UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

MEDICINSKI FAKULTET

UVOD U NAUKU

DARKO ŽIVKOVIĆ

EKSPERIMENTALNO PROVJERAVANJE HIPOTEZE

SEMINARSKI RAD

BANJALUKA, 2018.
 Univerzitet u Banjoj Luci

Medicinski fakultet

Uvod u nauku

Eksperimentalno provjeravanje hipoteze

Seminarski rad

Predmet: Uvodu nauku

Predmetni nastavnik: Akademik prof. dr Dragoljub Mirjanić

Student: Darko Živković

 SADRŽAJ

1 UVOD ...................................................................................................................................................... 4

2 TIPOVI NEPROMJENLJIVIH ODNOSA IZMEĐU POJAVA ......................................................... 5

3 FUNKCIJA EKSPERIMENTA I RAZVOJ EKSPERIMENTALNOG METODA ........................... 6

3.1 Vrste eksperimentalnih metoda ....................................................................................................................... 6

3.2 Današnja primjena eksperimentalnog metoda................................................................................................. 7

4 VRSTE EKSPERIMENTA .................................................................................................................... 8

4.1 Jednofaktorski kontrolisani eksperimenti ........................................................................................................ 9

4.2 Krucijalni eksperiment ................................................................................................................................... 11

4.3 Modelni eksperimenti .................................................................................................................................... 13

5 STRUKTURA EKSPERIMENTA ...................................................................................................... 15

6 PREDNOST EKSPERIMENTA NAD POSMATRANJEM ............................................................ 17

7 ZAKLJUČAK......................................................................................................................................... 19

8 LITERATURA...................................................................................................................................... 20

3
 1 UVOD

Suština svih pojava u prirodi koje posmatramo sadržana je u svojstvima,

karakteristikama i osobenostima te pojave. Ta svojstva nazivamo činjenicama. Svako naučno
djelo mora biti utemeljeno na činjenicama koje moraju biti valjane, odnosno tačne, provjerene i
verifikovane. Da bismo imali realnu, kompletnu sliku stvarnosti, mi moramo očima sagledati
pojave, a razumom njenu nevidljivu suštinu, veze i odnose. Istinitost jedne spoznaje i njene
vrijednosti verifikuju se različitim metodama, koje se najčešće dijele na praktične i teorijske.
Teorijski se verifikuju brojne naučne discipline, kao što su matematika, filozofija, astrofizika, itd.

Najvažnije praktične metode verifikacije spoznaje su promatranje i eksperiment.

Opisivanje empirijskih pojava osnova je svake dalje naučne analize, ali je utvrđivanje
funkcionalnih ili kauzalnih veza daleko složeniji oblik saznanja stvarnosti

Eksperiment se izvodi po tačno određenom planu sa tačno određenim ciljem. Tokom

izvođenja eksperimenta, moguće je mijenjati, odnosno uticati na faktore koji imaju uticaj na
rezultat. Mi, kao vršioci jednog eksperimenta, u mogućnosti smo da određenu pojavu izolujemo
i proučavamo uži spektar njenih osobina. Mi znamo šta tražimo, te već u početku možemo da
nagovijestimo rezultat našeg ogleda (hipoteza). Iz svega navedenog, mogli bismo izvesti
konačnu definiciju eksperimenta, a ona glasi:

-Eksperiment je plansko posmatranje prirodnih pojava na čije nastajanje, tok ili ishod aktivno
utičemo, saglasno hipotezi koju provjeravamo.

„Posmatranjem uzimamo od prirode ono što nam ona nudi, a eksperimentom ono što
mi sami želimo“, rekao je Pavlov1.

1
Ivan Petrovič Pavlov (1849-1936), najčuveniji ruski fiziolog. Proslavio se radom na proučavanju nervnog sistema.
Tvorac je uslovnih refleksa.

4
 2 Tipovi nepromjenljivih odnosa između pojava

Činjenice, odnosno svojstva pojava koje posmatramo možda nam se čine izolovane,
nezavisne jedne od drugih. Neki ljudi imaju sposobnost da steknu bolji uvid u stvarnost, upravo
time što uočavaju povezanosti. Pronalaze se opšte veze koje su stalne i nepromjenljive između
pojava koje vidimo i pojava koje nam do tada nisus u potpunosti jasne, poznate. Ta
nepromjenljiva veza između pojava može biti: FUNKCIONALNA i KAUZALNA.

Funkcionalni odnosi nam govore da dvije pojave međusobno uslovljavaju jedna drugu,
te da su u stalnom, nepromjenljivom odnosu. Čim se mijenja ili jedna, javiće se ili promijeniti i
druga pojava. Ono što je glavna karakteristika ovog tipa odnosa je to da ne postoji tačno
određen vremenski slijed, odnosno redoslijed između javljanja pojedinih pojava. Ako se javi
pojava A, javiće se i B, i obratno. Shodno tome, ovakav tip veze je reverzibilan i vremenski
simetričan. Najjednostavniji primjer je zakon poluge. Ako bi željeli da poluga ostane u ravnoteži,
pri promjeni rastojanja od tačke oslonca mi moramo da promijenimo opterećenje, i obrnuto:
ako bi dodatno opteretili polugu, mora se desiti promjena rastojanja od oslonca.

Kauzalni, odnosno uzročno-posljedični odnosi predstavljaju osnovu mehanizama

nastanka skoro svih oboljenja i poremećaja u organizmu. Uvijek postoji jedna pojava koja se
opisuje kao uzrok, i druga koja je posljedica. Za razliku od funkcionalnih odnosa, u kauzalnim je
bitno da su međusobni vremenski odnosi asimetrični i ireverzibilni. Tu mora postojati
vremenski slijed. Iz pojave A može da se desi B, ali ne i obratno. Na primjer, gubitak određene
količine krvi, dovešće do pada pritiska i povećanja frekvencije srčanog rada.

5
 3 FUNKCIJA EKSPERIMENTA I RAZVOJ EKSPERIMENTALNOG METODA

Osnovna funkcija eksperimenta je da provjeravamo hipoteze, odnosno da uvidimo

postoji li nepromjenljiva povezanost između svakog pretpostavljenog faktora (uzroka) i efekta
(posljedica). Već vijekovima, od početka novog doba, mnogi naučnici su težili ka tome da
ustanove tačna opšta pravila ili eksperimentalne metode kako bi se otkrio uzrok neke pojave i
rješenje problema. O eksperimentu Bekon je rekao: „Naš metod otkrivanja istine takav je da
ostavlja malo za oštrinu i snagu ljudske pameti, već gotovo izjednačava svaku pamet i svaki um.
Jer kao što u crtanju prave linije ili u opisivanju pravilnog kruga golom rukom mnogo zavisi od
njene staloženosti i uvježbanosti, a ako koristimo lenjir i šestar, malo ili ništa ne zavisi od
staloženosti i izvežbanosti ruke. Tako je i sa našim metodom“.

3.1 Vrste eksperimentalnih metoda

Prema Džon Stjuart Milu, ove metode su formulisane kao metode eksperimentalnog
istraživanja, tj. metode otkrivanja uzročne povezanosti:

1. Metod razlike
2. Metod zajedničkih promjena
3. Metod slaganja
4. Metod ostatka
5. Kombinovani metod slaganja i razlike

Metodi su bili formulisani kao pravila koja su se zasnivala na induktivnom zaključivanju, pa su u

logici ove metode poznat kao „Milove metode kauzalne indukcije“. Indukcija predstavlja
misaoni hod zaključivanja gdje se polazi od pojedinačnog i vodi ka opštem.

6
 3.2 Današnja primjena eksperimentalnog metoda

Prethodno je rečeno da nam eksperiment služi da bismo utvrdili da li zaista između

svakog uzroka i određene posljedice postoji nepromjenljiva povezanost. Uzrok neke posljedice
predstavlja situaciju kada je ispunjen osnovni uslov za njeno dešavanje. Bilo bi najjednostavnije
kada bi jedan uzrok uvijek izazivao jednu posljedicu, tj. kada bi imao uvijek isti efekat. Međutim,
čak i tada mi ne znamo koji je od bezbroj mogućih uzroka onaj pravi. Imali bismo mnogo posla
kada bismo htjeli da eliminišemo Milovim metodom jedan po jedan sve irelevantne
pretpostavke.

Sve to se dodatno komplikuje poimanjem multikauzalnosti. Imajući u vidu mnoštvo

uzroka, ista pojava nije uvijek nastala zbog jednog uzroka. Ovo je naročito vidljivo na polju
medicine, gdje zbog velike raznolikosti bioloških pojava jedna ista pojava je uslovljena, odnosno
zavisi od više nezavisnih faktora. Tome treba pridodati da su bitan faktor u tome svemu još i
slučajne okolnosti u datom momentu. Iz toga slijedi da pri našem istraživanju i otkrivanju veza
među pojavama moramo obratiti pažnju na tri stvari:

1. Nijedan naučni problem ne može se riješiti posmatranjem samo jednog slučaja, bez
obzira koliko to detaljno izveli. U tom slučaju ne bismo mogli reći da li je pojava
posljedica samo jednog faktora koji smo proučavali, te na osnovu ovakvog slučaja ne
bismo mogli donijeti opšti zaključak i objasniti suštinu pojave.
2. Trebamo da odredimo obim (kvantifikujemo) varijabilnosti bioloških pojava i procesa.
Tu nam mogu pomoći Milove eksperimentalne metode. Moramo da odaberemo
hipoteze koje su relevantne i našu pažnju usmjeriti ka njima, dok irelevantne u startu
odbacujemo. Hipotezu smatramo relevantnom kada ustanovimo pravilnost u javljanju
uzroka i posljedica, a te su:
a. Intenzitet uzroka raste ili opada – raste ili opada i intenzitet posljedice
b. Eliminisanjem uzroka, eliminišemo i posljedice
c. Davanje uzroka daće nam i posljedicu

7
 3. Uspješno rješenje dobijamo tako što ćemo po unaprijed određenom planu, saglasno
relevantnoj hipotezi koju ispitujemo aktivno da posmatramo više slučajeva iste vrste,
obično nasumično svrstanih u grupe (eksperimentalne i kontrolne), a zatim njihovim
poređenjem tražimo razlike. To se naziva komparativni eksperiment.

4 VRSTE EKSPERIMENTA

Postoje razne podjele eksperimenata na osnovu različitih kriterijuma. Najopštija podjela

bi bila na prirodne i vještačke.

Prirodni eksperiment predstavlja posmatranje pojava i procesa na objektima, odnosno

subjektima, u sredini gdje se te pojave suštinski i dešavaju. Na primjer ispitivanje inteligencije
djece u igri, ili uticaja novih pedagoških metoda na brzinu savladavanja gradiva od strane
učenika. U bolnici bi se najčešće ispitivalo dejstvo i terapijska efikasnost neke grupe lijekova.

Prirodna eksperimentalna istraživanja na ljudima se takođe nazivaju randomizovano

kontrolisano kliničko ispitivanje u kojem istraživač aktivno utiče na faktore ili kontroliše faktore
koje ispituje. Ispitanici se nasumično biraju iz grupe, pomoću tablica slučajnih brojeva. Ovakvog
su karaktera mnoga profilaktička i terapijska istraživanja.

Vještački eksperiment je u jednom pogledu sličan prirodnom jer se svodi na naučno

posmatranje, ali ovdje se izvodi u situacijama gdje se ispitanicima daju testovi izrađeni posebno
u te svrhe (test inteligencije), i odvija se u posebnim uslovima, koji se razlikuju od prirodnih
uslova u kojima se pojava inače dešava.

Još jedan kriterijum na osnovu koga se dijele eksperimenti je broj faktora koji se u
njemu ispituju pa se dijele na jednofaktorske i višefaktorske kontrolisane eksperimente.

8
 4.1 Jednofaktorski kontrolisani eksperimenti

Danas se smatra da je za otkrivanje nepromjenljivih veza između pojava, tj. uzročno-

posljedičnih odnosa najpogodniji jednofaktorski kontrolisani eksperiment. Naziva se
jednofaktorski jer naučnici u njemu kontrolišu, aktivno utiču ili na određeni način manipulišu
samo jednim glavnim faktorom koji je predmet ispitivanja. „Kontrolisani“ je zato što se pored
ljudi podvrgnutih faktoru ispituje i dodatna grupa ljudi, koju nazivamo kontrolna grupa. Ovo
nam je od iznimne važnosti, jer time stičemo bolju kontrolu i bolji uvid u dejstvo našeg faktora.

Prije svega, treba da se odredi skup individua koji će učestvovati. Iz osnovnog skupa
(populacije) izdvajaju se individue po jasno definisanim kriterijumima, bilo da su to zdravi ljudi
ili pacijenti istog oboljenja. Osobe koje su izabrane i uključene u ispitivanje nazivaju se uzorak
ispitivanja. Budući da je ovo kontrolisani eksperiment, iz ovog uzorka nužno je izdvojiti dvije
grupe ispitanika. Grupe se su približno iste veličine, a ispitanici su nasumično razvrstani.
Ispitanici su uporedivi po bitnim karakteristikama, a pod tim obilježjima ovdje
podrazumijevamo tzv. zavisna obilježja ili varijable, koja su vezana za prirodne osobenosti.
Način izvođenja jednofaktorskog eksperimenta vidi se u tabeli 1.

OSNOVNI SKUP n=1000

UZORAK n=100
Grupe Eksperimentalna grupa Kontrolna grupa
Vrijeme (E) n=50 (K) n=50
Prije eksperimenta E1 K1
Poslije eksperimenta E2 K2
Tabela 1 Prikaz izvođenja jednofaktorskog kontrolisanog eksperimenta

9
 Jedna od dvije grupe se podvrgava djelovanju faktora čiji se efekat ispituje, istražuje i nju
nazivamo eksperimentalnom grupom (E), dok druga predstavlja kontrolnu grupu (K). Na
kontrolnu grupu djeluju brojni drugi faktori, a za mnoge od njih nismo ni svjesni da postoje. Dio
kontrolne grupe, ukoliko je svjestan da je podvrgnut ispitivanjima, može biti zahvaćen placebo
efektom. To je jedan od očekivanih faktora koji utiče na rezultat, kako pozitivno, tako i
negativno (nekad se ne zna da li pacijent stvarno osjeća neke od simptoma ili ih “umišlja”).

Trebamo se podsjetiti na multikauzalnost uzročnih faktora, tj. da postoji više stvari, više
nezavisnih faktora koji mogu da izazovu jednu istu pojavu. Problem se javlja kada ni mi sami ne
možemo da procijenimo relativno učešće nekih faktora, upravo iz razloga što ih i ne poznajemo.
Pored ovih, nezavisnih uzročnih faktora, na eksperimentalnu grupu djeluje i faktor čiji efekat
izučavamo.

Kada uporedimo eksperimentalnu i kontrolnu grupu, možemo vidjeti postoji li razlika u

reakciji individua koje sačinjavaju te dvije grupe, te zaključujemo da je ta razlika mogla samo da
nastane kao posljedica djelovanja faktora kojim smo djelovali na eksperimentalnu grupu.

Uprkos svemu tome, zbog normalne biološke varijabilnosti moguća su variranja između
numeričkih vrijednosti unutar jedne od mogućih bezbroj grupa koje su mogle biti izabrane iz
osnovnog skupa, odnosno populacije. To predstavlja varijabilnost uzorka. Ova variranja
ponekad mogu biti manje amplitude, manjeg obima, minimalna zapravo, ali nekada mogu da
budu znatnije izražena.

Koliko je ova varijabilnost (odnos razlika u numeričkim pokazateljima unutar grupa koje
biramo iz osnovnog skupa i razlike koju smo ustanovili između eksperimentalne i kontrolne
grupe) zanemarljiva, moguće je odrediti različitim statističkim postupcima. Tim statističkim
postupcima pokazujemo sljedeće:

1. Prije eksperimenta nema statistički značajnih razlika između eksperimentalne i

kontrolne grupe
2. Nakon eksperimenta ne bi trebalo biti razlike u paramentrima kontrolne grupe prije i
poslije (u tabeli 1: K1 i K2)

10
 3. Trebale bi postojati značajne razlike između parametara eksperimentalne grupe prije i
poslije eksperimenta (u tabeli 1: E1 i E2)
4. I na kraju, očekuju se bitne razlike između eksperimentalne i kontrolne grupe nakon
eksperimenta (u tabeli 1: E2 i K2)

Razlika između E1 i E2 se očekuje unaprijed, pa se čak mora i predvidjeti, jer nam taj podatak
služi kako bismo odredili veličinu uzorka. Eksperiment, i kada se poštuju svi zahtjevi naučnog
metoda u njegovom izvođenju, ne vodi uvijek ka istinitom rješenju. Razlog tome je činjenica da
smo koristili induktivni metod zaključivanja, a pri tome neizbježno dolazi do problema
nepotpune indukcije. Stoga je neophodno koristiti statističke metode, a rezultat koji dobijemo
na kraju imaju samo vjerovatan karakter.

4.2 Krucijalni eksperiment

Posebna vrsta eksperimenta je krucijalni eksperiment. Pod pojmom “experimentum

crucis”, koji neki takođe nazivaju eksperimentom raskrsnice, podrazumijevamo način na koji se
tačno i sa sigurnošću može odrediti:

1. Sudbina jedne hipoteze

2. Kontrovrza između dvije suparničke, altenativne hipoteze

Drugačije rečeno, to bi značilo da ako prva hipoteza koja implicira stav (posljedicu) koji je logički
protivrječan stavu koji implicira druga hipoteza, mi ovim eksperimentom dolazimo do
argumenata kojima možemo definitivno da odbacimo jednu, npr. prvu hipotezu. Istovremeno,
ako smo odbacili prvu, to znači da smo potvrdili tačnost one druge hipoteze. Najčešći primjer za
ovo se navode eksperimenti kojima se konačno riješio spor između Njutnove korpuskularne i
Hajgensove talasne hipoteze o prirodi svjetlosti. Prema korpuskularnoj teoriji, svjetlost bi se
trebala kretati brže u sredini koja ima veću gustinu, usljed sila privlačenja, odnosno atrakcije
između molekula. Tako bi se svjetlost kretala brže kroz vodu nego kroz vazduh. Naprotiv ovoj

11
teoriji stoji talasna hipoteza, koja govori da bi se svjetlost trebala kretati brže u sredini manje
gustine, npr. ovdje vazduh. Konačno je postavljen eksperiment2 koji je dokazao da se svjetlost
zaista kreće brže kroz vazduh nego kroz vodu.

Imajući u vidu rezultate ovog eksperimenta, korpuskularna teorija je odbačena. U novije

vrijeme, došlo je do novih saznanja na polju kvantne teorije materije, te je time pokazano da
korpuskularna hipoteza nije u potunosti pogrešna. I tu se javila greška krucijalnog
eksperimenta. Ovdje je problem što se smatralo da je svjetlost samo korpuskularne ili samo
talasne prirode.

Iz ovoga vidimo da krucijalni eksperiment nije taj koji provjerava ili obara samo jednu
izolovanu hipotezu, već cjelokupnu masu relevantnog znanja koja je logički u njoj sadržana.
Njega ćemo koristiti samo u slučaju kada se radi o elementarnoj logičkoj kontroverzi dvije
hipoteze.

2
Ovaj eksperiment je izveo Leon Fuko davne 1850. godine. Izračunao je da brzina svjetlosti u vakuumu iznosi oko
300 000km/s.

12
 4.3 Modelni eksperimenti

Ovakav oblik eksperimenta predstavlja najvišu formu vještačkih eksperimenta. Ova

naučna metoda našla je svoju primjenu u savremenoj fizici, biologiji, medicini, ali i u drugim
naukama i naučnim oblastima.

Svako ljudsko saznanje predstavlja jedinstvo praktične (tj. čulne) i teorijske (tj. misaone)
djelatnosti. Ovo jedinstvo se nalazi u osnovi svih naučnih metoda, ali je zastupljenost pojedinih
komponenti u njima različit. Pa tako u statističkom metodu pretežno vršimo računske radnje, te
je time ovaj metod više praktičan. S druge strane imamo aksiomatski metod, koji je pretežno
teorijski.

Osnovna karakteristika metoda modelovanja je ta što je to opšti naučni metod u kojem

su podjednako zastupljena i teorija i praksa, jer smo mi svoje ideje (zamisli) o nekim pojavama i
predmetima ostvarili u materijalu (realni modeli) ili smo predstave iz prakse izrazili u vidu
matematičkih formula (teorijski model).

Sam proces modelovanja, tj. izrade modela sastoji se u uočavanju bitnih karakteristika
nekog predmeta ili pojave, tj. originala, a zatim predstavljanju te zamisli o originalu u vidu
modela. Cilj modela je da se što više sazna o strukturi i funkciji originala.

U osnovi modelovanja leži princip analogije. Dobrim modelom se smatra onaj koji po
svojim osobinama, strukturi, materijalu i funkciji što više sliči, te odražava original i koji nam
omogućuje da stečena saznanja proširimo na cjelokupnu pojavu mimo modela. Dakle, modeli
ne bivaju konstruisani da bi se naučilo nešto o njima, već samo kako bismo preko njih saznali
nešto o originalnom predmetu ili pojavi kojoj je naš model analogan. Modelskim
eksperimentima mi možemo:

1. Postavljati, provjeravati ili zamjenjivati hipoteze

2. Davati naučna objašnjenja
3. Davati naučna predviđanja

13
Međutim, moramo se pričuvati određenih grešaka. Mi pri prenošenju na original rezultata
dobijenih modelom moramo imati u vidu da je model samo sličan originalu, a to nam govori
da oni nisu istivjetni, identični, te da je takvo saznanje posredno (indirektno).

Medicinska naučna istraživanja mogu se obavljati na čovjeku (zdravom ili bolesnom),

kao i na tkivima ili ćelijama ljudskog organizma. Takva istraživanja koja se rade na predmetu
kome je istraživanje i namijenjeno nazivamo istraživanjima na originalu. U drugu ruku, u
mnogim naukama, naročito medicini, ispitivanja se mogu obavljati na predmetima koji nisu
original, u ovom slučaju, nisu ljudski organizam. Ovakva istraživanja nazivamo modelskim
istraživanjima.

Zamjene za ljudski organizam su najčešće živi organizmi i to životinje. One mogu da budu
zdrave, spontano oboljele ili su kod njih patološki procesi preneseni vještačkim putem. U
ovom slučaju se govori o biološkim modelima. U ovakva istraživanja se ubrajaju i ona koja
se izvode na tkivima, ćelijama ili organima. Njih nazivamo „in vitro“ istraživanja. Takođe
postoje i antropomorfne zamjene za ljudski organizam, a to mogu biti roboti, lutke ili
modeli pojedinih organa, itd.

Postavlja se pitanje zašto nam baš trebaju ovakva istraživanja? Prije svega, mnoga
istraživanja na ljudima nisu moguća zbog dužine njihovog spontanog razvoja i odvijanja
(starenje, genetičke mutacije, kanceri, itd.) ili zbog etičkih razloga (kloniranje, selekcija,
nanošenje fizičke boli, patnje i dr.)

Kada je riječ o biološkim modelima, tu se mora napraviti razlika između životinje kao
analoga ljudskom organizmu i čovjeka kao originala, te između modela humanog
patološkog procesa reprodukovanog na životinji i originalnog humanog patološkog procesa
u čovjeku. Model humanog patološkog procesa predstavlja uprošćenu predstavu nekog
složenog patološkog procesa, a to znači sljedeće: taj model mora da sadrži bitne elemente
originalnog humanog patološkog procesa, tj. njegovu suštinu.

14
 5 STRUKTURA EKSPERIMENTA

Sastavni dijelovi nekog eksperimenta zavise od složenosti same pojave, te svrhe istraživanjja. Iz
tog razloga, i struktura eksperimenta može da varira. Sve u svemu, postoje glavni sastavni
dijelovi koji su isti kod većine ekseprimenata, barem u biomedicini. Oni su:

-EKSPERIMENTATOR-

To je pojedinac koji izvodi eksperiment, zajedno sa jednim ili više saradnika istraživača. Ova
osoba mora da bude stručno osposobljen, naučno kompetentan i odgovoran za cjelinu
izvođenja eksperimenta.

-OBJEKAT(SUBJEKAT)-

To je ono na čemu se izvodi sam eksperiment, odnosno istraživanje. U medicini bi to bio

čovjek, bolestan ili zdrav. Ako pričamo o bolesniku, onda se tu radi o kontrolisanom kliničkom
istraživanju, tj. istraživanju na originalu. U literaturi se koriste oba izraza, i objekati subjekat.
Oba označavaju istu imenicu, pojam, ali se zbog etičkih razliga više koristi subjekat. Čovjek kao
subjekat učestvuje u istraživanju, a kada bismo ga oslovili objektim, to bi značilo da smo čovjek
poistovjetili sa eksperimentalnom životinjom. Objektom možemo nazvati ono što zamjenjuje
čovjeka, npr. model ili životinja, i tada to označavamo kao istraživanje na analogu. Neki autori
će u oba slučaja, bilo da se radi o čovjeku ili analogu, uvijek koristiti izraz subjekat.

-PREDMET-

Predmet istraživanja su pojave ili procesi, problemi stvarnosti ili još nerjšeni dijelovi
problema koji želimo riješiti, odnosno koje želimo da ispitamo. Njega možemo da biramo iz bilo
kog aspekta, npr. patogenetskog, profilaktičkog, terapijskog, bilo kog oboljenja i poremećaja.
Patologiju nekog procesa možemo da ispitujemo direktno na čovjeku koji je obolio od određene
bolesti, i tada govorimo o istraživanju na originalu. S druge strane, mi isti taj patološki proces
možemo da reprodukujemo na životinji kao analogu ljudskog organizma, i tada koristimo model

15
humanog patološkog procesa. U oba slučaja moramo obratiti pažnju te jasno precizirati
kriterijume nekog oboljenja kod ljudi, zatim kod analoga ljudsokg organizma.

-SREDSTVA-

To su sva sredstva pomoću kojih se izvodi jedan eksperiment. Počevši od raznih

materijala, reagensa, jednostavnih instrumenata i aparata, do najsloženijih tehnoloških otkrića
koja su svoju primjenu našla u medicini, kao što je ultrazvuk, elektronski mikroskop,
kompjuterizovana tomografija, nuklearna magnetna rezonanca i slično.

-ODGOVORNI EKSPERIMENTATOR-

Ovo lice predstavlja osobu koja bira predmet istraživanja, odnosno eksperimenta (npr.
profilaktička efikasnost nekog lijeka. Takođe, postavlja hipotezu za rješavanje problema (npr.
traži novi i bolji lijek od postojećeg), objašnjava mehanizam nekog procesa (patofiziološke
osnove), bira oblik eksperimenta (da li će to biti jednofaktorski ili višefaktorski; da li je
laboratorijsko modelno istraživanje ili kontrolisano kliničko ispitivanje), brine o
eksperimentalnom dizajnu (uključivanje, rendomizacija, veličina uzorka itd.), bira relevantna
obilježja koja se posmatraju. Odgovorno lice mora da napiše protokol, odnosno plan, projekt
istraživanja, te razmotri etička pitanja datog eksperimenta.

-EKSPERIMENTALNI POSTUPAK-

On obuhvata objektivne postupke eksperimenta, kao što je djelovanje toplote, zračenja ili
vitamina na neke patološke procese, ali i brojne operacije i postupke koje obavlja sam
eksperimentator, koje su donekle subjektivnog karaktera (npr. bilježenje podataka i rezultata
eksperimenta).

-POSTAVLJANJE, RAZRADA I PROVJERAVANJE HIPOTEZA-

Ovaj dio „slagalice“ je od ključne važnosti. Ovdje se ideja o čitavom eksperimentu

prevodi iz riječi u djela. Ovaj korak predstavlja most koji povezuje teoriju i praksu.

16
 -REZULTATI-

Rezultat jednog istraživanja predstavljen je nizom najraznovrsnijih podataka, činjenica,

karakteristika objekta posmatranja koji su prikupljeni prilikom izvođenja eksperimenta. Koliko
god da su prethodni koraci bitni, isto toliko je važno prikupljene podatke obraditi i na lako
shvatljiv način prikazati. Najčešće se to radi pomoću grafika ili tabela.

-INTERPRETACIJA REZULTATA-

Interpretacija rezultata predstavlja najdublju analizu dobijenih rezultata na kojoj se temelji

naučno objašnjenje ispitivane pojave. Rezultati mogu osnova za građenje novih teorija ili
korekciju postojeće, kao i za postavljanje novih hipoteza i preduzimanje novih eksperimenata.

6 PREDNOST EKSPERIMENTA NAD POSMATRANJEM

U mnogim stručnim knjigama ima podataka gdje se ne pravi jasna razlika između pasivnog i
aktivnog posmatranja, odnosno između posmatranja i eksperimenta. Međutim, ta razlika je
velika da bi bila zanemarena, a ogleda se u sljedećim prednostima eksperimenta nad
posmatranjem:

1. Kada posmatramo neku pojavu, mi nju opisujemo kvalitativno i kvantitativno na osnovu

njenih spoljašnjih manifestacija, koje registrujemo svojim čulima ili instrumentima.
Takva saznanja su vrlo često pogrešna, a gotovo uvijek površna, te takvi rezultati neće
biti dovoljni za potpuno razjašnjenje istine o nekoj pojavi ili problemu. Za razliku od
obične opservacije, mi eksperimentom saznajemo suštinu neke pojave, otkrivamo
funkcionalne i kauzalne odnose u njima.
2. Spoljašnje manifestacije pojava koje registrujemo pasivnim posmatranjem su
mnogobrojne. Od svih njih, neke su bitne, a neke sasvim sporedne (nebitne, beznačajne

17
 za naše istraživanje, minorne) u odnosu na naš cilj i svrhu samog istraživanja. S druge
strane, eksperimentom se iz kompleksa pojava izvlačimo samo osobenosti koje su nam
bitne, relevantne i provjerljive, te s našeg aspekta saglasne hipotezi koju provjeravamo
eksperimentom.
3. Jedno od osnovnih obilježja svih pojava u biomedicini je njihova varijabilnost. Odnosno,
jedna pojava je posljedica multikauzalnosti. Ovo stvara poteškoću pri pasivnom
posmatranju, jer nismo u stanju da uočimo sve stvarne uzroke i kauzalne odnose. Jedino
eksperimentom se može dokazati i otkriti nepromjenljiva povezanost, te utvrditi značaj i
važnost jednog od svih faktora koji djeluju i koji doprinose javljanju posljedice.
4. Eksperiment je u prednosti nad pasivnim posmatranjem iz razloga što ne zavisi od
vremena kada se ta pojava spontano dešava u prirodi. Mi smo ti koji određujemo
vrijeme, mjesto i način odvijanja neke pojave. Takođe, eksperimente možemo ponavljati
koliko god puta hoćemo, sve dok ne sakupimo dovoljno podataka koliko nam treba za
naučno objašnjenje.
5. Jedino u eksperimentu možemo, vještački manipulišući uslovima pod kojima se pojava
inače dešava u prirodi, provjeravati važnost pojedinih od tih uslova za održavanje
funkcionalnih i kauzalnih odnosa. Na taj način dolazimo do novih saznanja, koja mogu da
dovedu u sumnju čak i već ustaljene, postojeće teorijei zakone.

18
 7 ZAKLJUČAK

Eksperiment ima značajnu spoznajnu ulogu. Proces naučnog napretka teče tako da se na
osnovu raspoloživog saznanja stvara što sveobuhvatnija hipoteza, a nakon toga istraživači
natoje izvesti takve eksperimente koji će tu hipotezu potvrditi ili opovrgnuti.

Opovrgavanje hipoteze kao put dokazivanja smatra se preciznijim i pouzdanijim. Razlog

ovome leži u činjenici da mi nikada ne znamo da su dokazi koji ju potvrđuju dovoljno dobri,
tj. tačni. Kriterijumi kojima odbacujemo neku hipotezu su mnogo „oštriji“, pouzdaniji. Na
kraju, kada sve hipoteze koje su netačne ili irelevantne odbacimo, ono što nam preostaje je
zasigurno tačno, jer druga objašnjenja ne postoje. Dakle, deduktivnim putem i sistemom
eliminacije se mnogo brže i preciznije prilazi istini. Podaci koje dobijemo kao zaključak biće
tačniji i pouzdaniji.

19
 8 LITERATURA

P. Mandić, Metodologija naučnog rada, ANURS, Banjaluka, (2004).

Jovan Đ. Savić, Metodologija naučnog saznanja i kako stvoriti naučno delo u biomedicini, DATA
STATUS, Beograd, (2013).

Ratko Zelenika,. Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela, Ekonomski

fakultet sveučilišta u Rijeci, Rijeka, (2000).

20