ıywg •∫°
Fæ ? Jæ¡Ÿu ı∏t N°æ≤ t≤d F°uwu Fæ* ?, oŸJ¡° ˚Ù N∏Ì≤ Ÿu <bª°≤ J¡∑<ı∫u, ∫°u* <bª°≤fiu Ÿu N°≈ tFW° J¡°u
(N<bª°≤ Ÿu ˚°Ÿfiub°ÔÙ <tØ∫° ≈¿≤¿h~>∏fiw° Ju¡ <fiJ¡Ô ı°fiu Ju¡ J¡°≤d N≈¿≤¿h~>∏fiw° J¡°u) Nfi°∫°Ÿ
≈®°›w F°u ı°∫u*yu $$32$$ ıf wS°u•w <bª°≤ Ÿu N≈fiu ŸÃ_bR¡≈˚¥w _b˚°b J¡°u N°≈ ı°fi ı°∫u*yu, wf
N°≈Ju¡ <fiÿªÔ t°fiŸ J¡°u FTÕ, NtTÕ N°<Ì Nb_S°Î≥ W°uÔfi fiFÙ* J¡≤ ≈°∫uyÙ NS°Õwg ∏fitfi N°æ≤
N°fitfi Ju¡ FuwC ≈Ì°S°u˘ Ÿu w≤°ı¥ J¡∑ ¿_S<w ıæŸu N<fi∫w (NŸawC<Ôw) F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu N°≈Ju¡
N∏w#J¡≤d J¡∑ ¿_S<w N<fi∫w fiFÙ* F°uyÙ $$33$$ ıæŸu w≤ay N≈fiu Way _bR¡≈ J¡°u ~>°un ≈¥bÕ<Ÿ]
ıÔ_b˚°b F°uJ¡≤ „°∏w F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ <ª∏w°≠b≤ Ÿu tC•w F…N° N°≈J¡° tfi N≈fiu ŸaJ¡v≈
<bJ¡v≈°ÃtJ¡ _bR¡≈ J¡°u ~>°un ≈¥bÕ<Ÿ] f®Ê_b˚°b F°u J¡≤ „°¿∏w J¡°u, <fi<bÕsu≈w° J¡°u ≈®°›w F°u
ı°∫uy° $$34$$
wf •∫° tfi J¡∑ ŸW° FÙ <bfi‹¸> >F°u ı°∫uyÙ ? fiFÙa, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈FÔu tfiC Ju¡ f°Ì J¡<ÔJ¡°Ô J¡°u ≈®°›wJ¡≤ NfiuJ¡<b@ ≈°≈°u* Ÿu N°J®¡°∏w F…N° ˚¥t^±>Ô <k¡≤
ÌqŸ≤u tfiC J¡∑ y<w tu* <bΩt°fi ≤Fw° F…N° FÙ ≈°≈°u* Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈°w° Fæ, bæŸu FÙ ıÙb∏tC•w Ju¡ Δ∫bF°≤
tu* ŸtSÕ F°ufiu Ÿu tfi ˚Ù <bΩt°fi ≤Fw° F…N° FÙ ≈FÔu Ju¡ N≈fiu R¡≈ J¡°u ~>°un Ìuw° Fæ $$35$$
ŸyÕ - 58] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1073
Ju¡bÔ Ì…#©<fib¨<W FÙ w[bI°fi J¡° k¡Ô fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC <ıŸ Ÿ°t®°≠∫ tau f®Ê° N°<Ì Ìubw°N°u* Ju¡
«¡≈≤ ˚Ù NfiCJa¡≈° J¡∑ ı°wÙ Fæ, b柰 <fi≤<w„∫°fi∏Ì Ÿ°t®°≠∫ ˚Ù k¡Ô Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ô°uJ¡ tu* ≈®ı°ıfi ≈°Ôfi J¡≤fiub°Ôu Ÿ∏wC‹¸> <≈w° J¡∑ J¨¡≈° Ju¡ ≈°` F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ bu <b˚b
Ÿ‡≈∏fi f®Ê° N°<Ì fnu Ìubw° ˚Ù <b<Ìw w[b NwÎb Ÿ∏wC‹¸> N°≈J¡∑ J¨¡≈° Ju¡ ≈°` F°u*yu $$36$$
ıf N°J¡°„ N°<Ì J¡∑ ˚Ù tFW° ŸJ¡∑ ŸW° Ju¡ N@Ùfi Fæ, wf ŸJ¡∑ Ÿb°Õ<w„°<∫fiÙ (Ÿ˚ÙŸu
f»Ù ª»Ù) tFW° tu* w°u J¡Ffi° FÙ •∫° ? oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°ıfig, <bbuJ¡ ı<fiw I°fiR¡≈ ÌÙ≈ Ÿu N°Ãtw[b J¡°u ı°fi Ôufiu ≈≤ N°≈ tuR¡, ŸtCB N°æ≤ N°J¡°„
J¡°u ˚Ù Wt NSÕ Ìufiub°ÔÙ tFW° ≈°∫u*yu $$37$$ Fu Ÿ°@°u, ıæŸu y°∫ Ju¡ ©C≤t°` ıÔ tu* F°SÙ fiFÙ* ±¥>fw°,
bæŸu FÙ tF[b ≈®°›w J¡≤ Ôufiu ≈≤ N°≈J¡° N∏w#J¡≤d ŸaŸ°¿≤J¡ b¨<W∫°u* tu* fiFÙ* ±¥>fuy° $$38$$ ≤°ıfig, ıæŸu
<„<SÔ „≤Ù≤b°Ô° th~>≤ y°∫ Ju¡ ©C≤t°` ıÔ tu* ±¥>f ı°w° Fæ, bæŸu FÙ J¡°t, J¡°≈Õ^∫N°<Ì Ì°uT°u* Ÿu Ìq<Tw
tfi wCh~> J¡°∫Õ tu* ˚Ù t°uF J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$39$$ Ju¡bÔ Âÿ∫ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiub°ÔÙ N∏w#J¡≤d
J¡∑ b°Ÿfi°R¡≈Ù •w N≈fiÙ ÌÙfiw° Ÿu J¡∑nu J¡∑ ˚°≥<w N°≈ J¡∑ªn tu* k≥¡Ÿ ≤Fu Fæ* $$40$$
wf <J¡fi <J¡fi <bT∫°u tu* ∫° <J¡wfiu Ÿt∫ wJ¡ bæ≤°À∫ J¡≤fi° ª°<FÎ ? ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, ıf wJ ¡_b∫a≠∫°u<w ≈≤t°Ãt° J¡° FÙ Nb„uTR¡≈ Ÿu NfiC˚b fiFÙ* <J¡∫° ı°w° ıf
wJ¡ Ÿt_w ≈®≈aª J¡° _b∫a ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fi° ª°<FÎ $$41$$
NfiuJ¡ w≤F J¡∑ ZC<w>∫°u* N°æ≤ „°˜°u* J¡° ≈∫°ÕÔ°uªfi J¡≤fi° ª°<FÎ $ NfiuJ¡ w≤F J¡∑ ZC<w∫°u* N°æ≤
„°˜°u* J¡° ≈∫°ÕÔ°uªfi ˚Ù wf wJ¡ J¡≤fi° ª°<FÎ, ıf wJ ¡<J¡ N°Ãt° J¡° N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fi F°u,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu <ıŸ @°wC tu* ŸCbdÕ J¡° N¿_wÃb Fæ, Ÿ @°wC J¡° wf wJ¡ „°u@fi <J¡∫° ı°w° Fæ, ıf wJ¡
Ju¡bÔ ŸCbdÕ Nb<„‹¸> fiFÙ* ≤F ı°w°, bæŸu FÙ wf wJ¡ Ÿt_w Nº∫°Ãt N°<Ì „°˜ Ìu©u (<fª°≤u)
ı°wu Fæ*, ıf wJ¡ <J¡ Ju¡bÔ N°Ãt° ≈®°›w fiFÙ* F°u ı°w° Fæ $$42$$ Ÿb°ÕÃtJ¡ fC<] Ÿu ŸbÕÌ° Ÿ˚Ù ≈®J¡°≤°u*
Ÿu Ÿf Ìu„°ua tu* Ÿ˚Ù Âÿ∫°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≈¥d°ÕÃt° N≈fiu N°≈ Ÿuu FÙ ≈®°›w F°uw° Fæ $ ÎJ¡°@ f°≤, <J¡ŸÙ
ÎJ¡ ıyF, <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ JC¡~ ><bT∫°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiut°` Ÿu bF ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$43$$
J¡Fu y∫u FÙ NSÕ J¡°u Δ∫<w≤uJ¡ Ÿu ˚٠»> J¡≤wu Fæ* $
ıf wJ¡ Ÿ‡≈¥dÕ Âÿ∫°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ N°Ãt° J¡° Ô°˚ fiFÙ* F°uw° ∫°fiÙ Ÿ°s°ÃJ¡°≤
fiFÙ* F°uw°, •∫°u*<J¡ Ÿ˚∑ Nb_S°N°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ ı°u „uT ≤Fw° Fæ, bFÙ N°Ãt° J¡F° ı°w°
Fæ $$44$$ Ÿ°@°u, Δ∫bF°≤ tu* ˚Ù ıf wJ¡ <b≤°u@Ù b_wC J¡°u fiFÙ* ~>°unwu wf wJ¡ Ÿ°t°∏∫ y°∫, @fi
N°<Ì b_wC ˚Ù ıf ≈®°›w fiFÙa J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ, wf NŸ°@°≤d N°Ãt° Ju¡ Ô°˚ J¡∑ w°u J¡S° FÙ
•∫° ? $$45$$ ≤°ıfig, N∏∫°∏∫ Ÿf J¡°∫°u˘ J¡°u ~>°unJ¡≤ <ıŸ <bT∫ J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ N°Ãt° _b∫a Ÿf
≈®J¡°≤ Ÿu ≈®∫Ãfi J¡≤w° Fæ, ŸÙ J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ, ÌqŸ≤u J¡°u fiFÙ* $$46$$ oŸŸu N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤
J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ˚Ù <bT∫°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fi° ª°<FÎ ŸfJ¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ ı°u JC¡~ >(<ıŸu ~>°un
fiFÙ* ŸJ¡wu, ÎuŸ° w[b) <Ì©°oÕ Ìuy°, bFÙ ≈≤t ≈Ì Fæ $$47$$ t<d∫°u* tu* Ÿ¥w J¡∑ fi°o˘ Ÿ‡≈¥dÕ J¡°∫Õ N°æ≤
J¡°≤d°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°R¡≈ ıywg tu* NfiCyw ŸÌ®¥≈ b_wC tu* Ju¡bÔ N≈fiÙ J¡v≈fi° Ÿu N<˚Δ∫•w <tØ∫°˚¥w
1074 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸÌg Ÿu <˚∏fi b_wCN°u* J¡° <fi#„uT ≈¿≤Ã∫°y J¡≤, Nfi∏w≤ N≈fiu (tfi Ju¡) _bR¡≈ J¡° ˚Ù t¥ÔNI°fi J¡°
fi°„ F°ufiu Ÿu f°@-π°≤° ≈®<bÔ°≈fi J¡≤ tfi <ıŸ Ÿ<hªÌ°fi∏ÌæJ¡t°` b_wC J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, bFÙ ≈≤
f®Ê J¡° _bR¡≈ Fæ $$48$$
Nl>°bfib°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiŸ™>b°≥ ŸyÕ
ÎJ¡°∏w tu* f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ Âÿ∫°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≤Fu
≤°ı° ŸC≤|C J¡°u <bª°≤ Ÿu _b°ÃtÔ°˚ F…N°, ∫F J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, ≈¥b°uÕ•w ≈®J¡°≤ Ÿu oŸ ŸC≤|C ≤°ı° J¡°u ≈Ìu„ ÌuJ¡≤ ˚yb°fig
t°^±>Δ∫ N≈fiu ŸC∏Ì≤ tC<fi∫°u* Ju¡ ≤Ffiu ∫°uÀ∫ Ìu„ J¡∑ N°u≤ ªÔu y∫u $$1$$ w[bB‹¸>° •w tC<fi Ju¡ ªÔu
ı°fiu ≈≤ Ÿ ≤°ı° fiu ÎJ¡°∏w N°æ≤ N<fi¿∏Ìw _S°fi tu* ı°J¡≤ fC<] Ÿu <bª°≤ <J¡∫° <J¡ _b∫a tæ*
J¡°æfi Fq≥ ? $$2$$
≤°ı° ≈FÔu f°fl Âÿ∫°u* tu* N°Ãtw° N°æ≤ N°ÃtÙ∫w° J¡° <bª°≤ Ÿu <fi≤°Ÿ J¡≤wu Fæ* $
tæ* fi tu” ≈bÕw Fq≥ N°æ≤ fi tu≤° tuR¡ ≈bÕw Fæ, tæ* fi ıywg («¡≈≤ N°æ≤ fiÙªu Ju¡ Ô°uJ¡) Fq≥ N°æ≤ fi tu≤°
ıywg Fæ, tæ* fi ≈bÕw Fq≥ N°æ≤ fi tu≤u ≈bÕw Fæ*, tæ* fi ≈¨ØbÙ Fq≥ N°æ≤ fi tu≤Ù ≈¨ØbÙ Fæ $ tu≤° fi w°u ∫F <J¡≤°wt^±>Ô
Fæ N°æ≤ fi tæ* FÙ <J¡≤°wt^±>Ô Fq≥, Ju¡bÔ N≈fiu ŸaJu¡w Ÿu ∫°fiÙ Ÿf Ô°uy°u* J¡∑ Ÿat<w Ÿu ≈\>°<˚TuJ¡ N°<Ì
Ju¡ π°≤° tæ* ≤°ı° ffi°∫° y∫° Fq≥, ∫°u* N≈fiÙ J¡v≈fi° Ÿu FÙ tu≤° Ju¡bÔ Ìu„ FÙ Fæ $ tæ*fiu ∫F J¡v≈fi° ~>°un
ÌÙ, tæ* fi Ìu„ Fq≥ N°æ≤ fi tu≤° ∫F Ìu„ Fæ, Nf fiy≤ fª°, ≈≤ oŸ fiy≤ Ju¡ <bT∫ tu* ˚Ù J¡v≈fi° Ã∫°y Ÿu
∫FÙ <fiÿª∫ <fiJ¡Ôw° Fæ-ºbı°N°u* N°æ≤ f°y°u*J¡∑ ≈a<•w∫°u* Ÿu ∫C•w ŸubJ¡ N°æ≤ Ω°fi°ua Ÿu ˚≤Ù, F°<S∫°u*,
Nÿb°u* N°æ≤ Ÿ°t∏w°u* Ÿu ∫C•w fiy≤Ù fi w°u tæ* Fq≥ N°æ≤ fi w°u fiy≤Ù tu≤Ù Fæ $ <tØ∫°˚¥w J¡v≈fi° Ÿu Ÿ‡f∏@
≤©fiub°Ô° wS° J¡v≈fi° J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ fi‹¸> F°u ı°fiub°Ô° ∫F ˚°uy ŸtCÌ°∫ wS° ˚°∫°Õ N°<Ì
JC¡¸C>‡f ≈¿≤b°≤ tæ* fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ fi w°u bF Ÿf tu≤° FÙ Fæ $$3-7$$ Îba ŸubJ¡°u*, Ÿufi°N°u*, b°Ffi°ua N°æ≤ N∏∫
fiy≤°u* Ÿu ∫C•w ≤°≠∫ tæ* fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ tu≤° ≤°≠∫ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ |C≥|ªÙ N°æ≤ J¡T°Õ≈d Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡∑ fi°o˘
∫F Ÿ‡f∏@ Nfi°<Ì N∏@ ≈≤‡≈≤° Ju¡ Δ∫bF°≤ Ÿu Ju¡bÔ J¡¿v≈w Fæ $$8$$
Ju¡bÔ J¡v≈fi° Ju¡ Ã∫°yR¡≈ ≈°∫ Ÿu f°fl <bT∫°u* Ju¡ Ÿ°S N≈fiu Ÿ‡f∏@ J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤ Nf
Nªuwfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S ˚Ù N°Ãt° Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ
N°≤‡˚ J¡≤wu Fæ* $
F°S, ≈æ≤ N°<Ì Nb∫b°u* Ÿu ∫C•w Ju¡bÔ ÌuF tæ* Fq≥, ÎuŸ° F°u ŸJ¡w° Fæ Nw# oŸ <bT∫ tu* ˚Ù tæ* N≈fiu
˚Ùw≤ ≈¥dÕR¡≈ Ÿu „Ù|® <bª°≤ J¡≤w° Fq≥ $$9$$ oŸ „≤Ù≤ tua <bΩt°fi t°aŸ N°æ≤ N¿_S tæ* fiFÙ* Fq≥, •∫°u*<J¡
bu Nªuwfi Fæ*, tu≤u Ÿ‡f∏@ J¡°u ˚Ù bu (t°≥Ÿ N°æ≤ N¿_S) ≈®°›w fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, •∫°u*<J¡ ıÔ tu* J¡tÔ J¡∑
˚°≥<w tæ* NŸay Fq≥ $$10$$ t°aŸ ın Fæ, Nw# t°aŸ tæ* fiFÙ* Fq≥, (≤•w ın Fæ, Nw#) bF ˚Ù tBq≈ F°ufiu tu*
ŸtSÕ fiFÙ* Fæ $ F<ß>∫°≥ ˚Ù ın Fæ*, Nw# F<ß>∫°≥ ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ fi <J¡ŸÙ F°Ôw tu* bu t°aŸ N°<Ì tu≤u
Fæ* $$11$$ J¡tu˘¿∏B∫°≥ (F°S, ≈æ≤, tC©, yCÌ° N°æ≤ ≈_S) tæ* fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ tu≤Ù J¡tuÕ¿∏Ì®∫°≥ fiFÙ* Fæ* $ oŸ
ŸyÕ - 59] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1075
ÌuF tu* ı°u JC¡~> ın ≈Ì°SÕ Fæ bF tæ* fiFÙ* Fq≥, •∫°u*<J¡ taæ ªuwfi Fq≥ $$12$$ ˚°uy tæ* fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ ˚°uy tu≤u fiFÙ*
Fæ, tu≤Ù I°fiu¿∏B∫°≥ fiFÙ* Fæ* N°æ≤ ın Îba NŸwg _bR¡≈b°ÔÙ I°fiu¿∏B∫°≥ tæ* fiFÙ* Fq≥ $$13$$ ŸaŸ°≤R¡≈Ù
Ì°uT J¡° t¥Ô J¡°≤d tfi tæ* fiFÙ* Fq≥, •∫°u*<J¡ bF Nªuwfi Fæ $ Nfi∏w≤ Nf ‹¸>°ÃtJ¡ (ı°fiu ı°wu Fæa,
oŸ<ÔΠ‹¸>°ÃtJ¡) fC<] N°æ≤ NFaJ¡°≤ ˚Ù tæ* fiFÙ* Fq≥ N°æ≤ bu tu≤u fiFÙ* Fæ* •∫°u*<J¡ N∏w#J¡≤d J¡∑ Nb_S°R¡≈
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bu w°u ın Fæ* $$14$$ <ıŸJ¡° _bR¡≈ N<w ª≈Ô Fæ, ÎuŸ° „≤Ù≤ Ÿu ÔuJ¡≤ tfi, fC<],
o¿∏B∫ N°<Ì wJ¡ ı°u _S¥Ô-Ÿ¥‚t ˚¥w°u* J¡° Ÿt¥F Fæ, bF ˚Ù tæ* •w ≤Ùw Ÿu fiFÙ* Fq≥ $ Nf ı°u JC¡~> fª°
Fæ Ÿu ˚Ù Ìu©J¡≤ <bª°≤w° F¥≥ $$15$$ Nf f°J¡∑ w°u ≈®t°w° ıÙb Fæ, bF <bT∫°u* Ju¡ Ÿ°S ıf ≈®J¡°„w°
Fæ, wf "tæ* oŸu ı°fiw° Fq≥" ∫°u* <`≈C¸>Ù-Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu f°u<@w F°ufiub°Ô° ∫F ≈®t°w° N°Ãt°J¡° w°¿[bJ¡
_bR¡≈ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$16$$ oŸÙ ∫C<•w Ÿu Ÿ°<sŸabuΩ ≈®<t<w N°æ≤ ≈®tu∫J¡°u ~>°unw° Fq≥, •∫°u*<J¡
ªuÃ∫ fiFÙ* Fq≥, ∫F <fi¿ÿªw Fæ $ (owfiu <bª°≤ Ju¡ Nfi∏w≤ Nf) oŸ <fiÿª∫ ≈≤ N°R¡»> F…N° <J¡ Ÿt_w
<bJ¡v≈°u* Ÿu „¥∏∫, <b„C] Ÿ°sÙR¡≈ „uT N°Ãt° tæ* Fq≥ $$17$$
"F°≤ J¡FÙ* ©°u y∫°' oŸ ˚®t Ÿu ∫` w` ©°uı ≤Fu ≈C”T J¡°u N≈fiu yÔu tu* FÙ Ÿu¡ <Ì© ı°fiu ≈≤ F°≤
≈®°<›w ıæŸu N°ÿª∫Õ˚¥w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ Ÿ Ÿ°sÙ Ju¡ Ju¡bÔ Ì„Õfi Ÿu FÙ ŸC≤|C J¡°u N°Ãt≈®°<›w
N°ÿª∫Õ˚¥w F…oÕ, Ÿu <Ì©Ô°wu Fæ* $
NF°u NÃ∫∏w N°ÿª∫Õ J¡° <bT∫ Fæ Nfi°<Ì J¡°Ô Ÿu ÔuJ¡≤ ≈®∫Ãfi J¡≤ ≤F° ÔÆ@°Ãt° ˚Ù tæ* N°ı FÙ
≈≤t ≈C”T°SÕ_bR¡≈ k¡ÔJ¡° ˚°ıfi F…N°, (•∫°u*<J¡ N°ı wJ¡ tæ* NI°fi tu* ±¥>f° F…N° S°) ∫F tæ*
wÃ≈Ìf°u@ Ÿu NŸÙt N°ÃtR¡≈ Fq≥, oŸ ≈≤t N°Ãt° J¡° J¡FÙ* ≈≤ N∏w fiFÙ* Fæ $$18$$
N≈fiu NfiC˚b Ju¡ Ÿ°S "ÎT f®ÊæT o∏B#' (∫F f®Ê° Fæ, ∫F o∏B Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* J¡° Ÿab°Ì
Ìuwu Fæ* $
ıæŸu t°u<w∫°u* tu* NfiC_∫¥w R¡≈ Ÿu Ÿ¥w Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ f®Ê°, o∏B ∫t, b°∫C N°æ≤
Ÿt_w ≈®°<d∫°u* Ju¡ Ÿt¥F tu* ∫F <fi<©Ô Îuÿb∫°ŭ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ wÃ≈Ìf°u@ Ÿu N°Ãt° NfiC_∫¥wR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw
Fæ $$19$$ Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ ∫F <ª<w„<•w Ÿt_w tÔ°u* Ÿu ≈≤u Fæ*, <bT∫°u* Ju¡ N°t∫ Ÿu (fÙt°≤Ù Ÿu)
b<ıÕw Fæ, Ÿt_w <Ì„°N°u* Ju¡ t^±>Ô°u* J¡°u ≈¿≤≈¥dÕ ∫°fiÙ Δ∫°›w J¡≤ Ôufiub°ÔÙ Fæ N°æ≤ NI°<fi∫°u* Ju¡ ˚∫
J¡∑ FuwC F°ufiu Ÿu ˚∫aJ¡≤ N°J¡°≤ @°≤d J¡≤fiub°ÔÙ Fæ $$20$$ ∫F <ª¿w„<•w Ÿt_w t°fi<ŸJ¡ b¨<W∫°u* tu*
<fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ, (•∫°u*<J¡ "≈®<wf°u@<b<Ìwa twtg' ∫°fiÙ ıf Ÿt_w b¨[∫°ÃtJ¡ f°u@°u*tu* ≈nu F…Î
<ªÃ≈®<w<f‡f°u* Ju¡ _bR¡≈ Ÿu f®Ê <b<Ìw F°uw° Fæ, w˚Ù f®Ê I°w F°uw° Fæ, ∫F ZC<w Fæ) Ÿ¥‚t ∫°fiÙ
oŸJ¡° ≈¿≤I°fi J¡≤fi° Ÿ°@°≤d ©uÔ fiFÙ* Fæ, NÃ∫∏w J¡<™>fi Fæ, Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ Ì°ufi°ua Ÿu ≤<Fw Fæ,
≈°w°Ô Ÿu ÔuJ¡≤ f®ÊÔ°uJ¡ ≈∫Õ∏w Ÿt_w ˚Cbfi°u* Ju¡ ˚Ùw≤ <fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ Îba Ÿt_w „<•w∫°u* J¡∑
taıCT° (<≈¸>°≤Ù) Fæ $$21$$ ∫F <ª<w <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈ ŸbÕ Ÿ°æ∏Ì∫Õ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ Fæ , Ÿt_w ≈®J¡°„-
∫°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤fiub°ÔÙ ÌÙ<≈J¡° Fæ N°æ≤ Ÿ‡≈¥dÕ ŸaŸ°≤R¡≈Ù t°u<w∫°u* J¡∑ t°Ô°J¡°u yCFfiu Ju¡
<ÔÎ <b„°Ô Ÿ¥` Fæ $$22$$ ∫F <ª¿w „<•w Ÿ‡≈¥dÕ N°J¡°≤ N°æ≤ <bJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w Fæ, Ÿt_w <bJ¡°≤°u*
Ÿu ≤<Fw Fæ wS° Ÿf ˚¥w°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡∑ R¡≈w° J¡°u ≈®°›w F…oÕ oŸ <ª<w„<•w fiu ŸÌ° ŸbÕ˚°b J¡°u ≈®°›w
<J¡∫° Fæ $$23$$ ∫FÙ <ª¿w „<•w ª°æÌF ˚Cbfi°u* Ju¡ ˚uÌ Ÿu ª°æÌF ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚¥w°u* Ju¡ Ÿay°u* J¡°u fiJu¡ N∏Ì≤
1076 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
@°≤d J¡≤wÙ Fæ $ NfiC˚b°ÃtJ¡ ıywg J¡∑ ∫F J¡v≈fi° ˚Ù oŸ <ª<w„<•w J¡°u ~>°unJ¡≤ ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù
fiFÙ* Fæ $$24$$ ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑ Nb_S° J¡° ı°u ≈¿≤I°fi F°uw° Fæ, bF w°u Ju¡bÔ <tØ∫° Nb˚°Ÿ Fæ
N°æ≤ fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ N°J¡°≤°u* Ÿu Nb˚°Ÿt°fi ı°u N°Ãt° Fæ, bF Ÿf JC¡~> ≈≤° <ª¿w FÙ Fæ $$25$$ ∫FÙ
<ª<w Ÿt_w ıywg tu* NfiCyw tu≤Ù N°Ãt° Fæ, ı°u tu≤Ù fC<] J¡° Ÿ°sÙ Fæ, bF ∫FÙ <ª<w Fæ $ bF°≥ ∫F
<ª<w„<•w B‹¸>° N°æ≤ Âÿ∫ Ju¡ ˚uÌ Ÿu J¡°v≈<fiJ¡ „≤Ù≤b°ÔÙ F°uJ¡≤ "tæ* ≤°ı° Fq≥' ÎuŸ° ˚®t ≈æÌ° J¡≤wÙ
Fæ ∫°fiÙ I°fiÌ„° Ju¡ ≈FÔu ŸÙ fiu "tæ* ≤°ı° Fq≥' ∫F ˚®t ≈æÌ° <J¡∫° S°, ∫F ˚°b Fæ $$26$$ „≤Ù≤R¡≈Ù
≤S ≈≤ N°R¡» F…N° tfi oŸÙ <ª<w„<•w Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu NfiuJ¡ w≤F Ju¡ ŸaŸ°≤°u* J¡∑ ÔÙÔ°N°u* tu* ı°w° Fæ,
Ì°æn-@¥≈ J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi¨Ã∫ J¡≤w° Fæ $$27$$ b°_wb tua ∫u tfi, „≤Ù≤ N°<Ì b_wCÎ≥ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ* $
wCh~> tfi N°<Ì Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ ˚Ù oŸ N°Ãt° J¡° JC¡~> <fynfiu fiFÙ* ≈°w° $$28$$ <ªWR¡≈Ù fi¸>°u*
π°≤° ffi°∫° y∫° ıy≠ı°ÔR¡≈Ù ∫F fi°¸>J¡ oŸÙ ÎJ¡ Ÿ°sÙ R¡≈Ù fC<] Ÿu, ı°u <J¡ ÌÙ≈J¡ J¡∑ <„©° J¡∑
fi°o˘ Fæ, Ìu©° ı°w° Fæ $$29$$ NÃ∫∏w Ì…#© J¡∑ f°w Fæ <J¡ <fiy®F N°æ≤ NfiCy®F J¡∑ ¿_S<w tu* tCHu
ÌuF<bT<∫dÙ <ª∏w° Δ∫SÕ FÙ F…oÕ, •∫°u*<J¡ ∫F°≥ ≈≤t°SÕ tu* ∫F JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $$30$$ NF°u, Nf w°u tæ*
ı°y y∫° Fq≥, tu≤° NŸ<πª°≤ fi‹¸ >F°u y∫°, ı°u ‹¸>Δ∫ S°, Ÿu Ÿty®R¡≈ Ÿu tæ*fiu Ìu© <Ô∫° N°æ≤ ∫F ı°u
≈®°›wΔ∫ S°, Ÿu ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° $$31$$ ıywg tu* ı°u ∫F Ÿf JC¡~> Âÿ∫ <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, bF
<ª<∏fi‹≈∏Ì°a„ t°`°a„ Ÿu <ªwg J¡° <fi‹≈∏Ì ∫°fiÙ t°∫° Ÿu ıÙb˚°b J¡° <b˚®t, ŸJ¡° Na„ Fæ ≈°≥ª
I°fiu¿∏B∫°≥, ≈°≥ª J¡tuÕ¿∏Ì®∫°≥, ≈°≥ª ≈®°d, tfi N°æ≤ fC<] ofi Ÿ`F Nb∫b°u* Ÿu ∫C•w <Ô*y „≤Ù≤ J¡° ˚®t,
oŸJ¡∑ t°`°Î≥ Fæ* -f°fl N°æ≤ N∏w#J¡≤d Ju¡ N˚uÌ <b˚®t, ofiJ¡° Na„ Fæ - ı°y®wg N°æ≤ _b›fi Ju¡ Âÿ∫°ua
J¡° <b˚®t, <fi‹J¡TÕ ∫F <fiJ¡Ô° <J¡ t°∫° Ÿu F°ufiub°Ôu <ªwg Ju¡ ıÙb˚®t Ju¡ Na„˚¥w Ÿ`F Nb∫b°u*b°Ôu
<Ô*y „≤Ù≤ Ju¡ t°`°˚¥w f°fl N°æ≤ N∏w#J¡≤d Ju¡ N˚uÌ <b˚®t°u* Ju¡ Na„ ı°y®wg N°æ≤ _b›fi°u* Ju¡ Âÿ∫°u* Ju¡
<b˚®t Ÿu) <˚∏fi ÌqŸ≤° _S°∫Ù ∫°fiÙ <`J¡°Ô°f°º∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $$32$$
≈¥b°uÕ•w ≈®d°ÔÙ Ÿu ıf ıywg <tØ∫° <Ÿ] F…N°, wf <fiy®F N°æ≤ NfiCy®F wS° fiJu¡ FuwC FTÕ N°æ≤
NtTÕ ˚Ù <fi≤°Z∫, ≈®J¡°≤≤<Fw, <bT∫≤<Fw N°æ≤ _bR¡≈-≤<Fw FÙ <Ÿ] F…Î, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ô°uJ¡ tu* bu <fiy®F N°æ≤ NfiCy®F J¡F°≥ Fæ, <J¡Ÿ w≤F Ju¡ Fæ*, <J¡Ÿ tæ* ≤Fwu Fæ*, fiJ¡° R¡≈ •∫° Fæ, oŸÙ
w≤F fiJu¡ FuwC FTÕ N°æ≤ NtTÕ J¡∑ ≈≤‡≈≤° ˚Ù J¡F°≥ Fæ NS°Õwg Ÿ˚Ù Δ∫SÕ ∫°fiÙ <tØ∫° FÙ Fæa $$33$$
N°Ãtt°uF Ju¡ <fiJ¡Ô ı°fiu ≈≤ ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑ ≈®°<›w ˚Ù fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
•∫° ŸC© Fæ ? N°æ≤ •∫° Ì…#© Fæ ? ∫°fiÙ J¡°v≈<fiJ¡ ŸC© N°æ≤ Ì…#© Ì°ufi°u* FÙ <tØ∫° Fæ* $ ∫F Ÿf
JC¡~> Δ∫°≈J¡ ≈≤f®Ê _bR¡≈ FÙ Fæ $ ≈FÔu tæ* Δ∫SÕ FÙ t¥» ffi J¡≤ fæ™>° S°, Nf ˚°°À∫b„ N≈fiu b°_wb
_bR¡≈ tu* Nb¿_Sw F…N° Fq≥ $$34$$ <ıŸJ¡° N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ ≈¥bÕ_b˚°b Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ, ÎuŸ° f®ÊR¡≈
N°Ô°uJ¡ t*u •∫° „°uJ¡ Fæ, •∫° t°uF Fæ, •∫° ≈®usd Fæ, •∫° J¡°∫Õ Fæ, •∫° Nb_S°fi Fæ N°æ≤ •∫° ytfi Fæ
NS°Õwg „°uJ¡ N°<Ì J¡∑ w<fiJ¡ ˚Ù Ÿa˚°bfi° fiFÙ* Fæ $$35$$ NÔ°æ<J¡J¡ ªtÃJ¡°≤ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ∫F <ªÌ°J¡°„
fi°t J¡∑ b_wC ŸfJ¡° N<wJ®¡td J¡≤ ∫°fiÙ ŸfŸu ≈≤u N≈fi° N¿_wÃb ≤©wÙ Fæ $ Fu <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈Ù
Ÿ°æ∏Ì∫Õ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, <fi#„uTw[bR¡≈ <fiyCÕd <ªÌ°J¡°„, N°≈J¡°u tu≤u f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ*, ≈®fÔ Ÿ°æ˚°À∫
Ÿu tæ* N°≈J¡°u Ìu© ŸJ¡° Fq≥ $$36$$ NF°u, <fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu tæ* ≈®fC] F°u ªCJ¡° Fq≥ ı°u I°wΔ∫ S° Ÿu ˚ÔÙ-
ŸyÕ - 60] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1077
˚°≥<w ≈¥dÕR¡≈ Ÿu tæ*fiu ı°fi <Ô∫° $ Ÿ‡∫Jg¡-I°fi F°ufiu ≈≤ <ıŸJ¡° N°<b˚°Õb F°uw° Fæ NSb° ı°u
Ÿ‡∫Jg¡-I°fiR¡≈Ù NU∫CÌ∫ Fæ, Ÿ Nfi∏w N°ÃtR¡≈w[b J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$37$$ ≤°y, πuT
N°<Ì Ì°uT°u* Ju¡ <fiJ¡Ô ı°fiu Ju¡ J¡°≤d tu≤Ù ı°y®wg, _b›fi N°æ≤ ŸCTC<›wR¡≈Ù wÙfi°u* Nb_S°Î≥ ªÔÙ yoÕ
Fæ* $ wS° <fiÿªÔ ŸCTC<›w J¡Ô° Ÿu ≈°<@∫°u* Ju¡ F¸> ı°fiu Ju¡ J¡°≤d tæ* ≈≤f®Ê Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡w° J¡°u
≈®°›w F…N° Fq≥, oŸ<ÔÎ tæ* ŸaŸ°≤ ˚®t Ÿu ≤<Fw NwÎb N°J¡°„ N°<Ì Nº∫°≤°u≈R¡≈Ù ≤°y Ÿu „¥∏∫
≈®Ã∫Jg¡-f®Ê tu* ≈≤t Ÿtw° Ÿu (N°Ã∫¿∏wJ¡ N˚uÌ Ÿu) <fib°Ÿ J¡≤w° Fq≥, Nf J¡˚Ù tæ* <k¡≤ <bTtw°
J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°u«≥¡y°, ∫F ˚°b Fæ $$38$$
fiŸ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Ÿ°™>b°≥ ŸyÕ
ıÙb∏tC•w Ÿ ŸC≤|C Ju¡ ÌuF <bfi°„≈∫Õ∏w NŸayR¡≈ Ÿu N°ª≤d wS°
ÌuF <bfi°„ Ju¡ f°Ì N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi Nb_S°fi J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu <bÿb°<t` fiu N≈fiu w≈°ufÔ Ÿu f®ÊÃb ≈®°›w <J¡∫° S°,
bæŸu FÙ •w ≈®J¡°≤ Ÿu Futı¸> fi°tJ¡ ˚ÙÔ°u* Ju¡ ≤°ı° ŸC≤|C fiu <bbuJ¡ Ju¡ Nº∫bŸ°∫ Ÿu (<fiÿª∫°ÃtJ¡
I°fi Ÿu) ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w <J¡∫° $$1$$ ≈Cfi# ≈Cfi# <ÌbŸ t°Ô°N°u* J¡° <fit°Õd J¡≤fiub°Ôu ˚yb°fig Ÿ¥∫Õ J¡∑
fi°o˘ bF ≤°ı° f°≤-f°≤ @tÕ, NSÕN°<Ì J¡∑ ≈®°<›w J¡∑ FuwC˚¥w <J®¡∫°N°u* J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤w° S°, Ìæb°wg
fi <J®¡∫°ÃtJ¡ ªu‹¸>°N°u* Ÿu Ì…#©-≈∫Õb<Ÿw k¡Ô°u* Ju¡ F°ufiu ≈≤ ˚Ù bF Ì…#©∑ fiFÙ* F°uw° S° $$2$$ w˚Ù Ÿu
ÔuJ¡≤ bF ≤°ı° <ª∏w° ≠b≤ Ÿu tC•w F°uJ¡≤ N≈fiu ≤°ı°u<ªw <fiy®F N°æ≤ NfiCy®FR¡≈Ù J¡°∫°u˘ tu* bæŸu N¸>Ô
ffi° ≤Fw° S°, ıæŸu ≈®fÔ ≈®b°F Ju¡ Ÿ°tfiu fiÌÙ Ju¡ tº∫ tu* ≤Ffiub°Ô° ≈bÕw N¸>Ô ffi° ≤Fw° Fæ $$3$$ FTÕ
N°æ≤ <bT°Ì ≤<Fw F°uJ¡≤ ≈®<w<Ìfi N≈fiu N°∫, Δ∫∫ N°<Ì J¡°∫°u˘ J¡°u J¡≤wu F…Î Ÿ Ì°≤ N°æ≤ y‡˚Ù≤
N°J¨¡<wb°Ôu ≤°ı° fiu ŸtCÌ® J¡∑ ŸC∏Ì≤w° ªC≤° ÔÙ ∫°fiÙ ŸtCB J¡∑ „°u˚° ≈≤ <bı∫ ≈°oÕ $$4$$ ıæŸu
≈®J¡°„t∫Ù J¡‡≈fi„¥∏∫ N≈fiÙ <„©° Ÿu ÌÙ≈J¡ NÃ∫∏w „°u<˚w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ bF ≤°ı° ŸCTC<›w Ju¡
Ÿt°fi <fiÿªÔ ≈®J¡°„-t∫Ù <ªWb¨<W Ÿu NÃ∫∏w „°u<˚w F°uw° S° $ bF fi <fiÌÕ∫Ù S°, fi Ì∫°ÔC S°,
fi π∏π°u* Ÿu ∫C•w S°, fi tß≤b°Ô° S°, fi fC<]t°fig S°, fi fC<]≤<Fw S°, fi NSÙÕÕ S° N°æ≤ fi NfiSÙaÕ
S° $ ˚Ùw≤ „°¿∏w ≈F…≥ª°fiub°ÔÙ wS° <fiÿªÔw° Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w @Ù≤ ŸtÌ„Õfi°ÃtJ¡ b¨<W Ÿu bF ÎuŸu
„°u<˚w F°uw° S°, ıæŸu ≈¿≤≈¥dÕ ŸtCB N°æ≤ ª∏Bt° „°u<˚w F°uwu Fæ* $$5-7$$ ª¥≥<J¡ ∫F Ÿf ıywg Ju¡bÔ
<ªW[b J¡∑ J¡Ôfi° FÙ Fæ, ∫°u* <fiÿª∫ J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ŸJ¡∑ fC<] ˚°æ<wJ¡ ŸC©-Ì…#©°ÃtJ¡ <bJ¡°≤°u* Ÿu
≤<Fw NwÎb ≈¿≤≈¥dÕR¡≈ Ÿu ≈®J¡°<„w F°u ≤FÙ SÙ, oŸ<ÔÎ ≈®fC] wS° <ªwg tu* Ô∫ J¡°u ≈®°›w bF ≤°ı°
„≤Ù≤ Ÿu vÔ<Ÿw F°uwu, <ªW Ÿu <bJ¡<Ÿw F°uwu, ≈¥dÕR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw ≤Fwu, ı°wu, fæ™>wu N°æ≤ Ÿ°uwu
ŸÌ° ŸbÕÌ° ≈≤ f®Ê J¡∑ Ÿt°<@ tu* FÙ ¿_Sw ≤Fw° S° $$8,9$$ J¡tÔ J¡∑ ˚°≥<w <ıŸJu¡ fiu` Su N°æ≤
<ıŸJu¡ „≤Ù≤ tu*u w<fiJ¡ ˚Ù b°@Õ•∫°<Ì J¡° <bJ¡°≤ ≈®°›w fiFÙ* F…N° S°, ÎuŸ° bF ŸC≤|C ≤°ı° N°Ÿ<•w≤<Fw
≤°≠∫ J¡≤wu F…Î ŸæJ¡n°u* bTÕ ≈∫Õ∏w oŸ ˚¥t^±>Ô tu* <bΩt°fi ≤F° $$10$$ ŸJu¡ f°Ì ıæŸu f≤k¡ J¡° J¡d
ytÙÕ Ÿu „°u<Tw F°uJ¡≤ _bJ¡∑∫ t¥wÕ_bR¡≈J¡° N≈fiu N°≈ ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ Ÿ ≤°ı°fiu oŸ
1078 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ÌuF fi°t@°≤Ù ≈aª°ÃtJ¡ Nb∫b-Ÿa<fibu„ J¡° N≈fiu N°≈ FÙ ≈<≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$11$$ ıæŸu fi<Ì∫°u* J¡°
ıÔ Ì°u <J¡fi°≤°u* Ÿu ≈°≤ F°uwu FÙ ≈°fiÙ ≈¿≤¿h~>∏fiw° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≈¿≤≈¥dÕ ∫°fiÙ ≈¿≤¿h~>∏fiw° Ÿu
≤<Fw NŸÙt ŸtCB tu* ≈®<b‹¸> F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ bF ≤°ı° f®Ê Ÿ°s°ÃJ¡°≤°ÃtJ¡ b¨<W J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu
(ı∏t N°<Ì Ju¡ ≈®<wfÙı˚¥w N<bΩ°R¡≈Ù N°b≤d J¡° <w≤°u@°fi F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d) Ÿt_w
<F≤^∫°y˚°Õ<Ì J¡°≤d°u* Ju¡ <fi∫∏w° wS° Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ ≈®Ô∫ Ju¡ FuwC ≈≤f®Ê ≈≤t°Ãt° tu* ≈®<b‹¸> F°u y∫° $$12$$
Ÿ ≈≤t ≈Ì tu* ≈®bu„ J¡≤ ŸC≤|C <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° F…N°, oŸu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu |¸>°J¡°„ |¸> Ju¡ k¥¡¸> ı°fiu ≈≤ tF°J¡°„ Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡∑˚¥w F°u ı°w° Fæ bæŸu FÙ ∫F tF°Ãt°
ŸC≤|C <ıŸfiu <J¡ f®ÊŸ°s°ÃJ¡°≤°ÃtJ¡ ≈®I° Ÿu <btÔ N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ wS° _b≈®J¡°„°ÃtJ¡ wuıJ¡°u
_b°ÃtR¡≈ Ÿu ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° S° N°æ≤ ı∏t N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu ≤<Fw Nb_S° J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôufiu Ju¡
J¡°≤d <ıŸJu¡ Ÿt_w „°uJ¡ „°∏w F°u ªCJu¡ Su-≈¥dÕR¡≈ Ÿu ≈≤ _bR¡≈ FÙ F°u y∫° ∫°fiÙ ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ÿ°S
ÎJ¡∑˚¥w F°u y∫° $ ∫FÙ oŸJ¡° <fib°Õd S°, ∫F ˚°b Fæ $$13$$
Ÿ°™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

oJ¡Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
N<πwÙ∫ ≈≤ f®Ê tua _b°˚°<bJ¡ <ªWæJ¡°y®∫°ÃtJ¡ Ÿt°<@ Ju¡
_bR¡≈ Ju¡ I°fi Ju¡ <ÔÎ ŸC≤|C N°æ≤ ≈¿≤| Ju¡ Ÿab°Ì J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi fiu`°u*b°Ôu Fu ≤°|b, ≤°ı° ŸC≤|C Ju¡ Ÿt°fi N°≈ ˚Ù FTÕ,
„°uJ¡ N°<Ì Ju¡ <fi<tW ≈°≈°u* J¡° w[bI°fi Ÿu Ÿt¥Ô h~>uÌ F°ufiu ≈≤ π∏π≤<Fw ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w
J¡∑<ı∫u N°æ≤ Wt t°usR¡≈Ù <b˚¥<w Ju¡ <ÔÎ „°uJ¡ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ÌÙ<ı∫u $$1$$ ıæŸu |°u≤ N∏@J¡°≤
tu *fæ™>° F…N° f°ÔJ¡ ≈®J¡°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤ <©∏fi fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ y°» NI°fiR¡≈Ù N∏@J¡°≤ tu* ±¥>f°
F…N° tfi oŸ f°u@°ÃtJ¡ Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi ÔuJ¡≤ ≈®J¡°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ÿ∏w›w fiFÙ* F°uw° $$2$$
ıæŸu JC¡Î≥ tu* <y≤ ≤Fu ≈®°dÙ J¡°u tıf¥w w¨dŸtCÌ°∫ Ju¡ NbÔ‡ffi Ÿu <bZ°¿∏w-ŸC© <tÔw° Fæ, bæŸu
FÙ t°uFR¡≈Ù yF≤u JC¡Î≥ tu* <y≤ ≤Fu tfi J¡°u ŸC≤|C Ju¡ ≈®J¡≤d tu* Ì„°ÕoÕ yoÕ <bbuJ¡°b_S° Ÿu <bZ°<∏w ŸC©
<tÔw° Fæ $$3$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, N°≈fiu Ÿt_w ˚¥t^±>Ô J¡°u ŸC„°u<˚w <J¡∫° Fæ $ Nf N°≈ oŸ ≈≤t ≈<b`
Â<‹¸> J¡°u f°≤-f°≤ ≈¿≤„ÙÔfi Ju¡ π°≤° NÃ∫∏w » ffi°o∫u, ÌqŸ≤°u* J¡°u ŸJ¡° ≈Ìu„ ˚Ù ÌÙ<ı∫u N°æ≤
ŸÌ° ŸbÕÌ° ÎJ¡ f®Ê J¡∑ Ÿt°<@ tu* FÙ wÃ≈≤ F°u ı°o∫u $$4$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # tC<fiZu‹™>, ıæŸu b°∫C Ju¡ π°≤° <FÔ°∫° y∫° t°u≤ J¡° ≈a© NÃ∫∏w ª≈Ô
F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ∫F tfi N<w ª≈Ô Fæ, Nw# ˚Ô° fwÔ°o∫u <J¡ ∫F N<w ªaªÔ tfi <J¡Ÿ w≤F N°æ≤
<J¡Ÿ R¡≈ Ÿu ÎJ¡ b_wC tu* ¿_S≤ ≤F ŸJ¡w° Fæ ? $$5$$
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚Ì®, <ıŸ Ÿt∫ ŸC≤|C N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ Ôufiu Ju¡ Nfi∏w≤ ≈®fC] F°u ªCJu¡
Su, ŸÙ Ÿt∫ ŸÙ w[bI ŸC≤|C ≤°ı° N°æ≤ ≤°ı<TÕ ≈d°ÕÌ J¡° (oŸÙJ¡° "≈¿≤|' ∫F ÌqŸ≤° ˚Ù fi°t Fæ)
≈≤_≈≤ oŸ <bT∫ tau NÃ∫∏w NÌg˚Cw Ÿab°Ì F…N° S°, oŸJ¡° N°≈ Zbd J¡∑<ı∫u $$6$$ Fu ≤°tıÙ, fi
Ì°ufi°u* fiu N≈fiu N≈fiu tfi J¡°u, ı°u f°u@ J¡°u ≈®°›w FCN° S°, ÎJ¡ Ÿt°@°fi tu* FÙ Ôy° ≤•©° S°, tæa ∫F
ŸyÕ - 61] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1079
fiJ¡° ≈≤_≈≤ J¡° ŸC∏Ì≤ Ÿab°Ì N°≈Ÿu J¡Fw° Fq≥ $$7$$ ≤S Ju¡ Ns-Ì^±> J¡∑ (@C≤u J¡∑) fi°o˘ N°@°≤˚¥w
NSb° ≤S tau ≈¿≤| fi°tJ¡ „˜ „`CÌÔ Ju¡ „¥≤-bÙ≤°u* J¡° <bÌÔfi J¡≤fiu tu* ıæŸu NÃ∫∏w <b¶∫°w Fæ,
b柰 NÃ∫∏w <b¶∫°w ≈°≤ŸÙJ¡ Ìu„ J¡° ÎJ¡ ≤°ı° F…N° $ bF fnu-fnu „¥≤bÙ≤ „`CN°u* J¡° <bfi°„ J¡≤
Ìuw° S° $ ŸJ¡° fi°t S°-≈¿≤| $$8$$ Fu ≤|CfiaÌfi, ıæŸu fi∏Ìfibfi tu* ≤Ffiub°Ôu J¡°tÌub J¡° bŸ∏w <t`
Fæ, bæŸu ≤°ı° ≈¿≤| ŸC≤|C J¡° ≈≤t <t` S° $ <J¡ŸÙ Ÿt∫ ıæŸu ≈®Ô∫J¡°Ô Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ŸaŸ°≤ tu*
fnÙ ˚°≤Ù Nfi°b¨<‹¸> F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ oŸ ≤°ı° Ju¡ ≤°‹¸A> tu* fnÙ ˚°≤Ù Nfi°b¨<‹¸> (bT°Õ J¡° N˚°b) F…oÕ $
Ÿtu* J¡°≤d ≤°ı° J¡° Ì°uT fiFÙ* S°, <J¡∏wC J¡°≤d S° - ≈®ı°N°u* J¡° ≈°≈R¡≈Ù Ì°uT $ ıayÔ tu* ≈®≠b<Ôw
N<Àfi tu* ıæŸu ≈®°<d∫°u* J¡∑ ≈a<•w-J¡∑-≈a<•w∫°≥ fi‹¸> ˚®‹¸> F°u ı°wÙ Fæ*, bæŸu FÙ Nfi°b¨<‹¸> Ÿu bF°≥ J¡∑
fF…w ŸÙ ıfiw° sC@° Ÿu yw≈®°d F°uJ¡≤ fi‹¸> ˚®‹¸> F°u yoÕ $ ≈®ı° J¡° J¡‹¸> >Ìu©J¡≤ ≤°ı° ≈¿≤| N≈°≤
<bT°Ì Ÿu y®_w F…N° $ ıæŸu f¸>°uFÙ ıÔu y°≥b J¡°u ~>°un Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ Ÿfiu NÃ∫∏w „Ù|®w°≈¥bÕJ¡
N≈fi° Ÿ°≤° ≤°≠∫ ~>°un <Ì∫° $ ≈®ı° ıfi°u* J¡°u <bfi°„ Ÿu fª°fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿfiu NfiuJ¡ ≈°∫ <J¡∫u, ∏Fu*
JC¡~> ˚Ù Ô°˚ fiFÙ* F…N°, Nw# N≈fiu ≤°≠∫Ÿu <b≤•w F°uJ¡≤ t¨yªtÕ@°≤Ù fnu fnu tC<fi∫°u* J¡∑ fi°o˘ N≤^∫
tu* w≈ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ªÔ° y∫° $ <ıŸu fi°y¿≤J¡ fiFÙ* ı°fiwu Su, ÎuŸu <J¡ŸÙ Ì¥≤ N≤^∫ tu* <b≤•w°Ãt°
F°uJ¡≤ ÎuŸu ≤Ffiu Ôy° ıæŸu ÌqŸ≤u ≈≤Ô°uJ¡ tu* ≤Fw° F°u $$9-14$$ <ıŸJ¡∑ fC<] „°∏w F°u ªCJ¡∑ SÙ wS°
<ıŸfiu N≈fi° Ìtfi <J¡∫° S°, ÎuŸ° ≈bÕw Ju¡ yCF° t¿∏Ì≤ tu* w≈ÿª∫°Õ J¡≤ ≤F° bF ≤°ı° ≈¿≤| bF°≥ _b∫a
„C‹J¡ N°æ≤ ıÙdÕ-„ÙdÕ ≈W°u* J¡° ˚sd J¡≤w° S° $ (∫F°≥ 'J¡∏Ì≤t¿∏Ì≤u" oŸ „ÆÌ Ÿu ŸJ¡∑ NÃ∫∏w
<b≤<•w Ÿ¥<ªw F°uwÙ Fæ, •∫°u*<J¡ Ÿfiu ≈dÕJC¡¸>Ù J¡° ˚Ù ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ju¡bÔ ≈bÕw J¡∑ yCk¡° J¡° N°Z∫
<Ô∫° S°) $$15$$ fF…w J¡°Ô wJ¡ Ÿfiu N<Àfi J¡∑ fi°o˘ Ju¡bÔ ŸC©u ≈W°u* J¡° FÙ ˚sd <J¡∫°, oŸ<ÔÎ
fnu-fnu w≈¿_b∫°ua Ju¡ fÙı t*u oŸfiu N≈fi° "≈d°ÕÌ' fi°t ≈®°›w <J¡∫° $$16$$ w˚Ù Ÿu ÔuJ¡≤ ı‡f¥πÙ≈
tu* ≈d°ÕÌ fi°t J¡° ∫F Wt ≤°ı<TÕ tC<fi∫°u* Ju¡ t^±>Ô tu* NÃ∫∏w <b¶∫°w F…N° $$17$$ wÌfi∏w≤ ÎJ¡
Fı°≤ bTÕ J¡∑ Ì°R¡d w≈ÿª∫°Õ Ÿu NU∫°Ÿb„ N∏w#J¡≤d J¡∑ ≈≤t„C<] wS° oÕÿb≤ Ju¡ NfiCy®F Ÿu
ı<fiw N°ÃtI°fi Ÿfiu ≈®°›w <J¡∫° $ bF π∏π°u* Ÿu ≈≤u F°u y∫° S°, ŸJ¡∑ Ÿt_w <bT∫°<˚Ô°T°Î≥
<fiJ¡Ô ªCJ¡Ù SÙ,ŸJ¡° N∏w#J¡≤d ≈®Ÿ∏fi S°,ŸJ¡° <bT∫≤°y F¸> y∫° S°, bF N°su≈°u* Ÿu b<ıÕw
S° wS° ıÙb∏tC•w Îba ≈®fC]-t<w S° $$18,19$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu FaŸ°u* Ju¡ Ÿ°S ˚®t≤ J¡t<ÔfiÙ
tu* <bF°≤ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ ∫F°≥ <ıdÕ ≈d°ÕÌ N≈fiÙ oh~>° Ju¡ NfiCŸ°≤ <J¡ŸÙ ˚Ù Ÿt∫ <Ÿ] (w[bI°fi ≈°
ªCJ¡fiub°Ôu) wS° Ÿ°º∫ (w[bI°fi J¡∑ oh~>°b°Ôu) tC<fib≤°u* Ÿu ≈¿≤b¨w F°uJ¡≤ oŸ <`Ô°uJ¡∑R¡≈Ù t<™>J¡°
tu* <bF°≤ J¡≤w° S° $$20$$ <J¡ŸÙ Ÿt∫ ∫`-w` <bª≤ ≤Fu ≤°ı<TÕ ≈d°ÕÌ Ÿ _bdÕı¸> fi°tJ¡, Ìu„ Ju¡
N<@≈<w ≤°ı° ŸC≤|C Ju¡ ŸÌfi tu* (<fib°Ÿ _S°fi tu*) ≈®°›w FCN° ı°u <J¡ ≤Ãfi°u* Ÿu <b<fi<tÕw wS° ŸCtuR¡≈bÕw
Ju¡ ÌqŸ≤u <„©≤ Ju¡ Ÿt°fi «≥¡ª° S° $$21$$ ≈FÔu Ÿu FÙ bu <t` Su, bF°≥ ∏F°u*fiu ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡°
≈¥ıfi <J¡∫° $ bu ≈¥dÕ Su, Ì°ufi°u* FÙ I°wΔ∫ w[b ı°fi ªCJu¡ Su ŸaŸ°≤ Ÿu ≈≤u ∫°fiÙ ıÙb∏tC•w¡F°u y∫u Su $
Nfi∏w≤ fi Ì°ufi°u* fiu ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ∫F J¡F° # NF°u, <fi¿ÿªw tu≤u J¡v∫°dt∫ ≈°bfi ŸÃJ¡t°u˘ J¡° ∫F k¡Ô
Fæ, ı°u <J¡ tæ*fiu N°≈J¡°u ≈°∫° $ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° „≤Ù≤ Ÿu N°<Ô*yfi J¡≤ ≈≤_≈≤ N°fi<∏Ìw N°J¨¡<wb°Ôu bu
Ì°ufi°u* ÎJ¡ ≈bÕw Ju¡ «¡≈≤ ª∏B N°æ≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ fi°o˘ ÎJ¡ N°Ÿfi ≈≤ fæ™>u $$22-24$$
1080 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈¿≤| fiu J¡F° # Fu ŸC≤|°u, N°≈Ju¡ Ì„Õfi Ÿu tu≤° <ªW NÃ∫∏w N°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w F…N° N°æ≤ ª∏B<f‡f
tu* y°uw° Ôy°fiub°Ôu tfi J¡∑ fi°o˘ tu≤° tfi NÃ∫∏w „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w FCN° $ <ª<w„<•w J¡∑ ≈®@°fiw°
F°ufiu ≈≤ N°fi∏Ì J¡° N°<b˚°Õb F°uw° Fæ tfifi „<•w J¡∑ ≈®@°fiw° F°ufiu ≈≤ Ÿ∏w°≈ „°∏w F°u ı°w°
Fæ $$25$$ w°Ô°f Ju¡ <J¡fi°≤u ≈≤ Nb¿_Sw <~>∏fi N°„°b°Ôu b¨s Ju¡ Ÿt°fi ŸFı N°fi∏Ì J¡° Ÿt≈Õd
J¡≤fiub°Ô° _b°˚°<bJ¡ ≈®ut<b∫°uy°b_S° tu* ŸæJ¡n°u* „°©°-≈®„°©°N°u* J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$26$$ Ÿ°@°u,
<bÿb°Ÿ y<˚Õw fi ≈FÔu J¡∑ ŸC©Ì…#© J¡∑ J¡S°N°u*, ÔÙÔ°N°u* wS° Δ∫°≈°≤°u* J¡° f°≤-f°≤ _t≤d J¡≤
tæa N°fi∏Ì Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ F°u ı°w° Fq≥ $$27$$ ≤°ıfig, ıæŸu N°≈fiu tF°tC<fi t°^±>Δ∫ Ju¡ ≈®J¡°„ Ÿu ≈≤t w[b
ı°fi° bæŸu FÙ tæ*fiu w≈ Ÿu N°≤°<@w ≈≤t°Ãt° Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu ∫F I°fi ≈°∫° Fæ $$28$$ tF°≤°ı, •∫° N°≈
Ÿt_w Ì…#©°u* Ÿu ~C>¸>J¡°≤° ≈° ªCJu¡ Fæ* ? N°æ≤ ıæŸu J¡°uoÕ ˚¥t^±>Ô J¡° _b°tÙ W≤°uW≤ ≈bÕw°u* J¡° N<wJ®¡td
J¡≤ tu” Ju¡ «¡≈≤ <bZ°¿∏w J¡≤u, bæŸu FÙ •∫° N°≈ ≈≤t J¡°≤dR¡≈ (<bbw°Õ≈°Ì°fiÃb Ÿu ≈Ô<sw)
≈≤f®Ê tu* W≤°uW≤ ˚¥<tJ¡°N°u* Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu <bZ°¿∏w J¡≤ ªCJu¡ Fæ* ? $$29$$
Fu ≈≤tJ¡v∫°d, ıæŸu „≤wg-J¡°Ô tu* w°Ô°f Ju¡ ıÔ tu* @¥Ô N°<Ì J¡° N°b≤d fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Ÿtu* ≈®Ÿ∏fiw° (_bh~>w°) Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ •∫° N°≈Ju¡ <ªW tu* N°Ãt°≤°tw° Ju¡ J¡°≤d
≈®Ÿ∏fiw°, ≤ı°uyCd N°æ≤ wt°uyCd Nfi°b≤dR¡≈w° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ ? $$30$$ Fu Ÿ°æ˚°À∫Ÿ‡≈∏fi ≤°ıfig,
ŸC≈®Ÿ∏fi Îba ya˚Ù≤ ŸtÂ<‹¸> Ÿu •∫° N°≈ Ÿt_w ıfi°u* Ju¡ <Fw Ju¡ Ÿ°@fi Nbÿ∫ J¡wÕΔ∫ J¡t°uÕ J¡°u J¡≤wu
Fæ* ? $$31$$ ≤°ıfig, „°≤Ù¿≤J¡ N°æ≤ t°fi<ŸJ¡ ≈Ùn°N°u* Ÿu ≤<Fw, @Ù≤ wS° @fi-@°∏∫°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi ıfiw°
Ÿt_w <ª∏w°N°u* Ÿu <fitCÕ•w F°uJ¡≤ •∫° N°≈Ju¡ Ìu„ t*u <fib°Ÿ J¡≤wÙ Fæ ? $$32$$ tF°≤°ı, ÃJ¨¡‹¸>
Ÿ_∫N°<Ì k¡Ô°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi, <b<b@k¡Ô°u* Ÿu <bfit® J¡v≈Ôw° J¡∑ fi°o˘ ≈¨<SbÙ •∫° N°≈J¡∑ ≈®ı°N°u* J¡°
Ÿt∫ Ÿt∫ ≈≤ wwg wwg oÕ¿h~>w k¡Ô°u* J¡∑ ≈¥<wÕ∫°u* π°≤° ŸÌ° ŸbÕÌ° ≈°uTd J¡≤wÙ Fæ ? $$33$$ ≤°ıfig,
ª∏Bt° J¡∑ NfiuJ¡ <J¡≤d°u* J¡∑ fi°o˘ Ÿt_w <Ì„°N°u* tu* wCT°≤ Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ ŸÂ„ N°≈J¡° •∫° ≈<b` ∫„
kæ¡Ô° Fæ ? $$34$$ tF°Ãtfig , ıæŸu w°Ô°f J¡° ıÔ N≈fiu N∏Ì≤ ≤Ffiu b°ÔÙ J¡tÔ Ju¡ fi°Ô J¡∑ ˚¥<t J¡°u
˚≤ Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ •∫° N°≈fiu-N≈fiu ≈®„_w yCd-yd°u* Ÿu <Ì„°Î≥ ˚≤ ÌÙ Fæ* ? $$35$$ •∫° @°fi J¡Ù
•∫°¿≤∫°u* Ju¡ J¡°ufiu tu* Nb¿_Sw N<w≈®Ÿ∏fi JC¡t°¿≤∫°≥ ≈®Ã∫uJ¡ y°≥b tu* N°≈Ju¡ N°fi∏Ìb@ÕJ¡ ∫„°uy°fi J¡≤
≤FÙ* Fæ* ? @°∏∫, @fi, <b˚b, ŸubJ¡, ˜Ùıfi, ≈C`, ≈¿≤b°≤ N°æ≤ fiy≤°<Ì ŸbÕ` _S°fi°u *tu* JC¡„Ô w°u Fæ
fi ? $$36,37$$ „°≤Ù¿≤J¡ N°æ≤ t°fi<ŸJ¡ ≈Ùn°N°u* Ÿu ≤<Fw ∫F N°≈J¡∑ ÌuFR¡≈Ù Ôw° Îu<FJ¡ k¡Ô Ju¡
Ÿ°@fiR¡≈ Ÿu <b<Fw J¡° „≤Ù≤Ù N°<Ì N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ k¡Ô Ju¡ Ÿ°@fi R¡≈ Ÿu <b<Fw ≠∫°u<w‹¸>°ut N°<Ì
<J®¡∫°N°u* Ÿu F°ufiub°ÔÙ ≈C^∫R¡≈Ù ı°u k¡Ô Fæ, fiJ¡°u J¡≤wÙ w°u Fæ* fi ? $$38$$ Fu <ıwu¿∏Ì®∫, «¡≈≤-«¡≈≤
Ÿu ≤tdÙ∫ <Ì©°oÕ Ìufiub°Ôu, ≈≤ NŸ<Ô∫w tua N°Ãtw[b tu* ˚°≤Ù ≈®<wf∏@J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d tF°fig bæ≤Ù
ofi <bT∫R¡≈Ù Ÿ≈°u˘ tu* N°≈J¡° N∏w#J¡≤d bæ≤°À∫ @°≤d J¡≤w° w°u Fæ fi ? $$39$$ NF°u, N≈fiu Ì°ufi°u* J¡°u
ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NÔy F…Î fF…w J¡°Ô Δ∫wÙw F…N°, ≈≤∏wC bŸ∏w M¡wC N°æ≤ ≈bÕww¸ >J¡∑ fi°o˘ Ÿt∫ ≈®°›w
F°ufiu ≈≤ <k¡≤ <tÔ y∫u $$40$$ <≈®∫b≤, oŸ ıyÌÙwÔ tu* o‹¸ >N°æ≤ N<fi‹¸> ıfi°u* Ju¡ Ÿa∫°uy Îba <b∫°uy Ÿu
F°ufiu b°ÔÙ bu ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑ Nb_S°Î≥ Fæ* FÙ fiFÙ*, ı°u ÌuF@°≤Ù ≈®°<d∫°u* Ju¡ π°≤° NfiC˚¥w fi F°uwÙ
Fæ* $$41$$ oŸÙ w≤F Ft Ô°uy ofi NÃ∫aw ÌÙ|ÕJ¡°<ÔJ¡ ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑ Nb_S°N°u* tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡
ŸyÕ - 62] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1081
<b∫°uyÙ Su, ≈≤∏wC <k¡≤ ˚Ù oŸ Ÿt∫ Ft Ô°uy ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔ y∫u Fæ*, •∫°u*<J¡ ≈®°<d∫°u* Ju¡ J¡t°u˘ Ju¡
NfiCŸ°≤ F°ufiub°ÔÙ ˚yb<Ìh~>° J¡° <bÔ°Ÿ NÌg˚Cw Fæ ∫°fiÙ JC¡~> N°æ≤ FÙ Fæ $$42$$
≈¿≤@ π°≤° J¡Fu y∫u NSÕ J¡° NfiCt°uÌfi J¡≤wu F…Î ŸC≤|C ŸÙ NSÕ J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ŸC≤|C fiu J¡F° # ˚ybfig , ˚yb°fig J¡∑ oh~>°R¡≈Ù oŸ <fi∫<w J¡∑ Ÿ≈Õy<w Ju¡ Ÿt°fi y‡˚Ù≤ N°æ≤
<b_t∫J¡°≤J¡ y<w J¡°u J¡°æfi ı°fi ŸJ¡w° Fæ ? NS°Õwg J¡°uoÕ fiFÙ* ı°fi ŸJ¡w° $$43$$ <≈®∫b≤, <b<@ fiu
oŸ ≈®J¡°≤ N°≈ N°æ≤ FtÔ°uy Ì°ufi°u* J¡°u Ìu„w# NÃ∫∏w Ìq≤ wS° J¡°Ôw# ˚Ù N<@J¡ Ÿt∫ wJ¡ NÔy
≤©J¡≤ N°ı <k¡≤ Ÿa|<¸>w <J¡∫° Fæ $ NF°u, ˚Ô° fwÔ°o∫u <b<@ Ju¡ <ÔÎ •∫° NŸ°º∫ Fæ ? $$44$$
tF°Ãtfig, N°ı w°u Ft Ô°uy NÃ∫∏w ŸC©Ù F°uJ¡≤ Nb¿_Sw Fæ*, N°≈Ju¡ N°ytfiR¡≈Ù ≈C^∫°u* Ÿu Ft
NÃ∫∏w ≈<b` F°u y∫u Fæ* $ tF°fiC˚°b Ìu<©∫u N°≈Ju¡ N°ytfi Ÿu sÙd ≈°≈ F…Î Ft Ô°uy°u* Ju¡ ≈C^∫R¡≈Ù
b¨s°u* fiu bF <ªW- Ÿt°@°fiR¡≈Ù k¡Ô <Ì∫° <ıŸŸu <J¡ Ft Ô°uy Ÿ‡≈¥dÕ Δ∫°JC¡Ôw°N°u* Ÿu <btC•w
F°uJ¡≤ J¨¡wJ¨¡Ã∫ F°u y∫u $$45,46$$ ≤°ı<TÕ, fiy≤ tu* Nb¿_Sw Ft Ô°uy°u* J¡∑ Ÿ‡≈¥dÕ Ÿ‡≈<W∫°≥ N°ı
N°≈Ju¡ „C˚°ytfi Ÿu ª°≤°u* N°u≤ k¡Ô°u∏tC©w° J¡°u ≈®°›w F°u yoÕ $$47$$ Fu tF°fiC˚°b, N°≈Ju¡ ≈C^∫ bªfi
N°æ≤ Ì„Õfi ª°≤°u* N°u≤ Ÿu t°fi°u* Nt¨w°u* J¡∑ t@C≤ ≤°<„ f≤Ÿ° ≤Fu Fæ*, •∫°u*<J¡ Ÿ≠ıfi ≈C”T°u* J¡° Ÿt°yt
t°usŸC© J¡∑ ≈®°<›w ŸÂ„ F°uw° Fæ $$48$$
oJ¡Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
NI°fiR¡≈Ù N°b≤d Ju¡ F¸> ı°fiu ≈≤ <fiÃ∫<ªwg-_kC¡≤d J¡∑ Nb_S° Ÿu
<bπ°fi°u* J¡∑ ŸÌ° ŸbÕÌ° N<πwÙ∫ f®Ê tua FÙ Ÿt°<@ F°uwÙ Fææ, ∫F bdÕfi $
tF<TÕ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tıÙ, wÌfi∏w≤ <ª≤J¡°Ô wJ¡ J¡≤Ùf J¡≤Ùf Ÿ w≤F J¡∑ ≈®°ªÙfi
≈®ut Ÿu N°uw≈®°uw <bÿb°Ÿ≈¥dÕ J¡S°Ô°≈°u* Ÿu ŸC≤|C Ju¡ ŸC∏Ì≤ ŸÌfi tu* <bZ°¿∏w ÔuJ¡≤ ≤°ı° ≈¿≤|, <ıŸJ¡°
„˜<b„uT J¡° fi°t Ju¡ ŸÌ¨„ fi°t Fæ, J¡Ffiu Ôyu $$1$$
•∫° ∫F ≤°ı° ŸC≤|C tu≤u ≈¥~>fiu ≈≤ Δ∫bF°≤ N°æ≤ Ÿt°<@ Ì°ufi°ua Ì„°N°u* tu* w[b tu* w[b<bwg ≈C”T Ju¡
ŸC© J¡° ÃJ¡TÕ N°æ≤ N≈J¡TÕR¡≈ w°≤w‡∫ J¡Fuy° ∫° fiFÙ*, oŸJ¡∑ ≈≤Ùs° J¡≤fiu Ju¡ ¿ÔÎ ≈FÔu N≈fiu
NfiC˚b J¡° Ìg|°¸>fi J¡≤wu Fæ* $
≈¿≤| fiu J¡F° # ≤°ıfig, oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ı°Ô tu* ≤F J¡≤ ı°u ı°u J¡tÕ <J¡∫u ı°wu Fæ*, bu Ÿt°<Fw
<ªWb°Ôu I°fiÙ Ju¡ <ÔÎ w°u ŸC©J¡°≤J¡ Fæ*, ≈≤ ŸŸu <˚∏fi NI°fiÙ Ju¡ <ÔÎ ŸC©J¡°≤J¡¡fiFÙ* Fæ* $$2$$
oŸ w≤F N≈fiu NfiC˚b J¡° ≈®J¡°„fi J¡≤ bF ∫C•w Fæ ∫° N∫C•w oŸ <bT∫ tu* ÌqŸ≤uu Ju¡ NfiC˚b J¡∑
<ıI°Ÿ° J¡≤ ≤Fu ≤°ı° ≈¿≤| t°fi°ua Ÿt°<@ tu* FÙ N<@J¡ <bZ°¿∏w Fæ, ∫°au <Ì©Ô°wu F…Î ≈®ÿfi J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤°ıfig, Ÿty® ŸaJ¡v≈°u* Ÿu „¥∏∫, <bZ°¿∏w Ju¡ ŸfŸu Wt _S°fiR¡≈, <bsu≈°ÃtJ¡ ÌC#©°u Ju¡
≈„t tu* ≈≤t Ÿ°@fi wS° Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ŸC©°u* J¡∑ N≈us° N<@J¡ ≈®„_w Ÿt°<@ J¡° •∫° N°≈ NfiC‹™>°fi
J¡≤wu Fæ* ? $$3$$
ıf<J¡ N°≈J¡° ∫F NfiC˚b Fæ $ Ÿt°<Fw <ªWb°Ôu ≈C”T Ju¡ Ÿ˚Ù J¡tÕ ŸC© Ju¡ <ÔÎ Fæ* N°æ≤ N°≈Ju¡
1082 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
oŸ NfiC˚b Ju¡ Ÿ°S tu≤° ˚Ù NfiC˚b Ÿab°Ì ≤©w° FÙ Fæ, wf Ÿt°<@ tu* N<@J¡ <bZ°¿∏w J¡° ≈®Ì„Õfi
wS° Δ∫bF°≤ N°æ≤ Ÿt°<@ J¡° ˚uÌ t°fiJ¡≤ ¿J¡∫° y∫° ≈®ÿfi Ì°ufi°u* N°≈J¡u¡N∫C•w FÙ Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu
w[bI ≤°ı° ŸC≤|C # "ŸaJ¡v≈≤<Fw <bsu≈°ÃtJ¡ Ì…#©°u* J¡° ≈≤t ≈„t N°æ≤ Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ŸC©°u* J¡∑ N≈us°
N<@J¡ Zu‹™>, oŸ Na„ J¡° N°ÃtR¡≈w° tau ˚Ù Ÿa˚b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d w∏t°` J¡° _bÙJ¡°≤ J¡≤wu F…Î
<bZ°<∏w _S°fi Ÿt°<@ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤wu Fæ* ?' ∫F ≈®ÿfi°a„ NŸa˚b Fææ •∫°u*<J¡ N<bZ°t Ju¡ FuwC tfi
J¡° w°u f°@ F°u FÙ ª¥J¡° Fæ ∫°u* t°fiJ¡≤ N°su≈ J¡≤wu Fæ* $
ŸC≤|C fiu J¡F° # ˚yb°fi, ∫C•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈ tCHŸu ∫FÙ J¡<F∫u <J¡ Ÿ‡≈¥dÕ ŸaJ¡v≈°u*Ÿu
≤<Fw <fi≤<w„∫ ≈„tR¡≈ (N°Ãt°) Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ŸC©°u* J¡∑ N≈us° ≈®„_w Fæ, ≈≤∏wC ∫F N°≈ tCHŸu
•∫°au J¡Fwu Fæ* <J¡ Ÿt°<@ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤fi° ª°F∫u $$4$$ tF°Ãtfig, ı°u w[bI ≈C”T Fæ, bF ª°Fu
ªC≈-ª°≈ FÙ ŸÌ° Δ∫bF°≤ J¡≤u ª°Fu NΔ∫bF°≤ J¡≤u, w°u ˚Ù ŸJ¡° Ÿt°<Fw ¿ªWw° J¡°u ~>°un J¡≤
N°æ≤ •∫° _bR¡≈ F°u ŸJ¡w° Fæ ? •∫°u*<J¡ Nfi°b¨w-_b˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡˚Ù ˚Ù NŸt°<Fw
<ªWb°Ô° fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$5$$
∫<Ì N°Ãt_bR¡≈ tu* N¸>Ô Nb¿_Sw ≤Ffi° FÙ Ÿt°<@ Fæ, ∫F N°≈J¡° tw Fæ, w°u bF ŸÌ° Fæ FÙ,
<k¡≤ JC¡~> ˚Ù J¡≤fiu J¡°u f°J¡∑ fiFÙ* ≤Fw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıfiJ¡° <ªW ≈®fC] F°u y∫° Fæ, ÎuŸu w[bI tC¿fi ŸÌ°ŸbÕÌ° ıywg Ju¡ Δ∫bF°≤ J¡°u J¡≤wu F…Î ˚Ù
N°ÃtR¡≈ N<πwÙ∫ ¿ª[b tu* ≈≤t<fi‹™>° b°Ôu F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸÌ° Ÿt°<@ Ÿ‡≈∏fi FÙ Fæ $$6$$
∫<Ì N°≈ tCHu NI°fiÙ t°fiwu Fæ*, w°u ˚Ù Ÿt°<@ J¡° ≈Ìu„ N∫C•w Fæ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d ≈≤t„°¿∏wR¡≈Ù <b„C]w° J¡°u ≈®°›w fiFÙa F…N° Fæ, ÎuŸ° ≈C”T ª°Fu ≈μ°Ÿfi
Ôy°bu ª°Fu ≈≤f®Ê J¡°u F°S ı°unu w°u ˚Ù ŸJ¡°u <J¡ŸÙ ˚Ù ≈°∫ Ÿu <J¡ŸÙ w≤F J¡∑ Ÿt°<@ fiFÙ* Ôy
ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡ ıF°≥ <ªW J¡° Ôy°fi° Fæ ŸJ¡°u bF ı°fiw° FÙ fiFÙ*, ∫F ˚°b Fæ $$7$$ ˚ybfig, ªC≈ª°≈
fæ™>u ≤Ffi° Ÿt°<@ fiFÙ* J¡FÔ°w°, <J¡∏wC Ÿt_w N°„°R¡≈ w¨d°u* Ju¡ <ÔÎ N<ÀfiR¡≈ ı°u N°Ãtw[b J¡°
N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Fæ, bFÙ Ÿt°<@ J¡FÔ°w° Fæ, •∫°u*<J¡ "Ÿ‡∫Jg¡ N°@°fitgŸt°<@#' Ÿ‡∫Jg¡ ∫°fiÙ
Ÿt_w oÕ¿h~>w <bT∫°u* J¡° Ÿt¥Ô f°@ Ÿu ≈°≤t°<SÕJ¡ _bR¡≈ tau ¿ªW J¡° ı°u N°@°fi Nb_S°fi Fæ, bF
Ÿt°<@ Fæ ∫°u* Ÿt°<@ „ÆÌ J¡∑ Δ∫CÃ≈<W Fæ ∫F ˚°b Fæ $>$8$$
tF°Ãtfig, tfiÙTÙ Ô°uy Ÿt°<@ „ÆÌ J¡° ÎJ¡°y®, ŸÌ°ŸbÕÌ°, w¨›w, ŸÃ∫ NSÕ J¡° y®FdJ¡≤fiu b°ÔÙ
≈≤° ≈®I° FÙ (Nf°<@w N°Ãt° J¡° N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤°ÃtJ¡ <bI°fi) NSÕ J¡Fwu Fæ* $$9$$
ŸÙJ¡° k¡Ôw# bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
s°u˚ Ÿu ≤<Fw, NFaJ¡°≤ Ÿu „¥∏∫, ŸC©-Ì…#© N°<Ì π∏π°u* tu* fi <y≤fiub°ÔÙ N°æ≤ ŸCtu” Ÿu ˚Ù
N<@J¡ ¿_S≤ N°J¡°≤b°ÔÙ ≈®I° Ÿt°<@ „ÆÌ Ÿu J¡FÙ yoÕ Fæ $$10$$ <ª∏w° Ÿu b<ıÕw, N˚Ù‹¸> ≈Ì°SÕ
J¡°u ≈®°›w Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ Ÿu ≤<Fw wS° ≈¿≤≈¥dÕ ı°u t°fi<ŸJ¡ b¨<W Fæ, bF Ÿt°<@ „ÆÌ Ÿu J¡FÙ
yoÕ Fæ $$11$$
bæŸÙ Ÿt°<@ w°u tCHJ¡°u ≈FÔu Ÿu FÙ <Ÿ] Fæ, ŸJu¡ NfiC‹™>°fi J¡∑ N°bÿ∫J¡w° fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫
Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 62] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1083
<ıŸ Ÿt∫ Ÿu ÔuJ¡≤ tfi J¡° w[bI°fi Ju¡ Ÿ°S NÃ∫∏w (ŸbÕÌ° Ju¡ <ÔÎ ) Ÿ‡fa@ F°u ı°w° Fæ, Ÿ
Ÿt∫ Ÿu ÔuJ¡≤ tF°Ãt° <bπ°fig J¡∑ Ÿt°<@ Ôy°w°≤ ffiÙ FÙ ≤FwÙ Fæ, J¡Ì°<≈ <b¿h~>∏fi fiFÙ*a F°uwÙ $$12$$
ıæŸu J®¡∑n° J¡≤ ≤Fu f°ÔJ¡ Ju¡ F°S Ÿu Ìq≤ ©Ù*ª° y∫° J¡tÔ J¡° w∏wC ¸¥>¸> ı°w° Fæ, bæŸu ≈®fC]
N∏w#J¡≤db°Ôu I°fiÙ J¡∑ Ÿt°<@ ÔyJ¡≤ ≈Cfi# ¸¥>¸> fiFÙ* ı°wÙ, ∫F°≥ Δ∫<w≤uJ¡∑ ‹¸>°∏w Fæ $$13$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ w[bbuW° J¡°u ˚Ù f®Ê°J¡°≤b¨<W J¡° <bh~>uÌ F°ufiu ≈≤ Δ∫CÃS°fi°b_S° tu* Ÿt°<@ J¡°
˚ay F°u ı°∫uy°, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ÿ°≤u <Ìfi ≈®J¡°„ Ÿu <b≤°t fiFÙ* J¡≤w°, N<≈wC ≈®J¡°„≈¥dÕ FÙ ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ w[bI°fiÙ
J¡∑ ≈®I° ıÙbfi≈∫Õ∏w ∫°fiÙ <bÌuF tC<•w ≈∫Õ∏w w[b Ju¡ NbÔ°uJ¡ Ÿu <b≤°t fiFÙa J¡≤wÙ, N<≈wC »
Ÿa_J¡°≤ Ju¡ J¡°≤d ŸÌ° ŸbÕÌ° NfiCbwÕfi J¡≤wÙ FÙ ≤FwÙ Fæ $$14$$
N°Ãt_bR¡≈ J¡°u N°b¨w J¡≤fiub°Ôu NI°fi J¡° ÎJ¡ f°≤ <Ìw F…oÕ f®Ê°J¡°≤ b¨<W Ÿu Ÿt¥Ô fi°„ F°u
ı°w° Fæ w°u <k¡≤ bF N°b≤d J¡≤fiu J¡∑ „<•w FÙ fiFÙ* ≤©w°, oŸ<ÔÎ w[bbuW° J¡°u _bR¡≈°b≤dR¡≈
Ÿt°<@ ˚ay J¡° ≈®Ÿay FÙ fiFÙ* Fæ oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæ Ÿ u fiÌÙ <fi≤∏w≤ ıÔ Ju ¡ ≈® b °F Ÿu sdt°` ˚Ù ”J¡ fiFÙ* ŸJ¡wÙ, bæ Ÿ u w[b<bwg J¡∑
N°Ãtw[bŸ°s°ÃJ¡°≤°ÃtJ¡ Â<‹¸> _bR¡≈I°fi Ÿu sdt°` ˚Ù ”J¡ fiFÙ* ŸJ¡wÙ ∫°fiÙ w[bI J¡°
Ÿ°s°ÃJ¡°≤°ÃtJ¡ f°u@ <J¡ŸÙ N°b≤d Ÿu N°b¨w fiFÙ* F°uw° $$15$$
NSb° ≈≤t ≈®ut J¡° ˚°ıfi F°ufiu Ÿu ÎJ¡ f°≤ ˚Ù ≈®°›w F…Î w[bI°fi J¡° <b_t≤d fiFÙ* F°uw°, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu J¡°Ô N≈fiÙ J¡Ô°N°u* J¡∑ y<w J¡° J¡˚Ù ˚Ù <b_t≤d fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ w[b<bwg ≈C”T J¡∑
fC<] N≈fiu N°Ãt_bR¡≈ J¡° J¡˚Ù ˚Ù <b_t≤d fiFÙ* J¡≤wÙ $ ıæŸu ŸbÕ` ŸÌ°-y<w_b˚°b b°∫C N≈fiÙ
y<wJ¡° <b_t≤d fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ w[b<bwg I°fiÙ J¡∑ ≈®I° <fiÿª∫ J¡≤fiu ∫°uÀ∫ <ª<wt°` J¡° J¡˚Ù
<b_t≤d fiFÙ* J¡≤wÙ $$16,17$$
<ıŸJ¡° N°b≤d <bfi‹¸> >F°u ªCJ¡° Fæ, ÎuŸ° N°Ãt° _b°J¡°≤b¨<W∫°u* J¡°u Ôy°w°≤ Ã≈∏fi J¡≤w° FÙ
¿_Sw ≤Fw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu J¡°Ô Ju¡ t¥<wÕR¡≈ Ÿ¥∫Õ N°<Ì N≈fiÙ y<w J¡°u f¸>°u≤wu F…Î (<fi≤∏w≤ y<w Ÿ‡≈∏fi F°uwu F…Î) FÙ
ŸÌ° ¿_Sw ≤Fwu Fæ, bæŸu FÙ <bT∫°u* Ÿu <b<fitCÕ•w (Nfi°b¨w) ªæw∏∫ _k¥¡<wÕ ˚Ù N≈fiÙ y<w∫°u* J¡°u ∫°fiÙ
_b°J¡°≤ b¨<W∫°u* J¡°u f¸>°u≤wÙ FCoÕ (¿fi≤∏w≤ N°Ãt°J¡°≤-b¨<W∫°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi F°uwÙ F…oÕ) FÙ ≤FwÙ Fæ $$18$$
NSb° w[bI Ju¡ ıÙbfiJ¡°Ô J¡° N°Ãt°bf°u@ NŸ°@°≤d @tÕ Fæ, Nw# ŸŸu w[bI J¡° J¡˚Ù ˚Ù
<b∫°uy fiFÙ* F°uw°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu |¸> N°<Ì ≈Ì°SÕ ŸW° Ÿu (N¿_wÃb Ÿu) <bFÙfi F°uJ¡≤ J¡˚Ù ˚Ù ≈ÔÆ@ fiFÙ* F°uwu, ÎuŸu FÙ
w[bI°fiÙ J¡° Ÿt∫ N°ÃtI°fi Ÿu <bFÙfi F°uJ¡≤ J¡˚Ù ˚Ù ≈ÔÆ@ fiFÙ* F°uw° $$19$$
NSb° ıæŸu N<Àfi J¡° ‹dÃb _b˚°b Fæ, bæŸu FÙ w[bI J¡° N°Ãtf°u@ _b˚°b Fæ, oŸ<ÔÎ w[bI
J¡° N°Ãtf°u@ Ÿu <bh~>uÌ fiFÙa F°uw°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ŸaŸ°≤ tu* ‹dÃb N°<Ì _b°˚°<bJ¡ yCd°u* Ÿu ∫C•w N<Àfi N°<Ì yCdb°fig ≈Ì°SÕ J¡˚Ù ˚Ù •w
1084 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
yCd°u* Ÿu <bFÙfi fiFÙ* ≤Fwu, bæŸu FÙ N°Ãt° J¡∑ ≈Fª°fiJ¡≤ ªCJ¡fiub°Ô° N°Ãtb°fig I°fiÙ J¡˚Ù ˚Ù N°ÃtI°fi
Ÿu <bFÙfi fiFÙ* F°uw° $$20$$ tæ* ŸÌ°-ŸbÕÌ° FÙ N°ÃtI°fi Ÿu Ÿ‡≈∏fi Fq≥, ŸÌ°-ŸbÕÌ° FÙ <fitÕÔ-
_b˚°b Fq≥, ŸÌ°-ŸbÕÌ° FÙ „°∏w°Ãt° Fq≥ N°æ≤ ŸÌ°-ŸbÕÌ° FÙ Ÿt°<@∫C•w Fq≥ $ tu≤° Ÿt°<@ Ÿu <bh~>uÌ
<J¡ŸŸu N°æ≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? •∫°u*<J¡ tu≤Ù Ÿt°<@ N°Ãt_bR¡≈ Ÿu <˚∏fi fiFÙ* Fæ, Nw# ŸJ¡°
N¿_wÃb ŸÌ° ŸbÕÌ° ffi° F…N° FÙ Fæ $$21,22$$
∫<Ì N°≈ ∫F t°fiwu Fæ* <J¡ tfi Fæ, w°u bF ŸÌ° ŸbÕÌ° Ÿt°<Fw FÙ Fæ N°æ≤ ∫<Ì ∫F t°fiwu Fæ* <J¡ tfi
fiFÙ* Fæ, w°u Ÿt°<@ ˚Ù Fæ FÙ fiFÙ* •∫°u*<J¡ <bsu≈ J¡° FuwC FÙ fiFÙ* ≤F°, oŸ N°„∫ Ÿu ŸC≤|C ≈ŸaF°≤
J¡≤wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ ∫<Ì tu≤° tfi Fæ w°u bF <J¡ŸÙ ˚Ù Ÿt∫ Ÿt°<@ Ÿu b<ıÕw fiFÙ* N°æ≤ ∫<Ì fiFÙ* Fæ, w°u tfi
<J¡ŸÙ ˚Ù Ÿt∫ Ÿt°<@ Ÿu ∫C•w fiFÙ* Fæ, NS°Õwg Ÿt°<@ J¡≤fiu J¡∑ N°bÿ∫J¡w° FÙ fiFÙ* ≤FwÙ, •∫°u*<J¡
<bsu≈J¡°≤d Ju¡ fi ≤Ffiu Ÿu N<πwÙ∫ N°Ãtw[b J¡∑ ÎJ¡R¡≈w° J¡° FÙ ŸÌ° ŸbÕÌ° Ÿa˚b Fæ $$23$$ ª¥≥<J¡
∫F ı°u JC¡~> <Ì©Ô°oÕ ≈nw° Fæ, bF Ÿ˚Ù JC¡~> ŸÌ° Ÿf ≈®J¡°≤ ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ
∫F Ÿt°<@ •∫° F°uyÙ N°æ≤ NŸt°<@ ˚Ù •∫° J¡FÙ ı°∫uyÙ ? NS°Õwg fi Ì°ufi°u* Ju¡ _bR¡≈ Ju¡ <bT∫ tu*
JC¡~> ˚Ù fiFÙ* J¡F° ı° ŸJ¡w° $$24$$ Wt tF°Ãtfig, <ıfiJ¡∑ fC<] Ÿu ˚uÌ J¡° <b|¸>fi F°u y∫° Fæ ∫°fiÙ
<ıfiJ¡∑ fC<] tu* w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌ Ju¡ <ÔÎ _S°fi fiFÙ* Fæ NwÎb ı°u J¡°∫°u˘ Ju¡ ≈¿≤d°t°u* tu* ∫°fiÙ ŸC©-Ì…#©
N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu F°ufiub°ÔÙ ˚uÌ-˚°bfi°N°ua Ÿu <b<fitCÕ•w F°u ªCJu¡ Fæ* ÎuŸu fnu-fnu w[b<bwg ŸÌ° ŸbÕÌ°
ÎJ¡ FÙ _bR¡≈ Ÿu ŸtÂ<‹¸> F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fwu Fæ*, oŸ<ÔÎ Ÿt°<Fw N°æ≤ NŸt°<Fw Ju¡ ˚uÌ J¡°u t°fiJ¡≤
≈®b¨W F…N° N°≈J¡° bF b°dÙ J¡° ≈®≈aª <J¡Ÿ NSÕ J¡° f°u@J¡ F°uy° ? <J¡ŸÙ NSÕ J¡° fiFÙa NS°Õwg N°≈J¡Ù
b°dÙ J¡° <bÔ°Ÿ <tØ∫° FÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$25$$
f°Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<w≤Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
≤°ı° ≈¿≤| Ju¡ π°≤° ≈≤Ùsd Ju¡ Nfi∏w≤ <ıŸJ¡∑ _wC<w J¡∑ yoÕ Fæ,
ÎuŸu w[b<bwg ŸC≤|C J¡° N≈fiÙ Ÿıy ¿_S<w J¡° Ÿ<b_w°≤ bdÕfi $
≈¿≤| fiu J¡F° # ≤°ıfig, N°≈ <fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu w[b J¡°u ı°fi ªCJu¡ Fæ* N°æ≤ Ÿ Wt ≈≤t ≈Ì J¡∑
≈®°¿›w ˚Ù J¡≤ ªCJu¡ Fæ*, NÃ∫∏w „ÙwÔ N∏w#J¡≤d Ÿu ∫C•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈ ÎuŸu ŸC„°u<˚w (≈®J¡°<„w)
F°u ≤Fu Fæ*, ıæŸu <J¡ „ÙwÔ°Ãt° ≈¿≤≈¥dÕ ª∏Bt° $$1$$ Fu tF°≤°ı, _fiuF Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w t@C≤, ŸC„ÙwÔ,
N°fi∏ÌR¡≈Ù ≈C‹≈≤Ÿ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, Wt ZÙ Ÿu Ÿ‡≈∏fi N°≈ J¡tÔ Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w ˚Ôu Ôywu Fæ* $$2$$
ıæŸu w¸> Ju¡ HaH°b°w Ju¡ HJ¡°u≤°u *Ÿu <fitCÕ•w wS° <fitÕÔÃb N°<Ì yCd°u* Ÿu ∫C•w <b_w¨w ŸtCB ŸC„°u<˚w
F°uw° Fæ, bæŸu FÙ <fitÕÔ NwÎb <b_≈‹¸>R¡≈ Ÿu <Ì©°oÕ Ìufiub°Ôu N°„∫ Ÿu, N∏w#J¡≤d Ÿu (ŸtCB-≈s
tu* N∏w#≈®Ìu„ Ÿu) ∫C•w, y‡˚Ù≤, ≈¥dÕ, Δ∫°≈J¡ _bR¡≈ wS° ŸaŸ°≤R¡≈Ù b°∫C Ju¡ HJ¡°u≤°u* Ÿu <fitCÕ•w
N°≈ ŸC„°u<˚w F°u ≤Fu Fæ* $$3$$ Fu w[bI, _bh~>, N°fi∏Ì Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, NFaJ¡°≤R¡≈Ù J¡°Ôu f°ÌÔ°u* Ÿu
„¥∏∫, <b_≈‹¸>, <b_wÙdÕ N°æ≤ N<w y‡˚Ù≤ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°≈ ÎuŸu „°u˚wu Fæ*, ıæŸu „≤wg J¡°Ô J¡°
ŸyÕ - 63] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1085
N°J¡°„ $$4$$ Fu ≤°ıfig, N°≈ Ÿ˚Ù o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> <bT∫°u* tu* ÎJ¡-Ÿu <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ*, Ÿ˚Ù <bT∫°u* tu*
N°≈ Ÿ∏wC‹¸ >≤Fwu Fæ*, Ÿ˚Ù <bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w Ÿu b<ıÕw Fæ, NwÎb ŸbÕ` ŸC„°u<˚w F°u ≤Fu Fæ* $$5$$
tF°≤°ı, N°≈fiu N≈fiÙ Wt fC<] Ÿu •∫° Ÿ°≤ Fæ Îba •∫° NŸ°≤ Fæ, oŸJ¡° <bª°≤≈¥bÕJ¡ <fidÕ∫ <J¡∫°
Fæ N°æ≤ ŸJu¡ ≈°≤ayw F°u y∫u Fæ* Îba ∫F ˚Ù ı°fiwu Fæ* <J¡ ∫F Âÿ∫t°fi Ÿt_w ≈®≈aª ÎJ¡R¡≈ Ÿu Nb¿_Sw
N©^±> ≈≤f®Ê_bR¡≈ FÙ Fæ $$6$$ Ÿwg N°æ≤ NŸwg Ju¡ <fidÕ∫ Ju¡ w[b J¡°u ı°fifiub°Ôu Fu ≤°ıfig ≈®Ÿ∏fi
<ªW Ÿu ∫C•w wS° N°≤°uF N°æ≤ Nb≤°uF J¡∑ FuwC (ŸaŸ°≤ tu* N°b°ytfi J¡∑ FuwC) ˚°uy°Ÿ<•w Ÿu F°ufiub°ÔÙ
Ô°Ôª Ÿu „¥∏∫ N°≈J¡° „≤Ù≤ Nb¿_Sw Fæ $$7$$ Fu ˚°À∫b°fig, ıæŸu ŸtCB k¡ufi N∏Ì≤ tu* Nb<_Sw
Nt¨w Ÿu w¨›w ≤F° J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ ¿ıŸJ¡∑ N≈us° ŸaŸ°≤ tu* ÌqŸ≤Ù ≈≤t°SÕ b_wC Fæ FÙ fiFÙ*, ÎuŸÙ
_b°ÃtR¡≈Ù b_wC Ÿu FÙ N°≈ ≈Cfi# ŸaŸ°≤-≈®°<›w tu* NFuwC˚¥w N≈fiÙ t<Ft° tu* FÙ ≈¿≤w¨›w ≤Fwu Fæ* $$8$$
≈¿≤| π°≤° J¡<Sw NSÕ J¡° Ÿ˚Ù ∫C<•w∫°u* Ÿu ŸtSÕfi N°æ≤ NfiCt°uÌfi J¡≤ ≤Fu ŸC≤|C J¡Fwu Fæ* $
ŸC≤|C fiuu J¡F° # Fu tCfiu, ŸaŸ°≤ tu* bF b_wC FÙ fiFÙ* Fæ, ı°u <J¡ Ft Ô°uy°u* Ju¡ <ÔÎ ≈°Ìu∫ F°u, ı°u JC¡~>
∫F Âÿ∫ Fæ, bF Ÿf JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ ∫°fiÙ <tØ∫° FÙ Fæ $$9$$ ≈°Ì°fi J¡≤fiu ∫°uÀ∫ b_wC J¡° N˚°b F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d JC¡~> ˚Ù Fu∫ ∫°fiÙ Ã∫°≠∫ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ <ıŸ b_wC J¡° y®Fd J¡≤ <Ô∫° F°u, ŸJ¡° ≈¿≤Ã∫°y
FÙ w°u F°ufi° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* Nf N°≈ fwÔ°o∫u <J¡ Ã∫°y Ju¡ <b≤°u@ N°æ≤ Ã∫°y Ÿu F¸> ı°fiub°Ôu y®Fd
Ju¡ (≈°Ì°fi Ju¡) <ffi° "∫F Fu∫ Fæ' ÎuŸ° Jæ¡Ÿu J¡F° ı° ŸJ¡w° Fæ ?NS°Õwg J¡˚Ù fiFÙ* J¡F° ı° ŸJ¡w° $$10$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ı°u wCh~ >Fæ, bF Fu∫ N°æ≤ ı°u NwCh~> Fæ, bF ≈°Ìu∫ •∫°u* fiFÙ* F°uy° ? w°u oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
tF°≤°ı, Ìu„ N°æ≤ J¡°Ôb„ Ÿ˚Ù ≈Ì°SÕ wCh~> N°æ≤ NwCh~ >F°u ı°wu Fæ*, oŸ<ÔÎ ÌÙ|ÕJ¡°Ô Ÿu
tu≤Ù wCh~> N°æ≤ NwCh~> <bT∫J¡ t°fiŸ ¿_S<w fi‹¸ >F°u ªCJ¡∑ Fæ $ oŸÙ <bT∫ tu* ‹¸>°∏w Fæ Ÿ‡≈¥dÕ
˚¥t^±>Ô J¡° ≤°ı° tC•w F°u ı°fiu ≈≤ ÎJ¡ ~>°u¸>u Ÿu y°≥b tu* ˚Ù, ı°u <J¡ ≈FÔu wCh~> S°, Ÿ∏wC‹¸ >≤Fw°
Fæ N°æ≤ ≈FÔu Ju¡ <b_w¨w ≤°≠∫ J¡°u ˚Ù wCh~> ŸtHw° Fæ, Nw# Ÿt∫b„ FÙ wCh~>Ãb N°æ≤ NwCh~>Ãb
J¡∑ fC<] F°uwÙ Fæ $$11$$ ŸaŸ°≤ tu* Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ju¡ ≈®˚°b Ÿu wCh~> tu* NwCh~>Ãb N°æ≤ NwCh~> tua
wCh~>Ãb ˚°bfi° F°u ı°wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ≈¿^±>w°u* J¡°u wCh~> N°æ≤ NwCh~> fC<] Ÿu <J¡ŸÙ J¡∑ <fi∏Ì° ∫°
_wC<w fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ $$12$$ Ô°uJ¡ tu* <fi∏Ì° N°æ≤ _wC<w Ì°ufi°u* ≤°y Ÿu F°uwu Fæ* N°æ≤ ≤°y oh~>° J¡°u
J¡Fwu Fæ*, <ıŸJ¡∑ fC<] <fitÕÔ Fæ, ÎuŸ° ≈C”T NÃ∫aw Ì°≤ N°Ãtb_wC J¡∑ FÙ oh~>° J¡≤w° Fæ, •∫°u*<J¡
bF°≥ _wC¿w N°æ≤ <fi∏Ì° J¡∑ ≈®Ÿ<•w FÙ fiFÙ* Fæ $$13$$ oŸ <`Ô°uJ¡∑ tu* <˜∫°≥, ≈bÕw, ŸtCB, bfi≈a<•w∫°≥
N°<Ì ˚¥w ŸÃ∫w° Ÿu ≤<Fw Fæ*, b°_wb tu* ∫F°≥ JC¡~> ˚Ù Ÿ°≤˚¥w b_wC fiFÙ* Fæ $$14$$ oŸ t°aŸ N°æ≤
N¿_St∫ Nº∫°Ãt ıyw tu* wS° J¡°‹™>>, t¨<WJ¡° N°æ≤ <„Ô°t∫ N<@˚¥wıywg tu*, ı°u <J¡ ııÕ≤,
b°a~>fiÙ∫ wS° „¥∏∫°ÃtJ¡ Fæ, •∫° ª°F° ı°∫ ? NS°Õwg JC¡~> ˚Ù fiFÙ* $$15$$ ≤°ıfig, ıæŸu <ÌbŸ-
„°u˚° J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu≈≤ wÌfiCy°tÙ ≈®J¡°„ N°æ≤ w°≈ Ì°ufi°u* J¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ oh~>°
J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu≈≤ wÌfiCy°tÙ ≤°y N°æ≤ πuT Ì°ufi°u* J¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ ∫°fiÙ ≤°y-πuTt¥ÔJ¡
≈®b¨<W N°æ≤ <fib¨<W J¡° <fi≤°Ÿ F°u ı°w° Fæ $$16$$
∫<Ì Ÿ˚Ù b_wCÎ≥ NŸ°≤˚¥w Fæ*, w°u N°Z∫ J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Ÿ°≤˚¥w b_wC J¡°æfi Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤
1086 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿ°≤˚¥w b_wC fwÔ°wu Fæ* $
<t`b≤, Nf oŸ <bT∫ tua N<@J¡ b°•∫°u* J¡° ≈®∫°uy J¡≤fi° Δ∫SÕ Fæ $ ∫<Ì N∏w#J¡≤d ª°≤°u* N°u≤ Ÿu
≤°ytC•w F°uJ¡≤ wS° Ÿt_w <bsu≈R¡≈Ù <bTtw° Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ N≈fiu N°Ãt_bR¡≈ tu* FÙ ≈¿≤w¨›w
≤Fu, w°u bFÙ ŸfŸu Wt <bZ°¿∏w Fæ $ Ÿb°Õ<w„°∫Ù ŸC© Ju¡ <ÔÎ Ju¡bÔ oŸÙ ÎJ¡ Â<‹¸> J¡° ŸÌ° ŸbÕÌ°
N°Z∫ J¡≤fi° <ªw Fæ $$17$$
<w≤Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æŸ™>b°≥ ŸyÕ
≈°∫°u* J¡° ≈¿≤I°fi ≤©fiub°Ô° ≈C”T <ıfi ≈°∫°u* π°≤° t°fiŸ Ì°uT°u* Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° N°æ≤
N≈fiÙ N°Ãt° J¡° ŸaŸ°≤ Ì…#© Ÿu ]°≤ J¡≤w° Fæ, fi ≈°∫°u* J¡° J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™> tF°≤°ı fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tıÙ, w[bI ŸC≤|C N°æ≤ ≤°ı° ≈¿≤| Ì°ufi°u* ≈¥bÕ b<dÕw ≈®J¡°≤
Ÿu ıywg-<b˚®t J¡° <bª°≤ J¡≤ NÃ∫∏w ≈®Ÿ∏fi F…Î, ∏F°u*fiu ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° <b<„‹¸> ≈¥ıfi <J¡∫°
N°æ≤ N≈fiu-N≈fiu J¡°∫°u˘ tu* wÃ≈≤ F°u ∫S° _S°fi ≈®_S°fi <J¡∫° $$1$$ Fu ≤°|b, Ÿ bdÕfi <J¡∫u y∫u
Ÿab°ÌR¡≈Ù Wt f°u@-FuwC J¡° Zbd J¡≤ <J¡∫° y∫° <fiÿª∫ FÙ f°u@ Ju¡ <ÔÎ ≈∫°Õ›w Fæ $ Nw# oŸÙ
ŸC≤|C N°æ≤ ≈¿≤| Ju¡ Ÿab°Ì Ju¡ Zbd Ÿu ı<fiw <fiÿª∫°ÃtJ¡ I°fi Ÿu N°≈ ≈®Ã∫s-≤Ù<w Ÿu ≈®°›w ≈Ì F°u
ı°o∫u $ •∫°u*<J¡ ≈≤t≈Ì J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ÔÎ wfi° ŸC≈®¿w<‹™>w f°u@ FÙ ≈∫°Õ›w Fæ $$2$$ ≈¿^±>w°u* Ju¡ Ÿ°S
<bª°≤ J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ∫° N≈fiu <fiÿªÔ <bª°≤ Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w wÙb® F…oÕ Wt ≈®I° Ÿu ⁄Ì∫°J¡°„ tau
NFaJ¡°≤R¡≈Ù J¡°Ôu tu| Ju¡ <fi#„uT yÔ ı°fiu ≈≤; Ÿt_w Ô°uy°u* Ÿu NfiCt°u<Ìw, k¡Ô°ÃtJ¡ f°u@ Ÿu ∫C•w
(„≤wg-≈s tu* Ÿ_∫°<Ì k¡Ô°u* Ÿu ∫C•w), NwÎb ≈®Ÿ∏fiw° f»°fiub°Ôu, ≤°y N°<Ì tÔ°u* Ÿu ≤<Fw („≤wg-
≈s tu* ≈aJ¡ N°<Ì tÔ°u* Ÿu „¥∏∫), <b_w¨w <ªWR¡≈Ù „≤ÃJ¡°Ô Ju¡¡≈¿_Sw F°ufiu ≈≤; ı°u º∫°fi J¡≤fiu
∫°uÀ∫, Ÿty® NfiS°u˘ Ju¡ fi°„J¡, N°ÃtR¡≈w° Ju¡ J¡°≤d ŸCyt, Ÿ‡≈¥dÕ N°fi∏Ì°u* J¡∑ <fi<@, NÃ∫∏w
≈®Ÿ∏fi ≈≤t°Ãt°R¡≈Ù <ªÌ°J¡°„ tau Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ N°æ≤ ı°u ŸÌ° Ju¡bÔ N°Ãt° Ju¡ <bª°≤ tu* <fi≤w,
ŸÌ° f°fl N°Ÿ<•w Ÿu „¥∏∫, ŸC©Ù wS° ≈Cfi#≈Cfi# N°Ì≤ Ÿu Ju¡bÔ <ª∏t°` b_wC t*u N°_b°Ì Ôufiub°Ô°
Fæ, bF t°fi<ŸJ¡ „°uJ¡°u* Ÿu J¡˚Ù <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° $$3-6$$ ≤°tıÙ, ıæŸu ıÔ tu* ≤Ffiub°Ô° J¡tÔ
J¡∑ªn N°<Ì J¡ÔaJ¡°u* Ÿu J¡Ôa<J¡w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ w[bI Δ∫bF°≤ tau <fi≤w NwÎb NI°fiÙ ıfi°u*
π°≤° "∫F ≤°y N°æ≤ πuT Ÿu ˚≤° Fæ' ∫°u* J¡¿v≈w F°u ≤Fu ˚Ù ≤°y, πuT N°<Ì ˚Ùw≤Ù J¡ÔaJ¡°u* Ÿu J¡Ôa<J¡w fiFÙ*
F°uw° $$7$$ ıæŸu F°<S∫°u* Ÿu <Ÿ*F ≈≤°˚b J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ı°u Ÿ‡∫Jg¡ I°fi Ÿu ∫C•w, <fitÕÔ,
˚Ùw≤ Ÿu ≈®Ÿ∏fitfi tC<fi Fæ, bF J¡˚Ù ˚Ù tfi Ÿu ≈≤°˚b J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$8$$ ıæŸu fi∏Ìfibfi tau
<bTæÔu J¡°≥¸>°u* Ÿu ∫C•w b¨s fiFÙ* F°uwu, bæŸu FÙ I°fiÙ ≈C”T J¡° Ju¡bÔ <bT∫°u≈˚°uy°u* tu* „≤d Ôufiub°Ô°
NwÎb NÃ∫∏w ÌÙfiw° Ÿu ∫C•w tfi fiFÙ* F°uw°, •∫°u*<J¡ ŸJ¡° <ªW fn° Fæ ∫°fiÙ sCB <bT∫ ŸC©°u* J¡∑
N<˚Ô°T° Ÿu b<ıÕw Fæ $$9$$ ıæŸu <b≤•w≈C”T, J¡°tCJ¡≈C”T Ju¡ Ÿt°fi ≈ÃfiÙ N°<Ì J¡° t≤d F°ufiu ≈≤
Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ <ıŸfiu ª°≤°u* N°u≤ Ÿu <bª°≤J¡≤ <bT∫, o¿∏Ì®∫, „≤Ù≤ N°<Ì Ÿt_w Âÿ∫R¡≈
<tØ∫°˚®°<∏w J¡° ≈¿≤I°fi J¡≤ <Ô∫° Fæ, ÎuŸ° w[bI ≈C”T J¡° N∏w#J¡≤d Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw° $$10$$
ŸyÕ - 64] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1087
<bI°w° ≈C”T J¡°u ˚°bÙ Ì…#©°u* Ju¡ FuwC ≈°≈°u* J¡° ˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu Ÿ°@°u, ıæŸu @¥ÔÙ N°J¡°„ wÔ J¡°u _≈„Õ fiFÙa J¡≤ ŸJ¡wÙ, bæŸu FÙ <bª°≤≈¥bÕJ¡ tfi°ut°uF J¡°
_bR¡≈ ˚ÔÙ ˚°≥<w ı°fi Ôufiub°Ôu ≈C”T J¡°u ≈°≈, <ıfiJ¡° _bR¡≈ ıywg tu* <tØ∫°˚¥w J¡w¨ÕÃb°<˚t°fi Ÿu
Ã≈∏fi F…N° Fæ bu (≈°≈) _≈„Õ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$11$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu N∏@J¡°≤R¡≈Ù ≤°uy J¡° tF°fig
N°æT@ ÌÙ≈J¡ Fæ, bæŸu FÙ ıyÌ°J¡°≤ tu* kæ¡Ôu¡F…Î oŸ NI°fiR¡≈Ù ≤°uy J¡° ŸfŸu fn° N°æT@ "∫F ıywg
N<bΩ°t°` Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ J¡° <bª°≤ı<fiw I°fi FÙ Fæ $$12$$ ıæŸu ∫F _b›fi Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ı°fiu y∫u
_b›fi Ÿu _b°¿›fiJ¡ ˚°uy ˚¥<t J¡° ŸÌ° ŸbÕÌ° Ju¡ <ÔÎ <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ≠∫°u* FÙ ∫F N<bΩ° Fæ,
oŸ ≈®J¡°≤ N<bΩ° J¡° _bR¡≈I°fi F°u y∫°, Ã∫°u* FÙ ŸJ¡° ŸÌ°ŸbÕÌ° Ju¡ <ÔÎ <bfi°„ F°u ı°w° Fæ $$13$$
ıæŸu ıÔ t~><Ô∫°u* Ju¡ fiu`°u* J¡°u _≈„Õ fiFÙ* J¡≤w° (∫<Ì ıÔ t~><Ô∫°u* Ju¡ fiu`°u* J¡°u _≈„Õ J¡≤uy°, w°u fiu`°u*
Ju¡ f∏@ F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d ıÔ tu* fiJu¡ Ìu©fi° N°<Ì Δ∫bF°≤ FÙ ÔC›w F°u ı°∫u*yu), bæŸu FÙ Δ∫bF°≤ tu*
<fi≤w F…Î ˚Ù Ÿ°@C ≈C”T J¡°u, ı°u <J¡ N<πwÙ∫ ≈≤f®Ê tu* fC<] ≤©w° Fæ N°æ≤ ˚Ùw≤ Ÿu N°Ÿ<•w b<ıÕw
Fæ, N<bΩ°R¡≈Ù ≈°≈ _≈„Õ fiFÙ* J¡≤w° $$14$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ÌæÌÙ›∫t°fi <ªBq≈Ù ≈®J¡°„ J¡° Ì∫ F°u
ı°fiuu ≈≤ NI°fiR¡≈Ù ≤°<` ŸÌ° Ju¡ <ÔÎ <bÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ ≈≤t°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w F…oÕ I°fiÙ J¡∑ ≈®I°
≈®J¡°¿„w ≤FwÙ Fæ $$15$$ „°˜R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ Ÿu f°u<@w F…N° ≈C”T NI°fiR¡≈Ù <fiB° J¡° <bfi°„ F°ufiu Ju¡
f°Ì Ÿ <bI°fi J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ, <ıŸJ¡∑ ≈®°<›w Ÿu tfiC‹∫ J¡°u <k¡≤ J¡˚Ù t°uF fiFÙ* F°uw° $$16$$
Nf <bΩ° J¡∑ _wC<w J¡≤wu Fæ* $
bu FÙ <Ìfi ıÙbfi≈¥dÕ Fæ* N°æ≤ bu FÙ <J®¡∫°Î≥ N°fi∏Ì Ÿu ∫C•w Fæ*, <ıfi <Ìfi°u* N°æ≤ <J®¡∫°N°u* tau ŸÌ°
ŸbÕÌ° ⁄Ì∫R¡≈Ù N°J¡°„ tua N°Ãt°R¡≈Ù ª∏Bt° Ÿu <Ìw F…oÕ <ªBq¿≈dÙ≠∫°ußfi° <©Ô ≤FÙ F°u ∫°
≈®J¡°„ ≤FÙ F°u $$17$$ ıæŸu ª∏Bt° N≈fiu Nt¨w Ÿu ˚Ùw≤ „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ t°uF J¡°
N<wJ®¡td J¡≤ Ôufiub°Ô° ≈C”T <fi≤∏w≤ N°Ãt<ª∏wfiR¡≈Ù Nt¨w Ÿu N≈fiu ˚Ùw≤ „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w
J¡≤w° Fæ $$18$$ bu FÙ <t` <t` Fæ, bu FÙ „°˜ „°˜ Fæ* N°æ≤ bu FÙ <Ìfi <Ìfi Fæ*, <ıfiJu¡ J¡°≤d bæ≤°À∫R¡≈Ù
vÔ°Ÿ Ÿu ∫C•w N°Ãt°J¡°≤ b¨<WR¡≈Ù <ªW J¡° NU∫CÌ∫ <b_≈‹¸> ≤Ù<w Ÿu <Ÿ] F°uw° Fæ $$19$$ ≈°≈ Ju¡
<bfi°„ Ÿu b<ıÕw NwÎb <ıfi tfiC‹∫°u* J¡∑ N°Ãt° J¡°u ı°fifiu tu* ≈us° Fæ* bu ı∏tR¡≈Ù ıayÔ Ju¡ ≈°æ@u Fæ*,
ÌÙfi Fæ* N°æ≤ <ª≤J¡°Ô wJ¡ ŸaŸ°≤ Ì…#©°u* Ÿu Ì…#<©w F°uJ¡≤ „°uJ¡ <J¡∫° J¡≤wu Fæ* $$20$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
<bT∫°<˚Ô°T°R¡≈Ù ŸæJ¡n°u* f∏@°u* Ÿu f≥@u, ˚°uyR¡≈Ù <wfiJ¡°u* tu* NÃ∫∏w Ô°Ôª J¡≤ ≤Fu, fC»°≈u Ju¡ J¡°≤d
ııÕ≤ N°J¡°≤ J¡°u ≈®°›w F…Î, „°uJ¡ı<fiw h~>b°Ÿ Ÿu <bn¿‡fw F°u ≤Fu; Ì…#©R¡≈Ù ˚°≤Ù f°uH J¡°u i>°u
≤Fu, ı∏tR¡≈Ù ıayÔ tu* ıÙ ≤Fu, JC¡J¡tÕR¡≈Ù J¡∑ªn Ÿu ª°≤°u* N°u≤ ªC≈nu y∫u, t°uFR¡≈Ù _bv≈ ıÔ°„∫
tu* Ÿ°u ≤Fu; ≤°yR¡≈Ù Ì°≥w°u* J¡∑ ≈a¿•w∫°u* Ÿu ªf°∫u y∫u, w¨‹d°R¡≈Ù ªtÕt∫Ù fi°Ÿ°≤≠ı¥ Ÿu (fi°S Ÿu) ©Ù*ªu
y∫u, tfiR¡≈Ù f<fi∫u J¡∑ N°I° tau ¿_Sw ≤Fu, f°∏@bR¡≈Ù f∏@fi°u* Ju¡ J¡°≤d ªÔfiu <k¡≤fiu tau N„•w F…Î;
≈C` N°æ≤ ˜Ù J¡∑ <„<SÔw° Ÿu ı<fiw ıÙdÕw°R¡≈Ù y°uf≤ tu* f°≤-f°≤ ±¥>f ≤Fu, ŸÌ° SJu¡ F…Î, <bZ°¿∏w
Ÿu b<ıÕw, N°b°ytfi Ju¡ ÌÙ|Õ t°y°u˘ tu* ˚Àfi; N°b°ytfi Ju¡ J¡°≤d ª°≤°u* N°u≤ Ÿu sÙd, ŸaŸ°≤R¡≈Ù
N≤^∫ tau ª•J¡≤ J¡°¸> ≤Fu, „ÙwÔ ~>°∫° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F…Î, wÙb® <bT∫ ŸaŸyÕ ı∏∫ w°≈°u* Ÿu Ÿaw°<≈w;
Ju¡bÔ f°F≤Ù N°J¡°≤ Ÿu ŸC∏Ì≤ ≈≤ ˚Ùw≤ Ÿu ÌÙfi, f°flªsC N°<Ì o¿∏B∫°u* Ÿu ≈®˚°<bw, J¡°‡∫ J¡t°u˘ tu*
1088 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
”<ª f»°fiub°Ôu NSÕb°ÌR¡≈Ù |^¸>°fi°Ì°u* Ÿu ˚®<tw, ≈°≈R¡≈Ù J¡°un°u* Ju¡ N°|°w°u* Ÿu ≈Ù<nw; ı∏t-
t≤dR¡≈Ù y°nÙ Ju¡ f°uH Ÿu ÔÌu F…Î, NI°fiR¡≈ <bJ¡¸> N¸>bÙ tua ÔC<™>w NwÎb ˚Àfi-„≤Ù≤; N≈fiu
NfiSÕ tu* FÙ ŸbÕÌ° <fitÀfi, Ì…#©Ù, ÌÙfi, ınÙ˚¥w „≤Ù≤, J¡t°u˘ Ju¡ f°uH Ÿu ŸÌ° J¡”d J®¡∏Ìfi J¡≤ ≤Fu
oŸ ıÙbR¡≈Ù fæÔ J¡° ŸaŸ°≤R¡≈Ù _bv≈ w°Ô°f Ÿu ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ Wt ≈®∫Ãfi J¡≤Ju¡ I°fiR¡≈Ù fÔ Ÿu
]°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $$21-29$$
]°≤ J¡≤ ªCJ¡fiu ≈≤ ıÙb Ju¡ <k¡≤ J¡∑ªn tua k≥¡Ÿfiu J¡∑ „aJ¡° J¡° <fib°≤d J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤|CbÙ≤, w[bŸ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu <ªW Ju¡ sÙd F°u ı°fiu ≈≤ ıÙb ŸaŸ°≤ tuu* <k¡≤ J¡˚Ù ˚Ù ı∏t-y®Fd
fiFÙ* J¡≤w° N°æ≤ bF <ªW J¡∑ s∫Ì„° tu* FÙ ŸaŸ°≤-Ÿ°y≤ Ÿu ≈°≤ F°u ı°w° Fæ $$30$$
]°≤ Ju¡ ≈°∫°u* J¡° I°fi w°u ŸÌgyC”N°u* Ju¡ ŸtÙ≈ ı°fiu Ÿu <tÔw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, fnu fnu Ÿwg-≈C”T°u* Ju¡ Ÿt°yt Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù ŸtCB J¡° vÔ|afi J¡≤fiu J¡∑ ∫C<•w
Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®°›w F°uwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ŸtCB J¡° vÔ|afi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ fi°<bJ¡ Ÿu fi°æJ¡° ≈®°›w F°uwÙ
Fæ $$31$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, t”˚¥<t J¡∑ fi°o˘ <ıŸ ˚¥<t tu* t°usR¡≈Ù k¡Ô J¡°u Ìufiub°Ô° N°æ≤ t°fi<ŸJ¡
„°¿∏wR¡≈Ù „ÙwÔ~>°∫° J¡°u J¡≤fiub°Ô° w[bI Ÿwg-≈C”TR¡≈Ù b¨s <bΩt°fi fi F°u, bF°≥ <bπ°fi°u* J¡°u
fiFÙ* ≤Ffi° ª°<FÎ $$32$$ ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, tfi°uF≤ N°æ≤ w°≈°u≈„°tJ¡ „ÙwÔbªfi FÙ <ıŸJu¡ ≈Wu Fæ*,
≈≤°u≈J¡°≤ ≈≤°∫dw° FÙ <ıŸJ¡∑ Wt ~>°∫° Fæ N°æ≤ tCŸJC¡≤°F¸> FÙ <ıŸJu¡ ≈C‹≈ Fæ*, ÎuŸu ŸÃ≈C”TR¡≈Ù
ª‡≈° Ju¡ b¨s Ju¡ fiÙªu tfiC‹∫ J¡°u sd˚≤ tu* FÙ N°Ã∫¿∏wJ¡ <bZ°¿∏w (N°ÃtÔ°˚R¡≈ <bZ°¿∏w) ≈®°›w
F°u ı°wÙ Fæ $$33$$ <ıŸJ¡°u w<fiJ¡ ˚Ù <bbuJ¡ F…N° F°u, ÎuŸu fC<]t°fig ≈C”T J¡°u oŸ ŸaŸ°≤ tu* _bv≈ ˚Ù
<fiB° fiFÙ* ÔufiÙ ª°<FÎ, ıF°≥ <J¡ _b°Ãt≈®°<›w R¡≈ <bZ°¿∏w J¡° N˚°b Fæ N°æ≤ ı°u tF°t°uF Ÿu ı<fiw
Ÿaw°≈ R¡≈Ù Ÿa≈<W¡J¡°u Ìufiub°Ô° Fæ $$34$$ N°Ãt° FÙ N°Ãt° J¡° <t` Fæ, oŸ<ÔÎ ofi Ÿ°@CŸt°yt N°<Ì
≈°∫°u* Ÿu N≈fiu N°≈ FÙ N≈fi° ]°≤ J¡≤ Ôufi° ª°<FÎ, fi <J¡ ÌuF°<˚t°fi Ju¡ ybÕ Ÿu ı∏t J¡∑ªn Ju¡
ŸtCB tu* N≈fiu J¡°u k≥¡Ÿ° Ìufi° ª°<FÎ $$35$$ fC<]t°fig Δ∫<•w∫°au J¡°u N≈fiÙ fC<], „°˜ N°æ≤ Ÿ≠ıfi°u*
J¡∑ ŸF°∫w° ÔuJ¡≤ ≈®fÔ ≈®∫Ãfi Ÿu oŸ ÌuF°@Ùfi Ì…#© Ju¡ <bT∫ tua <bª°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ <J¡ ∫F •∫° Fæ ?
Jæ¡Ÿu N°∫° ? oŸJ¡° t¥Ô •∫° Fæ ? N°æ≤ oŸJ¡° <bfi°„ <J¡ŸŸu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$36$$ NI°fi tu* ±¥>fÙ
F…oÕ N≈fiÙ N°Ãt° J¡° ]°≤ J¡≤fiu tu* tfiC‹∫°u* J¡°u @fi, <t`, Nfi°Ãt„°˜ N°æ≤ f°∏@b ∫u JC¡~ >˚Ù
≈J¡°≤ fiFÙ* J¡≤wu $$37$$
wf J¡°æfi ≈J¡°≤ J¡≤w° Fæ, oŸ ≈®ÿfi ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸÌ° ŸbÕÌ° FÙ Ÿ°S ≤Ffiub°Ôu <b„C]tfiR¡≈Ù <t` Ju¡ Ÿ°S JC¡~> ≈≤°t„Õ J¡≤fiu Ÿu N°Ãt° ŸaŸ°≤
Ÿ°y≤ Ÿu ≈°≤ F°u ı°w° Fæ $$38$$ bæ≤°À∫ N°æ≤ NU∫°ŸR¡≈Ù ≈®∫Ãfi°u* Ju¡ π°≤° <J¡∫u y∫u N°Ãt<bª°≤ Ÿu
Ã≈∏fi N°Ãtw[b Ÿ°s°ÃJ¡°≤ R¡≈Ù fnu ıF°ı Ÿu ∫F ˚bŸ°y≤ ≈°≤ <J¡∫° ı°w° Fæ $$39$$ NfiuJ¡
tfiC‹∫°u* Ju¡ π°≤° ≈®<w<Ìfi „°uJ¡ J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu wS° Ì…‹¸> N°„°N°u*¡Ju¡ π°≤° Ì°F J¡°u ≈®°›w F°u ≤Fu N°Ãt°
J¡∑ J¡˚Ù ≈us° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ, <J¡∏wC NÃ∫∏w N°Ì≤ Ÿu oŸJ¡° ]°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $$40$$ NFaJ¡°≤
FÙ <ıŸJ¡° tıf¥w N°Ô°fi (F°SÙ f°≥@fiu J¡° ©¥≥¸>°) Fæ, w¨‹d° FÙ <ıŸJ¡°u f°≥@fiu J¡∑ ≤_ŸÙ Fæ, tfi FÙ
y^±>_SÔ Ÿu H≤fiub°Ô° <ıŸJ¡° tÌ Fæ N°æ≤ ı∏tR¡≈ J¡∑ªn tu* ı°u k≥¡Ÿ y∫° Fæ, ÎuŸu ıÙbR¡≈Ù F°SÙ
ŸyÕ - 64] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1089
J¡° ]°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $$41$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ N°Ãt° J¡∑ owfiu FÙ ∫Ãfi Ÿu ≤s° J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ
Fæ, <ıwfiu¡∫Ãfi Ÿu N≈fiu NI°fi J¡°u Ìq≤ J¡≤ NFaJ¡°≤ <fiJ¡°Ô <Ì∫° ı°∫ $$42$$ tfi Ju¡ π°≤° ≤ªÙ yoÕ
f°fl N°æ≤ N°º∫°<ÃtJ¡ N°Ÿ<•w∫°ua¡J¡° <fi≤Ÿfi J¡≤ ı°u NFaJ¡°≤˚°b J¡°¸ ><Ì∫° ı°w° Fæ, fŸ wfiu
J¡°¸>fiut°` Ÿu FÙ ≈≤t°Ãt° J¡° I°fi F°ufiu wJ¡ NfiC<‹™>w <bª°≤ tu* N°Ãt° ≈¥dÕR¡≈ Ÿu <b_≈‹¸>-≤Ù<w Ÿu
≈®J¡¸> ˚°b J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$43$$
Ÿtua ˚Ù Ì…_Ã∫ı ÌuF°<˚t°fi J¡° ≈¿≤Ã∫°y FÙ tC¶∫ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
J¡°™> N°æ≤ <t\>Ù Ju¡ i>uÔu J¡∑ w≤F ∫F ÌuF Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ı°u Ìu©fi° Fæ, wfiu t°` Ÿu FÙ Ìub°<@Ìub
≈≤t°Ãt° ı°fi° ı°w° Fæ $$44$$ NFaJ¡°≤R¡≈Ù tu| Ju¡ <bfi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ ≈FÔu ªæw∏∫R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ <Ì©°oÕ
Ìuw° Fæ, wÌfi∏w≤ Ÿ ≈≤t°ÃtÌ„Õfi J¡∑ ˚¥<tJ¡° J¡° ≈¿≤≈°J¡ F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ŸŸu ≈≤t≈Ì ≈®°›w F°u
ı°w° Fæ $$45$$ ıæŸu N∏@J¡°≤ J¡° h~>uÌ F°u ı°fiu ≈≤ ≈®J¡°„ J¡° ≈¿≤I°fi _bw# F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ
NFaJ¡°≤ J¡° <bh~>uÌ F°u ı°fiu ≈≤ N°Ãt° J¡° ≈¿≤I°fi _bw# F°u ı°w° Fæ $$46$$ NFaJ¡°≤ Ju¡ <bfi‹¸ >F°u
ı°fiu ≈≤ ı°u <fi≤<w„∫°fi∏Ì <bZ°¿∏w J¡∑ _bR¡≈˚¥w <fi<bÕJ¡v≈ Nb_S° N°<b˚¥Õw F°uwÙ Fæ, bF ≈¿≤≈¥dÕ
Nb_S° Fæ, ŸÙJ¡° Wt ≈®∫Ãfi Ÿu Ÿubfi J¡≤fi° ª°<FÎ $$47$$
ŸÙ <fi<bÕJ¡v≈ Nb_S° J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
≈¿≤≈¥dÕ ŸtCÌ® J¡∑ w≤F NŸÙt bF <fi<bÕJ¡v≈ Nb_S° fi w°u Ÿf Ô°uy°u* Ju¡ tfi J¡∑ <bT∫ Fæ, fi w°u <J¡ŸÙ
≈t°fi Ÿu ≈<tw J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ Fæ N°æ≤ fi <bT∫°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@°u* J¡°u ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ $$48$$ ∫<Ì ªuwfi Ju¡
≈®J¡°„°ÃtJ¡ Na„ Ÿu y¨FÙw ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w wC≤Ù∫ Â<‹¸ >≈®°›w F°u, w°u ŸÙ wC≤Ù∫ Â<‹¸> Ÿu <fi<bÕJ¡v≈
Nb_S° J¡° (≈≤tuÿb≤-_bR¡≈°<b˚°Õb-Ì„° J¡°) Ÿ°Âÿ∫ J¡F° ı° ŸJ¡w° Fæ, ÌqŸ≤u J¡° fiFÙ* $$49$$
<J¡Ÿ w≤ÙJu¡ Ÿu wC∫°Õb_S° J¡∑ Ÿa˚°bfi° F°uyÙ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
wC∫°Õb_S° tu* ¿_Sw <fi<bÕsu≈Ãb Na„ J¡°u ÔuJ¡≤ ŸCTC<›w Ju¡ ≈°Ÿ ≈F…≥ª° F…N° ı°u Ÿ°Âÿ∫ Fæ, Ÿ
Ÿ°Âÿ∫ Ÿu ŸCTC<›w Nb_S° Ju¡ ŸtÙ≈ wC∫°Õb_S° Ÿa˚°<bw F°uwÙ Fæ ∫°fiÙ ∫<Ì ŸCTC<›w Nb_S° tu*
NI°fiR¡≈Ù N°b≤d fi F°uw°, w°u bF wC∫°Õb_S° FÙ F°uwÙ, oŸ ≤Ù<w Ÿu ŸCTC›w Nb_S° Ÿu ŸJ¡∑
Ÿa˚°bfi° J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ Fæ $ bF <fi<bÕJ¡v≈ ≈≤t°Ãt˚°b°b_S° Ÿ‡≈¥dÕ N°J¡°≤°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ wS° N°J¡°„-
J¡°u„ J¡∑ fi°o˘ ŸbÕ` Δ∫°›w¡Fæ $$50$$
|¸> J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ıæŸu |¸>°J¡°„ tF°J¡°„_bR¡≈ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ tfi, NFaJ¡°≤ N°<Ì
≈°<@∫°u* J¡° <bfi°„ F°ufiu Ÿu Ãba ≈Ì Ÿu Ô<sw F°ufiub°Ôu N°Ãt° Ju¡ _bR¡≈˚¥w F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
tfi N°æ≤ NFaJ¡°≤ J¡° <bÔ∫ F°ufiu ≈≤ Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ˚Ùw≤ ≤Ffiub°ÔÙ <ıŸ <fi≤<w„∫°fi∏Ì°ÃtJ¡
≈≤t°Ãt_bR¡≈°b_S° J¡° N°<b˚°Õb F°uw° Fæ, Ÿ Nb_S° J¡°, ı°u _b∫a Ÿt°<@ Ÿu <Ÿ], wS° ŸCTC›w
Nb_S° Ju¡ Ÿ°S ≈¥b°uÕ•wR¡≈ Ÿu <J¡ŸÙ Na„ tu* <tÔwÙ ıCÔwÙ Fæ, b°dÙ Ÿu ≈¿≤I°fi fiFÙ* F°uw°, Ju¡bÔ
N≈fiu oŸ ⁄Ì∫ tu* FÙ ŸJ¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, N≈fiu NfiC˚b Ju¡ <Ÿb° ŸJ¡° ÌqŸ≤° ≈¿≤ª°∫J¡ fiFÙ* Fæ,
∫F ˚°b Fæ $$51,52$$ ıæŸu Ÿ°@°≤d ©°a±> N°<Ì Ju¡ _bR¡≈ J¡° N≈fiu NfiC˚b Ju¡ <Ÿb° N°æ≤ <J¡ŸÙ
ÌqŸ≤u ≈®t°d Ÿu ≈¿≤I°fi fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ N°Ãt° Ju¡ _bR¡≈ J¡° ˚Ù N≈fiu NfiC˚b Ju¡ <Ÿb° N°æ≤ <J¡ŸÙ
ÌqŸ≤u ≈®t°d Ÿu ≈¿≤I°fi fiFÙ* F°uw° $$53$$
1090 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
∫F Ÿf ŸbÕΔ∫°≈J¡ N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ $ ∫<Ì ∫F Ÿf N°Ãt°J¡° FÙ _bR¡≈ Fæ, w°u ŸJ¡° <J¡Ÿ w≤F
NfiC˚b F°uw° Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf <ªW f°fl <bT∫°u* Ÿu ≈≤w F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ≈®Ã∫y°Ãt° tu* sÙ≤°uÌJ¡ Ju¡ Ÿt°fi ÎJ¡≤ŸR¡≈ Ÿu
ŸJ¡° <fiÿªÔ ≈¿≤d°t F°u ı°w° Fæ, wf ª≤ N°æ≤ Nª≤°u* Ju¡ _bR¡≈˚¥w wS° ªsC N°<Ì o¿∏B∫°u* J¡°
Ÿ°sÙR¡≈ Ÿu ≈®J¡°„ J¡≤fiub°Ô° N°Ãt° _b∫a FÙ NfiC˚¥w F°u ı°w° Fæ, oŸ <bT∫ tu* w<fiJ¡ ˚Ù Ÿa„∫ fiFÙ*
J¡≤fi° ª°<FÎ $$54$$ Ÿ ≈®J¡°≤ ªwCSÕ ˚¥<tJ¡° tu* N°Ãt° J¡° NfiC˚b F°ufiu Ju¡ Nfi∏w≤ ≈°≥ªbÙ ˚¥<tJ¡° tu*
<bT∫b°Ÿfi°N°u* J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, ŸJu¡ f°Ì ~>™>Ù ˚¥<tJ¡° tu* <J¡ŸÙ w≤F Ju¡ ≈®∫Ãfi
Ju¡ <ffi° FÙ „C˚ ≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈ N≈fiu N°Ãt° J¡° _kC¡¸> ≈®J¡°„ ∫°fiÙ ŸÌ° FÙ ≈¥dÕw° J¡° NfiC˚b ¿Ÿ]
F°uw° Fæ $ ŸJu¡ f°Ì Ÿ°wbÙ* ˚¥<tJ¡° tu* Ÿt°<@ N°æ≤ NŸt°<@ J¡∑ Ÿtw° Ju¡ J¡°≤d <bTtw° J¡° NÃ∫∏w
<fi≤°Ÿ F°u ı°fiu Ÿu, ŸtCB Ju¡ ˚Ùw≤ <bÔÙfi fitJ¡ Ju¡ Ÿt°fi _b-_bR¡≈ tu* ŸC©æJ¡≤Ÿw° _bR¡≈ Ÿu
≈¿≤dtfi F°uw° Fæ NS°Õwg N≈fiu tu* FÙ ≈≤t°Ãt˚°b F°u ı°fiu Ÿu _bR¡≈<fi‹™>° <Ÿ] F°u ı°wÙ Fæ $ oŸ
≈¿≤dtfi Ju ¡w[b J¡° f®Ê° N°<Ì fnu-fnu Ìubw° ˚Ù o∫W°R¡≈ Ÿu ≈¿≤I°fi fiFÙa J¡≤ ŸJ¡wu, •∫°u*<J¡
"∫w°u b°ª°u <fibwÕ∏wu N≈®°›∫ tfiŸ° ŸF' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°≥ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$55$$
ª°æŸ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈æ*Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
Ÿfl°<Ì® ≈bÕw J¡°, bF°≥ ¿_Sw N<` M¡<T Ju¡ N°Zt J¡° wS° tF<TÕ N<` Ju¡
N°Zt tu ¿_Sw <bÔ°Ÿ N°æ≤ ˚°Ÿ fi°t Ju¡ Ì°u w≈¿_b∫°u* Ju¡ ı∏t, J¡tÕ N°æ≤ „°uJ¡ J¡° bdÕfi $
N°ÃtÌ„Õfi Ju¡ ≈°∫°u* J¡∑ ≈us° J¡≤fiu ≈≤ „°uJ¡, t°uF N°<Ì Ì…#©°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° F¸> fiFÙ* ŸJ¡wÙ,
oŸ <bT∫ tu* ˚°Ÿ N°æ≤ <bÔ°Ÿ J¡∑ N°¶∫°<∫J¡° J¡° Nbw≤d J¡≤fiub°Ôu tF<TÕ b<Ÿ‹™ıÙ J¡Fwu Fæ* #
J¡tÔfi∫fi ZÙ≤°tª∏BıÙ, "≈C` N°<Ì tu≤u Fæ*, ∫F ÌuF N°<Ì tæ* Fq≥" oÃ∫°<Ì N<˚t°fi J¡° ≈¿≤Ã∫°y
J¡≤ „°˜ N°<Ì Ÿu Ÿa_J¨¡w tfi Ÿu FÙ ŸaJ¡v≈°ÃtJ¡ <ªW J¡° ~>uÌfi J¡≤ ∫<Ì N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fiFÙ*
<J¡∫° ı°∫, w°u <ª` tu* <Ô<©w Ÿ¥∫Õ Ju¡ Ÿt°fi ıywg-R¡≈Ù Ì…#© J¡° J¡˚Ù ˚Ù N_w fiFÙ* F°uw° $ ≈®Ã∫Cw
tF°fig ŸtCB J¡∑ fi°o˘ NŸÙt ŸaŸ°≤R¡≈Ù <b≈<W Nfi∏ww° J¡°u ≈®°›w J¡≤wÙ FÙ ≤FwÙ Fæ $$1,2$$
ıÔ Ju¡ w≤ay°u* J¡∑ J®¡∑n°N°u* J¡∑ FuwC, t*u|°u* Ÿu N°æ≤ w≠ı<fiw fiÙÔ N∏@J¡°≤°u* Ÿu ÿ∫°t wS° Ì…#©-
J¡°≤d ŸaŸ°≤R¡≈Ù bT°Õ M¡wC f°≤-f°≤ N°wÙ ≤FwÙ Fæ $$3$$ oŸÙ <bT∫ tau Ÿfl°<Ì® Ju¡ <„©≤ ≈≤ ≤Ffiub°Ôu
˚°Ÿ N°æ≤ <bÔ°Ÿ fi°t Ju¡ Ì°u <b„C]°Ãt° <t`°u* Ju¡ Ÿab°ÌR¡≈Ù oŸ ≈®°ªÙfi o<wF°Ÿ J¡° Ì°F≤d Ìuwu
Fæ* $$4$$ N≈fiÙ «≥¡ª°oÕ Ÿu N°J¡°„ J¡° N<wJ®¡td J¡≤ Ôufiub°Ô°, ≈Ã∫ J¡° ˚°y Ÿu (w≤°oÕ ∫° ≈bÕw Ju¡
≈°Ÿ J¡∑ ˚¥<t Ÿu) ≈¨ØbÙ J¡° N<wJ®¡td J¡≤ Ôufiub°Ô° N°æ≤ ˚¥<t Ju¡ ˚Ùw≤ ≈®<b‹¸>> t¥Ô˚°y Ÿu ≈°w°Ô J¡°
N<wJ®¡td J¡≤ Ôufiub°Ô° wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* <bı∫Ù ÎJ¡ ≈bÕw Fæ $ ŸJ¡° fi°t Fæ - Ÿfl, Ÿtu ˚°≥<w-
˚°≥<w Ju¡ NŸa¶∫ k¥¡Ô Fæ*, NŸa¶∫ <fitÕÔ H≤fiu fF ≤Fu Fæ*, yCflJ¡°u* (Ìub <b„uT°u*) π°≤° bF°≥ J¡∑ @fi-
Ÿ‡≈<W∫°u* J¡∑ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≤s° J¡∑ yoÕ Fæ, bF°≥ Ju¡ ≤Ãfi°u* J¡∑ ÌÙ<›w∫°u* Ÿu tfiC‹∫°u* J¡∑ ¿‹¸ >ªJ¡°ª°æ*@ F°u
ı°wÙ Fæ $ t°u<w∫°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ˚≤u wS° t°fi<ŸJ¡ N°<Ì ≤Ãfi°u* J¡∑ ÌÙ<›w∫°u* Ÿu ≈®J¡°<„w F°u ≤FÙ ÌÙb°≤°u*
ŸyÕ - 65] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1091
Ÿu ∫C•w ŸCbdÕt∫ <fiw‡f Ìu„ Ÿu bF y^±>_SÔ Ÿu Î≤°bw J¡∑ fi°o˘ fn° ˚Ô° Ôyw° Fæ $ Ÿ ≈bÕw ≈≤
J¡FÙ* NfiuJ¡ w≤F Ju¡ ≈C‹≈°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ Ÿt¥F <tÔJ¡≤ ≈®b°<Fw F°u ≤Fu Fæ*, J¡FÙ* F¿≤w°Ô, y°æ¿≤J¡ N°<Ì
@°wCÎ≥ ˚≤Ù ≈nÙ Fæ*, J¡FÙa <bJ¡<Ÿw J¡tÔ°u* Ÿu ŸC„°u<˚w Ÿ≤°ub≤ Fæ*, J¡FÙ* ≤Ãfi°u* Ÿu ∫C•w <„Ô°Î≥ Fæ* $ Ÿ
≈bÕw ≈≤ <J¡ŸÙ _S°fi tu* H≤fi°u* J¡∑ yCfiyCfi°F¸> F°u ≤FÙ Fæ, J¡FÙ* b°∫C ≈®bu„ Ÿu f°≥Ÿ°u* Ju¡ t@C≤„ÆÌ F°u ≤Fu
Fæ*, J¡FÙ* yCF°N°u* Ÿu <fiJ¡Ô° b°∫C ŸfiŸfi°F¸> J¡≤ ≤F° Fæ, J¡FÙ* ˚®t≤°u* J¡° taıCÔ |Ca|Ct „ÆÌ F°u ≤F° Fæ $
ŸJu¡ <„©≤ ≈≤ N›Ÿ≤°Î≥ J¡FÙ* y°fi y° ≤FÙ Fæ*, ŸJu¡ bfi≈®Ìu„ tu* t¨y N°æ≤ ≈<s∫°u* Ju¡ ŸC∏Ì≤ „ÆÌ F°u
≤Fu Fæ* $ ŸJu «¡≈≤Ù ≈®Ìu„ tau tW°u* J¡∑ fi°o˘ tu| yıÕ ≤Fu Fæ* N°æ≤ N°J¡°„ ≈®Ìu„ tu* ≈<s∫°u* Ju¡ „ÆÌ F°u ≤Fu
Fæ* $$5-10$$ Ÿ ≈bÕw J¡∑ yCF°Î≥ <bΩ°@≤°u* Ÿu N°<Zw Fæ*, <ıfitu* ˚≥b≤°u* Ju¡ t@C≤ yÙw F°u ≤Fu Fæ*, ÎuŸu
J¡tÔ°u* J¡° bF N°y≤ Fæ, ŸJu¡ fiÙªu Ìu„ tua <J¡≤°w N≈fi° <fi≤°Ô° yÙw y° ≤Fu Fæ*, bfi°u* Ju¡ b¨s°u* tu*
≈<s∫°u* J¡° t@C≤ J¡Ôfi°Ì F°u ≤F° Fæ $ Ÿ°≤u ŸaŸ°≤ J¡° t°fi°u* ∫F ÌqŸ≤° |≤ Fæ, •∫°u*<J¡ Ÿ ≈bÕw J¡°
«¡≈≤Ù <F_Ÿ° Ìub°u* Ÿu ˚≤° Fæ, fiÙªu J¡° <F_Ÿ° tfiC‹∫°u* Ÿu ˚≤° Fæ N°æ≤ ≈¨ØbÙ Ju¡ ˚Ùw≤ J¡° <F_Ÿ° fi°y°u* Ÿu
˚≤° Fæ $ ŸJ¡∑ ~>°u¸>Ù ~>°u¸>Ù J¡∏Ì≤°N°u* tu* <Ÿ] Ô°uy ≤Fwu Fæ*, ˚Ùw≤Ù ˚°y°u* tu* NfiuJ¡ <fi<@∫°≥ ynÙ Fæ* $
ª∏Ìfi-b¨s°u* tu* Ÿ≈Õ ≤Fwu Fæ* N°æ≤ <„©≤°u* J¡∑ ª°u<¸>∫°u* ≈≤ <Ÿ*F ≤Fwu Fæ* $$11-13$$ Ÿ ≈bÕw J¡° „≤Ù≤
fiÙªu <y≤u F…Î ≈C‹≈R¡≈Ù N˚®°u* Ÿu N°h~>°<Ìw, wÃsd <y≤u F…Î ≈C‹≈°u* J¡° N∏w¿≤s_S @¥¿ÔR¡≈Ù N˚® Ÿu
@¥ÔÙt∫, <y≤ ≤Fu (n ≤Fu) ≈C‹≈°u* Ju¡ HaH°b°wR¡≈Ù ˚®t Ÿu ˚®°∏w-⁄Ì∫ wS° ≈C‹≈°u* Ju¡ b¨s°u* Ÿu @bÔbdÕ
Fæ $ bF NfiuJ¡ w≤F J¡∑ @°wCN°u* J¡∑ @¥¿ÔR¡≈Ù N˚®°u* Ÿu J¡<≈ÔbTÕ N°æ≤ ≤Ãfi°u* J¡∑ <„Ô°N°u* Ju¡ «¡≈≤
Nb¿_Sw t∏Ì°≤ b¨s Ju¡ (J¡v≈b¨s <b„uT Ju¡) «¡≈≤ N°R¡» <Ÿ] <˜∫°u* J¡∑ fi°o˘ tfi°uF≤ fiy≤ <J¡
Nayfi°N°u* J¡° ª°≤°u* N°u≤ Ÿu N°Z∫-_S°fi Fæ $$14,15$$ ≈ ≈bÕw tu* <ı∏F°u*fiu tu|R¡≈Ù fiÙÔ b˜°u* J¡°
≈¿≤@°fi <J¡∫° Fæ N°æ≤ t¥J¡ ≤Ãfi°u* J¡°u @°≤d J¡≤fiu Ÿu NÃ∫∏w „°u<˚w F°u ≤FÙ Fæ, ÎuŸÙ ŸCbdÕt∫Ù <„Ô°R¡≈Ù
ŸC∏Ì¿≤∫°≥ <„©≤R¡≈Ù ≈C”T°u* J¡° N°<Ô*yfi J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d N<˚Ÿ°¿≤J¡°Î≥ ffiÙ F…oÕ Fæ $$16$$
Ÿ ≈bÕw tu* W≤ <J¡fi°≤u Ju¡ <„©≤ ≈≤ ıF°≥ k¡Ô°u* Ÿu ÔÌu <bfit® b¨s Fæ*, ≤Ãfit∫Ù NfiuJ¡ f°b<n∫°u*
Ÿu ıÔ Ju¡ H≤fiu fF ≤Fu Fæ* N°æ≤ ı°u N°t®b¨s J¡∑ „°©°N°u* Ju¡ π°≤° «¡≈≤ J¡∑ N°u≤ <b_w°¿≤w k¥¡Ô°u* Ju¡
yCh~>°u* Ÿu w∏wC≤ ∫°fiÙ «≥¡ªu Ì°≥w°u* Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ, wS° <ıŸJ¡∑ <Ì„°N°u* Ju¡ w¸>°ua t*u <bJ¡<Ÿw
J¡°uÔJ¡, ≈C∏fi°y (ÿbuw J¡tÔ) N°æ≤ fiÙÔ J¡tÔ <bΩt°fi Fæ*, <ıŸ ≈≤ Ÿ¥∫Õ Ôw°N°u* Ju¡ <b_w°≤ Ÿu¡i>>J¡
ı°w° Fæ, ı°u ≤Ãfi°u* Ju¡ ÌÙ<›w Ÿt¥F°u* Ÿu NÃ∫∏w ≈®J¡°<„w F°u ≤F° Fæ, fF ≤Fu ı‡f¥≤Ÿ°u* Ÿu ≈¥dÕ Fæ N°æ≤
_byÕ _S°fi J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w N°fi∏Ì Ìufiub°Ô° Fæ # tF°fig, <Ÿ]°u* J¡° Zt F≤fiub°Ô°, f®ÊÔ°uJ¡ Ju¡
ŸÂ„, _byÕ J¡∑ fi°o˘ ≤tdÙ∫, <„bıÙ Ju¡ fiy≤ J¡∑ ≈t°b°Ô° NÃ∫∏w ŸC∏Ì≤ tF°tC<fi N<` J¡° N°Zt
Fæ $$17-20$$ Ÿ fnu <b_wÙdÕ N°Zt tu* N°J¡°„t°yÕ tu* ≤Ffiub°Ôu f¨F_≈<w N°æ≤ „CJ®¡ J¡∑ fi°o˘
„°_`°u* J¡°u ı°fifiub°Ôu <bπ°fig w≈_bÙ, <ıfiJu¡ fi°t ˚Ù f¨F_≈<w N°æ≤ „CJ®¡ Su, ≤Fwu Su $$21$$ <J¡ŸÙ
Ÿt∫ J¡∑ f°w Fæ bF°≥ ≈≤ ÎJ¡ FÙ N°Zt tu* ≤Ffiub°Ôu fi Ì°ufi°ua w≈¿_b∫°u* Ju¡ <b„C] _bR¡≈b°Ôu Ì°u ≈C`
ÎuŸu Ã≈∏fi F…Î ıæŸu <J¡ w°Ô°f tu* Ì°u J¡tÔ°u* Ju¡ ≈°æ@°u* tu* k¥¡Ô°u* J¡∑ ≈®J¨¡<w J¡<Ô∫°≥ Ã≈∏fi F°uwÙ
Fæ* $$22$$ fiJu¡ fi°t Su - <bÔ°Ÿ N°æ≤ ˚°Ÿ $ <≈w°N°u* Ju¡ _S°fi tu* FÙ bu Ì°ufi°u* J®¡t„# Ôw° N°æ≤ b¨s
Ju¡ ÌÙ|Õ ≈vÔb°u* J¡∑ fi°o˘ f»fiu Ôyu $$23$$ bu Ì°ufi°u* ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ ≈®<w NÃ∫∏w _fiuF ≤©wu Su, ≈≤_≈≤
1092 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
›∫°≤ J¡≤wu Su N°æ≤ <t` Su $ ıæŸu <wÔ°u* tu* wuÔ N°æ≤ ≈C‹≈°u* tu* ŸCy∏@ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔuıCÔu ≤Fwu Fæ*, bæŸu
FÙ bu Ì°ufi°au ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔıCÔ J¡≤ ≤Fwu Su $$24$$ ıæŸu ≈C` Ju¡ <ÔÎ <tÔu F…Î NfiC≤•w ≈<w-≈ÃfiÙ
ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NÔy fiFÙ* F°uwu, bæŸu FÙ bu Ì°ufi°u* J¡˚Ù ˚Ù ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NÔy fiFÙ* F°uwu Su, fi Ì°ufi°u* Ju¡ tfi
Ÿt°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÎuŸ° t°Ô¥t ≈nw° S° <J¡ ÎJ¡ FÙ tfi fiu t°fi°u* Ì°u ˚°y°u* tu* f≥¸ >J¡≤ Ì°u _bR¡≈ @°≤d
J¡≤ <Ô∫u Fæ $$25$$ NÃ∫∏w tfi°uF≤ „≤Ù≤b°Ôu bu Ì°ufi°u* f°ÔJ¡ J¡tÔ tu* Ì°u ˚≥b≤°u* J¡∑ fi°o˘ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu
tC<Ìw F°uJ¡≤ tC<fi∫°u* Ÿu <b≤°<ıw ŸJ¡° ŸC∏Ì≤ N°Zt tu* ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®ut∫C•w F°uJ¡≤ <fib°Ÿ J¡≤wu
Su $$26$$ Nv≈J¡°Ô tau FÙ f°v∫°b_S° J¡° N<wJ®¡td J¡≤ fibÙfi <≈®∫ fi Ì°ufi°u* fiu Ì∫ J¡°u ≈®°›w Ÿ¥∫Õ
N°æ≤ ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ∫Cb°b_S° ≈®°›w J¡∑ $$27$$ wÌfi∏w≤ ıæŸu N≈fiu ©°uwu Ÿu nJ¡≤ Ì°u ≈sÙ
N∏∫` ªÔu ı°∫, bæŸu FÙ b¨]°b_S° Ÿu ≈Ù<nw fi Ì°ufi°u* Ju¡ bu Ì°ufi°u* <≈w° („CJ®¡ N°æ≤ f¨F_≈<w) „≤Ù≤
J¡°u ~>°un ≈≤Ô°uJ¡ ªÔu y∫u $$28$$ <≈w°N°u* Ju¡ t≤ ı°fiu ≈≤ ≈°fiÙ Ÿu <fiJ¡°Ôu y∫u J¡tÔ J¡∑ ˚°≥<w bu Ì°ufi°u*
ªuF≤u Ÿu ÌÙfi, „≤Ù≤ Ÿu Ÿ∏w›w N°æ≤ ß°F Ÿu ≤<Fw F°u y∫u $$29$$ Fu ≤°tıÙ, •w f°ÔJ¡°u* fiu N≈fiu
<≈w°N°u* J¡∑ Ì°F N°<Ì <J®¡∫° J¡≤ NÃ∫∏w <bÔ°≈ <J¡∫°, •∫°u*<J¡ fnu-fnu <bπ°fig ˚Ù Ô°æ<J¡J¡ ¿_S<w
J¡° vÔ|afi J¡≤fiu tu* NŸtSÕ F°uwu Fæ* $$30$$
ZÙ≤°tıÙ, wÌfi∏w≤ N°æºbÕÌu<FJ¡ (t≤d Ju¡ f°Ì J¡∑) <J®¡∫° J¡≤ Δ∫S°y®_w fi Ì°ufi°u* fiu „°uJ¡ Ÿu
<fiJ¡ÔÙ J¡”d°≈¥dÕ ÌÙfi b°dÙ Ÿu (<≈w°N°u* Ju¡ <bT∫ tu*) NÃ∫∏w <bÔ°≈ <J¡∫°, fiJ¡∑ Ÿt_w Ÿªu‹¸>°Î≥
<fiJ¡Ô yoÕ, bu t≤u fiFÙa, ≈≤ <bÔ°≈ Ju¡ J¡°≤d ÎJ¡°-ÎJ¡ N„¥∏∫ ⁄Ì∫ F°u y∫u ∫°fiÙ t¥<~>Õw F°u y∫u N°æ≤
Ÿ Ÿt∫ <ª` tu* <Ô<©w tfiC‹∫°u* J¡∑ fi°o˘ fiJ¡∑ ¿_S<w F…oÕ $$31$$
≈æ*Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

~>°Ÿ™>b°≥ ŸyÕ
w[bI°fi Ÿu ≤<Fw ˚°Ÿ Ju¡ bªfi°u* Ÿu ŸJu¡ Ì…#©Ÿ°y≤ tu* ≈∫°ÕbwÕfi J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ bdÕfi $
tF°tC<fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß, y®Ù‹t Ju¡ ≈®ª^±> w°≈ Ÿu wS° Ì°b°<Àfi Ju¡ w°≈ Ÿu Ÿb°˘yÙd
Ÿ¥©u F…Î N≤^∫ tu* Ã≈∏fi Ì°u b¨s°u* Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w „°uJ¡ Ÿu ≈≤°<ıw <≈w° Ju¡ <b∫°uyı∏∫ Ÿaw°≈ Ÿu
Ÿb°˘yÙd Ÿ¥©u F…Î bu Ì°ufi°u* » w≈_bÙ Nb¿_Sw Su $$1$$ |≤, ©uw, @fi, N°<Ì ≈Ì°S°u˘ tu* NÃ∫∏w
<b≤<•w J¡°u ≈®°›w FCÎ bu Ì°ufi°u* f®°Êd, HC^±> Ÿu NÔy F…Î Ì°u t¨y°ua J¡∑ fi°o˘, NÔy NÔy F°uJ¡≤ ıayÔ
tau N≈fi°-N≈fi° J¡°Ôsu≈ J¡≤wu Su $$2$$ wÌfi∏w≤ ŸÙ Nb_S° tu* J®® t„# fiJu¡ <Ìfi, t°Ÿ N°æ≤ bTÕ
fÙwwu ªÔu N°æ≤ bu Ì°ufi°u*, yâu tu* Ã≈∏fi Ì°u b¨s°u* J¡∑ fi°o˘, f¥»°≈u J¡°u ≈®°›w F…Î $$3$$ fF…w Ÿt∫ fÙw
ı°fiu ≈≤ ÎJ¡ Ÿt∫ ≈®°≤Æ@b„ Ÿu JC¡~> Ÿt∫ <f~C>nu F…Î bu Ì°ufi°u* ııÕ≤ w≈_bÙ, <ı∏Fu* <b„C] I°fi ≈®°›w
fiFÙ* F…N° S°, ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <k¡≤ <tÔ y∫uu N°æ≤ ≈≤_≈≤ ∫F J¡Ffiu Ôyu $$4$$
<bÔ°Ÿ fiu J¡F° # Fu tu≤u Wt ıÙbfiR¡≈Ù b¨s Ju¡ k¡Ô, Fu tu≤u ⁄Ì∫ tu* ŸÌ° ŸbÕÌ° ≤Ffiub°Ôu Nt¨w
Ju¡ Ÿ°y≤ (ª∏Bt°) N°æ≤ Fu oŸ ıywg J¡u tF°f∏@°u ˚°Ÿ ! N°≈J¡° _b°yw F°u $$5$$ <≈®∫b≤, tCHŸu
NÔy F°uJ¡≤ wCtfiu owfiu <Ìfi J¡F°≥ Δ∫wÙw <J¡∫u ? ∫F fwÔ°N°u $ •∫° wC‡F°≤Ù w≈ÿª∫°Õ Ÿk¡Ô
F…oÕ ? $$6$$ Fu Ÿ°@°u, •∫° wC‡F°≤Ù fC<] ŸaŸ°≤R¡≈Ù N<Àfi Ÿu ı<fiw Ÿaw°≈ Ÿu ≤<Fw F°u yoÕ ? •∫°
ŸyÕ - 66] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1093
wCtfiu w[bI°fi Ÿu N°Ãt° ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° ? •∫° wC‡F°≤Ù <bΩ° Ÿk¡Ô F°u yoÕ ? Nh~>°, J¡F°u wCt
JC¡„Ô w°u F°u ? $$7$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚Ì®, Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®ÿfi ≈¥~>fiub°Ôu wS° ŸaŸ°≤ Ÿu <πÀfi F…Î
N≈fiu <t` (˚°Ÿ) NÃ∫∏w N°Ì≤≈¥bÕJ¡ b‚∫t°d ≈®J¡°≤ Ÿu _≈‹¸> J¡Ffiu Ôy° $$8$$ ˚°Ÿ fiu J¡F° # Fu
t°fifiÙ∫ Ÿ°@C ≈C”T, tu≤° w°u N°ı FÙ N°ytfi „C˚ F…N° •∫°au<J¡ Wt ˚°À∫b„ tCHJ¡°u wC‡F°≤° Ì„Õfi
F°u y∫° $ ≈≤ ˚æ∫°, oŸ Ì…#©t∫ ŸŸ°≤ tu* ª•J¡≤ J¡°¸> ≤Fu Ft Ô°uy°u* J¡∑ JC¡„Ôw° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ
Fæ ? $$9$$ <≈®∫ f∏@°u, ıf wJ¡ I°wΔ∫ b_wC J¡° I°fi fiFÙ* F°u ı°w°, ıf wJ¡ tfi tu* Ã≈∏fi F°ufiub°Ô°
J¡°t, ŸaJ¡v≈ N°<Ì fi‹¸> fiFÙ* F°u ı°wu N°æ≤ ıf wJ¡ oŸ ŸaŸ°≤ Ju¡ ≈°≤ fiFÙ* Ôy ı°wu, wf wJ¡ tæ*
JC¡„Ô Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fq≥ ? $$10$$ ıæŸu Ôw°N°u* Ju¡ f∏@fi Ÿ≤°uwu N°<Ì Ÿu J¡°¸>u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ ıf
wJ¡ <ªW tua Ã≈∏fi F…oÕ N°„°Î≥ ≈¥dÕR¡≈ Ÿu J¡°¸>Ù fiFÙ* ı°wÙ, wf wJ¡ Ftu* JC¡„Ôw° J¡F°≥ ? ıf wJ¡
N°ÃtI°fi („°u<@w "Ãbtg' N°æ≤ "wwg' ≈Ì°SÕ J¡° ≈¿≤I°fi) ≈®°›w fiFÙ* F°u ı°w°, ıf wJ¡ Ÿt˚°b J¡°
Ì∫ fiFÙ* F°uw° N°æ≤ ıf wJ¡ N©^±> b°•∫°SÕ-f°u@ fiFÙ* F°u ı°w°, wf wJ¡ Ft Ô°uy°u* J¡∑ JC¡„Ôw°
J¡F°≥ ? $$11,12$$ Fu Ÿ°@°u, N°Ãt° J¡∑ ≈®°<›w Ju¡ <ffi° N°æ≤ I°fiR¡≈ tF°fig N°æT@ Ju¡ <ffi° ∫F
ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ì…‹¸> >tF°t°≤Ù ≈Cfi# ≈Cfi# Ã≈∏fi F°uwÙ FÙ ≤FwÙ Fæ $$13$$
<≈®∫ <t`, ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ì…‹¸> b¨s ı°u ≈FÔu* NaJC¡¿≤w F°ufiu ≈≤ „æ„bR¡≈ <bJ¡°≤ ¸>FfiÙR¡≈Ù <bJ¡°Ÿ
J¡°u ≈°w° Fæ, wÌfi∏w≤ ŸJ¡° N<wJ®¡td J¡≤ ∫°æbfiR¡≈Ù ≈Wu @°≤d J¡≤w° Fæ N°æ≤ wÌfi∏w≤ ı≤°R¡≈Ù
JC¡ŸCt Ÿu JC¡ŸC<tw F°uw° Fæ bF f°≤-f°≤ ≈®°›w F°uw° FÙ ≤Fw° Fæ $$14$$ oŸ „≤Ù≤R¡≈Ù ıÙdÕ „ÙdÕ b¨s
Ÿu t≤dR¡≈Ù taı≤Ù (f°æ≤), <ıŸ ≈≤ f°∏@b°u* Ju¡ N°J®¡∏ÌfiR¡≈Ù ˚≥b≤°u* Ju¡ yCaı°≤ „ÆÌ F°uwu ≤Fwu Fæ* N°æ≤
b¨]°b_S°R¡≈ ≈C‹≈ Ôywu Fæ*, f°≤-f°≤ Ã≈∏fi F°uwÙ ≤FwÙ Fæ $$15$$ <ıfitu* J¡t°u˘ J¡° ≈˚°uy <J¡∫°
ı° ªCJ¡° Fæ, ÎuŸÙ bŸ∏w N°<Ì M¡wCN°u* Ÿu Ÿ°≤FÙfi, ≈®°ªÙfi <ÌbŸ°u* Ÿu ≈¥¿≤w NwÎb ≈®°∫# fiÙ≤Ÿ ∫F
Ÿabß≤°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° ≈Cfi# Δ∫SÕ FÙ <fw°oÕ ı°wÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ∫<Ì ≈®°dÙ J¡° Ì…‹¸> ≈®°≤Æ@ F…N° w°u
ŸJ¡°u t≤d Ju¡ f°Ì fi≤J¡, _S°b≤ ˚°b ∫° ≈„C N°<Ì <fiJ¨¡‹¸> ∫°u<fi∫°u *tua ı∏t ≈®°›w F°u ı°w° Fæ N°æ≤
∫<Ì Nh~>° ≈®°≤Æ@ F…N° w°u _byÕ ≈®°›w F°uw° Fæ $ t≤d Ju¡ Nfi∏w≤ ∫<Ì fi≤J¡ N°<Ì <tÔu, w°u bF°≥ ≈≤
bŸ∏w N°<Ì M¡wCN°u* tuau <ıfitu* <J¡ ™>a±>Ù, ytÙÕ, b°∫C, bT°Õ, Ÿ≈Õ, th~>≤ N°<Ì Ì…#©Ì°∫Ù NŸa¶∫
≈®<wf∏@J¡ ˚≤u ≈nu Fæ* Ì…‹J¨¡w J¡t°u˘ J¡° ≈˚°uy J¡≤fi° FÙ ≈nw° Fæ, NwÎb oŸ M¡wCN°u* tu* Ÿ≤Ÿw° J¡F°≥
≤FÙ, o∏FÙ* Ju¡ J¡°≤d bŸ∏w N°<Ì ~># M¡wCN°u* Ju¡ <tÔfiu ≈≤ F…N° bTÕ ˚Ù <b≤Ÿ FÙ F°uy° N°æ≤ ŸCw≤°a bTÕ
≈≤‡≈≤° ˚Ù, oŸ N<˚≈®°∫ Ÿu "˚C•wJ¡tÕwCÕ<b≤Ÿ°' ∫F "Ÿabß≤°bÔÙ' J¡° <b„uuTd Fæ $
Nh~>u ≈®°≤Æ@ Ÿu t≤d Ju¡ f°Ì ∫<Ì _byÕ <tÔ°, w°u bF°≥ ≈≤ y∫° F…N° ≈®°dÙ ÌqŸ≤u ≈C^∫ J¡° Ÿ°@fi
J¡≤ fiFÙ* ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ _byÕ tu* Ju¡bÔ ˚°uy FÙ ˚°uy F°uw° Fæ, ≈C^∫ J¡° Ÿaª∫ fiFÙ* F°uw°, ı°u ≈FÔu J¡°
Ÿa<ªw ≈C^∫ F°uy°, ŸJ¡° w°u Δ∫∫ FÙ F°uy° $ ÌqŸ≤Ù f°w ∫F Fæ <J¡ _byÕ tu* N≈fiu N≈fiu ≈C^∫°u* Ju¡
NfiCŸ°≤ «¡≥ªu fiÙªu k¡Ô°u* J¡° ≈˚°uy J¡≤ ≤Fu ÌqŸ≤u ıÙb°u* J¡°u Ìu©J¡≤ ≈®°dÙ J¡°u FTÕ, NŸ¥∫° N°<Ì F°uwu
Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* FTÕ, NtTÕ, NŸ¥∫°, J¡°t N°<Ì Ì°uT°u* J¡∑ N<@J¡w° Ÿu „t, Ìt N°<Ì J¡° NfiC‹™>°fi
fi F°u ŸJ¡fiu Ju¡ J¡°≤d N°ÃtI°fi J¡∑ ≈®°<›w ˚Ù _byÕ tu* Ì…ÔÕ˚ Fæ $ Nw# <bT∫°fiC≤<•w Ÿu <ıfi-<ıfi
<bT∫°u* J¡° bF°≥ ≈≤ fæ™>J¡≤ ≈®<w<Ìfi ≈˚°uy <J¡∫° ı°w° Fæ, fi ŸfJ¡° ≈FÔu NfiuJ¡ f°≤ ≈˚°uy <J¡∫°
1094 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ı° ªCJ¡° Fæ, fibÙfi <bT∫ w°u J¡°uoÕ Fæ fiFÙ*, Nw# ≈®°ªÙfi NfiC˚¥w <bT∫°u≈˚°uy Ÿu <Ìfi ˚Ù ≈®°ªÙfi≈®°∫
F… Î $ bT°Õ Ã tJ¡ J¡°Ô <ÌbŸ°u * Ÿu ≈¥ d Õ Fæ , Nw# "Îba < b@ ≈® ° ªÙfi <Ìfi°u * Ÿu ≈¥ ¿ ≤w' ÎwÌSÕ J ¡
"≈C≤°d<ÌbŸ°u¿‡˚w°' ∫F ÌqŸ≤° <b„uTd "Ÿabß≤°bÔÙ' J¡° Fæ $$16$$
∫<Ì Ìæb°wg t≤d Ju¡ f°Ì <k¡≤ tfiC‹∫ J¡° „≤Ù≤ <tÔ°, Ÿtu* ˚Ù NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ f®°Êd N°<Ì J¡°
„≤Ù≤ <tÔu, w°u ˚Ù bwÕt°fi „≤Ù≤ Ju¡ <tÔfiu ≈≤ Ju¡bÔ <bT∫°Ÿ<•w Ju¡ J¡°≤d F°u ≤F° ˚®td ıæŸu Ì…b°Õ≤
Fæ, bæŸu FÙ Ÿtu* ˚Ù ˚®td Ì…b°Õ≤ FÙ F°uy°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
k¡Ô FÙ <bT∫°u≈˚°uy FÙ <ıfitu* ˚∫aJ¡≤ Ÿ≈Õ ≤Fwu Fæ*, Fı°≤°u* <bT∫°u≈˚°uy°u* J¡∑ w¨‹d°Î≥ FÙ <ıfitu*
Ã≈∏fi J¡°≥¸>u ˚Ù Fæ*, ÎuŸÙ ÌuFR¡≈Ù ≈bÕw J¡∑ tF°fig ˚ÙTd yCk¡°N°u* tua ∫°fiÙ yCk¡°N°u* Ju¡ ŸÌ¨„ ÌuF_S
<~>B°u* tu* Nb¿_Sw o¿∏B∫°u* J¡∑ N°Ÿ<•w∫°u* tua wS° Îu<FJ¡ Îba ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ ˚°uy°u* J¡∑ FuwC˚¥w Ô°æ<J¡J¡
N°æ≤ bæ<ÌJ¡ <J®¡∫°N°u* tu* FÙ ıÙb ŸÌ° ŸbÕÌ° ÔC»J¡w° ≤Fw° Fæ, Nw# fitua ˚Ù N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡
<bbuJ¡ J¡∑ Ÿa˚°bfi° fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$17$$ <ıfitu* ŸC© Ju¡ Ôu„t°` N°J¡°≤ FÙ Fæ, ÎuŸu <ª≤J¡°Ô
N°æ≤ Nv≈J¡°Ô wJ¡ ˚°uÀ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌÙ|Õ Îba NÌÙ|Õ ≈C^∫-≈°≈°ÃtJ¡ J¡tÕR¡≈Ù Ì…#©°u* Ÿu J¡˚Ù
Ÿt°›w fi F°ufiub°Ôu N°yt N°æ≤ N≈ytŸu ∫C•w ≤°<`∫°≥ (J¡°Ôt°`) Ÿt_w ı∏t°u* tu* N°wÙ N°æ≤ ı°wÙ
≤FwÙ Fæ* $$18$$ <ıfiJu¡ k¡Ô <tØ∫° FÙ Fæ*, wS° ı°u JC¡¿ÃŸw N°„°N°ua Ju¡ N°bu„ Ÿu ≈vÔ<bw Fæ*, ÎuŸu
wCh~> J¡t°u˘ Ju¡ π°≤° <tØ∫° N°ª≤d J¡≤fiub°Ôu ≈C”T N≈fiÙ N°∫C ∫°u* FÙ fi‹¸> J¡≤ ±>°Ôwu Fæ* $$19$$
ıfit°u*-ıfit <bbuJ¡ Ju¡ <b≤°u<@∫°u* J¡∑ ≈®fÔw° N°æ≤ <bbuJ¡ Ju¡ ŸF°∫J¡°u* J¡∑ Ì…fÕÔw° Fæ, oŸJ¡°
Ÿ<b_w°≤ bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
<ıŸfiu ≈≤t°Ãt° tu* f∏@fi Ju¡ FuwC <bbuJ¡R¡≈Ù N°Ô°fi J¡°u ©°n kua¡J¡° Fæ N°æ≤ <ıŸfiu w¨‹d°
<bT∫R¡≈Ù F¿SfiÙ tu* J¡°t°Ÿ•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <fiB° ©°u ÌÙ Fæ, ÎuŸ° tfiR¡≈Ù tÌ°u∏tW F°SÙ Ìq≤-Ìq≤
ª°≤°u* N°u≤ Ì°ænw° ≤Fw° Fæ $$20$$ <ıŸŸu ≈≤t ≈C”T°SÕ J¡° FuwC˚¥w N°∫CR¡≈ <ª∏w°t<d wS° <bbuJ¡R¡≈
<ª∏w°t<d Δ∫SÕ <y≤ ≤F° Fæ, ÎuŸu „≤Ù≤ b¨s Ju¡ «¡≈≤ Nb¿_Sw ⁄Ì∫R¡≈Ù fnu |°u*ŸÔu tu* ≤Ffiub°Ô°
ıÙ˚ J¡∑ ªaªÔw° tua ŸaÔÀfi NÃ∫∏w ≈®°ªÙfi _b°Ì… N∏fi N°<Ì tu* N<˚Ô°T°R¡≈Ù yÙ@ f»w° FÙ ≤Fw°
Fæ $$21$$ ıÙdÕ-„ÙdÕ ≈Wu Ju¡ ŸÂ„, ≤Ÿ„¥∏∫, ŸC© Ÿu b<ıÕw <ÌbŸ°u* Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi ∫F wCh~> „≤Ù≤
Ôw° <ıŸJu¡ Nb∫b s∫, Ì…fÕÔw°, ≤°uy N°<Ì Ÿu J¡°∫Õ tu* NŸtSÕ F°u y∫u Fæ* bF fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$22$$
ıæŸu JC¡F≤u Ÿu N°Fw (N°J®¡°∏w) J¡tÔ @¥Ÿ≤ (t¸>tæÔ°) F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ b¨]°b_S° tu* ≈C`, ª°J¡≤
N°<Ì Ju¡ π°≤° ı<fiw N≈t°fiR¡≈Ù @¥¿Ô Ÿu N°Fw, „°≤Ù¿≤J¡ „°u˚° Ÿu b<ıÕw tC© @¥Ÿ≤ F°u ı°w°
Fæ $$23$$ ıæŸu Ÿ¥© ≤Fu Ÿ≤°ub≤ Ÿu ≤°ıFaŸ wÃsd ˚°y ı°w° Fæ, <k¡≤ J¡˚Ù fiFÙ* Ô°æ¸>w°, bæŸu FÙ
∫°æbfiR¡≈Ù ıÔ <ıŸtu* Ÿu fi‹¸> F°u ≤F° Fæ, ÎuŸu ŸC© ≤Fu „≤Ù≤R¡≈Ù Ÿ≤°ub≤ Ÿu N°∫C ˚°y ı°wÙ Fæ, ≈Cfi#
J¡˚Ù fiFÙ* Ô°æ¸>wÙ $$24$$ J¡°ÔR¡≈Ù ≈bfi Ju¡ π°≤° fÔ≈¥bÕJ¡ J≥¡≈°Î y∫u ııÕ≤ ıÙbfiR¡≈Ù b¨s Ÿu ˚°uyR¡≈Ù
k¥¡Ô N°æ≤ <ÌbŸR¡≈Ù ≈Wuu fiÙªu <y≤wu ı°wu Fæ* ∫°fiÙ <bfi‹¸> F°u ı°wu Fæ* $$25$$ <ıfitu* ˚°uy FÙ fnu-fnu
Ÿ≈Õ ≤Fwu Fæ* N°æ≤ <ı∏F°u*fiu N°∏w≤ Ì…#©°ÃtJ¡ tui>J¡°u* J¡°u @°≤d <J¡∫° Fæ, ÎuŸu t°uF°u* Ju¡ N∏@J¥¡≈°u* tu*
Nb¿_Sw ıÔ-≈®b°F°u tua tfi ±¥>fw° ≤Fw° Fæ $$26$$ NfiuJ¡ w≤F Ju¡ NfiC≤°y°u* tua ÔyÙ F…oÕ ∫F w≤Ô
wCh~> w¨‹d°, Ìubt<∏Ì≤°u* Ju¡ «¡≈≤ ÔyÙ ≈w°J¡° J¡∑ fi°o˘, «≥¡ªÙ FÙ ª»Ù ≤FwÙ Fæ $$27$$ oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù
ŸyÕ - 67] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1095
w∏` Ju¡ (w°≥w°u* Ju¡) ıÙbfi N°„° Ÿu ˚≤u N°∫CR¡≈Ù w∏wC J¡°u tF°fig J¡°ÔR¡≈Ù <fÔ tu* ≤Ffiub°Ô° t¨Ã∫CR¡≈
ª¥F° ŸÌ° J¡w≤w° ≤Fw° Fæ $$28$$ <ıŸtu* ∫°æbfi FÙ fnu-fnu w≤ay Fæ*; ªÔ ≤FÙ ªaªÔ wÔb°≤ Juu¡ ŸÂ„
J¡°t, J®¡°u@, πuT, ˚∫ N°<Ì FÙ <ıŸ tu* ku¡fi Fæ* wS° Ô°u˚, w¨‹d° N°<Ì Ÿu ∫`-w` F°ufiu b°Ôu ≈¿≤˚®td
FÙ <ıŸtau fnu-fnu N°bwÕ Fæ*, ÎuŸÙ ıÙ<bwR¡≈Ù Ì…‹¸> fiÌÙ Δ∫SÕ FÙ ı° ≤FÙ Fæ $$29$$ <„v≈, wJÕ¡,
fiÙ<w„°˜ N°<Ì J¡°æ„Ô°u* Ÿu Δ∫°›w ıywg Ju¡ Δ∫bF°≤R¡≈ w≤ay°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, sCÆ@w°R¡≈Ù J¡°u¸>≤°u* Ÿu
∫C•w ∫F ≈®b¨<WR¡≈° fiÌÙ, <ıŸJ¡° ≈°≤°b°≤ FÙ fiFÙ* Fæ, ≈®Ã∫uJ¡ ı∏t tu* ÎuŸu FÙ <fi≤SÕJ¡ fFwÙ ≤FwÙ
Fæ $$30$$ ∫u f∏@Cıfi°u* Ju¡ Ÿt¥FR¡≈Ù NŸa¶∫ fi<Ì∫°≥ y‡˚Ù≤ J¡°u¸>≤b°Ôu <b„°Ô J¡°Ô Ÿ°y≤ tu* ¿fi≤∏w≤
<y≤wÙ ≤FwÙ Fæ* $$31$$ Fu <≈®∫b≤, ıfit-ıfit tu* ∫F fiFÙ* ı°fi° ı°w° Fæ <J¡ ≈≤t≈C”T°SÕ J¡∑ Ÿ°@fi˚¥w°
∫F ÌuFR¡≈Ù ≤Ãfi„Ô°J¡° <bfi°„R¡≈Ù J¡∑ªn Ÿu ≈¥dÕ Ÿ°y≤ Ju¡ ≈u¸> tu* <J¡Ÿ ıyF Ÿt° yoÕ Fæ $$32$$
<ª≤J¡°Ô Ÿu <ª∏w°R¡≈Ù ªJ®¡ tu* f≥@° F…N° wS° Ì…‹¸> <J®¡∫°N°u* Ju¡ NfiC‹™>°fi tu* <fi≤w ∫F <ªW, ŸtCB Ju¡
<~>Bb°Ôu fnu N°bwÕ tu* |¥t ≤Fu w¨d J¡∑ fi°o˘, |¥tw° ≤Fw° Fæ $$33$$ NŸa¶∫J¡°∫R¡≈Ù w≤ay°u* tau fF ≤F°
wS° <ª∏w°R¡≈Ù w°^±>b fi¨Ã∫ Ÿu ∫C•w <ªW sd˚≤ ˚Ù <bZ°¿∏w fiFÙ* ≈° ≤F° Fæ $$34$$ tæ*fiu ∫F <J¡∫°,
∫F J¡≤w° Fq≥ N°æ≤ ∫F J¡R¡≥y°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ju ¡ı°Ô tua k≥¡ŸJ¡≤ t<wR¡≈Ù ≈<sdÙ NÃ∫∏w
t°u<Fw F°u ı°wÙ Fæ $$35$$ <t`, ıæŸu tW F°SÙ fiÙÔ J¡tÔ°u* J¡° h~>uÌfi J¡≤ Ìuw°, bæŸu FÙ ∫F tu≤°
<t` Fæ, ∫F tu≤° „`C Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ π∏πR¡≈Ù tÌ°u∏tW F°SÙ tu≤u ttÕ_S°fi°u* J¡° ˚uÌfi J¡≤ ≤F°
Fæ $$36$$ ˚Ì®, <ª≤J¡°<ÔJ¡ <ª∏w° fiÌÙ Ju¡ Ÿt°fig N°bwÕ tu*, <ıŸtu* w≤ay°u* Ju¡ Ÿt¥F ˚≤u ≈nu Fæ*, NÃ∫∏w
ª≈Ô tfiR¡≈Ù tÃ_∫ sd ˚≤ tua FÙ tFwÙ b¨<] J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$37$$ N°Ãt° J¡° w<fiJ¡ ˚Ù _≈„Õ
fiFÙ* J¡≤fiub°Ôu wS° Nfi°Ãt˚¥w ÌuF N°<Ì J¡∑ FÙ „≤d Ôufiub°Ôu Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ NŸa¶∫ Ì…#©°u* J¡°u
ÌuF°ÃtfC<] Ÿu f¸>°u≤J¡≤ ≈C”T ÌÙfiw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$38$$
Ÿf ı∏t°u* tu* Ì…#© Ju¡ _S°fi NfiuJ¡ Fæ*, ∫°u* fwÔ° ≤Fu tF°fiC˚°b ˚°Ÿ ≈®J¨¡w <bT∫ J¡° ≈ŸaF≤
J¡≤wu Fæ* $
NfiuJ¡<b@ ŸC© N°æ≤ Ì…#©°u* Ju¡ fÙªtau ≈n° F…N°, <b„°Ô ı≤°t≤dR¡≈Ù N°≥@Ù Ÿu f°≤-f°≤
t<ÌÕw F…N° wS° ıywg-R¡≈Ù Ì∫°ªÔ ≈≤ Ô°u¸> >≤F° ∫F ≈®°dÙ ŸC©u ≈Wu J¡∑ fi°o˘ ııÕ≤w° J¡°u ≈®°›w
F°uw° Fæ $$39$$
~>°Ÿ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ŸnŸ™>b°≥ ŸyÕ
ÌuF N°æ≤ N°Ãt°J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, oŸJ¡° ŸtSÕfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ f∏@fi N∏w#J¡≤d J¡∑ N°Ÿ<•w Ÿu
F°uw° Fæ N°æ≤ N∏w#J¡≤d J¡∑ N°Ÿ<•w Ju¡ Ã∫°y Ÿu ŸJ¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, ∫F J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tª∏BıÙ, fi Ì°ufi°u* fiu Ÿ ≈®J¡°≤ ŸaŸ°≤ J¡∑ NŸ°≤w° Ju¡ <bª°≤
Ÿu N°uw≈®°uw JC¡„Ô ≈®ÿfi ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <J¡∫° $ wÌfi∏w≤ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ <b„C] I°fi ≈°J¡≤ bu Ì°ufi°u* tC•w
F°u y∫u $$1$$ Fu tF°f°F°u, oŸ<ÔÎ tæ* J¡Fw° Fq≥ <J¡ ı°Ô Ju¡ Ÿt°fi f∏@fi Ju¡ FuwCN°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ <ªW J¡°u
ŸaŸ°≤-w≤d tu* ∫S°SÕ N°ÃtI°fi Ju¡ <Ÿb° N°æ≤ ÌqŸ≤° J¡°uoÕ ≈°∫ fiFÙ* Fæ $$2$$
1096 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ıæŸu Ÿ°@°≤d wCh~> ≈sÙ Ju¡ ¿ÔÎ Ì…_w≤ Ÿ°y≤ y”nıÙ Ju¡ <ÔÎ y°∫ Ju¡ ©C≤t°` Ju¡ Ÿt°fi Fæ, bæŸu
FÙ ≈FÔu <ıŸ Ì…#© J¡° bdÕfi <J¡∫° ı° ªCJ¡° Fæ, bF ∫Ω<≈ NŸÙt Fæ, wS°<≈ ˚Δ∫t<w (¿bbuJ¡∑) ≈C”T
Ju¡ <ÔÎ bF NÃ∫∏w J¡°utÔ Fæ ∫°fiÙ bF ŸJ¡° h~>uÌ Nfi°∫°Ÿ J¡≤ ŸJ¡w° Fæ $$3$$
_S¥Ô N°æ≤ Ÿ¥‚t Ì°u ÌuF°u* tu* F°ufiub°Ôu N<˚t°fi J¡° ≈¿≤Ã∫°y FÙ ŸaŸ°≤ Ju¡ h~>uÌ J¡° ≈°∫ Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu w¸>_S Ì„ÕJ¡ ≈C”T Ìq≤ Ÿu FÙ ıfiŸt¥F J¡°u Ìu©w° Fæ, bæŸu FÙ ÌuF°<˚t°fi Ÿu ≤<Fw, <ª∏t°`
_bR¡≈ N≈fiÙ N°Ãt° tau <fi‹™>° ≤©fiub°Ôu tF°Ãt° Ô°uy Ìq≤ Ÿu FÙ ÌuF J¡°u Ìu©wu ≤Fwu Fæ* $$4$$ ˚Ôu FÙ ÌuF
Ì…©°u* Ÿu NÃ∫∏w sCÆ@ F°u ı°∫, ŸŸu Ftu* (N°Ãt° tu*) J¡°æfi ŸÙ s<w ≈F…≥ªÙ ? ≤S Ju¡ |C≤°≤<Fw F°ufiu ≈≤
∫° wC¸> ı°fiu ≈≤ Ÿ°≤<S∫°u* J¡°u J¡°æfi ŸÙ s<w ≈F…≥ªwÙ Fæ ? $$5$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tfi Ju¡ sCÆ@ F°u ı°fiu
≈≤ <ªÃ_b˚°b N°Ãt° Ju¡ ≈¥dÕÃb-_bR¡≈ tu* •∫° s<w FCoÕ ? •∫° w≤ay°u* Ju¡ R¡≈ tu* ıÔ J¡° <b_w°≤ F°u
ı°fiu ≈≤ ≈¥dÕ_b˚°b ŸtCB tu* <b≈¿≤Ã∫ ∫°fiÙ ≈¥dÕw°_bR¡≈ J¡∑ F°<fi ≈F…≥ªwÙ Fæ ? $$6$$
NF∏w° J¡° Ã∫°y F°ufiu ≈≤ <J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù ttw° J¡∑ ≈®°¿›w fiFÙ* F°uwÙ, oŸ N<˚≈®°∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
˚Ô° fwÔ°oÕ∫u <J¡ FaŸ ıÔ Ju¡ J¡°æfi N°æ≤ ≈°T°d ıÔ Ju¡ J¡°æfi F°uwu Fæ* N°æ≤ <„Ô°Î≥ J¡°‹™>°u* J¡∑ J¡°æfi
F°uwÙ Fæ* ? NS°Õwg J¡°uoÕ fiFÙ* F°uwÙ, bæŸu FÙ ˚°uy ≈≤t°Ãt° Ju¡ J¡°æfi F°uwu Fæ* ? NS°Õwg Nªuwfi N°æ≤ NŸay
<ªW tu* J¡˚Ù ˚Ù ttw° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫F ˚°b Fæ $$7$$
ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ fÙª-fÙª tu* NfiuJ¡ ≈bÕw°u* Ÿu Δ∫°›w F°ufiu ≈≤ ˚Ù W≤ ≈bÕw N°æ≤ Ì<sd
ŸtCB J¡° ≈≤_≈≤ J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ ≈≤t°Ãt° N°æ≤ ŸaŸ°≤ J¡° ˚Ù ≈_≈≤ J¡°uoÕ Ÿ‡f∏@ fiFÙ*
Fæ $ •∫° J¡FÙ* N°J¡°„ ≤≠ı¥ Ÿu f°≥@° ı° ŸJ¡w° Fæ ? $$8$$ N≈fiÙ y°uÌ tu* @°≤d <J¡∫u y∫u J¡tÔ ˚Ù
ıÔ Ju¡ J¡°æfi F°uwu Fæ ? NS°Õwg ıæŸu J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ*, bæŸu FÙ ∫F°≥ N°Ãt° Ju¡ „≤Ù≤ ˚Ù J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ* $$9$$ ıæŸu
J¡°™> N°æ≤ ıÔ Ju¡ N∏∫°u∏∫ N°|°w Ÿu fnu fnu Way J¡d N°<Ì Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ ÌuF N°æ≤ N°Ãt°
Ju¡ w°Ì°Ã‡∫Nº∫°Ÿ Ÿu ŸC©, Ì…#© N°<Ì <ªW b¨<W∫°≥ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ* $$10$$
N°Ãt° J¡° ÌuF Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ N°º∫°<ŸJ¡ Fæ, oŸtu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ıÔ N°æ≤ J¡°‹™> Ju¡ Ju¡bÔ Ÿ°<∏fiº∫ Ÿu FÙ ıÔ tu* J¡°™> Ju¡ ≈®<w<f‡f <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ*, bæŸu FÙ
(Nº∫°<ŸJ¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu) N°Ãt° tu* „≤Ù≤ <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* $$11$$ ıæŸu Ì≈Õd, w≤ay N°<Ì tu* ≈nu F…Î
≈®<w<f‡f b°_wb tu* fi ŸÃ∫ Fæ* N°æ≤ fi NŸÃ∫ Fæ*, <J¡∏wC N<fibÕªfiÙ∫ Fæ*, bæŸu FÙ N°Ãt° tu* ≈®wÙ∫t°fi
„≤Ù≤ ˚Ù fi ŸÃ∫ Fæ N°æ≤ fi NŸÃ∫ Fæ*, <J¡∏wC N<fibÕªfiÙ∫ Fæ* $$12$$ ıæŸu ≈≤_≈≤ N°Fw F°ufiu ≈≤ J¡°™>,
ıÔ N°æ≤ ≈ÃS≤ J¡˚Ù ˚Ù Ì…#<©w fiFÙ* F°uwu, bæŸu FÙ ≈¨ØbÙ, ıÔ, wuı, b°∫C N°æ≤ N°J¡°„R¡≈Ù ≈°≥ª
˚¥w°u* Ju¡, ı°u ÌuF N°<Ì Ju¡ _bR¡≈ tu* ≈¿≤dw F…Î Fæ* bu J¡°un°, ª∏Ìfi N°¿Ì Ÿu Ÿa∫C•w NSb° ˜Ù, ≈C`
N°<Ì Ÿu <b∫C•w F°ufiu ≈≤ J¡˚Ù Ì…#<©w fiFÙ* F°uwu $$13$$ ıæŸu J¡°™> Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ J¡°u ≈®°›w ıÔ Ÿu
J¡‡≈, „ÆÌ N°<Ì <J®¡∫°N°u* J¡∑ Ã≈<W F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ Ÿ°tÙ›∫ ŸaŸyÕ Ÿu ªæw∏∫ Ju¡ π°≤° N<@<‹™>w
F°uJ¡≤ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu f°u<@w oŸ ÌuF Ÿu J¡‡≈, „ÆÌ N°<Ì <J®¡∫°Î≥ F°uwÙ Fæ* $$14$$
˚°Ÿt°fi ŸC©, Ì…#© N°<Ì Ju¡ NfiC˚b <J¡ŸJ¡°u F°uwu Fæ* ? oŸ „aJ¡° ≈≤ <J¡ŸÙ J¡°u fiFÙ* F°uwu, ÎuŸ°
ŸyÕ - 67] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1097
Ÿt°@°fi J¡Fwu Fæ* $
„C] ªæw∏∫ N°æ≤ ın ÌuF J¡°u ∫u ŸC©, Ì…#© N°<Ì Ju¡ NfiC˚b fiFÙ* F°uwu, •w¡ Ju¡bÔ NI°fi J¡°u FÙ
F°uwu Fæ*, ıf NI°fi fi‹¸> F°u ı°w° Fæ*, wf Ft Ô°uy°u* J¡∑ Ju bÔ „C] <ª<w FÙ Nb¿„‹¸> ≤F ı°wÙ
Fæ $$15$$ ıæŸu J¡°™> N°æ≤ ıÔ J¡° Ÿ‡≈JÕ¡ F°ufiu ≈≤ fitu* Ÿu <J¡ŸÙ J¡°u ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡° NfiC˚b fiFÙ*
F°uw°, bæŸu FÙ ÌuF N°æ≤ N°æ≤ ÌuF°<˚t°fiÙ N°Ãt° J¡° Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ fitu* Ÿu <J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù ŸC©, Ì…#©
N°<Ì J¡° NfiC˚b fiFÙ* F°uw° Fæ $$16$$
>wf w[bI N°æ≤ Nw[bI Ì°ufi°u* tu* Ÿt°fiw° FÙ ≤FÙ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
NI°fiÙ ≈C”T <ıŸ R¡≈ Ÿu oŸ ŸaŸ°≤ J¡°u Ìu©w° Fæ, oŸJ¡°u Ÿ R¡≈ Ÿu ŸÃ∫ FÙ t°fi Ôuw° Fæ N°æ≤
I°fiÙ ≈C”T <ıŸ R¡≈ Ÿu oŸ ŸaŸ°≤ J¡°u¡Ìu©w° Fæ ŸJ¡°u Ÿ R¡≈ Ÿu ŸÃ∫ fiFÙ* t°fiw° $$17$$
wf I°fiÙ ≈C”T J¡°u N≈fiu ≈®°≤Æ@ Ju¡ NfiCŸ°≤ F°ufiub°Ôu ˚°uy°fiC˚b <J¡Ÿ w≤F Ju¡ ≤Fwu Fæ* ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≈ÃS≤ N°æ≤ ıÔ Ju¡ Ÿ‡f∏@ ˚Ùw≤ Ju¡ NfiC≈®bu„ Ÿu b<ıÕw F°uwu Fæ*, ∫°fiÙ ıÔ Ju¡ ˚Ùw≤ fi
≈ÃS≤ J¡° ≈®bu„ F°uw° Fæ N°æ≤ fi ≈ÃS≤ Ju¡ ˚Ùw≤ ıÔ J¡° ≈®bu„ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ I°fiÙ ≈C”T J¡°u N°Ÿ<•w
b<ıÕw t°fi<ŸJ¡ b¨<W∫°u* Ju¡ F°ufiu ≈≤ ı°∫t°fi f°fl <bT∫°u* Ju¡ NfiC˚b ˚Ùw≤Ù Ÿay Ÿu (N<˚t°fi Ÿu)
≤<Fw F°uwu Fæ* $$18$$ ıæŸu ıÔ N°æ≤ J¡°™> J¡° Ÿ‡f∏@ ˚Ùw≤ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu ≤<Fw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ÌuF
N°æ≤ ÌuFÙ N°Ãt° J¡° Ÿ‡f∏@ ˚Ù ˚Ùw≤ Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu (≈≤t°SÕ Ÿ‡f∏@Ÿu) ≤<Fw F°uw° Fæ $$19$$ ıæŸu
ıÔ N°æ≤ J¡°™> J¡° wS° ≈®<w<f‡f N°æ≤ ıÔ J¡° Ÿ‡f∏@ N∏w#Ÿay Ÿu ≤<Fw ∫°fiÙ w°Ì°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@ Ÿu
„¥∏∫ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ÌuF N°æ≤ ÌuFÙ J¡° ˚Ù Ÿ‡f∏@ N∏w#Ÿay Ÿu ≤<Fw ∫°fiÙ w°Ì°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@ Ÿu „¥∏∫
FÙ F°uw° Fæ $$20$$
≈¥bÕÿÔ°uJ¡ tu* ıÔ N°æ≤¡J¡°™> J¡° ‹¸>°∏w ŸaŸy°Õ˚°b Ju¡ f°u@fi Ju¡¿ÔÎ N°æ≤ ∫F°≥ w°Ì°Ã‡∫ Ju¡ N˚°b
Ju¡ f°u@fi Ju¡ <ÔÎ <Ì∫° y∫° Fæ, oŸ<ÔÎ ≈Cfi”<•w fiFÙ* ŸtHfiÙ ª°<FÎ $ „aJ¡° F°u <J¡ ∫<Ì ŸC©, Ì…#©
N°<Ì Ju¡ I°fi J¡° <fiTu@ J¡≤wu Fæ*, w°u fiJu¡ I°fi J¡°u ~>°unJ¡≤ oŸ ŸaŸ°≤ tu* ÌqŸ≤u I°fi J¡° N˚°b F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d „¥∏∫w° FÙ ≈®Ÿ•w F°u ı°∫uyÙ ? w°u oŸ N°„aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
buΩ <bT∫°u* Ÿu ≤<Fw „C] ŸabuÌfi FÙ ŸbÕ` Nb¿_Sw Fæ, πæw Ÿu J¡Ôa<J¡w ÌqŸ≤Ù Ÿa<bwg Fæ FÙ fiFÙ*,
•∫°u*<J¡ πæw <bT∫ J¡° <fiR¡≈d FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$21$$
ı°u NŸwg Fæ, ŸJ¡° ˚Ù ˚®°¿∏wb„ N¿_wÃbR¡≈ Ÿu ˚°fi F°uw° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu buw°ÔR¡≈ Ÿu ˚°bfi° J¡≤fiu ≈≤ Nbuw°Ô b_wC ˚Ù <b„°Ô buw°Ô _bR¡≈ F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ
Ì…#©„¥∏∫ ªæw∏∫R¡≈ N°Ãt° ˚Ù N∏w#J¡≤d tu* Ì…#© ˚°bfi° J¡≤fiu Ÿu _≈‹¸> Ì…#<©ÃbR¡≈ Ÿu ˚°Ÿfiu
Ôyw° Fæ $$22$$ ıæŸu b°_wb tu* Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu ≈≤ _b°<›fiJ¡ Nayfi° Ju¡ Ÿ°S J®¡∑n° N°<Ì Δ∫°≈°≤ tau
N°º∫°<ŸJ¡ Ÿ‡f∏@ F°u ı°w° Fæ NSb° ıæŸu buw°ÔR¡≈ fi F°ufiu ≈≤ ™¥>≥™> N≥@u≤u tu* N°º∫°<ŸJ¡ Ÿ‡f∏@b„
buw°ÔR¡≈ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S b°_wb tu* ÌuF N°<Ì J¡° Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù tfi J¡∑
˚°bfi° Ÿu ŸJu¡ Ÿ°S ÌuF°<Ì J¡° N°º∫°<ŸJ¡ Ÿ‡f∏@ F°u ı°w° Fæ $$23$$ ıæŸu ıÔ N°æ≤ J¡°™> J¡°
≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ NŸwg-≈®°∫ (<tØ∫°R¡≈ FÙ) Fæ bæŸu FÙ „≤Ù≤ N°æ≤ ≈≤t°Ãt° J¡° Ÿ‡f∏@ ˚Ù <tØ∫° FÙ
1098 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ $$24$$ ıæŸu ˚Ùw≤Ù Ÿ‡f∏@ J¡° (NF∏w° Ju¡ Nº∫°Ÿ J¡°) N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡°‹™>°u* Ju¡ ≈wfi°au Ÿu
ıÔ ≈Ù<nw fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ÌuF N°<Ì Ju¡ Nº∫°Ÿ°u* Ÿu „¥∏∫ N°Ãt° „°≤Ù¿≤J¡ Ì…#©°u* Ÿu ≈Ù<nw fiFÙ*
F°uw° $$25$$ <bπ°fi°u* J¡° ∫F <fi<ÿªw tw Fæ <J¡ ª¥≥<J¡ ÌuF tu* NFa˚°bfi° J¡≤fiu Ÿu FÙ N°Ãt° ÌuF Ju¡ Ì…#©°u*
Ÿu Ì…#<©w Fæ, oŸ<ÔÎ ÌuF ˚°bfi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu FÙ ≈C”T tC•w F°u ı°w° Fæ $$26$$ Fu <≈®∫
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ~>°u¸>u w°Ô°f tu* <y≤u F…Î ≈Wu, ıÔ, tÔ N°æ≤ J¡°‹™> ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ∫Ω<≈ Ÿ‡f] Fæ,
wS°<≈ NF∏w°º∫°Ÿ Ÿu ≤<Fw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıæŸu Ì…#©Ù fiFÙ* F°uwu, ÎuŸu FÙ N°Ãt°, ÌuF, oa<B∫ N°æ≤ tfi
ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ∫Ω<≈ ≈∫°Õ›wR¡≈ Ÿu Ÿ‡f] Fæ, wS°<≈ NF∏w°º∫°Ÿ J¡° b°_wb tu* N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
bu ≈≤t°SÕw# Ì…#© Ÿu ≤<Fw FÙ ŸÌ° ŸbÕÌ° ≤Fwu Fæ* $$27,28$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ŸaŸ°≤ tu* NF∏w°º∫°Ÿ FÙ
Ÿt_w ≈®°<d∫°u* Ju¡ ı≤°, t≤d N°æ≤ t°uFR¡≈Ù b¨s°u* J¡° ≈°Ì°fi J¡°≤d ∫°fiÙ t¥Ô J¡°≤d Fæ $$29$$ ı°u
ıÙb NF∏w°º∫°Ÿ ∫C•w Fæ, bF oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤ tu* ±¥>f° F…N° Fæ N°æ≤ ı°u NF∏w°º∫°Ÿ Ÿu <fitCÕ•w
Fæ, bF ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤ Ÿu ≈°≤ F°u ªCJ¡° Fæ $$30$$ NF∏w°º∫°Ÿ Ÿu ∫C•w tfi, J¡°t N°<Ì b¨<W∫°u* J¡∑
NŸa¶∫w° Ju¡ J¡°≤d, Nfi∏w „°©°-≈®„°©°N°u* Ÿu ∫C•w b¨s Ju¡ ŸÂ„ J¡F° ı°w° Fæ N°æ≤ NF∏w°º∫°Ÿ
Ÿu b<ıÕw tfi <bÔÙfi <ªW J¡F° ı°w° Fæ $$31$$ ZÙ≤°tıÙ, N°≈ tCHŸu ∫F ı°fi ÔÙ<ıÎ <J¡ ıæŸu
˚Ùw≤ Ÿu ©¿^±>w F…Î _k¡<¸>J¡ <fi<tÕw <Ô*y N°<Ì ≈¥ı° Ju¡ <ÔÎ N≈°bfi ∫°fiÙ N∫°uÀ∫ F°u ı°wu Fæ*, bæŸu
FÙ <bT∫°Ÿ•w F…N° ∫F tfi N≈<b` F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ıæŸu ©¿^±>w fi F…Î _k¡<¸>J¡ N°<Ì Ÿu <fi<tÕw
<Ô*y N°<Ì ≈<b` ≤Fwu Fæ*, bæŸu FÙ <bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w Ÿu b<ıÕw ∫F tfi ŸÌ° ŸbÕÌ° ≈<b` FÙ ≤Fw°
Fæ $$32$$ <bT∫°u* J¡∑ N°Ÿ<•w Ÿu b<ıÕw N°æ≤ <bsu≈ N°<Ì tÔ°u* Ÿu ≤<Fw <ªW ŸaŸ°≤Ù F°uw° F…N° ˚Ù
<fi#Ÿa„∫ tC•w FÙ Fæ N°æ≤ <bT∫°u t*u N°Ÿ•w <ªW <ª≤J¡°<ÔJ¡ w≈ÿª∫°Õ Ÿu ∫C•w F°uw° F…N° ˚Ù
NÃ∫∏w f∏@fi Ÿu y®_w FÙ Fæ $$33$$ NF∏w° N°<Ì Nº∫°Ÿ Ÿu ∫C•w tfi Ÿ*Ÿ°≤R¡≈Ù f∏@fi Ÿu f≥@° Fæ
N°æ≤ NF∏w° N°<Ì Nº∫°Ÿ Ÿu ≤<Fw tfi ŸaŸ°≤R¡≈Ù f∏@fi Ÿu ~C>¸>° F…N° Fæ, NJu¡Ô° NF∏w° Nº∫°Ÿ
FÙ f∏@ N°æ≤ t°us tu* J¡°≤d Fæ $$34$$ ıæŸu fnu fnu J¡°‹™> >˚°≤°u* J¡°u ≈°≤ w°≤fiub°ÔÙ ıÔ_S fi°æJ¡°
_b∫a ÔJ¡nÙ J¡∑ F°uwÙ F…oÕ ˚Ù ÔJ¡nÙ Ju¡ ~>uÌfi, ˚uÌfi, ÌFfi N°<Ì yCd-Ì°uT°u* Ÿu wS° ıÔ Ju¡ ªÔfi,
≈¿≤bwÕfi, <fitÕÔ≈fi, y∏Ìu≈fi N°<Ì yCd-Ì°uT°u* Ÿu yCd-Ì°uTbwÙ fiFÙ* F°uwÙ, bæŸu FÙ NF∏w° N°<Ì
Nº∫°Ÿ Ÿu <fitCÕ•w ≈C”T „≤Ù≤∫°`°SÕ Ÿf JC¡~> J¡≤w° F…N° ˚Ù, J¡w°Õ fiFÙ* F°uw° $$35$$ ıæŸu _b›fi tu*,
ı°u ŸC© N°æ≤ Ì…#© Ì°ufi°u* Ÿu ˚≤° Fæ, b°_wb tu* JC¡~> fi J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù _b›fi°b_S°∫C•w ıÙb J¡°u f°|
N°<Ì Ÿu ı<fiw ˚∫, ≈Ô°∫fi N°<Ì tu* Δ∫°JC¡Ôw° F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ b°_wb tu* J¡w°Õ fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù
ıÙb NF∏w° N°<Ì Ju¡ Nº∫°Ÿb„ J¡w°Õ F°u ı°w° Fæ $$36$$ ıæŸu _b›fi°b_S° tu* ÌuF J¡∑ ªu‹¸>° fi F°ufiu
≈≤ ˚Ù <ªW J¡∑ J¡w¨Õw° Ÿu N°Ãt° tu* J¡w¨ÕÃb <bΩt°fi Fæ, bæŸu FÙ ≈C`, ŸubJ¡ N°<Ì J¡°u Ìu© ≤Fu ı°y®Ìb_S°
∫C•w N°Ãt° tu* ÌuF J¡∑ ªu‹¸>° fi F°ufiu ≈≤ ˚Ù _≈‹¸>R¡≈ Ÿu <ªW J¡∑ J¡wÕ¨w° Ÿu J¡w¨ÕÃb <bΩt°fi Fæ; ∫F
J¡w¨ÕÃb ˚Ù tC¶∫ J¡w¨ÕÃb Ju¡ ŸÂ„ FÙ ÎJ¡ w≤F Ÿu Fæ*, •∫°u*<J¡ <bsCÆ@ J¡°u (ªaªÔ <ªW J¡°u) ŸC© Ì…#©
Ìu©u ı°wu Fæ* $$37$$ tfi Ju¡ J¡w¨ÕÃb fi F°ufiu ≈≤ N°Ãt° J¡° NJ¡w°Õ≈fi _≈‹¸>R¡≈ Ÿu <Ÿ] F°u ı°w° Fæ,
•∫°u*<J¡ „¥∏∫<ªW ≈C”T J¡w°Õ F°uwu F…Î ˚Ù N<˚t°fi fiFÙ* J¡≤w° $$38$$ ZÙ≤°tıÙ, <ªW Ÿu ı°u <J¡∫°
y∫° Fæ, ŸÙJ¡° N°≈ k¡Ô ≈°wu Fæ* N°æ≤ <ªW Ÿu ı°u fiFÙ* <J¡∫° y∫° Fæ, ŸJ¡° k¡Ô fiFÙ* ≈°wu Fæ* $ ÌuF
ŸyÕ - 68] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1099
J¡FÙa J¡tÕ Ju¡ ≈®¿w J¡°≤d fiFÙ* Fæ •∫°u*<J¡ <ªW tu* J¡w¨ÕÃb „<•w fiFÙ* Fæ, ∫F f°w fiFÙ* Fæ, NwÎb <ªW J¡∑
J¡w¨ÕÃb„<•w Ÿu FÙ Ÿf J¡t°u˘ J¡∑ ¿_S<w F°u ı°∫uyÙ, <k¡≤ ÌuF tu* J¡w¨ÕÃb t°fifiu J¡∑ J¡°uoÕ N°bÿ∫J¡w°
fiFÙ* Fæ $$39$$ ∫Ω<≈ tfi ˚Ôu FÙ JC¡~> J¡≤u, wS°<≈ ∫<Ì bF Ÿtu* N°Ÿ•w fiFÙ* Fæ, w°u bF NJ¡w°Õ Ju¡
ŸÂ„ FÙ Fæ $ N°Ÿ<•w b<ıÕw tfi J¡t°u˘ Ju¡ k¡Ô°u* J¡° ˚°u•w° fiFÙ* F°uw°, ∫°u* w[bI tF°fiC˚°b J¡Fwu
Fæ* $$40$$ Ìq≤ Ìu„ tu* Nb<_Sw J¡°∏w° tu* <ıŸ ≈C”T J¡° tfi N°Ÿ•w Fæ, bF ≈C”T ıæŸu Ÿ°tfiu Ju¡ J¡°∫°u˘
Ÿu („Ùw, ‹d N°<Ì Ju¡ NfiC˚bR¡≈ J¡°∫°u˘ Ÿu) <Ô›w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ N°Ÿ<•w b<ıÕw ≈C”T
f®ÊFÃ∫°, Nÿbtu| N°<Ì Ju¡ ≈C^∫-≈°≈°u* Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° $$41$$ NF∏w° N°<Ì Nfi°Ãt Nº∫°Ÿ°u*
Ÿu <b<fitCÕ•w ıÙb <bsu≈°u* Ÿu „¥∏∫ ŸC©°u* J¡° ≈¥dÕ NfiC˚b J¡≤w° Fæ $ bF f°F≤ Ÿu JC¡~> J¡≤u ∫° JC¡~> fi
J¡≤u, ≈≤ ŸbÕS° J¡w¨ÕÃb N°æ≤ ˚°u•w¨Ãb Ÿu ≤<Fw FÙ Fæ $$42$$
N°Ÿ<•w J¡° Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu FÙ Ÿ˚Ù ıÙb∏tC•w ≈C”T Ju¡ yCd tfi tu* <Ÿ] F°u ı°wu Fæ*, oŸ N°„∫
Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u N∏w#J¡≤d ˚Ùw≤Ù N°Ÿ<•w∫°*u Ÿu „¥∏∫ F°uy°, bF fi J¡w°Õ F°uy°, fi f] F°uy°,
fi N∫C•w F°uy° N°æ≤ fi <Ô›w F°uy° NS°Õwg NJ¡w°Õ, <btC•w, ≈®„°∏w, ∫C•w N°æ≤ N<Ô›w FÙ F°uy° $$43$$
≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, oŸŸu ŸfJu¡ ˚Ùw≤ ≤Ffiub°Ôu N°Ãt° Ÿu <˚∏fi f°F≤ Ÿu Ôyu F…Î ≈°≥ª J¡°u„°u* J¡° wS°
˚°uÀ∫byÕR¡≈ f∏@fi°u* tu* ±>°Ôfiub°Ôu Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤fiu tu* ∫FÙ ÎJ¡ tC¶∫ ≈°∫ <fi¿ÿªw
F…N° <J¡ N<©Ô Ì…#©°u* J¡°u Ìufiub°ÔÙ J®¥¡≤ N°Ÿ<•w J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fi° ª°<FÎ ∫°fiÙ owfiu <bª°≤ Ÿu
∫FÙ <fi¿ÿªw F…N° N°Ÿ<•w ≈¿≤Ã∫°y FÙ f∏@fi Ju¡ <fi≤°Ÿ tu* FuwC Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$44$$
Fu ≤°|b, wÙ‚d @°≤b°Ôu wÔb°≤ N°<Ì „˜ Ju¡ Ÿt°fi fiÙÔu ∫tCfi° ıÔ tu* <t<Zw F…N° _k¡<¸>J¡
t<d J¡∑ fi°o˘ N<w _bh~> yay°ıÔ ıæŸu (ŸJu¡ Ÿ°S) ÎJ¡R¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ; bæŸu FÙ
N°Ÿ<•w Ì°uT Ÿu ≤<Fw, NwÎb ŸaŸ°≤Ì„° Ÿu ≈®°•wfi ≈®Ã∫Jg¡-w[b J¡°u, ı°u N°J¡°„ Ju¡ Ÿ°tfi ¿fitÕÔ
J¡°¿∏wb°Ô° Fæ, ≈®°›w F…N° tfi Ÿt_w ≈®≈aª Ju¡ ≈„tR¡≈ tÔ°u* Ÿu „¥∏∫ ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡R¡≈w°
J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$45$$
ŸnŸ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

NnŸ™>b°≥ ŸyÕ
ŸaŸ<•w N°æ≤ NŸaŸ<•w Ju¡ Ôsd, b∏Ω°-Nb∏º∫°<b˚°y wS° k¡Ô J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # ˚yb°figg, Ÿay <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿu F°uw° Fæ ? <J¡Ÿ w≤F J¡° Ÿay tfiC‹∫°u* J¡°u f∏@fi tau
±>°Ôw° Fæ ? Jæ¡Ÿ° Ÿay t°us J¡° J¡°≤d Fæ* ? N°æ≤ Ÿay J¡∑ ¿ª<J¡ÃŸ° (<fib¨<W) Jæ¡Ÿu J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ Fæ ? $$1$$
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B, „≤Ù≤ (su`) N°æ≤ „≤Ù≤Ù (su`I) N°Ãt° J¡° ı°u <b˚°y Fæ ∫°fiÙ „≤Ù≤
ın Fæ N°æ≤ N°Ãt° ªuwfi Fæ, ∫°u* ı°u fiJ¡∑ <b”] _b˚°bw° Fæ, ŸJ¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ Ju¡bÔ ≈∫°ÕÔ°uªfi
fi J¡≤fiu Ÿu FÙ ÎJ¡ ÌqŸ≤u tau ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° w°Ì°Ã‡∫ N°æ≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u tu* ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ @t°u˘ J¡° <b<fit∫ F°uw°
Fæ $ oŸÙ <b<fit∫ ˚°bfi° Ÿu „≤Ù≤ tu* Ã≈∏fi F…N° ı°u N°Ãt°<˚t°fi Fæ ∫FÙ* Ÿay J¡FÔ°w° Fæ N°æ≤ oŸÙ
1100 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿay Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù f∏@fi Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$2$$
Ÿay Ju¡ N∏∫°∏∫ Ôsd J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt° J¡° _bR¡≈ NŸÙt Fæ ∫°fiÙ ŸJ¡° J¡°Ô Ÿu, Ìu„ N°ææ≤ b_wC Ÿu <J¡ŸÙ w≤F ≈¿≤h~>uÌ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, NI°fib„ Ÿtu* •w <`<b@ ≈¿≤¿h~>∏fiw° J¡° <fiÿª∫ F°u ı°fiu ≈≤ ıÙb J¡° N≈fi°
N≈¿≤¿h~>∏fi ŸC©_b˚°bw° J¡° <b_t≤d F°u ı°w° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ •w <b_t≤d Ÿu o@≤ @≤ Ju¡
wCh~> <bT∫°u* Ÿu bF N°U∫∏w≤ ŸC© ª°Ffiu Ôyw° Fæ, Nw# ı°u bæT<∫J¡ ŸC©°<SÕw° Fæ, ∫FÙ f∏@fi J¡∑
FuwC Ÿay J¡FÔ°wÙ Fæ $$3$$
f∏@fi FuwC N°Ÿ<•w J¡∑ <b≤°u<@fiÙ NŸay ¿_S<w J¡° Ôsd J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ∫F <Ì©°oÕ Ìu ≤F° Ÿt_w ≈®≈*ª N°Ãt_bR¡≈ Fæ, oŸ<ÔÎ tæ* Ÿtu* Ÿu <J¡ŸJ¡°u ª°Fq≥ N°æ≤
<J¡ŸJ¡°u ~>°un Ìq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈¿≤≈•b <bª°≤d° Ÿu ı<fiw ıÙb∏tC•w Ju¡ „≤Ù≤ J¡∑ ı°u Nb_S° Fæ,
Ÿu N°≈ NŸay-¿_S<w ı°<fiÎ $$4$$ tæ* NFaJ¡°≤ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi (_bv≈w° J¡°u ≈®°›w) fiFÙ* F¥≥, tu≤u <Ÿb°
ÌqŸ≤° J¡°uoÕ fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ <tØ∫°˚¥w „≤Ù≤ tu* <bT∫°u* Ÿu ı<fiw ŸC© F°u* ª°Fu fi F°u*, tæ* w°u ÌuF°<ÌJ¡ Ju¡
Ÿ°S J¡˚Ù Ÿay J¡°u ≈®°›w fi F°ufiub°Ôu _b˚°b Ÿu ∫C•w Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ <ıŸJ¡° ˚Ùw≤ Ÿu » <fiÿª∫ Fæ,
bF tfiC‹∫ tC<•w J¡° N<@J¡°≤Ù J¡FÔ°w° Fæ $$5$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ı°u N≈fiu ŸbÕJ¡tÕÃ∫°y J¡∑ ∫` w`
fn°oÕ fiFÙ* J¡≤w°, ı°u k¡Ô Ju¡ œuÿ∫ Ÿu J¡t°u˘ tu* N<˚<fibu„ fiFÙ* J¡≤w°, ı°u k¡Ô J¡∑ <Ÿ<] N°æ≤
N<Ÿ<] tu* ŸÌ° ÎJ¡-Ÿ° ≤Fw° Fæ N°æ≤ ı°u oÕÿb≤°≈Õd fC<] Ÿu J¡tÕk¡Ô°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìuw° Fæ, bFÙ
≈C”T NŸ*Ÿ•w J¡FÔ°w° Fæ $$6$$ ŸÌ° ŸbÕÌ° Ju¡bÔ N°Ãt_bR¡≈ tu* <fi‹™>° ≤©fiub°Ôu <ıŸ tF°Ãt° J¡°
N∏w#J¡≤d FTÕ N°æ≤ J®¡°u@ Ju¡ b„ tu* fiFÙ* F°uw°, bFÙ Ô°uJ¡ tu* NŸ*Ÿ•w N°æ≤ ıÙb∏tC•w J¡F° ı°w°
Fæ $$7$$ ı°u ≈C”T, NÃ∫∏w JC¡„Ôw°≈¥bÕJ¡ Ÿ‡≈¥dÕ J¡tÕ N°æ≤ w≠ı<fiw k¡Ô N°<Ì Ju¡bÔ tfi Ÿu FÙ, fi
<J¡ J¡tÕ Ÿu, ≈¿≤Ã∫°y J¡≤w° Fæ, bF NŸaŸ•w J¡FÔ°w° Fæ Ÿ°@°≤d Ô°uy°u* J¡°u Nh~>u Nh~>u J¡t°u˘ tu*
≈®b¨W J¡≤°fiu Ju¡ <ÔÎ f°F≤ Ÿu w°u bF J¡tÕ N°<Ì J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤w° ≤Fw° Fæ, ≈≤ ˚Ùw≤ Ÿu fitua
N°Ÿ<•w fiFÙ* ≤©w° $ ∫F "fi J¡tÕd°' oŸ b°•∫ Ÿu fwÔ°∫° $$8$$
wÙfi ≈®ÿfi°u* J¡° Ÿt°@°fi J¡≤ ªwCSÕ ≈®ÿfi J¡° Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤°|b, ŸaŸ<•w Ju¡ N˚°b Ÿu NfiuJ¡ w≤F Ju¡ k¡Ô°fiC≤°y°u* π°≤° Ã≈∏fi F…oÕ <fi<©Ô Ì…‹¸>
ªu‹¸>°Î≥ <bfi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ* N°æ≤ Zbd N°<Ì „C˚ ªu‹¸>°Î≥ <fi<bÕPfiw°≈¥bÕJ¡ J¡v∫°d J¡° Ÿ‡≈°Ìfi
J¡≤wÙ ≤FwÙ Fæ* $$9$$
Nf N°Ÿ<•w Ÿu F°ufiub°Ôu ≈¿≤d°t°u* J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ <fiR¡≈d J¡≤wu Fæ* $
˚B, N°Ÿ<•w Ÿu <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F…oÕ Ÿt_w Ì…#©≤°<„∫°≥ yâu tu* Ã≈∏fi J¡°≥¸> ub°Ôu b¨s°u* J¡∑
fi°o˘ Fı°≤°u* „°©°-≈®„°©°N°u* tu* kæ¡Ô ı°wÙ Fæ* $$10$$ <ıŸJ¡° fi°J¡ fi°S Ÿu ©Ù*ª° y∫° F°u, ÎuŸ°
yÌF° ˚∫˚Ùw°Ãt° F°uJ¡≤ ı°u N≈fiÙ y<w Ÿu t°yÕ tu* ˚°≤ i>°uw° Fæ, bF N°Ÿ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° FÙ ÎJ¡
<b_w°≤ Fæ $ <J¡ŸÙ Ìu„ tu* yÌFu J¡°u ˚Ù fi°S Ôy°wu Fæ* $ NSb° "yÌÕ˚' „ÆÌ J¡°u fæÔ N°<Ì ˚°≤b°FJ¡
y®°‡∫ ≈„CN°u* tu* ≈Ôsd t°fi Ôufi° ª°<FÎ $$11$$
b¨s ÎJ¡ _S°fi tu* ªC≈ª°≈ ©n° F°uJ¡≤ N≈fiu _S°b≤ „≤Ù≤ Ÿu ™>a±>, b°∫C N°æ≤ @¥≈ Ju¡ •Ôu„ J¡°u ı°u
ŸyÕ - 68] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1101
ŸFw° (NfiC˚b J¡≤w°) ≤Fw° Fæ, bF ˚Ù N°Ÿ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° FÙ <b_w°≤ Fæ $$12$$ ˚¥<t Ju¡ <fÔ tu*
≈n° F…N° NwÎb N≈fiu Nay°u* tu* ≈Ùn° J¡° NfiC˚b J¡≤ ≤F° fuªæfi J¡∑¸ >ı°u J¡°Ô J¡°¸> ≤F° Fæ, bF ˚Ù
N°Ÿ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° <b_w°≤ Fæ $$13$$ sC@° Ÿu <ıŸJ¡∑ ≈°≥© J¨¡„ F°u yoÕ Fæ wS° <ıŸJ¡∑ fC<] f°d,
≈ÃS≤, <t\>Ù Ju¡ i>uÔu N°<Ì Ju¡ N<˚|°w Ÿu ˚∫ y®_w F°u yoÕ Fæ, ÎuŸ° b¨s J¡∑ „°©°N°u* ≈≤ „∫fi J¡≤ ≤F°
≈sÙ N≈fiÙ N°∫C J¡°u ı°u ©≈°w° Fæ, bF N°Ÿ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° <b_w°≤ Fæ $$14$$ Ìqf, J¡°u*≈Ô°u* N°æ≤
<wfiJ¡°u* J¡° N°F°≤ J¡≤fiub°Ô° t¨y ˚ÙÔ°u* Ju¡ f°d°u* J¡∑ ≈Ùn° Ÿuu N≈fiÙ ÌuF J¡°u ı°u ~>°un Ìuw° Fæ, bF ˚Ù
N°Ÿ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° <b_w°≤ Fæ $$15$$ ≈C^∫ N°æ≤ ≈°≈ Ju¡ N<@J¡°≤Ù ∫uu ıfi-Ÿt¥F ºb_w-<bºb_w
F°uJ¡≤ f°≤ f°≤ ı∏t @°≤d J¡≤ ≤Fu J¨¡<t N°æ≤ J¡∑¸> ˚°b J¡°u ı°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bF ŸaŸ¨<w Ju¡ k¡Ô J¡°
<b_w°≤ Fæ $$16$$ ıÔ°„∫ tu* w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘ ∫u NŸa¶∫ ˚¥w (≈®°dÙ) Ã≈∏fi F°u F°uJ¡≤ ı°u <bÔÙfi F°u
ı°wu Fæ*, bF ˚Ù ŸaŸ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° <b_w°≤ Fæ $$17$$ Ôw° N°æ≤ <wfiJ¡°u* Ju¡ Ÿt°fi „<•wFÙfi Ì„° J¡°u
≈®°›w NwÎb ªÔfiu-<k¡≤fiu J¡∑ „<•w Ÿu „¥∏∫ tfiC‹∫ ≈Cfi# ≈Cfi# ı°u t≤ ı°wu Fæ*, bF ŸaŸ<•w Ju¡ k¡Ô
J¡° <b_w°≤ Fæ $$18$$ ˚¥<t Ju¡ N∏Ì≤ ¿_Sw ıÔ J¡°u N≈fiu N≈fiu t¥Ô°u* Ÿu ≈ÙJ¡≤ w¨d, yCvt, Ôw° N°<Ì
N≈fiu N≈fiu <bı°wÙ∫ _bR¡≈ J¡°u ı°u Ã≈∏fi J¡≤wu Fæ*, bF ˚Ù ŸaŸ<•w Ju¡ k¡Ô J¡° <b_w°≤ Fæ $$19$$
N≈fiÙ NfiSÕ ≈≤‡≈≤°N°u* Ju¡ NfiCR¡≈ <b∫°uy, ˚®°¿∏w, ≈wfi N°<Ì Fı°≤°u* <bsu≈°u* Ju¡ FuwC NŸa¶∫ f°fl
N°æ≤ N°U∫∏w≤ ≈Ì°S°u˘ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù fiÌÙ ı°u f»fiu ≈°oÕ Fæ, bF ˚Ù ŸaŸ<•w Ju¡ k¡Ô J¡°
<b_w°≤ Fæ $$20$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, N°Ÿ<•w Ì°u ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡FÙ yoÕ Fæ ÎJ¡ b∏Ω° (baÌfiÙ∫) ∫°fiÙ ≈®„_w
N°æ≤ ÌqŸ≤Ù b∏º∫° ∫°fiÙ ≈C”T°SÕ k¡Ô Ÿu „¥∏∫ $ ofitu* ≈FÔÙ b∏Ω° N°Ÿ<•w ©CÌ w[bI tF°Ãt°N°u* J¡∑
Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤Ù b∏º∫° ŸbÕ` ≈®<Ÿ] Ÿt_w NI°<fi∫°u* J¡∑ Fæ $$21$$ N°Ãtw[bI°fi Ÿu ≤<Fw, ÌuF N°<Ì
NŸÃ∫ b_wCN°u* Ÿu ı<fiw ı°u NÃ∫∏w » ∫°fiÙ <ª≤J¡°Ô Ÿu ˚°<bw ≈Cfi# ≈Cfi# ŸaŸ°≤ tu* N°Ÿ<•w Fæ,
bF b∏º∫° N°Ÿ<•w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$22$$ N°Ãt° Ju¡ _bR¡≈I°fiR¡≈ FuwC Ju¡ π°≤° ∫S°SÕ N°æ≤ N∫S°SÕ
b_wC Ju¡ (<fiÃ∫°<fiÃ∫b_wC Ju¡) <bbuJ¡ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ, Nf°º∫ N°Ãtw[b J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiub°ÔÙ ı°u
≈Cfi#ŸaŸ°≤ Ÿu „¥∏∫ N°Ÿ<•w Fæ, bF b∏Ω° N°Ÿ<•w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$23$$
Ÿb°uÕÃJ¡TÕÃb J¡∑ Ÿ‡≈°ÌJ¡ ∫FÙ b∏Ω° N°Ÿ<•w Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, <ıfiJu¡ F°S°u* tu* „a©, ªJ®¡ yÌ° Fæ, ÎuŸu ˚yb°fig <b‹dC oŸÙ b∏Ω° ŸaŸ<•w Ju¡ ≈®®˚°b Ÿu
<b<b@ tÃ_∫ N°<Ì Nbw°≤°u* tu* J¡∑ yoÕ ÔÙÔ°N°u* π°≤° wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡° ≈°Ôfi J¡≤wu Fæ* $$24$$ oŸÙ
b∏Ω° ŸaŸ<•w J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu ˚yb°fig ŸC∫Õfi°≤°∫d N°J¡°„t°yÕ tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° NbÔ‡ffi <ÔÎ
<ffi° ≈®<w<Ìfi <fi≤∏w≤ Ÿaª≤d <J¡∫° J¡≤wu Fæ* $$25$$ Fu ≤°|b, <ıŸfiu ≈®°J¨¡w ≈®Ô∫ tu* <bÌuF-Jæ¡bv∫R¡≈
≈≤t „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ Ì°u ≈≤°@Õ bTÕ ≈∫Õ∏w F¿≤ N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ Fæ, ÎuŸ° ¿F≤^∫y˚Õ J¡° „≤Ù≤ b∏Ω°
ŸaŸ<•w J¡∑ FÙ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤w° Fæ $$26$$ Ju¡bÔ ÔÙÔ° Ÿu y°æ≤ÙR¡≈Ù N°Ô°fi (f∏@fi-
_w‡˚) tu* N°Ÿ•w wS° ˚_t Ÿu NÃ∫∏w ŸC„°u<˚w tF°ÌubıÙ J¡° „≤Ù≤ oŸÙ b∏Ω° ŸaŸ<•w J¡∑
Ÿ°tØ∫Õ Ÿu Nb¿_Sw Fæ $$27$$ <ı∏F°u*fiu N°Ãtw[b Ju¡ <bI°fi tu* » ≈®<w‹™>° ≈°oÕ Fæ, ÎuŸu <Ÿ], Ô°uJ¡≈°Ô
wS° N∏∫°∏∫ Ìubw° ı°u oŸ ıywg Ju¡ ≈®°ayd tu* ¿_Sw ≤Fwu Fæ*, bF ˚Ù b∏Ω° ŸaŸ¿•w J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ
Fæ $$28$$ wÙfi Ô°uJ¡°ua Ÿu ¿˚∏fi N∏∫°∏∫ ˚Cbfi (tF#, ıfi#, w≈# N°<Ì Ô°uJ¡°u* tu* ≤Ffiub°Ôu w[bI
1102 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tF°Ãt° Ô°uy) t≤d Ÿu ≤<Fw „≤Ù≤ Ju¡ ∫∏`°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* J¡°u ı°u @°≤d J¡≤wu Fæ*, bF ˚Ù b∏Ω° ŸaŸ<•w J¡∑
Ÿ°tØ∫Õ Fæ $$29$$
b∏º∫° ŸaŸ<•w tu* b∏º∫°Ãb (<fi‹k¡ÔÃb) FÙ Fæ, oŸJ¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
t°≥Ÿ Ju¡ ¸C>J¡n°u* t*u yÙ@ J¡∑ fi°o˘ <bT∫°u* tu* H¥™>t¥™> ≤‡∫Ãb J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ı°u tfi H≈¸>w° Fæ, bF
b∏º∫°ŸaŸ<•w J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Fæ $$30$$
tC•w N°æ≤ NtC•w Ì°ufi°ua Ju¡ Ÿ°≤u Δ∫bF°≤ ŸaŸ<•w Ÿu FÙ F°uwu Fæ*, ∫°u* <b_w°≤≈¥bÕJ¡ fwÔ°wu Fæ* $
ŸaŸ<•w Ju¡ ≈®˚°b Ÿu b°∫C Ÿt_w ˚Cbfi°u* Ju¡ J¡°u¸>≤°u* tu* fFw° Fæ, ≈°≥ª ˚¥¥w N≈fiu N≈fiu _bR¡≈ tu*
≤Fwu Fæ* N°æ≤ ∫F ıywg-¿_S<w ªÔwÙ Fæ $$31$$ ŸaŸ<•w Ju¡ ≈®˚°b Ÿu f®Ê°^±>R¡≈Ù y¥Ô≤ Ju¡ k¡Ô tu*
th~>≤°u* J¡∑ fi°o˘ N≈fi° N≈fi° Δ∫bF°≤ J¡≤ ≤Fu Ìubw° _byÕ tu*, tfiC‹∫ ≈¨ØbÙ tu*, Ÿ≈Õ N°æ≤ NŸC≤ ≈°w°Ô
tua Nb¿_Sw Fæ* $$32$$
Fu ≤°tıÙ, ŸtCÌ® tu* w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘ ∫u NŸa¶∫ ˚¥w ı°u Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, t≤wu Fæ*, <y≤wu Fæ* ™>wu Fæ*,
∫F ˚Ù ŸaŸ<•w J¡° <bÔ°Ÿ Fæ $$33$$ H≤fi°u* Ju¡ ıÔJ¡d°u* Ju¡ Ÿt°fi n-n J¡≤ <b≤Ÿw°≈¥bÕJ¡ ∫u ˚¥w
ı°u <bÔÙfi F°u ı°wu Fæ*, bF ˚Ù ŸaŸ<•w J¡° ≈®w°≈ Fæ $$34$$ t~>ÔÙ Ju¡ ŸÂ„ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ Nay°u* J¡°u
<fiyÔ ≤Fu, ınw° Ÿu ııÕ≤ wS° ˚®ty®_w ∫u ıfiŸt¥F N°J¡°„ tu* „ÙdÕ „C‹J¡ ≈Wu Ju¡ Ÿt°fi ı°u ˚®td
J¡≤ ≤Fu Fæ*, bF ˚Ù ŸaŸ<•w J¡° ≈®w°≈ Fæ $$35$$
<≈®∫ ≤°tıÙ, b¨s Ju¡ «¡≈≤ th~>≤°u* J¡∑ ≈a<•w J¡∑ fi°o˘ ≈°w°Ô tu* ıÔ-≈®b°F Ju¡ ŸÂ„ N°bwÕ b¨<W
@°≤dJ¡≤ N°J¡°„ tu* ı°u fis` ªJ®¡ |Ct ≤F° Fæ, bF ˚Ù ŸaŸ<•w J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Fæ $$36$$ J¡˚Ù Ì∫ w°u
J¡˚Ù N_w, J¡˚Ù b¨<] w°u J¡˚Ù  °Ÿ, J¡˚Ù ÃS°fi w°u J¡˚Ù ≈wfi oŸ <b<b@ Ì„°N°u* Ÿu ŸÌ° FÙ
<„<SÔ; J¡°ÔR¡≈Ù f°ÔJ¡ Ju¡ yu*Ì R¡≈; ınw°∫C•w; ıÔt∫ wS° NfiuJ¡<b@ J¡ÔaJ¡°u* Ÿu ‡Ô°fi ª∏B
J¡° „≤Ù≤ ∫Ω<≈ ofi fF…<b@ Ì°uT°u* Ju¡ J¡°≤d ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ, wS°<≈ N°ı wJ¡ ı°u bF fiFÙ*
~>°unw°, ∫F ŸaŸ<•w J¡° FÙ ≈¿≤d°t Fæ $$37$$ NfiuJ¡ w≤F Ju¡ N≈°≤ ∫Cy°bw°u˘ Ju¡ Ì…#©°fiC˚b Ÿu J¡™>°u≤
F…Î tfi°uR¡≈Ù ~>uÌfi∫°uÀ∫ b®d<b„uT Ju¡ Ì…#© Ÿu Ì…#©Ù o∏Ì® N°<Ì Ìubyd ˚Ù ı°u h~>uÌfi π°≤° ŸJ¡∑
<ª¿J¡ÃŸ° fiFÙ* J¡≤w°, bF ˚Ù ŸaŸ<•w J¡° k¡Ô Fæ $$38$$
Ju¡bÔ N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡ <bubuJ¡ Ÿu Ã≈∏fi I°fi Ÿu FÙ ŸaŸ<•w J¡° h~>uÌ F°u ŸJ¡w° Fæ,
oŸJ¡° <ÌÀÌ„Õfi J¡≤°fiu Ju¡ <ÔÎ N°Ÿ<•w J¡° <bT∫ ıywg Ju¡bÔ b°Ÿfi° Ÿu FÙ J¡¿v≈w Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|b, b°Ÿfi° Ju¡ b„ Ÿu <J¡ŸÙ fiu Ÿb°uÕÃJ¨¡‹¸> <ªÌ°J¡°„ tu*u oŸ <b<ª` ıywgR¡≈Ù <ª` J¡∑ ≤ªfi°
J¡∑ Fæ, Ÿu N°≈ Ìu<©Î $$39$$ ZÙ≤°tıÙ, „¥∏∫ N°J¡°„ tu* Ju¡bÔ tfi Ju¡ NŸayR¡≈Ù ≤ay Ÿu ffi°∫° y∫°
ı°u ıyBq≈Ù <b<ª` <ª` Fæ, bF J¡˚Ù ˚Ù ŸÃ∫ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$40$$ ıæŸu N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô° <wfiJ¡°u* J¡°u
©° ±>°ÔwÙ Fæ, bæŸu FÙ w¨‹d° oŸ ŸaŸ°≤ tu* N°Ÿ•w tfib°Ôu Δ∫bF°≤Ù ıÙb°u* Ju¡ „≤Ù≤°u* J¡°u ©° ±>°ÔwÙ
Fæ $$41$$
N°Ÿ<•w Ì°uT Ÿu ≈®°›w F…Î wS° w¨‹d° Ju¡ π°≤° ©°∫u y∫u „≤Ù≤ NŸa¶∫ Fæ*, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ˚Ô° fwÔ°o∫u <J¡ ŸtCÌ® J¡∑ f°ÔC N°æ≤ `Ÿ≤udCN°u* J¡∑ <yfiwÙ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi
ŸtSÕ F°u ŸJ¡w° Fæ ? NS°Õwg ıæŸu J¡°uoÕ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, bæŸu FÙ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu <bT∫°u* tu* N°Ÿ•w
ŸyÕ - 69] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1103
t<wb°Ôu ıÙb Ju¡ „≤Ù≤°u* J¡∑ <yfiwÙ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi ŸtSÕ F°u ŸJ¡w° Fæ ? NS°Õwg J¡°uoÕ fiFÙa F°u
ŸJ¡w° $$42$$ ª°u¸>Ù Ÿu ÔuJ¡≤ t¥Ô wJ¡ tu” ≈bÕw J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiub°ÔÙ t°u<w∫°u* J¡∑ Ôw°R¡≈Ù yay°
Ju¡ w≤ayR¡≈Ù t°u<w∫°u* J¡∑ ydfi° J¡Ì°<ªwg J¡°uoÕ J¡≤ ŸJ¡w° Fæ, ≈≤ N°Ÿ•w <ªWb°Ôu ıÙb°u* Ju¡ „≤Ù≤°u*
J¡∑ ydfi° w°u J¡°uoÕ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $$43$$ <ıfiJ¡° <ªW ŸaŸ°≤tu* N°Ÿ•w Fæ, ∏FÙ* ıÙb°u* Ju¡ <ÔÎ ∫u
≤‡∫ N∏w#≈C≤ J¡∑ ≈a<•w∫°≥, <ıfiJu¡ fi°t ≤°æ≤b, NbÙ<ª, J¡°ÔŸ¥` N°<Ì Fæ*, <J¡ŸÙ J¡°≤Ùy≤ fiu ffi°oÕ
Fæ* $$44$$ ZÙ≤°tıÙ, N°Ÿ•w <ªWb°Ô° NwÎb Ì…#©°u* Ÿu Ÿ¥©° F…N° ≈C”T ıÔ ≤FÙ fi≤J¡R¡≈Ù N<Àfi∫°u*
Ju¡ <ÔÎ ÎJ¡ w≤F Ÿu o∏@fi J¡° Ÿay®F (Ÿt¥F) Fæ, ∫F N°≈ ı°<fiÎ, •∫°ua<J¡ fi≤J¡R¡≈Ù N<Àfi∫°≥ ŸÙ
J¡°‹™>-Ÿaª∫ Ÿu ıÔwÙ Fæ* $$45$$ oŸ ıywÙ-wÔ tu* ı°u JC¡~> ˚Ù Ì…#©ı°Ô Fæ, bF Ÿf N°Ÿ•w<ªW
≈C”T°u* Ju¡ <ÔÎ FÙ J¡¿v≈w Fæ $$46$$ ıæŸu ıÔ Ju¡ w≤ay°u* Ÿu Ÿab<Ôw fnÙ-fnÙ fi<Ì∫°≥ ŸtCÌ® Ju¡ ≈®<w
ı°wÙ Fæ*, bæŸu FÙ Ÿ‡≈¥dÕ Ì…#©°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°Î≥ N°Ÿ•w <ªWb°Ôu ≈C”T Ju¡ ≈®<w ı°wÙ Fæ* $$47$$ <ª¿w-
„<•w FÙ <ıŸJ¡° _bR¡≈ Fæ, <ıŸfiu ˚°≤˚¥w „≤Ù≤ J¡°u @°≤d <J¡∫° Fæ N°æ≤ ı°u ıÙb Ju¡ <ÔÎ ı∏t N°æ≤
t≤d J¡∑ Nb_S° ª°FwÙ Fæ, Ÿ N<bΩ° fiu FÙ oŸ Ÿt_w ≈®≈aª J¡° <b_w°≤ <J¡∫° Fæ $$48$$ Fu
ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu bT°ÕJ¡°Ô tau fnÙ-fnÙ fi<Ì∫°≥ tF°fig <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ*, bæŸu FÙ <bT∫°u≈˚°uy°u*
tua N°Ÿ<•w fi J¡≤fiu Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ <b˚¥<w∫°≥ tF°fig <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$49$$ Fu ≤°tıÙ, ˚Ùw≤Ù
N°Ÿ<•w „≤Ù≤°u* Ju¡ <ÔÎ Nay°≤u Fæ N°æ≤ ˚Ùw≤Ù N°Ÿ<•w J¡° ≈¿≤Ã∫°y Nay°u* Ju¡ <ÔÎ Wt ≤Ÿ°∫fi Fæ,
∫F N°≈ ı°<fiÎ $$50$$ NbÔ‡ffi Ju¡ <ÔÎ w¨d<b„uT°u* J¡°u ª°Ffiub°ÔÙ Ôw° ıæŸu NbÔ¿‡fw w¨d°u* Ÿu
ı<fiw N<Àfi Ÿu ÌÀ@ F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ N∏Ì≤ tu* Nb¿_Sw ŸaŸ<•wR¡≈Ù N<Àfi Ÿu ≈®J¨¡<w˚¥w ıÙb ˚Ù
ÌÀ@ F°u ı°w° Fæ $$51$$
∫F°≥ ≈®J¨¡<w Ju¡ J¡°∫Õ ÌuF N°<Ì Ju¡ Ÿ°S ıÙb J¡° Ÿ‡f∏@ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıÙb '≈®J¨¡<w" J¡F° y∫° Fæ $
N°Ÿ<•w Ÿu „¥∏∫ NwÎb N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi <fitÕÔ-_bR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw, ª°≤°u* N°u≤ Ÿu „°∏w,
NŸwg Ju¡ ŸÂ„, Ÿwg Ju¡ Ÿt°fi ˚°Ÿt°fi tfi ŸbÕ` ŸC© J¡° FÙ FuuwC Fæ $$52$$ <bΩ° <bT∫ tu* Wt
Ì∫ F°u ≈®°›w F…Î ∫°fiÙ ≈®fC] F…Î N<bΩ° <bT∫ tu* (≈®≈aª tu* ) s∫ J¡°u ≈®°›w FCÎ ∫°fiÙ NfiCŸ∏@°fi Ÿu
„¥∏∫ FCÎ wS° ŸbÕ` Âÿ∫b_wCN°u* tu* N°Ÿ<•w Ÿu b<ıÕw F…Î N≈fiu N∏w#J¡≤d Ÿu ı°u ≈C”T ŸÌ°-
ŸbÕÌ° Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ, bFÙ ≈C”T ıÙb∏tC•w J¡FÔ°w° Fæ $$53$$
NnŸ™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fiFW≤b°≥ ŸyÕ
Ÿ‡≈¥dÕ NS°u˘ tu* N°Ÿ<•w Ju¡ Ã∫°y Ÿu tfi <ª∏t°`_bR¡≈ tu* ŸC¿_S≤ wS°
<ª∏t°`„uT <ıŸ J®¡t Ÿu F°u ı°w° Fæ, Ÿ J®¡t J¡° J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏Ì®ıÙ, ¿bbuJ¡∑ <bπ°fig ≈C”T ˚Ôu FÙ ŸbÕÌ° wwg wwg Ÿt∫ Ju¡ ∫°uÀ∫
Ÿt_w Δ∫bF°≤°u* tu* <fi≤w ≤Fu, ˚Ôu FÙ wwg-wwg Δ∫bF°≤ tu* <ªw Ÿ˚Ù <≈®∫, ≈C` N°<Ì Ju¡ Ÿ°S ≤Fu, ˚Ôu
FÙ <fi<T] Ô°æ<J¡J¡ Îba „°˜Ù∫ Ÿt_w J¡°∫°u˘ tu* Δ∫_w ≤Fu, wS°<≈ Ÿu N≈fiu tfi J¡°u b柰 ffi°fi°
ª°<FÎu, ıæŸu tæ* N˚Ù N°yu ı°J¡≤ J¡Fq≥y° $ NSb° ÎJ¡ J¡°Ô, ÎJ¡ Ìu„ N°æ≤ ÎJ¡ ŸubJ¡ N°<Ì Ju¡ ŸF˚°b
1104 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿu J¡<w≈∫ J¡t°u˘ tu* wÃ≈≤w°-Ÿa≈°ÌJ¡ ≈¿≤¿h~>∏fi ŸaŸ<•w J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu Ÿ‡≈¥dÕ Ìu„,
J¡°Ô N°<Ì Ÿt_w ≈J¡≤d Ÿ°ty®Ù Ÿu <fi<©Ô ıywg Ju¡ Δ∫bF°≤R¡≈ J¡t°u˘ tu* _b∫a <fi≤w F°u J¡≤ ˚Ù ≈Ù~>u
Ÿu N≈fiu tfi J¡°u b柰 ffi°fi° ª°<FÎ ıæŸu tæ* N°yu bdÕfi J¡R¡≥y° $$1$$ fi Ÿ°º∫ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ªu‹¸>°N°u* tu*,
fi NwÙw J¡°Ô J¡∑ b_wCN°u* J¡∑ <ª∏w°N°u* tu*, fi bwÕt°fi J¡°ÔÙfi b_wCN°u* tu*, fi N°J¡°„ tu*, fi fiÙªu, fi
tº∫ tu*, fi <Ì„°N°u* tua N°æ≤ fi Ôw°N°u* tua tfi J¡°u N°Ÿ•w J¡≤fi° ª°<FÎ $$2$$ fi N°<@˚°æ<wJ¡ ˚°∫°Õ,
ª°J¡≤ N°<Ì <bT∫°u* tu*, fi fiJu¡ ≈˚°uy J¡∑ o¿∏Ì®∫b¨<W∫°au tu*, fi N°º∫°<ÃtJ¡ b_wCN°u* tu* N°æ≤ fi ≈®°d,
t¥@°Õ wS° w°Ô¥ tu*u - ı°u ∫°uy „°˜ tu* b<dÕw J¡°‡∫ <Ÿ<] NfiCJ¥¡Ô @°≤d° Ju¡ _S°fi_bR¡≈ Fæ* - tfi J¡°u
J¡˚Ù N°Ÿ•w J¡≤fi° ª°<FÎ $$3$$ fi ˚°æ*F°u* Ju¡ fÙª tu*, fi fi°<ŸJ¡° Ju¡ tº∫ tu*, fi tC© tu*, fi Ì<sd fiu`
J¡∑ J¡fiÙ<fiJ¡° tu*, fi N∏@J¡°≤ tu*, fi ≈®J¡°„ tu* N°æ≤ fi oŸ ⁄Ì∫R¡≈Ù N°J¡°„ tua tfi J¡°u N°Ÿ•w J¡≤fi°
ª°<FÎ $$4$$ fi ı°y®wg tu*, fi _b›fi tu*, fi ŸCTC¿›w tu*, fi „C] Ÿ[byCd tau, fi wt°uyCd tu*, fi ≈Ùw≤•w N°<Ì
≤ı°uyCd tu* N°æ≤ fi yCd°u* Ju¡ Ÿt°F°≤ tu* tfi J¡°u N°Ÿ•w J¡≤fi° ª°<FÎ $$5$$ fi J¡°∫Õ byÕ tu*, fi ¿_S≤J¡°≤d
NΔ∫•w tu*, fi Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°<Ì J¡°Ô tu*, fi tº∫ J¡°Ô tu*, fi N∏wJ¡°Ô tu*, fi Ìq≤ tu*, fi ŸtÙ≈ tau, fi Ÿ°tfiu,
fi fi°tR¡≈°ÃtJ¡ ≈Ì°SÕ tu* N°æ≤ fi ıÙb tu* tfi J¡°u N°Ÿ•w J¡≤fi° ª°<FÎ $$6$$ fi R¡≈, ≤Ÿ, y∏@, _≈„Õ
N°æ≤ „ÆÌ tu*; fi <bT∫°<˚Ô°T° J¡∑ ≈≤b„w°R¡≈Ù t°uF tua, fi <bT∫°u≈˚°uy-k¡ÔR¡≈Ù N°fi∏Ìb¨<W∫°u* tu*;
fi ©uª≤Ù N°<Ì ¿Ÿ¿]∫°u* tua, fi NwÙw-Nfi°yw b_wCN°u* J¡° ≈¿≤I°fi F°ufi°, ÌÙ|ÕıÙbÙ F°ufi° N°<Ì
<Ÿ<]∫°u* tu* tfi J¡°u N°Ÿ•w J¡≤fi° ª°<FÎ $$7$$ <fiÿªÔ fC<] J¡∑ Ÿ°<s˚¥w° <ª<w tu* Ju¡bÔ <bZ°¿∏w
J¡≤ ≈¿≤≈¥dÕ ˚¥t°fi∏Ì Ÿu ∫C•w NwÎb ŸbÕ` Âÿ∫ ≈Ì°S°u˘ tu* fiÙ≤Ÿ-Ÿ° F°uJ¡≤ Nb¿_Sw F°uo∫u $$8$$
"ob' „ÆÌ Ÿu ∫F <Ì©Ô°∫° <J¡ tfi J¡∑ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ¿_S<w ˚Ù <tØ∫° FÙ Fæ $
Ÿ ≈®J¡°≤ <ª<w tu* <bZ°¿∏w ≈°J¡≤ Nb¿_Sw F…N° ıÙb Ÿt_w Ÿay°u* Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ f®Ê˚°b J¡°u
≈®°›w F°u ı°w° Fæ $ f®Ê˚°b J¡°u ≈®°›w FCN° ∫F ıÙb ofi Ÿt_w Δ∫bF°≤°u* J¡°u ª°Fu J¡≤u, ª°Fu fi J¡≤u,
ŸŸu JC¡~> ˚Ù ŸJ¡° <fynfiu fiFÙ* ≈°w° $$9$$ ıæŸu N°J¡°„ tu|°u* Ju¡ Ÿ°S w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ‡f∏@ ≈®°›w
fiFÙ* J¡≤w° bæŸu FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* <fi≤w ıÙb, <J®¡∫°N°u* J¡° (<b<Fw ∫° <fi<T] J¡t°u˘ J¡°) NfiC‹™>°fi
J¡≤u ª°Fu fi J¡≤u, ≈≤ <J®¡∫°ı<fiw k¡Ô°u* Ju¡ ∫°fiÙ _byÕ, fi≤J¡ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ‡f∏@ ≈®°›w fiFÙ*
J¡≤w° $$10$$ NSb° ≈¥b°uÕ•w Ÿ°¿[bJ¡ fC<] J¡° ˚Ù ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <fi<bÕJ¡°≤ <ªwg-_bR¡≈ ıÙb N≈fiu
_bR¡≈ tu* Ÿ ≈®J¡°≤ „°∏w F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fu, <ıŸ ≈®J¡°≤ <J¡ ≈®ÌÙ›w F°u ≤F° t<d N≈fiu _bR¡≈ tu*
„°∏w F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ $$11$$ Fu ≤°tª∏Ì®ıÙ, <ıŸfiu N≈fiu _bR¡≈ tua ≈≤t <bZ°¿∏w ≈®°›w
J¡≤ ÔÙ Fæ, <ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d N°Ãt-Ÿ°s°ÃJ¡°≤R¡≈ tF°fig Ì∫ J¡°u ≈®°›w J¡≤ ªCJ¡° Fæ Îba <ıŸJ¡∑
Δ∫bF°≤ N°æ≤ wwg Ÿ‡f∏@Ù k¡Ô°u* tu* w<fiJ¡ ˚Ù oh~>° fiFÙ* ≤F yoÕ Fææ, ÎuŸ° ıÙb ˚Ôu FÙ Ô°uJ¡-‹ˆ°
Δ∫bF°≤ J¡≤u, wS°<≈ bF J¡tÕı<fiw k¡Ô°u* J¡° _bv≈ ˚Ù Ÿ‡f∏@ ≈®°›w fiFÙ* J¡≤w°, •∫°au<J¡ bF Ÿ‡f∏@
J¡∑ FuwC N<bΩ°, J¡°t N°æ≤ J¡tÕ J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ÿu „¥∏∫ Fæ, F°≥, Ÿ Ÿt∫ bF wf wJ¡ ÌuF ˚°≤ J¡°u
ŸFw° ≤Fw° Fæ, ıf wJ¡ <J¡ ≈®°≤Æ@ J¡° s∫ fiFÙ* F°uw° $$12$$
ZC<w ˚Ù J¡FwÙ Fæ "w_∫ w°bÌub <ª≤a ∫°b∏fi <bt°u‚∫u $'
fiFW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 70] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1105

ŸW≤b°≥ ŸyÕ
NŸay ŸC© tu* ≈≤t „°¿∏w J¡°u ≈®°›w J¡≤ ≤F° ≈C”T Δ∫bF°≤ Ÿu Ã≈∏fi
Ì°uT°u* Ÿu <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿu Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw°, Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿ∫C¿•wJ¡ ≈≈°Ìfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ı°u NŸay Ÿu Ã≈∏fi ŸC© Ju¡ <fi≤∏w≤ N°_b°Ì tu* ŸaÔÀfi Fæ* N°æ≤ <ıfiJu¡
N∏w#J¡≤d NÃ∫∏w <b„°Ô Fæ*, ÎuŸu ıÙb∏tC•w tF°fiC˚°b, ª°Fu Δ∫bF°≤ J¡≤u*, w°u ˚Ù ŸÌ°-ŸbÕÌ°
<fi˚Õ∫ N°æ≤ „°uJ¡ „¥∏∫ FÙ F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$1$$
fiJ¡∑ bæŸÙ ¿_S<w F°uwÙ Fæ, ∫F N°≈fiu <J¡Ÿ ≈®t°d Ÿu ı°fi° ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ ≈®t°d J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫Ω<≈ ≈C` N°æ≤ @fi J¡° <bfi°„ wS° f∏@fi, t°fi, N≈t°fi N°<Ì s°u˚ Ju¡ (|fn°F¸>
Ju¡) FuwCN°u* Ÿu Ÿ°@°≤d Ô°uy°u* J¡°u sCÆ@ „≤Ù≤-Ÿ° t°Ô¥t ≈nfiu≈≤ ˚Ù b°_wb tau sCÆ@„≤Ù≤ Ÿu „¥∏∫
ıÙb∏tC•w w[bI tF°<bπ°fig J¡∑ <ªW b¨<W ŸÌ°-ŸbÕÌ° ≈≤t°SÕ ŸC© tua FÙ ŸaÔÀfi ≤FwÙ Fæ $ ŸŸu
w<fiJ¡ ˚Ù ŸJ¡° <b∫°uy fiFÙ* F°uw°, NwÎb bF N∏Ì≤ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ≤Fw° Fæ wS° ŸJu¡ tC© taau ≈¥dÕ-
ª∏Bt° J¡∑ fi°o˘ ≈≤t „°u˚° ÌÙ© ≈nwÙ Fæ, ∫FÙ ÌÙ© ≈nfiub°ÔÙ ≈¥dÕª∏Ì® J¡∑ „°u˚° FÙ w[bI J¡∑
≈¥b°uÕ•w Nb_S° tu* ≈®t°d Fæ $ ª∏B≈s tu* ≠∫°u<wÿªJ®¡ N°æ≤ ≤S°<Ì J¡∑ y<w Ÿu sCÆ@ „≤Ù≤ Ÿu „¥∏∫ ≈¥dÕ
ª∏Ì® ≈¥<dÕt° J¡∑ ≤°<` tu* ŸatC© F°ufiu Ÿu Ÿ¥∫Õ J¡∑ <bTtw° fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚Ùw≤ Nt¨w Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ≤Fw°
Fæ $ ŸJu¡ bÌfi ŸÂ„ <f‡f tau Wt „°u˚° ÌÙ© ≈nwÙ Fæ $$2$$
<ıŸ w[b<bwg Ju¡ NfiCy®F Ÿu ÌqŸ≤u ˚Ù ıf s°u˚R¡≈Ù t<Ôfiw° Ÿu <fitCÕ•w F°u ı°wu Fæ*, wf Ÿ
w[b<bwg J¡∑ s°u˚„¥∏∫w° tu*u w°u J¡Ffi° FÙ •∫° ? oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ tF°Ãt° J¡° N∏w#J¡≤d o¿∏B∫°u* J¡∑ N°Ÿ<•w∫°u* Ÿu b<ıÕw, Ju¡bÔ ªæw∏∫ t°` J¡° NbÔ‡ffi
J¡≤fiub°Ô° wS° Ÿt_w <ª∏w° ≠b≤°ua Ÿu <fitCÕ•w Fæ, Ÿ tF°Ãt° Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ ıfi, <fitÕÔÙ Ÿu ıÔ J¡∑ ˚°≥<w,
≈®Ÿ∏fi (<b„C]) F°u ı°wu Fæ* $$3$$ ŸÌ° ŸbÕÌ° N°ÃtÂ<‹¸> t*u <fitÀfi ≤Ffiub°Ô° w[b<bwg f°F≤ Ÿu ªaªÔ
F°uwu F…Î ˚Ù N≈fiu _bR¡≈ Ÿu w<fiJ¡ ˚Ù ¸>Ÿ Ÿu tŸ fiFÙ* F°uw°, NwÎb Ÿ°@°≤d ıfi°u* π°≤° ∫F ı°u sCÆ@-
Ÿ° Ìu©° ı°w° Fæ, bF ıÔyw Ÿ¥∫Õ-≈®<w<f‡f J¡∑ sCÆ@w° Ju¡ Ì„fiÕ Ju¡ Ÿt°fi <tØ∫° FÙ Fæ $$4$$ _b_bR¡≈
tau <fi≤∏w≤ ≤td J¡≤fiub°Ôu wS° ≈≤t t°usR¡≈Ù Ì∫ J¡°u¡ ≈®°›w FCÎ w[b<bwg tF°Ãt° Ÿ°@°≤d Ô°uy°u* J¡°u
«¡≈≤ «¡≈≤ Ÿu t°u≤ Ju¡ ≈a© J¡∑ fi°o˘ ª≈Ô t°Ô¥t ≈nwu Fæ*, ≈≤∏wC ˚Ùw≤ Ÿu tu” ≈bÕw J¡Ù fi°o˘ N¸>Ô Fæ* $$5$$
<bs°u˚ Ju¡ ≈®wÙw F°ufiu ≈≤ ˚Ù b_wCw# w[b<bwg tu* s°u˚ fiFÙ* ≤Fw°, oŸ <bT∫ tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≤aıJ¡ ı≈°JC¡ŸCt (k¥¡Ô) N°<Ì ≈°<@∫°u* Ÿu <ªJ¡fi° _k¡<¸>J¡ t<d (b°_wb tau) ≤ay Ÿu ∫C•w
fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ N°Ãt_bR¡≈ J¡°u ≈®°›w F…N° w[b<bwg J¡° N∏w#J¡≤d (≈°<@∫°u* Ÿu) ŸC©-Ì…#© Ÿu
≤ay Ÿu ∫C•w fiFÙ* F°uw° $$6$$ ıæŸu ıÔ ≤u©° J¡tÔ J¡°u ≤a<ıw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ, bæŸu FÙ <ıŸfiu ıÙb N°æ≤
oÕÿb≤ Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ˚ÔÙ˚°≥<w ı°fi <Ô∫° Fæ NwÎb ı°u ≈≤t <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈ ≈≤t NU∫CÌ∫ J¡°u
≈®°›w F…N° Fæ, ÎuŸu w[b<bwg Ju¡ <ªW J¡°u ŸaŸ°¿≤J¡ Â<‹¸> ≤a<ıw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $$7$$
ıf wJ¡ ıÙb ˚Ùw≤ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ N°Ÿ<•w Ÿu b<ıÕw fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ ŸJ¡° f°F≤ J¡∑ N°Ÿ<•w
Ÿu b<ıÕw F°ufi° Ì…ÔÕ˚ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu NŸaŸ•w J¡° Ôsd J¡Fwu Fæ* $
1106 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ıf ∫F ıÙb ≈≤t°Ãt° J¡° I°fi ≈®°›w J¡≤ Ÿt_w J¡v≈fi°N°u* Ju¡ FuwC˚¥w tÔ°u* Ÿu b<ıÕw F°uw° F…N°
º∫°fi°˚°b-Ì„° tu* ˚Ù N°Ãt º∫°fi J¡∑ w≤F <fi≤<w„∫ ŸC© tu* <fitÀfi ≤Fw° Fæ, wf "_bŸ•w' J¡FÔ°w°
Fæ $ w[b<bwg J¡°u _b˚°bw# <fi≤<w„∫°fi∏Ì N°Ãt° J¡° _kC¡≤d (≈®J¡°„) F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bF
<fi<bÕJ¡v≈¡Ÿt°<@ J¡∑ fi°o˘ ŸÌ°-ŸbÕÌ° N°Ãtº∫°fi tu* FÙ Ôy° F…N° ≤Fw° Fæ, NwÎb f°flº∫°fi-
Δ∫°≈°≤°u* Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù wS°u•w _kC¡≤d J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu <fi≤<w„°fi∏Ì ŸC©ŸtCB tu* Nby°Ffi J¡≤fiub°Ô°
∫F "_bŸ•w' „ÆÌ Ÿu Δ∫b⁄w <J¡∫° ı°w° Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$8$$
I°fi J¡∑ ≈¿≤≈•b Nb_S° Ju¡ ÃJ¡TÕ Ÿu N°ÃtŸ<•wtu* ˚Ù J®¡t„# ÃJ¡TÕ f»w° ı°w° Fæ N°æ≤
wÌfiCŸ°≤ Ÿay ˚Ù sÙd F°uw° ı°w° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Ju¡bÔ N°Ãt° tu* <bZ°¿∏w F°ufiu Ÿu FÙ ıÙb ŸaŸ°≤ tu* NŸay˚°b J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $ Ju¡bÔ N°Ãt° Ju¡
I°fi Ÿu FÙ <bT∫Ÿay sÙdw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, ÌqŸ≤u <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿu fiFÙ* $$9$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ,
≈¥b°uÕ•w _bR¡≈b°ÔÙ NŸaŸ•w Â<‹¸> >tu* ≈¿≤dw, <≈®∫°<≈®∫ N°<Ì π∏π°u* Ÿu „¥∏∫ wS° <fiÃ∫ J¡˚Ù N_w
fi F°ufiub°Ôu Ì∫ Ÿu ∫C•w ıÙb ı°y®w Nb_S° tu* FÙ ŸCTC<›w tu* Nb¿_Sw F°u ı°w° Fæ $$10$$
_bŸaŸ<•wR¡≈Ù Â<‹¸> tau NU∫°Ÿ J®¡t Ÿu ≈≤t ≈®°æ»w° J¡°u ≈®°›w F…N° ıÙb ≈<b` Ÿ¥∫Õ˚°b J¡°u (≈≤t
≈°bfi_b≈®J¡°„ N°Ãt_bR¡≈w° J¡°u) ÎuŸu ≈®°›w F°uw° Fæ, ıæŸu J®¡t„# N≈fiÙ J¡Ô° Ju¡ s∫ Ÿu ıÔt∫
t^±>Ô tau ≈n° F…N° Ÿ¥∫Õ ≈®<w<f‡f_bR¡≈ ª∏Ì®t° Nt°b_∫° tu* Ÿ¥∫ÕR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$11$$
ı°y®wg Nb_S° tu* FÙ ŸCTC›w_S Fæ, ∫F ı°u ≈FÔu J¡F° S°, Ÿu <b„Ì J¡≤wu Fæ* $
<ªW Ju¡ <bT∫ Ÿ‡fa¿@fiÙ b¨<W∫°au Ÿu „¥∏∫ F°u ı°fiu ≈≤ sÙd b¨<Wb°Ôu N∏w#J¡≤d°u* J¡∑ ı°u b°Ÿfi°N°u*
Ÿu <fitCÕ•w ≈®„°∏w ¿_S<w Fæ, bFÙ ı°y®wg-tu* ŸCTC¿›w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$12$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, •w ŸCTC›w-
Ì„° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ıÙ ≤F° wS° Δ∫bF°≤ J¡≤ ≤F° ≈C”T ŸC©-Ì…#©R¡≈Ù ≤_Ÿ°u* Ÿu J¡˚Ù ˚Ù N°J¨¡‹¸>
fiFÙ* F°uw° $$13$$ ı°u ≈C”T ı°y®wg tu* FÙ ŸCTC›w_S F°uJ¡≤ ıywg Ju¡ Δ∫bF°≤R¡≈Ù J¡°∫°u˘ J¡°u J¡≤w° Fæ,
<fi≤aF˚°b Ju¡ Ÿ°Âÿ∫ Ÿu fiwÕJ¡ ≈®<wt° Ju¡ wCv∫ „≤Ù≤b°Ôu Ÿ ≈C”T J¡°u ŸC©-Ì…#© J¡° NfiC˚b ≈®°›w
fiFÙ* F°uw° $$14$$ <ªW tu* ª°u¸> (≈Ùn°) ≈F…≥ª°fiub°ÔÙ NFaJ¡°≤R¡≈° FÙ „<•w Fæ, •∫°u*<J ¡bF o‹¸> N°æ≤
N<fi‹¸> Ju¡ Ÿa∫°uy N°æ≤ <b∫°uy Ÿu Ÿaw°≈ ÌuwÙ Fæ $ ≈≤∏wC ıf <ªW N°ÃtR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u y∫°, wf
bF <ªW tu* •∫° N°æ≤ Jæ¡Ÿu ª°u¸> ≈F…≥ª° ŸJ¡wÙ Fæ ? $$15$$ ≈¥bÕ Ÿu FÙ ∫°fiÙ Ÿ°@fi Nb_S° Ÿu FÙ ÔuJ¡≤
N<˚<fibu„ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ J¡t°u˘ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤ ≤F° <fi<bÕJ¡°≤ fC<]b°Ô° ıÙb ıÙb∏tC•w-_bR¡≈
Ÿu Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ N°æ≤ fi J¡t°u˘ Ju¡ k¡Ô°u* Ÿu f] fiFÙ* F°uw° $$16$$ Fu Nfi|, ŸCTC<›w J¡∑ <bJ¡°≤„¥∏∫
b¨<W J¡° NbÔ‡ffi ÔuJ¡≤ N°≈ bd°ÕZt-_b˚°b Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®°≤Æ@ ≈¿≤≈°J¡ Ÿu ≈®°›w FCÎ Ô°æ<J¡J¡ ∫°
„°˜Ù∫ J¡t°u˘ J¡° ª°Fu NfiC‹™>°fi J¡¿≤∫u ª°Fu tw J¡¿≤∫u, ŸŸu JC¡~> F°ufiub°Ô° fiFÙ* Fæ $$17$$
N°Zt°u<ªw J¡t°u˘ J¡° ˚Ù ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ, ÎuŸ° ı°u Ô°uy t°fiwu Fæ*, ŸJu¡ ≈®<w J¡Fwu Fæ* $
I°fiÙ ≈C”T J¡°u J¡tÕ J¡° NfiC‹™>°fi ∫° ≈¿≤Ã∫°y JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ˚°w°, <J¡∏wC <ı∏F°u*fiu N°Ãtw[b J¡°u
ı°fi <Ô∫° Fæ, ÎuŸu tF°Ãt° <ıŸ Ÿt∫ ı°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ, wÌfiCŸ°≤ NfiCbwÕfi J¡≤wu F…Î Nb¿_Sw
≤Fwu Fæ* $$18$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, N°≈ ŸCTC<›w Nb_S° tu* ≤Ffiub°ÔÙ <fi<bÕJ¡°≤ fC<] Ÿu ∫C•w ∫°fiÙ
w[bI F°uJ¡≤ JC¡~> J¡≤wu Fæ* w°u ˚Ù NJ¡w°Õ FÙ Fæ* N°æ≤ ∫<Ì Ÿ fC<] Ÿu „¥∏∫ ∫°fiÙ Nw[bI F°uJ¡≤ N°≈
ŸyÕ - 70] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1107
JC¡~> fiFÙ* J¡≤wu Fæ*, w°u ˚Ù J¡w°Õ FÙ Fæ*, ÎuŸÙ ≈¿≤¿_S<w tua N°≈J¡∑ ıæŸÙ oh~>° F°u, b柰 J¡∑<ı∫u $$19$$
Fu ≤°|b, ıæŸu <J¡ŸÙ ≈®∫°uıfi J¡∑ N<˚Ô°T° fi ≤©J¡≤ Ju¡bÔ ÔÙÔ°b„ FÙ f°ÔJ¡ ≈Ôay Ju¡ «¡≈≤
_≈∏Ìfi J®¡∑n° J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ N°≈ ˚Ù <J¡ŸÙ ≈®∫°uıfi J¡∑ N<˚Ô°T° fi J¡≤wu F…Î J¡t°u˘ J¡° NfiC‹™>°fi
J¡∑<ı∫u $$20$$ <bT∫ Ÿ‡f∏@ Ÿu „¥∏∫ ªæw∏∫R¡≈ ≈≤t ≈Ì tu* ≈®<w<‹™>w F…N° NwÎb f°fl o¿∏B∫°u* Ju¡
Δ∫°≈°≤R¡≈ ı°y®wg-Ì„° tu* ˚Ù ŸCTC›w <fi<bÕJ¡°≤ b¨<W tu* Ÿt°R¡» ÔÆ@°Ãt° w[bI ı°u ı°u J¡t°ÕfiC‹™>°fi
J¡≤w° Fæ, Ÿtu* b_wCw# ŸJ¡° J¡w¨ÕÃb fiFÙ* ≤Fw° $$21$$ ŸCTC<›w J¡∑ <bJ¡°≤„¥∏∫ Nb_S° J¡°u ≈®°›w
J¡≤ N°æ≤ N≈fiu <ªW tu* Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ I°fiÙ ˚Ùw≤ Ÿu ÎuŸÙ „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w
J¡≤w° Fæ ıæŸu ª∏Bt° Nt¨w Ÿu N≈fiu ˚Ùw≤ „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$22$$ ıæŸu ~>F M¡wCN°u* tu*
N<bJ¨¡w _b˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈bÕw ÎJ¡ Ÿ° ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ ≈¥dÕª∏B Ju¡ <f‡f J¡∑ fi°o˘ tF°fi wuı_bÙ
≈¥d°ÕÃt° <fi<bÕJ¡°≤ Nb_S° tu* ≈®<w<‹™>w w[bI Ÿt_w N°≈<W∫°u* J¡∑ Nb_S°N°u* tu* ŸÌ° ŸbÕÌ° ÎJ¡ Ÿ°
≤Fw° Fæ $$23$$ ıæŸu b°∫C Ÿu f°F≤ Ju¡ b¨s, w¨d N°<Ì tu* J¡a≈fi F°ufiu Ÿu «¡≈≤-«¡≈≤ Ÿu ≈bÕw Ju¡
≈®_≈¿∏Ìw (≈®J¡¿‡≈w) F°ufiu ≈≤ ˚Ù b°_wb tu* ≈bÕw J¡° ˚Ùw≤Ù ≈®J¡‡≈fi fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ŸCTC<›w Ì„°
tu* Nb¿_Sw @Ù≤°Ãt° w[bI Ô°æ<J¡J¡ ∫° bæ<ÌJ¡ <J®¡∫°N°u* Ju¡ F°ufiu≈≤ ∫°ua FÙ «¡≈≤ Ÿu ªaªÔw° J¡°u ≈®°›w
F…N° ≈®wÙw F°uw° Fæ, ≈≤∏wC b°_wb tu* ŸJu¡ ˚Ùw≤ JC¡~> ˚Ù Ja¡≈fi (ªa°ªv∫) fiFÙ* F°uw° $$24$$
ıæŸu <J®¡∫°N°u* tu* ŸJ¡∑ <fi<bÕJ¡°≤w° Fæ, bæŸu FÙ t≤d N°æ≤ ıÙbfi tu* ˚Ù ŸJ¡∑ <fi<bÕJ¡°≤w° Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ ≈¥b°uÕ•w <fi<bÕJ¡°≤ ŸCTC›w Nb_S° tu* ¿_Sw F°uJ¡≤ wS° Ÿt_w <ªW<bsu≈ N°<Ì
≈°≈°u* Ÿu <fitCÕ•w F°uJ¡≤ oŸ „≤Ù≤ J¡°u <y≤° ÌÙ<ıÎ NSb° ≈bÕw Ju¡ Ÿt°fi ˚Ùw≤ Ÿu <fi‹J¡‡≈ F°uJ¡≤
ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ ŸJ¡°u @°≤d J¡∑<ı∫u $$25$$
w[bI°u* J¡°u ŸÌ° ŸbÕÌ° FÙ wC≤Ù∫°b_S° F°uwÙ Fæ, ∫FÙ J¡Ffi° ∫C<•wŸayw F°u ŸJ¡w° Fæ, ≈≤∏wC ∫F
J¡Ffi° ∫C<•wŸayw fiFÙ* F°u ŸJ¡w° <J¡ w[bI°u* J¡°u ŸCTC<›w tu* FÙ bF wC∫Õ ¿_S¿w F°uwÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
N°a„J¡° J¡°u tfi tu* ≤©J¡≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫FÙ ŸCTC¿›w-¿_S<w NU∫°Ÿ ∫°uy Ÿu ıf »w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ, wf w[bI
tF°Ãt°N°u* Ju¡ π°≤° wC∫Õ ¿_S<w J¡FÙ ı°wÙ Fæ Nw# •w „aJ¡° J¡° NbŸ≤ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$26$$
wf ŸCTC<›w ¿_S<w J¡Ffiu J¡° N<˚≈®°∫ •∫° Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ b柰 J¡FfiuJ¡° N<˚≈®°∫ J¡Fwu Fæ* $
ŸCTC<›w Nb_S° tu* N°fi∏Ìt∫ ≈®Ã∫°y°Ãt° tu* N„uT Ì…#©°u* J¡° N˚°b wS° <fi≤<w„∫ ŸC© J¡∑
≈¿≤≈¥dÕw° ≤FwÙ Fæ, Nw# w[bI J¡°u Ì…#© „¥∏∫ <fi≤<w„∫ ŸC© Ÿt¨<] Fæ, oŸu <b_≈‹¸> R¡≈ Ÿu fwÔ°fiu
Ju¡ <ÔÎ ŸCTC¿›w ¿_S<w J¡° <fiÌuÕ„ <J¡∫° y∫° Fæ $
oŸ <fi<bÕJ¡°≤ ŸCTC¿›w ¿_S<w tu* w[bI ˚Ùw≤ Ÿu <fi≤<w„∫°fi∏Ì Ÿu FÙ ≈¿≤≈¥dÕ ≤Fw° Fæ, ŸJu¡
Ÿt_w Ì°uT ≈®sÙd F°uJ¡≤ ≤Fwu Fæ*, tfi N°Ã∫¿∏wJ¡ <bfi°„ J¡°u ≈®°›w F…N° ≤Fw° Fæ N°æ≤ tF°fi ıÙb∏tC¿•w
Ôsd Ju¡ Ì∫ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ≤Fw° Fæ $$27$$
<fi<bÕJ¡°≤ ŸCTC<›w Nb_S° tu* ¿_Sw w[bI J¡°u ıywg J¡° NfiC˚b Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ ? Ÿu fwÔ°wu Fæ* $
•w ŸCTC<›w Nb_S° tu* ŸÌ° ŸbÕÌ° ≤Ffiub°Ô° I°fiÙ NÃ∫∏w ≈®t°uÌ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ N°æ≤ <fi≤<w„∫
1108 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°fi∏ÌR¡≈Ù tÌ Ÿu tW F°uJ¡≤ oŸ ıywg J¡∑ ≤ªfi° J¡°u ŸÌ° ÎJ¡ w≤F J¡∑ t°fi°u* ÔÙÔ° FÙ Ìu©w°
≤Fw° Fæ $$28$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ ÔÙÔ° J¡° NfiC˚b J¡≤ ≤F° I°fiÙ Ÿ ıywg tu* <k¡≤ N°Ÿ•w ˚Ù w°u
F°u ı°∫uy° ? w°u fiFÙ* ÎuŸ° ≈®J¡°≤ Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJu¡ „°uJ¡, ˚∫ Îba N∏∫°∏∫ Ÿ°aŸ°¿≤J¡ <tØ∫° ≈®≈aª ŸÌ° Ju¡ <ÔÎ <fib¨W F°u y∫u
Fæ* wS° ı°u ŸaŸ°≤R¡≈Ù <b˚®t Ÿu b<ıÕw Fæ ÎuŸ° wC∫°Õb_S° tu* ŸÌ°-ŸbÕÌ° N°ŸÙfi F…N° N°ÃtI°fiÙ <k¡≤
oŸ ŸaŸ°≤ ªJ®¡ tu* J¡˚Ù ˚Ù <y≤w° fiFÙ* Fæ $$29$$
•∫°u* ŸaŸ°≤ tu* fiFÙ* <y≤w° ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≈bÕw ≈≤ ª»° F…N° @Ù≤ ≈C”T ≈bÕw J¡°u F≤° ˚≤° ∫°fiÙ Ìq≤ Ÿu ≈bÕw J¡°u NÃ∫∏w ŸC∏Ì≤ ŸtHfiub°Ôu
˚®ty®_w fiÙªu Ju¡ ≈®Ìu„ tu* Nb¿_Sw ≈C”T J¡°u Ìu©J¡≤ ıæŸu F≥Ÿw° Fæ, bæŸu FÙ bF I°fiÙ N≈fiÙ ≈C^∫t∫Ù
wC∫Õ <_S¿w J¡°u ≈®°›w J¡≤ ıæŸu ∫F ˚®<tw ıywg Fæ, ŸJ¡°u Ì°uT Â<‹¸> Ÿu Ìu©J¡≤ F≥Ÿw° Fæ, ≈C”T°SÕ fC<]
Ÿu fiFÙ* $$30$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ≈FÔu Nfi°fi∏Ì J¡°u ∫°fiÙ Nb_S°`∫ ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…N° I°fiÙ oŸ
wC∫°Õb_S° tu* w°u ŸÌ°-ŸbÕÌ° Ju¡bÔ N°fi∏Ì tau FÙ <fi∫wR¡≈ Ÿu ÔÙfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <bfi°„ „¥∏∫
¿_S<w J¡°u (tF°fi∏Ì≈Ì J¡°u) ≈®°›w J¡≤ Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ $$31$$
oŸ ≈®J¡°≤ ıÙbfi ˚≤ I°fiÙ J¡∑ wC∫°Õb_S° ≤FwÙ Fæ, ∫F J¡F J¡≤ N∏w tua <bÌuF Nb_S° J¡°u ≈®°›w
FCÎ I°fiÙ J¡∑ wC∫°ÕwÙw Nb_S° F°uwÙ Fæ, ∫F J¡Fwu Fæa $
Nfi°fi∏Ì≈Ì J¡∑ (Nb_S°`∫≈Ì J¡∑) N≈us° tFwg F°ufiu Ÿu wC∫Õ≈Ì tF°fi∏Ì J¡FÔ°w° Fæ, ∫F
tF°fi∏Ì≈Ì ıÙb∏tC•w ≈C”T J¡°u ŸÌ° ŸbÕÌ° FÙ ≤Fw° Fæ $ <bÌuF tC<•w tu*¡ w[bI J¡°u Nfi°fi∏Ì≈Ì J¡°
_t≤d fiFÙ* F°uw°, Nw# ŸJ¡∑ N≈us° tFwg J¡° ˚Ù N°J¡Ôfi fi F°ufiu Ÿu Nfi°fi∏Ì N°æ≤ tF°fi∏Ì Ì°ufi°u*
Ÿu NwÙw F°u y∫° Fæ, oŸŸu ˚Ù tC•w ∫°uyÙ wC∫°ÕwÙw Nb_S° J¡°u ≈®°›w F…N° ÎuŸ° J¡F° ı°w° Fæ $$32$$
•w ¿_S<w J¡° FÙ bdÕfi J¡≤wu F…Î ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ıÔ tu* ±>°Ô° FCN° Ÿæ∏@b fitJ¡ J¡° ¸C>J¡n° ıÔt∫ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ <ıŸJ¡°
Ÿ‡≈¥dÕ ı∏t FuwC J¡°t N°æ≤ J¡t°ŭ J¡∑ b°Ÿfi°R¡≈ k¡°≥ŸÙ <~>∏fi <˚∏fi F°u yoÕ Fæ N°æ≤ N<©Ô NI°fi<fi<tWJ¡
ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì tu* NFtg N<˚t°fi fi‹¸> F°u y∫° Fæ, ÎuŸ° tF°Ãt° ∫°uyÙ ≈≤t°fi∏ÌR¡≈Ù≈≤t°SÕ ¿_S<w
J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$33$$ ŸW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
oJ¡FW≤b°≥ ŸyÕ
≈≤ <ªwg-b_wC Δ∫bF°≤ <bT∫ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d „≤Ù≤ N°<Ì Ju¡ <fi≤°Ÿ Ju¡ π°≤° Ju¡bÔ wC∫Õ J¡° bdÕfi $
wC∫°ÕwÙw ≈Ì b°dÙ N°<Ì J¡° <bT∫ fiFÙ* Fæ, oŸu fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|CZu‹™>, <ıwfiu Na„tu* wC∫°Õb_S° J¡° () Ÿ°s°wg NfiC˚b F°uw° Fæ,
 ı°y®wg, _b›fi N°æ≤ ŸCTC<›w R¡≈Ù wÙfi≈°Ì°u* J¡° ≈≤°t„Õ J¡≤ Nfi∏w≤ ı°y®wg N°<Ì Nb_S°N°u*
Ju¡ Ÿ°sÙ <ª∏t°` tu* fiJu¡ ≈®<bÔ°≈fi-J®¡t Ÿu ı°u Ju¡bÔ ªæw∏∫-≈¿≤„uT°Ãtfi° Nb¿_S<w ≈®°›w F°uwÙ Fæ,
bF wC∫°Õb_S° J¡FÔ°wÙ Fæ $
ŸyÕ - 71] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1109
wfiu FÙ Na„ tu* Jæ¡bv∫≈Ì (Ju¡bÔ <ª∏t°` tu* Nb¿_Sw- _bR¡≈ Jæ¡bv∫≈Ì) ıÙb∏tC•w N°æ≤ buÌbªfi°u*
J¡° <bT∫ F°uw° Fæ ∫°fiÙ ıÙb∏tC•w°u* J¡° N<@J¨¡w wS° ZC<wb°•∫°u* J¡° ≈®<w≈°Ω <bT∫ F°uw° Fæ •∫°u*<J¡
b°•∫ı∏∫ N©^±>°J¡°≤ b¨<W J¡° wfiu FÙ Na„tu* ≈∫ÕbŸ°fi Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$1$$
Fu tF°f°F°u, ıæŸu b°∫C-≈®°›∫ N°J¡°„ ≈C”T°u* J¡° ≈®°›∫ <bT∫ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ oŸŸu «¡≈≤ J¡°
wC∫°ÕwÙw ≈Ì ∫Ω<≈ <bÌuF tC•w°u* J¡° ≈®°›∫ Fæ, wS°<≈ ıÙb∏tC•w N°æ≤ buÌbªfi°u* J¡° N<@J¨¡w ∫°
≈®<w≈°Ω <bT∫ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ <bT∫w° Ju¡ Ÿ‡≈°ÌJ¡ tfi J¡° Ÿ Nb_S° tu* <bfi°„ F°u ªCJ¡° Fæ $$2$$
ıæŸu N°J¡°„bÙSÙ (t°yÕ) b°∫CN°u* J¡°u ≈®°›w Fæ, bæŸu FÙ Ìq≤ Ÿu ˚Ù N<w Ìq≤ ∫°fiÙ NÃ∫∏w Ì…≤<@y‡∫
•w <bZ°¿∏w_S°fi (wC∫°ÕwÙw≈Ì) <bÌuFtC•w ≈C”T°u* J¡° ≈®°›∫ Fæ $$3$$
oŸŸu ŸÌuFtC•w ≈C”T°u* J¡∑ ≈aªt ˚¥<tJ¡° Ÿu ÔuJ¡≤ Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° wJ¡ FÙ ¿_S<w ≤FwÙ Fæ, ∫F
J¡Fwu Fæ* $
<fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈Ù tÌ Ÿu tW tF°I°fiÙ JC¡~> Ÿt∫ wJ¡ ≈¥b°uÕ•w <fi<bÕJ¡°≤°ÃtJ¡ ŸCTC›w Nb_S°
Ÿu ıy<Ã_S<w J¡° NfiC˚b J¡≤ ŸJu¡ f°Ì wC∫°Õb_S° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$4$$
wC∫°ÕwÙw ≈Ì tu* ıf wJ¡ <bZ°¿∏w ≈®°›w fi F°u ı°∫, wf wJ¡ I°fi J¡∑ »w° J¡≤fiÙ ª°<FÎ, fi <J¡
Ju¡bÔ tº∫bwÙÕ ˚¥<tJ¡°N°u* tu* <bZ°¿∏w ≈®°›w F°u ı°fiu wJ¡ I°fi J¡∑ »w° J¡≤fiÙ ª°<FÎ, ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤|Cfi°∫J¡, <ıŸ ≈®J¡°≤ wC∫°ÕwÙw ≈Ì J¡° ≈¿≤I°fi ≤©fiub°Ôu N°Ãtw[bI°fiÙ tF°Ãt° wC∫°ÕwÙw
≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, ŸÙ ≈®J¡°≤ N°≈ ˚Ù ŸC©-Ì…#©°<Ì π∏π°u* Ÿu <b<fitCÕ•w F°uJ¡≤ Ÿ ≈≤t ≈Ì J¡°u
≈®°›w J¡∑<ıÎ $$5$$
Ÿtu* ˚Ù ≈FÔu ≈aªt ˚¥<tJ¡° J¡° FÙ „°˜Ù∫ Δ∫bF°≤°u* Ju¡ <fib°ÕF Ju¡ <ÔÎ NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<FÎ,
oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu „`CŸaw°≈J¡ ZÙ≤°tıÙ, <fi<bÕJ¡°≤ ŸCTC¿›w Nb_S° J¡°u (≈aªt˚¥¿tJ¡°¿ÃtJ¡° J¡°u) ≈®°›w J¡≤
N°≈ ŸÙ Ÿu „°˜Ù∫ N°<Ì Δ∫bF°≤°u* tu* <fi≤w F°uo∫u, ∫°u* Δ∫bF°≤ J¡≤fiu Ÿu <ª` tu* <bΩt°fi ª∏Bt° J¡°
ıæŸu J¡Ô°s∫ ∫° ≤°Fq Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ N°≈J¡° s∫ (t≤d) ∫° w≠ı<fiw πuy
(˚∫) fiFÙ* F°uy° $$6$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ÌuF J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ Ÿa<bwg J¡° <bfi°„ NbıÕfiÙ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿa<bwg-
_bR¡≈ tu≤° <bfi°„ •∫°u* fiFÙ* F°uy°, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, „≤Ù≤R¡≈Ù |≤ J¡° <bfi°„ F°uw° Fæ ∫° fiFÙ* F°uw° ? oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ÿ∏ÌuF ªJ®¡ tu* N°≈
tw ≈<n∫u, •∫°u*<J¡ ∫F tu≤° „≤Ù≤ Fæ, oÃ∫°<Ì ı°u NfiC˚b Fæ, bF Ju¡bÔ ˚®t Fæ $$7$$
∫<Ì ÌuF°fiC˚b ˚®t Fæ, w°u bFÙ fi‹¸> F°u ı°∫, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ª°Fu ÌuF <bfi‹¸> F°u ı°∫, ª°Fu bF <bfi‹¸> fi F°u ı°∫ ∫°fiÙ ¿_S≤ ≤Fu, ŸŸu N°≈J¡°u
•∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? N°≈ w°u Ju¡bÔ N°ÃtI°fi J¡∑ ¿_S≤w° tu* ≈®∫Ãfi„ÙÔ F°u ı°o∫u, ∫F ÌuF ıæŸu Fæ, b柰
˚Ôu FÙ ffi° ≤Fu $$8$$
_b°Ãtf°u@ tu* Ÿ∏ÌuF J¡° <fi≤°J¡≤d J¡≤wu Fæ* $
˚B, N°≈ ıywg J¡u N<@‹™>°fi˚¥w ŸÃ∫w[b J¡°u ı°fi y∫u Fæ*, ŸCTC<›w N°<Ì wÙfi Nb_S°N°u* Ju¡
1110 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N<@‹™>°fi J¡°u ˚Ù ı°fi y∫u Fæ N°æ≤ N©^±> b°•∫°SÕ Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ˚Ù ≈®°›w F°u ªCJu¡ Fæ*, oŸ<ÔÎ N°≈
wC∫°ÕwÙwR¡≈Ù tF°fig Ì∫ Ju¡ <ÔÎ „°uJ¡„¥∏∫ F°u ı°oÕ∫u $$9$$ ZÙ≤°tıÙ, N˚Ù‹¸> N°æ≤ Nfi˚Ù‹¸> <bT∫°u*
J¡°u ~>°unJ¡≤ N°≈ „ÙwÔ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ R¡≈Ù N°Ô°uJ¡ J¡∑ „°u˚° Ÿu ÎuŸu ŸC„°u<˚w F°u ≤Fu Fæ*, ıæŸu <J¡
N∏@J¡°≤ N°æ≤ tu|t^±>Ô Ÿu <b<fitCÕ•w „≤Ã≈¥<dÕt° J¡∑ ≤°<` J¡° N°J¡°„t^±>Ô ŸC„°u<˚w F°u ≤F°
F°u $$10$$ ıæŸu ∫°uy, t∏` N°æ≤ w≈ J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu N°J¡°„ytfi J¡∑ ¿Ÿ¿] J¡°u ≈®°›w F…N° ∫°uyÙ N°J¡°„
J¡°u ~>°unJ¡≤ ≈¨ØbÙ ≈≤ fiFÙ* Ì°ænw°, bæŸu FÙ N°ÃtI°fi Ÿu Ÿ‡≈∏fi tfi ˚Ù <fi‡fiJ¡°u<¸> Ju¡ <bT∫ ŸC©°u* Ju¡
≈Ù~>u ˚°yw° fiFÙ* $$11$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿt_w f®Ê°^±> tu* Ìu„, J¡°Ô N°æ≤ b_wC Ju¡ ≈¿≤h~>uÌ Ÿu „¥∏∫ <b„C] ªæw∏∫ J¡∑ FÙ
ŸW° Fæ, ÌqŸ≤u J¡∑ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ N°≈J¡°u "∫F, bF, tæ*, ∫F „≤Ù≤ N°æ≤ bF ≈C` N°<Ì tu≤u Fæ*' oÃ∫°<Ì
<b<b@ ˚®t°u* tu* fiFÙ* ≈nfi° ª°<FÎ $$12$$
ıf Ju¡bÔ <b„C] <ªwg FÙ Fæ, wf ŸŸu <˚∏fi "N°Ãt°' ∫F ÌqŸ≤° fi°t Jæ¡Ÿu FCN° ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ŸbÕ` Δ∫°≈J¡ ªæw∏∫ J¡° "N°Ãt°' ∫F fi°t Ju¡bÔ Δ∫bF°≤ Ju¡ <ÔÎ FÙ J¡¿v≈w Fæ, fi°t, R¡≈ N°<Ì
˚uÌ w°u oŸ ªæw∏∫ Ÿu NÃ∫∏w Ìq≤ FÙ Fæ $$13$$ ıæŸu ŸtCB ıÔ_bR¡≈ FÙ Fæ, ŸŸu <˚∏fi w≤ay N°<Ì
JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ*, bæŸu FÙ ∫F Ÿf ıywg N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, ŸŸu <˚∏fi ≈¨ØbÙ, ıÔ N°<Ì J¡C~> ˚Ù fiFÙ*
Fæ* $$14$$ ıæŸu ŸtCB tu* ≈¥dÕ ıÔ Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ıyBq≈ Ÿu <b_w¨w
N°Ãt° Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$15$$ Fu ≈®°I ZÙ≤°tıÙ, ∫F ÌuF°<Ì, bF @fi°<Ì N°æ≤
tæ* N°<Ì J¡∑ Δ∫b_S° N°≈ <J¡Ÿtu* J¡≤wu Fæ* ? ÌuF N°<Ì ˚°b°u tu* Ÿu ı°u N°≈ Fæ* N°æ≤ ı°u N°≈Ju¡ Ÿ°S
Ÿ‡f∏@ ≤©wu Fæ*, fiJ¡° _bR¡≈ •∫° Fæ ? N°æ≤ <ıfitu* N°≈ Fæ*, N°æ≤ ı°u N°≈Ju¡ fiFÙ* Fæ*, ŸJ¡° _bR¡≈
•∫° Fæ ? N<@‹™>°fi-Â<‹¸> Ÿu <J¡ŸÙ Ju¡ Ÿ°S ˚bBq≈w° N°æ≤ ˚b߇f¿∏@w° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $ F°≥,
Nº∫°Ÿ Â<‹¸> Ÿu b柰 F°u ŸJ¡w° Fæ, ≈≤ bF w°u w°¿[bJ¡ fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$16$$
≈≤t°SÕ tu* ˚uÌ Fæ FÙ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ ˚uÌ°@Ùfi ÌuF, ÌuF Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ N°æ≤ ÌuF y®Fd N°<Ì J¡ÔaJ¡°ua
J¡∑ Ÿa˚°bfi° FÙ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ˚yb°figg ˚°_J¡≤ tu* N∏@J¡°≤≈¸> Ÿu <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ J¡ÔaJ¡ J¡∑ Ÿ‡˚°bfi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, bæŸu
FÙ ˚uÌ°@Ùfi J¡ÔaJ¡ J¡∑ N°Ãt° tu* ˚Ù <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿu Ÿ‡˚°bfi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡ b°_wb tu*
N°Ãt° tu* fi w°u ˚uÌ Fæ, fi ÌuF Fæ N°æ≤ fi fiJ¡° Ÿ‡f∏@ FÙ Fæ $$17$$
J¡Sa<ªwg ˚uÌ t°fi <Ô∫° ı°∫ N°æ≤ ÌuF N°<Ì ˚Ù ŸÃ∫ t°fi <Ô∫u ı°∫, w°u ˚Ù fiJu¡ Ÿ°S N°Ãt°
J¡° Ÿ‡f∏@ F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡w°, ∫°u* ≈®°æ<» fwÔ°wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
Fu „`C<fiT¥Ìfi, ˚uÌ J¡° NayÙJ¡°≤ J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù N°æ≤ ÌuF N°<Ì J¡°u ŸÃ∫ t°fi Ôufiu ≈≤ ˚Ù Δ∫°≈J¡
N°Ãt° J¡° fiJu¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, ∫F N°≈Ÿu tæ* J¡Fw° Fq≥ $$18$$ ıæŸu ~>°∫° N°æ≤ @¥≈
<b_w°≤ J¡° wS° ≈®J¡°„ N°æ≤ N∏@J¡°≤ J¡° ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ „≤Ù≤ N°æ≤ N°Ãt° J¡°
˚Ù ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw° $$19$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ŸÌ°-ŸbÕÌ° ≈≤_≈≤ <b”] ≤Ffiub°Ôu „Ùw
N°æ≤ ‹d J¡° ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ªæw∏∫ N°æ≤ ı°Œ @t°u˘ Ÿu ≈≤_≈≤ NÃ∫∏w
ŸyÕ - 71] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1111
<b”] ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° ˚Ù (ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu) J¡˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$20$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° Ÿa∫°uy ∫° w°Ì°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@ ˚Ôu FÙ fi F°u, ≈≤∏wC Ÿtb°∫ w°u
F°u ŸJ¡w° Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u <J¡ Ÿtb°∫ Ÿ‡fa@ N∫Cw¿Ÿ] ≈Ì°S°u˘ J¡° Fæ, bF ofi ın ÌuF N°æ≤ ªuwfi N°Ãt° J¡° Jæ¡Ÿu
NfiC˚¥w F°u ŸJ¡w° Fæ, NS°Õwg fiJ¡° Ÿtb°∫ Ÿ‡f∏@ Fæ, ∫F NfiC˚b fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$21$$
ZÙ≤°tıÙ, Ì°b°<Àfi tu* ŸtCB Fæ, ∫F ¿•w <ıŸ ≈®J¡°≤ Ì…≤bf°u@°SÕ Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ <ª∏t°`_bR¡≈
N°Ãt° J¡° ÌuF Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ Fæ, ∫F ı°u <•w Fæ, bF ˚Ù NŸ‡˚b°SÕJ¡ Fæ $ ∫<Ì ÌuF J¡°u ªæw∏∫ J¡°
N°Z∫ t°fi° ı°∫, w°u <bT∫ fi F°u ŸJ¡fiu Ju¡ J¡°≤d ŸJ¡° _t≤d FÙ fiF∑* F°u ŸJ¡uy° $ ∫<Ì ÌuF J¡°u
N°Ãt° J¡° <bT∫ t°fiu*yu, w°u N°Z∫ fi F°u ŸJ¡fiu Ju¡ J¡°≤d Ÿtb°∫ N°<Ì N<Ÿ] F°u ı°∫u*yu N°æ≤
<bT∫w°Ÿ‡f∏@ w°u <tØ∫°b_wC tu* ˚Ù ≤Fw° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w Ÿu Ÿtu* ŸÃ∫Ãb ≤F fiFÙ* ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ
wS°u<•w Ì…≤bf°u@°SÕ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$22$$
wf Nº∫_w FÙ Ÿ‡f∏@ F°u ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ¿J¡≤d°u* tu* ≈®wÙw F…N° ŸtCB <b˚®t <J¡≤d°u* Ju¡ ∫S°SÕ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu <bfi‹¸> F°u ı°w°
Fæ, bæŸu FÙ N<@‹™>°fi N°Ãtw[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu ∫F ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° ≈≤_≈≤ F…N° Ÿ‡f∏@ <b˚®t
˚Ù <bfi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$23$$
"„C]t≈°≈<b]tg' (N°Ãt° <fitÕÔ N°æ≤ Ÿt_w ≈°≈°u* Ÿu <bb<ıÕw Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* Ÿu <fi¿ÿªw
_b°˚°<bJ¡ <b„C<] Ju¡ Ÿ°S <b≤°u@ F°ufiu Ÿu ˚Ù N°Ãt° N„C] ÌuF N°<Ì Ju¡ Ÿ°S w<fiJ¡ ˚Ù _≈„Õ fiFÙ*
J¡≤w°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªÌ°Ãt° Ÿt_w tÔ°u* Ÿu <bb<ıÕw, N<bfi°„Ù, _b≈®J¡°„ Îba Ÿt_w <bJ¡°≤°u* Ÿu ≤<Fw Fæ N°æ≤ ÌuF
<bfi°„Ù Îba Ÿt_w tÔ°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* <b„C<] N°<Ì yCd°au Ÿu ∫C•w N°Ãt° N<b„C<]
N°<Ì Ÿu ≈›ÔCw „≤Ù≤ Ju¡ Ÿ°S Jæ¡Ÿu Ÿ‡f] F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$24$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ÌuF J¡° N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, wf ÌuF tu* <J®¡∫° N°<Ì Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ*,
•∫°u*<J¡ N°ÃtŸ‡f∏@ Ÿu „¥∏∫ t¨w ÌuF tu* <J®¡∫° N°<Ì Ìu©fiu tu* fiFÙ* N°wu, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ≈®°db°∫C Ÿu NSb° ≈®°d ¿_S<w Ju¡ ≈®∫°uıJ¡ N∏fi N°<Ì ˚¥w°u* Ÿu ≈®°›w fÔ F°uJ¡≤ FÙ
ÌuF _≈∏Ìfi J¡°u ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÌuF J¡° _bv≈ ˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $ w°Ã≈∫Õ ∫F
<fiJ¡Ô° <J¡ ÌuFyw _≈∏Ì tua ≈®°d NSb° fÔ FÙ ≈®∫°uıJ¡ Fæ, N°Ãt° fiFÙ* $$25$$
≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu πæw J¡°u ŸÃ∫ t°fifiu ≈≤ ˚Ù ıf N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÌuF°<Ì J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°,
wf ŸJ¡°u NŸÃ∫ t°fifiu ≈≤ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÌuF N°<Ì J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, oŸtu* w°u J¡Ffi° FÙ •∫° ?
∫°u* ≈®°æ<i>b°Ì J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ ≤Fu ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* $
Fu @Ùtfig, ıf πæw J¡∑ ŸÃ∫w° t°fifiu ≈≤ ˚Ù N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S (≈¥b°uÕ•w ≈®d°ÔÙ Ÿu) ÌuF°¿Ì J¡°
Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, wf πæw J¡∑ NŸÃ∫w° tu* oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ‡f∏@ J¡∑ J¡v≈fi° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ,
NS°Õwg fiFÙa F°u ŸJ¡wÙ, ∫F ˚°b Fæ $$26$$
πæw J¡∑ N<Ÿ<] FÙ Jæ¡Ÿu Fæ ? ÎuŸÙ N°„aJ¡° J¡≤ „≤Ù≤ N°æ≤ N°Ãt° Ju¡ Ÿ‡f∏@ tua Ì„°ÕoÕ yoÕ ÌqTd
1112 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
∫C<•w J¡° bF°≥ ≈≤ (πæw J¡∑ N<Ÿ<] tu*) ˚Ù N<wÌu„ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫<Ì J¡°uoÕ πæw tu* ŸÃ∫w° J¡∑ N°„aJ¡° J¡≤u w°u Ÿtu* ≈¥b°uÕ•w o∏FÙ* ∫C<•w∫°u* J¡°
N°Z∫ J¡≤fi° ª°<FÎ $ w°Ã≈∫Õ ∫F F…N° <J¡ <πwÙ∫ b_wC J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu ≈≤ FÙ πæw J¡∑ ¿Ÿ<] F°u ŸJ¡wÙ
Fæ $ ∫<Ì <πwÙ∫ b_wC <ªwg Fæ, w°u Ÿtu* ˚uÌJ¡ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu πæw<Ÿ<] J¡∑ N°„° J¡≤fi° FÙ Δ∫SÕ Fæ $
∫<Ì <πwÙ∫ b_wC ın Fæ, w°u ~>°∫° N°æ≤ @¥≈ J¡∑ fi°o˘ <ªwg N°æ≤ ın J¡° ≈≤_≈≤ <b≤°u@ F°ufiu Ÿu ≈¥bÕ¿Ÿ]
<ªwg Ju¡ <b”] ın ≈Ì°SÕ <Ÿ] FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ ∫<Ì ∫F J¡F° ı°∫ <J¡ ¿ªwg N≈fiu Ÿu NŸ‡f] NSÕ
J¡° Ÿ°@fi J¡≤w° Fæ, w°u ŸŸu ˚Ù JC¡~ >twÔf <Ÿ] fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ Ì°b°<Àfi tu* Ÿ°y≤ Fæ, oŸ
J¡Sfi Ju¡ ŸÂ„ FÙ wS°u•w J¡Sfi NŸa˚b°SÕJ¡ Fæ $ ∫<Ì πæw J¡°u Nº∫_w t°fi° ı°∫, w°u bF
<ªÃŸ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu <bÔÙfi F°u ı°∫uy° $ <fitÕÔÃb N°<Ì N°Ãt _b˚°b Ÿu <b”], t<Ôfi ÌuF°<Ì ın
≈Ì°S°u˘ J¡∑ NŸay N°Ãt° Ÿu <Ÿ<] Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ oÃ∫°<Ì ≈¥b°uÕ•w ∫C<•w∫°u* J¡° ≈®J¨¡w tu* ˚Ù Ÿ°‡∫
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈∏∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<FÎ, oŸ<ÔÎ πæw˚®t J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N<πwÙ∫ <ª∏t°` tu* FÙ N°≈
<fi‹™>° J¡∑<ı∫u $ Ÿtu* fi w°u <J¡ŸÙ J¡° J¡˚Ù f∏@fi F°uw° Fæ N°æ≤ fi <J¡ŸÙ J¡° J¡˚Ù t°us F°uw° Fæ ∫°fiÙ
•w°b_S° tu* f∏@, t°us N°<Ì J¡∑ „aJ¡° FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$27$$
bF J¡°æfi-ŸÙ ¿_S<w Fæ, ı°u tCHu ≈®°›w J¡≤fiÙ Fæ, oŸ ≈®ÿfi ≈≤ Ÿ ¿_S<w J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ≈FÔu Ÿu FÙ „°∏w F…N° ∫F Ÿt_w f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ ıywg N°Ãt_bR¡≈ FÙ
Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ _≈‹¸ NfiC˚b J¡°u Ÿ˚Ù Nb_S°N°au tu* N°≈ » ffi°o∫u $$28$$
<b”] Â<‹¸> J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ FÙ ŸbÕ` N°ÃtÂ<‹¸> » F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, fnu-fnu w[bbuW°N°u* Ju¡ π°≤° "tæ* ŸC©Ù Fq≥, tæ* Ì…#©Ù Fq≥, tæ* t¥©Õ Fq≥' oÃ∫°<Ì ≈®Ã∫∫°u* J¡°
Ì…œÕ<‹¸> „ÆÌ Ÿu Δ∫bF°≤ <J¡∫° y∫° Fæ, ∫<Ì N°≈ ofi ≈®Ã∫∫°u* tu* b_wCfC<] ≤©wu Fæ*, w°u Nbÿ∫ N°≈
ÌÙ|ÕJ¡°ÔÙfi Ì…#© J¡∑ FÙ N<˚Ô°T° ≤©wu Fæ*, ∫F tCHu J¡Ffi° ≈nuy° $$29$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ÌuF, Ì…#© N°<Ì J¡° NfiC˚b ≈®Ã∫s N°<Ì ≈®t°d°ua Ÿu F°uw° Fæ N°æ≤ N°Ãt° J¡° ˚Ù
NfiC˚b ZC<w N°æ≤ wÌfiCJ¥¡Ô ∫C<•w∫°u* Ÿu F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ ıf Ì°ufi°u* NfiC˚b ≈®t°d-ı<fiw F°ufiu Ju¡
J¡°≤d Ÿt°fi FÙ Fæ*, wf ÎuŸ° J¡°æfi <b„uT Fæ <J¡ <ıŸJu¡ N°@°≤ ≈≤ N°≈ ∫F J¡Fwu Fæa # N°ÃtÂ<‹¸>
NbÔ‡ffi J¡≤ ÌuF°<Ì Â<‹¸> J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ, w°u oŸ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ≈bÕw N°æ≤ <wfiJu¡ t*u wS° ≤u„t N°æ≤ ≈ÃS≤ tu*u ı°u <b„uT J¡F° ı°w° Fæ, bFÙ <b„uT
≈≤t°Ãt° N°æ≤ „≤Ù≤ J¡∑ Ÿt°fiw° Ju¡ ≈®<w J¡F° ı° ŸJ¡w° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ ıæŸu ≈bÕw N°æ≤ <wfiJ¡° ofi Ì°u
Ju¡ tº∫ tu* Ìq≤ Ÿu ªsC Ju¡ π°≤° ≈bÕw ≈≤ FÙ Â<‹¸> ≈nwÙ Fæ, •∫°u*<J¡ ≈bÕw fn° N°æ≤ ¿_S≤ Fæ, oŸ<ÔÎ
Ÿtu* Nfi°∫°Ÿ Â<‹¸> Ÿ≤Ô F°u ı°wÙ Fæ $ <wfiJ¡° N¿wªaªÔ N°æ≤ wCh~> Fæ, Nw# Ìq≤ Ÿu ªsC Ju¡ π°≤°
w¨d-Â<‹¸> Ì…‹J¡≤ F°u ı°wÙ Fæ $ oŸÙ ≈®J¡°≤ ≤u„t N°æ≤ ≈ÃS≤ Ju¡ fÙª tu* ˚Ù t¨Ì… N°æ≤ ŸC© _≈„Õ F°ufiu Ju¡
J¡°≤d Ãbª°o¿∏B∫ Ÿu ≤u„t J¡° _≈„Õ FÙ ≈°Ìu∫ F°uw° Fæ, J¡™>°u≤ N°æ≤ Ì…#©Ì F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈°T°d J¡°
_≈„Õ ≈°Ìu∫ fiFÙ* F°uw°, ≈®Ã∫Cw Fu∫ FÙ F°uw° Fæ, fŸ oŸÙ ≈®J¡°≤ ≈≤t°Ãt° N°æ≤ ÌuF°<Ì Nfi°Ãt° Ju¡ fÙª
tu* ˚Ù N≈¿≤¿h~>∏fi, ŸÌ°-ŸbÕÌ° _b≈®J¡°„ N°æ≤ N°fi∏ÌR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈≤t°Ãt̨<‹¸> ≈°Ìu∫ Îba
ŸCJ¡≤ Fæ N°æ≤ wCh~>, N¿_S≤ N°æ≤ tfi N°<Ì Ÿu Ÿ°≈us F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌuF°<Ì Nfi°ÃtÂ<‹¸> Fu∫ N°æ≤
ŸyÕ - 71] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1113
Ì…‹J¡≤ Fæ, ∫°u* N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° J¡∑ Â<‹¸> tu* tF°fig bæT‡∫ F°ufiu Ÿu Ÿ°‡∫ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$30$$
<b≤°u@ F°ufiu Ÿu ˚Ù „≤Ù≤ N°æ≤ N°Ãt° Ju¡ Ÿaf∏@ J¡∑ fi°o˘ Ÿ°Âÿ∫ ˚Ù <fi≤_w <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ≈≤_≈≤ NÃ∫∏w <b”] wuı N°æ≤ <w<t≤ J¡° ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu Ÿ‡f∏@ N°æ≤ Ÿ°Âÿ∫
fiFÙ* *F°u ŸJ¡w°, bæŸu FÙ ≈≤_≈≤ NÃ∫∏w <b”] N°Ãt° N°æ≤ „≤Ù≤ J¡° ˚Ù ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu Ÿ‡f∏@ N°æ≤
Ÿ°Ì¨ÿ∫ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$31$$
<b≤°u@ F°ufiu Ÿu FÙ ÌuF N°æ≤ ÌuFÙ Ju¡ ≈≤_≈≤ w°Ì°Ã‡∫ J¡∑ „aJ¡° ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu „Ùw N°æ≤ ‹d J¡° Îu•∫ b°dÙ Ju¡ <bÔ°Ÿ tu* ˚Ù J¡FÙ* fiFÙ* <Ì©°oÕ ≈nw°, bæŸu FÙ ın N°æ≤
≈®J¡°„_bR¡≈ ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° ˚Ù Ÿa∫°uy fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ ıf N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° J¡° Ÿa∫°uy FÙ
NŸ‡˚b Fæ, wf fiJ¡° Îu•∫ w°u Ìq≤w# FÙ <fi≤_w Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$32$$ ∫F ÌuF ≈®°db°∫C Ÿu FÙ ªÔwÙ
Fæ, ŸÙ Ÿu N°wÙ N°æ≤ ı°wÙ ≤FwÙ Fæ Îba ÌuF J¡∑ fi°<n∫°u* tu* <bÔ°Ÿ J¡≤fiub°Ôu ≈®°db°∫C Ÿu FÙ „ÆÌ
J¡≤w° Fæ $ ≈FÔu N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Ÿa∫°uy°<Ì Ÿ‡f∏@ Ju¡ <ffi° ˚Ù ≈®°db°∫C Ÿu ÌuF ªu‹¸>° F°uwÙ Fæ oŸJ¡°
≈®<w≈°Ìfi <J¡∫° S° N°æ≤ oŸ Ÿt∫ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Îu•∫ fi F°ufiu ≈≤ ÌuF-ªu‹¸>° ≈®°d Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ∫F
≈®<w≈°Ìfi <J¡∫°, oŸ<ÔÎ ≈Cfi”<•w J¡∑ „aJ¡° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ $$33$$ ıæŸu <~>B∫C•w f°≥Ÿ°u* Ÿu b°∫C
Ju¡ π°≤° „ÆÌ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* bæŸu FÙ „≤Ù≤ Ju¡ J¡^™>R¡≈ <~>B Ÿu Ìgyw ≈®°db°∫CN°u* Ÿu (ıf<J¡ bu J¡^™>,
w°Ô¥ N°<Ì _S°fi°u tu* <ıà° N°<Ì Ju¡ π°≤° N<˚|°w Ÿu <fiJ¡°Ôu ı°∫u*yu, wf) J¡ byÕ, ª byÕ, ¸ >byÕ, w
byÕ N°<Ì „ÆÌ ≈®J¡¸> F°uwu Fæ*, ∫F ≈®Ã∫s <Ÿ] Fæ $$34$$
oŸÙ ∫C<•w Ÿu ªsC N°<Ì Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* J¡° _≈∏Ì ˚Ù b°∫C Ÿu FÙ F°uw° Fæ N°Ãt° J¡° w°u J¡°∫Õ Ju¡bÔ
Ÿa<bwg FÙ Fæ, ÌqŸ≤° fiFÙ*, ∫F J¡Fwu Fæ* $
<bT∫-≈®Ìu„ tu*u F°ufiub°Ôu ªsC#_≈∏Ì tu* FuwC˚¥w J¡fiÙ<fiJ¡° J¡° ≈¿≤_≈∏Ì ˚Ù Ju¡bÔ ≈®°d-b°∫C Ÿu
FÙ F°uw° Fæ, ∫°u* Ÿt_w o¿∏B∫°u* Ju¡ _kC¡≤d Ÿu Ã≈Ωt°fi •w _k¡¥<wÕR¡≈° Ÿa<bwg FÙ Ju¡bÔ N°Ãt° Ÿu
F°uwÙ Fæ, ÌqŸ≤° JC¡~ >˚Ù fiFÙ* F°uw° $$35$$
∫Ω<≈ bF ŸbÕyw N°æ≤ <fiÃ∫ Fæ, wS°<≈ <ªW N°æ≤ ŸJ¡∑ b¨<W∫°u* tu* FÙ N<˚Δ∫•w F°uwÙ Fæ,
N∏∫` fiFÙ* ÎuŸ° J¡Fwu Fææ* $
∫Ω<≈ N°J¡°„, ≈ÃS≤, ÌÙb°≤ N°<Ì ŸbÕ` _S°fi°u* tu* N°Ãt° J¡∑ ¿_S<w (ŸW°) <bΩt°fi Fæ,
wS°<≈ Ì≈Õd tu* ≈®<w<f‡f J¡∑ fi°o˘ oŸ <ªW tu* FÙ bF ÌÙ©°oÕ ≈nwÙ Fæ $$36$$
NwÎb <ªW Ju¡ ytfi Ÿu FÙ N°Ãt° J¡° ≈≤Ô°uJ¡ tu* ytfi N°<Ì Δ∫bF°≤ ˚Ù F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
„≤Ù≤R¡≈Ù N°Ô∫ J¡°u ~>°unJ¡≤ ıF°≥ ¿ªWR¡≈Ù ≈sÙ N≈fiÙ b°Ÿfi° Ju¡ NfiCŸ°≤ ı°w° Fæ, bFÙ* ≈≤
N°Ãt° NfiC˚¥w F°uw° Fæ $$37$$ ıF°≥ ≈C‹≈ ≤Fw° Fæ, bFÙ* ≈≤ ıæŸu y∏@ J¡∑ Ÿa<bwg (I°fi) ≤FwÙ Fæ, bæŸu
FÙ ıF°≥ <ªW F°uw° Fæ, bFÙ* ≈≤ N°Ãt° J¡∑ Ÿa<bwg ≤FwÙ Fæ $$38$$ ıæŸu ŸbÕ` Nb¿_Sw N°J¡°„ Ì≈Õd
tu* ≈®<w<f¿‡fw F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ŸbÕ` Nb¿_Sw N°Ãt° <ªW tu* <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ $$39$$ ıæŸu ≈¨ØbÙ tu*
fiÙªu J¡° _S°fi ıÔJ¡° N°Z∫ _S°fi F°uw° Fæ, bæŸu FÙ N∏w#J¡≤d FÙ ªæw∏∫-≈®<w<f¿‡f J¡° N°Z∫
_S°fi Fæ $$40$$ ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚° N°Ô°uJ¡ J¡° <b_w°≤ J¡≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ N∏w#J¡≤d tu* ≈®<w<f¿‡fwg
1114 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°ÃtŸa<bwg Δ∫°bF°¿≤J¡ N°æ≤ ≈®°<w˚°<ŸJ¡ ıywg-_bR¡≈ J¡° <b_w°≤ J¡≤wÙ Fæ $$41$$ Nw# ˚¥w°u*J¡∑
Ã≈<W tu* (ŸaŸ¨<w tu*) N∏w#J¡≤d ∫°fiÙ Ÿt¿‹¸> N°Ãt° <F≤^∫y˚Õ FÙ J¡°≤d Fæ, N°Ãt° w°u Ÿt_w
≈Ì°S°u˘u Ÿu ≈≤u Fæ, oŸŸu ≈®<w<f‡f π°≤° ˚¥w°uÃ≈<W tu* J¡°≤d F°uwu F…Î ˚Ù N°Ãt° _bw#J¡°≤d fiFÙ* Fæ $$42$$
wf N∏w#J¡≤d J¡° J¡°≤d J¡°æfi Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ ŸJ¡° J¡°≤d J¡Fwu Fæ* $
≈®©≤ fC<]b°Ôu <bπ°fi Ô°uy ∫F J¡Fwu Fæ* <J¡ ŸaŸ°≤ J¡∑ Ÿ¨<‹¸> tu* <bª°≤, NI°fi N°æ≤ t¥»w° FÙ
Ÿ°≤˚¥w Fæ N°æ≤ ∫FÙ N∏w#J¡≤d tu* FuwC Fæ $$43$$ N∏∫S°y®Fd Ju¡ Ÿa_J¡°≤°u* J¡∑ Ÿ°tØ∫ÕR¡≈ t°uF Ÿu
<b˚®t°u* J¡∑ fÙı |fiÙ˚¥w ŸW° J¡° (<ªW≈¿≤d°t J¡°) N∏w#J¡≤d fiu y®Fd <J¡∫° Fæ, ıæŸu t°uF Ÿu
NŸ‡˚°<bw N∏@J¡°≤ Ÿ¥∫Õ Ÿu <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ Ÿ‡t°uF Ÿu FÙ NŸa˚°<bw ı∏t°<Ì ≈≤‡≈≤°
N°Ãt° tu* <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ $ NSb° ıæŸu Ÿ¥∫Õ Ÿu FÙ ŸJ¡°u y®Ÿfiub°Ô° ≤°F…R¡≈ wt <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ
wS°u•w J¡°≤d Ÿu <ªW ≈¿≤d°t J¡°u y®Fd J¡≤fiub°Ô° NI°fi 'tæ* NI Fq≥" ∫°u* ≈®Ã∫sR¡≈ Ÿu N°Ãt° tu*
Ÿ˚Ù ≈C”T°u* J¡°u <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ $$44$$
wf <ªW <bfi°„ <J¡Ÿ J¡°≤d Ÿu F°uw° Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ <ªW ¿bfi°„ tu* J¡°≤d J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°tıÙ, ıæŸu ÌÙ≈ Ÿu N∏@J¡°≤ wÃsd FÙ NŸW° J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ Nf°<@w N°Ãt°
Ju¡ Ju¡bÔ _bR¡≈-I°fi Ÿu FÙ <ªW wÃsd NŸW° J¡°u ≈¥dÕR¡≈ Ÿu ≈®°›w ∫°fiÙ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$45$$
oŸÙ <ªW Ju¡ J¡°≤d Ÿu ŸaŸ°≤ J¡° J¡°≤d˚¥w NI°fi ≈®°›w FCN° Fæ, Nw# N<@J¡°≤Ù ıfi J¡°u _b∫a ŸJu¡
<bT∫ tu* <bª°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ NSb° oŸŸu ŸaŸ°≤ Ju¡ J¡°≤d˚¥w <ªW Ju¡ <bT∫ tu* <bª°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ,
<ıŸJu¡ <J¡ ıÙb, N∏w#J¡≤d, <ªW, tfi N°<Ì NfiuJ¡ fi°t Fæ* $$46$$
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # t°∏∫wt Fu ˚yb°fig, <ªW Ju¡ ∫u fi°t <J¡Ÿ ∫°uy Ÿu ∫°fiÙ <J¡Ÿ Δ∫CÃ≈¿W Ÿu
∫°uyR¡<» J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ*, Fu f®Êfig, ŸÙ J¡°u tCHŸu oŸ<ÔÎ J¡<FÎ <J¡ <ıŸŸu N°≈Ju¡ π°≤° ≈®<w≈°<Ìw
≈¥b°uÕ•w <bª°≤°ua J¡∑ <Ÿ<] F°u ı°∫ $$47$$
Ÿtu* ≈FÔu R¡<» N°æ≤ ∫°uy°a„ Ÿu ıÙb fi°t J¡° <fibÕªfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ tF°≤°ı b<Ÿ‹™>>ıÙ ˚¥<tJ¡°
f°≥@wu Fæ* $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tıÙ, ıæŸu w≤ay°u* Ju¡ Ÿt¥F Ju¡bÔ ıÔ Ÿu FÙ Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ ∫u
Ÿt_w ≈Ì°SÕ, ı°u N°Ãtw[b Ju¡ Ÿ°S Îu•∫°º∫°Ÿ F°uufiu Ju¡ J¡°≤d N°Ãtw[bR¡≈ ≈®wÙw F°uwu Fæ*, Ju¡bÔ
<ªW Ÿu (Ÿt<‹¸> <ªW Ÿu) FÙ ŸÌ° Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$48$$
Ã≈∏fi ≈Ì°S°u˘ Ju¡ _S°b≤-<b˚°y tu* FuwC fwÔ°wu Fæ* $
ıæŸu ŸtCB J¡° ıÔ ªaªÔ w≤ay°u* tu* _≈∏Ì°Ãt° F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ N°Ãt° <ªW
Ÿu Ã≈∏fi fi ≈Ì°S°u˘ tau J¡FÙ*-J¡FÙa ≈≤ Ju¡bÔ _≈∏ÌR¡≈°Ãt° F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ $$49$$ ıæŸu
w≤ay˚°b J¡°u ≈®°›w FCÎ ıÔ°u* tu* ıÔ N_≈∏Ì_bR¡≈ F°uJ¡≤ ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ fi ≈Ì°S°u˘ tu* J¡FÙ* ≈≤
≈≤t°Ãt° N_≈∏Ìfi _bR¡≈°Ãt° F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ $$50$$ fi ˚°b°u* tu* NªaªÔ (¿_S≤)
≈ÃS≤ N°<Ì ≈Ì°SÕ w°u N≈fiu _bR¡≈ tu* Nb¿_Sw Fæ* N°æ≤ ŸC≤° Ju¡ k¡ufi J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w ÃJ¡¸> _≈∏Ì
Ÿu ∫C•w ≈C”T ªaªÔ Fæ* ∫°fiÙ N≈fiu _bR¡≈ tua Nb¿_Sw fiFÙ* Fæ* $$51$$ Ÿtu* fi-fi „≤Ù≤°u* tua
ŸbÕ„<•w wwg-wwg ≈Ì°SÕ-_bR¡≈°≈∏fi N°Ãt° Ju¡ π°≤° J¡¿v≈w NI°fi J¡∑ J¡Ôfi° ≈®<Ÿ] Fæ,
ŸyÕ - 71] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1115
oŸ<ÔÎ _b∫a N°Ãt° FÙ •w _bJ¡¿v≈w NI°fi_bR¡≈ F°uJ¡≤ ŸCTC<›w N°æ≤ ≈®Ô∫ tau Nb¿_Sw ≤Fw°
Fæ $$52$$ ≈®<w<f‡f ˚°b J¡°u Ÿa≈®°›w Nfi∏w N°Ãt° Ju¡ π°≤° ˚°¿Ÿw-Ÿ° F°uJ¡≤ ≈®_kC¡¿≤w F…N° •w
NI°fi FÙ R¡<» Na„ J¡°u ÔuJ¡≤ ıÙb J¡F° ı°w° Fæ $ bFÙ oŸ ŸaŸ°≤ tua tF°t°uFR¡≈Ù t°∫° Ju¡ <≈*ınu
tu* k¡≥Ÿ° F…N° F°SÙ Fæ $$53$$
Ÿtu* ∫°uy°a„ J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿ˚°Ÿ NI°fi FÙ ≈®°d-@°≤d J¡≤fiu Ÿu "ıÙb' ∫°u* J¡F° y∫° Fæ, NF∏w° F°ufiu Ÿu ∫°fiÙ
ŸbÕ≈®St "NFtg' (tæ* Fq≥) ∫°u* Δ∫bF°≤ J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d NFa˚°b Ÿu (NFafi°t Ÿu), <fiÿª∫ J¡≤fiu Ju¡
J¡°≤d fC<] fi°t Ÿu N°æ≤ ŸaJ¡v≈ J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d tfi fi°t Ÿu J¡F° y∫° Fæ $$54$$ ıÙb tfi N°<Ì J¡∑
≈®J¨¡<w (J¡°≤d) F°ufiu Ÿu ≈®J¨¡<w, ≈<ªw (f¨¿]yw) F°ufiu Ÿu ÌuF, NI°fi Na„ J¡∑ ≈®@°fiw° Ÿu ın N°æ≤
ªæw∏∫ J¡∑ ≈®@°fiw° Ÿu ªuwfi J¡F° ı°w° Fæ $$55$$ NI°fi N°æ≤ I°fi Ju¡ Ÿ°sÙ Ì°ufi°u* Ju¡ fÙª tu* ≤Ffiub°Ô°
Ÿ°˚°Ÿ tfi FÙ wwg wwg fi°fi°-R¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ıÙb, fC<], tfi, <ªW, NFaJ¡°≤ N°<Ì NfiuJ¡
fi°t°u* Ÿu Δ∫b⁄w F°uw° Fæ $$56$$
≈≤t°Ãt° J¡° FÙ ≈°<@ tu* ≈®bu„ F°u ı°fiu Ÿu ŸJu¡ NfiuJ¡ fi°t F°u ı°wu Fæ*, oŸtu* ZC<w∫°u* J¡° ≈®t°d
R¡≈ Ÿu ≈®Ì„Õfi J¡≤wu Fæ* $
Fu Nfi|, Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ ıÙb Ju¡ _bR¡≈°u* J¡° f¨FÌ°≤^∫J¡ N°<Ì NfiuJ¡ buÌ°∏w y®∏S°*u t*u NfiuJ¡ w≤F
Ÿu () <fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu J¡Sfi <J¡∫° y∫° Fæ $$57$$
() "Ÿ ÎT oF ≈®<b‹¸># N°fi©°y®uU∫#' (∫F N°Ãt° f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ w¨d wJ¡ Ju¡ ÌuF°u* tu*
fi©°y®≈∫Õ∏w ≈®<b‹¸> Fæ ∫°fiÙ ıÔ tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ fi°o˘ ≈®<w<f¿‡fw Fæ), oŸJ¡° ≈J®¡t J¡≤ "≈®°d∏fiub
≈®°d°u ˚b<w bÌ∏b°Jg¡ ≈ÿ∫≥ÿªsC# õ¨^bfig Z°u`a t∏b°fi°u tfi_w°∏∫_∫æw°<fi J¡tÕfi°t@u∫°<fi' (≈®°dfi
<J®¡∫° J¡°u J¡≤ ≤F° N°Ãt° ≈®°d fi°tb°Ô°, bÌfi <J®¡∫° J¡°u J¡≤ ≤F° b°Jg¡ fi°tb°Ô°, Ì„Õfi <J®¡∫° J¡°u
J¡≤ ≤F° ªsC fi°tb°Ô°, Zbd <J®¡∫° J¡°u J¡≤ ≤F° Z°u` fi°tb°Ô°, tfifi <J®¡∫° J¡°u J¡≤ ≤F° tfi
fi°tb°Ô° F°uw° Fæ, N°Ãt° Ju¡ ∫u Ÿf fi°t J¡tÕJ¨¡w Fæ*), oŸÙ ≈®J¡°≤ "Ÿ Ÿt°fi# Ÿ∏fiC˚°æ Ô°uJ¡°bfiCŸaª≤<w
º∫°∫wÙb ÔuÔ°∫wÙb Ÿ <F _b›fi°u ˚¥Ãbut* Ô°uJ¡t<wJ®¡ t<w t¨Ã∫°u R¡≈°<d' (_b≈®J¡°„ N°Ãt°
Ÿa<fi<FÃb°<Ì Ÿu fC<] Ju¡ ŸÂ„ F°uJ¡≤ N∏∫°u∏∫ @tÕ N°¿Ì J¡° Nº∫°Ÿ F°ufiu ≈≤ ≈®°›w N°æ≤ ≈®°›wΔ∫
Ì°ufi°u* Ô°uJ¡°u* tu* Ÿaª≤d J¡≤w° Fæ, fC<] J¡° º∫°fi Δ∫°≈°≤ F°ufiu ≈≤ N°Ãt° t°fi°u* º∫°fi J¡≤w° F…N°-
Ÿ°, ≈®°d°<Ì b°∫CN°u* Ju¡ ªÔfiu ≈≤ ªÔw° F…N°-Ÿ° ≈®wÙw F°uw° Fæ $ _b›fi°J¡°≤ tu* ≈¿≤dw fC<]b¨¿W
Ju¡ Nb˚°ŸJ¡ R¡≈ Ÿu _b›fi°J¡°≤ F°uJ¡≤ ı°y®wg-Δ∫bF°≤R¡≈ oŸ Ô°uJ¡ J¡° N<wJ®¡td J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ
ŸJ¡° N<˚t°fi ~>°un Ìuw° Fæ $ NI°fiR¡≈Ù t¨Ã∫C Ju¡ NFt<˚t°fi N°<Ì _bR¡≈°u* J¡° N<wJ®¡td J¡≤w°
Fæ), oŸÙ ≈®J¡°≤ "fC]uyCÕdufi°ÃtyCdufi ªæb N°≤°y®t°`°u flb≤°u&<≈ ‹¸># $', "f°Ô°y®„w˚°y_∫ „w@°
J¡¿v≈w_∫ ª $ ˚°y°u ıÙb# Ÿ <bIu∫# Ÿ ª°fi∏Ã∫°∫ J¡v≈wu $', "wߨ‹¸>gb° wÌub°fiC≈®°<b„wg $
wÌfiC≈®<bÿ∫ Ÿhª Ã∫hª°˚bwg $$' (ŸaJ¡v≈ N°<Ì fC<] Ju¡ yCd°u* Ÿu wS° ı≤°, t¨Ã∫C N°<Ì „≤Ù≤ Ju¡
yCd°u* Ÿu I°fiR¡≈ Δ∫°≈J¡ N°Ãt° N°≤u Ju¡ Ny®˚°y J¡∑ fi°o˘ <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ,' "Ju¡„ Ju¡ Ny®˚°y Ju¡
Ÿ°æ f°≤ <J¡∫u y∫u ˚°y J¡° ≈Cfi# Ÿ°æ f°≤ <J¡∫° y∫° ı°u <b˚°y Fæ, ŸJ¡∑¡fi°o˘ ıÙb J¡°u Ÿ¥‚t°<wŸ¥‚t
ı°fifi° ª°<FÎ, bF ıÙb_bR¡≈ Ÿu Nfi∏w F°u ı°w° Fæ, ıywg J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡≤ ŸÙtau N°Ãt° fiu
1116 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
NwÎb bæ<ÌJ¡ t°yÕ J¡° NfiCŸ∏@°fi fi J¡≤fiub°Ôu JC¡w°<JÕ¡J¡°u* π°≤° J¡∑ yoÕ <b”] <b”]
ıÙb_bR¡≈J¡∑ J¡v≈fi°N°u* J¡° Ÿt°Ì≤ fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
NI°fiÙ t¥»°u* fiu, ı°u JC¡¿ÃŸw J¡v≈ <bJ¡v≈°u* J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ Ì…‹¸> wJÕ¡-<bwJÕ¡ J¡≤fiu tu* <fi≈Cd Fæ*,
oŸ ıÙb°<Ì ŸaI°N°u* tu* Ju¡bÔ t°uF Ju¡ <ÔÎ Δ∫SÕ FÙ N<˚<fibu„°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$58$$
oŸ ∫C<•w-≈®∫C<•w∫°u* Ÿu ∫F <Ÿ] F…N° <J¡ fi w°u „C] N°Ãt° ŸaŸ°≤Ù Fæ N°æ≤ fi ÌuF FÙ ŸaŸ°≤Ù Fæ,
<J¡∏wC tº∫bwÙÕ ıÙb FÙ ŸaŸ°≤Ù Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, oŸ ≈®J¡°≤ ∫F ıÙb FÙ ŸaŸ°≤ J¡° J¡°≤d Fæ, <bª°≤ b°dÙ N°<Ì Ÿu „¥∏∫ ∫°fiÙ ın ÌuF
fiu oŸtu* <J¡∫° FÙ •∫° ? NS°Õwg ın „≤Ù≤ Ÿu ŸaŸ°≤ ¿_S<w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫F ˚°b Fæ $$59$$
NwÎb ÌuF J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ıÙb J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N°@°≤ (|¸>) N°æ≤ N°@u∫ (ıÔ) ofi Ì°u tu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ÌqŸ≤° fi‹¸> fiFÙ*
F°uw°, bæŸu FÙ „≤Ù≤ N°<Ì J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ N°Ãt° fi‹¸> fiFÙ* F°uw° $$60$$ ıæŸu ÎJ¡ ≈Wu Ju¡ ≤Ÿ J¡°
<bfi°„ F°ufiu ≈≤ ˚Ù b¨sΔ∫°≈Ù ≤Ÿ J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uw°, <J¡∏wC N∏∫ ≈Wu tua ŸJ¡∑ ŸW° ≤FwÙ FÙ Fæ,
bæŸu FÙ ÌuF J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÌuFΔ∫°≈Ù N°Ãt°J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uw°, <J¡∏wC ∫<Ì bF b°Ÿfi°∫C•w
Fæ, w°u „≤Ù≤fi°„ Ju¡ f°Ì b°Ÿfi° tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ Îba ıæŸu sÙd F…N° ≈Wu J¡° ≤Ÿ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* tu*
ªÔ° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ∫<Ì bF b°Ÿfi°„¥∏∫ Fæ, w°u f®Ê°J¡°„ _b˚°b tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$61,62$$
<ıŸ tF°t¥©Õ J¡°u oŸ ≈®J¡°≤ ˚®t F°u <J¡ „≤Ù≤ Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ tæ* fi‹¸> F°u y∫°, w°u Ÿ t¥©Õ Ju¡ <ÔÎ tæ*
∫°u* t°fiw° Fq≥ <J¡ t°w° Ju¡ _wfi Ÿu ŸJu¡ <ÔÎ buw°Ô J¡° ŸtCÃS°fi F°u y∫° Fæ $$63$$
w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ "N„≤Ù≤a b°b Ÿ∏wa <≈®∫°<≈®∫u fi _≈¨„w#"(„≤Ù≤ Ÿ‡f∏@ Ÿu ≤<Fw F…Î N°Ãt° J¡°u
ŸC© ∫° Ì…#© JC¡~ >˚Ù _≈„Õ fiFÙ* J¡≤wu) oŸ ZC<w Ÿu ÌuF <bfi°„ ˚∫ J¡° NFuwC ≈®wÙw F°uw° Fæ, ÎuŸÙ
Nb_S° tu* N˚∫ FuwC „≤Ù≤-<bfi°„ tu* ∫u FuwCÃb J¡° <tØ∫° ≈¿≤I°fi ≤©fiub°Ôu tF°t¥©Õ J¡°u N≈fiÙ
t°w° Ju¡ _wfi Ÿu ˚Ù buw°Ô Ju¡ ŸtCÃS°fi J¡∑ Ÿa˚°bfi° F°u ŸJ¡wÙ Fæ N°æ≤ Ÿ Ÿ‡˚°bfi° Ÿu _w∏∫≈°fi fi
F°u ŸJ¡fiu Ÿu ŸJ¡° ıÙbfi ˚Ù Ì…ÔÕ˚ F°u ı°∫uy° $
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ÌuF ıÙb Ÿu <˚∏fi Fæ, oŸ<ÔÎ ÌuF Ju¡ <bfi°„ Ÿu ıÙb J¡°u ˚∫ fi F°u, w°u ˚Ôu FÙ tw
F°u <J¡∏wC <ªW ıÙb_bR¡≈ Fæ, oŸ<ÔÎ <ªW Ju¡ fi°„ Ÿu ıÙb J¡°u ˚∫ F°u ŸJ¡w° Fæ w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫<Ì Ÿ ≈°<@ J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ fi°„ F°uy°, ı°u <J¡ bı® J¡∑ funÙ Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w » f∏@fi˚¥w
NfiC≈®bu„ <J¡∫°, Ÿtau ≈®bu„ J¡≤ N°Ãt° ≈¨ØbÙ N°<Ì t¥wÕ N°æ≤ N°J¡°„ N°<Ì Nt¥wÕ _bR¡≈ F°u
y∫° $), "Ÿa Îwtub ŸÙt°fia <bÌ°∫æÕw∫° π°≤° ≈®°≈Ωw.........w_t°<ÌÌ∏B°u fi°t $ ∫ÌuwÌg⁄Ì∫a
tfiÿªæwßaI°fit°I°fia <bI°fia ≈®I°fitg', (Ÿ ≈≤tuÿb≤ fiu t¥|°Õ Ju¡ tº∫ ˚°yR¡≈ ŸÙt° ≈®Ìu„ tu*
<~>B J¡≤ ŸÙJu¡ π°≤° „≤Ù≤ tua ≈®bu„ <J¡∫°, ...oŸŸu o∏B fi°t F…N°, ŸaJ¡v≈ N°<Ì Ÿ°@fi˚¥w tfi
N°æ≤ fC<] Fæ, bF ŸaI°fi Fæ, N°I<›w, <bI°fi N°æ≤ ≈®I°fi Fæ) wS° "ÃbtuJ¡°u&<Ÿ fF¥fifiC≈®<b‹¸># $',
"ÎJ¡°u Ìub°u fF…@° <bª°≤#', "ÎJ¡ Ÿfig fF…@° <bª°≤#', (wCt ÎJ¡ N<πwÙ∫ F°u, NfiuJ¡ tau ≈®<b‹¸> F°u,
ÎJ¡ N°ÃtÌub fF…w ≈®J¡°≤ Ÿu <bª≤d J¡≤w° Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w ∫° oŸ w≤F Ju¡ N°Ãt° Ju¡ NfiuJ¡<b@
fi°t°u* tu* ≈®t°d Fæ* $
ŸyÕ - 72] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1117
Fæ, w°u ∫F ıÙb N≈fiÙ f®Ê_bR¡≈w° J¡° _t≤d J¡≤ <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈Ù NU∫CÌ∫ J¡°u ≈®°›w F°u ı°∫uy°,
•∫°u*<J¡ N°≈ <ªW Ju¡ fi°„ Ÿu ıÙb-<bfi°„ J¡∑ ı°u Ÿ‡˚°bfi° J¡≤wu Fæ*, bF „°˜°u* tu* ıÙb Ju¡ <ÔÎ t°us
J¡F° y∫° Fæ $$64$$ "tæ* fi‹¸> F°u y∫°, tæ* t≤ y∫°' ∫°u* Ô°uy°u* π°≤° <bfi°<„Ãb N°<Ì Ÿu <b<„‹¸> ı°u ıÙb
J¡F° ı°w° Fæ, Ÿu <fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu tæ* ¿tØ∫° N°æ≤ NŸwg t°fiw° Fq≥, •∫°u*<J¡ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ÿu Δ∫b<Fw
F°uJ¡≤ ∫°fiÙ ≈¥bÕ „≤Ù≤-Ã∫°yfiu Ju¡ f°Ì <b<˚∏fi-<b<˚∏fi Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô tu* ı°J¡≤ bF N∏∫ ÌuF J¡°u y®Fd
J¡≤Ju¡ ≈Cfi#≈Cfi# NfiC˚¥w F°uw° Fæ $$65$$ oŸ ŸaŸ°≤ tu* t≤d fi°t J¡∑ fi<Ì∫°u* tu*, w≤ay°u* Ju¡ ˚Ùw≤ w¨d Ju¡
ŸÂ„, ≈®wÙw F°ufiu b°Ôu ıÙb°u* Ju¡ π°≤° Ìu„ N°æ≤ J¡°Ôb„ <w≤°u<Fw _bR¡≈°u* Ÿu •w ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°b°u* J¡∑
"t≤ y∫°, fi‹¸> F°u y∫° Ã≈∏fi F…N°' N°<Ì ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ˚®°¿∏wb„ Ÿu J¡v≈fi° J¡∑ ı°wÙ Fæ $$66$$
J¡v≈fi° J¡∑ <bÔsdw° tu* b°Ÿfi° J¡∑ <bÔsdw° FuwC Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu f∏Ì≤ bfi Ju¡ ÎJ¡ b¨s J¡°u ~>°un J¡≤ ÌqŸ≤u b¨s ≈≤ ªÔ° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ b°Ÿfi° tu* N°R¡» ıÙb
ÎJ¡ „≤Ù≤ J¡°u ~>°unJ¡≤ ÌqŸ≤u „≤Ù≤ ≈≤ ªÔ° ı°w° Fæ $$67$$ Fu ≤°|b, <ıŸ „≤Ù≤ ≈≤ bF ªÔ° y∫°,
Ÿ „≤Ù≤ J¡°u ˚Ù ~>°unJ¡≤ ÌqŸ≤u <b_w¨w Ìu„ N°æ≤ ÌqŸ≤u J¡°Ô tu* ÌqŸ≤u „≤Ù≤ ≈≤ ˚Ù S°unu FÙ Ÿt∫ tu*
ªÔ° ı°w° Fæ $$68$$ ıæŸu N°Ÿ•w ≈t°w° f°ÔJ¡°u* J¡°u o@≤-@≤ Ôu ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ N≈fiÙ FÙ
baªJ¡ b°Ÿfi°, <ıŸJ¡° <J¡ ıÙb°u* J¡° ∫S°SÕ _bR¡≈ N°b¨w J¡≤ ıÙfi° FÙ _b˚°b Fæ, fF…w J¡°Ô wJ¡
o@≤-@≤ ıÙb°u* J¡°u Ôu ı°wÙ Fæ $$69$$ N≈fiu N≈fiu J¡°∫°u˘ J¡∑ <Ÿ<]∫°u* tu* ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° ≈≤_≈≤
≈∫°uy J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d ı°u ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ ıÙbfi Ju¡ ≈°∫ ∫°fiÙ Ÿ°@fi Fæ*, ÎuŸu b°Ÿfi°R¡≈Ù ≤≠ıC Ÿu f≥@u
F…Î ıÙb ≈FÔu Ÿu FÙ ıÙdÕ w°u Fæ* FÙ, <k¡≤ ˚Ù ≈bÕw°u* J¡∑ JC¡<s∫°u* tu* ∫°fiÙ ≈bÕwwCv∫ ın „≤Ù≤ tu* NÃ∫∏w
Ì…#©≈¥bÕJ¡ ≈®°d°u* J¡°u sÙd J¡≤ ≤Fu Fæ* $$70$$ ZÙ≤°tıÙ, ıÙd°u˘ Ÿu ˚Ù N<@J¡ ıÙdÕ F°uJ¡≤ <ı∏F°u*fiu
Ì¿≤Bw°, ≤°uy, <b∫°uy N°<Ì Ÿu ı<fiw Ì…#©°u* Ju¡ f°uH°u* J¡°u i>°u∫° Fæ wS° NfiuJ¡¡ ∫°u<fi∫°u* tu* Ì…ÌÕ„°y®_w
≈¿≤d°t°u* Ÿu ııÕ≤ ∫°fiÙ Ì…#©°u* Ÿu <„<SÔ F…N° <ıfiJ¡° ıÙbfi Fæ, ÎuŸu ıÙb ⁄Ì∫ tu* Ã≈∏fi b°Ÿfi°N°u*
J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ÿu fi≤J¡°u* tu* ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ <fib°Ÿ J¡≤wu Fæ*, N°ÿª∫Õ Fæ <J¡ b°Ÿfi°Ì°uT Ÿu ı<fiw Ì…ÌÕ„°
NŸÙt Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$71$$
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # tC<fi b<Ÿ‹™> tF°≤°ı Ju¡ ÎuŸ° J¡Ffiu ≈≤ <Ìfi fÙw y∫°, Ÿ¥∫Õ ˚yb°fig
N_w°ªÔ J¡∑ N°u≤ ªÔu y∫u N°æ≤ Ÿ˚° tC<fiıÙ J¡°u fit_J¡°≤ J¡≤ Ÿ°∫aJ¡°ÔÙfi <b<@ Ju¡ <ÔÎ ªÔÙ yoÕ
N°æ≤ ≤°<` fÙwfiu ≈≤ Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°ua Ju¡ Ÿ°S <k¡≤ ÌqŸ≤u <Ìfi N° yoÕ $$72$$
oJ¡FW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fFW≤b°≥ ŸyÕ
„≤Ù≤ ˚°æ<wJ¡ Fæ, Nw# bF „°uJ¡, t°uF Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ,
oŸJ¡° wS° Ây-Âÿ∫ Ju¡ Ÿ‡f∏@ N°æ≤ <b„C] Ÿ°sÙ J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu tF°˚°y ZÙ≤°tıÙ, N°≈ ÌuF Ju¡ Ã≈∏fi F°ufiu ≈≤ fi w°u Ã≈∏fi F°uwu Fæ*
N°æ≤ fi ÌuF Ju¡ <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ*, •∫°u*<J¡ N≈fiu _bR¡≈ tu* N°≈ <J¡ŸÙ w≤F Ju¡ J¡ÔaJ¡ Ÿu
J¡Ôa<J¡w fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ <fiı _bR¡≈ Ÿu N°≈ <b„C] Fæ*, Nw# N°≈J¡∑ ÌuF J¡°uoÕ ªÙı fiFÙ* Fæ $$1$$
1118 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
"tæ* y°u≤° Fq≥', "tæ* t°u¸>° Fq≥' oÃ∫°<Ì ≈®Ã∫s ≈®t°d Ÿu N°Ãt° tu* ÌuFR¡≈w° J¡° Ÿ°s°wg NfiC˚b F°uw°
Fæ, Nw# ÌuF J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ N°Ãt° J¡∑ ¿_S<w Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ı°u JC¡^±> N°æ≤ fÌ≤ J¡° (fu≤ Ju¡ b¨s ∫° k¡Ô J¡°) ∏∫°∫ Fæ N°æ≤ ı°u |¸> N°æ≤ N°J¡°„
J¡∑ t∫°ÕÌ° Fæ, bFÙ ∫F°≥ ≈≤ ˚Ù (ÌuF N°æ≤ N°Ãt_SÔ tu* ˚Ù) ŸtHfiÙ ª°<FÎ $ (w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ ıæŸu
"JC¡^±>u tu* fu≤', "|¸>°J¡°„' oÃ∫°<Ì Δ∫bF°≤°u* tu* JC¡^±>u N°æ≤ fu≤ J¡° wS° |¸> N°æ≤ N°J¡°„ J¡° Ÿ‡f∏@
≈®wÙw F°uw° Fæ, ≈≤ fiJ¡° w°Ì°Ã‡∫ ≈®wÙw fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ' tæ* y°u≤° Fq≥' oÃ∫°<Ì Δ∫bF°≤ Ÿu „≤Ù≤
N°æ≤ N°Ãt° J¡° w°Ì°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@ ≈®wÙw F°uw° Fæ, ≈≤ b°_wb tua bF fiFÙ* Fæ* $) ÎuŸÙ ¿_S<w tu* ÎJ¡ JC¡^±>
∫° |¸> Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ JC¡^±> N°æ≤ fÌ≤ wS° |¸> N°æ≤ N°J¡°„ Ì°ufi°u* ˚Ù fi‹¸> F°u y∫u, ∫u oŸ ≈®J¡°≤
t¥©°u˘ J¡∑ Δ∫SÕ J¡v≈fi° Fæ $$2$$ fiÿb≤-_b˚°bb°Ôu oŸ ÌuF Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ N°Ãt° N≈fiÙ ŸFı
¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ, ÎuŸÙ F°Ôw tu* "ÌuF J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ tæ* fi‹¸> F°u ı°w° Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
˚°bfi° Ÿu ı°u Ì…#©∑ F°uw° Fæ, Ÿ t∏Ì fC<] J¡°u <@•J¡°≤ Fæ $$3$$
∫<Ì N°Ãt° J¡° ÌuF Ju¡ Ÿ°S w°Ì°Ã‡∫ fiFÙ* Fæ, w°u ıæŸu „°©° Ju¡ J¡‡≈fi°u* Ÿu* b¨s tu* J¡‡≈fi F°uw° Fæ,
bæŸu FÙ ÌuF J¡∑ ≈®b¨<W Ÿu N°Ãt° ŸaŸ°≤ J¡° ˚°yÙ •∫°u* F°uw° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ |°unu N°<Ì J¡∑ Ôy°t N°æ≤ ≤S J¡° Ÿ‡f∏@ ≈®Ù<w N°æ≤ πuT J¡∑ ∫°uÀ∫w° Ÿu ≤<Fw Fæ, ŸÙ
≈®J¡°≤ <ª<w J¡° ˚Ù ÌuF, <ªW, o¿∏Ì®∫ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ ≈®Ù<w N°æ≤ πuT J¡∑ ∫°uÀ∫w° Ÿu ≤<Fw Fæ $$4$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu Ÿ≤°ub≤, wÌgyw ≈aJ¡ N°æ≤ <fitÕÔ ıÔ J¡° Ÿ‡f∏@ <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈≤_≈≤ Ju¡ NfiC≤°y
Ÿu ∫C•w fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ ÌuF, o¿∏B∫ N°æ≤ N°Ãt° J¡° Ÿ‡f∏@ <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈≤_≈≤ Ju¡ NfiC≤°y Ÿu ∫C•w
fiFÙ* Fæ $$5$$ ıæŸu t°yÕ ≈<SJ¡°u* Ju¡ Ÿa∫°uy N°æ≤ <b∫°uy J¡∑ Nb_S° tau N°_S° (NF∏w° N°æ≤ ttw° Ju¡
N<˚t°fi) Îba ≈¿≤buÌfi Ÿu ∫°fiÙ ŸJu¡ <b∫°uy Ÿu ı<fiw (<bÔ°≈ Ÿu) b<ıÕw Fæ, bæŸu FÙ ÌuF N°æ≤ ÌuFÙ
J¡° Ÿa∫°uy N°æ≤ <b∫°uy NF∏w°-ttw° N<˚t°fi Îba <b∫°uy-ı<fiw <bÔ°≈ Ÿu b<ıÕw Fæ* $$6$$
bæŸu •∫°u* Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu J¡¿v≈w buw°Ô Ju¡ J¡≤°Ô bÌfi, Ì°≥w N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu ı<fiw ≈®°S<tJ¡ ˚∫ Ju¡ ≈Cfi# ≈Cfi#
_t≤d Ÿu f°ÔJ¡ J¡°u t°uFfiub°ÔÙ ˚Ù<w∫°≥ <tØ∫° FÙ Fæ*, bæŸu FÙ ∫u J¡¿v≈w _fiuF, ŸC© N°<Ì <tØ∫° FÙ
Fæ* $$7$$ ıæŸu ÎJ¡ FÙ b¨s Ÿu <bÔsd <bÔsd ≈Cw<Ô∫°≥ (˚Ù<w∫°≥) ffi°oÕ ı°wÙ Fæ*, bæŸu FÙ ≈°≥ª˚¥w°u* Ju¡
Ÿa|°w Ÿu <b<˚∏fi <b<˚∏fi ıfiŸt¥F ffi°∫u y∫u Fæ* $$8$$ ıæŸu ÔJ¡<n∫°u* Ju¡ f°uHu tu* ÔJ¡<n∫°u* Ju¡ <Ÿb°
N°æ≤ JC¡~> fiFÙ* <Ì©°oÕ ≈nw°, bæŸu FÙ ≈¨ØbÙ, ıÔ, wuı N°<Ì ≈°≥ª ˚¥w°u* Ju¡ „≤Ù≤ tu* ≈°≥ª ˚¥w°u* Ju¡ <≈^±>
Ju¡ <Ÿb° N°æ≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* <Ì©°oÕ ≈nw° $$9$$ Fu tfiC‹∫°u*, wCt Ô°uy ≈°≥ª ˚¥w°u* J¡° s°u˚, fi°„ N°æ≤
Ã≈<W F°ufiu ≈≤ FTÕ, NtTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ju¡ b„ tu* •∫°u* F°u ı°wu F°u ? $$10$$
N≈fiÙ ÌuF tu* _fiuF N°<Ì J¡∑ N∫°uÀ∫w° fwÔ°J¡≤ Nf ˜Ù N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u* tu* ˚Ù _fiuF N°<Ì J¡∑
N∫°uÀ∫w° Fæ, ∫F fwÔ°wu Fæ* $
<ıŸJ¡° _`Ù fi°t ∫F ÌqŸ≤° N<˚@u∫ (b°h∫) Fæ, ÎuŸu wCh~> ˚¥w°u* Ju¡ Ÿt¥F tu* ∫°fiÙ ˜Ù-„≤Ù≤°ÃtJ¡
≈°≥ª ˚¥w°u* Ju¡ <≈^±> tau ≈C”T°u* J¡°u ÎuŸÙ •∫° <b„uTw° ≈®wÙw F°uwÙ Fæ, <ıŸŸu <J¡ fiJ¡∑ N<Àfi tu* ≈w*yu J¡∑
fi°o˘, <bT∫°<Àfi tu* Δ∫°t°uF N°æ≤ ≤°y Ÿu Âÿ∫t°fi <y≤fiu J¡∑ ªu‹¸>° ∫C<•wŸayw J¡FÙ ı°∫ $$11$$
ŸyÕ - 72] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1119
ŸCJC¡t°≤ N°æ≤ ŸC∏Ì≤ Nb∫b-Ÿ<∏fibu„ FÙ ˜Ù Ju¡ „≤Ù≤ tu* N<w„∫ Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸCJC¡t°≤ N°æ≤ ŸC∏Ì≤ Nb∫b°u* Ju¡ Ÿa<fibu„ Na„ J¡°u ÔuJ¡≤ ¿bÔsdw° J¡° ı°u ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ*, bF
w°u Ju¡bÔ NI°<fi∫°u* Ju¡ <ÔÎ FÙ Ÿ∏w°uT J¡° <bT∫ F°u ŸJ¡w° Fæ, ≈≤ ı°u w[bI Fæ*, fiJ¡°u w°u Ÿtu*
≈¿_Sw ≈°≥ª˚¥w°u* J¡° FÙ Ì„Õfi F°uw° Fæ $$12$$
˚°oÕ N°<Ì tu* ≤°y J¡° <fib°≤d J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu ÎJ¡ ≈ÃS≤ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ Ì°u ≈°T°d-≈®<wt°N°u* Ju¡ ≈≤_≈≤ N°<Ô*<yw F°ufiu ≈≤ ˚Ù ≤°y fiFÙ*
F°uw°, bæŸu FÙ <ªW N°æ≤ „≤Ù≤ Ju¡ N°<Ô*<yw F°ufiu ≈≤ ˚Ù ≤°y fiFÙ* F°uw° $$13$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <t\>Ù
Ÿu ffi°oÕ yoÕ ≈®<wt°N°u* J¡° Ÿt°yt F°ufiu ≈≤ ˚Ù <ıŸ ≈®J¡°≤ fiJ¡° ≈≤_≈≤ ttw° N°<Ì Ÿu „¥∏∫ ˚°b
F°uw° Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ fC<], o¿∏B∫, N°Ãt° N°æ≤ tfi J¡° Ÿt°yt F°ufiu ≈≤ ˚Ù N°≈J¡° ttw° N°<Ì Ÿu
„¥∏∫ FÙ ˚°b F°u $$14$$ ıæŸu ≈ÃS≤ J¡∑ ffi°oÕ yoÕ ≈®<wt°Î≥ N∏∫°u∏∫ _fiuF-Ÿ‡f∏@ Ju¡ ˚°ıfi fiFÙ* Fæ,
bæŸu FÙ ÌuF, o¿∏B∫, N°Ãt° N°æ≤ ≈®°d ˚Ù N∏∫°u∏∫ _fiuF Ÿ‡f∏@ Ju¡ ˚°ıfi fiFÙ* Fæ Nw# fitu* Ÿu
<J¡ŸJu¡ <bT∫ tu* ∫F°≥ „°uJ¡ J¡≤fi° ª°<FÎ ? $$15$$ ıæŸu ∫` ∫` <˚∏fi <˚∏fi ≈®Ìu„tu* Ã≈∏fi F…Î
<wfiJ¡°u* J¡°u w≤ayu* ≈∫°Õ›w R¡≈ Ÿu ÎJ¡` J¡≤wÙ Fæ*, bæŸu FÙ N°Ãt° <˚∏fi ¿˚∏fi ≈®Ìu„ tu* Ã≈∏fi ˚¥w°u* J¡°u
ÎJ¡` J¡≤w° Fæ $$16$$ ıæŸu ŸtCB Ju¡ ıÔ tu* w¨d ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔ ı°wu Fæ* N°æ≤ ≈¨SJg¡ F°u ı°wu Fæ*, bæŸu
FÙ ≤°y°<˚t°fi Ÿu <b<fitCÕ¿•w≈¥bÕJ¡ FÙ ≈C`, ≈„C N°<Ì ≈®°dÙ NSb° ≈¨ØbÙ N°<Ì ˚¥w _b<fi<tÕw ÌuF tu* ∫°
_b°<@‹™>°fi N°Ãt° tu* ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu <tÔ ı°wu Fæ* N°æ≤ ≈¨SJg¡ F°u ı°wu Fæ* $$17$$ ıæŸu Ÿ°y≤ N°bw°ÕJ¡°≤
J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu b¨<]yw N°J¡°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤ w¨d, J¡°™> N°<Ì ≈Ì°S°u˘ J¡°u f¸>°u≤w° F…N° ≤Fw° Fæ, bæŸu
FÙ N°Ãt° ˚Ù <ªW°J¨¡<w J¡°u ≈®°›w J¡≤ ÌuF, ˚¥w N°<Ì J¡°u f¸>°u≤w° F…N° ≤Fw° Fæ $$18$$
wf <J¡Ÿ ≈°∫ Ÿu N°Ãt° ˚¥wŸ‡f∏@ Ju¡ FuwC˚¥w <ªW˚°b Ÿu tC•w F°uw° Fæ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ Ÿ
≈°∫ J¡°u fwÔ°wu Fæ* $
ıæŸu ıÔ N≈fiÙ _≈∏Ìfi <J®¡∫° Ÿu FÙ t<Ôfiw° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ _b∫a FÙ _bh~>w° J¡°u ≈®°›w J¡≤w°
Fæ, bæŸu FÙ N°Ãt° ≈®f°u@ Ÿu <bT∫R¡≈w° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ _b∫a FÙ N°ÃtR¡≈w° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$19$$
wÌfi∏w≤ ≈®f°u@J¡°Ôtu* FÙ tfi Ju¡ π°≤° Ÿ‡≈°<Ìw ˚¥w°ÿÔuT Ÿu <b<fitCÕ•w F°uJ¡≤ N≈fiu ÌuF J¡°u Ÿ
≈®J¡°≤ Ìu©w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ <J¡ b°∫C Ju¡ J¡∏@u ≈≤ ª»u F…Î Ìub N°<Ì ˚¥t^±>Ô J¡°u Ìu©wu Fæ* $$20$$
Ì„Õfi J¡° k¡Ô fwÔ°wu Fæ* $
˚¥wŸt¥F J¡°u N≈fiu Ÿu ≈¨SJg¡ Ìu©J¡≤ N<bfi°„Ù N°Ãt° ÌuF°wÙw F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ıæŸu Ÿ¥∫ÕJ¡°¿∏w
<ÌbŸtu* ≈≤t ≈®J¡°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ bF ≈≤t ≈®J¡°„J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$21$$ wÌfi∏w≤
ıæŸu tΩ Ju¡ tÌ Ÿu tW F…N° ≈C”T tÌ Ju¡ <fiJ¡Ô ı°fiu ≈≤ ˚Ùw≤ N≈fiu ≈¥bÕ <bI°fi J¡° _t≤d J¡≤w° Fæ,
bæŸu FÙ N°Ãt° N≈fiu FÙ Ÿu N≈fiu ≈®t°d ≈®tu∫R¡≈Ù <bJ¡°≤°ua Ÿu <b<fitCÕ•w _bR¡≈ J¡°u ı°fi Ôuw° Fæ $$22$$
<ıŸ ≈®J¡°≤ ŸtCB tu* w≤ayR¡≈Ù J¡d°u* Ju¡ J¡vÔ°uÔ°u* Ÿu NŸÙt ıÔ ≈®_≈¿∏Ìw F°uw° Fæ ŸÙ ≈®J¡°≤ N°Ãt°
FÙ Ÿt_w b_wCN°u* Ÿu t°fi°u* <Ìw F…Î <bÿb Ju¡ R¡≈ Ÿu ≈®_≈¿∏Ìw F°uw° Fæ $$23$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıfiJ¡°
Ÿt_w ≤°y <bfi‹¸> F°u y∫° Fæ, <ıfiJu¡ ≈°≈ Ìq≤ F°u y∫u Fæ* wS° ı°u ≈≤f®Ê≈Ì J¡°u ≈®°›w F°u ªCJu¡ Fæ* ÎuŸu
ıÙb∏tC•w ≈C”T ŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ <b<„‹¸> <bI°fi Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ oŸ ŸaŸ°≤t^±>Ô tu* <bª≤d J¡≤wu
1120 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ* $$24$$ ıæŸu ŸtCB J¡∑ «¡<tÕ∫°≥ <b<b@ Zu‹™> ≤Ãfi°u* Ÿu Ÿ‡f] F°ufiu ≈≤ ˚Ù fitu* Nfi°Ÿ<•w Ju¡ J¡°≤d
<Ÿ<vÔ∫°u* (ÎJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈ÃS≤°u*) Ju¡ ¸C>J¡n°u* J¡∑ ˚°≥<w FÙ Δ∫bF°≤ J¡≤wÙ Fæ, bæŸu FÙ b°Ÿfi° b<ıÕw
Wt tF°Ãt° Ô°uy ˚Ù <ªW Ju¡ Δ∫bF°≤°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù fitu* Nfi°Ÿ<•w Ju¡ J¡°≤d «¡≈≤
«¡≈≤ Ÿu FÙ Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ* $$25$$ ıæŸu wÙ≤ N°æ≤ J¡°‹™>°u* Ÿu ŸtCB ‡Ô°fi (ÌÙfi) fiFÙ* F°uw° wS° ıæŸu
≤ı#J¡d°u* Ÿu N°J¡°„ ‡Ô°fi fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ <ıŸfiu N≈fiÙ N°Ãt° J¡°u ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈Fª°fi <Ô∫° Fæ,
ÎuŸ° N°Ãtb°fig (N°ÃtI°fiÙ) ≈C”T oŸ ŸaŸ°≤ tu* <fiıÙ Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤°u* Ÿu ‡Ô°fi fiFÙ* F°uw° $$26$$
ıæŸu ŸtCÌ® J¡°u yw, N°yw, _bh~>, ª≈Ô, t<Ôfi Îba ın w≤ay°u* Ÿu ≤°y N°æ≤ πuT fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ
w[bI°fiÙ J¡°u yw, NU∫°yw, _bh~>, t<Ôfi, ın Îba ªaªÔ ˚°uy°u* Ÿu ≤°y N°æ≤ πuT fiFÙ* F°uw° $$27$$
w[bI J¡°u •∫°u* NfiC≤°y fiFÙ* F°uw° ? oŸ „aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ w[bI ≈C”T oŸ ıywg tu* tfi, tfifi (ŸaJ¡v≈) ı°u Ÿf JC¡~> <b>Ωt°fi Fæ, bF Ÿf
<bT∫°u∏tC©w° J¡°u ≈®°›w <ªW[b Ju¡ <bÔ°Ÿ J¡° ÎJ¡ vÔ°Ÿ Fæ, ∫°u* ı°fiwu Fæ*, oŸ<ÔÎ fiJ¡°u <J¡ŸÙ Ÿu
≤°y ∫° πuT fiFÙ* F°uw° $$28$$
ı°u NFtg, ˚¥w N°<Ì wS° wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* Ã≈∏fi F°ufiub°ÔÙ b_wCÎ≥ Âÿ∫ N°æ≤ Ì„Õfi Ju¡ Ÿ‡f∏@°u* Ÿu
<Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ*, bF Ÿf Ju¡bÔ tfi J¡° FÙ <b_w°≤ Fæ, tfi J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ <Ÿb° N°æ≤ JC¡~> fiFÙ*
Fæ $$29$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ıywg tu* Ì°u ≈Ì°SÕ Fæ* ÎJ¡ Âÿ∫ N°æ≤ ÌqŸ≤° B‹¸>° ofi Ì°u ≈Ì°S°u˘ Ju¡ fÙª
tu* Ju¡bÔ Â<‹¸> Ju¡ ∫°fiÙ Â<‹¸> _bR¡≈ Ÿ°sÙ˚¥w N°Ãt° Ju¡ π°≤° <Ÿ] F…N° ı°u Âÿ∫ ≈Ì°SÕ Fæ, bF NŸwg
Fæ ∫° Ÿwg Fæ ? oŸ <bT∫ J¡° N˚Ù wJ¡ <fidÕ∫ fi F°u ŸJ¡fiu Ju¡ J¡°≤d Âÿ∫ FTÕ N°æ≤ „°uJ¡ Ju¡ <ÔÎ N∫°uÀ∫
FÙ Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤° _bw#<Ÿ] ı°u Ÿ°sÙR¡≈ N°Ãt° Fæ, bF w°u NŸay Fæ, oŸ<ÔÎ Ã≈∏fi F…Î ˚Ù FTÕ N°æ≤
„°uJ¡ Ÿu bF Ÿ‡f] fiFÙ* F°uw°, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* ÂJg¡ N°æ≤ Âÿ∫ Ì°ufi°u* J¡°u Ÿwg ∫° NŸwg t°fifiu ≈≤ ˚Ù
FTÕ-„°uJ¡ J¡∑ Ÿa˚°bfi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$30$$
•∫° NŸÃ∫ b_wC Ju¡ <bT∫ tu* FTÕ N°æ≤ „°uJ¡ F°uwu Fæ ? ∫° ŸÃ∫ b_wC Ju¡ <bT∫ tu* ? ∫° ŸÃ∫°ŸÃ∫
b_wC Ju¡ <bT∫ tu* ? ofi wÙfi <bJ¡v≈°u* tu* ˚Ù FTÕ N°æ≤ „°uJ¡ J¡∑ ∫°uÀ∫w° fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u NŸÃ∫ b_wC Fæ, ŸJu¡ <bT∫ tu* FTÕ-„°uJ¡ J¡≤fi° Δ∫SÕ FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ bF w°u
NŸÃ∫ FÙ ™>F≤° $ ı°u ŸÃ∫ b_wC Fæ ŸJu¡ <bT∫ tu* ˚Ù FTÕ-„°uJ¡ J¡≤fi° NfiC<ªw Fæ, •∫°u*<J¡ ŸÃ∫ b_wCC
ŸÌ°-ŸbÕÌ° ≈®°›w FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ÎuŸÙ b_wC Ju¡ <bT∫ tu* Ô°˚-≈®∫C•w FTÕ N°æ≤ F°<fi-≈®∫C•w „°uJ¡ ∫u
Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ* ? Nf w¨wÙ∫ <bJ¡v≈ fª°, bF ˚Ù N∫C•w Fæ, •∫°u*<J¡ ŸÃ∫-NŸÃ∫ ÎJ¡ b_wC F°u FÙ
fiFÙ* ŸJ¡wÙ, J¡°≤d <J¡ ÎJ¡ b_wC tu* ŸÃ∫Ãb N°æ≤ NŸÃ∫Ãb ∫u Ì°u <b”] @tÕ fiFÙ* ≤F ŸJ¡wu $ ÎuŸÙ
≈¿≤¿_S<w tu* ∫F w¨wÙ∫ <bJ¡v≈ ≈®St <bJ¡v≈ Ju¡ ŸÂ„ F°u ı°fiu Ÿu ≈®St <bJ¡v≈°u•wÌqTd FÙ oŸtu*
N° y∫° $ ıf ÎuŸÙ b°_wb tu* ¿_S<w Fæ, wf ıywg tu* FTÕ-„°uJ¡-∫°uÀ∫ <J¡ŸÙ b_wC Ju¡ fi ≤Ffiu Ÿu ŸJu¡
<ÔÎ N°≈J¡°u „°uJ¡ J¡≤fi° Δ∫SÕ FÙ Fæ $$31$$ Fu ŸC∏Ì≤fiu`b°Ôu ZÙ≤°tıÙ, <tØ∫° Ì„ÕfiR¡≈Ù ˚®t J¡°u
~>°unJ¡≤ N°≈ ∫S°SÕ b_wC J¡° Nbyt J¡¿≤∫u $ ıf tfiC‹∫ ∫S°SÕ I°fi Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ≈®°æ» ffi ı°w°
Fæ, wf oŸ ŸaŸ°≤tu* J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù bF t°uF J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$32$$
˚°uy-ŸC© Ju¡ <ÔÎ Ÿ˚Ù Ô°uy <bT∫ N°æ≤ o¿∏B∫°u* J¡° Ÿ‡f∏@ t°fiwu Fæ*, Ÿ Ÿ‡f∏@ J¡∑ Nb_S°
ŸyÕ - 72] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1121
tu* N<˚Δ∫•w F°ufiub°Ô° ı°u ŸC© Fæ, ŸJ¡° _bw# ≈®J¡°„ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bF NfiC˚¥<w_bR¡≈ Fæ, b¨<WR¡≈
≈°<@ Ju¡ fÔ Ÿu ≈®wÙ∫t°fi ˚uÌ, w°≤w‡∫ N°<ÌJu¡ <fi≤°Ÿ Ÿu N©^±> Ju¡ Ÿ°S Îu•∫ F°ufiu ≈≤ bF ŸC©
f®Ê_bR¡≈ FÙ Fæ, ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≤‡∫ <bT∫ N°æ≤ o¿∏Ì®∫ı<fiw b¨<W∫°u* J¡° ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ N≈fiÙ N°Ãt° tu* Ã≈∏fi ı°u
≈≤t°Ãt_bR¡≈ŸC© Fæ, bF ≤‡∫ <bT∫ N°æ≤ o¿∏B∫°u* Ju¡ ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ Ju¡ <b_w°≤ Ÿu N<˚Δ∫•w
(≈®J¡°<„w) F°uw° Fæ $ oŸ<ÔÎ NfiC˚¥w-_bR¡≈ ŸC© f®Ê FÙ J¡F° ı°w° Fæ $$33$$
<bT∫ N°æ≤ o¿∏Ì®∫°u* J¡° Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ Ÿb°uÕWt ı°u ŸC©°fiC˚¥<w F°uwÙ Fæ, bF NI°fiÙ ≈C”T J¡°u
ŸaŸ°≤ ≈®Ì°fi J¡≤wÙ Fæ N°æ≤ w[bI I°fiÙ ≈C”T J¡°u Ÿb°uÕWt ŸÌ° Ì∫_bR¡≈ t°us ≈®Ì°fi J¡≤wÙ Fæ ∫°fiÙ
<bT∫°J¡°≤ b¨<W Ÿu N°_b°<Ìw ŸC© <bT∫°u* tu* ≤°y N°<Ì Ì°uT°u* J¡° L°bfi J¡≤ ŸaŸ°≤ Ìuw° Fæ N°æ≤
<bT∫°u* J¡° <bbuJ¡J¡≤ N©^±> N<πwÙ∫ N°Ãt˚°bŸu y¨FÙw ŸC© t°us Ìuw° Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$34$$
≤‡∫ <bT∫°u* J¡° N°æ≤ o¿∏B∫b¨<W∫°u* J¡° ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ Ã≈∏fi F°ufiub°Ô° ı°u ŸC© Fæ, bF
N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, ÎuŸ° tF°Ãt° Ô°uy J¡Fwu Fæ* $
bF ŸC© <bT∫Ÿay Ÿu ∫C•w F°ufiu ≈≤ ŸaŸ°≤ J¡FÔ°w° Fæ N°æ≤ <bT∫ Ÿay Ÿu ¿b<fitCÕ•w F°ufiu ≈≤
tC<•w J¡FÔ°w° Fæ $$35$$ Ì…#©R¡≈Ù fÙt°≤Ù Ÿu b<ıÕw Âÿ∫ N°æ≤ Îu¿∏B∫J¡ b¨<W∫°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu
ı<fiw ŸC©°fiC˚b, ∫<Ì s∫ N°æ≤ N<w„∫ Ÿu ∫°fiÙ ≈C^∫ Ju¡ w°≤w‡∫Ÿu ı<fiw b¨<Wfi°„ N°æ≤ b¨<W
bæ„Ω Ju¡ ÃJ¡TÕ Ÿu F°ufiub°Ôu s∫ N°æ≤ N<w„∫ Ÿu „¥∏∫ F°u ı°∫, w°u bF tC<•w_bR¡≈ F°u ı°w° Fæ,
ÎuŸ° <bπ°fig Ô°uy J¡Fwu Fæ* $$36$$ Âÿ∫ N°æ≤ Ì„Õfi Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu F°ufiub°ÔÙ ı°u N©^±> ≈¥d°Õfi∏Ì
_kC¡≤d-_bR¡≈ Âÿ∫ N°æ≤ Ì„Õfi Ÿu b<ıÕw ŸC©°fiC˚¥<w F°uwÙ Fæ, ŸJ¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu Ÿu ŸaŸ°≤
J¡∑ NfiCÃ≈<W F°uwÙ Fæ $$37$$ •w ≈®J¡°≤ J¡∑ Â<‹¸> J¡° N©^±>-≈¥d°Õfi∏Ì-_kC¡≤d°ÃtJ¡ ŸC©°fiC˚¥¿w
J¡°) NbÔ‡ffi J¡≤fiu ≈≤ N°Ãt_bR¡≈ J¡°u N°b¨w J¡≤fiub°ÔÙ ŸCTC¿›w Â<‹¸> J¡° <bh~>uÌ F°u ı°w° Fæ
N°æ≤ N°Ãt_bR¡≈-Â<‹¸> ≈®J¡°¿„w ≤FwÙ Fæ $ ŸÙ ÎJ¡t°` Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu ≈≤ FÙ wC∫°Õb_S°
≈®°›w F°uwÙ Fæ N°æ≤ ŸÙJu¡ NbÔ‡ffi Ÿu tC<•w J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$38$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf Âÿ∫
N°æ≤ Ì„Õfi Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu <fitCÕ•w N°æ≤ ≈≤t fC<] Ÿu ∫C•w ∫F _bR¡≈ Â<‹¸ >F°uwÙ Fæ, wf Âÿ∫ N°æ≤
Ì„Õfi Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ju¡ NŸÔÙ w[b J¡°u ı°fiJ¡≤ ≈C”T wC∫°Õb_S° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ (wC∫Õ_bR¡≈° tC<•wtu*
N°Ãt° J¡° ı°u _bR¡≈ ≤Fw° Fæ, Ÿu fwÔ°wu Fæ*) Fu ZÙ≤°tıÙ, wC∫Õw°R¡≈ tC<•wtu* N°Ãt° fi w°u _S¥Ô
≤Fw° Fæ, fi NdC ≤Fw° Fæ, fi ≈®Ã∫s°ÃtJ¡ b¨<W J¡° <bT∫ ≤Fw° Fæ, fi N<bT∫ ≤Fw° Fæ, fi ªæw∏∫
∫C•w ≤Fw° Fæ, fi ın ≤Fw° Fæ, fi NŸwg FÙ ≤Fw° Fæ, fi N¿_wÃbR¡≈ ˚°b<bJ¡°≤ Ÿu ∫C•w ≤Fw°
Fæ $$39,40$$ •w Nb_S° tu* N°Ãt° fi NFaR¡≈ ≤Fw° Fæ, fi N∏∫ _bR¡≈ ≤Fw° Fæ, fi ÎJ¡Ãb Ÿa¶∫°
Ÿu ∫C•w ≤Fw° Fæ, fi NfiuJ¡Ãb Ÿu ∫°fiÙ ÎJ¡Ãb Ÿa¶∫° Ju¡ N˚°b Ÿu ∫C•w ≤Fw° Fæ, fi ŸtÙ≈ tu* ≤Fw°
Fæ, fi Ìq≤ tu* ≤Fw° Fæ, fi ŸW°Z∫ ≤Fw° Fæ N°æ≤ fi ŸW°Z∫Ãb Ju¡ N˚°b Ÿu ∫C•w ≤Fw° Fæ $$41$$
wC∫°Õb_S° tu* N°Ãt° fi w°u ≈®°›∫ Fæ, fi NÃ∫∏w N≈®°›∫ Fæ, fi Ÿb°ÕÃtJ¡ Fæ, fi Δ∫°≈J¡ Fæ, fi ≈Ì°u* J¡°
b°h∫ Fæ, fi w°u ≈Ì°u* J¡° Nb°h∫ Fæ, (•∫°u*<J¡ wC∫ÕÃb°<Ì ≈Ì°u* Ÿu Ô¿sw F°uw° Fæ), fi ≈°≥ª ˚¥w°u* J¡°
N°Ãt° (_b˚°b) Fæ N°æ≤ fi ≈°≥ª ˚¥w°u* Ju¡ _bR¡≈˚¥w FÙ Fæ $$42$$
1122 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
•w NSÕ tu* ∫C¿•w J¡Fwu Fæ* $
tfi Ju¡ Ÿ°S ı°u ªsC N°<Ì ~># o¿∏Ì®∫°≥ Fæ, fiJ¡° <bT∫ ı°u ∫F Âÿ∫Ãb J¡°u ≈®°›w ∫°fiÙ ıywg Fæ,
ŸJ¡° N<wJ®¡td J¡≤fiub°Ô° ı°u ≈Ì F°uy°, bF oŸ ıywg tu* <bΩt°fi <J¡ŸÙ Âÿ∫ ≈Ì°SÕ J¡° _bR¡≈
fiFÙa F°u ŸJ¡w°, <J¡∏wC _b_bR¡≈ F°u ŸJ¡w° Fæ $$43$$
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡° ∫F ıywg Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ oŸ ıywg J¡°u ˚ÔÙ˚°≥<w ı°fifiub°Ôu
≈C”T Ju¡ <ÔÎ ∫F Ÿt_w <bÿb N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, J¡FÙa ˚Ù N°Ãt_bR¡≈ Ÿu b<ıÕw b_wC fiFÙ* Fæ $$44$$
wf •∫°u* ˚¥<t N°<Ì˚¥w <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫F N°Ãt° FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* J¡°<™>∏∫, Bbw°, _≈∏Ì, N°J¡°„R¡≈Ù NbJ¡°„ N°æ≤
≈®J¡°„ Ju¡ NbÔ°uJ¡fi°u* Ÿu J®¡t„# ≈¨ØbÙ, ıÔ, b°∫C, N°J¡°„ N°æ≤ wuıR¡≈ ıywg-˚°b°u* tu* <bΩt°fi Fæ
∫°fiÙ fi¸> Ju¡ Ÿt°fi Nb¿_Sw Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$45$$
∫F N°≈fiu Jæ¡Ÿu <fiÿª∫ <J¡∫° <J¡ N°Ãt° FÙ Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿu Nb¿_Sw Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ª¥≥<J¡ b_wCN°u* J¡∑ ı°u-ı°u ŸW° Fæ, bF N°Ãt° Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤Ù b_wC fiFÙ*
Fæ, oŸ<ÔÎ ı°u J¡°uoÕ ∫F J¡Fu <J¡ tæ* N°Ãt≈®J¡°„ Ÿu Δ∫<w¿≤•w Fq≥, w°u ŸJ¡° b柰 J¡Ffi° ∏tW J¡∑
fi°o˘ fJ¡b°Ÿt°` FÙ Fæ, ∫F N°≈ ı°<fi∫u $$46$$
ı°u JC¡~> ≈FÔu J¡F°, Ÿ ŸfJ¡°u ÎJ¡` J¡≤ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, Ÿt_w J¡°Ô N°æ≤ NŸÙt J¡°ÔJ®¡t°ua Ju¡ fÙª tu* ≈®<b‹¸> NfiuJ¡ ıywg wS° fi NfiuJ¡
ıyw°u* tu* ıÙb Ju¡ NfiæJ¡<b@ ŸaŸ°≤ ∫F Ÿf ÎJ¡ N°Ãt° FÙ Fæ, oŸJ¡°u ~>°un N°æ≤ J¡°uoÕ ÌqŸ≤Ù J¡Ô° J¡∑
ydfi° Fæ FÙ fiFÙ*, Nw# Fu tF°fiC˚°b, N°≈ ≈FÔu oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ fC<] Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ •w¡ fC<] Ÿu
∫°fiÙ w[bÌ„Õfi Ÿu oŸ ŸaŸ°≤ Ÿu N≈fi° ~C>¸>J¡°≤° ≈° ı°o∫u $$47$$
fFW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<wFW≤b°≥ ŸyÕ
Ì°u w≤F J¡∑ NFa˚°bfi° y®Fd J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ, wÙŸ≤Ù NFa˚°bfi° Ã∫°y J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ,
wÙfi°u* NFa˚°bfi°N°u* Ju¡ Ã∫°y Ÿu tC<•w J¡∑ oh~>° fiFÙ* F°uwÙ, ∫F J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu <ª∏w°t<d Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ı°fifiub°Ôu Ìubw°
<ª∏w°t<d J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôuwu Fæ* bæŸu FÙ ≈¥b°uÕ•w <bª°≤°ÃtJ¡ Â<‹¸> Ÿu πæw J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N°Ãt° Ju¡
_bR¡≈ J¡°u ı°fifiub°Ôu w[b<bwg tF°Ãt° _bR¡≈°b¿_S<wR¡≈ tCC<•w J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôuwu Fæ* $$1$$
ŸbÕ` NFa˚°b-Â<‹¸> J¡°u fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈J®¡t J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Nf N°≈ oŸ <πwÙ∫ Â<‹¸> J¡° Zbd J¡∑<ı∫u, oŸJ¡° Zbd J¡≤fiu Ÿu N°≈ N<bªÔ
N≈fiu N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ Ôu*yu N°æ≤ <ÌΔ∫ Â<‹¸>> Ÿu Ÿ‡≈∏fi F°u ı°∫u*yu $$2$$ tæ* N°J¡°„ Fq≥, tæ*
N°<ÌÃ∫ Fq≥, tæ* <Ì„°Î≥ Fq≥, tæ* N@# Fq≥, tæ «¡ºbÕ Fq≥, tæ* ÌæÃ∫ Fq≥, tæ* Ìub Fq≥, tæ* Ô°uJ¡ Fq≥ N°æ≤ tæ* ª∏B N°<Ì J¡∑
≈®˚° Fq≥ $ tæ* N∏@J¡°≤ Fq≥, tæ* tu| Fq≥, tæ* ≈¨ØbÙ Fq≥, tæ* ŸtCÌ® N°<Ì Fq≥ wS° ≤udC, b°∫C, N<Àfi Îba ∫F Ÿt_w
ıywg tæ* FÙ Fq≥ $$3,4$$ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* Ÿf ıyF ı°u _bR¡≈˚¥w N°Ãt° Nb¿_Sw Fæ, bF tæ* FÙ* F≥¥ $ oŸ
ŸyÕ - 73] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1123
Ÿb°ÕÃtJ¡ _bR¡≈ Ÿu <˚∏fi ≈¿≤¿h~>∏fi tæ* J¡°æfi Fq≥ ? NS°Õwg tæ* J¡˚Ù ≈¿≤¿h~>∏fi fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fq≥ $ ÌuF°<Ì
˚Ù tCHŸu <˚∏fi J¡°æfi Fæ* ? ÎJ¡ N<πwÙ∫ b_wC tu* <πÃb (_bR¡≈yw˚uÌ) <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$5$$
Fu ≤°tıÙ, ∫°u* <bª°≤J¡≤ N°≈ <fiÿª∫°ÃtJ¡ I°fi Ÿu ∫C•w F°u ı°o∫u, wÌfi∏w≤ N°Ãt° Ju¡ ˚Ùw≤ ≤Ffiub°Ôu
ıywg J¡°u _b_bR¡≈ ˚¥w Ìu<©∫u $ ∫°u* ıywg J¡°u _b_bR¡≈˚¥w Ìu©fiu Ju¡ Nfi∏w≤ N°≈ FTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ÿu
≈≤°<ıw fiFÙ* F°uyu $$6$$ Fu J¡tÔfi∫fi ≈°≈„¥∏∫ ZÙ≤°|b, oŸ Ÿt_w ıywg Ju¡ N°Ãt_bR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw
F°u ı°fiu ≈≤ •∫° N≈fi° N°æ≤ •∫° ≈≤°∫° ≤Fuy° ? ∫F N°≈ tCHŸu J¡<F∫u NS°Õwg N≈fi° N°æ≤ ≈≤°∫° JC¡~
˚Ù fiFÙ* ≤Fuy° $$7$$ w[bI Ÿu <˚∏fi ÎuŸÙ J¡°æfi b_wC Fæ, ı°u Ÿu ∫<Ì ≈®°›w F°u ı°∫ w°u bF w<∏fif∏@fi
FTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ÿu y®_w F°u ı°∫ $ ∫<Ì ŸJ¡° ÎuŸÙ b_wC Ju¡ N° ı°fiu Ÿu <bT°Ì <Ì©Ô°oÕ ≈nu w°u bF
w[bI FÙ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC Nw[bI FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ ÎuŸ° ≈C”T ıy∏t∫ FÙ F°uw° Fæ <ª∏t∫ fiFÙ*, ∫F
ı°fifi° ª°<FÎ $$8$$ ∫u N°yu J¡FÙ ı°fiub°ÔÙ Ì°u NFaJ¡°≤ J¡∑ Â<‹¸>∫°≥ Ÿ°¿[bJ¡ N°æ≤ NÃ∫∏w <fitÕÔ Fæ*,
fiJ¡∑ w[bI°fi Ÿu ≈®b¨<W F°uwÙ Fæ, bu t°us J¡°u Ìufiub°ÔÙ wS° ≈°≤t°<SÕJ¡ Fæ $$9$$ Fu ≤|CJC¡Ô<wÔJ¡ fi
Ì°u NFaJ¡°≤-Â<‹¸>∫°u* tu* ≈FÔÙ ŸfŸu ≈≤u N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ _S¥Ô _b˚°b b<ıÕw, ı°y®wg N°<Ì wÙfi
Nb_S°N°u* Ÿu ∫C•w wS° Âÿ∫°u* Ÿu „¥∏∫ "tæ* Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤Ù "Ÿ˚Ù JC¡~> tæ* Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤
J¡∑ Fæ $$10$$ Fu ≈°≈„¥∏∫ ≤°tıÙ, ofi Ì°u Ÿu ≈¨SJg¡ ÎJ¡ wÙŸ≤Ù NFaJ¡°≤̨<‹¸> _b˚°bw# FÙ , fi <J¡
„°˜w# ªÔÙ N° ≤FÙ Fæ $ oŸJ¡° _bR¡≈ Fæ -'ÌuF tæ* Fq≥" $ oŸ Â<‹¸> >J¡°u N°≈ Ju¡bÔ Ì…#©Ì°∫J¡ FÙ
ı°<fi∫u, fi <J¡ <bZ°¿∏wÌ°∫J¡ $$11$$ Nf N°≈ ofi wÙfi°u* NFaJ¡°≤°u* J¡°u ˚Ù ~>°unJ¡≤ ı°u Nb<„‹¸>
≤Ffiub°Ô° NFa˚°bfi°„¥∏∫ ≈¥dÕ <ªÃ_b˚°b Fæ, ŸJ¡° NbÔ‡ffi J¡≤ ŸÙ NbÔ‡ffi ∫°uÀ∫ b_wC tau
<fi≤w F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤<FÎ $$12$$ ∫Ω<≈ N°Ãt° „°u@fi π°≤° N<©Ô ≈®≈aª _bR¡≈ Ÿu <fitCÕ•w wS°
f°@ Ju¡ π°≤° Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ŸW° J¡° N<wJ®¡td J¡≤fiub°Ô° Fæ; wS°<≈ ıywg Ju¡ f°u@ _bR¡≈ ≈°∫
Ju¡ π°≤° <fi<©Ô ıywg J¡°u ≈¥dÕ J¡≤fiub°Ô° ŸfJ¡° ≈®J¡°„J¡ ∫F N°Ãt° Fæ $$13$$
∫C¿•w, „°˜ N°æ≤ yC”bªfi ∫u w°u Ju¡bÔ <Ì„°t°` J¡° Ÿ¥ªfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Fæ*, ŸJ¡° ≈¿≤ª∫ w°u
Ju¡bÔ N≈fiu NfiC˚b Ÿu FÙ F°uw° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu w[bIZu‹™>, N≈fiu FÙ NfiC˚b Ÿu „Ù|® Ìu<©∫u <J¡ N°≈ ŸÌ°-ŸbÕÌ° <Ìw _b˚°b wwg-≈ÌÔ‚∫
≈≤f®Ê _bR¡≈ FÙ Fæ Nw# N°≈ ÌuF N°<Ì J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ÿu ∫C•w NFaJ¡°≤ w°Ì°Ã‡∫°º∫°Ÿ J¡° ≈¿≤Ã∫°y
J¡≤ ÌÙ<ı∫u $$14$$
"wa Ãb°æ≈<fiTÌa ≈C”Ta ≈¨h~>°<t' (≈<fiTÌ Ju¡ ≈®t°d-y‡∫ Ÿ ≈C”T Ju¡ <bT∫ tu* ≈¥~>w° Fq≥) oÃ∫°<Ì
ZC<w Ÿu ∫F I°w F°uw° Fæ <J¡ @t°Õ@tÕ Ju¡ ŸÂ„ ZC<w N°æ≤ ZCÃ∫C•w ∫C<•w∫°u* tua Ju¡bÔ <bÿb°Ÿ ≤©fiu Ÿu
FÙ NÔ°æ<J¡J¡ N°Ãt° J¡° ≈¿≤I°fi F°uw° Fæ, ÎuŸÙ <_S<w tu* N°≈ ∫F Jæ¡Ÿu J¡Fwu Fæ* <J¡ N°Ãt° Ju¡bÔ N≈fiu
NfiC˚b Ÿu FÙ buΩ Fæ ? w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, N°Ãt° fi w°u NfiCt°fi Ÿu (∫C¿•w Ÿu) _kC¡¸> F°uw° Fæ N°æ≤ fi N°›w bªfi N°<Ì Ÿu _kC¡¸>
F°uw° Fæ, <J¡∏wC bF ŸbÕÌ° Ÿf ≈®J¡°≤ Ÿu Ju¡bÔ NfiC˚b Ÿu FÙ ≈®Ã∫s ∫°fiÙ _kC¡¸> F°uw° Fæ $ @tÕ N°<Ì Ju¡
Ÿt°fi NÃ∫∏w ≈≤°us N°Ãtb_wC J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ZC<w N°<Ì J¡∑ ≈®b¨<W fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC
ŸfJu¡ NfiC˚b Ÿu <Ÿ] ŸW°b°Ôu N°Ãt° J¡° <bbuªfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ FÙ fiJ¡∑ ≈®b¨<W Fæ $$15$$
1124 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸfJ¡°u N°Ãt° ≈®Ã∫s Fæ, oŸJ¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
f°fl N°æ≤ N°∏w≤ <bT∫°u* tu* N∏w#J¡≤dJ¡∑ b¨<W Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu N<˚Δ∫•w F°ufiub°Ô° ı°u
NSÕ≈®J¡°„R¡≈ Ÿ°s°wg N≈≤°us I°fi ≈®<Ÿ] Fæ N°æ≤ ı°u NfiC<t<w, ≈<t<w N°æ≤ „°ÆÌ I°fi N°<Ì ˚Ù
≈®<Ÿ] Fæ*, bF Ÿf, <bT∫ N°æ≤ N∏w#J¡≤d b¨<WR¡≈ ≈°<@ Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu N≈≤°us N°ÃtR¡≈ Ÿu FÙ
Nb<„‹¸> ≤Fwu Fæ* $ ZC<w ˚Ù J¡FwÙ Fæ $ "≈®<wf°u@<b<Ìwa twtt¨wÃba <F <b∏Ìwu" $$16$$
N°Ãt° ≈®Ã∫s N°æ≤ ≈≤°us buΩ, Δ∫•w Îba NΔ∫•w¡ Ì°ufi°ua Ÿu <bÔsd Fæ, oŸ J¡Sfi Ÿu Âÿ∫ N°æ≤
Ì„Õfi Ì°ufi°u* Ÿu ˚Ù bF <fitCÕ•w Fæ, oŸJ¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
∫F ≈®J¡°„°ÃtJ¡ N°ÃtÌub fi w°u Ÿwg Fæ N°æ≤ fi NŸwg Fæ, fi NdC Fæ N°æ≤ fi tF°fig Fæ, fi Ÿwg N°æ≤
NŸwg J¡∑ Â<‹¸> Ju¡ tº∫ tu* ∫°<fi ŸÃ∫°ŸÃ∫ Fæ, <J¡∏wC bFÙ Ω°uwfi°ÃtJ¡ Ìub oŸ Âÿ∫t°fi Ÿt_w ıywg
J¡° _bR¡≈˚¥w Fæ $$17$$
oŸ ≈®J¡°≤ b°yg N°<Ì J¡tu˘¿∏B∫°u* J¡∑ ≈®b¨<W tu* <fi<tW F°ufiu Ju¡ J¡°≤d b°y°<Ì Ÿu Δ∫b⁄w fi F°ufiub°Ôu
N°Ãt° J¡° ≈¿≤ª∫ ÌuJ¡≤ Nf b°y°<Ì N°æ≤ fiJu¡ (b°y°<Ì Ju¡) <bT∫°u* J¡° Ÿtu* f°@ J¡≤Ju¡ ŸÙJ¡°
≈¿≤„uT J¡≤fi° ª°<FÎ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt° FÙ oŸ ≈®J¡°≤ f°uÔw° Fæ, ≈≤∏wC bF J¡F° fiFÙ* ı° ŸJ¡w° $ ∫u b°Jg¡ N°<Ì N°æ≤ fiŸu Δ∫b⁄w
F°ufiub°Ôu ≈Ì°SÕ N°Ãt° Ÿu N∏∫ fiFÙ* Fæ*, Fu ≤°tıÙ, N°≈ N°Ãt° J¡°u Nfi°t∫ (N<bJ¡°≤Ù) FÙ Ìu<©Î $$18$$
N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt°, ∫F fi°t-R¡≈ ı°u <b˚°y Fæ, ŸJ¡∑ ˚Ù ŸÙ N°Ãt° fiu N≈fiÙ I°fi„<•w Ÿu
∫°fiÙ t°∫°„<•w Ÿu J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ, Nw# f°º∫Ãb J¡∑ ≈≈<W Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫F N°Ãt° Fæ N°æ≤ ∫F N°Ãt° fiFÙ* Fæ, ∫°u* ı°u ŸaI°˚uÌ Fæ, oŸJ¡∑ _b∫a N°Ãt° fiu FÙ N≈fiu tu* N≈fiÙ
ŸbÕyw „<•w Ÿu (t°∫°„<•w Ÿu) J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$19$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, bF ≈®J¡°„t°fi ≈≤t°Ãt° wÙfi°u* J¡°Ô°u* tua Ÿf ıyF Nb¿_Sw Fæ, bF ∫Ω<≈ ŸÌ°
<fiÃ∫ _b≈®J¡°„, ≈¥dÕ Îba N≈≤°us _b˚°b Fæ, wS°<≈ Ÿ¥‚t N°æ≤ Δ∫°≈J¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _S¥Ô-<bT∫°u*
tu* N°Ÿ•w fC<]b°Ôu ≈C”T ŸJ¡° ≈¿≤I°fi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu Fæ $$20$$
_S¥Ô-<bT∫°u* J¡∑ N°Ÿ<•w tu* w°u t°uFb„ ≈C∫Õ‹¸>J¡R¡≈ ≈°<@ tu* (≈°≥ª˚¥w, J¡tÕ, b°Ÿfi° N°æ≤
<bΩ° ofi N°™> b_wCN°u* Ÿu ffiu F…Î <Ô*y „≤Ù≤ tu*) ≈®<w<f‡f ≈nfiu Ÿu N°Ãt° J¡∑ ı°∫t°fi ıÙb˚°b°≈<W
<fi<tW Fææ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ Ju¡ J®¡t Ÿu Ã≈∏fi ˚°uuÀ∫ N°æ≤ ˚°uy°∫wfi N°<Ì NfiuJ¡ ≈Ì°S°u˘ tu* ≈C∫Õ‹¸>J¡R¡≈Ù Ì≈Õd tu* N≈fiÙ
t°∫°b„ _bw# N°Ãt° FÙ ıÙbR¡≈ Ÿu ≈®<w<f¿‡fw F°uw° Fæ $21$$ ıæŸu ≈a©u N°<Ì Ju¡ Ÿa∫°uy Ÿu N°J¡°„
tu*u ŸbÕÌ° ŸbÕ` ¿_Sw b°∫C N<˚Δ∫•w <J¡∫° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ≈C∫Õ‹¸>J¡ Ju¡ Ì∫ Ÿu FÙ ŸÌ° ŸbÕ` ¿_Sw
_b∫a N°Ãt° "NFtg' oŸ R¡≈ Ÿu N<˚Δ∫•w <J¡∫° ı°w° Fæ $$22$$ ıæŸu Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡° N¿_wÃb ŸbÕ`
<bΩt°fi Fæ, bæŸu FÙ tFuÿb≤ <ªÃ_bR¡≈ ≈≤t°Ãt° ˚Ù ŸbÕ` <bΩt°fi Fæ wS° Δ∫°≈J¡ Fæ, bF J¡FÙ* ÎJ¡
ıyF ≈≤ FÙ ∫°fiÙ <J¡ŸÙ ÎJ¡ ÌuF tu* FÙ ≤Fw° Fæ, ÎuŸÙ f°w fiFÙ* Fæ $$23$$
≈¿≤¿h~>∏fi NFa_bR¡≈ Ÿu ≈≤t°Ãt° Ju¡ _kC¡≤d tau w°u ≈C∫Õ‹¸>J¡ FuwC Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b°∫C F°ufiu ≈≤ ≤ı#J¡d ≈®_kC¡¿≤w F°uwu Fæ* NSb° ıæŸu ÌÙ≈J¡ F°ufiu ≈≤ Ì„Õfi ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ,
ŸyÕ - 73] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1125
bæŸu FÙ ≈C∫Õ‹¸>J¡ Ju¡ F°ufiu ≈≤ FÙ Ÿtu* ıÙb ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ, fi <J¡ ≈ÃS≤ tua ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$24$$
ıæŸu N°J¡°„ tau Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ FÙ Ÿf tfiC‹∫°u* J¡°u wwg-wwg <J®¡∫° Ÿu F°ufiub°Ôu k¡Ô°u* J¡∑ N<˚Ô°T°
≈®_kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ≈C∫Õ‹¸>J¡ tu* ≈≤t ≈®ut°_≈Ì <fi≤<w„∫°fi∏Ì°ÃtJ¡ _b°Ãt° Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ FÙ ∫F
_buh~>°≈®Ù<w N°æ≤ <b<ª` ˚°uy°u* J¡∑ oh~>° ≈®_kCC¡¿≤w F°uwÙ Fæ $$25$$
∫Ω<≈ N°Ãt° Ÿf Δ∫bF°≤°u* Ÿu Ìq≤ Fæ, w°u ˚Ù "N°Ãtfi_wC J¡°t°∫ Ÿb˘ <≈®∫a ˚b<w' oÃ∫°<Ì ZC<w Ÿu
N°Ãt° FÙ <≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫ J¡° <fib°ÕFJ¡ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $
b柰 ˚Ôu FÙ F°u, ŸŸu •∫° F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ ¿_Sw F°ufiu ≈≤ wwg-wwg oh~>°k¡Ô tu* NfiCR¡≈ ¿_S<w ≤©fiub°Ô° ∫F Δ∫bF°≤
∫<Ì <bfi‹¸> F°u ı°w° Fæ, w°u ŸŸu Ÿ¥∫Õ tu* •∫° N°∫° ? NS°Õwg JC¡~> fiFÙ* $$26$$ _b≈®J¡°„ _bR¡≈
N°Ãt° Ju¡ Nb¿_Sw F°ufiu ≈≤ N°ÃtŸW° Ÿu N≈fiÙ ¿_S<w J¡°u ≈®°›w J¡≤fiub°ÔÙ ÌuF ∫<Ì fi‹¸> F°u ı°wÙ
Fæ, w°u ŸŸu N°Ãt° tua •∫° F…N° ? NS°Õwg JC¡~> ˚Ù fiFÙ* $$27$$
wf N°Ãt° J¡° _b°˚°<bJ¡ _bR¡≈ Jæ¡Ÿ° Fæ ? w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸfJ¡° ∫F N°Ãt° <J¡ŸÙ Ÿt∫ fi w°u Ã≈∏fi F°uw° Fæ, fi t≤w° Fæ, fi JC¡~> y®Fd J¡≤w° Fæ, fi JC¡~>
ª°Fw° Fæ, fi tC•w F°uw° Fæ N°æ≤ fi f] F°uw° Fæ $$28$$
oŸ<ÔÎ N°Ãt° J¡°u NI°fi Ÿu FÙ NfiSÕ J¡∑ ˚®°¿∏w F…oÕ Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
N°Ãt° Ju¡ ≈®f°u@ Ÿu Ã≈∏fi, N°Ãt„¥∏∫ b_wC tu* N°Ãt˚°b J¡°u ≈®°›w FCoÕ, ≤≠ıC tu* Ÿ≈Õ ˚®t Ju¡
ŸÂ„, ˚®°¿∏w Ju¡bÔ Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ $$29$$
≈®f°u@ F°ufiu ≈≤ N°Ãt° <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° ≤Fw° Fæ ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
∫F N°Ãt° J¡˚Ù ˚Ù Ã≈∏fi fiFÙ* F…N°, •∫°ua<J¡ oŸJ¡° J¡°uoÕ N°<Ì J¡°≤d fiFÙ* Fæ, N°æ≤ ∫F fi‹¸> ˚Ù
fiFÙ* F°uw° •∫°u*<J¡ ŸJ¡∑ Ã≈<W fiFÙ* F…oÕ Fæ $ bF N°Ãt<˚∏fi b_wC J¡∑ J¡˚Ù ˚Ù N<˚Ô°T° fiFÙ* J¡≤w°
Fæ, •∫°u*<J¡ N°Ãt° Ÿu <˚∏fi J¡°uoÕ b_wC Fæ FÙ fiFÙ* $$30$$ ∫F N°Ãt° <Ì„° ∫° J¡°Ô Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi fiFÙ*
Fæ , Nw# J¡˚Ù ∫F f] fiFÙ* F°uw°, ıf f∏@ FÙ fiFÙ* Fæ, wf t°us J¡F°≥ Ÿu F°uy°, oŸŸu b°_wb tu* N°Ãt°
J¡° Nt°us FÙ ¿_Sw Fæ $$31$$ Fu ≤°|b, tæ*fiu ≈FÔu ı°u N°Ãt° Ju¡ yCd fwÔ°∫u Fæ*, fi yCd°u* Ÿu ∫C•w FÙ
∫F N°Ãt° ŸfJ¡° Fæ, oŸ<ÔÎ ∫F Ÿf Ô°uy N<bª°≤ Ÿu ı<fiw t°uF J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ª°≤°u* N°u≤ ≤°u ≤Fu
Fæ* $$32$$ Fu ŸCtwu, tu≤u bªfi°u* Ÿu N°≈fiu ıywg J¡∑ ≈¥b°Õ≈≤ ≤ªfi° J¡° <fi#„uTR¡≈ Ÿu ˚ÔÙ-˚°≥<w ≈¿≤I°fi
J¡≤ <Ô∫° Fæ, Nw# t¥©Õw° J¡°u ≈®°›w F…Î tfiC‹∫°u* J¡∑ fi°o˘ N°≈ „°uJ¡ tw J¡∑<ı∫u $$33$$ ıæŸu yuFq≥ N°<Ì
J¡°u ≈ÙŸfiu Ju¡ <ÔÎ <b<fi<tÕw ıÔ-ª•J¡∑ N°<Ì ∫∏` Ju¡ π°≤° yuFq≥ N°<Ì J¡° ≈ÙŸfi° ≈®b¨W F°ufiu ≈≤ ≈C”T
Ju¡bÔ Ÿa<fi<@t°` Ÿu •w J¡°∫Õ J¡°u J¡≤w° F…N°-Ÿ° ≈≤ _bw# w°u J¡°t N°<Ì Δ∫°≈°≤°u* Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤
¿_Sw ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ <bπ°fig J¡°u t°us N°æ≤ f∏@R¡≈Ù Ì°ufi°u* FÙ J¡v≈fi°N°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ wS°
_bw# Ÿt_w Δ∫°≈°≤°u* Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤ ÌuF N°<Ì Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $$34$$ t°us fi w°u N°J¡°„
J¡∑ ≈Ù™> Ju¡ «¡≈≤ Fæ, fi w°u ≈°w°Ô tu* Fæ N°æ≤ fi ˚¥<t Ju¡ wÔ ≈≤ Fæ, <J¡∏wC Ÿ‡∫Jg¡ I°fi Ÿu <ª∏t°`-
_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w <fitÕÔ <ªW FÙ t°us Fæ $$35$$ oh~>° J¡≤fiu ∫°uÀ∫ <bT∫°u* tu* Nfi°Ÿ<•w J¡≤fiu Ÿu
N∏w#J¡≤d J¡° ı°u f°u@°ÃtJ¡ b¨<W Ÿu _b∫a s∫ F°u ı°w° Fæ, bFÙ N°Ãtw[b J¡°u ı°fifiub°Ôu w[bI°u*
1126 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
π°≤° t°us „ÆÌ Ÿu J¡F° ı°w° Fæ $$36$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıf wJ¡ <fitÕÔ N°Ãt° J¡° ≈®f°u@ <Ìw fiFÙa
F…N° Fæ, wf wJ¡ t¥©Õw°∫C•w J¡°≈Õ^∫ Ÿu ≈CC”T <fiÃ∫-≈®°›w N°Ãt° tu* N≈®°<›w J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ t°us
≈®°<›w J¡∑ oh~>° J¡≤w° Fæ $$37$$ Ÿb°Õ<w„°∫Ù <fiÃ∫ N°Ãt° Ju¡ I°fi J¡°u ≈®°›w J¡≤ ıf <ªW ≈°≤t°<SÕJ¡
<ª∏t°`_bR¡≈ J¡°u ≈®°›w F°u ı°w° Fæ, wf ª°Fu ÌŸ t°us ≤Fu*, w°u ˚Ù ∫F fiJ¡∑ oh~>° fiFÙ* J¡≤w°, <k¡≤
_bv≈ ÎJ¡ t°us J¡°u ª°Fuy° FÙ Jæ¡Ÿu ?$$38$$ Fu N˚b (Ÿ*Ÿ°≤ „¥∏∫), ∫F t°us Fæ N°æ≤ ∫F f∏@ Fæ, oŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ wCh~> J¡v≈fi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ tF°Ãt° F°uJ¡≤ Ÿ t°us R¡≈ N°≈ FÙ F°u ı°o∫u $$39$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿt_w J¡v≈fi°Î≥ <ıŸtu* Ÿu <fit¥ÕÔ F°u yoÕ Fæ, ÎuŸÙ Nb_S° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N°≈ Ÿy≤
Ju¡ ≈C`°u* π°≤° ©°uÌÙ yoÕ ≈¨<SbÙ J¡∑ tu©Ô° wJ¡ ∫°fiÙ ŸtCB≈∫Õ∏w ≈¨<SbÙ-t^±>Ô J¡° ÌÙ|Õ J¡°Ô wJ¡ ≈°Ôfi
J¡∑<ı∫u, •∫°u*<J¡ N°≈ Ÿt_w N°Ÿ<•w∫°u* Ÿu ≈≤u F°u ªCJu¡ Fæ* wS° N°≈J¡∑ N°Ãt≠∫°u<w <Ìw F°u ªCJ¡∑
Fæ, oŸ<ÔÎ ≤°≠∫ N°<Ì J¡° ≈°Ôfi N°≈Ju¡ <ÔÎ <J¡ŸÙ w≤F Ÿu Ì°uT J¡° FuwC fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$40$$
<wFW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ª°æFW≤b°≥ ŸyÕ
≈®t°Ì Ÿu ŸaŸ°≤-˚®°¿∏w, ≈®f°u@ Ÿu ŸÌ° ≈¥dÕw° wS° ıÙb∏tC•w Ju¡ yCd°u* J¡° bdÕfi $
"∫u t¥» Ô°uy N<bª°≤ Ÿu FÙ ≤°uwu Fæ*', ∫F ı°u ≈FÔu J¡F° S°, ŸÙ J¡° N°≤‡˚ tu* Ÿ<b_w°≤ <bª°≤
J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ≤‡∫ ≤tdÙ, ≈C` N°<Ì Ju¡ tC© J¡°u fi Ìu© ≤Fu <b≤FÙ ≈C”T
Ju¡ ⁄Ì∫ tu* ‡Ô°fiw° (ÌÙfiw°), J¨¡„w° N°<Ì <bJ¨¡w _bR¡≈ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiub°ÔÙ Ì°ŸÙfiw° <fi≤∏w≤
Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ≈®Ô∫ N°æ≤ ŸCTC<›w tu* NI°fi Ÿu N°b¨w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <fi≤<w„∫°fi∏Ì_bR¡≈
NwÎb ≈≤t ≈®ut°_≈Ì N≈fiu _bR¡≈ J¡°u fi Ìu© ≤Fu N°Ãt° tu* J¡°t-J¡t°u˘ J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ ≈¿≤≈°J¡ J®¡t Ÿu
Ÿ¨<‹¸> N°æ≤ ı°y®wJ¡°Ô tu*u <ª<πÔ°Ÿ Ÿu Ÿ¥‚t, _S¥Ô, Ÿt<‹¸> N°æ≤ Δ∫<‹¸> „≤Ù≤ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$1$$
ıæŸu t<Ì≤° Ju¡ _b°Ì Ÿu tÌ J¡∑ tF°„<•w ≈®°›w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ NF∏w°º∫°Ÿ Ÿu ıÙb _S¥Ô N°æ≤ Ÿ¥‚t
„≤Ù≤ Ju¡ N@Ùfi F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ŸŸu ∫F <fi≤<w„∫ <fi<fn _fiuF Ÿu ˚≤Ù NfiSÕ R¡≈° t°∫° ∫°fiÙ
<tØ∫°˚¥w t°∫° ≈®°›w FCoÕ Fæ, ı°u <J¡ ≤°y, Ô°u˚, t°uF N°<Ì tÌ J¡∑ tF°„<•w Fæ $$2$$ ıæŸu t”˚¥<t
tau¡Ÿ¥∫Õ <J¡≤d°u* Ju¡ w°≈ Ÿu ıÔ ≈®wÙw F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ •w _bR¡≈b°ÔÙ oŸ ≤°y°<Ì J¡∑ „<•w
_bR¡≈° tF°t°∫° Ÿu, ı°u ≈®b¨<W, ˚°uy, ≈C^∫, ≈°≈, b°Ÿfi° NfiSÕ ≈≤‡≈≤°R¡≈ <bJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w Fæ wS°
<ıŸfiu ≈≤t°Ãt° Ju¡ N∏∫S° ˚°b Ÿu N≈fi° N¿_wÃb ffi° ≤•©° Fæ ∫F Ÿt_w ıywg ≈®wÙw F°u ≤F°
Fæ $$3$$ tfi, fC<], NFaJ¡°≤, b°Ÿfi° N°æ≤ o¿∏Ì®∫ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ fi°t N°æ≤ R¡≈ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤fiub°Ôu
_b_bR¡≈R¡≈Ù ıÔ°u* Ÿu N°Ãt°R¡≈ ŸtCB ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$4$$
NfiSÕ≈®°<›w Ju¡ ≈®J¡°≤ J¡°u fwÔ°J¡≤ Nf ŸJu¡ h~>uÌfi J¡° ≈°∫ fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ıæŸu ÎJ¡ FÙ
b¨s NaJC¡≤, J¡°^±>, t¥Ô N°æ≤ „°©°N°u* N°<Ì Ju¡ ≈®≤°uF J®¡t Ÿu ª°≤°u* N°u≤ kæ¡ÔJ¡≤ Nb¿_Sw F°uw° Fæ,
bæŸu FÙ ÎJ¡ FÙ N∏w#J¡≤d ≈FÔu <ª∏wfi J¡≤fiu Ÿu <ªW, wÌfi∏w≤ tfifi J¡≤fiu Ÿu tfi, wÌfi∏w≤ <fiÿª∫
J¡≤fiu Ÿu fC<] N°æ≤ wÌNfi∏w≤ <fiÿª∫°<˚t°fi Ÿu NFaJ¡°≤ ∫°u* fi°t°u* J¡°u @°≤d J¡≤ ª°≤°u* N°u≤ kæ¡ÔJ¡≤
ŸyÕ - 74] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1127
Nb¿_Sw Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ªW N°æ≤ NFaJ¡°≤ ∫°u* Ì°u ≈®J¡°≤ J¡° Δ∫bF°≤ Ju¡bÔ b°dÙ tua FÙ Fæ, b°_wb tu* fiFÙ* Fæ,
•∫°u*<J¡ ı°u <ªW Fæ, bFÙ NFaJ¡°≤ Fæ N°æ≤ ı°u NFaJ¡°≤ Fæ, bFÙ <ªW Fæ $$5$$ ıæŸu fkÕ¡ Ÿu <˚∏fi „C•ÔÃb
J¡∑ J¡v≈fi° J¡∑ ı°wÙ Fæ, ≈≤ b°_wb tu* fkÕ¡ N°æ≤ „C•ÔÃb tu* ≈≤_≈≤ J¡°uoÕ ≈°SÕ•∫ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ <ªW
N°æ≤ NFaJ¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° Δ∫SÕ FÙ J¡∑ ı°wÙ Fæ, b°_wb tu* fiJ¡° ≈≤_≈≤ J¡°uoÕ ˚uÌ fiFÙ* Fæ $$6$$
<ªW N°æ≤ NFaJ¡°≤ J¡∑ ÎJ¡w° J¡∑ <•w J¡° k¡Ô J¡Fwu Fæ* $
˚B ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu ≈¸> J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ≈¸> (b˜) N°æ≤ „C•ÔÃb Ì°ufi°u* J¡° <bfi°„ F°u
ı°w° Fæ, bæŸu FÙ tfi N°æ≤ NFaJ¡°≤ ofi Ì°ufi°u* Ju¡ fÙª tu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ tfi Îba
NFaJ¡°≤ Ì°ufi°uu* J¡° <bfi°„ F°u FÙ ı°w° Fæ $$7$$
Nf ŸJu¡ h~>uÌfi J¡° ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
"tCHu t°us <tÔu' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ wCh~> t°usuh~>°, Ÿ°aŸ°¿≤J¡ f∏@ fC<] wS° N∏∫°∏∫ oh~>°N°u* J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N≈fiu bæ≤°À∫ N°æ≤ N°Ãt°-Nfi°Ãt° Ju¡ <bbuJ¡ Ÿu Ju¡bÔ tfi J¡°u FÙ <bfi‹¸> J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ $$8$$
t°usuh~>° J¡° Ã∫°y •∫°u* J¡≤fi° ª°<FÎ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°t˚B "tCHu t°us <tÔu' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ∫<Ì ˚Ùw≤ oh~>° Ã≈∏fi F°u yoÕ, w°u tfi ŸfÔ F°u y∫°,
∫F ı°fi Ôufi° ª°<FÎ $ tfifi J¡∑ N°u≤ tfi Ju¡ ÎJ¡ Ìt ÃJ¡<^™>w F°u ı°fiu ≈≤ bFÙ tfi „≤Ù≤ Ju¡ N°J¡°≤
tu* ≈¿≤dw F°u ı°w° Fæ N°æ≤ <k¡≤ f<FtCÕ©w° J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤°J¡≤ Ju¡bÔ Ì°uT J¡°u FÙ Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ $
Nw# <J¡ŸÙ ≈Ì°SÕ J¡∑ oh~>° J¡≤fiÙ FÙ fiFÙ* ª°<FÎ $ ª°Fu bF ≈Ì°SÕ t°us F°u, ª°Fu Ÿa°Ÿ°¿≤J¡ b_wC F°u $
≈Ì°SÕ J¡∑ oh~>° FÙ wCh~> Fæ $$9$$
tfi J¡° ≈¿≤¿h~>∏fi „≤Ù≤ Ju¡ N°J¡°≤ tua ≈¿≤dw F°ufi° FÙ Ì°uT Fæ, fi <J¡ „C] N°Ãt° Ju¡ N°J¡°≤ tu*
≈¿≤dw F°ufi° Ì°uT Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿ‡≈¥dÕ ≈¿≤h~>∏fi b_wCN°u* Ÿu ≈≤u NSb° Ÿt_w ˚¥wyd°ua tua Δ∫°›w N°Ãt° tua •∫° fa@ Fæ N°æ≤ •∫°
t°us Fæ ? oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tıÙ, N°≈ ≈¿≤¿h~>∏fiw°-tfifi J¡° FÙ <fit¥ÕÔfi J¡≤ ÌÙ<ıÎ $$10$$
≈®°d N°<Ì b°∫CN°u* Ÿu F°ufiub°Ôu ªÔfi N°<Ì @t°u˘ Ÿu ∫C•w ÌuF oÃ∫°<Ì Ÿu N°Ãt° <bÔsd Fæ ∫F
fwÔ°wu Fæ* $
b°∫C _≈∏ÌfiR¡≈ @tÕ Ÿu ∫C•w Fæ, Nw# ıf bF oŸ wCh~> ÌuF tau ªÔw° Fæ, wf F°S, ≈æ≤ N°æ≤
≤Ÿfi°R¡≈Ù ≈vÔb°u* J¡∑ ≈a<•w ªÔfiu ÔywÙ Fæ $$11$$ ıæŸu b°∫C b¨s tu* ≈vÔb°u* J¡∑ ≈a<•w J¡°u ªÔ°w°
Fæ, bæŸu FÙ ≈®°d°<Ì b°∫C ÌuF tau Nay°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u* J¡°u ≈∫°Õ›wR¡≈ Ÿu ªÔ°w° Fæ $$12$$ Ÿf ≈Ì°S°u˘
J¡°u Δ∫°›w J¡≤ Ôufiub°ÔÙ N<wŸ¥‚t <ª¿w fi w°u _bw# ªÔ Fæ N°æ≤ fi <J¡ŸÙ Ÿu ªÔ°∫t°fi F°uwÙ Fæ,
ıæŸu NªÔ tuR¡≈bÕw b°∫CN°u* Ÿu J¡¿‡≈w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ∫F <ª¿w ˚Ù ≈®°d N°<Ì b°∫CN°u* Ÿu
J¡<‡≈w fiFÙ* F°uwÙ $$13$$
„C] N°Ãt˚°b tua N°Ãt° J¡° ŸaªÔfi fiFÙ* F°uw° w°u ˚Ôu FÙ fi F°u, ≈≤ Ÿb°ÕÃtR¡≈w° Ju¡ ˚°b tu* w°u
ŸJ¡° bæŸu ŸaªÔfi F°u ŸJ¡w° Fæ, ıæŸu „°©° Ju¡ ŸaªÔfi Ÿu b¨s J¡° ŸaªÔfi F°uw° Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N≈fiu ≈®J¡°„ Ju¡ π°≤° ÌÙ≈J¡ |¸> N°<Ì ≈Ì°S°u˘ J¡°u ≈®J¡°¿„w J¡≤ Ìuw° Fæ, bæŸu FÙ f°u@ Ju¡ π°≤°
1128 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N≈fiu _bR¡≈ tu* Nb¿_Sw <ªBq≈Ù N°Ãt°, <ıŸtu* Ÿt_w NSÕ ≈®<w<f¿‡fw F…Î Fæ*, ofi N<©Ô f®Ê°^±>°ua
J¡°u ≈®J¡°<„w J¡≤ Ìuw° Fæ $ <fi‹J¡TÕ ∫F <fiJ¡Ô° <J¡ ıæŸu _k¡<¸>J¡ J¡∑ <„Ô° ªÔ ≤Fu NfiuJ¡ ≈Ì°S°u˘ Ju¡
≈®<w<f‡f°u* J¡∑ _bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uwÙ F…oÕ ˚Ù _b∫a NªÔ ≤FwÙ Fæ, bæŸu FÙ N°Ãt° ªÔ ≤Fu ≈Ì°S°u˘ J¡∑
_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° F…N° ˚Ù _b∫a NªÔ FÙ ≤Fw° Fæ $$14$$ N°Ãt° N°æ≤ ÌuF J¡∑ w<fiJ¡ ˚Ù
Ÿt°fiw° fiFÙ* Fæ, ∫F ıf b_wC ¿_S<w Fæ, wf Ì……fCÕ<]∫°u* J¡°u "∫F ÌuF FÙ tæ* Fq≥, F°S N°<Ì Nay tu≤u Fæ*
wS° ˜Ù, ≈C` N°<Ì tu≤u Fæ*' oÃ∫°<Ì NÃ∫∏w Ì…#©≈®Ì Δ∫SÕ t°uF fiFÙ* Fæ, w°u <k¡≤ Fæ •∫° ? $$15$$ N°Ãt°
N°æ≤ „≤Ù≤ J¡° NÃ∫∏w bæ@‡∫Õ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÌuF tu* I°w¨Ãb N°æ≤ N°Ãt° tu* J¡w¨ÕÃb, ˚°u•w¨Ãb N°<Ì <b”]
@tÕ N<bΩ° Ju¡ J¡vÔ°uÔR¡≈Ù ≤°y°<Ì Ÿu ≈¿Fw wS° ÌuF N°<Ì Ju¡ Ÿ°S w°Ì°Ã‡∫ N°æ≤ ŸaŸy°Õº∫°Ÿ Ÿu
ı<fiw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N<fiÃ∫ <tØ∫° ˚®°¿∏w Ÿu FÙ ŸÌ° ≈®wÙw F°uwu Fæ* $$16$$
≈Ô¿Æ@ Ju¡ NfiCŸ°≤ FÙ W≤°uW≤ ˚®°¿∏w J¡∑ fÙı˚¥w b°Ÿfi° ˚Ù f»wÙ ı°wÙ Fæ ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
Ÿtu* "∫F tæ* N°y∏w° Fq≥, tæ* ˚°u•w° Fq≥, tæ* J¡w°Õ Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi°, ÎuŸÙ Δ∫SÕ Ã≈∏fi F°uwÙ
Fæ, ıæŸu w¥Ô°I°fi Ÿu N°b¨w t”˚¥<t_S @¥≈ Ÿu t¨yw¨‹d° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$17$$ NŸ<Ô∫w tu* NŸÃ∫
FÙ Fæ, wS°<≈ NŸÃ∫ÃbR¡≈ Ÿu NI°w NwÎb ŸÃ∫-ŸÙ ÌÙ©°oÕ ≈nfiub°ÔÙ ∫F NIw°R¡≈° b°Ÿfi°
(N<bΩ°) tfiR¡≈Ù tW t¨y J¡°u, ı°u <bT∫°ua J¡∑ w¨T° Ÿu N°J®¡°∏w Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ ©Ù*ªwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤
ıÔ J¡∑ w¨T° Ÿu N°J®¡°∏w t¨y J¡°u t¨yw¨‹d° ©ÙaªwÙ Fæ $$18$$ Fu ≤°tıÙ, ıæŸu <ıŸJ¡° _bR¡≈ ı°fi <Ô∫°
y∫° F°u, ÎuŸÙ ª°^±>°Ô-J¡∏∫° f®°Êd°u* J¡∑ ≈a<•w tu* Ÿu ˚°y ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ <ıŸJ¡° w°¿[bJ¡ _bR¡≈
ı°fi <Ô∫° F°u, ÎuŸÙ N<bΩ°R¡≈Ù b°Ÿfi° ˚°y ı°wÙ Fæ N°æ≤ fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$19$$ Fu ≤°t˚B, ıæŸu "∫F
t¨yıÔ Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ w°¿[bJ¡ _bR¡≈ Ÿu ı°fi° y∫° t¨yıÔ ›∫°Ÿu t¨y J¡°u N≈fiÙ N°u≤ fiFÙ* ©Ù*ªw°,
bæŸu FÙ "∫F N<bΩ° Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ w[bw# ı°fiÙ yoÕ N<bΩ° tfiR¡≈Ù t¨y J¡°u fiFÙ* ©Ù*ªwÙ $$20$$
ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ÌÙ≈J¡ Ÿu N∏@J¡°≤ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ≈®J¡°„ N° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ≈≤t°SÕR¡≈
N°Ãt° Ju¡ Nbf°u@ Ÿu b°Ÿfi°t¥Ô fi‹¸> F°u ı°w° Fæ N°æ≤ N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt ≈®J¡°„ N°<b˚¥Õw F°u ı°w°
Fæ $$21$$ ıæŸu w°≈ Ÿu wCT°≤ J¡<dJ¡° yÔ ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ "N<bΩ° J¡° N¿_wÃb <J¡ŸÙ w≤F fiFÙ* Fæ',
oŸ ≈®J¡°≤ „°˜ N°æ≤ wÌfiCJ¥¡Ô ∫C<•w Ÿu » <fiÿª∫ F°u ı°fiu ≈≤ N<bΩ° wÃsd yÔ ı°wÙ Fæ $$22$$
oŸ ın ÌuF Ju¡ <ÔÎ ˚°uy°u* Ÿu •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫ Ÿu ∫C•w w[bI ≈C”T oh~>°N°u* Ju¡
FuwC˚¥w tÔ J¡°u (NI°fi J¡°u) ÎuŸu <~>∏fi <˚∏fi J¡≤ Ìuw° Fæ, ıæŸu <ŸaF ≈Ù*ınu J¡°u <~>∏fi <˚∏fi J¡≤ Ìuw°
Fæ $$23$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, N≈fiu ⁄Ì∫ Ÿu oh~>°N°u* Ju¡ ≈¿≤b°≤˚¥w ÌuF°<˚t°fi N°<Ì J¡° <fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu
≈¿≤F°≤ F°u ı°fiu ≈≤ ≈C”T ª∏Ì®t° J¡∑ fi°o˘ Ÿ°æ∏Ì∫Õ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ F°u ı°w° Fæ N°æ≤ NÃ∫∏w ≈®Ÿ∏fiw° J¡°u
≈®°›w J¡≤w° Fæ $$24$$ Fu t∫°ÕÌ°≈C”T°uWt, ıæŸu b¨<‹¸> Ÿu @°u∫° y∫° ≈bÕw ≈≤t „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w
J¡≤w° Fæ*, bæŸu FÙ •w ÌuF°<˚t°fi J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ ≈C”T <fi≤<w„∫ „ÙwÔw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w°
Fæ $ ıæŸu ≤°≠∫ <tÔ ı°fiu ≈≤ Ì¿≤B ≈≤t <bZ°¿∏w J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ bF ≈≤t <bZ°¿∏w J¡°u
@°≤d J¡≤w° Fæ $$25$$ ıæŸu „≤ÌgJ¡°Ô tau <fitÕÔÃb N°<Ì „°u˚° Ÿu N°J¡°„wÔ NÃ∫∏w ŸC„°u<˚w
F°uw° Fæ, bæŸu FÙ bF w[bI°fiR¡≈Ù Wt „°u˚° Ÿu ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ N°æ≤ ıæŸu J¡v≈ Ju¡ N∏w tau
(tF°≈®Ô∫ tu*) ŸtCB N≈fiÙ ŸÙt° tua fiFÙ* Ÿt°w°, bæŸu FÙ bF N≈fiu tu* fiFÙ* Ÿt°w° ∫°fiÙ Ÿ Ÿt∫
ŸyÕ - 74] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1129
<J¡ŸÙ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi fiFÙ* F°uw° $$26$$ ıæŸu tu| bT°ÕJ¡°Ô tu* f≤Ÿ ªCJ¡fiu Ju¡ J¡°≤d „≤wgJ¡°Ô tua yıÕfi
N°<Ì Ÿu „¥∏∫ F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ w[bbuW° •w Ì„° tau Ÿt_w N<˚<fibu„°u* Ÿu „¥∏∫ F°u ı°w° Fæ N°æ≤
ıæŸu ≈®„°∏w ŸtCB N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ bF N≈fiu _bR¡≈ tau FÙ Nb¿_Sw ≤Fw°
Fæ $$27$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ıæŸu NªÔ tu” ¿_S≤w° N°æ≤ @Ù≤w° J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ NªÔ
w[bbuW° ¿_S≤w° N°æ≤ @Ù≤w° J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ fi w°u <J¡∏FÙa <bT∫°u* Ÿu F<TÕw F°uw° Fæ N°æ≤ fi
˚∫_S°fi°u* Ÿu ≈®J¡¿‡≈w F°uw° Fæ $ o˘@fi°u* Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ N<Àfi J¡∑ fi°o˘ N<w _bh~> J¡°¿∏w Ÿu
<b≤°<ıw F°uw° Fæ $$28$$ w[bbuW° tC<fi N≈fiu FÙ _bR¡≈ tu*u ÎuŸu Wt „°¿∏w Ÿu Ÿt¿∏bw ≤Fw° Fæ,
ıæŸu b°∫C≤<Fw ≈®Ìu„ tu* ÌÙ≈J¡ N≈fiu _bR¡≈ tu* „°∏w ≤Fw° Fæ $ N°æ≤ ≈≤t w¨<›w J¡°u ÎuŸu ≈®°›w J¡≤w° Fæ,
ıæŸu Nt¨w ≈Ù ı°fiub°Ô° ≈C”T ≈≤t w¨<›w J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$29$$ ıæŸu tº∫ÌÙ≈b°Ô° |¸>,
tº∫≠b°Ô°b°Ô° N<Àfi N°æ≤ ≈®_kC¡¿≤w J¡°¿∏wb°Ô° t<d N≈fiu ˚Ùw≤ ≈®J¡°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤wu Fæ*, bæŸ FÙ
w[bbuW° ≈C”T N≈fiu ˚Ùw≤ ≈≤t≈®J¡°„_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$30$$
w[b<bwg tF°fiC˚°b Ÿf ˚¥w°u* Ju¡ N°Ãt_bR¡≈, ŸbÕ` ŸW°b°Ôu, ŸfJu¡ <fi∫∏w°, ŸfJu¡ fi°∫J¡,
Δ∫bF°≤-Ì„° tu* Ÿb°ÕJ¡°≤ N°æ≤ ≈≤t°SÕ Ì„° tua <fi≤°J¡°≤ N≈fiu N°Ãt° J¡°u Ìu©w° Fæ $$31$$ N°Ãtw[b
_bR¡≈ J¡°u ≈Fª°fi Ôufiub°Ô° tF°Ãt° ˚¥w≈¥bÕ fi wCh~> <ÌbŸ°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u* J¡° _t≤d J¡≤ F≥Ÿw° Fæ,
<ıfitu* J¡°t-f°d°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°N°u* Ÿu ªaªÔ <ªW <bΩt°fi S° $$32$$ w[bbuW°≈C”T <bT∫Ù ≈C”T°u* Ju¡
Ÿay N°æ≤ <bT∫°u* Ju¡ NfiC≤aıfi Ÿu b<ıÕw, t°fi N°æ≤ t°fi<ŸJ¡ <ª∏w°N°u* Ÿu „¥∏∫, N°Ãt<bT∫ tu* N°Ÿ•w,
≈¿≤≈¥dÕ N°æ≤ <b„C] N∏w#J¡≤d ∫C•w F°uw° Fæ $$33$$ N°ÃtI°fiÙ J¡°tR¡≈Ù J¡∑ªn Ju¡ Ôu≈ Ÿu ≤<Fw,
f∏@fi _bR¡≈ N°Ãt˚®t Ÿu „¥∏∫, ŸC©-Ì…#© N°<Ì π∏π°u* Ÿu ∏tC•w wS° ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤ Ÿu w≤°
F…N° ≤Fw° Fæ $$34$$ w[bI <bπ°fig ŸfŸu Wt Ÿ°bÕ˚°æt „°¿∏w J¡°u, Ÿ°@°≤d ıÙb°u* Ju¡ <ÔÎ NÃ∫∏w
Ì…ÔÕ˚ ≈≤t≈Ì J¡°u wS° ŸaŸ°≤w°≈ tu* ≈Cfi# ≈Cfi# Ÿ∏w°≈-_bR¡≈ N°b¨<W Ÿu b<ıÕw ∫°fiÙ Nfi°b¨<W≈Ì
_bR¡≈ Ÿ°t®°≠∫ J¡°u ≈®°›w F…N° ≤Fw° Fæ $ Ÿt_w Ô°uy°u* Ju¡ π°≤° J¡tÕ N°æ≤ b°dÙ Ÿu Ÿ tF°<bπ°fig J¡°
ŸC∏Ì≤ ≈≤t ≈°bfi ª¿≤` ª°F° ı°w° Fæ, ≈≤ bF JC¡~> ˚Ù fiFÙ* ª°Fw° $ Ÿ˚Ù tfiC‹∫ ŸJu¡ ª¿≤` k¡Ô°u* J¡°
NfiCt°uÌfi J¡≤wu Fæ*, ≈≤ bF <J¡ŸÙ J¡° NfiCt°uÌfi fiFÙ* J¡≤w° ∫°fiÙ Ì°ŸÙfi ≤Fw° Fæ $$35,36$$
w[bI fi w°u JC¡~> Ìuw° Fæ, fi <J¡ŸÙ J¡° y®Fd J¡≤w° Fæ, fi <J¡ŸÙ J¡∑ _wC<w J¡≤w° Fæ, fi <J¡ŸÙ J¡∑
<fi∏Ì° J¡≤w° Fæ, fi N≈fiu _bR¡≈ Ju¡ <w≤°u@°fi J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, fi Ì∫ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ ∫°fiÙ <k¡≤
_bR¡≈ Ju¡ N°<b˚°Õb J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, fi Ÿ∏wC‹¸> F°uw° Fæ N°æ≤ fi „°uJ¡ J¡≤w° Fæ $$37$$ Ÿt_w
N°≤‡˚°u* J¡° (Ô°æ<J¡J¡, bæ<ÌJ¡ J¡t°u˘ J¡°) ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiub°Ô°, Ÿt_w ≈°<@∫°u* Ÿu b<ıÕw wS° Ÿt_w
N°„°N°u* J¡°u <wÔ°ıa<Ô Ìufiub°Ô° ≈C”T ıÙb∏tC•w J¡F° ı°w° Fæ $$38$$
tF°≤°ı b<Ÿ‹™> ZÙ≤°t˚B J¡°u ıÙb∏tC•w Ju¡ Ôsd°u* J¡∑ <„s° Ìuwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ıÔ @°≤°N°u* J¡° <fi#„uuTR¡≈ Ÿu ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ tu| ≈¿≤≈¥dÕR¡≈ Ÿu ≈®„°∏w F°u
ı°w° Fæ, bæŸu FÙ N°≈ ˚Ù Ÿt_w N<˚Ô°T°N°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N∏w#J¡≤d Ÿu t°æfi F°u ı°o∫u ∫°fiÙ
≈®„°∏w F°u ı°o∫u $$39$$
N<˚Ô°T° Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y J¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤wu Fæ* $
1130 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fu ZÙ≤°t˚B, <ıŸ ≈®J¡°≤ ª∏B-<f‡f J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w „ÙwÔ fiæ≤°ÿ∫ N≈fiu N∏w≤°Ãt° J¡°u ŸC©-
„°¿∏w ≈F…≥ª°w° Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ Naay tau N°<Ôa¿yw b≤b<dÕfiÙ (N≈fiu ≈<w tu* Nfi∏∫ ˚°b ≤©fiub°ÔÙ
N<w J¡tfiÙ∫ J¡°∏w°) ≈C”T Ju¡ N∏w≤°Ãt° J¡°u ŸC©-„°<∏w fiFÙ* ≈F…≥ª°wÙ Fæ $$40$$ Fu ≤°|b, <ıŸ
≈®J¡°≤ Ÿ‡≈¥dÕ ıywg J¡°u ŸC„ÙwÔ J¡≤fiub°Ô° fiæ≤°ÿ∫ N∏w≤°Ãt° J¡°u ŸC© ≈F…≥ª°w° Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ J¡^™>
tu*u ŸaÔÀfi ª∏Bt° ˚Ù N∏w≤°Ãt° J¡°u ŸC© fiFÙ* ≈F…≥ª°w° $$41$$ ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ fiæ≤°ÿ∫ Ÿu Ÿt
F…Î N∏w#J¡≤d Ÿu ∫C•w Ì°≤t<w t°æfiÙ w[bI ŸC„°u<˚w F°uw° Fæ, <bJ¡<Ÿw JC¡ŸCt°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ Îba
fi¥wfi Ôw°N°u* Ÿu <b≤°<ıw JC¡ŸCt°J¡°≤ Ÿ ≈®J¡°≤ ŸC„°u<˚w fiFÙ* F°uw° $$42$$ ZÙ≤°tıÙ, fiæ≤°ÿ∫ Ÿu
ıæŸÙ „ÙwÔw° ≈®°›w F°uwÙ Fæ, bæŸÙ „ÙwÔw° fi w°u <Ft°Ô∫ Ÿu, fi t°u<w∫°u* Ÿu fi J¡ÌÔÙ J¡°^±>°u* Ÿu, fi
ª∏Ìfi Ÿu N°æ≤ fi <Ft°a„C Ÿu ≈®°›w F°uwÙ Fæ $$43$$ ≈C”T J¡°u fi w°u ≤°≠∫ Ÿu, fi w°u _byÕ Ÿu, fi w°u ª∏Bt°
Ÿu, fi w°u bŸ∏w Ÿu N°æ≤ fi J¡°∏w° Ju¡ J¡tfiÙ∫ ŸaŸyÕ Ÿu b柰 Wt ŸC© <tÔw° Fæ, ı柰 <fi≤°„° Ÿu
Wt ŸC© <tÔw° Fææ ∫°fiÙ ≤°≠∫ N°<Ì J¡∑ N≈us° <fi≤°„° FÙ ŸfŸu f» ª» J¡≤ ŸC© Fæ $$44$$ Fu
Ÿ°@°u, <ıŸ t°usfi°tJ¡ ≈≤t ŸC© Ju¡ <ÔÎ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* J¡∑ Ÿ‡≈<W∫°≥ <wfiJu¡ J¡∑ fi°o˘ JC¡~> ˚Ù ≈J¡°≤
fiFÙa J¡≤ ŸJ¡wÙ, bF t°u s °ÃtJ¡ <fi≤<w„∫ ŸC © fiæ ≤ °ÿ∫ Ÿu FÙ ≈® ° ›w F°u w ° Fæ $$45$$ Fu
≤|CJC¡ÔJ¡tÔ<Ìb°J¡≤, N°≈<WR¡≈Ù J¡≤aı (J¡≤aıCbu) b¨s Ju¡ <ÔÎ ≈≤„CR¡≈, ≈≤t <fi≤<w„∫ <bZ°¿∏w
ŸC© Ju¡ _S°fi_bR¡≈, „°¿∏wR¡≈Ù b¨s Ju¡ k¥¡Ô°u* Ju¡ yCh~> _bR¡≈ fiæ≤°ÿ∫ J¡° N°≈ N°Z∫ ÔÙ<ı∫u $$46$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, fiæ≤°ÿ∫ Ÿu NÔaJ¨¡w N°J¡¨<wb°Ôu tF°Ãt° J¡∑ Â<‹¸> tu* ≈¨ØbÙ y°∫ Ju¡ ©C≤ J¡∑ w≤F,
ŸCtu” ≈bÕw _S°dC J¡∑ w≤F (J¡°¸>u y∫u b¨s Ju¡ Nb<„‹¸> ˚°y J¡∑ w≤F), <Ì„°Î≥ Ÿ°@°≤d <≈¸>°¿≤∫°u* J¡∑
w≤F N°æ≤ Ÿ°≤° <`˚Cbfi w¨d J¡∑ w≤F ≈®wÙw F°uw° Fæ $$47$$ ˚B, oŸ ıywg tua ı°u Ô°æ<J¡J¡ N°æ≤
„°˜Ù∫ Ì°fi, N°Ì°fi ∫°fiÙ @fi N°<Ì J¡° _bÙJ¡°≤, Ÿt°F°≤ ∫°fiÙ Ÿay®Fb¨<W Ÿu J¡°u„ N°<Ì J¡° f»°fi°,
<bF°≤ ∫°fiÙ @fiΔ∫∫ Ÿu ≈C` Ju¡ Ÿ°S J®¡∑nfi, <b˚b ∫°fiÙ b˜, NÔaJ¡°≤ N°<Ì Ÿ‡≈<W oÃ∫°<Ì <J®¡∫°Î≥
Fæ*, bu N°„°b<ıÕw tF°≈C”T Ju¡ π°≤° F≥ŸÙ ı°wÙ Fæ*, •∫°u*<J¡ fiJu¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi w°u NÃ∫∏w J¡≤fi° ≈nw°
Fæ, ¿k¡≤ fiŸu ı°u k¡Ô F°uwu Fæ*, bu NÃ∫∏w wCh~> F°uuwu Fæ* N°æ≤ ≈¿≤d°t tua NfiSÕ Ju¡ Ÿ‡≈°ÌJ¡ Fæ, ≈≤∏wC
t¥» ≈C”T°u* J¡° fitu* b柰 y®F fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ bu F≥ŸÙ J¡u ≈°` Fæ*, ∫F ˚°b Fæ $$48$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°„° <ıŸJu¡ ⁄Ì∫ tu* N≈fi° _S°fi J¡˚Ù fiFÙ* ıt° ŸJ¡wÙ, ÎuŸu Ÿ‡≈¥dÕ <`˚Cbfi
J¡°u w¨d Ju¡ ŸÂ„ ŸtHfiub°Ôu Ÿ tF°Ãt° J¡∑ ≈t° <J¡ŸŸu ÌÙ ı° ŸJ¡wÙ Fæ ? $$49$$ ˚Ì®, "tCHu ∫FÙ
F°ufi° ª°<FÎ N°æ≤ ∫F fiFÙ* F°ufi° ª°<FÎ' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ oh~>° <ıŸJu¡ <ªW tu* fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸu _b°@Ùfi
<ªWb°Ôu ∫° ŸbuÕÿb≤_bR¡≈b°Ôu <bπ°fig J¡∑ tfiC‹∫ <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ wCÔfi° J¡≤ ŸJ¡wu Fæ ? $$50$$ ZÙ≤°t˚B,
Ÿt_w ŸaJ¡¸>°u* Ju¡ ≈°≤˚¥w, ŸaJ¡¸> N°æ≤ tÔ Ÿu b<ıÕw, ŸC©°ÃtJ¡ wS° fC<] J¡∑ ≈≤t Ÿ°SÕJ¡w°_bR¡≈
fiæ≤°ÿ∫ J¡° N°≈ NbÔ‡ffi J¡∑<ı∫u $$51$$
Fu ZÙ≤°tıÙ NŸ<Ô∫w tu* N°≈ tu* (N°Ãt° tu*) fi w°u N°„°N°u* J¡° N¿_wÃb Fæ N°æ≤ fi N°≈J¡°
(N°Ãt° J¡°) N°„°N°u* Ÿu <J¡ŸÙ w≤F J¡° Ÿ‡f∏@ FÙ Fæ $ oŸ ıywg J¡°u NI°fib„ Ÿu ¿ÃSw <tØ∫°
˚®tt°` Ÿ ≈®J¡°≤ ı°<fi∫u, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ì°æn ≤Fu ≤S Ju¡ «¡≈≤ Nb¿_Sw ≈C”T J¡°u Ì°ufi°u* N°u≤ fyÔ J¡∑
<Ì„°N°u* tu* <bΩt°fi w”, yCvt N°<Ì tu* ≈¿F∫°u* Ju¡ ≈¿≤˚®td Ÿu ˚®tb„ ≈¿≤˚®td F°uw° <Ì©°oÕ ≈nw°
ŸyÕ - 74] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1131
Fæ $ NSb° Fu ZÙ≤°tıÙ, N°≈ N°„°N°u* J¡° NbÔ‡ffi tw J¡∑<ı∫u $ N°„°Î≥≥ ÎJ¡ w≤F J¡∑ ª°u≤ Fæ*,
•∫°u*<J¡ N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡ <bbuJ¡ <bI°fiR¡≈Ù @fiŸ‡≈<W J¡° N≈F≤d J¡≤ bu ≈C”T°u* J¡°u N°ÃtŸC©
Ÿu ba<ªw J¡≤ ÌuwÙ Fæ* $ ıywg J¡° bæT<∫J¡ŸC© t¥» ≈C”T°u* Ÿu FÙ ŸæJ¡n°u* w≤F J¡∑ N<˚Ô°T°N°u* Ju¡ π°≤°
ª°F° ı°w° Fæ $ ıæŸu Ì°æn ≤Fu ≤S tu* Ôyu F…Î ≈¿F∫°u* Ju¡ «¡ºbÕ N°æ≤ fiÙªu ≈®Ìu„ tu* F°ufiub°Ô° |Ct°b fiutÙ
J¡° N°Z∫ J¡≤fiub°Ôu <≈≈Ù<ÔJ¡° oÃ∫°<Ì ıÙb°u* Ju¡ ≈wfi, ≈u*Td (JC¡ªÔ° ı°fi°) N°<Ì NfiSÕ J¡° J¡°≤d
F°uw° Fæ, bæŸu FÙ <tØ∫° ˚®tt°` ıywg ˚Ù ŸJ¡° N°Z∫ J¡≤fiub°Ôu ∫°fiÙ ˚®°¿∏wR¡≈ ıywg tu* ŸÃ∫Ãbt<w
≤©fiub°Ôu ıÙb°u* Ju¡ ı∏t, t≤d N°<Ì NfiS°u˘ J¡° J¡°≤d Fæ ∫°fiÙ NfiS°u˘ Ju¡ <ÔÎ FÙ ıywg ŸtC¿ÃSw Fæ,
∫F ı°<fiÎ $
NSb° Wt ŸC© J¡∑ N<˚Ô°T° Ÿu <fi‡fi J¡°u¸>Ù Ju¡ ŸC©°u* J¡∑ N<˚Ô°T° J¡° N≈F≤d J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ
W≤°uW≤ N∏∫ N∏∫ N°„°N°u* J¡° ≈¿≤y®F J¡≤fi° ≈nuy°, ÎuŸÙ <_S<w tu* N°„°N°u* J¡∑ N<˚b¨<] FÙ
F°uyÙ, N°„° J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uy°, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ J¡∑ N°„aJ¡° J¡°u w°nJ¡≤ tF°≤°ı
b<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ÃJ¨¡‹¸> N°„°Î≥ <fiJ¨¡‹¸> N°„°N°u* J¡∑ N≈F`ÙÕ Fæ*, oŸ N<˚≈®°∫ Ÿu fiæ≤°ÿ∫ J¡° J¡Sfi
tæ*fiu fiFÙ* <J¡∫° Fæ, ÎuŸ° N°≈ ı°<fi∫u, •∫°u*<J¡ ıywg w°u <tØ∫° ˚®t Fæ, ∫°fiÙ <tØ∫°˚¥w b_wCN°u* tua
N<˚Ô°T°N°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° J¡° Ã≈°Ìfi J¡≤ bF ≈C”T°u* J¡°u ª•J¡≤ tu* ±>°Ôw° Fæ $ N°æ≤ ıæŸu Ì°æn ≤Fu ≤S
tu*u ¿_Sw ≈C”T J¡°u <ÌJg¡ªJ®¡°u tau J®¡t„# ˚®td Ã≈∏fi F°uw° Fæ NSb° Ì°æn ≤Fu ≤S Ju¡ buy Ÿu <ÌJg¡t°uF
Ã≈∏fi F°uw° Fæ, bæŸu FÙ ˚®°¿∏wb„ ıywg Ã≈∏fi Fæ, Nw# oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <tØ∫° ˚®td„ÙÔ ıywg tu*
ÃJ¡TÕ≈®∫C•w N≈J¡TÕ J¡S° FÙ N≈®<Ÿ] Fæ $ NSb° N°„°Î≥ N°„°N°u* J¡∑ ª°u≤Ù fiFÙ* J¡≤wÙ, Nw#
N°ÃtbuW° <J¡ŸÙ J¡∑ ˚Ù ª°Ffi° fiFÙ* J¡≤w°, •∫°u*<J¡ ıywg ˚®tt°` Fæ, oŸ ıywg tu* ÎuŸÙ J¡°uoÕ
≈C”T°SÕ_bR¡≈ b_wC fiFÙ* Fæ, ı°u ª°Ffiu ∫°uÀ∫ F°u, Nw# N°≈ N°„°N°u* Ÿu JC¡~> ˚Ù Ÿ‡f∏@ tw ≤<©∫u,
oŸ ≈s tu* „uT Na„ ≈¥bÕ J¡∑ w≤F ŸtH Ôufi° ª°<FÎ $$52$$
N°„°N°u* Ju¡ N°Ã∫¿∏wJ¡ <fi≤°Ÿ Ju¡ FuwC J¡° N∏buTd J¡≤fiu ≈≤ ŸJ¡° ≈¿≤I°fi fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
t°uF J¡°u ≈®°›w F…Î-Ÿu ZÙ≤°tıÙ J¡°u Ìu©J¡≤ ≈¥b°uÕ•w ÌuF N°<Ì tu* NFtg˚°b N°æ≤ ttw° J¡° ≈¿≤Ã∫°y FÙ
N°Ã∫¿∏wJ¡ fiæ≤°ÿ∫ tau FuwC Fæ, oŸJ¡° N°y®F≈¥bÕJ¡ _t≤d J¡≤° ≤Fu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* #
Fu tF°f°F°u, f°u<@w F°ufiu ≈≤ N°≈ ÌuF wS° ÌuF-Ÿ‡f∏@Ù ı≤° N°<Ì tu≤u Fæ*, ≈¥b°uÕ•w J¡°Ô tua ≈®<Ÿ]
N°æ≤ bwÕt°fi J¡°Ô tu* ≈®Ã∫s ÌuF tæ* FÙ Fq≥, oÃ∫°<Ì R¡≈ Ÿu t¥©°u˘ J¡∑ fi°o˘ •∫°u* ˚®t tu* ≈nu F…Î Fæ* ? $$53$$
N°≈J¡° b柰 J¡Ffi° ∫Ω<≈ <ªw Fæ, wS°<≈ N°„°R¡≈Ù Ì…#©J¡∑ <fib¨<W <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿu F°uyÙ ?
w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ıywg N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, ∫F°≥ <b<b@R¡≈w° Fæ FÙ fiFÙ*, ıywg J¡°u N<πwÙ∫
≈≤t°Ãt_bR¡≈ ı°fiJ¡≤ @Ù≤ tF°Ãt° w<fiJ¡ ˚Ù <©∏fi fiFÙ* F°uwu $$54$$ Fu ≤°|b, ofi ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿt¥F°u*
J¡° ı°u ∫S°SÕ N°Ãt˚¥w _bR¡≈ Fæ, ŸJ¡°u ı°fifiu Ÿu FÙ ≈C”T fC<] Ju¡ ≈≤t <bZ°¿∏w_bR¡≈ fiæ≤°ÿ∫ J¡°u
≈®°›w F°uw° Fæ $$55$$
Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ J¡° ∫S°SÕ _bR¡≈ <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° Fæ ? oŸu J¡Fwu Fæ* $
1132 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ã≈<W, <bfi°„ N°æ≤ <bJ¡v≈°u* Ÿu <b<fitCÕ•w, N°<Ì N°æ≤ N∏w tua ¿_Sw ı°u _bR¡≈ Fæ bFÙ ≈Ì°S°u˘
J¡° _bR¡≈ Fæ, ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡≤ N°≈ N≈fiÙ ¿_S<w J¡∑<ı∫u $$56$$ ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu bÙ≤ Ju¡Ÿ≤Ù Ju¡ ≈°Ÿ
Ÿu <F≤fiÙ ≈Ô°∫fi J¡≤ ˚°y ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ Ÿt_w <bJ¡v≈°u* Ju¡ ≈¿≤Ã∫°yR¡≈Ù tF°bæ≤°À∫Ÿu bÙ≤w° J¡°u
≈®°›w F…Î N∏w#J¡≤d Ÿu ∫C•w ≈C”T Ju¡ ≈°Ÿ Ÿu ∫F t°uFJ¡°≤Ù ŸaŸ≤d„ÙÔ t°∫° ≈Ô°∫fi J¡≤ ˚°y
ı°wÙ Fæ $$57$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ J¡°t N°<Ì Ì°uT ˚Ù ˚°y ı°wu Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJ¡∑ fC<] @Ù≤ Fæ, ÎuŸ° w[b<bwg tF°Ãt° bfiÔw° J¡∑ fi°o˘ N<wª≈Ô ∏tW J¡°t°wC≤ J¡°∏w°
J¡°u ııÕ≤ ≈®_w≤ J¡∑ t¥<wÕ Ju¡ wCv∫ Ìu©w° Fæ $$58$$ Fu Nay, ıæŸu b°∫C ≈bÕw J¡°u fi N°fi∏Ì Ìu ŸJ¡w° Fæ,
fi ©uÌ Ìu ŸJ¡w° Fæ N°æ≤ fi @æ∫Õ Ÿu ≈®h∫Cw J¡≤ ŸJ¡w° Fæ, bæŸu FÙ w[b<bwg ≈C”T°u* J¡°u <bT∫°u≈˚°uy fi w°u
N°fi∏Ì ≈F…≥ª° ŸJ¡wu Fæ*, fi w°u N°≈<W∫°≥ ˚Ùw≤ ©uÌ ≈F…≥ª° ŸJ¡wÙ Fæ* N°æ≤ fi Âÿ∫ Ÿ‡≈<W∫°≥ @æ∫Õ Ÿu
h∫Cw J¡≤ ŸJ¡wÙ Fæ* $$59$$ ˚B <ıŸJu¡ <bT∫ tu* f°Ô Nayfi°Î≥ NfiC≤•w Fæ*, ÎuŸu ˚Ù w[bI tC<fi Ju¡
N∏w#J¡≤d tu* Ì°≤ fC<] Ju¡ J¡°≤d J¡°tÌub Ju¡ f°d ~>°u¸>u-~>°u¸>u ¸C>J¡nu F°uJ¡≤ @¥¿ÔR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u
ı°wu Fæ* $$60$$ N°Ãt° Ju¡ w[b J¡°u ≈Fª°fi Ôufiub°Ôu N≈≤°@Ùfi (o¿∏Ì®∫°u* Ju¡ Nb„Ù˚¥w) <bπ°fig J¡°u ≤°y
N°æ≤ πuT N≈fiÙ N°u≤ N°J¨¡‹¸> fiFÙ* J¡≤wu $ ZÙ≤°tıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ tF°<bπ°fig tu* fiJu¡ π°≤° ıf w<fiJ¡-
Ÿ° _≈∏Ìfi ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, wf fiJu¡ π°≤° N°J®¡td J¡∑ w°u J¡S° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$61$$ ıæŸu
≈<SJ¡ t”˚¥<t tu*u ≤td ∫° <bZ°t fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ <bπ°fi, ı°u Ôw° N°æ≤ b<fiw° tu* ÎJ¡-ŸÙ Â<‹¸>
≤©w° Fæ wS° <ıŸJ¡° ≈bÕw J¡∑ fi°o˘ <bJ¡°≤ „¥∏∫ <fi‹J¡‡≈ N°J¡°≤ Fæ, bF ofi wCh~> <bT∫°u≈˚°uy°u* tu*
≤td fiFÙ* J¡≤w° $$62$$
wf •∫° <bπ°fig ©°fi°, ≈Ùfi° N°<Ì J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìuw° Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu Ô°uªfi N°Ÿ•w fi F°uJ¡≤ N°Ô°uJ¡ J¡° ≈˚°uuy J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ¿ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d
<J¡∏FÙ* ˚°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ tu* N°Ÿ•w fiFÙ* Fææ ÎuŸ° w[bI tC<fi N∫Ãfi Ÿu ≈®°›w N<fi<T] N∏fi, ≈°fi N°<Ì Ÿf
˚°uÀ∫ı°w J¡° Ju¡bÔ ÌuFt°` Ju¡ @°≤d Ju¡ NfiCJ¥¡Ô ªu‹¸>° Ÿu (Δ∫°≈°≤ Ÿu) ≈˚°uy J¡≤w° Fæ $$63$$
ı°u w[bI y¨F_S Fæ, bF N≈fiu ˜Ù N°<Ì J¡u <ÔÎ ≈˚°uy J¡° N°_b°Ì F°ufiu ≈≤ ˚Ù ≤°yÙ ≈C”T J¡∑
fi°o˘ ˚®ty®_w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ˚B, J¡°J¡w°ÔÙ∫ J¡∑ fi°o˘ ≈®°›w F…oÕ ÔÔfi° N°<Ì ˚°uy≈a<•w∫°≥ N°_b°<Ìw F°ufiu ≈≤ ˚Ù w[bI
@Ù≤ ≈C”T J¡°u fi Ì…#© Ju¡ <ÔÎ wS° fi wC<‹¸> Ju¡ <ÔÎ F°uwÙ Fæ $$64$$ ıæŸu Ì°u bÙ<ª∫°≥ „æÔu∏B t∏Ì≤°ªÔ
J¡°u s°u˚ fiFÙ* ≈F…≥ª° ŸJ¡wÙ, bæŸu FÙ <ıŸfiu ≈®Ã∫Jg¡-Â<‹¸> Ju¡ t°yÕ J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤I°fi J¡≤ <Ô∫°
Fæ, ÎuŸu w[bI tF°≈C”T J¡°u ŸC©-fC<] N°æ≤ Ì…#© fC<] Ì°ufi°u* w<fiJ¡ ˚Ù s°u˚ fiF∑* ≈F…≥ª° ŸJ¡wÙ $$65$$
NbFuÔfi° Ÿu ∫°fiÙ NŸÃ∫ÃbfC<] Ÿu <bT∫°u* J¡°u Ìu© ≤F° t¨Ì…, Ìtfi„ÙÔ wS° Ÿt_w <ª∏w° N°<Ì
≠b≤°u* Ÿu <b<fitCÕ•w w[b<bwg Ÿf ˚¥w°u* tu* N∏w≤°Ãt_bR¡≈ Ÿu ¿_Sw N°Ãt≈Ì J¡° FÙ NbÔ‡ffi J¡≤
Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ $$66$$ NfiuJ¡ ˚Cbfi°u* J¡°u Ã≈∏fi J¡≤ ≤Fu N≈fiÙ N°Ãt° tu* ≈≤t <bZ°¿∏w Ôufiub°Ôu
<F≤^∫y˚Õ J¡∑ FÙ fi°o˘ wwg-wwg J¡°Ô°u<ªw <J®¡∫°N°u* tua Δ∫°›w F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÌuF°<Ì∫C•w w[bbuW° <J¡ŸÙ
≈®J¡°≤ Ÿu <bsu≈ Ÿu ∫C•w fiFÙ* ≤Fw° ∫°fiÙ <bsu≈„¥∏∫ FÙ ≤Fw° Fæ $$67$$ ıæŸu bŸ∏w N°<Ì M¡wCN°u* Ju¡
ŸyÕ - 74] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1133
N°fiu ≈≤ ≈bÕw <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° s°u˚ ≈®°›w fiFÙa J¡≤w°, bæŸu FÙ J¡°Ô°fiCŸ°≤, Ìu„°fiCŸ°≤ Îba J®¡t°fiCŸ°≤
N°≈<W∫°u* Ju¡ wS° ŸC©-Ì…#©°u* Ju¡ N°fiu ≈≤ ˚Ù w[b<bwg s°u˚ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$68$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
b°Jg¡ N°<Ì J¡tuÕ¿∏B∫°u* Ju¡ Δ∫°≈°≤°u* Ju¡ <bT∫°u* tu* ±¥>f ≤Fu ˚Ù N°ÃtI <bπ°fig J¡° JC¡~> ˚Ù <bfi‹¸> fiFÙ*
F°uw°, bF ŸÌ°-ŸbÕÌ° Nfi°Ÿ•w tfi Ÿu ∫C•w Fæ $$69$$
˚Ùw≤Ù N°Ÿ<•w FÙ Ì°uT J¡∑ Ã≈°ÌJ¡ Fæ, «¡≈≤ «¡≈≤ J¡∑ ffi°b¸>Ù N°Ÿ<•w Ì°uT J¡∑ Ã≈°ÌJ¡
fiFÙ* Fæ, oŸ <bT∫ tu* ‹¸>°∏w J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ŸCbdÕ ˚Ùw≤ Ju¡ J¡ÔaJ¡ Ÿu FÙ J¡Ôa<J¡w J¡F° ı°w° Fæ , «¡≈≤Ù ≈aJ¡ N°<Ì Ju¡ Ôu≈fiR¡≈Ù J¡ÔaJ¡
Ÿu J¡Ôa<J¡w fiFÙ* J¡F° ı°w°, bæŸu FÙ ≈®°dÙ ˚°b°Ÿ<•w Ÿu ∫°fiÙ ˚∑w≤Ù N°Ÿ<•w Ÿu FÙ Ÿt°Ÿ•w J¡F°
ı°w° Fæ, «¡≈≤Ù ffi°b¸>Ù N°Ÿ¿•w Ÿu N°Ÿ•w fiFÙ* J¡F° ı°w° $$70$$
N°∏w≤ N°Ÿ<•w Ju¡ Ã∫°y Ÿu ÌuFÌ…#© N°<Ì J¡∑ ˚Ù ≈®Ÿ<•w fiFÙ* F°uwÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
„≤Ù≤ Ÿu ≈¨SJg¡ ∫°fiÙ <˚∏fi N°Ãt° J¡° N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ ≤Fu <fiÃ∫°<fiÃ∫ <bbuJ¡ Ju¡ <bI°fi
Ÿ‡≈∏fi I°fiÙ Ju¡ ˚Ôu FÙ Nay J¡°¸>u ı°∫u*, wS°<≈ ŸJ¡° JC¡~> ˚Ù J¡°¸>° fiFÙ* ı°w° $$71$$
ÌuF Ÿu N<w¿≤•w N°Ãt° J¡° <b_t≤d F°ufiu ≈≤ w°u <k¡≤ ÌC#© F°uy° ? oŸ N°„aJ¡° ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ÎJ¡ f°≤ <≈®∫ f∏@C J¡° ≈¿≤I°fi F°u ı°fiu Ju¡ Nfi∏w≤ <k¡≤ bF NI°w fiFÙ* F°u ı°w°, bæŸu FÙ
<btÔ ≈®J¡°„_bR¡≈ ı°u N°Ãt° Fæ, ŸJ¡° J¡˚Ù ∫<Ì I°fi F°u y∫°, w°u bF ŸÌ° I°w FÙ ≤Fw° Fæ, <k¡≤
ŸJ¡° <b_t≤d fiFÙ* F°uw° $$72$$
<b_t≤d J¡∑ N≈®°<›w t*u ‹¸>°∏w N°æ≤ ≈≈<W Ÿu ∫C•w FuwC fwÔ°wu Fæ* $
ıæŸu ≈bÕw Ju¡ w¸ >Ÿu ~¥ ≤FÙ bT°ÕJ¡°ÔÙfi fiÌÙ bT°Õ J¡∑ <fib¨<W F°u ı°fiu ≈≤ <k¡≤ fiFÙa ~>¥wÙ, bæŸu FÙ
Ÿ≈Õ˚®°¿∏w J¡∑ <fib¨<W F°u ı°fiu ≈≤ ≤≠ıC tu* <k¡≤ Ÿ≈Õ˚°bfi° fiFÙ* F°uwÙ $$73$$
<fi‹J¡TÕ ∫F ¿fiJ¡Ô° <J¡ N°Ãt ˚®°¿∏w J¡∑ <fib¨<w F°u ı°fiu ≈≤ N°Ãt° J¡° <b_t≤d <k¡≤ fiFÙ* F°uw° $
ıæŸu N<Àfi Ju¡ w°≈ Ÿu <ıŸJu¡ Nay <b„C] F°u ªCJu¡ Fæ* wS° ı°u <fi#„uTR¡≈ Ÿu N≈fiu _b˚°b J¡°u
∫°fiÙ Ju¡bÔ ŸCbdÕ_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, ÎuŸ° J¡∑ªn tua <fitÀfi F°u ≤F° ŸCbdÕ ˚Ù <k¡≤ tÔ J¡°u
y®Fd fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ ≈®J¨¡w tu* ˚Ù ŸtHfi° ª°<FÎ $$74$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, N≈fiu ⁄Ì∫ J¡∑ y®¿∏S
J¡° h~>uÌ F°u ı°fiu ≈≤ <k¡≤ ÌuF°<Ì Ju¡ yCd°u* Ÿu N°Ãt° J¡° f∏@fi fiFÙ* F°uw°, •∫° b¨s_S b¨∏w Ÿu
∫°fiÙ ±>a™>ÔÙ Ÿu ¸¥>¸> y∫u k¡Ô J¡°u J¡°uoÕ ˚Ù ŸtSÕ ≈C”T ≈Cfi# ±>a™>Ô Ju¡ Ÿ°S ≈¥bÕbwg ı°un ŸJ¡w° Fæ ?
NS°Õwg fiFÙa ı°un ŸJ¡w° $$75$$ ≈ÃS≤ J¡° ~>uÌfi N°æ≤ t<d Ju¡ w°¿[bJ¡ _bR¡≈ J¡° <bª°≤ ofi Ì°uufi°u*
J¡∑ ŸF°∫w° Ÿu ı°u t<d J¡° Na„ fiFÙ* Fæ, Ÿ Na„ J¡°u J¡°¸>J¡≤ ≈ÃS≤ Ju¡ N∏wyÕw t<d J¡∑ ≈®°<›w
J¡∑ ı°wÙ Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°›w F…oÕ t<d J¡° ≈Cfi# ≈¥bÕbwg ≈°T°d Ju¡ Ÿ°S Ÿ∏@°fi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi
≈C”T Ÿ°tØ∫Õ ≤© ŸJ¡w° Fæ NS°Õwg J¡°uoÕ fiFÙ* ≤© ŸJ¡w° $$76$$ N<bΩ° J¡° NŸÔÙ _bR¡≈ ı°fi
Ôufiu Ju¡ Nfi∏w≤ J¡°æfi fC<]t°fig ≈C”T <k¡≤ Ÿtu* ±¥>fw° Fæ ∫°fiÙ k≥¡Ÿw° Fæ ? ª°^±>°Ô°u* Ju¡ ßb
<b„uT J¡° ≈¿≤I°fi F°u ı°fiu Ju¡ Nfi∏w≤ J¡°æfi <πı∏t° Ÿ ßb tu* Ÿa<t<Ôw F°ufiu J¡∑ ≈®wÙs°
J¡≤uy° ? $$77$$ ıæŸu <b„C] Ÿ<ÔÔ tua F…oÕ Ì…À| ˚®°¿∏w Ì…À@ _bR¡≈ J¡° <bª°≤ J¡≤fiu Ju¡ Nfi∏w≤
<b<fib¨W F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ ŸaŸ°¿≤J¡ b°Ÿfi° fC<]_S N°Ãt° J¡° _bR¡≈ J¡° <bª°≤ J¡≤fiu Ju¡ Nfi∏w≤
1134 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<b<fib¨W F°u ı°wÙ Fæ $$78$$ oŸ Ô°uJ¡ tu* Zu‹™> ZudÙ Ju¡ f®°Êd Ô°uy wf wJ¡ ıÔfC<] Ÿu tΩ ≈Ù
Ôuwu Fæ*, ıf wJ¡ ŸJ¡° NŸÔÙ _bR¡≈ fiFÙ* ı°fi Ôuwu $ NŸÔÙ _bR¡≈ J¡°u ı°fi Ôufiu ≈≤ w°u ŸJ¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìuwu Fæ* $$79$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, w[bbuW° ≈C”T R¡≈Ô°b^∫∫C•w J¡°<tfiÙ J¡°u ˚Ù <ª`
tu* <Ô<©w J¡°∏w° J¡∑ ≈®<wt° J¡∑ fi°o˘ FÙ Ìu©wu Fæ*, •∫°u*<J¡ bF BΔ∫t°` Ÿt°≤‡˚ Fæ ∫°fiÙ ŸJ¡°
w°¿[bJ¡ _bR¡≈ ≈aª˚¥w°ÃtJ¡ BΔ∫t°` FÙ Fæ $$80$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu <ª` tu* <ª<`w J¡°<tfiÙ Ju¡
Ju¡„, N°u‹™> N°<Ì Nb∫b tTÙ, JCa¡JC¡t N°<Ì ≤ay_bR¡≈ ≈°≥ª ˚¥w°u* J¡°u ~>°unJ¡≤ N°æ≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ*,
bæŸu FÙ R¡≈ N°æ≤ Ô°b^∫ Ÿu ∫C•w ıÙ<bw J¡°<tfiÙ Ju¡ ˚Ù Ju¡„, N°u‹™> N°<Ì ≈°aª ˚¥w°u*Ju¡ _bR¡≈ Ÿu
N<w¿≤•w ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ J¡°∏w°-≈®<wt° N°æ≤ ıÙ<bw J¡°∏w° tu* w[bw# Ÿt°fiw°
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ıÙ<bw-J¡°∏w° J¡∑ •∫° ≈°Ìu∫w° F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$81$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ıæŸu ˜Ù N°<Ì <bT∫°u* J¡° NfiC˚¥∫t°fi ı°u _bR¡≈ Fæ, ŸŸu <b≈≤Ùw FÙ fiJ¡°
w°¿[bJ¡ _bR¡≈ Fæ, bæŸu FÙ _b°Ãt°fiC˚b J¡° ˚Ù ≈≤t ≈®ut°_≈ÌÃbR¡≈ Ÿu NfiC˚¥∫t°fi ı°u N°fi∏Ì_bR¡≈
Fæ, ŸŸu <b≈≤Ùw FÙ •∫°u* fiFÙ* F°uy°? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu yCn J¡u NfiC˚¥w _b°Ì t@C≤ ≤Ÿ J¡° NfiC˚¥w yCn, NfiC˚bJ¡≤d <ıà° wS° NfiC˚b J¡≤fiub°Ôu
ÌubÌW N°<Ì Ju¡ Ì°F, J¡wÕfi N°<Ì ŸæJ¡n°u* ≈®∫Ãfi°u* Ÿu ˚Ù "∫F t°@C∫Õ J¡° NfiC˚b fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC <w•ww°
N°<ÌJ¡° NfiC˚b Fæ' ∫°u*-N∏∫S° fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, bæŸu FÙ N°Ãt° Ju¡ w°¿[bJ¡ N°fi∏Ì°fiC˚b J¡°u ˚Ù
N∏∫S° fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$82$$
NwÎb¡ıf ÎJ¡ f°≤ NfiC˚¥w ≈Ì°SÕ J¡°u ˚Ù N∏∫S° fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, wf Ju¡bÔ ŸÙ ÎJ¡ b_wC tu*
Δ∫ŸfiÙ ≈C”T Ju¡ π°≤° ŸÌ°-ŸbÕÌ° NfiC˚¥∫t°fi ≈Ì°SÕ J¡°u N∏∫S° fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, oŸtu* w°u J¡Ffi° FÙ
•∫° Fæ ? oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
≈≤≈C”T tu* Δ∫Ÿfi (N°Ÿ<•w) ≤©fiub°ÔÙ fi°≤Ù, |≤ Ju¡ J¡°∫Õ tu* Δ∫y® ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù, ŸÙ ≈≤≈C”T
Ÿ‡f∏@R¡≈Ù ≤Ÿ°∫fi J¡° N≈fiu N∏Ì≤ N°_b°Ì ÔuwÙ Fæ $$83$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <b„C]
≈≤f®Êw[b tua Wt <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w F…N° @Ù≤ w[bI ≈C”T o∏Ì® Ju¡ Ÿ°S Fı°≤°u* Ìubw°N°u* Ÿu ˚Ù
<bª<Ôw fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w° $$84$$ ˚B, ˚Ô° fwÔ°o∫u w°u ŸFÙ <J¡ ÎuŸ° J¡°æfi f<Ô‹™> _b°tÙ Fæ,
<ıŸfiu ≈≤≈C ” T Ju ¡ Ÿa y tu * Δ∫Ÿfi ≤©fiu b °ÔÙ N≈fiÙ ≈ÃfiÙ J¡°u ŸJu ¡ Ÿa J ¡v≈ tu * u Nb¿_Sw
≈≤J¡°∏wŸaytR¡≈Ù tF°ußb J¡° <b_t≤d J¡≤°∫° F°u $$85$$ Fu ≤°|b, Ÿ°aŸ°¿≤J¡ <b<˚∏fi <bT∫°fi∏ÌR¡≈Ù
ı°u NfiuJ¡ ≈C^∫≤Ÿ Fæ*, bu Ÿf <ıŸtu* „FÌ Ju¡ ~>Wu J¡∑ fi°o˘ ÎJ¡ ≤Ÿ F°u ı°wu Fæ*, ÎuŸu _b°Ãt°fi∏Ì<ªÌ°Ô°uJ¡
Ju¡ <fi≤∏w≤°_b°Ìfi@°≤° J¡°u ≈®°›w F…Î FÙ w[bI tF°Ãt° J¡∑ t<w J¡° <b_t≤d J¡°æfi J¡≤° ŸJ¡w° Fæ ?
oŸ <bT∫ tu* <„b@t°uÕW≤ tu* ˚Ù J¡F° y∫° Fæ #
I°fi°t¨w≤Ÿ°u ∫ufi ŸJ¨¡Ì°_b°<Ìw°u ˚buwg $ <bF°∫ ŸbÕJ¡°∫°Õ<d tfi_w`æb@°b<w $$
∫°fiÙ ÎJ¡ f°≤ ˚Ù <ıŸfiu I°fi°t¨wR¡≈Ù ≤Ÿ J¡° N°_b°Ì Ôu <Ô∫° F°u, ŸJ¡° tfi Ÿt_w Δ∫°≈°≤°ua
J¡°u ~>°unJ¡≤ ŸÙtu* NfiC@°bfi J¡≤w° Fæ $$86$$
Ÿty® ŸC© N°æ≤ Ì…#© Ÿu ∫C•w Δ∫bF°≤°ua J¡°u ∫°fiÙ |≤Ju¡ J¡°t°ua J¡°u <b¿@≈¥bÕJ¡ J¡≤ ≤FÙ ≈<w, Ÿ°Ÿ
N°æ≤ ŸŸC≤ Ju¡ π°≤° ≈Ù<nw ˚Ù JC¡Ôıfi°u* Ju¡ N°<Zw b@C, ı°u ≈≤ Ÿay tu* N°Ÿ<•w ≤©fiub°ÔÙ Fæ, <ıŸ
ŸyÕ - 75] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1135
≈®J¡°≤ ŸaJ¡v≈ J¡°∏w Ÿu N°fi∏Ì<b˚°u≤ F°uwÙ Fæ N°æ≤ Ì…#©°u* Ÿu ≈Ù<nw fiFÙ* F°uwÙ, ŸÙ ≈®J¡°≤ <ıŸ
tF°Ãt° J¡∑ N<bΩ° <fib¨W F°u yoÕ Fæ, <ıŸJ¡∑ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤J¡∑ Â<‹¸> ∫°fiÙ w[bfC<] Fæ wS° ı°u ŸC∏Ì≤
N°ª≤d°u* Ÿu ∫C•w Fæ, ÎuŸ° tF°Ãt° ≈∫°Õ›wR¡≈ Ÿu Δ∫bF°≤ tu*u <fi≤w F°ufiu ≈≤ ˚Ù N≈fiu N∏w≤°Ãt° Ÿu
≈®Ÿ∏fiw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° ≤Fw° Fæ $$87-89$$
Ÿtu* ˚Ù ı°u w[bI Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tau N°R¡» Fæ, ŸJ¡∑ NÃ∫∏w ¿_S≤w° ≤FwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° tu* Ÿt°R¡» ∫°uyÙ <~>∏fi°ay F…N° ˚Ù ~>u<Ìw fiFÙ* F°uw°, <y≤ ≤Fu NZCN°u*
Ÿu ∫C•w F°uw° F…N° ˚Ù ≤°uw° fiFÙ* Fæ, ÌÀ@ F°uw° F…N° ˚Ù ÌÀ@ fiFÙ* F°uw°, <bfi‹¸> ÌuF F°uw° F…N° ˚Ù fi‹¸>
fiFÙ* F°uw° $$90$$
Fu ≤°|b, tfi Ju¡ <bfi°„≈∫Õ∏w ˚¥<tJ¡° tau ŸC≈®<w<‹™>w ≈C”T @Ù≤ w[bI ∫Ω<≈ ≈¥bÕJ¡°<ÔJ¡
≈®°≤Æ@k¡ÔR¡≈Ù J¡tÕ Ÿu <b@C≤ ˚°uy„¥∏∫ Ì¿≤B-Nb_S° tu* ∫° t°^±>Δ∫ J¡∑ fi°o˘ „¥Ô°<@≤°uFd („¥ÔÙ
≈≤ ª»°fi°) R¡≈Ù ŸaJ¡¸>°b_S°N°u* tua ∫° Wt fiy≤_S ŸÌfi tu* ∫° ˚∫aJ¡≤ N¸>bÙ tu* ∫° w≈°ubfi tu* ˚Ôu
FÙ ≤Fu, wS°<≈ bF ŸÌ°-ŸbÕÌ° ŸC© Ì…#© Ju¡ Ÿa<fi≈°w Ÿu Ìq≤ FÙ ≤Fw° Fæ, w<fiJ¡ ˚Ù ŸaŸ°¿≤J¡ FTÕ,
„°uJ¡ Ju¡ Ÿ°S ŸJ¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, ∫F ˚°b Fæ $$91$$
ª°æFW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

≈ªFW≤b°≥ ŸyÕÕ
fnu-fnu N<@J¡°≤°u* tu* ˚Ù FTÕ, „°uJ¡ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°Ôu NfiuJ¡
tC•w Ìubw°, NŸC≤, tfiC‹∫ N°<Ì J¡° bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°|b, N≈fiu ≤°≠∫ tu* Ÿt∫°u<ªw wwg-wwg Δ∫bF°≤ tua wÃ≈≤ F°uwu
FCÎ ˚Ù ≤°ı° ıfiJ¡ <fi<©Ô t°fi<ŸJ¡ <ª∏w°R¡≈Ù ≠b≤ Ÿu ≤<Fw wS° ˚Ùw≤ N°JC¡Ô t<w Ÿu b<ıÕw
F°uJ¡≤ FÙ ŸÌ°-ŸbÕÌ° Nb¿_Sw F…Î $$1$$ N°≈Ju¡ <≈w°tF tF°≤°ı <ÌÔÙ≈ fiuu NfiuJ¡ w≤F Ju¡ <ªw
Ÿ°aŸ°¿≤J¡ J¡t°u˘ tu* ŸbÕÌ°<fi≤w F°ufiu ≈≤ ˚Ù ˚Ùw≤ N°Ÿ<•w Ÿu b<ıÕw F°uJ¡≤ FÙ ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ ≈¨ØbÙ J¡°
≈˚°uy <J¡∫° $$2$$ ≤°y N°<Ì J¡∑ J¡°<Ôt° Ÿu „¥∏∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°ÃtI°fi J¡°u ≈®°›w F…Î tF°≤°ı
tfiC fiu ¿ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈®ı°N°u* J¡° ≈°Ôfi J¡≤wu FCÎ wS° ŸbÕÌ° ıÙb∏tC•w _bR¡≈ F°uJ¡≤ ≤°≠∫ J¡°
Ÿa≤sd <J¡∫° $$3$$ <b<ª` Ÿæ∏∫ wS° f°F…fÔ J¡° <ıfitu* ≈∫°uy F°uw° S°, ÎuŸu ∫C]°u* tu* wS° NfiuJ¡
Δ∫bF°≤°ua tua ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ ¿_Sw ≤Fu tF°≤°ı t°∏@°w° N°<©≤ ≈≤t ≈Ì J¡°u ≈®°›w F…Î $$4$$ ≈°w°Ô J¡∑
≈Ù™> ≈≤ N°ŸÙfi F°uJ¡≤ f<Ô≤°ı ∫S°SÕ-Ÿu Δ∫°≈°≤ J¡°u J¡≤wu F…Î ˚Ù ŸÌ° Ã∫°yÙ, ŸÌ° Nfi°Ÿ•w N°æ≤
ıÙb∏tC•wR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ* $$5$$
"<ÌbŸ ¿_S<wtg' ÎuŸ° ∫<Ì ≈°™> F°u, w°u "≈°w°Ô tu*u <fib°Ÿ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ˚yb°fig Ju¡ π°≤° <fi∫<tw
<ÌbŸ°u* J¡° ≈¿≤≈°Ôfi J¡≤wu F…Î tF°≤°ı f<Ô ıÙb∏tC•w F°uJ¡≤ Nb¿_Sw Fæ*' ÎuŸ° NSÕ J¡≤fi° ª°<FÎ $
Ì°fib°u* J¡° N<@≈<w fitC<ª ŸÌ°-ŸbÕÌ° Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S ∫C] ∫° t∫°ÕÌ° Δ∫<wJ®¡t tu* wS°
NfiuJ¡<b@ Ìub N°æ≤ Ì°fib°u* Ju¡ N°ª≤d Îba <bª°≤-<bt„°u˘ tu* wÃ≈≤ F°uw° F…N° ˚Ù ˚Ùw≤ Ÿu Ÿ∏w›w
(¿©∏fi) fiFÙ* F°uw° S° $$6$$ o∏B Ju¡ ∫C] tau N≈fiu „≤Ù≤ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiub°Ôu t°fiÙ b¨`°ŸC≤ fiu,
1136 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
¿ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d NÃ∫∏w Ì°≤ S°, ˚Ùw≤ ≈®„°∏w tfi F°uJ¡≤ FÙ Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S ∫C] <J¡∫° $$7$$
≈°w°Ô wÔ J¡° ≈¿≤≈°Ôfi J¡≤fiub°Ôu Ì°fib°u<ªw J¡t°u˘ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤ ≤Fu ˚•w ≈®b≤ ≈®á°Ì N<bfi°„Ù,
b°dÙ Ju¡ Ny°uª≤ ≈≤t ŸC© J¡°u (t°us J¡°u) ≈®°›w F…Î $$8$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫Ω<≈ Ju¡bÔ t°∫° tu* FÙ <fi≤w
≤Fw° S° wS°<≈ ⁄Ì∫_S <ªÌ°J¡°„ ÎJ¡R¡≈w° Ÿu N°<b˚¥Õw „‡f≤°ŸC≤ fiu oŸ ŸaŸ°≤R¡≈Ù t°∫° J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$9$$ Ì°fib°u* J¡∑ J¡°∫Õ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ˚yb°fig fi°≤°∫d Ju¡ Ÿ°S ∫C] J¡≤ ≤Fu JC¡„Ô
„‡f≤°ŸC≤ fiu NSb° JC¡„Ô fi°t Ju¡ ÎJ¡ N∏∫ Ì°fib fiu ≈≤t w[bI°fi J¡°u ≈®°›w J¡≤ oŸ ŸaŸ°≤ J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$10$$ Ÿt_w Ìubw°N°u* J¡° tC©_bR¡≈ N<Àfi <J®¡∫° Ÿt¥F tu* wÃ≈≤ F°uw° F…N° ˚Ù
∫IÙ∫ Ô‚tÙ J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈˚°uy J¡≤w° FCN° ≈≤∏wC tC•w F°uJ¡≤ FÙ oŸ <`˚Cbfi tu* ≤Fw° Fæ $$11$$
ıæŸu ≈æ≤°u* Ÿu N°J®¡td J¡≤fiu ≈≤ N°J¡°„ Ÿ‡f∏@ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ Ÿt_w Ìubw°N°u* Ju¡ π°≤°
≈Ù∫t°fi Ÿ°ut, <ıŸJ¡u ˚Ùw≤ f®Ê°ÃtJ¡ ≤Ÿ°∫fi ∫°fiÙ (≈Cfi”≠ıÙbfi J¡° Nt¨w) <bΩt°fi Fæ, ŸC©,
Ì…#© N°<Ì Ju¡ ŸaŸyÕ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$12$$ ≈ÃfiÙ Ju¡ <ÔÎ ª∏Bt° Ju¡ Ÿ°S <ı∏F°u*fiu ∫C] <J¡∫° S°,
ÎuŸu Ìubw°N°ua Ju¡ yC” f¨F_≈<w _byÕ Ô°uJ¡ tua Ìubw°N°ua Ju¡ ≈°æ≤°u<FÃ∫°<@J¡°≤ J¡∑ <b<ª` ªu‹¸>°N°u* J¡°u J¡≤
≤Fu ˚Ù tC•w F°uJ¡≤ ∫F°≥ Nb¿_Sw Fæ $$13$$ N°J¡°„wÔ tu* ªtJ¡fiub°Ôu, <bπ°fi wS° fiÙ<w„°˜
≤ªfi° Ju¡ π°≤° Ÿt_w N<˚tw NS°u˘ J¡° ≈¿≤≈°Ôfi J¡≤fiub°Ôu NŸC≤Ìæ<„J¡ „CJ®¡°ª°∫Õ <fi<bÕJ¡°≤ fC<]
F°uJ¡≤ FÙ J¡°Ô <fw°wu Fæ* $$14$$ «¡≈≤ Ju¡ Ô°uJ¡°u* J¡° N°æ≤ ≈®°<dŸt¥F°u* Ju¡ Nay°u* J¡° <ª≤J¡°Ô Ÿu Ÿaª≤d
J¡≤° ≤F° b°∫C ˚Ù tC•w FÙ ¿_Sw Fæ, ı°u ŸÌ° ŸbÕÌ° ŸbÕ` Ÿaª≤d J¡≤w° Fæ $$15$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
fiæJ¡<b@≈®°<d∫°u*Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ NÃ∫∏w buyb¥bÕJ¡ «¡≈≤, fiÙªu N°æ≤ tº∫Ô°uJ¡ J¡∑ y<w∫°u* Ÿu F°ufiub°Ôu
<fi≤∏w≤ N°bwÕfi Îba fiŸu ı<fiw πuy°u* Ju¡ _bR¡≈ J¡° ≈¿≤I°fi ≤© ≤Fu f®Ê° ˚Ù N<©∏fi fC<] wS°
Ÿttfi F°uJ¡≤ N≈fiu Ì°u ≈≤°@ÕbTÕ≈∫Õ∏w N<w<b_w¨w N°∫C‹∫ J¡°u <fw°wu Fæ* $$16$$ ˚ybfig ZÙF¿≤ ∫Ω<≈
<fiÃ∫tC•w Fæ* wS°<≈ ı≤°, t≤d, ∫C] N°<Ì π∏π°u* J¡∑ ∫C]ÔÙÔ° Ÿu oŸ ŸaŸ°≤t^±>Ô tu* fF…w J¡°Ô
wJ¡ Ÿaª≤d J¡≤wu Fæ* $$17$$ ıæŸu J¡°uoÕ J¡°tCJ¡ J¡°<tfiÙ J¡°u @°≤d J¡≤u, bæŸu FÙ <fiÃ∫tC•w, ˚yb°fig
<`fiu` „aJ¡≤ıÙ Ÿ°æ∏Ì∫Õ w” J¡∑ taı≤ÙR¡≈° ˚ybwÙ y°æ≤Ù J¡°u N≈fiu ÌuF°@Õ tu* ≈¿≤@°≤d J¡≤wu Fæ* $
˚yb°fig <`fiu` fi w°u J¡°tCJ¡ Fæ* N°æ≤ fi ˚ybwÙ y°æ≤Ù J¡°<tfiÙ FÙ Fæ*, <J¡∏wC ÎJ¡ f®Ê N°æ≤ ÌqŸ≤Ù f®Ê<bΩ°
Fæ, ∫F ºb¿fiw <J¡∫° Fæ $$18$$ tC•w F°uwu F…Î ˚ybwÙ y°æ≤Ù fiu ˚Ù <`fiu` @¥ıÕ<¸> J¡°u ª∏Bt° J¡∑ J¡Ô° J¡∑
fi°o˘ N<w _bh~> NÃ∫∏w @bÔbdÕ t°u<w∫°u* Ju¡ F°≤ Ju¡ ŸÂ„ N≈fiu yÔu tu* Ôy°∫° Fæ $$19$$ <ıŸJ¡∑
<b<ª` Ì…≤by°F fC<] SÙ ∫°fiÙ Ÿ°@°≤d fC<]b°Ôu Ô°uy <ıfi ≈Ì°S°u˘ J¡°u ŸtH fiFÙ* ŸJ¡wu fi ≈Ì°S°u˘
J¡°u „Ù|® ŸtH Ôufiu J¡∑ wÙb®°<wwÙb® fC<] <ıŸtu* SÙ N°æ≤ ı°u bÙ≤ S°, ÎuŸu I°fiR¡≈Ù ≤Ãfi Ju¡ ÎJ¡t°`
ŸtCB _b°tÙ J¡°<wÕJu¡∫ fiu tC•w F°uwu F…Î ˚Ù w°≤J¡°ŸC≤ N°<Ì∫°ua Ÿu ≤d J®¡∑n° J¡∑ $$20$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
º∫°fiR¡≈Ù Ÿ<ÔÔ Ÿu @°uoÕ yoÕ, @Ù≤ tC•w fC<] Ÿu FÙ ˚¨ayÙ„ fiu (<„bıÙ Ju¡ yd<b„uT fiu) N≈fiÙ t°w°
J¡°u N≈fiu ”<@≤ N°æ≤ t°aŸ J¡° ≈®Ì°fi <J¡∫° S° $ (oŸ <bT∫ tu* ≈C≤°d°u* tu* vÔu© Fæ <J¡ ıf ˚¨ayÙ„ yd
˚ybwÙ ÌubÙ J¡° Nfi°Ì≤ J¡≤ Ju¡bÔ <„bıÙ J¡∑ N°≤°@fi° tu* wÃ≈≤ F…N°, wf JC¡<≈w ÌubÙ fiu t°w° N°æ≤
<≈w° Ju¡ ˚°y_bR¡≈ ”<@≤ N°æ≤ t°aaŸR¡≈ ÌuF tu* Ÿu N≈fiu t°w¨˚°b J¡°u Ô°æ¸>°fiu J¡∑ ∫°ªfi° J¡∑, oŸ
∫°ªfi° Ju¡ NfiCŸ°≤ Ÿfiu <„bıÙ Ju¡ ≈®<w ÎJ¡<fi‹™>˚<•w Ju¡ ≈®J¡°„fi°SÕ Nfi°∫°Ÿ t°w° Ju¡ π°≤° N≈fiu
ŸyÕ - 75] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1137
ÌuF tu* N°∫u F…Î ≤•w, t°aŸ N°<Ì J¡°u fi°uªJ¡≤ fiJ¡°u ≈®Ì°fi J¡≤ <Ì∫°) $$21$$ tF°tC<fi fi°≤ÌıÙ ∫Ω<≈
tC•w _b˚°b Fæ*, wS°<≈ oŸ ıywgR¡≈Ù ıayÔ Ju¡ ©^±> tu* J¡ÔF J¡°æwCJ¡ J¡°u ≈®b¨W J¡≤fiub°ÔÙ „°∏w
fC<] Ÿu ∫` w` <bª≤d J¡≤wu Fæ* $$22$$ ˚B ZÙ≤°tıÙ, Ÿt_w ˚Cbfi°u* tau NÃ∫∏w t°∏∫, ŸtSÕ ∫F
<bÿb°<t` tF<TÕ ∫Ω<≈ ıÙb∏tC•w t°fiŸ Fæ*, wS°<≈ buÌ„°˜ tu* <b<Fw ∫I°<Ì <J®¡∫°N°u* J¡° NfiC‹™>°fi
<J¡∫° J¡≤wu Fæ* $$23$$ ıÙb∏tC•w F°uJ¡≤ FÙ ŸFŸ®tC©, fi°y≤°ı „uT ≈¨ØbÙ J¡°u @°≤d J¡≤wu Fæ*, Ÿ¥∫Õ
˚yb°fig <ÌbŸ°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°N°u* J¡° <fit°Õd J¡≤wu Fæ*, ∫t≤°ı @t°Õ@tÕ <bª°≤≈¥bÕJ¡ Ô°uy°u* J¡° <fi∫tfi
J¡≤wu Fæ* $$24$$ oŸ ≈¥b°uÕ•w tF°fiC˚°b°u* Ju¡ ¿Ÿb° ÌqŸ≤u ˚Ù ŸæJ¡n°u* tF°Ãt°, ≤°sŸ, tfiC‹∫ N°æ≤ Ìubw°
oŸ <`˚Cbfi tu* <btC•w_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ŸaŸ°≤ tu* Nfi°Ÿ•w_bR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw Fæ* $$25$$
<b<ª` „°uJ¡, t°uF NfiS°u˘ Ju¡ Ã≈°ÌJ¡ wS° ≈C`, ˜Ù, @fi-Ÿ‡≈<WN°<Ì J¡° Ÿay®FJ¡≤ ∫C], b@,
f∏@fi N°<Ì N°ª°≤°u* Ÿu ∫C•w ˚Ù ofi Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ≤°≠∫°<Ì Δ∫bF°≤°u* tu* Ÿa¿_Sw JC¡~> ≈C”T ˚Ùw≤ „°¿∏w
Ÿu Ÿt¿∏bw ∫°fiÙ tC•w ≤Fwu Fæ* N°æ≤ JC¡~> t¥» w°u <„Ô° Ju¡ ŸÂ„ ≤Fwu Fæ*, ∫°fiÙ NI°fi tu* k≥¡Ÿu ≤Fwu
Fæ* $$26$$ JC¡~> tF°fiC˚°b°u* fiu ÃJ¨¡‹¸> N°ÃtI°fi J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤ <ªW<bsu≈ J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ
w≈°ubfi J¡° N°Z∫ <Ô∫° $ ıæŸu ˚¨yC, ˚≤π°ı, <bÿb°<t`, „CJ¡ N°<Ì $$27$$ JC¡~> w[bI tF°Ãt°
N°ÃtI°fi ≈®°›wJ¡≤ ≤°≠∫J¡tÕ tu* FÙ ~>`, ª°°t≤ N°<Ì Ÿu ≤<sw F°uJ¡≤ ≤Fwu Fæ* $ ıæŸu ıfiJ¡, „∫°Õ<w,
t°∏@°w°, Ÿy≤ N°<Ì $$28$$ JC¡~> w[bI N°J¡°„ tu* y®F, fis` N°<Ì Ju¡ N°@°≤˚¥w ≠∫°u<wÿªJ®¡ Ju¡
tº∫ tu* Nb¿_Sw Fæ* $ ıæŸu f¨F_≈<w, „CJ®¡°ª°∫Õ, ª∏B, Ÿ¥∫Õ, Ÿ›w<TÕ N°<Ì $$29$$ JC¡~> w°u Ìubw°N°u* Ju¡
≈Ì J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ <bt°fi°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u* Ju¡ «¡≈≤ N°R¡» F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ* $ ıæŸu N<Àfi, b°∫C, b”d,
∫t, wC‡f”, fi°≤Ì N°<Ì $$30$$ JC¡~ >tF°fiC˚°b ≈°w°Ô J¡∑ J¡∏Ì≤° tu* ıÙb∏tC•w F°uJ¡≤ ŸC¿_Sw Fæ* $
ıæŸu f<Ô, ŸCF°u`, N∏@, ≈®á°Ì N°<Ì $$31$$ <w∫ÕJg¡ ∫°u<fi∫°u* tu* ˚Ù ŸÌ° J¨¡wfC<] tF°Ãt° ≤Fwu Fæ* ıæŸu
y”n, FfiCt°fi, ı°‡fb°fig N°<Ì N°æ≤ Ìub∫°u<fi∫°u* tau ˚Ù t¥©ÕfC<]b°Ôu fF…w Ÿu tF°t¥» <bΩt°fi Fæ* $$32$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ <ıwfiu Ÿ°¿[bJ¡ Fæ* fi Ÿftu* Ìubw° N<@J¡ Ÿ°¿[bJ¡ Fæ*, Nw# <ıfiJ¡∑ I°fi N°æ≤
Îuÿb∫Õ „<•w _b˚°bw# FÙ N<˚Δ∫•w F°uwÙ Fæ, ÎuŸÙ Ìub∫°u<fi∫°u* tu* t¥©°u˘ J¡∑ Ÿa˚°bfi° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ
Fæ ? w°u ∫F „aJ¡° ∫C•w fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ŸbÕ„<•w oÕÿb≤ J¡∑ ŸbÕ˚°b Ÿu ŸbÕ` Ÿf ≈®J¡°≤ Ÿu ŸÌ°
¿_S<w F°ufiu Ÿu wS° ŸbÕ_bR¡≈ N°Ãt° tu* _b›fi°<Ì Nb_S°N°u* tu* ŸæJ¡n°u* NŸa˚°<bw b_wCN°u* J¡° ˚Ù
Ì„Õfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡FÙa ≈≤ <J¡ŸÙ J¡∑ ˚Ù NŸa˚°bfi° fiFÙ* J¡≤fiÙ ª°<FÎ ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸJ¡° NÃ∫∏w Δ∫°≈J¡ _bR¡≈ Fæ, ÎuŸu ŸbÕ_bR¡≈ N°Ãt° tu* Ÿf JC¡~> ŸbÕ˚°b Ÿu ŸbÕ` Ÿf ≈®J¡°≤
Ÿu ŸÌ° FÙ Ÿ‡˚°<bw F°u ŸJ¡w° Fæ $$33$$
≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡°u FÙ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<b<@ J¡∑ <fi∫<w, Nfi∏w J¡°∫°u˘ Ju¡ N°≤‡˚ tau <fi≤w Fæ N°æ≤ <b<ª` Fæ, Nw# Ÿa<fibu„°a„ Ju¡ bæ<ªc∫
Ÿu Ÿf JC¡~> Ÿf ıyF <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ $$34$$
<b<@ J¡°æfi Fæ ? oŸu J¡Fwu Fæ* $
f®Ê°, Ìæb, <b‹dC, <F≤^∫y˚Õ, <„b, oÕÿb≤ N°<Ì ≈≤t°Ãt° Ju¡ fi°t°u* Ÿu Ft Ÿf Ô°uy°u* J¡° ≈®Ã∫Jg¡
ªuwfiR¡≈ N°Ãt° FÙ J¡F° ı°w° Fæ $$35$$
1138 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ıF°≥ ≈≤ NÃ∫∏w NŸa˚°<bw ˚Ù b_wC N°æ≤ Nb_wC Ì°ufi°u* ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ ˚Ùw≤ Ÿa˚°<bw F°u ı°wÙ Fæ*,
bF°≥ ≈≤ ÌqŸ≤° •∫° NŸa˚°<bw F°u ŸJ¡w° Fæ ? oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Nb_wC tu* ˚Ù ˚Ùw≤ b_wC ≤FwÙ Fæ, ıæŸu f°Ô¥ tu* ŸCbdÕ wS° b_wC tu* ˚Ù Nb_wC ≤FwÙ Fæ, ıæŸu
ŸCbdÕ Ju¡ J¡d°u* Ju¡ ˚Ùw≤ t°<Ô∏∫ $$36$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ı°u ∫C•w fiFÙ* Fæ Ÿtu* ∫C<•w Ÿu <bt„Õ J¡≤fiu
≈≤ ∫C•ww° ¿Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ, •∫°u*<J¡ ∫C<•w Ÿu <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ k¡Ôw# ˚ÙTd F°ufiu Ÿu NÃ∫∏w ∫C•w
≈°≈ tu*u ˚Ù ≈C”T J¡°u @tÕ tu* ≈®b¨W J¡≤°fiu J¡° tfifi yCd <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ $$37$$ Fu Ÿ°@°u, NŸÃ∫
tu*u ˚Ù k¡Ôw# „°ÿbwÙ ŸÃ∫w° <Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ, •∫°u*<J¡ „¥∏∫°ÃtJ¡ º∫°fi-∫°uy Ÿu „°ÿbw
(N<bfi°„Ù) ≈Ì J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ $$38$$ NŸ<Ô∫w tu* ı°u fiFÙ* Fæ, ŸJ¡° ˚Ù Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ju¡
<bÔ°Ÿ Ÿu „Ù|® ≈®°Ì…˚°Õb F°u ı°w° Fæ, ıæŸu Îu∏Bı°<ÔJ¡ Ÿ¨<‹¸> tu* ŸÙ*yb°Ôu ©≤y°u„ ˚Ù <Ì©°oÕ ≈nwu
Fæ* $$39$$ <ıfiJ¡° <bfi°„ J¡˚Ù ˚Ù Ÿa˚°<bw fiFÙ* S°, ÎuŸu ŸC» ≈Ì°SÕ ˚Ù J¡v≈ Ju¡ N∏w tu* s∫
J¡°u ≈®°›w F…Î <Ì©°oÕ ≈nwu Fæ* $ ıæŸu ª∏B, Ÿ¥∫Õ, ≈¨ØbÙ, ŸtCB, Ìubw° N°<Ì $$40$$
NŸa˚°<bw J¡° ˚Ù Ÿa˚b Fæ, oŸJ¡° ≈®°Ÿa<yJ¡ ı°u ≈°Ì°fi F…N°, ŸJ¡° ˚Ù ≈®J¨¡w FÙ k¡Ô Fæ, ∫F
<Ì©Ô°wu F…Î ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°b-N˚°b°ÃtJ¡ ŸaŸ¨<wJ®¡t J¡°u Ìu© ≤Fu N°≈ FTÕÕ, NtTÕ <bT°Ì N°æ≤
N<˚Ô°T°N°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ÿt˚°b J¡°u ≈®°›w F°u ı°oÎ $$41$$ oŸ ŸaŸ°≤ tua ı°u NŸwg Fæ, bF Ÿwg
˚Ù ≈®wÙw F°uw° Fæ N°æ≤ ı°u Ÿwg Fæ, bF NŸwg-R¡≈ ˚Ù ≈®wÙw F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ N°_S° N°æ≤ Nfi°_S°
J¡° ≈¿≤Ã∫°yJ¡≤ N°≈ „Ù|® FÙ Ÿtw° ≈®°›w J¡∑<ıÎ $$42$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ÎuŸ° F°ufiu ≈≤ <bÌuF tC<•w tu* ˚Ù <k¡≤ ŸaŸ°≤ ≈®°<›w J¡∑ Ÿa˚°bfi° F°u ı°∫uyÙ, w°u
oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|b, tC<•w F°u ı°fiu ≈≤ <k¡≤ oŸ ŸaŸ°≤ tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ ıÙbÃb J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ,
•∫°u*<J¡ J¡≤°un°u* tfiC‹∫ NŸaŸ°≤Ù N°Ãt° Ju¡ <bbuJ¡ J¡∑ ∫°fiÙ w[bI°fi J¡∑ N≈®b¨<W tua FÙ NI°fi-Ì„° tu*
NÃ∫∏w NŸa˚°<bw J¡≤°un°u* NfiS°u˘ J¡∑ Ÿa˚°bfi°R¡≈Ù ˚®t tu* <fitÀfi ≤Fwu Fæ*, tC<•w tu*u fiFÙ*, •∫°u*<J¡
ŸaŸ°≤<fit≠ıfi Ju¡ FuwC NI°fi J¡° <bfi°„ F°u ªCJ¡° Fæ $$43$$
tC<•w <fiÃ∫-≈®°›w N°Ãt_bR¡≈ Fæ, oŸŸu ˚Ù ŸJu¡ <bfi°„ J¡∑ N°„aJ¡° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $ <b_t¨w
yÔu Ju¡ F°≤ J¡∑ fi°o˘ N°Ãt° J¡° N°Ãt Nfi°Ãt° Ju¡ Ju¡bÔ <bbuJ¡ Ÿu FÙ Ô°˚ F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|b, ª¥≥<J¡ oŸ ŸaŸ°≤ tu* N°Ãt_bR¡≈ tC<•w J¡∑ ŸÌ° FÙ ≈®°<›w Fæ, oŸ<ÔÎ N°Ãt° Nfi°Ãt° Ju¡
<bbuJ¡-<bI°fi J¡∑ ≈Ô¿Æ@ F°ufiu ≈≤ J¡≤°un°u* tfiC‹∫ <btC•w F°u ªCJu¡ Fæ* $$44$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, <bbuJ¡
N°æ≤ N<bbuJ¡ Ÿu tC<•w ŸCÔ˚ N°æ≤ NŸCÔ˚ F°uu ı°wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈ tfi°u<bfi°„ J¡°u ≈®°›w J¡≤ <bbuJ¡
J¡° ≈®ÌÙ≈fi J¡∑<ıÎ $$45$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJ¡°u tC<•w J¡∑ N<˚Ô°T° F°u, Ÿu N°Ãt° Ju¡ NbÔ°uJ¡fi tu* ∫Ãfi J¡≤fi° ª°<FÎ $
Ÿt_w Ì…#©°u* J¡° <„≤°uh~>uÌ N°Ãt° Ju¡ NbÔ°uJ¡fi Ÿu FÙ F°uw° Fæ $$46$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ≈FÔu Ju¡ tF°Ãt°N°u* J¡∑ ıÙb∏tC<•w J¡° Ÿa˚b F°ufiu ≈≤ ˚Ù bwÕt°fi J¡°Ô Ju¡
tF°Ãt°N°u* J¡∑ ıÙb∏tC<•w J¡° Ÿa˚b fiFÙ* Fæ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 75] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1139
≤°y Ÿu „¥∏∫, N<˚<fibu„°u* Ÿu ≤<Fw wS° Wt tu|° Ÿu Ÿ‡≈∏fi ŸCF°u`, ıfiJ¡ oÃ∫°<Ì J¡∑ fi°o˘ oŸ
bwÕt°fi J¡°Ô tu* ˚Ù NfiuJ¡ ıÙb∏tC•w <bΩt°fi Fæ* $$47$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, oŸ<ÔÎ N°≈ ˚Ù bæ≤°À∫
N°æ≤ <bbuJ¡ Ÿu <Ìw @Ù≤fC<] Ÿu Ÿt¿∏bw <t>\>Ù Ju¡ i>uÔu tu* ≈ÃS≤ N°æ≤ J¡°aªfi tu* ŸtÂ<‹¸> wS° ıÙb∏tC•w
F°uJ¡≤ <bF°≤ J¡∑<ı∫u $$48$$ Fu ≤°|b, oŸ Ô°uJ¡ tu* ÌuF@°≤Ù ıÙb°u* J¡∑ Ì°u ≈®J¡°≤ J¡∑ tC<•w Fæ ÎJ¡ w°u
ŸÌuF-tC<•w N°æ≤ ÌqŸ≤Ù <bÌuF tC<•w $ Nf N°≈ fiJ¡° <b˚°y ŸC<fi∫u $$49$$
Ÿtu* ≈FÔu ŸÌuFtC<•w N°æ≤ <bÌuF tC<•w ofi Ì°ufi°u* tC<•w∫°u* tu* |¸>fiub°Ôu tC<•w „ÆÌ Ju¡ NSÕ J¡°
<fibÕªfi J¡≤wu Fæ* $
Fu ≈°≈„¥∏∫ N°J¨¡<wb°Ôu ZÙ≤°tıÙ, ≈Ì°S°u˘ Ju¡ (<bT∫°u* Ju¡) NŸay Ÿu ı°u tfi J¡∑ „°¿∏w F°uwÙ Fæ,
bF <btC•ww° ∫°fiÙ tC<•w „ÆÌ°SÕ Fæ $ <btC•ww° ÌuF Ju¡ N¿_wÃb N°æ≤ fi°¿_wÃb Ì°ufi°u* Nb_S°N°u* tu*u
F°uwÙ Fæ $$50$$ ˚B Ÿtu* _fiuF f∏@fi J¡° <bfi°„ FÙ ∫°fiÙ ÌuF°<Ì tu* N°Ãt_bR¡≈Ãb Ju¡ <b˚®t Ÿu F…oÕ
≈®Ù<w J¡° <bfi°„ FÙ Wt Jæ¡bv∫ (tC<•w) Fæ, ÎuŸ° w[bI <bπ°fig J¡Fwu Fæ* $ bF Jæ¡bv∫ ÌuF J¡∑ ŸW°
≤Fu ª°Fu fi ≤Fu, Ì°ufi°u* Nb_S°N°u* tu* F°uw° Fæ $$51$$ ı°u <bπ°fig <bT∫-_fiuF Ÿu ≤<Fw F°uJ¡≤ ıÙw° Fæ,
bF ıÙb∏tC•w J¡FÔ°w° Fæ, ı°u <bT∫ _fiuF Ÿu Ÿt¿∏bw F°uJ¡≤ ıÙw° Fæ, bF f] J¡FÔ°w° Fæ N°æ≤ ofi
Ì°ufi°u* Ÿu ı°u ≈≤u Fæ*, bF wÙŸ≤° tC•w J¡FÔ°w° Fæ $$52$$ ˚B, t°us Ju¡ <ÔÎ „t, Ìt N°<Ì ª°≤ Ÿ°@fi°u*
Ju¡ tº∫ tu* ∫Ãfi Ju¡ π°≤° ≈¥bÕ≈¥bÕ J¡∑ <Ÿ<] F°u ı°fiu ≈≤ W≤°uW≤ ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ∫C<•w≈¥bÕJ¡
(≈®t°d°u* J¡° w°Ã≈∫Õ N°æ≤ ≈®tu∫ Ju¡ _bR¡≈ J¡° Nb@°≤d J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ NfiCJ¥¡Ô ı°u wJ¡Õ Fæ, wÃ≈¥bÕJ¡)
≈®∫Ãfi J¡≤fi° ª°<FÎ $ ı°u ∫C<•w≈¥bÕJ¡ ≈®∫Ãfi Ÿu b<ıÕw Fæ, ÎuŸu ≈C”T Ju¡ <ÔÎ y°∫ J¡° ©C≤ t°` ≈®Ìu„ ˚Ù
NÔaP∫ F°u ı°w° Fæ $$53$$
wS°u•w ∫C<•w≈¥bÕJ¡ ≈®∫Ãfi J¡° NfiC‹™>°fi bF°≥ wJ¡ J¡≤fi° ª°<FÎ, ıF°≥ wJ¡ <J¡ N°Ãt° Ju¡ _bR¡≈
J¡° Nb@°≤d fi F°u ı°∫, ıf <J¡ N°Ãt° J¡° Nº∫bŸ°fi F…N° F°u, wf ŸFŸ° fÙª tu* FÙ <b≤<•w Ÿu
≈®∫Ãfi J¡° ≈≤°t J¡≤ Ÿu (N°Ãt° J¡°u) ≈Cfi# NfiSÕ Ju¡ b„ tu* fiFÙ* J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ju¡bÔ t°uF J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ Nº∫bŸ°∫ Ju¡ fi F°ufiu ≈≤ ≈®∫Ãfi Ju¡ Nfi°Ì≤ Ÿu NŸÙt _bR¡≈b°Ôu
N°Ãt° J¡°u Ì…#© Ju¡ <ÔÎ ≈≤b„ fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ $$54$$
J¡<Sw NSÕ J¡°u FÙ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°tıÙ, fnu @æ∫Õ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ k¡Ô J¡∑ ≈®°<›w wJ¡ NfiC<‹™>w Ÿww ≈®∫Ãfi Ÿu ı<fiw »
<fiÿª∫ Ÿu ∫C•w tfi Ÿu <ª≤J¡°<ÔJ¡ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ∫°fiÙ ≈®<wf∏@ F°ufiu ≈≤ NfiuJ¡ ı∏t°ua Ÿu F°ufiub°ÔÙ
t°us°ÃtJ¡ <Ÿ<] Ju¡ œuÿ∫ Ÿu N≈fiu π°≤° FÙ N≈fi° <bª°≤ J¡≤fi° ª°<FÎ $ ı°u <fi≤∏w≤ Nº∫bŸ°∫
J¡≤fiub°Ô° ≈C”T Fæ, ŸJu¡ <ÔÎ ıywg y°∫ J¡° ©C≤t°` F°u ı°w° Fæ $$55$$
ŸCyt ∫°fiÙ fC] N°æ≤ ≈®J¨¡<w ≈C”T <˚∏fiÃbR¡≈ „°u˚fi <bbuJ¡ J¡°u ≈®°›w F…Î tF°tC<fi J¡<≈Ô ofi
Ì°ufi°u* fiu ©¥f <bª°≤ J¡≤Ju¡ ˚Ù Nº∫bŸ°∫ J¡≤fiu J¡∑ Ÿt°Ø∫Õ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°Ãtw[b Ÿu <bh∫Cw
F°uJ¡≤ s<dJ¡ <bI°fi°u* Ju¡ Ÿ∏w°fiR¡≈ N°æ≤ Ÿ[b°<Ì yCd`∫ J¡∑ Ÿ°‡∫Nb_S°R¡≈ ≈®@°fi≈Ì J¡°u ≈®°›w
<J¡∫°, Îba <J¡ŸÙ ∫°fiÙ buÌ J¡° <fi∏ÌJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ıŸJ¡° fi°t Ôufi° ŸtC<ªw fiFÙ* Fæ ÎuŸu NFÕÌ fi°t
Ju¡ s<`∫ ≤°ı° fiu ˚Ù NŸÔÙ f®Êw[b Ÿu <bh∫Cw F°uJ¡≤ N°Ãt° J¡°u <ªÃ_b˚°b t°fiJ¡≤ ˚Ù ÌuF Ju¡ wCv∫
1140 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈¿≤t°db°Ô° t°fifiu Ÿu F°SÙ, th~>≤ N°<Ì∫°u* Ju¡ „≤Ù≤°u tu* ≈®bu„ J¡≤fiu tu* Nb∫b°u* J¡° ≈ª∫ ≈®°›w
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N@®Cb FÙ t°fi° Fæ, oŸ<ÔÎ ∫u wÙfi°u* NfiCWt <tØ∫°≈Ì tu* FÙ <fitÀfi Fæ* N°æ≤ ı°u buÌ Ju¡
≤F_∫ tau <fi‹d°w Fæ*, ÎuŸu tF°fiC˚°b°u* fiu w°u Wt ŸÃ∫°<Ì_bR¡≈ ≈≤t≈Ì J¡°u¡∫S°SÕR¡≈ Ÿu ≈®°›w <J¡∫°
Fæ, bF buÌ°u•wt°yÕ Ÿu ≈®°›w <J¡∫° y∫° ≈Ì ≈®∫Ãfi Ôsd J¡v≈wR¡ J¡° tF°fig k¡Ô Fæ, oŸ<ÔÎ ŸÙ
≈®J¡°≤ ÌqŸ≤u ˚Ù ≈®∫Ãfi J¡≤u $$56$$
≈ªFW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<~>FW≤b°≥ ŸyÕ
ŸaŸ°≤R¡≈Ù ıÔ<@, ˜ÙR¡≈Ù w≤ay, ŸJu¡ w≤d J¡° ≈°∫ N°æ≤
w≤fiu Ju¡ Nfi∏w≤ ŸC©≈¥bÕJ¡ <bª≤d J¡° bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°|b, ∫u Ÿt_w ıywg N<bI°w f®Ê Ÿu FÙ N°<b˚¥Õw F°uwu Fæ*,
N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡ N<bbuJ¡ Ÿu bu ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ* N°æ≤ <bbuJ¡ Ÿu ≈®„°∏w (<bfi‹¸>)
FÙ F°u ı°wu Fæ* $$1$$ f®ÊR¡≈ÙŸtCB tu*u ıywg-Ÿt¥FR¡≈Ù ıÔ Ju¡ w≤ay°u* J¡∑ <yfiwÙ J¡°æfi J¡≤ ŸJ¡w°
Fæ ? •∫° J¡°uoÕ Ÿ¥∫Õ <J¡≤d°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°Ôu `Ÿ≤udCN°u* J¡∑ <yfiwÙ J¡≤ ŸJ¡w° Fæ ? $$2$$ Fu
≤°tıÙ, N°Ãt° J¡° ∫S°SÕ I°fi fi F°ufi° FÙ ıywg J¡∑ ¿_S<w tu* J¡°≤d Fæ N°æ≤ N°Ãt° J¡° ∫S°SÕ
I°fi FÙ ŸaŸ°≤ Ju¡ <bfi°„ tua J¡°≤d Fæ, ∫F N°≈ ı°<fi∫u $$3$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫F ŸaŸ°≤-Ÿ°y≤ ÎuŸ°
|°u≤ Fæ <J¡ oŸJu¡ ≈°≤ F°u ı°fi° NÃ∫∏w Ì…‹J¡≤ Fæ, ∫C<•w N°æ≤ ≈®∫Ãfi Ju¡ <Ÿb° oŸJ¡° w≤d fiFÙ* <J¡∫°
ı° ŸJ¡w° $$4$$
ŸÙ ŸaŸ°≤-Ÿ°y≤ J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
<ıŸJu¡ t°uFR¡≈Ù ıÔ Ÿu ˚≤° y∫°, ≈¥dÕ ∫F ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤ ı°u <J¡ t≤dR¡≈Ù Ny°@ N°bwÕ
Ÿu N°æ≤ fnu fnu w≤ay°u* Ÿu Δ∫°›w J¡°u¸>≤°u* Ÿu ∫C•w Fæ N°æ≤ <ıŸtu* ª•J¡≤ J¡°¸ >≤Fu ≈C^∫R¡≈Ù ku¡fi Fæ*,
@@J¡w° F…N° fi≤J¡R¡≈Ù fnb°fiÔ Fæ, N°æ≤ wC‹d°R¡≈ ªaªÔ ÔF<≤∫°≥ Fæ* wS° ıÔ tua Ã≈∏fi F…N°
tfiR¡≈Ù ıÔ-F°SÙ Fæ*, <ıŸtu* ıÙ<bwR¡≈Ù fi<Ì∫°≥ ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ*, Îba ı°u <bT∫°u≈˚°uyR¡≈Ù ≤Ãfi°u*
J¡∑ <≈¸>°≤Ù Fæ, sCÆ@ ≤°uyR¡≈Ù Ÿ≈°u˘ Ÿu N°J®¡°∏w Fæ, <ıŸtu* o¿∏B∫R¡≈Ù ty≤°u* J¡∑ |≤-|≤ ºb<fi F°uwÙ
Fæ $ ZÙ≤°tıÙ Ìu<©∫u w°u ŸFÙ, oŸtu* NÃ∫∏w ª≈Ô, fnu-fnu <„©≤°u* J¡∑ fi°o˘ @Ù≤ tF°fiC˚°b°u* J¡°
N°J¡TÕd J¡≤fiu J¡∑ stw° ≤©fiub°ÔÙ tCÀ@ Naayfi°R¡≈Ù <b_w¨w fÙ<ª∫°≥ Fæ, ∫u fÙ<ª∫°≥ Ì∏wh~u>Ì°u* J¡∑
„°u˚° Ÿu ≈μ≤°y t<d∫°u* Ÿu Ÿt¿∏bw, fiu`R¡≈Ù fiÙÔJ¡tÔ Ÿu Δ∫°›w, Ì°≥wR¡≈Ù tCJC¡Ô°u* Ÿu ∫C•w,
¿_twR¡≈Ù k¡ufi Ÿu ŸC„°u<˚w, Ju¡„R¡≈Ù o∏Ì…fiÙÔ t<d Ÿu bu<‹¸>w, ˚°æ≤°u* Ju¡ <bÔ°ŸR¡≈Ù w≤ay°u* Ÿu
w≤a<yw, <fiw‡fR¡≈Ù ≈C<Ôfi Ÿu _k¡∑w, J¡^™>R¡≈Ù „a©°u* Ÿu <b˚¥<Tw, ÔÔ°¸>R¡≈Ù t<d≈\>°u* Ÿu
(≤Ãfik¡ÔJ¡°u* Ÿu) N°Ú, <bÔ°ŸR¡≈Ù ty≤°u* Ÿu ∫C•w, J¡¸>°s°u* J¡Ù ª≈Ôw° Ju¡ J¡°≤d N<wyFfi,
ÌuFJ¡°¿∏wR¡≈Ù ŸCbdÕ f°ÔCJ¡° Ÿu ∫C•w Fæ*, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ N<wªaªÔ ÔF¿≤∫°u* Ju¡ J¡°≤d ı°u NÃ∫∏w
˚∫aJ¡≤ Fæ Ÿ tua <fitÀfi F…N° ≈C”T ∫<Ì f°F≤ F°u ı°∫, w°u ∫F ≈≤t ≈C”T°SÕ FÙ F°uy° $$5-12$$
≈®I°R¡≈Ù fnÙ fi°æJ¡° N°æ≤ <bbuJ¡R¡≈Ù fi°<bJ¡ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ∫<Ì oŸ ŸaŸ°≤ R¡≈Ù Ÿ°y≤ Ÿu ı°u ≈°≤
ŸyÕ - 77] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1141
fiFÙ* F…N°, w°u Ÿ ≈C”T J¡°u <@•J¡°≤ Fæ $$13$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, N≈°≤°b°≤ ∫°fiÙ NŸÙt ŸaŸ°≤ ŸtCB J¡° N°Ãtw[b Ju¡ Ì„Õfi Ÿu f°@ J¡≤ ŸJ¡°u
ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≈®tu∫ f®Ê_bR¡≈ ffi°J¡≤ ı°u ≈®bu„ J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ ≈®Ã∫yg N°Ãt° J¡°u ˚Ù ı°u wBq≈ ≈®°›w
J¡≤w° Fæ, bFÙ ≈C”T J¡F° ı°w° Fæ $$14$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, N°∫Õ ∫°fiÙ fnu-fnu w[bI°u* Ju¡ Ÿ°S f®Ê J¡° <bª°≤J¡≤ wS° bæŸÙ fC<] Ÿu ŸaŸ°≤-
Ÿ°y≤ J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤ wÌfi∏w≤ ∫°fiÙ w[bI°fi Ju¡ Nfi∏w≤ f®ÊR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F…Î ıywg tu*u J®¡∑n°
„°u<˚w F°uwÙ Fæ, N∏∫S° fiFÙ* $$15$$ Fu Ÿ°@°u, oŸ ŸaŸ°≤ tu* N°≈ @∏∫ Fæ*, •∫°u*<J¡ <bª°≤≈®bÙd fC<]
Ÿu N°≈ oŸÙ f°Ô Nb_S° tu* @∏∫w° Ju¡ J¡°≤d FÙ oŸ ŸaŸ°≤ Ju¡ <bT∫ tu* <bª°≤ J¡≤wu Fæ* $$16$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, N°≈J¡∑ fi°o˘ ŸaŸ°≤ J¡° <bª°≤≈®bÙd N°<Ì Wt fC<] Ÿu ≈FÔu <bª°≤J¡≤ ı°u
N<@J¡°≤Ù ≈C”T f®Ê tu* Nby°Ffi J¡≤w° Fæ bF J¡˚Ù ŸaŸ°≤ tu*u k≥¡Ÿw° fiFÙ* Fæ $$17$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
ıæŸu y”nıÙ Ju¡ π°≤° Nt¨w Ô°fiu Ju¡ ≈FÔu Ÿ≈°u˘ J¡∑ ≈us° J¡∑ yoÕ SÙ, <k¡≤ t°w° Ju¡ „°≈<bt°uªfi
Ju¡ Nfi∏w≤ fiJ¡° <fi#„uT ≈˚°uy <J¡∫° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ŸfŸu ≈FÔu oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ÿt°fi ˚∫
Ìufiub°Ôu ˚°uy°u* Ju¡ _bR¡≈ J¡° fC<] Ÿu <bª°≤J¡≤ fiJ¡Ù ≈us° J¡≤fiÙ ª°<FÎ, N°æ≤ <k¡≤ fiJ¡°
≈˚°uy J¡≤fi° ª°<FÎ $$18$$
Ô°uJ¡ tau ˚Ù ≤°ıJ¡∑∫ <b˚¥<w Ju¡ ≈˚°uy tu*u ∫F ∏∫°∫ ≈®<Ÿ] Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bª°≤≈¥bÕJ¡ ≤°ı≈®Ÿ°Ì N°æ≤ ≤°ı-NfiCy®F N°<Ì ≤F_∫ J¡° ≈®Ã∫sJ¡≤ <ıfi ≤°ı-<b˚¥<w∫°u* J¡°
≈˚°uy <J¡∫° ı°w° Fæ, bu ı∏wC J¡°u tF°fig t°us°ÃtJ¡ Ì∫ Ìufiub°ÔÙ F°uwÙ Fæ* N°æ≤ f°J¡∑ J¡∑ Ju¡bÔ Ì…#©
Ju¡ <ÔÎ Fæ* $$19$$
w[bI°fi Ju¡ f°Ì FÙ ˚°uyı≤d°u≈≈°ÌJ¡ <b„uTd Ÿ‡≈<W ≈®°›w F°uwÙ Fæ ŸJu¡ ≈¥bÕ fiFÙ* ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
<ıŸfiu w[b J¡°u ı°fi <Ô∫° Fæ, ÎuŸu ≈C”T Ju¡ fÔ, fC<] N°æ≤ wuı Ÿ ≈®J¡°≤ f»wu Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤
bŸ∏w M¡wC Ÿu ∫C•w b¨s Ju¡ Ÿ°æ∏Ì∫Õ N°<Ì yCd f»wu Fæ* $$20$$
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ J¡°u ˚°uyı≤d J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ fiFÙ* Fæ, oŸ N°„aJ¡° J¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ w[bf°u@-
Ÿ‡≈<W <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu <b<Ìww[b ZÙ≤|Cfi∏Ìfi wCt ≤Ÿ°∫fi Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, ŸC„ÙwÔ ∫°fiÙ <`<b@ w°≈°u* Ÿu „¥∏∫, <fitÕÔ,
Ÿt N°æ≤ <b_w¨w ZÙ Ÿu ≈¥dÕª∏Ì® J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w <b≤°<ıw F°u ≤Fu F°u $$21$$
<~FW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ŸwFW≤b°≥ ŸyÕ
t∏Ì°≤t°Ô° J¡∑ fi°o˘ <bπ°fi°u*u J¡°u t_wJ¡ N°æ≤
yÔu tu* @°≤d J¡≤fiu ∫°uÀ∫ t°Ô° J¡° ıÙb∏tC•w°u* Ju¡ yCd°u* Ÿu b<Ÿ‹™>ıÙ π°≤° yC‡k¡fi $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu tC<fib≤, <ıŸfiu f®Êw[bR¡≈ ªtÃJ¡°≤ J¡° N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ <Ô∫° Fæ,
ÎuŸu w[bI <bπ°fi J¡° Ì°≤ ª¿≤` N°≈ FtŸu Ÿt°Ÿw# (∫°fiÙ ∫`-w` ıF°≥ J¡F∑a J¡F° y∫° Fæ, ŸJ¡°
1142 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿay®FJ¡≤) J¡<FÎ, •∫°u*<J¡ N°≈Ju¡ bªfi tua w¨<›w <J¡ŸJ¡°u F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$1$$ tF°≤°ı b<Ÿ‹™> fiu
J¡F° # Fu tF°f°F°u, NfiuJ¡ f°≤ tæ*fiu N°≈Ÿu ıÙb∏tC•w Ju¡ Ôsd J¡Fu Fæ*, <k¡≤ ˚Ù tæ ı°u ∫F Ÿay®FJ¡≤
N°≈Ÿu ≈Cfi# J¡F ≤F° Fq≥, Ÿu ŸC<fi∫u $$2$$ ˚B <ıŸJ¡∑ Ÿt_w ÎTd°Î≥ ∫°fiÙ <bT∫°<˚Ô°T°Î≥ <fiJ¡Ô
yoÕ Fæ, ÎuŸ° N°Ãtb°fig (w[b<bwg) ≈C”T oŸ Âÿ∫t°fi N<©Ô ıywg J¡°u ŸbÕ` ŸCTC›w J¡∑ fi°o˘ ∫°fiÙ
Δ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu ŸCTC›w Ju¡ Ÿt°fi wt#_bR¡≈t°` ŸÌ° Ìu©w° Fæ N°æ≤ ≈≤t°SÕÕ Â<‹¸> Ÿu f°¿@w J¡∑
Ju¡bÔ NfiCb¨<W F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NŸwg J¡∑ fi°o˘ Nfi°Ÿ<•w≈¥bJ¡Õ Ìu©w° Fæ $$3$$ <ıŸfiu N°ÃtI°fi ≈®°›w
J¡≤ <Ô∫° Fæ, ÎuŸ° N°ÃtI°fiÙ ≈C”T Jæ¡bv∫ J¡°u ≈®°›w F…N°-Ÿ° ª°≤°u* N°u≤ ≈®ŸC›w tfi Ÿu ∫C•w-Ÿ°
wS° |¥dÕt°fi N°fi∏Ìb°fig-Ÿ° Nb¿_Sw ≤Fw° Fæ $$4$$ w[bI ≈C”T ≈FÔu ªsC N°<Ì Ÿu Ìu©u y∫u N°æ≤
≈Ù~>u F°S N°<Ì Ÿu ≈¿≤y¨FÙw F…Î ˚Ù N∏fi, b˜ N°<Ì b_wCN°u* J¡° fC<] Ÿu y®Fd fiFÙ* J¡≤w° bF
N∏wtCÕ© F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w Ì°≤ N°æ≤ Ÿt_bR¡≈ Fæ $$5$$ ZÙ≤°tıÙ ı°u „°∏w fC<] Ÿu Ÿ‡≈∏fi
<bπ°fig Fæ, bF N∏w≤°Ãt° tu* ÔÙfi Â<‹¸> Ÿu ∫F ıfiw° J¡° Δ∫bF°≤ NŸay, Ì°ŸÙfi N°Ãt° J¡∑ Ju¡bÔ
Ÿ<∏fi<@ Ÿu ≈®b¨W F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡°‹™>¿fi<tÕw ın ≈®<wt° Ju¡ Ÿaª°≤ Ju¡ ŸÂ„ Fæ, ÎuŸ° ı°fiJ¡≤ F≥Ÿw°
≤Fw° Fæ $$6$$ w[b<bwg ˚¿b‹∫ J¡∑ fi N≈us° J¡≤w° Fæ, fi bwÕt°fi tu* Nb¿_S<w ∫°fiÙ Ÿt°Ÿ<•w J¡≤w°
Fæ, fi ˚¥wJ¡°ÔÙfib_wC J¡° _t≤d J¡≤w° Fæ, N°æ≤ Ÿf JC¡~> J¡≤w° ˚Ù Fæ $$7$$ Δ∫°bF°¿≤J¡ b_wCN°u* Ju¡
<bT∫ tau¡ŸC›w≈®°∫ F°uw° F…N° ˚Ù N≈fiÙ N°Ãt° tu* ı°y®w ≤Fw° Fæ $
˚yb°figg fiu yÙw° tu* J¡F° ˚Ù Fæ - ∫° <fi„° ŸbÕ˚¥w°fi°a w_∫°a ı°y<wÕ Ÿa∫tÙ $ ∫°fiÙ NIıÙb°u*
Ju¡ ≈®<w ŸbÕS° NI°w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiJu¡ <ÔÎ <fi„°_bR¡≈ ı°u N°Ãt° Fæ, Ÿ tua I°fiÙ ≈C”T
ı°yw° ≤Fw° Fæ $
Ÿf JC¡~> J¡tÕ J¡≤w° Fæ, wS°<≈ ˚Ùw≤ Ÿu JC¡~> fiFÙ* J¡≤w° $ w°Ã≈∫Õ ∫F F…N° <J¡ Δ∫bF°≤ tau NÃ∫∏w
JC¡„Ô ˚Ù bF ≈®ŸC›w FÙ ≤Fw° Fæ, Nw# Δ∫bF°≤ J¡°æ„Ô Ÿu ı<fiw k¡Ô Ÿu Ÿ‡f] fiFÙ* F°uw° $$8$$
oŸ<ÔÎ ŸJ¡∑ ¿_S<w ŸÌ° FÙ ÎJ¡-ŸÙ ≤FwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N≈fiu ˚Ùw≤ Ÿ‡≈¥dÕ b_wCN°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiub°Ô° wS° ŸÌ° ˚Ùw≤ oh~>°N°u* Ÿu b<ıÕw w[bbuW°
f°F≤ Ÿu ∫°fiÙ «¡≈≤-«¡≈≤ Ÿu ∏tfi° F°uJ¡≤ J¡°∫°u˘ J¡°u J¡≤ ≤F° ˚Ù ÎJ¡R¡≈ Ÿu FÙ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$9$$
<ıŸfiu f°F≤ Ÿu Ÿt_w b_wCN°u* J¡∑ oh~>° J¡∑ Fæ, ı°u Ÿt∫°fiCŸ°≤ ≈®°›w F…Î wwg-wwg ÌuF, bdÕ N°æ≤
N°Zt°u* Ju ¡≈∫°uyÙ J¡t°u˘ tu* wS° <≈w°, <≈w°tF N°<Ì J®¡t≈≤‡≈≤° Ÿu ≈®°›w F…Î ≤°≠∫°<ÌJ¡°t, f∏@CN°u*
Ju¡ J¡°∫Õ wS° Ì°fi, t°fi N°<Ì J¡t°u˘ tua Ju¡bÔ NfiCb¨<W ≤©fiub°Ô°, Ÿt_w ŸC© ˚°uy°u* J¡° ı°u N°Ãt_bR¡≈
ŸtHfiub°Ô° NSb° Ÿt_w ŸC© ˚°uy°u* J¡° _b∫a FÙ N°Ãt_bR¡≈ Fæ, oŸÙ<ÔÎ NI°<fi∫°au J¡∑ Â<‹¸> tu*
˚°uyJ¡°Ô tu* Ÿt_w <bT∫°<˚Ô°T°N°u* tu* Nb¿_Sw w[bbuW° Ÿt_w J¡t°u˘ J¡°u J¡≤w° Fæ, ≈≤∏wC Ÿfiu
J¡w¨ÕÃb°<˚t°fi J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≤•©° Fæ $$10,11$$ ≈®J¨¡w w[bI Ì°ŸÙfi ≈C”T J¡∑ fi°o˘ Nb<_Sw
≤Fw° Fæ $ ≈≤‡≈≤°J®¡t Ÿu Ÿ‡≈®°›w J¡t°u˘ tu* ≈®°›w FCÎ o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> k¡Ô°u* J¡°u fi ª°Fw° Fæ, fi πuT
J¡≤w° Fæ, fi „°uJ¡ J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi ≈®Ÿ∏fi F°uw° Fæ $$12$$ ı°u w[bI Fæ, bF NfiCJ¥¡Ô N°æ≤ ≈®<wJ¥¡Ô
N°ª≤d tua wÃ≈≤ ≈®°dÙ Ju¡ «¡≈≤ Nfi°Ÿ•w <ªW Ÿu, ˚•w J¡u <bT∫ tu* ˚•w Ju¡ N°ª≤d Ÿu N°æ≤ „™>
Ju¡ <bT∫ tu* „™> Ju¡ ŸÂ„ ¿_Sw Fæ $$13$$ f°ÔJ¡°u* tu* f°ÔJ¡, b¨]°u* tu* b¨], @Ù≤°u* tu* @æ∫Õb°fig,
ŸyÕ - 77] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1143
∫°æbfib¨<Wb°Ô°u* tu* ∫Cb° N°æ≤ Ì…#<©w°u* tu* Ì…#©Ù-Ÿ° ≤Fw° Fæ $$14$$
≈¥b°uÕ•w f°Ô°<Ì Ju¡ ŸÂ„ N°ª≤d J¡≤fiub°Ôu w[bI°u tu* ı°u <b„uT Fæ, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
w[bI tC<fi ıf-ıf N≈fiu tC© Ÿu b°dÙ J¡°u ≈®b¨W J¡≤wu Fæ*, wf ≈<b` J¡S°N°u* J¡°u FÙ J¡Fwu Fæ*
f°ÔJ¡ N°<Ì J¡∑ fi°o˘ Δ∫SÕ ˚°Td fiFÙ* J¡≤wu $ fiJ¡° N∏w#J¡≤d ÌÙfiw° Ÿu b<ıÕw ≤Fw° Fæ $ bu
@Ù≤fC<]b°Ôu, <Ìw N°fi∏Ì Ÿu ∫C•w wS° Ìs ≤Fwu Fæ* N°æ≤ Ô°uJ¡ tau ŸJu¡ ≈C^∫ ª¿≤`°u* J¡° bdÕfi F°uw°
Fæ $$15$$ ≈®°I, ≈®Ÿ∏fi N°æ≤ t@C≤ ≤Fw° Fæ, N≈fiÙ ≈®<w˚° Ju¡ Ì∫ tu* ≈¥dÕ, ©uÌR¡≈Ù Ì…yÕ<w Ÿu ≤<Fw
wS° Ÿt_w tfiC‹∫°u* tu*u ¿_fiÀ@ f∏@C˚°b ≤©fiub°Ô° F°uw° Fæ $$16$$ w[bI Ì°≤ ª¿≤w N°æ≤ Ì°≤
N°J¡°≤ Ÿu ∫C•w Fæ, Ÿt Fæ, Ÿ°æ‡∫ ŸC© J¡° ŸtCB Fæ, ŸC¿_fiÀ@ Fæ ŸJ¡° _≈„Õ ŸbÕ<b@ Ÿaw°≈ J¡°
N≈F≤d J¡≤fiub°Ô° Fæ N°æ≤ bF ≈¥dÕª∏B J¡∑ fi°o˘ ≈¥dÕ Ì∫ Ÿu Ÿt<∏bw Fæ $$17$$ w[bI tF°Ãt°N°u*
J¡°u ≈C^∫ J¡t°u˘ Ju NfiC‹™>°fi Ÿu fi J¡°uoÕ ≈®∫°uıfi Fæ N°æ≤ fi ˚°uy°u* Ÿu Îba Ô°æ<J¡J¡ J¡t°u˘ Ÿu ≈®∫°uıfi Fæ $ fi
<fi<T] J¡t°u˘ Ÿu, fi ˚°uy°u* Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu N°æ≤ fi f∏@CN°ua Ÿu FÙ ≈®∫°uıfi Fæ $$18$$ ŸJ¡° fi N°bÿ∫J¡
J¡°∫°u˘ Ju¡ N°æ≤ Îu<FJ¡ N°æ≤ ≈°≤Ô°æ<J¡J¡ k¡Ô Ju¡ FuwC J¡t°u˘ Ju¡ N°≤‡˚ Ÿu ≈®∫°uıfi <Ÿ] F°uw° Fæ Îba fi J¡t°u˘
Ju¡ N˚°b Ÿu, fi f∏@ Ÿu, fi t°us Ÿu, fi ≈°w°Ô Ÿu N°æ≤ fi _byÕ Ÿu FÙ ŸJ¡°u ≈®∫°uıfi Fæ $$19$$ w[bI
tF°fiC˚°b fiu ıf Ÿt_w ıyw J¡∑ _bR¡≈˚¥w N<πwÙ∫ N°ÃtR¡≈ ∫S°SÕ b_wC J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤I°fi
J¡≤ <Ô∫°, wf ŸJ¡° tfi Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ŸC© N°æ≤ Ì…#© Îba Ì…#©J¡°≤d°u* J¡∑ <fib¨<W-_bR¡≈ tC<•w ofi
Ì°ufi°u* Ju¡ fÙª t*u J¡FÙ* ˚Ù J¡°≈Õ^∫ Ÿu ∫C•w fiFÙ* F°uw° $$20$$ Ÿ‡∫Jg¡-I°fiR¡≈Ù N<Àfi Ÿu <ıŸJu¡
Ÿ∏ÌuFR¡≈Ù ı°Ô (<≈*ınu) <bfi‹¸> F°u y∫u Fæ*, Ÿ tF°Ãt° J¡° <ªWR¡≈Ù ≈sÙ <fi#Ÿa„∫ ≈∫°Õ›w R¡≈ Ÿu
n ı°w° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu*u w[bI Ju¡ tfi tau J¡°≈Õ^∫ J¡∑ Ÿa˚°bfi° FÙ fiFÙ* Fæ $$21$$
<ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d ˚®°¿∏w Ÿu <b<fitCÕ•w F°uJ¡≤ f®Ê_bR¡≈ F°u y∫° F°uu, bF N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ Ÿ˚Ù
Â<‹¸>∫°u* tu*u fi N_w J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ fi Ì∫ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$22$$
tfi J¡° ∫<Ì N˚°b Fæ, w°u „≤Ù≤ ªu‹¸>° N°<Ì J¡∑ ≈≈<W Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Ì°uÔ°R¡≈Ù ŸC©„˙∫° tu*u ≈<b‹¸> f°ÔJ¡ J¡° N∏w#J¡≤d ıæŸu Nay°u*J¡∑ N°bÔÙ Ju¡ NfiCŸ∏@°fi Ÿu
b<ıÕw F°uJ¡≤ ªu‹¸>° J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ w[bI J¡° N∏w#J¡≤d ˚Ù <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ Ju¡ f°fl°ua Ju¡ NfiCŸ∏@°fi Ÿu
b<ıÕw F°uJ¡≤ ªu‹¸>° J¡≤w° Fæ NS°Õwg w[bI J¡° NayªÔfi _b°fi∏Ì Ju¡ N°<b˚°Õb Ju¡ vÔ°Ÿ Ÿu FÙ F°uw°
Fæ, ZC<w ˚Ù Fæ # "wΩS° tF°≤°ı°u b° tF°f®°Êd°u b° tF°JC¡t°≤°uu b° N<wPfiÙt°fi∏Ì_∫ yÃb° „∫Ùw'
(ıæŸu ~>°u¸>° f°ÔJ¡, _b°@Ùfi ≈®J¨¡<wb°Ô° tF°≤°ı Îba <bΩ°<bfi∫-Ÿ‡≈∏fi „°_`°u•w J¡t°ÕfiC‹™>°fi
J¡≤fiub°Ô° <bπ°fig Ì…#© <bfi°„J¡ N°fi∏Ì J¡∑ Nb_S° ≈®°›w J¡≤ Ÿ°uw° Fæ, bæŸu FÙ ∫F <bI°fit∫
w[bbuW° Ÿt_w ŸaŸ°≤-@t°u˘ Ÿu b<ıÕw F°uJ¡≤ Ÿ°uw° Fæ) $$23$$ <ıŸJ¡° ≈CfiıÕ∏t t∏Ì F°u y∫° Fæ,
ÎuŸ° N°fi∏Ì-Ÿ°y≤ tua <fitÀfi w[bbuW°, |¥dÕt°fi „≤°fÙ J¡∑ fi°o˘, NfiC≈°Ìu∫ fC<] Ÿu J¨¡w J¡° (<J¡∫u
y∫u J¡t°u˘ J¡°) N°æ≤ NJ¨¡w J¡° _t≤d fiFÙ* J¡≤w°, •∫°u*<J¡ NfiC≈°Ìu∫ fC<] Ÿu ŸJ¡∑ <fi∫tw# J¨¡w°J¨¡w
J¡∑ _t°≤J¡ <J®¡∫°k¡Ô°u≈°Ìu∫w°-fC<] fi‹¸> F°u yoÕ Fæ $$24$$ ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJu¡ Ÿt_w NSÕ NfiC≈°Ìu∫
F°u y∫u Fæ*, ÎuŸ° w[bbuW° Ÿf ≈®J¡°≤ Ÿu Ÿt_w b_wCN°u* J¡° y®Fd ˚Ù J¡≤w° Fæ N°æ≤ ≈¿≤Ã∫°y ˚Ù J¡≤w°
Fæ, ∫°u* f°ÔJ¡ Ju¡ ŸÂ„ ŸJ¡∑ ªu‹¸>° ≤FwÙ Fæ $$25$$ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®°›w F…Î <J®¡∫°J¡Ô°≈°u*
1144 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Îba wwg-wwg J¡°∫°uÕa tua ¿_Sw F…N° ˚Ù bF J¡°tfi°N°u* Ÿu ı<fiw ŸC© N°æ≤ Ì…#©°u* Ÿu w<fiJ¡ ˚Ù N<˚˚¥w
fiFÙ* F°uw° $$26$$ w[bI «¡≈≤-«¡≈≤ Ÿu Ÿt_w NS°u˘ J¡°u J¡≤w° Fæ, ≈≤ ˚Ùw≤ <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ oh~>°
fi ≤Ffiu Ju¡ J¡°≤d f°fl NS°u˘ tu* ŸÃ∫w°-fC<] Ÿu <J¡ŸÙ w≤F J¡∑ N°_S° fiFÙ* J¡≤w° N°æ≤ fi ŸŸu
ı<fiw k¡Ô°u* J¡∑ ª°Ffi° FÙ J¡≤w° Fæ $$27$$ Ÿ<∏fi<Fw ˚Ù Ì…#©°b_S° J¡∑ ≈us° fiFÙ* J¡≤w° N°æ≤ fi
ŸC©°b_S° J¡∑ N≈us° FÙ J¡≤w° Fæ $ J¡°∫°u˘ Ju¡ Ÿk¡Ô F°ufiu ≈≤ fi FTÕ J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi J¡°∫°u˘ Ju¡ <bfi‹¸>
F°ufiu ≈≤ <©∏fi F°uw° Fæ $$28$$ ∫<Ì Ÿ¥∫Õ „ÙwÔ ≈®J¡°„b°Ô° F°u ı°∫ ª∏Bt° J¡° t^±>Ô w≈fiu Ôy
ı°∫, N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô° fiÙªu J¡∑ N°u≤ F°u ı°∫ ∫°fiÙ N@°utC© F°uJ¡≤ N<Àfi ıÔfiu Ôyu, w°u ˚Ù w[bI
J¡°u N°ÿª∫ÕfC<] fiFÙ* F°uwÙ $$29$$
•∫°u* N°ÿª∫Õ-fC<] fiFÙ* F°uwÙ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡ w[bbuW° ≈C”T ∫F ı°fiw° Fæ <J¡ ≈≤f®Ê <ªÌ°Ãt° J¡∑ NŸÙt ∫u t°∫°„<•w∫°≥ oŸ ≈®J¡°≤
≈®_kC¡¿≤w F°u ≤FÙ Fæ*, oŸ<ÔÎ ŸæJ¡n°u* N°ÿª∫ÕıfiJ¡ |¸>fi°N°u* Ju¡ F°ufiu ≈≤ ˚Ù ŸJ¡°u N°ÿª∫Õ fiFÙ*
F°uw° $$30$$ w[bI tC<fi Ì∫° N°æ≤ ÌÙfiw° J¡° ≈¿≤y®F fiFÙ* J¡≤w°, fi J®¥¡≤w° J¡° N°Z∫ Ôuw° Fæ, fi
Ô≠ı° J¡° NfiCŸ∏@°fi (NfiC˚b) J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi <fiÔÕ≠ıw° J¡° NfiC˚b J¡≤w° Fæ $$31$$ bF J¡˚Ù ˚Ù
ÌÙfiw°∫C•w _bR¡≈b°Ô° fiFÙ* F°uw°, J¡˚Ù ]w _bR¡≈b°Ô° fiFÙ* F°uw° $ N°æ≤ fi J¡˚Ù ≈®tW fi <©∏fi
fi ¿πÀfi N°æ≤ fi FTÕ ∫C•w FÙ F°uw° Fæ $$32$$ „≤wgJ¡°<ÔJ¡ N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w <fitÕÔ, <b_w¨w
oŸJu¡ <ªW tu* Ÿ ≈®J¡°≤ J¡°u≈ N°<Ì Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwu, <ıŸ ≈®J¡°≤ N°J¡°„ tu* @°fi Ju¡ NaJC¡≤ Ã≈∏fi
fiFÙ* F°uwu $$33$$ <ıŸtau ≈®°dÙ N<b≤w t≤wu N°æ≤ Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, ÎuŸÙ ıywg J¡∑ ¿_S<w tu* J¡F°≥, <J¡Ÿ
≈®J¡°≤ N°æ≤ J¡°æfi ∫F ŸC<©w° N°æ≤ Ì…#<©w° F°uyÙ ? "<J¡tg' „ÆÌ J¡° wÙfi f°≤ <b<˚∏fi R¡≈ Ÿu ≈∫°uy
oŸ<ÔÎ <J¡∫° y∫° Fæ <J¡ Ìu„-J¡°Ô Ÿu, ≈®J¡°≤ Ÿu N°æ≤ _bR¡≈ Ÿu NŸa˚°<bwÃb J¡° Ô°˚ F°u $$34$$
ı°u J¡F° y∫° Fæ ŸJ¡° ‹¸>°∏w Ÿu ŸtSÕfi J¡≤wu Fæ* $
ıÔ tu* w≤ayı<fiw k¡ufi°u* Ju¡ buy≈¥bÕJ¡ ˚®td tu* wS° ≈®°<d∫°u*u J¡∑ ≈≤‡≈≤° tua ∫F ¿_S≤w° J¡F°≥ N°æ≤
Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? oŸ<ÔÎ ŸC©-Ì…#© J¡° ≈®Ÿay •∫° F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$35$$ ≈®°<w˚°<ŸJ¡ ıywg J¡∑
Â<‹¸>R¡≈Ù Ÿ¨<‹¸> tau Ÿst fi≤ ∫°fiÙ 'tæ* FÙ N≈fiÙ N°Ãt° tu* ıyBq≈ t°∫° J¡° ŸıÕfi J¡≤w° Fq≥" oŸ ≈®J¡°≤
NfiC˚b J¡≤ ≤Fu ıÙb∏tC•w tF°≈C”T fi <fi≤∏w≤ ≈®°<d∫°au Ÿu ı<fiw NŸÙt ˚°b Îba N˚°b°u* Ÿu fi‹¸>
N°æ≤ <©∏fi F°uwu Fæ* wS° fi Ã≈∏fi N°æ≤ ≈®Ÿ∏fi FÙ F°uwu Fæ* $$36$$
"≈®<wsd<b≈¿≤d°<tfi°u <F ŸbuÕ ˚°b°#' (Ÿt_w |¸> N°<Ì ≈Ì°SÕ ≈®<wsd ≈¿≤bwÕfi„ÙÔ Fæ) oŸ
∏∫°∫ Ÿu F≤ ÎJ¡ sd tu* R¡≈°∏w≤ J¡°u ≈®°›w F°ufiub°Ôu ıywg Ju¡ @t°u˘ tu* NfiCbwÕt°fi _S°∫Ù Ÿwg_bR¡≈
N°Ãt°, _b›fi J¡∑ fi°o˘, _b_bR¡≈ tu* FÙ ~># ≈®J¡°≤ Ju¡ ˚°b-<bJ¡°≤°u* Ÿu ∫C•w Âÿ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈®<wsd
J¡v≈fi° J¡≤ ≤F° NfiC˚b J¡≤w° Fæ, ∫FÙ ıÙb∏tC•w°u* J¡° <fiÿª∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiJ¡°u FTÕ N°<Ì J¡∑
≈®°<›w Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ≤°<` tua <fituT-<fituT tu*u ∫°fiÙ sd sd tau F°ufiub°ÔÙ <˚∏fi-<˚∏fi _b›fi Â<‹¸>∫°≥ sd˚≤ tua
Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ Ÿu ∫C•w F°uwÙ Fæ*, bæŸu FÙ ∫u Ô°uJ¡Â<‹¸>∫°≥ ˚Ù sd-sd tu*u Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ Ÿu
∫C•w F°uwÙ Fæ $$37$$
ŸyÕ - 78] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1145
ı°u <fi≤∏w≤ Ã≈<W N°æ≤ <fi≤∏w≤ <bfi°„ Ÿu Ÿt¿∏bw Fæ ÎuŸu ÌÀ@ ŸaŸ°≤ tu* J¡°”^∫ N°æ≤ N°fi∏Ì
J¡° •∫° ≈®Ÿay F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$38$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ≈®<Ÿ] „C˚ J¡t°u˘* Ju¡ k¡Ô°u* Ju¡ <bΩt°fi ≤Fwu fiJu¡ <b≤°u@Ù ≈C`-<b∫°uyı<fiw
Ì…#© N°<Ì ˚Ù N≈fi° N¿_wÃb ≤© ŸJu*¡yu, w°u bF ∫C•w fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ıÙb∏tC•w≈C”T°u* J¡°u „C˚
J¡t°u˘ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu fi Ì°ufi°au J¡∑ ≈®Ÿ<•w FÙ fiFÙa Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
„C˚ J¡t°u˘ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu ŸC©°˚°b tu* ¿_S<w J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ „C˚ k¡Ô°u* Ÿu <bÔsd Ì…#©Ÿa<bÌg
Jæ¡ŸÙ, <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ N°æ≤ J¡F°≥ ≈®°›w F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$39$$ ı°u Ì…#©Ì„° ŸC©°fiC˚b Ju¡ f°Ì N≈fi°
N¿_wÃb ≈®°›wJ¡≤ N≈fiu J¡°∫Õ „°uJ¡, t°uF N°<Ì J¡t°u˘ J¡° <b_w°≤ J¡≤wÙ Fæ, bF Ì…#©Ì„° „C˚ J¡t°u˘ J¡°
N˚°b F°ufiu Ÿu ŸC© Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ ©CÌ ˚Ù „°∏w FÙ F°u ı°wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ <ffi° J¡°≤d Ju¡
N¿_wÃb Ÿu bF Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ∫°u* ≈¥b°uÕ•w NSÕ J¡° FÙ _≈‹¸>ÙJ¡≤d <J¡∫° y∫° Fæ $$40$$ ŸC©, Ì…#©
Ì°ufi°u* Ju¡ sÙd F°u ı°fiu Ÿu Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ Ì°ufi°ua J¡° ˚Ù <bfi°„ wS° „C˚ N°æ≤ N„C˚ J¡° <bfi°„ F°u
ı°w° Fæ, ÎuŸÙ ¿_Sw tu* o‹¸> N°æ≤ N<fi‹¸> J¡F°≥ ≤Fu*yu ? $$41$$
ŸŸu •∫° F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≤‡∫ N°æ≤ N≤‡∫ Â<‹¸> Ju¡ <fi≤°Ÿ Ÿu ˚°uy N<˚Ô°T° Ju¡ <fib¨W F°u ı°fiu wS° fiæ≤°ÿ∫ Ju¡ <fi≤∏w≤
≈®°æ» F°u ı°fiu ≈≤ N∏w#J¡≤d <Ft J¡∑ fi°o˘ yÔ ı°w° Fæ $$42$$
tfi J¡° ˚Ôu FÙ <bfi°„ F°u ı°∫, oŸŸu ˚Ù •∫° F…N° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <wÔ°u* Ju¡ NÃ∫∏w ÌÀ| F°u ı°fiu ≈≤ wuÔ J¡∑ J¡v≈fi° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? oŸÙ
≈®J¡°≤ t¥Ô ≈∫Õ∏w tfi Ju¡ sÙd F°u ı°fiu ≈≤ ŸaJ¡v≈ J¡∑ J¡S° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$43$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ JC¡~ ˚Ù ≈Ì°SÕ fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ » ˚°bfi° Ju¡ J¡°≤d ∫°fiÙ <fiÿªÔ <fiÿª∫ Ju¡
J¡°≤d Ÿt_w Âÿ∫ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ŸaJ¡v≈<bJ¡v≈ Ju¡ Ã∫°y≈¥bÕJ¡ Δ∫°≈J¡ f®ÊæJ¡_b˚°b tF°Ãt° w[b<bwg
<fiÃ∫w¨›w wS° N≈fiu <fi≤<w„∫°fi∏Ì-_bR¡≈ Ÿu N°fi∏Ìb°fig F°uJ¡≤ ı°y®w N°æ≤ _b›fi tu* ∫S° ≈®°›w
NS°u˘ Ju¡ N°Ô°uªfit°`R¡≈ <ªW Ju¡ ≈®<w ¿_Sw ≤Fw° Fæ, ŸJ¡° <bÔ∫ F°ufiu ≈≤ ŸCTC<›w tu*u Ÿ°uw° Fæ N°æ≤
ıf wJ¡ ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘ J¡° s∫ fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ ıÙ<bw ≤Fw° Fæ $$44$$
ŸwFW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

N™>FW≤b°≥ ŸyÕ
<ªW Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu F°ufiub°ÔÙ ıywg J¡∑ ˚®°¿∏w,
<ªW_≈∏Ìfi Ju¡ _bR¡≈ N°æ≤ ŸJu¡ <fi≤°u@ tau FuwC˚¥w ∫°uy J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ≤°<` tu*u ıÔwÙ FCoÕ ÔJ¡nÙ J¡°u y°uÔ |Ct°fiu Ÿu
NŸwg FÙ N<Àfit∫ªJ®¡ Ÿwg-Ÿ° <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, bæŸu FÙ <ªW Ju¡ ≈®_≈∏Ìfi Ÿu NŸwg ıywg Ÿwg-Ÿ°
<Ì©°oÕ ≈nw° Fæ $$1$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ıÔ Ju¡ ≈¿≤w# _≈∏Ìfi Ÿu (˚®td Ÿu) ıÔ Ju¡ ≈¨SJg¡ bw…ÕÔ
(y°uÔ) fi°<˚ N°J¡°≤ J¡° N°bwÕ (˚≥b≤°) <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, bæŸu FÙ <ªW Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu ıywg ÌÙ©°oÕ
≈nw° Fæ $$2$$ ıæŸu N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õw°≈ Ju¡ ŸatC© fiu`°u* Ju¡ ≈¿≤_≈∏Ìfi Ÿu ∫°fiÙ oÕsd Ÿu NŸwg <≈h~>°J¡°≤
1146 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
(t°u≤ Ju¡ ≈*©) N°æ≤ ÌqŸ≤Ù N°u≤ fiJu¡ _≈∏Ìfi Ÿu NŸwg t°æ<•wJ¡ t^±>Ô ŸÃ∫-Ÿ° <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ,
bæŸu FÙ <ªW Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu NŸwg ıywg ŸÃ∫-Ÿ° ÌÙ©°oÕ ≈nw° Fæ $$3$$ ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig,
<ıŸ _b˚°b <b„uT Ÿu <ªW≈®_≈¿∏Ìw F°uw° Fæ N°æ≤ <ıŸ ≈°∫ <b„uT Ÿu bF b柰 ≈®_≈¿∏Ìw fiFÙ*
F°uw° Fæ, Ÿu tCHŸu J¡<FÎ, <ıŸŸu <J¡ N°≈Ju¡ Ì<„Õw t°yÕ Ÿu tæ* Ÿ <ªW J¡°u _≈∏Ì≤<Fw ffi°«≥¡ $$4$$
<ªW Ju¡ _≈∏Ìfi_b˚°b J¡°u <ªW Ÿu NÔy fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, oŸ<ÔΠ‹¸>°∏w°u* Ju¡ FÙ π°≤° ŸJ¡°
<ÌÀÌ„Õfi J¡≤°wu Fæ* $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu „C•ÔÃb N°æ≤ <Ft, ıæŸu <wÔ N°æ≤ wuÔ J¡° Na„, ıæŸu
JC¡ŸCt N°æ≤ ŸCya@ wS° ıæŸu N<Àfi N°æ≤ ‹dÃb ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu Ÿ‡f] N°æ≤ N<˚∏fiR¡≈ Fæ*,
bæŸu FÙ Fu ≤°|b, <ªW N°æ≤ _≈∏Ìfi ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu Ÿ‡f] N°æ≤ N<˚∏fiR¡≈ Fæ*, fiJu¡ ˚uÌ J¡∑
Ju¡bÔ <tØ∫° J¡v≈fi° J¡∑ yoÕ Fæ $ ŸbÕ` yCd-yCdÙ N°<Ì _SÔ°ua tua N<bª°≤ Ÿu ˚uÌ Ÿ<F‹dC N˚uÌ
FÙ ŸaÿÔuT (Ÿ‡f∏@) Fæ, <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu bF°≥ ≈≤ ˚uÌ°a„ <tØ∫° N°æ≤ N˚uÌ°a„ b°_wb Fæ, ∫F
"N<˚∏fi°æ' oŸŸu fwÔ°∫° $$5,6$$
N˚uÌ°a„ FÙ J¡¿v≈w •∫°u* fiFÙ* Fæ ? oŸ N°„aJ¡° J¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤ ≤Fu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ "∫ufi fi
_≈∏Ìwu wS°' (<ıŸ ≈°∫ Ÿu tfi bæŸu _≈¿∏Ìw fiFÙ* F°uw°) oŸ ≈®ÿfi°a„ J¡° W≤ Ìuwu Fæ* $
<ªW N°æ≤ <ªW-≈¿≤_≈∏Ì ofi Ì°u ≈s°u* tu Ÿu ÎJ¡ ≈s J¡° Ÿa„∫ F°ufiu ≈≤ ı°u _b∫a yCd N°æ≤ yCdÙ
oŸ R¡≈ Ÿu J¡°≤d°Ãt° <bJ¡¿v≈w Fæ, Ÿ R¡≈ Ÿu ¿_Sw F°uJ¡≤ FÙ Ì°ufi°u* yCd-yCdÙ fi‹¸> F°u ı°wu Fæ*, oŸ
<bT∫ tu*u Ÿa„∫ fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ, w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ ı°u yCd N°æ≤ yCdÙ „ÆÌ Ÿu _b∫a J¡°≤d J¡v≈° y∫°
Fæ, ŸÙ J¡°≤d Ju¡ _bR¡≈ Ÿu ¿_Sw F°uJ¡≤ FÙ yCd N°æ≤ yCdÙ Ì°ufi°u* <bJ¡v≈°u* J¡° ˚Ù <bfi°„ t°fifi°
ª°<FÎ, fi <J¡ <fi≤∏b∫ <bfi°„ t°fifi° ª°<FÎ $ ÎuŸÙ ¿_S<w tu*u Ju¡bÔ J¡°≤d_bR¡≈ Ÿu ¿_S<w ≈°J¡≤ FÙ
yCd N°æ≤ yCdÙ Ju¡ ˚uÌ J¡° <bfi°„ NfiC˚¥w F°ufiu Ÿu ˚uÌ°*„ FÙ J¡¿v≈w Fæ, N˚uÌ°a„ fiFÙ*, ∫F ¿Ÿ] F°uw°
Fæ N°æ≤ tfi Îba tfi _≈∏Ì ofi Ì°ufi°au tau Ÿu ÎJ¡w≤ku¡ <bfi°„ Ju¡ N@Ùfi N°Ã∫°¿∏wJ¡ ˚∫ <fib¨<W Ÿu FÙ
_≈∏Ìfi J¡° <fib°≤d fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, ∫F ˚Ù <Ÿ] F°uw° Fæ $$7$$
NwÎb _≈∏Ì Ju¡ <fi≤°u@ Ju¡ π°≤° Ì°ufi°u* J¡° fi°„ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ I°fiR¡≈ ≈°∫ „°˜ tua <Ì©Ô°∫°
y∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ªW Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ Ì°u ≈°∫ „°˜°u* tu* <Ì©Ô°∫u y∫u Fæ- ÎJ¡ ∫°uy N°æ≤ ÌqŸ≤°
I°fi $ <ªWb¨<W J¡° <fi≤°u@ ∫°uy Fæ N°æ≤ N°Ãt° J¡° Ÿ‡∫Jg¡ N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ I°fi Fæ $$8$$
fi Ì°u tu* Ÿu ≈FÔu ≈®St ≈°∫ J¡∑ <ıI°Ÿ° J¡≤ ≤Fu ZÙ≤°tıÙ ≈¥~>wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, <J¡Ÿ Ÿt∫ N°æ≤ Jæ¡ŸÙ ≈®°d N°æ≤ N≈°fi Ju¡ <fi≤°u@ R¡≈ ∫°uy fi°t J¡∑
∫C¿•w Ÿu tfi NŸÙt ŸC© J¡°u Ìufiub°ÔÙ „°¿∏w J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$9$$
oŸ ŸyÕ J¡∑ Ÿt°<›w≈∫Õ∏w oŸÙ ≈®ÿfi Ju¡ W≤ J¡° bdÕfi J¡≤fiub°Ôu tF°≤°ı b<Ÿ‹™> <ªW_≈∏Ì
≈®°d-_≈∏Ìfi Ju¡ N@Ùfi Fæ, ∫F fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu ≈®°d Ju¡ _bR¡≈ J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ıÔ_∫∏Ìfit°yÕ˚¥w ≈¨ØbÙ Ju¡ ¿bb≤°u* tu* ıÔ ª°≤°ua N°u≤
Δ∫°›w F°uJ¡≤ ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bææŸu FÙ oŸ ÌuF tau <bΩt°fi Fı°≤°u fi°<n∫°u* tu* ª°≤°ua N°u≤ ı°u b°∫C
ŸyÕ - 78] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1147
≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bF ≈®°db°∫C Fæ $$10$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ≈®°d b°∫C w°u f°F≤ FÙ ı°w° Fæ, ⁄Ì∫ tua w°u N∏∫ N≈°fi N°<Ì b°∫C Ÿaª≤d J¡≤wu
Fæ* ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, _≈∏Ìfib„ Ÿu ˚Ùw≤ <J®¡∫° Ju¡ bæ<ªc∫ J¡°u ≈®°›w FCÎ ŸÙ ≈®°db°∫C Ju¡ N≈°fi N°<Ì
fi°t°au J¡∑ <bπ°fi°u* fiu J¡v≈fi° J¡∑ Fæ, Nw# N≈°fi N°<Ì ≈®°d Ju¡ FÙ b¨<W˚uÌ Fæ, ŸŸu N∏∫ fiFÙ* Fæ*, ∫F
˚°b Fæ $$11$$ ıæŸu N°t°uÌ J¡° (Ÿ°æy∏º∫ J¡°) ≈C‹≈ wS° ıæŸu „C•ÔÃb J¡° <Ft N°Z∫ Fæ, bæŸu FÙ <ªW
J¡° ∫F ≈®°d, ı°u <ªW Ju¡ Ÿ°S N<˚∏fiw° J¡°u ≈®°›w FCN° Fæ, N°Z∫ Fæ $$12$$
(b°¿≤‹¸>°∏w J¡∑ ≈≈<W Ju¡ <ÔÎ "≤Ÿ' ∫F <b„uTd <Ì∫° y∫° Fæ $ ZC<w ˚Ù J¡FwÙ Fæ # "N°≈°ut∫#
≈®°d#', "Îwtub°a¿ay≤Ÿa t∏∫∏wu ≈®°d°u b° Nay°fi°a ≤Ÿ# (≈®°d ıÔt∫ Fæ N°æ≤ ≈®°d J¡°u FÙ Na<y≤Ÿ t°fiwu
Fæ*, •∫°u*<J¡ bF (≈®°d) Nay°u J¡° ≤Ÿ Fæ $ J¡°u„ J¡∑ fi°o˘ ª°≤°u N°u≤ Ÿa¿ÿÔ‹¸> F°ufiu Ÿu <ªW Ju¡ Ÿ°S t°fi°u*
N<˚∏fiw° J¡°u ≈®°›w F…N° ≈®°d <ªW J¡° N°Z∫ F°uw° Fæ $ ZC<w ˚Ù J¡FwÙ Fæ # "≈®°df∏@fia <F Ÿ°u‡∫tfi#'
(Fu Ÿ°æ‡∫, tfi ≈®°d Ju¡ N°@Ùfi Fæ) $
oŸÙ<ÔÎ ≈®°d_≈∏Ì <ªW_≈∏Ì J¡° FuwC Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ˚Ùw≤ ≈®°d Ju¡ ≈¿≤_≈∏Ìfi Ÿu ŸaJ¡v≈ Ju¡ (b¨<Wt°` Ju¡) N°J¡Ôfi tau ∏tC© ı°u
Ÿa<bwg Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, bFÙ ¿ªW J¡FÔ°wÙ Fæ, ∫F N°≈ ı°<fi∫u $$13$$ ≈®°d Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu <ªW J¡°
_≈∏Ìfi F°uw° Fæ ∫°fiÙ <ªÌ°˚°Ÿ Ÿu Δ∫°›w b¨<W<b„uT, Ã≈∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ <ªW Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu FÙ
Ÿa<bwg ∫°fiÙ wwg wwg <bT∫°J¡°≤ ≈®Sfi Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔ Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu ªJ®¡
J¡∑ w≤F bwCÕÔ N°J¡°≤ J¡∑ ≤ªfi° J¡≤fiub°ÔÙ <tÕ∫°≥ Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ* $$14$$
<ªW J¡° ≈¿≤_≈Ì ≈®°d ≈¿≤_≈∏Ì Ju¡ N@Ùfi Fæ, ∫F f°w fnu-fnu tF<TÕ, ı°u "≈®°df∏@fia <F Ÿ°u‡∫
tfi#' oÃ∫°<Ì buÌ°u* J¡° ≤F_∫ ı°fiwu Fæ*, J¡Fwu Fæ* $ Nw# ≈®°d J¡° <fi≤°u@ J¡≤fiu ≈≤ tfi Nbÿ∫ ≈„°∏w
∫°fiÙ <fi”] F°u ı°w° Fæ $$15$$
˚Ôu FÙ ÎuŸ° F°u, ŸŸu ≈®J¨¡w tau •∫° F…N°, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
tfi Ju¡ _≈∏Ìfi J¡∑ <bZ°¿∏w F°u ı°fiu ≈≤ ∫F ŸaŸ°≤ Ÿ ≈®J¡°≤ <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤
Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„R¡≈ _≈∏Ìfi J¡∑ <bZ°¿∏w F°u ı°fiu ≈≤ Δ∫bF°≤ <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$16$$ ZÙ≤°tıÙ fiu
J¡F° # tF°≤°ı, ÌuFR¡≈Ù N≈fiu |≤ tu* ¿_Sw ⁄Ì∫°<Ì _S°fi°u* tu* <bΩt°fi fFW≤ Fı°≤ fi°nÙR¡≈Ù <~>B°u*
tu* <fi≤∏w≤ Ÿaª≤d J¡≤ ≤Fu wS° tC©, fi°<ŸJ¡° N°<Ì <~>B°u*R¡≈Ù f°fl N°J¡°„°u* tu* <fi≤∏w≤ ytfi„ÙÔ
≈®°d N°<Ì b°∫CN°u* J¡° ≈¿≤_≈∏Ìfi Jæ¡Ÿu ≤°uJ¡° ı° ŸJ¡w° Fæ ? $$17$$
≈®°db°∫C J¡∑ ªaªÔw° Ju¡ <fi≤°u@ tu* <fi≤°Ô‡ffi N°æ≤ Ÿ°Ô‡ffi N°<Ì ≤°ı∫°uyR¡≈Ù ≈°∫°u* J¡°
≈Ìu„ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ tF°≤°ı b<Ÿ‹™> ≈J®¡t J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tıÙ, Nº∫°Ãt„°˜ J¡° ≈Ìu„, f®Ê<bwg ≈C”T°u* J¡° ŸaŸyÕ,
<bT∫°ua tu* Nfi°_S°R¡≈Ù bæ≤°À∫ wS° Ÿt°<@ Ju¡ ≈®∫°uıJ¡ ∫t, <fi∫t N°<Ì <fi∫t°u* Ju¡ NU∫°Ÿ ofi
≈°∫°u* Ÿu ⁄Ì∫ tu* ≈¥b°ÕU∫_w Ÿ°aŸ°¿≤J¡ Δ∫bF°≤°u* tu* NÃ∫∏w Nfi°Ì≤R¡≈Ù Nfi°_S° Ju¡ » F°u ı°fiu ≈≤
≈®°d J¡° ≈¿≤_≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $$18$$
1148 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ŸfŸu ≈FÔu _S¥Ô <„©≤ tua, ª∏Ì®<f‡f tau, t<d, Ìubw° J¡∑ t¥<wÕ N°<Ì _SÔ°u* tu* NSb° ıF°≥ J¡FÙ*
˚Ù tfi ≤td J¡≤w° F°u, bFÙ* ≈≤ <ªW J¡° <fi≤°u@ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ª≤J¡°Ô≈∫Õ∏w ÎJ¡°y®R¡≈ Ÿu (ÎJ¡-≈®J¡°≤-_bR¡≈ Ÿu) Ã≈∏fi ∫°fiÙ ÎJ¡°y® R¡≈ ≈¿≤d°t J¡°u
≈®°›w J¡≤ <Ìw F…Î N<˚b°a¿~>w º∫°fi Ÿu (ıF°≥ J¡FÙ* ˚Ù Ÿ≤Ÿb°<FfiÙ oh~>° F…oÕ, ŸÙ ≈Ì°SÕ Ju¡ º∫°fi
Ÿu) ı°u ÎJ¡ b_wC Ju¡ _bR¡≈ J¡° <fi≤∏w≤ ≈Cfi#-≈Cfi# NfiCŸ∏@°fi F°uw° Fæ, ŸÙ NfiCŸ∏@°fi Ÿu ≈®°d J¡°
_≈∏Ìfi (≈®°db°∫C J¡° ª°aªv∫) <fi”] F°u ı°w° Fæ $$19$$
NSb° ≈¥≤J¡, JC¡‡˚J¡ N°æ≤ ≤uªJ¡ Ju¡ J®¡t Ÿu ≈®°db°∫C J¡° <fi≤°u@ J¡≤Ju¡ Ì…Ì°Õ∏w tfi J¡° <fi≤°u@
J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
»w°≈¥bÕJ¡ ≈Cfi#-≈Cfi# ≈¿≤„ÙÔfiR¡≈ NU∫°Ÿ Ôsd FuwC Ÿu ≈®∫°Ÿ Ju¡ <ffi° Nfi°∫°Ÿ Ã≈∏fi F…Î
JC¡‡˚J¡ J¡∑ <Ÿ<]≈∫Õ∏w ≈¥≤J¡ N°<Ì Ju¡ π°≤° <J¡∫u y∫u N≈fiu ≈®°d Ju¡ <fi∫tfi Ÿu F°ufiub°Ôu ÎJ¡°∏w
º∫°fi∫°uy Ÿu (<fiÃ∫°<fiÃ∫ b_wC J¡° ∫S°SÕ R¡≈ Ÿu <bbuJ¡ J¡≤ <fiÃ∫ N<πwÙ∫ b_wC tua ≈®b<wÕw º∫°fi∫°uy
Ÿu) ≈®°db°∫C J¡∑ Ÿty® ªaªÔw° <fi”] F°u ı°wÙ Fæ $$20$$ hª_b≤ Ÿu ≈®db J¡° hª°≤d F°ufiu ≈≤
≈®°∏w tu* (N∏Ã∫ tu*) ı°u „uT wC∫Õt°`° R¡≈ „ÆÌw[b NfiC˚¥w F°uw° Fæ, ŸJ¡° NfiCŸ∏@°fi J¡≤fiu Ÿu f°fl
<bT∫°u* Ju¡ <bI°fi J¡° (f<FtCÕ© <ªWb¨<W J¡°) ıf N°Ã∫¿∏wJ¡ ≈≤°t F°u ı°w° Fæ, wf ≈®°db°∫C J¡°
_≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ $$21$$
Nf ≤uªJ¡ N°æ≤ ≈¥≤J¡ ofi Ì°u tu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ Ju¡ π°≤° ÿb°Ÿ N°æ≤ ≈®ÿb°Ÿ J¡° ıf <„<SÔÙJ¡≤d F°u
ı°w° Fæ wf ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ wS° N<˚b@Õfi Ÿ<Fw º∫°fi J¡° NU∫°Ÿ F°uw° Fæ, oŸŸu ˚Ù ≈®°d_≈∏Ìfi
J¡° <fi≤°u@ F°uw° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
≤uªJ¡ J¡° » NU∫°Ÿ J¡≤fiu Ÿu, <b¿h~>∏fi tu|°u* J¡∑ N°J¡°„R¡≈w° J¡∑ fi°o˘, <b≈CÔÙ˚¥w ≈®°db°∫C
J¡∑ „¥∏∫R¡≈w° F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ ŸŸu ıf fi°<ŸJ¡° Ju¡ <~>B°u* J¡°u ≈®°db°∫C J¡° _≈„Õ fiFÙa F°uw°, wf
≈®°db°∫C J¡° _≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ $$22$$ ≈¥≤J¡ J¡° » NU∫°Ÿ F°ufiu ≈≤, ≈bÕw Ju¡ «¡≈≤ tu|°u* J¡∑ fi°o˘,
„≤Ù≤ Ju¡ N°U∫∏w≤ <bΩt°fi Fı°≤°u* fi°<n∫°u* Ju¡ ˚Ùw≤ ≈®°db°∫C wf wJ¡ @Ù≤u-@Ù≤u f»>w° ı°w° Fæ,
ıf wJ¡ bF ŸbÕ` Δ∫°›w F°uJ¡≤ <fiÿªÔ fiFÙ* F°u ı°w°, oŸ ≈®J¡°≤ ≈®°dŸaª≤d „°∏w F°u ı°fiu ≈≤
≈®°d_≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ $$23$$
≈¥<wÕ Ju¡ Nfi∏w≤ ≈¥dÕ JC¡‡˚ J¡∑ fi°o˘ JC¡‡˚J¡ Ju¡ Nfi∏w J¡°Ô wJ¡ ¿_Sw F°ufiu ≈≤ N°æ≤ NU∫°Ÿ Ÿu
≈®°d J¡° <fiÿªÔ _w‡˚fi F°u ı°fiu ≈≤ ≈®°d b°∫C Ÿu _≈∏Ìfi J¡° <fi≤°u@ F°u ı°w° Fæ $ (≤uªJ¡, ≈¥≤J¡ N°æ≤
JC¡‡˚J¡ ofi <`<b@ ≈®°d°∫°t°u* Ju¡ <bT∫ tu* ≈waı<Ô <fi<tÕw ∫°uy„°˜ tu* <b_w°≤ Ÿu bdÕfi <J¡∫° y∫° Fæ
"w¿_tfig Ÿ<w ÿb°Ÿ≈®ÿb°Ÿ∫°uyÕ<w<bh~>uÌ# ≈®°d°∫°t#' (N°Ÿfi Ju¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈° ı°fiu ≈≤ ÿb°Ÿ
(f°fl b°∫C J¡° N°∫tfi-˚Ùw≤ ≈®bu„), ≈®ÿb°Ÿ (J¡°æ‹∂ b°∫C J¡° <fi#Ÿ°≤d), ofi Ì°ufi°u* J¡∑ y¿w J¡°
<bh~>uÌ FÙ ≈®°d°∫°t Fæ ∫°fiÙ ÿb°Ÿ N°æ≤ ≈®ÿb°Ÿ Ì°ufi°ua J¡° N˚°b FÙ ≈®°d°∫°t Fæ, Ÿu J¡≤fi° ª°<FÎ) $
oŸ ≈®°d°∫°t Ju¡ Nb°∏w≤ ˚uÌ ˚Ù Fæ* - "f°fl°U∫∏w≤_w‡˚b¨<WÌÕu„J¡°ÔŸa¶∫°<˚# ≈¿≤‹¸>°u
ÌÙ|ÕŸ¥‚t# $') ıF°≥ ≈®ÿb°Ÿ≈¥bÕJ¡ y<w<fi≤°u@ F°uw° Fæ, bF f°fl Fæ ∫°fiÙ f°flb¨<W ≤uªJ¡ Fæ $ ıF°≥
ÿb°Ÿ≈¥bÕJ¡ y<w<fi≤°u@ F°uw° Fæ, bF N°U∫∏w≤ Fæ ∫°fiÙ N°U∫∏w≤ b¨<W ≈¥≤J¡ Fæ $ ıF°≥ ≈≤ ÿb°Ÿ N°æ≤
ŸyÕ - 78] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1149
≈®ÿb°Ÿ Ì°ufi°ua J¡° NU∫°Ÿ<fi≤≈us ÎJ¡ f°≤ Ju¡ ≈®∫Ãfi Ÿu y<w<fi≤°u@ F°uw° Fæ, bF _w‡˚b¨<W Fæ ∫°fiÙ
JC¡‡˚J¡ Fæ $ oŸ JC¡‡˚J¡ tua ıæŸu w›w ≈ÃS≤ Ju¡ «¡≈≤ ≈®<s›w ıÔ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ŸaJC¡<ªw F°u ı°w° Fæ,
bæŸu FÙ ÿb°Ÿ, ≈®ÿb°Ÿ Ì°ufi°u* J¡∑ ˚Ù y<w ÎJ¡ Ÿ°S <fi”] F°uJ¡≤ _w¿‡˚w F°u ı°wÙ Fæ $ ∫u wÙfi°u*
≈®°d°∫°t Ìu„ ≈¿≤‹¸> Fæ* ∫°fiÙ ofiJ¡° f°F≤ w¥ÔÔb Ju¡ _≈∏Ì N°<Ì Ÿu N°æ≤ N°U∫∏w≤ fi°<˚ N°<Ì Ju¡
_≈∏Ìfi N°<Ì Ÿu owfi° Ìu„ <bT∫ F°uw° Fæ, ÎuŸ° <fi@°Õ≤d <J¡∫° y∫° Fæ $ J¡°Ô Ÿu ≈¿≤‹¸> Fæ* - ∫°fiÙ
sd°u* J¡∑ o∫W° Ju¡ Nb@°≤d Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi Fæ* $ Ÿa¶∫°N°u* Ÿu ≈¿≤‹¸> Fæ ∫°fiÙ owfiÙ Ÿa¶˙°°b°Ôu ÿb°Ÿ-
≈®ÿb°Ÿ J¡°Ô°u* wJ¡ ≈FÔ° ≈®°d°∫°t, ÌqŸ≤° ≈®°d°∫°t N°æ≤ wÙŸ≤° ≈®°d°∫°t, ∫°u* Ìgf°u<@w Fæ $ oŸÙ
≈®J¡°≤ t¨Ì…, oŸÙ ≈®J¡°≤ tº∫ N°æ≤ oŸÙ ≈®J¡°≤ wÙb® Fæ* $ ∫F ≈®°d°∫°t ÌÙ|Õ N°æ≤ Ÿ¥‚t Fæ ∫°fiÙ ÌÙ|Õw°
N°æ≤ Ÿ¥‚tw° ∫C•w ≈®°d°u* Ÿu ÌÙ|Õ N°æ≤ Ÿ¥‚t F°u ı°w° Fæ $ "NU∫°Ÿ°wg _w¿‡˚wu ≈®°du' oŸ b°•∫ Ÿu ∫F
Ÿ¥<ªw <J¡∫° <J¡ ≤uªJ¡°<Ì wÙfi ≈®J¡°≤°u* Ÿu ≈¨SJg¡ ªwCSÕ ˚Ù ÎJ¡ ≈®°d°∫°t J¡° ≈®J¡°≤ Fæ $ ∫F ªwCSÕ ≈®®J¡°≤
tF<TÕ ≈waı<Ô fiu ∫°u* fwÔ°∫° Fæ # f°fl°U∫∏w≤<bT∫°su≈Ù ªwCSÕ# $ ≈¥b°uÕ•w ≤uªJ¡, ≈¥≤J¡ Ju¡ «¡≈≤
<bı∫ ≈° ı°fiu Ÿu fiJ¡° N°su≈ J¡≤fiub°Ô° ∫°fiÙ fi Ì°ufi°u* J¡° N<wJ®¡td J¡≤ _b∫a FÙ bwÕt°fi ≈®°d
y<w Ju¡ N˚°b R¡≈ ªwCSÕ ≈®°d°∫°t Fæ $ ≈®°d°∫°t J¡∑ ≈®<w‹™>° J¡° k¡Ô ˚Ù J¡F° y∫° Fæ # ww# sÙ∫wu
≈®J¡°„°b≤dtg $ @°≤d°ŸC ª ∫°uÀ∫w° tfiŸ#' (≈®°d°∫°t Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu ∫°u<y∫°u* J¡° <bbuJ¡I°fi J¡°u
N°b¨w J¡≤fiub°Ô° J¡tÕ sÙd F°u ı°w° Fæ, ≈®°d°∫°t Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu @°≤d° tu* tfi J¡∑ ∫°uÀ∫w° F°uwÙ Fæ) $
ofi Ÿ¥`°u* Ju¡ ˚°‹∫ tu* <Ô©° Fæ # w≈°u fi ≈≤ta ≈®°d°∫°t°Ww°u <b„C¿]tÕÔ°fi°a ÌÙ<›wÿª I°fi_∫ $ (≈®°d°∫°t
Ÿu f»J¡≤ w≈ fiFÙ* Fæ, ≈®°d°∫°t Ÿu tÔ „C] F°u ı°wu Fæ* N°æ≤ I°fi J¡∑ ÌÙ<›w F°uwÙ Fæ) $$24$$
<ıà°t¥Ô Ju¡ «¡≈≤Ù <F_Ÿu tua <bΩt°fi tC©°∏wyÕw ı°u Ì°u ˚°y Fæ, ∏Fu* w°Ô¥ J¡Fwu Fæ* $ fi Ì°u
w°ÔCN°u* Ju¡ tº∫˚°y tau ≤Ffiub°ÔÙ |a<¸>J¡° J¡°u (tC© f°fiu ≈≤ <ıà° Ju¡ t¥Ô˚°y tu* _wfi J¡∑ fi°o˘ Ô¸>J¡
≤FÙ Âÿ∫t°fi o∏B∫°u<fi J¡°u) ≈®∫Ãfi <b„uT Ju¡ π°≤° ∫°fiÙ b@Õfi°U∫°Ÿ N°<Ì ∫Ãfi°u* Ÿu ˚Ùw≤ ≈®°d Ju¡
Ÿaª≤d t°yÕ˚¥w t¥|Õ≤∏@® tu* ≈®bu<„w <ıà° Ÿu fiÙªuu J¡∑ N°u≤ J¡≤fiu Ÿu ıf ≈®°d «¡ºbÕ≤∏@® tu* (f®Ê≤∏@®
tu* NS°Õwg J¡≈°ÔJC¡F≤ tu* ı°u ŸCTC‡fi° Ju¡ «¡≈≤Ù ˚°y J¡° π°≤ J¡F° ı°w° Fæ) ≈®<b‹¸> F°u ı°w° Fæ, wf
≈®°db°∫C J¡∑ ªaªÔw° <fi”] F°u ı°wÙ Fæ $ oŸJ¡° ≈®J¡°≤ <b„uT ˚yb°fig _J¡∏Ì fiu ofi „ÆÌ°u* Ÿu ≈®J¡°<„w
<J¡∫° Fæ #
≤Ÿfi°a w°ÔC¿bb≤u <fi@°∫°uºbÕtC©°u&t¨wtg $ @∫<∏fiıÕ≤w°a yh~>uÌ°T^t°Ÿ°∏fi Ÿa„∫# $$
«¡ºbÕ<ıà# ¿_S≤°u ˚¥Ãb° Ÿ°ut≈°fia J¡≤°u<w ∫# $ t°Ÿ°@uÕfi fi Ÿ∏ÌuF°u t¨Ã∫Ca ı∫<w ∫°uy<bwg $$
N°J¡°„a ª t≤Ù<ªb°¿≤ŸÂ„a ∫Ìgf®Ê≤∏@®<_Swa ∫∏fi°Sufi ŸÌ°<„bufi Ÿ<Fwa „°∏wa FJ¡°≤°s≤tg $
≈®°da w` <bÔÙ∫ ≈aª|<¸>Ja¡ <ªW°¿∏bwa @°≤∫uÌuT° t°usJ¡b°¸>≈°¸>fi≈¸C># ≈®°u•w° fi˚°u@°≤d° $$
(w°ÔC<~>B tu* <ıà° J¡°u @°≤d J¡≤ «¡ºbÕtC© ∫°uyÙ Nt¨w ≈Ù ≤F° ~># tFÙfi°u* Ju¡ ˚Ùw≤ ∫Cb° ffi
ı°w° Fæ $ <ıà° J¡°u «≥¡ª>Ù J¡≤Ju¡ ¿_S≤ F°u J¡≤ ı°u Ÿ°ut≈°fi J¡≤w° Fæ, bF N°@u FÙ t°Ÿ tu* t¨Ã∫C Ju¡ «¡≈≤
<bı∫ ≈° ı°w° Fæ, oŸtu*u Ÿa„∫ fiFÙa J¡≤fi° ª°<FÎ $ t≤Ù<ªb°¿≤ Ju¡ ŸÂ„, f®Ê≤∏@® tu* Nb¿_Sw,
„°∏w, FJ¡°≤ Ns≤b°Ô° _b°tÙ ŸÌ°<„b Ÿu Ÿt¿∏bw ı°u N°J¡°„ Fæ, Ÿtua ≈°≥ª |n>Ù ≈∫Õ∏w ≈®°d J¡°
<bÔ∫J¡≤ <ªW J¡°u @°≤d J¡≤u, w°u bF t°us π°≤ J¡°u ©°uÔfiu tua ŸtSÕ fi˚°u@°≤d° J¡FÙ ı°wÙ Fæ $) tC©
1150 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
J¡°u kæ¡Ô°fiu ≈≤ yÔu Ju¡ N∏Ì≤ Ô¸>J¡ ≤FÙa t°≥Ÿ J¡° ¸C>J¡n°R¡≈ ı°u |^¸>Ù Fæ, Ÿu o∏Ì®∫°u<fi J¡Fwu Fæ*, oŸtu*
ZC<w ≈®t°d Fæ # "N∏w≤ud w°ÔCJu¡ ∫ ÎT _wfi ob°Ô‡fwu Ÿu∏B∫°u<fi#" (w°ÔCN°u* Ju¡ fÙª tu* ı°u _wfi J¡∑
fi°o˘ Ô¸>J¡wÙ Fæ, bF o∏Ì®∫°u<fi Fæ (oŸÙŸu Ô¿‡fJ¡° ∫°uy J¡∑ ˚Ù Ÿ¥ªfi° F°uwÙ Fæ # ı°u "©uª≤Ù' „ÆÌ Ÿu ˚Ù
J¡FÙ ı°wÙ Fæ $ J¡F° ˚Ù Fæ #
J¡≈°ÔJC¡F≤u <ıà° ≈®<b‹¸>° <b≈≤Ùwy° $ ˚®Cb°u≤∏wyÕw° Â<‹¸>tCÕÌ®° ˚b<w ©uª≤Ù $$
(w°Ô¥ Ju¡ fÙª tu* J¡≈°Ô JC¡F≤ fi°t J¡∑ ÎJ¡ yCk¡° Fæ, ŸÙ t*u ıÙ˚ J¡°u <b≈≤Ùw ˚°b Ÿu ≈F…≥ª° J¡≤
˚®C∫CyÔ Ju¡ tº∫ tu* NbÔ°uJ¡fi J¡≤fiu Ÿu ©uª≤Ù tCB° F°uwÙ Fæ) oÃ∫°<Ì ∫°uy„°_` tua Ÿ<b_w°≤ <fiR¡<≈w
Fæ, ∫F Ô|C∫°uyb°<Ÿ‹™> J¡∑ ¸>ÙJ¡° Ju¡ J¡w°Õ J¡° tw Fæ $$25$$ Ÿt_w <bJ¡°≤°u* Ÿu b<ıÕw NwÎb <J¡ŸÙ ˚Ù
fi°t Ÿu „¥∏∫ Ÿ¥‚t N°J¡°„ tua ∫°fiÙ ⁄Ì∫°J¡°„ tau f°fl N°æ≤ N°aw≤ ŸabuÌfi b¨<Wt°` Ju¡ <fi<bÕJ¡v≈¡Ÿt°<@
Ÿu <bÔÙfi F°u ı°fiu ≈≤ ≈®°db°∫C J¡° _≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $$26$$
fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y Ÿu ≈Ô<sw f°≤F NayCÔt°` Ÿu ≈¿≤<tw f°fl N°J¡°„ tua ªsC N°æ≤ tfi J¡°
<fi≤°u@ F°ufiu Ÿu ˚Ù ≈®°d_≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y tu* f°≤F NayCÔ≈∫Õ∏w ∫°fiÙ fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y Ÿu ÔuJ¡≤ f°≤F NaayCÔ ≈¿≤<tw
<fitÕÔ N°J¡°„ ˚°y tua fiu`°u* J¡∑ Ô‚∫˚¥w Ÿa<bÌgÂ<‹¸> Ju¡ (b¿¨WI°fi Ju¡) <bÔÙfi F°u ı°fiu ≈≤ ≈®°d J¡°
_≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $$27$$
Ô¿‡fJ¡°∫°uy Ÿu NŸtC<hªw N∏∫ ≈°∫°u* Ÿu ˚Ù NU∫_w ≈¥b°uÕ•w fi˚°u@°≤d° ∫°uy Ÿu ≈®°d _≈∏Ìfi
”J¡ ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
NU∫°Ÿ Ÿu ∫°fiÙ ∫°uy„°˜°u* tua Ì<„Õw ≈bfi<fi≤°u@ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu «¡ºbÕ≤∏@® Ju¡ π°≤° (ŸCTC‡fi°t°yÕ
Ÿu) w°Ô¥ Ju¡ «¡≈≤ ı°u f®Ê≤∏@® Fæ, Ÿtu* ¿_Sw ≈®°db°∫C ıf y<Ôw≈®°∫ F°uu ı°w° Fæ, wf ≈®°db°∫C J¡°
_≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ $ ("w°Ô¥ºbÕπ°Ì„°∏wyu' oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ô|C∫°uyb°<Ÿ‹™>J¡°≤ Ju¡ ≈°™> Ju¡ NfiCŸ°≤
•w ≤ÙÃ∫° ≈®°db°∫C Ju¡ w°Ô¥ (<b„C] fi°t J¡° T°u±>„°≤ ªJ®¡), «¡ºbÕ (f®fl≤∏@®) N°æ≤ π°Ì„°∏w
(Nfi°Fw fi°tJ¡ π°Ì„°≤ ªJ®¡) ofitu* Ÿu <J¡ŸÙ ˚Ù ÎJ¡ tu* ªÔu ı°fiu ≈≤ ıf f<FtÕC© Ÿa<bwg y¿Ôw F°u
ı°wÙ Fæ, wf ≈®°db°∫C J¡° _≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ, ∫F NSÕ Fæ) $$28$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ©uª≤Ù tCÌ®° ˚Ù ≈®°d _≈∏Ìfi Ju¡ <fi≤°u@ tau FuwC Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
<ª≤J¡°Ô wJ¡ <fi≤°u@ J¡≤fiu ≈≤ ªsC J¡∑ J¡fiÙ<fiJ¡°N°u* Ju¡ N°Ô°uJ¡ J¡° ∫°fiÙ ªsC¿≤<∏B∫ J¡° ≈≤°t
F°u ı°fiu Ÿu wS° ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu J¡≈°Ô JC¡F≤ tu* ≈®bu„ J¡≤fiu Ÿu <ıà° Ju¡ Ny®˚°y Ju¡ N°æ≤ ≈®°d Ju¡
π°Ì„°∏w tua ≈®°›w F°u ı°fiu ≈≤ ıf ŸaJu¡w°ÃtJ¡ ˚®¥tº∫ ∫°fiÙ N<btC•w_S°fi°ÃtJ¡ <ª∏t°`_bR¡≈
≈≤tuÿb≤ J¡° N°Ãt_bR¡≈ Ÿu I°fi F°u ı°w° Fæ wf ≈®°d J¡° _≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ $$29$$
yC” ∫° oÕÿb≤ Ju¡ NfiCy®F Ÿu J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu H<¸><w I°fi Ju¡ ÌgfC] F°u ı°fiu ≈≤ wÃsd FÙ
<ªW<bJ¡v≈ Ju¡ ≈„t Ÿu ≈®°d J¡° <fi≤°u@ F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
oÕÿb≤ ∫° yC” Ju¡ NfiCy®F Ÿu H<¸><w Ã≈∏fi FCÎ N°ÃtI°fi Ju¡ »Ù˚¥w wS° Ÿt_w <bJ¡v≈°a„°ua Ÿu
<b<fitCÕ•w F°u ı°fiu ≈≤ ≈®°d J¡° _≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $$30$$
("NS ∫<ÌÌt<_t∏f®Ê≈C≤u ÌF≤a ≈C^±>≤ÙJa¡ buÿt ÌF≤°u&¿_t∏fi∏w≤°J¡°„#') (Wt, tº∫t
ŸyÕ - 78] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1151
N<@J¡°≤Ù Ju¡ ≈®<w f®ÊI°fi FuwC˚¥w „≤Ù≤ tu* ∫F ≈®<Ÿ] ~>°u¸>° J¡tԟ„ ⁄Ì∫R¡≈Ù |≤ Fæ, oŸJu¡
N∏Ì≤ Ÿ¥‚t N°J¡°„ Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w Ÿu ≈®<Ÿ] ÌF≤°J¡°„ tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ <ªW J¡°uu Ôy°fiu Ÿu
f®ÊŸ°s°ÃJ¡°≤ Ju¡ F°uufiu ≈≤ ˚Ù ≈®°d_≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu tfifi„ÙÔ ≤°tıÙ, ⁄Ì∫ tu* <ª≤J¡°Ô≈∫Õ∏w ZC<w ≈®<w≈°<Ìw ÌF≤°J¡°„ J¡∑ <fi∫w ˚°bfi° Ÿu
ı<fiw <bT∫b°Ÿfi° b<ıÕw <ªW Ÿu F°ufiub°Ôu º∫°fi Ÿu ≈®°d J¡° _≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $ ≈°awıÔ∫°uy
Ÿ¥` tu* ˚Ù J¡F° Fæ # "⁄Ì∫u <ªWŸa<bwg', "..._b°SÕŸa∫t°wg ≈C”TI°fitg' (ÌF≤°J¡°„ tu* Ÿa∫t Ÿu Ÿb°Ÿfi
<ªWŸ°s°ÃJ¡°≤ F°uw° Fæ, <ªÃ_b˚°b tu* Ÿa∫t J¡≤fiu Ÿu ≈C”T J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°uw° Fæ $)$$31$$
ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ fiu J¡F° # f®Êfig, oŸ ıywg tu* ≈®°¿d∫°u* J¡° bF ⁄Ì∫ •∫° Fæ ? tF°N°Ì„Õ_bR¡≈
<ıŸtau ∫F Ÿf, Ì≈Õd tu* ≈®<w<f‡f J¡∑ fi°o˘, _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $ ⁄Ì∫ „ÆÌ J¡° wÙfi ıyF ≈®∫°uy F°uw° Fæ
ÎJ¡ w°u ≈C^±>≤ÙJ¡°J¡°≤ t°aŸ©^±> tu*, ÌqŸ≤° tfi tu* N°æ≤ wÙŸ≤° ≈≤t°Ãt° tu* $ ofi <b<˚∏fi _S°fi°u* tu*
≈®∫°uy F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ∏ÌuF J¡°u ≈®°›w FCÎ ˚yb°fig J¡° ≈®ÿfi <ªw FÙ Fæ $$32$$
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚Ì®, oŸ ıywg tu* ≈®°<d∫°u* Ju¡ Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ ⁄Ì∫ Fæ - ÎJ¡ ≈°Ìu∫ N°æ≤ ÌqŸ≤°
Fu∫ $ Nf N°≈ ofiJ¡° <b˚°y ŸC<fi∫u $$33$$
t°aŸ©^±>R¡≈ ⁄Ì∫ N°æ≤ tfiR¡≈ ⁄Ì∫ ≈¿≤¿h~>∏fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi Ì°ufi°u* J¡°u ÎJ¡ t°fiJ¡≤ Ì°u
<b˚°y ∫F°≥ fwÔ°∫u Fæ*, ∫F ŸtHfi° ª°<FÎ $
Fu ZÙ≤°tıÙ, o∫W°R¡≈ Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi oŸ ÌuF tau bs#_SÔ Ju¡ ˚Ùw≤ „≤Ù≤ Ju¡ ÎJ¡ Ìu„ tua Nb¿_Sw
ı°u ⁄Ì∫ Fæ, Ÿu N°≈ Fu∫ ⁄Ì∫ ı°<fi∫u $$34$$ Ÿa<bwg-t°`_bR¡≈ Ÿu ¿_Sw ⁄Ì∫ w°u ≈°Ìu∫ J¡F°
y∫° Fæ $ (∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ N°Ãt° Ju¡ <ÔÎ ı°u ⁄Ì∫ „ÆÌ J¡° ≈®∫°uy F°uw° Fæ bF y°æd Fæ, •∫°u*<J¡ ⁄Ì∫
tu* ¿_S<w J¡≤fiu Ju¡ J¡°≤d FÙ w°u N°Ãt° ⁄Ì∫ J¡F° ı°w° Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $ ) ∫F N°Ãt° ŸfJu¡ ˚Ùw≤
N°æ≤ f°fl Fæ N°æ≤ ˚Ùw≤ Îba f°fl fiFÙ* ˚Ù Fæ $$35$$ bF ≈°Ìu∫ ⁄Ì∫ ≈®@°fi ⁄Ì∫ Fæ, ŸÙtua ∫F Ÿt_w
ıywg <bΩt°fi Fæ, bFÙ Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ J¡° N°Ì„Õ Fæ N°æ≤ bFÙ Ÿ‡≈¥dÕ Ÿa≈<W∫°u* J¡° J¡°uT Fæ, •∫°u*<J¡
"N¿_tfig Ω°b°≈¨<SbÙ N∏w≤ub Ÿt°<Fwu' (oŸtu* ˚Ùw≤ N°J¡°„ N°æ≤ ≈¨ØbÙ Ÿu ≈Ô<sw Ÿt_w
b_wCı°w <bΩt°fi Fæ*) ∫F ZC<w Fæ $$36$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿa<bwg FÙ Ÿ˚Ù ≈®°<d∫°*u J¡° ⁄Ì∫ J¡F° ı°w° Fæ, fi <J¡ ın N°æ≤ ıÙdÕ ≈ÃS≤ Ju¡
ŸÂ„ ÌuF Ju¡ Nb∫b J¡° ÎJ¡ Na„ ⁄Ì∫ J¡F° ı°w° Fæ $$37$$ oŸ<ÔÎ Ÿa<bwg-_bR¡≈ <b„C] ⁄Ì∫ tu*
b°Ÿfi°N°u* Ÿu b<ıÕw F°uJ¡≤ fÔ≈¥bÕJ¡ <ªW J¡°u Ôy°fiu Ÿu ≈®°d J¡° _≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $$38$$ ofi
≈¥b°uÕ•w ≈°∫°u* Ÿu wS° Ÿ‡≈®Ì°∫ J®¡t Ÿu ªÔu N° ≤Fu N∏∫°∏∫ N°ª°∫°u˘ Ju¡ tC© ≈<Ì‹¸> fi°fi° ŸaJ¡v≈°u*
Ÿu J¡¿v≈w ≈°∫°u* Ÿu ≈®°d _≈∏Ìfi <fi”] F°u ı°w° Fæ $$39$$
ŸFŸ° F™>∫°uy t*u ≈®b¨<W J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Fwu Fæ* $
∫u ı°u ≈¥b°uÕ•w ∫°uy°ÃtJ¡ ∫C<•w∫°≥ J¡FÙ yoÕ Fæ*, bu NU∫°Ÿ Ju¡ π°≤° FÙ ˚Δ∫t<w Ju¡ <ÔÎ ŸaŸ°≤ Ju¡
h~>uÌfi J¡≤fiu t*u <fi≤°f°@ ≈°∫ F°u ŸJ¡wÙ Fæ*, ıfÌÕ_wÙ <fi≤°u@ J¡≤fiu ≈≤ w°u ≤°uy N°<Ì J¡∑ Ÿa˚°bfi°
F°u ı°∫uyÙ $$40$$ bæ≤°À∫R¡≈Ù Ô°a~>fi Ÿu Ÿt∏w°wg Ô°a¿a~>w ∫°fiÙ ŸaŸ°≤°Ÿ¿•w Ÿu b<ıÕw wS° NU∫°Ÿ
Ÿu ̨»w° J¡°u ≈®°›w ≈®°d°∫°t b°Ÿfi° Ju¡ NfiCŸ°≤,Ÿk¡Ô F°uw° Fæ ∫°fiÙ <ıŸ Ÿt∫ ıæŸÙ ıæŸÙ b°Ÿfi°Î≥
1152 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
F°uwÙ Fæ*,Ÿ Ÿt∫ fi-fi b°Ÿfi°N°u* J¡° <fi≤°u@ J¡≤Ju¡ Ÿk¡Ô F°uw° Fæ NSb° tCtCs° J¡∑ b°Ÿfi° F°ufiu
≈≤ t°usR¡≈ k¡Ô Ÿu N°æ≤ ˚°uy J¡∑ b°Ÿfi° F°ufiu ≈≤ wwg-wwg <b<ª` k¡Ô˚°uy <Ÿ<]R¡≈ k¡Ô Ÿu Ÿk¡Ô
F°uw° Fæ $$41$$
NwÎb wwg-wwg <Ÿ<]R¡≈ k¡Ô˚uÌ Ju¡ <ÔÎ ≈°waıÔ „°˜ tua ˚®¥tº∫ N°<Ì _S°fi˚uÌ Ÿu @°≤d°N°u*
Ju¡ ˚uÌ fwÔ°∫u y∫u Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ≈bÕw J¡° H≤fi° Ìq≤ ı°J¡≤ bFÙ* ≈≤ ÔÙfi F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ˚®¥, fi°<ŸJ¡°,
w°Ô¥-Ÿa_S°fi wS° J¡^™>°y® ≈®Ìu„ Ÿu ÔuJ¡≤ f°≤F NayC<Ô≈¿≤<tw ≈®Ìu„ tua NU∫°Ÿb„ Ÿu ≈®°d ÔÙfi F°u
ı°w° Fæ $ ≈waı<Ô fiu J¡F° ˚Ù Fæ- "fi°<˚ªJ®u¡ J¡°∫Δ∫¥FI°fitg', "J¡^™>J¥¡≈u sC¿Ã≈≈°Ÿ°<fib¨<W#',
"J¥¡tÕfi°Œ°a _Sæ∫Õtg', "t¥@Õ≠∫°u<w<T <Ÿ]Ì„Õfitg' (fi°<˚ªJ®¡ tua ≈®°d J¡° Ÿa∫t J¡≤fiu Ÿu J¡°∫Δ∫¥F J¡°
J¡°∫_S b°w°<Ì ≈Ì°SÕ J¡° ≈¿≤I°fi F°uw° Fæ, J¡^™ >Ju¡ fiÙªu J¥¡≈≈®Ìu„ tua ≈®°d Ju¡ Ÿa∫t Ÿu sC@° N°æ≤
<≈≈°Ÿ° J¡∑ <fib¨<W F°u ı°wÙ Fæ, J¥¡≈ Ju¡ fiÙªu bs#_SÔ tau J¥¡t°ÕJ¡°≤ fi°nÙ F°uwÙ Fæ, Ÿ J¥¡tÕfi°nÙ tua
≈®°d J¡° Ÿa∫t J¡≤fiu Ÿu ¿_S≤≈Ì ≈®°›w F°u ı°w° Fæ, J¡≈°Ôtº∫ ≈®˚°_b≤ t¥@Õ≠∫°u<w tau Ÿa∫t J¡≤fiu Ÿu
_byÕ N°æ≤ ≈¨ØbÙ Ju¡ N∏w≤°ÔbwÙÕ <Ÿ]°u* J¡° Ì„Õfi F°uw° Fæ) $$42$$
"<ıà∫°&&J®¡‡∫ |<^¸>J¡°tg' ∫F ı°u ≈FÔu J¡F° y∫° S°, Ÿtu* ≈°∫ J¡Fwu Fæ* $
≈Cfi#-≈CCfi# <ª≤J¡°<ÔJ¡ NU∫°Ÿ Ÿu ∫<Ì <ıà°≈®°∏w Ju¡ π°≤° |<^¸>J¡° N°J®¡°∏w F°u ı°∫, w°u ŸŸu
≈®°d N<@J¡ y<w fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $$43$$
∫u ı°u Ÿt°<@˚uÌ fwÔ°∫u y∫u Fæ*, fiJ¡° wwg-wwg <Ÿ<]-k¡Ô°u* tu* <bJ¡v≈°u* J¡° f°F…v∫ F°ufiu ≈≤
˚Ù <fi‹J¡°t ≈C”T Ju¡ <ÔÎ ≈≤t <bZ°¿∏wR¡≈ k¡Ô tua fiJ¡∑ <bJ¡v≈_bR¡≈w° J¡° NbŸ≤ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
∫Ω<≈ ∫u Ÿt°<@∫°≥ <bJ¡v≈ ≈®ªC≤ Fæ, wS°<≈ <fi‹J¡°t ≈C”T Ju¡ ≈®<w N≈fiu NU∫°Ÿ Ju¡ J¡°≤d ≈≤t
<bZ°¿∏w Ju¡ <ÔÎ H<¸><w (ª¸>≈¸>) <bJ¡v≈ N˚°bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ $$44$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ,
NU∫°Ÿ Ÿu FÙ ≈C”T N°Ãt° tu* ≤td J¡≤fiub°Ô°, bÙw„°uJ¡, ˚Ùw≤Ù ŸC© Ÿu ≈¥dÕ F°uw° Fæ, N∏∫ ≈°∫ Ÿu
fiFÙ*, oŸ<ÔÎ N°≈ NU∫°Ÿb°fig F°u ı°oÎ $$45$$ ZÙ≤°tıÙ, NU∫°Ÿ Ju¡ π°≤° ≈®°db°∫CN°u* J¡° ıf
ª°aªv∫ <bfi‹¸> F°u ı°w° Fæ wf tfi <bZ°¿∏w J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ N°æ≤ <fib°Õd (t°us) Nb<„‹¸ ≤F
ı°w° Fæ $$46$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, b°Ÿfi° Ÿu ∫C•w tfi „≤Ù≤ J¡°u y®Fd J¡≤w° Fæ, wÌfi∏w≤ Ÿtu* N<˚t°fi
Ÿu ≈®°d J¡° y®Fd J¡≤w° Fæ N°æ≤ b°Ÿfi° Ÿu ≤<Fw tfi t°us y®Fd J¡≤w° Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈J¡∑ ıæŸÙ oh~>°
F°u, b柰 J¡∑<ıÎ $$47$$ ª¥≥<J¡ ≈®°db°∫C J¡° _≈∏Ìfi tfi J¡° _bR¡≈ Fæ N°æ≤ ŸŸu ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚®t
Ã≈∏fi F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ wS°u•w NU∫°Ÿ Ÿu ≈®°d _≈∏Ìfi J¡° FÙ <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ ŸaŸ°≤R¡≈ ≠b≤
©¿^±>w F°u ı°w° Fæ ∫°fiÙ <ª<J¡¿ÃŸw F°u ı°w° Fæ $$48$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ≈®°dÙ J¡° <bJ¡v≈°a„ <bfi‹¸> F°u
ı°fiu ≈≤ Ju¡bÔ bF ≈Ì (f®Ê≈Ì) Nb<„‹¸> ≤F ı°w° Fæ, <ıŸ ≈Ì Ÿu NfiæJ¡<b@J¡v≈fi°N°u* Ÿu Ÿt¿∏bw
„ÆÌ <fib¨W F°u ı°wu Fæ* $$49$$ bF ≈Ì ÎuŸ° Fæ <J¡ Ÿtu* ∫F Ÿt_w ıywg <bΩt°fi Fæ, ŸŸu ∫F Ÿf
Ã≈∏fi F…N° Fæ, bF Ÿt_w ıywg J¡° _bR¡≈˚¥w Fæ N°æ≤ bF oŸ ıywg Ju¡ ª°≤°u* N°æ≤ <bΩt°fi Fæ $
≈≤t°SÕ Ì„° tu* Ÿtu* fi w°u ∫F Âÿ∫t°fi Ÿt_w ıywg <bΩt°fi Fæ, fi w°u ŸŸu Ã≈∏fi F…N° Fæ N°æ≤
ŸyÕ - 79] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1153
fi ŸJu¡ _bR¡≈˚¥w FÙ ıywg Fæ $ b°_wb tu* Âÿ∫t°fi oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ıywg Fæ FÙ fiFÙ* $$50$$
∫F°≥ ≈≤ b<Ÿ‹™>ıÙ "oÌa Âÿ∫a ∫` fi' oŸ b°•∫ Ÿu N°@u∫w°R¡≈ Ÿu, "∫w°u fi' oŸŸu ≈°Ìu∫w°R¡≈
"∫∏fi' oŸŸu w°Ì°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@ Ÿu ıywg tu* Ÿ<hªÌ°fi∏Ì°Ãt Ÿ‡f∏@ J¡° <fiTu@ J¡≤fiu Ÿu <J¡ŸÙ Na„ Ÿu
˚Ù ıywg N°æ≤ f®Ê J¡° Ÿ°Âÿ∫ fiFÙ* Fæ, ∫F Ÿ¥<ªw F…N° $ NwÎb <bfi°<„Ãb N°<Ì @t°u˘ Ÿu ∫C•w ıywg
tu* J¡°uoÕ ˚Ù f®Ê J¡° ‹¸>°∏w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
∫F ıywg <bfi°„Ù, <bJ¡v≈_bR¡≈ wS° NfiuJ¡<b@ yCd°u* Ÿu ∫C•w Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿt_w yCd°u* Ÿu
b<ıÕw Ÿ N°Ãt° J¡° oŸ ıywg tua J¡°uoÕ ˚Ù ŸÂ„ ‹¸>°∏w <Ì©°oÕ fiFÙ* ≈nw° $$51$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ oŸ ıywg tau f®Ê J¡° J¡°uoÕ ˚Ù ŸÂ„ ‹¸>°∏w fiFÙ* Fæ, w°u ŸJ¡° ≈¿≤ª∫ Jæ¡Ÿu
F°uy° ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<fiÃ∫ <Ìw _bR¡≈ ∫F <ª<wR¡≈Ù ª¿∏BJ¡° Ÿt_w „°<Ô∫°u* J¡° (N∏fi°u* J¡°) N°_b°Ì Ìu©fiub°ÔÙ,
Ÿ¥∫°Õ<Ì Ÿt_w wuı°u* J¡∑ ÌÙ<≈J¡° (≈®J¡°<„J¡°) N°æ≤ N°U∫∏w≤ Ÿt_w J¡°t°u* J¡∑ J¡v≈fi°¿ÃtJ¡° Fæ $
<fi‹J¡TÕ ∫F <fiJ¡Ô° <J¡ R¡≈, ≤Ÿ N°<Ì J¡°u <bT∫ J¡≤fiub°ÔÙ f°fl b¨<W∫°u* J¡∑ <`≈C¸>Ù J¡∑ wS° N°U∫∏w≤
J¡°t°<Ì b¨<W∫°u* J¡∑ <`≈C¸>Ù J¡∑ ˚°ŸJ¡ F°ufiu Ÿu oŸ <ª<wR¡≈Ù ª∏B J¡° ≈¿≤ª∫ J¡≤fi° ª°<FÎ $$52$$
"k¡Ôtw ≈≈Wu#' (o‹¸>, N<fi‹¸> N°<Ì J¡t°u˘ J¡° k¡Ô oÕÿb≤ Ÿu ≈®°›w F°uw° Fæ •∫°uu*<J¡ oŸÙ NSÕ tu*
∫C¿•w Fæ) oŸ ∏∫°∫ Ÿu wS° <b<ª` J¡tÕk¡Ô°u* Ju¡ Ì∫ N°æ≤ s∫ Ju¡ ≈®<w <fi<tWR¡≈ F°ufiu Ÿu ˚Ù ŸJ¡°
≈¿≤ª∫ J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡v≈b¨s _bR¡≈ ŸÙ N°Ãt° Ÿu ∫u NfiuJ¡ ŸaŸ°≤k¡Ô°u* J¡∑ ≈a<•w∫°≥, ı°u NfiuJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≤Ÿ°u* Ÿu
≈¿≤≈¥dÕ Fæ*, <fi≤∏w≤ Ã≈∏fi N°æ≤ <bfi‹¸> F°uwÙ Fæ* $$53$$
ŸJ¡° ≈¿≤ª∫ F°ufiu ≈≤ ≈C”T°SÕ <Ÿ<] J¡°u fwÔ° ≤Fu tF°≤°ı b<Ÿ‹™> ≈®J¨¡w <bT∫ J¡° ≈ŸaF°≤
J¡≤wu Fæ* $
Fu ˚B ZÙ≤°tıÙ, <fi<©Ô ŸÙt°N°u* Ju¡ N∏w˚¥w Ÿ ≈Ì J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ ı°u tF°Ãt° ¿_Sw
≤Fw° Fæ, bF <fiÿªÔfC<], w[bI N°æ≤ ıÙb∏tC•w J¡FÔ°w° Fæ $$54$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ tF°Ãt° J¡∑ Ÿt_w J¡°t°u≈˚°uy J¡∑ oh~>°Î≥ <fib¨W F°u yoÕ Fæ*, <ıŸJ¡∑ J¡°t°u≈˚°uy
J¡∑ ÃJ¡^™>>°N°u* Ju¡ NfiCJ¥¡Ô N°æ≤ ≈®<wJ¥¡Ô ≈Ì°S°u˘ tu* <Fw N<Fw b°Ÿfi°Î≥ <fib¨W F°u yoÕ Fæ wS° <ıŸJ¡°
N∏w#J¡≤d Ÿt_w <FwN<Fw Δ∫bF°≤°u* Ju¡ F°ufiu ≈≤ ˚Ù FTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ÿu b<ıÕw F°u y∫° Fæ, bF tC•w
N∏w#J¡≤d tF°Ãt° Ÿf ≈C”T°u* tu Zu‹™> N°æ≤ Ÿ°s°wg fi°≤°∫d F°u ı°w° Fæ $$55$$
N™>FW≤b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

∏fi°ŸÙb°≥ ŸyÕ
<ªW Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ <ıfi ∫°uy N°æ≤ I°fiR¡≈Ù Ì°u ≈°∫°u* J¡° ≈J®¡t <J¡∫° S°, fitu* Ÿu ≈FÔu J¡°
≈¥bÕ ŸyÕ tu* ≈¿≤I°fi F°u ı°fiu Ÿu <πwÙ∫ J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu ˚yb°fig, ≈¥bÕ ŸyÕ "π°æ J®¡t°æ <ªWfi°„_∫' oÃ∫°<Ì Ÿu ≈J®¡°∏w Ì°u ≈°∫°u* tu*
Ÿu N°≈fiu ∫°uy∫C•w ≈C”T Ju¡ <ªW J¡° <bfi°„-≈®J¡°≤ FÙ <fiR¡<≈w <J¡∫° Fæ $ Nf N°≈ NfiCy®F J¡≤
1154 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tCHŸu Ÿ‡∫Jg¡ I°fi J¡<F∫u ∫°fiÙ Ÿ‡∫Jg¡ I°fi <fiR¡≈d J¡∑<ıÎ $$1$$
Ôsd, _bR¡≈ Îba Ÿ°@fi N°<Ì Ÿu Ÿ‡∫Jg¡ I°fi J¡° <fiR¡≈d J¡≤fiub°Ôu tF°≤°ı ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
≈FÔu "N°Ãt° Ju¡ ≈¿≤ª∫ Ÿu <J¡∫° y∫° ıywg J¡° f°@ FÙ Ÿ‡∫Jg¡ I°fi Fææ, ∫°u* ŸJ¡° (Ÿ‡∫Jgg¡ I°fi J¡°)
Ôsd J¡≤wu Fæ* $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tıÙ, oŸ ıywg tu* N°<Ì N°æ≤ N∏w Ÿu ≤<Fw Nb˚°Ÿ _bR¡≈ ≈≤t°Ãt°
J¡° FÙ Ju¡bÔ N¿_wÃb Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° NŸ°@°≤d Îba N≈¿≤<h~>∏fi N°J¡°≤b°Ô° ı°u <fiÿª∫ Fæ,
<bπ°fig Ô°uy ŸÙ <fiÿª∫ J¡°u Ÿ‡∫Jg¡ I°fi J¡Fwu Fæ* $$2$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ıywg J¡° f°@ J¡≤ N°Ãt° J¡° ≈¿≤ª∫ J¡≤fi° ˚Ù Ÿ‡∫Jg¡ I°fi J¡° Ôsd Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
∫u ı°u |¸>, ≈¸> N°<Ì N°J¡°≤°u* Ÿu ∫C•w ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ŸæJ¡n°u* ≈a¿•w∫°≥ Fæ*, bu Ÿf N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ*,
ŸŸu <˚∏fi N∏∫ JC¡~> fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° <fiÿª∫ Ÿ‡∫Jg¡ I°fi Fæ $$3$$
Ÿ‡∫Jg¡ I°fi tu* t°us Ìuufiu J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, N°Ãt° J¡° ∫S°SÕ I°fi fi F°ufiu Ÿu ı∏t F°uw° Fæ N°æ≤ N°Ãt° Ju¡ ∫S°SÕ I°fi Ÿu t°us
F°uw° Fæ $ ≤≠ıC J¡° ∫S°SÕ I°fi fi F°ufiu Ÿu ≤≠ıC Ÿ≈ÕR¡≈ F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ ŸJ¡° ∫S°SÕ I°fi F°uufiu Ÿu
≤≠ıC Ÿ≈ÕR¡≈ fiFÙ* F°uwÙ ∫°fiÙ Ÿ≈Õ˚°b Ÿu ≤≠ıC J¡° t°us F°u ı°w° Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$4$$
wf tC¿•w tua •∫° fª ı°w° Fæ ? Ÿu fwÔ°wu Fæ* $
oŸ tC<•w tu* ŸaJ¡v≈°a„°u* Ÿu <b<fitCÕ•w, Ÿt_w ŸabuΩ°u* Ÿu (<bT∫°u* Ÿu) b<ıÕw wS° Ju¡bÔ
_b≈®J¡°„_b˚°b Ÿu FÙ ª°≤°u* N°u≤ ≈®J¡°„t°fi Ju¡bÔ <ª<w FÙ fª ı°wÙ Fæ, ŸŸu N∏∫ JC¡~> ˚Ù fiFÙ*
fªw° $$5$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, <bπ°fi°u* Ju¡ π°≤° Ÿt_w tÔ°u* Ÿu <b<fitCÕ•w bF Ÿa<bwg ıf <bI°w F°u ı°wÙ Fæ, wf
≈≤t°Ãt° J¡FÙ ı°wÙ Fæ N°æ≤ _bw# <fi<©Ô tÔ°u* Ÿu b<ıÕw F°ufiu ≈≤ ˚Ù ıf Nº∫°Ÿb„ ˚Ùw≤ Ÿu
N„C]R¡≈ F°uwÙ Fæ, wf N<bΩ° J¡FÙ ı°wÙ Fæ $$6$$
ÎuŸÙ ¿_S<w tu* I°fi N°æ≤ <bT∫ tu* N<bI°fiı<fiw FÙ ˚uÌ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿa<b<W (I°fi) FÙ ŸabuΩ (<bT∫) Fæ, b°_wb tu* ofi Ì°ufi°au J¡∑ w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌ-
J¡v≈fi° fiFÙ* Fæ, N°Ãt° FÙ N°Ãt° J¡° ª∫fi J¡≤w° Fæ ∫°fiÙ N°Ãt° FÙ NI°fi Ÿu N°Ãt° J¡°u fi°fi°R¡≈ ffi°
Ìuw° Fæ N°æ≤ I°fi Ÿu N°Ãt° J¡∑ ÎJ¡R¡≈w° J¡° ≈¿≤ª∫ J¡≤ Ôuw° Fæ, N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $$7$$
Ÿ‡∫Jg¡ I°fi J¡° <fiª°un _bR¡≈ J¡Fwu Fæ* $
oŸ wÙfi°u* Ô°uJ¡°u* tu* ∫S°SÕ N°ÃtÌ<„Õw° owfiÙ FÙ Fæ <J¡ ∫F Ÿf ıywg N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, ÎuŸ°
<fiÿª∫ J¡≤Ju¡ ≈C”T ≈¥dÕw° J¡°u ≈®°›w J¡≤u $$8$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫F Ÿf N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, J¡°æfi ˚°b
N°æ≤ N˚°b NÔy J¡≤ <fiR¡<≈w F°u ŸJ¡wu Fæ* ? bu J¡F°≥ ≤F ŸJ¡wu Fæ* ? f∏@ N°æ≤ t°us J¡∑ J¡v≈fi° J¡F°≥
F°u ŸJ¡wÙ ? N°Ãt° J¡°u ~>°un J¡≤ ÎuŸÙ J¡°æfi b_wC Fæ ? <ıŸJu¡ <bT∫ tu* t¥» Ô°uy „°uJ¡ J¡≤wu Fæ* $$9$$
N°Ãt° Ÿu <˚∏fi fi w°u ªuÃ∫ Fæ N°æ≤ fi <ªW Fæ, Âÿ∫ R¡≈ ∫F Ÿf f®Ê FÙ „°u<˚w F°u ≤F° Fæ, Ÿt_w
f®Ê°^±> N<πwÙ∫ <ªÌ°J¡°„_bR¡≈ FÙ Fæ, Nw# •∫° t°us Fæ N°æ≤ <J¡ŸJ¡°u f∏@ Fæ ? $$10$$ <ıwfiu
ŸyÕ - 80] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1155
fnu-Ÿu-fnu ≈Ì°SÕ Fæ*, fi ŸfŸu ˚Ù fn° f®Ê Fæ $ t°∫° Ÿu fi¸> J¡∑ fi°o˘ N≈fiÙ N°Ãt° tau FÙ f»u F…Î
N°J¡°≤ Ÿu ∫C•w ∫F ıywg-R¡≈ Âÿ∫ Nb¿_Sw Fæ $ N°Ãt° Ju¡ I°fi Ÿu ı°y<wJ¡ <πÃb wÃsd <bÔÙfi
F°u ı°w° Fæ Nw# N°≈ N≈fiu Ÿu FÙ N°Ãt_bR¡≈ F°u ı°oÎ $$11$$ ıæŸu J¡°‹™>, ≈°T°d N°æ≤ b˜°u* Ju¡
w°¿[bJ¡ _bR¡≈ J¡° ˚ÔÙ˚°≥<w ≈¿≤I°fi F°u ı°fiu ≈≤ fitu* w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌ fiFÙ* ≤F ı°w°, bæŸu FÙ
N<@‹™>°fi ˚¥wŸ∏t°`_bR¡≈ J¡° ≈¿≤I°fi F°u ı°fiu ≈≤ w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌ fiFÙ* ≤F ı°w°, ÎuŸÙ ¿_S<w tu*
N°≈ ŸaJ¡v≈ N°æ≤ <bJ¡v≈ Ju¡ ∏tC© J¡F°≥ Fæ ? ∫°fiÙ Fu∫ N°æ≤ ≈°Ìu∫ J¡∑u ÎJ¡R¡≈w° F°ufiu ≈≤ ŸaJ¡v≈
N°æ≤ <bJ¡v≈ J¡° ≈®Ÿay FÙ F°u fiFÙ* ŸJ¡w° $$12$$ Fu ≤°|b, N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* N<bfi°„Ù, ≈¥dÕ „°∏w
ı°u _bR¡≈ Fæ, bFÙ ≈®<Ÿ] N°ÃtR¡≈Ãb Fæ, ª¥≥<J¡ N°Ãt° J¡° b柰 _bR¡≈ Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈ ŸÙ _bR¡≈b°Ôu
F°u ı°oÎ $$13$$
Fu ≤°|b, ∫F ¿fi<©Ô _S°b≤ N°æ≤ ıayt°ÃtJ¡ıywg <fi≤<w„∫°fi∏Ì°ÃtJ¡ <ªÌ°J¡°„_bR¡≈ FÙ
Fæ, Nw# ŸC© N°æ≤ Ì…#© J¡∑ ≈®Ÿ<•w J¡F°≥ F°uyÙ NS°Õwg J¡FÙ* fiFÙ* F°uyÙ, oŸ<ÔÎ N°≈ Ÿt_w <ª∏w°
≠b≤°u* Ÿu <fitCÕ•w F°u ı°oÎ $$14$$ ıæŸu ıÔ <b<ª` w≤ay°u* Ÿu ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ πæw N°æ≤ Nπæw
<bJ¡v≈°u* Ÿu ŸtCÌg˚¥w ı∏t, t≤d N°æ≤ <b˚®t _bR¡≈ N°Ãt°N°u* Ÿu N°Ãt° FÙ NI°<fi∫°au Ju¡ <ÔÎ ≈®_kC¡¿≤w
F°uw° Fæ $$15$$ ı°u tF°Ãt° „C] N°Ãt° J¡° N°<Ô*yfi J¡≤ N∏w#_S fC<] Ÿu ŸÌ°-ŸbÕÌ° Nb¿_Sw
≤Fw° Fæ, Ÿ w[bI N°Ãt°<˚Ô°TÙ J¡°u J¡°æfi ˚°uy f°≥@fiu Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ F°u ŸJ¡wu Fæ* ? $$16$$ ıæŸu t∏Ì
≈bfi ≈bÕw J¡° ˚uÌfi fiFÙa J¡≤ ŸJ¡wu, bæŸu FÙ <ıŸ <bπ°fig fiu ≈®J¡°„t°fi N°Ãt° J¡° ≈¥dÕR¡≈ Ÿu <bª°≤
J¡≤ <Ô∫° Fæ, ÎuŸu w[bI Ju¡ N∏w#J¡≤d J¡°u J¡°t N°<Ì ~># „`C w<fiJ¡ ˚Ù ˚uÌfi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$17$$
ıæŸu ıÔ Ÿu <fiyÕw NSb° _bv≈ ıÔ tau ¿_Sw tÃ_∫ J¡°u fyCÔu <fiyÔ ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ oŸ ŸaŸ°≤ tu*
N°„°N°u* tu* <fi≤w, t¥», NI°fiÙ N°æ≤ N¿bª°≤Ù ≈C”T J¡°u Ì…#© <fiyÔ ı°w° Fæ* $$18$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
Ÿt_w ıywg N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù N<bΩ° fi°t J¡∑ J¡°uoÕ b_wC Fæ fiFÙ*, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ¿‹¸>
J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ N°≈ Ÿ‡∫Jg¡ _bR¡≈b°Ôu F°uJ¡≤ ¿_Sw F°u ı°oÎ $$19$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu NfiuJ¡<b@
Ÿ≤°ub≤°ua tu* ıÔ, ku¡fi N°<Ì ıÔ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ*, bæŸu FÙ (Âÿ∫ f®Ê Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæa) Ju¡bÔ J¡v≈fi°N°ua
tau ∫°fiÙ <bJ¡v≈°ÃtJ¡ fC<] tua FÙ fi°fi°Ãb Fæ, b°_wb tu* fi°fi°Ãb fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ <bbuJ¡≈¥bÕJ¡ ˚ÔÙ
≈®J¡°≤ NSÕ J¡°u ı°fi Ôufiub°Ô° •w ÎJ¡<b@ <fiÿª∫ ≈®@°fi ≈C”T N°Ã∫¿∏wJ¡ <ªW <bfi°„ Ju¡ J¡°≤d
<btC•w Fæ, ÎuŸ° J¡F° ı°w° Fæ $$20$$
∏fi°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

N_ŸÙb°≥ ŸyÕ
<ıŸ <bª°≤ Ju¡ ŸC» F°ufiu ≈≤ ŸatC© ¿_Sw ˚Ù
<ÌΔ∫ ˚°uy°u* tua oh~>° Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ, Ÿ <bª°≤ J¡° bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ N≈fiu ⁄Ì∫ tua <bª°≤ (N°yu J¡F° ı°fiub°Ô° <bª°≤) J¡≤
≤Fu <bbuJ¡∑ N°Ãt° J¡°u ŸbÕÌ° ŸatC© ¿_Sw ˚Ù <ÌΔ∫ ˚°uy°u* tu* N<˚”<ª Ã≈∏fi FÙ fiFÙ* F°uwÙ $$1$$
Ÿtu* ≈FÔu <ıŸ _SÔ tu* ªsC Ju¡ π°≤° o‹¸> Îba N<fi‹¸> <bT∫ y¨FÙw F°ufiu ≈≤ ªsC tu* NF∏w° Ju¡
1156 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N<˚t°fi Ÿu ıÙb J¡°u ŸC©-Ì…#© NfiC˚¥w F°uwu Fæ*; Ÿ _SÔ tau ªsC Ju¡ ≈®<w ıÙb J¡∑ _b°<tw° FÙ Fæ,
NF∏w° fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu ıÙb J¡°u Ì…#© N°<Ì J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° <Ì©Ô°wu Fæ* $
fiu` Ju¡bÔ R¡≈ Ìu©fiu tu* FÙ <fi¿tW Fæ N°æ≤ ªsC J¡° _b°tÙ ıÙb w°u Ju¡bÔ ªsC tau NF∏w° Ju¡
N<˚<fibu„ Ÿu ŸC©-Ì…#© J¡° ˚°u•w° F°uw° Fæ $ ıæŸu fæÔ f°uH° i>°ufiu Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ, Ÿ i°u∫u F…Î BΔ∫ J¡°
≈˚°uy J¡≤fiub°Ô° w°u Ì®Δ∫ J¡° _b°tÙ Fæ $$2$$
ıÙb J¡° _b°<tÃb Ju¡bÔ ªsC ≈≤ FÙ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC J¡°∫ÕJ¡°≤dŸt¥F, J¡°t, J¡tÕ, b°Ÿfi° wS°
ŸJu¡ NfiuJ¡ <b@ k¡Ô ˚uÌ°u* ≈≤ ˚Ù Fæ $ oŸ ¿_S<w tu* NFaJ¡°≤, fC<], tfi Îba ≈®°d J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ÿu
<J¡ŸÙ w≤F Ÿu _bÃbJ¡°u<¸> tua ≈®<b‹¸> ÎJ¡ ªsC J¡° J¡˚Ù N<fi‹¸>R¡≈ Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ ≈®°›w F…N° ˚Ù
w°u ŸJ¡∑ ydfi° FÙ •∫° Fæ N°æ≤ ŸŸu ıÙb J¡°u Ì…#© J¡∑ ≈®Ÿ<•w FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ, oŸ N°„∫
Ÿu J¡Fwu Fæ* $
fiu` Ju¡ N<fi‹¸>R¡≈ tu* <fitÀfi F°ufiu ≈≤ ıÙb J¡°u s°u˚ FÙ Jæ¡Ÿu ? Ÿufi° Ju¡ N∏wyÕw @°ufÙ J¡° yÌF°
Nv≈ ıÔ°„∫ tau ∫°fiÙ ~>°u¸>u w°Ô°f tau ±¥>f°, w°u ŸŸu Ÿufi°≈<w J¡∑ s<w FÙ •∫° F…oÕ ? $$3$$
ıÙb J¡° fiu` ≈≤ _b°<tÃb ≤Ffiu Ÿu FÙ bF Ÿu R¡≈-tÀfi F°ufiu Ÿu ≤°uJ¡ ŸJ¡w° Fæ, ∫F fwÔ°wu Fæ* $
Fu t¥»wt fiu`, ˜Ù, ≈C` N°<Ì Ju¡ Ÿ°æ∏Ì∫Õ_bR¡≈°ÃtJ¡ J¡∑ªn J¡° wCt N°_b°Ì tw J¡≤°u, ∫F
wS°u•w R¡≈ sd tua FÙ fi‹¸> F°u ı°∫uy° N°æ≤ wC‡Fu* ˚Ù fi‹¸> J¡≤ ±>°Ôuy° $$4$$
„aJ¡° F°u <J¡ wf <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° ≈®°I J¡F°≥ <fif] F°uw° Fæ, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
wuı fC<]b°Ô° ≈®°I ≈C”T w°u ˚Ùw≤ <fib°Ÿ J¡≤ ≤Fu <ıŸ <ªÌ°Ãt° Ÿu f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ <bT∫°u*
J¡° fiJu¡ Ÿ‡f∏@ π°≤° ≈®J¡°„ F°uw° Fæ, wS° <ıŸ wS°u•w <ªÌ°Ãt° Ÿu Nfi°Ãt˚¥w ≈°≥ª J¡°u„°u* J¡∑
≈≤‡≈≤° J¡° N°Ãt° Ju¡ w°Ì°Ã‡∫ N°≤°u≈ Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ, Ÿ <ªÌ°Ãt° Ju¡ Ì°ŸÙfi wS° ∫S°≈®°›w
≈Ì°S°u˘ Ju¡ ≈®J¡°„fiR¡≈ ª¿≤`°u* Ÿu NU∫°Ÿb„ Ÿ‡f] F°uw° Fæ, t¥©°u˘ J¡∑ fi°o˘ wS°<b@ Ÿ°æ∏Ì∫ÕR¡≈Ù
R¡≈J¡ÌÕt Ju¡ N°_b°ÌfiR¡≈ J¡t°u˘ Ÿu Ÿ‡f] fiFÙ* F°uw° $ w°Ã≈∫Õ ∫F <fiJ¡Ô° <J¡ ZÙ≤°tıÙ, N°≈ ˚Ù
N≈fiu Ì°ŸÙfi Ÿwg_bR¡≈ J¡° ≈®J¡°„fi J¡∑<ıÎ, ŸJ¡° N°_b°Ìfi tw J¡∑<ıÎ $$5$$
Fu fiu`, ı°u Ã≈∏fi F°uJ¡≤ <bfi‹¸> F°u ı°w° Fæ N°æ≤ ı°u Ju¡bÔ «¡≈≤-«¡≈≤ Ÿu FÙ ≤tdÙ∫ ≈®wÙw
F°uw° Fæ, ÎuŸu NŸwg-_bR¡≈ R¡≈ J¡°(Ÿ°æ∏Ì∫Õ J¡°) Ÿ Nbÿ∫‡˚°bÙ t¨Ã∫C Ju¡ tC© tu* ≈®bu„ J¡≤fiu Ju¡
<ÔÎ N°Z∫ tw J¡≤°u $$6$$ Fu fiu`, ıf <J¡ŸÙ J¡Ù N≈us° <J¡∫u <ffi° Ÿt_w NS°u˘ Ju¡ ≈®J¡°„fi tu* ŸÌ°
ŸtSÕ ≈≤t°Ãt° R¡≈ N°<Ì <bT∫°u tu* Ì°ŸÙfi_bR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fæ, wf J¡°Ôb„ Ÿu ∫°fiÙ <J¡ŸÙ Ÿt∫
ÌÙ≈ N°<Ì Ju¡ ≈®J¡°„ J¡°u ≈°J¡≤ ≈®J¡°„fi J¡≤ ≤Fu wCt NJu¡Ôu FÙ •∫°au Ÿ∏w›w F°uwu F°u ? $$7$$
oŸ<ÔÎ wCt ˚Ù Ÿ°sÙ J¡∑ w≤F ¿_Sw ŸBq≈ J¡°u Ìu©°u, ∫F ˚°b Fæ $
Ÿ‡≈®<w ªsC Ju¡ π°≤° ˚®°¿∏w Ÿu R¡≈ Ju¡ Ìu©u ı°fiu ≈≤ ˚Ù <ªW J¡°u Ÿtua N<˚<fibu„ J¡≤fiu tau J¡°uoÕ
FuwC fiFÙ* Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, fiÌÙ N°<Ì Ju¡ ıÔ tu* Âÿ∫t°fi fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ <b<ª` N<fi∫w w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘ N<fi∫w,
N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ ŸatC© NZCŸ<Fw fiu`b°Ôu ≈C”T J¡°u <Ì©°oÕ ≈nfiub°ÔÙ t∫¥≤ <≈¿h~>J¡° J¡∑ (t°u≤ Ju¡ ≈a©
J¡∑) fi°o˘ <tØ∫°˚¥w Îba "∫F |°un° Fæ', "∫F y°∫ Fæ', "∫F ˜Ù Fæ' oŸ w≤F J¡∑ NfiuJ¡ Nh~>Ù-fC≤Ù ı°<w∫°u*
ŸyÕ - 80] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1157
Ju¡ <bJ¡v≈°u* Ÿu ı<fiw ∫F fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ R¡≈¿‹¸> (Ÿ°æ∏Ì∫°ÕfiC˚¥<w) ªsC J¡°u _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ, ÎuŸÙ
≈¿≤¿_S<w tau wC‡Fu* •∫° <tÔ°, <ıŸŸu <J ¡wCt Ÿtu* NfiC≤•w F°uwu F°u N°æ≤ b¨S° Ÿ∏w›w F°uwu F°u ? $$8$$
ªsC Ju¡ π°≤° ‹¸> ≈Ì°SÕ°J¡°≤ b¨<W <ªW tua ˚Ôu FÙ F°u, wS°<≈ Ÿtu* N<˚<fibu„ Ju¡ FuwC NFaJ¡°≤
Ju¡ F°ufiu tu* J¡°uoÕ FuwC fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, ≈®Ô∫J¡°ÔÙfi ıÔ tu* t~>ÔÙ J¡∑ fi°o˘ _kC¡≤d @tÕb°Ôu ¿ªW tu* _b∫a R¡≈ N°<Ì <bT∫°J¡°≤
J¡° ∫<Ì _kC¡≤d F°uw° Fæ, w°u bF ˚Ôu FÙ F°u,≈≤∏wC NFaJ¡°≤R¡≈ Ÿu wCt <J¡Ÿ ¿fi<tW J¡°u ÔuJ¡≤
¿ÃSw F…Î F°u ? $$9$$ Fu <ªW, N°@°≤N°@u∫˚¥w wS° ın_bR¡≈ ≈®J¡°„ N°æ≤ R¡≈ Ju¡ ≈≤_≈≤
_kC¡¿≤w F°ufiu ≈≤ wCt <fi≤SÕJ¡ FÙ Δ∫°JC¡Ô F°u ≤Fu F°u $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ ˜Ù„≤Ù≤ N°<Ì R¡≈ Ÿ¥∫Õ
N°<Ì Ju¡ ≈®J¡°„ J¡° N°Z∫ ÔuJ¡≤ _kC¡¿≤w F°uwu Fæ* N°æ≤ Ÿ¥∫°Õ<Ì ≈®J¡°„ •w ˜Ù-„≤Ù≤°<Ì˚¥wR¡≈
tau N°<Zw F°uJ¡≤ _kC¡¿≤w F°uwu Fæ*, ∫°u* ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° Ÿ‡f∏@ F°ufiu ≈≤ ŸC∏Ì≤w° J¡∑ ˚®°¿∏w
Ÿu J¡°t°<Ì Ì°uT π°≤° <ªW tu* Δ∫°JC¡Ôw° F°uwÙ Fæ, ∫F ≈®<Ÿ] Fæ $ ≈≤∏wC ≈®J¡°„ N°æ≤ R¡≈ J¡° <ªW
Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bF Δ∫SÕ FÙ Fæ $$10$$
≈®J¡°„ N°æ≤ R¡≈ Ju¡ Ÿ°S <ªW J¡° Ÿ‡f∏@ FÙ fiFÙ* Fæ , oŸ <bT∫ J¡°u ‹¸>°∏w Ÿu _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu b°_wb tua ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NŸaf] tC©,Ì≈Õd N°æ≤ ≈®<w<f‡f ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu
Ÿ‡f] ≈®wÙw F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ b°_wb tu* ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NŸ‡f] R¡≈, ≈®J¡°„ N°æ≤ tfi ÎJ¡ ÌqŸ≤u
Ÿu Ÿ‡f] ≈®wÙw F°uwu Fæ* $ ªsC Ju¡ π°≤° f°F≤ R¡≈ J¡° NbÔ°uJ¡fi F°uw° Fæ N°æ≤ tfi Ju¡ π°≤° ˚Ùw≤
ŸaJ¡v≈°<Ì tfi_J¡°≤ I°w F°uwu Fæ*, ∫°u* <˚∏fi Ìu„w° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d b°_wb tua fiJ¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w° $ ∫F ˚°b Fæ $$11$$
b°_wb tu* NŸ‡f] F°ufiu ≈≤ ˚Ù ı°u Ÿ‡f]Ãb ˚®°¿∏w F°uwÙ Fæ, Ÿtu* I°fi FÙ <fi<tW Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, ∫u ≈¥b°uÕ•w R¡≈°<Ì NI°fiR¡≈Ù ıawC Ju¡ (Ô°© Ju¡) π°≤° FÙ <fi≤∏w≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ≈≤_≈≤
Ÿ‡f] F…Î Fæ*, ıf NI°fiR¡≈Ù ıawC NI°fi Ju¡ w°≈ Ÿu <≈|Ô ı°w° Fæ, wf ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NŸ‡f] N°æ≤
f°<@w F°uJ¡≤ N<@‹™>°fi Ÿ∏t°`R¡≈ tu* Nb¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$12$$ ıæŸu Ì°u J¡°™ >Ô°© Ÿuu ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu
¿ÿÔ‹¸> F°u ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ ∫u R¡≈, ≈®J¡°„ N°æ≤ ŸaJ¡v≈ N°<Ì tfi_J¡°≤ ≈≤_≈≤ <ªW J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu ÎJ¡
ÌqŸ≤u Ÿu Ÿa¿ÿÔ‹¸> >F°u ı°wu Fæ* $$13$$ tJ¡nÙ Ju ¡ı°Ôu Ju ¡Ÿt°fi N°≈ fiu FÙ f∏@fi tu* FuwC˚¥w N≈fiu <ªW
Ju¡ ŸaJ¡v≈ <bJ¡v≈°ÃtJ¡ w∏wC t∏Ì N°æ≤ tº∫t N<@J¡°≤Ù Ju¡ <ÔÎ bæ≤°À∫, „t, Ìt, <b≤°u@ N°<Ì R¡≈
tfi°uU∫°Ÿ Ÿu ∫Ãfi≈¥bÕJ¡ <J¡∫u y∫u <bª°≤ Ÿu <bfi‹¸> >F°u ı°w° Fæ $ N°æ≤ Wt N¿@J¡°≤Ù Ju¡ <ÔÎ ŸFŸ°
Ã≈∏fi <fiÃ∫ N<fiÃ∫ <bI°fi Ÿu Ÿ w∏wC Ju¡ <b¿h~>∏fi F°u ı°fiu ≈≤ _b˚°bw# FÙ NI°fi ˚°bfi° ≈®b¨W
fiFÙ* F°uwÙ $$14$$ NI°fi Ju¡ <bfi°„ Ÿu sÙd F…Î tfi tua <k¡≤ ∫u R¡≈, ≈®J¡°„ N°æ≤ tfi_J¡°≤ ≈≤_≈≤ ÎJ¡
ÌqŸ≤u Ÿu J¡°uoÕ ˚Ù Ÿa|<¸>w fiFÙ* F°uwu $$15$$
≈FÔu ∫Ãfi Ÿu w°u <ªW J¡° h~>uÌ J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ªW FÙ Ÿ˚Ù o¿∏B∫°u* J¡° ˚Ùw≤ Ÿu ≈®f°u@ (≈®u≤d°) J¡≤w° Fæ, oŸ<ÔÎ ıæŸu t¿∏Ì≤ Ÿu <≈„°ª J¡°
h~>uÌ J¡≤ Ìuwu Fæ*, bæŸu FÙ <ªW J¡° h~>uÌ J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ $$16$$
1158 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Nf ÔÔJ¡°≤ J¡≤ <ªW J¡°u FÙ f°u<@w J¡≤wu Fæ* $
Fu <ªW, wCt <tØ∫° FÙ ≈®Ô°≈ J¡≤wu F°u, tæ*fiu wC‡F°≤u h~>uÌ Ju¡ <ÔÎ ≈°∫ i¥>≥» <fiJ¡°Ô° Fæ $ wCt
N°<Ì N°æ≤ N∏w Ì°ufi°ua tu* <fiw°∏w wCh~> (NŸwg) F°u, oŸ<ÔÎ bwÕt°fi J¡°Ô tau ˚Ù NŸwg FÙ F°u $ ≈¥bÕ
W≤J¡°Ô tu* NŸwg b∏º∫°≈C` bwÕt°fi J¡°Ô tau Ÿwg fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$17$$ Fu <ªW, wCt o¿∏B∫°u* Ÿu
Ÿ‡f] „ÆÌ N°<Ì ≈°≥ª N°J¡°≤°u* Ju¡ π°≤° N≈fiu ˚Ùw≤ •∫° y≤ıwu F°u, ı°u wC‡F°≤° N<˚t°fi J¡≤fiub°Ô°
≈®t°w° wC‡Fu* "∫F tu≤° Fæ' oŸ R¡≈ Ÿu ı°fiw° Fæ, ŸÙ Ju¡ <bT∫ tua wCt ≈J¡≤dR¡≈ Ÿu y≤ı ŸJ¡wu F°u,
≈≤∏wC NŸay, Ì°ŸÙfi, <ªÌuJ¡≤Ÿ tu≤u <bT∫ tau wCt fiFÙ* y≤ı ŸJ¡wu $$18$$ Fu Ì…‹¸> <ªW, wC‡F°≤°
yıÕfi tu≤u <ÔÎ w<fiJ¡ ˚Ù FTÕ N°æ≤ <bT°Ì Ju¡ <ÔÎ fiFÙ* Fæ, Îu∏Bı°<ÔJ¡ t°∫° Ÿu ı<fiw tfi Ju¡ NfiuJ¡
w≤F J¡∑ <bT∫Ì„Õfi°J¡°≤ ªu‹¸>°N°u* J¡∑ fi°o˘ wCt NfiuJ¡<b@ <bT∫°J¡°≤ b¨<W∫°u* tua •∫°u* <fi≤SÕJ¡ ÌÀ@ F°u
≤Fu F°u ? $$19$$ Fu <ªW, wCt ≤F°u ª°Fu ı°N°u, wCt fi w°u tu≤u F°u N°æ≤ fi wCt ıÙwu F°u $ N≈fiu <tØ∫°_b˚°b
Ÿu wCt ŸÌ° t¨wJ¡ (<fi≤°ÃtJ¡) FÙ F°u N°æ≤ <bª°≤ Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ _t¨w wCt NÃ∫∏w NŸwg F°u $$20$$ Fu
<ªW, wCt w[b≤<Fw ın, ˚®°∏w N°æ≤ „™> F°u, wC‡F°≤° N°J¡°≤ NÃ∫∏w NŸwg Fæ, NI°fi_bR¡≈ wC‡F°≤u
π°≤° NI°fiÙ ≈C”T J¡°u FÙ f°@° ≈F…≥ª ŸJ¡wÙ Fæ, fi <J¡ <bª°≤b°fig I°fiÙ ≈C”T J¡°u $$21$$ Fu <ªW "wCt
w[b„¥∏∫ F°u' ∫F N°ı wJ¡ Ft Ô°uy°u* fiu fiFÙ* ı°fi° S° $ N°ı N°Ãtw[bÌ„Õfi Ju¡ ≈®˚°b Ÿu Ft Ô°uy°ua
fiu ∫F ı°fi <Ô∫° <J¡ wCt w[b≤<Fw ÎuŸu F°u, ıæŸu ÌÙ≈°u* J¡u <ÔÎ N∏@J¡°≤ $$22$$ Fu <ªW, wCt „™> Ju¡
π°≤° ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ Nb”] tu≤° Ÿ‡≈¥dÕ ÌuFR¡≈Ù |≤ „t, Ìt, <bª°≤, ≈®f°u@ N°<Ì Ÿ°@CN°u* Ju¡ ŸaŸyÕ
Ÿu b<ıÕw F…N° S° $$23$$ Fu <ªW, ≈®uw Ju¡ ŸÂ„ N°J¡°≤b°Ôu ın wC‡F°≤u tfiR¡≈Ù „™> Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤
tu≤° ÌuFR¡≈Ù ∫F |≤ „t, Ìt N°<Ì Ÿt_w Ÿ°@CN°u* Ju¡ π°≤° Ÿub° J¡≤fiu ∫°uÀ∫ F°u y∫° $$24$$
Fu ıywgR¡≈Ù <ªWbuw°Ô, „™>R¡≈ wCt ≈FÔu FÙ fiFÙ* Su, bwÕt°fiJ¡°Ô tu* ˚Ù fiFÙ* F°u N°æ≤ N°yu ˚Ù
fiFÙ* ≤F°uyu, oŸ ≈®J¡°≤ wÙfi°u*J¡°Ô°u* tau <fi<T] <J¡∫u y∫u ˚Ù wCt oŸ Ÿt∫ ı°u N≈fiÙ ¿_S<w ffi°∫u ≤•©u
F°u, ŸJu¡ <ÔÎ wC‡Fu* •∫° Ô≠ı° fiFÙa N°wÙ, N°ÿª∫Õ Fæ wC‡F°≤Ù <fiÔÕ≠ıw° J¡° $$25$$
∫<Ì wCt J¡°u Ô≠ı° Fæ w°u wCt tu≤u |≤ Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ô ı°N°uu, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªWR¡≈Ù buw°Ô, w¨‹d°R¡≈Ù <≈„°<ª<fi∫°u* Ju¡ wS° J®¡°u@ N°<Ì yCflJ¡°u* Ju¡ Ÿ°S wCt tu≤u „≤Ù≤R¡≈Ù
|≤ Ÿuu f°F≤ <fiJ¡Ô ı°N°u $$26$$ Fu <ªW, ˚°À∫b„ Ju¡bÔ N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡ <bbuJ¡t°` Ÿu wCt
≈®tW <ªWR¡≈Ù buw°Ô tu≤u ÌuFR¡≈Ù t¿∏Ì≤ Ÿu ÎuŸu <fiJ¡Ô y∫u F°u ıæŸu yCk¡° Ÿu Ì…‹¸> J®¡®¥≤ ˚u<n∫° $$27$$
<ªW Ju¡ π°≤° ™>yu y∫u ≈C”T°u* Ju¡ <bT∫ tua „°uJ¡ J¡≤wu Fæ* $
fnu N°ÿª∫Õ J¡∑ f°w Fæ <J¡ tF°fig ın Îba ÎJ¡sdt°` tau <bfi‹¸> F°u ı°fiub°Ôu „™> tfi Ju¡ π°≤° ∫F
Ÿt_w ıfiŸt¥F <bb„w° J¡°u ≈®°›w F°u y∫° Fæ $$28$$ Fu <ªW, tfiC‹∫°u* Ju¡ fÙª tu* t≤fiub°Ôu ÌuF tau
N°ÃtfC<] ≤©fiub°Ôu _bw# t¨w tfiC‹∫ Ju¡ ≈®<w ∫<Ì wCt y≤ıwu F°u w°u wC‡F°≤° •∫° ≈≤°J®¡t Fæ, •∫° fÔ
Fæ N°æ≤ •∫° Ÿt°Z∫ Fæ ? ∫<Ì ÎJ¡ N<πwÙ∫ N°Ãtw[b_bR¡≈ J¡°u ŸtHfiub°Ôu tu≤u ≈®<w N°J¡≤ wCt
y≤ı°u, w°u tæ* wC‡F°≤° ≈≤°J®¡t, fÔ N°æ≤ Ÿt°Z∫ ŸtH¥≥ $$29$$ Fu NI°fiÙ y≤Ùf <ªW, tæ* N°ı wCtJ¡°u
t°≤w° fiFÙa Fq≥ ∫°fiÙ wC‡F°≤° b@ fiFÙ* J¡≤w°, •∫°u*<J¡ wCt ≈FÔu Ÿu FÙ t≤ ªCJu¡ F°u, ∫F tæ*fiu ı°fi <Ô∫°
Fæ $ ∫FÙ wC‡F°≤° b@ Fæ $$30$$ Fu <ªW, owfiu J¡°Ô wJ¡ wC‡F°≤° N¿_wÃb (_bR¡≈ŸW°) ıÙ<bw J¡∑
ŸyÕ - 80] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1159
fi°o˘ S°, ∫F ı°fiJ¡≤ <ª≤J¡°Ô wJ¡ ŸaŸ°≤ ≤°<`∫°u* tua wC‡F°≤u Ÿ°S w°Ì°Ã‡∫˚°b J¡°u ≈®°›w F…N° S° $$31$$
<ªW <fi_w[b Fæ, Nw# ŸJ¡° N¿_wÃb F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡w°- ∫F tæ*fiu N°ı ı°fi <Ô∫°, oŸ<ÔÎ
wC‡F°≤Ù N°„° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ju¡bÔ N≈fiu _bR¡≈˚¥w N°Ãt° tu* ¿_Sw ≤Fw° Fq≥ $$32$$ ˚°À∫b„
<ªW <fi_w[b Fæ, ∫F tæ*fiu N°ı _b∫a ı°fi <Ô∫° $
f°u@ Ju¡ Nfi∏w≤ ıÙb∏tC•w°u* J¡°u <ªW„¥∏∫ F°uJ¡≤ FÙ Nb<„‹¸> N°∫C J¡° su≈d J¡≤fi° <ªw Fæ,
∫F J¡Fwu Fæ* $
Nw# „™> tfi Ju¡ Ÿ°S N≈fiu Ÿt_w ıÙbfi J¡° su≈d fiFÙa J¡≤fi° ª°<FÎ $$33$$ J¡°t, J®¡°u@, Ô°u˚
N°<Ì „™>°ua Ju¡ ßb˚¥w tfi J¡°u ÌuFR¡≈Ù |≤ Ÿu sd˚≤ tu* <fiJ¡°ÔJ¡≤ tæ* bæw°Ô Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤ ˚Ùw≤
Ÿu _b_S F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fw° Fq≥ $$34$$ <ª≤J¡°Ô wJ¡ <ªWR¡≈Ù buw°Ô Ju¡ π°≤° ™>yu y∫u ŸJu¡
_bR¡≈˚¥w tæ*fiu NfiuJ¡ w≤F Ju¡ <bJ¡°≤°u* J¡°u Ã≈∏fi <J¡∫°; Nf tæ* _b∫a ≈Ì°SÕ˚¥w F°uJ¡≤ fi <bJ¡°≤°u* J¡°
_t≤d J¡≤ F≥Ÿw° Fqa≥ $$35$$ ˚°À∫b„ fF…w J¡°Ô Ju¡ Nfi∏w≤ Nf <bª°≤R¡≈Ù wÔb°≤ Ÿu t<ÌÕw <ªWR¡≈Ù
buw°Ô J¡°u, ı°u w°Ôb¨s Ju¡ ŸÂ„ Way «≥¡ª°oÕ Ÿu ∫C•w Fæ, ⁄Ì∫ t<∏Ì≤ Ÿu F¸>° <Ì∫° $$36$$ <ªWR¡≈Ù
buw°Ô Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ N°æ≤ J¡°t N°<Ì tÔ°u* J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu ≈<b` ≈ÌbÙ Ju¡ ∫°fiÙ o¿∏B∫°u* Ju¡
π°≤˚¥w t°yÕ J¡°u ≈®°›w J¡≤fiu ≈≤ Nf Wt ˚°À∫ Ÿu „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤ tau Ju¡bÔ tæ* ŸC©≈¥bÕJ¡ Nb¿_Sw
F¥≥ $$37$$ <bª°≤R¡≈Ù t∏` Ÿu tfi t≤ y∫°, <ª∏w° t≤ yoÕ N°æ≤ NFaJ¡°≤R¡≈Ù ≤°sŸ ˚Ù t≤ y∫°, Nf
Ÿt_w <bTtw°N°u* Ÿu ≤<Fw wS° _b_S F°uJ¡≤ Ju¡bÔ tæ* FÙ ¿_Sw Fq≥ $$38$$ J¡°æfi tu≤° tfi Fæ ? J¡°æfi tu≤Ù
N°„° Fæ N°æ≤ J¡°æfi tu≤° NFaJ¡°≤ Fæ ? ˚°À∫ Ÿu tu≤° <fi≤SÕJ¡ ∫F ≈°u‹∫byÕ „uTR¡≈ Ÿu <bfi‹¸> F°u y∫° $$39$$
Nf Nb<„‹¸> <fi≤<w„∫N°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ_bR¡≈ N°Ãt° J¡°u Z]°<w„∫ Ÿu fit_J¡°≤ J¡≤wu Fæ* $
ÎJ¡, J¨¡wJ¨¡Ã∫, N<bfi°„Ù, <btÔ_bR¡≈ wS° <fi<bÕJ¡v≈ ªæw∏∫fi°t@°≤Ù tÌ®¥≈ FÙ N°Ãt° J¡°u
f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ* $$40$$ tCHu fi w°u „°uJ¡ Fæ N°æ≤ fi t°uF Fæ fi tæ* NFtgN<˚t°fi ≈®@°fi ın-
Na„_bR¡≈ FÙ _b∫a Fq≥ $ tæ* NFaJ¡°≤ ∫°fiÙ ≈®Ã∫Jg¡ <ªÌ°Ãt_bR¡≈ fiFÙ* Fq≥, ÎuŸ° fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC ≈®Ã∫Jg¡-
ªæw∏∫_bR¡≈ Fq≥ $ tæ* ˚uÌ J¡° N°Z∫ fiFÙ* F¥≥ ∫°fiÙ N<πwÙ∫ Fq≥ $ tBq≈ FÙ N°Ãt° J¡°u f°≤-f°≤ fit_J¡°≤
J¡≤w° F≥q $$41$$ fi tCHu oh~>° Fæ, fi tu≤u J¡tÕ Fæ*, fi tu≤° ŸaŸ°≤ Fæ, fi tCHtu* J¡w¨ÕÃb Fæ*, fi tCHtau ˚°u•w¨Ãb
Fæ N°æ≤ fi tu≤Ù ÌuF Fæ $ tBq≈ FÙ N°Ãt° J¡°u fit_J¡°≤ Fæ* $$42$$ tæ* N°Ãt° ∫°fiÙ N°Ãt„ÆÌı∏∫ ≈®wÙ<w J¡°
<bT∫ fiFÙ* Fq≥, tæ* Nfi°Ãt° ˚Ù fiFÙ* Fq≥, w[bÌ<‹¸ >Ÿu N<w¿≤•w ÎuŸu <J¡Ÿ ≈Ì°SÕ J¡∑ Ÿa˚°bfi° J¡∑ ı°
ŸJ¡wÙ Fæ, ı°u tuu≤u _bR¡≈ F°u ŸJu¡, oŸÙ ≈®J¡°≤ NFa„ÆÌı∏∫ ≈®wÙ<w J¡° <bT∫ N°æ≤ ŸŸu <˚∏fi tæ* fiFÙ*
F≥¥a, ÎuŸÙ ¿_S<w tau tCHŸu N∏∫ J¡∑ N≈®<Ÿ<] F°ufiu Ÿu _b∫a FÙ taæ ŸbÕ_bR¡≈ N°æ≤ Ÿb°ÕÃtJ¡ FÙ Fq≥, ∫F
NSÕ Fæ; ÎuŸu tBq≈ FÙ N°Ãt° J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$43$$ tæ* FÙ N°<Ì ∫°fiÙ ˚Cbfi°u* J¡° J¡°≤d F≥¥, tæ* FÙ @°w°
∫°fiÙ @°≤dJ¡≤fiub°Ô° F¥≥, tæ* <ªW_bR¡≈ Fq≥, tæ* ˚Cbfi_bR¡≈ Fq¥≥, tu≤° <`<b@≈¿≤h~>uÌ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°,
ÎuŸu tBq≈ N°Ãt° J¡°u FÙ f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$44$$ <bJ¡°≤„¥∏∫, <fiÃ∫, Na„„¥∏∫, <b„°Ôwt,
ŸbÕ_bR¡≈ wS° ŸbÕJ¡°Ô°ÃtJ¡ ∫°fiÙ Ÿfi°wfi tBq≈ N°Ãt° J¡°u FÙ f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$45$$ R¡≈„¥∏∫,
fi°t„¥∏∫, ≈®J¡°„R¡≈, tFÌ°J¨¡<w wS° _b∫a ÎJ¡ N°Ãtt°` tu* ¿_S<w ≤©fiub°Ôu tÌ®q≈ N°Ãt° J¡°u FÙ
f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$46$$ tæa ŸbÕ` ŸtR¡≈, ŸbÕ` Δ∫°≈J¡, Ÿ¥‚t N°æ≤ ıywg J¡°u ÎJ¡t°` ≈®J¡°<„w
1160 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
J¡≤fiub°ÔÙ ŸW° J¡°u ˚Ùw≤ Ÿu ≈®°›w FCN° F≥¥, ÎuŸu tBq≈ ≈®Ã∫y°Ãt° J¡°u FÙ fit_J¡°≤ Fæ $$47$$ ≈bÕw,
ŸtCÌ®, ≈¨ØbÙ, fiÌÙ ofiŸu ∫C•w ≈®<Ÿ] ∫F bwÕt°fi Âÿ∫ ZÙ tBq≈ Fæ FÙ fiFÙ*, oŸÙ ≈®J¡°≤ NwÙw,
Nfi°yw ≈Ì°S°u˘ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ∫F ıywg ˚Ù tÌ®¥≈ Fæ FÙ fiFÙa $ NSb° •w Ÿ˚Ù tBq≈ FÙ Fæ, ÎuŸu tÌ®¥≈
≈®Ã∫y°Ãt° J¡°u f°≤-f°≤ fit_J¡°≤ Fæ $$48$$ ª¥≥<J¡ tfi Ju¡ Ÿt_w <bJ¡v≈ <bfi‹¸> F°u ªCJu¡ Fæ*, oŸ<ÔÎ
Ÿt N°æ≤ NÃ∫∏w N<˚≤°t, Ÿt_w <bÿb J¡° N°<b˚°Õb J¡≤fiub°Ôu, _bw# <bÿbb<ıÕw Nfi∏w, _bR¡≈,
Nı∏t°, ı≤°≤<Fw, Ÿt_w yCd°u* Ÿu „¥∏∫ wS° N<bfi°„Ù oÕÿb≤ Ju¡ _bR¡≈ J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$49$$
N_ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

o•∫°ŸÙb°≥ ŸyÕ
≈¥bÕ tua NfiuJ¡ ≈®∫Ãfi°u* Ÿu ÌuFR¡≈Ù |≤ Ÿu <fib°Õ<Ÿw F…Î
<ªWR¡≈Ù buw°Ô J¡∑ NŸW° J¡° NfiC˚b N°æ≤ ∫C¿•w Ÿu ≈≈°Ìfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu tF°f°F°u, ≈¥b°uÕ•w ≈®J¡°≤ Ÿu ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <bª°≤ Ju¡ π°≤° ˚Ùw≤ Ÿu w[bI°fi
J¡°u ≈®°›wJ¡≤ "N°Ãt° FÙ Nbÿ∫ I°wΔ∫ Fæ' oŸ<ÔÎ <bª°≤ w[b J¡°u ı°fifiub°Ôu tF°Ãt° Ô°uy <k¡≤ <ªW
Ju¡ <bT∫ tuu* b‚∫t°d≤Ù<w Ÿu <bª°≤ J¡≤wu Fæ* $$1$$ <ıŸ <ªW Ju¡ π°≤° "∫F Ÿt_w ıywg N°Ãt_bR¡≈
FÙ Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu ıywg ≈¿≤t°<ıÕw <J¡∫° y∫° Fæ, bF <ªW J¡F°≥ Ÿu Ã≈∏fi
FCN° ? ∫F NÃ∫∏w N°ÿª∫Õ Fæ, •∫°u*<J¡ ıywg Ju¡ Nb_wC_bR¡≈ F°ufiu Ÿu ŸJu¡ N∏wyÕw FCN° <ªW ˚Ù
_b∫a Nb_wC_bR¡≈ FÙ Fæ $$2$$
<ªW Nb_wCR¡≈ FÙ Fæ, oŸJ¡° Ÿ°@fi J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu N°J¡°„b¨s ˚®tb„ N∏∫R¡≈ Ÿu ≈®wÙw F°uw° Fæ, b°_wb tu* bF <b„C] N°J¡°„_bR¡≈ FÙ Fæ,
ŸŸu ≈¨SJg¡ N°J¡°„b¨s fiFÙa Fæ ∫°fiÙ NŸwg FÙ Fæ, bæŸu FÙ <ªW ın, <ªW N∏w≤ Ÿu „¥∏∫ N°æ≤ t°∫°
J¡° J¡°∫Õ F°ufiu Ÿu <fiÿª∫R¡≈ Ÿu NŸwg FÙ Fæ, bF Ju¡bÔ <b„C] N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ $$3$$ ıæŸu fi°æJ¡° tau
Nb¿_Sw NI°fiÙ f°ÔJ¡ J¡°u w¸>bwÙÕ _S°dC t*u ≈®wÙw F°ufiub°Ô° y<w N°<Ì ≈¿≤_≈∏Ì Ju¡bÔ ˚®°¿∏w Ÿu
FÙ <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, bæŸu FÙ ∫Ω<≈ NI°fiÙ J¡°u <ªW ÌÙ©°oÕ ≈nw° Fæ w°u ˚Ù N°ÃtI°fiÙ w[bI J¡∑
̨<‹¸> tuu* bF Fæ FÙ fiFÙ*, <J¡∏wC NŸ∏t∫ FÙ Fæ $$4$$ t¥©Õw°≈®∫C•w t°uFR¡≈Ù ˚®t Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ Ft
Ô°uy°u* J¡°u <ªW J¡° b柰 NfiC˚b fiFÙ* F°uw°, ıæŸu wuÔ ∫° y∏fiu J¡°u ≈u≤fiu Ju¡ ∫∏` Ju¡ «¡≈≤ N°≤°uFd J¡≤fiu
Ÿuu Ã≈∏fi ≈¿≤˚®td Ju¡ f°Ì N°≤°uFÙ J¡°u ≈bÕw tu* ≈¿≤˚®td J¡° NfiC˚b fiFÙ* F°uw° $$5$$ •w ∫C<•w∫°u*
Ÿu <ªW J¡° N¿_wÃb Fæ FÙ fiFÙ*, <ªW°ÃtJ¡ Ju¡bÔ f®Ê J¡° FÙ N¿_wÃb Fæ, ª¥≥<J¡ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤
≈Ì°S°u˘ J¡∑ ˚°bfi°Î≥ NŸÌ°ÃtJ¡ <ªW Ÿu FÙ <b_w°≤ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ NŸÃ_bR¡≈ fiJ¡° tæ*fiu
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$6$$ tu≤u Ÿt_w Ÿ∏ÌuF „°∏w F°u ªCJu¡ Fæ*, Ÿt_w <ª∏w° ≠b≤°u* Ÿu b<ıÕw F°uJ¡≤ tæ*
Nb¿_Sw Fq≥, <ıŸ ≈°≤t°<SÕJ¡ _b˚°b Ÿu tæ* Nb¿_Sw ≤Fw° Fq≥, ŸÙ ≈°≤t°<SÕJ¡ _b˚°b Ÿu oŸ Ÿt∫
_b°fiC˚b Ÿu ˚Ù oh~>°N°u* Ÿu <fitCÕ•w F°uJ¡≤ ¿_Sw Fq≥ $$7$$ ıæŸu ≈®J¡°„ J¡° ≈≤°t F°u ı°fiu ≈≤ <b<˚∏fi-
<b<˚∏fiR¡≈°u* J¡° ≈®J¡°„fi J¡≤fiub°ÔÙ ªsCN°<Ì Ÿu ı<fiw Ÿa<b<W∫°≥ <bfi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ*, bæŸu FÙ ¿ªW
J¡° ≈≤°t F°u ı°fiu ≈≤ ªaªÔ w¨‹d° N°<Ì Ì…yCÕd <bfi‹¸> F°u y∫u $$8$$ <ªW t≤ y∫°, w¨‹d°Î≥ ªÔÙ y∫Ù*,
ŸyÕ - 82] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1161
t°uFR¡≈ ≈aı≤ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ sÙd F°u y∫°, NFa˚°bfi° <b„ÙdÕ F°u y∫Ù N°æ≤ oŸ NFaR¡≈ N°Ãt° Ju¡
NI°fiR¡≈Ù <fiÌ®° Ÿu b<ıÕw F°ufiu ≈≤ tæ*fiu N≈fiu _b°˚°<bJ¡ _bR¡≈ J¡°u ı°fi <Ô∫° $$9$$ ıywg „°∏w
F°uJ¡≤ N<πwÙ∫ ≈≤f®Ê_bR¡≈ FÙ F°u y∫° N°æ≤ ˚uÌb_wC Ÿwg Fæ FÙ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ tæ* ÌqŸ≤u <J¡Ÿ <bT∫
J¡° <bª°≤ J¡R¡≥ ? oŸ NŸwg NS°u˘ J¡∑ J¡S° Ÿu tu≤° JC¡~ >˚Ù ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $$10$$ <ªÌ°˚°Ÿ_bR¡≈,
ıÙb_bR¡≈ Ÿu b<ıÕw, N°<Ì N°æ≤ N∏w Ÿu „¥∏∫, ≈≤t≈°bfi ≈Ì J¡°u tæ* ≈®°›w FCN° F¥≥ $ tæ* Ÿ°æ‡∫, ŸbÕ`
Δ∫°≈J¡, N<wŸ¥‚t, Ÿfi°wfi N°Ãt_bR¡≈ Ÿu ¿_Sw Fq≥ $$11$$ oŸ Ô°uJ¡ tua Δ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu N°ææ≤
ZC<wÂ<‹¸> Ÿu J®¡t„# <ªW N°<Ì Îba N°Ãt° N°<Ì ı°u N¿_wÃbR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] b_wCR¡≈ ≈Ì°SÕ Fæ* wS°
≤≠ıC-Ÿ≈Õ N°<Ì Îba b∏º∫° ≈C` N°<Ì ı°u fi°¿_wÃbR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] Nb_wCR¡≈ ≈Ì°SÕ Fæ*, bF Ÿf N°J¡°„
Ÿu ˚Ù NÃ∫∏w <fitÕÔ, _b≈®J¡°„, „°∏w, NŸÙt, Δ∫°≈J¡_bR¡≈ f®Ê°ÃtJ¡ FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ ŸÙ tua Ÿwg
NŸwgR¡≈ <bJ¡v≈°u* J¡° N°≤°u≈ F°uw° Fæ $$12$$ <ªW ≤Fu ∫° fi ≤Fu, bF ˚Ùw≤ Ÿu t≤ ı°∫ ∫° <ı∏Ì° ≤Fu,
ŸJu¡ <bT∫ tu* <bª°≤ J¡≤fiu Ÿu tu≤° J¡°æfi-Ÿ° ≈®∫°uıfi Fæ ? •∫°u*<J¡ tæ* w°u ¿ª≤J¡°Ô Ÿu ŸtR¡≈ Ÿu <Ìw
N°Ãt_bR¡≈ Fq≥ $$13$$ tæ* w°u owfiu Ÿt∫ wJ¡ t¥©Õw°b„ <fiÃ∫N<fiÃ∫ b_wC Ju¡ <bT∫ tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤
J¡° <bª°≤ fi J¡≤ ≤F° Ju¡bÔ ≈¿≤¿h~>∏fi ÌuF°<Ì Ju¡ _b˚°b Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ bwÕt°fi S° $ Ÿ‡≈®<w <bª°≤
Ÿu ≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt_b˚°b F°uJ¡≤ <bª°≤ J¡≤fiub°Ô° tæ* J¡F°≥ ªÔ° y∫°, oŸJ¡° <fiR¡≈d J¡≤fiu tu* NŸtSÕ
F≥q $$14$$ tfi Ju¡ t≤ ı°fiu ≈≤ "<bª°≤ J¡≤fiub°Ô° Fæ ∫° fiFÙ*' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <fi≤SÕJ¡ <bJ¡v≈ ZÙ ˚Ù
tfiR¡≈Ù buw°Ô Ju¡ ≈CfiıÙÕbfi Ju¡ <ÔÎ •∫°u* Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿ <bJ¡v≈ ZÙ J¡° tæ* ≈¿≤Ã∫°y
J¡≤w° F≥q $$15$$ wS°u•w oŸ ˚Ùw≤Ù ŸaJ¡v≈-J¡Ôfi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤w° Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ J¡° <fiÿª∫J¡≤
—J¡°≤ Ju¡ Ô‚∫˚¥w wC≤Ù∫ N°Ãt° tu* t°æfi J¡∑ fi°o˘ „°∏w°Ãt° F°uJ¡≤ ¿_S≤ ≤Fw° F≥q $$16$$
<J¡∫u y∫u <bª°≤ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ ≤Fu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ Ÿ J¡∑ <fi≤∏w≤ J¡wÕΔ∫w° J¡°u J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, ©°wu, ı°wu, Ÿ°uwu N°æ≤ ¿_Sw ≤Fwu ŸÌ° ŸbÕÌ° ŸbÕ` Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈®I° Ÿu
∫C•w <ªW Ÿu w[bI°fiÙ ≈C”T ≈®<w<Ìfi ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤u $$17$$ N°Ãt_bR¡≈ tua Nb¿_Sw,
_b_S N≈fiu <ªW Ÿu ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤Ju¡ ŸÃ≈C”T N≈fiu-N≈fiu bdÕ N°æ≤ N°Zt°u* Ju¡ NfiCŸ°≤
≈®°›w FCÎ J¡t°u˘ tua <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° πuy <J¡∫u <ffi° ¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$18$$ <ıfiJ¡° t°fi N°æ≤ tÌ y<Ôw
F°u ªCJ¡° Fæ,<ıfiJ¡° N∏w#J¡≤d ≈®tC<Ìw Fææ, <ıfiJ¡∑ „≤Ìg M¡wC Ÿu Ÿt¿∏bw ª∏Bt° J¡∑ fi°o˘ ≈®Ÿ∏fi tC©
J¡°¿∏w Fæ N°æ≤ ı°u ≈®°›w F…Î „°˜°fiCt°u<Ìw Δ∫bF°≤°ua tu* <bF°≤ J¡≤fiub°Ôu Fæ*,ÎuŸu NŸÙt fC<]b°Ôu
tF°≈C”T oŸ ŸaŸ°≤ tu* ŸCC©≈¥bÕJ¡ <bª≤d J¡≤wu Fæ* $$19$$
o•∫°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f∫°ŸÙb°≥ ŸyÕ
N°Ãt° J¡∑ ÎJ¡°y®w° J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ <fi≤SÕJ¡ ªu‹¸>°<Ì FuwCN°u* Ÿu
ÌuF, o¿∏B∫ N°æ≤ tfi J¡°u bÙwFΔ∫ Ju¡ π°≤° f°u@fi $
≈¥bÕ tu* <J¡∫° y∫° <bª°≤ Ÿ°‡≈®Ì°<∫J¡ Fæ, oŸu fwÔ°wu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, ≈FÔu N°≈Ju¡ Ÿ°tfiu tæ*fiu <ıŸ <bª°≤ J¡° <ÌÀÌ„Õfi <J¡∫°
1162 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fæ Ÿ <bª°≤ J¡°u ≈FÔu <bπ°fig ŸabwÕ fiu (f¨F_≈<w Ju¡ ~>°u¸>u ˚°oÕ fiu) <J¡∫° S° $ <b∏º∫°ªÔ ≈bÕw Ju¡ «¡≈≤
ŸÙ N°Ãtw[bI ŸabwÕ fiu •w <bª°≤ J¡°u tCHŸu J¡F° S° $$1$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <bª°≤≈®ªC≤ fC<] Ÿu
oŸÙ Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ N°≈ oŸ ŸaŸ°≤Ÿ°y≤ Ju¡ W≤°uW≤ <ªW J¡∑ <bZ°¿∏w Ju¡ ≈®J¡TÕ-≈¿≤≈°J¡
Ÿu ı<fiw ˚¥<tJ¡° N°≤°uFd J®¡t Ÿu ≈°≤ F°u ı°o∫u $$2$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, Nf N°≈ oŸ ÌqŸ≤Ù o¿∏Ì®∫ N°æ≤
tfi J¡∑ f°u@R¡<≈dÙ Â<‹¸> J¡° Zbd J¡∑<ıÎ, ı°u ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®Ì°fi J¡≤fiub°ÔÙ Fæ, oŸÙ Ÿu tF°tC<fi
bÙwFΔ∫ fiu <fi#„aJ¡ ≈≤t≈Ì J¡°u ≈®°›w <J¡∫° S° $$3$$ ≈FÔu tF°fig wuı_bÙ bÙwFΔ∫ tC<fi N≤^∫ tua
Ÿt°<@ Ju¡ ¡<ÔÎ NfiCJ¥¡Ô <b∏º∫ ≈bÕw J¡∑ <b_w¨w yCk¡° J¡°u ©°uıwu F…Î Ÿ ≈®J¡°≤ ≈¿≤˚®td J¡≤ ≤Fu Su,
<ıŸ ≈®J¡°≤ ŸFŸ®°a„C (Ÿ¥∫Õ) tu” ≈bÕw J¡∑ yCk¡°N°u* J¡°u ©°uıwu F…Îu ≈¿≤˚®td J¡≤ ≤Fu F°u $$4$$
bÙwFΔ∫ J¡°u Ÿt°<@ J¡∑ oh~>° Jæ¡Ÿu F…oÕ oŸu J¡Fwu Fæ* $
<J¡ŸÙ Ÿt∫ J¡∑ f°w Fæ <J¡ ŸaŸ°≤R¡≈Ù ˚®t J¡°u Ìufiub°Ôu wS° |°u≤ N°<@ N°æ≤ Δ∫°<@t∫ N°J¡°≤b°Ôu
oŸ Ÿ°aŸ°¿≤J¡ <J®¡∫°J¡Ô°≈°u* Ÿu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ <πÀfi F°u ™>u $$5$$ Ju¡bÔ <fi<bÕJ¡v≈¡Ÿt°<@ Ÿu
≈®°›w F°ufiub°Ôu Ì°≤ ≈≤f®Ê J¡°u ı°fifiu J¡∑ oh~>° Ÿu FÙ •w tF°tC<fi fiu ıywg-R¡≈Ù ıÙdÕ-„ÙdÕ
N≈fiu Δ∫°≈°≤°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤ <Ô∫° ∫°fiÙ ∏F°u*fiu Ÿa∏∫°Ÿ y®Fd J¡≤ <Ô∫° $$6$$ ŸJu¡
f°Ì ıæŸu ˚®t≤ fiÙÔJ¡tÔ tu* ≈®bu„ J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu J¡ÌÔÙ-≈`°u* Ÿu <b<fi<tÕw
N≈fiÙ ≈dÕJC¡¸>Ù tau ≈®bu„ <J¡∫°, <ıŸtu*a J¡ÌÔÙ π°≤° ÿbuw J¡≈¥≤ J¡∑ ≤ªfi° J¡∑ y∫Ù SÙ NwÎb ı°u ŸCy∏@
Ÿu ≈¥dÕ SÙ $$7$$ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu* Ÿ ≈dÕJC¡¸>Ù t*u N≈fiu π°≤° <f~>°∫u y∫u Ÿt N°æ≤ „C] t¨yªtÕ Ju¡
N°Ÿfi Ju¡ «¡≈≤ Ÿ ≈®J¡°≤ <bZ°¿∏w ÔÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ f≤Ÿ ªCJ¡° tu| w°≈„¥∏∫≈bÕw Ju¡ «¡≈≤ <bZ°¿∏w
Ôuw° Fæ $$8$$ ≈μ°Ÿfi f°≥@J¡≤, ≈æ≤ Ju¡ wÔb°u* Ju¡ t¥Ô Ju¡ «¡≈≤Ù ˚°y ≈≤ F°S J¡∑ N≥yC<Ô∫°u* J¡°u ≤©J¡≤
wS° N≈fiÙ y®Ùb° J¡°u «≥¡ªÙ w°fi J¡≤ Ÿ ≈®J¡°≤ <fiÿªÔ F°uJ¡≤ fæ™>u, <ıŸ ≈®J¡°≤ <fiÿªÔ Z¨ay
(<„©≤) $$9$$ ıæŸu Ÿ°∫aJ¡°Ô Ju¡ Ÿt∫ tuu”≈bÕw J¡∑ J¡∏Ì≤° tu* ≈®bu„ J¡≤ ≤F° ˚°fiC N≈fiÙ ÌÙ<›w<J¡≤d°u*
J¡° N≈fiu tu* ≈ŸaF°≤ J¡≤ Ôuw° Fæ, bæŸu FÙ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu o¿∏B∫°Ô°uJ¡R¡≈Ù J¡°≤d Ÿu <Ì„°N°u* tu*
<f©≤u FCÎ tfi J¡° ŸJu¡ <fiy®F Ju¡ ≈°∫°u* Ÿu @Ù≤u-@Ù≤u ∫°fiÙ N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu ≈®f°u@fi Ÿu N≈fiu ⁄Ì∫
tu* ≈ŸaF°≤ J¡≤ <Ô∫° $$10$$ wÌfi∏w≤ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ _≈„°u˘ J¡° ∫°fiÙ f°fl o¿∏B∫°u* Ju¡ wS°
˚Ùw≤Ù tfi Ju¡ <bT∫R¡≈Ù _≈„°u˘ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≤Fu Ÿ tF°tC<fi fiu ≈°≈„¥∏∫ tfi Ÿu J®¡t„# ∫F (N°yu
J¡F° ı°fiub°Ô°) <bª°≤ <J¡∫° $$11$$ NÃ∫∏w N°ÿª∫Õ J¡∑ f°w Fæ <J¡ ∫F tfi owfi° ªaªÔ Fæ $ sdt°`
Ju¡ <ÔÎ <J¡ŸÙ ÎJ¡ <fi¿ÿªw <bT∫ tua Ôy°∫° FCN° ˚Ù Ÿ ≈®J¡°≤ ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw°, <ıŸ
≈®J¡°≤ w≤ay°u Ju¡ π°≤° fF°∫° y∫° ≈W° ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uw° $$12$$ ¿fi≤*JC¡„ ªsCN°<Ì o¿∏Ì®∫°u*
Ÿu Ÿ‡f] Ÿa˚®tR¡≈ NfiuJ¡<b@ <bT∫_bR¡≈°u* J¡°u ÔuJ¡≤ tfi <fi≤∏w≤ Ÿ ≈®J¡°≤ fi¨Ã∫ J¡≤w° Fæ, <ıŸ
≈®J¡°≤ J¡≤wÔ Ÿu <bw°<nw yu*Ì fi¨Ã∫ J¡≤w° Fæ $$13$$
o¿∏B∫°u* Ju¡ π°≤° b<@Õw tfi ≈¥bÕ-≈¥bÕ b¨<W∫°u* J¡° Ã∫°y J¡≤wu FÙ W≤°uW≤ wÌfiCŸ°¿≤dÙ ofi b¨<W∫°u*
J¡°u y®Fd J¡≤ Ôuw° Fæ N°æ≤ <ıŸ <bT∫ Ÿu ŸJ¡°u F¸>°∫° ı°w° Fæ, ŸÙ <bT∫ tau NÃ∫∏w ∏tW J¡∑
fi°o˘ Ì°ænw° Fæ $$14$$ tfi |¸> Ÿu ≈¸> Ju¡ «¡≈≤ N°æ≤ ≈¸> Ÿu ÃJ¡¸> „J¡¸> Ju¡ «¡≈≤ J¥¡Ì ı°w° Fæ ∫°u* ∫F
<ªW NS°u˘ Ju¡ «¡≈≤ Ÿ ≈®J¡°≤ Ì°ænw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ b¨s°u* Ju¡ «¡≈≤ f∏Ì≤ Ì°ænw° Fæ $$15$$
ŸyÕ - 82] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1163
∫°u* <ªW Ju¡ Ì°uT°u* J¡∑ Ÿt°Ô°uªfi° J¡≤Ju¡ tC<fi bÙwFΔ∫ fiu ŸJu¡ <fiyÕtfi Ju¡ π°≤°u* J¡∑ Ÿt°Ô°uªfi°
J¡∑, ∫F J¡Fwu Fæ* $
N<w<fi¿∏Ìw o¿∏Ì®∫ fi°tb°Ôu ∫u ªsC N°<Ì tfi Ju¡ ≈°aª π°≤ Fæ Nf tæa fiJu¡ <bT∫ tau ˚ÔÙ ˚°≥<w
<bª°≤ J¡≤w° Fq≥ $$16$$
Nf o¿∏B∫°u* J¡°u FÙ ˚ßÕfi°≈¥bÕJ¡ f°u@fi J¡≤wu Fæ* $
Ÿ°y≤ Ju¡ w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘ N<wªaªÔ Fu Fw˚°À∫ o¿∏B∫yd, oŸ ı∏t tu* Ÿt°¿@ Ju¡ π°≤° N°ÃtÌ„Õfi
Ju¡ <ÔÎ N˚Ù wJ¡ wC‡Fu* NbŸ≤ ≈®°›w fiFÙ* F…N° •∫° ? $$17$$ Fu ªaªÔ _b˚°bb°Ôu o¿∏B∫yd, Nf
wCt Ô°uy NfiSÕ Ju¡ <ÔÎ ªaªÔw° tw J¡≤°u, N≈fiu Ì…#©Ì°∫J¡ ˚¥wJ¡°ÔÙfi J¡t°u˘ J¡° wCt f°≤-f°≤ ©¥f
_t≤d J¡≤ Ô°u $$18$$
Fu o¿∏B∫yd, wCt Ô°uy tfi FÙ Ju¡ NÔy-NÔy π°≤ Ju¡ R¡≈°u* tau J¡¿v≈w F°u, NwÎb ¿fi¿ÿªw
N@t N°æ≤ ın FÙ F°u, Ft ı°fiwu Fæ* <J¡ ın tu* ≈®b¨<W N°æ≤ ıÔ tu* w≤ayR¡≈Ù ≈®b¨<W J¡° N°Z∫Ãb
t¨yw¨‹d° J¡∑ fi°o˘ <tØ∫° Fæ $$19$$
Nfi¨w (NŸÃ∫) _bR¡≈b°Ôu N°≈ Ô°uy°u* J¡∑ Ì…<bÕfi∫ Ÿu N°ÃtI°fi„¥∏∫ JC¡t°yÕ tu* ı°u ≈®b¨<W Fæ, bF
N∏@°u* J¡∑ FÙ ≈t° Ju¡ <ÔÎ F°u ŸJ¡wÙ Fæ ∫°fiÙ Nt°yÕ tu* Ì°æn ≤Fu N∏@°u* Ju¡ J¥¡≈-≈wfi J¡∑ ≈t° F°u
ŸJ¡wÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$20$$
∫<Ì Ft Ô°uy ın Fæ*, w°u J¡°æfi Ì„Õfi N°<Ì Ÿu Ÿf Δ∫bF°≤°u J¡°u J¡≤w° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ªÌ°Ãt° ˚yb°fig-_bR¡≈ tæ* Ÿ°sÙR¡≈ Ÿf JC¡~> J¡≤w° Fq≥ $ Fu ı|∏∫ o¿∏B∫b¨∏Ì, wCt •∫°u* <fi≤SÕJ¡
Δ∫°JC¡Ô F°u ≤Fu F°u $$21$$ Fu ªsCN°<Ì o¿∏B∫yd, ŸÃ∫ _bR¡≈ Ÿu <b≤<Fw wCt Ô°uy tu≤u ≈®<w <tØ∫° FÙ
y≤ı ≤Fu F°u, wCt Ô°uy NÔ°wªJ®¡ Ju¡ ŸÂ„ N°æ≤ ≤≠ıC tu* Ÿ≈Õ-˚®t Ju¡ ŸÂ„ <tØ∫°R¡≈ FÙ F°u $$22$$
<ıŸ Ÿb°Õb˚°ŸJ¡ Ÿ°sÙ_bR¡≈ ≈®Ã∫y°Ãt° fiu ªsC N°<Ì o<∏B∫°u* Ju¡ _bR¡≈ J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤I°fi
J¡≤ <Ô∫° Fæ, Ÿ ≈®Ã∫y°Ãt° Ju¡ Ÿ°S fiJ¡° w<fiJ¡ ˚Ù bæŸu Ÿtf∏@ fiFÙ* Fæ, ıæŸu _byÕ N°æ≤ ≈°w°Ô
wÔ tu* <bΩt°fi ≈bÕw°u* J¡° ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ NSb° ≈°w°Ô Ju¡ ≈bÕw°u* Ju¡ Ÿ°S _byÕ J¡° Ÿ‡f∏@
fiFÙ* Fæ $$23$$ ıæŸu Ÿ≈°u˘ Ÿu ±>≤° FCN° ≈<SJ¡ fiŸu Ìq≤ ≤Fw° Fæ ª°^±>°Ô°u* Ÿu ±>≤° F…N° f®°Êd ª°^±>°Ô°u*
Ÿu Ìq≤ ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ <ªÌuJ¡≤Ÿ_bR¡≈ Ì°uT„¥∏∫ ≈®Ã∫y°Ãt° o¿∏B∫°u* Ÿu Ìq≤ ≤Fw° Fæ $$24$$
wf •∫°u* o¿∏B∫°u* Ju¡ Δ∫°≈°≤°au tau N°Ãt° J¡∑ J¡°≤dw° ≈®<Ÿ] Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu o¿∏Ì®∫yd, Ju¡bÔ ªæw∏∫ŸW° J¡∑ Ÿ<∏fi<@ Ÿu FÙ wCt Ô°uy°u* J¡∑ ≈≤_≈≤ ªu‹¸>° Ÿ ≈®J¡°≤ ≈¥dÕR¡≈
Ÿu ≤FwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ N°<ÌÃ∫ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ Z°] N°æ≤ J¨¡<T N°<Ì J¡tÕ J¡≤fiub°Ôu ≈C”T°u* Ju¡ fiJu¡
oh~>°fiCŸ°≤ wwg-wwg J¡tÕ ≤Fwu Fæ* $$25$$
Nf ÔÔJ¡°≤ J¡≤ <ªW J¡°u ≈®fC] J¡≤wu Fæ* $
Fu <ªWR¡≈Ù ª°≤d (o<∏B∫°u* J¡∑ f<FtCÕ©w° Ju¡ ≈®ª°≤ tua FuwC˚¥w#), Fu ª°b°ÕJ¡ (ÌuF tua N°Ãt°<˚t°fi
J¡≤fiub°Ôu), Fu ª°≤°u* <Ì„°N°u* tu* Ì≤ ˚≤d Ju¡ <ÔÎ <˚s° t°≥yfiub°Ôu, wCt oŸ ıywg tu* JC¡Wu J¡∑ fi°o˘
<fi≤SÕJ¡ NfiSÕ Ju¡ <ÔÎ oŸ ≈®J¡°≤ <bª≤d tw J¡≤°u $$26$$ Fu „™>, "tæ* ªuwfi@t°Õ Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
wC‡F°≤Ù b°Ÿfi°R¡≈Ù ˚®°¿∏w <tØ∫° N°æ≤ <fi≤SÕJ¡ Fæ, •∫°u*<J¡ ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu NÃ∫∏w <˚∏fi @tÕb°Ôu
1164 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<ªwg N°æ≤ tfi J¡∑ ÎJ¡w° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$27$$ Fu <ªW, "tæ* FÙ ıÙw° Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ∫F wC‡F°≤Ù
NFaJ¡°≤R¡≈Ù Ì…fCÕ<] Ì…#© Ju¡ <ÔÎ <tØ∫° FÙ Ã≈∏fi F…oÕ Fæ $ bF ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ bF ≈≤t°Ãt_bR¡≈
Ÿu b<ıÕw Fæ $ <fi‹J¡TÕ ∫F Fæ <J¡ NFaJ¡°≤ Ju¡ N@Ùfi ıÙbfi ŸÃ∫˚¥w fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ ŸJu¡
(NFaJ¡°≤ Ju¡) fi ≤Fwu FCÎ ˚Ù ŸCTC<›w tu* ıÙbfi Ìu©fiu tu* N°w° Fæ $ NFafC<] <tØ∫°_bR¡≈ FÙ Fæ, •∫°u*<J¡
ŸÃ∫˚¥w ≈≤t°Ãt° J¡° w<fiJ¡ ˚Ù Ÿtua Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $ oŸ <bT∫ tau ZC<w ˚Ù Fæ # fi ≈®°dufi fi°≈°fiufi
tÃ∫°uÕ ıÙb<w J¡ÿªfi $ ow≤ud wC ıÙb¿∏w ∫¿_t∏fiuw°bC≈°<Zw°æ $$ (t≤d@t°Õ fi ≈®°d°u* Ÿu N°æ≤ fi N≈°fi
Ÿu ıÙw° Fæ, ≈®Ã∫Cw ÌqŸ≤Ù b_wC Ÿu f®Ê Ÿu FÙ ıÙw° Fæ, <ıŸtu* ∫u ≈®°d N°æ≤ N≈°fi Ÿt°<Zw Fæ*) $$28$$
Fu <ªW, NFaJ¡°≤ J¡° ∫°fiÙ N<˚t°fiR¡≈ wC‡F°≤u ≈¿≤d°t J¡° ıf N°<b˚°Õb F°uw° Fæ, wf "J¡°∫Õ-
J¡°≤d Ÿa|°wR¡≈ tæ* FÙ Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ı°u wCt N<˚t°fi J¡≤wu F°u, Ÿu ~>°un Ì°u $ Fu t¥©Õ, wCt JC¡~>
˚Ù fiFÙa F°u, oŸ<ÔÎ •∫°u* Δ∫SÕ ªaªÔ F°u ™>wu F°u $$29$$
ıf wC‡F°≤° _bR¡≈ FÙ Ì…ÔÕ˚ Fæ, wf wC‡F°≤° N<˚t°fi Ju¡ π°≤° ÌqŸ≤°u* J¡∑ ≤s° J¡≤fi° w°u Ìq≤w# FÙ
<fi≤_w Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿa<bÌgR¡≈Ù ªæw∏∫ Nfi°<Ì N°æ≤ Nfi∏w Fæ, Ÿa<bÌg Ÿu ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ Fu tF°t¥©Õ,
oŸ „≤Ù≤ tu* <ªW fi°tb°Ôu wCt J¡°æfi F°u ? $$30$$ Fu <ªW, Ì…#© J¡° <bT∫ Fæ <J¡ ˚°uy Ju¡ W≤sd tu*
<bT∫ tu* ≈∫Õb<Ÿw F°ufiub°ÔÙ N°æ≤ ˚°uyJ¡°Ô tu* Nt¨w Ju¡ Ÿt°fi <ÃSw ∫F wC‡F°≤Ù J¡w¨ÕÃb, ˚°u•w¨Ãb
J¡∑ N°„aJ¡° (N<˚t°<fiw°) Δ∫SÕ FÙ Fæ $$31$$ Fu t¥©Õ <ªW, ªsC N°<Ì o¿∏Ì®∫-yd°u* J¡° N°Z∫ ÔuJ¡≤
wCt ≈F°Ÿ Ju¡ ≈°` tw F°uN°u $ wCt fi w°u J¡w°Õ F°uu N°æ≤ fi ˚°u•w° F°u, <J¡∏wC ın F°u $ wCt ÌqŸ≤u Ÿ°sÙ
Ju¡ π°≤° f°u<@w F°uwu F°u $$32$$
˚°uy°fiC˚b J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Ÿu b<ıÕw, ın Îba <tØ∫°˚¥w wC‡F°≤Ù ˚°uy°<˚Ô°T° <fi≤SÕJ¡ FÙ Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, wCt ˚°uy°u* Ju¡ J¡°æfi F°uwu F°u NSb° ˚°uy wC‡F°≤u J¡°æfi F°uwu Fæ* ? ın_bR¡≈ wC‡F°≤° ıf
_bR¡≈ (N¿_wÃb) FÙ fiFÙ* Fæ, wf f∏@C, <t` N°<Ì wC‡F°≤u Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ* $$33$$ ı°u ın_bR¡≈ Fæ,
ŸJ¡° N¿_wÃb Fæ FÙ fiFÙa $ ıæŸu ı≈° JC¡ŸCt J¡∑ Ô°<Ôt° Ÿu _k¡<¸>J¡ tau Ô°<Ôt° <Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ, bæŸu
FÙ ≈≤t°Ãt° Ju¡ N<_wÃb Ÿu ın tu* N¿_wÃb <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ $ _b∫ga w°u NŸW° Ÿu Ÿt<∏bw Fææ,
I°w°≈fi, J¡w°Õ≈fi,˚°uu•w°≈fi N°æ≤ ≈¥b°Õ≈≤ NfiCŸ∏@°fi J¡° J¡w°Õ≈fi ∫u Ÿf ªæw∏∫ Ju¡ <ffi° fiFÙ*a F°u
ŸJ¡wu $$34$$
ıf ÎuŸÙ ¿_S<w Fæ, wf tæ* (<ªW) ≈®Ã∫Jg¡-ªuwfi_bR¡≈ FÙ •∫°u* fi J¡F° ı°«≥¡ ? ÎuŸÙ N°„aJ¡°
F°ufiu ≈≤ wf w°u wC‡F°≤Ù <fi<bÕJ¡v≈¡FÙ <_S<w ∫C¿•w∫C•w Fæ, Ì…#©≈®Ì J¡wÕ¨Ãb-˚°uK¨¡Ãb ˚°bN˚°bR¡≈°
<bJ¡v≈t∫Ù ¿_S<w ∫C•w fiFÙa Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, "≈®Ã∫Jg¡ªuwfi_bR¡≈ FÙ tæ* Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ wCt N≈fiu J¡°u ≈®Ã∫Jg¡ ªuwfiR¡≈ t°fiwu F°u, w°u
wC‡F°≤° _bR¡≈ N°Ãt° FÙ F…N°, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* Ì…#©≈®Ì ˚°bN˚°bt∫Ù wC‡F°≤Ù ŸW° Jæ¡ŸÙ ? $$35$$
<fi<©Ô <bJ¡v≈°u* J¡° Ã∫°y F°u ı°fiu ≈≤ wC‡F°≤Ù <ªW_bR¡≈w° F°u fiFÙ* ŸJ¡wÙ, ∫F ˚°b Fæ $ ∫<Ì wCt
N≈fiu J¡°u NªuwfiR¡≈ t°fi°uyu, w°u Nfi°∫°Ÿ FÙ J¡w¨ÕÃb N°<Ì J¡° ≈¿≤t°ıÕfi J¡≤ ŸJ¡wu F°u, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 82] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1165
Fu <ªW, wCtfiu <ıŸ ≤Ù<w Ÿu <ıfi <tØ∫° J¡w°Õ≈fi N°æ≤ ˚°u•w°≈fi Ì°ufi°u* J¡°u ı°fi <Ô∫° Fæ, fiJ¡°
tæ* ∫C¿•w Ÿu <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ ≈¿≤t°ıÕfi J¡≤ Ìuw° Fq≥, Ÿu @∑≤u Ÿu ŸCfi°u $$36$$ Fu <ªW, ∫F wCt N≈fiu N°≈
FÙ ın˚¥w F°u, oŸtua w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ∏ÌuF fiFÙ* Fæ $ ˚Ô° fwÔ°N°u w°u ŸFÙ, ın tau Jæ¡Ÿu J¡w°Õ≈fi ≤F
ŸJ¡w° Fæ ? •∫° ∫F°≥ ≈ÃS≤ J¡∑ t¥<wÕ∫°≥ ˚Ù <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ fi°ª ŸJ¡wÙ Fæ ? $$37$$ Fu <ªW, ∫<Ì wCt ∫F
J¡F°u <J¡ ≈ÃS≤ J¡∑ ≈®<wt° <J¡ŸÙ N∏∫ ªuwfi Ju¡ Δ∫°≈°≤ Ÿu fi°ª J¡≤wÙ F…oÕ Ìu©Ù ı°wÙ Fæ, w°u oŸ ≈≤ tæ*
wC‡Fu* ∫F ŸÌ…≈Ìu„ Ìuw° Fq≥ <J¡ wCt ˚Ù Ÿ oÕÿb≤ Ju¡ <ªÌ°˚°ŸR¡≈Ù Na„ Ÿu ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ N≈fi°
ıÙbfi-<fib°ÕF J¡≤°u, _bw# wCt N≈fi° ıÙbfi <fi˚° fiFÙ* ŸJ¡wu $ ÎuŸÙ ¿_S<w tuu* ≈®<wt° Ju¡ fiwÕfiR¡≈Ù
k¡Ô J¡° ≈˚°u•w° ıæŸu ªuwfi FÙ Fæ, ≈®<wt° fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ wC‡F°≤u π°≤° <J¡∫u y∫u ıÙbfi N°<Ì k¡Ô°u*
J¡° ≈˚°u•w° <ªÌ°Ãt° FÙ Fæ Nw# wCt ıÙbfi, N<˚Ô°T°, Ffifi, ytfi N°æ≤ yıÕfi Ju¡ <ÔÎ b¨S° FÙ
Ì°æn-@¥≈ J¡≤wu F°u $$38$$ <ıŸJ¡∑ „<•w Ÿu ı°u <J¡∫° ı°w° Fæ, bF ŸÙ Ju¡ π°≤° <J¡∫° F…N° F°uy° $
≈C”T J¡∑ „<•w Ÿu F≥ŸCN° J¡°¸>w° Fæ, ≈≤ J¡°¸>fiub°Ô° ≈C”T J¡FÔ°w° Fæ $$39$$ <ıŸJ¡∑ „<•w Ÿu
<ıŸJ¡° Ffifi <J¡∫° ı°w° Fæ, bF ŸÙ Ju¡ π°≤° Fw J¡F° ı°∫uy°, ≈C”T J¡∑ „<•w Ÿu wÔb°≤ Ffifi
J¡≤wÙ Fæ, Ffifi J¡≤fiub°Ô° ≈C”T FÙ J¡F° ı°w° Fæ $$40$$ <ıŸJ¡∑ „<•w Ÿu ı°u <≈∫° ı°w° Fæ, bF ŸÙ
Ju¡ π°≤° <≈∫° y∫° J¡F° ı°∫uy°, ≈°` Ju¡ π°≤° ıÔ N°<Ì <≈∫u ı°wu Fæ*, ≈≤ ı°u tfiC‹∫ Fæ, bFÙ ≈Ùfiub°Ô°
J¡F° ı°w° Fæ, ≈°` fiFÙ* $$41$$ Fu tu≤u ›∫°≤u <ªW, wCt _b˚°b Ÿu FÙ ın F°u, ≈≤ ŸÙ ŸbÕI Ÿ°sÙ Ju¡
π°≤° f°u<@w F°uwu F°u, •∫°u*<J¡ N°Ãt° FÙ N≈fi° N≈fiu Ÿu ˚°u•w°, ˚°uÀ∫, J¡°≤d, ≈J¡°≤d N°<Ì ıywg
Ju¡ R¡≈ Ÿu _b›fi J¡∑ fi°o˘ ŸıÕfi J¡≤w° Fæ $$42$$ Fu <ªW, N°Ãt°R¡≈Ù ≈≤t°Ãt° FÙ <fi≤∏w≤ wC‡Fu*
<ªÌ°˚°Ÿ-Δ∫°<›w Ÿu f°u@ ≈®Ì°fi J¡≤wu Fæ*, •∫°u*<J¡ ŸæJ¡n°u* f°≤ N°b¨<W J¡≤Ju¡ ˚Ù ≈¿^±>w Ô°uy°u* J¡°u
t¥©°u˘ J¡°u f°u@ Ìufi° FÙ ª°<FÎ $$43$$
oŸ<ÔÎ f°u@ŸW° Ju¡ N@Ùfi FÙ wC‡F°≤° fi°t N°æ≤ R¡≈ Ÿu _bR¡≈-Ô°˚ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, ª¥≥<J¡ oŸ f®Ê°^±> tu* Ju¡bÔ f°u@t°`_bR¡≈ N°ÃtŸW° FÙ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ŸÙ
N°ÃtŸW° Ÿu wCtfiu fi°t N°æ≤ NSÕ J¡°u ≈®°›w J¡≤ N≈fi° N¿_wÃb ffi° ≤•©° Fæ $$44$$
oŸ ¿_S¿w tu* Fu ¿ªW, N°Ãt° FÙ N≈fiu I°fi Ÿu wC‡F°≤u ı柰 F…N° Fæ N°æ≤ N≈fiu I°fi Ÿu wC‡F°≤u
˚°b Ÿu tC•w F°u ı°w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, oŸ ≈®J¡°≤ wCt NI°fiR¡≈Ù N°Ãt„<•w Ÿu FÙ ≈®°›w FCÎ F°u $ I°fi F°ufiu ≈≤ wCt ÎuŸu y<Ôw
F°u ı°wu F°u, ıæŸu wÙb® @¥≈ tu* <Ft $$45$$ oŸŸu wCt w[b ≤<Fw F°u, wCt t¥» F°u N°æ≤ ≈≤t°SÕ Ì„° tu*
wC‡F°≤° N¿_wÃb FÙ fiFÙ* Fæ $ oŸ<ÔÎ wC‡Fu "tæ* wÃ_bR¡≈ FÙ* Fq≥' ÎuŸ° <fi≤SÕJ¡ w°Ì°Ã‡∫ Nº∫°Ÿ, ı∏t
N°<Ì Ì…#© Ju¡ <ÔÎ, tw F°ubu $$46$$ Îu∏Bı°<ÔJ¡ Ôw° J¡∑ fi°o˘ ¿ªW J¡∑ J¡v≈fi° <tØ∫° Fæ $ oŸ
f®Ê°^±> tu* <bI°fi t°`_b˚°b f®Ê J¡° FÙ _bR¡≈ Ÿb°uÕ≈¿≤ <b≤°<ıw Fæ $$47$$ f®°ÊÙ„<•w Ÿu ∫°fiÙ
<ª<w„<•w Ÿu ∫C•w t°∫° FÙ tfiC‹∫, Ìubw° N°æ≤ Ÿt_w ıywgR¡≈°u* Ÿu N°<b˚¥Õw Fæ $ N°æ≤ wwg-wwg
R¡≈°u* Ÿu bF ÎuŸÙ y≤ıwÙ Fæ, ıæŸu ŸtCB Ju¡ w≤ay°u* Ju¡ J¡Ô°uÔ°u* Ÿu Ÿab<Ôw w¸> y≤ıw° F°u $$48$$
Fu t¥» ∫<Ì wCt N°Ãtw[b Ju¡ ≈¿≤I°fi Ÿu <ª∏t∫ F°u ı°N°uyu, w°u <ªÌg˚uÌ Ÿ‡≈°ÌJ¡ J¡°≤d J¡u fi
≤Ffiu Ÿu wCt Ÿ ≈≤t ≈Ì Ÿu <fi≤∏w≤ NΔ∫<w¿≤•w _bR¡≈b°Ôu FÙ F°u ı°N°uyu, <k¡≤ <J¡Ÿ <bT∫ tu* wCt
1166 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
„°uJ¡ J¡≤wu F°u $$49$$
Ÿ Ÿt∫ N≈®°›w <bT∫°u* J¡° N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <bT∫„¥∏∫ „°uJ¡ J¡∑ Ÿa˚°bfi° FÙa fiFÙ* Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu NI°fiÙ <ªW, bF ≈≤t ≈Ì ŸbÕ` ı°fiub°Ô°, NwÙw Îba Nfi°yw Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu* <_S<w ≤©fiub°Ô°
∫°fiÙ J¡°Ô J¨¡w ≈¿≤h~>uÌ Ÿu „¥∏∫ N°æ≤ ŸfJ¡° _bR¡≈˚¥w Fæ, ŸJ¡∑ ≈®°¿›w F°u ı°fiu ≈≤ ŸbÕÌ° Ÿ˚Ù
JC¡~ ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$50$$ Fu <ªW, oŸ Ÿt∫ f®Ê Ÿu fi w°u wCt ≈¨SJg¡ F°u N°æ≤ fi ÌuF FÙ ≈¨SJ¡ Fæ,
<J¡∏wC Δ∫°≈J¡ Îba ≈®J¡°„ _b˚°b f®Ê R¡≈ FÙ Ÿf Fæ* $ ª¥≥<J¡ ∫F°≥ "NFtg', "Ãbtg' oŸ ≈®J¡°≤ J¡°
Δ∫bF°≤ <J®¡∫°≤<Fw f®Ê tu* _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, oŸ<ÔÎ <J¡ŸJ¡°u •∫° Ì…#© F°uy° $$51$$
J¡Fu y∫u Ì°ufi°u* J¡v≈°u* J¡°u <k¡≤ _≈‹¸> J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, wCt ∫<Ì N°Ãt_bR¡≈ F°u ı°N°uyu, w°u wÃ_bR¡≈ FÙ ≤F°uyu, •∫°u*<J¡ oŸ ŸaŸ°≤ tu* ŸbÕ`
Δ∫°≈J¡ Ju¡bÔ N°Ãt° J¡° FÙ N¿_wÃb Fæ, ŸŸu <˚∏fi ÌqŸ≤u <J¡ŸÙ J¡° N¿_wÃb fiFÙ* Fæ $ ∫<Ì J¡F°u <J¡
ın J¡° N¿_wÃb Fæ, w°u bF ≈¨SJg¡ w[b FÙ fiFÙ* Fæ, ≈≤∏wC f®ÊR¡≈ FÙ Fæ $ Ÿt_w wÙfi°u* ıywg N°Ãt_bR¡≈
FÙ Fæ*, N°Ãt° Ÿu <˚∏fi ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $ oŸ<ÔÎ ∫<Ì wCt N°Ãt° Ÿu ≈¨SJg¡ <J¡ŸÙ b_wC Ju¡ R¡≈ tu*
N≈fiu J¡°u t°fi°uyu, w°u wCt JC¡~> ˚Ù fiFÙa F°u ∫°fiÙ wCt ≈≤t°SÕ R¡≈ F°u FÙ fiFÙ* $$52,53$$ Fu <ªW, tæ*
f°Ô „≤Ù≤ Fq≥, tæ* b¨] „≤Ù≤ Fq≥, f°Ô „≤Ù≤ Ju¡ Ÿ‡f∏@Ù J®¡∑n° Ju¡ ≈J¡≤d N°<Ì N°æ≤ b¨] „≤Ù≤ Ju¡
Ÿ‡f∏@Ù ≈C`, ≈°æ` N°<Ì tu≤u Fæ* oŸ ≈®J¡°≤ <fi≤SÕJ¡ oh~>° •∫°u* J¡≤wu F°u, •∫°u*<J¡ N°Ãt_bR¡≈ F°u
ı°fiub°Ôu J¡∑ Â<‹¸> tau ÌuF ≈°≤t°<SÕJ¡ fiFÙ* ≤FwÙ, •∫° NŸwg-„≤Ù≤ ∫°fiÙ NŸwg _bR¡≈b°Ô° J¡FÙ*
≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ ? ∫<Ì J¡F°u <J¡ F°≥, w°u fwÔ°N°u <J¡ J¡°æfi ©≤y°u„ Ju¡ ŸÙ*y Ju¡ π°≤° t°≤° y∫° $$54$$
wf <ªwg N°æ≤ N<ªwg Ÿu ≈¨SJg¡ w¨wÙ∫ _bR¡≈b°Ô° FÙ tæ* •∫°u* fi F°u«≥¡, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu „™>, ıæŸu oŸ ıywg tu* ~>°∫° N°æ≤ @¥≈ ofi Ì°u Ju¡ fÙª tu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ J¡° FÙ NfiC≤aıfi (Ÿ‡f∏@)
Ÿf ≈Ì°S°u˘ tu* ≤Fw° Fæ, wÙŸ≤u <J¡ŸÙ J¡° NfiC≤aıfi fiFÙ* ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ <ªwg N°æ≤ ın ofi Ì°u Na„-
J¡Ôfi°N°u* J¡°u ~>°unJ¡≤ <˚∏fi wÙŸ≤Ù J¡°uoÕ J¡Ôfi° FÙ fiFÙ* ≤FwÙ $$55$$
wf tu≤° w°¿[bJ¡ _bR¡≈ •∫° Fæ ? ÎuŸÙ <ªW J¡∑ N°„aJ¡° F°ufiu ≈≤ "N¿∏wt N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤°ÃtJ¡
b¨<W Ÿu N<bΩ° Ju¡ Ÿ°S wC‡F°≤Ù ınw° N°æ≤ wC‡F°≤u N∏Ì≤ ≤Ffiub°Ôu <ªÌ°˚°ŸJ¡° s∫ F°u ı°fiu ≈≤
ª≤t Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu N°<b˚Õ¥w ı°u _b≈®J¡°„ ≈¥d°ÕÃt° J¡° _bR¡≈ Fæ, bFÙ wC‡F°≤° w°¿[bJ¡ _bR¡≈ Fæ,
bFÙ wCt F°u, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<`J¡°Ô tu* f°<@w fi F°ufiub°Ôu N°Ãt° Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu <ªW N°æ≤ ŸJ¡∑ ınw° J¡° s∫ F°u ı°fiu
≈≤ ŸŸu (ª≤t ∫S°SÕ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu) N°<b˚¥Õw _bŸabuÌfit°` _bR¡≈ Fæ, bFÙ <ªW J¡° w°¿[bJ¡
_bR¡≈ Fæ $$56$$ Fu t¥», oŸ J¡°≤d wC‡F°≤u tu* fi w°u J¡w¨ÕÃb Fæ N°æ≤ fi ˚°u•w¨Ãb FÙ Fæ $ wCt •w
≈≤f®Ê_bR¡≈ FÙ F°u, oŸŸu t¥©Õw° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤°u N°æ≤ N°Ãtb°fig F°u ı°N°u $$57$$
∫<Ì tæ* N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fq≥, w°u "tfiŸæb°fiCÌ®‹¸>Δ∫tg' (tfi Ÿu FÙ N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤fi°
ª°<FÎ), "tfiŸæbuÌt°›wΔ∫tg' (tfi Ÿu FÙ oŸJ¡°u ≈®°›w J¡≤fi° ª°<FÎ) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* tu* tCHJ¡°u N°Ãt-
≈®°›w J¡° ≈J¡≤d •∫°u* fwÔ°∫° y∫° Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 82] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1167
NI°fi Ì„° tu* FÙ N°Ãt„°˜ N°æ≤ N°ª°∫Õ Ju¡ π°≤° <J¡∫u y∫u ≈Ìu„°u* Ju¡ ≈®∫°uıfi J¡∑ <Ÿ<] Ju¡
<ÔÎ J¡°≤dR¡≈ Ÿu J¡¿v≈w wC‡F°≤u π°≤° N°Ãt° „C]_bR¡≈ N≈fiu w[b J¡°u N¿∏wt Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡°
<bT∫ J¡≤w° Fæ, ∫F •w ZC<w π°≤° J¡F° ı°w° Fæ $ ıæŸu N≈fiu tC© Ju¡ _bR¡≈ J¡°u Ìu©fiu J¡∑ oh~>°
J¡≤fiub°Ô° ≈C”T Ì≈ÕdR¡≈ ≈°<@ Ju¡ «¡≈≤ N<@R¡» N≈fiu tC©R¡≈ FÙ J¡≤d Ÿu tC© J¡°u Ìu©w° Fæ,
bæŸu FÙ ≈®J¨¡w tu* ŸtHfi° ª°<FÎ $$58$$
∫<Ì wCt J¡≤d°u* J¡° _b˚°b FÙ N≈fi° _b˚°b t°fiwu F°u, w°u ªÔfiu tua ˚Ù wC‡F°≤Ù _bw# Ÿ°tØ∫Õ
fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ wC‡F°≤° J¡wÕ¨Ãb-N<˚t°fi Δ∫SÕ FÙ Fæ ÎuŸ° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
_bw#_≈∏Ìfi-„<•w Ÿu ≤<Fw, NŸwg-_bR¡≈b°Ô° wS° NbÔ‡ffi b<ıÕw ınR¡≈ J¡≤d ªæw∏∫
Ju¡ π°≤° Ÿ‡≈°<Ìw J¡wÕΔ∫°SÕ-≈®J¡°„ Ju¡ <ffi° _≈∏Ìfi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $$59$$ J¡w°Õ Ju¡ π°≤° N<@<‹™>w
fi F…Î oŸ J¡≤d tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ „<•w fiFÙa ≤F ŸJ¡wÙ, J¡°¸>fiub°Ô° ∫<Ì fi F°u w°u •∫° F≥ŸCÎ tu* JC¡~>
J¡≤fiu J¡∑ „<•w ≤F ŸJ¡wÙ Fæ $$60$$ Fu <ªW, ©±>gy ≈®F°≤ N°æ≤ wÌ…W≤˚°bÙ ~>uÌfi <J®¡∫° Ju¡ <ÔÎ ≈C”T
tu* FÙ „<•w Fæ $ NÃ∫∏w ın wÔb°≤ tu* t¥Ô Ÿu ÔuJ¡≤ Ÿt_w Nb∫bR¡≈ ≈J¡≤d°u* Ju¡ F°uwu F…Î ˚Ù
•w¡ „<•w fiFÙ* ≤F ŸJ¡wÙ $$61$$ Fu <t`, wCt J¡w°Õ fiFÙ* F°u, oŸ<ÔÎ <fi≤SÕJ¡ Ì…#©˚°yÙ tw
F°uN°u $ Fu t¥©Õ, ≈°t≤ Ju¡ ŸÂ„ ≈®J¨¡<w Ju¡ J¡°∫°u˘ tua ÌqŸ≤u Ju¡ <ÔÎ •Ôu„ ŸFfi „°u˚° fiFÙ* Ìuw° $$62$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ t°uF Ÿu ıÙbR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F…Î N„fi°∫° N°<Ì Ÿu ≈Ù±g§t°fi oÕÿb≤ J¡∑ tæ*
≈us° Jæ¡Ÿu J¡≤ ŸJ¡w° Fq≥ Nw# ŸJu¡ <ÔÎ NfiuJ¡ ≈®∫Ãfi°u* Ÿu Ÿa|<¸>w F°u ≤F° tæ* oÕÿb≤ Ju¡ <bT∫ tau „°uJ¡
J¡≤w° Fq≥ , w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u wC‡F°≤u ŸÂ„ F°uy°, ŸÙ Ju¡ <ÔÎ wC‡Fu* „°uJ¡ J¡≤fi° ª°<FÎ, oÕÿb≤ w°u wC‡F°≤u ŸÂ„ Fæ fiFÙ*,
Nw# ŸJ¡° •∫° „°uJ¡ J¡≤°uyu $ •∫°u*<J¡ fi w°u ŸJ¡° J¡°uoÕ J¨¡w J¡tÕ Ÿu FÙ ∫F°≥ ≈®∫°uıfi Fæ N°æ≤ fi J¡°uoÕ
NJ¨¡w NJ¡tÕ Ÿu FÙ ≈®∫°uıfi Fæ $$63$$ Fu <ªW, J¡°∫ÕJ¡°≤dŸa|°w Ju N<˚t°fi Ÿu "oŸ N°Ãt° J¡° tæ*
≈J¡°≤ J¡≤w° F¥≥' oŸ ˚®t Ÿu wCt ≈¿≤¿h~>∏fi fC<] J¡°u ≈Ù<nw J¡≤wu F°u Ÿa|°w tu* ≤Ffiub°Ôu ≈°≥ª ≈®°≥d,
tfi, fC<] N°æ≤ ÌŸ o¿∏B∫ Ÿ˚Ù Nªuwfi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiJ¡° ˚°uy°u* Ÿu JC¡~> ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ
<J¡ŸÙ J¡° <J¡ŸÙ Ju¡ <ÔÎ JC¡~> ˚Ù ≈∫°uy fiFÙ* F°uw°, ∫F ˚°b Fæ $$64$$
Nw# ≈¿≤„uT Ÿu oÕÿb≤ Ju¡ <ÔÎ FÙ wC‡Fu* ≈®b¨<W J¡FfiÙ ª°<FÎ, ≈≤ ŸJ¡° w°u W≤ J¡F° FÙ y∫° Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, ∫<Ì wC‡F°≤° ∫F N<˚≈®°∫ Fæ <J¡ ˚°uy Ju¡ _b°tÙ J¡w°Õ ≈≤t°Ãt° Ju¡ <ÔÎ tu≤Ù wS°u•w
≈®J¡°≤ J¡∑ NS°u˘ tu* ≈®b¨<W Fæ, w°u ∫F ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ˚°uy Ju¡ _b°tÙ ≈≤t°Ãt° J¡∑ JC¡~> ˚Ù oh~>°
fiFÙ* Fæ, J¡°≤d <J¡ bF ŸÌ° FÙ w¨›w Fæ $$65$$
≈≤t°Ãt° ≈¿≤≈¥dÕ N°æ≤ N<πwÙ∫ Fæ, Nw# ŸJ¡°u oh~>° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
_b˚°bw# ≈®J¡°„_b˚°b, ŸbÕ` Δ∫°≈J¡, N<πwÙ∫ ªæw∏∫°Ãt° fiu FÙ oŸ Ÿt_w f®Ê°^±> J¡°u Δ∫°›w
J¡≤ ≤•©° Fæ, oŸ<ÔÎ ÌqŸ≤Ù J¡°uoÕ J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* Fæ $$66$$
Ÿt_w ıywg J¡∑ ≈≤t°Ãt° fiu FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* J¡v≈fi° J¡∑ Fæ, Nw# J¡°uoÕ b_wC NÔU∫ fi F°ufiu Ÿu
≈≤t°Ãt° J¡°u ıywg tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ oh~>° fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
1168 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N<bΩ°≈®∫C•w ÎJ¡ N°æ≤ NfiuJ¡ Ju¡ ≈®J¡°„J¡ Ÿt_w_bR¡≈ N°Ãt° fiu N≈fiÙ FÙ N°Ãt° Ju¡ N∏Ì≤
ıywg J¡° <fit°Õd <J¡∫° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tua Ÿf JC¡~> ≈®°›w F°ufiu Ÿu N∏w≤°Ãt° <J¡ŸJ¡∑ oh~>° J¡≤uy° $$67$$
∫<Ì Ÿ˚Ù JC¡~> oÕÿb≤ J¡° FÙ Fæ, w°u Ÿtua tu≤Ù oh~>° Jæ¡Ÿu F…oÕ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, wC‡F°≤u ıæŸu t¥©°u˘ J¡∑ Â<‹¸> Ÿu FÙ oŸ ıywg tu* Δ∫SÕ s°u˚ Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ,
<ıŸ ≈®J¡°≤ ≤°ı° J¡∑ ˜Ù J¡°u Ìu©J¡≤ t¥©Õ ∫Cb° J¡°u tÌt∫Ù Nb_S° Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$68$$
wf Ÿ ≈≤t°Ãt° Ju¡ FÙ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ _S°≈fi J¡≤ tæ* ŸJu¡ NfiCy®F Ÿu ˚°uy°u* J¡°u ≈®°›w J¡R¡≥y° $ oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
(N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ f°≥@fiu J¡∑ oh~>° Ju¡ J¡°≤d) Fu ŸC∏Ì≤ <ªW, wCt N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S N≈fi°
Ÿ‡f∏@ J¡≤fiu J¡∑ oh~>° ≤©wu F°u, ≈≤∏wC wCt ŸJu¡ Ÿ‡f∏@Ù ∫°fiÙ Ÿ‡f∏@ Ju¡ ∫°uÀ∫ ŸÙ ≈®J¡°≤ fiFÙ*
F°u ŸJ¡wu, <ıŸ ≈®J¡°≤ JC¡ŸCt Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ju¡ ∫°uÀ∫ k¡Ô fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ JC¡ŸCt Ÿu
Ã≈∏fi F…N° ˚Ù k¡Ô JC¡ŸCt Ÿu f<FtCÕ© F°ufiu Ju¡ J¡°≤d JC¡ŸCt tu* ≤Ffiub°Ôu ŸCy¿∏@ N°<Ì Ju¡ ≈˚°uy FuwC
Ÿ‡f∏@ Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* F°uw°, •∫°u*<J¡ k¡Ô J¡∑ N<˚b¨<] F°ufiu ≈≤ JC¡ŸCt J¡° <w≤°u˚°b F°u ı°w° Fæ, oŸÙ
≈®J¡°≤ ∫F°≥ ˚Ù ŸtH Ôufi° ª°<FÎ $$69$$
Ÿ‡f∏@ J¡∑ N∫°uÀ∫w° J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ tC¶∫ Ÿ‡f∏@ J¡° Ôsd J¡Fwu Faæ $
Fu <ªW, ÎJ¡ ≈Ì°SÕ J¡∑ <J®¡∫° Ÿu ∫° ˚∫ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ <J®¡∫°N°u* Ÿu ÎJ¡ ≈Ì°SÕ Ju¡ ÌqŸ≤u ≈Ì°SÕ tu <tÔ
ı°fiu Ÿu ÎJ¡ J¡° ÌqŸ≤u tu* ı°u N∏w˚°Õb F°u ı°w° Fæ ∫° Ÿ N∏w˚°Õb Ÿu ı°u Îu•∫ F°u ı°w° Fæ, bFÙ
Ÿ‡f∏@k¡Ôw# Ôsd Fæ, ∫°u* Ÿ‡f∏@Ôsd <bπ°fi°u* Ju¡ π°≤° J¡F° y∫° Fæ $ b柰 Ÿ‡f∏@ πæw°b_S° tu* FÙ
F°u ŸJ¡w° Fæ,≈≤ Nf πæw Fæ fiFÙ*, <J¡∏wC Nπæw Fæ, Nw# Ÿ‡f∏@ Jæ¡Ÿu ? $$70$$ Fu <ªW, wCt •w tC¶∫
Ÿ‡f∏@ tu* FuwC fiFÙ* F°u ∫°fiÙ tC¶∫ Ÿ‡f∏@ Ju¡ <ÔÎ N∫°uÀ∫ F°u, •∫°u*<J¡ wCt _bw# ÎJ¡ ≈®J¡°≤ Ju¡ fiFÙ* F°u,
wC‡F°≤u J¡°∫Õ ˚Ù fi°fi° ≈®J¡°≤ Ju¡ Fæ* N°æ≤ fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ <b<Fw N°æ≤ <fi<T] <J®¡∫°N°u* J¡∑ N°u≤ HCJ¡∑ F…oÕ
wC‡F°≤Ù ŸC©-Ì…#© Ì„°Î≥ ˚Ù ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ* $$71$$ ı°u Ÿt Fæ*, fiJ¡° ∫°fiÙ sÙ≤ N°æ≤ sÙ≤ J¡°,
ı°u N@ÕŸt Fæ*, fiJ¡° ∫°fiÙ sÙ≤ N°æ≤ fiÙ≤ J¡° ˚Ù ≈≤_≈≤ Ÿ‡f∏@ Ìu©° y∫° Fæ $ ≈≤∏wC ı°u <bÔsd Fæ*
∫°fiÙ N<÷ N°æ≤ ıÔ J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w <b”] Fæ*, fiJ¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ <b≤°u<@∫°u* J¡°
ıt|¸> F°ufiu ≈≤ w°u ÎJ¡ J¡° <bfi°„ FÙ Ìu©° ı°w° Fæ, Ÿ‡f∏@ J¡° Nb_S°fi fiFÙ* Ìu©° ı°w° $$72$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ „ÆÌ, _≈„Õ, R¡≈ N°<Ì ≈≤_≈≤ <b”] yCdb°Ôu ˚Ù Ÿ¥‚t ˚¥w°u* J¡° ≈aªÙJ¡≤d
π°≤° ıæŸu Ÿ‡f∏@ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ tu≤° N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ •∫°u* fiFÙa F°uy° ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
„ÆÌ, _≈„Õ N°<Ì <b”] yCdb°fig ≈Ì°S°u˘ tu* ≈≤_≈≤ <b”]w° fiFÙ* Fæ, •∫°ua*<J¡ ÌqŸ≤u BΔ∫°u* Ju¡ yCd
˚Ù ≈≤_≈≤ tuÔ tu ≈aªÙJ¨¡w BΔ∫°u* J¡° N°Z∫ J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu J¡F° Fæ #
„ÆÌæJ¡yCdt°J¡°„a „ÆÌ_≈„ÕyCd°u tR¡wg $ „ÆÌ_≈„ÕR¡≈yCdæ<˜yCda wuı h∫wu $$
„ÆÌ_≈„ÕR¡≈≤ŸyCdæ≤°≈ÿªwCyCÕd°# $ „ÆÌ_≈„ÕR¡≈≤Ÿy∏@æ# ≈aªyCd° tFÙ $$
N°J¡°„ Ju¡bÔ „ÆÌ yCdb°Ô° Fæ, b°∫C „ÆÌ N°æ≤ _≈„Õ yCdb°Ô° Fæ, wuı „ÆÌ, _≈„Õ N°æ≤ R¡≈ -
ofi wÙfi yCd°u* Ÿu wÙfi yCdb°Ô° J¡F° ı°w° Fæ, ıÔ „ÆÌ, _≈„Õ, R¡≈ N°æ≤ ≤Ÿ ofi ª°≤ yCd°u* Ÿu ∫C•w Fæ
ŸyÕ - 82] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1169
N°æ≤ ≈¨ØbÙ „ÆÌ, _≈„Õ, R¡≈, ≤Ÿ N°æ≤ y∏@ ofi ≈°≥ª yCd°u* Ÿu ∫C•w Fæ $ ≈®J¨¡w tu* Ÿa<bwg N°æ≤ ınw° J¡°
<b≤°u@ F°ufiu Ÿu ınR¡≈ wC‡F°≤u π°≤° ∫<Ì Ÿa<bwg h∫Cw F°u ı°∫uyÙ w°u Ÿ°@J¡ Ju¡ ˚°b Ÿu ın Na„ <Ÿ]
FÙ fiFÙa F°uy°, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* wC‡F°≤Ù FÙ N<Ÿ<] J¡° ≈®ŸayR¡≈ Ì…#© ≈®°›w F°u ı°∫uy° $ ∫<Ì Ÿa<bwg Ju¡
π°≤° wCt h∫Cw F°u ı°N°uyu w°u wCtfiu N≈fiu FÙ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ N°ÃtŸ‡f∏@ J¡∑ oh~>° J¡∑, ∫F ≈®°›w
F°uy° $ oŸ<ÔÎ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ ª°Ffiub°Ôu wCt Ì°ufi°u* ≈®J¡°≤ Ÿu ˚Ù Ÿa<bwg Ÿu h∫Cw fi F°u, ∫F
w°Ã≈∫Õ Fæ $$73$$ NSb° N°ÃtI°fi Ÿu wC‡F°≤u ıæŸu Ì…#©≈®Ì Âÿ∫°u* J¡° h~>uÌ F°u ı°fiu ≈≤ Ì…#©„¥∏∫
<fi≤<w„∫ N°fi∏Ì°Ãtt°` J¡° ≈¿≤„uT ≤F ı°w° Fæ $ ∫<Ì owfiu Ÿu wCt Ÿ∏wC‹¸> ≤F ŸJ¡wu F°u, w°u ÎJ¡°y®
º∫°fi Ÿu ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ <b¿h~>∏fi Ÿt°<@ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ N°ÃtÌ„ÙÕ F°u ı°N°u $$74$$
wCtJ¡°u Ÿt°<@ tu* FÙ ŸC© Fæ, fi <J¡ ŸaJ¡v≈°u∏tC©w° t*u, •∫°u*<J¡ <„Ô° Ju¡ «¡≈≤ <y≤° F…N° H≤fiu
J¡° ıÔ ıæŸu <„Ô° Ÿu ¸>J¡≤°J¡≤ NfiuJ¡ w≤F <b˚•w F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ŸaJ¡v≈°ua Ju¡ π°≤° ÌuF N°<Ì Ju¡
«¡≈≤ <y≤Ù F…oÕ Ÿa<bwg o<∏B∫°u* Ju¡ Ì≤b°ı°u* Ÿu NfiuJ¡ w≤F <b˚•w F°uJ¡≤ <b„ÙdÕ-ŸÙ F°u ı°wÙ Fæ, Nw#
bFÙ Ì…#© Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
≈°T°d Ju¡ ŸÂ„ ın tfi, ÌuF, o¿∏B∫ N°<Ì tau ŸaJ¡v≈°u∏tC©w° J¡°u wCt Ì…#©≈®Ì Ÿa<bwg J¡∑ h∫C<w
ŸtH°u $$75$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ tæ* ŸaJ¡v≈ fiFÙ* J¡≤w°, <J¡∏wC J¡w¨ÕÃb_b˚°b Ÿu N°Ãt° FÙ ŸaJ¡v≈ J¡≤w° Fæ, w°u
∫F „aJ¡° ∫C•w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, J¡v≈fi°R¡≈Ù ≈aJ¡ Ÿu b<ıÕw wS° ŸaJ¡v≈°<Ì tfifi Ju¡ ºbaŸR¡≈ N°Ãt° tu* J¡w¨Õw° Jæ¡ŸÙ,
•∫° J¡FÙ* N°J¡°„ tau ≈C‹≈ <J¡ŸÙ w≤F Ã≈∏fi F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$76$$ ıæŸu N°J¡°„ tau F°S, ≈æ≤ N°<Ì
Nay F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡wu, bæŸu FÙ N°Ãt° tu* J¡w¨ÕÃb F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡w° $ Fu <ªW, wC‡F°≤u FÙ π°≤° J¡¿v≈w
NfiuJ¡R¡≈w° N°æ≤ ÎJ¡R¡≈w° Ÿu ∫F N°Ãt° N≈fiu tua Ju¡bÔ _kC¡¿≤w FÙ F°uw° Fæ, J¡v≈fi° fiFÙ* J¡≤w° $$77$$
ıæŸu ŸtCB N≈fiu N∏Ì≤ ıÔ_bR¡≈ k¡ufi, fCÌgfCÌg N°æ≤ w≤ay°u* Ÿu _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ N°˚°Ÿt°`
_bR¡≈ Ÿb°ÕÃtJ¡ oŸ <ªÌ°Ãt° tua ıywg _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$78$$ ıæŸu ŸtCB tu* w›w Nay°≤ fiFÙ* ≤F
ŸJ¡w°, bæŸu FÙ N°Ãt° tu* ÌqŸ≤Ù J¡°uoÕ J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* ≤F ŸJ¡wÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ıf N°ÃtÌub tu* J¡v≈fi°
J¡° N˚°b Fæ wS° tfi Îba ÌuF ın Fæ*, wf <bbuJ¡ Â<‹¸> Ÿu ∫F N∏∫ Fæ, ∫F N∏∫ fiFÙ* Fæ, ∫F „C˚ Fæ, ∫F
N„C˚ Fæ "oÃ∫°¿Ì NŸwg J¡v≈fi°Î≥ J¡v≈J¡ Ju¡ ˚°b Ÿu FÙ fiFÙ* ≤F ŸJ¡wÙ $ ÎuŸÙ ¿_S<w tau Fu ŸC∏Ì≤
<ªW, ŸabuΩ Ÿu <fitCÕ•w Ÿa<bwg FÙ Ÿ°≤˚¥w b_wC Fæ, ÌqŸ≤Ù fiFÙ* $$79,80$$ Fu <ªW, ıæŸu N°J¡°„ tu*
N≤^∫ fiFÙ* Fæ, bæŸu FÙ ≈¥b°uÕ•w Ÿwg J¡v≈fi°Î≥ N°Ãt° tu* Fæ* FÙ fiFÙ*, ŸabuΩ Ÿu b<ıÕw Ju¡bÔ Ÿa<bwg FÙ oŸ
ıywg Ju¡ R¡≈ tu* <b_w¨w FCoÕ Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿtu* ∫F tæ* Fq≥, ∫F N∏∫ Fæ" oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ NŸwg J¡v≈fi°N°u*
J¡° NbŸ≤ FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$81$$ Fu <ªW, Nfi°<Ì R¡≈b<ıÕw, ŸbÕy°tÙ N°æ≤ Δ∫°≈J¡ N°Ãt° tu*
J¡v≈fi°N°u* J¡° J¡°æfi N°≤°u≈ J¡≤ ŸJ¡w° Fæ ? •∫° N°J¡°„ tu* M¡ÀbuÌ N°<Ì Ôu¶∫t°` J¡°u J¡°uoÕ <Ô≈Ù f]
J¡≤ ŸJ¡w° Fæ ? $$82$$
Fu <ªW, N≈fiu <fitÕÔ _b˚°b Ÿu wCtfiu ıf NŸa<ÌÀ@ N°æ≤ ≈®Ã∫s R¡≈ Ÿu ∫F ı°fi <Ô∫° ¿J¡
b_wCR¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] wS° ≈Ì N°æ≤ NS°u˘ tu*a Ÿ°≤˚¥w Ju¡bÔ Ÿa<bÃ_b˚°b N°Ãt° FÙ Ÿt_w <Ì„°N°u* J¡°u
1170 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈¥dÕ J¡≤ ¿_Sw Fæ, wf tu≤u ŸC©-Ì…#©°u* Ju¡ Ôu„ Ÿ ≈®J¡°≤ sÙd F°u y∫u, <ıŸ ≈®J¡°≤ t¨yw¨‹d° tu* ≈®wÙw
ıÔ, ≤≠ıC tu* ≈®wÙw Ÿ≈Õ N°æ≤ „C<•wŸÙ≈Ù tau ≈®wÙw ≤ıw ŸÃ∫I°fi Ÿu sÙd F°u ı°wu Fæ*, •∫°u*<J¡
<fiÿª∫ FÙ ≈¥b°uÕ•w ŸC©-Ì…#© ≈®Ã∫∫ ˚®°¿∏wR¡≈ Fæ, ∫S°SÕ fiFÙ* Fæ* $$83$$
f∫°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

<w≤°ŸÙb°≥ ŸyÕ
<ªW N°æ≤ o¿∏B∫°u* Ju¡ ≤Fwu Ÿt_w Ì°uTR¡≈Ù NfiS°u˘ J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ N°æ≤
fiJu¡ N˚°b tua Ÿt_w yCdR¡≈Ù ŸC© J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $
ZÙ b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, tC<fi∫°u* tu* Zu‹™> >@Ù≤ Ÿ bÙwFΔ∫ tC<fi fiu <b„C] @°≤d° Ÿu
Ÿt¿∏bw fC<] Ÿu ÎJ¡°∏w tua ¿_Sw F°uJ¡≤ ≈Cfi# N≈fiÙ o¿∏Ì®∫°ua J¡°u ŸC∏Ì≤ ≤Ù<w Ÿu ∫F f°u@fi <J¡∫° $$1$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, o¿∏B∫°u* Ju¡ <ÔÎ •w tC<fi bÙwFΔ∫ fiu ÎJ¡°∏w tu* ¿_Sw F°uJ¡≤ ı°u f°u@-≈®Ì°fi <J¡∫° S°,
ŸJ¡°u tæ* N°≈ Ÿu _≈‹¸> J¡Fw° Fq≥ , Ÿu Zbd J¡∑<ı∫u $ Zbd J¡≤fiu Ÿu N°≈ Ÿ ˚°bfi° J¡°u ≈®°›w
F°uJ¡≤ tC•w F°u ı°oÎ $$2$$ Fu o¿∏B∫b¨∏Ì, N°≈ Ô°uy°u* J¡∑ ∫F ı°u <bª°≤ ̨<‹¸> Ÿu ≈®<Ÿ] N°ÃtŸW° Fæ
∫°fiÙ N≈fi° N¿_wÃb Fæ, bF ıÙbfiJ¡°Ô tau NfiSÕR¡≈ Ì…#© J¡° FuwC Fæ N°æ≤ ŸJu¡ f°Ì <k¡≤-<k¡≤
t¨Ã∫C, fi≤J¡ N°<Ì J¡°u Ìufiub°Ô° Fæ, oŸ<ÔÎ ≈¥bÕ tau ≈®Ì<„Õw Ÿ<πª°≤ Ÿu N°≈ Ô°uy N≈fiÙ •w <tØ∫°˚¥w
ŸW° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ÌÙ<ıÎ $$3$$ tu≤u ≈¥bÕ tu* <J¡∫u y∫u N°Ãtw[b Ju¡ ≈Ìu„ Ÿu N°≈ Ô°uy°u* J¡∑ ∫F
<tØ∫°˚¥w ŸW° <bfi°„ J¡°u ≈®°›w FÙ F°u yoÕ, ÎuŸ° tæ* t°fiw° Fq≥, •∫°u* <J¡ N°≈ NI°fi Ÿu Ã≈∏fi F…Î Fæ*,
Nw# ≈Ìu„ Ÿu NI°fi J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ ŸW° J¡°u ≈®°›w fiFÙ* J¡≤ ŸJu*¡yu $$4$$
Nf <ªW Ju¡ ≈®<w ˚Ù b柰 ≈Ìu„ Ìuwu Fæa $
Fu wCh~> <ªW, wC‡F°≤Ù N≈fiÙ ŸW° Ju¡bÔ wC‡F°≤u Ì…#© Ju¡ <ÔÎ FÙ _≈‹¸>R¡≈w° J¡°u Ÿ ≈®J¡°≤
≈®°›w F°uwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔwu Ÿt∫ w›w J¡°aªfi J¡∑ fi°o˘ ≈®≠b<Ôw F°uJ¡≤ „ÆÌ J¡≤fiub°ÔÙ N<÷ tu*
J¡∑ yoÕ J®¡∑n° f°ÔJ¡ N°æ≤ ≈¿s∫°u* Ju¡ ≈°ÿbÕ˚°y Ju¡ Ì°F Ju¡ <ÔÎ F°uwÙ Fæ $$5$$
<ªW N°æ≤ o¿∏Ì®∫ ŸtCÌ°∫ J¡∑ ŸW° Ÿu F…oÕ NfiSÕ-≈≤‡≈≤° J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu <ªW, wCt Ìu©°u <J¡ wC‡F°≤° N¿_wÃb F°ufiu ≈≤ ˚®td„ÙÔ t¥©°u˘ Ju¡ ≤°y, πuT°<Ì w≤ay°u* Ÿu Δ∫°›w
ŸaŸ°R¡≈Ù fi<Ì∫°u* J¡° Ÿt¥F J¡°ÔR¡≈Ù <b„°Ô ŸtCB tu* ≈®<b‹¸> F°u ≤F° Fæ $$6$$ Ìu<©Î, ≈≤_≈≤ ÎJ¡
ÌqŸ≤°u* Ju¡ NFaJ¡°≤°u* Ÿu F°ufiub°Ôu ÎJ¡ ÌqŸ≤°u* Ju¡ b@, ≈≤°ı∫, Ã≈Ùnfi N°<Ì J¡∑ <ª∏w°N°u* Ÿu ∫C•w Ì…#©
J¡∑ ≈a<•w∫°≥ J¡FÙ* Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ <y≤ ≤FÙ* Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ tF°b¨<‹¸> J¡∑ @°≤°Î≥ <y≤ ≤FÙ F°u* $$7$$ NŸÙt,
⁄Ì∫ J¡° ∏t¥Ôfi J¡≤fiu tua Ωw, ˚ÙTd J®¡∏Ìfi J¡≤°fiub°ÔÙ wS° J®¥¡≤ Ÿa≈<W-<b≈<WR¡≈Ù tF°t°≤Ù
ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ≈®_kC¡¿≤w F°u ≤FÙ Fæ $$8$$ oŸ „≤Ù≤R¡≈Ù ııÕ≤ b¨s Ju¡ «¡≈≤ <fitÕÔ wS° ≈®J¡°„t°fi
ı≤°-t≤dR¡≈Ù taı≤Ù <bJ¡<Ÿw F°u ≤FÙ Fæ, <ıŸtu* J¡°Ÿ-ÿb°Ÿ (©°≥ŸÙ) R¡≈Ù y¥≥ı ≤Fu ˚®t≤ <bΩt°fi
Fæ* $$9$$ tfi°u≤S°u* Ju¡ w≤ayR¡≈Ù Ÿ≈°u˘ Ÿu bu<‹¸>w, <fiF°≤R¡≈Ù ∫°fiÙ <fi<fn ınw°R¡≈Ù o¿∏B∫°u* Ju¡ <~>Ì®R¡≈Ù
π°≤°u* Ÿu ∫C•w „≤Ù≤ Ju¡ J¡°u¸>≤ tu* (⁄Ì∫ tu*) ı°Ô<fit°Õd tu* Δ∫y®, ª≈Ô <ª*w°R¡≈Ù tJ¡nÙ N≈fiu ˚Ùw≤
|¥t ≤FÙ Fæ $$10$$ Ô°u˚R¡≈Ù N≈fiu <bÔ°Ÿ°u* Ÿu „ÆÌ J¡≤ ≤F° <ªWR¡≈Ù ≈sÙ ŸC©-Ì…#©R¡≈ wÙ‚d
ŸyÕ - 83] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1171
ª°u*ª Ÿu „t, Ìt, @t°Õ<Ì k¡Ô°u* Ju¡ ≈C‹≈R¡≈Ù yCd Ÿt¥F°ua J¡°u J¡w≤ ≤F° Fæ $$11$$ N≈<b`, Ì…‹¸> N°ª≤d
J¡≤fiub°Ô° J¡°tR¡≈Ù J¡JÕ¡„ tCy°Õ ≤°y N°<Ì b°Ÿfi°N°u* Ÿu Δ∫°›w tfiR¡≈Ù J¥¡nu Ju¡ i>u≤ J¡°u o@≤-@≤
<b_w¨w J¡≤ Ìuw° Fæ ∫°fiÙ f°≤-f°≤ N≈fiu ≈æ≤°u* Ÿu k¡æÔ° Ìuw° Fæ $$12$$ t°uFR¡≈Ù tF°≤°<` tua ˚∫°bF
NI°fiR¡≈Ù vÔ¥ F¨Ì∫R¡≈Ù b¨s Ju¡ «¡≈≤ ÿt„°fi tu* buw°Ô J¡∑ fi°o˘ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu y≤ı ≤F° Fæ $$13$$
Fu o¿∏B∫yd, N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ <bΩt°fi ≤Fwu ∫u N°æ≤ ofiŸu ÌqŸ≤Ù ˚Ù fF…w ŸÙ N„C˚-<Z∫°≥≤°<` tua
<≈„°<ª<fi∫°u* J¡∑ fi°o˘ y≤ıwÙ ≤FwÙ Fæ* $$14$$
Nf <ªW N°æ≤ o¿∏Ì®∫yd°u* Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ Ÿt_w yCd°u* J¡∑ Ÿ‡≈<W <Ì©Ô°wu Fæa $
Fu Ÿ°@°u <ªW, wC‡F°≤u <bΩt°fi fi ≤Fwu Ÿ‡≈¥dÕ „C˚<Z∫°≥ (N°yu J¡FÙ ı°fiub°ÔÙ yCdR¡≈Ù<Z∫°≥)
<bbuJ¡R¡≈Ù ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w Ÿ ≈®J¡°≤ ≈¥dÕR¡≈ Ÿu <bJ¡<Ÿw F°uwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®°w#J¡°Ô tu*
J¡t<Ô<fi∫°≥ $$15$$ t°uFR¡≈Ù wCT°≤ Ÿu b<ıÕw, <fitÕÔ <bbuJ¡ ≈®J¡°„ Ÿu Ÿt¿∏bw wS° tfiR¡≈Ù ≤ı°uyCd
Ÿu „¥∏∫ Nf ⁄Ì∫°J¡°„R¡≈ f®Ê „°u<˚w F°u ≤F° Fæ $$16$$ <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡Ù N°„aJ¡° Ju¡ <ffi°
N°J¡°„t^±>Ô tu* ≈<ww N°æ≤ b°∫C N°<Ì Ÿu N°JC¡<Ôw b¨<‹¸> @°≤°N°u* J¡∑ fi°o˘ <bsu≈°u* Ju¡ FuwC <bJ¡v≈-
Ÿt¥F Nf fiFÙ* <y≤wu Fæ* $$17$$ ŸfJ¡°u N°fi∏Ì Ìufiub°ÔÙ, „°∏w, ≈≤t ≈<b` (Ÿf ˚¥w°u* tau) tæ`Ù ⁄Ì∫
tu* ÎuŸu Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ıæŸu w”b≤ tau tfi°uF≤ taı≤Ù Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$18$$ ˚Ùw≤ Ÿu <~>Bb°ÔÙ ∫°fiÙ
N≈¥dÕw° Ÿu ∫C•w wS° ınw° Ÿu ˚≤u t¥©°u˘ tu* <bΩ°, J¡°æ„Ô N°<Ì yCd°u* J¡° Ÿ‡f∏@ J¡≤°fiub°ÔÙ <ª∏w°
Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿ¥© ≤FÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ <FtÌÀ@ J¡t<ÔfiÙ $$19$$ NI°fi J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ ⁄Ì∫ tu*
N≈fiu I°fi J¡° ≈®J¡°„ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®J¡¸>R¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°u ≤F° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ „≤ÃJ¡°Ô tu* tu|°u* Ju¡
„°∏w F°u ı°fiu ≈≤ N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õt^±>Ô ≈®J¡¸>R¡≈w° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$20$$ b°∫C Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤
ŸtCB ıæŸu Ÿtw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ, ÎuŸu FÙ ≈®Ÿ∏fi, <b„°Ô y°‡˚Ù∫Õ Ÿu ∫C•w, s°u˚„¥∏∫ wS° <bTtw°
Ju¡ Ÿ‡≈°ÌJ¡ FuwCN°u* Ÿu ≈≤°<ıw fi F…N° tfi Ÿtw° J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$21$$ N°Ãt°≤°tR¡≈Ù Nt¨w-
≈®b°F Ÿu ≈¥dÕ wS° N<bfi°„Ù N°fi∏Ì Ÿu ≈®ªC≤ ≈C”T „ÙwÔw° Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ ˚Ùw≤ Ÿ ≈®J¡°≤ ¿_Sw
≤Fw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ „ÙwÔ ª∏Ì®t° $$22$$ NI°fi J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ N°Ãt°J¡°≤ b¨<W∫°≥ ˚Ùw≤
Ÿu ≈¥dÕw° Ju¡ Ÿ‡≈°ÌJ¡ <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ N°æ≤ ŸŸu Ÿty® ª≤°ª≤∫C•w ıywg f°<@w F°uJ¡≤
Ju¡bÔ Ÿa<bÌa„t°` tu* <bZ°∏w F°u ı°w° Fæ $$23$$ Ju¡bÔ Ÿa<b∏t°` tu* <bZ°¿∏w F°u ı°fiu ≈≤ N°Ãt_bR¡≈
J¡°, ı°u <fi≤<w„∫ N°fi∏Ì Ÿu Δ∫°›w Fæ, ≈¥dÕR¡≈ Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ, ≈≤∏wC ∫F NfiC˚b N°„°R¡≈Ù
k¡°≥ŸÙ J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiub°Ôu ≈®°d-Ÿ‡f] ÌuF N°<Ì <bΩt°fiw°-Ì„° tau fiFÙ* F°uw° , NSb° Ÿa<bÌuJ¡-
<bZ°¿∏w F°u ı°fiu ≈≤ „≤Ù≤ f®Ê°fi∏Ì Ju¡ N°<b˚°Õb Ÿu t∏S≤ (˚°≤Ù) F°uJ¡≤ t°fi°u* Nt¨w Ju¡ ≈®°„fi Ÿu
˚¿≤w°J¡°≤ (≈¥dÕR¡≈) NfiC˚¥w F°uw° Fæ, ≈≤∏wC ∫F NfiC˚b N∏fi, ≈°fi N°<Ì N°„°R¡≈Ù ≈°„°u* J¡°
<fit°Õd J¡≤fiub°Ôu N°Ÿ<•w-≈®∫°uıJ¡ ≈®°d N°<Ì ≈°≈°u* J¡∑ <bΩt°fiw°-Ì„° tu* fiFÙ* F°uw° $$24$$
Ì°b°<Àfi Ÿu <ıfi b¨s°u* Ju¡ ≈Wu N°æ≤ ≤Ÿ ÌÀ@ F°u y∫u Fæ*, fi b¨s°u* tu bT°Õ F°ufiu ≈≤ ≈Cfi# ≈vÔb N°æ≤ ≤Ÿ°u*
J¡° <ıŸ ≈®J¡°≤ N°<b˚°Õb F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ I°fiR¡≈Ù N<÷ Ÿu <ıfiJ¡° ŸaŸ°≤, ı≤° N°æ≤ ı∏t°u* Ÿu
≈Ô<sw tF°t°yÕ fi‹¸> F°u y∫° Fæ, fi w[bI°u* tau ˚Ù N°≤°uÀ∫, wC<‹¸>, ≈C<‹¸>, J¡°¿∏w N°<Ì yCd°u* J¡°
≈Cfi# N°<b˚°Õb F°u ı°w° Fæ $$25$$
1172 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
<fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈Ù N°Ãt° tu* ≈Cfi≤°b¨<W„¥∏∫ <bZ°¿∏w FÙ Ÿt_w yCd°u* J¡∑ Nb<@ Fæ, ŸJu¡
≈®Ÿay Ÿu w[bI tF°≈C”T tu* ÌqŸ≤u ˚Ù Nfi∏w yCd N° ı°wu Fæ* ≈≤ fiJ¡° bdÕfi fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°,
oŸ N°„∫ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
w[bI ≈C”T <k¡≤ ı∏t fi F°u, oŸ<ÔÎ N°Ãt°R¡≈Ù b¨s Ju¡ «¡≈≤ <ª≤J¡°Ô wJ¡ <bZ°¿∏w J¡≤w°
Fæ $ (Fu <ªW, wC‡F°≤° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤) oŸ w≤F J¡∑ Îba N∏∫ w≤F J¡∑ NfiuJ¡ „C˚ yCd°u* J¡∑
Ÿ‡≈<W∫°≥ ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ* $$26$$ Fu ŸbÕ˚sJ¡ <ªW, Ÿt_w N°„°R¡≈Ù s∫≤°uy J¡°u N°Z∫ Ìufiub°Ôu
wC‡F°≤u N¿_wÃb Ju¡ <t¸> ı°fiu ≈≤ (ŸbÕ<b@ yCd ≈®°›w F°u ı°wu Fæ*, ∫F f°w <fi¿ÿªw F…oÕ) Fu <ªW, Nf
wCtŸu J¡Fw° Fq≥ <J¡ ofi Ì°u ≈s°u* tu* Ÿu ∫°fiÙ N°Ã∫¿∏wJ¡ N°Ãt˚°b Ÿu ¿_S<w N°æ≤ N°Ã∫¿∏wJ¡ <fi≤°ÃtÃb
J¡° _bÙJ¡°≤ ofi Ì°ufi°*u ≈s°u* tu* Ÿu wCt <ıŸ <J¡ŸÙ ≈s Ÿu N≈fi° J¡v∫°d Ìu©°u ŸÙJ¡° sd ˚≤ tu*
N°Z∫ Ôu Ô°u $$27$$ tæ* w°u ∫F t°fiw° Fq≥ <J¡ Fu t°<fi∫°u* tu* Zu‹™> <ªW, N°Ã∫¿∏wJ¡ N°Ãt˚°b Ÿu ¿_Sw
FÙ wC‡F°≤u <ÔÎ ŸC© ≈®Ì Fæ $ Nw# Fu <ªW, wCt ŸÙ N˚°b J¡∑ (˚°b°∏w≤ „¥∏∫ N°Ãt ¿_S<w J¡∑)
˚°bfi° J¡≤°u, •∫°u*<J¡ ŸC© J¡° Ã∫°y J¡≤fi° tF°t¥©Õw° Fæ $$28$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ ªuwfi J¡° N≈fiu N∏Ì≤ N∏w˚°Õb J¡≤fiub°Ôu ≈¥bÕ<Ÿ] tfi°uR¡≈ Ÿu tu≤° ıÙbfi wCt
•∫°u* fiFÙ* ª°Fwu N°æ≤ tu≤° N°Ã∫¿∏wJ¡ N˚°b •∫°u* ª°Fwu F°u, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu <ªW, wC‡F°≤° N∏w˚°Õ<bw ªuwfi_bR¡≈ ı°u ≈®<Ÿ]R¡≈ Fæ, bF ∫<Ì ŸÃ∫ F°uw°, w°u Ÿ R¡≈ Ÿu
ıÙ ≤Fu wC‡F°≤° N˚°b J¡°æfi ª°Fw° $ Fu ŸC∏Ì≤, ≈≤∏wC wCt Ÿ R¡≈ Ÿu fiFÙ* F°u, ∫°fiÙ NŸwg F°u, ∫F tæ*
ZC<w, „°˜ N°<Ì Ju¡ NfiC˚b Ÿu <bª°≤ J¡≤ wCtŸu J¡Fw° Fq≥, «¡≈≤ «¡≈≤ Ÿuu fiFÙ* J¡Fw° Fq≥; (oŸ
N°Ã∫¿∏wJ¡ N°Ãt˚°b Ÿu Nb_S°fi wC‡F°≤u <ÔÎ <FwJ¡°≤J¡ ˚Ù Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* ) Fu <ªW, oŸŸu "tæ*
ıÙw° Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ <tØ∫° N°„° Ÿu wCt k¡¥Ô°u tw $ ıf wCt ≈FÔu Ÿu FÙ J¡¿v≈w F°u, wC‡F°≤Ù ŸW°
Fæ FÙ fiFÙ*, wf ı°u wC‡F°≤° N<_wÃb Fæ, bF ˚®tt¥ÔJ¡ FÙ <Ÿ] F°uw° Fæ $ Fu <ªW,Nf bFÙ ˚®°¿∏w <bª°≤
Ÿu N°Ã∫¿∏wJ¡ <bfi°„ J¡°u ≈®°›w F°u yoÕ $$29-31$$ Fu Ÿ°@°u, wC‡F°≤° _bR¡≈ owfi° FÙ Fæ <J¡ N°Ãt_bR¡≈
J¡° <bª°≤ fi J¡≤fi° $ N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ wC‡F°≤u _bR¡≈ J¡∑ Ÿ∏t°`R¡≈
wS° <bsu≈°ÃtJ¡ <bTtw° Ÿu „¥∏∫ ¿_S<w F°u ı°wÙ Fæ $$32$$ <bª°≤ fi J¡≤fiu ≈≤ wCt Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi
F°uwu F°u, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®J¡°„ Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ N∏@J¡°≤ $ Fu <ªW, <bª°≤ Ÿu wC‡F°≤° _bR¡≈ Ÿ ≈®J¡°≤
„°∏w F°u ı°w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®J¡°„ Ÿu N∏@J¡°≤ J¡° _bR¡≈ $$33$$ Fu Ÿ©u, owfiu Ÿt∫ wJ¡ wC‡F°≤u
_bR¡≈ Ju¡ <bT∫ tu* fF…w J¡t <bbuJ¡ ≤F°, oŸ<ÔÎ wC‡F°≤u _bR¡≈ J¡° Nv≈ <bbuJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d FÙ Ì…#©
J¡∑ FuwC wC‡F°≤Ù t°u¸>°oÕ Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F…oÕ, <ıŸ ≈®J¡°≤ t°uFı<fiw ŸaJ¡v≈t°` Ÿu f°ÔJ¡ Ju¡ „≤Ù≤
tu* buw°Ô Ã≈∏fi F°uw° Fæ, wC‡F°≤u t°u¸>u≈fi Ÿu ŸC©-Ì…#© N°<Ì π∏π, ı°u f®Ê°ıÙ Ju¡ π°≤° <J¡∫u y∫u
≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu ŸaJ¡v≈ Ÿt∫ tu* FÙ fiÿ∫ <Ÿ] F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d <bfi°„Ù
Fæ* $ <ıŸ <bbuJ¡ Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu I°fi°uÌ∫ sd tu* N<bΩ°ı<fiw ≈®°•wfi N≈fiu _bR¡≈ J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤
<fiÃ∫ ∫°fiÙ N°<Ì N°æ≤ N∏w Ÿu „¥∏∫ N°Ãt° Ju¡ _bR¡≈ J¡° N°<b˚°Õb F…N° Ÿ <bbuJ¡ J¡°u f°≤-f°≤
fit_J¡°≤ Fæ* $$34-36$$ Fu wCh~> <ªW, fF…w J¡≤Ju¡ wCt _b∫a ˚Ù Nf ≈®fC] F°u ªCJu¡ F°u N°æ≤ „°˜ Ÿu
FÙ f°u<@w F°u y∫u F°u $ <ªWw° Ju¡ <bfi‹¸> F°ufiu ≈≤ wCt ≈≤tuÿb≤ _bR¡≈ F°u $ ≈¥bÕ tu* ˚Ù ≈≤tuÿb≤ _bR¡≈
ŸyÕ - 83] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1173
FÙ Su, bwÕt°fi J¡°Ô tu* ˚Ù J¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ f°u@ Ÿu wC‡Fu* N≈fi° b°_w<bJ¡ _bR¡≈<bÔ°Ÿ
(≈≤tuÿb≤_bR¡≈Ãb) ≈®°›w F…N° Fæ, oŸ<ÔÎ Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* Ÿu tC•w wCt Ÿ°s°wg tFuÿb≤ FÙ F°u,
ÌqŸ≤u fiFÙ* F°u $$37,38$$ <ıŸJ¡∑ N<bbuJ¡ Ÿu Ã≈<W F°uwÙ Fæ, ŸJ¡° <bbuJ¡ Ÿu <bfi°„ F°u ı°w° Fæ $
≈®J¡°„ Ÿu N∏@J¡°≤ <bfi°„ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ ≈®J¡°„ J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ N∏@J¡°≤ F°u ı°w°
Fæ $$39$$ Fu Ÿ°@°u, wC‡F°≤u ≈¿≤¿h~∏fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù <bª°≤ Ju¡ » F°ufiu ≈≤ ŸC© J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ wC‡F°≤°
ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ∫F <bfi°„ ≈®°›w F…N° $$40$$ oŸ<ÔÎ <Ÿ]°∏w˚¥w ∫C<•w∫°u* Ÿu ∫F <fidÙÕw F…N° <J¡ wCt
NŸwg FÙ F°u $ Fu o¿∏B∫°u* Ju¡ _b°tÙ <ªW, wCt ŸaŸ°≤ Ÿu ≈°≤ F°u ı°N°u, wC‡F°≤° J¡v∫°d F°u $$41$$
<ªWu¿∏Ì®∫ Ju¡ _S°fi tu* ∫<Ì "<b[bu¿∏Ì®∫' ∫F ≈°™ >F°u w°uu <Ÿ]°∏w˚¥w ∫C<•w∫°u* Ÿu N≈fiu NŸÔÙ
_bR¡≈ J¡°u ≈®°›w J¡≤ ŸaŸ°≤ Ÿu ≈°≤ F°u ı°N°u, ∫F NSÕ J¡≤fi° ª°<FÎ $ tfi J¡∑ wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* ŸW° fiFÙ*
Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
≈FÔu ı°u J¡˚Ù ˚Ù fiFÙ* S°, bwÕt°fi tu* ˚Ù ı°u NŸwg Fæ, W≤J¡°Ô tu* ˚Ù <ıŸJ¡∑ F°ufiu J¡∑ Ÿ‡˚°bfi°
fiFÙ* Fæ, ÎuŸu Fu _bJ¡∑∫ tfi, wC‡F°≤° J¡v∫°d F°u $$42$$
<ªW J¡∑ NŸW° Ÿu FÙ ≈C”T°SÕ <Ÿ<] fwÔ°wu Fæ* $
Ÿ°æ˚°À∫b„ tæ* Ÿt_w <ª∏w°-≠b≤°u* Ÿu <fitCÕ•w F…N° Fq≥, „°∏w F…N° Fq≥, N°æ≤ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu w¨›w F°u
y∫° Fq≥, wC≤Ù∫≈Ì tau ¿_Sw tæ* N≈fiÙ N°Ãt° tu* ¿_Sw F°u y∫° F¥≥ $$43$$ oŸ<ÔÎ oŸ ŸaŸ°≤ tu* <ıŸJ¡∑
¿_S<w F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡wÙ, bF <ªW Fæ FÙ fiFÙ*, Fæ FÙ fiFÙ* $ N°Ãt° w°u Nbÿ∫ FÙ Fæ, Nbÿ∫ Fæ FÙ, N°Ãt°
J¡°u ~>°un J¡≤ N°æ≤ JC¡~> ˚Ù ŸŸu <˚∏fi fiFÙ* Fæ $$44$$
∫F N°Ãt° Fæ, tæ* wÃ_bR¡≈ FÙ F≥¥a, tCHŸu ≈¨SJg¡ ÌqŸ≤° JC¡~> ˚Ù J¡FÙ* fiFÙ* Fæ $ ≈®J¡°„t°fi <ªÃ_bR¡≈
f°u@°Ãt° tæ* FÙ ŸÌ° ŸbÕ` ≤Fw° Fq≥ $$45$$
„C]<ªÌuJ¡≤Ÿ N°Ãt° tu* "∫F N°Ãt° Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ıf J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, wf ÌqŸ≤Ù
J¡v≈fi°N°u* Ju¡ <bT∫ tu* w°u J¡Ffi° FÙ •∫° ? oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ŸbÕ<b@ tÔ°u* Ÿu b<ıÕw N°Ãt° Ju¡ N∏Ì≤ "∫F N°Ãt° Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ,
∫F tæ* t°fiw° Fq≥, •∫°au<J¡ ∫F ÎJ¡ N<πwÙ∫ N°Ãt° tu* ≈®<w∫°uyÙ Ju¡ ˚uÌ Ÿu F°ufiub°ÔÙ ∫°fiÙ N∏∫ b_wC J¡∑
ŸW° Ÿu F°ufiub°ÔÙ J¡v≈fi° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$46$$
oŸ<ÔÎ ≈≤t°Ãt° b°dÙ J¡° ˚Ù N<bT∫ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸÙ J¡°≤d Ÿu ∫°fiÙ N<πwÙ∫ b_wC tua J¡°uoÕ J¡v≈fi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ J¡°≤d Ÿu "tæ* ∫F N°Ãt°
Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡v≈fi° Ju¡ N<˚Δ∫aıJ¡ „ÆÌ°ua J¡° hª°≤d fi J¡≤w° F…N° tæ* t°æfiÙ F°uJ¡≤ Ÿ ≈®J¡°≤
N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw ≤Fw° Fq≥, <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔ tu* w≤ay $$47$$ tæ* N≈fiu ⁄Ì∫ tu* ın Na„ Ÿu „¥∏∫,
ı±>°a„ J¡∑ FuwC N<bΩ° J¡° ˚Ù f°@ F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d b°Ÿfi° Ÿu b¿ıÕw, <ªÌ°˚°Ÿ Ju¡ ˚Ù ≈¨SJg¡ fi ≤Ffiu
Ÿu ªuwfi°a„w° Ju¡ N°Z∫ Ÿu b<ıÕw ŸJu¡ N@Ùfi <J®¡∫°„<•w J¡° ˚Ù ≈≤°t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°d
Ÿaª≤d Ÿu „¥∏∫, ˚uÌJ¡ J¡° N˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ˚uÌ°a„ Ÿu „¥∏∫, ÎJ¡≤Ÿ, <ª∏t°` _bR¡≈, ıywg Ju¡
f°@ Ju¡ N°Z∫R¡≈ Ÿu ≈¿≤<„‹¸> Ÿa<bÌa„ J¡°u ≈®°›w J¡≤ tfi J¡∑ ªu‹¸>° N°æ≤ b°dÙ Ju¡ Δ∫°≈°≤ Ÿu „¥∏∫
F°uJ¡≤ <bZ°¿∏w Ôuw° Fq≥ $$48$$ <w≤°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
1174 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d

ª°æ≤°ŸÙb°≥ ŸyÕ
bÙwFΔ∫ tF°tC<fi J¡∑ Ÿt°<@ J¡°, ≈¨ØbÙ Ju¡ <bb≤ tau ¿_S<w J¡° wS° ŸJu¡
⁄Ì∫ tu* <bΩ°@≤Ãb, o∏Ì®Ãb,ydÃb N°<Ì Ju¡ NfiC˚b J¡° bdÕfi $
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B Ÿ ≈®J¡°≤ <fidÕ∫ J¡≤ bF tC<fi bÙwFΔ∫ Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* J¡°u ~>°unJ¡≤
<b∏º∫°<Ì® Ju¡ yà≤ J¡°u¸>≤ tau Ÿt°<@ Ôy°J¡≤ Ÿtu* N¸>Ô ≤Fu $$1$$ Ÿ Ÿt∫ tF°tC¿fi bÙwFΔ∫ <J¡ŸÙ
≈®J¡°≤ Ju¡ s°u˚ Ÿu „¥∏∫ ≈¿≤≈¥dÕ Ÿa<bwg ≈®J¡°„R¡≈ N°fi∏Ì ∫C•w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w ŸC∏Ì≤ t°Ô¥t
≈nwu Su, fiJ¡° tfi NÃ∫∏w <bÔÙfi F°u y∫° S°, NwÎb ÎuŸu ˚Ôu Ôywu Su, ıæŸu ≈®„°∏w ŸtCCB ˚Ô°
Ôyw° Fæ $$2$$ oŸ tF°tC<fi J¡° J®¡t„# ≈®°dŸaª°≤ ˚Ùw≤ ⁄Ì∫ tu* FÙ Ÿ ≈®J¡°≤ „°∏w F°u y∫°, <ıŸ
≈®J¡°≤ o∏@fi Ju¡ ıÔ ı°fiu ≈≤ N<Àfi t*u ≠b°Ô°N°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡° Ÿ*ª≤d „°∏w F°u ı°w° Fæ $$3$$
tF°tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡, N@Õ∏tÙ<Ôw fiu`°ua J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
tF°tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ ªaªÔw°„¥∏∫ Ì°u fiu` NÃ∫∏w N∏w<fiÕ‹™> ><fitÙ<Ôw fiFÙ* Su NS°Õwg N°@u t¥≥Ìu
FCÎ Su $ (oŸŸu fiJu¡ fiu` f°fl <bT∫°u* tau Ôyu F°u*yu, ∫F ˚Ù fiFÙ*) f°fl <bT∫°u* tu* ˚Ù Ôyu fiFÙ* Su, „uT
∫°fiÙ ∏tÙ<Ôw Naa„ Ÿu N<w¿≤•w Naa„°u* Ÿu fiJu¡ fiu`°u* fiu ˚Ùw≤ ¿_S<w ≈®°›w J¡∑ SÙ ∫°fiÙ N∏wtCÕ©-
¿_S<w ≈®°›w J¡∑ SÙ $$4$$ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ Ì°ufi°u* fiu` ÎuŸu Ô<sw F°uwu Su t°fi°u* fiJ¡° _bv≈ Ÿu ˚Ù
_bv≈ ≈®J¡°„ fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y tua Ì°ufi°u* N°u≤ f≤°f≤ k¡æÔ° F…N° Fæ $ oŸŸu bu N°@u <bJ¡<Ÿw ≈μ°u* Ju¡
ŸÂ„ „°u˚° J¡°u ≈®°›w J¡≤ ≤Fu Su $$5$$ tF°fC<] bÙwFΔ∫ fiu N≈fiu N°Ÿfif∏@ tu* „≤Ù≤, <„≤ N°æ≤ y®Ùb°
J¡°u Ÿt°fiR¡≈ Ÿu ≤•©° S°, oŸ<ÔÎ bu ÎuŸu t°Ô¥t ≈nwu Su, ıæŸu ≈bÕw Ÿu ©°uÌÙ yoÕ NSb° <ª` tua
<Ô©Ù yoÕ t¥<wÕ F°u $$6$$ ZÙ≤°tıÙ, <b∏º∫°<B Ju¡ <J¡ŸÙ H≤fiu Ju¡ ŸtÙ≈_S ≈®Ìu„ Ju¡ J¡°u¸>≤ t*u Ÿ
≈®J¡°≤ J¡∑ Ÿt°<@ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤ ≤Fu •w tF°tC<fi Ju¡ wÙfi Ÿ°æ Ÿabß≤ N°@u tCFqwÕ J¡∑ fi°o˘ Δ∫wÙw
F°u y∫u $$7$$ N°Ãtb°fig º∫°fi<fit÷ Ÿ tC<fi fiu ıÙb∏tC•ww° Ju¡ J¡°≤d owfiu J¡°Ô J¡°u JC¡~> ˚Ù fiFÙ*
ŸtH° N°æ≤ N≈fiu Ÿ „≤Ù≤ J¡° Ã∫°y ˚Ù fiFÙ* <J¡∫° $$8$$ ∫°uy Ju¡ ≤F_∫ J¡°u ı°fifiub°Ôu ≈≤t˚°À∫„°ÔÙ
bF tC<fi tF°fig tu|°u* Ju¡ ª°≤°u* N°u≤ k¡æÔfiub°Ôu „ÆÌ°u* Ÿu ˚Ù; f≤Ÿ ≤FÙ b¨<‹¸> J¡∑ @°≤°N°u* Ju¡ Ÿ‡≈°w Ÿu
ı<fiw |≤|≤ „ÆÌ°u* Ÿu ˚Ù, <„J¡°≤ ©uÔfiu Ju¡ Ÿt∫ N°∫u F…Î ŸtÙ≈_S ≈®Ìu„°u* tu* ≤Ffiub°Ôu Ÿ°t∏w°u* Ju¡
twb°Ôu F°<S∫°u* Ju¡ yıÕfi°u* Ÿu ˚Ù, ≈sÙ N°æ≤ b°fi≤°u* J¡∑ <J¡Ô<J¡Ô°F¸>°u* Ÿu ˚Ù, ıayÔ Ju¡ F°<S∫°u* t°way°u*
Ju¡ (≈≤_≈≤ Ÿa|\>fi Ÿu ı<fiw) NΔ∫•w „ÆÌ°u* Ÿu ˚Ù, <Ÿ*F°u* Ju¡ J®¡°u@≈¥bÕJ¡ yıÕfi°u* Ÿu ˚Ù, H≤fi°u* J¡∑
<ÌÀΔ∫°≈Ù ||Õ≤°F¸> ºb<fi Ÿu ˚Ù, ˚∫aJ¡≤ bı®≈°w°u* Ÿu ˚Ù, tfiC‹∫°u* Ju¡ |fi J¡°uÔ°FÔ°u* Ÿu ˚Ù, ≈®tW yu*±>°u*
Ju¡ ˚∫aJ¡≤ „ÆÌ°u* Ÿu ˚Ù, ˚¥J¡‡≈ Ju¡ π°≤° <~>∏fi <˚∏fi F…Î ≈bÕw-w¸>°u* Ju¡ N°_k¡°Ôfi°u* Ÿu ˚Ù, bfi Ì°F°u* Ju¡
Ÿt∫ N<Àfi Ju¡ Ÿa∫°uy N°æ≤ ŸŸu Ã≈∏fi „ÆÌ°u* Ÿu ˚Ù, ıÔ-≈®b°F°u* Ÿu N°Fw ≈„C N°<Ì Ju¡ N°_k¡°Ôfi°u*
Îba yıÕfi°u* Ÿu ˚Ù, fnu-fnu ≈bÕw w¸>°u* Ju¡ N°|°w°u* Ÿu ˚Ù, ıÔ≈®b°F°u* Ju¡ N°∏Ì°uÔfi°u* Ÿu ≈®°›w @≤dÙwÔ
Ÿu <k¡ŸÔu F…Î <t\>Ù Ÿu <tÔu ıÔ Ju¡ „æÃ∫ Ÿu ˚Ù wS° N<Àfi J¡∑ fi°o˘ J¡JÕ¡„ y®Ù‹t N°<Ì Ju¡ w°≈°u* Ÿu ˚Ù,
wfiu Ÿt∫ wJ¡ Ÿt°<@ Ÿu ı°yu fiFÙ* $$9-13$$ ZÙ≤°tıÙ, ≈®∫°uıfi Ju¡ <ffi° Ju¡bÔ N≈fiÙ oh~>° Ju¡
NfiCŸ°≤ Ÿt∫ Ju¡ fÙwfiu ≈≤ N°æ≤ ıÔ tu* w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘ ÎJ¡-Ju¡ ≈Ù~>u ÎJ¡ ∫°u* NfiuJ¡ f°≤ bT°ÕN°u* Ju¡
ŸyÕ - 84] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1175
f≤Ÿfiu ≈≤ S°unu FÙ Ÿt∫ tu* •w ≈bÕw J¡∑ J¡∏Ì≤° tu* bT°Õ Ju¡ N°u| Ÿu ˚Ù ≈®°›w F…Î J¡∑ªn fiu oŸ
tF°tC<fi J¡°u ≈¨ØbÙ Ju¡ ˚Ùw≤ ∫°fiÙ ˚¥y˚Õ tu* J¡≤ <Ì∫° NS°Õwg ≈®bu<„w J¡≤ <Ì∫° $ w°Ã≈∫Õ ∫F F…N° <J¡
bT°Õ Ÿu fF°∫° y∫° J¡∑ªn ofiJu¡ „≤Ù≤ Ju¡ ª°≤°u* N°u≤ ÎuŸ° |fi° ıt y∫° S°, <ıŸŸu <J¡ bu f°F≤ Ÿu fiFÙ*
<Ì©°oÕ ≈nwu Su, ≈¨ØbÙ Ju¡ ˚Ùw≤ ≈®<b‹¸> F°u y∫u Su $$14,15$$ <ıŸJu¡ ˚Ùw≤ NfiuJ¡ ŸaJ¡¸> ˚≤u ≈nu Su,
ÎuŸu •w J¡°u¸>≤ J¡∑ ˚¥<t tu* ∫F tC<fi J¡∑ªn Ÿu Ÿa<ÿÔ‹¸> J¡∏@u Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ Ÿ ≈®J¡°≤ ≤Fwu Su, <ıŸ
≈®J¡°≤ ≈bÕw Ju¡ N∏Ì≤ <„Ô° $$16$$ wÌfi∏w≤ wÙfi Ÿ°æ bT°u˘ Ju¡ fÙw ı°fiu ≈≤ ≈¨ØbÙ Ju¡ J¡°u¸>≤ tu* Ÿa<ÿÔ‹¸>
bu _b∫a FÙ <fiy®F°fiCy®FŸtSÕ wS° N°Ãt_bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w F…Î tF°tC<fi Ÿt°<@ Ÿu ı°y y∫u $$17$$
Ÿ ≈®J¡°≤ ŸaJ¡¸>°u* Ju¡ fÙª tu* ≤Ffiub°Ôu •w tC¿fi J¡° ıÙbfi Jæ¡Ÿu ≤F° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
oŸ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ≈¨ØbÙ Ÿu ÌfÙ F…oÕ ÌuF J¡°u ıÙbfi°Â‹¸> Ÿu ≈®°›w <Ô*y „≤Ù≤ tu* ≈®<w¿f¿‡fw
Ÿa<bwg fiu FÙ y®Fd J¡≤ ≈°Ôfi <J¡∫°, ≈®°d-b¨<WR¡≈ _≈aÌfi fiu ≈°Ôfi fiFÙ* <J¡∫°, •∫°u*<J¡ bF Ÿ¥‚t S°,
oŸ<ÔÎ ≈®°d-ŸaŸ≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° S° $$18$$
wÙfi Ÿ°æ bT°u˘ Ju¡ f°Ì fiJ¡° ı°u Δ∫bF°≤ ≤F°, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
wÙfi Ÿ°æ bT°u˘ J¡∑ Ÿt°<@ Ju¡ Nfi∏w≤ ŸJ¡∑ ıÙbR¡≈° Ÿa<bwg fiu Nb<„‹¸> ≈®°≤Æ@ Ju¡ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ
⁄Ì∫ Ju¡ ˚Ùw≤ ∏tuT-J®¡t Ÿu _S¥Ôw° J¡°u ≈®°›w J¡≤ N≈fiu tfi J¡∑ _bR¡≈˚¥w F°uJ¡≤ N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu
Ÿt_w <bT∫°u* J¡° J¡v≈fi° Ju¡ π°≤° ⁄Ì∫ tu* FÙ NfiC˚b <J¡∫° $$19$$
∏F°ufiu* <ıŸJ¡° NfiC˚b <J¡∫°, Ÿu FÙ J¡Fwu Fæ* $
J¡tfiÙ∫ Jæ¡Ô°Ÿ ≈bÕw Ju¡ J¡°fifi tau ÎJ¡ J¡Ì‡fb¨s Ju¡ fiÙªu Ÿ°æ bT°u˘ wJ¡ ∏F°u*fiu N≈fiu ⁄Ì∫ tua
tC<fiÃb J¡° NfiC˚b <J¡∫° ı°u ıÙb∏tC•w N°Ãt° Ju¡ J¡°≤d <btÔ S° $$20$$ Ÿ°æ bT°u˘ wJ¡ ∏F°u*fiu
t°fiŸÙ Δ∫°<@ Ÿu b<ıÕw <bΩ°@≤Ãb J¡° NfiC˚b <J¡∫° N°æ≤ ≈°≥ª ∫Cy°ua wJ¡ Ìubw°N°u* Îba ª°≤d°u* Ÿu
b<∏Ìw Ìub≤°ıÃb J¡° NfiC˚b <J¡∫° $$21$$ ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu tCfiu, fi o∏BÃb N°<Ì Ju¡ NfiC˚b°u* tu*
Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô J¡° <fi∫t N°æ≤ N<fi∫t Jæ¡Ÿu F…N°, •∫°u*<J¡ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô J¡∑ <fi∫<w J¡°u N∏∫S° fiFÙ*
J¡≤ ŸJ¡wu $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ # "Jæ¡Ô°ŸJ¡°fifiu' oÃ∫°<Ì Ÿu Ìu„ J¡° <fi∫t, "∫Cy≈aªJ¡tg' oÃ∫°<Ì Ÿu
J¡°Ô J¡° <fi∫t wS° S°unu FÙ Ÿt∫ tu* N°æ≤ ⁄Ì∫ ≈®Ìu„ tu* FÙ •w NfiC˚b F°ufiu Ÿu Ìu„J¡°Ô J¡°
N<fi∫t ∫F Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ, •∫°u*<J¡ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô Ju¡ <fi∫t J¡° vÔa|fi J¡°uoÕ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w°,
oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ≈®ÿfi°SÕ Fæ $$22$$
NŸb°ÕÃtJ¡ÃbR¡≈ Ÿu I°w <ª<w tu* _bv≈-Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô tau N∏∫ <b_w¨w Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô J¡∑
J¡v≈fi° J¡≤fiu tu* <fi∫<w J¡° <b≤°u@ F°uw° FÙ Fæ, ≈≤ Ÿb°ÕÃtJ¡w° N°æ≤ ŸbÕ„<•wŸ‡≈∏fiw°R¡≈ Ÿu ≈¿≤I°w
<ª<w tua •w <b≤°u@ fiFÙ* F°uw°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tıÙ, ∫F Ÿb°ÕÃtJ¡ <ª<w„<•w ıF°≥ ≈≤ <ıŸ <ıŸ ≈®J¡°≤
Ÿu <Ìw F°uwÙ Fæ, bF°≥ ≈≤ ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ „Ù|® F°u ı°wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ Ÿb°ÕÃtJ¡Ãb J¡° NfiC˚b J¡≤fiub°Ôu
NfiC˚<bw° J¡∑ <ª<w J¡° •w ≈®J¡°≤ Ÿu ffi ı°fi° ÎJ¡ _b˚°b FÙ Fæ $$23$$
N≈fiÙ fC<] Ÿu NfiC˚¥∫t°fi Ìu„J¡°Ô tu* FÙ ŸaJ¡°uª N°æ≤ bæ≈Cv∫ Ju¡ <fi∫t N°æ≤ N<fi∫t ≈≤_≈≤
<b”] F°uwu Fæ*, ≈≤ NfiNfiC˚¥∫t°fi Ju¡ Ÿ°S NfiC˚¥∫t°fi Ju¡ bu <b”] fiFÙ* F°uwu, •∫°u*<J¡ NÃ∫∏w
1176 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Nv≈ fi°nÙ <~>B°u* tu* _bv≈ Ÿt∫ tu* FÙ <b_w¨w Ìu„-J¡°Ôb°Ôu _b›fi J¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ıF°≥ ≈≤ <ıŸ Ÿt∫ fC<] tua <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, bF°≥ ≈≤ Ÿ Ÿt∫ b柰 <fi∫t ≤Fw°
Fæ, •∫°u*<J¡ Ìu„, J¡°Ô N°<Ì Ju¡ <fi∫t°u* Ju¡ J®¡t fC<]t∫ N°Ãt° tu* Nº∫_w Fæ* $$24$$ ∏FÙ* Ì°u FuwCN°u* Ÿu
Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* Ÿu b<ıÕw oŸ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu ⁄Ì∫_S Ÿa<bÌ°J¡°„ tua NfiuJ¡ w≤F Ju¡ Ô°uJ¡°u* J¡°
NfiC˚b <J¡∫° $$25$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿ‡∫Jg¡ I°fib°fig ≈C”T°u* J¡∑ ∫F b°Ÿfi° (Ìub≤°ıÃb N°<Ì NfiC˚b
J¡∑ FuwC b°Ÿfi°) b°Ÿfi° FÙ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ I°fiR¡≈ N<÷ Ÿu N≈fiÙ „<•w ©°u Ìufiu Ju¡ J¡°≤d ÌÀ@ N°æ≤
¿Ì©°oÕ ≈nfiu Ju¡ J¡°≤d ÌÀ| F…Î fÙı J¡∑ fÙıw° FÙ •∫° F°uyÙ ? $$26$$ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu ÎJ¡ J¡v≈
wJ¡ ª∏Bt°æ<Ô tF°ÌubıÙ Ju¡ ydw° ∫°fiÙ <„bıÙ Ju¡ yd°u* J¡∑ _b°<tw° J¡∑, ı°u „uT <bΩ°N°u* tua <fi≈Cd
N°æ≤ wÙfi°u* J¡°Ô°u* tu* I°fi≈¥dÕ SÙ $$27$$
ıÙb∏tC•w ˚Ù Ÿ tC<fi Ju¡ ˚°uy≈®Ì ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘ Ÿu Ìgf°u<@w » Ÿa_J¡°≤ FÙ <bÔsd ÌuF˚°uy
N°<Ì Ju¡ NfiC˚b tu* J¡°≤d S°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ı°u <ıŸ <bT∫ Ju¡ » Ÿa_J¡°≤ Ÿu ∫C•w F°uw° Fæ, bF Ÿ <bT∫ J¡°u ÎJ¡ ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° Ìu©w° Fæ,
•∫°u*<J¡ Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ » Ÿa_J¡°≤ Ÿu FÙ ıÙb∏tC•w F°uJ¡≤ tC<fi bÙwFΔ∫ fiu fi-fi b_wCN°u* J¡°
NfiC˚b <J¡∫° S° $$28$$
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu tC<fib≤, ÎuŸÙ ¿_S<w F°ufiu ≈≤ w°u ıÙb∏tC•w ≈C”T Ju¡ N∏w#J¡≤d tu* ˚Ù f∏@
N°æ≤ t°us J¡∑ Â<‹¸>∫°≥ F°uwÙ Fæ , ∫F t°fifi° ≈nuy°, ıæŸu <J¡ tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ N∏w#J¡≤d tu* F…oÕ $$29$$
ÌÀ@≈¸> Ju¡ ‹¸>°∏w Ÿu NŸwg ≈Ì°SÕ J¡° ≈®°≤Æ@ „uT Ÿu ≈®<w˚°Ÿ f°<@w J¡∑ NfiCb¨<Wt°`_bR¡≈ Fæ,
f∏@-_bR¡≈ fiFÙ* Fæ , oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™ıÙ> fiu J¡F° # ZÙ≤°tıÙ, ıÙb∏tC•w°u* J¡∑ Â<‹¸> tu* <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡° ∫F ıywg <bΩt°fi
Fæ, bF ≈®„°∏w,N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w <fitÕÔ f®Ê_bR¡≈ FÙ Fæ , <k¡≤ fiJ¡°u f∏@ N°æ≤ t°us J¡∑
Â<‹¸>∫°≥ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ* $$30$$ <ıŸ <ıŸ _SÔ tu* <ıŸ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿu Ÿa<bÌ®¥≈Ù N°J¡°„ ˚°Ÿw° Fæ
Ÿ Ÿ _SÔ tu* Ÿ-Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿu wfiu wfiu R¡≈°u* tu* Δ∫°›w F°uJ¡≤ bF ≈®°›w-Ÿ° F°u ı°w° Fæ $$31$$
ıæŸu oÕÿb≤ J¡°u Ft°≤u ıywg J¡° ≈®<w˚°Ÿ f∏@fi J¡° FuwC fiFÙ* F°uw° Fæ, bæŸu FÙ tC<fi bÙwFΔ∫ J¡°u ˚Ù
wwg-wwg _bR¡≈ J¡° NfiC˚b f∏@fi J¡° FuwC fiFÙ* F…N°, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|b, tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu Ÿf ˚¥w°u* tu* N°Ãt˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NfiuJ¡ Ô°uJ¡°u* J¡° f®ÊR¡≈ Ÿu
NfiC˚b <J¡∫° N°æ≤ bwÕt°fi Ÿt∫ tu* J¡≤ ˚Ù ≤Fu Fæ* $$32$$
tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡° ⁄Ì∫ (⁄Ì∫ Ÿu ≈Ô<sw N°Ãt°) Ft Ô°uy°u* Ju¡ Ÿt_w N°Ãt°N°u* Ju¡
_bR¡≈˚¥w S°, oŸ<ÔÎ Ÿ‡≈¥dÕ ≈®°<d∫°u* J¡°u F°ufiub°Ôu ıywg Ju¡ NfiC˚b ˚Ù ∏FÙ* Ju¡ NfiC˚b Fæ*, ÎuŸ° ˚Ù
J¡Ffiu tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ f°@° fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|b, f®Ê°^±> Ju¡ ÎJ¡ J¡°ufiu tu* Nb¿_Sw tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ N°ÃtR¡≈w° J¡°u ≈®°›w FCÎ
b°_w<bJ¡ _bR¡≈ŸW° Ÿu b<ıÕw N°æ≤ ˚®°¿∏wb„ NÃ∫∏w <b„°Ô t°Ô¥t ≈nfiu b°Ôu fi NaŸ¶∫ ˚Cbfi°u*
tu*, ı°J¡≤ N°Ãt° Ju¡ w[bI°fi Ÿu ba<ªw NI°fiÙ o∏B F…N° S°, bFÙ N°ı "ÌÙfi' fi°t Ju¡ Ìu„°u* tu* ≤°ı°
ŸyÕ - 84] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1177
F°uJ¡≤ oŸ Ÿt∫ ˚Ù ıayÔ tu* <„J¡°≤ ©uÔfiu tua ≈®b¨W F…N° Fæ $$33,34$$ <≈w°tF Ju¡ ≈°μJ¡v≈ Ju¡
Ÿt∫, ıf<J¡ tC<fi bÙwFΔ∫ <„bıÙ Ju¡ yd°ua Ju¡ N<@≈<w Su, fiJ¡∑ J®¡∑n° Ju¡ <ÔÎ N°Ãtf°u@ Ÿu „¥∏∫
ı°u FaŸ S°, bFÙ oŸ Ÿt∫ <fiT°Ì°u* J¡° ≤°ı° F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ $$35$$ oŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿ Ÿt∫ ≈¨ØbÙ Ju¡
Ÿ°æ≤°‹¸>A> ≈®Ìu„ tau ı°u N°ÃtI°fi Ÿu ≤<Fw ≤°ı° S°, bFÙ N°ı N°∏@®Ìu„ Juu¡ ÎJ¡ y°≥b tu* Nb¿_Sw Fæ,
ıF°≥ NfiuJ¡<b@ b¨s Fæ* $$36$$
yC” tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ J¡∑ <•w J¡° N<˚≈®°∫ Ÿb°ÕÃtw° Ju¡ ≈®<w≈°Ìfi tu* Fæ, oŸJ¡°u fi ŸtH ≤Fu
tfiC‹∫°u* J¡°u, fiJ¡∑ „aJ¡° Ju¡ Ìg|°¸>fi π°≤° yC”tC© Ÿu FÙ f°u@ J¡≤°fiub°Ôu ZÙ≤°tıÙ ≈¥~>wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # yC”b≤, tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ∫F Ÿ¨<‹¸> w°u t°fiŸŸ¨<‹¸> Fæ, Ÿ Ÿ¨<‹¸> tu* <bΩt°fi
ÌuFÙ ∫<Ì ˚®°<∏w _bR¡≈ Fæ, w°u bu o∏Ì®, FaŸ N°<Ì ÌuF°u* J¡u N°J¡°≤b°Ôu ªuwfi ∫C•w Jæ¡Ÿu F…Î ? $$37$$
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tıÙ, tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡° bF ıywg ∫<Ì Ju¡bÔ ˚®°<∏w_bR¡≈
FÙ N°≈J¡°u t°Ô¥t ≈nw° Fæ, w°u <k¡≤ N°≈J¡° ∫F ≈®<Ÿ] ıywg <J¡Ÿ FuwC Ÿu ∫S°SÕR¡≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°u
ŸJ¡w° Fæ ? w°Ã≈∫Õ ∫F F…N° <J¡ Ÿ‡≈¥dÕ ıywg tfi FÙ J¡° J¡°∫Õ N°æ≤ Ju¡bÔ ˚®°¿∏w_bR¡≈ FÙ Fæ, ∫F
wwg-wwg _SÔ tau NfiuJ¡ f°≤ J¡F° y∫° Fæ, oŸ<ÔÎ ∫F N°≈J¡° ≈®<Ÿ] ıywg bÙwFΔ∫ J¡∑ t°fiŸÙ
Ÿ¨<‹¸> >Ju¡ ŸÂ„ ˚®°¿∏wt°` _bR¡≈ FÙ ™>F≤°, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* N°≈ FÙ fwÔ°oÎ <J¡ N°≈J¡° ˚Ù ∫F ıywg
ªuwfi°u* Ÿu ˚≤° Jæ¡Ÿu ≈®wÙw F°u ≤F° Fæ ? $$38$$
Ì°ufi°u* Ÿ¨<‹¸>∫°u* J¡∑ Ÿt°fiw° fwÔ°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, N°≈J¡° ∫F ıywg ˚Ù tfi°ut∫ ˚®twCv∫ Îba ≈≤t°SÕ Ì„° tu* <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿu
<ª∏t°`_bR¡≈ Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ Ÿu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡° ˚Ù bF ıywg tfi°ut∫, ˚®twCv∫ Îba ≈≤t°SÕ-
Ì„° tu* Δ∫°utR¡≈Ù <ª∏t°`_bR¡≈ Fæ $$39$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, b°_wb tu* w°u bF (tC<fi bÙwFΔ∫ J¡°) ıywg
fi w°u N°≈Ju¡ oŸ ıywg Ju¡ ŸÂ„ Fæ N°æ≤ fi oŸ ıywg Ÿu <bÔsd FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ b_wC J¡∑ Ÿt°fiw° N°æ≤
NŸt°fiw° b_wC J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ffi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, N°≈Ju¡ ˚Ù ıywg J¡∑ ŸW° fiFÙ* Fæ, Ju¡bÔ f®Ê FÙ
ıywg Ju¡ R¡≈ tu* ˚°Ÿw° Fæ $$40$$ ıæŸu ∫F ˚¥w, ˚<b‹∫wg N°æ≤ bwÕt°fig ıywg Fæ, bæŸu FÙ ÌqŸ≤° ˚Ù
ıywg Fæ $ Ÿt_w Âÿ∫˚¥w ıywg Ÿa<b∏t°`R¡≈ Ÿu Nb<„‹¸> ı°u tfi Fæ, wÃ_bR¡≈ FÙ Fæ N<w¿≤•w fiFÙ*
Fæ $$41$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıf wJ¡ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ıywg J¡°u Ÿa<b∏t°` _bR¡≈ fiFÙ* ı°fi Ôuwu, wf wJ¡ bF
bı®Ÿ°≤ J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w » ≤Fw° Fæ $ N°æ≤ I°w F°u ı°fiu ≈≤ <`J¡°Ô°f°<@w ≈≤t <ªÌ°J¡°„-_bR¡≈
F°u ı°w° Fæ $$42$$ NI°fi Ÿu ∫F tfi FÙ Ã≈<W N°æ≤ b¨<] N°<Ì ≈¿≤d°t°u* Ÿu ıywg Ju¡ R¡≈ tu* ÎuŸ°
<bJ¡<Ÿw F°uw° Fæ, ıæŸu ŸtCB tu* ıÔ $$43$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, N<bJ¨¡w <ªÌ°J¡°„ _b˚°b Ÿu Nb¿_Sw f®Ê t°∫° Ÿu "tæ* <J¡ŸÙ J¡°u t°fi°u* ªuwfi
J¡≤fiub°Ô° Fq≥' ∫°u* N≈fiÙ J¡v≈fi° J¡≤ <ªWR¡≈ F°u ı°w° Fæ, wÌfi∏w≤ ŸÙ J¡° ≈Cfi# ≈Cfi# tfifi J¡≤fiu Ÿu
tfi fi°tb°Ô° F°u ı°w° Fæ $ ŸÙŸu ∫F <b„°Ô ıywg ≈®°›w F…N° Fæ, oŸÙ<ÔÎ oŸ ≈®J¡°≤ ∫F Âÿ∫ ıywg
<b_w¨w Fæ $ b°_wb tu* JC¡~> ˚Ù <b_w¨w fiFÙ* Fæ $$44$$
ª°æ≤°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
1178 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d

≈ª°ŸÙb°≥ ŸyÕ
bÙwFΔ∫ tC<fi J¡∑ Ÿ¥∫Õ Ju¡ <≈*yÔfi°tJ¡ yd tu* ≈®bu„J¡≤
N≈fiÙ ÌuF J¡∑ Ìg@¨<w, ıÙb∏tC•w ¿_S<w N°æ≤ N∏w Ÿt°<@ J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, Nf J¨¡≈°≈¥bÕJ¡ tCHŸu ∫F fwÔ°oÎ <J¡ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu Ÿ
˚¥y˚Õ tu* ¿_Sw N≈fiÙ ÌuF J¡° Jæ¡Ÿu ]°≤ <J¡∫° ? ŸJ¡° ≈®J¡°≤ •∫° S° ? ŸJu¡ f°Ì fiJ¡∑ <Ìfiª∫°Õ
•∫° ≤FÙ N°æ≤ ÌuFtC<•w tu* Nb<„‹¸> fiJ¡° _bR¡≈ Jæ¡Ÿu S° ? $$1$$ b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B, wÌfi∏w≤
Ÿt°<@ tu* •w tC<fi fiu N≈fiÙ bÙwFΔ∫ fi°tJ¡ tfi J¡°u N°Ãt° J¡° ÎJ¡ ªtÃJ¡°≤t°` N°æ≤ ≈¿≤¿h~>∏fi
f®Ê_bR¡≈ ŸtH <Ô∫° $$2$$ ıf bF tF°ÌubıÙ Ju¡ yd Su, wf ¿J¡ŸÙ Ÿt∫ <ªÌ°Ãt° J¡° º∫°fi J¡≤wu
Ÿt∫ fiJ¡∑ ∫F oh~>° F…oÕ <J¡ tæ* ≈FÔu N≈fiu Ÿt_w ı∏t°u* J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡R¡≥ $$3$$ wÌ∏w≤ ∏F°u*fiu
JC¡~> fi‹¸> >F…oÕ N°æ≤ JC¡~> fi‹¸> fi F…oÕ N≈fiÙ Ÿt_w ÌuF°u* J¡°u ≈®Ã∫s Ìu©° $ Ìu©fiu Ju¡ f°Ì ı°u „≤Ù≤ fi‹¸>
fiFÙ* F…Î Su fiJu¡ tº∫ tu* wwg-wwg J¡°u¸>≤ tau Nb<_Sw ∫FÙ wwg-wwg Nfi‹¸> ÌuF°u* Ju¡ ⁄Ì∫ J¡°u¸>≤ tu*
ıÙb¸> Ju¡ ≈°¶∫°fi tau J¡FÙ ı°fiub°ÔÙ ≤Ù<w Ju¡ NfiCŸ°≤ N≈fiÙ J¡v≈fi° Ÿu FÙ Nb¿_Sw bÙwFΔ∫ „≤Ù≤
J¡° ]°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ NJ¡_t°wg FÙ fiJ¡∑ oh~>° F…oÕ $$4$$ bF°≥¡≈≤ ≈¨ØbÙ Ju¡ Ì≤-J¡°u¸>≤ tua ≈Ù<nw
Ÿ bÙwFΔ∫ fi°tJ¡ „≤Ù≤ J¡°u J¡∑ªn tau ¿_Sw J¡∑nu J¡∑ fi°o˘ Ìu©° $ bF bT°Õ Ju¡ ≈®b°F Ÿu JC¡~> Ìq≤ fF°∫°
y∫° S°, ŸJu¡ ≈¨‹™>˚°y ≈≤ J¡∑ªn J¡° _w≤ ıt y∫° S° N°æ≤ fiJu¡ Ãbª°, F°S N°<Ì Nb∫b wS°
≈Ù™>_S <t\>>Ù ∫u Ÿf J¡°„ N°<Ì |°Ÿ°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu Δ∫°›w F°u y∫u Su $ "≈Ù™>_S' „ÆÌ Ÿu ∫F Ÿ¥<ªw
F°uw° Fæ <J¡ bu ıÔ≈®b°F°u* Ÿu Ô¸>u tC≥F <y≤°∫u y∫u Su $$5,6$$
tF°fig wuı_bÙ bÙwFΔ∫ fiu oŸ ≈®J¡°≤ @≤° Ju¡ <bb≤ tu* ≈Ù<nw N≈fiÙ ÌuF J¡°u Ìu©J¡≤ Wt f°u@ Ÿu
∫C•w fC<] Ÿu ≈Cfi≤<≈ <bª°≤ <J¡∫° $$7$$ Ÿ‡≈¥dÕ Nb∫b°u* tu* ≈Ùn° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°db°∫C Ÿu ∫°fiÙ
≈®°d-Ÿaª°≤°u* Ÿu <fitCÕ•w tu≤Ù ÌuF ªÔfiu-<k¡≤fiu tu* wS° JC¡~> J¡≤fiu tua w<fiJ¡ ˚Ù ŸtSÕ fiFÙ* Fæ $$8$$
oŸ<ÔÎ ]°≤ Ju¡ ≈°∫ J¡°u ı°fiJ¡≤ tæ* ≈≤J¡∑∫ „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ Ju¡ <ÔÎ ∫°uy „°˜ tua ≈<Ì‹¸> t°yÕ Ÿu
Ÿ¥∫Õ Ju¡ „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ J¡≤w° Fq≥ $ Ÿtu* ≈®bu„ J¡≤fiu Ÿu Ÿ¥∫Õ J¡° ŸubJ¡ <≈*yÔ fi°t J¡° yd fiJ¡∑ N°I°
Ÿu tu≤u „≤Ù≤ J¡° ]°≤ J¡≤ Ìuy° $$9$$
fiJ¡∑ ÌqŸ≤Ù <ª∏w° fwÔ°wu Fæ* $
NSb° oŸ ≈®≈aª Ÿu tu≤° •∫° ≈®∫°uıfi Fæ ? tæ* oŸ „≤Ù≤ Ÿu <fi<bÕPfiw°≈¥bÕJ¡ <bÌuF tC<•w Ju¡ π°≤°
„°∏w F°u ı°w° Fq≥ $ tæ* <fib°Õd J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fq≥ $ N≈fiu ≈Ì J¡°u ı°w° Fq≥ $ ÌuF ÔÙÔ° Ÿu tu≤° J¡°æfi
≈®∫°uıfi Fæ ? $$10$$
Fu tF°twu Ÿ ≈®J¡°≤ tfi Ÿu <bª°≤ J¡≤ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ sd˚≤ ˚¥wÔ tau ªC≈ª°≈ fæ™>J¡≤ <k¡≤
<bª°≤ J¡≤fiu Ôyu $$11$$ tCHu ÌuF J¡° Ã∫°y fi w°u ≈°Ìu∫ (N≈uusdÙ∫ ) Fæ N°æ≤ fi ÌuF J¡° N°Z∫ FÙ
≈°Ìu∫ Fæ, •∫°u*<J¡ ıæŸu ÌuF J¡° ≈¿≤Ã∫°y Fæ, bæŸu FÙ ÌuF J¡° Ÿt°Z∫ Fæ, Ì°ufi°u* tu* JC¡~> ˚Ù N∏w≤ fiFÙ*
Fæ $$12$$ oŸ<ÔÎ ıf wJ¡ ∫F „≤Ù≤ Fæ N°æ≤ ıf wJ¡ bF NdC ≈≤t°dC R¡≈ fiFÙ* ffi ı°w°, wf wJ¡ tæ*
oŸJ¡° N°Z∫ J¡≤ JC¡~> <bF°≤ J¡≤ Ô¥≥ $$13$$ Ÿ¥∫Õ ŸubJ¡ <≈*yÔ fi°tJ¡ yd Ju¡ π°≤° N≈fiu „≤Ù≤ J¡°
ŸyÕ - 85] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1179
]°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ N°J¡°„ tu* ¿_Sw Ÿ¥∫Õ Ju¡ „≤Ù≤ tau tæ* Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®bu„ J¡≤w° F¥≥, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ì≈Õd
tu* ≈®<w<f‡f $$14$$ Ÿ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤ b°∫CR¡≈@°≤Ù ∫°fiÙ Ÿ¥‚t _bR¡≈ tC<fi bÙwFΔ∫ fiu ≈¥bÕ tu*
Δ∫°¶∫°w ≈C∫Õ‹¸>J¡ „≤Ù≤ F°uJ¡≤ Ÿ¥∫Õ tu* Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®bu„ <J¡∫°, <ıŸ ≈®J¡°≤ ˚˜°J¡°„ tu* (ªtnu J¡∑
@°æ*J¡fiÙ Ju¡ N∏wyÕw N°J¡°„ tau) b°∫C ≈®bu„ J¡≤u $$15$$ Ì°≤ fC<]b°Ôu ˚yb°fig tfifi„ÙÔ Ÿ¥∫Õ fiu ˚Ù
⁄Ì∫ tu* ≈®<b‹¸> •w tC<fifi°∫J¡ J¡°u Ìu©° N°æ≤ fiJu¡ J¡°∫Õ J¡°u wS° ≈¥b°Õ≈≤ „≤Ù≤°ua J¡°u Ìu©° $ wÌfi∏w≤
<b∏º∫≈bÕw Ju¡ ˚¥y˚Õ Ju¡ N∏wÕyw w¨d N°æ≤ ≈ÃS≤ Ÿu ª°≤°u* N°u≤ i>Ju¡ FCÎ wS° t¨w≈®°∫ tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡
„≤Ù≤ J¡°u Ìu©° $$16,17$$
ŸJu¡ f°Ì Ÿ¥∫Õ fiu •∫° <J¡∫° ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N°J¡°„ Ju¡ tº∫ tu* Ÿaª≤d J¡≤fiub°Ôu Ÿ¥∫Õ ˚yb°fig fiu tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ N˚Ù‹¸> J¡°u ı°fiJ¡≤ ≈¨ØbÙ
Ÿu tC<fi„≤Ù≤ J¡° ]°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ N≈fiu Ny®y°tÙ <≈*yÔfi°t Ju¡ yd J¡°u N°Ìu„ <Ì∫° $$18$$
Ÿ¥∫Õ Ju¡ ⁄Ì∫ tu* ≈®<b‹¸>> F…oÕ tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ Ÿa<bwg fiu •∫° <J¡∫° ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ≈C∫Õ‹¸>J¡R¡≈Ù b°∫Ct∫ •w Ÿa<bwg fiu ≈¥ıfiÙ∫ ˚yb°fig ˚°_J¡≤ J¡°u N∏w#J¡≤d
Ÿu wC≤aw ≈®d°t <J¡∫° $$19$$ Ÿ¥∫Õ Ju¡ π°≤° NÃ∫∏w t°fi≈¥bÕJ¡ N°I° J¡°u ≈®°›w F…Î •w bÙwFΔ∫
tC¿fi fiu <b∏º∫°<Ì® J¡∑ yCk¡° J¡∑ N°u≤ ı° ≤Fu Ny®y°tÙ <≈*yÔfi°tJ¡ yd Ju¡ „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$20$$
Ÿ¥∫Õ ˚yb°fig Ju¡ yd <≈*yÔ fiu N°J¡°„ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ôw°y¨F N°æ≤ JCCa¡ı≤ Ÿu ŸC∏Ì≤ wS° bT°ÕJ¡°Ô
tu* tW tu|°u* Ÿu ∫C•w N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ ÌæÌÙ›∫t°fi <b∏º∫°ªÔ Ju¡ N≤^∫ J¡°u ≈®°›w <J¡∫° $$21$$
<ıŸfiu N≈fiu fi©°u* Ÿu ˚¥wÔ J¡°u ©°uÌ <Ì∫° Fæ, ÎuŸu <≈*yÔ fiu ˚¥y˚Õ Ÿu tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ J¡Ôub≤ J¡°u
Ÿ ≈®J¡°≤ Ìg@¨w <J¡∫°, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ°≤Ÿ ≈sÙ J¡∑ªn Ÿu t¨d°Ô (J¡tÔfi°Ô) J¡°u Ìg@¨w J¡≤w°
Fæ $$22$$ wÌfi∏w≤ tC<fi bÙwFΔ∫-Ÿ‡f∏@Ù ≈C∫Õ‹¸>J¡ „≤Ù≤ <≈*yÔ Ju¡ „≤Ù≤ Ÿu <fiJ¡ÔJ¡≤ N≈fiu
„≤Ù≤ tu* Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®<b‹¸> F…N°, <ıŸ ≈®J¡°≤ N°J¡°„wÔ tu* ª°≤°u* N°u≤ ≈¿≤˚®td J¡≤fiub°Ôu ≈sÙ
N≈fiu |°u*ŸÔu tua ≈®bu„ J¡≤w° Fæ $$23$$ ≈®°›w t¥<wÕ bÙwFΔ∫ wS° N°J¡°„y°tÙ <≈*yÔ Ì°ufi°u* fiu
≈≤_≈≤ ≈®d°t <J¡∫° $ wÌfi∏w≤ wuı Ju¡ <fi<@ bu Ì°ufi°u* N≈fiu N≈fiu J¡°∫°u˘ tu* FÙ wÃ≈≤ F°u y∫u $$24$$
<≈*yÔ N°J¡°„ J¡∑ N°u≤ ªÔu y∫u N°æ≤ tC<fi bÙwFΔ∫ <fitÕÔ Ÿ≤°ub≤ J¡∑ N°u≤, ı°u JC¡tCÌR¡≈Ù w°≤°N°u*
Ÿu ∫C•w wS° f°Ô Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≤°y Ÿu ≤a<ıw ıÔ Ÿu ∫C•w S°, _fi°fi°SÕ ªÔu y∫u $$25$$
<bJ¡<Ÿw J¡tÔ°u* Ÿu ∫C•w Ÿ Ÿ≤°ub≤ tu* tC<fi bÙwFΔ∫ fiu wC≤aw Ÿ ≈®J¡°≤ t≠ıfi <J¡∫°, <ıŸ
≈®J¡°≤ J¡∑ªn Ÿu ˚≤u w°Ô°f tua J®¡∑n° Ju¡ Nfi∏w≤ F°SÙ J¡° fhª° bfi tua t≠ıfi J¡≤w° F°u $$26$$
Ÿtu* _fi°fiJ¡≤ wÌfi∏w≤ ı≈J¡≤ N°æ≤ ŸJu¡ f°Ì Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈¥ı°J¡≤ tfifi N°<Ì Δ∫bF°≤°u* Ÿu ∫C•w
„≤Ù≤ Ÿu ≈Cfi# ≈¥bÕbwg ŸC„°u<˚w F°u y∫u $$27$$ ≈¥b°uÕ•w Ÿt°fi „ÙÔ°u* tu* tæ`Ù, ÎJ¡R¡≈
Ÿb°Õ<w„°∫Ù„°¿∏w, ŸC∏Ì≤ ≈®I°, tC<Ìw J¨¡≈° wS° Wt ZÙ Ÿu ∫C•w tC<fi bÙwFΔ∫ fiu, ŸJ¡ÔŸay°u*
Ÿu <fitCÕ•w <ªWb°Ôu F°uJ¡≤ <b∏º∫°ªÔ t*u fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ Ju¡bÔ ÎJ¡ FÙ <Ìfi ≤td <J¡∫° ∫°fiÙ
Ÿt°<@ Ÿu ≈®h∫Cw F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fu $$28$$
≈ª°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
1180 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d

<~>∫°ŸÙb°≥ ŸyÕ
tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ~># ≤°<` wJ¡ ≈Cfi# Ÿt°¿@, <ª≤J¡°Ô wJ¡ ıÙbfitC•w ¿_S<w,
≤°y N°<Ì J¡°u <wÔ°aı<Ô N°æ≤ tC<•w tu* Ÿt°<@ J¡° bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚Ì®, <Ìfi J¡∑ Ÿt°¿›w Ju¡ f°Ì •w tC<fi fiu ≈Cfi# ˚Ù tfi J¡∑ ÎJ¡°y®w°R¡≈
Ÿt°<@ Ju¡ <ÔÎ <J¡ŸÙ N¿w<b_w¨w ≈¥bÕ≈¿≤<ªw <b∏º∫°<B J¡∑ yCk¡° tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$1$$ Ô°uJ¡ tu* •∫°
Ÿ°≤ Fæ N°æ≤ •∫° NŸ°≤ Fæ , oŸJ¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤I°fi ≤©fiub°Ôu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ ŸÙ N°Ãt° Ju¡
NfiCŸ∏@°fi J¡° ≈¿≤Ã∫°y fi J¡≤wu F…Î o¿∏B∫°au Ju¡ Ÿ°S N∏w#J¡≤d Ÿu <bª°≤fiu Ôyu $$2$$
∏F°u*fiu •∫° <bª°≤ <J¡∫° ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
tæ*fiu ≈FÔu Ÿu FÙ o¿∏B∫°u* J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ô∫° Fæ, Nf <k¡≤ fi Ju¡ <bT∫ tu* N<@J¡
<ª∏w° J¡≤fiu Ÿu tu≤° JC¡~> ˚Ù ≈®∫°uıfi <Ÿ] fiFÙ* F°ufiub°Ô° Fæ $$3$$
N¿_w N°æ≤ fi°¿_w ∫°u* Ì°u ≈®J¡°≤ Âÿ∫ J¡v≈fi°N°u* J¡°, J¡°utÔ Ôw° J¡∑ fi°o˘, <bfi°„ J¡≤ fi Ì°u
J¡v≈fi°N°u* Ju¡ Ÿ°sÙR¡≈ Ÿu Nb<„‹¸> ªæw∏∫t°` J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ „≤Ù≤, <„≤ N°æ≤ y®Ùb° J¡°u Ÿt°fiR¡≈
Ÿu ≤©J¡≤ »°Ÿfi F°uJ¡≤ tæ* Ÿ ≈®J¡°≤ NªÔ fæ™>w° Fq≥, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈bÕw J¡° <„©≤ $$4$$ tæ* ∫Ω<≈
ŸÌ° <Ìw _b˚°b (≈®J¡°„ _b˚°b) Fq≥, wS°<≈ NI Â<‹¸> Ÿu N∏@J¡°≤ J¡°u ≈®°›w F…N°-Ÿ° Fq≥ Îba
∫Ω<≈ ŸÌ° ıÙ<bw-_b˚°b Fq≥, wS°<≈ NIÂ<‹¸> Ÿuu t¨w-Ÿ° Fq≥ $ w[bÂ<‹¸> Ÿu w°u ŸŸu <b≈≤Ùw
<fitÕÔ _b˚°b J¡°u ≈®°›w F…N° ÎJ¡≤Ÿ <ª∏t°`_bR¡≈ F°uJ¡≤ Nb¿_Sw Fq≥ $$5$$ tæ* ∫Ω<≈ ≈®fC] ∫°fiÙ
WtI°fi Ÿu Ÿ‡≈∏fi ı°y®wg Nb_S° Ÿu ∫C•w Fq≥, wS°<≈ ŸCTC<›w tu* FÙ ¿_Sw ≤Fw° Fq≥ $ •∫°u*<J¡ |¸>
N°<Ì πæw ≈Ì°S°uu˘ J¡°u Nf tæ* fiFÙa Ìu© ≤F° F¥≥ $ oŸÙ ≈®J¡°≤ ∫Ω<≈ tæ* ŸCTC<›w tu* ¿_Sw ≤Fw° Fq≥ $ wS°<≈
ı°y®wg Nb_S° Ÿu ∫C•w FÙ Fq≥, •∫°u*<J¡ tCHu N≈fiu _bR¡≈ J¡° ŸÌ° _≈‹¸>R¡≈ Ÿu NfiC˚b F°u ≤F° Fæ $
_S¥Ô, Ÿ¥‚t N°æ≤ J¡°≤d Ÿu <fitCÕ•w wC∫Õ ≈Ì J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ NªÔ ¿_S<wb°Ô° F°uJ¡≤ „≤Ù≤ Ju¡
˚Ùw≤ ≤Fw° Fq≥ $$6$$ tfi Ÿu ≈≤u ∫°fiÙ tfi Ju¡ N<bT∫ ª°≤°u* N°u≤ Nb¿_Sw, ≈¥dÕ ŸW°Ÿ°t°∏∫R¡≈ ≈≤t
Ÿ°‡∫˚¥w ≈≤t°Ãt° tu* <bJ¡°≤tC•w F°uJ¡≤ _S°dC J¡∑ w≤F tæ* ¿_Sw Fq≥ $$7$$ oŸ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤ bF
º∫°fi tu* ~># <Ìfi wJ¡ <k¡≤ fæ™> y∫u $ wÌfi∏w≤ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w F…Î, <ıŸ ≈®J¡°≤ sd˚≤ tu*
Ÿ°u∫° FCN° ≈<SJ¡ ≈®f°u@ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $$8$$ wÌfi∏w≤ Ÿ Ÿt∫ Δ∫CÃS°fi Ì„° tu* ˚Ù Ÿt°<Fw
¿_S<wb°Ôu <Ÿ], tF°fig w≈_bÙ, ˚yb°fig bÙwFΔ∫ fiu ıÙb∏tC•w _bR¡≈ Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ ∫`-w`
<bª≤d <J¡∫° $$9$$ ∫u tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fi w°u yCd Â<‹¸> Ÿu <J¡ŸÙ b_wC J¡∑ _wC<w J¡≤wu Su N°æ≤ fi
Ì°uTÂ<‹¸> Ÿu <J¡ŸÙ J¡∑ <fi∏Ì° ˚Ù J¡˚Ù J¡≤wu Su $ bu fi w°u J¡˚Ù πuy J¡°u ≈®°›w F°uwu Su N°æ≤ fi J¡˚Ù FTÕ
J¡°u ≈®°›w F°uwu Su $$10$$ ªÔwu-<k¡≤wu ™>wu-fæ™>wu <ªW Ÿu „¥∏∫ F…Î Ÿ bÙwFΔ∫ tC<fi Ju¡ ⁄Ì∫ tu*
N≈fiu tfi Ju¡ (f°<@w-NfiCb¨W tfi Ju¡) Ÿ°S <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡S° ∫°fiÙ b‚∫t°d
<bª°≤°ÃtJ¡ J¡S° F…oÕ $$11$$ <bT∫°u* Ju¡ ≈˚°uy Ÿu Ÿ°tØ∫Õ Ju¡ Δ∫∫ Ÿu ≤<Fw, o¿∏B∫°u* Ju¡ _b°tÙ Fu tfi,
Ìu©°u <J¡ „t Ÿu Ÿt¿∏bw wCtfiu <JŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ Ÿt_w ıywg J¡°u N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu Δ∫°≈J¡ ŸC© J¡°u
NSb° <fi≤<w„∫ N°fi∏ÌR¡≈Ù ŸC∏Ì≤ f®ÊR¡≈ N°J¡°„ J¡°u ≈®°›w <J¡∫° Fæ $$12$$ Fu ªaªÔ ≈Ì°S°u˘ tu*
ŸyÕ - 86] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1181
ŸbÕZu‹™> tfi, oŸ<ÔÎ wCtJ¡°u N°yu ˚Ù oŸ ≤°y„¥∏∫ Ì„° J¡° FÙ NbÔ‡ffi J¡≤fi° ª°<FÎ N°æ≤ N≈fiÙ
ªaªÔ b¨<W J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ $$13$$ Fu o¿∏B∫ fi°t J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ôu ª°u≤ N°æ≤ Fu fi‹¸>
N°„°b¨∏Ì, ∫F tu≤u π°≤° NfiC˚¥∫t°fi N°Ãt° wC‡F°≤° fiFÙ* Fæ N°æ≤ wCt Ô°uy N°Ãt° Ju¡ fiFÙ* F°u $$14$$ Fu
o¿∏B∫yd, oŸ ≈®J¡°≤ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Nf wCt Ô°uy Nb<„‹¸> N≈fiu NŸ[b
_bR¡≈ J¡°u FÙ ≈®°›w F°u ı°N°u $ wC‡F°≤Ù Ÿty® N<˚Ô°T°Î≥ <fi‹k¡Ô J¡≤ ÌÙ yoÕ Fæ $ Nf <bfi‹¸> N°Z∫b°Ôu
wCt Ô°uy tu≤u «¡≈≤ N°J®¡td J¡≤fiu tua ŸtSÕ fiFÙ* F°u $$15$$
wf ≈FÔu Ft Ô°uy°u* tu* wC‡F°≤u «¡≈≤ N°J®¡td J¡≤fiu J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ J¡F°≥ Ÿu SÙ ? w°u N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S
w°Ì°Ã‡∫ N°<Ì Ju¡ Nº∫°Ÿ Ÿu SÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu o¿∏B∫yd,'Ft N°Ãt° Fæ*" oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ı°u ∫F wCt Ô°uy°u* J¡°u b°Ÿfi° F…oÕ SÙ, bF N°Ãtw[b J¡∑
<b_t¨<w Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F…oÕ , <ıŸ ≈®J¡°≤ ≤≠ıC w[b J¡∑ <b_t¨<w Ÿu ≤≠ıC tu* Ÿ≈Õb°Ÿfi° Ã≈∏fi
F°uwÙ Fæ $$16$$ •w ∫F b°Ÿfi° Nfi°Ãt° tu* N°ÃtÃbR¡≈° ˚®°¿∏w N°æ≤ b_wC tu* Nb_wCÃbR¡≈° ˚®°¿∏w SÙ $
bF N°Ãt° Ju¡ N<bª°≤ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ SÙ N°æ≤ N°Ãt° Ju¡ <bª°≤ Ÿu <bfi°„ J¡°u ≈®°›w F°u yoÕ $$17$$
oŸ¡≈®J¡°≤ <bbuJ¡I°fi F°u ı°fiu ≈≤ <J¡ŸÙ J¡°u ˚Ù N°≈Ju¡ π°≤° Ã≈∏fi Ì°uT°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ fiFÙ*
F°uw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu o¿∏B∫>yd, J¡≤d_bR¡≈ N°≈ Ô°uy ÌqŸ≤u Fæ*, N<˚t°fi J¡≤fiub°Ôu Ft Ô°uy ÌqŸ≤u Fæ*, N<πwÙ∫
f®Ê ÌqŸ≤° Fæ , ≈®°d FuwCJ¡ <J®¡∫° J¡°≤dw° ÌqŸ≤Ù Fæ, <ªÌ°˚°ŸR¡≈Ù ˚°u•w° ÌqŸ≤° Fæ N°æ≤ y®Fd J¡≤fiub°Ô°
tfi ÌqŸ≤° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* <J¡Ÿ J¡° <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡°æfi-Ÿ° Ì°uT F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$18$$
∫<Ì ÎuŸÙ f°w Fæ, w°u Δ∫bF°≤R¡≈Ù J¡°∫Õ J¡∑ <Ÿ<] <J¡Ÿ ≤Ù<w Ÿu F°uyÙ ? w°u J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu
F°uyÙ, ∫°u* y¨F‹¸>°∏w Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N≤^∫ Ÿu ÔJ¡nÙ Ã≈∏fi F…oÕ, f°≥Ÿ°u* J¡Ù Ãbª° Ÿu ÔJ¡nÙ Ju¡ f°uH J¡°u f°≥@fiu J¡∑ ≈¥<wÕ ≤≠ıC F…oÕ,
bŸCÔ°, JC¡™>°≤ N°<Ì Ô°uFu Ÿu Ã≈∏fi F…Î N°æ≤ f»oÕ N≈fiu Ì≤ J¡∑ ≈¥<wÕ Ju¡ <ÔÎ FÙ ≈®b¨W F…N°, fi <J¡
|≤ J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ $$19$$ ∫°u* oŸ Ô°uJ¡ tu* N≈fiu-N≈fiu <˚∏fi-<˚∏fi ≈®∫°uıfi Ju¡ <ÔÎ Nb¿_Sw
≈Ì°S°u˘ J¡∑ ∫°fiÙ <J®¡∫°-J¡°≤J¡R¡≈ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ Ÿ°ty®Ù Ÿu NSÕw# Ã≈Ωt°fi » y¨F°J¨¡<w ıæŸu
J¡°J¡w°ÔÙ∫ FÙ Fæ ∫°fiÙ J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu FÙ <Ÿ] F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ≈®J¨¡w J¡°∫ÕJ¡≤dŸa|°w _SÔ tu*
˚Ù J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu FÙ Ì„Õfi, Zbd, N°Ì°fi N°¿Ì N≈fiÙ-N≈fiÙ „<•w∫°u* Ÿu <fi∫w I°fi-
J¡tuÕ¿∏Ì®∫°u* Ÿu Ÿt¿∏bw wwg-wwg Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ Δ∫bF°≤R¡≈ J¡°∫ÕJ¡<ÔJ¡° ªaªÔw°≈¥bÕJ¡ Ã≈∏fi FCoÕ
Fæ, Ÿtu* <J¡ŸÙ J¡∑ •∫° s<w Fæ NS°Õwg <J¡ŸÙ J¡°u J¡°uoÕ s<w fiFÙa Fæ $$20,21$$ Nf N<bΩ° Ìq≤ Ÿu FÙ
<b_t¨w F°u yoÕ, N°Ãt<bΩ° <b_≈‹¸>R¡≈ Ÿu NfiC˚¥w F°u yoÕ, ı°u Ÿwg S° bFÙ Ÿwg ≤F°, NŸwg NŸwg FÙ
≤F°, <bPfi sÙd F°u y∫° N°æ≤ ı°u ¿_S<w Ju¡ ∫°uÀ∫ S°, bFÙ ¿_Sw ≤F y∫° $$22$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, oŸ
≈®J¡°≤ Ju¡ <bª°≤ Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ fi tF°fig w≈_bÙ tC<fi Zu‹™> ˚yb°fi bÙwFΔ∫ fiu NfiuJ¡ f≤Ÿ°u* wJ¡ oŸ
Ô°uJ¡ tua N≈fiÙ ¿_S<w J¡∑ $$23$$ ZÙ≤°tıÙ <ıŸ ≈Ì J¡u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ ≈CfiıÕ∏t Ju¡ <ÔÎ <ª∏w° <bfi‹¸>
F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ t¥»w° J¡°uŸ°u* Ì¥≤ ˚°y ı°wÙ Fæ,Ÿ ≈≤t ≈¥d°Õfi∏Ì _b≈®J¡°„R¡≈ ≈Ì tu* <fi≤∏w≤ ∫u tC<fi
Nb¿_Sw Su $$24$$ <J¡ŸÙ Ÿt∫ ˚®°¿∏w Ÿu <ª`-<b<ª` ≈Ì°S°ŭ Ju¡ Ÿt¥F Ju¡ Ì„Õfi Ÿu ≈®°°›w F…Î ∫S°¿_Sw
1182 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N°Ãt˚¥w b_wC tu* N¿bÿb°Ÿ J¡° b°≤d J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ f°≤-f°≤ º∫°fi tau <bÿb°Ÿ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ bF
ŸC©°fiC˚b J¡°u ≈®°›w J¡≤wu F…Î ŸÌ° ¿_Sw ≤Fwu Su $$25$$
„uT ≈®°≤Æ@ J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ tC<fi bÙwFΔ∫ J¡° tfi <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° ≤F°, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ã∫°yfiu ∫°uÀ∫ N°æ≤ y®Fd J¡≤fiu ∫°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈®°<›w F°u ı°fiu ≈≤ ˚Ù Ã∫°y N°æ≤ y®Fd J¡∑ fC<] J¡°
s∫ F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡° N∏w#J¡≤d oh~>° N°æ≤ N<fih~>° J¡° N<wJ®¡td J¡≤ y∫°
S° $$26$$ ÌuF°≈yt Ì„° tu* ÎJ¡ N<πwÙ∫ R¡≈ Ÿu ¿_Sw, ı∏t N°æ≤ J¡t°u˘ J¡∑ Nb<@ Ju¡ NbŸ°fiR¡≈
wS° ≈®<w˚°Ÿt°` Ÿu ˚Ù Nb¿_Sw ÌuF N°<Ì ŸaŸ°≤ Ju¡ Ÿay J¡° Ã∫°y F°u ı°fiu ≈≤ ≈¿≤„uT tu* ≤Ffiub°ÔÙ
f®Ê≤ŸR¡≈Ù tJ¡≤∏Ì tu* fiJ¡°u ÃJ¡^™>° F…oÕ N°æ≤ ŸJu¡ f°Ì ∏F°uafiu ŸÙ oh~>° Ju¡ Ÿ°S Ÿfl ≈bÕw J¡∑
ŸCbdÕJ¡∏Ì≤° tu* ≈®bu„ <J¡∫° $$27$$ <k¡≤ ÌuF N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿay<w fi F°u, oŸ<ÔÎ „Ù|® ıywgR¡≈Ù ı°Ô
J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ NbÔ°uJ¡fi J¡≤ bu tF°tC<fi ≈μ°Ÿfi Ôy°J¡≤ fæ™> y∫u N°æ≤ wÌfi∏w≤ bF°≥ N≈fiu N°≈ FÙ
N≈fiu N∏Ì≤ J¡Ffiu Ôyu $$28$$
_b°˚°<bJ¡ „`C˚¥w ≤°y, πuT N°<Ì tu* ˚Ù πuTN˚°bR¡≈w° N°æ≤ tæ`Ù J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wu F…Î t°us≈Ì
J¡°u ı°fifiu J¡∑ oh~>°b°Ôu-Ÿu F°uJ¡≤ ¿Fw J¡° ≈Ìu„ J¡≤ ≤Fu ≈®d°t J¡≤Ju¡ fiJ¡°u Ÿaf°u<@w J¡≤wu Fæ* #
Fu ≤°y, Nf wCt fiÙ≤°y_bR¡≈ F°u ı°N°u $ Fu πuT, wCt πuTN˚°bR¡≈ F°u ı°N°u $ N°≈ Ì°ufi°u* fiu oŸ
Ô°uJ¡ tau tu≤u Ÿ°S ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ J®¡∑n° J¡∑ Fæ $$29$$ Fu ˚°uy, tæ* N°≈ Ô°uy°u* J¡°u ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $ N°≈
Ô°uy°u* fiu tu≤° oŸ Ô°uJ¡ tau Ÿ°æ J¡≤°un°u* bTÕ wJ¡ Ÿ ≈®J¡°≤ Ô°Ôfi-≈°Ôfi <J¡∫° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ›∫°≤
J¡≤fiub°Ôu <≈w° N°<Ì fiu f°ÔJ¡ J¡° Ô°Ôfi-≈°Ôfi <J¡∫° F°u $$30$$ ŸfŸu ≈C^∫wt oŸ t°us≈Ì J¡° ˚Ù
<ıŸfiu tCHJ¡°u <b_t≤d J¡≤°∫° S°, Ÿ Na„R¡≈ <bT∫ŸC© J¡°u tæ* f°≤-f°≤ ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$31$$ Fu
Ì…#©, wC‡F°≤u π°≤° Ÿ∏w›w FCÎ tæ*fiu NÃ∫∏w N°Ì≤ Ÿu N°Ãt° J¡° N∏buTd <J¡∫° Fæ, oŸ<ÔÎ oŸ t°ust°yÕ
J¡° wCtfiu FÙ tCHJ¡°u ≈Ìu„ <Ì∫° $ Nw# tu≤° wC‡Fu* ≈®d°t F°u $$32$$ Fu Ì…#© Ju¡ w[b˚¥w ŸC©Ì N°Ãtfig,
wC‡F°≤Ù FÙ NfiCJ¡‡≈° Ÿu tæ*fiu ∫F NÃ∫∏w „ÙwÔ ≈ÌbÙ (<fi≤<w„∫ŸC©R¡≈ t°us ≈ÌbÙ) ≈®°›w J¡∑ Fæ,
Nw# Ì…#© fi°t@°≤Ù wC‡Fu* tu≤° ≈®d°t F°u $$33$$
Nf I°fi Ju¡ ≈®°Ì…˚°Õb tu* ≈J¡°≤J¡ ÌuF J¡∑ ≈®°SÕfi° J¡≤ ŸJ¡°u Ÿaf°u<@w J¡≤wu Fæ* $
ŸaŸ°≤ tu* Ÿ°≤FÙfi ıÙbfib°Ôu Fu <t` ÌuF, wC‡F°≤° J¡v∫°d F°u, •∫°u*<J¡ wC‡F°≤Ù FÙ J¨¡≈° Ÿu Ft
N≈fiu _S°fi J¡°u ı° ≤Fu Fæ* $ Fu ÌuF, ∫F N≈fiu Ô°uy°u* J¡∑ <b∫°uy J¡∑ Nb_S° N°ı J¡∑ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC
Nfi°<Ì <fi∫<w J¡° ∫FÙ _b˚°b Fæ, J¡°≤d <J¡ ı°u Ÿa∫°uy F°uw° Fæ, ŸJ¡° N∏w tu* <b∫°uy tu* FÙ ≈∫ÕbŸ°fi
F°uw° Fæ $$34$$ N°ÿª∫Õ Fæ <J¡ ≈®°<d∫°u* Ju¡ _b°S°u˘ J¡∑ NÃ∫∏w <bTt y<w Fæ, •∫°u*<J¡ b_wC J¡∑ ≈®°<›w Ju¡
<ÔÎ |<fi‹™> <t` N°<Ì _bıfi°u* J¡°u ˚Ù ~>°unJ¡≤ ≈C”T Ìq≤-Ìq≤ Ì°æn ı°wu Fæ* $ oŸÙ ∏∫°∫ Ju¡ NfiCŸ°≤
ŸæJ¡n°u* ı∏t wJ¡ Ÿ°SÙ ≤FJ¡≤ tæ* ˚Ù N°ı N≈fiu ›∫°≤u <t` „≤Ù≤ Ÿu NÔy F°u ≤F° Fq≥ $$35$$ Fu <t`
ÌuF, <ª≤J¡°Ô Ÿu f∏@CR¡≈ wCt tu≤u π°≤° ı°u Ã∫°yu ı° ≤Fu F°u bF ÎJ¡ _b°SÕ J¡∑ FÙ ÔÙÔ° Fæ $ (∫F tu≤°
N≈≤°@ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC wCtfiu N≈fi° FÙ fi°„ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ tu≤° ≈J¡°≤ <J¡∫° Fæ, ∫°u* t°fi°u* „°uJ¡ J¡≤ ≤Fu
J¡Fwu Fæ* $) Fu ÌuF, wCtfiu FÙ N≈fiu <ÔÎ N°ÃtI°fib„ Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ s<w ™>° ÔÙ Fæ $$36$$ wCtfiu
N°Ãt° Ju¡ <bI°fi J¡∑ ≈®°<›w J¡≤ N≈fi° <bfi°„ <J¡∫° Fæ, Nw# Fu ÌuF, wC‡F°≤u π°≤° FÙ ∫F wC‡F°≤°
ŸyÕ - 86] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1183
<bfi°„ <J¡∫° y∫° Fæ, ÌqŸ≤u Ju¡ π°≤° fiFÙ* <J¡∫° y∫° Fæ $$37$$
Nf w¨‹d° J¡∑ ≈®°SÕfi° J¡≤wu Fæ* $
Fu t°w¨R¡≈ w¨‹du, tæ* Nf ı° ≤F° Fq≥ $ tu≤u ı°fiu ≈≤ wCt NJu¡ÔÙ, „C‹J¡ N°æ≤ ÌÙfi F°u ı°N°uyÙ, ≈≤
Ì…#© tw J¡≤fi° $$38$$ Fu J¡°t ˚yb°fig, wC‡F°≤u «¡≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ tæ*fiu wC‡F°≤u <b≤°u@Ù bæ≤°À∫-
Ÿubfi N°<Ì Ì°uT <J¡∫u Su, fi Ì°uT°u* Ju¡ <ÔÎ tCHu st°-≈®Ì°fi J¡∑<ıÎ $ Nf tæ* Wt <bZ°¿∏w J¡∑ N°u≤
ı° ≤F° Fq≥ $ tu≤Ù tayÔ J¡°tfi° J¡¿≤Î $$39$$
Nf <k¡≤ ≈Cfi≤°b¨<W Ju¡ π°≤° w¨‹d° Ju¡ tC© J¡° Ì„Õfi fi F°u, oŸ<ÔÎ ŸJ¡° <fib°≤d J¡≤ ≤Fu tC<fi
bÙwFΔ∫ J¡Fwu Fæ* $
Fu t°w¨R¡≈ w¨‹du, Nf Ÿu ÔuJ¡≤ N≈fiu Ì°ufi°u* J¡° Ÿa∫°uy Ju¡ Ì°uT Ÿu FÙ ŸÌ° Ju¡ <ÔÎ <b∫°uy F°u ≤F° Fæ $
oŸ<ÔÎ tæ* wC‡Fu* ∫F N°<©≤Ù ≈®d°t J¡≤ ≤F° Fq≥ $$40$$ Fu ≈C^∫Ìub, N°≈J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥, N°≈ FÙ
fiu ≈FÔu tu≤° fi≤J¡°u* Ÿu ]°≤ J¡≤ _byÕ Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ J¡≤b°∫° S° $$41$$ <fi<T] N°ª≤dR¡≈Ù ©uw
tu* Ã≈∏fi F…Î, fi≤J¡R¡≈Ù fnÙ-fnÙ „°©°N°u* J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ôu N°æ≤ ∫°wfi°R¡≈Ù ≈C‹≈-Ÿt¥F Ÿu
∫C•w ≈°≈R¡≈Ù b¨s J¡°u tu≤° fit_J¡°≤ F°u $$42$$ <ıŸJu¡ Ÿ°S tæ*fiu ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ ≈®J¨¡w ∫°u<fi∫°u* J¡°
≈˚°uy <J¡∫° S°, N°ı wJ¡ ≈®Ã∫s fiFÙ* F…Î Ÿ t°uF_bR¡≈ J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$43$$ „ÆÌ J¡≤
≤Fu f°≥Ÿ <ıŸJu¡ t@C≤ „ÆÌ Fæ* N°æ≤ „ÙdÕ ≈Wu FÙ <ıŸJu¡ ≈Ffifiu Ju¡ <ÔÎ b˜ Fæ*, Ÿt°<@ tu* ≈®u∫ŸÙ ˜Ù
Ju¡ ŸÂ„ Δ∫bF°≤ J¡≤fiub°ÔÙ Ÿ yCF°R¡≈Ù w≈¿_bfiÙ J¡°u tæ* ≈®®d°t J¡≤w° Fq≥ $$44$$ Fu Ÿ©Ù
yCF°w≈¿_b<fi, ŸaŸ°≤R¡≈Ù tF°t°yÕ tu* <©∏fi F…Î tu≤u <ÔÎ wCt FÙ NJu¡ÔÙ N°ÿb°Ÿfi Ìufiu tua ŸtSÕ,
NÃ∫∏w _fiuF Ÿu Ÿt¿∏bw, ≈¥dÕ N°Ãt° tu* <bZ°¿∏w-≈®Ì°fi π°≤° Ÿt_w Ô°u˚°u* J¡°u fi°„ J¡≤fiub°ÔÙ
w≈_∫° (<t`) F…oÕ $$45$$ NfiuJ¡ Ì…#©°u* Ÿu <©∏fi wS° Ì°uT°u* Ÿu (Ÿt°<@ Ju¡ <bPfi°u* Ÿu) BbÙ˚¥w F…Î tæ*fiu
„°uJ¡ J¡° <bfi°„ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Wt Ÿ©Ù˚¥w wCt NJu¡ÔÙ J¡° FÙ N°Z∫ <J¡∫° $$46$$
Nf Ì^±>J¡°‹™> Ju¡ yCd°u*J¡° bdÕfi J¡≤ ŸJ¡°u fit_J¡°≤ J¡≤wu Fæ* $
JC¡Wu, Ÿ≈Õ N°<Ì Ÿu F°ufiub°Ôu ˚∫°u* tu*, <bTt ≈®Ìu„°u* tu* wS° yâu N°æ≤ JCa¡ı°u tu* F°S J¡°u NbÔ‡ffi
Ìufiub°Ô°, b¨]°b_S° Ju¡ ÎJ¡t°` <t` Ì^±>R¡≈ J¡°‹™> wC‡Fu* tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$47$$
Nf Ÿ‡≈¥dÕ ÌuF˚°y ÌuF J¡°u FÙ Ÿt≈Õd J¡≤wu Fæ* $
Fu ÌuF, Ju¡ N¿_S≈aı≤ N°æ≤ ÌqŸ≤° ≤•w wS° N°≥wR¡≈Ù Ÿ¥` fŸ o∏FÙ* Ì°u w[b°u* Ÿu Ÿt¿∏bw wC‡F°≤°
NŸ°@°≤d <b˚°y Fæ, oŸ N≈fiu <b˚°y J¡°u ÔuJ¡≤ wCt N≈fiÙ ≈®J¨¡<w J¡∑ N°u≤ ªÔu ı°N°u $$48$$ Fu ÌuF,
wC‡F°≤u tÔ, Ì…y˘@, _buÌ N°<Ì Ju¡ π°≤° Ìq<Tw F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d F…Î ı°u ıÔJu¡ N≈≤°@ Fæ*, fiJu¡
≈®J¡°≤-<b„uT-_bR¡≈ wC‡F°≤Ù <b„C<] J¡° Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fiub°Ôu _fi°fiR¡≈ ≈°∫°u* J¡°u ˚Ù tæ* ≈®d°t
J¡≤w° Fq≥ wS° wC‡F°≤u ˚°uıfi, NÔaJ¡≤d N°<Ì Δ∫bF°≤°u* J¡°u Îba ˚°uıfi°<Ì Ÿ°ty®Ù Ju¡ Ÿ‡≈°Ìfi Ju¡ <ÔÎ
ow_ww# Ì°æn@¥≈ J¡≤fiu J¡∑ ≈®b¨<W∫°u* J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° Fq≥ $$49$$ Fu ≈C≤°fiu Ÿıy <t`R¡≈ ≈®°d, N°ı
tæ*fiu <t`°u* J¡∑ fit_J¡°≤-≈≤‡≈≤° tu* N°≈ Ô°y°u* J¡°u ˚Ù «a≥ ª° ffi° <Ì∫° Fæ ∫°fiÙ N°≈ Ô°uy°ua J¡°u ˚Ù
fit_J¡°≤ <J¡∫° Fæ, N°≈J¡° J¡v∫°d F°u, tæ* ı° ≤F° Fq≥ $$50$$
≈FÔu Ju¡ <t` ˚°b J¡° bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
1184 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fu ≈®°db¨∏Ì, N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿ°S tæ*fiu <ª`-<b<ª` NfiuJ¡ ∫°u<fi∫°u* tu* <bZ°t <J¡∫° N°æ≤ ≈bÕw Ju¡
JCa¡ı°u* tu* wS° Ô°uJ¡°∏w≤°u* tu* ˚Ù <bZ°t <J¡∫° S° $$51$$ N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿ°S FÙ tæ*fiu fiy≤°u* tu* N°æ≤ <Ÿ]°u*
Ju¡ su`°u* tu* J®¡∑n° J¡∑, ≈bÕw°u* tu* <fib°Ÿ <J¡∫°, J¡°∫°u˘ Ju¡ <bÔ°Ÿ°u* tu* ¿_S<w J¡∑ N°æ≤ <b<b@ ≈®J¡°≤ Ju¡
t°y°u˘ tu* ≈®_S°fi <J¡∫° $$52$$ Fu ≈®°db¨∏Ì, ŸaŸ°≤ Ju¡ J¡°u„ tau ÎuŸ° J¡°uoÕ ˚Ù fiFÙ* Fæ, <ıŸJ¡°u N°≈ Ô°uy°u*
Ju¡ Ÿ°S tæ*fiu N≈fiu F°S°u* Ÿu fi <J¡∫° F°u, fi N≈⁄w <J¡∫° F°u, fi <Ì∫° F°u, N°æ≤ ı°u ≈æ≤°u* Ÿu fi yw F…N° F°u
N°æ≤ tfi Ÿu ı°u NbÔ<‡fw fi F…N° F°u $$53$$ Fu <≈®∫ ≈®°d-ŸtCÌ°∫, N°≈ N≈fiÙ ≈®J¨¡<w tu* ı°o∫u N°æ≤
tæ* f®Ê tu* ı°w° Fq≥, N°≈ Ô°uy ∫F „aJ¡° fi J¡≤u* <J¡ Ft Ô°uy°u* J¡° ≈®J¨¡<w tu* ≈®<bÔ°≈ •∫°u* J¡≤°wu Fæ* ?
J¡°∫ÕJ¡≤dŸa|°wR¡≈ Ÿu FÙ ¿_Sw F°uJ¡≤ ˚°uÀ∫ŸtCÌ°∫ J¡°u FÙ ≈FÔu Ju¡ Ÿt°fi ≈®°›w <J¡∫u ı°∫, •∫°u*<J¡
<ıwfiu ˚°uÀ∫ Ÿt¥F Fæ*, bu N∏w tu* fi°„b°fi Fæ*, N°æ≤ <ıwfiu ∏fiw Fæ*, bu N∏w tu* ≈wfi„ÙÔ Fæ* $ ŸaŸ°≤-
t°yÕ tu* <ıwfiu Ÿa∫°uy Fæ bu Ÿf N∏w tu* <b∫°uy J¡°u FÙ ≈®°›w F°uwu Fæ* $$54,55$$
Nf ≈®Ã∫uJ¡ o¿∏B∫ N°<Ì Ju¡ π°≤° ≈®°›w J¡≤fiu ∫°uÀ∫ ≈®J¨¡<w J¡°u <b˚°y≈¥bÕJ¡ fwÔ°wu Fæ* $
∫F ªsC J¡° ≈®J¡°„ N°<ÌÃ∫ t^±>Ô tu* ≈®bu„ J¡≤u $ ŸCy¿∏@FuwCJ¡ N°fi∏ÌI°fi J¡∑ J¡≤d |®°du¿∏B∫
y∏@ J¡∑ N°Z∫ ≈¨ØbÙ tua ≈®<b‹¸> F°u ı°∫ $$56$$ „ÆÌ°u* J¡Ù Zbd„<•w ∫°fiÙ Z°u`u¿∏B∫ N°J¡°„
JC¡<s tu* ≈®<b‹¸> F°u ı°∫ N°æ≤ ≤Ÿfi° J¡∑ ≤Ÿy®Fd„<•w ∫°fiÙ ≤Ÿfiu¿∏Ì®∫ ª∏Ì®t^±>ÔR¡≈Ù ıÔ tu*
≈®<b‹¸> F°u ı°∫ $$57$$
Ÿ ≈®J¡°≤ ≈°<@˚¥w N°≈ Ô°uy°u* Ju¡ N≈fiÙ-N≈fiÙ ≈®J¨¡<w∫°u* tu* ≈®<b‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ N°≈tu*
≈®<w<f¿‡fw <ªÌ°˚°Ÿ_bR¡≈ tæ* ıÙb°Ãt° ˚Ù N≈fiu <f‡fR¡≈ ≈®db J¡∑ ªwCSÕ N@Õt°`° Ÿu Ô<sw
f®Ê°Ãt° tu* ≈®<b‹¸> F°u ı°w° Fq≥ ∫°fiÙ <bZ°¿∏w Ôuw° Fq≥, ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ N˚°b tu* ŸtCB J¡∑ fi°o˘, Ÿ¥∫Õ Ju¡ N˚°b tu* <Ìfi J¡∑ fi°o˘, „≤wg J¡°Ôtu* N≈fiu ≈°Ì°fi
J¡°≤d tu* <bÔ∫ J¡°u ≈®°›w F…Î tu| J¡∑ fi°o˘, o∏@fi°u* Ju¡ ÌÀ@ F°ufiu ≈≤ N<÷ J¡∑ fi°o˘ wS° _fiuF (wuÔ) Ju¡
N˚°b tu* ÌÙ≈J¡ J¡∑ fi°o˘ N°u*J¡°≤ J¡∑ N¿∏wt N@Õt°`° Ÿu Ô<sw ≈≤f®Ê_bR¡≈ N≈fiu tu* N≈fiu N°≈Ÿu
FÙ tæ* N°Ã∫¿∏wJ¡ tfi#„°¿∏w≈¥bÕJ¡ <bZ°¿∏w Ôuw° Fq≥ $$58,59$$
Ÿ‡≈¥dÕ J¡°∫°u˘ J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ÿu „¥∏∫,Ÿt_w Âÿ∫°u* J¡∑ Nb_S° J¡°u N<wJ®¡td J¡≤ ¿_S<w ≤©fiub°Ô°,
ÌÙ|Õ hª°¿≤w ≈®db J¡∑ f®Ê≤∏@® tu* <bZ°¿∏w J¡° NfiCŸ≤d J¡≤ f®Ê°J¡°≤w° J¡∑ ≈®°<›w Ÿu ≈≤w fC<]
wS° ≈®°≤Æ@ Ÿu ≈®<wf] Nb<„‹¸> N<bΩ°R¡≈Ù tÔ Ÿu ≤<Fw ∫F tæ* ≈¥dÕR¡≈ Ÿu Nb¿_Sw Fq≥ $$60$$
<~>∫°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

ŸW°ŸÙb°≥ ŸyÕ
—J¡°≤ J¡∑ N¿∏wt t°`° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ <ıŸ J®¡t Ÿu
tF°tC<fi bÙwFΔ∫ <bÌuFtC<•w J¡°u ≈®°›w F…Î, Ÿ J®¡t J¡° bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tıÙ, N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu ≈®J¡°≤ Ÿu NÃ∫∏w hª _b≤ Ÿu
≈®db J¡° @Ù≤u-@Ù≤u ÌÙ|Õw° Ju¡ Ÿ‡≈°Ìfi π°≤° hª°≤d J¡≤ ≤Fu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu tfifi (ŸaJ¡v≈)
N°æ≤ ÎTd°N°u* Ÿu (≈C` N°<ÌJ¡∑ N<˚Ô°T°N°u* Ÿu) J®¡t„# b<ıÕw F°uJ¡≤ ~>™>Ù ∫° Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° J¡°u
ŸyÕ - 87] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1185
≈®°›w J¡≤ N≈fiu ⁄Ì∫ tu* f®Ê J¡° Ô°˚ <J¡∫° $$1$$
"N°u<tÃ∫uwÌs≤a ŸbÕtg' oÃ∫°<Ì t°^±¥>•∫ ZC<w tua ≈®Ì<„Õw J®¡t Ÿu NJ¡°≤, J¡°≤, tJ¡°≤ N°æ≤
N@Õt°`° Ÿu J¡¿v≈w _S¥Ô, Ÿ¥‚t, NΔ∫°J¨¡w N°æ≤ wC≤Ù∫R¡≈ ≈°Ì°u* Ju¡ ˚uÌ Ÿu —J¡°≤ J¡° _t≤d J¡≤ ≤Fu
tF°tC<fi Ÿa∏∫°ŸÙ bÙwFΔ∫ ≈aªÙJ¡≤d- ≈®<J®¡∫° tu* fwÔ°∫u y∫u <b≤°¸>g, <F≤^∫y˚Õ N°æ≤ NΔ∫°J¨¡wR¡≈
≈°Ì°u*J¡° ≈FÔu wC∫Õ tu* "ı°y¿≤w_S°fi°u*' oÃ∫°<Ì ZC<w-≈®Ì<„Õw ≤Ù<w Ju¡ NfiCŸ°≤ Nº∫°≤°u≈ N°æ≤ wÌfi∏w≤
"fi°∏w#≈®Itg' oÃ∫°<Ì ZC<w-≈®Ì<„Õw ≤Ù<w Ju¡ NfiCŸ°≤ N≈b°Ì J¡≤ wÙfi Ô°uJ¡°u* J¡∑ ≤ªfi° Ju¡ <ÔÎ <J¡∫u
y∫u f®Ê°ıÙ Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡v≈≈∫Õ∏w J¡¿v≈w f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ <b˚°y Ÿu ∫C•w _S¥Ô,Ÿ¥‚t N°æ≤
J¡°≤d _bR¡≈ ≈Ì°S°u˘ J¡° ˚Ù ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N<bfi°„Ù <b„C] f®Ê_bR¡≈ J¡° N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤
o¿∏B∫ N°æ≤ w∏t°`°N°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$2,3$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ s°u˚„¥∏∫ <ª∏w°t<d N≈fiu _bR¡≈
tu* ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ s°u˚„¥∏∫ N°J¡°≤b°Ôu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ N≈fiu _bR¡≈ tu* FÙ ¿_Sw Su, bu ≈¥dÕª∏B
J¡∑ fi°o˘ ≈¿≤≈¥dÕ Su wS° t∏Sfi≤<Fw t∏Ì≤°ªÔ J¡∑ fi°o˘ ¿_S≤ <bZ°¿∏w Ÿu ∫C•w Su $$4$$ ˚®td Ÿu
≤°uJ¡fiu ≈≤ JC¡‡F°≤ Ju¡ |≤ tu* ªJ®¡ <ıŸ ≈®J¡°≤ NsCÆ@ N°J¡°≤b°Ô° ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ ∫u tC<fi NsCÆ@
N°J¡°≤b°Ôu Su N°æ≤ „°∏w NÃ∫∏w <fitÕÔ ŸtCB J¡∑ fi°o˘ ≈¿≤≈¥dÕ Su $$5$$ (Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ NfiuJ¡ „C˚
<b„uTd°u* Ÿu Ÿ‡≈∏fi tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu ≈¥b°uuÕ•w ≤Ù<w Ÿu Nº∫°≤°u≈ N°æ≤ N≈b°Ì Ÿu Ÿt_w J¡v≈fi°N°u*
J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <b„C<] N°<Ì yCd°u* Ÿu ∫C•w wS°) wuı N°æ≤ wt Ì°ufi°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ≤<Fw; Ÿ¥∫Õ, ª∏B
N°æ≤ w°≤°N°u* Ÿu „¥∏∫; @¥t®, N˚® N°æ≤ @¥<Ô Ÿu b<ıÕw; „≤ÃJ¡°ÔÙfi N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi NÃ∫∏w _bh~>;
NŸÙt f®Ê°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤ ≈®db Ju¡ Ny®˚°y Ju¡ ÌÙ|Õfi°ÌR¡≈Ù Ÿ¥` Ju¡ Ÿ°S FÙ o¿∏B∫ N°æ≤
„ÆÌ°<Ì w∏t°`°N°u* Ju¡ ı°Ô J¡°u Ÿ ≈®J¡°≤ Ã∫°y <Ì∫°, <ıŸ ≈®J¡°≤ b°∫C fiu y∏@ J¡°u Ã∫°y <Ì∫°
F°u $$6,7$$ wÌfi∏w≤ N°J¡°„-t^±>Ô tu* ªsC π°≤° <Ì©°oÕ ≈nfiub°Ôu wt°u ˚°y J¡∑ fi°o˘ <ªÌ°J¡°„ tua
Ÿ°sÙ Ju¡ π°≤° <Ÿ] wS° ≈®J¡°<„w F°u ≤Fu wt°ut°` J¡°u (N<bΩ° Ju¡ w°tŸ b¨<W-<b„uT J¡°u) ÎuŸu Ã∫°y
<Ì∫°, ıæŸu fC<]t°fig J®¡°u@°a„ J¡°u Ã∫°y Ìuw° Fæ $$8$$ wÌfi∏w≤ N°@° sd <bª°≤ J¡≤ •w tC<fi fiu
≈®J¡°<„w F°u ≤Fu wuı J¡° ˚Ù (N<bΩ° Ju¡ Ÿ°<[bJ¡ b¨<W<b„uT J¡° ˚Ù) ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $ wt N°æ≤
wuı Ì°ufi°u* J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu bu tC<fi fi wt N°æ≤ fi ≈®J¡°„R¡≈ Su ∫°fiÙ wt N°æ≤ ≈®J¡°„ Ì°ufi°u* Ÿu „¥∏∫
Nb_S° J¡°u ≈®°›w F…Î Su $$9$$ Nfi∏w≤ wt N°æ≤ ≈®J¡°„ Ÿu „¥∏∫ Nb_S° J¡°u ≈®°›w J¡≤ tC<fi bÙwFΔ∫
fiu J¡v≈fi° Ju¡ FuwC˚¥w tfiR¡≈Ù w¨d J¡°u, ı°u <J*¡<ªwg ≈®J¡°<„w ˚Ù S°, N°@u <fituT tu* tfi Ÿu FÙ J¡°¸
><Ì∫° $$10$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, wÌfi∏w≤ b°∫C„¥∏∫ ≈®Ìu„ tua ¿_Sw ÌÙ≈J¡ J¡∑ fi°o˘ <b_≈‹¸> >≈®J¡°„ J¡°u
≈®°›w F…Î N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw Ÿa<bwg J¡°, ı°u wÃsd Ã≈∏fi FCÎ f°ÔJ¡ Ju¡ I°fi Ju¡ ŸÂ„ b°Ÿfi°<Ì
Ÿu b<ıÕw SÙ, NbÔ‡ffi J¡≤ <ª<w J¡∑ ªuÃ∫Ì„°R¡≈ J¡v≈fi° J¡°u ŸJ¡∑ Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu FÙ ŸtSÕ
tC<fi bÙwFΔ∫ fiu <fituT Ju¡ ªwCSÕ ˚°y°ÃtJ¡ J¡°Ô tu* FÙ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫°, <ıŸ ≈®J¡°≤ b°∫C
_≈∏Ìfi „<•w J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ìuw° Fæ $$11,12$$ ZÙ≤°tıÙ, wÌfi∏w≤ oŸ ≤Ù<w Ÿu Ÿ°<st°` Ju¡
≈¿≤„uT_bR¡≈ "≈ÿ∫∏wÙ' ≈Ì J¡°u ≈®°›wJ¡≤ Nfi∏w≤ "≈ÿ∫∏wÙ' ≈Ì FÙ N°J¡°„ N°<Ì Ju¡ f°@°Z∫ R¡≈
Ÿu Nb<„‹¸> ŸW°t°` _bR¡≈ J¡°≤dw[b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d wL°b tu* ¿_S<wR¡≈ ŸCTC›w _S°fi J¡°u ≈®°›w
J¡≤ tC<fi bÙwFΔ∫ ≈bÕw J¡∑ fi°o˘ NªÔ F°uJ¡≤ ¿_Sw F°u y∫u $$13$$
1186 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
wÌfi∏w≤ ŸtSÕ tC<fi bÙwFΔ∫ ≈FÔu •w ŸCTC›w _S°fi tu* <J*¡<ªwg <J¡a<ªwg ¿_Sw F°uJ¡≤ Nfi∏w≤
Ÿtua ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›wJ¡≤ wC∫Õ R¡≈ tu* ÔÙfi F°u y∫u $ "wC∫ÕR¡≈ tC≈°∫∫°æ' oŸ b°•∫ Ÿu ≈FÔu ŸÌuF°b_S
~>™>Ù N°æ≤ Ÿ›wt ˚¥<tJ¡° J¡°u fwÔ°J¡≤ Ÿ°sÙ J¡∑ ŸÌuJ¡≤Ÿw° <Ÿ] F°u ı°fiu ≈≤ <fi≤<w„∫ N©^±>
N°fi∏Ì Ju¡ N°<b˚°Õb Ÿu Nb¿„‹¸> ≈®°≤Æ@ Ju¡ Ÿ°S ıywg-≈®<w˚°Ÿ J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ <bfi°„ N°≤æ wÌfi∏w≤
<bÌuF Jæ¡bv∫ J¡∑ ≈®°<›w fwÔ°oÕ yoÕ Fæ $$14$$
wÌfi∏w≤ fiJ¡° _bR¡≈ Jæ¡Ÿ° S° ? oŸ ªwCSÕ ≈®ÿfi J¡° W≤ Ìuwu Fæ* $
ıæŸu ≤°<` tu* Ìu©fiub°Ôu vÔ¥ N°<Ì J¡°u N∏@J¡°≤ FÙ ≈®J¡°„R¡≈ F°uw° Fæ, bæŸu FÙ Ÿ wC∫Õ Nb_S°
tu* bu tC<fi <bT∫≈®∫C•w N°fi∏Ì Ÿu b<ıÕw F°uwu FCÎ ˚Ù _bR¡≈˚¥w N°fi∏Ì Ÿu ∫C•w Su, _b<˚∏fiŸW° Ÿu
„¥∏∫ F°uwu F…Î ˚Ù _bR ≈w# ŸW°R¡≈ Su, _b<˚∏fi b_wC_bR¡≈ Ÿu N<J*¡<ªBq≈ F°uwu F…Î ˚Ù _bw# <J*¡<ªBq≈
Su $$15$$ bu ªuuÃ∫ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu N<ª∏t∫ N°æ≤ _bw# <ªwg_bR¡≈ Su $ wÌfi∏w≤ "fiu<w fiu<w'
oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* Ÿu f°u<@w ı°u Nπæw w[b Fæ N°æ≤ ı°u b°dÙ J¡° ˚Ù Ny°uª≤ Fæ, Ÿ w[b J¡°u ∫u tC<fi
≈®°<›w F°u y∫u $$16$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ ∫u tC<fi Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ tu* Nb¿_Sw, Ÿt_w ˚°b°u* Ÿu b<ıÕw,
<fi≤<w„∫ Ÿtw° Ÿu ≈¥dÕ ≈®J¡°„t°fi ≈≤t ≈<b` ≈Ì_bR¡≈ F°u y∫u $$17$$
oŸŸu Ÿt_w b°<Ì∫°u* Ju¡ π°≤° NfiæJ¡<b@ <bJ¡v≈°u* Ÿu N≈fiu-N≈fiu <Ÿ]°∏w R¡≈ Ÿu <bJ¡¿v≈w ı°u
≈Ì Fæ, bFÙ ≈Ì bÙwFΔ∫ J¡° S°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u „¥∏∫b°ÌÙ fC]°u* J¡° „¥∏∫R¡≈ ≈®°›∫ ≈Ì Fæ, ı°u f®ÊI°<fi∫°u* J¡° f®ÊR¡≈ Zu‹™> ≈®°›w ≈Ì Fæ, ı°u
<bI°fib°ÌÙ f°æ]°u* J¡° <bI°fiR¡≈ <fitÕÔ ≈®°›∫ ≈Ì Fæ, Ÿ ≈ÌR¡≈ F°uJ¡≤ FÙ ∫u tC<fi bÙwFΔ∫ ¿_Sw
Su $$18$$ J¡<≈ÔtC<fi-<fi<tÕw Ÿ°a¶∫„°˜ tua ≈®<w≈°<Ìw ≈C”TR¡≈, ≈waı<Ô <fi<tÕw ∫°uy„°˜ tu*
≈®<w≈°<Ìw •Ôu„ N°<Ì Ÿu b<ıÕw ≈C”T <b„uT°ÃtJ¡ oÕÿb≤R¡≈, ª∏Ì®<ªÖb°Ôu tF°ÌubıÙ Ju¡ NfiC∫°∫Ù
≈°„C≈w tw tu* ≈®Ì<„Õw <„bR¡≈ N°æ≤ J¡°Ô FÙ ÎJ¡ w[b Fæ - oŸ ≈®J¡°≤ ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°Ôu J¡°Ôb°<Ì∫°u*
Ju¡ tw tu*u ≈®Ì<„Õw J¡°ÔR¡≈ ı°u w[b Fæ, wÃ_bR¡≈ F°uJ¡≤ ∫u tF°tC<fi bÙwFΔ∫ Nb¿_Sw Su $$19$$ N°Ãt°
Ju¡ _bR¡≈ J¡°u ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ı°fifiub°Ôu N°Ãtb°<Ì∫°u* Ju¡ tw tu* ı°u N°Ãtw[b Fæ, Ÿ°æ`°¿∏wJ¡ N°æ≤ bæ˚°<TJ¡
tw tu* ≈®<w≈°<Ìw _S°<∫Ãb Ÿu N˚°Ÿt°fi s<dJ¡ <bI°fiR¡≈Ù ı°u fiæ≤°Ã‡∫w[b Fæ, <ªwg N°æ≤ <ªwg Ju¡
fÙª tau „¥∏∫°ÃtJ¡ w[b Fæ, ıÙb∏tC•w tF°≈C”T°u* Ju¡ tw tu* ≈¿≤≈¥dÕ f®Ê°ÃtJ¡ ı°u w[b Fæ, wÃ_bR¡≈ F°uJ¡≤
FÙ ∫u tF°tC<fi Nb¿_Sw Su $ „¥∏∫b°<Ì∫°u* Ÿu ≈J®¡t J¡≤ ŸbÕb°<Ì∫°u* Ÿu ≈ŸaF°≤ oŸ<ÔÎ <J¡∫° y∫°
Fæ <J¡ fiJ¡∑ ≈¿≤¿h~>∏fiw° N°æ≤ N≈¿≤¿h~>∏fiw°-b°Ì tu* ≈≤t Nb<@ Fæ N°æ≤ N∏∫°∏∫ tº∫≈<ww tw°u*
tu* ˚∫ J¡° Ÿa<tZd Fæ wS° w°≤w‡∫ Ÿu fiJ¡° ÃS°fi F…N° Fæ, ∫F Ω°uwfi F°u $$20$$ ı°u w[b Ÿt_w
„°˜ J¡° <Ÿ]°∏w˚¥w Fæ, ı°u ŸfJu¡ ⁄Ì∫ tau NfiCyw Fæ, ı°u Ÿb°ÕÃtJ¡ Fæ N°æ≤ ı°u ŸfJ¡° _bR¡≈ Fæ,
wÃ_bR¡≈ F°uJ¡≤ ∫u tC<fi Nb¿_Sw Su $$21$$ ı°u ŸbÕS° _≈∏Ìfi <J®¡∫° Ÿu ≤<Fw Fæ, ı°u Ÿt_w ≈®J¡°„t°fi
Ÿ¥∫Õ N°<Ì wuı°u* J¡° ˚Ù ˚°ŸJ¡ ffiJ¡≤ ≈®J¡°<„w F°u ≤F° Fæ wS° ı°u Ju¡bÔ N≈fiu NfiC˚b Ju¡ _bR¡≈˚¥w
Fæ, wÃ_bR¡≈ F°uJ¡≤ ∫u tC<fi <b≤°<ıw Su $$22$$ ı°u w[b b°_wb tua N<πwÙ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÎJ¡ N°æ≤
t°∫°b„ NfiuJ¡ ˚Ù Fæ, ı°u N°ª°∫Õ-b°•∫ Ÿu y‡∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Δ∫bF°≤ tau N<bΩ° Ÿu ∫C•w wS° ≈≤t°SÕ
Ì„° tu* _bw# ≈®J¡°„ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <bΩ° Ÿu ≤<Fw ˚Ù Fæ, ı°u Ÿb°ÕÃtJ¡ F°ufiu Ÿu ŸbÕ_bR¡≈ wS° ≈®≈aª°wÙw
ŸyÕ - 88] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1187
F°ufiu Ÿu NŸb°ÕÃtJ¡ ˚Ù Fæ, wÃ_bR¡≈ F°uJ¡≤ ∫u tC<fi Nb¿_Sw Su $$23$$ bF bÙwFΔ∫ tC<fi •w¡ J®¡t
Ÿu tC•w Ô°uy°u* J¡∑ Â<‹¸> tua N°J¡°„ Ju¡ _bR¡≈ J¡∑ N≈us° <fitÕÔ ¿_S<wb°Ôu F°uuJ¡≤ Ã≈<W „¥∏∫, ı≤°≤<Fw,
J¡°≤db¿ıÕw, N<πwÙ∫, tÔ Ÿu ≤<Fw Îba Nb∫b≤<Fw ≈Ì _bR¡≈ F°uJ¡≤ Nb¿_Sw Su N°æ≤ f] Ô°uy°u*
J¡∑ Â<‹¸> tu* sd tu* oÕÿb≤ F°uJ¡≤ N≈fiu J¡°∫°u˘ Ju¡ ˚uÌ Ÿu NfiuJ¡ N°æ≤ Nb∫b∫C•w F°uJ¡≤ Nb¿_Sw Su $$24$$
ŸW°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

Nl>°ŸÙb°≥ ŸyÕ
bÙwFΔ∫ Ju¡ <btC•w F°ufiu ≈≤ ⁄Ì∫ tu* fiJu¡ ≈®°d°u* J¡° Ô∫ F…N°,
J¡°≤d tu* ÌuF J¡° Ô∫ N°æ≤ J¡Ô°N°u* J¡° Ô∫ F…N°, ∫F bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚Ì® ZÙ≤°tıÙ •w ≤Ù<w Ÿu ŸaŸ°≤ J¡∑ Nb<@ Ju¡ N¿∏wt _S°fi˚¥w
≈≤ f®Ê J¡°u ≈®°›w J¡≤fiu Ju¡ Nfi∏w≤ Ì…#©Ÿ°y≤ Ju¡ ≈°≤ J¡°u ≈®°›w F…Î tF°tC<fi bÙwFΔ∫ N°Ã∫¿∏wJ¡
tfi°ufi°„ F°ufiu ≈≤ ≈≤t <bZ°∏w F°u y∫u $$1$$ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈≤t <bZ°∏w F°ufiu ≈≤
<fi≤<w„∫ŸC©°ÃtJ¡ t°us J¡°u ≈®°›w F°u ı°fiu ≈≤ wS° ŸtCB tua ıÔJ¡d J¡∑ fi°o˘ N≈fiu ≈Ì tu* ≈®<w<‹™>w
F°u ı°fiu ≈≤ ŸÙ ≈®J¡°≤ Nb¿_Sw F°u ≤F° <J®¡∫°„¥∏∫ bF ÌuF ˚Ùw≤Ù <b≤Ÿw° J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ Ÿ
≈®J¡°≤ ‡Ô°fi F°u y∫°, <ıŸ ≈®J¡°≤ Fut∏w-M¡wC tu* J¡tÔ ‡Ô°fi F°u ı°w° Fæ (JC¡‡FÔ° ı°w° Fæ) $$2,3$$
Ÿt_w ÌuF tua Δ∫°›w F°uJ¡≤ ≤Ffiub°Ôu ≈®°d°u* J¡° ⁄Ì∫ tu* ≈ŸaF°≤ J¡Fwu Fæ* $
ÌuFR¡≈Ù b¨s Ju¡ ˚Ùw≤ Nb¿_Sw, ≈sÙ J¡∑ fi°o˘ N°ª≤d J¡≤fiub°Ôu ŸJu¡ wwg-wwg fi°nÙ _S°fi
J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ⁄Ì∫R¡≈Ù |°u*ŸÔu J¡∑ N°u≤ Ÿ ≈®J¡°≤ N° y∫u, <ıŸ ≈®J¡°≤ ∫∏`°u* Ÿu ∏tC•w <„Ô°Î≥ $
∫F°≥ "ÌuFR¡≈Ù b¨s Ju¡ N∏Ì≤ Nb¿_Sw ⁄Ì∫R¡≈Ù fiÙn J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≈®°d f°F≤ N° y∫u' ÎuŸ° NSÕ
fiFÙ* J¡≤fi° ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ "fi w_∫ ≈®°d° ÃJ®¡°t∏Ã∫`æb ŸtbÔÙ∫∏wu f®Êæb Ÿfig f®Ê°›∫u<w' (w[bI
Ju¡ b°Jg¡ N°<Ì ≈®°d ı°wu fiFÙ* Fæ, ∫FÙ* ÔÙfi F°u ı°wu Fæ*, bF ıÙ<bw Ì„° tu* FÙ f®ÊR¡≈ F°uJ¡≤ f®Ê J¡°u
≈®°›w J¡≤w° Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w Ju¡ Ÿ°S <b≤°u@ F°uy° N°æ≤ Ÿt_wJ¡tÕ N°æ≤ w≠ı<fiw b°Ÿfi°N°u* J¡° s∫
F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ ÃJ®¡td tu* J¡°uoÕ fÙı ∫° ≈®∫°uıfi fiFÙ* Fæ $$4$$
"o<w wC ≈aª‡∫°t°F…w°b°≈# ≈C”TbªŸ°u ˚b¿∏w wΩS° ≈u„_J¡°≤Ù ≈u„Ÿ°u t°`°tC≈°Ì°∫' oÃ∫°<Ì
ZC<w Ju¡ NfiCŸ°≤ wS° "wÌfi∏w≤≈®<w≈W°æ ≤aF<w Ÿa≈¿≤‹b•w# ≈®ÿfi<fiR¡≈d°U∫°tg' oÃ∫°<Ì f°Ì≤°∫dŸ¥`
Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈FÔu Ju¡ ı∏t°u* tu* NfiC<‹™>w N<ÀfiF°u` N°<Ì J¡t°u˘ tu* Ÿtb°∫Ù N≈g„ÆÌb°h∫ Ÿ°ut, N°≠∫,≈∫
N°<Ì ˚¥wt°`°N°u* Ÿu ∫C•w FÙ <Ô*y„≤Ù≤ J¡∑ - ı°u ª∏Bt^±>Ô tu* N°R¡» Fæ, ˚°uy Ju N∏w tau N°J¡°„°<Ì
J®¡t Ÿu ≈¨ØbÙ tu* b®ÙFÙ, ∫b, ≈C”T N°æ≤ ∫°u<Twg-R¡≈Ù N<÷ tu* ≈®bu„ J¡≤fiu Ÿu ≈C”T°J¡°≤w° J¡∑ ≈®°<›w J¡°
Nbyt F°ufiu Ÿu fi ˚¥wt°`°N°u* J¡° J¡°≤d tu* NfiC≈®bu„ J¡Fwu Fæ* $
≈®°d Ÿu ÔuJ¡≤ fi°t ≈∫Õ∏w Ÿ°uÔF J¡Ô°N°u* Ÿu ∫C•w ˚¥w ≈¨ØbÙ N°<Ì tF°˚¥w°u* tu* FÙ ÔÙfi F°u y∫u
N°æ≤ ı°u <≈w° N°æ≤ t°w° Ju¡ tÔ Ÿu Ã≈∏fi _S¥Ô Na„ _bR¡≈ t°aŸ, N¿_S N°æ≤ N°≥w-R¡≈Ù ÌuF S°,
bF N≤^∫ tu* ≈¨ØbÙwÔ tu* <tÔ y∫° $$5$$ <Ô*y „≤Ù≤ tu* ≈®<w<f<‡fw ıÙb˚¥w° <ª¿w _b<f‡f˚¥w
ªæw∏∫-ŸtCB tu* ı° <tÔÙ $ Ãbª°-NŸ¨Jg¡, t°aŸ N°<Ì @°wC N≈fiu ≈°Ì°fi˚¥w @°wC tu* <tÔ y∫u $
1188 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
tF°tC<fi Ju¡ <bZ°∏w F°u ı°fiu ≈≤ Ÿf N≈fiu-N≈fiu ≈°Ì°fi°u* tu* FÙ Nb¿_Sw F°u y∫u $$6$$
≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ∫F ŸæJ¡n°u* <bª°≤°u* Ÿu Ÿt¿∏bw <bZ°¿∏w J¡S° N°≈Ÿu tæ*fiu
J¡FÙ, Nf N°≈ N≈fiÙ ≈®I° Ÿu oŸJ¡° <bbuªfi J¡∑<ıÎ $$7$$ Fu ≤°|b, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≤tdÙ∫ N≈fiÙ
ÃJ¨¡‹¸> <bª°≤@°≤° Ÿu w[b J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤ •w Ÿ°≤ J¡° y®Fd J¡∑<ıÎ N°æ≤ wæ∫°≤ F°u ı°oÎ $$8$$
Nf ˚yb°fig b<Ÿ‹™>ıÙ J¨¡≈° Ju¡ N°<@•∫ Ÿu J¡Fu y∫u, J¡Fu ı° ≤Fu N°æ≤ J¡Fu ı°fiub°Ôu y®∏S J¡°;
<ª≤°∫C N°æ≤ ŸbÕÌ„ÙÕ Ft Ô°uy°u* Ju¡ π°≤° Ÿf ≈®J¡°≤°u* Ÿu NfiuJ¡ f°≤ <J¡∫u y∫u <bª°≤°u* J¡°; Ô°uJ¡, „°˜,
ZC<w wS° N∏b∫ N°æ≤ Δ∫<w≤uJ¡ Ÿu ≈≤Ùs° J¡≤Ju¡ <J¡∫u y∫u ≈Cfi#-≈Cfi# Ì„Õfi J¡°u ÎJ¡°Ã‡∫Â<‹¸> J¡°u
NbÔ<‡fw J¡≤ I°fi≈®<w‹™>° ≈®°›w J¡≤fi° FÙ k¡Ô Fæ, oŸŸu N<@J¡ N°æ≤ JC¡~> ≈C”T J¡°u Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fiu
J¡° fiFÙ* Fæ, ∫F <fidÙÕw F…N°, ∫°u* <bÿb°Ÿ J¡°u » J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJ¡° N°≈Ju¡ Ÿ°tfiu tæ*fiu bdÕfi <J¡∫°, <ıŸJ¡° bdÕfi J¡≤ ≤F° Fq≥ N°æ≤ <ıŸJ¡°
bdÕfi J¡R¡≥y°, <`J¡°Ô J¡°u ≈®Ã∫sR¡≈ Ÿu Ìu© ≤Fu wS° <ª≤J¡°Ô wJ¡ ıÙfiub°Ôu Ft Ô°uy°u* fiu ŸJu¡ <bT∫
tu* <bª°≤ <J¡∫° Fæ N°æ≤ ≈¥dÕR¡≈ Ÿu ŸJ¡°u _b∫a Ìu©° ˚Ù Fæ $$9,10$$ Fu tF°twu, oŸ <fitÕÔ Â<‹¸> J¡°
NbÔ‡ffi J¡≤ ÃJ¨¡‹¸> I°fi J¡°u ≈®°›w J¡≤°u, •∫°u*<J¡ I°fi Ÿu FÙ tC<•w ≈®°›w J¡∑ ı°wÙ Fæ $$11$$ Fu
ZÙ≤°tıÙ, I°fi Ÿu FÙ tfiC‹∫ Ì…#© Ju¡ N˚°b J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, I°fi Ÿu NI°fi J¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ,
I°fi Ÿu FÙ ≈≤t <Ÿ<] <tÔwÙ Fæ, b°_wb tu* bF ÌqŸ≤u <J¡ŸÙŸu fiFÙ* <tÔwÙ $$12$$ I°fi Ÿu Ÿt_w
N°„°N°u* J¡° ª°≤°u* N°u≤ Ÿu ©^±>fi J¡≤ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ N≈fiu <ªWR¡≈Ù ≈bÕw J¡°u <fi#„uTR¡≈ Ÿu
©^±>fi J¡≤ Nb¿_Sw Su $$13$$
tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu N≈fiu ⁄Ì∫ tu* ŸaJ¡v≈t∫ ıywg J¡° N°æu≤ Ÿtau ydÃb J¡° NfiC˚b <J¡∫°,
ÎuŸ° ≈FÔu J¡F° y∫° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tua ∏F°u*fiu Ÿ ŸaJ¡v≈t∫ ıywg Ju¡ N∏wyÕw Ÿ¥∫Õ tu* ≈®bu„ J¡≤ bF°≥
Ju¡ <≈*yÔ fi°tJ¡ yd Ju¡ π°≤° oŸ Âÿ∫t°fi ıywg Ju¡ ˚¥˚°y tu* Nb¿_Sw N≈fiÙ ÌuF J¡° ]°≤ <J¡Ÿ
≈®J¡°≤ <J¡∫° ? •∫°u*<J¡ _b›fi Ju¡ JC¡Ì°Ô°u* Ÿu ı°y®wg J¡∑ <fi<@∫°u* J¡° ©fifi fiFÙ* Ìu©° ı°w° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤
J¡∑ ZÙ≤°tıÙ J¡∑ „aJ¡° J¡°u <ª∏F°u* Ÿu w°nJ¡≤ b<Ÿ‹™>ıÙ J¡Fwu Fæ* $
Ÿ bÙwFΔ∫°<ÃtJ¡° Ÿa<bwg fiu N≈fiu ⁄Ì∫ Ÿu ≈Ô<sw f®Ê tu* Ft Ô°uy°u* Ju¡ Ÿ°@°≤d Âÿ∫ J¡°u FÙ
N≈fi° ŸaJ¡v≈ ıywg Fæ, ÎuŸ° NfiC˚b <J¡∫°, ÌqŸ≤u N≈¥bÕ ıywg J¡° NfiC˚b fiFÙ* <J¡∫° $$14$$
oŸŸu ˚Ù ∫FÙ bF ıywg S°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ft Ô°uy°u* Ju¡ ªsC N°<Ì Ÿu <Ì©Ô°oÕ ≈n ≤Fu tC<fi bÙwFΔ∫ Ft Ô°uy°u* Ju¡ tfi°ut°`_bR¡≈ FÙ Fæ*,
•∫°u*<J¡ Ft Ô°uy°u* J¡° tfi FÙ "NFtg' N°æ≤ "Ãbtg' Ju¡ R¡≈ tu* t°fi°u* fŸw° Fæ, tfi FÙ ∫F Ÿt_w ıywg Fæ,
Nw# Ÿtu* N∏∫Ãb N°æ≤ Nfi∏∫Ãb •∫° F°uy° ? b∏º∫° Ju¡ ˚uÌ Ÿu ŸJu¡ ≈C`°u* tu* J¡FÙ* ˚uÌfi F°u ŸJ¡w°
Fæ ? fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$15$$
oŸ ≈®J¡°≤ ZÙ≤°tıÙ J¡∑ „aJ¡° J¡° Ÿt°@°fi J¡≤ ≈®J¨¡w NSÕ J¡° FÙ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
<ı∏F°u*fiu ≈≤t ≈®∫°uıfi_bR¡≈ N°Ãtw[b J¡° I°fi J¡≤ <Ô∫° S°, <ıfiJu¡ ≤°y N°<Ì Ì°uT sÙd F°u
ªCJu¡ Su, ı°u Ÿt_w N<bΩ°,J¡°t, J¡tÕ N°<Ì tÔ°u* Ÿu, wÃ≈®∫C•w o¿∏B∫-<bJ¡°≤°u* Ÿu, ÌuF`∫R¡≈
ŸyÕ - 89] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1189
≈°<@∫°ua Ÿu wS° ofi ≈°<@∫°u* Ÿu F°ufiub°Ôu <≈®∫°<Ì-Ÿay°u* Ÿu ≤<Fw Su, bF <bbuJ¡∑ bÙwFΔ∫ tC<fi
<ª≤J¡°Ô wJ¡ <ªW„C<] Ju¡ „°uJ¡„¥∏∫ ≈°∫°u* Ju¡ NfiC‹™>°fi°u* Ÿu ∫°fiÙ Zbd, tfifi, <fi<̺∫°ŸfiR¡≈
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ ≈®∫°uıJ¡ Ÿt°<@ ˚¥<tJ¡° Ju¡ NU∫°Ÿ°u* Ÿu N≈fiu ⁄Ì∫ tu* NfiCŸ¨w ∫°fiÙ NfiCŸ≤d π°≤°
Ÿ°s°ÃJ¨¡w N≈fiu _b˚°b˚¥w, <fitÕÔ NŸÙt t°us≈Ì J¡°u ≈®°›w F…Î $$16$$
Nl>°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

fib°ŸÙb°≥ ŸyÕ
<ıfiJ¡° t°uF „°∏w F°u ªCJ¡° Fæ, ÎuŸu tF°Ãt°N°u* J¡°u N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°u* J¡∑
oh~>° fiFÙ* F°uwÙ wS° fiJu¡ „≤Ù≤°u* J¡°u Δ∫°|® N°<Ì <F*ŸJ¡ ≈®°dÙ |<TÕw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, ∫F J¡Sfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tıÙ, tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ fi°o˘ N≈fiu J¡°u w[bI°fiÙ ffi°J¡≤
N°≈ ≤°y, ˚∫ N°æ≤ πuy Ÿu b<ıÕw F°uJ¡≤ ŸÌ° ¿_Sw ≤<FÎ $$1$$ Fu ≤°|b, oŸ f®Ê°^±> tu* wÙŸ Fı°≤
bT°u˘ wJ¡ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ fiu „°uJ¡b<ıÕw F°uJ¡≤ ŸC©≈¥bÕJ¡ <bF°≤ <J¡∫° S°, N°≈ ˚Ù ŸÙ ≈®J¡°≤
„°uJ¡„¥∏∫ F°uJ¡≤ ŸC© ≈¥bÕJ¡ <bF°≤ J¡∑<ıÎ $$2$$ Fu ÌÙ<›w Ÿ‡≈∏fi tF°twu, <ıŸ ≈®J¡°≤ N∏∫ tF°t<w
<b<Ìw buΩ tfifi„ÙÔ tF°Ãt° <fib°Ÿ J¡≤wu Su, ŸÙ ≈®J¡°≤ N°≈ ˚Ù N≈fiu ≤°‹¸A> tu* <fib°Ÿ J¡∑<ıÎ $$3$$
Fu tF°f°F°u, ∫Ω<≈ N°Ãt° ŸbÕ` Δ∫°≈J¡ Fæ, wS°<≈ ŸC©-Ì…#©°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ÿu J¡˚Ù ˚Ù bF
≈≤°˚¥w fiFÙ* F°uw°, Nw# N°≈ <fi≤SÕJ¡ •∫°u* „°uJ¡ J¡≤ ≤Fu Fæ* ? $$4$$ Fu <≈®∫ ZÙ≤°tıÙ, N°Ãt_bR¡≈ J¡°u
ı°fi Ôufiu b°Ôu fF…w Ÿu tF°Ãt° oŸ Ô°uJ¡ tu* <bª≤d J¡≤ ≤Fu Fæ*, ≈≤∏wC fitu* Ÿu J¡°uoÕ ˚Ù N°≈J¡∑ fi°oÕa Ì…#©
Ju¡ N@Ùfi fiFÙ* F°uwu $$5$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, N°≈ N≈fiu FÙ _bR¡≈ tu* ¿_Sw F°u ı°oÎ, ˚Ùw≤ Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ
b_wCN°u* J¡° Ã∫°y J¡≤fiub°Ôu F°u ı°oÎ,ŸbÕ` ŸtfC<] F°u ı°oÎ N°æ≤ ŸC©Ù F°u ı°oÎ $ N°≈ ŸbÕ` Δ∫°≈J¡
Fæ,N°≈ N°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ, N°≈J¡° ≈Cfi# ı∏t fiFÙ* Fæ* $$6$$ ıæŸu t∫C≤°u* Ju¡ b„ tu* <Ÿ*F fiFÙ* F°u ı°wu, bæŸu
FÙ N°≈Ju¡ ŸÂ„ ıÙb∏tC•w J¡°uoÕ ˚Ù tF°fiC˚°b FTÕÕ, NtTÕ N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ju¡ b„ tu* fiFÙ* F°u ı°wu $$7$$
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, oŸÙ ≈®Ÿay Ÿu tCHJ¡°u ∫F ÎJ¡ Ÿa„∫ F…N° Fæ, ŸJ¡°u N°≈ tu| J¡°u
„≤wgJ¡°Ô J¡∑ fi°o˘ fi‹¸> J¡≤ ÌÙ<ıÎ $$8$$ Fu N°ÃtI°<fi∫°u* tu* Zu‹™>, ıÙb∏tC•w „≤Ù≤b°Ôu tF°Ãt°N°u*
J¡∑ N°J¡°„ytfi N°<Ì „<•w∫°≥ ∫F°≥ •∫°u* fiFÙ* ¿Ì©Ô°oÕ ≈nwÙ Fæ* ? $$9$$
"„≤Ù≤°d°tg' oŸ „ÆÌ Ÿu ≈®°≤Æ@ F°ufiu ≈≤ bÙwFΔ∫ tC<fi J¡°u N≈fiu tua ıæŸu <bΩ°@≤Ãb N°<Ì J¡°
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F…N°,bæŸu FÙ t°fi¿ŸJ¡ <Ÿ<]∫°≥ ˚Ù F°u FÙ ŸJ¡wÙ Fæ*, ∫F N°„∫ Fæ $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤|CJC¡Ô˚¥Td, ı°u ∫u Ìubw°N°u* J¡∑ N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°≥
≈®t°d°u* Ÿu ≈ÔÆ@ F°uwÙ Fæ, bu N<Àfi tua «¡ºbÕ ≠bÔfi J¡∑ fi°o˘ _b˚°bw#<Ÿ] Fæ* $$10$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
ı°u <ª` <b<ª` N°J¡°„ytfi N°<Ì <J®¡∫°J¡Ô°≈ <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ ∫° ≈®t°d Ÿu ≈ÔÆ@ F°uw° Fæ, bF
wwg-wwg ∫°u<fi∫°u* tu* Ã≈∏fi ÌuF J¡° _b˚°b Fæ, •∫°u*<J¡ th~>≤ N°<Ì tu* ˚Ù N°J¡°„ytfi „<•w <Ì©°oÕ
≈nwÙ Fæ $ oŸ<ÔÎ bF N°Ãtw[bI°u* J¡°u b°a¿~>w fiFÙ* Fæ $$11$$
wf tfiC‹∫°u* J¡°u ∫°uy J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ π°≤° N°J¡°„ytfi N°<Ì J¡∑ ≈®°<›w Jæ¡Ÿu F°uwÙ Fæ ? oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
1190 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fu ≤°|b, N°Ãtw[bI°fi Ÿu „¥∏∫ ≈®°J¨¡w NtC•w ıÙb ˚Ù t<d, N°æT@ N°<Ì BΔ∫°u* J¡∑ „<•w Ÿu,
∫°uy°U∫°Ÿ N°<Ì <J®¡∫°N°u* J¡∑ „<•w Ÿu, ŸJu¡ ≈¿≤≈°J¡ ≈®∫°uıJ¡ J¡°Ô J¡∑ „<•w Ÿu N°J¡°„ytfi
N°<Ì <J¡ŸÙ Ÿt∫ ≈®°›w J¡≤ ŸJ¡w° Fæ $ ıæŸu <J¡ ªÙ*¸>Ù y®Ù‹t J¡∑ Ÿt°<›w tu* J¡°Ô„<•w Ju¡ ≈®˚°b Ÿu
≈a©-≈®°Ì…˚°Õb π°≤° N°J¡°„ytfi ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ $$12$$ wCh~> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N°J¡°„ytfi N°<Ì
<Ÿ<]∫°≥ N°ÃtI <bπ°fig J¡∑ N<˚Ô°T° J¡∑ <bT∫ fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡ N°Ãt_bR¡≈ I°fiÙ _b∫a
N°Ãt° J¡°u ≈®°›w J¡≤ ªCJ¡° Fæ $ oŸ<ÔÎ bF N≈fiÙ N°Ãt° tu* FÙ w¨›w ≤Fw° Fæ, Nw# N<bΩ°t∫ k¡Ôb°Ôu
≈Ì°S°u˘ J¡∑ N°u≤ fiFÙ* Ì°ænw° $$13$$ ŸaŸ°≤ tu* ı°u J¡°uoÕ ˚Ù ≈Ì°SÕ Fæ*, fi ŸfJ¡°u N°ÃtI N<bΩ°t∫ FÙ
t°fiwu Fæ*, oŸ<ÔÎ N<bΩ° Ÿu b<ıÕw w[bI fitu* Jæ¡Ÿu ±¥>f ŸJ¡w° Fæ $$14$$ ı°u ∫°uy°U∫°Ÿ N°<Ì
ŸæJ¡n°u* ≈¿≤Zt°u* Ÿu N<bΩ° J¡°u ˚Ù N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°u* Ju¡ π°≤° ŸC©Ÿ°@fi ffi° Ôuwu Fæ*, bu
N°Ãtw[bI Fæ* FÙ fiFÙ*, •∫°u*<J¡ N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°≥ N<bΩ°t∫ FÙ Fæ* $$15$$
wf •∫° w[bI ≈C”T°u* tu* N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°u* J¡°u Ÿ‡≈°Ìfi J¡≤fiu J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Fæ FÙ fiFÙ* ?
oŸ „aJ¡° ≈≤ 'fiFÙ*" ÎuŸ° W≤ Ìuwu Fæ* $
w[bI F°u ª°Fu Nw[bI F°u, ı°u J¡°uoÕ ˚Ù <ª≤J¡°<ÔJ¡ ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡ BΔ∫ J¡t°u˘ Ÿu „°˜°u•w ≈°∫
J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤w° Fæ, bF N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°≥ ≈®°›w J¡≤ ŸJ¡w° Fæ $$16$$ ∫F°≥ @fi N°<Ì J¡∑
N<˚Ô°T°N°u* Ÿu b<ıÕw N°Ãt_bR¡≈I ≈C”T ŸfŸu NwÙw F°u ı°w° Fæ, bF N≈fiu FÙ _bR¡≈ tu* ŸÌ°
Ÿ∏wC‹¸> ≤Fw° Fæ, oŸ<ÔÎ fi JC¡~> ª°Fw° Fæ N°æ≤ fi JC¡~> J¡≤w° Fæ $$17$$ N°ÃtI ≈C”T J¡°uu fi w°u J¡°uoÕ
N°J¡°„ytfi Ÿu, fi <Ÿ<] Ÿu, fi wCh~> ˚°uy°u* Ÿu, fi <fiy®F NfiCy®F Ÿ°tØ∫Õ Ÿu, fi N≈fiu ÃJ¡TÕ Ju¡
¶∫°≈J¡ (|°uTd° J¡≤fiub°Ôu) N<˚t°fi°u* Ÿu N°æ≤ fi N°„°, t≤d wS° ıÙbfi Ÿu FÙ ≈®∫°uıfi Fæ $$18$$
ŸÌ° Ÿ∏wC‹¸>, ≈®„°∏w_bR¡≈, ≤°yb<ıÕw, b°Ÿfi°„¥∏∫ wS° N°J¡°„ Ju¡ ŸÂ„ <fitÕÔ N°J¡°≤b°Ô°
w[bI <bπ°fig N≈fiu _bR¡≈ tu* FÙ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$19$$ N≈fiu ıÙbfi N°æ≤ t≤d J¡∑ N°Ÿ<•w Ÿu
b<ıÕw w[bI ≈C”T N°J¡¿_tJ¡ ≈®°›w F…Î ŸC© N°æ≤ Ì…#© Ÿu N≈fiÙ _b°˚°<bJ¡ w¨<›w J¡° ≈¿≤Ã∫°y fiFÙ*
J¡≤w° $$20$$ ıæŸu ŸtCB fiÌÙ-≈®b°F N°æ≤ fiÌÙ-≈®b°F Ÿu ≈®°›w w¨d, J¡°‹™> N°<Ì Ju¡ N≈fiu ˚Ùw≤
≈®bu„ Ÿu ≈ª∫°≈ª∫R¡≈ <bJ¨¡<w ≈®°›w fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ w[bI ≈®°≤Æ@ J®¡t Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®°›w FCÎ
NfiCJ¥¡Ô N°æ≤ ≈®<wJ¥¡Ô b_wCN°u* Ÿu ˚Ù <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ <bJ¨¡<w ≈®°›w fi J¡≤ N≈fiu N°Ãt° J¡∑
N©^±>°J¡°≤b¨<WR¡≈Ù ≈C‹≈°u* Ÿu ≈¥ı° J¡≤w° F…N° FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$21$$ w[bI J¡°u
∫F°≥ fi w°u J¨¡w J¡tÕ Ÿu (<b<@∫C•w NfiC‹™>°fi Ÿu) FÙ ≈®∫°uıfi (≈C^∫) Fæ N°æ≤ fi NJ¨¡w J¡tÕ Ÿu FÙ
(<b<Fw°J¡≤d Ÿu FÙ) ≈®∫°uıfi (≈®Ã∫b°∫-≈®°<›w) Fæ, •∫°u*<J¡ I°fib°fig J¡°u f®Ê° Ÿu ÔuJ¡≤ _S°b≤ wJ¡
Ÿf ˚¥w°u* tu* J¡°uoÕ ˚Ù ≈Ì°SÕ ≈®∫°uıfi Ju¡ <ÔÎ N°Z∫ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ $$22$$ ı°u N°ÃtI°fi Ÿu „¥∏∫ Fæ, bF
˚Ù N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°u* J¡°u ª°Fw° Fæ N°æ≤ bF wS°<b@ <Ÿ<]∫°u* Ju¡ Ÿ°@J¡ BΔ∫°u* Ÿu J®¡t„#
∏Fu* <Ÿ] J¡≤w° Fæ $$23$$ t<d, t∏` N°<Ì ∫C<•w∫°u* Ÿu FÙ oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]
F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ wwg-wwg „°˜°u* tu* ≈®<Ÿ] <fi∫<w Ju¡ J®¡t J¡°u (_b˚°b J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ J¡°u) wwg-wwg <fi∫<w
J¡° <b@°fi J¡≤fiub°Ôu <`fiu` N°<Ì Zu‹™> Ìubw° ˚Ù Δ∫SÕ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$24$$
ı°u Ìubw° N°<Ì J¡∑ _bw# N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°≥ Fæ, ∫F b_wC _b˚°b FÙ Fæ, NwÎb fitu* bu
ŸyÕ - 89] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1191
Ã≈<W Ÿu ÔuJ¡≤ ıÙbfi≈∫Õ∏w FÙ Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ìubw° N°<Ì tu* ı°u N°J¡°„yfi N°<Ì <Ÿ<]∫°≥ Fæ*, bF b_wC_b˚°b FÙ Fæ $ ÌqŸ≤u <J¡ŸÙ Ÿu bu fiFÙ*
N°wÙ $ ıæŸu ª∏Bt° „ÙwÔw° J¡° ≈¿≤Ã∫°y fiFÙ* J¡≤w°, bæŸu FÙ <fi∫<w J¡° (_b˚°bJ¡°) ≈¿≤Ã∫°y J¡°uoÕ
fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w° $$25$$ ª°Fu ŸbÕI F°u, ª°Fu fF…I F°u, ª°Fu ˚yb°fig Ô‚tÙ≈<w F°u*, ª°Fu t°≈<w F°u*,
J¡°uoÕ ˚Ù <fi∫<w J¡°u N∏∫S° J¡≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* Fæ $$26$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, t<d N°<Ì BΔ∫, J¡°Ô,
∫°uy°U∫°Ÿ N°<Ì <J®¡∫° N°æ≤ t∏` ≈®∫°uy°u* tu* •w ≈®J¡°≤ J¡∑ „<•w∫°≥, ı°u N°J¡°„ytfi N°<Ì „ÆÌ°u* Ÿu
J¡FÙ ı°wÙ Fæ*, _b˚°bw# <Ÿ] Fæ* $$27$$
ıæŸu <bT J¡°u F≤d J¡≤fiub°Ôu N°æT@ N°<Ì BΔ∫°u* J¡∑ „<•w N≈fiu J¡°∫Õ tu* ŸtSÕ Fæ, bæŸu t<d, t∏`
N°<Ì J¡∑ „<•w ˚Ù N≈fiu-N≈fiu J¡°∫Õ tu* ŸtSÕ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu <bTPfi t<d, t∏` N°<Ì BΔ∫ J¡∑ „<•w∫°≥ <bT J¡° <bfi°„ J¡≤ ÌuwÙ Fæ*, ıæŸu t¿Ì≤° tW J¡≤
ÌuwÙ Fæ, ıæŸu t°<sJ¡ t@C NSb° tÌfik¡Ô ©°fiu ≈≤ btfi J¡≤° Ìuw° Fæ, bæŸu ∫°uy°<Ì ≈°∫°u* tu* JC¡„Ô
≈C”T°u* π°≤° ≈®∫C•w t<d N°<Ì BΔ∫, J¡°Ô, <J®¡∫° N°<Ì ≈°∫ _b˚°bb„ Ÿu <Ÿ<]∫°u* J¡°u Nbÿ∫
Ã≈∏fi J¡≤wu Fæ* $$28,29$$ Fu ≈°≈„¥∏∫ ≤°|b, BΔ∫-J¡°Ô-<J®¡∫°J®¡t_bR¡≈ N°<bΩJ¡ <bT∫°u* Ÿu ≈≤u
wS° NI°fi J¡°u f°<@w J¡≤ Ìufiub°Ôu N°ÃtI°fi tau N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°u* Ju¡ ≈®<w J¡°≤dw° N°æ≤
<b≤°u<@w° fiFÙ* Fæ $$30$$
ıæŸu <J®¡∫°-k¡Ô _by°Õ<Ì tu* N°ÃtI°fi J¡° ≈∫°uy fiFÙ* Fæ, bæŸu I°fik¡ÔtC<•w tu* BΔ∫, Ìu„,
<J®¡∫° N°<Ì J¡° ˚Ù ≈˚°uy fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N°Ãtw[bI°fi Ju¡ k¡Ô˚¥w ≈≤t°Ãt° Ju¡ ≈Ì Ju¡ Ô°˚ tu* ∫°fiÙ t°us tau BΔ∫, Ìu„, <J®¡∫°, J¡°Ô N°<Ì
∫C¿•w∫°≥ J¡°uoÕ ˚Ù ≈J¡°≤ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ $$31$$ ∫<Ì N°J¡°„tfi N°<Ì J¡∑ <J¡ŸÙ ≈C”T J¡°u oh~>°
F°uwÙ Fæ, w°u bF ŸJ¡∑ <Ÿ<] J¡° Ÿ°@fi ≈¥dÕR¡≈ Ÿu J¡≤wu Fæ* $ N°ÃtI°fiÙ ≈¥dÕ Fæ, Nw# ŸJ¡°u J¡FÙ*
oh~>° fiFÙ* F°uwÙ $$32$$
N°ÃtI°fiÙ J¡°u oh~>° •∫°u* fiFÙ* F°uwÙ ? oŸu J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹J¡ÔaJ¡ ZÙ≤°tıÙ, ı°u N°Ãt° J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ, bF Ÿf oh~>°N°u* J¡∑ „°¿∏w F°ufiu ≈≤ FÙ
F°uwÙ Fæ, Nw# N°ÃtI J¡°u N°ÃtÔ°˚ J¡∑ <b≤°u<@fiÙ oh~>° Jæ¡Ÿæ N°æ≤ <J¡ŸŸu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$33$$
∫Ω<≈ w[bbuW° oh~>° Ÿu b<ıÕw Fæ, wS°<≈ bF ∫<Ì J¡°æwCJ¡b„ ∫Ãfi°fiC‹™>°fi J¡≤u, w°u Ÿu
N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°≥ ≈®°›w F°u ı°wÙ FÙ Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ª°Fu w[bI F°u ª°Fu Nw[bI F°u, <ıŸJ¡∑ <ıŸ ≈®J¡°≤ oh~>° <Ìw F°uyÙ, bF Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿu ŸÙ
oh~>° Ÿu ∫Ãfi J¡≤w° Fæ N°æ≤ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ bF Ÿ <Ÿ<] J¡°u ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$34$$
wf bÙwFΔ∫ J¡°u •∫°u* <Ÿ<]∫°≥ fiFÙ* F…oÕ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
N°ÃtI°fi J¡∑ oh~>°b°Ôu bÙwFΔ∫ fiu <Ÿ<]∫°u* J¡∑ oh~>° Ÿu <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° ∫Ãfi fiFÙ* <J¡∫° N°æ≤
I°fi J¡∑ oh~>° Ÿu w°u Ÿfiu „Ù|® ∫Ãfi <J¡∫° S° $ ıæŸu <J¡ oŸfiu N≤^∫ tu* I°fi°U∫°Ÿ Ju¡ <ÔÎ Ω°uy
<J¡∫° S°, ∫F ≈FÔu b<dÕw F°u ªCJ¡° Fæ $$35$$
oŸ ≈®J¡°≤ <J®¡∫°, J¡tÕ N°æ≤ BΔ∫R¡≈Ù ∫C<•w∫°u* Ju¡ _b˚°b Ÿu Ã≈∏fi F°ufiub°ÔÙ J®¡t ≈®°›w <Ÿ<]∫°≥
1192 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N≈fiÙ oh~>° Ju¡ FÙ NfiCŸ°≤ <Ÿ] F°u ı°wÙ Fæ* $$36$$
<Ÿ<] Ju¡ <bT∫ tu* ∫° I°fi Ju¡ <bT∫ tu* NfiC≈≤w ≈®∫Ãfi FÙ Nbÿ∫ k¡Ôb°fig Fæ, oŸJ¡° tCtCsC-
Δ∫bF°≤ ≈®J¡≤d tu* Ÿ<b_w°≤ bdÕfi <J¡∫° ı° ªCJ¡° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ı°u-ı°u N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]fi°tJ¡ k¡Ô°u J¡∑ ≈a<•w∫°≥ <ıŸ ≈C”T Ju¡ π°≤° ≈®°›w
J¡∑ yoÕ Ìu©Ù ı°wÙ Fæ*, bu Ÿ ≈C”T Ju¡ π°≤° N≈fiu ≈®∫ÃfiR¡≈Ù b¨s Ÿu FÙ ≈®°›w J¡∑ yoÕ Fæ* $$37$$ <ı∏F°u*fiu
N≈fi° N∏w#J¡≤d ≈<b` J¡≤ <Ô∫° Fæ, ı°u N°Ãtw[b-I°fi Ÿu Ÿ‡≈∏fi Fæ, ı°u ŸÌ° Ÿ∏wC‹¸ Fæ* wS° ı°u
ŸfJu¡ π°≤° b°a<~>w ≈≤t≈®ut°_≈Ì N°ÃtŸC© J¡°u ≈®°›w F…Î Fæ*, fi tF°Ãt°N°u* Ju¡ <ÔÎ <Ÿ<]∫°≥ JC¡~> ˚Ù
≈J¡°≤ fiFÙ* J¡≤wÙ* $$38$$
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # Fu f®Êfig, tCHu ∫F ÎJ ¡Ÿa„∫ F°u ≤F° Fæ <J¡ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ bF ÌuF <F*ŸJ¡
f°| N°<Ì π°≤° ˚<sw •∫°u* fiFÙ* F…oÕ N°æ≤ ≈¨ØbÙ tu* J¡∑ªn N°<Ì Ju¡ •ÔuÌ Ÿu <b„ÙdÕ •∫°u* fiFÙ* FCoÕ $$39$$
˚yb°fig, N≤^∫-¿_Sw ∫u bÙwFΔ∫ tC<fi ŸÙ Ÿt∫ (ıf ≈¨ØbÙ tu* i>J¡ y∫u Su, ŸÙ Ÿt∫) wÃJ¡°Ô
<bÌuFtC•w •∫°u* fiFÙ* F…Î ? ofi Ì°u ≈®ÿfi°u* J¡° ∫S°SÕ W≤ tCHŸu J¡<FÎ $$40$$
≈®St ≈®ÿfi J¡° W≤ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ ˚¥<tJ¡° f°≥@wu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B, ı°u I°fiÙ J¡∑ Ÿa<bwg ≤°y N°<Ì tÔ°u* Ÿu Ìq<Tw b°Ÿfi°R¡≈Ù ("ÌuF
FÙ tæ* Fq≥' oŸ ≈®J¡°≤ ÌuF tu* NFa˚°b J¡∑ b°Ÿfi°R¡≈Ù) w∏wC Ÿu f≥@Ù F…oÕ ≤FwÙ Fæ, bFÙ ∫F°≥ ÌuF Ju¡ ~>uÌfi-
˚uÌfi Ÿu ı<fiw ŸC©-Ì…#© Ì„°R¡≈Ù Ì°F J¡∑ N°Z∫ F°uwÙ Fæ $$41$$ ÌuF°<˚t°fi-b°Ÿfi° Ÿu <b<fitCÕ•w
ıÙb∏tC•w tF°Ãt° J¡∑ ÌuF f°<@w F°ufiu Ÿu N<@‹™>°fi˚¥w <b„C] Ÿa<bwg-_bR¡≈ ≤FwÙ Fæ, Nw# ŸJu¡
~>uÌfi tu* J¡°uoÕ ˚Ù <F*ŸJ¡ ≈®°dÙ ŸtSÕ fiFÙ* F°uwu, •∫°u*<J¡ "Nh~>uΩ°u&∫t NÌ°fl°u&∫t N•ÔuΩ°u&„°u‹∫
Îb ª' (∫F N°Ãt°R¡≈° Ÿa<bwg fi ~>uΩ Fæ, fi Ì°fl Fæ, fi •ÔuΩ Fæ N°æ≤ fi „°u‹∫ Fæ) oÃ∫°<Ì ˚yb°fig J¡°
b°•∫ Fæ $$42$$ ≈≈<W fwÔ°fiu Ju¡ Nfi∏w≤ Nf b•wΔ∫ Ju¡ <ÔÎ ≈®<wI° J¡≤wu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, Nf N°≈ ∫F ŸC<fi∫u <J ¡<J¡Ÿ ∫C<•w Ÿu ∫°uyÙ Fı°≤°u* f≤Ÿ°ua wJ¡ ˚Ù „≤Ù≤h~>uÌfi
N°<Ì <b˚®t°u* Ju¡ π°≤° N°J®¡°∏w fiFÙ* F°uw° $$43$$ ZÙ≤°tıÙ, <ªW <ıŸ-¿ıŸ ≈Ì°SÕ tu* ıf-ıf
<y≤w° Fæ ∫°fiÙ N°Ÿ•w F°uw° Fæ, wf-wf Ÿ-Ÿ ≈Ì°SÕ tu* N°Ÿ•w F°uJ¡≤ bF wÃJ¡°Ô FÙ wÌ¥®≈
F°u ı°w° Fæ $$44$$ ıæŸu ıf tfi „`C J¡°u Ìu© Ôuw° Fæ, wf bF Ÿ „`C Ju¡ πuT Ju¡ ≈®<w<f‡f Ÿu
∫C•w-Ÿ° F°uJ¡≤ πuT N°<Ì <bJ¡°≤ ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fæ N°æ≤ ıf <t` J¡°u Ìu© Ôuw° Fæ, wf bF ŸJu¡
⁄Ì∫ Ju¡ ≈®ut Ju ¡≈®<w<f‡f Ÿu ∫C•w-Ÿ° F°uJ¡≤ Wt ≈®Ù<w J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fæ, ∫F <bT∫ Ÿf Ô°uy°u*
J¡°u ≈®Ã∫sR¡≈ Ÿu NfiC˚¥w Fæ $$45$$
oŸÙ<ÔÎ ∫<Ì ÎJ¡ ≤°y-πuT Ÿu „¥∏∫ ≤Fw° Fæ, w°u ÌqŸ≤u tu* ˚Ù ≤°y-πuT N°<Ì NfiC˚¥w fiFÙ* F°uwu,
∫F J¡Fwu Fæ* $
≤°y N°æ≤ πuT Ÿu b<ıÕw ≈<SJ¡ ∫°fiÙ Ì°ŸÙfi ≈C”T J¡°, b¨s N°æ≤ ≈bÕw Ju¡ <bT∫ tu* w°u tfi ≤°y
N°æ≤ πuT Ÿu ≤<Fw F°uw° Fæ, ∫F ˚Ù ŸfJ¡°u NfiC˚¥w Fæ $$46$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ Nªuwfi ˚°u≠∫ N°<Ì ≈Ì°S°u˘ Ju¡ <bT∫ tu* ˚Ù ≈®Ù<w, N≈®Ù<w N°æ≤ Ì°ŸÙfiw° ∫u Ÿf
fitu* ≤Ffiub°Ôu yCd-Ì°uT N°æ≤ yCd-Ì°uT Ì°ufi°u* Ju¡ N˚°b J¡° tfi tuu* ≈®<w<f‡f ≈nfiu Ÿu FÙ ≈®<Ÿ] Fæ,
ŸyÕ - 89] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1193
oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Ÿ≤Ÿ _b°Ì… ≈Ì°SÕ Ju¡ <bT∫ tu* ∫F tfi Ô°ÔªÙ ffi ı°w° Fæ, fiÙ≤ Ÿ_b°Ì… ≈Ì°SÕ Ju¡ <bT∫ tu* _≈¨F°≤<Fw
F°u ı°w° Fæ N°æ≤ J¡¸C>≈Ì°SÕ Ju¡ <bT∫ tu* <b≤Ÿ F°u ı°w° Fæ, ∫F _b∫a Ÿf Ô°uy NfiC˚b J¡≤wu Fæ* $$47$$
b柰 tfi ˚Ôu FÙ F°u, ŸŸu ≈®J¨¡w tu* •∫° N°∫° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ˚B ı°u <F*ŸJ¡ ı∏wCN°u* J¡° tfi Fæ, bF ıf ≤°y, πuT Îba <bTtw° Ÿu ≤<Fw Ÿa<bwg Ju¡ (ªæw∏∫
Ju¡) <bÔ°Ÿ Ÿu <fiw°∏w Ÿt¿∏bw ∫°uyÙ J¡∑ ÌuF tu* <y≤w° Fæ, wf wÃJ¡°Ô FÙ ∫°uyÙ Ju¡ ªæw∏∫ J¡∑
Ÿtw° J¡° ≈®<w<f‡f ≈nfiu Ÿu t°fi°u* Ÿtw° ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fæ, oŸ<ÔÎ fiJu¡ π°≤° <F*Ÿ° J¡∑ ≈®°<›w
fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$48$$
oŸ <bT∫ tu* ≈w*ı<Ô tC<fi fiu <F*Ÿ° ≈®<w‹™>° J¡° ≈J®¡t J¡≤ J¡F° Fæ # "wßa<fi@°æ bæ≤Ã∫°y#'
(N<F*Ÿ°-<Ÿ] F°ufiu ≈≤ ∫°uyÙ J¡∑ Ÿa<fi<@ tu* <F*ŸJ¡ ≈®°dÙ bæ≤ J¡° Ã∫°y J¡≤ Ìuwu Fæ* $)
<F*ŸJ¡ ≈®°dÙ ŸtÌ„ÙÕ ∫<w Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu πuT N°<Ì Ÿu tC•w F°u ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ bF <J¡ŸÙ J¡∑ ˚Ù
<F*Ÿ° J¡≤fiu tu* Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®b¨W fiFÙ* F°uw°, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈<SJ¡ y°≥b Ju¡ ŸtÙ≈_S bfi tu* Ã≈∏fi Ôw°
N°<Ì Ju¡ ~>uÌfi tu* ≈®b¨W fiFÙ* F°uw° $$49$$ ∫°uyÙ Ju¡ „≤Ù≤ Ju¡ ŸtÙ≈ Ÿu <F*ŸJ¡ ≈®°dÙ ıf N∏∫` ªÔ°
ı°w° Fæ, w°u bF°≥ ı°J¡≤ πuT N°<Ì Ÿu ˚≤° ı柰 ı柰 ı∏wC-Ÿt¥F <tÔw° Fæ, b柰 b柰 wÌfiCR¡≈ bF
<F*ŸJ¡ ˚°b J¡°u ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fæ $$50$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, o∏FÙ* Ì°u J¡°≤d°u* Ÿu <F*ŸJ¡ t¨y, f°|, <Ÿ*F,
J¡∑¸> N°æ≤ Ÿ≈°u˘ fiu ˚¥y˚Õ tu* ≈®J¡°<„w F°u ≤FÙ tF°tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ÌuF J¡°u sw-<bsw fiFÙ* <J¡∫° $$51$$
"J¡Sa ¿•Ô∏fi° fi ˚¥wÔu' (bÙwFΔ∫ J¡∑ ÌuF ≈¨ØbÙ tu* Ÿn •∫°u* fiFÙ* yoÕ) oŸJ¡° W≤ Ìuwu Fæ* $
J¡°‹™>, Ô°u‹¸> (<t\>Ù J¡°¡i>uÔ°), ≈ÃS≤ N°<Ì ŸbÕ` _S°fi°u* tu* t¥J¡ f°ÔJ¡ Ju¡ Ÿt°fi Ÿ°t°∏∫R¡≈ Ÿu
Ÿa<bwg-ŸW° Nb¿_Sw ≤FwÙ Fæ $$52$$
wf ≈C∫Õ‹¸>J¡°u* tu* (Ÿ¥‚t „≤Ù≤°u* tu*) FÙ bF •∫°u* ≈ÔÆ@ F°uwÙ Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ıÔ tu* Ÿ¥∫°Õ<Ì J¡° ≈®<w<f‡f <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, bæŸu FÙ NŸt°<Fw <ªW Ÿu Ÿa∫C•w ≈C”T°u* J¡°u
bF Ÿa<bwg ŸW° Ju¡bÔ ≈C∫Õ‹¸> Ju*¡ tu* FÙ Fı°≤°u* <bTt ≈¿≤d°t°u*b°ÔÙ, ≈¿≤¿h~>∏fi wS° wæ≤ ≤Fu ≈Ì°SÕ J¡∑
fi°o˘ ª≈Ô <Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ $$53$$
Fu ≤°|b, Ÿ bÙwFΔ∫-Ÿ‡f∏@Ù ≈C∫Õ‹¸>J¡ fiu w[bI°fi N°æ≤ wÌfiCJ¥¡Ô Ÿt°<@ Ÿu N<bTt _b˚°b
J¡°u ≈®°›w J¡∑ yoÕ ≈¨ØbÙ, ıÔ, b°∫C N°æ≤ wuı J¡∑ Ÿa<bwg Ju¡ π°≤° •w tC<fi-„≤Ù≤ J¡°u Ÿt_w <bJ¡°≤°u*
Ÿu „¥∏∫ f®Ê˚°b ≈®°›w J¡≤°∫° S°, oŸ<ÔÎ bF <bJ¨¡w fiFÙ* F…N°, ∫F ˚°b Fæ $$54$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, oŸ <bT∫ tu* tCHŸu N°≈ ÌqŸ≤Ù ˚Ù ∫C<•w ŸC<fiÎ $ bF ∫F Fæ <J¡ _≈∏Ìfi FÙ fi°„ tu*
J¡°≤d Fæ N°æ≤ ∫F _≈∏Ì <ªW Ÿu ı<fiw NSb° b°w Ÿu ı<fiw ÎJ¡ ≈®J¡°≤ J¡° <bJ¡°≤ Fæ, ∫F f°w
Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤ tu* ≈®<Ÿ] Fæ $$55$$ ≈®°dfi-b¨<W FÙ ≈®°d-b°∫CN°u* J¡° _≈∏Ì Fæ $ Fu ≤°|b, ª¥≥<J¡
bÙwFΔ∫ J¡∑ ÌuF tu* @°≤d° π°≤° •w ≈®°dfi-b¨<W Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ bu ≈®°d ≈ÃS≤ J¡∑ fi°o˘ »
F°uJ¡≤ ¿_Sw Su, oŸ<ÔÎ tC¿fi J¡∑ bF ÌuF fi‹¸> fiFÙa F…oÕ $$56$$ <ıŸ tF°t<w Ju¡ F°S, ≈æ≤ wS° ≈®°d
N°<Ì Ÿu ∫C•w¡„≤Ù≤ tu* <ªWı<fiw NSb° b°wı<fiw _≈∏Ìfi fiFÙ* ≤Fw°, ŸJu¡ „≤Ù≤ tu* b¨<] N°<Ì
wS° s∫ N°<Ì <bJ¡°≤ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwu $$57$$
1194 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Fu w[bI-<„≤°utdu, F°S N°<Ì f°fl N°æ≤ ≈®°d N°<Ì N°∏w≤ Nb∫b°u* Ÿu ∫C•w „≤Ù≤ t*u _≈∏Ìfi-
b¨<W Ju¡ ≈®„°∏w F°u ı°fiu ≈≤ Ãbª° N°<Ì @°wCÎ≥ N≈fiÙ ≈¥b°Õb_S° J¡° J¡˚Ù ˚Ù ≈¿≤Ã∫°y fiFÙ* J¡≤wÙ* $$58$$
oŸÙ w≤F <ªWı<fiw N°æ≤ b°wı<fiw ÌuF-_≈∏Ìfi Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ Ãbª° N°<Ì @°wCÎ≥ N≈fiu ªaªÔ
_bR¡≈ Ÿu ˚ÔÙ˚°≥<w _w¿‡˚w F°uJ¡≤ tu” ≈bÕw Ju¡ ŸÂ„ » ¿_S≤w° @°≤d J¡≤wÙ Fæ* $$59$$ oŸÙ<ÔÎ
≈®°d_≈∏Ì Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ J¡°‹™> Ju¡ ŸÂ„ ∫°u<y∫°u* Ju¡ „≤Ù≤°u* tu* » ¿_S<w N°æ≤ tCÌuÕ tu* J¡‡≈fi-
„¥∏∫w° Ô°uJ¡ tu* Ìu©Ù ı°wÙ Fæ $$60$$ oŸ ∫C<•w Ÿu Fı°≤°u* f≤Ÿ°u* wJ¡ ∫°u<y∫°u* Ju¡ „≤Ù≤ oŸ Ô°uJ¡ tu* tu|°u*
J¡∑ fi°o˘ fi w°u ¿•Ô∏fi (yÙÔu) F°uwu Fæ* N°æ≤ fi ˚¥y˚Õ¿_Sw <„Ô° J¡∑ fi°o˘ <b„ÙdÕ F°uwu Fæ* $$61$$
N¿∏wt ≈®ÿfi J¡° NfiCb°Ì≈¥bÕJ¡ W≤ Ìuwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Nf N°≈ ∫F ŸC<fi∫u <J¡ <ıfi ≈°∫°u* Ÿu f®Ê I°w F°uw° Fæ, Ÿ ≈°∫°u* Ÿu Ÿt¿∏bw
fnu tF°Ãt°N°u tau ŸbÕZu‹™> >∫F tF°tC<fi bÙwFΔ∫ ŸÙ Ÿt∫ N≈fiÙ ÌuF J¡° ßıÕfi J¡≤ tC•w •∫°u*
fiFÙ* F°u y∫u ? $$62$$ Fu ˚B, ı°u <bT∫N<˚Ô°T°N°u* Ÿu b<ıÕw, NI°fiy®¿∏S Ÿu <fitCÕ•w wS° <b<Ìw
buΩ tF°t<w tF°Ãt° Fæ*, bu Ÿf N≈fiÙ ÌuF Ju¡ <bT∫ tu* _bwa` F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fwu Fæ* ∫°fiÙ ÌuF J¡°u ≤©fi°
∫° ~>°unfi° fiJ¡∑ oh~>° J¡∑ f°w Fæ $ •∫°u*<J¡ ZC<w ˚Ù Fæ "w_∫ F fi Ìub°ÿª fi°˚¥Ã∫° oÕ„wu N°Ãt° fluT°a
Ÿ ˚b<w" (w[bI tF°<bπ°fig J¡° Ìubw° N˚¥<w Ju¡ <ÔÎ ∫°fiÙ Ÿb°ÕÃtJ¡ f®Ê˚°b-≈®°<›w Ju¡ <fi≤°J¡≤d
Ju¡ <ÔÎ ŸtSÕ fiFÙ* F°uwu, •∫°u*<J¡ bF Ìubw°N°u* Ju¡ N°Ãt_bR¡≈ F°u ı°w° Fæ) $$63$$
Nf ∫°u<y∫°u* J¡∑ _bw∏`w° J¡° FÙ ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ìæb (≈¥bÕ Ju¡ NfiC<‹™>w J¡t°u˘ J¡° k¡Ô Ìufiub°Ôu oÕÿb≤), J¡t°u˘ J¡∑ ≈®@°fiw°b°Ì tu*
≈®<w≈°<Ìw ≈®°•wfi ∫° bwÕt°fi J¡tÕ N°æ≤ b°Ÿfi° ∫u Ÿf fi ∫°u<y∫°u* Ju¡ <ªW J¡°u, ı°u Nb<„‹¸> ≈®°≤Æ@
J¡t°u˘ J¡° ≈˚°uy J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®b¨W Fæ, N∏∫S°R¡≈ Ÿu ≈®b¨W J¡≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* $$64$$
Fu ≈®Ù<w≈°` ZÙ≤°tıÙ, oŸ<ÔÎ w[bI°u* J¡° N∏w#J¡≤d J¡°J¡w°ÔÙ∫ J¡∑ fi°o˘ NJ¡_t°wg <ıŸ
sd tu* <ıŸ <J¡ŸÙ J¡∑ ∫°fiÙ ≈®°≤Æ@ ≈®°›w ıÙbfi ∫° t≤d J¡∑ ˚°bfi° J¡≤w° Fæ, ŸÙ sd tu* Ÿ J¡°u
™>ÙJ¡ R¡≈ Ÿu J¡≤ ±>°Ôw° Fæ $$65$$ J¡°J¡w°ÔÙ∫ ∏∫°∫ Ÿu bÙwFΔ∫ J¡∑ Ÿa<bwg fiu Ÿ Ÿt∫ ıÙfiu J¡∑
˚°bfi° J¡∑ N°æ≤ ŸÙ J¡°u wÃJ¡°Ô ¿_S≤ J¡≤ ±>°Ô° $$66$$ ≈®°≤Æ@ J¡∑ Ÿt°<›w F°u ı°fiu ≈≤ ıf bÙwFΔ∫
J¡∑ ≈®<w˚° (Ÿa<bwg) <bÌuFtC•ww° J¡∑ N°u≤ HCJ¡ yoÕ ∫°fiÙ Ÿfiu <bÌuFtC<•w J¡∑ ˚°bfi° J¡∑, wf bF
<bÌuFtC•w F°u y∫u, •∫°u*<J¡ ∫F tC<fi N≈fiu ıÙfiu N°<Ì tu* _bw∏` Su $$67$$
•w NSÕ J¡° FÙ Ÿasu≈ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* Ÿu <b<fitCÕ•w wS° NI°fiR¡≈Ù f∏@fi Ÿu b<ıÕw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
wÃJ¡°Ô FÙ N∏w#J¡≤d≈°<@J¡ bÙwFΔ∫ J¡° ıÙb ≈°≤t°<SÕJ¡ N°Ãt_b˚°b <Ìw F…N° $ ª¥≥<J¡ bF
ŸJ¡Ô „<•w∫°u* Ju¡ <fi<@ tFuÿb≤ FÙ Su, Nw# ı°u ª°Fwu Su, ŸÙ Ÿt∫ bF F°u ı°w° S° $ J¡F° ˚Ù Fæ #
wCTud f]°u b®Ù<F# _∫°wg wCT°˚°bu wC w^±>C>Ô# $ ≈°„f]# ŸÌ° ıÙb# ≈°„tC•w# ŸÌ°<„b# $$
ıæŸu <~>ÔJ¡°ua Ÿu ∫C•w ª°bÔ @°fi J¡F° ı°w° Fæ N°æ≤ <~>ÔJ¡°u* Ju¡ N˚°b tu* ∫°fiÙ „C] waÌ…Ô J¡F°
ı°w° Fæ, bæŸu FÙ NI°fiR¡≈Ù ≈°„ Ÿu ∫C•w ªuwfi ŸÌ° ıÙb J¡F° ı°w° Fæ N°æ≤ NI°fi≈°„ Ÿu b<ıÕw ªuwfi
„C] ŸÌ° <„b J¡F° ı°w° Fæ $$68$$ fib°ŸÙb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 90] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1195

fiÆfub°≥ ŸyÕ
tæ`Ù N°<Ì yCd°u* Ÿu ≈uw wS° <fi‹J¡Ô ˚°b J¡°u ≈®°›w Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ <ªW-fi°„ J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ bdÕfi $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # tF°˚°y, bÙwFΔ∫ J¡° <ªW ıf <bª°≤ Ÿu, ˚¥≥ıu fÙı J¡∑ fi°o˘,
NaJC¡≤„<•w Ÿu ≤<Fw F°u y∫° S° N°æ≤ ≈®<w˚°Ÿ Ÿu ≤<Fw fiFÙ* FCN° S°, wf Ÿtu* tæ`Ù N°<Ì yCd°u* J¡°
N°<b˚°Õb F°u y∫° $$1$$
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig , N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡ <bª°≤ Ÿu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ Ju¡ f°<@w F…Î
N∏w#J¡≤d-_bR¡≈ tu* tæ`Ù N°<Ì yCd Ã≈∏fi F…Î, N°≈Ju¡ oŸ J¡Sfi J¡° •∫° N<˚≈®°∫ Fæ ? $$2$$ Fu
b°¿Àt∫°u* Ju¡ <„≤°ut¿d, ıf <ªW f®Ê tu* f°@ F°u y∫°, wf <J¡Ÿtu* tæ`Ù N°<ÌyCd Ã≈∏fi F°u*yu N°æ≤ J¡F°≥
bu ≈®_kC¡¿≤w F°u*yu, ∫F N°≈ tCHŸu J¡<FÎ $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ Ÿ ≈¿≤¿_S<w tu* ∫F „aJ¡° F°uwÙ Fæ <J¡ •∫°
<ıŸJ¡° f°@ F…N° Fæ, Ÿtu* tæ`Ù N°<Ì yCd Ã≈∏fi FCÎ ? ∫° •∫° <ıŸ N<@‹™>°fi tu* f°@ F…N° Fæ,
Ÿtu* tæ`Ù N°<Ì yCd Ã≈∏fi F…Î Îba •w yCd •∫° <ªÌ°˚°Ÿ tu* ≈®_kC¡¿≤w F°uwu Fæ* NSb° <f‡f˚¥w
ªæw∏∫ tu* ? ofitu* Ÿu <J¡ŸÙ ˚Ù ≈s J¡∑ ≈≈<W fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $ •∫°u*<J¡ f°<@w t¨yw¨‹d° fiÌÙ tu* ∫°
ŸJu¡ N¿@‹™>°fi t”˚¥<t tu* „æÃ∫ N°<Ì yCd Ã≈∏fi F°uwu fiFÙ* Ìu©u ı°wu $ oŸÙ ≈®J¡°≤ bF°≥ fiJ¡°
˚°ŸJ¡ J¡°uoÕ ≈Ì°SÕÕ ˚Ù ≈ÔÆ@ fiFÙ* F°uw° $$3$$ tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B, <ªW J¡° <bfi°„ Ì°u
≈®J¡°≤ J¡° F°uw° Fæ - ÎJ¡ ŸR¡≈ <bfi°„ ÌqŸ≤° NR¡≈ <bfi°„, Ÿ°≤°a„ ∫F Fæ <J¡ _k¡¿¸J¡> N°<Ì _bh~>
≈Ì°S°u˘ tu* ≈nu F…Î N≈fiu ≈®<w<f‡f tu* <ıŸ ≈®J¡°≤ N∏∫ ≈C”T Ju¡ ˚®t J¡° N°˚°Ÿ F°uw° Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤
<ªwg tu* ≈nu F…Î <ªW ≈®<w<f‡f tu* <ªÌ∏w≤Ãb (N∏∫ <ªwg J¡°) J¡° N°˚°Ÿ F°uw° Fæ, Ÿ ˚°Ÿt°fiR¡≈
Ÿu ∫C•w ÎJ¡ <ªW<bfi°„ F°uw° Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤° w°Ì¨„ R¡≈ Ÿu „¥∏∫ <ªW <bfi°„ F°uw° Fæ $ ≈FÔ° ŸR¡≈
<bfi°„ w°u ıÙbfitC<•w F°ufiu Ÿu F°uw° Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤° NR¡≈ <bfi°„ <bÌuFtC<•w Ÿu F°u ı°w° Fæ $$4$$ oŸ
ŸaŸ°≤ tu* <ªW J¡° N¿_wÃb (<ªWÌ„Õfi≈¥bÕJ¡ N°Ãt° J¡° NÌ„Õfi) Ì…#© J¡° J¡°≤d Fæ N°æ≤ <ªW J¡°
<bfi°„ (<ªWNÌ„Õfi≈¥bÕJ¡ N°ÃtÌ„Õfi) ŸC© J¡° J¡°≤d Fæ $ Nw# ≈FÔu <ªW J¡∑ N¿_ww° J¡° <bfi°„
J¡≤ wÌfi∏w≤ <ªW J¡° <bfi°„ J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ $$5$$
wf <J¡Ÿ w≤F J¡∑ <ªW ŸW° Fæ ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJ¡° f°@ fiFÙ* F…N° Fæ, Ÿ NI°fi Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ b°Ÿfi°N°ua Ÿu Δ∫°›w ı°u
ı∏tJ¡°≤d tfi Fæ, bFÙ <bΩt°fi tfi Fæ, ∫F N°≈ ı°<fiÎ $ bF <bΩt°fi tfi Ju¡bÔ Ì…#© J¡° FÙ J¡°≤d
Fæ $$6$$ ≈®°•wfi Nfi°<Ì Nº∫°Ÿ Ÿu <Ÿ] ÌuF, o¿∏B∫, <bT∫ N°<Ì Ju¡ @t°u˘ tu* N°Ãt° Ju¡ ŸaŸy°Õº∫°Ÿ Ÿu
ttw° F°uwÙ Fæ N°æ≤ ŸŸu "bu tu≤u Fæ*' ∫°u* ıÙb |fi° N<˚t°fi J¡≤ Ôuw° Fæ $ oŸÙ ÎJ¡t°` N<˚t°fi Ÿu ı°u
N°Ãtw[b J¡°u fi ≈Fª°fifiub°Ô° Ì…#©y®_w NI°fiÙ <ªW Fæ, bFÙ ıÙb J¡F° ı°w° Fæ $$7$$ ıf wJ¡ tfi
J¡° N¿_wÃb Fæ, wf wJ¡ Ì…#© J¡° <bfi°„ Jæ¡Ÿu ? ıf tfi N_w F°u ı°w° Fæ, wf ≈®°dÙ J¡° ŸaŸ°≤ ˚Ù
N_w F°u ı°w° Fæ $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ NI°fiÙ ıÙb tu* FÙ b°Ÿfi°R¡≈Ù NaJC¡≤°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu
»w°≈¥bÕJ¡ ≈®<w<‹™>w F…N° <bΩt°fi tfi FÙ Ì…#©R¡≈Ù b¨s J¡° t¥Ô Fæ, ∫F N°≈ ı°<fiÎ $ Ì…#©R¡≈ b¨s°u*
Ju¡ ıayÔ Ju¡ NaJC¡≤ ŸÙ tfi Ÿu Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$9$$
1196 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # f®Êfig, <J¡Ÿ tF°Ãt° J¡° tfi <bfi‹¸> >F…N° S° ? <bfi°„ J¡°u ≈®°›w FCÎ tfi J¡°
_bR¡≈ <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ J¡° F°uuy° ? <ªW J¡° fi°„ Jæ¡Ÿ° Fæ ? N°æ≤ fi°„ J¡°u ≈®°›w FCÎ tfi J¡∑ Δ∫bF°≤ stw°
J¡° Ôsd •∫° Fæ ? $$10$$
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≈®ÿfibuW°N°u* tu* Zu‹™> ≤|CJC¡Ôb°FJ¡ ZÙ≤°tıÙ, tæ*fiu "w°tŸæb°ÕŸfi°-
ı°Ôæ#' oÃ∫°<Ì ≈¥bÕ b°•∫ Ÿu <ªW J¡∑ ŸW° J¡° _bR¡≈ fwÔ°∫° Fæ $ Nf N°≈ oŸJu¡ <bfi°„ J¡° _bR¡≈
ŸC<fiÎ $$11$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu <fi#ÿb°Ÿ b°∫C ≈bÕw≤°ı J¡°u N≈fiu _bR¡≈ Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* J¡≤wu,
bæŸu FÙ f°fl N°æ≤ N°U∫∏w≤ ŸC©-Ì…#© Ì„°Î≥ <ıŸ @Ù≤ ≈C”T J¡°u Ÿt-_b˚°b wS° ≈¥d°Õfi∏ÌæJ¡≤Ÿ
_b°Ãt<fi‹™>° Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* J¡≤wÙ, <bπ°fig Ô°uy Ÿ tF°Ãt° Ju¡ <ªW J¡°u fi‹¸> <ªW J¡Fwu Fæ* $$12$$
"∫F Ÿ°w <fWu J¡° „≤Ù≤ FÙ ≈®<Ÿ] tæ* Fq≥, ∫F ŸŸu N<w¿≤•w |¸> N°<Ì Ÿf tæ* fiFÙ* Fq≥", oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
wCh~> ˚°bfi° <ıŸ ≈C”T J¡°u ˚Ùw≤ Ÿu ŸaJC¡<ªw fiFÙ* J¡≤wÙ, <bπ°fig Ÿ ≈C”T Ju¡ <ªW J¡°u fi‹¸> <ªW
J¡Fwu Fæ* $$13$$ <ıŸ fi≤≤Ãfi J¡°u N°≈<W, J¡°≈Õ^∫ ∫°fiÙ Ì<≤Bw°, ß°F ∫°fiÙ ≈C`°<Ì ≈®°<›w ≈®∫C•w
FTÕ, tÌ, t∏Ìw° (N≈¸C>w°) N°æ≤ tF°ußb ∫°fiÙ <bb°F N°<Ì <bR¡≈w° J¡∑ (<bJ¡°¿≤w° J¡∑) N°u≤ fiFÙa
Ôu ı°wu, <bπ°fig Ô°uy ŸJu¡ <ªW J¡°u fi‹¸> <ªW J¡Fwu Fæ* $$14$$
Ôsd J¡∑ <•w J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu Ÿ°@°u, oŸ Ô°uJ¡ tu* ∫FÙ <ªW J¡° <bfi°„ Fæ N°æ≤ oŸÙJ¡°u fi‹¸> <ªW ˚Ù J¡Fwu Fæ* $ ∫FÙ ıÙb∏tC•w
tF°fiC˚°b J¡∑ <ªW fi°„-Ì„° Fæ $$15$$
Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tıÙ, tfi_w° (≈≤t°SÕR¡≈w° J¡∑ ˚®°¿∏w Ÿu |¸>°<ÌÂÿ∫ ≈Ì°S°u˘ J¡° tfifi J¡≤fi°)
FÙ t¥»w° Fæ, ∫F N°≈ ı°<fiÎ $ ıf ŸJ¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, wf <ªW <bfi°„ fi°tJ¡ „C] ŸÃ_b˚°bw°
J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ Ì∫ F°uw° Fæ $$16$$
Fu ≤°|b, Ÿ <b„C] ŸÃ_b˚°bÃbR¡≈ <ªW <bfi°„ J¡°, ı°u ıÙb∏tC•w _b˚°b°ÃtJ¡ Fæ,
<J¡∏FÙa Ô°uy°u* fiu <ªW fi°t ≤•©° Fæ $$17$$ Fu ≈°≈„¥∏∫ ≤°tıÙ, ıÙb∏tC•w tfi tæ`Ù N°<Ì „C˚ yCd°u*
Ÿu Ÿ‡≈∏fi Wt b°Ÿfi°N°u* Ÿu ∫C•w wS° ≈CfiıÕÕ∏t Ÿu „¥∏∫ F°uw° Fæ $$18$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, f®Ê°J¡°≤
b°Ÿfi° Ÿu N°uw≈®°uw, ≈CfiıÕ∏t Ÿu <fitCÕ•w ı°u ıÙb∏tC•w tfi J¡∑ ŸW° Fæ, bF Ÿ[bfi°t Ÿu Δ∫b⁄w
F°uwÙ Fæ $$19$$
˚Ì®, Δ∫CÃS°fiJ¡°Ô tau FÙ ≈®<w˚°ŸR¡≈ Ÿu NfiC˚¥w F°ufiu Ÿu t°fi°u* Ÿ°J¡°≤ _bR¡≈ J¡°u ≈®°›w wS°
Ÿ∏t°`_b˚°b J¡∑ ≈®°<›w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌuF N°<Ì-≈¿≤h~>uÌ Ju¡ Ÿa_≈„Õ Ÿu „¥∏∫ ı°u ıÙb∏tC•w J¡°
_bR¡≈ Fæ, ∫F tfifiÙ∫ <bT∫ Ju¡ fi ≤Ffiu Ÿu ŸJ¡° ŸR¡≈ tfi°ufi°„ Fæ $$20$$
oŸŸu "ŸW° fi°„_∫ J¡∑„Ù' oŸ ≈®ÿfi°a„ J¡° Ÿt°@°fi F…N°, ∫F ŸtHfi° ª°<FÎ $ oŸÙ<ÔÎ
tæ`Ù N°<Ì yCd°u* J¡∑ ˚Ù bF°≥ ≈®<w˚°¿Ÿw R¡≈ Ÿu ≈≈<W F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
wÌfi∏w≤ <ıŸ ≈®J¡°≤ ª∏Bt° tu* ≈®Ÿ∏fi ≠∫°ußfi°Î≥ ≤FwÙ Fæ, bæŸu FÙ ıÙb∏tC•w tfi°u<bfi°„ tu*
≈®Ÿ∏fiw°, tæ`Ù N°<Ì yCd ŸÌ° Ÿf w≤F Ÿu ≤Fwu Fæ* $$21$$ Ÿaw°uTR¡≈Ù „ÙwÔw° Ju¡ N°Z∫, Ÿ[bfi°tJ¡
ıÙb∏tC•w_bR¡≈ tfi°ufi°„-Ì„° tu* yCdR¡≈Ù Ÿ‡≈<W∫°≥ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®_kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤
<Ft°Ô∫ tu* bŸ∏w M¡wC tu* taı¿≤∫°≥ ≈®_kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ* $$22$$
ŸyÕ - 91] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1197
ÌqŸ≤u NR¡≈ tfi°ufi°„ J¡° <ÌÀÌ„Õfi J¡≤°wu Fæ* $
Fu ≤|CJC¡Ô˚¥Td, ı°u tæ*fiu ≈FÔu NR¡≈ tfi°ufi°„ J¡F° S°, bF <bÌuFtC•w J¡° FÙ <bT∫ Fæ wS°
Nb∫b°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu b<ıÕw Fæ $$23$$ ZÙ≤°tıÙ, ≈≤t ≈<b` <bÌuFtC<•wR¡≈Ù <fitÕÔ ≈Ì tu* Ÿt_w
Zu‹™> yCd°u* J¡° N°Z∫ ˚Ù ≈®°<w˚°<ŸJ¡ tfi <bÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$24$$ ˚B, <bÌuFtC•w tF°Ãt°N°u*
Ju¡ ≈®®°›∫ <bT∫ Ÿ Ÿ[b<bfi°„R¡≈ NR¡≈ <ªWfi°„ Ì„° tu* <J¡ŸÙ ˚Ù Âÿ∫ ≈Ì°SÕ J¡° N¿_wÃb fiFÙ*
≤Fw°, •∫°u*<J¡ "∫` fi°&∏∫Ã≈ÿ∫<w fi°∏∫h~¨>d°u<w fi°∏∫<πı°fi°<w Ÿ ˚¥t°' (<ıŸ ≈≤f®Ê ≈Ì J¡∑
≈®°<›w-Ì„° tu* fi ÌqŸ≤° <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, fi ÌqŸ≤° ŸCfi°oÕ ≈nw° Fæ, fi ÌqŸ≤° I°w F°uw° Fæ, bF ˚¥t°
Fæ) oÃ∫°<Ì ZC<w Fæ $$25$$
J¡<Sw NSÕ J¡° FÙ <b_w°≤ J¡≤wu Fæ* $
bF°≥ ∫°fiÙ NR¡≈ <ªW <bfi°„ Ì„° tua fi tæ`Ù N°<Ì yCd Fæ, fi yCd°˚°b ∫°fiÙ tfi°uÌ°uT Fæ*, fi
ZÙ (yCdŸt¨<]) Fæ, fi ZÙ J¡° N˚°b (Ì°uTŸt¨<]) Fæ, fi ª≈Ôw° Fæ, fi Ì∫ Fæ, fi N_w Fæ, fi
FTÕ Fæ, fi NtTÕ Fæ N°æ≤ fi ≈¨SJg¡ wÌÙ∫ ≈¿≤I°fi Fæ $$26$$ fi wuı (t°<∫J¡ Ÿ[bb¨<W) Fæ, fi JC¡~>
wt (t°<∫J¡ wt°ub¨<W) Fæ, fi Ÿ∏º∫° Fæ, fi <Ìfi Fæ, fi ≤°w Fæ, fi <Ì„°Î≥ Fæ*, fi N°J¡°„ Fæ, fi fiÙª°
≈®Ìu„ Fæ N°æ≤ fi NfiSÕR¡≈w° Fæ $$27$$ fi J¡°uoÕ b°Ÿfi° Fæ, fi <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≤ªfi° Fæ, fi oh~>°
Fæ, fi N<fih~>° Fæ, fi ≤°y Fæ, fi ˚°b Fæ, fi N˚°b Fæ N°æ≤ fi •w ≈Ì Ÿ°º∫ Fæ $$28$$ bF ≈≤t≈Ì
wt N°æ≤ wuı Ÿu „¥∏∫; w°≤u, ª∏B, Ÿ¥∫Õ N°æ≤ b°∫C Ÿu b<ıÕw; Ÿ∏º∫°, ≤ı#J¡≤d N°æ≤ Ÿ¥∫ÕJ¡°¿∏w
Ÿu ≤<Fw „≤ÃJ¡°ÔÙfi _bh~> N°J¡°„ Ju¡ ŸÂ„ NÃ∫∏w <fitÕÔ Fæ $$29$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ b°∫C J¡°
<b„°Ô N°J¡°„ ≈®<w‹™>° _S°fi Fæ, bæŸu FÙ bF <b„°Ô ≈Ì fi Ô°uy°u* J¡° ≈®<w‹™>° _S°fi Fæ, ı°u Ô°uy
ŸaŸ°≤ Ju¡ J¡°≤d <ªW N°æ≤ w≠ı<fiw <fi≤∏w≤ ˚®td Ÿu ≈≤u F°u y∫u Fæ* $$30$$ <b<b@ Ì…#© Ÿu
<fitCÕ•w, _b∫a ªæw∏∫R¡≈ F°uw° F…N° FÙ ŸC›w ≈C”T, J¡∑ fi°o˘ ∏tuT N°<Ì <J®¡∫°N°u* Ÿu „¥∏∫,
f®Ê°fi∏Ì Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ wS° ≤ı N°æ≤ wt Ÿu ≤<Fw ı°u ≈Ì Fæ , Ÿ ≈Ì tu* bu tF°Ãt° N≈Cfi≤°b¨<W Ÿu
¿_S≤w° ≈¥bÕJ¡ ≤Fwu Fæ*, ı°u ≈®<w˚°<ŸJ¡ <ªW°a„ Ÿu ˚Ù „¥∏∫, <bÌuFtC•w (_S¥Ô, Ÿ¥‚t N°æ≤ J¡°≤d
„≤Ù≤°u* Ÿu ≤<Fw) Îba N°J¡°„ J¡°u„ J¡u ŸÂ„ Ÿ¥‚t (o¿∏B∫ Ny‡∫) F°u y∫u Fæ* $$31$$
fiÆfub°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

o•∫°fifub°≥ ŸyÕ
ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ôw° J¡° J¡°≤d „≤Ù≤ Fæ,
„≤Ù≤ J¡° J¡°≤d tfi Fæ wS° tfi J¡u J¡°≤d ≈®°d _≈∏Ì N°æ≤ b°Ÿfi° ∫u Ì°u Fæ*, ∫F bdÕfi $
≈≤f®Ê tu* Nº∫_w ª°æFÌ ˚Cbfi-_bR¡≈ ıywg tu* <b_w¨wR¡≈ Ÿu kæ¡ÔÙ F…oÕ ıÙb Ÿ¨<‹¸>R¡≈Ù Ôw° Ju¡
fÙı°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° J¡∑ ŸÙt° J¡F°≥ wJ¡ Fæ ? oŸJ¡°u t¥Ô J¡° h~>uÌ J¡≤fiu tu* ≈°∫ ı°fifiu J¡∑ N<˚Ô°T°
Ÿu ≈¥~>fiu J¡∑ oh~>°b°Ôu ZÙ≤°tıÙ ≈FÔu ıywg J¡° bfi Ju¡ R¡≈ tu* bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # tF°≤°ı, (∫F ıywg ÎJ¡ w≤F J¡° fn° ˚°≤Ù bfi Fæ, bF°≥ ≈≤) <fi<bÕ„uT ≈≤
f®Ê J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤fiu tu* ≈bÕw J¡∑ fi°o˘ ≈®<wf∏@J¡ F°ufiu Ÿu ≈bÕw wCv∫ NΔ∫°J¨¡w tu* Ã≈∏fi <ª`<b<ª`
1198 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈¨SJg¡ ≈¨SJg¡ f®Ê°^±> FÙ b¨s Fæ*, fi b¨s°u* ≈≤ w°≤°yd FÙ k¥¡Ô Ôyu Fæ*, Ìubw° N°æ≤ NŸC≤ ≈sÙ Fæ* $
<bΩCwg-R¡≈Ù taı¿≤∫°u* Ÿu Ÿt¿∏bw <Ì„°R¡≈Ù „°©°N°u* Ju¡ Ny®˚°y°u* tua fiÙÔ N°<Ì bdÕb°Ôu tu| FÙ
≈vÔb Fæ* $ bF Ÿf M¡wCN°u* tau ŸC∏Ì≤ ª∏Bt° N°æ≤ Ÿ¥∫ÕR¡≈Ù <bJ¡°Ÿ-≤tdÙ∫ ≈C‹≈°u* Ÿu ∏fiw Ì°≥w Ÿu
∫C•w F°uJ¡≤ F≥Ÿw° F…N°-Ÿ° ¿_Sw Fæ, Ÿ°w ŸtCÌ®R¡≈Ù f°b<n∫°u* Ÿu bu<‹¸>w Fæ, ŸæJ¡n°u* fi<Ì∫°u* Ÿu
tfi°uF≤ Fæ, Ô°uJ¡˚uÌ Ÿu ª°æÌF ≈®J¡°≤ Ju¡ N°æ≤ Δ∫<•w„# NŸa¶∫ ˚¥wyd°u* Ÿu ≈ıÙ<bw Fæ ∫°fiÙ fiJu¡
ıÙbfi J¡° Ÿ°@fi Fæ $$1-3$$ Fu f®Êfig , oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ıywg-R¡≈Ù tF°N≤^∫ J¡° N°J®¡td J¡≤Ju¡ ∫°fiÙ
b°Ÿfi°-≈®w°fi°u* (<b_w°≤°u*) Ÿu ª°≤°u* N°u≤ Ÿabu‹¸>fi J¡≤Ju¡ ı°Ô≤ªfi°≈¥bÕJ¡ ¿_Sw F…oÕ ıÙbŸ¨<‹¸>R¡≈Ù
Ì®°sÔw°, - <ıŸJ¡° <b_w¨w N°J¡°≤ Fæ, ı≤° N°æ≤ t≤d FÙ <ıŸJ¡∑ ≈bÕ-J¡°^±>-y®¿∏S∫°≥ (≈°u≤) Fæ*,
<ıŸ ≈≤ ŸC©-Ì…#©R¡≈Ù k¡Ô°u* J¡∑ ≈a<•w∫°≥ ÔyÙ Fæ*, t°∫° FÙ <ıŸJ¡° » t¥Ô Fæ, t°uF FÙ <ıŸJ¡∑
<Ÿ*ªfi-Ÿ°@fi ıÔ°u* J¡∑ Naı<Ô∫°≥ Fæ ŸJ¡° fÙı •∫° Fæ ? $ Ÿ fÙı J¡° ˚Ù fÙı •∫° Fæ, Ÿ fÙı
Ju¡ fÙı Ju¡ fÙı •∫° Fæ N°æ≤ w¨wÙ∫ fÙı J¡° ˚Ù fÙı •∫° Fææ $$4-6$$ Fu b°¿Àt∫°u* tua ŸbÕZu‹™>, Ÿasu≈ Ÿu
ofi ª°≤ ≈®ÿfi°u* J¡° tCHJ¡°u W≤ ÌÙ<ıÎ, <ıŸŸu <J¡ <k¡≤ tCHtu* I°fi J¡∑ N<˚b¨<] F°u N°æ≤ I°fiR¡≈
w[b°a„ J¡∑ <Ÿ<] F°u $$7$$
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ≤°|b, <Ô*yÌuF tu* ≈®h~>∏fi (<~>≈u F…Î) <ª` <b<ª` Nfi∏w J¡°∫°u˘ Ju¡
Ã≈°ÌJ¡ „C˚°„C˚ J¡tÕ FÙ <ıŸJu ¡fnu-fnu NaJC¡≤ Fæ*, bF „≤Ù≤ FÙ ıÙb-Ÿ¨<‹¸>R¡≈Ù Ôw° J¡∑ fÙı Fæ,
∫F N°≈ ı°<fiÎ $$8$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ „≤wg-J¡°Ô tu* „°©°N°u* Ju¡ <b_w°≤°u* Ÿu yFfi wS° k¡Ô N°æ≤
≈vÔb°u* Ÿu „°u<˚w F°uJ¡≤ ≈¨ØbÙ „_∫-Ÿ‡≈<W Ÿu (F¿≤∫°ÔÙ Ÿu) f» ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ ∫F ıÙb-
ŸaŸ¨<wÔw° ŸŸu ∫°fiÙ •w „≤Ù≤ Ÿu NÃ∫∏w f» ı°wÙ Fæ $$9$$
"w_∫ <J*¡ fÙıtCh∫wu' (Ÿ „≤Ù≤ J¡° fÙı •∫° Fæ ?) oŸ <πwÙ∫ ≈®ÿfi J¡° W≤ Ìuwu Fæ* $
bæ˚b J¡∑ b¨<] N°æ≤ s<w ofi Ì°u Ì„°N°u* Ju¡ <fi<@˚¥w wS° <b<b@ ÌC#©R¡≈Ù ≤Ãfi°u* J¡∑
<≈¸>°≤Ù_bR¡≈ <ªW •w „≤Ù≤ J¡° fÙı Fæ, ı°u <J¡ N°„°N°u* J¡° b„ tu* ≤Ffiub°Ô° ÎJ¡ w≤F Ÿu
NfiCª≤˚¥w Fæ $$10$$ ÎJ¡t°` wS°u•w Ÿb°uÕ≈¿≤ <ªW Ÿu FÙ ∫F bwÕt°fi, ˚¥w N°æ≤ ˚<b‹∫wg Ju¡ „≤Ù≤
Ÿt¥F Ã≈∏fi F…Î Fæ* $ N°æ≤ ∫F f°w ŸfJ¡°u _b›fi Ju¡ ˚®t°u* tu* _b∫a NfiC˚¥w F°uwÙ Fæ $$11$$ Fu
≤|CZu‹™>, <ıŸ ≈®J¡°≤ tCt¥TÕC t≤d°Ÿ∏fi ≈C”T Ju¡ Ã≈°w ≈®Ì„ÕfiŸaJ¡v≈ Ÿu ∫C•w <ªW Ÿu FÙ H≤°u©u
N°<Ì Ÿu ∫C•w wS° ŸC∏Ì≤ N°J¡°≤b°Ô° y∏@bÕ fiy≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ, bæŸu FÙ wwg-wwg „≤Ù≤ŸaJ¡v≈
Ÿu ∫C•w <ªW Ÿuu FÙ wwg-wwg „≤Ù≤ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$12$$
oŸ ≈®<w≈°<Ìw NSÕ J¡∑ NŸa˚°bfi° J¡≤fi° ∫C<•wŸayw fiFÙ* Fæ, •∫°u*¿J¡ Ÿt_w ıywg <F≤^∫y˚Õ
J¡° ÎJ¡t°` tfi°u<bJ¡°≤R¡≈ Fæ, ∫F Ÿf ZC<w N°æ≤ ≈C≤°d°u* tu* ≈®<Ÿ] Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿ‡≈¥dÕ ≈ª°≤°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ ı°u <tØ∫° ıywg J¡° _bR¡≈ Âÿ∫w° J¡°u ≈®°›w Fæ, bF
<ªW Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ t¨<WJ¡° Ÿu |¸ N°<Ì _bR¡≈ Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$13$$
wÌfi∏w≤ ŸJ¡° ˚Ù fÙı •∫° Fæ, oŸ w¨wÙ∫ ≈®ÿfi J¡° W≤ Ìuwu Fæ* $
≤°|b NfiuJ¡ w≤F J¡∑ b¨<W∫°≥ @°≤d J¡≤fiub°Ôu ¿ªW R¡≈Ù b¨s Ju¡ Ì°u fÙı Fæ* ÎJ¡ ≈®°d ≈¿≤_≈∏Ì
N°æ≤ ÌqŸ≤° » b°Ÿfi° $$14$$
ŸyÕ - 91] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1199
≈®St fÙı J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ıf ⁄Ì∫ J¡∑ fi°<n∫°u* tu* Ÿaª≤d Ju¡ <ÔÎ ΩC•w F°uJ¡≤ ≈®°d b°∫C N≈fi° Δ∫°≈°≤ J¡≤fiu Ôyw° Fæ,
wf ªuwfi<bJ¡°≤-≈®°∫# (b¨<WI°fi ≈®ªC≤) <ªW wÃJ¡°Ô FÙ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$15$$ ıf f°fl ≈Ì°S°u˘ Ju¡
NfiC˚b Ÿu ¿ıfi Ÿa_J¡°≤°u* J¡° Ìgf°u@fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fFW≤ Fı°≤ fi°nÙ t°y°u˘ Ju¡ <~>B°u* tau ≈®°d N≈fi°
Δ∫°≈°≤ ~>°un Ìuw° Fæ, wf ŸŸu <ªW N∏Ì≤ Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$16$$
<F≤^∫y˚Õ J¡∑ <ª<w J¡∑ ıyÌ°J¡°≤w° ˚Ù Ÿt<‹¸>-≈®°d Ju¡ ≈¿≤_≈∏Ìfi Ÿu FÙ ∫C•w F°uwÙ Fæ, ∫F
f°w N≈fiu <ªW Ju¡ _≈∏Ìfi Ju¡ ‹¸>°∏w Ÿu Ô<sw F°uwÙ Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ*$
∫F ≈®°d-≈®_≈∏Ìfi-_bR¡≈ FÙ oŸ ≈®J¡°≤ J¡° ıywg fi°t@°≤Ù ≈Ì°SÕ <ªW Ju¡ π°≤° Ÿ ≈®J¡°≤
Ô<sw F°uw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ N°J¡°„ tu* fiÙÔÃb N°<Ì Ô<sw F°uwu Fæ* $$17$$ Ÿt<‹¸> ≈®°d_≈∏Ìfi Ju¡
<bT∫ tu* ≈≤w Ÿ <ª<w J¡∑ „°¿∏w ∫°fiÙ <fi¿‹J®¡∫w° FÙ „°¿∏w NS°Õwg ıywg-≈®Ô∫ ∫° t°us J¡F°
ı°w° Fæ, ≈®°d Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu Ÿa<bwg J¡≤wÔ Ÿu <bw°<nw yu*Ì J¡∑ fi°o˘, «¡≈≤ fiÙªu F°uwÙ ≤FwÙ Fæ $$18$$
ZÙ≤°tıÙ, ≈®°d -_≈∏Ìfi Ÿu f°u@ J¡°u ≈®°›w F…oÕ Ÿa<bwg ÌuF°u* tua ªJ®¡°J¡°≤ N°bw°u˘ Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®_kC¡¿≤w
F°uwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡≤wÔ Ÿu <bw°<nw yu*Ì N°≥yfi tua ªJ®¡°J¡°≤ N°bwÕ Ÿu ≈®_kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$19$$
<ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥‚t Ÿu Ÿ¥‚t-_bR¡≈b°ÔÙ y∏@Ôu©° b°∫C Ÿu f°u<@w F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ Ÿ¥‚t Ÿu Ÿ¥‚tw≤
N°J¡°≤b°ÔÙ ŸÃ_bR¡<≈dÙ ŸbÕyw° Ÿa<bwg ≈®°d ≈®_≈∏Ìfi Ÿu f°u<@w F°uwÙ Fæ $$20$$
Fu ≤°|b, Ÿa<bwg J¡∑ <b<s›ww° fi F°ufiu ≈≤ t°usR¡≈ Ÿb°Õ<w„°∫Ù J¡v∫°d ≈®°›w F°uw° Fæ, ∫F N°≈
ı°<fiÎ $ s°u˚ FuwC ≈®°d _≈∏Ìfi J¡° ıF°≥ ≈≤ ≈®°d°∫°t Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, bF°≥ ≈≤ s°u˚
F°uw° FÙ fiFÙ* Fæ $$21$$
Ÿa<bwg J¡° Ÿa≤°u@ J¡≤fiu Ÿu •∫° k¡Ô Fæ ? N°æ≤ Ÿa<bwg ∫<Ì <ªW°J¡°≤ F°u ı°∫ w°u J¡°æfi Ì°uT Fæ ? oŸ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <Ìw F…oÕ Ÿa<bwg wÃJ¡°Ô FÙ f°fl <bT∫°u* J¡∑ N°u≤ ≤°y b„ ªÔÙ ı°wÙ Fæ, wÌfi∏w≤
fiJu¡ ≈˚°uy Ju¡ ŸabuÌfi Ÿu <ªW J¡°u Nfi∏w Ì…#© Ã≈∏fi F°uwu Fæ* $$22$$ ıf Ÿa<bwg f°fl <bT∫°u* tu*
Ì°ŸÙfi F°uJ¡≤ N°Ãtf°u@ Ju¡ <ÔÎ ΩC•w F°uwÙ Fæ, wf ≈®°›w J¡≤fiu ∫°uÀ∫ bF <fitÕÔ t°usR¡≈ ≈Ì ≈®°›w
F°u ı°w° Fæ $$23$$ Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, oŸ<ÔÎ <ıŸ ≈®J¡°≤ t¥» ≈C”T ≈®°d-≈¿≤_≈∏Ì°u* Ÿu wS° ≤°y°<w„∫
Ju¡ π°≤° b°Ÿfi°N°u* Ju¡ Ã≈°Ìfi°u* Ÿu Ÿa<bwg J¡°u <b_w¨wÃb≈®∫C•w tfi_Ãb J¡∑ Ÿa≈<W Ÿu ∫C•w J¡≤wu Fæ*,
Ÿ ≈®J¡°≤ ∫<Ì N°≈ Ÿa<bwg J¡°u <b_w¨w fiFÙ* J¡≤wu Fæ*, w°u ı∏t N°<Ì Ÿt_w <bJ¡°≤°u* Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤
tC•w FÙ F°u ı°∫u*yu $$24$$ ZÙ≤°tıÙ, Ÿa<bwg J¡∑ _S¥Ôw° J¡°u (t°u¸>u≈fi J¡°u) N°≈ <ªW ı°<fi∫u, Ÿa<bwg
Ju¡ _S¥Ôw°R¡≈Ù ŸÙ <ªW fiu oŸ NfiSÕ ı°Ô J¡° <b_w°≤ <J¡∫° Fæ, <ıŸfiu <J¡ tfiC‹∫ ıÙb°ua J¡°u
©¿^±>w N°æ≤ ııÕ≤ J¡≤ ±>°Ô° Fæ $$25$$ ∫°uyÙ Ô°uy <ªW J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ ∫°uy„°˜ tu* fwÔ°∫u y∫u
≈®°d°∫°t, º∫°fi wS° ŸÌgyC” Ju¡ Ÿ‡≈®Ì°∫ N°<Ì Ÿu <Ÿ] ∫C<•w-J¡¿v≈w „°¿∏wJ¡°≤J¡ ≈°∫°u* Ju¡
NU∫°Ÿ Ÿu ≈®°d J¡° <fi≤°u@ J¡≤wu Fæ* $$26$$
k¡Ô J¡∑ ÎJ¡w° Ju¡ R¡≈ Ÿu ≈®°d Ju¡ Ÿa≤°u@fi J¡∑ FÙ ≈®„aŸ° J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, fnu fnu <bπ°fi Ô°uy ≈®°d-<fi≤°u@ J¡°u FÙ <ªW-„°¿∏w R¡≈ k¡Ô J¡° Ì°w°, Wt
1200 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿtw° J¡° FuwC, ~># ≈®J¡°≤ Ju¡ Îuÿb∫°u˘ Ÿu ∫C•w wS° Ÿa<bwg J¡∑ _b_Sw° J¡Fwu Fæ* $$27$$
<ªW Ju¡ N∏∫ fÙı J¡° bdÕfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®<wI° J¡≤wu Fæ* $
Fu ≤°|b, I°fiÙ ≈C”T°u* Ju¡ π°≤° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈<Ì‹¸> wS° _b∫a NfiC˚¥w b°Ÿfi°N°u* Ÿu ıÙbfi ≈∫Õ∏w
≠ıÙ<bw oŸ <ªW J¡∑ ÌqŸ≤u ≈®J¡°≤ Ÿu Ã≈<W ŸC<fiÎ $$28$$
Ÿtu* ≈FÔu b°Ÿfi° J¡° _bR¡≈ J¡Fwu Fæ* $
≈FÔu Ju¡ ı∏t°u* J¡∑ » ˚°bfi° Ÿu ÌuF N°<Ì ın ≈Ì°S°u˘ J¡° ı°u "NFtg' "tt' oÃ∫°<Ì Ÿa_J¡°≤R¡≈
Ÿu N°Ì°fi (y®Fd) F°uw° Fæ, bF ∫<Ì ≈¥b°Õ≈≤ <bª°≤ Ÿu „¥∏∫ F°u ı°w° Fæ w°u bF b°Ÿfi° „ÆÌ Ÿu Δ∫b⁄w
F°uw° Fæ "b°Ÿ∫<w ˚°b∫<w o<w b°Ÿfi°' Δ∫CÃ≈<W Ÿu N°Ãt° J¡°u ÌuF N°<Ì ˚°b°u* tu* ˚°<bw J¡≤fiub°Ô°
Ÿa_J¡°≤ b°Ÿfi° J¡F° ı°w° Fæ $ ≈¥b°Õ≈≤ Ju¡ <bª°≤°u* Ÿu ∫C•w ıÙb∏tC•w tF°Ãt°N°u* J¡° ÌuF N°<Ì Ÿa_J¡°≤
b°Ÿfi° fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ <b≤°u@Ù ≈¥b°Õ≈≤ <bª°≤°u* Ÿu Ÿt¿∏bw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiJ¡°u •w Ÿa_J¡°≤ ÌuF°<Ì
˚°b°u* tua ˚°<bw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡w°, ∫F ˚°b Fæ $$29$$
NI°fiÙ N°Ãt°N°u* J¡°u w°u bF Ÿa_J¡°≤, <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° <b≤°u@ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d, wÙb® Ÿabuy N°æ≤
˚°bfi° J¡∑ »w° Ju¡ ÌuF°<Ì˚°b tau ˚°<bw J¡≤ ŸJ¡w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu tF°f°F°u, wÙb® Ÿabuy Ÿu N°Ãt° Ju¡ π°≤° <ıŸ ≈Ì°SÕ J¡∑ ˚°bfi° J¡∑ ı°wÙ Fæ, wÃJ¡°Ô FÙ bF
tF°Ãt° N∏∫ Ÿa_t≤d°u* J¡°u ~>°unJ¡≤ wÌ®¥≈ FÙ F°u ı°w° Fæ $$30$$
bF ˚°bfi° <ıŸ ≈®J¡°≤ ÌuF tu* N°Ãtw° ÌÙ©Ô°wÙ Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ f°fl NS°u˘ tau ŸW° ˚Ù ÌÙ©Ô°wÙ
Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
b°Ÿfi° Ju¡ π°≤° NÃ∫∏w b„ÙJ¨¡w Ÿ ˚°bfi° Ÿu ˚°<bw bF ≈C”T, <ıŸ <J¡ŸÙ J¡°u Ìu© Ôuw° Fæ,
Ÿ ŸfJ¡°u bF ∫F Ÿwg-b_wC Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ t°uF J¡≤ Ôuw° Fæ $$31$$ b°Ÿfi° Ju¡ buy Ÿu ≈C”T N≈fiu R¡≈
J¡°u ~>°un Ìuw° Fæ N°æ≤ <ıŸ ≈®J¡°≤ t<Ì≤° Ju¡ tÌ Ÿu Ì…‹¸>¿‹¸> F°uJ¡≤ b°Ÿfi° Ju¡ π°≤° ≈_S°<≈w Ÿt_w
˚®°∏w ıywg Ju¡ R¡≈ J¡°u Ìu©w° Fæ $$32$$ N°Ãt<tØ∫°I°fi Ÿu ∫C•w FCÎ ≈C”T ˚Ùw≤Ù b°Ÿfi°N°u* Ÿu
b„ÙJ¨¡w F°uJ¡≤, <bT Ÿu b„ÙJ¨¡w ≈C”T J¡∑ fi°o˘, NfiuJ¡ t°fiŸÙ N°≈<W∫°u* Ÿu <bJ¡Ô ≤Fw° Fæ $$33$$
bFÙ <ªW J¡∑ <ªWw° Ju¡ R¡≈ Ÿu b°Ÿfi° ≈®∫C•w Ã≈<W Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸŸu Nfi°Ãt-b_wC tua N°ÃtÃbfC<]R¡≈ N∫S°SÕ I°fi N°æ≤ Nb_wC tu* b_wCÃb-
R¡≈ N∫S°SÕ I°fi F°uw° Fæ, ŸJ¡°u N°≈ <ªW ı°<fiÎ $$34$$
Fu ˚B, » NU∫°Ÿ Ju¡ J¡°≤d ÌuF N°<Ì ≈Ì°S°u˘ tu* "NFtg, tt' N°<Ì N°Ãt°º∫°ŸR¡≈ ÎJ¡t°`
b°Ÿfi° Ÿu FÙ ı∏t, ı≤° N°æ≤ t≤d tu* FuwC˚¥w N<wª≈Ô <ªW J¡∑ Ã≈<W F°uwÙ Fæ $$35$$
oŸÙ<ÔÎ b°Ÿfi° Ju¡ <bfi°„ Ÿu <ª<w J¡∑ _b_Sw°R¡≈ tC<•w F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u JC¡~> ˚Ù Fu∫_bR¡≈ N°æ≤ ≈°Ìu∫ _bR¡≈ b_wC Fæ, bF ıf N¿_wÃb ≈®°›w fiFÙ* J¡≤wÙ N°æ≤
ŸfJ¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Nb¿_Sw ≤FwÙ Fæ, wf <ªW Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$36$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, <fi≤∏w≤
b°Ÿfi° J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu ıf tfi tfifi fiFÙ* J¡≤w°, wf Ntfi_w° J¡° Ì∫ F°uw° Fæ, ı°u <fi≤<w„∫
t°us_bR¡≈ „°¿∏w ≈®Ì°fi J¡≤wÙ Fæ $$37$$ N°J¡°„ tu* tu| J¡∑ fi°o˘ Ÿa<bÌ°J¡°„ tu* ıf JC¡~> ˚Ù _kC¡¿≤w
fiFÙ* F°uw°, wf N°J¡°„ tua J¡tÔ J¡∑ fi°o˘ <ªÌ°J¡°„ tu* <ªW Ã≈∏fi fiFÙ* F°uw° $$38$$ ıf ıyBq≈
ŸyÕ - 91] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1201
b_wC tu* <J¡ŸÙ ≈Ì°SÕ J¡∑ ˚°bfi° fiFÙ* F°uwÙ, wf „¥∏∫ ⁄Ì∫°J¡°„ tua <ªW Jæ¡Ÿu Ã≈∏fi F°uy° ? $$39$$
Fu ZÙ≤°tª∏Ì®ıÙ, fŸ, owfi° FÙ <ªW J¡° _bR¡≈ tæ* t°fiw° Fq≥ <J¡ ≤°y Ÿu ıywg-R¡≈Ù b_wC Ju¡ N∏Ì≤
N°ÃtR¡≈ b_wCÃb Ÿu ˚°bfi° J¡≤fi° $$40$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, oŸ J¡°≤d J¡°uoÕ ˚Ù Âÿ∫ ∫C<•w∫°u* Ÿu ŸtSÕfi
J¡≤fiu ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ ≤Fu wS° N°J¡°„J¡°u„ J¡∑ fi°o˘ N<w _bh~> N°Ãt≈Ì°SÕ
tu* <ªW J¡° Ì∫ Jæ¡Ÿu F°uy° ? $$41$$
Nf N<ªWÃb J¡° Ôsd J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, f°flb_wCN°u* Ÿu N_t≤dR¡≈ <fi≤°u@∫°uy J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu Ÿu Ÿt_w Âÿ∫°u* Ju¡
≈¿≤t°ıÕfi-_bR¡≈ N˚°b J¡° Ÿ‡≈°ÌJ¡ ≈°≤t°<SÕJ¡ N°ÃtÌ„Õfi Ÿu ı°u _bR¡≈ N°<b˚¥Õw F°uw° Fæ, bF
N<ªW J¡F° ı°w° Fæ $$42$$
wf b¨<W Ÿu <b<„‹¸> <ªW Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ ıÙb∏tC•w N<ªW Jæ¡Ÿu ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ˚Ùw≤ Ÿu Ÿf JC¡~> J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ŸC„ÙwÔ f®ÊR¡≈ N°„∫ tua Ôy° F…N° ı°u <ªW
Fæ, bF J¡Ì°<ªwg b¨<W Ÿu ∫C•w F°u y∫°, w°u ˚Ù bF NŸwg _bR¡≈ FÙ Fæ $$43$$
ÌÀ@≈¸> Ju¡ Nb˚°Ÿ Ÿu ŸÃ∫≈¸>R¡≈w° fiFÙ* J¡FÙ ı° ŸJ¡wÙ, <J¡∏wC NŸÃ∫≈¸>R¡≈w° FÙ J¡FÙ ı°
ŸJ¡wÙ Fæ, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ tF°t<w ≈C”T J¡°u Ÿa_J¡°≤ Ÿu ı<fiw <bT∫≤Ÿ°_b°Ì Ju¡ Ÿa_t≤d Ÿu
<bT∫°fiC≤<•w Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ, Ÿ tF°t<w ≈C”T J¡° <ªW N<ªWR¡≈w° J¡°u wS° <b„C] Ÿ[b J¡°u
∫°fiÙ ≈¸>˚_t J¡∑ fi°o˘ Nb<„‹¸> N<@‹™>°fi˚¥w ŸW° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, ÎuŸ° J¡F° ı°w° Fæ $$44$$
wf ıÙb∏tC•w ≈C”T Δ∫bF°≤ •∫°u* J¡≤w° Fæ ? oŸ „aJ¡° ≈≤ J¨¡wJ¡°∫Õ JC¡‡F°≤ Ju¡ ªJ®¡˚®td J¡∑
fi°o˘ bF Δ∫bF°≤ J¡≤w° Fæ, ÎuŸ° Ÿt°@°fi Ìuwu Fæ* $
<ıŸ tF°≈C”T tua ≈CfiıÕ∏t J¡∑ Ã≈°ÌJ¡ b°Ÿfi° Fæ fiFÙ*, bF ªJ®¡ J¡∑ ˚®¿t Ju¡ ŸÂ„ ıywg Ju¡
Δ∫bF°≤ tu* <fi≤w F°uw° F…N° ˚Ù ıÙb∏tC•w N°æ≤ Ÿ[b_S Fæ $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ <ıŸ ≈®J¡°≤ JC¡‡F°≤ Ju¡
Δ∫°≈°≤ Ju¡ N˚°b tau ˚Ù ªJ®¡ J¡° ˚t®d wf wJ¡ F°uw° ≤Fw° Fæ, ıf wJ¡ <J¡ Ÿtu* Ÿa_J¡°≤ (buy) ≤Fw°
Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ N<bΩ° Ju¡ sÙd F°ufiu ≈≤ ˚Ù Ÿa_J¡°≤ Ju¡ Nb<„‹¸> ≤Ffiu Ÿu ıÙb∏tC•w „≤Ù≤ N°æ≤ ŸJ¡°
Δ∫bF°≤ Ì°ufi°u* ≈®°≤Æ@ ˚°uy≈∫Õ∏w <bΩt°fi ≤Fwu Fæ* $$45$$ ofi tF°fiC˚°b°u* J¡∑ b°Ÿfi° ˚¥≥ıu fÙı Ju¡
ŸÌ¨„ ≈CfiıÕ∏t Ÿu „¥∏∫ N°æ≤ ≤Ÿ Ÿu b<ıÕw ∫°fiÙ <bT∫°fiC≤<•w Ÿu ≤<Fw Fæ, bu tF°fiC˚°b ıÙb∏tC•w
F°uJ¡≤ Nb¿_Sw ≤Fwu Fæ* $$46$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ıfiJ¡° <ªW Ÿ[bR¡≈w° ≈®°›w J¡≤ ªCJ¡° Fæ, ÎuŸu
I°fi Ju¡ ≈°≤ayw F…Î bu tF°Ãt° "N<ªW' „ÆÌ Ÿu Δ∫b⁄w F°uwu Fæ* $ ≈®°≤Æ@ J¡° s∫ F°u ı°fiu ≈≤ bu
<ªÌ°J¡°„_bR¡≈ F°u ı°wu Fæ* $$47$$
b°Ÿfi° Ju¡ fÙı J¡° <bfi°„ F°ufiu ≈≤ N∏∫ fÙı Ÿu <ªW J¡∑ Ã≈<W •∫°u* fiFÙ* F°uyÙ ? w°u oŸ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°tıÙ, <ªW Ju¡ Ì°u J¡°≤d Fæ, ÎJ¡ ≈®°d_≈∏Ìfi N°æ≤ ÌqŸ≤° b°Ÿfi° $ fi Ì°u J¡°≤d°u* tua Ÿu <J¡ŸÙ
ÎJ¡ J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ wÃJ¡°Ô Ì°ufi°u* fi‹¸> F°u ı°wu Fæa $$48$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu |¸>°J¡°„ Ju¡ π°≤°
ıÔ J¡° _bÙJ¡°≤ J¡≤fiu tu* |¸> N°æ≤ ıÔ°„∫ Ì°ufi°u* <tÔJ¡≤ J¡°≤d F°uwu Fæ* $ bæŸu FÙ <ªW J¡∑ Ã≈<W tu*
1202 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
∫u Ì°ufi°u* ≈≤_≈≤ <tÔ J¡≤ FÙ J¡°≤d F°uwu Fæ*, ÎJ¡ J¡°≤d fiFÙ* F°uw° $$49$$ ZÙ≤°tıÙ, Ju¡bÔ ÎJ¡ t°`
|fiÙ˚¥w b°Ÿfi° FÙ fÔ≈¥bÕJ¡ ≈CfiıÕ∏t Ã≈∏fi fiFÙ* J¡≤wÙ $ "ŸJ¡° ˚Ù •∫° fÙı Fæ' oŸ ªwCSÕ ≈®ÿfi
J¡° ˚Ù, Nfib_S° J¡° ≈¿≤F°≤ J¡≤wu F…Î, W≤ Ìuwu Fæ* $ ∫u ≈®°d_≈∏Ìfi N°æ≤ b°Ÿfi° Ì°ufi°u*, <wÔ°u tu* wuÔ
J¡∑ fi°o˘, ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ ˚Ùw≤ ¿_Sw Fæa N°æ≤ fÙı°aJC¡≤∏∫°∫ Ÿu J¡°Ô J¡∑ N≈us° ≤©fiub°Ôu J®¡t Ÿu ∫C•w
F°uJ¡≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡° J¡°≤d Fæ $$50$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ <ªW J¡∑ ˚Ù fi Ì°ufi°u* Ju¡ ≈®<w N°æ≤ Îu¿∏B∫J¡ ŸC©-Ì…#© N°<Ì Ju¡ ≈®<w J¡°≤dw° Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $ Ÿa<bwg-_bR¡≈ ∫F <ªW ŸfJ¡°u ∫S°J®¡t Ÿu ∫°fiÙ ≈FÔu ≈®°d J¡°u, wÌfi∏w≤ o¿∏B∫°u* J¡°u
N°æ≤ wwg-≈®∫C•w N°fi∏Ì J¡°u Ã≈∏fi J¡≤w° Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ ≈¥bÕ tu* ≈˚C•w <bT∫°fi∏Ì N°æ≤ w°ÃJ¡°<ÔJ¡
ıÙbfi_bR¡≈ ≈bfi_≈∏Ì tau b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu ˚Ù <ªW J¡∑ Ã≈°ÌJ¡w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıf N°fi∏Ì N°æ≤ ≈bfi Ì°ufi°ua b°Ÿfi°_bR¡≈ F°uu y∫u, wf ∏F°u*fiu Ÿ°S <tÔ J¡≤ FÙ <ªW J¡°
Ã≈°Ìfi <J¡∫° $ bu ≈C‹≈ tu* ŸCya<@ wS° <wÔ tu* wuÔ Ju¡ Ÿt°fi Δ∫b¿_Sw Fæ*, oŸ<ÔÎ ÎJ¡ ÌqŸ≤u J¡°
ÎJ¡ ÌqŸ≤° N°Z∫ N°æ≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤° J¡° ÎJ¡ ÌqŸ≤u FuwC F°u ŸJ¡w° Fæ, Nfi°b_S° Ì°uT J¡° ≈®Ÿay fiFÙ*
F°u ŸJ¡w° $$51,52$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ªWR¡≈ fÙı tu* b°Ÿfi° Ÿu FÙ ≈®°d _≈∏Ìfi F°uw° Fæ ≈®°d-_≈∏Ìfi Ÿu b°Ÿfi° F°uwÙ Fæ
N°æ≤ ŸŸu fÙı J¡° NaJC¡≤J®¡t Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$53$$
Ì°ufi°u* tu* <ªWÃ≈°ÌJ¡w° Fæ, oŸJ¡° ≈®J¡°≤ fwÔ°wu Fæ* $
b°Ÿfi° J¡° «¡ºbÕy<w _b˚°b F°ufiu Ÿu bF Ÿa<bwg Ju¡ s°u˚J¡°≤J¡ J¡tÕ Ÿu ≈®°d ≈®_≈∏Ìfi J¡° Ìgf°u@fi
J¡≤wÙ Fæ ŸŸu <ªW Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$54$$ _≈∏Ìfi@tÕb°fig F°ufiu Ÿu ⁄Ì∫yw ≤°y N°<Ì yCd°u* J¡∑ ≈®u≤d°
J¡≤fiub°Ô° ≈®°d Ÿa<bwg J¡° Ìgf°u@fi J¡≤w° Fæ N°æ≤ J®¡t Ÿu <ªWR¡≈Ù f°ÔJ¡ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$55$$ Fu
ZÙ≤°tıÙ, Ÿ ≈®J¡°≤ b°Ÿfi° N°æ≤ ≈®°d_≈∏Ì Ì°ufi°u* <ªW Ju¡ J¡°≤d Fæ*, fitu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ J¡° s∫ F°u
ı°fiu ≈≤ Ì°ufi°u* J¡° N°æ≤ fiJu¡ J¡°∫Õ <ªW J¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ $$56$$
<ªW J¡° b¨sR¡≈ Ÿu bdÕfi J¡≤ ≤Fu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ b°Ÿfi° Ju¡ s∫ Ÿu <ªW <bfi°„ F°uw° Fæ, ∫°u*
J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ŸC© N°æ≤ Ì…#© Ju¡ tfifi°ÃtJ¡ _≈∏Ìfi Ÿu •w, „≤Ù≤R¡≈Ù tF°fig k¡Ô Ÿu Ÿt¿∏bw,
J¡°∫ÕR¡≈Ù ≈vÔb°ua Ÿu ≈¥dÕ N°J¡°≤ J¡°u @°≤d J¡≤fiub°Ô°, w¨‹d°R¡≈Ù J¡°Ôu Ÿ°≥≈°u* Ÿu bu<‹¸>w, ≤°y wS°
≤°uy R¡≈Ù fyCÔ°u* J¡° N°Z∫, NI°fiR¡≈٠» t¥Ô Ÿu Ÿa∫C•w, o¿∏B∫R¡≈Ù ≈<s∫°u* Ÿu N°J®¡°∏w <ªWR¡≈Ù
b¨s J¡°u sÙdw°-≈®°›w b°Ÿfi° Ÿ ≈®J¡°≤ <y≤° ÌuwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡°Ô Ÿu ≈¿≤≈•b k¡Ô J¡°u b°∫C
≈®b°F <y≤° Ìuw° Fæ $$57-59$$
ŸÙ <ªW J¡° N°≥@Ù Ÿu n°∫u y∫u @¥<Ô Ju¡ i>u≤ Ju¡ R¡≈ tu* bdÕfi J¡≤wu F…Î, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈bfi Ju¡
<fi≤°u@ Ÿu @¥<Ô≈¸>Ô J¡° fi°„ F°u ı°w° Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈®°d_≈∏Ìfi Ju¡ <fi≤°u@ Ÿu tfiR¡≈Ù @¥<Ô-≈¸>Ô
J¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿt_w <Ì„°N°u* J¡°u t<Ôfi J¡≤fiub°ÔÙ, ≈¥dÕ ªæw∏∫ R¡≈Ù (≈s tu* ŸbÕıfifiu`R¡≈Ù)
N<©ÔÌ„Õfi J¡°u i>J¡ Ìufiub°ÔÙ, ªaªÔtu| Ju¡ ŸÂ„ N°J¡°≤b°ÔÙ, NI°fiR¡≈Ù H°n… Ÿu N°<b˚¥Õw,
ŸyÕ - 91] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1203
w¨‹d°R¡≈Ù w¨d©^±>°u* Ÿu Δ∫°›w, _w‡˚ Ju¡ ŸÂ„ N°J¡°≤b°ÔÙ ÌuF Ÿu (≈s tu* b°Ã∫°Ÿa_S°fi Ÿu ∫°fiÙ
@¥<Ô_w‡˚ Ÿu) ∫C•w, ≈®_kC¡¿≤w F°u ≤Fu _bv≈ _bv≈ b¨<W∫°u* Ÿu (≈s tua <b<˚∏fi <Ì„°N°u* Ÿu
N°fiub°Ôu b°∫CN°u* Ju¡ HCa±>°u* Ÿu) sCÆ@, Ÿf <Ì„°N°u* tu* nfiu tu* Ìs N°æ≤ ˚Ùw≤ tu* ¿_Sw f®Ê Ju¡ (≈s
tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡) ≈®Ã∫sÙJ¡≤d tu* NŸtSÕ ≈bfi Ÿu n°oÕ yoÕ <ªWR¡≈Ù @¥<Ô ≈®°d_≈∏Ìfi Ju¡
<fi≤°u@ Ÿu Nfi°∫°Ÿ sd˚≤ tu* <bÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ $$60-62$$
Nf ÌqŸ≤u fÙı J¡° <fibÕªfi J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, b°Ÿfi° N°æ≤ ≈®°d_≈∏Ìfi ofi Ì°ufi°u* J¡° ŸabuΩ ∫°fiÙ <≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫ „ÆÌ N°<Ì
<bT∫ fÙı Fæ, •∫°u*<J¡ ∏FÙ* Ÿu bu Ì°ufi°u* ≈®_kC¡¿≤w F°uwu Fæ* $$63$$ ⁄Ì∫ tu* <≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫ „ÆÌ
N°<Ì <bT∫°u* J¡° _t≤d J¡≤Ju¡ FÙ ≈®°d_≈∏Ì N°æ≤ b°Ÿfi° Ì°ufi°u* N°<b˚¥Õw F°uwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ŸabuΩ FÙ
fi Ì°ufi°u* J¡° fÙı Fæ $$64$$ Fu ˚B, <ıŸ ≈®J¡°≤ t¥Ô Ju¡ h~>uÌ Ÿu b¨s wÃJ¡°Ô fi‹¸> F°u ı°w° Fæ,Ÿ
≈®J¡°≤ ŸabuΩ J¡° (<≈®∫-N<≈®∫ <bT∫ J¡°) ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu ≈®°d_≈∏Ìfi N°æ≤ b°Ÿfi° Ì°ufi°u* FÙ
wÃJ¡°Ô Ÿt¥Ô fi‹¸> F°u ı°wu Fæ* $$65$$
Ÿa<bwg Ju¡ Ÿ°S N˚uÌ-˚°bfi° FÙ ŸabuΩ J¡° ≈¿≤Ã∫°y Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°|b, Ÿa<bwg FÙ N≈fiÙ @Ù≤w° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ŸabuΩ_bR¡≈-ŸÙ ffiJ¡≤ <ªW fÙıR¡≈ F°u
ı°wÙ Fæ, ∫F N°≈ ı°<fiÎ, <ıŸ ≈®J¡°≤ <wÔ wuÔ Ÿu ≤<Fw fiFÙ* Fæ,Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿa<bwg Ÿu ≤<Fw J¡°uoÕ
˚Ù ŸabuΩ ≈Ì°SÕ ≈®<Ÿ] fiFÙ* Fæ $$66$$ fi f°F≤ N°æ≤ fi w°u ˚Ùw≤ J¡°uoÕ ˚Ù ŸabuΩ Ÿa<bwg Ÿu NÔy
≤Fw° Fæ, N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu Ÿa<bwg FÙ ≈®_kC¡¿≤w F°uwÙ F…oÕ _b∫a ŸabuΩ J¡°u Ìu©wÙ Fæ $$67$$ <ıŸ w≤F
_b›fi tu* N≈fi° t≤d N°æ≤ <˚∏fi Ìu„ tu* ¿_S<w Ì°ufi°u* N≈fiu ªtÃJ¡°≤ Ju¡ ∫°uy Ÿu FÙ F°uwu Fæ, ŸÙ
w≤F ı°y®ÃJ¡°ÔÙfi ŸabuΩ ˚Ù Ÿa<bwg Ju¡ ªtÃJ¡°≤t°` Ÿu FÙ F°uwu Fæ* $$68$$ Fu ≤|Cfi∏Ìfi <ıŸ <bbuJ¡
Nb_S° tu* N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡ _bR¡≈ J¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, bF _b_bR¡≈°fiC˚b ˚Ù N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu
ı<fiw _b›fi Ju¡ ŸÂ„ FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ Nπ∫ ≈≤t°Ãt° tu* _b_bR¡≈°fiC˚b N°æ≤ <bbuJ¡ N°<Ì ≈≤t°SÕw#
fiFÙ* F°u ŸJ¡wu Fæ* $$69$$
Fu ≤°|b, ıæŸu f°ÔJ¡ J¡°u N≈fiu ŸaJ¡v≈ Ÿu ı<fiw ˚®t Ÿu FÙ buw°Ô J¡° Lb F°uw° Fæ NSb°
ıæŸu _S°dC tu* ≈C”TR¡≈w° F°uwÙ Fæ, bæŸu FÙ ŸaJ¡v≈ı<fiw ˚®t Ÿu FÙ Ÿa<bw J¡∑ ŸabuΩR¡≈w° F°uwÙ
Fæ $$70$$ ıæŸu <©nJ¡∑ N°<Ì <~>B°u* tu* Ÿu ≈®<b‹¸> ª∏B ∫° Ÿ¥∫Õ J¡∑ <J¡≤d°u* J¡∑ Ì^±>°J¡°≤w° N°æ≤
ŸJu¡ ˚Ùw≤ |¥t ≤Fu `Ÿ≤udCN°u* J¡∑ N°J¡°≤R¡≈w° ≈®wÙw F°uwÙ Fæ NSb° ıæŸu fi°æJ¡° tu* Nb¿_Sw
≈C”T J¡°u ≈bÕw N°<Ì NªÔ ≈Ì°S°u˘ tu* _≈∏Ìfi <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, bæŸu FÙ Ÿa<bwg Ÿu ŸabuΩ ≈®wÙw F°uw°
Fæ $$71$$ ZÙ≤°tıÙ, ∫F ˚®°<∏wI°fi <tØ∫°R¡≈ Fæ, ŸJ¡° ∫S°SÕ N°ÃtI°fi Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ <bÔ∫
F°u ı°w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≤≠ıC N°æ≤ ª∏B Ju¡ <fiÌ°uÕT Ì„Õfi Ÿu ≤≠ıC tu* Ÿ≈Õ˚®°<∏w N°æ≤ ÎJ¡ ª∏B tu*
Ì°u ª∏BR¡≈w° J¡∑ ˚®°<∏w J¡° <bÔ∫ F°u ı°w° Fæ $$72$$
wf ∫S°SÕ I°fi <J¡Ÿ w≤F J¡° Fæ, Ÿu J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫u ı°u wÙfi Ô°uJ¡ Fæ*, bu <b„C] Ÿa<bwg-_bR¡≈ FÙ Fæ*, ŸŸu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ, oŸ
≈®J¡°≤ J¡° ˚Ùw≤Ù ı°u » I°fi Fæ, bFÙ ∫S°SÕ I°fi Fæ, ÎuŸ° ≈<^±>w Ô°uy J¡Fwu Fæ* $$73$$
1204 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ÿ ∫S°SÕ I°fi Ÿu <ıŸJ¡° t°ıÕfi J¡≤fi° Fæ, Ÿu fwÔ°wu Fæa $
≈FÔu Ìu©° y∫° ∫° fiFÙ* Ìu©° y∫° ≈Ì°SÕ oŸ Ÿa<bwg J¡°u ı°u ˚°Ÿw° Fæ, ŸJ¡° oŸ ∫S°SÕ
I°fi Ÿu <bπ°fi J¡°u ≈<≤t°ıÕfi J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ $$74$$ •w ≈®<w˚°Ÿ J¡° t°ıÕfi fi J¡≤fi° FÙ fnu
˚°≤Ù ŸaŸ°≤ Ju¡ Ÿ°S N°Ãt° J¡° ŸaŸyÕ J¡≤fi° Fæ N°æ≤ ŸJ¡° ≈¿≤t°ıÕfi J¡≤fi° FÙ t°us Fæ, ∫F
NfiC˚b<Ÿ] f°w Fæ $$75$$ ZÙ≤°tıÙ, <≈®∫-N<≈®∫ „ÆÌ N°<Ì <bT∫°u* J¡° NfiC˚b ı∏tR¡≈ Nfi∏w
Ì…#© J¡° FuwC Fæ N°æ≤ <ªÌuJ¡≤Ÿ_b˚°b tu* ≈®<w<‹™>w NŸa<b<W ∫°fiÙ <bT∫°u* J¡° NÌ„Õfi ≈CfiıÕ∏t Ÿu
b<ıÕw <fiÃ∫ N°Ãt_bR¡≈ ŸC© J¡° FuwC Fæ $$76$$ Fu ≤|CπF, oŸ<ÔÎ N°≈ ˚Ù „ÆÌ N°<Ì <≈®∫-
N<≈®∫ <bT∫°u* Ju¡ Ì„Õfi Ÿu <btC© F°uJ¡≤ ınw°≤<Fw, ÎJ¡≤Ÿ_bR¡≈ wS° ≈¥d°Õfi∏Ì°ÃtJ¡ F°u ı°oÎ $
ı°u NŸabuΩ ˚Ù _bw# ≈®fC] N°Ãt° Fæ, wBq≈ FÙ N°≈ F°u ı°∫u*yu, N∏∫R¡≈ fiFÙ* F°u ı°∫u*yu $$77$$
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, ÎJ¡ FÙ ≈Ì°SÕ Nın ˚Ù N°æ≤ NŸa<b<WR¡≈ ˚Ù Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ?
NŸa<b<WR¡≈ F°ufiu ≈≤ bF ınw° Jæ¡Ÿu <fib¨W F°uyÙ ? w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ ınw° J¡° ≈<≤Ã∫°y F°ufiu
≈≤ ŸabuÌfi J¡° „uT Nbÿ∫ ≤Fuy° N°æ≤ ŸabuÌfi J¡° ≈¿≤Ã∫°y F°ufiu ≈≤ ınw° J¡° „uT Nbÿ∫ ≤Fuy°,
ÎuŸÙ <_S<w tu* ÎJ¡ FÙ ≈Ì°SÕ Nın N°æ≤ NŸa<b<W R¡≈ - ∫°u* <b”] _b˚°bb°Ô° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w°
Fæ ? ∫F N°≈ tCHŸu J¡<FÎ $$78$$
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B, Ÿa<bwg-„ÆÌ J¡° ÎJ¡ NSÕ Fæ - f°fl NS°u˘ J¡°u ŸÃ∫R¡≈ Ÿu
ı°fifi° $ oŸ NSÕ J¡°u ÔuJ¡≤ f°<@w NS°u˘ Ju¡ NfiC˚b°u* Ÿu Δ∫bF°≤ N°˚°Ÿ J¡°u <Ì©Ô° ≤F° ˚Ù
ıÙb∏tC•w tF°Ãt° Ÿt_w bwÕt°fi <bT∫°u* tu* N°_S° fiFÙ* ≤©w° Îba b°Ÿfi° J¡° s∫ F°u ı°fiu Ju¡
J¡°≤d ˚¥w N°æ≤ ˚<b‹∫wg J¡∑ b_wCN°u* tu* ˚Ù J¡FÙ* N°_S° fiFÙ* ≤©w°, oŸ<ÔÎ <J¡ŸÙ ˚Ù buΩ J¡°u
ŸÃ∫R¡≈ Ÿu fi ı°fifiu Ju¡ J¡°≤d wfiu Na„ J¡°u ÔuJ¡≤ J¡°‹™>-Ô°u‹¸> J¡∑ fi°o˘ NŸa<bwg R¡≈ N°æ≤ _bw#
w°u _b≈®J¡°„ <ªÌuJ¡≤Ÿ Ÿu ≈¥dÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NınR¡≈ J¡F° ı°w° Fæ, ∫F w°Ã≈∫°ÕSÕ Fæ $$79$$
Ÿa<bwg-„ÆÌ J¡° ≈¥b°uÕ•w NSÕ fwÔ°wu F…Î J¡<Sw ˚°b J¡° FÙ ŸtSÕfi J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ŸÃ∫Ãb fC<] Ÿu <ª<w J¡° f°fl NS°u˘ J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fi° FÙ Ÿa<bwg J¡F° ı°w° Fæ,
•w ≈®J¡°≤ J¡∑ Ÿa<bwg <ıŸ tF°≈C”T J¡°u fiFÙ* F°uwÙ, bF NŸa<bwg Nın J¡F° ı°w° Fæ, <k¡≤ bF
ŸæJ¡n°u* J¡°∫°u˘ tu* Δ∫_w FÙ •∫°u* fi F°u ? oŸŸu "ŸbÕ`°fib_w°_S#' oŸ ≈Ì J¡° w°Ã≈∫Õ ≈®J¡¸>
<J¡∫° $$80$$
"<bZ°∏w°_S°u fi JC¡`<ªÌg' oŸ Na„ J¡° ˚Ù NwÙw <bT∫°u* tu* w°Ã≈∫Õ ©°uÔwu F…Î Ÿu FÙ
J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°t˚B, <ıŸ tF°Ãt° J¡∑ fC<] <≈®∫ N°æ≤ N<≈®∫ „ÆÌ N°<Ì <bT∫°u* Ÿu w<fiJ¡ ˚Ù N°Ÿ•w
fiFÙ* F°uwÙ, bFÙ Nın Ÿa<bwg N°æ≤ ıÙb∏tC•w J¡F° ı°w° Fæ $$81$$
•w b°•∫ J¡° Nfi°yw <bT∫°u* tu* ˚Ù w°Ã≈∫Õ ©°uÔwu F…Î Ÿu J¡Fwu Fæ* $
b°Ÿfi° b¿ıÕw F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N≈fiÙ N°Ãt° tu* ıf <J¡ŸÙ ˚<b‹∫wg ≈Ì°SÕ J¡∑ ˚°bfi° fiFÙ* J¡∑
ı°wÙ N°æ≤ f°ÔJ¡ Îba t¥J¡ Ju¡ <bI°fi Ju¡ ŸÂ„ ¿_S≤ F°uJ¡≤ ¿_S≤ ≤Fw° Fæ, wf ınw° Ÿu <b<fitCÕ•w,
<b„°Ô Îba _bh~> <bI°fi J¡° NbÔ‡ffi F°u ı°w° Fæ, oŸŸu ≈®°I ≈Cfi# <Ô›w fiFÙ* F°uw° $$82,83$$
ŸyÕ - 91] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1205
„aJ¡° J¡° Ÿt°@°fi J¡≤ Nf ≈®J¨¡w <bT∫ J¡° ŸtSÕfi J¡≤ ≤Fu tF°Ãt° b<Ÿ‹™> ıÙ J¡Fwu Fæ* #
Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* Ju¡ Ã∫°y Ju¡ Nfi∏w≤ F°ufiub°ÔÙ <fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ Ÿu NŸÙt N°fi∏Ì Ÿ ≈®J¡°≤
≈®wÙw F°uw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ N°J¡°„ Ÿu NŸÙt fiÙÔ°≈fi ≈®wÙw F°uw° Fæ $$84$$ ZÙ≤°t˚B, ŸabuÌfi Ÿu
≤<Fw (|¸>°<Ì N°J¡°≤ b¨¨<W∫°u* Ÿu b<ıÕw) ∫°uyÙ Ô°uy ŸÙ NŸÙt N°fi∏Ì tu* ¿_Sw ≤Fwu Fæ* $
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ N∏∫°J¡°≤ ŸabuÌfi J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ ˚Ù f®Ê°J¡°≤ b¨<WR¡≈ ŸabuÌfi J¡° Ÿt°<@
tu* w°u <fib°≤d fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, ÎuŸÙ ¿_S<w tua NŸa<bwgÃb Jæ¡Ÿu ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* #
N°fi∏Ìt∫ º∫u∫R¡≈ F°ufiu Ÿu N≈¿≤¿h~>∏fi f®Ê°J¡°≤ bF ŸabuÌfi ˚Ù N≈fiu π°≤° ≈®ÌÙ›w f®ÊR¡≈
≠∫°u<w Ÿu f°<@w F°uJ¡≤ ŸÙ Ju¡ N∏Ì≤ ÔÙfi F°u ı°w° Fæ $$85$$ oŸ<ÔÎ bF |¸>°<Ì N°J¡°≤ b¨<W∫°u* J¡°
Ã∫°y J¡≤fiub°Ô° ∫°uyÙ ªÔwu, fæ™>wu, _≈„Õ J¡≤wu N°æ≤ Ÿ¥≥|wu ofi Ÿf Nb_S°N°u* tu* ˚Ù Nın, N°fi∏Ì
Ÿu ≈¥dÕ N°æ≤ ŸC©Ù J¡F° ı°w° Fæ $$86$$ Fu NŸÙt yCd°u* Ju¡ Ÿ°y≤ ZÙ≤°tıÙ, ≈®°d°∫°t N°<Ì ≈¿≤Zt Ÿu
Ÿ°º∫ ∫Ãfi≈¥bÕJ¡ ªu‹¸>° Ÿu oŸ ı°Œ≤¿Fw Ÿa<bBq≈Ù Â<‹¸> J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ N°≈ Ì…#© Ÿ°y≤ Ju¡ ≈°≤
wæ≤ ı°oÎ $$87$$
<ªÌ°Ãt° _b∫a FÙ N≈fiu <tØ∫°˚¥w f∏@ N°æ≤ t°us J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu J¡°Ô ≈°J¡≤ fÙı tF°fig b¨s F°uJ¡≤ N°J¡°„ J¡°u Δ∫°›w J¡≤ Ôuw° Fæ, bæŸu FÙ ∫F N≈fiu Ÿ*J¡v≈
Ÿu FÙ Ã≈∏fi F…N° NŸwg <bT∫-Ÿt¥F J¡°Ô ≈°J¡≤ <ªÌ°J¡°„ J¡°u Δ∫°›w J¡≤ Ôuw° Fæ $$88$$
J¡f <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ ¿ÃSw F…N° ? Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f°≤-f°≤ ŸaJ¡v≈ J¡≤Ju¡ ıf Ÿa<bwg N≈fi° ŸaJ¡v≈t∫ _bR¡≈ ≈®°›w J¡≤ ÔuwÙ Fæ, wf bFÙ oŸ
ı∏tı°w J¡∑ fÙıw° J¡°u ≈®°›w F°u ı°wÙ Fæ $$89$$ Fu ≤°|b, N≈fiu N°≈Ÿu N≈fi° Ã≈°Ìfi J¡≤ N°æ≤
N≈fiu N°≈Ÿu FÙ N≈fiu J¡°u f°≤-f°≤ t°u<Fw J¡≤ wÌfi∏w≤ ⁄Ì∫_S N°Ãtw[b J¡°u ı°fi ≤FÙ Ÿa<bwg
_b∫a N≈fiu J¡°u t°us J¡∑ N°u≤ Ôu ı°wÙ Fæ, ∫F f°w <bπ°fi°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu ≈®<Ÿ] Fæ $$90$$ Fu ZÙ≤°tıÙ,
∫F Ÿa<bwg <ıŸJ¡∑ ˚°bfi° J¡≤wÙ Fæ, wÃJ¡°Ô FÙ wBq≈ F°u ı°wÙ Fæ $
wf ŸÙ Ÿt∫ Ÿf ≈®°<d∫°u* J¡∑ Ÿa<bwg N≈fiu _bR¡≈ J¡∑ ˚°bfi° Ÿu N≈fiu _bR¡≈˚¥w t°us J¡°u
∫Suh~> •∫°ua ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ, w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
≤°y N°<Ì J¡∑ ˚¥<tJ¡°N°u* Ÿu tC•w fiFÙ* F…oÕ Ÿa<bwg ÌÙ|Õ-J¡°Ô F°ufiu ≈≤ ˚Ù N≈fi° _bR¡≈ ≈®°›w fiFÙ*
J¡≤ ŸJ¡wÙ $$91$$
oŸÙ<ÔÎ Ìub, y∏@bÕ N°<Ì _bR¡≈ ˚Ù oŸJu¡ J¡¿v≈w buT FÙ Fæ, b°_wb fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
fi ∫F Ìub Fæ, fi ŸC≤ Fæ, fi ≤°sŸ Fæ, fi ∫s Fæ, fi <J¡∏fi≤ Fæ N°æ≤ fi w°u tfiC‹∫ FÙ Fæ, <J¡∏wC N°<Ì
<Ÿ] <bÔ°<ŸfiÙ N≈fiÙ t°∫° Ÿu N°Ãt° ıywg R¡≈Ù fi°¸>J¡ ©uÔw° Fæ ıæŸu t°∫°bÙ fi¸> $$92$$
ıæŸu J¡°u„J¡°≤J¨¡<t N≈fiu N°≈J¡°u f°≥@w° FCN° wS° ~C>n°w° F…N° Ìu©° ı°w° Fæ, bæŸu FÙ ≈®J¨¡w
N°Ãt° Ju¡ <bT∫ tu* ˚Ù ı°fifi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæa $
ıæŸu J¡°ubu J¡° <fit°Õd J¡≤fiub°Ô° ≤u„t J¡° J¡∑¸> N≈fiu N°≈J¡°u _b˚°bb„ Ÿu f°≥@J¡≤ N°æ≤ Ì…#©˚°uy
J¡≤ ÌÙ|ÕJ¡°Ô Ju¡ Nfi∏w≤ Ju¡bÔw° ≈®°›w J¡≤w° Fæ, bæŸu FÙ Ÿa<bwg ˚Ù N≈fiu N°≈J¡°u ŸaŸ°≤ tua f°≥@J¡≤
N°æ≤ Ì…#©˚°uy J¡≤ ÌÙ|ÕJ¡°Ô Ju¡ Nfi∏w≤ _b˚°bb„ Ÿu _b∫a FÙ f∏@fi N°<Ì Ÿu <fitCÕ•w F°uJ¡≤ Ju¡bÔw°
1206 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
≈®°›w J¡≤wÙ Fæ $$93$$ ıywgR¡≈Ù ŸtCB°u* J¡° Ÿa<bwg FÙ ≈∫°Õ›w ıÔ Fæ, ∫FÙ N≈¥bÕ <Ì„°N°u* J¡° t^±>Ô
Fæ N°æ≤ ∫FÙ ≈bÕw N°<Ì ˚°b°u* J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ ≈®_kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ $$94$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, Ÿa<bwg-R¡≈Ù
ıÔŸaw<w Ju¡ ΩCÔ°uJ¡, ≈¨ØbÙ, b°∫C, N°J¡°„, ≈bÕw, fi<Ì∫°≥, <Ì„°Î≥ ∫u Ÿf w≤ay Fæ* $$95$$
Fu ˚B, ıywg Ju¡bÔ Ÿa<b∏t°`_bR¡≈ FÙ Fæ, ŸŸu ≈¨SJg¡ ÌqŸ≤Ù J¡°uoÕ J¡v≈fi° FÙ fiFÙ* Fæ, oŸ
≈®J¡°≤ Ju¡ I°fi Ÿu FÙ Ÿa<bwg Nπ∫R¡≈w° ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ $$96$$
J¡f Ÿa<bwg J¡°u Ÿ‡∫Jg¡ I°fi F°uw° Fæ, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ıf Ÿa<bwg JC¡~> <bT∫ ≈®°›w fiFÙ* J¡≤wÙ, ıf Ÿ°@°≤d ªÔfi N°æ≤ NŸ°@°≤d J¡‡≈fi fiFÙ* J¡≤wÙ
Îba ıf N≈fiu _bR¡≈ tua Nb_S°fi J¡≤wÙ Fæ, wf bF <Ô›w fiFÙ* F°uwÙ $$97$$
≈¥b°uÕ•w ≈®d°ÔÙ Ÿu ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ „°u@fi J¡≤fiuu Ju¡ Nfi∏w≤ ≈¿≤„uTR¡≈ Ÿu Nb<„‹¸> F…oÕ Ÿa<bwg
N∏w#J¡≤d tu* Ÿa<bwg-≈®<w<f‡f_bR¡≈ FÙ Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ Z°uw¨-byÕ J¡∑ ˚®°¿∏w J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤ ≤Fu
ZÙb<Ÿ‹™> tF°≤°ı N<÷<b_kC¡<Ô*y∏∫°∫ Ÿu ≈®<w<f‡f J¡∑ fÙı˚¥w Ÿ∏t°`_bR¡≈ f®ÊŸa<bwg FÙ •w
Ÿa<bwg Fæ, ∫°u* <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, oŸ Ÿa<bwg J¡° Ÿ∏t°`_bR¡≈ f®Ê FÙ fÙı J¡F° ı°w° Fæ $ <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ N°<Ì
wuı Ÿu ≈®˚° <Ìw F°uwÙ Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ ∫F ≈®<w<f‡f˚¥w Ÿa<bwg <f‡f˚¥w Ÿa<b∏t°`_bR¡≈ f®Ê Ÿu FÙ
<Ìw F°uwÙ Fæ $$98$$
ı°u ≈FÔu ÿÔ°uJ¡ tu* "Ÿ∏t°`R¡≈ f®ÊfÙı Fæ' ÎuŸ° J¡F° y∫° Fæ, bF°≥ ≈≤ |¸>, ≈¸> N°<Ì tu* ≤Ffiub°ÔÙ
NSÕ<J®¡∫°J¡°¿≤ÃbR¡≈ Δ∫°bF°¿≤J¡ ŸW° FÙ ŸJ¡∑ fÙı Fæ, ÎuŸ° <J¡ŸÙJ¡°u ˚®t fi F°u, oŸ<ÔÎ Δ∫°bF°¿≤J¡
Ÿ[b Ÿu <bÔsd Ÿ[b fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu ŸW° J¡∑ <π<b@w° fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ŸW° Ju¡ Ì°u R¡≈ ¿_Sw Fæ* - ÎJ¡ w°u NfiuJ¡ N°J¡°≤b°Ô° F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ N°æ≤ ÌqŸ≤°
ÎJ¡R¡≈ F°uJ¡≤ ¿_Sw Fæ $ Nf fiJ¡° <b˚°y ŸC<fiÎ $$99$$ |¸>°<ÌR¡≈°u* Ju¡ <b˚°y Ÿu ı°u |¸>Ãb, ≈¸>Ãb,
Ãb[b, t[b N°<Ì ≈°<@˚¥w ŸW° J¡FÙ ı°wÙ Fæ, bF fi°fi°J¨¡<w ŸW°_bR¡≈ Fæ $$100$$
|¸>Ãb, ≈¸>Ãb N°<Ì ≈°<@∫°≥, ı°u NSÕ<J®¡∫°N°u* J¡° ˚uÌ F°ufiu ≈≤ _bR¡≈∫°uÀ∫w°R¡≈ Fæ, bu
Δ∫°bF°¿≤J¡ ŸW°R¡≈ FÙ Fæ, ∫F N°„∫ Fæ $
<b˚°y J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ŸW°R¡≈ Ÿu Δ∫°›w Ÿt_w ıywg Ju¡ N¿@‹™>°fi _bR¡≈ Ÿ°@°≤d _b˚°b
Ÿu ı°u ŸW° J¡° R¡≈ <bΩt°fi Fæ, bF ÎJ¡R¡≈ J¡FÔ°w° Fæ $$101$$
<b„uT°a„ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ÿ∏t°`_bR¡≈ ı°u <Ô›w fi J¡≤fiub°Ô° ŸW° J¡° ÎJ¡ R¡≈ _bR¡≈ Fæ,
bFÙ Δ∫°≈J¡R¡≈ N°æ≤ b_wCw[b Fæ, ÎuŸ° <bπ°fi J¡Fwu Fæ* $$102$$
Δ∫°bF°¿≤J¡ ŸW° w°u b°_wb fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ŸW° J¡° R¡≈ fi°fi° N°J¡°≤ Ju¡ R¡≈ tu* J¡˚Ù fiFÙ* Fæ, ª¥≥<J¡ wÌg|¸>Ãb N°<ÌR¡≈
J¡≈°Ô,ª¥dÕ, @¥<Ô N°<Ì Nb_S°N°u* tu* NŸabuΩ F°uJ¡≤ NfiCbwÕt°fiw° Ju¡ R¡≈ Ÿu <Ì©°oÕ fiFÙ* ≈nw° Fæ,
Nw# bF ŸÃ∫R¡≈ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$103$$
Ÿt_w Nb_S°N°u* tu* NfiCyw ŸBq≈ w°u b柰 fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ŸW° J¡° ı°u <btÔ°Ãt° ÎJ¡R¡≈ _bR¡≈ Fæ, bF J¡˚Ù ˚Ù fi°„ ≈®°›w fiFÙ* J¡≤w° N°æ≤ fi J¡˚Ù
ŸyÕ - 91] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1207
<b_t¨<w ≈®°›w J¡≤w° Fæ, NS°Õwg ŸÌ° ≈®J¡°„t°fi-R¡≈ F°ufiu Ÿu bF <fiÃ∫ ªæw∏∫æJ¡≤Ÿ_bR¡≈ Fæ* $$104$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫F J¡°ÔŸW° Fæ N°æ≤ ∫F b_wCŸW° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ˚Ù <b˚°yJ¡v≈fi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y
J¡≤ N°≈ ÎJ¡t°` ŸÃ_bR¡≈ tu* FÙ N°<Zw F°u ı°oÎ $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ JC¡~> Ô°uy J¡Fwu Fæ* <J¡ NwÙw
N°æ≤ Nfi°yw b_wCN°u* tu* "N¿_w' oŸ ≈®J¡°≤ J¡° Δ∫bF°≤ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d bwÕt°fi J¡°Ô FÙ Ÿf
b_wCN°u* J¡∑ ŸW° Fæ ∫°fiÙ Ÿf ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ŸW° bwÕt°fiJ¡°Ô-ŸW° Fæ $ JC¡~> Ô°uy J¡Fwu Fæ* <J¡ Ÿt¥F
ffi J¡≤ Nb∫b FÙ Nb∫bÙ Ju¡ R¡≈ tu* _kC¡¿≤w F°uwu Fæ* Nw# J¡Ô° FÙ ≈≤t°dCR¡≈ Nb∫b FÙ ıywg
J¡∑ ŸW° Fæ, N°æ≤ JC¡~> Ô°uy ∫F J¡Fwu Fæ* <J¡ Nb∫bÙ ≈Ì°S°u˘ tu* ˚Ù NfiCyw ŸW° ı°<w Fæ, oŸÙ
≈®J¡°≤ N∏∫°∏∫ Ô°uy ˚Ù N≈fiÙ N≈fiÙ fC<] Ju¡ NfiCŸ°≤ N∏∫°∏∫ ŸW°N°u* J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤wu Fæ*, Fu
ZÙ≤°tıÙ oŸ w≤F J¡∑ wwg-wwg tw tu* J¡¿v≈w <b˚°y J¡v≈fi° J¡° Ã∫°y J¡≤ N°≈¡ Ÿt∏t°`_bR¡≈
ÎJ¡t°` f®Ê J¡° FÙ NbÔ‡ffi J¡∑<ıÎ, oŸÙ Ÿu N°≈Ju¡ tfi°u≤S°u* J¡∑ <Ÿ<] F°u ı°∫uyÙ $$105$$ Fu
˚B, <ıŸ ≈®J¡°≤ Nº∫_w ˚uÌ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ N<@‹™>°fi Ÿ∏t°` Ju¡ ≈¿≤„uT Ÿu Ÿt_w ıywg
Wt ŸW°_bR¡≈ Fæ, bæŸu FÙ Nº∫_w ˚uÌJ¡v≈fi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu ≈≤ ∫Ω<≈ J¡°Ô°<Ì ŸW° ˚Ù
Wt ŸW°_bR¡≈ FÙ F°u ı°wÙ Fæ, wS°<≈ bF <b˚•w R¡≈ Ÿu f°@∫°uÀ∫ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ≈°≤t°<SÕJ¡
fiFÙ* Fæ $$106$$ ıF°≥ <b<˚∏fi-<b<˚∏fi ≈Ì°ua J¡°u Ìufiub°ÔÙ <b˚°y J¡v≈fi° fi°fi°R¡≈w° J¡° J¡°≤d
Ìu©Ù ı°wÙ Fæ, bF°≥ bF ≈°bfi ≈Ì Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$107$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ÎJ¡t°` Ÿ°t°∏∫
ŸW°ÃtJ¡ FÙ Ÿt_w ıywg Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤wu F…Î N°≈ ≈¿≤≈¥dÕ N°fi∏Ì Ÿu ∫C•w wS°
Ÿf <Ì„°N°u* N°æ≤ fitu* ¿_Sw ≈Ì°S°u˘ J¡°u Δ∫°›w J¡≤fiub°Ôu F°u ı°oÎ $$108$$ Fu <bI ıfi°u* tu* Zu‹™>
ZÙ≤°tıÙ, Ÿ°t°∏∫ ŸW°t°` J¡∑ ≈≤t Nb<@˚¥w ı°u ŸW° Fæ, bFÙ oŸ ıywg J¡∑ N°æ≤ ≈®<w<f‡f
<ªwg J¡∑ fÙıR¡≈ F…oÕ Fæ N°æ≤ ŸÙ Ÿu ∫F Ÿt_w ıywg ≈®b¨W F…N° Fæ $$109$$ Fu ZÙ≤°t˚B, Ÿt_w
ŸW°N°u* J¡∑ ª≤t Nb<@ tu* ı°u J¡v≈fi°N°u* Ÿu <fitCÕ•w ≈Ì Fæ, bFÙ ≈Ì N°<Ì (Ã≈<W) N°æ≤ <bfi°„
Ÿu „¥∏∫ Fæ*, ŸJ¡° J¡°uoÕ fÙı Fæ fiFÙ* $$110$$ <ıŸ ≈Ì tu* Ÿ]tÕw° ˚Ù ÔÙfi F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ ı°u
<fi<bÕJ¡°≤R¡≈ Ÿu Nb¿_Sw Fæ, Ÿ ≈Ì tu* N≈fi° » _S°fi J¡≤ Ôufiub°Ô° ≈C”T J¡˚Ù oŸ Ì…#©t∫
ŸaŸ°≤ tu* N°w° fiFÙ* Fæ N°æ≤ bFÙ NŸ<Ô∫w tu* ≈C”T Fæ, ÌqŸ≤° w°u ˜Ù≈®°∫ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$111$$
≈≤t ≈C”T°SÕR¡≈w° fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ŸÙJ¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤wu Fæ* $
bFÙ ≈Ì Ÿt_w FuwCN°u* J¡° FuwC Fæ, ŸJ¡° J¡°uoÕ ÌqŸ≤° FuwC fiFÙ* Fæ, bFÙ Ÿ‡≈¥dÕ Ÿ°≤°u* tu* Ÿ°≤˚¥w
Fæ, ŸŸu f»J¡≤ ÌqŸ≤Ù Ÿ°≤˚¥w b_wC fiFÙ* Fæ $$112$$ ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu w°Ô°f tau w¸>_S b¨s
≈®<w<f¿‡fw F°uwu Fæ*,bæŸu FÙ Ÿ ≈®Ã∫Jg¡ R¡≈ NŸÙt f®Ê°ÃtJ¡ Ì≈Õd tu* ∫u Ÿf b_wCÂ<‹¸>∫°≥ ≈®<w<f¿‡fw
F°uwÙ Fæ* $$113$$ ŸÙ ≈®Ã∫Jg¡R¡≈ f®Ê tu* Nº∫_w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ∫u Ÿf ≈Ì°SÕ o¿∏B∫≈®Ù<w Ã≈∏fi
J¡≤wu Fæ* $ <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÙ˚ Ÿu ~># ≤Ÿ _k¥¡<wÕ ∫° ŸW° ≈®°›w J¡≤wu Fæ*, bæŸu FÙ N°fi∏Ì Ju¡ Ÿ°y≤ ŸÙ
f®Ê Ÿu Ÿ˚Ù ≈®J¡°≤ Ju¡ N°fi∏Ì _k¥¡<wÕ ∫° ŸW° ≈®°›w J¡≤wu Fæ* $$114$$ ª¥≥<J¡ N_b°Ì… ≈Ì°SÕ ˚Ù
N°fi∏ÌŸtCB f®Ê Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu o¿∏B∫-≈®Ù<w Ã≈∏fi J¡≤wu Fæ*, oŸ<ÔÎ bF <ªÌ°J¡°„ J¡° ≈Ì ∫°fiÙ
_bR¡≈ _b°Ì… N°æ≤ <≈®∫ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ fÙª tu* ŸfŸu f» ª» J¡≤ N°fi∏ÌR¡≈ N°æ≤ <≈®∫wt Fæ $$115$$
"N°fi∏Ì°]∫ub ©¿vbt°<fi' (N°fi∏Ì°Ãt° f®Ê Ÿu FÙ ∫u Ÿf ˚¥w≈Ì°SÕ Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, ŸÙŸu Ã≈∏fi
1208 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
F°uJ¡≤ ŸÙŸu ıÙ<bw ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ŸÙ J¡∑ N°u≤ ı°J¡≤ ŸÙtu* ÔÙfi F°u ı°wu Fæ*) oÃ∫°<Ì ZC<w Ÿu ≈®<w≈°<Ìw
ıywg Ju¡ ı∏t N°<Ì Ju¡ J¡°≤dÃbR¡≈ f®Ê-Ôsd J¡° Ÿt∏b∫ ˚Ù ŸÙ tau Fæ, ∫F <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu <≈®∫ ZÙ≤°tıÙ, ŸÙ N°fi∏Ì°¿Æ@ f®Ê tu* Ÿf ıyw°u* Ju¡ Ÿt¥F Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, ¿_Sw ≤Fwu Fæ*,
b¨<]yw F°uwu Fæ*, <b≈¿≤d°t Ÿu ∫C•w F°uwu Fæ*, N≈s∫°u∏tC© ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ÔÙfi F°u ı°wu Fæ* $$116$$
∫F ˚°≤Ù Fæ, ∫F FÔJ¡° Fæ, oÃ∫°<Ì bæ<ªc∫ J¡° bFÙ Ÿ°t°∏∫°ÃtJ¡ ≈Ì <fib°ÕFJ¡ Fæ, ÎuŸ° Ÿu J¡Fwu Fæ* $
bF f®Ê ˚°≤Ù ≈Ì°S°u˘ tu* NÃ∫∏w ˚°≤Ù, FÔJu¡ ≈Ì°S°u˘ tu* NÃ∫∏w FÔJ¡° _S¥Ô°u* tu* NÃ∫∏w _S¥Ô
(t°u¸>°) N°æ≤ Ÿ¥‚t°u* tu* NÃ∫∏w Ÿ¥‚t ≈®<Ÿ] Fæ $$117$$ bF Ìq≤b¨<W∫°u* tu* NÃ∫∏w Ìq≤wt, ŸtÙ≈
b¨<W∫°u* tu* NÃ∫∏w ŸtÙ≈wt, ~>°u¸>°u* tu* NÃ∫∏w ~>°u¸>°, N°æ≤ fn°u* tu* NÃ∫∏w fn° ˚Ù Fæ $$118$$ Fu
<≈®∫ ZÙ≤°tıÙ, bF Ÿ¥∫Õ N°<Ì wuı°u* J¡° ˚Ù wuı, N∏@J¡°≤°u* J¡° ˚Ù N∏@J¡°≤, b_wCN°u* J¡° ˚Ù b_wC
N°æ≤ <Ì„°N°u* J¡° ˚Ù ≈≤ <Ì„°R¡≈ Fæ $$119$$ bF f®Ê°ÃtJ¡ ≈Ì Ô°uJ¡ tu* ≈®<Ÿ] J¡°uoÕ b_wCR¡≈ fiFÙ*
Fæ N°æ≤ _bv≈ Ÿu ˚Ù _bv≈w≤ ≈®<Ÿ] b_wCR¡≈ ˚Ù Fæ, bF ŸW°Z∫ (˚°b°ÃtJ¡) N°æ≤ NŸW°Z∫
(N˚°b°ÃtJ¡) ˚Ù Fæ, bF Âÿ∫R¡≈ N°æ≤ NÂÿ∫R¡≈ ˚Ù Fæ, bF NFaR¡≈ N°æ≤ NFaR¡≈ fiFÙ* ˚Ù
Fæ $$120$$ Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tıÙ, Ÿ‡≈¥dÕ ≈®∫Ãfi°u* Ÿu Ÿ ≈≤t ≈°bfi ≈Ì tua <ıŸ ≈®J¡°≤ N°≈ ¿_Sw
F°u*, Ÿ ≈®J¡°≤ ∫Ãfi J¡∑<ıÎ $$121$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, •w¡ ŸW°Ÿ°t°∏∫J¡°u<¸> tu* („°u¿@w wÃ≈Ì°SÕ J¡∑ ª≤t°b<@ tu*) ¿_Sw bF ≈Ì
<fitÕÔ N°æ≤ <bJ¡°≤b<ıÕw Fæ, bFÙ N°Ãt° J¡° ≈°≤t°<SÕJ¡ _bR¡≈ Fæ, ŸJ¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤fiu ≈≤
<ªW f°<@w F°u ı°w° Fæ $ oŸ<ÔÎ ≠∫°u* FÙ N°≈ ÎJ¡t°` Δ∫°≈J¡ •w _bR¡≈ Nbyw J¡≤ Ôuyua, Ã∫°u*
FÙ <ª≤J¡°<ÔJ¡ N≈Cfi≤°b¨<W Ju¡ <ÔÎ ŸaŸ°≤R¡≈ ˚∫ Ÿu <fitCÕ•w ≈≤t ≈Ì _bR¡≈ FÙ F°u ı°∫u*yu $$122$$
o•∫°fifub°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

f°fifub°≥ ŸyÕ
≈¥b°uÕ•w ¿_S<w<b„uT°u* tu* ∫Ãfi Ju¡ y°æ≤b N°æ≤ Ô°|b J¡° wS°
b°Ÿfi° N°<Ì Ju¡ ≈®s∫≈¥bÕJ¡ I°fi Ju¡ ŸF°U∫°Ÿ J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # t°∏∫wt, N°≈fiu ∫u ı°u ≈¥b°uÕ•w ıÙbŸ¨<‹¸>-Ôw° Ju¡ fÙı fwÔ°∫u, fitu*
Ÿu <J¡Ÿ fÙı J¡∑ <fib¨<W J¡≤fiu Ÿu ≈≤t≈Ì ≈®°›w <J¡∫° ı° ŸJ¡w° Fæ ? ∫F w°u ÎJ¡ NSÕ F…N° $ ÌqŸ≤°
NSÕ oŸ ≈®J¡°≤ Fæ # Fuu ˚yb°fig, N°≈fiu ∫u ı°u N˚Ù t°us Ju¡ "NS°&_∫°# Ÿa<bÌ°u ≤°t' oÃ∫°<Ì Ÿu
˚¥<tJ¡° <b„uTR¡≈ fÙı fwÔ°∫u, fitu* Ÿu <J¡Ÿ fÙı J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu Ÿu ≈≤t ≈Ì ≈®°›w <J¡∫°
ı° ŸJ¡w° Fæ ? ∫F J¨¡≈°J¡≤ tCHŸu J¡<FÎ $$1$$
ZÙ≤°tıÙ Ju¡ oŸ ≈®ÿfi ≈≤ tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ ≈FÔu NSÕ Ju¡ NfiCŸ°≤ W≤ Ìuwu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B , tæ*fiu N°≈Ÿu ofi Ì…#©°u* Ju¡ fÙı°u* Ju¡ <bT∫ tu* ı°u-ı°u W≤
<Ì∫° Fæ Ÿ Ÿ J¡∑ <fib¨<W J¡≤fiu Ÿu wÃJ¡°Ô FÙ ≈C”T ≈≤t ≈Ì ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$2$$
Nf <πwÙ∫ NSÕ Ju¡ NfiCŸ°≤ W≤ Ìuwu Fæ* $
Fu ≤°t˚B, „°u<@w wÃ≈Ì°SÕR¡≈ ŸW° Ÿ°t°∏∫ J¡∑ ≈≤°J¡°‹™>° tu* ¿_Sw ≈Ì tu* ∫°fiÙ ªæw∏∫R¡≈
ŸyÕ - 92] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1209
„°u<@w Ãba≈Ì°SÕ J¡° N˚uÌ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d N©^±> ÎJ¡≤ŸR¡≈ ≈Ì tu* ∫<Ì N°≈ fÔ≈¥bÕJ¡ b°Ÿfi° J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ≈C”T ≈®∫Ãfi Ÿu sd˚≤ Ju¡ <ÔÎ ˚Ùu ¿_S<w-<ªW J¡∑ <fiÿªÔw° f°≥@u, w°u Fu w[bI,
N°≈ ŸÙ sd tu* •w Wt ≈Ì J¡°u ≈¥dÕR¡≈ Ÿu ≈®°›w J¡≤ Ôu* $$3,4$$
∫<Ì bæŸÙ ¿_S<w ffi°fiu J¡∑ „<•w fi F°u, w°u ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
Fu <≈®∫ ZÙ≤°tıÙ, NSb° ∫<Ì ŸW°Ÿ°t°∏∫R¡≈ „°u<@w ıyÃJ¡°≤d°ÃtJ¡ w[b tu* N°≈ ¿_S<w
(<ªW J¡∑ <fiÿªÔw°) J¡≤wu Fæ*, w°u JC¡~> N<@J¡ ≈®∫Ãfi Ÿu ∫F°≥ •w N°Ãt≈Ì ≈®°›w J¡≤ Ôu*yu $
N©^±>Îu•∫ Ju¡ f°u@ tu* ∫Ãfi J¡∑ JC¡~> N<@J¡ N°bÿ∫J¡w° F°uwÙ Fæ, oŸŸu "N<@Ju¡fi ∫Ãfiufi' J¡F° $$5$$
Fu N|„¥∏∫ ZÙ≤°tıÙ, „°u<@w Ãba≈Ì°SÕR¡≈ Ÿa<bwg-w[b tu* º∫°fiŸ‡≈∏fi F°uJ¡≤ ∫<Ì ¿_Sw
≤Fwu Fæ* w°u N°æ≤ JC¡~> «¡≥ªu N<@J¡ ≈®∫Ãfi Ÿu •w ≈Ì ≈®°›w J¡≤u*yu $$6$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ „°u@fi Ÿu Ÿa<bwgg-Na„ J¡° Ã∫°y F°uufiu ≈≤ ÎJ¡t°` ŸabuΩ°a„ J¡° º∫°fi ˚Ù
≈°∫ •∫°u* fiFÙ* F°uy°, w°u fiFÙ*, •∫°u*<J¡ bF N„•∫ Fæ, ÎuŸ° W≤ Ìuwu Fæ* $
Fu ≤°|b, Ju¡bÔ ŸabuΩ Ju¡ <bT∫ tu* ∫°fiÙ Ju¡bÔ <bT∫ tu* º∫°fi FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ ŸbÕ`
Ÿf Nb_S°N°u* tu* oŸÙ Ÿa<bwg J¡° FÙ Ÿa˚b Fæ ∫°fiÙ <bT∫°u* Ÿu ≈FÔu ≈®_kC¡¿≤w F°u ≤FÙ Ÿa<bwg J¡°
<w≤°u@°fi N„•∫ Fæ N°æ≤ ŸJ¡° ∫<Ì <w≤°u@°fi F°u ı°∫uy°, w°u <bT∫ J¡∑ _k¥¡<wÕ fi F°ufiu Ÿu ŸJ¡°
º∫°fi FÙ fiFÙ* F°u ŸJu¡y° $$7$$
<ª∏wfi, <ª∏wfiÙ∫ N°<Ì ı°u ≈Ì°SÕ Fæ*, Ÿ ŸfJ¡∑ <Ÿ<] Ÿa<bwg Ju¡ N@Ùfi Fæ ∫F <Ì©Ô°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ı°u N°≈ <ª∏wfi J¡≤wu Fæ*, ı°wu Fæ*, ¿_Sw ≤Fwu Fæ* N°æ≤ J¡≤wu Fæ* bF°≥ bF°≥ ¿_Sw
Ÿa<bwg FÙ bF Ÿf JC¡~> J¡≤wÙ Fæ, Nw# <ª∏wfi, <ª∏wfiÙ∫ N°<Ì Ÿ˚Ù Ÿa<bÃ_bR¡≈ Fæ*, •∫u*<J¡ Ÿ˚Ù
J¡° w[b Ÿa<bwg FÙ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$8$$
N∏∫ ≈°∫ ˚Ù J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, N°≈ ∫<Ì b°Ÿfi° Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y tu* ≈®∫Ãfi J¡≤wu Fæ*, w°u N°≈J¡∑ Ÿ‡≈¥dÕ N°<@-
Δ∫°<@∫°≥ sd ˚≤ tu* <bfi‹¸> F°u ı°∫uyÙ $$9$$
•∫° ∫F ≈°∫ ≈FÔu fwÔ°Î y∫u ≈°∫°u* Ÿu Ÿ≤Ô Fæ ? "fiFÙ*' ∫F J¡Fwu Fæa $
ZÙ≤°tıÙ, ≈¥bÕ tu* ≈®Ì<„Õw ≈®∫Ãfi°u* J¡∑ N≈us° ∫F ≈®∫Ãfi NÃ∫∏w J¡<™>fi J¡F° y∫° Fæ, •∫°u*<J¡
b°Ÿfi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y ŸCtu” ≈bÕw Ju¡ ∏t¥Ôfi Ÿu ˚Ù N<@J¡ Ì…‹J¡≤ Fæ $$10$$
NŸ°æJ¡∫Õ J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ≈≤_≈≤°@ÙfiÃb J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ıf wJ¡ tfi fi‹¸> fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ b°Ÿfi°J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uw° N°æ≤ ıf wJ¡ b°Ÿfi°
<bfi‹¸> fiFÙ* F°uwÙ, wf wJ¡ <ªW J¡∑ „°¿∏w fiFÙ* F°uwÙ $$11$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ofi J¡∑ w[bI°fi Ju¡ Ÿ°S ˚Ù ≈≤_≈≤°Z∫w° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ w[bI°fi fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ <ªW J¡Ù „°¿∏w J¡F°≥ ? N°æ≤ ıf wJ¡ <ªW J¡∑ „°¿∏w
fiFÙ* F°uwÙ, wf wJ¡ w[bI°fi fiFÙ* F°uw° $$12$$ ıf wJ¡ b°Ÿfi° J¡° fi°„ fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡
w[bI°fi fiFÙ* F°uw° $ ıf wJ¡ b°Ÿfi° J¡° fi°„ fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ w[bI°fi J¡F°≥ Ÿu F°uy° ? N°æ≤
ıf wJ¡ w[bI°fi fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ b°Ÿfi° J¡° s∫ fiFÙ* F°uy° $$13$$ w[bI°fi, tfi°ufi°„ N°æ≤
1210 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
b°Ÿfi°s∫ ∫u wÙfi°u* J¡∑ ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ju¡ ≈®<w J¡°≤d˚°b J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ Nb¿_S¿w Fæ Nw# NÃ∫∏w
Ì…#Ÿ°º∫ Fæ* $$14$$
wf J¡°æfi ÎuŸ° ≈°∫ Fæ, <ıŸŸu fiJ¡∑ <Ÿ<] F°u ŸJu¡ ? oŸ ≈®ÿfi ≈≤ "bæ≤°À∫≈¥bÕJ¡ ÎJ¡ Ÿ°S
wÙfi°u* J¡° NU∫°Ÿ FÙ fiJ¡∑ <Ÿ<] tu* ≈°∫ Fæ', ÎuŸ° W≤ Ìuwu Fæ* $
Fu ≤°|b, <bbuJ¡ Ÿu ∫C•w ≈°æ”T ≈®∫Ãfi Ÿu ˚°uÀh~>° J¡° Ìq≤ Ÿu FÙ ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ofi wÙfi°u* J¡°
N°Z∫ J¡≤fi° ª°<FÎ $$15$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ıf wJ¡ fi wÙfi ≈°∫°u* J¡° Ÿ°S tu* ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ f°≤
f°≤ ≈®∫°Ÿ fi <J¡∫° ı°∫, wf wJ¡ ŸæJ¡n°u* f≤Ÿ°u* wJ¡ ˚Ù ≈≤t≈Ì J¡∑ ≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$16$$
Fu tF°tCfiu, b°Ÿfi°s∫, N°Ãt<bI°fi N°æ≤ tfi°ufi°„ ofi wÙfi°u* J¡° ÎJ¡ Ÿ°S ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ NU∫°Ÿ
ıf <J¡∫° ı°w° Fæ, wf bu tfifi„ÙÔ tF°Ãt° Ju¡ <ÔÎ k¡Ô≈®Ì F°uwu Fæ* $$17$$ ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ
≈®J¡°≤ t∏`„°˜°u•w t¥h~>°Õ, t≤d N°<Ì ≈®<wf∏@J¡°u* Ÿu ≈®<wf] t∏` k¡Ô≈®Ì fiFÙ* F°uwu, bæŸu FÙ
fi wÙfi°u* tu* Ÿu ÎJ¡ J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡ NU∫°Ÿ ∫Ω<≈ <J¡∫° ı°∫, w°u ˚Ù bu k¡Ô≈®Ì fiFÙ* F°u
ŸJ¡wu $$18$$ ıæŸu ≈°¿≤w°u<TJ¡ N°<Ì Ÿu _b°@Ùfi ffi°J¡≤ ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ wwg-wwg J¡°∫Õ tu* ≈®u¿≤w ˚Ù
Ÿufi° Ju¡ bÙ≤ ∫°u]° Ô°uy ÎJ¡ ÎJ¡ J¡≤Ju¡ N≈fiu _b°tÙ ≤°ı° Ju¡ N<˚tC© ı°fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F°uwu,
bæŸu FÙ fC<]t°fig ≈C”T Ju¡ π°≤° ÌÙ|ÕJ¡°Ô wJ¡ Ÿub° N°<Ì Ÿu _b°@Ùfi J¡≤ wwg-wwg J¡°∫°u˘ tu* ∫°u<ıw
˚Ù ∫u b°Ÿfi°s∫ N°<Ì ÎJ¡ ÎJ¡ J¡≤Ju¡ N≈fiu _b°tÙ ≈≤t°Ãt° Ju¡ ≈°Ÿ ı°fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* F°uwu $$19$$
fC<]t°fig ≈C”T Ju¡ π°≤° ÎJ¡ Ÿ°S wwg-wwg J¡°∫°u˘ tu* ∫°u<ıw F…Î b°Ÿfi°s∫ N°<Ì ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ÿ°y≤
J¡°u Ÿ ≈®J¡°≤ <b„ÙdÕ J¡≤ Ìuwu Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔ≈®b°F ≈bÕww¸> J¡°u <b„ÙdÕ J¡≤ Ìuwu Fæ* $$20$$
Fu <≈®∫ ZÙ≤°tıÙ, b°Ÿfi°s∫, N°Ãt<bI°fi N°æ≤ tfi°ufi°„ ofi wÙfi°u* J¡° ÎJ¡ Ÿ°S ≈®∫Ãfi≈¥bÕJ¡
N°≈J¡°u Ÿubfi J¡≤fi° ª°<FÎ, Ÿ Ÿubfi Ÿu N°≈ <Ô›w fiFÙ* F°u*yu NS°Õwg <Ô›w fiFÙ* J¡≤fiub°Ôu
_b˚°b tu* ¿_Sw F°u ı°∫u*yu $$21$$
<ıŸ ≈®J¡°≤ J¡tÔfi°Ô Ju¡ h~>uÌfi Ÿu <fŸw∏wC ¸¥>¸> ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ fi wÙfi°u* J¡°
<ª≤J¡°Ô wJ¡ NU∫°Ÿ J¡≤fiu Ÿu NÃ∫∏w » ⁄Ì∫y®¿∏S∫°≥ (N∏w#J¡≤d Îba ŸJu¡ @tÕ N°<Ì Ju¡
Nº∫°Ÿ) <fi#„uTR¡≈ Ÿu ¸¥>¸> ı°wÙ Fæ* $$22$$
b°Ÿfi°s∫ N°<Ì wÙfi°u* J¡° ˚Ù <ª≤J¡°Ô wJ¡ NU∫°Ÿ •∫°u* J¡≤fi° ª°<FÎ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫F ŸaŸ°≤ J¡∑ ¿_S<w ŸæJ¡n°u* ı∏t°∏w≤°u* Ÿu tfiC‹∫°u* Ju¡ π°≤° NU∫_w Fæ, Nw#
fi ≈°∫°u* J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡ NU∫°Ÿ <J¡∫u <ffi° J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù bF fi‹¸> fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$23$$ Fu
˚B, ı°wu, Zbd J¡≤wu, _≈„Õ J¡≤wu, Ÿ¥≥|wu, ¿_Sw ≤Fwu, ı°ywu, Ÿ°uwu Ÿf Nb_S°N°u* tu* Wt
t°usR¡≈Ù J¡v∫°d Ju¡ <ÔÎ ofi wÙfi ≈°∫°u* Ju¡ NU∫°Ÿ tu* FÙ N°≈ <fi≤w F°u ı°oÎ $$24$$
wÙfi°u* Ju¡ Ÿ°S ªwCSÕ ≈®°d°∫°t J¡° ˚Ù NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<FÎ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Fu ≤°t˚B, w[bI°u* J¡° tw Fæ <J¡ b°Ÿfi°N°u* Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ju¡ ŸÂ„ ≈®°d°∫°t ˚Ù ≈°∫ Fæ $
oŸ<ÔÎ b°Ÿfi° ≈¿≤Ã∫°y Ju¡ Ÿ°S Ÿ°S ≈®°d<fi≤°u@ J¡° ˚Ù NU∫°Ÿ J¡≤fi° N°bÿ∫J¡ Fæ $$25$$
b°Ÿfi°N°u* J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu <ªW N<ªWR¡≈ F°u ı°w° Fæ $ N°æ≤ ≈®°db¨<W∫°u* J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤fiu Ÿu ˚Ù <ªW N<ªWR¡≈ F°u ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈ ıæŸu ª°Fu* b柰 J¡∑<ıÎ $$26$$
ŸyÕ - 92] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1211
<ª≤J¡°Ô wJ¡ ≈®°d°∫°t Ju¡ NU∫°Ÿ°u* Ÿu, ∫°uy°U∫°Ÿ tu* JC¡„Ô yC”ıÙ Ju¡ π°≤° ÌÙ yoÕ ∫°fiÙ ≈<Ì‹¸>
∫C<•w Ÿu wS° _b¿_wJ¡ N°<Ì N°Ÿfi°u* Ju¡ ı∫ N°æ≤ <Fw, <tw Îba ≈<b` ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ˚°uıfi Ÿu ≈®°d-
_≈∏Ìfi ”J¡ ı°w° Fæ $$27$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫S°˚¥w NSÕ Ju¡ ∫°fiÙ <`J¡°Ô tu* f°<@w fi F°ufiu b°Ôu
NSÕ Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu b°Ÿfi° N≈fiu J¡°∫Õ Ju¡ <ÔÎ ≈®b¨W fiFÙ* F°uwÙ $ N°<Ì, tº∫ N°æ≤ N∏w tu* J¡˚Ù
˚Ù ≈¨SJg¡ fi F°ufiub°Ô° ŸW°t°` _bR¡≈ ı°u ≈Ì°SÕ ŸbÕ` ¿_Sw ≤Fw° Fæ, bFÙ ŸÃ∫˚¥w NSÕ Fæ,
ŸJ¡°u ˚ÔÙ˚°≥<w ı°fi Ôufi° I°fi J¡FÔ°w° Fæ $ ∫FÙ I°fi b°Ÿfi° J¡° <bfi°„ J¡≤ Ìuw° Fæ $$28$$
˚B, Ju¡bÔ f°fl <bT∫°u* tu* N°Ÿ<•w ≤©fiub°Ôu tfiC‹∫°u* J¡° ŸaŸyÕ ~>°unJ¡≤ ∫° ŸaJ¡v≈ ~>°unJ¡≤ Ÿt∫
NfiCŸ°≤ ≈®°›w F…Î Δ∫bF°≤°u* Ju¡ NfiC‹™>°fi Ÿu, Ÿ°aŸ°¿≤J¡ tfi°u≤S°u* Ju¡ Ã∫°y Ÿu wS° „≤Ù≤ tu*
<bfi°<„ÃbfC<] Ÿu b°Ÿfi° ≈®b¨W fiFÙ* F°uwÙ $$29$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈bfi-_≈∏Ì Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤
N°J¡°„-wÔ tu* @¥<Ô fiFÙ* nwÙ, bæŸu FÙ b°Ÿfi°R¡≈Ù @fiŸ‡≈<W J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ Ô≠ı°b„
<ªW ∫` w` nw° fiFÙ* Fæ $$30$$ ı°u ≈®°db°∫C J¡° Δ∫°≈°≤ Fæ, bFÙ <ªW_≈∏Ìfi Fæ, ŸÙ Ÿu Ÿt_w
ıywg Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F°uwu Fæa, <ıŸ ≈®J¡°≤ @¥<Ô N°<Ì Ju¡ i>u≤ Ÿu ≤ı Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ $$31$$
Fu ZÙ≤°tıÙ, fC<]t°fig ≈C”T J¡°u ÎJ¡°y® <ªW Ÿu ÎJ¡°∏w tu* fæ™>J¡≤ ≈®°db°∫C Ju¡ _≈∏Ìfi ≈≤
<bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ f°≤ f°≤ ©¥f ∫Ãfi J¡≤fi° ª°<FÎ $$32$$
F™>∫°uy Ju¡ NU∫°Ÿ J¡∑ ∫<Ì „<•w fi ≤Fu, w°u ≤°ı∫°uy J¡° NU∫°Ÿ J¡≤fi° ª°<FÎ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, NSb° oŸ ≈°∫ J¡°u ~>°unJ¡≤ N∏∫ ≈°∫ Ÿu ∫<Ì N°≈ <ªW Ju¡ «¡≈≤ N°J®¡td
J¡≤fi° ª°Fwu Fæ*, w°u fF…w J¡°Ô Ju¡ Nfi∏w≤ Ÿ ≈Ì J¡°u ≈®°›w J¡≤uyau $$33$$ Nº∫°Ãt<bΩ° N°æ≤
Ÿ°@CŸay<w ofi Ì°u ≈°∫°u* Ÿu ∫C•w ≈®Ì<„Õw Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ ∫°uy°u* J¡°u ~>°unJ¡≤ N∏∫ <J¡ŸÙ ≈°∫ Ÿu
Ì…Ì°Õ∏w tfi J¡° ı∫ Ÿ ≈®J¡°≤ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, <ıŸ ≈®J¡°≤ tÌtW Ì…‹¸> F°SÙ J¡° NaJC¡„ Ju¡ <ffi°
ÌqŸ≤u ≈°∫ Ÿu ı∫ fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$34$$
ŸÙJ¡° <ÌÀÌ„Õfi J¡≤wu Fæ* $
Nº∫°Ãt<bΩ° J¡∑ ≈®°<›w, Ÿ°@CŸay<w, b°Ÿfi° J¡° ≈¿≤Ã∫°y N°æ≤ ≈®°d_≈∏Ìfi J¡° <fi≤°u@ ∫u FÙ
∫C<•w∫°≥ <ªW Ju¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ <fi¿ÿªw R¡≈ Ÿu ≈C‹¸> ≈°∫ Fæ* $ ofiŸu wÃJ¡°Ô FÙ <ªW
Ÿ ≈®J¡°≤ <b<ıw F°u ı°w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔ@°≤°N°u* Ÿu ˚¥<t J¡∑ @¥<Ô <b<ıw F°u ı°wÙ
Fæ $$35,36$$ ofi ŸC∏Ì≤ ∫C<•w∫°u* Ju¡ ≤Fwu ı°u ≈C”T F™>∫°uy Ÿu <ªW J¡°u b„Ù˚¥w J¡≤fi° ª°Fwu Fæ*,
fiJu¡ <ÔÎ tu≤° ∫FÙ tw Fæ <J¡ bu ÌÙ≈J¡ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Naıfi°u* Ÿu N∏@J¡°≤ J¡° <fib°≤d J¡≤fi°
ª°Fwu Fæ* $ (ÎJ¡ f°w ∫F°≥ ∫F ı°fi ÔufiÙ ª°<FÎ, bF ∫F <J¡ ≈FÔu fwÔ°∫° y∫° ≈®°d<fi≤°u@ ˚Ù
Ì…Ì°Õ∏w tfi Ju¡ Ìtfi tu* FuwC F°ufiu Ÿu ÎJ¡ w≤F J¡° F™>R¡≈ ≈°∫ FÙ Fæ, wS°<≈ Ÿwg-„°˜ N°æ≤
ŸÌgyC” Ÿu f°u<@w t°yÕ Ÿu „¥∏∫ ı°u ÌqŸ≤u ≈bu„fi, „∫fi, „≤Ù≤„°uTd, t∏`, ∫∏` ÿt„°fiŸ°@fi
N°<Ì Ÿ°FŸ_bR¡≈ F™>°ÃtJ¡ ≈°∫ Fæ, ∏FÙ*J¡° ∫F°≥ <fib°≤d <J¡∫° y∫° Fæ) $$37$$ ı°u t¥» ≈C”T
F™>∫°uy Ÿu <ªW J¡° ı∫ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ω°uy„ÙÔ ≤Fwu Fæ*, bu ∏tW fi°yu∏B J¡°u t°fi°u* J¡tÔw∏wCN°u*
Ÿu f°≥@fiu Ju¡ <Ô∫u Ωw Fæ* $$38$$ fwÔ°oÕ yoÕ ofi ª°≤ ∫C<•w∫°u* J¡° Ã∫°yJ¡≤ ı°u ≈C”T <ªW ∫°
<ªW Ju¡ <fiJ¡¸>bwÙÕ N≈fiu „≤Ù≤ J¡°u ¿_S≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ÌqŸ≤° ∫Ãfi J¡≤wu Fæ* fi ≈C”T°u* J¡°u I°fit°yÕ
1212 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
Ju¡ Ÿ°‡≈®Ì°<∫J¡ Ô°uy b¨S° ≈¿≤ZtÙ J¡Fwu Fæ* $$39$$
Ÿwg-„°˜°u•w t°yÕ Ÿu ˚®‹¸> F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ∏Fu* NfiSÕ ≈≤‡≈≤° FÙ ≈®°›w F°uwÙ Fæ, <ªW ı∫
≈®°›w fiFÙ* F°uw°, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, bu b¨S°ZtÙ Ô°uy, ÎJ¡ ˚∫ Ÿu ÌqŸ≤° ˚∫, ÎJ¡ Ì…#© Ÿu ÌqŸ≤° Ì…#© ≈®°›w J¡≤wu Fæ* $
˚°À∫FÙfi ≈°≈Ù ı∏wCN°u* J¡∑ fi°o˘ bu J¡FÙ* ˚Ù Wt @æ∫ÕR¡≈Ù <bZ°¿∏w ≈®°›w fiFÙ* J¡≤wu $$40$$ ≈bÕw-
≈®°∏w°u* tu* k¡Ô N°æ≤ ≈W°u* J¡° ˚sd J¡≤ ≤Fu bu NÃ∫∏w tCÀ@fC<] Îba ˚Ù” F°uJ¡≤ <fª°≤u F¿≤d°u* J¡∑
fi°o˘ o@≤-@≤ ≈¿≤˚®td <J¡∫° J¡≤wu Fæ* $$41$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ y°≥b tu* N°oÕ F…oÕ t¨yÙ <J¡ŸÙ J¡°
<bÿb°Ÿ fiFÙ* J¡≤wÙ, bæŸu FÙ fi ≈C”T°u* J¡∑ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu <~>∏fi, „ÙdÕ wS° wCh~> Nayb°ÔÙ fC<]
<J¡ŸÙ ≈Ì°SÕ tu* <bÿb°Ÿ fiFÙ* J¡≤wÙ $$42$$ fiJ¡° w≤ayŸÂ„ N<wª≈Ô tfi, ıÔ tu* w≤ay°uu* J¡∑
fi°o˘, ˚∫_S°fi°u* tu* FÙ W≤°uW≤ ı°w° ≤Fwu Fæ* N°æ≤ ≈bÕw J¡∑ ª°u¸>Ù Ÿu <y≤ ≤FÙ ≈®fÔ ≈®b°F Ÿu ∫C•w
fi<Ì∫°u* tu* <y≤° F…N° w¨d <ıŸ ≈®J¡°≤ N<w Ìq≤ fF ı°w° Fæ, bæŸu FÙ fiJ¡° <bT∫°fiC≈°<w_b˚°b
<ªW ≤°y N°<Ì Ÿu fÔ≈¥bÕJ¡ N<w Ìq≤ <©*ª ı°w° Fæ $$43$$
Nf t°usR¡≈ k¡Ô <ıŸJ¡° <fi¿ÿªw Fæ, Ÿ @tÕtu|fi°tJ¡ (N°Ãt<bbuJ¡ I°fi-≈®b°FR¡≈)
Ÿt°<@ J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ ∫I, Ì°fi N°<Ì J¡°, <ıfiJu¡ NfiC‹™>°fi tu* •Ôu„ N<@J¡, k¡Ô J¡t wS°
t°usk¡ÔJ¡Ãb tu* Ÿ∏ÌuF Fæ, NfiC‹™>°fi ˚Ù Ju¡bÔ •Ôu„t∫ FÙ Fæ, ∫°u* ≈®J¨¡w <bT∫ J¡∑ ≈®„aŸ° Ju¡ <ÔÎ
J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ t¨y J¡°Ôsu≈ J¡≤wu Fæ*, bæŸu FÙ ∫I, w≈, Ì°fi, wÙSÕ, Ìub°ªÕfi N°<Ì ˚®t°u* Ju¡ J¡°≤d
NŸa¶∫ t°fiŸ ≈Ùn°N°u* Ÿu ∫C•w F°uJ¡≤ tfiC‹∫ b¨S° J¡°Ôsu≈ J¡≤wu Fæ* $$44$$
ZÙ≤°tıÙ, ≤°y N°<Ì ŸæJ¡n°u* Ì°uT°u* Ÿu HCÔŸ y∫u bu N°Ãt_bR¡≈ fiFÙ* ı°fi ≈°wu N°æ≤ fitu* Ÿu J¡°uoÕ
Ô°uy FÙ J¡˚Ù Ìæbb„ N°Ãt_bR¡≈ ı°fi ≈°wu Fæ* $$45$$ Ã≈<W Îba <bfi°„„ÙÔ, ÎJ¡` ¿_S≤ fi
≤Ffiu b °Ôu wS° _byÕ , fi≤J¡ N°æ ≤ tfiC ‹ ∫ Ju ¡ ˚°u y <b„u T °u * Ju ¡ J¡°≤d, yu * Ì J¡∑ fi°o˘ , <fi≈wfi N°æ ≤
Ã≈wfiJ¡°≤J¡ „≤Ù≤ b°Ôu F°uJ¡≤ bu t≤d N°<Ì Ÿu ≈Ù<nw F°u ı°wu Fæ* $$46$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ w°Ô°f tu* w≤ayu*
N°wÙ ı°wÙ ≤FwÙ Fæ*, bæŸu FÙ bu oŸ t¨Ã∫CÔ°uJ¡ Ÿu fi≤J¡ J¡∑ N°u≤ ı°wu Fæ*, wÌfi∏w≤ bF°≥ Ÿu _byÕ J¡∑ N°u≤
N°wu Fæ* N°æ≤ <k¡≤ ∫FÙ* t¨Ã∫CÔ°uJ¡ tu* N°wu Fæ*, ∫°u* ŸæJ¡n°u* N°bwÕfi°u* Ÿu |¥twu ≤Fwu Fæ* $$47$$
Fu ≤|Cfi∏Ìfi, oŸ<ÔÎ N°≈ b<dÕw F™>°<ÌR¡≈ Ì…‹¸>fC<] J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ „C] Ÿa<b<W J¡° N°Z∫
(≈¿≤I°fi) J¡≤ ≤°y„¥∏∫ F°uJ¡≤ ŸC¿_S≤ F°u ı°oÎ $$48$$ oŸ ŸaŸ°≤ tu* I°fiÙ FÙ ŸC©Ù Fæ, I°fiÙ FÙ
ıÙ<bw Fæ N°æ≤ I°fiÙ FÙ fÔb°fig Fæ, oŸ<ÔÎ N°≈ I°fi≈®ªC≤ ffi ı°oÎ $$49$$ Fu tF°Ãtfig, <bT∫°u*
Ÿu „¥∏∫, N<w-Wt, Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ Ju¡ FuwC wS° <bJ¡v≈°u* Ÿu b<ıÕw N<πwÙ∫ Ÿa<bwg-≈Ì J¡∑
˚°bfi° J¡≤wu F…Î wS° <ªW Ju¡ ŸaJ¡v≈-<bJ¡v≈°u* Ÿu <btC© ∫°fiÙ <ªW J¡∑ f<FtCÕ©w° Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤
N°≈ f®Ê_bR¡≈ tu* ¿_Sw F°u ı°oÎ $ N°æ≤ Δ∫CÃS°fiJ¡°Ô tu* w°u <b<Fw J¡t°u˘ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤wu F…Î
˚Ù NŸay Îba „t Ÿu ≈®°›w F…oÕ ıÙb∏tC•w-yCd-Ÿ‡≈<W Ÿu ≤°<ıw F°uJ¡≤ NJ¡w°Õ≈Ì J¡∑ ≈®°<›w
J¡≤Ju¡ ¿_Sw F°uoÎ $$50$$
f°fifub°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ŸyÕ - 93] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1213

<w≤°fifub°≥ ŸyÕ
<bª°≤ J¡∑ ≈®°æ»w°, bæ≤°À∫ Îba ŸÌgyCd°u* Ÿu w[bI°fi F°ufiu ≈≤ <bT∫°u* Ÿu
|<TÕw fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d I°fiÙ J¡∑ ÎJ¡R¡≈ ¿_Sw F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $
Ÿtu* ≈FÔu S°unu Ÿu ˚Ù <bª°≤ N°æ≤ tfi°u<fiy®F J¡° ”<ª Ju¡ Ã≈°Ìfi N°æ≤ ≈®b¨<W Ju¡ π°≤° J®¡t„#
t°us tu* ≈∫ÕbŸ°fi F°uw° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, S°unu Ÿu ˚Ù <bª°≤ Ÿu <ıŸfiu N≈fiu ¿ªW J¡° w<fiJ¡ ˚Ù <fiy®F J¡≤ <Ô∫°, Ÿfiu
ı∏t J¡° k¡Ô ≈° <Ô∫° $ oŸŸu ∫F ºb<fiw F…N° <J¡ tfiC‹∫ ı∏t ≈°J¡≤ ı°u N°Ãt<bª°≤≈¥bÕJ¡
tfi°u<fiy®F fiFÙ* J¡≤w°, ŸJ¡° ı∏t <fi‹k¡Ô Fæ $$1$$
<bª°≤ Îba <ªW<fiy®F J¡° ı∏t J¡∑ Ÿk¡Ôw° tu* ≈∫°uy fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ∫<Ì ⁄Ì∫ tu* ≈¥b°uÕ•w oŸ <bª°≤R¡≈Ù J¡v≈b¨s J¡° J¡°utÔ NaJC¡≤ ≈®_kC¡¿≤w F°u ı°∫,
w°u bFÙ NaJC¡≤ NU∫°Ÿ∫°uy Ÿu ŸæJ¡n°u* „°©°N°u* tu* kæ¡Ô ı°w° Fæ $$2$$ <ıŸfiu bæ≤°À∫≈¥bÕJ¡ JC¡~>
≈®°æ»-<bª°≤ J¡≤ <Ô∫° Fæ, Ÿ fi≤≤Ãfi J¡° w°u ≈¥b°uÕ•w „t, Ìt N°<Ì „C] yCd Ÿ ≈®J¡°≤ N°Z∫
J¡≤wu Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ ıÔ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ Ÿ≤°ub≤ J¡° ≈sÙ N°æ≤ tÃ_∫ N°Z∫ J¡≤wu Fæ* $$3$$ ZÙ≤°tıÙ,
˚ÔÙ ≈®J¡°≤ N°Ãt-<bª°≤ Ÿu ∫C•w wS° _b_bR¡≈ ≈≤f®Ê J¡° NbÔ°uJ¡fi J¡≤fi° FÙ <ıŸJ¡° _b˚°b
Fæ ÎuŸu tu@°bÙ <bπ°fig J¡°u ≈®ª∫ N°æ≤ ≈®J¡TÕ Ÿu <b¶∫°w ˚Ù <F≤^∫y˚Õ≈Ì N°<Ì N<bΩ°J¡°∫ÕR¡≈ bæ˚b
ÔCÆ@ fiFÙ* J¡≤wu $$4$$ N°Ãt° Ju¡ ∫S°SÕ I°fi Ÿu <ıŸJ¡∑ fC<] ≈¿≤‹J¨¡w F°u yoÕ Fæ, Ÿ tF°Ãt° J¡°u
∫F°≥ <bT∫, t°fi<ŸJ¡ b¨<W∫°≥, N°<@ N°æ≤ Δ∫°<@ ∫u Ÿf J¡°æfi <bJ¡°≤ Ã≈∏fi J¡≤ ŸJ¡wu Fæ* NS°Õwg
J¡°uoÕ <bJ¡°≤ Ã≈∏fi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, •∫°u*<J¡ bF <fi<bÕJ¡°≤ N°Ãt-_bR¡≈ Fæ $$5$$
<F≤^∫y˚Õ N°<Ì Ju¡ bæ˚b bÙw≤°y tF°Ãt° J¡°u ÔCÆ@ J¡≤fiu tu* ŸtSÕ fiFÙ* Fæ*, oŸÙ <bT∫ J¡°u
N∏∫°u<•w∫°u* Ÿu » J¡≤wu Fæ* $
Fu ˚B ZÙ≤°tıÙ, ˚Ô° fwÔ°oÎ w°u ŸFÙ <J¡ ©¥f ªÔ ≤Fu ≈bfi°u* Ÿu Δ∫°›w wS° <bΩCwg-ŸtCF
Ÿu ÿbuw≤•w ≈®Ô∫ J¡°Ô J¡° ≈C‹J¡≤°bwÕfi°tJ¡ tu| J¡° f°ÔJ¡°u* J¡∑ tC<‹¸>∫°u* Ÿu J¡FÙ* y®Fd F…N°
Fæ ? $$6$$ ZÙ≤°tıÙ, ˚Ô° fwÔ°oÎ <J¡ •∫° <bJ¡°Ÿ≤‡∫ ≤°<`-J¡tÔ°u* Ÿu N≈fiu fiu`°u* J¡° ≈≤°˚b
F°u ı°∫uy°, oŸ „aJ¡° Ÿu tCÀ@ Nayfi°N°u* fiu ŸC∏Ì≤ t<dt∫ <≈¸>°¿≤∫°u* tu* J¡tÔ-<bJ¡°Ÿ tu* FuwC˚¥w
yyfi-tº∫yw ª∏Bt° J¡FÙ* f] <J¡∫° ? $$7$$ ZÙ≤°tıÙ, ˚Ô° fwÔ°oÎ <J¡ y^±>_SÔ°u* Ÿu ªÔ°∫t°fi
˚®t≤t^±>ÔR¡≈ fiÙÔ J¡tÔ <ıfiJu¡ t_wJ¡°u* tu* Fæ*, ÎuŸu F°<S∫°u* J¡° tCÀ@ Nayfi°N°u* Ju¡ ÿb°Ÿ°u* Ju¡ π°≤°
yıb@ Ju¡ <ÔÎ ≈®u¿≤w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ß°F≤‡∫ th~>≤°u* fiu J¡F°≥ t∏Sfi <J¡∫° ? $$8$$ N≈fiu Ÿu
<bÌ°¿≤w F…Î tW yı°u* Ju¡ tC•w°k¡Ô°u* J¡∑ J¡°¿∏w∫°u* Ÿu ŸC„°u<˚w F°u ≤Fu <ıfiJu¡ fi©≈aı≤ Fæ, ÎuŸu
∫C] tu* <fi≈Cd <Ÿ*F F¿≤d°u* Ju¡ π°≤° J¡FÙ* t<ÌÕw F…Î Fæ* ? $$9$$ <bT J¡∑ N<@J¡w° Ju¡ J¡°≤d N≈fiu
N°≈ <fiJ¡Ôfiub°Ôu ≤Ÿ Ju¡ ŸÂ„ _b∫a ¿fiJ¡Ôfiub°Ôu fnu-fnu <bT-<f∏Ì…N°u* Ÿu N≤^∫b¨s <ı∏F°u*fiu
ÌÀ@ <J¡∫u Fæ*, ÎuŸu sC<@w Nıy≤°u* J¡°u J¡FÙ* sCB tu»J¡°u* fiu <fiyÔ <Ô∫° ? $$10$$ <ıŸfiu ªwCSÕ,
≈aªt N°<Ì ˚¥<tJ¡° ≈®°›w J¡≤ ÔÙ Fæ N°æ≤ <ıŸfiu Iu∫ w[b ı°fi <Ô∫° Fæ, ÎuŸ° <bbuJ¡∑ bÙ≤ <bπ°fig,
1214 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
ı°u N°yu J¡Ù ˚¥<tJ¡°N°u* Ju¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®∫Ãfi„ÙÔ Fæ, <bT∫ wS° o¿∏B∫R¡≈Ù ª°u≤°u*
Ju¡ π°≤° J¡FÙ* ≈≤ N<˚˚¥w F°u ŸJ¡w° Fæ ? $$11$$
Nw# <ıfiJ¡° <ªW ≈¿≤≈•b fiFÙ* F…N° Fæ, bu ≈FÔu J¡∑ ˚¥<tJ¡°N°u* tu* FÙ <bPfi°u* Ÿu N°J®¡°∏w F°uwu
Fæ*, N°yu J¡∑ ˚¥<tJ¡°N°u* tu* ı° FÙ fiFÙ* ≈°wu, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<bT∫R¡≈Ù „`C N≈®°æ» <bª°≤fC<] J¡° Ÿ ≈®J¡°≤ N≈F≤d J¡≤ ±>°Ôwu Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®ª^±>
≈bfi <~>∏fib¨∏w (<~>∏fiN°Z∫) Ôw° J¡° N≈F≤d J¡≤ ±>°Ôwu Fæ* $$12$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ Nb°∏w≤ J¡v≈°u*
Ju¡ s°u˚°u* tu* tF°fig @Ù≤ F°uJ¡≤ ≤Ffiub°Ôu tu” N°<Ì ≈bÕw°u* J¡° hª°¸>fi J¡≤fiu tu* t∏Ì ≈bfi ŸtSÕ
fiFÙ* F°uwu, Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®°æ»w°≈®°›w <bbuJ¡ Ju¡ Ôbt°` J¡° ˚Ù <bfi°„ J¡≤fiu tu* Ì…‹¸> ≤°y N°<Ì b¨<W∫°≥
ŸtSÕ fiFÙ* F°uwÙ $$13$$ ZÙ≤°tıÙ, <ıŸfiu »t¥Ô y®Fd fiFÙ* <J¡∫° Fæ, ÎuŸu <bª°≤R¡≈Ù ≈C‹≈ b¨s
J¡°u <ª∏w°R¡≈Ù HaH°b°w J≥¡≈° Ìuwu Fæ*, ≈≤∏wC ª°≤°u* N°u≤ J¡∑ ŸC̨» ¿_S<w Ÿu ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ŸC¿_Sw
F…Î <bª°≤R¡≈Ù ≈C‹≈b¨s J¡°u fiFÙ* J≥¡≈°wu $$14$$
NwÎb <bª°≤ Ju¡ <bh~>uÌ J¡°Ô tu* ≈®t°Ì Ÿu ≤°y N°<Ì R¡≈ t¨Ã∫C Ÿu ∫F N°J®¡°∏w F°uw° Fæ, oŸ
N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈C”T J¡° N∏w#J¡≤d ıf ı°wu ∫° fæ™>wu, ı°ywu ∫° Ÿ°uwu, ofi Ÿ˚Ù Nb_S°N°u* tu*
N°Ãt<bª°≤ Ÿu N°uw≈®°uw fiFÙ* ≤Fw°, wf bF t¨w J¡F° ı°w° Fæ $$15$$ ZÙ≤°tıÙ, oŸ ıywg J¡°
_bR¡≈ •∫° F°uy° ? oŸ ÌuF J¡° _bR¡≈ •∫° F°uy° ∫°u* <fi≤∏w≤ @Ù≤u-@Ù≤u ÎJ¡°∏w tu* ∫° _b∫a NJu¡Ôu
∫° yC”, Ÿ≠ıfi tF°Ãt° N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Nº∫°ÃtÂ<‹¸> Ÿu <bª°≤ J¡∑<ıÎ $$16$$
<bª°≤ J¡≤fiu Ÿu k¡Ô Nbÿ∫ F°uw° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
≈®t°ÌR¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° N≈F≤d J¡≤fiub°Ôu N°Ãt<bª°≤ Ÿu wÃJ¡°Ô FÙ Ÿb°Õ<w„°∫Ù <fitÕÔ
f®ÊR¡≈ ≈Ì Ÿ ≈®J¡°≤ <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®J¡°„t°fi ÌÙ≈J¡ Ÿu |¸>°<Ì b_wC <Ì©°oÕ
≈nwÙ Fæ $$17$$
I°fi Ÿu Ì°u k¡Ô F°uwu Fæ*, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, N°Ãt_bR¡≈ Ju¡ <bI°fi Ÿu Ÿt_w Ì…#©°u* J¡° <bfi°„ Ÿ ≈®J¡°≤ F°u ı°w° Fæ, <ıŸ
≈®J¡°≤ ≈®J¡°„ Ju¡ π°≤° tfi°u≤aıfi J¡≤fiub°Ôu Ÿ¥∫Õ Ÿu Na@J¡°≤ J¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ $$18$$ >ıf I°fi
N≈fiÙ ≈®J¡°„R¡≈w° ≈®°›w J¡≤ Ôuw° Fæ, wf Iu∫ f®Ê J¡° ≈¥dÕ R¡≈ Ÿu Ì∫ Ÿ ≈®J¡°≤ _bw# F°u
ı°w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ¥∫Õ J¡° NU∫CÌ∫ F°u ı°fiu ≈≤ ˚¥˚°y ≈≤ <btÔ ≈®J¡°„ J¡° Ì∫ _bw# F°u
ı°w° Fæ $$19$$
I°fi J¡° _bR¡≈ fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ „°˜Ÿ‡f∏@Ù <bª°≤ Ÿu f®Ê_bR¡≈ Nbyw F°u ı°w° Fæ, bFÙ „°˜Ù∫ ˚°T°
tu* I°fi J¡F° ı°w° Fæ $ Iu∫ f®Ê J¡° N°J¡°≤R¡≈ N°æ≤ ˚uÌ J¡° f°@R¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Iu∫ f®Ê Ÿu
bF N<˚∏fi FÙ ffiJ¡≤ » ≈®<w<‹™>w ≤Fw° Fæ $$20$$ Fu ˚B, ≈¿^±>w Ô°uy N°Ãt<bª°≤ Ÿu Ã≈∏fi
N°Ãt<bI°fi J¡°u FÙ I°fi J¡Fwu Fæ* $ ŸÙ I°fi Ju¡ N∏Ì≤ Iu∫ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®h~>∏fi ≤Fw° Fæ, <ıŸ
≈®J¡°≤ Ìq@ Ju¡ N∏Ì≤ t°@C∫Õ ≈®h~>∏fi ≤Fw° Fæ $$21$$ ıæŸu tæ≤u∫ (t<Ì≤°<b„uT) ≈Ù Ôufiub°Ô° ≈C”T
ŸyÕ - 93] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1215
ŸÌ° tÌ≈®ªC≤ ≤Fw° Fæ, bæŸu Ÿ‡∫Jg¡ I°fiR¡≈Ù ŸCaÌ≤ ≈®J¡°„ Ÿu ∫C•w ≈C”T _b∫a NfiC˚¥∫t°fi f®Ê°fiaÌ
Ÿu ≈®ªC≤ ≤Fw° Fæ $$22$$ <ıŸJ¡° _bR¡≈ Ÿæ∏@b |fi J¡∑ fi°o˘ ÎJ¡≤Ÿ Fæ, ÎuŸ° <fitÕÔ ≈≤ f®Ê FÙ Iu∫
J¡F° ı°w° Fæ $ bF Iu∫R¡≈ f®ÊI°fi Ju¡ N°<b˚°Õbt°` Ÿu FÙ _b∫a Ÿt_w N<bΩ° N°æ≤ ŸJu¡
J¡°∫ÕR¡≈Ù tÔ°u* Ÿu <fitCÕ•w F°u ı°w° Fæ $$23$$ I°fiŸ‡≈∏fi wS° N°fi∏Ì ≈®°›w <bπ°fig <J¡ŸÙ ˚Ù
<bT∫ tu* <Ô›w fiFÙ* F°uw° $ Ÿt_w Ÿay°u* Ÿu <fitCÕ•w Îba ıÙb∏tC•w bF I°fiÙ, ≤°ı°<@≤°ı Ÿt®°¸>g
J¡∑ N°Ãt° J¡∑ fi°o˘, ≈¿≤≈¥dÕ tfi°u≤S F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$24$$
≤°yÙıfi°u* π°≤° _≈¨FdÙ∫ ˚°b°u* tua Ÿ <bπ°fi J¡∑ Nfi°Ÿ<•w fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ı°u w[bI ≈C”T Fæ, bF bÙd°, f°≥ŸC≤Ù J¡∑ t@C≤ºb<fi N°<Ì tfi°uF≤ „ÆÌ°u* tu*,
J¡°<t<fi∫°u* Ju¡ õ¨ay°≤≤Ÿ <t<Zw J¡tfiÙ∫ yÙw°u* tu*; bŸ∏wJ¡°Ô tu* tÌtW F…Î ˚®t≤°u* J¡∑ yaCı°≤
ºb<fi∫°u* tu*, bT°Õ Ju¡ <b_w°≤ Ÿu ı<fiw ≈C‹≈°u* tu*, tu|°u* Ju¡ yıÕfi°u* tu*; t∫¥≤°u* Ju¡ w°^±>b fi¨Ã∫°u* wS°
fiJ¡∑ t@C≤ J¥¡J¡ºb<fi∫°u* tu*, „ÆÌ <J¡∫u F…Î tu|°u* Ju¡ ©^±>°u* tu*, Ÿ≤°ub≤_S Ÿ°≤Ÿ ≈<s∫°u* Ju¡ Zbd<≈®∫,
„ÆÌ°u* tu*; J¡≤w°Ô N°<Ì b°Ω<b„uT°u* tu*, ªtnu Ÿu t»u y∫u y‡˚Ù≤ t¨Ìay N°<Ì b°Ω°u* tu*, w∏`Ù Ÿu
<fi<tÕw bÙd° N°<Ì, ˚Ùw≤ Ju¡ <~>B Ÿu ∫C•w f°≥ŸC≤Ù N°<Ì wS° <ª` <b<ª` J¡°a_∫w°Ô N°<Ì b°Ω°u*
J¡∑ ºb<fi∫°u* tu*; J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù <ªW fiFÙ* Ôy°w°, ZÙ≤°tıÙ, ª°Fu ºb<fi R¡s F°u ª°Fu t@C≤, J¡FÙ* ˚Ù
∫F Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®ut fiFÙ* J¡≤w°, <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡tÔ°u* tu* ª∏Bt° ≈®ut fiFÙ* J¡≤w° $$25-29$$ ˚B,
N°Ÿ<•wb<ıÕw I°fiÙ ≈C”T J¡°utÔ J¡ÌÔÙ Ju¡ _w‡˚°u* J¡∑ ≈vÔb≈a<•w∫°u* Ÿu ∫C•w wS° Ìubw° Îba
y∏@b°u˘ J¡∑ J¡∏∫°N°u* Ju¡ Nay°u* Ju¡ ŸÂ„ N<wJ¡°utÔ Nb∫bb°ÔÙ Ôw°N°u* Ÿu ∫C•w fi∏Ìfibfi J¡∑
J®¡∑n°N°u* tu* J¡FÙ* <J¡ŸÙ Ÿt∫ ˚Ù <ªW fiFÙ* Ôy°w° $ Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ FaŸ t”˚¥<t tu* ˚°uy
J¡∑ oh~>° fiFÙ* J¡≤w°, ŸÙ ≈®J¡°≤ _b°@Ùfi <bT∫°u* tu* ˚Ù N°Ÿ<•w fiFÙ* ≤©fiub°Ô° @Ù≤ w[bI
<J¡ŸÙ ˚Ù <bT∫ tu* ˚°uy J¡∑ oh~>° fiFÙ* J¡≤w° $$30,31$$ I°fib°fig ≈C”T <≈^±>©ı¥≤ (ÎJ¡ ≈®J¡°≤
J¡∑ ©ı¥≤) J¡Ì‡f, J¡¸>FÔ, B°s, ©≤f¥ı°, N©≤°u¸>, <f‡f (JC≥¡ÌR¡) wS° fi°≤ayÙ N°<Ì ı°<w Ju¡
k¡Ô°u* tu*; tΩ, t@C, tæ≤u∫, t°ºbÙJ¡, N°Ÿb N°<Ì tΩ<b„uT°u* tu*; ÌFÙ, Ìq@, |Ù, N°<ts° (ytÕ Ìq@
tu* ÌFÙ ±>°Ôfiu Ÿu <≈*±>Ù˚¥w BΔ∫), t•©fi, N°uÌfi (˚°w) N°<Ì ˚°u≠∫ ≈Ì°S°u˘ tu*; Ôufl, ≈u∫ N°<Ì
<bÔ°Ÿ-≈¥dÕ <ª`-<b<ª` ~># ≈®J¡°≤ Ju¡ ≤Ÿ°u* tu*; N∏∫°∏∫ k¡Ô, J¡∏Ìt¥Ô, „°J¡ Îba t°aŸ N°<Ì
≈Ì°S°u˘ tu* J¡FÙ* ≈≤ <ªW fiFÙ* Ôy°w° $ bF w¨›w_bR¡≈ Îba NŸ•wt<w Fæ, Nw# bF ˚°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘
tu* Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®b¨W fiFÙ* F°uw°, <ıŸ ≈®J¡°≤ N°_b°Ìfi tu* ≈®ut ≤©fiub°Ô° f®°Êd N≈fiu „≤Ù≤ Ju¡
¸C>J¡n°u* tu* ≈®b¨W fiFÙ* F°uw° $$32-34$$ ZÙ≤°tıÙ ı°u I°fiÙ ZÙt°fig tF°Ãt° Fæ, bF ∫t≤°ı, ª∏B,
o∏B, ”B, Ÿ¥∫Õ N°æ≤ b°∫C Ju¡ _S°fi°u* tu*; tu”, t∏Ì≤°ªÔ, Jæ¡Ô°Ÿ, Ÿfl°<B wS° ÌÌ…Õ≤ ≈bÕw Ju¡ ≈vÔb
Ÿt¥F°u* Ÿu ∫C•w <„©≤°u* tu*; ª∏B<f‡f J¡∑ J¡Ô° N°<Ì tu*, <ÌΔ∫ „≤Ù≤Ÿ‡≈<W Ÿu <J®¡∫t°d J®¡∑n°N°u*
Ÿu ∫C•w J¡v≈b¨s°u* Ju¡ <fiJCa¡ı°u* tu*; ≤Ãfi∫C•w ŸCbdÕ<˚<W Ÿu <fi<tÕw t°u<w N°æ≤ t<d≈®ªC≤ ŸC∏Ì≤ |≤°u*
tu*; <wÔ°uWt°, «¡bÕ„Ù, ≤‡˚°, tufiJ¡° N°<Ì NayÔw°N°u* tu* J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù NŸ•wt<w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d
Â<‹¸>≈°w fiFÙ* ª°Fw°, bF ≈¿≤≈¥dÕ, t°æfiÙ Îba „`CN°u* Ju¡ <bT∫ tu* NªÔ Fæ ∫°fiÙ πuT
Ÿu J¡¿‡≈w fiFÙ* F°uw° $$35-39$$ ı°u ŸtfC<], <≈®∫, N<≈®∫ Ÿf _S°fi°u* tu* ŸtÂ<‹¸> ≤©fiub°Ô°
1216 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
wS° N<≈®∫ tu* s°u˚„¥∏∫ I°fib°fig ≈C”T Fæ, bF J¡fiu≤, t∏Ì°≤ , J¡vF°≤, J¡tÔ N°<Ì tu*; JC¡o˘, fiÙÔ
J¡tÔ, ªa≈°, Ju¡wJ¡∑, Ny≤, ı°<w (t°ÔwÙ) N°<Ì ≈C‹≈°u* tu*; J¡Ì‡f, N°t®, ı°tCfi, ≈Ô°„ Îba
N„°uJ¡ b¨s°u* tu*; ı≈°, t°@bÙ, fu≤, <f‡f, ≈°¸>Ô wS° ªtuÔÙ N°<Ì tu*; ª∏Ìfi, Ny≤, J¡≈¥≤, Ô°F
Îba J¡_wC≤Ù tu*; Ju¡Ÿ≤, Ôbay, ÎÔ°, Ja¡J¡°uÔ („ÙwÔ ªÙfiÙ Ju¡ b¨s J¡° ˚uÌ), wy≤ N°<Ì Nay≤°y°u*
tu* Ÿu <J¡ŸÙ J¡∑ ŸCy∏@ tu* ≈®ut Ÿ ≈®J¡°≤ fiFÙ* J¡≤w°, <ıŸ ≈®J¡°≤ t<Ì≤° J¡∑ y∏@ tu* Z°u<`∫ <πı
≈®ut fiFÙ* J¡≤w° $$40-43$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ ˚∫ı∏∫> ºb¿fi∫°u* tu* ŸJ¡°u ˚∫ fiFÙ* F°uw°, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ynyn°F¸> ºb<fi Ÿu ∫C•w Ÿ°y≤ , ≈®<wºb<fiR¡≈ N°J¡°„ı<fiw „ÆÌ Ju¡, ≈bÕw tu* <Ÿ*F°u* Ju¡
yıÕfi°u* Ju¡ F°ufiu ≈≤ I°fiÙ w<fiJ¡ ˚Ù sCÆ@ fiFÙ* F°uw° $$44$$ „`CN°u* Ju¡ fiy°≤u N°<Ì Ju¡ „ÆÌ°u* Ÿu,
±>tR¡ Ju¡ „ÆÌ Ÿu, J¡dÕ J¡¸C> @fiCT Ju¡ ¸>aJ¡°≤ Ÿu I°fiÙ w<fiJ¡ ˚Ù ˚∫˚Ùw fiFÙ* F°uw° $$45$$ tÌ°u∏tW
F°<S∫°u* Ju¡ ¿ªa|°nfiu Ju¡ „ÆÌ, buw°Ô°u* J¡∑ J¡ÔF N°<Ì ºb<fi wS° <≈„°ª Îba ≤°sŸ°u* J¡° <Ÿ*Ffi°Ì
F°ufiu ≈≤ I°fiÙ ≈C”T ı≤° ˚Ù J¡¿‡≈w fiFÙ* F°uw° $$46$$ ı°u ≈≤f®Ê tu* º∫°fi Ôy°fiub°Ô° <bπ°fig Fæ,
bF bı® Ju¡ ˚∫°bF „ÆÌ Ÿu, ≈bÕw Ju¡ <b_k¡°u¸> Ÿu Îba Îu≤°bw Ju¡ <ª*|°nfiu Ÿu J¡¿‡≈w fiFÙ* F°uw° $$47$$
I°fiÙ ≈C”T ªÔ ≤Fu N°≤u Ju¡ |TÕd Ÿu, ªtªt°wÙ F…oÕ wÔb°≤ Ju¡ <bÌÔfi Ÿu, f°d Îba bı® Ju¡ Ÿ‡≈°w
Ÿu N≈fiÙ _bR¡≈¿_S<wR¡≈ Ÿt°<@ Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° $$48$$ I°fiÙ ≈C”T b°<¸>J¡° tu* fi N°fi∏Ì
≈®°›w J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi w°u ©uÌ $ Îba t”˚¥<t tu* fi ©uÌ ≈®°›w J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi w°u N°fi∏Ì $$49$$
˚_t Ÿu ≤<Fw ≠ıbÔ Nay°≤°u* Ju¡ ŸÂ„ NŸfl f°Ô¥ Ÿu ∫C•w t”≈®Ìu„°u* tu*, ≈C‹≈°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu
N°h~>°<Ìw t¨Ì… |°Ÿt∫ ˚¥<t∫°u* tu*, wÙ‚d ~C>≤u J¡∑ @°≤°u* tu*, fibÙfi J¡tÔ°u* Ÿu <fi<tÕw „˙∫°N°u* tu*,
∏fiw ≈bÕw Ju¡ ≈®Ìu„°u* tu*, JC¡N°u* Ju¡ N∏Ì≤ J¡∑ <fi‡fi ˚¥<t∫°u* tu* Ÿ¥∫Õ<J¡≤d°u* Ÿu ≈®w›w <„Ô°N°ua tu*,
J¡°utÔ ÔÔfi°N°u* tu*, Ÿa≈<W∫°u* tu*, y® <b≈<W∫°u* tu*, J®¡∑n°N°u* tu* wS° ßb°u* tu* <bF°≤ J¡F ≤F°
˚Ù I°fiÙ fi πuy ≈®°›w J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi w°u N°fi∏Ì ≈®°›w J¡≤w° Fæ $ bF ˚Ùw≤ Ÿu ŸÌ° tC•w N°æ≤
f°F≤ Ÿu J¡tÕJ¡w°Õ J¡∑ fi°o˘ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$50-53$$ I°fiÙ ≈C”T tF<TÕ t°^±>Δ∫ J¡∑ fi°o˘ ≈®°≤Æ@
J¡t°u˘ Ÿu ≈®°›w F…oÕ Nay°u* J¡°u ŸaJC¡<ªw J¡≤fiub°ÔÙ fi≤J¡ J¡∑ N≤^∫˚¥<t∫°u* tu*, ıF°≥ ≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤°u* Ju¡
π°≤° NfiuJ¡ f~>ÙÕ w°ut≤ N°<Ì „˜<b„uT°u* J¡∑ b¨<‹¸> F°u ≤FÙ Fæ, fi ˚∫˚Ùw F°uw° Fæ, fi Δ∫°JC¡Ô F°uw°
Fæ N°æ≤ fi w°u ÌÙfi F°uw° Fæ, ≈≤∏wC bF Ÿt, _b_Stfi, t°æfiÙ N°æ≤ @Ù≤ F°uJ¡≤ ≈bÕw J¡∑ fi°o˘ N¸>Ô
≤Fw° Fæ $$54,55$$ I°fiÙ ≈C”T N≈<b`, N≈Ø∫, <bT∫C•w, y°ut∫ N°<Ì tÔ, N°BÕ wS° ≤Ÿb<ıÕw
≈Ì°S°u˘ J¡°u ©°J¡≤ ˚Ù wÃsd Ÿ ≈®J¡°≤ ≈ª° Ìuw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿ°@°≤d tfiC‹∫ ≈¿≤‹J¨¡w N∏fi
J¡°u ©°J¡≤ ≈ª° Ìuw° Fæ $$56$$ ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJu¡ N∏w#J¡≤d tu* <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡∑ <bT∫°Ÿ<•w fiFÙ*
Fæ, bF w[bI wÃsd fC<] J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ô° <f‡f J¡° k¡Ô (JC¡∏ÌR¡ J¡° k¡Ô), <bT≈®°∫ Ÿf
N°u≤ Ÿu J¡T°∫ Ôyfiub°Ô° k¡Ô, sÙ≤, osC≤Ÿ, ıÔ N°æ≤ N°uÌfi ofi Ÿf <bT∫°u* Ju¡ N°_b°Ìfi tu* Ÿt
∫°fiÙ wCv∫<ªW ≤Fw° Fæ $$57$$
≤°sŸ, <≈„°ª N°<Ì tu* ˚Ù ıÙb∏tC•w F°u ŸJ¡wu Fæ, oŸ<ÔÎ fiJ¡° ˚Ù Ÿay®F J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ
wß°@°≤d J¡Fwu Fæ* $
ŸyÕ - 93] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1217
tæ≤u∫ (tΩ<b„uT), t<Ì≤°, sÙ≤, ≤•w, ª≤fÙ, N°Ÿb, ”s Fß>Ù, w¨d N°æ≤ Ju¡„ ofi ŸfŸu
I°fiÙ fi ≈®Ÿ∏fi F°uw° Fæ N°æ≤ fi w°u JC¡<≈w FÙ F°uw° Fæ $$58$$
w[bI J¡∑ „`C N°æ≤ <t` tu* ŸtÂ<‹¸> ≤FwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıÙbfi J¡° <bfi°„ J¡≤fiub°Ô° wS° ıÙbfi J¡° Ì°fi Ìufiub°Ô° ofi Ì°ufi°u* ≈C”T°u* J¡°u I°fiÙ ≈C”T
≈®Ÿ∏fiw° Îba t@C≤w° Ÿu „°u<˚w Â<‹¸> Ÿu ∫°fiÙ ŸtÂ<‹¸> Ÿu Ìu©w° Fæ $$59$$ I°fib°fig <ª≤_S°∫Ù
Ìub„≤Ù≤ wS° JC¡~> J¡°Ô wJ¡ _S°∫Ù tÃ∫Õ „≤Ù≤, Îba fiJu¡ ˚°uÀ∫ ≤tdÙ∫ wS° N≤tdÙ∫ b_wC ofi
ŸfJu¡ <bT∫ tu* fi FTÕ J¡≤w° Fæ N°æ≤ fi w°u ÀÔ°<fi J¡≤w° Fæ, •∫°u*<J¡ ŸJ¡∑ Ÿtw° J¡∑ ˚°bfi° ŸÌ°
≈®ÌÙ›w ≤FwÙ Fæ $$60$$ ZÙ≤°tıÙ, N≈fiu ¿ªW tu* N°Ÿ<•w J¡° N˚°b wS° <bT∫_bR¡≈ J¡°
˚ÔÙ≈®J¡°≤ I°fi F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d ıyw J¡∑ <_S<w tu* I°fiÙ N°_S° fiFÙ* ≤©w° Îba <tØ∫° <bT∫
N°_S° Ju¡ N∫°uÀ∫R¡≈ F°ufiu Ÿu I°fiÙ Ÿ°@C ≈C”T <J¡ŸÙ ˚Ù Ÿt∫ <J¡ŸÙ o¿∏B∫ J¡°u <bT∫≈®b¨<W Ju¡
<ÔÎ NbŸ≤ fiFÙ* Ìuw°, •∫°u*<J¡ ŸJ¡∑ fC<] Ÿt_w t°fiŸ ≈Ùn°N°u* Ÿu <fitCÕ•w F°u ªCJ¡∑ Fæ $$61,62$$
wf o¿∏B∫°≥ <J¡ŸJ¡°u <fiyÔ ı°wÙ Fæ*, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ F¿≤d ≈vÔb <fiyÔ ı°wu Fæ*, bæŸu FÙ o¿∏B∫°≥ w[bI°fi Ÿu „¥∏∫ <bZ°¿∏w Ÿu
b<ıÕw, N≈®°›w- N°Ãt° wS° ¿_S<w „¥∏∫ tfiC‹∫ J¡°u wÃJ¡°Ô <fiyÔ ı°wÙ Fæ $$63$$ ŸaŸ°≤-ŸtCB
tu* fF ≤Fu, b°Ÿfi°R¡≈Ù bÙ<ª∫°ua (y<w„ÙÔ w≤ay) Ÿu bu<‹¸>w NwÎb <fi≤∏w≤ tF°fig J®¡∏Ìfi J¡≤fiu tu*
wÃ≈≤ Ÿ NI°fiÙ J¡°u o¿∏B∫R¡≈Ù ty≤ <fiyÔ ı°wu Fæ* $$64$$
Ô°u˚ N°<Ì <bJ¡v≈ ˚Ù N°ÃtI J¡°u <bª<Ôw fiFÙ* J¡≤wu, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu ıÔ ≈®b°F°u* Ÿu ≈bÕw fF°∫° fiFÙ* ı° ŸJ¡w°, bæŸu FÙ <bª°≤b°fig, ÎJ¡t°` f®ÊR¡≈ ≈Ì tu*
Ÿt°ŸÙfi wS° N°Ãt° tu* fC<] J¡∑ <bZ°¿∏w Ôufiub°Ô° tF°t<w Ô°u˚ N°<Ì <bJ¡v≈ Ÿt¥F°u* Ÿu fF°∫°
fiFÙ* ı° ŸJ¡w° $$65$$ Ÿt_w ŸaJ¡v≈°u* J¡∑ ŸÙt° Ju¡ N∏w˚¥w ≈≤t ≈Ì tu* ı°u tF°fiC˚°b <bZ°¿∏w
J¡≤ ªCJu¡ Fæ*, Ÿ ≈®°›w _bR¡≈ tF°Ãt°N°ua J¡∑ Â<‹¸> tu* tu” ≈bÕw FÙ w¨d Ju¡ ŸÂ„ Fæ $$66$$
ZÙ≤°tıÙ, <ıfi tF°Ãt°N°u* J¡° <ªW ≈¿≤≈¥dÕ N°Ãt°J¡°≤ Ju¡ ≈®<wk¡Ôfi Ÿu <b„°Ô F°u y∫° Fæ, fiJ¡∑
Â<‹¸> tu* ıywg, ıÙdÕ <wfiJu¡ J¡° ¸C>J¡n°, <bT, Nt¨w, sd N°æ≤ Fı°≤°u* J¡v≈ ∫u Ÿ˚Ù Ÿt°fiR¡≈
Fæ* $$67$$ ıywg <ª∏t°`_bR¡≈ Fæ, ∫°u* ı°fiJ¡≤ ∫u ≈®tC<Ìwt<w wS° Ÿt_w ıywg tu* N°∏w≤
≈®Ã∫y°ÃtR¡≈w° Ju¡ NbÔ°uJ¡fi Ÿu N∏w#_S ıywg-b°Ôu tF°Ãt° Ÿa<b∏t∫ F°uJ¡≤ ŸbÕ` <bF°≤ J¡≤wu
Fæ* $$68$$ Ÿa<b∏t°` Ju¡ ≈¿≤_≈∏Ìfi_bR¡≈ ıywg Ju¡ <≈*ınu tu* •∫° Fu∫ N°æ≤ •∫° ≈°°Ìu∫ F°u ŸJ¡w°
Fæ ? NS°Õwg fi JC¡~> Fu∫ Fæ N°æ≤ fi JC¡~> ≈°Ìu∫ Fæ, ∫F w[bI°ua J¡° tw Fæ $$69$$ Fu ≈°≈„¥∏∫
ZÙ≤°tıÙ, ∫F Ÿt_w ıywg Ÿa<bw°ÃtJ¡ FÙ Fæ, Nw# N°≈ N∏∫w°-˚®°¿∏w J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤
ÌÙ<ıÎ $ ı°u ≈®J¡°„°ÃtJ¡ <ªwg≈®ªC≤ _bR¡≈b°Ô° w[b Fæ, bF •∫° Ã∫°yuy° N°æ≤ •∫° y®Fd
J¡≤uy° ? $$70$$ ˚¥wJ¡°ÔÙfi ≈Ì°S°u˘ tu* <J¡ŸÙ J¡∑ oh~>° fiFÙ* F°uwÙ, Nw# NI°fiÙR¡≈Ù F¿≤d°u* Ju¡ π°≤°
bwÕt°fiJ¡°ÔÙfi ı°u JC¡~> ˚¥<t Ÿu ≈vÔb°aJC¡≤≈®°∫ ≈Ì°SÕ Ã≈∏fi F°uwu Fæ N°æ≤ ˚<b‹∫ÃJ¡°ÔÙfi ı°u JC¡~>
˚¥<t Ÿu ≈vÔb°aJC¡≤R¡≈ ≈Ì°SÕ Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu Fæ*, ∫u FÙ _≈¨FdÙ Fæ*, fi ŸfJ¡° ıæŸu w[bI J¡∑ ¨<‹¸>
Ÿu Ÿa<bBq≈ Ÿu ≈®Sfi F°uw° Fæ, bæŸu FÙ N°J¡°„°<Ì w[b°u* Ju¡ NaJC¡≤ J¡∑ fi°o˘ ¿_Sw „ÆÌ, _≈„Õ N°<Ì
1218 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [≈„t ≈®J¡≤d
N∏∫ <bT∫°u* J¡° ˚Ù w[bI J¡∑ Â<‹¸> Ÿu Ÿa<bBq≈ Ÿu FÙ ≈®Sfi F°uw° Fæ $$71$$
≈®<w≈°<Ìw NSÕ J¡∑ <Ÿ<] tu* ∫C<•w fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJ¡∑ N°<Ì N°æ≤ N∏w tu* N¿_ww° Fæ fiFÙ*; ŸJ¡∑ ∫<Ì bwÕt°fi J¡°Ô tu* ∫°fiÙ
fÙª tu* JC¡~>-J¡°Ô wJ¡ ŸW° Ìu©Ù ı°∫ w°u bF Ÿa<bwg J¡° ÎJ¡ ˚®t FÙ Fæ $$72$$ ZÙ≤°t˚B, oŸ
•w NSÕ J¡° ∫C<•w≈¥bÕJ¡ tfifi Ÿu »ÙJ¡≤d J¡≤ wS° "∫F ˚°bR¡≈ Fæ N°æ≤ ∫F N˚°bR¡≈ Fæ' oŸ
≈®J¡°≤ <bJ¡v≈∫C•w t<w J¡° Ã∫°yJ¡≤ ˚°b Ju¡ f°@_bR¡≈ f®Ê tu* ≈®°›w F°uJ¡≤ N°≈ Ÿay„¥∏∫
≈®J¡°„t°fi Ÿa<bBq≈ F°u ı°oÎ $$73$$ „≤Ù≤, tfi, fC<] wS° N°Ÿ<•w Ì°uT Ÿu b<ıÕw o¿∏B∫°u* Ÿu
Δ∫CÃS°fiJ¡°Ô tu* ª°Fu J¡tÕ J¡≤u ∫° Ÿt°<@J¡°Ô tu* ª°Fu fi J¡≤u, I°fiÙ NŸay F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡tÕ ∫°
NJ¡tÕ <J¡ŸÙ Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° $$74$$ Fu tF°f°F°u, <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡°uoÕ ˚Ù tfi°u≤°≠∫ J¡∑ Ÿa≈<W∫°u*
Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ∫° fi F°ufiu ≈≤, w≠ı<fiw ŸC©Ì…#©°u* Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw°, ŸÙ ≈®J¡°≤ I°fiÙ ≈C”T
Ÿay≤<Fw tfi Ÿu J¡t°ÕfiC‹™>°fi J¡≤u, ª°Fu fi J¡≤u, w≠ı<fiw ŸC© Ì…#©°u* Ÿu <Ô›w fiFÙ* F°uw° $$75$$
N°Ãt° tu* NJ¡w°Õ≈fi N°æ≤ N˚°u•w°≈fi J¡° NfiC˚b F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d fC<] J¡°u bÙwŸay ffi° ≤F°
wS° „≤Ù≤ N°<Ì ≈J¡≤d°u* Ÿu Δ∫bF°≤ <fi≤w F°u ≤F° ˚Ù I°fiÙ ŸC©Ì…#©°ÃtJ¡ NfiCJ¥¡Ô ≈®<wJ¥¡Ô
˚°b°u* Ÿu Ÿ w≤F <Ô›w fiFÙ* F°uw°, <ıŸ w≤F tfi°u≤°≠∫ Ju¡ bæ˚b°u* Ju¡ N°yt°≈°∫°u* Ÿu NI°fiÙ <Ô›w
fiFÙ* F°uw° $$76$$ <bT∫°u* Ju¡ Ÿ°S ŸaŸyÕ Ÿu „¥∏∫ N∏w#J¡≤db°Ô° tF°Ãt° ªsC Ÿu <bT∫°u* J¡°u Ìu©
≤F° ˚Ù ∏Fu* fiFÙ* Ìu©w°, •∫°u*<J¡ ŸJ¡° <ªW w°u N∏∫` ≈≤f®Ê tua Ôy° F…N° Fæ $ <ıŸJ¡° <ªW
N∏∫` ≤Fw° Fæ, bF <bT∫ fiFÙ* Ìu©w°, ∫F f°w f°ÔJ¡ J¡°u ˚Ù I°w Fæ $$77$$ ¿bT∫Ÿay Ÿu „¥∏∫
tfib°Ô° ≈®°dÙ ŸCfiw° F…N° ˚Ù fiFÙ* ŸCfiw°, _≈„Õ J¡≤w° F…N° ˚Ù _≈„Õ fiFÙ* J¡≤w° $ oŸ NSÕ J¡∑
≈®<w≈°ÌJ¡ ZC<w ˚Ù Fæ - "N∏∫`tfi° N˚¥ba fi°Ì„Õt∏∫`tfi° N˚¥ba fi°Z°æTtg' (N∏∫` tfi° S°,
NwÎb tæ*fiu fiFÙ* Ìu©°, N∏∫`tfi° S°, NwÎb tæ*fiu fiFÙ* ŸCfi°) $$78$$ ∫F N∏∫`tfi° ∫°uyÙ ˚ÔÙ
≈®J¡°≤ Ÿ¥≥| ≤F° ˚Ù fiFÙ* Ÿ¥≥|w°, fiu` ∏tÙ<Ôw J¡≤ ≤F° ˚Ù ∏tÙ<Ôw fiFÙ* J¡≤w°, ≈Ì°S°u˘ tu* ∫°fiÙ
N≈fiu N≈fiu <bT∫°u* tu* Ÿa_J¡°≤b„ J¡tuÕ¿∏B∫°u* Ju¡ ŸaŸ¨w> F°ufiu ≈≤ ˚Ù ∫F ŸaŸ¨w fiFÙ* F°uw° $$79$$ ˚B
<ıfiJ¡° tfi N∏∫` ªÔ° y∫° Fæ, ÎuŸu N≈fiu |≤ tu* ≤Ffiub°Ôu t¥©Õ Îba N≈®°æ»t<w f°ÔJ¡, ≈„C N°<Ì
oŸ <bT∫ J¡° ∫°fiÙ Ìu© ≤F° ˚Ù fiFÙ* Ìu©w° N°<Ì •w NSÕ J¡° NfiC˚b J¡≤wu Fæ*, oŸ <bT∫ tu*
fiJ¡°u <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ J¡° <bb°Ì fiFÙ* Fæ $$80$$
ofi ≈¥b°uÕ•w b°•∫°u* Ÿu ∫F <fi‹J¡TÕ <fiJ¡Ô° <J¡ N°Ÿ<•w≈¥bÕJ¡ ≈Ì°S°u˘ J¡° NfiC˚b J¡≤fi° FÙ
f∏@fi tu* FuwC Fæ, bF N°Ÿ<•w„¥∏∫ I°fiÙ J¡°u F°uw° fiFÙ*, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
N°Ÿ<•w FÙ ŸaŸ°≤ J¡∑ J¡°≤d Fæ, N°Ÿ<•w FÙ Ÿt_w ≈Ì°S°u˘ J¡∑ FuwC Fæ, N°Ÿ<•w FÙ ≤‡∫
<bT∫°u* J¡∑ N<˚Ô°T°N°u* J¡∑ ıfiJ¡ Fæ N°æ≤ N°Ÿ<•w FÙ Ÿt_w <b≈<W∫°u* J¡∑ Ã≈°<ÌJ¡° Fæ $$81$$
Fu <fitÕÔ ZÙ≤°tıÙ, Ÿay≈¿≤Ã∫°y t°us (bwÕt°fi ÌuF N°<Ì Ÿu Ÿ‡f∏@ J¡∑ <fib¨<W) Fæ, ∫F tF<TÕ∫°u*
J¡° t∏wΔ∫ Fæ $ ŸayÃ∫°y Ÿu ı∏t (˚°bÙ ÌuF°<Ìf∏@fi) ~¥>¸> ı°w° Fæ, Nw# N°≈ ≈Ì°S°u˘ J¡° ŸaŸyÕ
~>°un ÌÙ<ıÎ N°æ≤ ıÙb∏tC•w F°u ı°oÎ $$82$$ ZÙ≤°tıÙ fiu J¡F° # N<©Ô Ÿa„∫R¡≈Ù JC¡F≤u Ju¡ <ÔÎ
„≤ÃJ¡°Ô Ju¡ b°∫CR¡≈ Fu tF°tCfiu, Ÿay <J¡Ÿu J¡Fwu Fæ* ? Fu ≈®˚°u, ∫F tCHŸu J¡<F∫u $$83$$
ŸyÕ - 93] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1219
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B, o‹¸> Îba N<fi‹¸> ≈Ì°S°u˘ J¡∑ ≈®°<›w wS° N≈®°<›w F°ufiu ≈≤
FTÕ N°æ≤ <bT°ÌR¡≈ <bJ¡°≤ Ã≈∏fi J¡≤fiub°ÔÙ t<Ôfi ı°u ∫F ≤°y°<Ì b°Ÿfi° Fæ, bFÙ Ÿay Fæ, ÎuŸ°
tC<fi J¡Fwu Fæ* $$84$$ ıÙb∏tC•w _bR¡≈b°Ôu w[bbuW°N°u* J¡°u ≈CfiıÕ∏t fi Ìufiub°ÔÙ FTÕ Îba <bT°Ì
Ì°ufi°u* Ÿu <fitÕC•w „C] b°Ÿfi° F°uwÙ Fæ $$85$$ ≤°t˚B, Ÿ „C] b°Ÿfi° J¡° ÌqŸ≤° fi°t NŸay Fæ,
oŸu N°≈ ı°<fi∫u $ bF wf ≤FwÙ Fæ, ıf wJ¡ Nb<„‹¸> ≈®°≤Æ@ J¡t°u˘ J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°u ı°w° $
Ÿ b°Ÿfi° Ÿu ı°u JC¡~> <J¡∫° ı°w° Fæ, bF ≈Cfi#ŸaŸ°≤ J¡° J¡°≤d fiFÙ* F°uw° $$86$$ ı°u ıÙb∏tC•w
_bR¡≈ Ÿu Ÿ‡≈∏fi fiFÙ* Fæ Îba ı°u ÌÙfi Îba t¥»t<w Fæ*, fiJ¡∑ b°Ÿfi° FTÕ wS° <bT°Ì ofi Ì°ufi°u* Ÿu
<tÔÙ F…oÕ ≤FwÙ Fæ, ∫F b°Ÿfi° f∏@ (ŸaŸ°≤) Ìufiub°ÔÙ F°uwÙ Fæ $$87$$ ZÙ≤°tıÙ, oŸÙ f∏@J¡°≤J¡
b°Ÿfi° J¡° ÌqŸ≤° fi°t Ÿay Fæ, ∫F ≈CfiıÕ∏t ≈®Ì°fi J¡≤wÙ Fæ, oŸ b°Ÿfi° Ÿu ı°u JC¡~> <J¡∫° ı°w°
Fæ, bF Ju¡bÔ f∏@fi J¡° FÙ FuwC F°uw° Fæ $$88$$ ZÙ≤°tıÙ, N≈fiÙ N°Ãt° tu* <bJ¡°≤ ≈æÌ° J¡≤fiub°Ôu
•w _bR¡≈ Ju¡ Ÿay J¡° Ã∫°yJ¡≤ ∫<Ì N°≈ _b_S F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fu*, w°u Δ∫bF°≤ tu* Δ∫_w F°uwu F…Î
˚Ù N°≈ ŸŸu <Ô›w fiFÙ* F°u*yu $$89$$ Fu ≤°|b, ∫<Ì FTÕ, NtTÕ Îba <bT°Ì Ÿu N°≈ N∏∫R¡≈w°
≈®°›w fiFÙ* J¡≤u*yu, w°u ≤°y, ˚∫, N°æ≤ J®¡°u@ Ÿu b<ıÕw F°uJ¡≤ NŸayR¡≈ F°u ı°∫u*yu, ∫F <fi¿ÿªw
Fæ $$90$$ Fu ≤°|b, ∫<Ì Ì…#©°u* Ÿu ÀÔ°<fi fiFÙ* J¡≤wu, ŸC©°u* Ÿu k¥¡Ô fiFÙ* ı°wu,w°u N°„°N°u* J¡∑
≈≤b„w° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ NŸay FÙ F°u ı°∫u*yu $$91$$ Δ∫bF°≤°u* Îba ŸC©-Ì…#© J¡∑ Nb_S°N°u* tu*
<bª≤d J¡≤wu F…Î ˚Ù N°≈ ∫<Ì f®ÊæJ¡≤Ÿw° ~>°unwu fiFÙ*, w°u N°≈ NŸay FÙ Fæ* $$92$$ Fu ≤°|b,
ŸabuΩ ≈Ì°SÕ <ªwg_b˚°b FÙ Fæ, I°fi F°ufiu ≈≤ bF ∫<Ì N°≈J¡°u ÎJ¡R¡≈ Ô<sw F°uw° Fæ N°æ≤ ∫<Ì
N°≈ <ıŸ Ÿt∫ ıæŸu Δ∫bF°≤ ≈®°›w F…N°, wÌfiCŸ°≤ bwÕfi J¡≤wu Fæ*, w°u N°≈ NŸay Fæ* $$93$$ Fu
Nfi|, NŸayw° FÙ <ffi° ≈¿≤Zt Ÿu <Ÿ] F…oÕ ŸC» ıÙb∏tC•w J¡∑ Nb_S° Fæ, Nw#ŸJ¡° NbÔ‡ffi
J¡≤ N°≈¡ÎJ¡R¡≈, _b_S N°æ≤ bÙw≤°y F°u ı°oÎ $$94$$ ıÙb∏tC•w°u* Ju¡ I°fi Ÿu Ÿ‡≈∏fi, t°æfib®w@°≤Ù
N°æ≤ o¿∏B∫R¡≈Ù ≈°„°u* J¡°u b„ tu* ≤©fiub°Ô° I°fib°fig N°∫Õ≈C”T t°fi, tÌ N°æ≤ t°ÃŸ∫Õ Ÿu ≤<Fw
wS° <ª∏w°≠b≤ Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤ ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$95$$ ZÙ≤°tıÙ, ˚°uy, <bsu≈ N°<Ì Ju¡ FuwC˚¥w
≈®ªC≤w≤ ≈Ì°S°u˘ Ju¡ ŸÌ° ≤Fwu F…Î ˚Ù Ÿftu* Ÿt°fi˚°b ≤©fiub°Ô° wS° f°F≤ Îba ˚Ùw≤ oh~>° Îba
∫°ªfi° N°<Ì ÌÙfiw° Ÿu „¥∏∫ N∏w#J¡≤db°Ô° ∫F tF°Ãt° ÎJ¡t°` N≈fiu bd°ÕZt°u<ªw _b°˚°<bJ¡
J®¡t-≈®°›w Δ∫°≈°≤ Ÿu ≈¨SJg¡ ÌqŸ≤° JC¡~ >˚Ù Δ∫°≈°≤ fiFÙ* J¡≤w° $$96$$ ı°u JC¡~> ˚Ù bd°ÕZt°fiCŸ°≤
≈≤‡≈≤°-≈®°›w N≈fi° J¡wÕΔ∫ ≤Fw° Fæ, ∫F I°fiÙ ŸÙ J¡° <J®¡∫°<˚<fibu„ N°æ≤ Ô°˚ J¡∑ N<˚Ô°T°
Ÿu b<ıÕw fC<] Ÿu ©uÌ ~>°unJ¡≤ NfiC‹™>°fi J¡≤w° F…N° N≈fiÙ N°Ãt° tu* ≤td J¡≤w° Fæ $$97$$ <ıŸ
≈®J¡°≤ t∏Ì≤°ªÔ≈bÕw Ÿu t<dw sÙ≤≈®ªC≤ b°¿≤ŸtCB N≈fi° _b°˚°<bJ¡ „C•Ô≈fi fiFÙ* ~>°unw°, Ÿ
≈®J¡°≤ N°≈<W ≈°J¡≤ NSb° Wt Ÿ‡≈<W ≈°J¡≤ tF°t<w w[bI N≈fi° ≈¥bÕ<Ÿ] „t, Ìt,
≈®Ÿ∏fiw°, ŸtÌ„Õfi N°<Ì _b˚°b fiFÙ* ~>°unw° $$98$$ ıæŸu ª∏Bt° J¡Ô°N°u* J¡∑ b¨<] N°æ≤ J¡Ô°N°u*
Ju¡  °Ÿ ∫° Ì∫ Îba N_wt∫ J¡°Ô tu* ÎJ¡R¡≈ ≤Fwu Fæ, bæŸu FÙ I°fiÙ Ÿ°t®°≠∫ N°æ≤ Ì¿≤Bw° N°<Ì
N°≈<W wS° Ÿ≈°Õ<Ì ∫°u<fi NSb° Ìubw°N°u* J¡∑ _b°<tw° ≈®°›w J¡≤ ©uÌ„¥∏∫ wS° FTÕ„¥∏∫ F°uJ¡≤
ÎJ¡ R¡≈ Ÿu ¿_Sw ≤Fw° Fæ $$99$$
1220 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
fwÔ°∫u y∫u Ôsd°u* Ÿu ∫C•w ıÙb∏tC<•wR¡≈Ù ŸC© J¡∑ ≈®°<›w ≤°y, πuT N°æ≤ ˚uÌb°Ÿfi° Ju¡
<bfi°„ wS° I°fi Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu ∫C•w N°Ãt<bª°≤ FÙ ≈°∫ Fæ, oŸ<ÔÎ ŸÙ J¡° ZÙ≤°tª∏BıÙ,
J¡°u ≈Ìu„ Ìu ≤Fu tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, tfi tu* ÌÙfiw° J¡°u Ã∫°y N°≈ J®¡°u@, N°Ãt° N°æ≤ Nfi°Ãt° Ju¡ ˚uÌ b fi°fi°k¡ÔJ¡
wCh~>_bR¡≈ J¡t°u˘ Ju¡ Ã∫°y≈¥bÕJ¡ N°Ãt° J¡° <bª°≤ J¡∑<ıÎ, <ıŸŸu Wt J¡°∫Õ <fi‹™> F°u ı°∫ ∫°fiÙ
Nbÿ∫ Ÿa≈°Ìfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ∫°uÀ∫ Na¿wt ≈C”T°SÕ tu* ¿_Sw F°u ı°∫ $$100$$ ZÙ≤°tıÙ, •w
N°Ãt<bª°≤ Ju¡ π°≤° ≈®°›w Ÿt°<@ Ju¡ <bÔ°Ÿ Ÿu Ÿt_w b°Ÿfi°N°u* J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu Ÿu N<w_bh~>,
Ÿt°<@yw N°Ãtw[bR¡≈ Nbÿ∫ ‹¸>Δ∫ ≈Ì°SÕ Ÿu ∫C•w wS° <bΩ° N°æ≤ N<bΩ°J¡°∫Õ Ju¡ <bfi°„ tu*
ŸtSÕ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ÌÙ›w fC<] Ÿu Ì…#©b<ıÕw <fi≤<w„∫°ÃtJ¡ ŸC©_bR¡≈ ≈≤t≈Ì J¡° NbÔaffi
J¡≤ N°≈ Nb¿_Sw F°u ı°oÎ $
≈≤t≈Ì J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu Ÿu ≈Cfi≤°b¨<W J¡∑ „aJ¡° fiFÙ* ≤F ı°wÙ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
˚B, N°≈ <k¡≤ oŸ ŸaŸ°≤ tu* ı∏t°u* Ju¡ fa@fi°u* Ÿu f] fi F°u*yu $ oŸŸu ÎJ¡t°` w[bŸ°s°ÃJ¡°≤
Ÿu FÙ N<bΩ° N°æ≤ ŸJu¡ J¡°∫ÕR¡≈ Ÿt_w NfiS°u˘ Ju¡ ≈„t Ju¡ Nfiaw≤ <fiÃ∫ <fi≤<w„∫N°fiaÌ_bR¡≈
tu* ≈®<w‹™>° F°uwÙ Fæ, ∫F <Ÿ] F…N° $$101$$
<w≤°fifub°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
o<w ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> <F∏ÌÙ˚°T°fiCb°Ì tu* ≈„t ≈®J¡≤d Ÿt°›w $
 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
N°<ÌJ¡<b ZÙtπ°vtÙ<J¡tF°tC <fi≈®dÙw 1221

ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™>
tF°≤°t°∫d ˚°y-2
(<_S<w ≈®J¡≤d N°æ≤ ≈„t ≈®J¡≤d)
≈≤tFaŸ ZÙtÌg N°fiaÌ f°u@u∏B Ÿ≤_bwÙ ≈®dÙw
"ZÙb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d' (w°Ã≈∫Õ≈®J¡°„°¶∫Δ∫°¶∫°Ÿ<Fw) J¡° <F∏ÌÙ NfiCb°Ì

ZÙ ∫°uy buÌ°∏w Ÿub° Ÿ<t<w

Ÿaw ZÙ N°Ÿ°≤°tıÙ N°Zt
Ÿaw ZÙ N°Ÿ°≤°tıÙ f°≈¥ N°Zt t°yÕ, NtÌ°b°Ì-380005. k¡°ufi # (079) 27505010-11.
N°Zt ≤°u±>, ıF°≥yÙ≤≈C≤°, Ÿ¥≤w-395005. k¡°ufi # (0261) 2772201-2.
b∏Ìu t°w≤tg ≤°u±>, ≤bÙ∏B ≤ay„°Ô° Ju¡ Ÿ°tfiu, fioÕ <ÌvÔÙ-60. k¡°ufi # (011) 25729338, 25764161.
≈uR¡f°y, y°u≤uy°≥b (≈¥bÕ), tCafoÕ- 400063. k¡°ufi # (022) 26864143-44.
e-mail : ashramindia@ashram.org web-site : www.ashram.org
”. 115.00
 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d <bT∫-Ÿ¥
≈≤tFaŸ ZÙtÌg N°fiaÌ f°u@u∏B Ÿ≤_bwÙ ≈®dÙw
ªÙ
"ZÙb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d' (w°Ã≈∫Õ≈®J¡°„°¶∫Δ∫°¶∫°Ÿ<Fw) J¡° <F∏ÌÙ NfiCb°Ì

<bT∫ Ÿ¥ªÙ
˚°y-2 II Ÿu VIII wJ¡
<_S<w ≈®J¡≤d
ŸyÕ <bT∫ ≈¨‹™> J®¡t°aJ¡
1. ≈®<Ÿ] <ª` Ÿu ıyBq≈ <ª` J¡∑ <bÔsdw° bdÕfi≈¥bÕJ¡ Ÿ°a¶∫ N°<Ì Ju¡ tw°u* J¡° ©^±>fi J¡≤ f®Êt°`w°
J¡° Ÿ°@fi $ 677
2. ∫C<•w∫°u* Ÿu _bR¡≈˚uÌb„ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° ©^±>fi J¡≤Ju¡ Nb<„‹¸> ≈¥d°Õfi∏Ì_bR¡≈t°` J¡∑ ¿_S<w
J¡° bdÕfi $ 681
3. ıyw J¡∑ <bbwÕR¡≈w° J¡° _S°≈fi J¡≤Ju¡ f°u@Â<‹¸> Ÿu ŸJu¡ f°@ J¡° ≈®Ì„Õfi wS° NI ≈C”T J¡∑ Â<‹¸>
tu* ıyw J¡∑ Nfi∏ww° J¡° bdÕfi $ 684
4. o¿∏B∫∫C•w tfi FÙ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° t¥Ô Fæ, ŸJ¡° Ÿt¥Ô h~>uÌ F°ufiu ≈≤ Âÿ∫ J¡° NŸa˚b Ìu©fiu
Ÿu ıyw „¥∏∫ F°u ı°w° Fæ, ∫F J¡Sfi $ 687
5. ˚¨yC M¡<T Ju¡ Ÿt°<@_S F°ufiu ≈≤ ≈bÕw ≈≤ ©uÔ ≤Fu „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©fiu ≈≤ t°uFb„ ≈®°›w
N›Ÿ≤°u˚°b J¡° bdÕfi $ 689
6. „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° tfi Ÿu _byÕ tu* ytfi, bF°≥ ≈≤ o∏B J¡° ∏Fu* Ÿ‡t°fi Ju¡ Ÿ°S N≈fiu ŸtÙ≈ tu* fæ™>°fi° $ 690
7. _byÕ tu* „CJ®¡ J¡° ≈Cfi# N≈fiÙ <≈®∫° J¡°u Ìu©fi° N°æ≤ ≈≤_≈≤ Ju¡ ≈®ut°<@•∫ Ÿu Ì°ufi°u* J¡° Ÿayt F°ufi° $ 691
8. _byÙÕ∫ <b<b@ ŸC©°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ Nfi∏w≤ ˚¥Ô°uJ¡ tu* N°∫u F…Î „CJ®¡ J¡° b°Ÿfi°b„ NfiuJ¡ ı∏t°u* J¡° wS°
w≈¿_bw° J¡° bdÕfi $ 693
9. ˚¨yC M¡<T Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ¿_Sw t¨w≈®°∫ „CJ®¡ „≤Ù≤ Ju¡ ≈wfi N°æ≤ Ÿ¥©fiu J¡° bdÕfi $ 695
10. ≈C` J¡° „≤Ù≤ Ìu© ˚¨yCıÙ J¡° J¡°Ô Ju¡ ≈®<w J®¡°u@ b J¡°Ô J¡° N°Ãt<bΩ° Ÿu ˚¨yCıÙ J¡°u f°u<@w J¡≤fi° $ 696
11. tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ ∫°uyÂ<‹¸> Ÿu ˚ÔÙ˚°≥<w ≈C`b¨W°aw ≈®Ì„Õfi Ÿu wS° J¡°Ô Ju¡ Ÿab°Ì Ÿu ıyw J¡∑ ¿_S<w tfi
J¡° ©uÔ Fæ, ∫F bdÕfi $ 700
12. ŸtCB N°æ≤ w≤ay Ju¡ ‹¸>°∏w Ÿu ≈®°›w F…oÕ N°Ãt°<bJ¡°¿≤w° Ju¡ b°≤d≈¥bÕJ¡ t°uF Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ <b<ª`w°
J¡∑ <bbwÕR¡≈w° J¡° bdÕfi $ 706
13. tfi J¡∑ „<•w∫°u* J¡° bdÕfi J¡≤Ju¡ ˚¨yC N°æ≤ J¡°Ô J¡° „CJ®¡ Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ı°fiu Ju¡ <ÔÎ ™>fi° $ 707
14. Ÿtay° fiÌÙ Ju¡ <J¡fi°≤u ≈≤ ı°J¡≤ J¡°Ô N°æ≤ ˚¨yC M¡<T J¡° „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u Ÿt°<@ Ÿu ıy°fi°, ≈¥bÕ b¨W°∏w
J¡° _t≤d <ÌÔ°fi° N°æ≤ bF°≥ Ÿu N°fiu J¡∑ oh~>° J¡° bdÕfi $ 709
15. ≈¥bÕ„≤Ù≤ J¡°u Ìu© „CJ®¡ J¡° <bÔ°≈ wS° <bÔ°≈ tu* FuwC <b„uT J¡Sfi≈¥bÕJ¡ „≤Ù≤ Ju¡ _b˚°b J¡° bdÕfi $ 711
16. J¡°Ô Ju¡ ªÔu ı°fiu ≈≤ J¡°Ô J¡∑ N°I°fiCŸ°≤ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° N≈fiu „≤Ù≤ tu* ≈®bu„ J¡≤fi° wS° fiJ¡∑ ÌæÃ∫°u*
J¡∑ yC”w° N°æ≤ ıÙb∏tC<•w J¡° bdÕfi $ 715
17. „C] <ªW°u* J¡∑ ŸÃ∫ŸaJ¡v≈w° J¡° bdÕfi $ 717
18. t<Ôfi <ªW°u* J¡° t<Ôfi <ªW°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@, ı°y®w N°<Ì Nb_S°N°u* Ju¡ „°u@fi Ÿu <ª∏t°`≈¿≤„uTR¡≈
„C<] J¡° Ô°˚ N°æ≤ I°fiÙ J¡∑ t°us≈®°<›w J¡° bdÕfi $ 720
19. ≈°Ÿfi°N°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ k¡Ô J¡∑ ≈®°<›w, I°fi°u≈°∫ Ÿu ŸÃ∫ N°Ãt° tu* Nb_S°fi N°æ≤ ı°y®w, _b›fi, ŸCTC<›w
wS° wC≤Ù∫ Nb_S° tu* ¿_S<w J¡° bdÕfi $ 729
 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d III
20. ŸaŸ°≤ ŸÃ∫ N°Ãt° J¡° NbÔ‡ffi fi J¡≤fiub°ÔÙ <ªW J¡∑ ˚®°¿∏w Fæ, ŸÃ∫ N°Ãt° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤fiu
≈≤ w°u <ªW N°æ≤ ŸaŸ°≤ N°Ãt° FÙ Fæ, ∫F bdÕfi $ 733
21. <b„C] ≈C”T tu* J¡v≈J¡ J¡° N˚°b F°ufiu Ÿu tfi J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* F°uwÙ N°æ≤ N<b„C] tu* tfi J¡∑ <Ÿ<]
F°ufiu Ÿu NfiuJ¡ tw-tw°∏w≤°u* J¡∑ J¡v≈fi°Î≥ F°uwÙ Fæ*, ∫F J¡Sfi $ 734
22. » f°u@ F°ufiu ≈≤ Ÿf Ì°uT°u* Ju¡ fi°„, tfi J¡∑ ≈®Ÿ∏fiw° b <b„C] N°Ãtw[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡° bdÕfi $ 740
23. I°fiÙ J¡° „≤Ù≤R¡≈Ù fiy≤ tu* ≤°≠∫bdÕfi, N°Ÿ<•w≤<Fw ŸÌg˚°uy°u* Ÿu <bfi°uÌ N°æ≤ tfi°uı∫R¡≈Ù ŸC© Ju¡
Ì∫ J¡° bdÕfi $ 743
24. oa¿B∫°u* J¡∑ ≈®fÔw°, fi ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ ≈°∫ b fiŸu ≈®Ÿ°Ì Îba f°u@ π°≤° b°Ÿfi°s∫ J¡° bdÕfi $ 748
25. Ìubw°N°u* π°≤° „‡f≤ Ju¡ Ÿufi°≈<w∫°u* J¡∑ FÃ∫°; Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> fi°tJ¡ Ÿufi°≈<w∫°u* J¡∑ Ã≈<W
N°æ≤ fiŸu Ìubw°N°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu J¡∑ N°„° J¡° bdÕfi $ 750
26. Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S ≈°w°Ô Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> N°<Ì Ju¡ |°u≤ Ÿay®°t J¡° bdÕfi $ 753
27. Ì°t, Δ∫°Ô N°æ≤ J¡¸> Ÿu ≈≤°<ıw F°uJ¡≤ „≤d tu* N°∫u F…Î Ìubw°N°u* Ÿu f®Ê°ıÙ J¡° <ª≤J¡°Ô wJ¡ b°Ÿfi°
b¨<]R¡≈ ÌæÃ∫b@°u≈°∫ J¡Sfi $ 757
28. <bZ°t J¡°u ≈®°›w F…Î Ìubw° N°æ≤ Ì°fib°u* J¡°, b°Ÿfi°uÌ∫ F°ufiu wJ¡ <ª≤J¡°ÔÙfi ∫C] J¡° ≈Cfi# <b_w°≤
Ÿu bdÕfi $ 759
29. Ì°t N°<Ì Ju¡, <ı∏Fu* Ìubw°N°u* Ju¡ ≈®∫Ãfi Ÿu ÌuF°<˚t°fi ≈®°›w F°u y∫° S°, ∫C] tu* <bT°Ì J¡°, wÌfi∏w≤
≈Ô°∫fi N°æ≤ ≈≤°ı∫ J¡° bdÕfi $ 762
30. ≈°w°Ô tu* ∫t≤°ı Ÿu ıÔ°∫u y∫u Ì°t N°<Ì J¡∑ J¡°ÿtÙ≤ Ìu„ tua t~>ÔÙ F°ufiu wJ¡ ı∏t-≈≤a≈≤°N°u* J¡° bdÕfi $ 764
31. NFaJ¡°≤ Ÿu NSÕF°<fi N°æ≤ NfiSÕ ≈®°<›w J¡FJ¡≤ Ì°t°<Ì J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW° J¡° <fi≤°J¡≤d $ 765
32. t~>ÔÙ N°æ≤ Ÿ°≤Ÿ Ju¡ ı∏t J¡∑ ≈®°<›w Ÿu <b∫C•w¡F…Î Ì°t N°<Ì J¡∑ ≤°ıtFÔ tu* th~>≤ N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u*
tu* I°fi ≈®°›w J¡≤ tC<•w J¡° bdÕfi $ 769
33. „C˚ Ωt, Ÿ°@C N°æ≤ ŸÃ„°˜ Ju¡ t°F°Ã‡∫ J¡° bdÕfi wS° NFaJ¡°≤ J¡∑ f∏@J¡w° N°æ≤ ŸJu¡ Ã∫°y Ÿu
tC¿•w ≈®°<›w J¡° bdÕfi $ 774
34. ˚Ùt, ˚°Ÿ N°æ≤ » π°≤° <~>∏fi-<˚∏fi F…Î Ìubw°N°u* Ÿu ≈®°<SÕw ˚yb°fi F¿≤ J¡° „‡f≤ J¡°u t°≤fi° N°æ≤
b°Ÿfi°≤<Fw fiJ¡° tC•w F°ufi° $ 780
35. <ªW J¡∑ „°¿∏w Ju¡ ≈°∫ J¡° N°æ≤ ˚°uyuh~>° Ju¡ Ã∫°y J¡° bdÕfi, ı°u <J¡ ŸÃŸay<w, <bbuJ¡ N°æ≤ N°Ãtf°u@
Ÿu Ã≈∏fi Ÿt°<@ Ÿu ≈®°›w F°uw° Fæ $ 783
36. N≈fiu-N°≈ ¿_Sw NŸ•w FÙ <ªwg J¡∑ ŸbÕ` ¿_S<w Fæ wS° <ªwg J¡∑ FÙ ŸbÕ` ¿_S<w Ÿu Ÿa≈¥dÕ ≈Ì°S°u˘
J¡∑ ¿_S<w Fæ, fiJ¡∑ ≈¨SJg¡ ¿_S<w fiFÙ* Fæ, ∫F bdÕfi $ 789
37. N<bΩ°, J¡°t N°æ≤ J¡tÕ Ÿu N°Ãt° Ju¡ Nfi°Ãt˚°b J¡∑ ≈®°<›w, wÌfi∏w≤ I°fi J¡°, tfi J¡° N˚°b N°æ≤
<fi‹J¡tÕw° Ÿu _bR¡≈°b¿_S<w J¡° bdÕfi $ 792
38. NŸay N°Ãt° J¡°u ı°u fiFÙa ı°fiw°, ŸJu¡ tfi Ju¡ Ÿay Ÿu J¡w¨ÕÃb wS° N°Ãtw[bI°fiÙ Ju¡ NJ¡w°Õ N°æ≤
N˚°u•w° F°ufiu Ÿu f∏@ Ju¡ N˚°b J¡° bdÕfi $ 794
39. f®Ê J¡∑ ŸbÕ„<•ww°, ZÙ≤°tıÙ Ju¡ t°uF J¡° <b_w°≤, fiJu¡ f°u@ Ju¡ <ÔÎ ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ <bª°≤ N°<Ì
J¡° bdÕfi $ 798
40. <b<b@ ıÙb°u* J¡∑ ≈°<@∫°u* π°≤° Ã≈<W, ıÙb°u* wS° fiJ¡∑ ≈°<@∫°u* Ju¡ f®Ê˚°b J¡° <b_w¨w bdÕfi $ 802
41. N<fibÕªfiÙ∫, <ª<J¡ÃŸ° Ju¡ ∫°uÀ∫, N<b<ª∏Ã∫ N°æ≤ <tØ∫° t°∫° J¡Ôfi° N°<Ì <b„uT @t°u˘ J¡° t¥Ô Fæ,
∫F bdÕfi $ 805
IV ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
42. Nfiaw„<•w f®Ê Ju¡, b°Ÿfi° J¡∑ |fiw° Ju¡ J®¡t Ÿu, ıÙb˚°b J®¡t J¡° bdÕfi $ 809
43. ıÙb°u* J¡∑ J¡tÕy<w J¡° <b_w°≤ Ÿu bdÕfi Îba <bbuJ¡ N°<Ì Ju¡ NÃ∫∏w Ì…ÔÕ˚ F°ufiu Ÿu <J¡∏FÙ*-<J¡∏FÙ* J¡∑ tC<•w
F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $ 813
44. tC¿•w N°æ≤ ≈®Ô∫ tu* Ÿt°fiw° F°ufiu ≈≤ ˚Ù ofi Ì°ufi°u* tu* <bÔsdw° J¡° J¡Sfi Îba <b≤a<ªR¡≈ ıÙb Ju¡ „≤Ù≤-
y®Fd J®¡t J¡° J¡Sfi $ 816
45. tfi J¡° J¡°∫Õ J¡˚Ù Ÿhª° fiFÙ* F°uw°, J¡°≤d <J¡ tfi°u≤S N°<Ì tu* ÎuŸ° Ìu©° y∫° Fæ; oŸ<ÔÎ tfi°ut∫ F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d ıyw NŸwg Fæ, Ÿwg FÙ Ÿwg Fæ, ∫F bdÕfi $ 820
46. <ıfi yCd°u* Ÿu ŸaŸ°≤ tu* <bF°≤ J¡≤w° F…N° ˚Ù <fitÀfi fiFÙ* F°uw° N°æ≤ ı°u ıÙb∏tC•w Ô°uy°u* tua ¿_Sw Fæ,
fi yCd°u* J¡° ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ <ÔÎ ≈Ìu„ $ 825
47. NwÙw, ˚°bÙ N°æ≤ bwÕt°fi J¡≤°un°u* f®Ê° N°æ≤ f®Ê°^±>°u* J¡° wS° <fi∫w N°æ≤ N<fi∫w J®¡tb°Ôu Ìubw° N°<Ì
J¡° bdÕfi $ 827
48. ˚°uy N°<Ì J¡∑ Ô°ÔŸ° J¡∑ <fi∏Ì°, Ì°„¥≤ J¡∑ Ã≈<W N°æ≤ ≈®Ÿ∏fi F…Î N<ÀfiÌub Ÿu fiJ¡°u b≤ ≈®°<›w $ 833
49. „°©°, ≈vÔb, ≈C‹≈, k¡Ô N°æ≤ ≈<s∫°u* Ÿu tfi°uF≤ J¡Ì‡f b¨s J¡° Ã≈®us° N°<Ì NÔaJ¡°≤°u* Ÿu bdÕfi $ 836
50. Ÿ J¡Ìaf-b¨s J¡∑ ª°u¸>Ù ≈≤ fæ™>u Ì°„¥≤ π°≤° Ìu©Ù y∫Ù <Ì„°R¡≈Ù b<fiw°N°u* J¡° yCd°u* Ju¡ Ÿ°S bdÕfi $ 838
51. t°fi<ŸJ¡ ∫I°u* Ÿu Ì°„¥≤ J¡° N°Ãtf°u@, bfiÌubÙ tu* ≈C`°uÃ≈<W N°æ≤ ≈C` Ju¡ <ÔÎ I°fi ≈®Ì°fi $ 839
52. ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w <bÿb <tØ∫° FÙ Fæ ∫F Ÿ¥<ªw J¡≤fiu J¡∑ oh~>° Ÿu ©°uÃS≤°ı° ª<≤w J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤Ju¡
bdÕfi $ 840
53. ıyw ŸaJ¡v≈ Ÿu J¡¿v≈w Fæ, oŸ NSÕ tu* ‹¸>°aw˚¥w ©°uÃS ≤°ı° Ju¡ ≈°¶∫°fi Ju¡ w°Ã≈∫Õ J¡° bdÕfi $ 842
54. ŸaJ¡v≈ J¡∑ ıæŸu Ã≈<W F°uwÙ Fæ, ıæŸu ŸJ¡° _bR¡≈ Fæ, ıæŸu bF |fiw° J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ N°æ≤ <ıŸ
≈°∫ Ÿu ŸJ¡° h~>uÌ F°uw° Fæ, ofi ŸfJ¡° bdÕfi $ 846
55. ≈¥<ıw ZÙb<Ÿ‹™> J¡° Ì°„¥≤ Ju¡ Ÿ°S b°w°ÕÔ°≈, J¡Ì‡f „°u˚° J¡° Ì„Õfi N°æ≤ ≈®°w#J¡°Ô ytfi $ 851
56. ın J¡∑ ŸW° N°æ≤ NŸW° J¡° wS° „C] ªuwfi Ju¡ J¡w¨ÕÃb, NJ¡wÕ¨Ãb J¡° <bª°≤ J¡≤ Âÿ∫ tau w°Ì°Ã‡∫
ŸaŸy°Õº∫°ŸR¡≈ N°_S° J¡° ŸbÕS° <fib°≤d $ 853
57. ZÙ≤°tªaBıÙ Ju¡ ≈®ÿfi J¡° NfibŸ≤, b°Ÿfi° Ju¡ Ã∫°y J¡° J®¡t N°æ≤ ÎJ¡t°` b°Ÿfi°Ã∫°y Ÿu ≈®<Ÿ] F…Î Ô°uy°ua
J¡∑ ≈®„aŸ° $ 858
58. ≈¥dÕ ≈Ì tu* N°”» F…Î ≈C”T Ju¡ Ÿb°ÕÃtÃb J¡° f°u@ J¡≤°fiub°ÔÙ J¡ª y°S° J¡° ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ π°≤° ZÙ≤°tªaBıÙ
J¡°u ≈Ìu„ $ 864
59. <bT∫°u* J¡∑ <fi#Ÿ°≤w°, f®Ê° Ju¡ ŸaJ¡v≈ Ÿu ıyw J¡∑ ≤ªfi°, f®Ê° J¡∑ <fibuÕÌ Ÿu <bZ°¿∏w N°æ≤ „°˜ Ÿ¨<‹¸>
J¡° bdÕfi $ 865
60. f®Ê° Ÿu Ã≈∏fi F…Î ıÙb°u* Ju¡ ÌuF y®Fd Ju¡ J®¡t J¡° N°æ≤ ≈®@°fiR¡≈ Ÿu I°fi Ju¡ ˚°ıfi Ÿ°¿[bJ¡ ıÙb°u* Ju¡
ÌuF y®Fd Ju¡ J®¡t J¡° bdÕfi $ 871
61. tC<•w Ju¡ ∫°uÀ∫ ≤°ıŸŸ°¿[bJ¡ Ô°uy°u* J¡∑ ≈®„aŸ° N°æ≤ fiJu¡ <bbuJ¡ bæ≤°À∫ Ju¡ J®¡t J¡° ≈Ìu„ $ 873
62. ZÙ≤°tª∏BıÙ tu* „°˜°u•w Ÿf yCd°ua-ŸÙ Ÿt¨<] J¡° J¡Sfi N°æ≤ N@t ≈C”T J¡∑ ˚Ù ŸÃŸay N°æ≤ ≈°æ”T
Ÿu Wt ¿_S<w J¡° ≈®<w≈°Ìfi $ ≈„t ≈®J¡≤d 875
1. tº∫°ÖJ¡°Ô J¡∑ „a©ºb<fi Ÿu Ÿ˚° Ju¡ ÃS°fi J¡° bdÕfi wS° b<Ÿ‹™>ıÙ J¡° N°<ÖJ¡J¨¡Ã∫ N°æ≤ ≤°<` tu*
<bÿb°<t`ıÙ Ju¡ Ÿ°S ¿_S<w $ 878
2. N°<ÖJ¡ J¡t°ÕfiC‹™>°fi, ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡° ŸCfiÙ F…oÕ b°w°ÕN°u* J¡° <ª∏wfi wS° ŸCfiu F…Î ≈Ì°S°u˘ tu* <_S≤w°
Ju¡ <ÔÎ fC<] N°<Ì J¡∑ ≈®°SÕfi° J¡≤fi° $ 881
 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d V
3. ≈®°w#J¡°Ô _fi°fiy¨F tu* N°∫u F…Î ZÙ≤°tª∏BıÙ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ J¡° Ÿ˚°-y¨F tu* ı°fi° N°æ≤
Ÿ˚° J¡° N°≤‡˚ $ 884
4. ≤°ı° Ì„≤SıÙ J¡° ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ b°•∫°u* J¡∑ ≈®„aŸ° J¡≤fi° wS° ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ bªfi Ÿu ZÙ≤°tªaBıÙ
π°≤° <ª¿∏ww ≈Ì°S°u˘ J¡° NfiCb°Ì $ 885
5. N<bbuJ¡ Ÿu f»Ù F…oÕ tfi°ut°`R¡≈Ù ıyw-Ÿ¨<‹¸> J¡∑ <fib¨<W Ju¡ ≈°∫ J¡° J®¡t $ 887
6. ≈FÔu J¡tÕy<w∫°u* J¡°u J¡FJ¡≤ ıÙb∏tC<•wR¡≈ N¿∏wt ı∏tb°Ô°u* J¡∑ ıÙb∏tC<•w Ju¡ <ÔÎ yCd ≈®°<›w tua
Ÿ°@°≤d J®¡t J¡° J¡Sfi $ 892
7. N≈fiu <bª°≤ Ÿu JC¡~> Δ∫CÃ≈∏fi <ªWb°Ôu ≈C”T°u* J¡∑ N°J¡°„ Ÿu k¡Ô≈wfi ıæŸu I°fi≈®°¿›w J¡° bdÕfi $ 893
8. bŸ∏w M¡wC tua ≈bfi tu* <bF°≤ J¡≤ ≤Fu ZÙıfiJ¡ıÙ fiu <Ÿ]°u* π°≤° yÙw „C˚-ÿÔ°uJ¡ ŸCfiu, ∫F bdÕfi $ 894
9. ∫F ŸCfiJ¡≤ <fibuÕÌ Ÿu |≤ N°∫u F…Î ≤°ı° J¡° NS°u˘ Ju¡ t¥Ô J¡°≤d Ju¡ <bª°≤ Ÿu tfi J¡° <fidÕ∫ J¡Sfi $ 896
10. tº∫°ÖJ¡°Ô Ju¡ J¨¡Ã∫°u* tua ≈®b¨W F°ufiu Ju¡ <ÔÎ π°≤≈°Ô π°≤° ≈®°SÕfi° J¡≤fiu ≈≤ ˚Ù ≤°ı° ıfiJ¡ J¡° t°æfi F°uJ¡≤
<bª°≤ J¡≤fi° $ 901
11. N°<ÖJ¡ J¡°∫Õ J¡°u J¡≤ ªCJu¡ ≤°ı° J¡° ≤°<` Ju¡ Naw tu* NfiuJ¡°u* <b<ª` <bbuJ¡°u* Ÿu N≈fiu ¿ªW J¡° ≈®f°u@fi $ 903
12. ≤°ı° ıfiJ¡ J¡∑ ıÙb∏tC<•wR¡≈ Ÿu ¿_S<w b <bª°≤ wS° ≈®I° Ju¡ <b<ª` tF°Ã‡∫ J¡° bdÕfi $ 904
13. ıfiJ¡ Ju¡ <bª°≤ J¡°u Ì°F≤d ffi°J¡≤ <ªW Ju¡ ≈®„tfi Ju¡ ≈°∫°u* J¡° ∫C¿•w∫°u* π°≤° <b_w¨w bdÕfi $ 907
14. <b<b@ ∫°u<fi∫°u* tu* Ì…#© ≈° ≤Fu, ≈Ìu„ Ju¡ N∫°uÀ∫ Ô°uy°u* J¡∑ ≈us° J¡≤ ≈Ìu„ Ju¡ ∫°uÀ∫ Ô°uy°u* Ju¡ <ÔÎ tfi
Ju¡ t°ıÕfi Ju¡ ≈°∫ J¡° bdÕfi $ 917
15. <ªWw° J¡°u ≈®°›w F…N° N°Ãt° <ıŸŸu ŸaŸ°≤ tu* f≥@w° Fæ, NfiSÕfÙı°u* Ÿu ≈¥dÕ Ÿ w¨‹d° J¡° bdÕfi $ 923
16. º∫u∫-Iu∫˚uÌ Ÿu b°Ÿfi° Ã∫°y J¡° bdÕfi, ŸŸu ıÙb∏tC•w N°æ≤ <bÌuF°u* Ju¡ Ôsd J¡° J¡Sfi $ 925
17. <ıŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ <fiÿª∫°u* Ÿu ∫C•w ıÙb∏tC•w ≈C”T f∏@fi tu* fiFÙ* ≈nw° N°æ≤ NI fa@fi tu* ≈nw° Fæ, fiJu¡
<b˚°y J¡° ≈Cfi# bdÕfi $ 927
18. <ıŸ ¿_S¿w tu* ¿_Sw ≈C”T ŸaŸ°≤ tu* Ì…#©Ù fiFÙ* F°uw°, Ÿ ¿_S<w J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡
<ÔÎ ≈Ìu„ $ 929
19. ≈¥b°uÕ•w J¡Sfi J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ≈C^∫ N°æ≤ ≈°bfi Ju¡ N°¶∫°fi J¡° bdÕfi, <ıŸtu* ≈C^∫ fiu <≈w¨„°uJ¡°wÕ ≈°bfi
J¡°u I°fi°u≈Ìu„ <Ì∫° $ 934
20. ≈C^∫ π°≤° ≈°bfi Ju¡ wS° N≈fiu fi°fi° ∫°u<fi∫°u* tu* ı∏t°u* J¡° „°uJ¡-t°uF J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ bdÕfi $ 936
21. w¨‹d°R¡≈Ù ≈°„ J¡° s∫ FÙ t°us Fæ, N°„° Ÿu <ªWb¨<W∫°≥ F°uwÙ Fæ*, <fi≤°„ N°æ≤ N≈fiu Ÿu ≈¥dÕ ≈C”T J¡∑
_bw#tC<•w F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $ 939
22. f<Ô Ju¡ N°¶∫°fi Ju¡ <ŸÔ<ŸÔu tu* ≈°w°Ô J¡° bdÕfi wS° fÔÙ Ju¡ ≤°≠∫ J¡° N°æ≤ bæ≤°À∫ Ÿu tu” Ju¡ <„©≤
≈≤ <bª°≤ J¡° bdÕfi $ 941
23. <ªW-ı∫ J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ≤°ıt∏`Ù Ju¡ ≈°¶∫°fi J¡° N°æ≤ t∏`Ù Ju¡ N≈®<wπ∏π <b≈CÔ fÔ J¡° bdÕfi $ 944
24. ≤°ı° Ju¡ Ì„Õfi tu* ≈°∫˚¥w bæ≤°À∫ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿ Ì…‹¸> ta`Ù ≈≤ <bı∫ ≈®°¿›w Ju¡ ≈°∫ J¡° bdÕfi $ 946
25. Ÿ∏ÌuF J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ <ª∏wfi J¡∑ oh~>° Ÿu f<Ô Ju¡ ⁄Ì∫ tu* <bbuJ¡R¡≈Ù ª∏Bt° Ju¡ „C˚°uÌ∫
J¡° bdÕfi $ 951
26. _t¨<w Ÿu f<Ô Ju¡ ŸtÙ≈ y∫u F…Î „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ f<Ô Ju¡ ≈®<w w[bI°fi°u≈Ìu„ J¡° N°æ≤ wÌfi∏w≤ N°J¡°„ytfi
J¡° bdÕfi $ 953
27. „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ π°≤° ≈<Ì‹¸>t°yÕ Ÿu <bª°≤ J¡≤ ≤Fu f<Ô J¡∑ ªæw∏∫ ≈¥d°Õfi∏Ì tu* <bZ°¿∏w Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡
¿_S<w J¡° bdÕfi $ 954
VI ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
28. f<Ô J¡°u <fiÿªu‹¸ Ìu©J¡≤ Ì…#<©w F…Î Ì°fib°u* π°≤° „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡° _t≤d N°æ≤ fiJ¡° f<Ô J¡∑ ¿_S<w
J¡FJ¡≤ Ì°fib°u* J¡° „°uJ¡ Ìq≤ J¡≤fi° $ 957
29. ıÙb∏tC•w f<Ô J¡∑ ≤°≠∫Ÿ‡≈<W N°æ≤ ≈°w°Ô tu* f∏@fi J¡° bdÕfi Îba ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ <ÔÎ f<Ô
Ju¡ Ÿt°fi ≈¥dÕ≈Ì tu* <_S<w J¡° ≈Ìu„ $ 958
30. <F≤^∫J¡<„≈C J¡° ≈≤°J®¡t, ≈®á°Ì N°<Ì ≈C`°u* J¡∑ Ã≈<W, fi¨<Ÿ*F π°≤° b@ N°æ≤ „°uJ¡≈¥bÕJ¡ N°æºbÕÌæ<FJ¡
<J®¡∫° $ 962
31. ≈®á°Ì J¡° ZÙF¿≤ Ju¡ ≈≤°J®¡t J¡° <ª∏wfi, N°ÃtÙ∫°u* Ju¡ J¡v∫°d J¡° <bª°≤ N°æ≤ ˚ybÌg˚<•w Ÿu ˚ybÌg˚°b
J¡° bdÕfi $ 964
32. ≈®á°Ì J¡° <b‹dC J¡∑ t°fiŸ≈¥ı° N°æ≤ NŸC≤°u* Ju¡ Ÿ°S f°fl ≈¥ı° J¡≤fi° N°æ≤ Ÿu ŸCfiJ¡≤ N°ÿª∫Õ tu* ≈nu
F…Î Ìubw°N°u* J¡° ˚yb°fi <b‹dC Ÿu ≈¥~>fi° $ 968
33. F¿≤˚<•w Ÿu ≈®á°Ì Ju¡ <bbuJ¡ N°<Ì yCd°u* J¡° Ì∫ b ≈®Ÿ∏fi F…Î F¿≤ J¡°u N≈fiu N°yu Ìu©J¡≤ _wC<w $ 969
34. ZÙF¿≤ Ju¡ b≤ Ÿu ŸC<bª°≤ J¡°u ≈®°›w J¡≤ wS° Nfi°ÃtbyÕ J¡° Ã∫°y J¡≤ ≈®á°Ì J¡° N≈fiu N<πwÙ∫
Ÿ<hªÌ°Ãt_bR¡≈ J¡° Ì„Õfi $ 971
35. Ÿ°s°ÃJ¨¡w N°Ãt° J¡° tfi tu* <bª°≤J¡≤ N°æ≤ ≈®d°t J¡≤ ŸJu¡ fÔ Ÿu ıÙwu y∫u f∏@fi°u* J¡° NfiCŸ∏@°fi
J¡≤ ≈®á°Ì J¡° ≈®Ÿ∏fi F°ufi° $ 979
36. Ì…ÔÕ˚ N°Ãt° J¡°u ≈®°›wJ¡≤ f°≤-f°≤ ≈®d°t J¡≤ ≤Fu ≈®á°Ì J¡° N°Ãt° J¡∑ _wC<w, N<˚fi∏Ìfi N°æ≤ ıæŸu
<≈®∫° <≈®∫ Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡°∏w tu* ≤td J¡≤wÙ Fæ bæŸu FÙ N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S ÎJ¡°∏w tu* ≤td J¡≤fi° $ 985
37. ≈®á°Ì Ju¡ ≈Cfi# Ÿt°<@_S F°uufiu ≈≤ fi°∫J¡≤<Fw, NwÎb Ì_∫CN°u* π°≤° sw-<bsw Ì°fibfiy≤ J¡∑ Ì…ÌÕ„°
J¡° bdÕfi $ 991
38. ıywg J¡∑ Δ∫b_S° J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ FuwC ÌæÃ∫JC¡Ô Ju¡ ≤s°SÕ ≈®á°Ì Ju¡ ≈®f°u@fi Ju¡ <ÔÎ F¿≤ J¡∑ <ª*w° J¡° bdÕfi $ 993
39. ≈°w°Ô tua ı°J¡≤ „a©ºb<fi Ÿu ≈®f°u<@w ≈®®á°Ì Ÿu ˚yb°fi J¡° J¡v≈≈∫˘w ≤°≠∫ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Ffi° $ 995
40. ŸÌuF F°uw° F…N° ˚Ù <bÌuF N°æ≤ J¡tÕ≈≤°∫d F°uw° F…N° ˚Ù JC¡¸>_S I°fiÙ <ıŸ J®¡t Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤u, Ÿ
J®¡t J¡° ≈®<w≈°Ìfi $ 998
41. ˚yb°fi J¡° _b°I°bwÙÕ ÌæÃ∫≤°ı ≈®á°Ì Ÿu Ÿ≈¿≤b°≤ ≈¥ı° y®Fd J¡≤ ÌæÃ∫≤°≠∫ tu* N<˚TuJ ≈¥bÕJ¡ b≤ Ìufi° $ 1000
42. ˚yb°fi <b‹dC J¡° ≈Cfi# sÙ≤Ÿ°y≤ tu* ytfi, N°¶∫°fi J¡° Wt k¡Ô N°æ≤ Ÿt°<@ Ÿu ıÙb∏tC•w°u* Ju¡ Δ∫CÃS°fi
tu* FuwC J¡° bdÕfi $ 1003
43. ∫Ω<≈ I°fi oÕÿb≤ Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu ÔU∫ Fæ wS°<≈ oÕÿb≤ ≈≤ ˚°≤ Ìufi° ™>ÙJ¡ fiFÙ* $ N≈fiu ≈°æ”T π°≤° o¿∏B∫°u*
J¡°u b„ tu* J¡≤fiu Ÿu I°fi ≈®°›w F°uw° Fæ, ∫F bdÕfi $ 1005
44. tfi J¡∑ <fi≤°„w° J¡∑ <Ÿ¿] FuwC Âÿ∫ J¡∑ Δ∫SÕ Ì…#©_bR¡≈w° J¡° y°<@ Ju¡ N°¶∫°fi tu* <b_w°≤ Ÿu ≈®Ì„Õfi $ 1008
45. y°<@ J¡° <˚ÔfiÙ Ju¡ y˚Õ tu* ı∏t, <J¡≤°w ¿_S<w N°æ≤ J¡∑≤≈C≤ tau ≤°≠∫ ≈®°<›w J¡° bdÕfi $ 1010
46. Ÿu ÌqŸ≤u ª°^±>°Ô Ÿu ª°^±>°Ô ı°fiJ¡≤ Ô°uy°u* Ju¡ N<Àfi tu* ≈®bu„ J¡≤fiu ≈≤ ŸJ¡° ˚Ù N<Àfi tu* ˚_t F°ufi°
N°æ≤ y°<@ J¡° ≈®fC] F°ufi° $ 1013
47. N¿w<S Ÿu N≈fi° ≈¥b°uÕ•w J¡∑≤≤°ı b¨W°∏w ŸCfi J¡≤, _b∫a bF°≥ ı°J¡≤, Ìu©J¡≤ N°æ≤ ≈Cfi#-≈Cfi# ≈¥~> J¡≤
y°<@ J¡° ¿b¿_tw F°ufi° $ 1015
48. y°<@ J¡° J¡∑≤fiy≤ tu* ı°J¡≤ N°ÿª∫Õ≈¥bÕJ¡ Ìu©J¡≤ w≈_∫° Ÿu ˚yb°fi <b‹dC J¡°u ≈®Ÿ∏fi J¡≤fi° wS° <b‹dC
J¡° ∫F Ÿf t°∫° Fæ, ∫F J¡Ffi° $ 1018
49. y°<@ J¡° ˚¥wt^±>Ô N°æ≤ J¡∑≤ Ìu„ tu* ≈Cfi# ı°J¡≤ ≈Cfi#-≈Cfi# ZÙF<≤ Ÿu ≈¥~> J¡≤ wS° ∫F Ÿf t°∫° Fæ ∫F
<fiÿª∫J¡≤ J®¡t Ÿu ıÙb∏tC•w F°ufi° $ 1022
 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d VII
50. <ªW Ju¡ N°J®¡td Ju ≈°∫°u* J¡°, Wt I°fi Ju¡ t°F°Ã‡∫ J¡° wS° <ªWR¡≈Ù Ÿ≈Õ Ju¡ _S¥Ôw°R¡≈Ù Ì°uT
Ju¡ FuwCN°u* J¡° bdÕfi $ 1026
51. „°aw ≈≤t ≈Ì tu* <bZ°a¿w J¡∑ oh~>° J¡≤ ≤Fu œ°ÔJ¡ tC<fi Ju¡ tfi Ju¡ <b<b@ Ì°uT°ua Ÿu <bsu≈ J¡° fF…w ≈®J¡°≤
Ÿu bdÕfi $ 1033
52. yCF° tu* N°Ÿfi ¿_Sw, Ÿt°<@ tu* ≈®bu„ J¡≤fiu J¡∑ oh~>°b°Ôu tC<fi π°≤° <ª*¿ww <ªW ≈®f°u@fi Ju¡ ≈°∫°u*
J¡° bdÕfi $ 1037
53. b°Ÿfi°N°u* wS° NFaJ¡°≤ Ÿu N°Ãt° J¡∑ N_≈¨‹¸>w° wS° „≤Ù≤ N°æ≤ tfi J¡° bæ≤ oÃ∫°<Ì J¡° bdÕfi $ 1043
54. ıÔ°fiu, ıÔ›Ô°bfi N°<Ì π°≤° N≈fiu „≤Ù≤ tu* <b‹dC „≤Ù≤ J¡∑ ˚°bfi° J¡≤ ≤Fu œ°ÔJ¡ tC<fi J¡° <bJ¡v≈°u*
J¡°u F¸>°J¡≤ Ÿt°<@ tu* <bZ°t Ôufi° $ 1051
55. ŸW° Ÿt°∏∫ J¡° Ôsd, œ°ÔJ¡ J¡° ∫C<•w Ÿu ÌuFÃ∫°y J®¡t b Ã∫•w ÌuF Ÿu ª°tC^±>° J¡° _b˚¥Td <fit°Õd $ 1058
56. t°∫°R¡≈Ù wt Ÿu „¥∏∫ b°Ÿfi°≤<Fw ≈®fC]≈C”T Δ∫bF°≤≤w F°ufiu ≈≤ ˚Ù Ÿt°<@_S Fææ, ∫F bdÕfi $ 1062
57. NI°w _b_bR¡≈ ªæw∏∫ B‹¸>° F°ufiu Ju¡ J¡°≤d <ıŸ Âÿ∫ _bR¡≈w° J¡°u @°≤d J¡≤w° Fæ bF <ªwg FÙ Fæ ŸŸu
N∏∫ fiFÙ* Fæ, ∫F bdÕfi $ 1067
58. <J¡≤°w Ìu„ Ju¡ ŸC≤|C Ju¡ bæ≤°À∫ J¡° bdÕfi wS° ŸJu¡ ≈®<w t°a±>Δ∫ J¡° ≈Ìu„ $ 1070
59. ÎJ¡°aw tu* f°fl b N°U∫aw≤ Âÿ∫°u* J¡° Ã∫°y J¡≤ ≤Fu ≤°ı° ŸC≤|C J¡°u <bª°≤ Ÿu _b°ÃtÔ°˚ F…N°, ∫F J¡Sfi $ 1074
60. ıÙb∏tC•w Ÿ ŸC≤|C Ju¡ ÌuF <bfi°„≈∫Õ∏w NŸayR¡≈ Ÿu N°ª≤d wS° ÌuF <bfi°„ Ju¡ f°Ì N°J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi
Nb_S°fi J¡° bdÕfi $ 1077
61. N<πwÙ∫ ≈≤ f®Ê tua _b°˚°<bJ¡ <ªWæJ¡°y®∫°ÃtJ¡ Ÿt°<@ Ju¡ _bR¡≈ Ju¡ I°fi Ju¡ <ÔÎ ŸC≤|C N°æ≤ ≈¿≤|
Ju¡ Ÿab°Ì J¡° bdÕfi $ 1078
62. NI°fiR¡≈Ù N°b≤d Ju¡ F¸> ı°fiu ≈≤ <fiÃ∫<ªwg-_kC¡≤d J¡∑ Nb_S° Ÿu <bπ°fi°u* J¡∑ ŸÌ° ŸbÕÌ° N<πwÙ∫
f®Ê tua FÙ Ÿt°<@ F°uwÙ Fææ, ∫F bdÕfi $ 1081
63. ≤°ı° ≈¿≤| Ju¡ π°≤° ≈≤Ùsd Ju¡ Nfi∏w≤ <ıŸJ¡∑ _wC<w J¡∑ yoÕ Fæ, ÎuŸu w[b<bwg ŸC≤|C J¡° N≈fiÙ Ÿıy
¿_S<w J¡° Ÿ<b_w°≤ bdÕfi $ 1084
64. ≈°∫°u* J¡° ≈¿≤I°fi ≤©fiub°Ô° ≈C”T <ıfi ≈°∫°u* π°≤° t°fiŸ Ì°uT°u* Ÿu <bª<Ôw fiFÙ* F°uw° N°æ≤ N≈fiÙ
N°Ãt° J¡° ŸaŸ°≤ Ì…#© Ÿu ]°≤ J¡≤w° Fæ, fi ≈°∫°u* J¡° J¡Sfi $ 1086
65. Ÿfl°<Ì® ≈bÕw J¡°, bF°≥ ¿_Sw N<` M¡<T Ju¡ N°Zt J¡° wS° tF<TÕ N<` Ju¡ N°Zt tu* ¿_Sw <bÔ°Ÿ N°æ≤
˚°Ÿ fi°t Ju¡ Ì°u w≈¿_b∫°u* Ju¡ ı∏t, J¡tÕ N°æ≤ „°uJ¡ J¡° bdÕfi $ 1090
66. w[bI°fi Ÿu ≤<Fw ˚°Ÿ Ju¡ bªfi°u* Ÿu ŸJu¡ Ì…#©Ÿ°y≤ tu* ≈∫°ÕbwÕfi J¡° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ bdÕfi $ 1092
67. ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ, oŸJ¡° ŸtSÕfi J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ f∏@fi N∏w#J¡≤d J¡∑ N°Ÿ<•w Ÿu
F°uw° Fæ N°æ≤ N∏w#J¡≤d J¡∑ N°Ÿ<•w Ju¡ Ã∫°y Ÿu ŸJ¡° <bfi°„ F°u ı°w° Fæ, ∫F J¡Sfi $ 1095
68. ŸaŸ<•w N°æ≤ NŸaŸ<•w Ju¡ Ôsd, b∏Ω°-b∏º∫°<b˚°y wS° k¡Ô J¡° bdÕfi $ 1099
69. Ÿ‡≈¥dÕ NS°u˘ tu* N°Ÿ<•w Ju¡ Ã∫°y Ÿu tfi <ª∏t°`_bR¡≈ tu* ŸC¿_S≤ wS° <ª∏t°`„uT <ıŸ J®¡t Ÿu F°u
ı°w° Fæ, Ÿ J®¡t J¡° J¡Sfi $ 1103
70. NŸay ŸC© tu* ≈≤t „°¿∏w J¡°u ≈®°›w J¡≤ ≤F° ≈C”T Δ∫bF°≤ Ÿu Ã≈∏fi Ì°uT°u* Ÿu <ıŸ ≈®J¡°≤ Ÿu Ì…#©Ù fiFÙ*
F°uw°, Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿ∫C¿•wJ¡ ≈≈°Ìfi $ 1105
71. ≈≤ <ªwg-b_wC Δ∫bF°≤ <bT∫ fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d „≤Ù≤ N°<Ì Ju¡ <fi≤°Ÿ Ju¡ π°≤° Ju¡bÔ wC∫Õ J¡° bdÕfi $ 1108
72. „≤Ù≤ ˚°æ<wJ¡ Fæ, Nw# bF „°uJ¡, t°uF Ju¡ ∫°uÀ∫ fiFÙ* Fæ, oŸJ¡° wS° Ây-Âÿ∫ Ju¡ Ÿ‡f∏@ N°æ≤ <b„C]
Ÿ°sÙ J¡° bdÕfi $ 1117
VIII ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
73. Ì°u w≤F J¡∑ NFa˚°bfi° y®Fd J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ, wÙŸ≤Ù NFa˚°bfi° Ã∫°y J¡≤fiu ∫°uÀ∫ Fæ, wÙfi°u* NFa˚°bfi°N°u*
Ju¡ Ã∫°y Ÿu tC<•w J¡∑ oh~>° fiFÙ* F°uwÙ, ∫F J¡Sfi $ 1122
74. ≈®t°Ì Ÿu ŸaŸ°≤-˚®°¿∏w, ≈®f°u@ Ÿu ŸÌ° ≈¥dÕw° wS° ıÙb∏tC•w Ju¡ yCd°u* J¡° bdÕfi $ 1126
75. fnu-fnu N<@J¡°≤°u* tu* ˚Ù FTÕ, „°uJ¡ N°<Ì Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@ ≤©fiub°Ôu NfiuJ¡ tC•w Ìubw°, NŸC≤, tfiC‹∫
N°<Ì J¡° bdÕfi $ 1135
76. ŸaŸ°≤R¡≈Ù ıÔ<@, ˜ÙR¡≈Ù w≤ay, ŸJu¡ w≤d J¡° ≈°∫ b w≤fiu Ju¡ f°Ì ŸC© Ÿu <bª≤d J¡° bdÕfi $ 1140
77. taÌ°≤t°Ô° J¡∑ fi°o˘ <bπ°fi°u*u J¡°u t_wJ¡ N°æ≤ yÔu tu* @°≤d J¡≤fiu ∫°uÀ∫ t°Ô° J¡° ıÙb∏tC•w°u* Ju¡ yCd°u* Ÿu
b<Ÿ‹™>ıÙ π°≤° yC‡k¡fi $ 1141
78. <ªW Ju¡ _≈∏Ìfi Ÿu F°ufiub°ÔÙ ıywg J¡∑ ˚®°¿∏w, <ªW_≈∏Ìfi Ju¡ _bR¡≈ N°æ≤ ŸJu¡ <fi≤°u@ tau FuwC˚¥w ∫°uy
J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ bdÕfi $ 1145
79. <ªW Ju¡ <bfi°„ Ju¡ <ÔÎ <ıfi ∫°uy N°æ≤ I°fiR¡≈Ù Ì°u ≈°∫°u* J¡° ≈J®¡t <J¡∫° S°, fitu* Ÿu ≈FÔu J¡° ≈¥bÕ
ŸyÕ tu* ≈¿≤I°fi F°u ı°fiu Ÿu <πwÙ∫ J¡° bdÕfi $ 1153
80. <ıŸ <bª°≤ Ju¡ ŸC» F°ufiu ≈≤ ŸatC© ¿_Sw ˚Ù <ÌΔ∫ ˚°uy°u* tua oh~>° Ã≈∏fi fiFÙ* F°uwÙ, ŸJ¡° bdÕfi $ 1155
81. ≈¥bÕ tua NfiuJ¡ ≈®∫Ãfi°u* Ÿu ÌuFR¡≈Ù |≤ Ÿu <fib°Õ<Ÿw F…Î <ªWR¡≈Ù buw°Ô J¡∑ NŸW° J¡° NfiC˚b N°æ≤ ∫C¿•w
Ÿu ≈≈°Ìfi $ 1160
82. N°Ãt° J¡∑ ÎJ¡°y®w° J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ <fi≤SÕJ¡ ªu‹¸>°<Ì FuwCN°u* Ÿu ÌuF, oa¿B∫ N°æ≤ tfi J¡°u bÙwFΔ∫ Ju¡
π°≤° f°u@fi $ 1161
83. <ªW N°æ≤ oa¿B∫°u* Ju¡ ≤Fwu Ÿt_w Ì°uTR¡≈Ù NfiS°u˘ J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ N°æ≤ fiJu¡ N˚°b tua Ÿt_w yCdR¡≈Ù
ŸC© J¡∑ ≈®°<›w F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $ 1170
84. bÙwFΔ∫ tF°tC<fi J¡∑ Ÿt°<@ J¡°, ≈¨ØbÙ Ju¡ <bb≤ tau ¿_S<w J¡° wS° ŸJu¡ ⁄Ì∫ tu* <bΩ°@≤Ãb,
o∏Ì®Ãb,ydÃb N°<Ì Ju¡ NfiC˚b J¡° bdÕfi $ 1174
85. bÙwFΔ∫ tC<fi J¡∑ Ÿ¥∫Õ Ju¡ <≈*yÔfi°tJ¡ yd tu* ≈®bu„J¡≤ N≈fiÙ ÌuF J¡∑ Ìg@¨<w, ıÙb∏tC•w ¿_S<w b Naw
Ÿt°<@ J¡° bdÕfi $ 1178
86. tC<fi bÙwFΔ∫ J¡∑ ~># ≤°<` wJ¡ ≈Cfi# Ÿt°¿@, <ª≤J¡°Ô wJ¡ ıÙbfitC•w ¿_S<w, ≤°y N°<Ì J¡°u <wÔ°aı<Ô
N°æ≤ tC<•w tu* Ÿt°<@ J¡° bdÕfi $ 1180
87. —J¡°≤ J¡∑ N¿∏wt t°`° J¡° NbÔ‡ffi J¡≤ <ıŸ J®¡t Ÿu tF°tC<fi bÙwFΔ∫ <bÌuFtC<•w J¡°u ≈®°›w F…Î,
Ÿ J®¡t J¡° bdÕfi $ 1184
88. bÙwFΔ∫ Ju¡ <btC•w F°ufiu ≈≤ ⁄Ì∫ tu* fiJu¡ ≈®°d°u* J¡° Ô∫ F…N°, J¡°≤d tu* ÌuF J¡° Ô∫ N°æ≤ J¡Ô°N°u* J¡°
Ô∫ F…N°, ∫F bdÕfi $ 1187
89. <ıfiJ¡° t°uF „°aw F°u ªCJ¡° Fæ, ÎuŸu tF°Ãt°N°u* J¡°u N°J¡°„ytfi N°<Ì <Ÿ<]∫°u* tu* oh~>° fiFÙ* F°uwÙ wS°
fiJu¡ „≤Ù≤°u* J¡°u Δ∫°|® N°<Ì <F*ŸJ¡ ≈®°dÙ |<TÕw fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, ∫F J¡Sfi $ 1189
90. tæ`Ù N°<Ì yCd°u* Ÿu ≈uw wS° <fi‹J¡Ô ˚°b J¡°u ≈®°›w Ì°u ≈®J¡°≤ Ju¡ <ªW-fi°„ J¡° <b_w¨w bdÕfi $ 1195
91. ŸaŸ°≤R¡≈Ù Ôw° J¡° J¡°≤d „≤Ù≤ Fæ, „≤Ù≤ J¡° J¡°≤d tfi Fæ wS° tfi J¡u J¡°≤d ≈®°d _≈∏Ì N°æ≤ b°Ÿfi°
∫u Ì°u Fæ*, ∫F bdÕfi $ 1197
92. ≈¥b°uÕ•w ¿_S<w <b„uT°u* tu* ∫Ãfi Ju¡ y°æ≤b N°æ≤ Ô°|b J¡° wS° b°Ÿfi° N°<Ì Ju¡ ≈®s∫≈¥bÕJ¡ I°fi Ju¡ ŸF°U∫°Ÿ
J¡° bdÕfi $ 1208
93. <bª°≤ J¡∑ ≈®°æ»w°, bæ≤°À∫ Îba ŸÌgyCd°u* Ÿu w[bI°fi F°ufiu ≈≤ <bT∫°u* Ÿu |<TÕw fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d I°fiÙ J¡∑
ÎJ¡R¡≈ ¿_Sw F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $ 1213