1

Ιστορία Β Γυμνασίου

Μάθημα 1ο : Ι. Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους

1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη (σελ. 7-9)

1. Ποια μέτρα πήρε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄ για να

ανορθώσει το ρωμαϊκό κράτος, που κλονιζόταν;

• Ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.

• Αναγνώρισε το δικαίωμα άσκησης της χριστιανικής λατρείας.

• Καθιέρωσε τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία.

• Έκοψε και κυκλοφόρησε ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.

2. Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τον Κωνσταντίνο να δημιουργήσει

ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή;

Οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτή του την απόφαση ήταν:

 η καλή γεωπολιτική θέση του Βυζαντίου, αφού βρισκόταν στο

σταυροδρόμι της Ασίας, της Ευρώπης, του Εύξεινου Πόντου και της
Μεσογείου
 η Ανατολή διέθετε ακμαίο πληθυσμό και οικονομία
 οι Χριστιανοί ήταν πολύ περισσότεροι στην Ανατολή.
 οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές
συγκρούσεις, αρά θα αντιμετώπιζε από κοντά το πρόβλημα.
 από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους
και τους Πέρσες

3. Ποια κτίσματα της Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν τη σχέση της με

τη Ρώμη και ποια το χριστιανικό της χαρακτήρα;

Τα κτίσματα που υπογραμμίζουν τη σχέση της Κωνσταντινούπολης με τη

Ρωμη είναι ο ιππόδρομος, τα ανάκτορα, οι στοές, οι αγορές, το ρυμοτομικό
σχέδιο και η πορφυρή κολόνα με το άγαλμα του Κωνσταντίνου. Ενώ ο
χριστιανικός χαρακτήρας της φαίνεται από τις πολλές εκκλησίες και τα
μοναστήρια.

Νένα Παπαδοπούλου
 2
Ιστορία Β Γυμνασίου

4. Πότε τελέστηκαν τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης;

Στις 11 Μαΐου του 330 τελέστηκαν τα εγκαίνια και γιορτάζονταν τα

γενέθλια της Κωνσταντινούπολης.

5. Τι ονομάζουμε Νέα Ρώμη και τη Παλαιά Ρώμη;

Νέα Ρώμη ονομαζόταν η Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά την ίδρυσή της γιατί
ρυμοτομήθηκε σύμφωνα με το σχέδιο της Παλαιάς Ρώμης αυτής δηλαδή που
αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο της σημερινής Ιταλίας.

6. Για ποιο λόγο ο Κωνσταντίνος Α΄ έδειξε ευνοϊκή στάση προς το

Χριστιανισμό;

Γιατί στην Ανατολή οι οπαδοί του Χριστιανισμού ήταν πολυπληθέστεροι και

φαινόταν ότι αυτή η θρησκεία μπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισμένη
ενότητα του Ρωμαϊκού κράτους.

7. Ποιες ενέργειες κάνει ο Κωνσταντίνος για να δείξει την εύνοιά του

προς τους Χριστιανούς;

 εξέδωσε ευνοϊκούς νόμους προς τους Χριστιανούς

 μετέφερε το Χριστόγραμμα στα νομίσματά του
 υπέγραψε το διάταγμα των Μεδιολάνων
 συγκάλεσε την Οικουμενική σύνοδο

8. Τι ήταν το Χριστόγραμμα;

Ήταν σημαντικό χριστιανικό σύμβολο, το οποίο μετέφερε ο Κωνσταντίνος Α΄

από τη στρατιωτική σημαία στα νομίσματά του. Ήταν το μονόγραμμα του
Χριστού.

9. Τι γνωρίζετε για το διάταγμα των Μεδιολάνων;

Ήταν συμφωνία που έγινε μεταξύ του Κωνσταντίνου Α΄ και του Λικινίου το
313 π.Χ. και αναγνώριζε στους Χριστιανούς την ελευθερία άσκησης της
λατρείας τους.

Νένα Παπαδοπούλου
 3
Ιστορία Β Γυμνασίου

10. Τι γνωρίζετε σχετικά με την Α΄ οικουμενική Σύνοδο;

 Έγινε το 325 στη Νίκαια της Βιθυνίας.

 Κλήθηκαν όλοι οι επίσκοποι όλων των επαρχιών του Οικουμενικού
Ρωμαϊκού κράτους.
 Τη συγκάλεσε ο Κωνσταντίνος Α΄.
 Διατύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι των αιρέσεων που
είχαν ήδη εμφανισθεί.

Μάθημα 2ο : Ο Ιουστινιανός και το έργο του (σελ.16-18)

1. Ποια ήταν η γενική πολιτική αρχή του Ιουστινιανού;

Το πολιτικό του πρόγραμμα (527-565 π.χ.) είχε τρεις αρχές:
 Ένα κράτος
 Μία εκκλησία
 Μία νομοθεσία

2. Ποιες ήταν οι κινήσεις του Ιουστινιανού που αφορούσαν το

εσωτερικό του κράτους του;
 μαζί με την ικανή σύζυγό του, Θεοδώρα, κατέστειλε την στάση
του Νίκα ( 532 π.χ.)
 Προσπάθησε να μειώσει τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων
και να προστατεύσει τους ελεύθερους αγρότες
 Ήταν υποστηρικτής του χριστιανισμού και καταδίωξε τους
οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας.
 Κωδικοποίησε το Ρωμαϊκό Δίκαιο.

3. Τι γνωρίζετε για την στάση του Νίκα;

Ήταν μία εξέγερση των δήμων, των Πράσινων και των Βενετών που
έγινε στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. Οι δήμοι ήταν οπαδοί
αθλητικών σωματείων με πολιτική δύναμη. Η εξέγερση αυτή
ονομάστηκε Στάση του Νίκα (532) και την κατέστειλε ο Ιουστινιανός
μαζί με την γυναίκα του Θεοδώρα.

Νένα Παπαδοπούλου
 4
Ιστορία Β Γυμνασίου

4. Ποια ήταν τα νομοθετικά βιβλία που εξέδωσε ο Ιουστινιανός;

 τον Ιουστινιάνειο Κώδικα (οι αυτοκρατορικοί νόμοι πριν τον
Ιουστινιανό)
 τον Πανδέκτη (γνώμες Ρωμαίων νομικών)
 τις Εισηγήσεις (βιβλίο για τους νέους φοιτητές της Νομικής)
 τις Νεαρές (νόμοι μετά το 534, οι περισσότεροι στα ελληνικά)

5. Ποιες ήταν οι κινήσεις του Ιουστινιανού όσον αφορά την εξωτερική

πολιτική;

Στη Δύση : προσπάθησε να αποκαταστήσει την εξουσία του ρωμαϊκού

κράτους και να πάρει πίσω τις περιοχές που είχαν καταλάβει οι
Οστρογότθοι (Ραβέννα - Ιταλία), οι Βάνδαλοι (Β. Αφρική) και οι Βησιγότθοι
(Ισπανία)

→ τα κατάφερε μετά από σκληρούς αγώνες, αλλά προσωρινά.

Στην Ανατολή : έκλεισε ειρήνη με το βασιλιά των Περσών Χοσρόη Α’.

Στα βόρεια σύνορα (Δούναβης - Βαλκάνια) : έχτισε φρούρια και

προσπάθησε με χρήματα να κάνει ειρήνη με τους Σλάβους

→ δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τις εισβολές τους.

Αποτέλεσμα εξωτερικής πολιτικής : ο στρατός απομακρύνθηκε από τις

ευρωπαϊκές επαρχίες και ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα

→ το Βυζάντιο αποδυναμώθηκε.

6. Τι κτίσματα έκτισε ο Ιουστινιανός και τι γνωρίζετε για το

σημαντικότερο;
Ο Ιουστινιανός κατασκεύασε :
1. φρούρια και τείχη
2. ναούς
3. δρόμους, γέφυρες, υδραγωγεία και αποθήκες σιτηρών

Η Αγία Σοφία είναι το σπουδαιότερο έργο της εποχής του

Ιουστινιανού. Εκπροσωπεί το νέο ρυθμό : βασιλική μετά τρούλου και
αποτελεί συνδυασμό βασιλικής (μακρόστενα ρωμαϊκά κτίρια) και
περίκεντρων κτιρίων (κυκλικών ή πολυγωνικών). Οι αρχιτέκτονές της

Νένα Παπαδοπούλου
 5
Ιστορία Β Γυμνασίου

ήταν ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος. Η κατασκευή διήρκησε 5 χρόνια

(532-537). Εντύπωση προκαλεί ο τεράστιος τρούλος της, ο οποίος
μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό.

Μάθημα 3ο : Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-

717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης

1. Τι κατάσταση επικρατούσε στο Βυζάντιο στο τέλος του 6ου

αιώνα και στις αρχές του 7ου;
Επικρατούσε ισχυρή κρίση:
▶ Φυσικές καταστροφές
▶ Κακές σοδειές
▶ Λοιμοί (αρρώστιες)
▶ Εισβολές (Σλάβοι, Πέρσες)

2. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης;

▶ Εγκατάλειψη και παρακμή των πόλεων
▶ Μείωση του πληθυσμού
▶ Υποχώρηση εμπορίου
▶ Περιορισμός νομισματικής κυκλοφορίας
▶ Παραμέληση του στρατού.

3. Ποιος καλείται να δώσει λύση σε όλα αυτά; Ποιες είναι οι

κινήσεις του;
Λύση καλείται να δώσει ο Ηράκλειτος. Οι ενέργειές που κάνει είναι
οι εξής:
▶ Τίθεται προσωπικά επικεφαλής του στρατού (στρατηγός-
αυτοκράτορας)
▶ Αναδιοργανώνει το στρατό
▶ Έχει την οικονομική συμπαράσταση της εκκλησίας – Οι
εκστρατείες είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα ( θέλαν να πάρουν
πίσω τον Τίμιο Σταυρό)
▶ Εκστρατείες κατά Περσών (622-628).
Νίκη στη μάχη της Νινευί και ανάκτηση των βυζαντινών
επαρχιών της Εγγύς Ανατολής (627)
▶ Νικά Αβάρους και Σλάβους (626).

Νένα Παπαδοπούλου
 6
Ιστορία Β Γυμνασίου

4. Τι ήταν τα θέματα;
Ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό.
Ο στρατηγός του θέματος έχει πολιτική και στρατιωτική εξουσία.

5. Ποιοι αποτελούσαν τον θεματικό στρατό;

Ο θεματικός στρατός αποτελείται από ελεύθερους αγρότες που:
- Ήταν ιδιοκτήτες κτημάτων (στρατιωτόπια) που τους έδινε το
κράτος
- Συντηρούσαν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους από τα
κτήματα αυτά και
- ήταν υποχρεωμένοι να αγοράζουν τον οπλισμό τους και να
καλύπτουν τα έξοδα των εκστρατειών.

6. Τι γνωρίζετε για τον εξελληνισμό;

 Επίσημη γλώσσα τα ελληνικά
 Ελληνικοί τίτλοι αντί για ρωμαϊκοί
 Επικράτηση του τίτλου «βασιλεύς, πιστός εν Χριστω»
(πρώτος ο Ηράκλειος)

→ Όχι πια Ρωμαϊκή αλλά Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Νένα Παπαδοπούλου
 7
Ιστορία Β Γυμνασίου

Μάθημα 4ο : Η εξάπλωση των Αράβων

1. Πού οφείλεται η εξάπλωση των Αράβων; Τι είναι το Ισλάμ;

Η εξάπλωση των Αράβων, ήταν συνέπεια της μεταστροφής του

λαού αυτού στο Ισλάμ που σημαίνει «αφοσίωση και πίστη στο
θέλημα του Θεού» και είναι μoνοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο
Μωάμεθ.

2. Τι ήταν ο Μωάμεθ και τι ήταν η Εγίρα και ποια η σημασία

της; Ποιο είναι το πρώτο έτος στο χρονολογικό σύστημα
των Αράβων;

Ο Μωάμεθ ήταν οδηγός καραβανιών. Ταξίδευε συχνά στις χώρες

της Εγγύς Ανατολής και είχε γνωρίσει από κοντά το Χριστιανισμό
και τον Ιουδαϊσμό. Επηρεασμένος από τις δύο αυτές θρησκείες, ο
Μωάμεθ διακήρυξε τις αρχές της νέας θρησκείας του Ισλάμ,
διώχτηκε όμως το 622 από την πατρίδα του, τη Μέκκα, και
κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου απέκτησε έναν πυρήνα πιστών οπαδών.
Το έτος αυτό (622), έτος της Εγίρας (αποδημίας), καθιερώθηκε ως
αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων.

3. Τι ήταν το Κοράνι και τι προέτρεπε τους μουσουλμάνους να

κάνουν; Τι σημαίνει τζιχάντ;

Το Κοράνι σημαίνει «λόγος θεού», ήταν το ιερό βιβλίο της νέας

θρησκείας και απαιτούσε από τους πιστούς (Μουσλίμ) να
διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων.
Ωστόσο τους απαγόρευε να ασκήσουν καταναγκασμό στους
Χριστιανούς και τους Ιουδαίους. Όσοι έπεφταν στον πόλεμο
γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν μια θέση στον
Παράδεισο.

Νένα Παπαδοπούλου
 8
Ιστορία Β Γυμνασίου

Β. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ – ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

4. Πού οφείλονταν η ορμή των Αράβων;

Ο θεσμός του ιερού πολέμου έδωσε στους Άραβες ανίκητη ορμή.

Δυο χρόνια μετά το θάνατο του Προφήτη, οι μαχητές του Ισλάμ,
υπό την ηγεσία του χαλίφη εξόρμησαν από τη Χερσόνησο τους. Ο
βυζαντινός στρατός συντρίφτηκε στη μάχη του Γιαρμούκ (636).

5. Ποιες περιοχές κατέκτησαν διαδοχικά;

Μέσα σε λίγα χρόνια οι επιδρομείς κατέκτησαν τις γειτονικές

ρωμαϊκές και περσικές επαρχίες (Παλαιστίνη, Συρία, Αίγυπτος,
Μεσοποταμία και Περσία). Τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου
βαθμιαία υποχώρησαν στις παρυφές (σύνορα) της Μ. Ασίας.

6. Πού και πώς σταμάτησε η επέκτασή τους; Πώς τους

απέκρουσαν οι Βυζαντινοί;
Α) ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Οι Άραβες προέλασαν ακολούθως κατά μήκος των ακτών της Β.
Αφρικής. Μετά την κατάκτηση της Καρχηδόνας (τέλη 7ου αι.) οι
στρατιές τους πέρασαν, στις αρχές του 8ου αι., τον πορθμό του
Γιβραλτάρ και υπέταξαν το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας. Τελικά
ο Κάρολος Μαρτέλος, ηγέτης των Φράγκων, κατάφερε να
αναχαιτίσει την προέλασή τους στο γαλλικό Πουατιέ, βόρεια από
τα Πυρηναία (732).

Β) ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

Η αραβική προέλαση σταμάτησε στην οροσειρά του Ταύρου, όπου

και σταθεροποιήθηκαν τα αραβοβυζαντινά σύνορα.

Γ) ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Κατέκτησαν τα νησιά της Κύπρου, της Ρόδου, της Κω, της Χίου,
της Κυζίκου και πολιόρκησαν δύο φορές την Κωνσταντινούπολη

Νένα Παπαδοπούλου
 9
Ιστορία Β Γυμνασίου

(674-678 και 717-718). Οι βυζαντινοί μαχητές απέκρουσαν και τις

δύο φορές τους Άραβες με τη βοήθεια των απόρθητων τειχών της
Βασιλεύουσας και τη χρήση του υγρού πυρός, ενός νέου όπλου
που κατέκαιε τα εχθρικά πλοία και ήταν επινόηση του σύρου
Καλλίνικου. Η αραβική επιθετικότητα στη θάλασσα έφτασε στο
απόγειο της τον 9ο αι. με την κατάκτηση της Κρήτης και της
Σικελίας.

7. Πώς εξηγείται η τεράστια εξάπλωση των Αράβων;

Οι κυριότεροι παράγοντες των αραβικών κατακτήσεων ήταν:

α) η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τη μακροχρόνια

πολεμική τους σύγκρουση στα χρόνια του Ηρακλείου και

β) η έντονη αντίθεση μεταξύ του κέντρου και των ανατολικών

επαρχιών του Βυζαντίου που παρέμειναν προσκολλημένες στην
αίρεση του Μονοφυσιτισμού. Οι επαρχίες αυτές κατακτήθηκαν ως
τα μέσα του 7ου αι. και ενσωματώθηκαν στο Χαλιφάτο, όπως
ονομάστηκε το Αραβικό Κράτος.

8. Ποιες ήταν οι συνέπειες της αραβικής επέκτασης για την

Βυζαντινή Αυτοκρατορία;

Η αραβική επέκταση στις ακτές της Μεσογείου:

α) οδήγησε στη διάσπαση του μεσογειακού κόσμου, που είχε

ενοποιηθεί από τους Ρωμαίους

β) προκάλεσε την εδαφική συρρίκνωση, την απώλεια σημαντικών

αστικών κέντρων και την ερήμωση πολλών περιοχών της
αυτοκρατορίας,

γ) επέφερε τη μείωση της αγροτικής παραγωγής και επηρέασε

αρνητικά το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο του Βυζαντίου.

Νένα Παπαδοπούλου
 10
Ιστορία Β Γυμνασίου

Μάθημα 5ο : Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ

Α. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

1. Με ποια δραστηριότητα ασχολήθηκαν οι Άραβες και για

ποιους λόγους;

Από τα μέσα του 8ου αι. οι Άραβες όπως και οι Εβραίοι

δραστηριοποιήθηκαν στο διεθνές εμπόριο και έγιναν οι μεταπράτες
(=έμποροι – μεσάζοντες) του διεθνούς εμπορίου.
Σ’ αυτό συνέβαλαν η εξαίρετη γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου
μεταξύ Ανατολής και Δύσης αλλά και η εκμετάλλευση των
ορυχείων χρυσού και αργύρου της Δυτ. Αφρικής και της Σαχάρας.

2. Πού απλώνονταν οι εμπορικές δραστηριότητες των Αράβων;

Από τα μέσα του 9ου αι. οι Άραβες ίδρυσαν εμπορικές αποικίες

στις ακτές των Ινδιών, της ΝΑ Ασίας και της Κίνας.
Από τη μακρινή Ανατολή μετέφεραν μπαχαρικά και άλλα είδη
πολυτελείας, κυρίως μέσω Ιράκ, στις αραβικές και βυζαντινές
αγορές, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.
Η ζήτηση που είχαν τα προϊόντα αυτά στις ακτές της Μεσογείου
καθόριζε τις διεθνείς τους τιμές.

3. Ποιες καινοτομίες εισήγαγαν οι έμποροι του Ισλαμ;

Οι έμποροι του Ισλάμ υιοθέτησαν πολλές καινοτομίες:

 συγκρότησαν εμπορικές εταιρείες,
 επινόησαν την εμπορική επιταγή (τσεκ)
 και ανέπτυξαν το πιστωτικό σύστημα (αργυραμοιβοί και
τράπεζες).

Νένα Παπαδοπούλου
 11
Ιστορία Β Γυμνασίου

Β. ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ

4. Πού αναπτύχθηκαν τα γράμματα και τις τέχνες;

Τα γράμματα και οι τέχνες αναπτύχθηκαν στο Ισλάμ με επίκεντρο

μεγάλες πόλεις όπως ήταν η Κόρδοβα και η Βαγδάτη, όπου
ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια.
Οι Άραβες μετέφρασαν τα έργα των Ινδών, των Περσών και των
Ελλήνων.
Ιδίως οι μεταφράσεις των έργων του ελλήνων σοφών και κυρίως
του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών επηρέασαν βαθιά την
αραβική σκέψη και επιστήμη.

5. Από πού επηρεάστηκε η τέχνη του Ισλάμ και ποια είναι τα

βασικά της χαρακτηριστρικά;

Κατά την πρώτη περίοδο του Ισλάμ, η τέχνη του δανείστηκε

τεχνικές, τεχνίτες και υλικά από το Βυζάντιο, αλλά για
θρησκευτικούς λόγους έμεινε προσηλωμένη στην ανεικονική
τεχνοτροπία.
Χαρακτηριστικά δημιουργήματα της αραβικής τέχνης είναι τα
τεμένη (τζαμιά). Ξεχωρίζουν αυτό της Κόρδοβας και το μεγάλο
τέμενος της Δαμασκού (αρχές 8ου αι.), του οποίου τα μωσαϊκά με
τις εξαίσιες φυτικές παραστάσεις κατασκευάστηκαν από
βυζαντινούς τεχνίτες.
Οι άραβες καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν επίσης λαμπρά έργα
μικροτεχνίας από ελεφαντόδοντο και άλλα υλικά.

Νένα Παπαδοπούλου
 12
Ιστορία Β Γυμνασίου

Γ. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΑΒΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

6. Από πού φαίνεται η επίδραση του Ισλάμ στη Δύση;

Οι Άραβες:
 καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση (Μαθηματικά),
 οργάνωσαν μακρινά ταξίδια (Γεωγραφία),
 υπολόγισαν ακριβώς την τροχιά του ήλιου και των πλανητών
(Αστρονομία),
 ανακάλυψαν το θειικό οξύ και το οινόπνευμα (Χημεία),
 καθιέρωσαν νέα φάρμακα και πραγματοποίησαν πολύπλοκες
εγχειρήσεις (Ιατρική).
 εισήγαγαν στο Βυζάντιο και τη Δύση το χαρτί, κινεζική
εφεύρεση, και πολλές καλλιέργειες (βερίκοκο, αγκινάρα,
βαμβάκι, λεμόνι, σακχαροκάλαμο κ. ά.).

Μάθημα 6ο : Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής

βυζαντινής αυτοκρατορίας

1. Πότε διαμορφώθηκε το μεσαιωνικό ελληνικό βυζαντινό

κράτος;
Στα χρόνια της Ισαυρικής ή συριακής δυναστείας (717-802) και
της δυναστείας του Αμορίου (802-867) διαμορφώθηκε το
μεσαιωνικό ελληνικό βυζαντινό κράτος

2. Τι γνωρίζετε για την εξωτερική πολιτική του;

 Σταθεροποιήθηκαν τα σύνορα μεταξύ Βυζαντίου και
αραβικού χαλιφάτου. Στα μέσα του 9ου αιώνα άρχισε η
βυζαντινή αντεπίθεση στη Μ. Ασία.
 Στα Βαλκάνια το Βυζάντιο αντιμετώπισε με επιτυχία τη
βουλγαρική απειλή και άρχισε να αφομοιώνει τους σλαβικούς
πληθυσμούς.

Νένα Παπαδοπούλου
 13
Ιστορία Β Γυμνασίου

3. Άλλες αλλαγές που έγιναν στην γλώσσα και τον πληθυσμό :

 Ενισχύθηκε ο ελληνικός χαρακτήρας της αυτοκρατορίας
 Περιορίστηκε η χρήση και η γνώση της λατινικής
γλώσσας.
 Οργανώθηκε πιο καλά το κράτος
 Ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά τον 9ο αιώνα

4. Τι γνωρίζετε για τα θέματα και τον στρατό τους;

 Τα θέματα γενικεύτηκαν στη Μ. Ασία και επεκτάθηκαν στα
Βαλκάνια.
 Οι στρατηγοί των θεμάτων απέκτησαν μεγάλη δύναμη και
συχνά γίνονταν επικίνδυνοι για την κεντρική εξουσία με
αποτέλεσμα να ξεσπάσουν εξεγέρσεις που οργανώθηκαν από
αυτούς.
 Οι μισθοφόροι περιορίστηκαν, αφού αναπτύχθηκε ο
θεματικός στρατός

5. Τι γνωρίζετε για την οικονομία εκείνη την περίοδο;

 Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριάρχησε η μικρή και η μεσαία
ιδιοκτησία.
 Η οικονομία πήρε τα πάνω της (από τα χρόνια του
Κωνσταντίνου του Ε’, γύρω στο 750) : αυξήθηκαν τα κρατικά
έσοδα και αναπτύχθηκε το εμπόριο και η βιοτεχνία.

6. Τι ήταν οι κακώσεις;
Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α (802-811) πήρε κάποια τολμηρά
μέτρα για την ανάκαμψη του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων
του κράτους. Αυτά τα μέτρα ονομάστηκαν από τους εχθρούς του
Νικηφόρου, κακώσεις.

Νένα Παπαδοπούλου
 14
Ιστορία Β Γυμνασίου

Μάθημα 7ο : Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα

των εικόνων

1. Τί ονομάζουμε Εικονομαχία;

Εικονομαχία ονομάζουμε τη διαμάχη που ξέσπασε στο Βυζάντιο από

τις αρχές του 8ου ως τα μέσα του 9ου αιώνα σχετικά με το αν η
λατρεία των εικόνων είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της
Ορθοδοξίας ή όχι.

2. Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης;

Πρωτεργάτες της ανεικονικής κίνησης ήταν οι αυτοκράτορες

Λέων Γ’ και ο γιος του, Κωνσταντίνος Ε’ .
Ο Λέων Γ’ καταγόταν από τη Συρία και γι’αυτό πρέπει να
επηρεάστηκε από τις ανεικονικές (αντίθετες με τη λατρεία των
εικόνων) αντιλήψεις της ιουδαϊκής και ισλαμικής θρησκείας.

3. Ποιες ήταν οι αιτίες της Εικονομαχίας;

 Οι πληθυσμοί της Μ. Ασίας ήταν αντίθετοι με τις εικόνες λόγω

της επίδρασης σε αυτούς του γειτονικού Ισλάμ. Οι Ίσαυροι
ήθελαν να τα πηγαίνουν καλά με αυτούς τους πληθυσμούς που
σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των Αράβων.
 Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές που είχαν εκδηλωθεί γύρω
από τη λατρεία των εικόνων
 Η επιθυμία των Ισαύρων να μειώσουν τη δύναμη των μοναχών
 Η ιδέα ότι οι επιτυχίες των εχθρών οφείλονταν στην οργή του
Θεού για ό, τι συνέβαινε στον χώρο της λατρείας.

Νένα Παπαδοπούλου
 15
Ιστορία Β Γυμνασίου

4. Τί έγινε στην Α’ φάση της Εικονομαχίας (726-787);

Η Α’ φάση άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού

από την Χαλκή Πύλη της Κωνσταντινούπολης.
► ο λαός διαμαρτυρήθηκε
► εκδόθηκε αυτοκρατορικά διάταγμα κατά των εικόνων το 730 και
οι εικονόφιλοι τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις
περιουσιών
► Υπέρ των εικόνων τάχθηκε ο μεγάλος θεολόγος, Ιωάννης
Δαμασκηνός
► Ο Κωνσταντίνος Ε’ εξαπέλυσε μεγάλη επίθεση κατά των εικόνων
(τρομοκράτησε μοναχούς και έκλεισε μοναστήρια)
► Η Α’ φάση τελείωσε με την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο του 787 που
συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία. Οι εικόνες
αποκαταστάθηκαν, διευκρινίστηκε όμως ότι θα πρέπει να τους
απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.

5. Τί έγινε στην Β’ φάση της Εικονομαχίας (815-843);

Ο Λέων Ε’ ο Αρμένιος ισχυρίστηκε ότι φταίνε οι εικόνες για τις

ήττες των Βυζαντινών στις μάχες ► Η Σύνοδος του 843 που
συγκλήθηκε από την Θεοδώρα αποκατέστησε πανηγυρικά τις
εικόνες και αποφάσισε την αναστήλωσή τους.

6. Ποια ήταν η σημασία της ήττας των εικονομάχων (εχθροί

των εικόνων);

Η αποκατάσταση των εικόνων θεωρείται νίκη της ελληνικής

πνευματικής παράδοσης απέναντι στην ασιατική. Έτσι
τερματίστηκαν οι πνευματικές διαμάχες και άρχισε μια περίοδος
συνεργασίας Κράτους – Εκκλησίας. Παράλληλα περιορίστηκαν και οι
υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων.

Νένα Παπαδοπούλου
 16
Ιστορία Β Γυμνασίου

7. Ποιες ήταν οι συνέπειες την Εικονομαχίας;

 Η Εικονομαχία δίχασε το βυζαντινό λαό (με συνέπειες τόσο

στην εξωτερική πολιτική, όσο και στον πολιτισμό)
 Η Εκκλησία της Ρώμης (καθολικοί) γύρισε την πλάτη στο
Βυζάντιο, που πλέον αναζήτησε τη στήριξη των Φράγκων
ηγεμόνων.
 Καταστράφηκαν πολλά έργα τέχνης, ενώ οι εκκλησίες
διακοσμήθηκαν με ζώα και φυτά στους τοίχους.
 υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα, ενώ μετά τη νίκη
των εικόνων, καταστράφηκαν πολλά κείμενα εικονομάχων.

Μάθημα 9ο : Ο Μιχαήλ ο Γ και η αυγή της νέας εποχής

1. Πότε η δύναμη του Βυζαντίου αναπτύσσεται και κορυφώνεται;

Στα χρόνια της βασιλείας του Μιχαήλ Γ΄ που καταγόταν από το Αμόριο
(842-867) άρχισε η ανάπτυξη της δύναμης του Βυζαντίου, που έφτασε στο
αποκορύφωμά της, όταν κυβέρνησε η Μακεδονική Δυναστεία (867-1025).

2. Ποιοι παράγοντες συντέλεσαν σε αυτή την ανάπτυξη;

Η οριστική αναστήλωση των εικόνων (843) επέτρεψε στη βυζαντινή

κυβέρνηση να ασχοληθεί με τη βελτίωση της άμυνας κατά των Αράβων και τα
έργα του πολιτισμού. Για μια δεκαετία (τέλη 855-αρχές 866) τις κρατικές
υποθέσεις διεύθυνε προσωπικά ο ικανότατος καίσαρ Βάρδας, θειος του
νεαρού Μιχαήλ Γ΄.

3. Τι ήταν η σχολή της Μαγναύρας, ποιος την ίδρυσε, ποιος τη

διηύθυνε, ποια τμήματα είχε, και ποια σημασία είχε η ίδρυσής της;

Ήταν μια ανώτερη σχολή (σαν το σημερινό πανεπιστήμιο). Ιδρύθηκε με

πρωτοβουλία του καίσαρα Βάρδα. Τη διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο Λέων
Φιλόσοφος ή Μαθηματικός. Το πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της
φιλοσοφίας, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της γραμματικής.

Νένα Παπαδοπούλου
 17
Ιστορία Β Γυμνασίου

4.Πού έστρεψαν το ενδιαφέρον τους οι λόγιοι της εποχής;

Οι λόγιοι κατά την περίοδο αυτή άρχισαν να αναζητούν, να συλλέγουν, να

μελετούν και να αντιγράφουν χειρόγραφα με έργα της αρχαίας γραμματείας
(αρχαία ελληνικά συγγράμματα). Ο πιο αξιόλογος από αυτούς ήταν ο Φώτιος
που ανήκε στον πνευματικό κύκλο του Λέοντος Μαθηματικού.

5.Τι ήταν η Μυριόβιβλος; Ποια ήταν τα άλλα έργα του Φώτιου;

Το σημαντικότερο έργο του Φώτιου είναι η Μυριόβιβλος: περιέχει περί τα

300 φιλολογικά δοκίμια για έργα (αρχαία ελληνικά) ελάχιστα γνωστά στους
συγχρόνους του.

Έγραψε επίσης ένα λεξικό,ομιλίες και θεολογικά έργα.

Υπό τη φωτισμένη ηγεσία του η βυζαντινή εκκλησία πραγματοποίησε το

μεγαλόπνοο εγχείρημα (σχέδιο) του εκχριστιανισμού των Σλάβων.

6.Τι ήταν τα ακριτικά τραγούδια;

 Ήταν άσματα (τραγούδια) που εξυμνούν τους αγώνες των ακριτών,

δηλ. των στρατιωτών που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα του
Βυζαντίου, και ιδίως του Διγενή Ακρίτα.
 Τα συνέθεσαν ανώνυμοι τραγουδοποιοί.
 εμπνεύστηκαν από τους συνεχείς πολέμους στα σύνορα με τους
Άραβες.
 Αξιομνημόνευτο είναι ένα σύντομο έπος που εξυμνεί τους άθλους του
Αρμούρη που ήταν από το Αρμούριο της Φρυγίας.

Νένα Παπαδοπούλου
 18
Ιστορία Β Γυμνασίου

7.Πώς εξελίχθηκε ο πόλεμος με τους Άραβες;

 Αποκορύφωμα των καταστροφών αποτέλεσε η άλωση από τους
Άραβες του Αμορίου, του ισχυρότερου φρουρίου της Μ. Ασίας και
πατρίδας της άρχουσας δυναστείας (838).
 Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος (829-842) προσπάθησε να κινητοποιήσει
τους Χριστιανούς της Ανατολής και της Δύσης σε μια γενική συμμαχία
κατά του Ισλάμ.
 Λίγο αργότερα άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση. Ο βυζαντινός στρατός
πέρασε τον Ευφράτη (859) και νίκησε τον εμίρη της Μελιτηνής (863).

Νένα Παπαδοπούλου