Ngerti Apa Gamelan Jawa

Nalika kita pirembagan babagan Gamelan Jawa, iki salah sawijining alat musik
khas ing Jawa. Gamelan Jawa umumé kalebu Kenong, Gong, Gambang, Siter
lan sawetara piranti liyane. Nanging piranti khusus iki yaiku swara sing
diprodhuksi dadi alus supaya bisa nyenengake sapa sing krungu.

Dadi swara sing diprodhuksi ing jaman kuno sesambungan karo kabiasaan lan
prinsip-prinsip Jawa sing misuwur banget. Nanging sajrone isih ana akeh
instrumen musik sing asalé saka Jawa, nanging uga kanggo rincian liyane, aku
bakal ngrembug babagan artikel kasebut.

Asal Nama Gamelan

Secara etimologis, Gamelan dhewe asal saka istilah Jawa sing kasusun saka 2
tembung yaiku "Gamel" lan "An". Dadi "Gamel / Nggamel" tegese ngetokake
utawa ngalahake, nanging "An" iku pungkasan sing ndadekake tembung.
Mulane wong sing main piranti gamelan biasane disebut gamel.
Sejarah Gamelan Jawa

Yen kita bali menyang sajarah jaman kuno, ternyata gamelan Jawa mung gedhe
Gong. Nanging pungkasane ditambah karo gong cilik, biasa disebut kempul,
nanging isih ana ing jumlah sing winates.
Wiwit kuwi, perkembangan Gamelan Jawa dhewe wis wiwit katon, iki
ditemokake dening tambahan instrumen liya kanggo apa sing bisa kita tingali
saiki.

Ing mitologi Jawa, awal gamelan Jawa dicipta ing Era Saka Saka dening
sawijining dewa sing mrentah tanah Jawa utawa biasa disebut Sang Hyang
Guru. Dhampar ana ing Gunung Mahendra ing Medangkamulan utawa saiki
luwih dikenal minangka Gunung Lawu. Dadi dewane ndadekake Gong
ngundang dewa-dewa liyane, nanging kanggo ngirim pesen sing luwih spesifik,
dheweke pungkasane nggawe loro Gong liyane supaya embrio saka sakumpulan
alat Gamelan dibentuk
Nanging bener ora ana informasi resmi babagan nalika Gamelan pisanan
diputer. Nanging, kira-kira katon Gamelan dhewe meh padha wiwit ana
Kentongan, tutuk ing tutuk, biola, gesekan ing tali nganti katon alat musik sing
tahan logam.

Yen kita ndeleng wangun gamelan, mesthi ana sawetara sing padha karo piranti
musik ing India. Iki amarga ing abad VII - abad XV budaya leluhur Jawa nampa
acculturation cukup nglukis saka bangsa India.

Gamelan dhewe uga salah sawijining jinis instrumen musik ensemble kang
dumadi saka rong utawa luwih instrumen musik sing diputer bebarengan.
Sampeyan uga bisa nemokake alat musik gamelan iki ing salah sawijining relief
ing Candhi Borobudur wiwit abad kaping 8. Sawetara instrumen musik kalebu
Kendang, Kecapi, Suling Bambu, lan sawetara instrumen musik sing dipetik
utawa digesek

Fungsi Gamelan Jawa

Set gamelan utawa Ageng Gamelan dimainake kanggo nyanyeni lagu Jawa
utawa ngiringi musik nalika ana pertunjukan tarian, ketoprak, wayang, loro
wayang lan pameran wayang.
Kangge, kita bisa mbedakake gamelan ing karawitan dadi 2 jinis galur, yaiku:

Soran - Penyajian iki biasane sinonim karo wasps sing ngasilake nada volume
sing cenderung angel lan meh kabeh instrumen gamelan diputer kajaba
Gambang, Suing, Siter, Rebab lan Gender. Dadi musik iki ing presentasi
kasebut diwenehake ing wektu seseg, antal lan tanggung jawab.
Lirihan - Mungkin kita bisa ngira yen jeneng gending kasebut pancen luwih
alon lan luwih alus lan kabeh instrumen saka Gamelan uga dimainake, senadyan
musik Gambang, Gender, Rebab, Suling lan Siter.
Nanging yen kita sinau luwih jero, bener kanggo cara liya saka presentation iki
isih dipérang dadi pirang-pirang campuran kalebu nyampleng, gadon, jender,
siteran lan liya-liyane.

Saliyane sing kasebut ing ndhuwur, Gamelan Ageng utawa set gamelan uga bisa
digunakake minangka sarana kanggo ngiringi upacara adat, kayata:
Sekati Gamelan

Gamelan sing uga nduweni jeneng Kanjeng Kyai Guntursari lan Kanjeng Kyai
Gunturmadu biasane dimainake ing perayaan Sekaten utawa luwih tepat nalika
udan 5 - 12 wulan Mulud. Dadi ing tanggal kasebut Gamelan Sekati biasane
disuguhake kanggo ulang tahun Nabi Muhammad SAW lan uga dipigunakaké
kanggo ngabekti para tamu gedhe, nalika ana putra / putri sultan utawa sakarsa
dalem.

Gamelan Sekati dhewe kalebu:

2 saka Gong Ageng

2 Peking Sarong
2 Saron Racik
1 Kempyang
1 bedug
1 Saron Demung
1 Bonang

Munggang Gamelan

Gamelan iki biasané dimainaké kanggo tujuan nyambut tamu, malem,

perampok, macan, hantu, grebegan lan liya-liyané. Kejaba iku swara sing
diprodhuksi saka Munggang Gamelan nduweni 3 cathetan lan kasusun saka 4
instrument concoctions sing kalebu:

3 Big Bonang
2 Gong
2 Bende
1 Kenong Japan
1 Kendang Penuntung
1 Kendang Gending
Corobalen Gamelan

Jenis gamelan katelu iki biasané diputer lan ditampilake nalika ana tamu sing
diajeni.
Ngerteni Piranti Gitar Gamelan Jawa
Bonang

Instrumen pisanan lan uga kanggo ngrampungake sakumpulan instrumen

gamelan yaiku Bonang. Mungkin akeh sing wis krungu akeh nanging ora ngerti
apa sing katon lan carane swara diprodhuksi. Dadi Bonang iki kasusun saka 10-
14 gong cilik sing dianterake sacara horisontal lan disusun dadi 2 larik, banjur
garis Gong cilik ditempelake lan digawe ing tali sing diikat menyang pigura
kayu minangka dhukungan utama.

Wong sing muter Bonang bakal njagong ing tengah instrument musik sing
nyekel 2 batang sing digawé kaya teken kanthi ukuran sing dawa banget.

Miturut nada sing diprodhuksi, ukuran lan fungsi, Bonang instrumen musik bisa
dipérang dadi 3 jinis, yaiku:

Bonang Barung

Kanggo tipe Bonang sing kapisan kasebut ukurane ora gedhe banget karo
jangkoan saka oktaf tengah nganti dhuwur. Kajaba iku, jinis Bonang iki uga
asring diputer minangka instrument pambuka amarga nada sing diprodhuksi
bisa dadi pandhuan kanggo instrumen musik liyane.

Bonang Penerus

Jenis Bonang iki nduweni ukuran paling cilik karo jembar oktaf. Malah kanggo
jinis tawon jinis iki, Bonang kaping pindho minangka cepet minangka Bonang
Barung. Nanging ing instrumen gamelan, Bonang Penerus ora dienggo
minangka lagu pamindhahan amarga kecepatan lan nada sing diprodhuksi uga
dhuwur.

Celempung

Yen Bonang diputer kanthi cara jam, piranti Celempung biasane diputer kanthi
njupuk. Bener, iki isih nduweni kamiripan ing kasus musik alat musik lute ing
Sunda. Ciri-ciri celempung biasane duwe 4 kaki lan ukurane nganti 90 cm lan
disetel sak ngisor alat musik siter 1 oktaf.
Pemain celempung biasane nganggo driji kanggo milih senar utamane nganggo
jempol, dene driji liyane bakal nolak geter nalika ora dibutuhake.

Siter

Instrumen musik siter sejatine isih siji jinis karo Celempung, nanging bedane
ana ing ukuran lan jumlah senar sing digunakake. Dadi instrumen iki nduweni
panjang kira-kira 30 cm lan ana 11 lan 13 senar sing diganti antarane kotak
resonator. Rong jinis senar iki bakal diowahi kanthi beda, sing pisanan kanggo
slendro nada lan sing liya kanggo nada pelog.

Pemain siter saiki luwih langka, sanajan ing sawetara pameran sing saiki
Gamelan kadang instrumen Siter ora dimainake. Cara kanggo muter iku bener
isih padha karo alat musik Celempung, yaiku kanthi nggunakake jempol loro.
Apa sing nggawe khususe bener dumunung ing melodi sing kasil, kajaba
instrumen siter uga digawe ing rong bagean, bagean ndhuwur lan ngisor sing
loro duwe pelog lan slendro nada.

Gambang

Gamang yaiku salah sawijining piranti saka Gamelan sing biasane ditemokake
ing Gambang Rancang orchestra lan Gambang Kromong. Dadi xylophone iki
nduweni 18 potongan kayu sing disusun paralel karo resonator berbentuk kapal.
Nalika ing saben ujung resonator biasane digawe tapered kaya piramida

Umumé, instrument musik Gambang digawe kanthi cacah 17 nganti 21 balok

kayu kanthi siji resonator. Sisih timbangan sing diprodhuksi dening saben bar
kayu beda, nanging sisik kalebu nada utama lan minor.

Kanggo muter instrumen gamelan biasane nganggo rong pemukul, siji ditahan
dening tangan kiwa lan sing liyane ditahan dening tangan tengen. Dadi bentuk
drum saka gambang digoréng ing mburi lan dibungkus nganggo karet utawa
kain, nalika adonan diiseni kaya tongkat cilik.
Kanggo slang kayu ing Gambang, umume digawe saka kayu wesi utawa kayu
jati kanthi karakteristik kanggo nada sing paling dhuwur saka wangun sing
nyatake dawa lan jembar nalika kanggo nada sing kurang cendhak, kandel lan
sempit.

Gender

Jenis kelamin minangka salah sawijining perangkat gamelan sing digawe saka
logam lan biasane diputer kanthi diputer. Dadi iki gambar saka wujud alat
musik Gender duwe pirang logam sing didadekake siji karo tali lan diikat
menyang resonator
Gender kuwi dibagi dadi rong jinis, yaiku:

Barung Gender

Jenis jender iki nduweni ukuran gedhe lan duwe tingkat oktaf saka nom-noman.
Saliyane boneka musik Bonang, instrumen gender Barung uga sering digabung
dadi instrumen pembuka kanggo ngiringi pola lagu tetep (Ajeg).

Pengganti Kelamin

Yen Jenis Kelamin Barung gedhe, beda karo jinis Jenis Kelamin. Instrumen iki
luwih cilik nanging nduweni jangkoan oktaf saka medium nganti dhuwur.
Sanajan jenis Gender iki ora piranti wajib ing kinerja Gamelan, mesthine bisa
ngembangake rasa swara sing diprodhuksi dening set gamelan Jawa.

Kempul
Sebenaré instrumen iki meh padha karo Gong, malah panggonane Kempul
nalika nglakokake gamelan digantung dadi siji, mung beda kanthi ukuran cilik.
Ing istilah fungsi, instrumen musik Kempul umume digunakake lan diputer
kanggo menehi aksen penting kanggo lagu Gendhing.

Kendhang

Kendhang utawa uga disebut Drum yaiku alat musik sing dimainake kanthi
dipenthang lan nduweni fungsi kanggo nyetel irama lagu. Dadi kendang iki bisa
diputer kanthi nggunakake kelelawar utawa langsung. Malah ing meh kabeh
wilayah Jawa, Kendang duwe ciri khas dhewe.
Jinis drum

 Kendhang kanthi ukuran cilik diarani ketipung

 Ukuran moderen Kendang diarani kebar utawa ciblon
 Kendhang Gede utawa biasa disebut kendang kalih

Kendhang sing nduweni kualitas lan nada sing umum dianggep kayu cempedak
utawa nangka, dene ing sisi kasebut bisa nggunakake kulit buffalo utawa kulit
wedhus. Nanging, loro-lorone kulit bisa ngasilake nada sing beda-beda, kayata
kanggo kulit wedhus biasane nate ngalahake nada sing dhuwur, nalika
ngalahake kulit buffalo ngasilake nada sing kurang. Supaya pilihan kulit biasane
disesuaikan karo kabutuhan.

Kenong

Minangka salah sawijining piranti sing kalebu ing macem-macem jinis gamelan.
Kenong iki bisa dimainake kanthi ditabuh nganggo kelawar khusus. Dadi
instrumen iki bakal minangka pengisi harmoni utawa kord kanggo kinerja
gamelan lan uga bisa digunakake kanggo njlèntrèhaké irama lan nemtokaké
wates gatra

Kajaba iku, Kenong uga nyakup piranti pamisah, kajaba ukurané rada luwih
gedhe tinimbang Bonang lan ing siji pesawat kasusun saka 10 lembar. Biasane
tongkat kanggo muter alat iki digawe saka kayu sing mubengi kain ing
pungkasan.

Gong

Umumé, yen kita krungu jeneng Gong, kita bakal langsung ngelingi alat musik
sing digawe saka kuningan kanthi wangun bunder gedhe. Fungsi instrumen
musik iki yaiku pembukaan lan penutupan seni.
Biasane piranti-piranti Gong iki digantung utawa bisa uga diselehake ing tikar
utawa rak. Nanging ana uga jinis-jinis Gong sing bisa dimainake nalika nari
utawa mlaku-mlaku sing diarani Gongs. Ukuran kasebut luwih cilik tinimbang
Gong ing umum, nanging nada sing diasilake ditrapake kanggo nada sing mung
sedheng.
Gong dhewe isih bisa dipérang dadi 2, yaiku:

Gong Tribe

Gong jinis iki ukuran medium lan biasane digantung ing gong liya. Nada asil
kasebut nduweni struktur sing cendhak. Gong dimainake minangka tandha
pungkasan saka Gendhing.

Gong Ageng

Gong sing digunakake minangka wiwitan ing gending nduweni ukuran luwih
gedhe tinimbang Gong Tribe.

Kethuk Kempyang

Dadi Kempyang Kethuk iki minangka rong instrumen musik sing ora beda karo
Kenong lan Bonang, amarga sejarah gamelan Jawa sing nyebar ing Jawa isih
duwe hubungan sing kuat, mung kanggo Kethuk sing luwih cilik tinimbang
Kenong nanging luwih dhuwur nalika Kempyang luwih akeh lan luwih gedhe.
Nanging loro-lorone duwe bulge dibunderake ing tengah lan yen mencet bakal
ngasilake pola sing digandhengake.

Loro-lorone instrumen kasebut dilebokake ing wadhah pothak kayu lan

didhukung dening tali sing kenceng diikat lan digawe kuat.
Rebab

Alat musik tradisional iki kalebu ing instrumen senar lan nduweni 2/3 senar
saka bantalan logam. Kira-kira awak, digawe saka kayu nangka lan nduweni
rongga jero nanging ditutup nganggo kulit sing garing supaya bisa ngasilake
swara gesekan.
Ing set instrumen gamelan, biola iki migunani kanggo ngiringi sinden nalika
nyanyi lan uga ngarahake arah lagu sing diputer.

Saron

Saron utawa uga disebut rikik yaiku salah sawijining piranti gamelan Jawa.
Instrumen iki kalebu ing kulawarga Balungan, ing ngendi biasane ana ing set
gamelan, kita bisa nemokake 4 potong saron.
Kabeh sarana sing kasedhiya biasane duwe slendro lan pelog nada. Supaya
swara sing diprodhuksi dening 1 oktaf luwih dhuwur tinimbang piranti
Demung, nanging kanthi bentuk katon luwih cilik.

Minangka cara kanggo muter Saron, sampeyan pengin drum sing digawe saka
kayu utawa palu. Saron dimainaké lan diputer kanggo nyetel nada sing wis ana
lan dimainaké antarané Saron siji karo Saron liya kanggo nada sing harmonis
Instrumen Saron dhewe dibagi dadi 3 varian, kayata:

Sarong Barung - Saron nduweni ciri medium ukuran karo octaves

diprodhuksi malah luwih dhuwur. Biasane kanggo mainake pagelaran boneka
mbutuhake Saron Barung sing nomer sangang.
Saron Demung - Alat iki luwih gedhe kanthi ukuran oktaf ing tengah. Rata-
rata kanggo ngiringi Gendingan Jawa mbutuhake siji nganti loro potong Saron
Demung supaya nada sing luwih apik luwih apik.
Peking Saron - Instrumen uga disebut Saron Penerus, octave iki dhuwur
nanging ukurane cilik. Bahan-bahan iki uga asring digunakake minangka
instrumen musik pelengkap nalika nampilake lagu-lagu Balungan.

Slenthem

Instrumen musik jenis iki digawe saka bahan tipis flat tipis lan diikat nganggo
tali sing digawe ing tabung utawa wadhah khusus kanggo ngasilake nada sing
kurang apik kanggo ngetutake nada sing diasilake saka Saron, Balungan lan
Ricik nalika ditabuh
Kaya piranti gamelan liya, Slenthem iki uga nduweni versi pelog lan slendro ing
ngendi akeh nada sing diproduksi diwiwiti saka cathetan C nganti B.

Suling

Instrumen iki kondhang uga nglengkapi sakumpulan instrumen gamelan kanggo

ngiringi lagu. Suling kasebut uga kalebu instrument angin sing bentuké kaya
tabung cilik sing ngasilaké nada.

Suling biasane diputer kanthi ganti lan umume seruling iki nduweni peran
kanggo ngiringan iringan nada ing awal lan ing tengah lagu. Ing pertunjukan
kinerja gamelan, bisa kanggo nada sing unik lan tembang biasane ora cukup
karo mung siji utawa loro seruling, nanging sawetara seruling biasa dimainake
langsung bebarengan.
 Tugas Remidi Basa Jawa
Nggawe Makalah Ngenani Gamelan

Nama Kelompok :
1.Bayu Setyo Utomo
2. Dimas Mujanarko
3. Eko Imam Subekti
4.Endra Sandi Nugroho
5.Fitri Anggraini

SMK N 1 BLORA
TAHUN PELAJARAN 2018/2019