po

1.4 SINTEZA PROTEINA

PROTEINI ili BJELANČEVINE su gradivne(keratin), vezivne(kolagen) i zaštitne tvari( protutijela)

PROTEINI su polimeri građeni od različitog broja AMINOKISELINA međusobno povezanih PEPTIDNOM

VEZOM koja nastaje između karboksilne skupine jedne aminokiseline i aminoskupine druge
aminokiseline.

Dvije aminokiseline čine - DIPEPTID, od tri do deset aminokiselina grade –OLIGOPEPTIDE, od deset do
sto aminokiselina- POLIPEPTIDE, a više od sto aminokiselina su PROTEINI

*ovisno o redoslijedu, vrsti i broju aminokiselina proteini mogu imati različitu strukturu, a time i
različitu ulogu u organizmu

 ulogu prijenosa nasljednje upute ima molekula DNA

GEN- predstavlja točno određeni dio DNA koji nosi informaciju za sintezu proteina i različitih
molekula RNA

 dužina gena se izražava u parovima baza( pb)

 gen ima točno određeno mjesto na mol. DNA ( GENSKI LOKUS)
 gen ima linearni raspored na kromosomu
 može se umnožiti( dio molekule DNA)
 može se mijenjati ( mutacije)

GENSKI KOD- predstavlja sponu( način komunicianja) između gena i proteina

DNA je smještena u jezgri, u kromosomima, a sintezu proteina kontrolira pomoću RNA, koja se
manjim dijelom nalazi u jezgri stanice,a većim dijelom u staničnoj citoplazmi i staničnim strukturama
( RIBOSOMIMA), na kojima se odvija SINTEZA PROTEINA

RNA- jednolančana molekula, sadržava šećer ribozu, a umjesto baze timina ima bazu URACIL

U stanicama se nalaze tri vrste RNA, svaka s različitom ulogom:

a.) GLASNIČKA ili (m) RNA (engl. Messenger), koja iz jezgre izlazi u citoplazmu, na ribosome, s
uputom za sintezu proteina
b.) PRIJENOSNA ili TRANSPORTNA RNA ili (t)RNA, koja kroz citoplazmu prenosi odgovarajuću
aminokiselinu do ribosoma
c.) RIBOSOMSKA RNA ili (r)RNA, koja zajedno s proteinima izgrađuje ribosome

GEN je slijed nukleotida koji sadržava uputu za jedan polipeptidni lanac. Genski se zapis (ŠIFRA ili
KOD) sastoji od TRIPLETA, slijeda triju nukleotida ( u molekuli DNA razlikujemo četiri nukleotida A, T,
G, C), pri čemu jedan triplet određuje jednu aminokiselinu.

-Broj različitih kodova iznosi 4( na 3) =64, što je dovoljno „kodiranih poruka „ za 20 aminokiselina

*SINTEZA PROTEINA počinje u JEZGRI, na molekuli DNA, s koje se odvija PREPISIVANJE ili
TRANSKRIPCIJA upute na (m)RNA. Kodovi s DNA prepisuju se u KODONE na (m)RNA pri čemu se
ADENIN prepisuje u URACIL
po

Ribonukleotidi, komplementarni kalupu DNA, povezuju se u lanac pomoću enzima RNA polimeraze.

 Po završetku sinteze (m)RNA izlazi iz jezgre i veže se na površinu ribosoma u citoplazmi.

 Na ribosomu se odvija PREVOĐENJE ili TRANSLACIJA upute s (m)RNA na redoslijed
aminokiselina
 U isto vrijeme u citoplazmi (t)RNA donosi aminokiseline sa ribosom.
 Svaka molekula (t)RNA ima specifičan triplet dušičnih baza nazvan ANTIKODON, koji je
KOMPLEMENTARAN kodonu (m)RNA
 Ribosomska RNA (r)RNA s proteinima gradi ribosome ( mjesta biosinteze proteina)

Prvi je kodon START KODON – AUG koji nosi informaciju za aminokiselinu metionin

Nakon povezivanja tRNA s aminokiselinom metioninom slijedi druga tRNA, ovisno o kodonu na mRNA

 Dvije aminokiseline će se povezati peptidnom vezom, a slobodna tRNA odlazi. Nakon vezanja
svake aminokiseline u polipeptid, mRNA se pomiče za dužinu jednog tripleta
 Aminokiseline u polipeptidu se odvajaju od ribosoma nakon što posljednja tRNA donese
posljednju aminokiselinu na ribosom tj. kada ribosom dođe do STOP KODONA. Stop kodoni
su: UAA, UAG i UGA .
 oni ne nose informaciju ni za jednu aminokiselinu, stoga se sinteza proteina
prekida

Na jednom se ribosomu sintetizira polipeptid prosječne veličine od oko 400 aminokiselina, i to za

manje od jedne minute

 Jedna mRNA služi za istovremenu sintezu mnogo kopija polipeptida

 Nekoliko ribosoma jedan za drugim „čita“ i prevodi poruku zapisanu u jednoj
mRNA. Takve se nakupine ribosoma nazivaju POLIRIBOSOMI ( POLISOMI)

U prokariota se prijenos informacija, prepisivanje i prevođenje odvija u citoplazmi u istom staničnom

prostoru . Većina je DNA u genomu kodirajuća jer nosi uputu ili za tRNA ili za rRNA

Geni eukariota imaju kodirajuće regije na molekuli DNA ( EKSONE-koji nose uputu), ali i nekodirajuće
regije ( INTRONE, intervenirajuće sekvence koje se nalaze između eksona)

Prilikom transkripcije prepisuje se cijeli gen, dakle svi njegovi eksoni i introni. Molekula mRNA prije
nego što izađe iz jezgre u citoplazmu mora se mijenjati. Intronske sekvence se izrezuju, a eksoni
povezuju . Krajevi mRNA prije izlaska iz jezgre se specifično zaštićuju da je enzimi u citoplazmi ne bi
razgradili
po

PROKARIOTSKI GENI EUKARIOTSKI GENI

DNA u citoplazmi DNA u jezgri
Cirukularni kromosom Linearni kromosom
„gola“ DNA DNA omotana oko histona
Nema introna Introni vs. Eksoni