3.

Geoteknik Sempozyumu
3-4 Aralık 2009, Çukurova Üniversitesi, Adana

ENJEKSİYON YÖNTEMLERİYLE ZEMİN

İYİLEŞTİRİLMESİ

GROUTING AS SOIL IMPROVEMENT TECHNIQUE

Ayşe PEKRİOĞLU BALKIS1

ABSTRACT

On most projects, geotechnical engineers focus on assessing the existing soil and
rock conditions, and then develop designs that are compatible with these conditions.
However, on some projects the soil conditions are so poor that it becomes very expensive
to accommodate them in the design. When this happens, various methods of soil
improvement are considered. Although soil improvement is generally cost consuming, it is
often cost effective because it reduces the cost of the remaining construction.
Soils with low strength or high permeability properties may not be desirable for an
excavation project and for use as a structural support. A weak slope may fail and injure
construction workers. Excessive seepage into an excavation area creates a nuisance and
limits the ability of workers to proceed with construction. Various soil remediation
techniques using mechanical means, one of which is replacing the poor soil with better
quality compacted soil, can enhance soil properties. Despite their simplicity, mechanical
methods may not be feasible in certain situations. Excessive construction noise and
vibrations may be nuisance for the nearby community. In cases where the ground surface
and building must remain relatively undisturbed, mechanical remediation methods are
unacceptable. This paper summarizes the use and applicability of grouting methods.
Keywords: soil remediation, grouting techniques, grouts

ÖZET

Geoteknik mühendisleri birçok projede öncelikle varolan zemin/kaya tipini ve

özelliklerini belirlemeye yoğunlaşır ve bu bilgilere bağlı olarak uygun projeyi tasarlar.
Yine de bazı projeler için varolan zeminin zayıflığı oradaki projeyi uygulayabilmek
açısından çok masraflı olabilmektedir. Böyle durumlarda birçok zemin iyileştirme metodu
dikkate alınır. Genellikle zemin iyileştirme masraflı bir uygulama olmasına rağmen
projenin uygulanmasında ve sonrasında çıkabilecek sorunları önlediği için sonuçta
ekonomik olmaktadır.
Dayanımı düşük ve geçirgenliği yüksek olan zeminlerin hafriyat projelerinde ve
yapısal destek uygulamalarında kullanılması, eğimli yüzeylerin kolay yıkılır olması nedeni
ile istenilen bir durum değildir. Zeminin fazla geçirgen olmasından dolayı kazı alanında
biriken aşırı akma çalışmanın devamlılığı açısından problem yaratabilmektedir. Zayıf
zeminin sıkıştırılmış, daha kaliteli bir zeminle yer değiştirmesi uygulamaları mekanik
yöntemleri kullanan birçok zemin iyileştirme yöntemlerinden bazılarıdır. Mekanik
yöntemleri kullanarak yapılan zemin iyileştirme metotları kolaylığına rağmen, aşırı gürültü
ve titreşim açısından çevreye rahatsızlık verebileceğinden bazı durumlarda tercih
edilmemektedir. Zemin yüzeyinin ve yapının sabit kalması gereken durumlarda mekanik
yöntemlerle zemin iyileştirme uygun olmamaktadır. Bu çalışmada zeminlerin farklı
enjeksiyon teknikleriyle iyileştirilmesi ve uygulanabilirliği açıklanmaktadır.
Anahtar kelime: zemin iyileştirme, enjeksiyon teknikleri, enjeksiyon malzemeleri

1. GİRİŞ

Fiziksel-kimyasal stabilizasyon (zeminden buhar çıkarma, zemin yıkama,

katılaştırma, yakma, arazi doldurma vs.), mekanik stabilizasyon (vibro-kompaksiyon,
patlatma ile sıkıştırma, kompaksiyon kazıkları, vs.) ve biyolojik stabilizasyon (biyolojik
parçalanma, hava enjeksiyonuyla doymamış toprakta kirletici arıtımı, bitkisel arıtım, vs.)
gibi farklı yöntemlerle zemin özellikleri iyileştirilebilir. Mekanik uygulamalar bazı
durumlarda uygun olmamakta ve zaman-ekonomi bu yöntemlerin uygulanabilirliğini
etkilemektedir. Yapıların güvenli bir şekilde inşaa edilmesi genellikle oradaki zeminin
mekanik özelliklerinin ne kadar iyileşmiş olduğuna bağlıdır. Zemin karmaşık heterojen bir
yapıya sahiptir. Yapı tasarımı ile zemin arasında uyumsuzluk olması durumunda ise
yapacak pek bir şey bulunmamaktadır. Farklılıklar gösteren bir zeminin üzerinde sabit
durabilen bir yapı tasarlamak zordur. Dolayısıyla, özellikle iyi bir temel tasarımı zorunlu
hale gelmektedir.
Gelişmiş bölgelerde, çevredeki deformasyona veya titreşime hassas binalara zarar
verebileceğinden, bazı zemin iyileştirme yöntemleri uygulanamamaktadır. Böyle
durumlarda, en uygun zemin iyileştirme yöntemleri enjeksiyon ve duvar temeli
uygulamasıdır. Enjeksiyon yöntemi mekanik uygulamalara alternatif olarak
uygulanabilmektedir.
Enjekte edilebilir zeminler, projenin ekonomik olarak makul olmasını sağlamak
amacıyla, pratikte uygulanabilir basınç altında çimento şerbetinin yeterli oranda enjekte
edilmesine izin veren zeminlerdir. Enjekte edilebilir zemin karakteristik özellikleri zemin
dane boyu dağılımına ve esas geçirimliliğine bağlıdır.

2. ENJEKSİYONUN AMACI

Enjeksiyon, zemin veya zemin ile yapı arasındaki boşlukların basınç altında
enjeksiyon malzemesi ile doldurulup zemin mühendislik özelliklerinin iyileştirilmesi
işlemidir. Enjeksiyon yöntemi, zorlu zemin koşullarında çok yönlü uygulanabilen bir
zemin iyileştirme yöntemidir. Zemin içerisine enjekte edilen şerbet boşluklarda jel veya
katı oluşturarak boşlukları doldurur. Enjeksiyonun temel amacı enjekte edildiği zeminin
dayanımını ve dayanıklılığını artırmak ve/veya geçirgenliğini azaltmaktır. Bunların
yanında zeminin mekanik özelliklerini artırmak, boşluk doldurmak, stabilizasyon/zemin
seviyesini yükseltmek ve zemin taşıma kapasitesini artırmak da enjeksiyon uygulamasının
amaçları arasındadır.
Zemin geçirimliliğini azaltan bazı uygulamalar: su tutan yapıların ve tünel
astarlarının altındaki hidrostatik kuvvetleri azaltmak, su depolarındaki su kayıplarını
azaltmak, temel ve bent malzemelerinin erozyonunu engellemek, stabilizasyon,
konsolidasyon ve/veya su kontrolü ile kazı işlerini kolaylaştırmaktır. Zeminin mekanik
özelliklerini iyileştirmeye yönelik uygulamalar ise taşıma gücünü artırmayı ve yüzey veya
yeraltı kazılarını yüzeydeki örtü tabakasının konsolidasyonu ile kolaylaştırmayı
içermektedir.
Enjeksiyon yöntemi; temel duvarları, donmaya dayanıksız sığ yapıların üzerindeki
hendek duvarları bölgesinde ve beton blok duvarlarda, ağır ekipman tabanlarının ve çelik
boru kolonlarının taşıma kapasitesini artırmak amacı ile yüzey veya yeraltında boşluk
doldurululmasında da kullanılmaktadır.
Enjeksiyon yöntemi ayrıca temellerin, plakaların ve döşemelerin stabilizasyonunda
ve yukarı yükseltilmesinde de kullanılmaktadır.

3. ENJEKSİYON YÖNTEMLERİ

Enjeksiyon malzemesinin zemin veya kayanın içine nüfuz etme biçimine göre
enjeksiyon yöntemleri; Emdirme (Permeasyon), Yer değiştirme- Kompaksiyon- Jet ve
Elektro enjeksiyonu da içeren özel uygulamalardır. Tüm bu enjeksiyonlar Emdirme,
Kompaksiyon, Jet ve Çatlatma Enjeksiyonu olarak dört esas kategoride toplanırlar. Bu
yöntemlerin herbiri farklı amaçlar içermekte ve farklı ekipmanlar kullanmaktadır. Tüm
yöntemler geçirimlilik katsayısı 10-1 cm/sn’den küçük olan zeminlerde çatlamaya neden
olmaktadır.
Emdirme ve çatlatma enjeksiyonunda, her 1 metre derinlik için 22.6 kN/m 2’lik
düşük basınçlar kullanılırken, jet enjeksiyonda 69000 kPa ve kompaksiyon enjeksiyonunda
2700 kPa’a kadar çıkabilen yüksek basınçlar kullanılmaktadır.
Emdirme enjeksiyonu, yapının formasyonunu bozmayacak düşük basınçlar altında,
şerbetin kayalardaki birleşme noktalarını-çatlakları ve zemindeki boşlukları doldurması
işlemidir. Emdirme enjeksiyon yöntemi, geleneksel tekniklerin uygulanmasının zor veya
mümkün olmadığı alanlarda zemin iyileştirme yöntemi olarak geniş uygulama alanı
bulabilmektedir.
Kompaksiyon enjeksiyonu, katı enjeksiyon malzemesinin, zemin boşlukları
içerisine girmeksizin enjeksiyon noktası etrafında giderek genişleyen bir kütle oluşturacak
ve bu sayede etrafındaki gevşek zeminleri sıkıştıracak şekilde yüksek basınçlarda enjekte
edilmesidir.
Jet enjeksiyonu, kötü zeminlerde inşa edilecek yapılarda, zemin içine basınçlı hava,
su, çimento enjeksiyonu yaparak zeminin mühendislik özelliklerinin iyileştirilmesidir. Su
jetinin çalışma prensibine dayanır. Uygulama sırasında zemine yüksek bir basınçla sokulan
sonda istenilen derinliğe indirilinceye kadar enjeksiyon yapılmaz. Daha sonra çok yüksek
hızda bir enjeksiyonla sonda döndürülürek ve yavasça çekilerek çıkartılır. Yapının temeli
sınırlama ve zemin özelliklerine göre, şaşırtmalı, atlamalı ya da bitişik nizam şeklinde,
hesaplanan uzunluktaki beton kolonların enjeksiyonu yardımıyla doldurulması şeklinde
uygulanır.
Çatlatma enjeksiyonu, zeminin kontrollü bir şekilde, kararlı fakat düşük vizkoziteli
çimento enjeksiyonu ile yüksek basınçlarda (4 MPa) çatlatılması işlemidir. Bu enjeksiyon
tekniği temel olarak emdirme enjeksiyonunun mümkün olmadığı düşük geçirimliliğe sahip,
ince daneli zeminlerin stabilizasyonunda uygulanmaktadır. Çatlatma enjeksiyonunun
gelişimi tünel veya kazı aktiviteleri esnasında meydana gelen oturmaları önleme
çalışmalarına dayanmaktadır.
Tipik enjeksiyon uygulamaları Şekil 1’de gösterilmektedir. Enjeksiyon tipi
amaca, ve dane boyu dağılımı, boşluk oranı, vs. gibi zemin parametrelerine veya şerbetin
zemine enjekte edilme biçimine göre seçilebilir. Bunun yanında enjeksiyon malzemesi,
tipik uygulamalar, enjeksiyon yapılacak noktaların düzeni ve uygulama sırası da seçilecek
enjeksiyon yöntemini etkilemektedir.
 alüvyon

kaya Yapı hizalama veya temel

güçlendirme
Baraj altı enjeksiyon perdesi

Tünel başlığı enjeksiyonu Yeraltı kazı enjeksiyonu

kil

Ankraj için enjeksiyon Karstik mağara dolumu

Şekil 1. Tipik Enjeksiyon Uygulamaları, U.S.Army (1984)

3. ENJEKSİYON MALZEMELERİ (ŞERBET)

Uygulama tekniği açısından malzeme reolojik ve performans özellikleri itibariyle

temel olarak üç çeşit karışım söz konusudur ki bunlar daneli karışımlar (süspansiyon veya
çimentolaşma özelliği olan malzemeler), -solüsyon (boyutsuz/danesiz, kimyasal) ve
emülsiyonlardır.
Daneli karışımlar, çimento, kil, bentonit, bazen de kum ile hazırlanmıs olup
çökelme hızına göre kararlı veya kararsız olmayan harçlardır ve Bingham sıvıları şeklinde
davranırlar. Toprak ve kil-su karışımı şerbetler kompaksiyon ve geçirimsizlik sağlama
amaçlı kullanılırlar. Killi şerbetlerde oluşan bağlar çimento şerbetindeki bağlara göre daha
güçsüzdür. Bu tip şerbetler zeminin geoteknik özelliklerini güçlendirme işlemini boşlukları
doldurarak sağlarlar. Bununla birlikte, çimento şerbeti uygulamadan sonra, ortamda
geçirimsizliği ve zemin dayanımında artışı zemin boşluklarını doldurarak ve zemin
oturmalarını önleyerek sağlarlar. Çimento şerbeti için su/çimento oranı 0.5/1 ile 5/1
arasında değişebilmektedir. Düşük su/çimento oranı, dayanımı artırırken aynı zamanda
enjekte edilebilirliği de azaltmaktadır.
Koloidal solüsyonlar zamanla vizkozite değeri artan Newton akışkanlarındandır.
Saf solüsyonlar ise priz süresine kadar vizkozitesi artış gösteren Newton
akışkanlarındandır. Kimyasal harçlar, Newton sıvıları veya organik reçine olarak
bilinmekte olup organik monomerlerden (acrylamides, phenoplast, aminoplast)
 yapılmaktadır. Viskoziteleri suyunkine yakındır ve priz yapana kadar da sabit kalmaktadır.
Kaba kumlarda veya kumlu çakıllarda kimyasal enjeksiyon kullanılır. Böylece, temel
altındaki zeminde istenilen seviyeye kadar bir blok olusturulur. Yanında kazı yapılacak
temellerin emniyete alınması gibi hallerde sık kullanılmaktadır.
Emülsiyonlar gazların emülsifiye edilmesi ile elde edilir. Köpükler kabarma sayısı
ile tanımlanır. Kabarma sayısı, gazın hacminin sıvının hacmine oranıdır. Bu sayı zeminin
bosluk oranına esdeğerdir.
Farklı şerbet çeşitleri zeminde farklı oranda dayanım ve geçirimsizlik
sağlamaktadır. Zemine başarılı bir şekilde enjekte edilen şerbetin, olduğu yerde kalabilmesi
için yeterince sertleşmiş olması gerekmektedir. Maruz kalabileceği zemin suyu hidrolik
basıncına dayanıklı olmalıdır. Arazide arzu edilen iyileşmeye ulaşabilmek için enjeksiyon
malzemesinin, maruz kalabileceği gerilmelere dayanıklı olabilmesi dolayısıyla tasarlandığı
kadar çabuk bir biçimde priz alması gerekmektedir.
Malzeme karakteristik özellikleri ve maliyetleri de dikkate alındığında,
geçirimsizlik ve zemin güçlendirmede en çok kullanılan karışım çimentolaşma özelliği
gösteren karışımlardır. Çimentolaşma özelliği gösteren karışımlar, -katkısız çimento
karışımları, -kil/bentonit-çimento karışımı,- ince dolgu malzemesi eklenmiş karışımlar,
-özel uygulamalarda kullanılan karışımlar ve değeri güçlendirilmiş karışımlar olmak üzere
beş gruba ayrılır.

Tablo 1. Başlıca Karışım Çeşitleri, Xanthakos (1994).

Süspansiyonlar Sıvılar Gözenekli

Kararsız Kararlı Çimento ürünleri emülsiyonlar
Sodyum
Sodyum
silikat
silikat
Bentonit+ Topraklaşmamış bazlı Organik Çimento Organik
Şerbet çeşidi Çimento bazlı
çimento bentonit orta- reçineler köpükleri köpükler
yüksek
düşük
dayanımlı
dayanımlı
Kullanım Kum ve çakıl, k m/sn
aralığı Hızlı su
Çatlaklar Oyuk
(geçirimlilik akışı
>5x10-4 >10-4 >10-4 >10-5 >10-6
)
Enjeksiyon İtme
Sınırlandırılmış Dolgu
kontrolü basıncı
1-m3’lük 1
boşluk 4.2 (çimento
doldurma (birikinti 200 kg: 0.8-1 6 2-4 10-500 1.2 10
ücreti γd=1.5) bentonit
(relative) 300 kg)
 Tablo 2. Bazı karışımların enjekte edilebilirlik sınırları, Xanthakos (1994).

Zemin Tipleri
Karakteristik Kaba kum ve çakıl Orta-ince kum Siltli veya killi kum,
özellikler siltler
Dane çapı D10>0.5 mm 0.02< D10<0.5 mm D10<0.02 mm
Özgül yüzey S<100 cm-1 100<S<1000 cm -1
S>1000 cm-1
Geçirgenlik k>10-3 m/sn 10-3>k>10-5 m/sn k<10-5 m/sn
Karışım çeşidi Bingham Koloidal solüsyonlar Saf solüsyonlar
süspansiyonlar (jeller)
Konsolidasyon Çimento(k>10-2 Yüksek dayanımlı Aminoplastik,
enjeksiyonu m/sn) silika jelleri phenoplastik
Gözenekli karışım
Geçirimsizlik Gözenekli karışım Bentonit jel Acylamit
enjeksiyonu Bentonit jel Lingo-kromat Aminoplastik
Killi jel Yumuşak silika jel Phenoplastik
Kil-çimento

4. TİPİK ENJEKSİYON UYGULAMALARI

Enjeksiyon uygulaması, yeraltının yapısına bağlı olarak yüzeyden aşağıya veya

aşağıdan yüzeye doğru yapılabilmektedir. Zemin gradasyonu, zemin suyu seviyesi, yapının
derinliği ve iyileştirilecek zemin seviyesi gibi birçok faktör enjeksiyon uygulama biçimini
belirlemektedir. Pratikte, birincil olarak enjeksiyonda kullanılacak malzemeyi ve yöntem
seçimini belirleyen teknik gereksinimler olsa da maliyet de herzaman için etkin bir
faktördür.
Zemin enjeksiyonu son yirmi yılda büyük ilerleme göstermiştir. Enjeksiyon
uygulamaları; temel problemlerinin azaltılmasında ve varolan temel ve yeryüzü yapılarının
iyileştirilmesinde kullanılmıştır. Enjeksiyon yönteminin etkin olduğu durumlardan biri yapı
temelinin su seviyesinin altına yapılması gereken durumlardır. Bu uygulama şehir
merkezlerinde, tünel kuyusu, lağım ve altgeçit inşaatlarında, çevredeki yapıların
temellerine zararlı olabilecek zemin kazılarının önlenmesinde veya inşaat temelinin
geometrik açıdan karmaşık ölçülere sahip olduğu durumlarda kullanılır. Enjeksiyon
malzemesinin zemin boşlukları veya çatlakları içine kuvvetle itilmesi, zeminde genişleme
yaratmasıyla varolan oturmaların kompense edilmesini veya inşaat temelinin kontrollü bir
şekilde yukarıya kaldırılmasını sağlar, Weaver (1991).
Bazı enjeksiyon uygulamaları şöyle örneklenebilir; yapının altında veya etrafında
geçici veya kalıcı su geçirmez bölge yaratarak su sızıntılarını azaltmak, temel zeminini
yoğunlaştırarak kayma mukavemetini artırmak ve sıkıştırılabilirliğini azaltmak, aşırı
oturmaları önlemek amacıyla zemin boşluklarını doldurmak, çevredeki kazıların zemin
üzerindeki etkisini azaltmak ve kazık temel uygulamasındaki titreşimlerden korunması
amacıyla zemini güçlendirmek, tünel çalışmaları sırasında yüzey zemin hareketlerini
kontrol etmek, yanal destek gereksinimini azaltmak için zemini güçlendirmek (kazık temel
uygulamalarındaki gibi), sıvılaşmaya karşı gevşek kumlu zeminleri stabilize etmek, eğimli
yüzeyleri stabilize etmek, şişen zeminlerin hacimlerini kontrol etmek, zayıf temeller
üzerine dayanan yapıların seviyelerini eski seviyelerine getirmek, oturmaları durdurmak,
öngerilmeli beton yapıların çelik halatlarla ankrajı, çevreyi korumak amacıyla yapılardaki
zemin sıvılaşmasının etkilerini azaltmak, Naik (2006).
 Tablo 3. Genelleştirilmiş Enjeksiyon Uygulamaları

Enjeksiyon Teknikleri

Emdirme Enjeksiyonu Çatlatma Enjeksiyonu Kompaksiyon Enjeksiyonu Jet Enjeksiyonu

* Zemin boşluklarını doldurur
* Süspansiyon ve solüsyon
karışımlar
* Önemsiz kanamaya ve düşük
vizkoziteye sahip karışımlar
* 6.9 kPa (her 0.3 m için)
* k>5x10-3 m/sn zeminler için
çimento karışımlar
Uygulamalar:
Barajlardaki kaya, geçirimsiz
perde uygulamaları
*Zemini kırdıktan sonra çatlakları
doldurur
*Süspansiyon karışımlar
* Yoğun karışımlar
* 4 MPa’a kadar basınç
* Çevre binalara zararlı olabilir
Uygulamalar:
Dolgu ve eğimli yüzey stabilizasyonu,
şişen zeminlerin iyileştirilmesi ve
yumuşak yüzeylerdeki tunnel
uygulamaları
*Karışım, ampul şeklinde yoğunlaşır, * Zemini kesip enjeksiyon
zemin boşluklarına girmeden zeminin malzemesiyle karıştırır
sıkışmasını sağlar
* Karışım olarak çok katı, yüksek * Sulu çimento ve kimyasal
vizkoziteli harç kullanılır karışımlar kullanılır
* 2700 kPa (her 1m derinlik için) * 69000 kPa (her 1m için)
* Çok sıkıştırılabilir, yumuşak silt ve * Çakıl-kil arası tüm zeminlerde
kumlu siltlerde kullanılır uygulanır
Uygulamalar: Uygulamalar:
Sıvılaşma Geçirimsiz duvarlar, destekler
yaratır veya derin temeller
oluşturur
KAYNAKLAR

Akbulut, S. (1999), “Enjeksiyon ile ganüler zeminlerin geoteknik özelliklerinin

araştırılması”, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü
Eriksson, M. (2003), “Grouting in Hard Rock”, PhD Thesis
Garshol, J. (1997), “Modern Grouting Techniques”, MBT, Norwegian Tunneling Society
Mollamahmutoğlu, M. (2003), “Treatment of Media to Coarse Grained Sands by Fien
Grained Portland Cement (FGPC) as an Alternative Grouting Material to Silicate
Ester Grouts”, Cement, Concrete and Aggregates, Vol. 25, No.1
Naik T., “Managing CCPs Resource of USA,” UWM-CBU Workshop on Recycling
Opportunities for Fly Ash and Other CCPs in Concrete and Construction
Materials, Michigan, 2006
Naudts, A.A. (2001), “Grouting to Improve Foundation Soil”, pp.5-277
Tunçdemir, F. (2004), “Problemli Zeminlerde Geoteknik Çözümler”. TMMOB, İnşaat
Mühendisleri Odası, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, Sayı: 430
U.S.Army. (1984), U.S. Army Corps of Engineers, “Engineering and Design: Grouting
Technology,” CECW-EG Engineer Manual
VanImpe, R. and Naudts, A.A. (2001), “An Alternate Compaction Grouting Technique”,
Advances in Grouting and Ground Modification, pp.32-47
Xanthakos P.P. & Abramson L.W. (1994), “Ground Control and Improvement,” John
Wiley& Sons Inc., Singapore,