30/11/2018 Το μνημείο του Φιλοπάππου | Αριστοτελης Ξεναγος

Αριστοτελης Ξεναγος

Η ιστορία και η αρχαιολογία της Ελλάδας μέσα από τα μάτια ενός

αρχαιολόγου και ξεναγού

ΙΟΛ. 4 2012
GALLERY

Το μνημείο του Φιλοπάππου

Μα ποιος ήταν επιτέλους αυτός ο Φιλόπαππος; Ποιος ήταν αυτός που τόλµησε να βεβηλώσει µε τον τάφο
του τον ιερό Λόφο των Μουσών; Ποιος ήταν αυτός που είχε το θράσος να στήσει αυτό το ανατολίζον
τερατούργηµα απέναντι ακριβώς από την Ακρόπολη;

Τυλιγµένο µε την αίγλη των 19 περίπου αιώνων του, το µνηµείο σήµερα έχει καταξιωθεί και
αντιµετωπίζεται όπως κάθε άλλο µνηµείο. Στην εποχή του ωστόσο πρέπει να είχε προκαλέσει σοβαρές
αντιδράσεις, µολονότι δε διαθέτουµε µαρτυρίες για κάτι τέτοιο. Οι αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Παυσανίας,
µόλις που καταδέχονται να αναφέρουν το µνηµείο, πράγµα το οποίο από µόνο του λέει πολλά.

(h ps://aristotelisguidegr.files.wordpress.com/2012/06/philopappos-1.jpg)

https://aristotelisguidegr.wordpress.com/2012/07/04/the-monument-of-philopappos/ 1/4
30/11/2018 Το μνημείο του Φιλοπάππου | Αριστοτελης Ξεναγος
Ελάχιστα είναι γνωστά για τον άνθρωπο πίσω από το µνηµείο. Ξέρουµε ότι γεννήθηκε περίπου το 70 µ.Χ.,
διάδοχος του θρόνου της Κοµµαγηνής, ενός µικρού βασιλείου στην περιοχή που σήµερα διασχίζεται από
τα σύνορα Συρίας-Τουρκίας. Το πραγµατικό του όνοµα, Γάιος Ιούλιος Αντίοχος, αποκαλύπτει τη σύγκλιση
των δύο µεγάλων πολιτισµών, Ρωµαϊκού και Ελληνικού που επηρρέασαν τη µοίρα του. Φιλόπαππος (αυτός
που αγαπά τον παππού του) είναι η επωνυµία µε την οποία ο ίδιος διάλεξε να αυτοπροσδιορίζεται, πολύ
αργότερα. Ο παππούς τον οποίο τιµούσε µε το όνοµα και το µνηµείο του ο Φιλόπαππος, δεν ήταν άλλος
από τον Αντίοχο Δ΄, ο οποίος έµελλε να είναι ο τελευταίος βασιλιάς της Κοµµαγηνής. Όταν ο νεαρός
Φιλόπαππος ήταν µόλις δύο ετών, οι Ρωµαίοι αποφάσισαν να προσαρτήσουν την πατρίδα του στην
επαρχία της Συρίας και εκδίωξαν ολόκληρη τη βασιλική οικογένεια από τα πατρογονικά της εδάφη.
Ωστόσο τους επεφύλαξαν εξαιρετική µεταχείριση: εγκατέστησαν ολόκληρη την οικογένεια στη Ρώµη
παρέχοντάς τους εισόδηµα που τους επέτρεπε να ζουν βασιλικά. Οι ίδιοι δεν έπαψαν ποτέ να
αυτοαποκαλούνται βασιλείς, µολονότι δεν ξαναείδαν ποτέ το βασίλειό τους.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο νεαρός Φιλόπαππος, απολαµβάνοντας τα προνόµια που του χάριζε ένα γενναίο
εισόδηµα και η ιδιότητά του ως ρωµαίος πολίτης των ανώτερων τάξεων, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα,
όπου θα περνούσε το µεγαλύτερο µέρος της ζωής του. Κατόρθωσε να γίνει αποδεκτός από την πνευµατική
ελίτ της πόλης και µάλιστα να γίνει Αθηναίος πολίτης, ένα προνόµιο που σπάνια δινόταν σε ξένους και το
οποίο µάλλον οφείλει στην εξαιρετική γενναιοδωρία του. Υπηρέτησε τη νέα του πατρίδα αναλαµβάνοντας
διάφορα δηµόσια αξιώµατα, πολλά από τα οποία απαιτούσαν τεράστιες δαπάνες.

Μετά το θάνατό του τάφηκε στην κορυφή του λόφου των Μουσών, ο οποίος κατέληξε να φέρει το όνοµά
του. Δεν ξέρουµε ποιος διάλεξε τη θέση ή σχεδίασε το µνηµείο µε τους πολύσηµους συµβολισµούς. Ίσως
να ήταν ο ίδιος, ή ίσως η µοναδική αδελφή του, Βάλβιλλα, που πέθανε αρκετά χρόνια αργότερα.
Ανεξάρτητα από αυτό, το µνηµείο, που σκοπό είχε να δοξάζει τον Φιλόπαππο αιώνια, αποτελεί
χαρακτηριστικό παράδειγµα συγκρητισµού Ρωµαϊκών, Ελληνικών και Ανατολίτικων στοιχείων.

Αυτό που προκαλεί µεγαλύτερη εντύπωση, είναι η θέση του µνηµείου: δεν είναι απλά σε µια θέση που το
κάνει ορατό από το σύνολο της πόλης, αλλά βρίσκεται σε ύψωµα, κάτι πρωτάκουστο για τα ελληνικά
δεδοµένα. Αυτό σίγουρα οφείλεται στην παράδοση των βασιλέων της Κοµµαγηνής να θάβονται σε κορφές
βουνών, στα λεγόµενα ιεροθέσια, στα οποία οι νεκροί βασιλείς λατρεύονταν ως θεοί. Η επιλογή του
σηµείου θα πρέπει να είχε το διττό στόχο να επιβάλλει την παρουσία του στο χώρο αλλά και να προβάλει
την καταγωγή και βασιλική ιδιότητα του Φιλόπαππου. Δεν είναι τυχαίο ότι η επιγραφή του µνηµείου που
κατονοµάζει το νεκρό έχει ως εξής: «Βασιλεύς Αντίοχος Φιλόπαππος, βασιλέως Επιφανούς του Αντιόχου
(Δ΄).

https://aristotelisguidegr.wordpress.com/2012/07/04/the-monument-of-philopappos/ 2/4