ΗΡΟΔΟΤΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.Οι αρχές της ελληνικής ιστοριογραφίας.

ΛΟΓΟΣ

ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ:από τον 8ο αι. π.Χ. ΠΕΖΟΣ:από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.

ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιστοριογραφία
Ιστοριογραφία: : :το είδος του πεζού λόγου που έχει ως αντικείμενο τα
ιστο- ι ιστορικά γεγονότα.

Ιστορικά γεγονότα: γεγονότα (παλιά ή σύγχρονα) που έχουν ξεχωριστή

σημασία, που αξίζει να τα μνημονεύσει κανείς.

Πατρίδα της ιστοριογραφίας: η Ιωνία (παράλια της Μ. Ασίας).

Χρόνος εμφάνισης: τέλη 6ου – αρχές 5ου αι. π.Χ.

Χαρακτηριστικά ιστορικής γραφής:

- απομακρύνεται από μυθολογικές ερμηνείες.
- στηρίζεται στη συστηματική έρευνα για την προσέγγιση της αλήθειας.

Ιστορικά στοιχεία σε προηγούμενες περιόδους(πριν τον 6ο α. π.Χ.).

-Επική ποίηση (Όμηρος – ιστορικά έπη): τα ιστορικά στοιχεία μεταδίδονταν με

τη μορφή μύθων.

-«Λογογράφοι»:πεζογράφοι που κατέγραφαν πληροφορίες ( κυρίως

περιγραφές ταξιδιών). Σημαντικότερος λογογράφος: ο Εκαταίος ο Μιλήσιος
(ήταν ο πρώτος που έκρινε με τη λογική τους μύθους).
 2. Η ζωή του Ηροδότου
και η διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.

Ηρόδοτος : πατέρας της ιστορίας.

Γεννήθηκε: το 485 π.Χ. στην Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας.

Γεγονότα που τον σημάδεψαν:

-οι Περσικοί πόλεμοι

-Η σύγκρουσή του με τον τύραννο της πόλης του Λύγδαμη (εναντίωση στην
τυραννίδα).

-Η εγκατάστασή του στη Σάμο (επαφή με την ιωνική γλώσσα και το ιωνικό
πνεύμα – επαφή με τα δημόσια έργα «Ποκυκράτεια» ενδιαφέρον για
τεχνολογικές μεθόδους κατασκευής και για μαθηματικούς υπολογισμούς).

-Τα ταξίδια του στον Εύξεινο Πόντο, στη Θράκη, τη Μακεδονία, στις περιοχές
της περσικής κυριαρχίας, στην Αίγυπτο.

-Η παραμονή του στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του 5 ου αι π. Χ. (του χρυσού

αιώνα του Περικλή) αγάπη της δημοκρατίας, μόρφωση(Αθήνα του 5 ου
αι. π.Χ.: «πρυτανείο της σοφίας»), φιλία με εξέχουσες προσωπικότητες
(Περικλής, Σοφοκλής).

-Μετάβαση στους Θούριους της Κάτω Ιταλίας (αποικία που ίδρυσε ο

Περικλής), όπου απέκτησε και το δικαίωμα του πολίτη.

Πέθανε: στους Θούριους της Κάτω Ιταλίας μεταξύ των ετών 430-420, λίγα
χρόνια μετά την έκδοση του έργου του.
3. H ιστορία του Ηροδότου.

Τίτλος: «Ἱστορίης ἀπόδειξις» = έκθεση της ιστορικής έρευνας

Δομή: η διαίρεση του έργου σε 9 βιβλία έγινε πολύ αργότερα από τους
αλεξανδρινούς φιλολόγους, οι οποίοι του έδωσαν και τον τίτλο: «Ἡροδότου
μοῦσαι» (σε κάθε βιβλίο έδωσαν το όνομα μιας από τις 9 Μούσες).

Περιεχόμενο: οι μηδικοί (περσικοί) πόλεμοι (η άνοδος των Περσών, οι

κατακτήσεις τους ,η ήττα τους από τους Έλληνες).

Παρεκβάσεις: η ιστορική αφήγηση διακόπτεται και παρεμβάλλονται

γεωγραφικές και εθνολογικές πληροφορίες ή ελεύθερες λογοτεχνικές
δημιουργίες. Οι παρεκβάσεις αυτές οφείλονταν:

1. Στο χαρακτήρα και τα βιώματα του Ηροδότου( περιέργεια, φιλομάθεια,

ταξίδια).
2. Στις επιρροές που δέχτηκε ο Ηρόδοτος από τους Ίωνες λογογράφους,
οι οποίοι κατέγραφαν γεωγραφικό κι εθνολογικό υλικό.
3. Η παράδοση των ομηρικών επών που ήταν το μεγαλύτερο πρότυπο για
κάθε συγγραφική προσπάθεια της εποχής εκείνης.

Τι προσφέρουν στο σύνολο του έργου οι παρεκβάσεις αυτές:

1.λογοτεχνικό ύφος
2.δίνουν ευχάριστο τόνο και ψυχαγωγούν τον αναγνώστη
3.βοηθούν στην ερμηνεία των μεγάλων ιστορικών γεγονότων
4.βοηθούν στην κατανόηση των προθέσεων και των κινήτρων των αν-
θρώπινων ενεργειών
5.φωτίζουν τους χαρακτήρες και την προσωπικότητα σημαντικών προ-
σώπων.

Οι «λόγοι»: μεγάλες γεωγραφικές και εθνολογικές παρεκβάσεις, ταξιδιωτικές

περιγραφές, καταγραφή των εθίμων, της συμπεριφοράς, της καθημερινής
ζωής των λαών που επισκέφτηκε(Λυδικός λόγος, Βαβυλωνιακός λόγος,
Αιγυπτιακός λόγος), με αφορμή την επίθεση των Περσών στις περιοχές αυτές.

Τι προσφέρουν οι λόγοι:
-πλουτίζουν τις γνώσεις μας
-ψυχαγωγούν
-παρουσιάζουν εντονότερα την ποικιλία των λαών που είχαν οι Πέρσες στην
κατοχή τους.
-κάνουν εμφανείς τις συγγραφικές αρετές του Ηροδότου
Εγκυρότητα του έργου του Ηροδότου: οι ανασκαφές και η αρχαιολογική
έρευνα επιβεβαιώνει στο μεγαλύτερο βαθμό την εγκυρότητα των
πληροφοριών που δίνει ο Ηρόδοτος.

Λογοτεχνική αξία: οι νουβέλες, τα ανέκδοτα, οι αγορεύσεις οι διάλογοι έχουν

γραφτεί με λογοτεχνικό ύφος και αποκαλύπτουν τις ψυχογραφικές ικανότητες
του συγγραφέα.

4. Ο Ηρόδοτος ως ιστορικός.

 Κατανόησε ποια γεγονότα ήταν ιστορικά και τα κατέγραψε για να

μείνουν στη μνήμη των μεταγενέστερων.
 Προσπάθησε να εκθέσει τα γεγονότα αντικειμενικά και αμερόληπτα.
 Ακολούθησε επιστημονικές μεθόδους για την καταγραφή των
γεγονότων(έρευνα, αυτοψία, μαρτυρίες, έλεγχος των πληροφοριών.
 Σε δευτερεύοντα μόνο σημεία του έργου υπάρχουν ανακρίβειες.

Αξία του έργου του Ηροδότου.

Το έργο του Ηροδότου:

 Διέσωσε σημαντικά ιστορικά γεγονότα
 Μας βοηθά να γνωρίσουμε καλύτερα τον άνθρωπο ως ξεχωριστή
προσωπικότητα και ως μέλος ενός κοινωνικού και εθνικού συνόλου.
 Προβάλλει διαχρονικές ιδέες(η τιμωρία της ύβρης, η αξία της ειρήνης, η
ανωτερότητα της δημοκρατίας έναντι της μοναρχίας).

Ασκήσεις:
1. Να βρείτε ποιες ήταν οι 9 Μούσες και τι προστάτευε η καθεμιά τους.
2. Να διαβάσετε τις σελίδες 11-13 του βιβλίου σας και να απαντήσετε στην
παρακάτω ερώτηση:
Πώς τα γεγονότα που εξιστορεί ο Ηρόδοτος δικαιώνουν την άποψη ότι
η ύβρις τιμωρείται;

ΠΡΟΟΙΜΙΟ
« Ἡροδότου Ἀλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδειξις ἥδε, ὡς
 μήτε τά γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται,
μήτε ἔργα μεγάλα τε καί θωμαστά, τά μέν Ἕλλησι, τά δέ
βαρβάροισι ἀποδειχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τά τε ἄλλα καί δι’
ἥν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι».

Στόχοι :

 να κάνει γνωστή την ταυτότητά του ο ιστορικός(ο Ηρόδοτος από

την Αλικαρνασσό).
 να διαφοροποιηθεί από προηγούμενους συγγραφείς (εκθέτει την
ιστορική του έρευνα)
 να σωθούν όσα έργα αξιόλογα έκαναν οι άνθρωποι (Έλληνες και
βάρβαροι)
 να φανούν οι πραγματικές αιτίες της σύγκρουσης Ελλήνων και
Περσών κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων.

Σημείωση:

«Η αρχαία ελληνική λέξη ‘βάρβαρος’ δεν είχε τη σύγχρονη σημασία

της. Δεν ήταν μια έκφραση μίσους ή περιφρονήσεως. Δεν εσήμαινε
ανθρώπους που ζουν σε σπηλιές και τρώνε ωμό κρέας, αλλά απλώς
ανθρώπους που βγάζουν ήχους όπως το ‘βαρ βαρ’ αντί να μιλούν
ελληνικά. Αν δεν μιλούσες ελληνικά ήσουν βάρβαρος, είτε ανήκες σε
κάποια άγρια θρακική φυλή, είτε στην Αίγυπτο, που οι Έλληνες ήξεραν
καλά πως ήταν μια ισχυρή και πολιτισμένη χώρα…»

Η.D.G. Kitto, Oι Έλληνες,Αθήνα 1968

Ασκήσεις

1.Συγκρίνετε το προοίμιο του Ηροδότου με τα παρακάτω προοίμια:

 «Ψάλλε, θεά, την οργή του Αχιλλέα, του γιου του Πηλέα,
την καταραμένη, που μύρια βάσανα προξένησε στους Αχαιούς
και πολλές ηρωικές ψυχές ξαπόστειλε στον Άδη,
ενώ τους ίδιους έκανε λεία για τα σκυλιά
και κάθε είδους όρνια, κι έτσι εκπληρωνόταν η θέληση του Δία,
από τότε που για πρώτη φορά τσακώθηκαν και χώρισαν
ο γιος του Ατρείδη, των ανδρών ο βασιλιάς, κι ο θείος Αχιλλέας».
Όμηρος, Ιλιάδα Α 1-7
 Θουκυδίδη: « Ο Θουκυδίδης ο Αθηναίος συνέγραψε τον πόλεμο των
Πελοποννησίων και των Αθηναίων, πώς επολέμησαν μεταξύ τους,
αρχίζοντας την εξιστόριση από την πρώτη μέρα του πολέμου, επειδή
πίστεψε ότι θα είναι πολύ σημαντικός και μάλιστα πιο σπουδαίος από
όλους τους προηγούμενούς του».
2.Μελετώντας την 1η ενότητα να κρίνετε τον Ηρόδοτο ως ιστορικό.

ΟΙ ΜΥΘΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ
(σύμφωνα με τη γνώμη των σπουδασμένων Περσών)
  Οι Φοίνικες άρπαξαν την Ιώ (αδίκησαν τους Έλληνες)
 Οι Έλληνες απαντούν με αρπαγή της Ευρώπης (απόδοση δικαιοσύνης)
 Οι Έλληνες (Ιάσονας) άρπαξαν τη Μήδεια (αδικούν οι Έλληνες)
 Ο Πάρις αρπάζει την Ελένη (απόδοση δικαιοσύνης)
 Οι Έλληνες εκστρατεύουν στην Τροία και την καταστρέφουν (αδικία
Ελλήνων η οποία προκάλεσε την έχθρα ολόκληρου του βαρβαρικού
κόσμου και οδήγησε στους Περσικούς πολέμους).

Κυρίαρχες ιδέες της εποχής:

 Η ιδέα της ανταπόδοσης: το κακό ξεπληρώνεται με κακό, ώστε να
διατηρηθεί η τιμή και η αξιοπρέπεια // Μωσαϊκός νόμος: «οφθαλμόν
αντί οφθαλμού».
 Η πεποίθηση ότι η ύβρις τιμωρείται: η ύβρις (το ξεπέρασμα του μέτρου
και η παραβίαση του νόμου γραπτού ή άγραφου) προκαλεί τη Νέμεση
(δικαιοσύνη), η οποία οδηγεί στην Τίση (τιμωρία).
 Ο Ασιατικός και ο Ευρωπαϊκός κόσμος είναι τελείως διαφορετικοί.
 Ο ισχυρότερος ασκεί βία και αυθαιρετεί (οι αρπαγές των γυναικών). Η
ίδια αντίληψη επιβιώνει και στα βυζαντινά χρόνια (δες το ακριτικό
τραγούδι Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή).

Ιστορικές πληροφορίες που αντλούμε μέσα από το απόσπασμα αυτό:

- οι σπουδαγμένοι Πέρσες ήξεραν καλά ελληνική μυθολογία.
- Οι Φοίνικες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Μεσογείου, αφού
ξεκίνησαν από την Ερυθρά θάλασσα.
- Οι Φοίνικες ήταν εμπορικός λαός και μετέφεραν τα εμπορεύματά
τους σε τόπους μακρινούς.
- Το Άργος κατά τη διάρκεια της μυκηναϊκής και της ομηρικής
εποχής ήταν η πιο μεγάλη και σημαντική πόλη.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ

 Ο Ηρόδοτος αμφισβητεί την αλήθεια των παραπάνω μυθικών

εξηγήσεων αρχή ιστορικής σκέψης.
 Αίτιος είναι ο Κροίσος, ο βασιλιάς της Λυδίας, ο οποίος
πολέμησε τους Εφέσιους και έκανε φόρου υποτελείς τους
Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Ιδέες της εποχής:

-Η αστάθεια της ανθρώπινης ευτυχίας (μεγάλες πόλεις γίνονται μικρές και το
αντίστροφο).
-Υπήρχαν άγραφοι κανόνες που ρύθμιζαν τις σχέσεις των λαών μεταξύ τους,
ένα είδος διεθνούς δικαίου, που απαγόρευε σε κάποιον λαό να επιτίθεται σε
κάποιον άλλο αναίτια και να καταλύει την ανεξαρτησία του.
- Η κυκλική θεώρηση της ιστορίας: οι πολιτισμοί ακμάζουν και παρακμάζουν
ολοκληρώνοντας τον κύκλο τους.
Ασκήσεις

1.Να κρίνετε τον Ηρόδοτο ως ιστορικό από τα κεφάλαια 1-27.

2.Να χαρακτηρίσετε τον Κροίσο.

3.Διαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα και αναζητήστε ομοιότητες με όσα

γράφει ο Ηρόδοτος στο κεφ.5.

«Δυσκολονόητος ο θεός, παιδί μου.

Ολοένα αλλάζει. Εδώθε κείθε σέρνει,
πότε ψηλά, πότε βαθιά τα πάντα.
Ο ένας δυστυχάει, ο άλλος όχι,
όμως κι αυτός κακό θάνατο βρίσκει.
Δεν έχει πάντα η τύχη σιγουριά».

Ευριπίδη, Ελένη

«Του κύκλου τα γυρίσματα, π’ ανεβοκατεβαίνου,

και του τροχού, π’ ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου
με του καιρού τ’ αλλάματα, π’ αναπαημό δεν έχου,
μα στο καλό κι εις το κακό περιπατούν και τρέχου…»

Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος

4.Ποια σχέση έχει η αναφορά του Ηροδότου στην αστάθεια της ανθρώ-
πινης ευτυχίας με την ιστορία του Κροίσου που ακολουθεί;

Kριτήριο αξιολόγησης
1.Συμπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις.(μον.5)
(αυτοψία, ιστορικά γεγονότα, νουβέλες, παρεκβάσεις, εθνολογικό, μαρτυρίες,
λόγους, πληροφοριών, ανέκδοτες διηγήσεις, γεωγραφικό, έλεγχο).
-Το έργο του Ηροδότου αποτελείται από ,από
……………… και από ……………….
-Οι παρεκβάσεις είναι…………………και .
-Οι λόγοι περιέχουν…………………….και………………….υλικό.
-Ο Ηρόδοτος για τη συγκέντρωση των ιστορικών πληροφοριών
χρησιμοποίησε την………………….,τις………………..και τον
των .

2.Σωστό ή λάθος (σύμφωνα με όσα γράφει ο Ηρόδοτος);(μον.2,5)

-Οι Πέρσες θεωρούν υπεύθυνους των περσικών πολέμων τους Φοίνικες.
-Ο Πάρις ήταν δικαιολογημένος για την κλοπή της Ελένης, αφού μ’ αυτόν τον
τρόπο απάντησε στην κλοπή της Μήδειας από τον Ιάσονα (ιδέα της
ανταπόδοσης ).
-Οι Έλληνες ήταν δικαιολογημένοι που εκστράτευσαν εναντίον της Τροίας,
αφού ο Πάρις διέπραξε ύβρη αρπάζοντας την Ελένη από τη Σπάρτη.
-Ο Ηρόδοτος δηλώνει ότι όσα λένε οι Πέρσες είναι ψέματα.
-Ο Ηρόδοτος θεωρεί ότι υπεύθυνος για τη διαμάχη ευρωπαϊκών-ασιατικών
λαών ήταν ο Κροίσος.

3.Τι γνωρίζετε για τη σημασία της λέξης βάρβαρος στα αρχαία χρόνια;(50
λέξεις το πολύ), μον. 2,5.

4.Να αναπτύξετε σύντομα τα ιδεολογικά στοιχεία που υπάρχουν στις

παρακάτω φράσεις του Ηροδότου (μον.5)
-«…από το γεγονός αυτό θεωρούν τον ελληνικό κόσμο μια για πάντα εχθρό
τους…».
-«…την Ιώ μαζί με άλλες τις άρπαξαν….άρπαξαν τη θυγατέρα του βασιλιά, την
Ευρώπη…και μ’ αυτά ήρθαν ίσα κι ίσα…».
-«…η μεγάλη ευθύνη βαρύνει τους Έλληνες, γιατί εκείνοι ξεκίνησαν πρώτοι τις
εκστρατείες εναντίον της Ασίας…».
-«…ο Κροίσος…πρώτος άρχισε τις αδικοπραγίες εναντίον των Ελλήνων…
(γιατί) άλλους από τους Έλληνες τους έκανε με τη βία φόρου υποτελείς…»
-«….έχοντας μάθει καλά την απόλυτη αστάθεια της ανθρώπινης ευτυχίας, θ’
αναφερθώ και στις δύο με τον ίδιο τρόπο…»

5.α.Να κρίνετε τον Ηρόδοτο ως ιστορικό από τα κεφ. 1-27 (50λέξεις), μον.2,5.
β. Χαρακτηρίστε τον Κροίσο από τις λίγες πληροφορίες που μας έχει δώσει
ο Ηρόδοτος στα κεφ. 1-27 (50-80 λέξεις), μον.2,5.

Kροίσος και Σόλων

Ο Ηρόδοτος ως ιστορικός
1.Εξηγεί τα ιστορικά γεγονότα με βάση τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος:
ο Κροίσος προσάρτησε τις ελληνικές πόλεις της Μ.Ασίας και τις έκανε φόρου
υποτελείς (αιτία) οι Σάρδεις γίνονται πλούσιες και ακμάζουν
(αποτέλεσμα).
Οι Σάρδεις ήκμασαν (αίτιο) πολλοί σοφοί άνθρωποι άρχισαν να τις
επισκέπτονται (αποτέλεσμα)
2.Διαχωρίζει την πρόφαση από την αιτία:
ο Σόλων αποδήμησε από την Αθήνα για να περιηγηθεί τον κόσμο (πρόφαση)
αποδήμησε για να μην αναγκαστεί να αλλάξει τους νόμους (αιτία).

Ιδεολογικά στοιχεία:
 Οι άνθρωποι στην αρχαιότητα πίστευαν ότι όποιος ορκίζεται πρέπει να
σεβαστεί τον όρκο και να μην τον παραβιάσει, διαφορετικά θεωρούσαν
ότι διέπρατταν ύβρη. Τόση ήταν η δύναμη του όρκου που και οι θεοί
ακόμη όφειλαν να τηρήσουν τους όρκους που έδιναν (ο δυνατότερος
ήταν στα νερά της Στύγας), αλλιώς εξορίζονταν από τον Όλυμπο για
κάποιο χρονικό διάστημα.
 Οι άνθρωποι πίστευαν ότι πρέπει να προσφέρουν τη φιλοξενία τους
στους ξένους, γιατί τους προστάτευε ο Ξένιος Δίας. Αν δεν παρείχαν
φιλοξενία, διέπρατταν ύβρη και θα έπρεπε να αναμένουν την τιμωρία
τους.
 Σε όλη την ενότητα κυριαρχεί η ιδέα ότι Ευρώπη (ελλαδικός κόσμος)
και Ασία είναι δυο διαφορετικοί κόσμοι (την Ευρώπη εκπροσωπεί ο
Σόλων και την Ασία ο Κροίσος). Ο ασιατικός λοιπόν κόσμος φαίνεται να
δέχεται ως αξία μόνο τον πλούτο, τη χλιδή και τη δύναμη, την εξουσία.
Αντίθετα ο ελληνικός κόσμος φαίνεται να εκτιμά περισσότερο τα
πνευματικά αγαθά και να έχει υψηλά ιδανικά. Επίσης στην Ασία
κυρίαρχο πολίτευμα είναι η μοναρχία, με αποτέλεσμα ο απλός πολίτης
να περιφρονείται, ενώ στις ελλαδικές πόλεις ο πολίτης κατέχει
σημαντική θέση στην κοινωνία.
 Ένα από τα ιδανικά του αρχαίου ελληνικού κόσμου ήταν η ομορφιά του
σώματος (καλή φυσική κατάσταση, υγεία).
 Η οικογένεια είχε μεγάλη αξία για την αρχαία κοινωνία. (ευτυχισμένοι
θεωρούνται από το Σόλωνα άνθρωποι που είχαν οικογένεια και μάλιστα
υγιή οικογένεια).
 Η ιδέα της αυτάρκειας προβάλλεται μέσα από τις απαντήσεις του
Σόλωνα στον Κροίσο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο άνθρωπος
πρέπει να διαθέτει τόσα υλικά αγαθά, όσα του είναι απαραίτητα για να
είναι αυτάρκης και να μην εξαρτάται από τους άλλους.
 Η ιδέα του μέτρου διαφαίνεται στα λόγια του Σόλωνα. Δε χρειάζεται ο
άνθρωπος πολλά πλούτη, λέει, γιατί μπορεί να προξενήσει το φθόνο
των θεών.
 Η αγάπη για την πατρίδα και η υποχρέωση των ανθρώπων να
θυσιάζονται γι’ αυτήν.
 Η αξία του τιμημένου θανάτου (τιμημένος είναι ο θάνατος για την
πατρίδα, για την οικογένεια και για τους θεούς).
 Η ιδέα της υστεροφημίας: οι άνθρωποι στην αρχαιότητα πίστευαν
πως πρέπει όσο ζουν να εξασφαλίζουν καλή φήμη, η οποία θα τους
ακολουθεί και μετά θάνατον και θα συνοδεύει ακόμα και τους
απογόνους τους.
 Η αστάθεια της ανθρώπινης μοίρας (ο άνθρωπος, πίστευαν,
πέφτουν από την ευτυχία στη δυστυχία, καθώς η μοίρα τους αλλάζει
καθημερινά).
 Ο ανθρωπομορφισμός των θεών: οι άνθρωποι στα αρχαία χρόνια
φαντάζονταν τους θεούς τους να έχουν ανθρώπινα πάθη και
αδυναμίες(μισούσαν, αγαπούσαν με πάθος, ζήλευαν).
 Η ιδέα της ύβρεως (όποιος ξεπερνούσε το μέτρο παραβιάζοντας
γραπτούς ή άγραφους νόμους διέπραττε ύβρη και προκαλούσε την
οργή των θεών. Έτσι η ύβρη προκαλούσε τη Νέμεση (δικαιοσύνη) και
αυτή με τη σειρά της την Τίση (τιμωρία).

Κριτήρια ευτυχίας Τέλλου

-ζούσε σε πόλη που ευημερούσε (συλλογικό αγαθό)
-είχε εξαίρετα παιδιά και εγγόνια(η αξία της οικογένειας)
-ήταν ευκατάστατος (καλή οικονομική κατάσταση)
-πέθανε πολεμώντας για την πατρίδα του (τιμημένος, ηρωικός θάνατος)
-οι Αθηναίοι τον έθαψαν με δημόσια δαπάνη (κοινωνική αναγνώριση)

Κριτήρια ευτυχίας Κλέοβη-Βίτωνα

-καλή οικονομική κατάσταση
-καλή σωματική κατάσταση (υγεία, δύναμη, ομορφιά)
-είχαν πετύχει αθλητικές νίκες (κοινωνική αναγνώριση και προσφορά στην
πατρίδα)
-αγάπη για τη μητέρα τους (αξία της οικογένειας)
-σεβασμός στα έθιμα και τους θεούς
-τιμημένος θάνατος
-οι Αργείοι τους έκαναν αγάλματα και τους αφιέρωσαν στους
Δελφούς(υστεροφημία).

Αξίες Κροίσου
-ο πλούτος, η πολυτέλεια, η χλιδή
-η δύναμη, η εξουσία του ενός

Πώς κλιμακώνονται οι αντιδράσεις του Κροίσου στις απαντήσεις του

Σόλωνα.
-Ο Κροίσος έμεινε άναυδος απ’ την απάντηση
-Κι έτσι που με τον Τέλλο τον ερέθισε ο Σόλων, ζητά να μάθει ποιος
κατέχει τη δεύτερη θέση
-Ο Κροίσος έξω φρενών είπε.
-Τον έδιωξε θεωρώντας τον εντελώς ασήμαντο.

Χαρακτηρισμός Κροίσου: εγωιστής, αλαζόνας, υπερόπτης, υβριστής,

περιφρονεί όλους τους άλλους και ειδικά τους απλούς πολίτες (μοναρχικές
αντιλήψεις), κόλακας, ασυγκράτητος (δεν ελέγχει τα πάθη του και δεν
μπορεί να συγκρατήσει τον εαυτό του), υλιστής (εκτιμά μόνο τα υλικά
αγαθά), ανόητος, άμυαλος (δεν μπορεί να εκτιμήσει τη σκέψη και τη σοφία
του Σόλωνα).
 Η ιστορία του Άδραστου

Είδος: Η ιστορία του Άδραστου είναι νουβέλα (έχει μεσαία έκταση και
διδακτικό χαρακτήρα) και ανήκει στις παρεκβάσεις του Ηροδότου.

Η θέση της μέσα στις Ιστορίες του Ηροδότου: Τονίζει την ιδέα της τιμωρίας
της ύβρεως (τίση), η οποία είναι κυρίαρχη μέσα στο έργο του Ηροδότου και
δεν ισχύει μόνο για τους ανθρώπους, αλλά και για τις πόλεις και τα κράτη. (Τα
κράτη που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο –Πέρσες, Λυδοί- αργά ή γρήγορα
τιμωρούνται).

Θέμα: η τιμωρία του Κροίσου για την τριπλή ύβρη που έχει διαπράξει:
-παραβίασε το άγραφο διεθνές δίκαιο της εποχής που όριζε να γίνεται
σεβαστή η ελευθερία των κρατών, αφού με τη βία έκανε φόρου υποτε-
λείς τους Ίωνες και τους Αιολείς της Μ. Ασίας.
-θεώρησε αλαζονικά τον εαυτό του ως τον ευτυχέστερο άνθρωπο του
κόσμου.
-έδιωξε από τις Σάρδεις τον Κροίσο, ενώ ήταν ξένος και οι ηθικοί νόμοι
της εποχής επέβαλαν το σεβασμό των ξένων (θεσμός της φιλοξενίας).

Πολιτισμικά στοιχεία:
-σελ. 243: «σιδερένια αιχμή»:και κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής εποχής (8 ος –
6ος αι. π.Χ.) οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το σίδερο και κατασκεύαζαν
σιδερένια εργαλεία και όπλα.
-σελ.243: «ακόντια και δόρατα»: ο πολιτισμός είχε έντονο πολεμικό
χαρακτήρα, αφού οι άνθρωποι κατασκεύαζαν όπλα, προφανώς για να τα
χρησιμοποιήσουν στον πόλεμο.
-σελ.244: «ο τρόπος εξαγνισμού των Λυδών είναι παρόμοιος με τον
ελληνικό»: υπήρχε και στους ασιατικούς λαούς τελετή εξαγνισμού όσων είχαν
διαπράξει άγος ( αμάρτημα, άνομη και ανήθικη πράξη).
-σελ.244: «πήγαν στον Κροίσο αγγελιαφόροι»: είχαν αναπτυχθεί
διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των κρατών (έστελναν αντιπροσωπείες για να
διατυπώσουν τα αιτήματά τους και να κάνουν διαπραγματεύσεις).
-σελ.244: «πήγαν στον Κροίσο αγγελιαφόροι των Μυσών»: υποθέτουμε ότι ο
Κροίσος είχε υποτάξει τη Μυσία, αφού οι Μυσοί απευθύνονται σ’ αυτόν για να
τους βρει λύση στο πρόβλημά τους.
-σελ. 245: «τον άλλο, σακάτης καθώς είναι, λέω πως δεν τον έχω»:εκείνη την
εποχή η αντιμετώπιση των ατόμων με ειδικές ανάγκες ήταν ιδιαίτερα άσχημη.
-σελ.247: «στον τύμβο του νεκρού»: και οι Ασιάτες, όπως και οι Έλληνες
έθαβαν τους νεκρούς τους.

Ιδεολογικά στοιχεία:
-σελ.243: η ύβρη προκαλεί τη θεία νέμεση (δικαιοσύνη), η οποία επιβάλλει την
τιμωρία (τίση) στον υβριστή. Με αυτόν τον τρόπο αποκαθίσταται η ηθική τάξη
στον κόσμο.
-σελ.243: οι ασιατικοί λαοί πίστευαν στον προφητικό χαρακτήρα των ονείρων.
(ο Κροίσος πιστεύει το όνειρο που είδε και πήρε μέτρα προστασίας του γιου
του).
-σελ.244: οι ξένοι προστατεύονταν από τον Ξένιο Δία και ήταν σεβαστά
πρόσωπα. Το τυπικό της φιλοξενίας επέβαλε πρώτα να παρέχουν στο
φιλοξενούμενο ό,τι αυτός χρειάζεται (φαγητό, νερό, εδώ εξαγνισμό) και έπειτα
να ρωτάνε πληροφορίες για την ταυτότητά του.
-σελ.244: ο φόνος έπρεπε να τιμωρηθεί με εξορία και επέβαλε τον
εξαγνισμό/κάθαρση του ανθρώπου που τον διέπραξε, ώστε να απομακρυνθεί
το μίασμα από πάνω του (ο καθαρμός γινόταν με νερό, φωτιά και θειάφι).
-σελ.245: η αντρεία πίστευαν ότι αποδεικνυόταν στον πόλεμο και στο κυνήγι.
-σελ.245: οι άνθρωποι ενδιαφέρονταν για τη φήμη που είχαν στην κοινωνία
(κοινωνική αναγνώριση). Ήθελαν να δοξάζονται και να έχουν το θαυμασμό
των άλλων. (την ιδέα αυτή θα μπορούσαμε να τη θεωρήσουμε και διαχρονική,
αφού σε αρκετό βαθμό ισχύει και σήμερα).

Μέσα που χρησιμοποιεί η Μοίρα για να τιμωρήσει τον Κροίσο:

-τον Άδραστο
-τον κάπρο
-την πρεσβεία των Μυσών
-τον Άτυ

Γιατί ο Κροίσος είναι τραγικό πρόσωπο;

-έχασε τον αγαπημένο του γιο
-το παιδί του το σκότωσε ο άνθρωπος εκείνος που ο ίδιος ο Κροίσος
φιλοξένησε, εξάγνισε και έστειλε να τον προσέχει στο μοιραίο κυνήγι.
-γιατί από την απόλυτη ευτυχία στην οποία βρισκόταν πέφτει σε μια μόνο
στιγμή στην απόλυτη δυστυχία.

Χαρακτηρισμός Κροίσου: στοργικός και καλός πατέρας (προσπαθεί να

προφυλάξει το γιο του), έξυπνος (βρίσκει τρόπους να κρατήσει το γιο του
μακριά από τον πόλεμο), φιλόξενος, σέβεται την προγονική φιλία και είναι
μεγαλόψυχος (προσφέρει προστασία στον Άδραστο και δεν επιθυμεί την
τιμωρία του), μετά τη σκληρή του τιμωρία συντρίβεται και γίνεται συμπαθής
στον αναγνώστη.

Ασκήσεις
1.Διαβάστε την απάντηση του Άδραστου στον Κροίσο (κεφ. 42) και γράψτε για
του φόβους που έχει ο Άδραστος και που τον κάνουν να μη θέλει να αναλάβει
την προστασία του Άτη. Πιστεύετε ότι οι φόβοι του είναι δικαιολογημένοι;
2.Ποια είναι η δομή (διάρθρωση) του λόγου του Άδραστου (κεφ. 42) ; Χωρίστε
σε ενότητες και δώστε έναν πλαγιότιτλο για καθεμία.
3.Μεταφέρετε τα γεγονότα που παρουσιάζονται στο κεφ. 43 σε α΄πρόσωπο,
σα να τα διηγείται προσωπικά ο Άδραστος στον Κροίσο.