BÖLÜM 1

İRENE’NİN ATİNA’DAN İMPARATORLUĞA GETİRİLMESİ

1 Eylül 768 sabahında İmparator Konstantin V (741-775) ve oğlu Leo Khazar,

Boğaz’ın karşısında, süslenmiş gemilerde, Asya sahili üzerindeki Hieria Sarayına
doğru yola çıktı. Konstantin V oradan gelinini aldı ve ardından onunla İmparatorluk
şehri olan İstanbul’a gösterişli bir giriş yaptılar. Bugün bile İstanbul’u gezmek büyük
heyecan yaratırken sekizinci yüzyılda ilk kez bu şehre gelmek İrene için olağanüstü
heyecanlı olmuş olmalıdır. İrene’nin gelişinin resmi açıklaması, Patrik Nikephoros’un
Kısa Tarihi’nde yer almaktadır: ‘’Konstantin oğlu Leo için adı İrene olan bir eş getirdi
ve Aralık ayında Augusta’yı taçlandırdı ve birleşmeden sonra onların düğününü
kutladı.’’1 Theophanes’in yorumları daha detaylı: 1 Kasım günü İrene, Atina’dan
geldi. O Hiereia’dan birçok ipeklerle süslenmiş dromones2 ve chelandia3 gemileriyle
imparatorluk şehrine geldi ve orada seçkin erkekler ve onların eşleri tarafından
karşılandı. Kasım ayının 3’ünde patrik, saraydaki Pharos kilisesine gitti ve imparator
Leo ve İrene’yi evlendirdi. Üç ay sonra, Leo ve babası, Patrik Nicetas (766-780) ve
Kutsal Saray’da toplanan mahkeme tarafından, aralık ayının on yedinci günü Atinalı
kızı, İrene’yi taçlandırdılar. Taç giyme törenlerinden hemen sonra kraliyet çifti
Daphne’deki St. Stephen Kilisesi’ne girdi, burada yeni Basilissa, imparatorluğun
yüksek görevlileri tarafından yeminlerini etti, daha sonra halk tarafından On Dokuz
Divanlı Salonda alkışlandılar ve nihayetinde Aziz Stephen Kilisesi’nde imparatorluk
evliliğini resmileştirdiler. 4 Leo, V. Konstantin’in ilk oğlu ve tahtın varisi olduğu için
V. Konstantin bu evliliğe büyük önem vermişti. Konstantin V., Leo daha bebekken
onu ortak imparator olarak ilan etmişti. 769 yılında da Leo basileus(imparator) ve İrene
de basilissa(imparatoriçe) olarak taçlandırıldılar ve böyle yaparak Konstantin üçüncü
karısı olan Eudokia’dan olan 5 çocuğunu dışlamış oldu. Leo’nun bu beş üvey kardeşi,
‘’Sezar’’ olarak bilinirler ancak bu statüye ve annelerinin augousta gibi taç giymesine

1
Nikephoros Patriarch of Constantinople, Breviarium, ed. C. de Boor, Leipzig 1880, ss.88: Short
History, trans. C. Mango, ss.163, Washington D.C., DORLC, 1990.
2
Bizans donanmasının 5 ile 12. yüzyıllar arası en önemli savaş gemisi.
3
Helandiyon, Bizans kadırga savaş gemisi, yük taşımakta da kullanılan dromōn tipi gemilerin bir
varyantıdır.
4
Theophanes, Chronographia, ed. Carolus de Boor, Vol. I-II, Leipzig, CSHB, 1883- 1885 AM
6261: The Chronicle of Theophanes A. D. 602-813, trans.
Harry Turtledove, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 1982. Bundan sonra sadece
Theophanes olarak adlandıracağım.

1
rağmen, üvey kardeşleri olan Leo Khazar ve yeni karısı imparatorluğun iktidarının
gelecekteki zaferi için seçildi. İrene ve Leo’nun evliliğine dair ya da İrene’nin
imparatoriçe olarak taç giyme törenine dair bir kayıt yoktur, ancak Book of
Ceremonies bu açılış törenlerinin nasıl gerçekleştirileceğine dair açık ve ayrıntılı
talimatlar sağlar. 5
İrene’nin Boukoleon Sarayına iniş yapması, en seçkin yurttaşların yanı sıra,
büyük bir kalabalığa sahip yerel halkın ve onların kraliçesi haline gelecek olan yeni
prensesi görmeye çalışmaları çok renkli ve gürültülü olmuş olmalıydı. Tabii ki, İrene,
Yunanistan’dan yalnız gelmemiştir, muhtemelen kendi hizmetkârları ve yoldaşları ile
gelmiştir. Ayrıca hayatının büyük bir kısmı için resmi saray kostümleri giymesi
hedeflenmiş olmasına rağmen, kendi kıyafetlerini, mücevherlerini, çarşaflarını,
getirmiş olmalı.
Kaynaklarda İrene’nin Konstantinopolis’ten önceki hayatından hiç
bahsedilmemekte ve kroniklerde bu eşsiz onur için onun neden seçildiğine dair
herhangi bir ipucu verilmemektedir. Bir yetim olan İrene, Yunanistan’ın orta
kesiminde siyasi öneme sahip Sarantapechos (Sarandapechys) ailesinin bir üyesiydi.
Edward Gibbon, onu ‘’bir Atinalı bakire, on yedi yaşında yetim ve serveti kişisel
başarılarından oluşmuş olmalı’’ olarak tanımlamaktadır. 6 Her ne kadar İrene’yi kimin
keşfettiğini veya Konstantin V’in neden gelini olarak seçtiğini bilmesek de,
imparatorun dikkatini çekebilmek için, muhtemelen İrene, soylu bir aileye, yüksek
kültürel niteliklere, harika bir güzelliğe sahip olmalıydı. 7
Konstantin V’in İrene’yi
seçmesindeki bir diğer sebep oğluna ve doğacak olan varis çocuklarının saf Yunan
soyu ‘’barbar olmayan’’ bir imparator ailesi olmasını istemesi olabilir. Çünkü
Konstantin’in en büyük oğlu ve mirasçısı olan Leo, yarı Hazar’dı. İmparatorun ilk
karısı, Leo’nun annesi, Hazar Hanının kızıydı. 8
Böyle bir evlilik imparatorlukta ilk
değildi. Yedinci asırda, Justinian II, Han’ın bir kız kardeşiyle evlenmişti. 9 Konstantin,

5
Constine Porphyrogennetos, The Book of Ceremonies, Byzantina Australiensia, Volume 18,
Translated by Ann Moffatt Maxeme Tall, Brill, 2017, ch. 41, 208-16.
6
Edward Gibbon, The Decline and Fall of the Roman Empire, Vol. II (New York: The Heritage Press,
1946), s. 1621.
7
, Charles Diehl, Bizans İmparatorluğu’nun Tarihi, çev.A. Göke Bozkurt, İlgi Yayınları, İstanbul,
2006, s. 66; George Finlay, A History of Greece: From Its Conquest by the Romans to the Present Time,
B.C. 146 to A .D . 1864, Vol. II, The Byzantine Empire, Part I, A.D. 716-1057 (Oxford: Clarendon
Press, 1877), s. 69.
8
Theophanes, A.M. 6224.
9
Theophanes, A.M. 6196.

2
daha önceki kırk yıldaki ikonoklast tartışmaları yüzünden dini olarak bölünmüş bir
imparatorluğun birliğini sağlamak için genç Atinalı kızı seçmiş olabilir.
769’da Konstantinopolis’e gittiğinde İrene Sarandapechys ailesinin bir üyesi
olarak adlandırılmadı, bu da babasının muhtemelen öldüğünü veya bu ismin
kroniklerin dikkatini çekecek kadar iyi bilinmediğini veya anlamlı olmadığını gösterir.
Bu yetim olduğu iddiasını doğrulayabilir ancak, yetim olmak, akrabaları olmadığı
anlamına gelmezdi: babasını kaybetmişti, ancak annesi kaynaklarda hiç bahsedilmese
de hayatta olmuş olabilir.

İrene’nin böyle bir onura nasıl seçildiğini değerlendirmek için, bu tür

seçimlerin geleneksel olarak yapılma şeklini gözden geçirmek yararlı olacaktır.
İmparatorluk prensleri ve prensesleri genel olarak önemli siyasi müttefiklik için
evlendirilirdi. III. Leo, oğlu Konstantin ile Hazar Hanının kızı olan Çiçek’i Hazarlarla
dostluk politikası sağlamak için evlendirmiştir. 731 yılında her ikisi de hâlâ çocukken
(13 yaşında Konstantin ve Çiçek muhtemelen daha gençti), nişanları gerçekleşti.
Konstantinopolis’e geldiğinde Çiçek, Ortodoks Kilisesinde vaftiz oldu ve bu
vesileyle adını İrene (barış) olarak değiştirdi. 750’de oğlu Leo’yu doğurduktan sonra
öldü. Konstantin, daha sonra Maria ile evlendi. 752 yılında Maria da öldü. Sonunda
üçüncü eşi Eudokia ile evlendi ve ondan birçok oğlu ve bir kızı oldu. Ancak Leo en
büyük oğul olduğu için ortak imparator olarak o seçilmişti. Annesinin kökeni
nedeniyle, Khazar Leo olarak biliniyordu. 769’ta, Leo on dokuz yaşındayken,
Konstantin V ona uygun bir gelin bulmaya başladı. İmparatorluk tarihi boyunca,
evlilikler gibi önemli konuları ebeveynler düzenlemiştir ve çocuklar buna boyun
eğmişlerdir. Mahkeme görevlilerinin kızları veya yabancı birçok aday düşünülmüş
olabilir. Bu durumda, imparatorun imparatorluk için kritik öneme sahip olan uzak bir
bölgede kurulmuş bir aileden olan kızı seçtiği görülüyor. Seçim, ciddi hesaplamanın
bir sonucu olmalıydı: Konstantin V ve Sarandapechys ailesi arasındaki ittifak, yerel
bir aileyi ve onun aracılığıyla merkezi Yunanistan’ın önemli bir kısmını, başkent ile
sıkı bir iş birliğine bağlayacaktı. Ayrıca Hellas Slav kabilelerinin yoğun olduğu bir
bölge olduğu için, sadık ortodoks aileler tarafından desteklenen emperyal kontrolün
genişlemesi, onların asimilasyonunu destekleyecekti. Bu nedenle İrene Roma’dan
ziyade Konstantinopolis altında yeni bir Hıristiyan açılımı alanını güçlendirmeye
yardımcı olabilir; Slavların dönüşümü için bir temel sağlayabilir göçmen işçiler ve
sermaye arasındaki yeni bağı güçlendirebilirdi. Atina bölgesinden bir eşin seçilmesi,

3
imparatorluğun yenilenen, genişleyen hırsının yanı sıra, sadece eğitimli sektör
tarafından değil, bir bütün olarak halk tarafından takdir edilen Homeric bağlantılarını
göstermek için iyi bir değerlendirme olabilirdi. İmparator 765/6’da seramik işçilerini
aramak için bölgeyi ziyaret eden saray yetkililerden İrene’yi öğrenmiş olabilir. Ama
İrene’yi seçmesindeki ana unsurlar, İrene’nin Konstantin V’in oğlu Leo ile evlenmek
için doğru yaşta olması ve İrene’nin ailesinin, babasının öldükten sonra imparator
olacak olan Khazar Leo’nun egemenliğini güçlendirecek olmasıydı.
Gelin ve damat, eş seçiminde söz sahibi olmasalar da, onlar için düzenlenen
evliliğe rıza göstermeleri gerekiyordu. İrene’nin doğum tarihinin bir kaydı olmadığı
için, sadece İrene’nin gelecekte kocası olacak olan Leo ile bağlantılı olarak düşünürsek
kaç yaşında olduğunu tahmin edebiliriz. Eğer Leo neredeyse yirmi yaşındaysa, İrene
muhtemelen en az on dört veya on beş idi, bu da onun 750-755 yılları arasında doğmuş
olabileceğini gösteriyor. Evliliğinden on üç ay sonra ilk çocuğunu doğurması da evlilik
zamanında, ergenlik çağında olduğunu ve genç yaşta nişanlanan bazı çocuk gelinlerin
aksine, ergenlik dönemini geçtiğini gösteriyordu.
Doğduğu ve büyüdüğü çevreden dolayı İrene, yalnızca çok dindar bir
Hıristiyan olarak yetişmedi, aynı zamanda tasvirlere ibadet etmeye de güçlü bir
sempati besledi. Tasvir kırıcılığın doruk noktasında olduğu bir zamanda imparatorluk
ailesinin bir üyesi oldu. İrene, bu nedenle, tasvirler hakkındaki görüşlerinde akıllı
davranıp sessiz kaldı. İrene evlenmeden önce kocasının ısrarı üzerine, ikona kırıcı
politikayı sürdüreceğine yemin etmişti. 10
İrene, muhtemelen Chrysotriklinos* bölgesinde, ona özel bir odada kalıyordu.
Sarayın bu küçük kısmının hanımıydı ve görevli saray yetkilileri İrene’nin emirlerine
uymak zorundaydı. Muhtemelen on altı yaşından büyük olmamasına rağmen, bu onun
irade ve karakterinin tam olarak test edildiği zamandı. Leo, sarayda üst düzey
imparatora ve imparatoriçeye adanmış alanları paylaştığından, İrene kendisini oldukça
yalnız hissetmiş olabilir. Leo’nun beş üvey kardeşi de her biri kendi hizmetçilerine
sahip kendi odalarına sahipti. Bu geniş aile sık sık bir araya gelmiyordur, fakat
kesinlikle, Paskalya ve diğer büyük kilise festivallerinde, ayin ve laik törenlerde bir
araya gelmişlerdir. Tüm 770 yılı içinde bu toplantılara İrene katıldı ve neler olduğunu
gözlemledi. Özellikle, bir gün onun yerine geçeceği üst düzey İmparatoriçe üvey

10
James
A.Arvites,Irene: Woman Emperor of Constantinople, Her Life and Times, The University of Missisip
pi, 1979,

4
annesi Eudokia’yi çok yakından izlemiştir. Eudokia kendi oğullarının, sezarlarının,
taht iddialarına karşı İrene’yi tehdit olarak mı gördü yoksa görmezden mi geldi
bilinmese de, bir gelin gibi İrene ondan imparatoriçe görevlerini öğreniyordu. Olanları
izleyerek, toplantıyı yöneten kişiler tarafından verilen talimatları dinleyerek,
oynayacağı rolü öğrenmek için ritüelleri takip etti.

14 Ocak 771’de, İrene sarayın Porphyra odasında bir oğul doğurdu. Mor-boyalı
ipek ya da mor taşlardan oluşan Porphyra, egemen imparatorun kadın akrabaları için
ayrılırdı. Odanın inşasının tarihi bilinmese de, porphyrogennetos unvanı ilk olarak
İrene’nin kocası olan Leo IV’e referansla 763 yılındaki bir yazıda belgelenmiştir. 11

Leo, 750 yılında orada doğmuştu. Bu durum Konstantin V’in ya da onun babası III.
Leo’nun, bu özel odayı inşa ettiğini düşündürmektedir. Leo’nun erkek ve kız
kardeşleri de Porphyra’da doğmuş olsa da, hiçbiri yüksek prestijli olarak
tanımlanamadı.

İrene’nin Leo IV’ün iktidarını devralacak bir erkek çocuğun annesi olması,
mahkeme ve tüm Konstantinopolis şehri tarafından hemen kutlandı. Ardından
Hipodromda at yarışı düzenlenir, orada herkes toplanır ve çocuğun ismi açıklanır.
Tahmin edileceği gibi çocuğun adı Konstantin konulduğu duyurulur ve yarışlara
başlanır. Dahası, imparator, tüm herkese ücretsiz olarak lochosema (et suyu) adı
verilen özel bir içecek dağıtır. Daha sonra, İmparatoriçe mahkemenin tüm tebriklerini
alacağı ana tören için kendini hazırlamalıdır. Bu, doğumdan sonraki sekizinci günde
verilen muhteşem bir kutlamadır. Anne olan İrene mümkün olduğunca rahat ve özel
bir elbise giymiştir. Ardından, İrene’nin odasından sorumlu hadımlar tebriklerini
sunar. Hemen ardından, saraydaki hanımlar sırayla girer (kadınlar önce, çünkü doğum
aslında kadın işidir, ama tabi ilk imparator kutlamıştır.) Her grup, küçük bir armağanla
birlikte anneyi tebrik eder. Daha sonra, saraydaki adamlar, Senato üyeleriyle başlayıp,
daha az yetkiliyle tebrik etme sona erer. Bu İrene için Suriye hanedanlığının
sürekliliğini sağladığına işarettir.

771 ve 775 arasında Konstantin V’in dış politikası hem Araplara, hem de
Bulgarlara yönelikti, iç politikada da ikonoklast tavırlarına devam etti. Böylelikle

11
Judith Herrin, Women in Purple: Rulers Of Medieval Byzantium, Princeton University Press,
Oxford, 2001, s.65.

5
Konstantin V askeri zaferler kazanarak (771 ve 772’de Araplara karşı, 773’te
Bulgarlara karşı) ikonoklazm politikasını güçlendirdi. İkonoklast zulmünün başında,
bu konuda özellikle aktif olan Thrakesion themasından sorumlu olan Michael
Lachanodrakon vardır. 754’teki ikonoklast konseyi tarafından verilen kararları kabul
etmeyi reddeden pek çok rahip işkence gördü, körleştirildi ve sürüldü; direnmeyenler
rahibe ile evlenmek zorunda kaldılar.

775 Ağustos’ta ölümünden sonra, Konstantin V, hayatta kalan eşi Eudokia ve

oğulları tarafından Kutsal Havariler kilisesine bağlı olan imparatorluk mozolesine
gömüldü. En büyük oğul olan Leo, tek imparator olarak kabul edildi. Leo’nun
imparator olması sonucunda, İrene artık üst düzey bir imparatoriçe oldu. Paskalyadan
önceki Cuma günü, Leo Senatoyu, orduyu ve halkı çağırdı ve oğlu Konstantin’i ve
onun torunlarını yönetici olarak kabul etmelerini söyledi. Bu, St Sophia’da tutulan
Gerçek Haç kalıntılarının mevcudiyetinde sözlü aklama ile tekrarlandı ve ayrıca yazılı
olarak kaydedildi. Leo patriklerle kürsüye çıktı ve insanlar Konstantin’i imparator
olarak kabul ettiklerine dair bağırdılar; ‘Kilise’den ve Mesih'in elinden gelen’. ‘’Lord
Konstantin’i imparatorumuz olarak kabul ediyoruz ve onun uğruna öleceğimize and
içiyoruz.’’12 Leo, onayı aldıktan sonra, patrikten 14 Nisan 776 Paskalya Pazar günü
şafak vakti taç töreni düzenlemesini istedi. Genç prens Konstantin’in imparator olarak
taç giyme töreni, Leo’nun üvey kardeşlerini kışkırttı.Sadece birkaç hafta sonra, Mayıs
776’da, Sezarlardan en büyüğü olan Nikephoros bir komplo kurmakla suçlandı. Bir
konsey düzenlendi ve tüm kardeşler unvanlarından arındırıldı ve
Cherson’a(Ukrayna'nın güneyindeki Herson Oblastında yer alan bir şehirdir.) sürüldü,
çünkü onlar, babalarına, Konstantin V.’e verdikleri yeminlerini bozdular. Bu,
imparatorun kardeşlerinin ona karşı ve daha sonra Konstantin VI’ya karşı sürdürdüğü
komplolardan sadece biriydi. 781/2, 792 ve 799’da olan ayaklanmaların odağı bu
kardeşlerdir. Sezarlar, tahtı kazanmaya çalışmaktan ziyade, imparatorluk içindeki
diğer tatminsiz gruplar tarafından istismar edilmiş olabilirlerdi. Sonunda, 799’da yirmi
üç yıl sonra, varis olarak tüm potansiyellerini kaybettiler ve genç olan dört kardeş
İrene’nin emri ile köreltildiler. 13

Konstantin V’ten sonraki varisi oğlu Leo IV Khazar (775-780) ve Atinalı eşi
İrene’dir. Leo, babasından, istikrarın sağlandığı bir imparatorluğu ve dolu bir hazine

12
Theophanes, A. M. 6268.
13
Theophanes, A. M. 6291. En büyükleri olan Nikephoros 792’de köreltilmişti.

6
miras aldı. Konstantin, iç meselelerde yalnızca güçlü bir hükümdar olmamıştı, aynı
zamanda hem Bulgarlara hem de Araplara karşı başarılı seferler elde etmişti. Hemen
ardılları devlet işlerini yönetme kapasitesine sahip ve yetenekli olsaydı, Anadolu’ya
Arap girişimleri vazgeçirilmiş olabilirdi ve Balkanlar’daki Bulgar tehdidi sona ermiş
olabilirdi.

Hem iç hem de dış politikalarında Leo IV, babasının geleneklerini sürdürmüş

ve ikonoklazmayı desteklemiş görünmektedir. Leo’nun hüküm sürdüğü süre boyunca,
sürgünde olan ikonofillerin geri dönmesine izin verildi. Ancak Sarayın içinde, hadım
görevliler tarafından bir komplo hazırlandığı Leo’nun kulağına gittiğinde Leo, çok zor
bir çizgide kaldı. 14
Tüm saray hadımları ve isimsiz dindar pek çok adam tutuklandı,
azarlandılar ve şehrin ana caddelerinde zincirler halinde yürümek zorunda bırakıldılar
ve sonunda hapsedildiler. Saçları kesildi, ki bu da ciddi bir suç işlediklerini gösteren
bir işarettir. İrene bu olayla ilişkilendirilemedi. 15
Daha sonraki kaynaklar İrene’nin
ismini komploculara ekliyor ve Kedrenos’un on ikinci yüzyıl versiyonunda, imparator
karısını gizlice ikonlara saygı duymakla suçladığını ileri sürmektedir. Onu kınıyor ve
bir daha asla onunla yatmayacağını söylüyor. 16
Bu durumda neden tek çocukları
olduğunu kanıtlamaktadır. Her ne kadar Konstantin V zamanında ikonoklast olacağına
yemin etse de İrene her zaman ikona taraftarıydı. Leo’nun bunu öğrenmesinden sonra
İrene onun ölümünü engellemek için hiçbir şey yapmadı.

Balkanlar’daki iç bölünme yüzünden Bulgarlar, imparatorluğa ciddi bir tehdit

oluşturmaya başlamıştı. Bulgaristan’daki durumun ne kadar bölücü hale geldiği
777’de açıkça görülür. 17
O yıl Han Telerig, İstanbul’daki Bizans mahkemesinin
emniyetinden kaçmak zorunda kaldı. Leo tarafından kabul edilen Telerig, Yunan
kilisesi tarafından vaftiz kabul edildi ve ona eş olarak İrene’nin kuzeni verildi. 18 Eğer
Leo bu durumdan yararlansaydı, Bulgarlar bastırılabilir ve imparatorluğa dahil
edilebilirdi. Fakat Bizans askeri kaynakları Anadolu’daki Araplarla meşgulken
imparatorun bir şey yapabilmesi imkânsızdı.

14
Theophanes, A. M. 6272.
15
Theophanes Kroniğinde dahi 776-780 arasında İrene ve ailesini hiçbir olayla ilişkilendirmez.
16
Judith Herrin, Women in Purple, s.71.
17
Theophanes, A.M. 6269.
18
Theophanes, A.M. 6269.

7
 Leo, Araplara karşı insiyatif kullanmak için zaman harcamadı. 776’da bir
Bizans ordusu Kilikya Kapılarını geçti ve Müslüman Samosata kentine saldırdı. 19 Her
ne kadar kentin savunucuları saldırıya karşı koysa da, Bizanslılar çevredeki mahalleye
ait birçok mahkumu tutsak ettiler. Fakat Halife el-Mehdi’nin belli bir Şeyhî emri
altında gönderdiği bir düşman kuvveti olan mawlas, 20
Tarsus Dağlarının ötesine
geçmeden Bizans’ın kolonunu ele geçirdi ve bütün Müslüman esaretlerini serbest
bıraktı. 21
Aynı yılın yazında (776), halife, 740’dan beri görülen en büyük Arap ordusunu
topladı. El-Abbas adlı bir Mehdi elçisi komutaya atandı. 22 Müslüman birlikler, Kilikya
kapılarından geçerek ve Kapadokya temasına geçerek, Kasin kasabasını ve bol
miktarda yeraltı tahıl tedarikini ele geçirdiler. 23
Arap ordusu daha evvel dönmeden
önce Ancyra(Ankara)’ya doğru ilerledi.
777’de Thumama, Anadolu’ya bir Arap baskını gerçekleştirdi. Bu baskınların
keşif gezileri muhtemelen çok azdı, çünkü ne Müslüman ne Bizans kaynakları bu
akıbete pek fazla dikkat etmemiştir. 24
Ertesi yıl (778) Thumama bir başka yaz baskını planladı. Dabek’teki seferi
organize ederken, casusları tarafından Bizans’ın Suriye’ye saldırı için büyük bir güç
oluşturduğundan haberdar edildi. Bu raporları dikkate almadan Thumama
pozisyonunu korumak için herhangi bir önlem almadı. Bizans süvarinin gelişmiş bir
birimi Dabek’e el değiştirmeden taşındı ve Arap birliklerini o kaleden çıkardı. 25
778 yılında Leo IV, Suriye'yi istila etmek için yüzlerce kişiye ulaşan büyük bir
sefer kuvveti düzenledi. Herhalde abartılı bir figür olmasına rağmen, Cibyraeot hariç
tüm ana Asya temalarının bu kampanyaya katıldığı kuvvet yazıldığından çok fazla
olmalıydı. İkonoklast Michael Lachanodrakon, Anadolu’yu yöneten Ermeni
Thracesians Artavasdos'a komuta etti; Gregory Opsikalılar; Karisterotz’un
Armeniacları; Ve Tatzates Bucellarian temasını yönetti. 26

19
Ibn Wadhih, A.H. 159, çeviren E. W. Brooks, "The Byzantines and Arabs at the Time of the Early
Abbasids,"English Historical Review XV (1900):734. Bundan sonra Ibn Wadhih diye adlandıracağım.
20
Mawlas, Abbasi hanedanının devlete hizmet etmek üzere bağımlı olduğu güçlü bir İslam dış
dönüştürücüsü sınıfıydı.
21
Ibn Wadhih, A.H. 159.
22
Al-Tabari, A.H. 159, çev. E. W. Brooks, ‘’The Byzantines and Arabs at the Time of the Early
Abbasids’’ English Historical Review XV (1900):745. Bundan sonra Tabari olarak adlandıracağım. Ibn
Wadhih, A. H. 159.
23
Tabari, A.H. 159.
24
Tabari, A.H. 159; Theophanes, A.M. 6269.
25
Tabari, A.H. 161; Theophanes, A.M. 6270.
26
Theophanes, A.M. 6270.

8
 Michael Lachanodrakon komutasındaki Bizans güçleri, karşı konulmadan
Suriye’ye yürüdü. Doğuya doğru Germeniya (Mar’ash) stratejik kalesine girdiler ve
kuşattılar. 27
Ancak kuşatma, Arap komutanından rüşvet alındıktan sonra yakında
Lachanodrakon tarafından kaldırıldı. 28
Bizans’ta daha doğuya doğru düşman
topraklarına gitti. İlerledikçe çevresindeki kırsal alanları talan ederek, imparatorluk
güçleri Hadath’a (Adata) başarılı bir şekilde girdi ve savunma duvarlarını yıktı. 29
Bu arada, ajanlarından Bizans'ın büyük bir askeri operasyon planladığını
öğrenen Thumama, işgalcilere Suriye'den çıkmak için bir karşı saldırı düzenledi.
Ancak, Germanicia’daki Arap yardım gücünü ele geçirip mağlup ettiğinde, Bizans
seferi başarılı geçmişti. 30
Zafer kazanan Bizans ordusu daha sonra Trakya’ya yerleştirilen bir dizi
Suriyeli Jakobiti 31 de içeren çok sayıda yağmacı ve mahkumla İstanbul'a döndü.
779’da, Hasan-ibn-Qahtaba liderliğindeki 30.000 kişilik bir ordu Tarsus
Dağları'ndan Anadolu'ya taşındı. 32
Muhtemelen Bizans'ın bir yıl önceki başarılı
baskınının bir sonucu olarak Halife el-Mehdi, Thumama’nın yerine Arap sınır
güçlerinin komutanı olan Hasan’ı atadı. Düşman birlikleri Dorylaeum’a batı yönünden
karşı konulmadan girdi ve o şehri kuşattı. 33 Arap akıncılar yağmalarken ve kırsal alanı
talan ederken, Bizans kalesini ele geçirmemişler, ayrıca herhangi bir askeri
muhalefetle karşılaşmamışlardı. 34 Düşman seferi hakkında önceden bilgi sahibi olan
Leo IV, ordularına Müslüman işgalcilerle savaşmamaları için emir verdi. İmparator
ayrıca, baskın yolunda bulunan bu bölgelerin tüm sakinlerinin güvenli, güçlendirilmiş
konuma getirilmesini emretti. Arap kaynakları şunu ifade etse de; Hasan, Dorylaeum'a
yalnızca o bölgenin kaplıcalarından yararlanmak ve "kendini yenilemek" için gitti,
ancak şehri ele geçirmek için her türlü niyeti vardı. 35
Arap güçleri Bizans topraklarının derinlerinde bulunan Dorylaeum’da
bulunduktan sonra, Leo, birliklerini işgalcilere yönelik olarak hazırlanan dikkatle
planlanmış tuzağı kapatması için emir verdi. İmparatorluk ordusu, Dorylaeum'u
kuşatan birimleri taciz etmiş, tedarik hatlarını kesmiş ve düşmanlarının adamlarını

27
Tabari, A.H. 161; Theophanes, A.M. 6270.
28
Theophanes, A.M. 6270.
29
Tabari, A.H. 162; Theophanes, A.M. 6 270.
30
Theophanes, A.M. 6270.
31
Jakobitler Suriye'de yaşayan Hıristiyanlardı. Bizanslılar onları Monofizit kâfir olarak görüyorlardı.
32
Tabari, A.H. 162.
33
Tabari, A.H. 162; Theophanes, A.M. 6271.
34
Theophanes, A.M. 6 271.
35
Tabari, A.H. 162.

9
beslemesini engellemiştir. Erzakların eksikliği ve tuzağa düşme korkusu, Hasan'ı geri
çekilmek için zorladı. Dönüş mitinginde Araplar Amorium’a başarısız bir saldırı
düzenledi. Dorylaeum ve Amorium’u alamayan düşman kuvvetleri Suriye'ye geri
döndü. 36
780’de Mehdi’nin oğlu Harun al-Rashid, imparatorluğa iki uçlu bir saldırı
düzenledi. Bizzat kendisi sınır boyunca bir yol açarak Semalouos!un kalesine
Armeniac temasına geçti. 37
Kaleyi çevrelediler ve otuz sekiz günde kuşatıldıktan
sonra işgalcilere düştü. 38
Semalouos’ta yaşayanlar ancak zarar görmemeleri,
köleleştirilmemeleri veya evlerinden çıkarılmamaları sözünü verdikten sonra Harun’a
teslim oldular. Kalenin teslim alınmasından sonra Harun hızla ve güvenli bir şekilde
geri çekildi.
Bununla birlikte, diğer Arap savaşlarında aynı başarı elde edilmedi. Hasan-ibn-
Qahtaba komutasındaki düşman ordusu Tarsus’tan geçip Bizans topraklarına girdi.
İstilacıların Anadolu’ya ne kadar girdiklerini bilmese de Trakya temasının yetenekli
komutanı Michael Lachanodrakon tarafından ele geçirildi ve yenildi. 39
İçişlerinde, Constantine V’in katı ikonografik politikaları, oğlu Leo ve gelini
İrene tarafından da aynı şekilde uygulanmış olsaydı, muhtemelen Bizans kilisesinin
dini hayatı ve geleneklerinde tam bir dönüşüm meydana gelirdi. Leo IV, babasının
ikonografik politikalarına devam etmesine rağmen, hükümdarlığı eşinin simgelerinin
restorasyonunda sonuçlanacak bir geçiş döneminin başlangıcını işaret eder. 40
Leo’nun hükümdarlığının ilk döneminde ikonoklast tutum uygulanmadı. 41

Manastır emirlerine karşı yapılan zulüm durdu ve imparator metropolitlere keşiş

seçerek onlara daha iyi davranmıştır. 42
Bu ani politika değişikliğinin nedeni
bilinmiyor. J. B. Bury, Leo’yu ‘’ ikonoklastların genellikle saygı göstermediği
Meryem Ana’nın ikonalarına saygılı gibi davrandı’’ iddiasını savunuyor olsa da, genç
imparator zulümleri hafifletmek için kendi popülaritesini arttırma girişiminde
bulunmuş olabilir.43 Leo’nun kararları, ikonodül olan eşi İrene’den ve ikonoklast

36
Theophanes, A.M. 6271.
37
Michael the Syrian, The Chronicle of Michael the Great, Patriarch of the Syrians,
trans. Robert Bedrosian, Long Branch, 2013. s. 1. Bundan sonra Michael the Syrian diye
adlandıracağım. Tabari, A.H. 163; Theophanes, A.M. 6272.
38
Tabari, A.H. 163.
39
Theophanes, A.M. 6 272.
40
Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, çev. F. Işıltan, Ankara, TTK, 1995, ss. 175-176.
41
J. B. Bury, A History Of The Eastern Roman Empire From The Fall Of Irene To The Accesion Of
Basil I. (A.D. 802-867), Macmillan and Co., Limited St. Martin’s Street, London, 1912, s. 477.
42
Theophanes, A.M. 6268.
43
Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 477.

10
konusu üzerinde ılımlı olan Slav ve haremağası olan patrik Nicetas tarafından
etkilenmiş olabileceğini de belirtmek gerekir. 44
İrene’nin kocasına ne gibi etkileri
olduğu bilinmiyor. Görünüşe göre İrene inancını saklı tutmaya devam etmesine
rağmen, saltanatının başında Leo’ya bir miktar etkisi olmuş olabilir gibi görünüyor.
İmparatorluk ailesinin ikonaları tercih eden tek üyesi İmparatoriçe değildi.
Constantine V’in kızı Anthusa da dindar ve ikona taraftarıydı. Fakat elinde iki ikona
ile yakalandığında, İrene mahkeme karşısında bunu reddetti. İmparator bu durumdan
sonra eşine o kadar çok öfkelendi ki, onu yatak odasından bile yasakladı.
Zulümler 780 nisan ayında devam etti. İmparatorluk mahkemesinde görev
yapan üst düzey erkekler, ikonodule inançları ve uygulamaları nedeniyle tutuklandılar.
İlk olarak sanık dövüldü ve uyuşturuldu, daha sonra başkent sokakları boyunca
geçitlendirildi ve sonunda, Chamberlain’den Theophanes'in öldüğü praetorian
hapishanesine kapatıldı. 45
Yeni zulümler, muhtemelen yeni seçilen İstanbul Patriği
Kıbrıslı Paul tarafından kışkırtıldı, çünkü Patrik Nicetas’ın ölümünden hemen sonra 6
Şubat 780'de başladılar. 46
Leo IV'ün dört buçuk yıl saltanatında onun karşı karşıya kaldığı en büyük
mesele, tahta kimin geçeceği meselesiydi. Bu mesele mahkemenin ve sağlıksız genç
imparatorun düşüncelerini işgal etti. 47 Muhtemelen uzun yaşayamayacağını düşünen
Leo, oğlu Konstantin’e barış dolu bir imparatorluk sağlamak için tedbirler aldı. İrene,
bunu düzenlemede bir rol oynamış olabilir. Açıkça görülen nedenlerden dolayı oğlu
için tahtın güvence altına alınmasını istedi. 48
Theophanes ordu ve önde gelen
mahkeme yetkililerinin Konstantin'in oğlunu ortak imparator ilan edilmesini istemiş
Leo da muhtemelen bu işi başlattığını belirtti. 49
Kuşkusuz halkın yaygın desteğiyle
genç Konstantin'in veraseti sadece güçlendirilmekle kalmaz aynı zamanda
sağlamlaştırıldı. Oğlunu tahta varis yapmasıyla başkasının tahtta hak iddia etme şansı
büyük oranda azalacaktır. Genç prensin ortak imparator olarak taç giyme töreni,
yalnızca ordunun, senatonun ve halkın desteğini değil aynı zamanda imparatorluğun
sanayi ve ticaretinde desteğini aldı. 50

44
Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 477.
45
Theophanes, A.M. 6272.
46
Theophanes, A.M. 6272; Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 477.
47
Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 478.
48
Joseph McCabe, The Empresses of Constantinople (The Gorham Press, Boston, 1913), s. 87.
49
Theophanes, A.M. 6268; Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 478; Ostrogorsky, History
of the Byzantine State, s. 176.
50
Theophanes, A.M. 6268.

11
 Ordu gerçekten Konstantin'i ortak imparator ilan edilmesini istemiş olsaydı,
Basileus'a halef konusunda ilk kez bilgi vermemiş olurdu. 681'de Konstantin IV, iki
kardeşi Heraklius ve Tiberius'u kraliyet haklarından mahrum bırakmaya çalıştı. Her ne
kadar Konstantin çabasında başarılı olmasa da hem ordu hem de senatonun güçlü
muhalefetiyle karşılaştı. 51
Bizans döneminde en büyük oğlu iktidara getirecek bir kanun ya da gelenek
olmamasına rağmen, Leo beş genç kardeşinin genç Konstantin'in katılımına engel
teşkil edebileceğinden korkuyordu. Nicephorus, Christopher ve Nicetas'tan üçü Caesar
sıralamasında olan beş prensten biri ve diğer iki, Anthimus ve Eudocimus, nobilissimi
rütbesinin olmaları, yetenekli insanlar olmaları İmparatorun korkularını kanıtlanmış
olabilir. 52
Fakat hepsi beceriksiz kişilerdi. J.B. Bury onları ‘’ kendi başlarına hiçbir
girişimde bulunmaksızın, herhangi bir tasarım komplocusu tarafından her zaman
çalıştırılmaya hazır kuklalar gibi hep birlikteydiler ve bu gerçekten çok komik.’’
diyerek Leo IV’ün kardeşlerini en iyi o tanımlamıştır. 53 776'da cuma günü temaların
valileri, senatörler, ordu ve deniz subayı ve imparatorluğun tüm önemli yetkilileri ve
tüm sosyal sınıf temsilcileri genç Konstantin'e bağlılık yemini ettiler. Ertesi gün Leo,
muhtemelen oğluyla aynı yaşta olan üvey kardeşi Eudocimus’u nobilissimus rütbesine
yükseltti. Leo, kendi oğluyla beş kardeşi eşliğinde Aya Sofya'ya geçti. Patrik Nicetas,
kiliseye girmeden önce binanın önünde kraliyet alayına katıldı ve halkın karşısında
sunakta imparatorluk çiftine yazılı sadakat yeminlerini söyledi. Leo daha sonra şunları
söyledi:
‘’Bakın, kardeşler, isteğinizi yerine getiriyorum ve size imparator oğlumu
vereceğim. Onu kiliseden ve İsa'nın elinden al.’’

Yanıt olarak, toplanan cemaat cevapladı:

‘’Ey Tanrı'nın Oğlu, efendimiz Konstantin'i canımız pahasına imparator olarak
koruyacağız buna emin olunuz.’’

51
Theophanes, A.M. 6173; E. W. Brooks, ‘’The Brothers of Constantine IV,’’
Oxford University Press, The English Historical Review, Vol. 30, No. 117 (Jan., 1915),42-51;
Ostrogorsky, History of the Byzantine State, s. 128.
52
769'da Konstantin V, Nicephorus ve Christopher’dan daha üst Caesar unvanını ve Nicetas ve
Anthimus'un nobilissimus sıralamasını kazandı. En küçük oğlu Eudosimus, Leo IV döneminde
nobilissimus unvanı aldı. Bknz. Theophanes A.M. 6260, 6268.
53
Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 481.

12
 Leo, ertesi günü (24 Nisan 776 Paskalya pazar günü) şafak vakti, beş prens ve
mahkeme yetkilileri patriğin hipodromunda Leo oğlunu imparator olarak taçlandırdı.
54

Aynı yılın sonunda (776), imparatorun iki kardeşinin de içinde bulunduğu

Caesars, Nicephorus ve Christopher’ın suikast girişimi oldu ancak hemen yakalandılar
ve çabucak bastırıldı. Oğlu için halkın desteğini almak isteyen Leo, seçilen bir grup
yurttaşı Magnaura Sarayı'na çağırdı ve komploculara kararı vermelerini istedi. Her ne
kadar kamuoyu iki prensin cezalandırılmasından yana olsa da Nicephorus ve
Christopher affedildi. Ancak ortak komplocularına aynı hoşgörülü muamele
gösterilmedi, Cherson’a sürüldüler. Bury, iki Sezar’ın bağışlandığına inanmaktadır
çünkü delege edilen meclis imparatorun kardeşlerinin yoldaşları tarafından
kullanılmakta olan zayıf insanlar olduğunu kabul etmiştir. 55
Leo IV’un 8 Eylül 780’de zamansız ölümü, Bizans İmparatorluğunu karışık
sorunlarla karşı karşıya bıraktı. Leo’nun karısı İrene ve on yaşındaki oğlu tahta geçti.
Tahta geçen İrene ve oğlu iç muhalefet, doğuda artan bir Arap tehdidi, batıda güçlü bir
Frank krallığının yükselişi ve ikonoklast tartışmalarla karşı karşıya kalmışlardır.
Bizans bu zorlu dönemde, on yaşındaki erkek çocuğu ve onun naiplik görevini
üstlenen ikonodül taraftarı annesi İrene tarafından yönetildi.

*
Konstantinopolis’te bulunan Büyük Saray’ın yapıldığı geç 6. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar ana kabul ve
tören salonu.

54
Theophanes, A.M. 6268.
55
Bury, A History of the Later Roman Empire, s. 478.

13