DRŽAVNI UNIVERZITET U NOVOM PAZARU

DEPARTMAN: TEHNIČKE NAUKE

Studijski program: GRAĐEVINARSTVO

Seminarski rad
Predmet: Saobracajnice 1

PRORAČUN DEBLJINE KOLOVOZNIH

KONSTRUKCIJA

Student: Bihorac Suad (008-027/17) Mentor:Doc.Dr Nazim Manić

UVOD

Pojam savremene kolovozne konstrukcije podrazumeva višeslojnu konstrukciju koja se

postavlja na posteljicu i sastoji se od podloge i zastora. Uloga kolovozne konstrukcije je da
preuzme saobraćajno opterećenje i da ga prenese na podlogu,tako da sama konstrukcija
pretrpi što manja oštećenja u datim vremenskim okolnostima.

Da bi ispunila svoj cilj, kolovozna konstrukcija mora da ima odgovarajuću:

- Nosivost
- Trajnost
- Otpornost na klizanje
- Da je zaštićena od dejstva vode

Kolovozne konstrukcije se mogu podeliti na fleksibilne i krute kolovozne konstrukcije.

Dimenzionisanje kolovoznih konstrukcija obuhvata neke od aktivnosti :

- Određivanje debljine i sastava pojedinih slojevakolovozne konstrukcije

- Definisanje zahteva kvaliteta i sastava pojedinihmešavina u slojevima kolovozne
konstrukcije
- Definisanje kvaliteta upotrebljenih materijala uposteljici
- Utvrđivanje tehnologije radova
- Analiza troškova građenja i održavanja kolovoznekonstrukcije
- Upoređenje varijantnih rešenja i izbor optimalnogsastava i debljine slojeva sa
aspekta strategijekorišćenja i upravljanja putevima

Dimenzionisanje kolovoznih konstrukcija se zasniva na upotrebi jedne od metoda koja se

razlikuje kod fleksibilne i krute kolovozne konstrukcije.

1
Metode dimenzionisanja kolovoznih konstrukcija

Metode koje se koriste za dimenzionisanje kolovoznih konstrukcija se razlikuju u odnosu

na tip kolovozne konstrukcije tako da ih mozemo svrstati u dve grupe i to :

- Fleksibilne kolovozne konstrukcije :

 metoda Američkog društva za javne puteve i transport – AASHTO
 metoda Instituta za asfalt SAD
 metoda SHELL

- Krute kolovozne konstrukcije :

 metodaVestergarda ( Westergaard )
 metoda Piketa i Reja ( Pickett&Ray )
 metoda Američkog društva za javne puteve i transport – AASHTO
 metodaUdruženja za portland cement – PCA

Metode za dimenzionisanje fleksibilnih kolovoznih konstrukcija

AASHTO metoda(American Association of State Highway and

Transportation Officials )

Metod udruženja za javne puteve i transport - AASHTO zasniva ce na rezultatima

opita AASHO obavljenih u državi Ilinois 1959. i 1960. godine. Prvo uputstvo za
dimenzionisanje je objavljeno 1961. godine i od tada se redovo objavljuju dopune, koje prate
najnovija saznanja iz oblasti koje obuhvataju kolovozne konstrukcije. Pored ovog veoma
opširnog uputstva, postoje i razni programi za računare, a jedan od tih je i FLEX - PAVE
,kojim se znatno olakšava ovaj metod.

Merodavni parametri za dimenzionisanje su:

• period trajanja do prvog ojačanja

• projektni period

• saobraćajno opterećenje

• uticaj sredine

• kriterijumi kvaliteta

• karakteristike materijala

• karakteristike kolovoznih konstrukcija

2
Period do prvog ojačanja
Period trajanja ojačanja ili rekonstrukcije predstavlja vreme od trenutka puštanja u saobraćaj
do prvog ojačanja ili vreme između dva ojačanja. Najčešće su to periodi od 10 do 15 godina
(najmanje 5 godina).

Projektni period
Projektni period je vremensko razdoblje u godinama za koje kolovoznu konstrukciju treba
projektovati. U zavisnosti od važnosti puta, projektni periodi su sledećih raspona:
• gradski autoputevi - 30 do 50 godina
• autoputevi i putevi prvog razreda - 20 do 50 godina
• ostali putevi -15 do 25 godina
• ostali putevi sa zastorima od nevezanih materijala - 10 do 20 godina

Saobraćajno opterećenje
Ukupno ekvivalentno saobraćajno opterećenje u projektnom periodu, za voznu traku
koju treba dimenzionisati, izraženo je brojem prelaza standardnog vozila sa osovinskim
opterećenjem od 100 kN:

𝑬𝑺𝑶𝟏𝟎𝟎 = 𝑹𝒔 ∗ 𝑹𝒕 ∗ 𝒆𝒔𝒐[st. os.]standardnih osovina

gde je:
𝑬𝑺𝑶𝟏𝟎𝟎 - ukupno ekvivalentno saobraćajno opterećenje od 80 kN po osovini za voznu traku
u toku projektnog perioda
𝑹𝒔 - koeficijent raspodele saobraćaja po smerovima; za većinu puteva Rs = 0.5 (%)
𝑹𝒕 - koeficijent raspodele saobraćaja po trakama ako ih ima u jednom smeru dve ili više
𝒆𝒔𝒐 - ukupno ekvivalentno saobraćajno opterećenje od 100 kN po osovini
u oba smera za određenu deonicu puta u projektnom periodu.
Tabela 1. - Koeficijenti ekvivalentnog opterećenja. Dvoosovinsko
opterećenje, pt. = 2.5.

3
Ekvivalentno saobracajno opterecenje

Osovinsko opterećenje motornog vozila treba pretvoriti u ekvivalentno saobraćajno

opterećenje. Za kvantitativnu procenu uticaja različitih osovinskih opterećenja motornih
vozila na zamor materijala kolovozne konstrukcije,primenjuje se dopunjena jednačina
ASSHO testa:

4
 Preuzeto sa putevi Srbije/prirucnik za projektovanje

5
Ekvivalentno opterecenje vozila
Izračunavanje faktora ekvivalencije FEv reprezentativnog motornog vozila vrši se pomoću
sledeće jednačine:

FEv   Fenom

Prosečne vrednosti faktora ekvivalencije za reprezentativna motorna vozila (sa merodavnim

osovinskim opterećenjima)

U slučajevima gde je poznata vrsta motornih vozila koji prevladavaju na određenom putu,

6
PRORAČUN FAKTORA EKVIVALENCIJE REPREZENTATIVNOG
AUTOBUSA

7
8
 Nosivost kolovozne konstrukcije

Nosivost podloge u sklopu projektovanja kolovoznih konstrukcija za novu gradnju po pravilu

se određuje pomoću vrednosti kalifornijskog indeksa nosivosti CBR.
Neposredno određivanje vrednosti CBR
Vrednost CBR predstavlja odnos između opterećenja F potrebnog da se cilindrični klip sa
određenim kružnim presekom (20cm2) utisne konstantnom brzinom (1.27mm/min) u
zemljani materijal do dubine s1(2.54mm) odnosno dubina s2(5.08mm) i standardnog
opterećenja Fs koje je potrebno da se isti klip utisne istom brzinom do iste dubine u
standardni materijal,tj mehanički sabijen u mešavinu tucanika. Rezultat ispitivanja prikazuje
se dijagramom a proračun rezultata prema jednačini
𝐹
CBR= (%)
𝐹𝑠

9
Posredno određivanje vrednosti CBR
Zasniva se na sleganju ispitivanog materijala pod dejstvom opterećenja pod utvrdjenim
uslovima. Za posredno određivanje vrednosti CBR mogu da se koriste statički i dinamički
deformacioni moduli (Evsi Evd) kao i moduli stišljivosti (ME). Oni su u postupku izgradnje
novih puteva sastavni deo kontrole kvaliteta izvedenih zemljanih radova I slojeva nevezanih
materijala u kolovouznim konstrukcijama, ali mogu da budu u odnosu na fizikalne osnove
korišćeni za određivanje kod projektovanja kolovoznih konstrukcija. Karakteristike sleganja
opterećenog tla omogućavaju procenu nosivosti i provera zbijenosti i stišljivosti ugrađenog
materijala.
Fizičke osnove sleganja homogenog eleastičnog izotropnog poluprostora (tla) ispod kržne
ploče se definišu jednačinom.
𝜋 𝐹𝑥𝑟
𝑠= (1 − µ2)
2 𝐸
gde je:
µ-Poasonov količnik (µ=0.5)
F-ravnomerno vertikalno opterećenje
r- poluprečnik kružne ploče
E- modul elastičnosti materijala.
U homogenom tlu modul elastičnosti materijala E definisan je sa jednačinom:
𝜋
𝐸= (1 − µ2) 𝐸𝑣
3
Jednačina za deformacioni modul Ev ima osnovni oblik:
3 𝐹𝑥𝑟 𝐹
𝐸𝑣 == = 0.75 𝐷; D-prečnik kružne ploče
2 𝑠 𝑠
△𝐹
-Za statički deformacioni modul 𝐸𝑣𝑠 = 0.75 𝐷
△𝑠

Gde je:
△F- razlika između dva predviđena nivoa vertikalnog opterećenja ( mN/m2)
△s- razlika između dva sleganja kružne ploče pri promeni opterećenja za △F
D- prečnik kružne ploče
𝜎
-Za dinamički deformacioni modul Evd= 1.5 𝑟 (𝑀𝑁/𝑚2)
𝑠

Gde je :
σ – normalni napon ispod kružne ploče koja je opterećena maksimalnom silom F s

10
 σ=Fs/(πr2) (MN/m2)
Modul stišljivosti ME
△𝐹
ME= D (MN/m2)
△𝑠

Pouzdanost
Pouzdanost R predstavlja verovatnoću da će kolovozna konstrukcija na kraju
projektnog perioda i datim uslovima sredine, posedovati indeks upotrebljivosti veći ili jednak
od projektovanog (p.t. = 2.5 ili 2.0).
Projektne vrednosti nivoa pouzdanosti prikazane su u tabeli 2.

Tabela 2. Projektne vrednosti nivoa u procentima

Razred puta Nivo pouzdanosti u procentima

gradski vangradski
Autoputevi 85 до 99.9 80 до 99.9
I razred i gradske magistrale 80 до 99 75 до 95

II, III и IV razred i sabirne 80 до 95 75 до 95

ulice
Lokalni putevi 50 до 80 50 до 80

Standardno odstupanje So pri proceni budućeg saobraćaja u zavisnosti od lokalnih uslova za

fleksibilne kolovozne konstrukcije je od 0.30 do 0.50.

Uticaj sredine
Uticaj sredine je predstavljen dejstvom mraza i bubrenja.

Bubrenje u posteljici

Uticaj bubrenja tla na opadanje upotrebljivosti određuje se preko konstante bubrenjaθs,

mogućeg vertikalnog izdizanja Vr i verovatnoće bubrenja Ps. Konstanta bubrenja θs koja
zavisi od nivoa vode i sastava tla se očitava sa slike 1.

11
 Slika 1. - Dijagram za procenu konstante bubrenja

Moguće vertikalno izdizanje –Vr[cm], predstavlja izdizanje tla u posteljici, do koga može
doći pri izuzetno velikom bubrenju (tj. pri visokoj plastičnosti i rasprostranjenoj vlažnosti).
Ova vrednost može biti dobijena laboratorijski, empirijski ili očitana sa dijagrama na slici 2.

Slika 2. - Približno određivanjemogućeg vertikalnog izdizanja tla

Verovatnoća bubrenja Ps, predstavlja deo od projektovane deonice puta na kojoj može da se
pojavi bubrenje (izraženo u procentima). Za određenu deonicu puta smatra se da je
verovatnoća bubrenja 100 procenata, ako je indeks plastičnosti tla u posteljici veći od 30, a
debljina sloja veća od 60 cm (ili ako je Vr veće od 0.5 cm).

U tabeli 3 je prikazan način obrade podataka o bubrenju.

Tabela 3.-Tabela parametra za ocenu bubrenja

Broj Duzina Debljina Index Stanje Moguće Vezano/neve Konstanta

deonice deonice donjeg stroja plasticnosti vlažnosti vertikalno zano tlo bubrenja
(ukljucujuci IP izdizanje [cm]
posteljicu)

12
Gubitak upotrebljivosti zbog bubrenja tla u posteljici očitava se sa dijagrama prikazanog na
slici 3.

Slika 3 - Dijagram za procenu gubitka upotrebljivosti zbog bubrenja tla

Ovaj nomogram resava sledecu jednacinu:

Dejstvo mraza

Fenomen izdizanja tla zbog dejstva mraza,

po efektima je sličan bubrenju. On nastaje
kada se slobodna voda u posteljici skupi,
smrzne i formira ledeno sočivo. Tri
osnovna parametra preko kojih se definiše
izdizanje zbog mraza su: konstanta
izdizanjaθf[mm/dan], maksimalni mogući
gubitak upotrebljivostimax ∆ip i
verovatnoća izdizanjaPf[%].

Konstanta izdizanja predstavlja jedinično

dnevno izdizanje zbog dejstva mraza (u

13

Slika 4 - Dijagram za ocenu konstante izdizanja

mm po danu) i može se u zavisnosti od vrste tla u posteljici očitati sa slike 4.

Maksimalni mogući gubitak upotrebljivostimax ∆ip zbog izdizanja, izazvan dejstvom mraza,
zavisi od kvaliteta odvodnjavanja i dubine prodiranja mraza, tabela 4 i slika5.

Tabela 4 – Kvalitet odvodnjavanja

Kvalitet odvodnjavanja Voda se uklanja sa

kolovoza u roku od
odlican 1 / 2 dana
dobar 1 dana
osrednji 1 nedelje
slab 1 meseca
vrlo slab (voda se ne odvodi)

Slika 5. - Dijagram za procenu maksimalnog gubitka upotrebljivosti nastalog

izdizanjem tla u posteljici zbog dejstva mraza

Verovatnoća izdizanja Pf, zbog mraza, predstavlja procenat od posmatrane površine na kojoj
može da se javi oštećenje. Ona zavisi od osetljivosti tla na mraz, vlažnosti, odvodnjavanja,
trajanja temperature ispod nule i broja ciklusa mržnjenja i otapanja.
Za sada ne postoji tačan kriterijum za izbor verovatnoće izdizanja, već je to rezultat
sposobnosti ocenjivanja samog projektanta.

14
Gubitak upotrebljivosti, zbog izdizanja tla u posteljici (dejstvo mraza), može se očitati sa
dijagrama na slici 6.

Slika 6. - Dijagram za procenu gubitka upotrebljivosti zbog izdizanja tla u

posteljici pri dejstvu mraza

Ovaj nomogram rešava sledeću jednačinu :

Ukupan gubitak upotrebljivosti zbog uticaja sredine, predstavljen je na dijagramu na slici 7.

Vreme t najčešće odgovara projektnom periodu ili trajanju jedne faze u slučaju etapne
izgradnje.

Slika 7 - Gubitak upotrebljivosti zbog dejstva faktora sredine u toku

projektnog perioda

DpFH - gubitak upotrebljivosti usled dejstva mraza

15
DpSW - gubitak upotrebljivosti zbog bubrenja DpFH,
SW -ukupni gubitak upotrebljivosti

Kriterijumi kvaliteta

Za ocenu kvaliteta kolovozne konstrukcije koriste se indeks upotrebljivosti, veličina

kolotraga i odnošenje agregata.

Index upotrebljivosti

Za ocenu stanja kolovozne konstrukcije koristi se indeks sadašnje upotrebljivosti "p", čije
vrednosti su od 0 (razoren kolovoz) do 5 (kolovoz u odličnom stanju). Na kraju projektnog
perioda ili perioda fazne izgradnje, kolovozna konstrukcija treba da poseduje minimalni nivo
kvaliteta Pt Procenat korisnika koji Razred puta
smatra dato
stanje neprihvatljivim

3.0 12 autoput
2.5 55 autoput I razreda
2.0 85 Putevi od II do IV razreda
Tabela 5. Najmanje dozvoljene vrednosti indeksa upotrebljivosti,pt.

upotrebljivosti "p.t".
Dozvoljene minimalne vrednosti indeksa upotrebljivosti date su u tabeli 5.

Ukupna promena indeksa upotrebljivosti u okviru projektnog perioda je:

∆P=Po-Pt
gde je:
∆P - promena indeksa upotrebljivosti
Po - indeks upotrebljivosti na početku projektnog perioda
Pt - indeks upotrebljivosti na kraju projektnog perioda

Kolotrazi
Dozvoljena veličina kolotraga na zastorima od nevezanih materijala iznosi od 2.5 do 5.0 cm.
Kolotrazi na zastorima od bitumenom vezanih materijala predstavljaju veliki problem, ali za
sada nisu obuhvaćeni ovim postupkom dimenzionisanja.

16
Odnošenje agregata
Kod puteva sa nevezanim zastorima, odnošenje agregata je razmatrano pomoću analize
izgubljene visine zastora u projektnom periodu i minimalne potrebne debljine zastora, da bi
ovaj mogao da ispunjava svoju funkciju u kolovoznoj konstrukciji. Jedna od formula za
određivanje odnošenja agregata je:

gde je:
AGL - godišnji gubitak agregata [cm]
T - godišnji obim saobraćaja u oba smera, u hiljadama vozila
R - godišnje padavine [cm]
VC - prosečni podužni nagib puta [%]
Tabela 6 – Vrednosti koeficijenta f
Vrednost koeficijenta f Vrsta materijala
0.037 Lateritni šljunak
0.043 Kvarcni šljunak
0.028 Šljunak od magmatskih stena
0.059 Šljunak od sedimentnih stena

Karakteristike nevezanih materijala

Osnovni pokazatelji nosivosti slojeva od nevezanih materijala su:
 elastični ili povratni modul Ee
 kalifornijski indeks nosivosti CBR
 modul deformacije Ed
 modul stišljivosti Es

Povratni modul tla u toku godine osciluje u zavisnosti od klimatskih uslova. U prolećnom
periodu iznosi od 20 do 30% manje od svoje maksimalne letnje vrednosti.
U ovom metodu dimenzionisanja [AASHTO] povratni modul Mr biva određivan na sledeći
način:
 laboratorijski - odrede se mesečni moduli posteljice u uslovima koji se očekuju na
terenu (pomođu CBR - opita)

 zatim se odrede relativna oštećenja po mesecima

 na osnovu srednje vrednosti relativnih oštećenja po mesecima, odredi se reprezentna

vrednost povratnog modula

17
Karakteristike vezanih materijala
U ovom postupku dimenzionisanja karakteristike materijala u slojevima su izražene pomoću
"koeficijenata slojeva ai". Za različite slojeve i materijale važe sledeći izrazi:

 zastor od asfaltnog betona

 gornja podloga
o bitumenom vezani agregati (bitumenizirani šljunak, bitumenizirani drobljeni
agregati ili stabilizacija)

o cementom vezani agregati (mršavi beton ili stabilizacija)

a2 =0.52 • logE -1.728 ; 0.10 <а2< 0.28
o izdrobljeni portland cementni beton
a2 =0.27 • logE -0.589 ; 0.10 <а2< 0.44
o nevezani šljunkovi ili drobljeni agregat
a2 =0.249 • logE -0.439 ; 0.05 <а2< 0.20
 Donja podloga
o nevezani šljunkovi ili drobljeni agregat
a3 =0.227 • logE -0.348 ; 0.06 <а2< 0.20

*E je izrazeno u (MPa)

Odvodnjavanje

U zavisnosti od lokalnih uslova i brzine odvodnjavanja slobodne vode sa kolovozne

konstrukcije, nivoi odvodnjavanja su prikazani u tabeli 7. Preporučljive vrednosti koeficijenta
m, koji zavisi od kvaliteta odvodnjavanja i procenta vremena u toku godine kada je
kolovozna konstrukcija izložena nivou vlažnosti bliskom zasićenju, prikazane su u tabeli 8.
Uticaj odvodnjavanja na zastor se zanemaruje.
Tabla 7 – Kvalitet odvodnjavanja

Kvalitet odvodnjavanja Voda se uklanja sa kolovoza u roku od

Odličan 1 / 2 dana
Dobar 1 dana
Osrednji 1 nedelje
Slab 1 mesec
Vrlo slab Voda se ne odvodi

Dimenzionisanje

18
Određivanje potrebne debljine kolovozne konstrukcije obavlja se pomoću dijagrama na slici
8 ili pomoću računarskih programa na osnovu sledećih parametara:
A. Projektnog saobraćajnog opterećenja ESO100.
B. Pouzdanosti R
C. Prosečnog standardnog odstupanja So
D. Stvarnog povratnog modula posteljice MR (Eo)
E. Projektovanog gubitka upotrebljivosti∆P=Po-Pt
Tabla 8 - Preporučljive vrednosti misa kojima se koriguju koeficijenti
slojeva gornje i donje podloge
Kvalitet Procenat od vremena u toku godine kada je kolovozna konstrukcija
odvodnjavanja izložena nivou vlažnosti bliskom zasićenju

Manji od1% 1-5% 5 - 25 % Veći od25 %

Odlican 1.40 - 1.35 1.35 - 1.30 1.30 - 1.20 1.20
Dobar 1.35 - 1.25 1.25 - 1.15 1.15 - 1.00 1.00
Srednji 1.25 - 1.15 1.15 - 1.05 1.05-0.80 0.80
Slab 1.15 - 1.05 1.05-0.80 0.80 - 0.60 0.60
Vrlo slab 1.05-0.95 0.95 - 0.75 0.75 - 0.40 0.40

Na osnovu projektovanog konstruktivnog broja SN, određuje se debljina zastora, gornje i donje podloge:

gde su:
a1 ,a2 , a3 - koeficijenti slojeva za zastor, gornju i donju podlogu
D1, D2 , D3 - debljine zastora, gornje i donje podloge

m2, m3 - koeficijenti odvodnjavanja gornje i donje podloge

Određivanje debljine slojeva

Debljine slojeva se određuju probanjem, koristeći jednačinu ili dijagram na slici 8.
Postupak probanja podrazumeva proračunavanje strukturnog broja, upotrebom jednačine:

gde je:
ESO100 - ukupno ekvivalentno saobraćajno opterećenje u projektnom periodu
∆P - gubitak upotrebljivosti u toku projektnog perioda (ili izmeću dve
rehabilitacije) od dejstva saobraćaja
Po - početni indeks upotrebljivosti
Pt - krajnji indeks upotrebljivosti
MR - povratni modul posteljice [MPa]
SN - strukturni broj
Zr- Standardno normalno odstupanje
So- Standardno odstupanje (0.4-0.5 za fleksibilne)

19
 Slika 8 - Dijagram za određivanje strukturnog broja

Zatim se ukupni strukturni broj raspodeli na strukturne brojeve slojeva, na sledći način:

* - stvarno upotrebljene vrednosti moraju biti veće ili jednake od potrebnih vrednosti

Primer dimenzionisanja fleksibilne kolovozne konstrukcije pogledati u Kolovozne

konstrukcije , Aleksandar Cvetanovic , od 100. strane do 107.

20
Izvor sadržaja :

1. Cvetanovic Aleksandar,Osnove saobraćajnica,Gradjevinski fakultet Univerziteta u

Beogradu
2. Cvetanović Aleksandar,Borivoje Banić , Kolovozne konstrukcije , Akademska
misao ,Beograd 2007.

3. http://www.putevi-
srbije.rs/pdf/harmonizacija/prirucnik_za_projektovanje_puteva/SRDM8-2-kolovozne-
konstrukcije(120430-srb-konacna)

21
 Sadržaj :

UVOD ..................................................................................................................................................... 1
Metode dimenzionisanja kolovoznih konstrukcija ................................................................................ 2
Metode za dimenzionisanje fleksibilnih kolovoznih konstrukcija ........................................................ 2
AASHTO metoda(American Association of State Highway and Transportation Officials ) ................. 2
Projektni period .................................................................................................................................. 3
Saobraćajno opterećenje .................................................................................................................... 3
Ekvivalentno saobracajno opterecenje............................................................................................... 4
Ekvivalentno opterecenje vozila ......................................................................................................... 6
Nosivost kolovozne konstrukcije ....................................................................................................... 9
Pouzdanost........................................................................................................................................ 11
Uticaj sredine .................................................................................................................................... 11
Bubrenje u posteljici ......................................................................................................................... 11
Dejstvo mraza ................................................................................................................................... 13
Kriterijumi kvaliteta .......................................................................................................................... 16
Index upotrebljivosti ......................................................................................................................... 16
Kolotrazi ............................................................................................................................................ 16
Odnošenje agregata .......................................................................................................................... 17
Karakteristike nevezanih materijala ................................................................................................. 17
Karakteristike vezanih materijala...................................................................................................... 18
Odvodnjavanje .................................................................................................................................. 18
Određivanje debljine slojeva ............................................................................................................ 19
Izvor sadržaja : .................................................................................................................................. 21