СОУ „Јосиф Јосифовски“ - Гевгелија

Проектна задача по предметот Економија

Тема:

Бруто Домашен Производ (БДП) – мерење на

доходот на една земја

Изработил: Ментор:

Томе Љатев IV-7 Проф. Софија Раманчева

март, Гевгелија, 2014

Кратка содржина

Вовед ..................................................................................................................... 2
1. Макроекономијата и нејзините цели.............................................................. 2
2. Мерење на вкупната економска активност – Бруто домашен производ .... 4
2.1 Компонентите на БДП ................................................................................... 8
2.2 Видови на БДП и пораст на БДП ............................................................... 10
2.3 Пристап на приходи за мерење на Бруто Домашниот Производ - БДП . 11
3. Бруто Домашен Производ на Република Македонија ................................ 13
Заклучок .............................................................................................................. 14
Користена литература........................................................................................ 15

1
Вовед

Ден денес, ниту еден ден не поминува без да слушнеме за напредокот

или за намалувањето на различни економски стапки кои ја чинат економијата на
една земја. Вработеност, инфлација, економски раст, пазари на акции, каматни
стапки, девизен курс итн., се само дел од приоритетните макроекономски
агрегати кон кои се стреми секоја држава. Сите овие феномени кои се
однесуваат на целокупната економија на една земја, се сумирани во
макроекономијата - доста комплексен дел од економските науки, а воедно и
најважен дел за благосостојбата на земјата. Но зошто е тоа така? Во оваа
проектна задача како главен мотив се решив да биде токму акцентот на
макроекономијата, или поконкретно на Бруто Домашниот Производ (БДП).
Како и зошто е тој толку важен од аспект на добриот стандард, новите
инвестиции и поволната бизнис клима, ќе се обидам да претставам во
понатамошниот текст.

1. Макроекономијата и нејзините цели

Економијата, како наука, се дели на две бранши – микро и макроекономија.

Додека микроекономијата се занимава со поединечното однесување на
поединечна фирма, индивидуален потрошувач и одделни економски сектори, во
однос на поединечна понуда и побарувачка како и формирање на цени на
поединечни пазари на добра и услуги; за макроекономијата предмет на интерес
ќе бидат причини за економски циклуси, односно агрегатна понуда и
побарувачка, како и функционирањето на економијата во целина. Така,
најсинтетичките економски агрегати на ниво на вкупната економија како:
стапки на економски раст, движење на БДП, стапка на невработеност како и
инфлацијата, се дел од целината која таа ја испитува – на ниво на една држава,
економија, или на глобално ниво. Оттука, можеме да кажеме дека
макроекономијата се занимава и со штедењето, економските инвестиции,
каматните стапки, увозот и извозот односно тргодската размена, како и
фискалната и монетарната политика заедно со нивните инструменти.

2
 Макроекономијата всушност настанала со делото на англискиот економист
Џон Мајнард Кејнз – Општата теорија на вработеноста, каматата и парите,
која датира од 1936 година, во која Кејнз вели дека во однос на нивото на
производство и невработеноста, т.н. „невидливата рака“ на пазарот за која
претходно говори Адам Смит, всушност не функционира. Понатаму тој ќе
посочи и дека движењето на БДП, невработеноста и инфлацијата се најважните
економски мерки во однос на макроекономијата., и затоа тој се смета како
основач на оваа област, наука, дел од поопширниот поим на самата економија.
Со оглед на фактот дека макроекономијата е релативно млада наука, во овие
скоро 70 години, има доста голем напредок и развој, посебно во делот што
макроекономските политики и проблеми го засегаат секој граѓанин, како
штедењето, инвестициите, каматните стапки, невработеноста, БДП итн.

Во таа смисла, макроекономијата има три основни цели кон чие остварување
се стреми:
 Да се постигнат високи и одржливи стапки на пораст на БДП,
односно економски раст;
 Да се постигне ниво на ниска невработеност;
 Да се постигне стапка на ниска инфлација.

За остварувањето на првата цел, најдобро можеме да го претставиме

Бруто домашниот производ, она за кое всушност се решив да пишувам во оваа
проектна задача. Тој всушност се сведува на најсинтетичкиот показател на
мерење на вкупната економска активност на една земја, односно достигнатото
ниво на економска развиеност на земјата. За него ќе зборувам поопширно во
понатамошниот текст.
Втората цел е една од поважните макроекономски цели, земајќи го
предвид фактот дека е тежок проблем и од социјален и политички аспект со кој
современите економии денес се соочуваат. Со високата невработеност
економијата на една држава повеќекратно губи – луѓето не се работно активни и
не создаваат, нмаат ресурси на располагање, се намалува стандардот на
живеење, тие немаат пари да ги платат даноците на државата, а исто така
државата ќе мора да им исплаќа и социјална помош. Стапката на невработеност

3
се пресметува со бројот на невработени лица во сооднос со вкупната работна
сила.
Третата цел пак, ниската инфлација, се сведува на една ценовна
стабилност во економијата која мора да се одржува. Всушност инфлацијата ни
покажува дека дека паричните фондови на една држава ги надминуваат
стоковните фондови, поради што доаѓа до пораст на цените. Оваа стапка е
важна од аспект што, се смета дека е во негативна корелација со стапката на
раст на економијата. Во земјите каде преовладува висока стапка на инфлација,
постои доста низок економски раст. Со тоа, денес се смета дека ниската
инфлација е како еден вид јавно добро од кое имаат корист сите граѓани во
државата.

2. Мерење на вкупната економска активност – Бруто домашен

производ

Бруто домашниот производ зафаќа централно место кога се работи за

макроекономските мерки. Во центарот на националните сметки е
производството на стоките и услугите, односно бруто-домашниот
производ (БДП), кој е главен показател за развиеноста на економијата на секоја
држава. Тој всушност е финален производ на производната активност на
резидентните единици и е збир на бруто-додадената вредност од одделните
институционални сектори плус данокот на додадената вредност и царините
минус субвенциите на производи.
Тоа претставува вкупна денарска вредност на сите стоки и услуги
произведени во текот на еден определен временски период - можете да сметате
на тоа како на големината на економијата. Обично, БДП се изразува како однос
на претходниот квартал или година. На пример, ако БДП од една година во
наредната година е до 3 % , ова се смета да значи дека економијата се зголемила
за 3 % во текот на минатата година.
Со податокот за бруто-домашниот производ по жител „се врши
споредба на развиеноста на државата во однос на други држави, споредба на
продуктивноста на трудот и истовремено податок од кој се добиваат податоците

4
за бруто-националниот доход, бруто-штедењето и нето -задолжувањето на
државата.“1
Бруто-вредност на производството претставува „вредност на
произведените стоки и извршените услуги во текот на една година, независно
дали се тие продадени во целост или дел од нив е ставен на залихи.“ 2
Меѓуфазната потрошувачка претставува „вредност на производите и
пазарните услуги што ги употребува производителот како инпути во процесот
на производство, исклучувајќи ја потрошувачката на фиксен капитал, т.е.
амортизацијата, со цел да се произведат други производи и услуги.“3
Трошоците за финална потрошувачка „се составени од трошоците
што ги прават резидентните институционални единици (државата,
домаќинствата и непрофитните институции што им служат на
домаќинствата).“ 4
Бруто домашниот производ (БДП) е една од основните индикатори
користи да се измери здравјето на економијата на една земја. Но, мерењето на
БДП е комплицирано (токму затоа и се остава тоа да го прават економистите),
но во нејзината основа, пресметката може да се направи во еден од два начина:
или со со додавање на сите приходи во текот на една година (метод на приходи) ,
или од страна на додавање на сите расходи (метод на трошоци). Логично, двете
мерки треба да покажат приближно иста бројка.

Пристапот на приход, кој понекогаш е нарекуван како БДП (I), се

пресметува со собирање на вкупниот надоместок на вработените, бруто
добивката за вградени и неинкорпорирани издатоци и помали даноци или
субвенции. Расходниот метод е повеќе заеднички пристап и се пресметува со
собирање на вкупната потрошувачка, инвестициите, владините трошоци и нето-
извозот. Фактот што за добивање на цифрите за БДП се користат прибраните
податоци од даночните пријави, понекогаш квалитетот на истите е доведен во
прашање. Имено, поединците и фирмите понекогаш не се целосно искрени при

1
Дефиниции дадени според Државниот завод за статистика на РМ www.stat.gov.mk
2
Исто како референца 1
3
Исто како референца 1
4
Исто како референца 1

5
пријавување на своите финансии. Со тоа, сумата може да биде значително
голема, а она што не е пријавено се нарекува и сива економија.

Како што може да се замисли, економското производство и раст, она што

претставува БДП, има големо влијание на речиси сите инволвирани во рамките
на таа економија. На пример, кога економијата е здрава, обично се одликува со
ниска стапка на невработеност и зголемување на платите како што бизнисите ќе
ја зголемат побарувачката на работна сила за да се задоволи растечката
економија. Значајна промена во БДП, дали во нагорна или надолна линија,
обично има значителен ефект врз берзата. Тоа не е тешко да се разбере зошто е
тоа така: лоша економија обично значи помал профит за компаниите, кои за
возврат пак имплицираат пониски цени на акциите. Инвеститорите навистина се
грижат за негативниот раст на БДП, кој е еден од факторите кои економистите
ги користат за да утврдат дали економијата е во рецесија.

Најчестиот пристап за мерење и разбирање на БДП е расходниот метод:

БДП = потрошувачка + инвестиции + (владиното трошење) + (извоз - увоз),

или ,
GDP = C + I + G + ( X-M )

Слика 1: Расходен метод за пресметка на БДП

Извор: Државен завод за статистика

6
 "Бруто" значи дека намалувањето на вредноста на капиталот не е
вклучена. Со амортизација, со нето-инвестиции, наместо на бруто-инвестициите,
тоа е нето домашен производ. Потрошувачката и инвестициите во оваа равенка
се трошоците за конечните стоки и услуги. Извозот минус увозот - дел од
равенката (често се нарекува кумулативниот извоз), тогаш го прилагодува ова
со одземање на дел од овој трошок кој не е произведен во земјата (увоз), и
додавање назад во домашна област (на извозот).

Економистите (по Кејнз) претпочитаат поделба на општата

потрошувачка на два дела; приватната потрошувачка, и потрошувачка на
јавниот сектор (или владино трошење). Двете предности на оваа поделба на
вкупната потрошувачка на овој начин во теоријата на макроекономија се:

* Приватната(индивидуална) потрошувачка е главна грижа за

благосостојбата на економија. Приватните инвестиции и трговски делови од
економијата се конечно упатен (во општите економски модели) за зголемување
на долгорочната приватна потрошувачка.
* Ако е одделена од ендогената приватна потрошувачка,
потрошувачката на Владата може да се третира како егзогена, така што
различни нивоа на трошоците на владата може да се сметаат како значаен дел
од макроекономска рамка.

БДП може да биде во контраст со БНП или бруто националниот

производ, кој САД го користи во своите национални сметки до 1992 година.
Овие два термина на БДП и БНП се речиси идентични - и сепак сосема
поинакви; БДП (или GDI gross domestic income - Бруто домашниот доход ) се
занимава со регионот во кој приходот е генериран. Односно, која е пазарната
вредност на сите производи произведени во една нација, САД, на пример, во
една година. БДП се однесува на тоа каде се произведува производот но не и кој
го произведува. Во меѓувреме, БНП (или GNI gross national income БНД - Бруто
националниот доход) е пресметковна мерка на приход или на вредноста на
производите, произведени од страна на "државјани" на регионот. БНП се
занимава со тоа кој го "поседува" производството. Ако го земеме САД како
пример, повторно, БНП ја мери вредноста на добрата произведени од страна на
7
американски фирми, без оглед на тоа каде се лоцирани фирмите. Ова се
споредува со БДП, што се занимава со, каде всушност производството се одвива,
а не дали компанијата е американска фирма или не (претпоставувајќи дека
фирмата може да се дефинира како американска во економскиот свет каде што
повеќето големи фирми се всушност глобални групи).

2.1 Компонентите на БДП

Секоја од променливите C , I , G и X-M (каде БДП5 = C + I + G + (X-M)

како погоре):

* C е приватната потрошувачка во економијата. Ова ги вклучува

повеќето лични трошоци на домаќинствата, како што се хран , кирија,
медицински трошоци и така натаму, но не вклучува нови станови.
* I се дефинира како бизнис инвестиции во капитал. Примери на
инвестиции од страна на бизнисите вклучува изградба на нов рудник, купување
на софтвер, или купување на машини и опрема за фабрика. Трошење од страна
на домаќинствата во нови куќи се исто така вклучени во инвестиции. За разлика
од општо значење", инвестиции во БДП се наменети поконкретно како не-
финансиски производни купувања. Купување на финансиски производи се
класифицира како "заштеда", што е спротивно на инвестицијата. Разликата е (во
теорија) јасна: ако парите се претвораат во стоки или услуги, тоа е инвестиција ,
но, ако се купи врска или удел во акции, овој трансфер на плаќање е исклучен
од Збирот на БДП. Иако такви купувања ќе се викаат инвестиции во нормалниот
говор, од вкупна гледна точка на економијата, ова е едноставно „замена на
дела“, а не дел од реалната економија или формула на БДП.
* G е збир на владините расходи за конечни стоки и услуги. Тоа ги
вклучува платите на јавните службеници, купување на оружје за војската, и
секоја инвестиција односно трошоци од страна на владата. Тоа не вклучува
трансфер исплати, како што се социјална безбедност или други бенефиции.

5
Забелешка : * БДП е понекогаш исто така познат како Y во однос на графикон БДП

8
 * X е бруто извозот. БДП го доловува износот на производство на земјата,
вклучувајќи и стоки и услуги произведени за странска потрошувачка, затоа
извозот всушност се додава.
* M е бруто увоз. Увозот се одзема затоа што увезената стока ќе биде
вклучена во G, I или C, и мора да бидe одземен за да се избегне да се брои
странското снабдување како домашно.

Важно е да се разбере значењето на секоја променлива токму со цел да :

* се разберат подобро националните сметки.

* се разбере Кејнз и нео-класичната макроекономија.

Примери на C, I, G, и X-M: Ако потрошите пари за реновирање на

Вашиот хотел, така што стапките на користење на вашите услуги во хотелот се
зголемуваат, тоа е приватна инвестиција, но ако ги купите акциите во
конзорциумот да го прават истото тоа е заштеда. Првиот е вклучен при
мерењето на БДП (во I), вториот не е. Меѓутоа, кога конзорциумот ќе спроведе
сопствен трошок за реновирање, трошоците ќе бидат вклучени во БДП.
Ако хотелот е вашиот приватен дом вашите трошоци за реновирање ќе се
мерат како потрошувачка, но ако владина агенција го конвертира хотелот во
канцеларија за државни службеници, трошоците за реновирање ќе се мерат како
дел од потрошувачката во јавниот сектор (G).
Ако реновирањето вклучува купување на лустер од странство,
трошењето исто така, ќе се смета како зголемување на увозот, така што NX ќе
падне, а вкупниот БДП е под влијание од страна на купувачите. (Ова го
истакнува фактот дека БДП е наменет за мерење на домашното производство,
наместо вкупната потрошувачка или трошење. Трошењето е навистина
практично средство за проценување на производството.)
Ако сте платени за производство на лустер кој ќе служи во странски
хотели ситуацијата ќе се смени, а исплатата што ќе ја добиете ќе се брои во NX
(позитивно, како извозно). Повторно, ќе видиме дека БДП се обидува да го
измери производството преку средствата за расходи; ако лустерот кој ќе се
произведува бил купен во земјата би бил вклучен во бројките на БДП (во C или
I), како купен од страна на потрошувачите или бизнисите, но бидејќи е извезен
9
неопходно е да се "корегира" износот за производ консумиран во земјата да се
даде на износот произведени во земјата. (Како и во бруто-домашниот производ).

2.2 Видови на БДП и пораст на БДП

1) Тековен БДП е БДП изразен во тековни цени во периодот во кој се

мери.

2) Номинален БДП раст го дава растот на БДП во номинална цена

(неприлагоден за реалните промени во вкупниот аутпут на економијата). Оттука,
порастот на истиот ќе значи и не само пораст на произведени количини на
финални добра и услуги, туку и пораст на нивото на цените во економијата под
дејство на инфлацијата.

3) Реален БДП раст е раст на БДП приспособен за промени во цените.

Пресметување на реалните цени овозможува економистите да утврдат дали
производството се зголемило или намалило, без оглед на промените во
куповната моќ на валутата, според постојани, константни цени.
Кај пресметките на бруто-домашниот производ по постојани цени се користат
ценовни и волуменски индикатори за да ги прикажат реалните вредности на
компонентите на бруто- домашниот производ. Стапката на раст што се добива
од пресметките по постојаните цени е податок што се користи за споредба на
движењето на економијата за секој од агрегатите на бруто-домашниот производ,
како и за споредба на тие движења со другите држави.

Слика 2: Стапки на реален пораст на бруто домашен производ од Q3 2012 до Q3 2013 година

10
 Извор: Државен завод за статистика
Реалниот БДП може да се пресмета и со БДП (GDP) дефлатор, кој ни го
покажува нивото на цените во тековната година во однос на нивото на цените
од претходната година. Тој ќе се добие на следниот начин:

БДП (GDP) реален = БДП (GDP) номинален / БДП (GDP) дефлатор

Каде БДП дефлаторот се добива преку CPI односно индексот на

потрошувачки цени (consumer price index) во претходната година и порастот на
цените во тековната година. (пример CPI да е 100 а цените во тековната година
пораснале за 20% = 120 и потоа се дели со 100 = 1,2)

Слика 3: Индекс на трошоци за живот за февруари 2013- февруари 2014

Извор: Државен завод за статистика

2.3 Пристап на приходи за мерење на Бруто Домашниот

Производ - БДП

Друг начин на мерење на БДП е да се измери вкупниот приход исплатен

на сметките на приходите на БДП. Во оваа ситуација, понекогаш ќе слушнете за
бруто домашниот приход (GDI), наместо бруто домашниот производ. Ова треба
да ја обезбеди истата бројка како расходниот метод кој е опишан погоре. (По
дефиниција, GDI = БДП. Во практиката, сепак, грешките при мерење ќе
направат мала разлика во извештаите од страна на националните статистички
агенции.)

11
 Формулата за БДП со која се мери со користење на пристапот на приход,
наречен БДП (I), е:

БДП = надомест на вработените + бруто оперативниот вишок + Бруто мешан

приход + даноци минус субвенциите на производство и увоз

* Надомест на вработените (COE ) го мери вкупниот надомест на вработените за

работа. Тоа вклучува плати и наемнини, како и придонеси на работодавачот за
социјално осигурување и други такви програми.
* Бруто оперативен вишок (GOS) е вишок на сопствениците на вградени
бизниси. Често се нарекува профит, иако само подмножество на вкупните
трошоци од кои се одзема од бруто излез за да се пресмета GOS .
* Бруто мешан приход (GMI) е иста мерка како GOS, но за неинкорпорирани
бизниси. Ова често ги вклучува повеќето мали бизниси.

Збирот на COE , GOS и GMI се нарекува вкупen факторскi приход, и

мерки на вредноста на БДП на факторски (основни) цени. Разликата помеѓу
основните цени и крајните цени (оние што се користат при пресметувањето на
трошоци) се вкупните даноци и субвенции кои Владата ги има исплатено за тоа
производство. Значи додавање на даноците минус субвенциите на производство
и увоз го конвертира БДП во БДП по факторска цена ( I).

Друга формула може да се запише како ова:

БДП (GDP) = R + I + P + SА + W

каде R = кирии, ренти

I = интереси/каматни стапки
P = профит
SA = статистички прилагодувања (даноци, корпоративниот данок, дивиденди,
нераспределените корпоративните профити)
W = плати

12
3. Бруто Домашен Производ на Република Македонија

Според податоците од Државниот завод за статистика на Република

Македнија во вториот квартал во 2013 година, Македонија се наоѓа на третото
место во Европа во однос на пораст на Бруто домашниот производ.
Во рангирањето кое ги опфаќа сите европски земји Македонија бележи пораст
за 3,9 отсто. На водечко место се наоѓа Латвија со 4,3 отсто и Литванија со 4,2
отсто пораст на БДП во вториот квартал од 2013. На крајот, очекувано ќе ги
најдеме двете земји кои изминатата година ја одбележаа со голема економска
криза, Грција и Кипар. Грција бележи пад од 4,6 отсто, додека пак Кипар од 5,2
отсто.

Слика 4 – Листа на европски земји според раст на БДП во вториот квартал на 2013 година,
Извор: Нетпрес

Според проценетите податоци на Државниот завод за статистика,

стапката на раст на бруто-домашниот производ (БДП) за третото тримесечје од
2013 година изнесува 3.3 %. Во Македонија најголем пораст е забележан во
секторите Ѓ- Градежништво од 30,5%; З- Сообраќај, складирање и врски од 5,8%

13
и Е- Трговија на големо и трговија на мало; Поправка на моторни возила,
мотоцикли и предмети за лична употреба и за домаќинствата од 2,8%.
БДП на Македонија во 2012 година по жител, мерен преку паритетот на куповна
моќ, изнесувал 35 отсто од европскиот просек.
Финалната потрошувачка на домаќинствата, вклучувајќи ги
непрофитните институции кои им служат на домаќинствата, во третото
тримесечје од 2013 година, во однос на истиот период од 2012 година,
номинално
расте за 4,0%, а нејзиното учество во структурата на бруто-домашниот производ
изнесува 72,8%. За истиот период, извозот на стоки и на услуги номинално се
зголеми за 7,2%, а увозот на стоки и на услуги
забележа намалување во номинален износ од 2,1%.

Заклучок

Макроекономијата, како доста фасцинантна, но релативно млада наука,

ги држи конците на економијата на една држава. Со цел да се измери и докаже
колку една економија е здрава, пред се се земаат повеќе макроекономски мерки
предвид. Покрај оние за вработеноста, каматните стапки, инвестициите,
инфлацијата, најважен елемент е и економскиот раст, пресметан со бруто
домашниот производ – БДП. Одржувањето на макроекономската стабилност и
постепено зголемување на економскиот раст, е основниот макроекономски
приоритет на секоја земја. Сметајќи го БДП како поверодостоен показател од
БНП, всушност е заради фактот дека оваа категорија е далеку постабилна и не
подлежи на флуктуации кои произлегуваат од странските инвеститори, како
традиционалните корпорации, со префрлање на своите доходи остварени од
поседување имот во странство од земја во земја. Пресметувајќи го по тековни
цени или како номинален БДП, или според постојани, константни цени, како
реален БДП, тој всушност ни претставува збир на вредноста на вкупно
произведените финални добра и услуги на една земја во текот на една година.
Мерењето на БДП е несовршено, скапо и одзема многу време. Со големиот
замав на сивата економија, голем дел од економската активност и всушност и не
е регистрирана.

14
 Македонија е една од земјите кои на европско тло се одликува со доста
голем раст на БДП од година во година. Одејќи рака под рака со другите
економски мерки, со зголемување на производството со одредена стапка се
стреми и кон намалување и на невработеноста во земјата.

Користена литература

1. Фити, Т. (2008) Вовед во економијата, второ издание

2. Македонија е трета по раст на БДП во Европа - Интернет статија, Извор:
Нетпрес http://tocka.com.mk/1/105219/makedonija-e-treta-po-rast-na-bdp-vo-evropa
3. Макроекономска политика на Министерството за финансии на РМ
http://www.finance.gov.mk/files/u1/MAKRO_2011.pdf
4. Бурда, М., Виплоц, Ч. (2001) Макроекономија – европски текст
5. Државен завод за статистика – податоци за БДП по тримесечја
http://www.stat.gov.mk/PrethodniSoopstenijaOblast.aspx?id=31&rbrObl=7
6. Петровска, М. (2006) Економска теорија – втор дел, прирачник за учениците
од МСИ
7.Што е тоа БДП и зошто е толку важен? (What is GDP and why it is so important?)
– Internet article http://www.investopedia.com/ask/answers/199.asp

15