KÖMÜR NEMİNİN İŞLETME

PERFORMANSINA ETKİSİ VE KÖMÜR

KURUTMA TEKNOLOJİLERİ

V. TERMİK SANTRAL ÇALIŞTAYI

03.05.2013 KUŞADASI

DOÇ.DR. HASAN HÜSEYİN ERDEM

Yıldız Teknik Üniversitesi
Makine Fakültesi
KURULU GÜCÜNÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

Türkiye kurulu gücünün 8.140

MWe ile %16,43’ü linyit yakıtlı
termik santrallara aittir.
ELEKTRİK ÜRETİMİNİN KAYNAKLARA DAĞILIMI

Türkiye elektrik üretimin %17’i

linyitten sağlanmaktadır.
 EÜAŞ YAKIT TÜKETİMİ
EÜAŞ 2011 yılında linyit yakıtlı termik santrallardan ürettiği 33.996
GWh elektrik enerjisi için 54.558.265 ton linyit ve 1.700.458 ton
taşkömürü yakılmıştır. Ayrıca, 118.245 ton fuel oil ve 13.935 ton
motorin yardımcı yakıt olarak kullanılmıştır.

Santralların Türkiye
elektrik üretimine
katkı oranları.
 YAPILAN ÇALIŞMALAR
Ülkemiz elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanması açısından büyük
önem arz eden termik santrallarımızda;
 üretim kapasitesinin geri kazanılması
 emreamadelik ve güvenilirliklerin artırılması
 üretim maliyetlerinin düşürülmesi
 çevre ile daha uyumlu çalıştırılma
amaçlarıyla kapsamlı büyük bakım-onarım, revizyon ve
rehabilitasyonlar yapılmaktadır.
 KÖMÜR NEMİ

Nem Aralığı ( % ) Rezervdeki Pay ( % )

Nem içeriği 0-10 arasında olanlar 0.89
Nem içeriği 10-20 arasında olanlar 14.25
Nem içeriği 20-30 arasında olanlar 14.21
Nem içeriği 30-40 arasında olanlar 13.21
Nem içeriği 40 ' dan fazla olanlar 57.44
KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ

DEĞİRMEN KAPASİTE
DÜŞÜŞÜ
Değirmen Kapasite Düşüşü:
1. Nem artışı ile öğütülebilirliğin
azalması ve buna bağlı değirmen
ÜNİTE KAPASİTE DÜŞÜŞÜ
separatöründen geri dönen kömür
miktarın artması

ELEKTİRİK ÜRETİM 2. Kömürün içindeki su miktarının

DÜŞÜŞÜ
artması nedeni ile kazana beslenen
yanabilir madde miktarında azalma
ve ısıl değerde azalma
EKONOMİK KAYIP
KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ

DEĞİRMEN BAKIM
İHTİYACI /ARIZASI
Değirmen Bakım
İhtiyacı/Arızası:
DEĞİRMENİN DEVRE DIŞI
KALMASI Değirmen kapasitesinin düşmesi
ve sabit güç üretimi talebi
ÜNİTE KAPASİTE DÜŞÜŞÜ/ nedeni ile değirmenlere
DEVRE DIŞI KALMASI
yüklenme sonucunda bakım
aralığı süresinin kısalması ya da
ELEKTİRİK ÜRETİM
DÜŞÜŞÜ
BAKIM MASRAFLARI ARTIŞI değirmen arızası

EKONOMİK KAYIP
KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ

KÖMÜR TANE BÜYÜKLÜĞÜ

ARTIŞI

YANMA BÖLGESİNİN
Kömür Tane Boyutunun
DEĞİŞMESİ
Artması
KAZAN ISI TRANSFER
BÖLGESİNİN DEĞİŞMESİ
Değirmen öğütme kalitesinin
bozulması sonucunda tane
BORU PATLAKLARI boyutu büyür.
Yanma bölgesi kazan içinde
ÜNİTE KAPASİTE DÜŞÜŞÜ/
DEVRE DIŞI KALMASI kızdırıcı borulara doğru kayar.
Kızdırıcı borularda radyasyon ve
ELEKTİRİK ÜRETİM
DÜŞÜŞÜ
BAKIM MASRAFLARI ARTIŞI
ısı taşınımı sonucunda ısı akısı
artar.
EKONOMİK KAYIP
KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ

KÖMÜR TANE BÜYÜKLÜĞÜ

ARTIŞI
Kömür Tane Boyutunun
CÜRÜFTA YANMAMIŞ
Artması
KARBON ARTIŞI
Değirmen öğütme kalitesinin
YANMA VERİMİ DÜŞÜŞÜ
bozulması sonucunda tane
boyutu büyür.
ÜNİTE VERİMİ DÜŞÜŞÜ
Büyük taneler yanmayı
tamamlamadan cüruf içine
YAKIT TÜKETİMİ ARTIŞI
düşer.

EKONOMİK KAYIP ÇEVRE EMİSYON ARTIŞI

KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ

BACAGAZI İÇİNDEKİ SU
BUHARI ARTIŞI Bacagazı içindeki su buharı
artışı:
ENERJİ KAYBI
Kömür içindeki nemin artması,
bacadan atılan su buharı
ÜNİTE VERİMİ DÜŞÜŞÜ
miktarını artırır. Kömür içindeki
su kömürden elde edilen ısı
enerjisi ile buharlaştırıldığından
YAKIT TÜKETİMİ ARTIŞI
önemli miktarda enerji bacadan
su buharı ile beraber atılır.
EKONOMİK KAYIP ÇEVRE EMİSYON ARTIŞI
KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ

YANMANIN BOZULMASI Yanmanın Bozulması:

Kömür içindeki nemin artması,
ALEV KOPMASI kazana beslenen yakıtta ve
sonucunda yanmada süreksiz-
YARDIMCI YAKIT TÜKETİMİ
likler oluşturur. Kazan içindeki
ARTIŞI
alev stabilitesi için yardımcı yakıt
kullanılır.
EKONOMİK KAYIP ÇEVRE EMİSYON ARTIŞI
KÖMÜR NEMİNİN YÜKSEKLİĞİNE BAĞLI İŞLETME PROBLEMLERİ
 •Termik verim düşüşü (Kömür
tüketimindeki artış)
SANTRAL
Kömürdeki nem PERFORMANSI
KAYBI
•Ünite kapasite düşüşü (Üretim kaybı)
•Bakım ihtiyacı ve süresi artışı
(emreamadelik düşüşü)
•Yardımcı yakıt tüketiminde artış

oranın artışından •Çevreye atılan emisyon artışı

•Birim elektrik üretim maliyetletinde
artış

kaynaklanan işletme
problemleri •Verim düşüşü
•Yakıt tüketiminde artış
Kazan problemleri •Cüruflanma
•Boru Patlakları

•Yakıcı deformansyonları
Yanma problemleri •Alev kopması
•Yanma bölgesinin kayması

•Kapasite düşüşü
•Kömür tane boyutlarının büyümesi
Değirmen problemleri •Değirmenin tıkanması
•Bakım ihtiyacının ve sürelerinin artışı

Kömür taşıma Bunker tıkanması

problemleri

Kömür nemi artışı

 •Termik verim düşüşü (Kömür
SANTRAL tüketimindeki artış)
PERFORMANSI •Ünite kapasite düşüşü (Üretim kaybı)
•Bakım ihtiyacı ve süresi artışı
KAYBI
Kömürdeki nem oranın (emreamadelik düşüşü)
•Yardımcı yakıt tüketiminde artış

artışından kaynaklanan
işletme problemleri
•Verim düşüşü
Kazan problemleri •Yakıt tüketiminde artış

•Yakıcı deformansyonları
Yanma problemleri •Alev kopması
•Yanma bölgesinin kayması

•Kapasite düşüşü
•Kömür tane boyutlarının büyümesi
Değirmen problemleri •Değirmenin tıkanması
•Bakım sürelerinin uzunluğu

Kömür taşıma Bunker tıkanması

problemleri

Kömür nemi artışı

EÜAŞ santrallerinde kömür nemindeki artışa bağlı işletme problemlerini
ortadan kaldırmanın yöntemi kömür neminin azaltılmasıdır.
 KÖMÜR KURUTMANIN FAYDALARI
1. ÜNİTE TERMİK VERİM ARTIŞI

Kömür içindeki nem, buharlaştırılarak bacadan atıldığından önemli mikatarda

enerji kaybına neden olur ve ünitenin termik verim düşer. kayıplarına sebep
olmaktadır.
Kömür neminin %20 azaltılması durumunda (%40 tan % 20’e), toplam ünite
verimliliğinde % 2-2.5 arasında bir artış olacaktır.

Yaklaşık olarak 200 MWe kapasiteli bir ünitede;

%20 %2.2 %6.6

Termik 6.000.000 TL/Yıl
Nem verim Yakıt Tasarruf
azalması artışı tasarrufu
 KÖMÜR KURUTMANIN FAYDALARI
İŞLETME
2. EMREAMADELİK VE ÜRETİM ARTIŞI SÜRELERİNİN
ARTMASI

Kömür yakma sisteminde yaşanan

problemlerin önemli bir kısmı gelen ÜRETİM
kömürün kurutulması ile ortadan
kaldırılabilir.
KÖMÜR
KURUTMA ARTIŞI

Sonuç olarak kömür kurutulması KAPASİTE

ARTMASI
sonucunda işletme süresinin artması ve
ünitenin tam kapasitelere çıkabilmesi ile 5000

ünitenin elektrik üretimi artacak buda 4500

santral gelirlerini artıracaktır. Alt Isil Deger (kcal/kg)
4000

3500

3000

2500

2000
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
Nem Azalmasi [%]
 KÖMÜR KURUTMANIN FAYDALARI
3. YARDIMCI YAKIT TÜKETİMİNDE AZALMA

Kömür nemindeki artış, alev kopmalarına ve ünitelerin devre dışı kalmasına neden
olmaktadır.
Ünitelerin devreye alınması ise önemli miktarda yardımcı yakıt tüketimi ile
sağlanabilmektedir.

50,000
45,000
40,000
35,000
30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
0
 KÖMÜR KURUTMANIN FAYDALARI
4. EMİSYON AZALMASI

Kömür kurutma sistemi kurulması ile kömür yapısına bağlı olarak SOx
ve CO2 emisyonlarında önemli düşüşler elde edilir.
KURUTMA YÖNTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
KRİTER TİPLER
İşletme Modu Sürekli
Süreksiz
Kurutma Enerjisinin Sağlanması İletim, taşınım, ışınım, elekromanyetik ve
kombinasyonları
Kesikli ya da sürekli
Adyabatik ya da değil
Kurutulan Malzemenin Durumu Sabit
Hareketli
İşletme Basıncı Vakum
Atmosferik
Atmosferik üstü
Kurutucu Ortam Hava
Buhar
Egzoz gazları
Kurutma Sıcaklığı Kaynama noktasının üstü
Kaynama noktasının altı
Donma noktasının altı
Kurutucu Ortam ile Malzemenin Durumu Eş yönlü
Zıt yönlü
Karışık
Kademe Sayısı Tek
Çok
KURUTMA YÖNTEMİ
KURUTMA YÖNTEMLERİ
ÇALIŞMA KURUTUCU KAPASİTE KURUTMA ENERJİ UYGUN MADDE
SICAKLIĞI AKIŞKAN SÜRESİ TÜKETİMİ MADDELER BOYUTLARI
oC ton/h dakika kJ/kg_su
FLAŞ KURUTUCU YÜKSEK Hava, Yanma GENİŞ 10-30 saniye 4500-9000 TANELİ, TOZ, Küçük
Gazları, Buhar LİFLİ, parçacıklar
TOPAK(CAKE)
DÖNER KURUTUCU Yüksek Hava, Yanma Geniş <60 4600-9200 TANELİ, TOZ, Geniş Aralık
Gazları PELET, LİFLİ,
TOPAK
BORULU DÖNER KURUTUCU Düşük Buhar

GAZ AKIŞKAN YATAK KURUTUCU GENİŞ Hava, Yanma Geniş <60 4000-6000 TANELİ, TOZ, 0,01 - 10
Gazları PELET, SIVI, mm
TOPAK
TİTREŞİMLİ AKIŞKAN YATAK yüksek Hava, Yanma Geniş Geniş
KURUTUCU Gazları

FIŞKIRAN AKIŞKAN YATAK <200 oC Hava, Yanma Büyük taneli

KURUTUCU Gazları parçacıklar
(>5mm) -
Geniş
KIZGIN BUHAR AKIŞKAN YATAK BUHAR GENİŞ 1000-1500
KURUTUCU

KARIŞTIRICILI TAMBUR KURUTUCU Yüksek Egzoz Gazı

DEĞİRMEN TİP KURUTUCU Yüksek- Egzoz Gazı, >50

Geniş Hava
ŞAFT KURUTUCU 650 Egzoz Gazı

HAREKETLİ YATAKLI KURUTUCU Geniş Egzoz Gazı,

Hava
 KURUTMA YÖNTEMLERİ
KURUTMA YÖNTEMİ ÇALIŞMA KURUTUCU KAPASİTE KURUTMA ENERJİ UYGUN MADDE
SICAKLIĞI AKIŞKAN SÜRESİ TÜKETİMİ MADDELER BOYUTLARI
oC ton/h dakika kJ/kg_su

HAREKETLİ YATAKLI KURUTUCU Geniş Egzoz Gazı,

Hava
PLUG AKIŞLI AKIŞKAN YATAK Geniş
KURUTUCU

ATIMLI AKIŞKAN YATAK KURUTUCU Geniş Büyük taneli

parçacıklar
(Group D)
ÇALKALAMALI AKIŞKAN YATAK
KURUTUCU

AĞIR METALLİ AKIŞKAN YATAK

KURUTUCU

DOLAŞIMLI AKIŞKAN YATAK Büyük taneli

KURUTUCU parçacıklar
(>5mm) -
Geniş
JET AKIŞKAN YATAK KURUTUCU

ODACIKLI AKIŞKAN YATAK Büyük taneli

KURUTUCU parçacıklar
(Group B ve
D)
VİDALI KURUTUCU

YÜKSEK
KURUTMA YÖNTEMİ
KURUTMA YÖNTEMLERİ
ÇALIŞMA KURUTUCU KAPASİTE KURUTMA ENERJİ UYGUN MADDE
SICAKLIĞI AKIŞKAN SÜRESİ TÜKETİMİ MADDELER BOYUTLARI
oC ton/h dakika kJ/kg_su
VİDALI KURUTUCU

DONDURARAK AKIŞKAN YATAK

KURUTUCU

ISI POMPALI AKIŞKAN YATAK

KURUTUCU
SPREY KURUTUCU 4500-11500 SIVI (ÇAMUR)

BANTLI KONVEYÖR KURUTUCU <120 4000-6000 TANELİ, LİFLİ, 0,5 - 50 mm

KRİSTAL, PELET
TEPSİLİ KURUTUCU (SÜREKSİZ) TANELİ, LİFLİ,
KRİSTAL, PELET,
TOZ, TOPAK
TEPSİLİ KURUTUCU (SÜREKLİ) TANELİ, LİFLİ,
KRİSTAL, PELET,
TOZ, TOPAK
TAMBUR KURUTUCU 3200-6500 SIVI (ÇAMUR)

TÜNEL KURUTUCU 5500-6000

YÜKSEK HIZLI KURUTUCU 5000-7000 Kağıt

şeklindeki
maddeler
için
geliştirilmiş.
DONDURARAK KURUTUCU YÜKSEK
 KURUTMA YÖNTEMLERİ
KURUTMA YÖNTEMİ ÇALIŞMA KURUTUCU KAPASİTE KURUTMA ENERJİ UYGUN MADDE
SICAKLIĞI AKIŞKAN SÜRESİ TÜKETİMİ MADDELER BOYUTLARI
oC ton/h dakika kJ/kg_su
MİKRODALGA VE DİELEKTRİK
KURUTUCU

GÜNEŞLE KURUTUCU

KIZILÖTESİ KURUTUCU
 KÖMÜR NEM ÇEŞİTLERİ
Kömürün nemin etkili bir şekilde azaltılması için kömürdeki suyun bileşimi bilmek
gereklidir.

KATEGORİ KONUM ORTAK AD KALDIRMA YÖNTEMİ

İç adsorpsiyon suyu Her bir kömür parçacığındaki İç nem Termal veya kimyasal
mikro gözenekler ve
mikrokapilerler

Yüzey adsorpsiyon suyu partikül yüzeyi İç nem Termal veya kimyasal

Kılcal su Kömür parçacıklarındaki İç nem Termal veya kimyasal

kılcallıklar
Partiküller arası su İki veya daha fazla parçacık Yüzey nemi Mekanik ve termal
arasındaki küçük çatlaklar
Yapıştırıcı su Tek veya grup halindeki Yüzey nemi Mekanik ve termal
parçacıkların yüzeyi etrafında
film şeklinde
 KÖMÜR KURUTMA TEKNOLOJİSİ SEÇİMİ
Kömür kurutma için çok sayıda teknoloji mevcut olmakla beraber,
genel olarak her yönüyle maliyet-etkin bir teknolojiye bulmak oldukça
zordur.
Kömür kurutucu seçimi için etkili faktörler:
• kömür partikül boyutu / boyut dağılımı,
• kapasite,
• enerji kaynağı ve tüketimi,
• nem miktarı ve yapısı,
• verimlilik,
• güvenlik,
• Sistem basitliği ve kolay işletilebilirliği
• yatırım ve işletme maliyetleri,
• yatırım geri dönüşümü
 KÖMÜR KURUTMA KARAKTERİSTİĞİ
Kömür kurutma için çok sayıda teknoloji mevcut olmakla beraber,
genel olarak her yönüyle maliyet-etkin bir teknolojiye bulmak oldukça
zordur.
 KÖMÜR KURUTMA KARAKTERİSTİĞİ
Başka bir çalışmada 4 farklı kömür için kurutma eğrileri belirlenmiştir.
Kömür sınıfına ve kömür yapısına bağlı olarak kurutma karakteristiği
farklılık göstermektedir. Ayrıca kömürlerin denge nem içeriği de farklı
olarak belirlenmiştir.
 KÖMÜR KURUTMA KARAKTERİSTİĞİ
Nemin kömüre bağlanma biçimine göre bağın kopartılması için gerekli
enerji nem içeriğinin %30’un altına düşmesiyle artış göstermektedir.
 DÜŞÜK OKSİJENLİ KURUTMA
Kömür içindeki uçucu organik bileşiklerin (VOC) kurutma sırasında
kaybını önlemek için düşük oksijen içeriğine sahip bir kurutma ortamı
kullanmak uygun olur. Bu yöntemde düşük oksijenli kurutma ortamı
kurutulacak kömür ile doğrudan temas ettiğinden doğrudan kurutma
olarak adlandırılır.

Düşük oksijenli ortam olarak

• buhar
• duman gazları kullanılmaktadır.

Uçucu organik bileşenlerin yanmasının önlemek için başka bir yolu

ise dolaylı kurutma olup kömür ile oksijen açısından zengin kurutma
ortamı ile temasının kesilmesidir.
 KURUTMA YÖNTEMLERİ
Dünya’da uygulanan kömür kurutma yöntemleri:

 Değirmende Kurutma (Baca Gazı)

 Rotary (Döner Tamburlu)

 Akışkan Yatak Düşük Sıcaklıklı Kurutma (Hava )

 Hareketli Yatakta Buharlı Kurutma

DEĞİRMENDE KURUTMA (BACA GAZI)

Ocağın üst kısmından çekilen gaz ile

LUVO çıkışından gelen hava
kurutma için kullanılmaktadır. Ön
ısıtılmış hava ve yanma gazı
karışmaktadır.
 ROTARY (DÖNER TAMBURLU)
DOĞRUDAN ROTARY KURUTMA
 ROTARY (DÖNER TAMBURLU)
DOLAYLI ROTARY KURUTMA
AKIŞKAN YATAK DÜŞÜK SICAKLIKLI KURUTMA
HAREKETLİ YATAKTA BUHARLI KURUTMA
TEŞEKKÜRLER