PAWEL SARNA Pawel Sama —ur. 19775. wore, Poet ko is alodych pray Katowickim Oxddziale 2000). Wicepracwodniczaey ‘StowarayszeniaPsarzyPolsic Dziatalnosé publicystyezna Wilhelma Szewezyka na lamach ,,Odry” 1 Rok 1945 na Gérnym Slasku zaznaczy! sig - podobnie jak na terenie catego kraju — jako czas goraczkowej odbudowy ze zniszezen wojennych, W tym okresie wyjatkowo dobitnie daly 0 sobie znaé potrzeby, ktore do- -zu Cigglego zagrozenia ze strony oku- panta. Pomimo ogromnych jeszeze pokonaé na izacji zycia, jednym z przejaw6 i wyciszania anarchii powojennej by! ponowny rozw6j dzi ralnej. Warto zaznaczyé, ie w Katowicach, obejmujacych mecenat nad m szedt wOwezas w faze goracych dys! Iniejszych potrzeb, wypi cego w niedlugiej — jak zaktadano ~ przyszlo: Szczes is dzialah miala grupa pu cach. ,Odra” wychodzita najpierw jako dwut 'ygodnik, a od 7 czerwea Wn roku jako tygodnik podporzadkowany administracyjnie Spotdzielni hee lawniczej »Czytelnik”. Redakcje tworzyli: Wilhelm Szewezyk (od Crna umer Jako redaktor naczelny), Zdzislaw Hierowski i August __ Dzialalnosé pisma zostata pera 29 stycznia 1950 roku. Plan pr2e- do Wroctawia, co miato byé dla niej ratun- iem, niestety nie powidd! sig. W miejsce mcidowane| ou" prez 22 sig pismo mogace doréwnag oziomem Periodykowi | id zespél redakeyjny speinit - Dr rater ponadteporalnym, Delsean Beeb to ryt gaczecin, we Wroclaw r2er Kila lat sw tym icje jednego ‘i¢kszych pis 200) Oe y tce. Polityka tedakeji, a toe, ee 7no-kulturalnyeh w pow wnikOw sprawily, Ze udalo sie ej utreymac seed Meany wspotPiopiniotworczeZ0 nawet w Koficowym okresie dreing cya strony wad skutecznie wplywala pr tykulow. rainego : ania, 7a tre ukaznjgeych sea 2 | zalozeniach ,Odra” miata byé pismem literacko-spotecznym, taki te kwalifikator widnigje na Winiecie pierwszych numerow. Od samego poceaku jednakie daje sig zauwazyé skapost materia ierackigo prey Rogato prezentowane} publicystyce historyczne i praedstawiane) mnie) speroko ~ aktualne}. Problematyka stricte literacka musiala czgsto wtapié ie W pierwszym okresie dziatalnosci pisma - dysku- lemow dotyczacych zachodnich obszarow pai- cch nie przyktadano dotad nalezytej wagi. rupy Szewezyka ~ naleialo zajaé zaznaczyly sig pomigdzy teren w znacznym stopniu wyniszezony przez Wojng naplywala ludnosé postrzegajaca go jako -Dzi- azwa Ziem Odzyskanych funkejonowala W je- (ose wrecz nigogranicz- yywdy. Ten fakt byt praejawem zy 0 tych ziemiach i ich mieszkancach. fia Zbyszko Bednore. w maczaco 2a) ine: ,.Te ziemie dotad jeszcze ane w psychices th ‘Musimy nad Wisk iit je zotnier2”. (nt 1s Wyewolié Ziemie Odzyskane, bo nad Odra wy2v0l 23ni integracyjnymi, asymilacyjny. 1946). Tematyka 2 ddlugi czas na lamach pisma naj, mi, gospodarczymi ziem zachodnich ry na tych terenach pojawiala sig preez cxescie na wszystko, co dzialo 5 é ™ zwracali baczng uwage 0, ig Kronika Czesko-Slowacka). Jedng z ambicji redaktoréw Odry” stato sig ukszttowarie ej oblicza 'o spostrzegane byto jako zarazem rejestrujace i Komentujgce oon gh ema Pn Stosunkéw polsko-niemieckich byla szezegolnie drobiazgowo analizowa. na i ujmowana z uwzglednieniem najdawniejszych wydarzen z jej histo. Tii. Wyjgtkowo ostry i czgsto niewlasciwy ton wypowiedzi pod adresem [Niemcéw usprawiedliwiony jest nie okrzeplymi jeszcze wspomni wojny i okupacji. Nie bylo to pismo, co nalezy podkreslié, ktére mona by posadza¢ o wspieranie glosow szowinistycznych. Jacek Kolbuszewski wskazuje, iz ideowy profil ,Odry” miat charakter ,narodowy (ale nie na- cjonalistyczny), nabierajacy zabarwienia bardziej radykalnego, ady szio © problematyke niemieckg ujmowang w niej tylez z perspektywy niedaw. no zakoriczonej wojny. ile z perspektywy tragicznych [...], wielowieko- wych polskich doswiadezet élaskich"”. +Odra” skupita wokdt siebie zespol sktadajacy sie z pisarzy, dzienni- karzy, naukowe6w. W tym wlasnie gronie znaledli sig ludzie obeznani ww sprawach nie tylko Sigska, ale i calych ziem zachodnich. Z ra dania szerokich kompetencji zespot przyjal na siebie obowiazck ro: nia opieki nad innymi srodowiskami twérezy! nia tmierzajgce do aktywizacji tychie Srodowisk. Celem nadrzednym ze- spolu .Odry” byto jak najpeiniejsze uczestnictwo w ulozeniu t realizaeji Projektu, dzieki ktdremu obszar kraju ciggle jeszcze odizolowany od te {y ujawnitby w petni swoje mozliwosei Onany OO lkiego eksperymentu narodowej”. Publicysci nie tylko na problemy 8 potencjalne korzysci, tulowej pierwszego numeru ,Odry* rig A ene Lu vane Srmac7ato 10 dla niego poczatek procesu prresuwania vere gt tru yea Paistwowez0 20 WSchonlu na zach Autor kn fe ,clet". do kresowych mit6w przesztosci, jednak stwierdzajge, Ze nap odnos oe sprawy polskie dokonywaé sig bedg odtad na Zachos wwanie et jeanoczesnie Ziemie Odzyskane’. Warto zacytows luiszy rent te) wypowied:Ziemie zachodne wo pojcie di jer sepuste. Zadaniem naszym jest nadaé im nowg, wlasng tree. Na iych nas Tach bowiem ma sig dokonaé w najbliszym okresie diejowy proses ze Mlenia milion6w ludnosci polski} ze wszystkich stron naszegotento, orn narodowego. Tu na ziemiach zachodnich rSinorodny element cea Tra sie bedzie w jedna, nowg calose. Proces ten nie pozosanie bez np. Pip na caly nasz rozw6j Kulturalny”. Wiele patosu eechuje te slows, W_podobnej stylistyce pisane byto niemato arykul6w pojawiajacych sig na famach periodyku, szczegélnie jesli ich tematyka wiazat sg 2 projek, towanym rozwojem zachodnich osrodkéw. Lutman postulowal taki model wychowania, w efekcie ktorego. jak sowierdzal: .powstawaé bedzie nowy typ Polaka, nie obarczonego driedzic~ twem dotychezasowe} przeszlosci histo imierz Here akcentowal ~ od- niemnie niz Roman Lutman = koniecznosé wychowania w poczuciu wie- lowiekowej tradycji, uswiadomienia, Ze procesy, ktére zaszly w przeszto- Sci, sq konieczne dla zrozumienia wydarzet rozgrywajacych sig w terad- nielszosei (Duch kresowosei zachodniej). Wtasnie takie ujgcie problemu, “ wige 2 uwzglednieniem perspektywy historycane, zgodne byto z linig, Programowa redakeji. dau oHeMAtyka historyczna, co stato sig ezestym zarzutem wobec re- Layne »Odty”, zajmowata barizo wiele miejsca na tamach pisma. Od- raj beta SU SMAUU Swojskosci™ i polskich Korzeni zachodnich rubiezy Podjene © Stalym clementem serii artykulow dotyezacych dziataf, jakich “sia w dziedzinie kultury wymagali publicysci. Tania 23 a4 W trzecim numerze z pierwszego roku dzialalnosel Pisma Tadeysy Boronowski (O linig polityki kulturalnej) w gorzkich slowach pisal 9 22° i cl ‘aniach Polakéw w momencie pierwszego zetknigcig rs kulturalnego. Autor artykulu informoyyat sig z mowym modelem Zyet nia we wiasciwe} formie przez Pracowni. dzone. Zarzucal mamowanie — przecie? i tak znikomych ~ Srodk6w, jakie ostaly pray! n cel przez paristwo. | espovomanei sia agnor. prayeryma WS2)SKich JOtychezas wych niepowodzeii jest brak zdecydowanie zarysowanego programu ku). turalnego. W tym zdaniu nie by! osamotniony. W latach 1945-47 zespép Szeweryka dolozy! szezegéinie wielkich starafi, by w cate} prasie polskigj ‘wywolaé dyskusje nad programem kulturalnym dla obszaru ziem zachod. nich. Zostata ona rozpoczeta artykutem Zdzislawa Hierowskiego Pro. gram kulturalny Ziem Odzyskanych (nt 7, 1945). Na lamach ,Odry” giog zabierali na temat projektu m.in.; Bednorz, Kucharski, Skowron, Zbroin. ski. W dniu 8 lutego 1946 roku zostala powolana w Katowicach Rada Kul. tury, ktéra za cel postawita sobie rozplanowanie i wprowadzenie w Zycie planu kulturalnego dla Ziem Odzyskanych. W zwigzku z tym faktem Hie- rowski w marcu tego roku (Krucjata kultury na Ziemie Odzyskane) wy. stapil pod adresem instytucji z zqdaniami jak najszybszego zakoniczenia okresu planowania i przystapienia do stopniowego realizowania postula- tow. Autor, wystepujac jako reprezentant Srodowiska ,Odry”, zawarl je w dziewigciu punktach. Dodaé nalezy, ié propozyeje zebrane w artykule Hierowskiego poja- wialy sig na lamach pisma praktycznie od chwili powstania periodyku, a wszelkie dzialania organéw powolanych do koordynacji Zycia kultural. nego odznaczaly sig wyjatkowa opieszatoscig. Nie dziwi ostry ton wypo- wiedzi redaktora, i wymieniono koniecznosé natychmia- iemiach Odzyskanych. Swoje T enia Zycia koscielnego i reli Uusunigcia ksi¢zy niemieckich i wszelkich niemi ego. Jacek Kolbuszewski przypomina, kulturalnych i ich realizacji na teren lotem oficjalnej polityki kulturaln Ze od kiedy zagadnienie programow ie ziem zachodnich stato sig przed- Paristwa, mozliwosci faktycznego 26 popularyzujaca sprawy Ziem Odzyskan kei Ph. progjawiala sig bardzo wyrasnie w daar ae Prowadsita 278 fo macier2y ne 9IKo wszedt na tevate do Ineraayy (AeA wots gym, powracajacym tematem. Publicysei ponany Wielokpone sie odigcie pr2ez. pisarzy tematyki Zachodnie), domagali sie an ee poglebienia problemow. any: st Sv obliczu zagrozenia odelywem ude pisra . cara sala sig r2ecznikiem publicznose, kira oezekiwa natyce wiaeace) si z historia i Zyciem obecnym na Zemach Oo ch, Redakeja wystapita z. zamOwieniem skierowanym do itera, starnjae swa pomoc. Srodowisko zwigzane 2 Szewerykiem Swindune cre potrzeba dlugiego czasu, aby tematyka zachodnia ndobyla wens ras sarzy zwolennikOw, by pojawily sig pierwsze obszemiejsze drielalnere. ie, Dlatego tez w pierwszym rzedzie domagano sig dokona w formic iu. PO wielkim zaangazowaniu grupy ,Odry” swiadczyé mote ton aiecier pliwienia, jaki pojawia sig w redakcyjnym felietonie Perspekiywa Odry ww marcu 1946 roku (nr 5): ,.Na prozno wolaligmy z tych szpalto pisarzy dla Ziem Odzyskanych [...]. Tym razem [...] to ogromne zamowienie spoleczne, zwrdcone do wszystkich bez. wyjatku, zostaje zdaje sig bez od- powiedzi” Zbyt mate — w mniemaniu redakeji Szewezyka — zainteresowanie pro- blematyka zachodnig stato sig wlasciwym powodem dla proby nawigza- nia dyskusji z innymi pismami: ,Moina sig posprzectaé z dociekliwa «Kunicq», co jest w tej chwili wazniejsze, problematyka marksizmu czy polskiego Zachodu, ale pozostanie Zal do tego pisma, Ze i ono niewiele miejsca poswigcilo dotad tym najistotniejszym w paistwie sprawor” (Perspektywa Odry, nt 6, 1946). Praktyke prowokacji do polemiki, ktorej egzemplifikacja moze byé zacytowany fragment, publicysci .Odry” wy- korzystywali czgsto, gdyz byla wygodnym ~ czesto najshureenisgaym sPosobem naglosnienia danego tematu. Dawala ona tet okazj da sz towania odpowiedniego wizerunku periodyku. Do tego tematu ps Feszcze w dalszej czesci artykulu. la ma powiesé *Tamie, 5.257. 27