PRORAČUN I KONSTRUKCIJA ZUPČASTOG REDUKTORA

Potrebno je proračunati i konstruisati zupčasti prenosnik (reduktor) prema slici 8.9.a uzimajući u obzir
sljedeće podatke:
 Radna mašina reduktora transporter;
 Snaga na izlaznom vratilu Pizl = 65 kW;
 Ugaona brzina izlaznog vratila ωizl = 3 rad/s;
 Vijek reduktora T = 8900 h;
 Dozvoljeno odstupanje ugaone brzine izlaznog vratila  2 %;
 Kućište reduktora zavareno;
 Pogonska mašina elektromotor.

Potrebno je:
 Izvršiti izbor motora i prenosnih odnosa;
 Proračunati zupčanike 1 i 2 i vratilo I;
 Izvršiti izbor ležaja na vratilu I;
 Nacrtati sklopni crtež reduktora;
 Nacrtati radioničke crteže zupčanika 1.

1
 Izbor elektromotora i prenosnog odnosa
Izbor elektromotora

Za izbor elektromotora služi nominalna snaga

P
Pel =

P=Piz = 65 kW –izlazna snaga
-ukupni stepen iskorištenja
 = 1, 2   L = 0,9  0,99 2 =0,87
m

m-broj pari ležajeva

m= 2
1-2=0,9- stepen korisnosti puža 1-2
L= 0,99 –( 0,99-0,995 ) stepen iskorištenja jednog para ležaja

P 65
Pel = = = 74,4kW
 0,87

Biram elektromotor
ZK 315 S-6
n= 985 o/ min
P=75kW
-Izlazni broj obrtaja

2
  izl  nul
nizl = = 28,65o / min
 ul
ugaona brzina na ulaznom vratilu :

nul   985   rad

 ul = = = 103,14
30 30 s

Prenosni odnos

Ukupni prenosni odnos je:

n 985
iuk = ul = = 34,38
nizl 28,65

Usvajamo standardni prenosni odnos iuk=35,5.

Provjera odstupanja ugaone brzine

Odstupanje ugaone brzine :

   izl 
  =  izls   100 0 0 = 3,33%
  izl 
 ul 103,14 rad
 izls = = = 2,9 -stvarna izlazna ugaona brzina
iuk 35,5 s
rad
 izl = 3
s

Pošto je doz ugaona brzina zadovoljava

Brojevi obrtaja , ugaone brzine i obrtni momenti i snage na

vratilima

Vratilo I
P = Pul  L = 75  0,99 = 74,25kW
P 74,25  10 3
M o = = = 719,89 Nm
 103,14
o rad
n = nul = 985   =  ul = 103,14
min s
Vratilo I I
P = P  1, 2   L = 74,25  0,9  0,99 = 66,15kW
P 66,15  10 3
M o = = = 22810,34 Nm
  2,9

n =
n
=
985
= 27,76
o n   27,76   rad
  = = = 2,9
i1, 2 35,5 min 30 30 s

Proračun pužnog točka i puža

3
 Modul

Modul se računa na osnovu čvrstoće bokova zupca , prema obrascu

M oz 2
3  2,6    0
K d  q  z 22
m=

Usvaja se da je puž dvohodni z1 = 2 , tada je

Z2 = i 1-2 z1
Prenosni odnos je i = 35,5 , tada je
Z2 = 35,5 2 = 71 – broj zubaca pužnog zupčanika 2
Pužni broj se bira u granicama q = 8-10 . Usvajam q = 10
Moz2 = Mo2 udr
Mjerodavni obrtni moment
Mo2 = Mo I I = 22810,34 Nm
u = 1,5 –faktor udara.
Ako pretpostavimo da je do2 = 480 mm onda je
d o 2    n 0,48    n m
vo 2 = = = 2,47
60 60 s
na osnovu koje se bira :
d = 1,1 za vo2  3 m/s - faktor unutrašnjih dinamičkih sila
r = 1,1 – faktor raspodjele opterećenja r =11,2 ME 3 strana 146
= 2,27 - faktor ugla zavojnice se bira iz tablice 4.17.ME 3
KD T V
Kd = _______________ - dozvoljeni redukovani pritisak
s
s = 1,2 -stepen sigurnosti;
KD = 8 MPa - redukovana dinamička čvrstoća bokova za radni vijek od T=12000 sati za
čelik kaljen i brušen po bronzi .
v = 0,318 faktor brzine za vkl = 8 m/s

12000 3 12000
T = 3 = = 1,12 -faktor vijeka trajanja
T 8500

Tada je :

8  0,318  1,12
Kd = = 2,37 MPa
1,2
M oz 2 = 22810,34  1,5  1,1  1,1 = 41400,76 Nm

Pa je modul :

41400760
3  2,6  2,27 = 12,69mm
2,37  10  712
m=

Usvajam standardni modul pužnog točka po prvom razredu prioriteta m = 14 mm

Podioni prečnici

4
do1 = q m = 10  14 = 140 mm
do2 = m  z2 = 14  71 = 994mm

Tjemeni prečnici

da1 = do1 + 2m = 140 + 2  14 = 168 mm

da2 = do2 + 2m = 994 + 2  14 = 1022 mm

Podnožni prečnici

df1 = do1 – 2m ( 1+ c1 ) = 140-214(1+0,2)=106,4mm

df2 = do2 – 2m ( 1+ c2 ) = 994-214(1+0,2)=960,4 mm
c1=0,2
c1= c2 – koeficijent tjemenog zazora

Dužina puža

b1 = 2m z 2  1 = 2  14 71  1 = 237,5mm
Usvaja se b1 = 238mm.

Širina pužnog zupčanika

b2 = 2m ( 0,5 + q  1 ) = 2  14( 0,5 + 10  1 ) = 106,86 mm

Usvaja se b2 = 107 mm

Osno rastojanje i korak pužnog točka

q  z2 10  71
a = m = 14  = 567mm -osno rastojanje
2 2
p = m   = 14   = 43,96mm - korak

Ugao zavojnice puža i stepen iskorištenja

z1 2
tg o = = = 0,2  o = 11,30o
q 10
Stepen iskorištenja
tg 0
k =
tg   0   

5
  = tg  - koeficijent trenja
 =0,02 – sa stranice 140 ME 3
tg  =0,02 slijedi  = 1,14o
v 7,18 m
v k = o1 = = 7,32
cos  0 0,980 s
d o1    n 0,14    985 m
vo1 = = = 7,18
60 60 s
tg11,30 o
k = = 0,91
tg 11,30  1,14 

Sile na paru 1-2

Obodne sile

2 M o 2  719,89
Fo1 = = = 10284,14 N
d o1 0,14
2 M o 2  22810,34
Fo 2 = = = 45896,05 N
d o2 0,994

Radijalne sile

Fo1  tg  cos 

Fr1 = = 17372,71N
sin( m   )
F  tg  cos 
Fr 2 = o 2 = 77530,93 N
sin( m   )

Aksijalne sile

Fo1
Fa1 = = 46619,7 N
tg ( m   )
Fo 2
Fa 2 = = 208054,53N
tg ( m   )

Provjera napona u podnožju zupca

Foz  
=   sd
b2  m n

Foz = Fo udr - mjerodavna obodna sila na pužnom zupčaniku

 =1,5 – faktor oblika zupca

b2 = 107 mm – širina pužnog zupčanika
mn = m cos o = 14 0,928 =13,72 mm – modul u ravni okomitoj na bok zupca
Foz = 45896,051,5  1,1  1,1 = 83301,33 N

6
 83301,33  1,5
 = = 85,11MPa
107  13,72

 = 85,11 < sd = 85,25 MPa

sd = r Ds / s - dozvoljeni napon

Ds = 155 MPa – dinamička čvrstoća podnožja zupca od kalajne bronze

sd = 1,1  155 / 2 = 85,25 MPa

Analiza sila na pužu

7
8
 Proračun vratila I

Analiza sila na mjestu C

Horizontalna ravan

9
Vertikalna ravan

Usvajam : l1=l2=250mm
Težina G1 se računa:

G1 = V    g

Gdje je

V – zapremina puža
r – gustoća materijala
g – gravitaciono ubrzanje

d o1  
2

G1 =  b1    g = 280,68N
4

10
 Otpori oslonaca

Horizontalna ravan

 X i =0
-FAH -FBHX+Fo1 =0
FAH =FBHX = Fo1 /2=5142,07N

 Z i =0
FBHZ =Fa1

Vertikalna ravan
Y i =0
FAB +FBVY-G1-Fr1 =0
 Z i =0

FBVZ =Fa1
 M A =0
(Fr1+G1)0,25+Fa1(d01/2)- 0,5FBVY=0
d
( Fr1  G1 )  0,25  Fa1  01
FBVY = 2 = 15353,45 N
0,5

FAV=-FBVY+G1+Fr1 =2299,93N
FA =  FAV  2   FAH  2 = 5632,98 N

FBXY =  FBVY  2   FBHX  2 = 16191,64 N

11
 Momenti uvijanja vratila

na mjestu A: MUA =0
na mjestu B i C: MUB =MUC =MoI =719,89 Nm

Dijagram momenata uvijanja

Momenti savijanja vratila II u H i V ravni

-Momenti savijanja u H ravni

za tačku A MSAH =0
za tačku C MSCH =-FAH 0,25=-1285,52 Nm
za tačku B MSBH =0

-Momenti savijanja u V ravni

za tačku A MSAV =0
za tačku C MSCVL =FAV 0,25=574,98 Nm
za tačku C MSCVD = MSCVL+ Fa1(d01/2)=3838,36Nm
za tačku B MSBV =0

12
 Rezultujući momenti savijanja

tačka A : MSA =0

tačka B : MSB =0

tačka C : D
M SC = M 
HD 2
SB   M SB
VD
 = 2
(1285,25) 2  (3838,36) 2 = 4047,82 Nm

Idealni momenti savijanja

2
  
  ds  M ui 
2
Mi = MS
 2   du 

Za materijal vratila usvajam Č. 4520 sa karakteristikama iz tabele 2.2 ME 2 N.Repčić:

dS = DN= 380 MPa
dU = D J = 410 MPa
MA =0
2 2
   2  380 
  ds  M UB  =
2
M B = M SB 0   719,89  = 333,61Nm
 2   du   2  410 
2 2
   2  380 
  ds  M UC  =
2
M C = M SC 4047,82   719,89  = 4061,54 Nm
 2   du   2  410 

Idealni prečnici

Dozvoljeni napon za materijal vratila je

 DN
 doz = MPa
K S

gdje je: S – stepen sigurnosti za vratilo, S1,5÷2,5; Usvojeno S=2;

K =2 – faktor očekivane koncentracije napona

380
 doz = = 95MPa
22

10  M B 10  333,61
d iB = d i A = 3 =3 = 39,9mm
 doz 62,5  10 6

13
 10  M C 10  4061,54
d iC = 3 =3 = 86,61mm
 doz 62,5  10 6

Određivanje stvarnih prečnika

dSB =dSA=(1,11,2) diB= 1,2· diB pa je :

dSB =1,2· 39,9= 47,88 mm
Usvajam standardni prečnik :
dB=dA= 50 mm

dSC =1,2· 86,61= 103,93 mm

Usvajam standardni prečnik :
dC= 105 mm

Pošto je mjesto C mjesto gdje se nalazi puž, a prethodno smo izracunali da je df1 = 106,4mm što je veće od
dC pa se ovaj precnik moze i usvojiti.

Usvajanje i proračun klina

Klin imamo samo na mjestu spojnice koja se nalazi na vratilu I i spaja to vratilo sa pogonskim motorom. Na
tom mjestu je vratilo optereceno samo na uvijanje, pa je kod ukupni dinamicki stepen sigurnosti na tom
mjestu jednak dinamickom stepenu sigurnosti na uvijanje. Usvajam da je precnik na mjestu za spojnicu
jednak precniku dS=dB = 50mm (oba su jednako opterećena pa je i isti precnik).

dS= 50 mm
b=16 mm; h=10 mm; t= 6,2 mm; t1=3,9mm;

1) Napon u klinu na smicanje

Fo1 F
s = = o1   sd MPa
A b  lk
sd = 75 Mpa

lk=(1,1÷1,3). dB=1,250=60 mm Usvajam lk=60 mm

10284,14
s = = 10,71MPa   sd = 75MPa
16  60

2) Provjera klina na površinski pritisak

Fo1
p=  p d MPa
Ak
Ak= (h-t)· lk= (10-6,2)·60 = 228 mm 2

10284,14
p= = 45,1MPa < p d =100MPa
228

14
 Provjera dinamičkog stepena sigurnosti

Dinamički stepen sigurnosti na mjestu žlijeba za klin

dS=60 mm
b=16 mm

b
t= 6,2 mm
h= 10 mm

Uprethodnom poglavlju smo rekli da je potrebno samo izvrsiti provjeru dinamickog stepena sigurnosti na
uvijanje.

-Dinamički stepen sigurnosti na uvijanje:

A
S  = 1   2   3
k   a

gdje je: 1 =0,93 –faktor kvaliteta površine;

2 = 0,8 –faktor veličine presjeka;
3 =1 -faktor ostalih uticaja;
MUmax =719,89 Nmm –max moment uvijanja za dati presjek vratila

d S  b  t d S  t 
3 2

= 50   16  6,2 50  6,2  = 22957,78mm 3 –polarni

3 2
W0 = 
16 2  dS 16 2  60

otporni moment inercije presjeka vratila

M 719,89  10 3
 u max = u max = = 31,36MPa
W0 22957,78
 max
 SR =  a = = 15,68MPa
2

k= 1,54 -efektivni faktor koncentracije napona za uvijanje usvajamo iz tabele 6.8(Maš.elementi, Priručnik,II
dio).

 D = 410 MPa
 A =  D   SR = 410  15,68 = 394,32MPa

15
 A 394,32
S  = 1   2   3 = 0,93  0,8  1 = 12,15
k   a 1,54  15,68

Stepem sigurnosti nije u preporucenim granicama.

Dinamički stepen sigurnosti na mjestu promjene

precnika sa 150mm – 168mm

 DINAMIČKI STEPEN SIGURNOSTI NA SAVIJANJE:

A
S = 1  2  3 
k  a
Gdje je:
1 = f ( M ) = f 1250 MPa  = 0,35 – faktor kvaliteta površine (slika 1.47), usvajamo liniju (b),
( priručnik ME I dio)
 2 = f (d ) = f 150 mm = 0,54 – faktor veličine presjeka (slika 1.48),
linija (a) ( priručnik ME I dio)
 3 = f ( d ) = 1 –faktor ostalih uticaja
 A =  DN   SR =  DN = 390 MPa – amplituda izdržljivosti materijala vratila pri savijanju

Slika 6.12. Čisto naizmjenično promjenjivo opterečenje

 k = (  k  1 )   k  1 – efektivni faktor koncentracije napona

 k – geometrijski faktor koncentracije napona, zavisi od odnosa r4 d 4 i d 4 d 4 :
 
r4 8
= = 0,06
 150 
–Slika 1.13, Dijagram faktora koncentracije napona za
d4
   k = 1,8 cilindrični element sa stepenastim prijelazom, izložen
d 4 168 uvijanju
= = 1,12   k = f ( M ) = f (1250 MPa) = 0,95 – koeficijent osjetljivosti
 150 
d4  materijala na koncentraciju napona (preporuka na str. 25 –
priručnik ME I dio, za nelegirani čelik)
 k = ( k  1)   k  1 = 1,76

16
 Ms max
a = max =  MPa – amplitudni napon vratila
Wx
M s max = 4047,82 Nm = 4047820 Nmm – maximalni moment savijanja na mjestu žljeba za Zegerov
prsten, slika 6.8
3
d 4   150 3  
Wx = = = 331171,9 mm 3 – aksijalni otporni moment inercije presjeka vratila
32 32
4047820
 a =  max = = 12,22 MPa
331171,9
390
S  = 0,35  0,54  1  = 3,43
1,76  12,22

 DINAMIČKI STEPEN SIGURNOSTI NA UVIJANJE

A
S = 1  2  3 
 k  a
Gdje je:
1 = f ( M ) = f 1250 MPa  = 0,35 – faktor kvaliteta površine (slika 1.47), usvajamo liniju (b),
( priručnik ME I dio)
 2 = f (d ) = f 150 mm  = 0,54 – faktor veličine presjeka (slika 1.48),
linija (b) ( priručnik ME I dio)
 A = DN  SR  MPa  – amplituda izdržljivosti materijala

Slika 6.13 Jednosmjerno pomjenjivo opterečenje

=0
 
SR = u max u min  MPa – srednji napon
2
Mu max
u max =  MPa – maximalni napon od uvijanja
Wo
M u max = 719,89 Nm = 719890 Nmm – maximalni moment uvijanja

3
d 4   150 3  
Wo = = = 662343,8 mm 3 – polarni otporni moment inercije presjeka vratila
16 16
719890
 u max = = 0,54 MPa
662343,8
0,54
 SR = = 0,27 MPa
2

17
  DN = 230 MPa – dinamička izdržljivost materijala, koja se može očitati iz Smitovog dijagrama, slika
1.39 materijal Č.4520 (priručnik ME I dio), za  SR = 0,27 MPa
 A = 230  0,27 = 229,73 MPa,
 k = (  k  1 )   k  1 – efektivni faktor koncentracije napona
 k – geometrijski faktor koncentracije napona, zavisi od odnosa r2  d 2  i d 2 d 2 :
 
r4 8
= = 0,06
 150 
–Slika 1.19, Dijagram faktora koncentracije napona za
d4
   k = 1,55 cilindrični element sa stepenastim prijelazom, izložen
d4 168 uvijanju
= = 1,12   = f ( M ) = f (550 MPa) = 0,95 – koeficijent osjetljivosti
 150  k
d4  materijala na koncentraciju napona (preporuka na str. 25 –
priručnik ME I dio, za nelegirani čelik)
 k = ( k  1)   k  1 = 1,5225
 a =  SR = 0,27 MPa – amplitudni napon vratila
229,73
S = 0,35  0,54  1  = 31,86
1,5225  0,27

UKUPNI STEPEN SIGURNOSTI IZNOSI:

S   S
S= = 3,4 S = 1,5  2,5 5 
S 2  S2

S = 3,4 S = 1,5  2,5 5 

Stepen sigurnosti nije u preporučenim vrijednosti

Izbor kotrljajnog ležaja

Ležaj na mjestu B

Izvršit cemo proračun lezaja na mjestu B, jer je ono vise optereceno nego mjesto A, a isti ležaj će se usvojiti
i za mjesto A.

Biram ležaj sa koničnim valjcima tipa KB02

x=0,5 y=1,4

nII =985 o/min

Ta = 8900h - radni vijek
H=1- faktor temperature za T=100o iz tabele 7.1 ME 2 N.Repčić

F = x  Fr  y  Fa =0,5*16,19+1,4*46,62=73,63 kN- ekvivalentno opterećenje

Dinamička moč nošenja ležaja:

T n 8900  985
C = H  F  m = 1  73,63  3,33 = 483kN
16660 16660
Iz tabele 7.35. uzimam ležaj sa koničnim valjcima tipa KB23 čija je dinamička moč nošenja C=490 kN.
JUS M.C3.735

18
Biram ležaj sa sljedećim dimenzijama :

d=110 mm C=490 kN
D=240 mm
B=80 mm
r=4 mm

19