25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Τα πρώτα βήµατα στο Excel.

2.1. Στατιστική επεξεργασία δεδοµένων.

Α) Πρώτη ιδέα.

Με την εκκίνηση του Excel, εµφανίζεται µπροστά µας µία οθόνη, το κύριο µέρος της
οποίας αποτελείται από µικρά παραλληλόγραµµα, τα οποία αποκαλούνται «κελιά». Το τµήµα
αυτό της οθόνης πλαισιώνεται µε κουµπιά βοήθειας, κατανεµηµένα σε σειρές εργαλείων, που
θυµίζουν έντονα το Word.

Το κάθε κουτάκι αποτελεί ένα αυτόνοµο κελί, στο εσωτερικό του οποίου µπορούµε να
γράψουµε οτιδήποτε. ∆ηλαδή, είτε κείµενο, είτε έναν αριθµό, είτε Μαθηµατική πράξη, χρησι-
µοποιώντας τις τιµές που υπάρχουν σε άλλα κελιά. Το µήκος του κελιού αυτόµατα επεκτείνεται
(το πλάτος του κυµαίνεται από 1 έως 255 χαρακτήρες), προκειµένου να χωρέσει το δεδοµένο
που εισάγουµε. Τελειώνοντας τα όσα είχαµε να εισάγουµε σε ένα κελί, πιέζουµε το Enter (κά-
νοντας ενεργό το ακριβώς από κάτω κελί), ή µετακινούµαστε κάπου αλλού µε τα βελάκια ή το
ποντίκι.
Κάθε φορά που στο εσωτερικό ενός κελιού υπάρχει µία αριθµητική τιµή, αυτή στοιχίζε-
ται αυτόµατα στο δεξί άκρο (εκτός και εάν ο χρήστης ζητήσει άλλη στοίχιση). Αντίθετα, ένα
κείµενο στοιχίζεται (αυτόµατα) στο αριστερό άκρο. Ένα κελί που περιέχει κείµενο και αριθµό
είναι ουσιαστικά ένα κελί κειµένου.

Το κάθε κελί διακρίνεται από τις συντεταγµένες του, που δίνονται µε γράµµατα στον
οριζόντιο άξονα (A, B, C, ...Y, Z, AA, AB, AC, ... κ.λ.π.) και µε αριθµούς στον κατακόρυφο (1,
2, 3, ...). Ετσι, το κελί F8 βρίσκεται στο σηµείο τοµής της 8ης γραµµής (από πάνω προς τα
κάτω) µε την 6η στήλη.
Το σύνολο αυτών των κελιών (260 στήλες επί 16384 γραµµές) αποτελούν µία τεράστια
περιοχή που ονοµάζεται φύλλο εργασίας του Excel. Στο εσωτερικό ενός φύλλου εργασίας µπο-
ρούµε να αποθηκεύσουµε αλλά και να επεξεργαστούµε πάρα πολλά δεδοµένα. Βέβαια, δεν
είναι δυνατό το σύνολο των κελιών να εµφανίζεται στο παράθυρο του Excel. Για το λόγο αυτό
στην οθόνη κάθε φορά εµφανίζεται ένα µικρό τµήµα του φύλλου (από το παράθυρο έχουµε θέα
σε ένα µικρό τµήµα του φύλλου δεδοµένων). Μπορούµε να µετακινήσουµε το παράθυρο σ’
όλο το µήκος και το πλάτος του φύλλου µε τη βοήθεια των δύο ράβδων κύλισης (οριζόντιας και
κατακόρυφου).

Κάθε στιγµή ένα από τα κελιά είναι ενεργοποιηµένο, κάτι που γίνεται εύκολα αντιληπτό
(έντονο τετραγωνάκι). Η µετακίνηση της ενεργοποίησης από κελί σε κελί γίνεται εύκολα µε τα
βελάκια ή µε τα πλήκτρα Page Up, Page Down, Home και End, ή µε το ποντίκι (κάποιο κελί
γίνεται ενεργό µε ένα κλικ).
 26

Όµως ένα αρχείο του Excel, το οποίο ονοµάζεται Βιβλίο, αποτελείται από 16 φύλλα ερ-
γασίας. Η µετάβαση από το ένα φύλο στο άλλο γίνεται µε κλικ στην αντίστοιχη ένδειξη Sheet,
στο κάτω αριστερό µέρος της οθόνης.

Το ποντίκι και ο κέρσορας.

Οπως και στο Word, ο κέρσορας είναι µια κατακόρυφη γραµµή που αναβοσβήνει. Εµ-
φανίζεται στο ενεργό κελί (όταν ξεκινήσουµε να γράφουµε ή όταν κάνουµε διπλό κλικ, καθώς
και στη γραµµή των τύπων (βλ. αµέσως µετά).

Το ποντίκι παίρνει τις µορφές:

Το γνωστό βελάκι.
• ∆είχνει, όπως στο Word, τα κουµπιά εργαλείων, τα κουµπιά των ράβδων κύλισης, τις
ενδείξεις των φύλλων εργασίας κ.λ.π..
• «Κλειδώνει» πάνω σε µία περιµετρική γραµµή µιας επιλεγµένης (µαυρισµένης) περιο-
χής, έτσι ώστε τσιµπώντας την, να µετακινήσουµε την περιοχή.

Ο µεγάλος σταυρός. Είναι η µορφή που παίρνει το ποντίκι στο εσωτερικό του
φύλλου εργασίας. Μ’ αυτόν κάνουµε ένα κελί ενεργό, επιλέγουµε (µαυρίζουµε) µια πε-
ριοχή κ.λ.π.

Ο µικρός µαύρος σταυρός. Τη µορφή αυτή παίρνει το ποντίκι όταν βρίσκεται

στην κάτω δεξιά γωνία του ενεργού κελιού ή της επιλεγµένης περιοχής. Με τη µορφή
αυτή επιτρέπει την επανάληψη πράξεων ή τη δηµιουργία ακολουθιών τιµών µε βάση µια
δεδοµένη λογική.

Το διπλό βελάκι, που κλειδώνει πάνω σε µία γραµµή οριζόντια ή κατακόρυφη του
κάνναβου, έτσι ώστε να την µετακινήσει µεταβάλλοντας το πλάτος ή το ύψος της στήλης
ή της γραµµής. Όµως τέτοιο κλείδωµα µπορεί να γίνει µόνο στην περιοχή των γραµ-
µών των συντεταγµένων.

Γράψιµο, διόρθωση και µορφοποίηση.

Πάνω από την περιοχή των κελιών υπάρχει η γραµµή των τύπων. Στο µικρό αριστερό
της τµήµα εµφανίζονται οι συντ/νες του κελιού που είναι ενεργό, ενώ στο δεξί αναγράφεται το
περιεχόµενο του κελιού. Όταν το ενεργό κελί είναι κενό, το δεξί τµήµα της γραµµής των τύπων
παραµένει κενό. Κάθε τι που γράφουµε στο ενεργό κελί, εµφανίζεται αυτόµατα και στη γραµµή
των τύπων. Τέλος, όταν στο ενεργό κελί υπάρχει το αποτέλεσµα των πράξεων ενός Μαθηµατι-
κού υπολογισµού, στη γραµµή των τύπων εµφανίζεται ο Μαθηµατικός τύπος.
 27

Προσοχή! Κάθε φορά που ενεργοποιούµε ένα κελί, γράφοντας οτιδή-

ποτε, σβήνεται ότι προϋπήρχε στο κελί. Για να µην συµβεί αυτό, είµαστε υ-
ποχρεωµένοι να κάνουµε διορθώσεις στη γραµµή των τύπων, όπου µετακι-
νούµαστε µε το ποντίκι, ή µε το πλήκτρο F2.
Εάν θέλουµε να τοποθετήσουµε τον κέρσορα στο κελί και η διόρθωση να
γίνει στη θέση του κελιού, τότε κάνουµε διπλό κλικ στο εν λόγω κελί. Οταν
µάλιστα στο κελί υπάρχουν Μαθηµατικές πράξεις, µε το διπλό κλικ εµφανίζο-
νται και στο κελί...

Το κείµενο που εισάγουµε, µπορεί να αποκτήσει και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: Βold,

Italic,Underline, κ.λ.π., πράγµα που το επιτυγχάνουµε εύκολα µε τα κουµπιά της γραµµής µορ-
φοποίησης, που είναι όµοια µ’αυτή του Word.

Συχνά, το κείµενο που γράφουµε στο εσωτερικό ενός κελιού υπερβαίνει το δεδοµένο
πλάτος. Τότε διαπιστώνουµε πως το κείµενό µας επεκτείνεται και στο (ή στα) επόµενο κελί.
Εάν όµως καταγράψουµε κάτι στα επόµενα κελιά, διαπιστώνουµε πως το τµήµα του κειµένου
του αρχικού κελιού που υπερέβαινε το πλάτος του, χάνεται... Οµως ξανακάνοντας ενεργό το εν
λόγω κελί, διαπιστώνουµε πως στη γραµµή των τύπων αναγράφεται ολόκληρο το κείµενο.
Μία απλή λύση για να εµφανίζονται όλα τα περιεχόµενα ενός κελιού στο φύλλο εργασίας
είναι η αύξηση του πλάτους της στήλης στην οποία ανήκει. Περισσότερα γύρω από τα θέµατα
µορφοποίησης των κελιών, υπάρχουν στο επόµενο εργαστήριο.

Μπορούµε εύκολα να αντιγράψουµε τα περιεχόµενα ενός ή περισσοτέρων κελιών, σε

άλλα κελιά. ∆ηµιουργούµε ένα µπλοκ µε τη βοήθεια του ποντικιού (µαύρισµα της εν λόγω πε-
ριοχής) την οποία:

• διαγράφουµε εντελώς, πατώντας το Delete,

• αντιγράφουµε, ζητώντας την αντιγραφή της (τοποθέτηση στο πρόχειρο), και επικολ-
λώντας στο σηµείο που θέλουµε να γίνει η εισαγωγή του αντιγράφου,
• µετακινούµε, ζητώντας την αποκοπή της (ψαλίδι - οπότε αυτόµατα τοποθετείται η
περιοχή στο πρόχειρο), µετακινώντας τον κέρσορα στο κελί όπου θέλουµε να µετα-
φερθεί το άνω αριστερά σηµείο της µεταφερόµενης περιοχής, και πατώντας την επι-
κόλληση,
• µετακινούµε επίσης «τσιµπώντας» µία από τις περιµετρικές γραµµές της επιλεγµέ-
νης περιοχής και οδηγώντας την σ’ένα νέο σηµείο (το ποντίκι µετατρέπεται σε µαύρο
βελάκι). Εάν κάποιο από τα κελιά άφιξης δεν είναι κενό, τότε τα δεδοµένα του θα
χαθούν, αφού όµως πρώτα συµφωνήσει ο χρήστης ο οποίος ειδοποιείται από το πρό-
γραµµα.

Μάλιστα, είναι δυνατό να ορίσουµε σαν ένα µπλοκ µία περιοχή αποτελούµενη από
περισσότερες της µιας περιοχές οι οποίες δεν είναι γειτονικές, ως εξής: Μαυρίζουµε την
πρώτη και στη συνέχεια κρατούµε το πλήκτρο Ctrl πατηµένο, µαυρίζοντας και τις υπόλοιπες
περιοχές.
 28

Ευτυχώς! Κάθε φορά που κάνουµε µια καταστροφική ενέργεια υπάρχει το κουµπί της
αναίρεσης, ουφ...! Προσοχή όµως! Σε παλαιότερες εκδόσεις του Excel, αναιρεί µόνο την
τελευταία µας ενέργεια, κι'όχι περισσότερες, όπως στο Word. Βέβαια εάν οι καταστροφές που
θα επιφέρουµε σε ένα αρχείο είναι σηµαντικές και µη αναστρέψιµες, έχουµε και την επόµενη
διαδικασία (εφ’όσον πρόκειται για κάποιο παλαιό αρχείο το οποίο θελήσαµε να επεξεργαστούµε
(!?) περαιτέρω):

i) Ζητούµε τη δηµιουργία ενός καινούριου αρχείου, το συµβατικό όνοµα του οποίου

είναι συνήθως Book2.
ii) Μαρκάρουµε (µαυρίζουµε µε το ποντίκι) τα σηµαντικότερα νέα τµήµατα δουλειάς
µας, τα οποία αντιγράφουµε στo νέο αρχείο.
iii) Κλείνουµε το βασικό αρχείο δουλειάς µας χωρίς να σώσουµε τις αλλαγές (από τις
οποίες τις µεν χρήσιµες τις µεταφέραµε στο νέο αρχείο, ενώ τις καταστροφικές τις
αγνοούµε).
iv) Ξαναανοίγουµε το βασικό αρχείο στο οποίο ενσωµατώνουµε τα διασωθέντα νέα
χρήσιµα τµήµατα.

Β) Εισαγωγή αριθµών και τύπων.

Στο εργαστήριο αυτό θα εισάγουµε αριθµούς στα κελιά, τους οποίους θα χειριστούµε µε
τη βοήθεια απλών αλγεβρικών τύπων. Αυτό θα γίνει µε τη δηµιουργία ενός τιµολογίου ενός
συνεργείου αυτοκινήτων. Θα πληκτρολογήσουµε αρχικά τα κείµενα, τις τιµές της µονάδας κάθε
αγαθού και την ποσότητα κάθε αγαθού που παρεσχέθη. Στη συνέχεια θα γράψουµε τον πρώτο
συντ/στή Φ.Π.Α., ο οποίος θα επαναληφθεί στα επόµενα κελιά (σέρνοντας την κάτω δεξιά γωνία
µε το µικρό µαύρο σταυρό...).

Οι τιµές των υπολοίπων κελιών προκύπτουν από τις ήδη καταχωρηµένες τιµές, µε απλές
πράξεις. Για να τοποθετήσουµε το αποτέλεσµα µιας πράξης σε κάποιο κελί, ξεκινούµε το
κελί µε το σύµβολο (=).

Ας υποθέσουµε λοιπόν πως τα περιεχόµενα των κελιών είναι τα παρακάτω (παρατηρεί-

στε το πινακάκι της επόµενης αλλά και τον πίνακα της µεθεπόµενης σελίδας):
του κελιού D14: Η τιµή του φίλτρου αέρα (1500)
του κελιού Ε14 : Η ποσότητα φίλτρων αέρα (1)
του κελιού F14 : Ο Φ.Π.Α. (18%)

τότε γράφοντας στο κελί G14 το κείµενο:

=D14*E14*(1+F14/100)

θα τοποθετηθεί στο κελί G14 το αποτέλεσµα των πράξεων (1770), οι οποίες µαθηµατικά εκφρά-
ζονται ως εξής:
 29

F14
G14 = D14 * E14 * ( 1 + ------- )
100

Μάλιστα, δεν είναι απαραίτητο να πληκτρολογούµε τις συντεταγµένες των κελιών που
χρησιµοποιούµε, αλλά αρκεί να τις «δείχνουµε», µε τη βοήθεια των τεσσάρων βελών µετακίνη-
σης ή του ποντικιού (µεγάλος σταυρός).

Τελειώνοντας την πληκτρολόγηση και φεύγοντας από το κελί (στην παρούσα φάση µόνο
µε το πάτηµα του πλήκτρου Enter), αυτόµατα εµφανίζεται το αποτέλεσµα των πράξεων. Οµως,
κάθε φορά που ενεργοποιούµε ένα κελί που περιέχει αποτέλεσµα πράξεων, στη γραµµή των
τύπων δεν εµφανίζεται η τιµή, αλλά η Μαθηµατική σχέση. Για το λόγο αυτό οποιαδήποτε
διόρθωση γίνεται στη γραµµή των τύπων.

Η συνέχεια εξασφαλίζεται µε το σύρσιµο της κάτω δεξιάς γωνίας του κελιού G14 (στην
οποία ο παχύς σταυρός του ποντικιού µεταβάλλεται σε λεπτό) προς τα κάτω (ή προς τα δεξιά).
Το Excel, αυτόµατα, αναπροσαρµόζει τους δείκτες των κελιών στον τύπο που αντιστοιχίζεται σε
κάθε νέο κελί.

Παράδειγµα:

Εάν γράψουµε στο κελί G14 τον επόµενο τύπο και στη συνέχεια σύρουµε
το κάτω δεξιό άκρο του µία θέση παρακάτω, τότε στο κελί G15 θα λειτουργήσει ο
τύπος που φαίνεται στο επόµενο σχεδιάγραµµα. Παρατηρούµε δηλαδή πως µετα-
κινούµενοι προς τα κάτω µεταβάλλονται (αυξάνονται κατά ένα) οι αριθµοί των συ-
ντεταγµένων των κελιών που παίρνουν µέρος στον τύπο. Αντίθετα, εάν µετακινη-
θούµε προς τα δεξιά, τότε µεταβάλλονται («αυξάνονται» κατά ένα) τα γράµµατα
των συντεταγµένων των κελιών που παίρνουν µέρος στον τύπο.

... D E F G H
13
14 1500 1 18 =D14*E14*(1+F14/100) =E14*F14*(1+G14/100)
15 2100 1 18 =D15*E15*(1+F15/100)
16

∆οκιµάστε λοιπόν να δηµιουργήσετε το παρακάτω αρχείο, κάνοντας και τις αντίστοιχες

πράξεις...
 30

Γ) Η οθόνη του Excel.

Ξεκινώντας το Excel, αντιµετωπίζουµε µία οθόνη σαν την επόµενη. Στο τρέχον εργα-
στήριο θα πρέπει να δηµιουργήσετε το επόµενο κείµενο, όπου όµως όλες οι πράξεις θα γίνονται
στο εσωτερικό των κελιών.
A B C D E F G H
1
2 Εισαγωγή αριθµών και τύπων.
3
4 Η εισαγωγή τιµών και οι πράξεις που µπορούν να γίνουν µ’αυτούς, δίνονται
5 ιδιαίτερα παραστατικά µε το επόµενο παράδειγµα, που αφορά σε τιµολόγιο
6 ενός συνεργείου αυτοκινήτων.
7
8 Συνεργείο Μπαστ.Π.
9
10 Κόστος ανταλλακτικών.
11
12 Είδος Τιµή µονάδας Ποσότητα Φ.Π.Α. Σύνολο
13
14 Φίλτρο αέρα 1500 1 18 1770
15 Φίλτρο βενζίνης 2100 1 18 2478
16 Μπουζί 800 4 18 3776
17 Τακάκια φρένων 8000 2 18 18880
18 Λάδι κινητήρα 1500 4 18 7080
19 Βαλβολίνη 700 4 18 3304
20 Αντιψυκτικό 600 2 18 1416
21
22
23 Τεχνικές εργασίες
24
25 Ρύθµιση Βαλβίδων 2000 1 18 2360
26 Ελεγχος καυσαερίων 2000 1 18 2360
27 Ευθυγράµµιση 3000 1 18 3540
28 Ζυγοστάθµιση 1000 4 18 4720
29
30 Εργατικά 7000 1 18 8260
31
32 Σύνολο: 59944
33

Παρατήρηση: Η οποιαδήποτε αλλαγή σε κάποιο από τα ποσά του πίνακα, επιφέρει

αλλαγή της τιµής του κάθε κελιού, εφ’όσον αυτή εξαρτάται από το εν λόγω ποσό. ∆οκιµάστε...
 31

∆) Κάποιες µικρές χρήσιµες λεπτοµέρειες γύρω από το

χειρισµό του Excel.

Εχουµε ήδη δηµιουργήσει µπλοκ µε τη βοήθεια του Excel. Οδηγήσαµε το σταυρό του
ποντικιού στο άνω αριστερό κελί της περιοχής που θέλουµε να ορίσουµε σαν µπλοκ, πατούµε το
αριστερό πλήκτρο και µετακινούµε το σταυρό στο κάτω δεξί κελί της εν λόγω περιοχής, η οποία
αυτόµατα µαυρίζει.
Ενα µπλοκ µπορούµε να το µετακινήσουµε εύκολα, τσιµπώντας µε το ποντίκι κάποιο
όριό του και µετακινώντας το (τσίµπηµα σηµαίνει να οδηγήσουµε σ’αυτό το ποντίκι, έως ότου
να µετατραπεί σε βελάκι, να κρατήσουµε στη συνέχεια πατηµένο το αριστερό πλήκτρο και να
µετακινήσουµε το ποντίκι). Προσοχή! Εάν στο σηµείο µετακίνησης (άφιξης) υπάρχουν άλλα
δεδοµένα, τότε αυτά θα χαθούν (κάτι για το οποίο µας ειδοποιεί ο υπολογιστής).
Ταυτόχρονα µπορούµε να αντιγράψουµε την περιοχή (αντιγραφή-επικόλληση), ή να
σβήσουµε τα περιεχόµενά της (πιέζοντας το πλήκτρο Delete του πληκτρολογίου).

Συχνά χρειαζόµαστε να ορίσουµε σαν µπλοκ µια ολόκληρη γραµµή ή στήλη (ή περισσό-
τερες). Τότε µετακινούµε το ποντίκι στις γραµµές συντεταγµένων (στην οριζόντια (γράµµατα)
ή στην κατακόρυφη (αριθµούς)) και κάνουµε κλικ σε µία ή περισσότερες γειτονικές.

Εάν θελήσουµε να συµπεριλάβουµε στο µπλοκ µη γειτονικές περιοχές, µαυρί-

ζουµε την πρώτη, και στη συνέχεια µαυρίζουµε τις υπόλοιπες κρατώντας πατηµένο
το πλήκτρο Ctrl.

Τέλος, µπορούµε να επιλέξουµε ολόκληρο το φύλλο εργασίας, κάνοντας κλικ στο

πάνω αριστερά τετράγωνο των γραµµών συντεταγµένων (αριστερά του Α). Η επιλογή αυτή
είναι χρήσιµη ιδιαίτερα όταν θέλουµε να αλλάξουµε κάτι σε ολόκληρο το φύλλο. Εµείς, στο
εργαστήριο, όλο και θα το χρησιµοποιήσαµε για να αλλάξουµε τη γραµµατοσειρά έτσι ώστε να
βλέπουµε Ελληνικά κι όχι ...σφηνοειδή γραφή!!

Ε) Θέµατα αισθητικής... και όχι µόνο(!)

Είναι εύκολο να µεταβάλουµε το πλάτος της κάθε στήλης ή το ύψος κάθε γραµµής, έτσι
ώστε το κείµενό µας να αποκτήσει την εµφάνιση που θέλουµε.

(i) Το ύψος της γραµµής.

Μετακινούµε το ποντίκι στην κατακόρυφη γραµµή των συντεταγµένων (αριθµούς), α-
κριβώς πάνω στο όριο δύο γραµµών (π.χ. της 7ης και της 8ης), οπότε µετατρέπεται σε διπλό
βελάκι. Μετακινώντας (τσιµπώντας) το όριο προς τα άνω µειώνεται µέχρις εξαφανίσεως το
ύψος της 7ης γραµµής, χωρίς να αλλοιώνεται το ύψος της 8ης γραµµής. Αντίθετα, εάν µετακι-
νήσουµε το όριο προς τα κάτω, τότε µεγαλώνει το ύψος της 7ης γραµµής, χωρίς να µεταβάλλε-
ται αυτό της 8ης. Εάν η 7η γραµµή εξαφανισθεί, τότε µπορούµε να «τσιµπήσουµε» το άνω άκρο
της 8ης γραµµής (που τώρα φαίνεται να συνορεύει απ’ευθείας µε την 6η) και να το σύρουµε
προς τα κάτω, οπότε ξαναεµφανίζεται η χαµένη (ή οι χαµένες) γραµµή.
(ii) Το πλάτος της στήλης.
 32

Οµοια, µεταβάλλεται το πλάτος µιας γραµµής. Μεταφέρουµε το ποντίκι στην οριζόντια

γραµµή των συντεταγµένων και µετακινούµε το όριο δύο στηλών (π.χ. της D και της Ε) προς τα
αριστερά (διατηρείται το πλάτος της Ε εις βάρος της D, η οποία τείνει να χαθεί), ή προς τα δεξιά
(αυξάνει το πλάτος της D χωρίς να µεταβάλλεται αυτό της Ε).

(iii) Αυτόµατη ρύθµιση.

Εχουµε τη δυνατότητα να ζητήσουµε από το Excel να καθορίζει αυτόµατα το πλάτος
µιας στήλης (ή περισσοτέρων). Ορίζουµε (µαυρίζουµε) µε το ποντίκι τις στήλες που θέλουµε,
και στη συνέχεια από το πτυσσόµενο µενού Μορφή, επιλέγουµε το Στήλης, οπότε εµφανίζε-
ται ένα νέο πτυσσόµενο µενού απ’όπου επιλέγουµε το: Αυτόµατη προσαρµογή επιλογής.
Οµοια µε το ύψος µιας ή περισσοτέρων γραµµών (δοκιµάστε).

Στ) Πράξεων συνέχεια...

Εχουµε ήδη αναφερθεί στο πώς γίνονται πράξεις εύκολα, γρήγορα και συστηµατικά.
Στη συνέχεια θα κάνουµε ένα βήµα πάρα-πέρα. Ας υποθέσουµε πως θέλουµε να υπολογίσουµε
το εµβαδόν κύκλων µε διάφορες ακτίνες. Γράφουµε λοιπόν τα παρακάτω δεδοµένα (βλέπε τον
επόµενο πίνακα-σχεδιάγραµµα) σε κάποιο φύλλο του Excel. Για να υπολογιστεί το εµβαδόν
του κύκλου µε ακτίνα r=2 (E=12,5564), έχουµε γράψει στο κελί D3:
=C1*B3^2

Εάν όµως σύρουµε προς τα κάτω την κάτω δεξιά γωνία του κελιού D3, έτσι ώστε να συ-
νεχίσει τις πράξεις και στο παρακάτω κελί (µε r=2.5), διαπιστώνουµε πως το αποτέλεσµα που
εµφανίζεται στο κελί D4 είναι το µηδέν. Αυτό συνέβη διότι στη θέση του κελιού C1 (=π) διά-
λεξε αυτή τη φορά, όπως φαίνεται στα δύο επόµενα σχεδιαγράµµατα το C2 (=0 , φτού!).

A B C D Ε ∆ A B C D
1 π= 3,14159 η 1 π= 3,14159
2 λ 2
3 r= 2 E= 12,566 α 3 r= 2 E= =C1*B3^2
4 r= 2,5 0 δ 4 r= 2,5 =C2*B4^2
5 ή 5

Θέλουµε λοιπόν να του πούµε πως κατά το συστηµατικό υπολογισµό των επόµενων κε-
λιών (D4, D5 κ.λ.π.), ενώ θα µεταβάλλει τις συντεταγµένες του κελιού Β3 (σε Β4, Β5 κλπ), πρέ-
πει να κρατήσει σταθερές τις συντεταγµένες του κελιού C1. Αυτό δηλώνεται µε τη βοήθεια του
συµβόλου $. Μάλιστα µας επιτρέπεται (αν το θελήσουµε) να διατηρούµε µόνο τη µία από τις
δύο συντεταγµένες σταθερή. Το πώς φαίνεται στο παράδειγµα:
 33

Ας υποθέσουµε πως στις πράξεις που έχουν σηµειωθεί σε κάποιο κελί εµφανίζεται και το
κελί Ε12. Οι συντεταγµένες του µπορούν να εµφανιστούν µε τους επόµενους τέσσερις τρό-
πους:
Ε12 ... σηµαίνει αλλαγή είτε του γράµµατος (από Ε σε F κ.λ.π.) σε κάθε ορι-
ζόντια µετακίνηση, είτε αλλαγή του αριθµού (από 12 σε 13 κ.λ.π.) σε
κάθε κατακόρυφη µετακίνηση.
Ε$12 ... σηµαίνει αλλαγή µόνο της οριζόντιας συντεταγµένης (γράµµα), ενώ η
κατακόρυφη (αριθµός) παραµένει πάντα το 12.
$Ε12 ... σηµαίνει αλλαγή µόνο της κάθετης συντεταγµένης (αριθµός), ενώ η
οριζόντια (γράµµα) παραµένει πάντα το Ε.
$Ε$12 ... σηµαίνει πως σε οποιαδήποτε µετακίνηση (οριζόντια ή κατακόρυφη)
οι συντεταγµένες του κελιού Ε12 θα παραµείνουν σταθερές.

Εποµένως ξαναγράφουµε το κελί D3: =C$1*B3^2

Στη συνέχεια µαυρίζουµε τα δύο κελιά Ε= και το 12,5664 και σύρουµε το δεξιό άκρο
µία γραµµή πιο κάτω, δηµιουργώντας το νέο δίδυµο Ε= 19,635. Τώρα µαυρίζουµε και τα τέσ-
σερα κελιά και σύρουµε το δεξί άκρο, έτσι ώστε να καταλήξουµε στο επόµενο αποτέλεσµα.

A B C D Ε
1 π= 3,14159
2
3 r= 2 E= 12,5664
4 r= 2,5 E= 19,635
5 r= 3 E= 28,2743
6 r= 3,5 E= 38,4845
7 r= 4 E= 50,2655
8 r= 4,5 E= 63,6173
9 r= 5 E= 78,5398
10

Παρατηρήσεις:

1η) Ισως να έχετε ήδη αντιληφθεί πως το Excel αντιµετωπίζει διαφορετικά τα κελιά που
περιέχουν κείµενο σε σχέση µ’αυτά που περιέχουν αριθµητικές τιµές. Οµως δεν αναµειγνύ-
ουµε κείµενα και τιµές. Εάν σε ένα κελί γράψουµε: Ε=12,5 τότε αυτό θα θεωρηθεί σαν
κείµενο, οπότε η τιµή 12,5 δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε πράξη ενός άλλου κελιού.

2η) Βάζουµε το σύµβολο του δολαρίου µόνον εκεί που χρειάζεται. Στη συνέχεια σε
πολυπλοκότερα παραδείγµατα θα δείτε πως είναι απαραίτητο το να τοποθετηθεί δολάριο σε κά-
ποια συντεταγµένη και να µην τοποθετηθεί στην άλλη...
 34

3η) Μαυρίζοντας τα οκτώ κελιά (από το Α3 µέχρι το D4) και σέρνοντας το δεξί µικρό
σταυρουδάκι της περιοχής αυτής ζητούµε τον συστηµατικό υπολογισµό των τεσσάρων αυτών
στηλών. Για να είναι το αποτέλεσµα επιτυχηµένο θα πρέπει το Excel να µπορεί να αντιληφθεί
τη λογική ανάπτυξης της κάθε στήλης. Ετσι ...

• στην 1η στήλη του δηλώνουµε πως πρέπει να επαναλάβει το κείµενο r=,

• στη 2η ζητούµε τη δηµιουργία της ακολουθίας τιµών 2, 2,5, 3 κ.λ.π.
• στην 3η στήλη του δηλώνουµε πως πρέπει να επαναλάβει το κείµενο Ε=, και τέλος
• στην 4η ορίζουµε την πράξη =π*r2, όπου τα π και r βρίσκονται σε διπλανά κελιά.

Αξίζει µάλιστα να παρατηρήσουµε πως για τις στήλες 1η, 3η και 4η, είναι αρκετή µία
µόνο γραµµή για να ορισθεί η λογική µε την οποία θα συνεχιστούν οι πράξεις. Αντίθετα, για τη
2η στήλη είναι αναγκαία η ύπαρξη 2 γραµµών έτσι ώστε να καθορισθεί η λογική συνέχισης των
πράξεων (η αρχή και το βήµα της ακολουθίας τιµών).

Ζ) Η Ασκηση.

Η άσκηση που θα ακολουθήσει προϋποθέτει τη γνώση των βασικών στατιστικών εν-

νοιών: Της τάξης, της συχνότητας, της αθροιστικής συχνότητας και των σχετικών αντιστοί-
χων. Ρωτήσαµε λοιπόν 300 οικογένειες Θεσσαλονικέων, επιλεγµένων κατά τρόπο τυχαίο, για
το εµβαδόν της κατοικίας στην οποία διαµένουν. Οι απαντήσεις τους, καταταγµένες σε εννέα
κλάσεις (τάξεις-κατηγορίες), εµφανίζονται στον επόµενο στατιστικό πίνακα:

Ορια των Κέντρα των Συχνότητα Σχετική Αθροιστική Σχετική αθρ.

τάξεων τάξεων συχν. συχν. συχν.
Ο1 -Ο2 Χi fi Pi Φi Fi.

30-50 40 20 0,067 20 0,067

50-70 60 55 0,183 75 0,250
70-90 80 85 0,283 160 0,533
90-110 100 70 0,233 230 0,767
110-130 120 45 0,150 275 0,917
130-150 140 15 0,050 290 0,967
150-170 160 7 0,023 297 0,990
170-190 180 1 0,003 298 0,993
190-210 200 2 0,007 300 1,000

Σύνολο 300 1
 35

Αξίζει να θυµίσουµε τους ορισµούς των βασικών Στατιστικών µεγεθών που συναντούµε
στον πιο πάνω πίνακα:

• Το σύνολο των µετρήσεων (των τριακοσίων τιµών του παραδείγµατος) κατατάσσεται σε κ

κατηγορίες, οι οποίες ονοµάζονται κλάσεις ή τάξεις ή κατηγορίες. Η κάθε κλάση ορίζε-
ται µε τη βοήθεια των δύο ορίων της Ο1 και Ο2. Το όνοµα της κάθε κλάσης λέγεται και
κέντρο της κλάσης και είναι το ηµιάθροισµα των ορίων της. Το πλήθος (κ) των κλάσεων
επιλέγεται απ’αυτόν που δηµιουργεί το Στατιστικό πίνακα. Μία ιδέα για το µέγεθος του κ
(σαν συνάρτηση του µεγέθους ν του πληθυσµού) δίνει ο επόµενος εµπειρικός τύπος:
κ = 1 + 3.3*Log(ν)(*)

• Η συχνότητα fi της i-κλάσης είναι ίση µε το πλήθος των µετρήσεων η τιµή των οποίων
βρίσκεται στα όρια της εν λόγω κλάσης. Αρα το ότι f3 = 85 δείχνει πως 85 οικογένειες
από τις 300 του πληθυσµού µας διαµένουν σε κατοικία 80 µ2 (ή ακριβέστερα σε κατοικία
από 70 έως 90 µ2).

• Η σχετική συχνότητα Ρi της i-κλάσης ισούται µε το λόγο της συχνότητας fi προς το πλή-
θος ν των στοιχείων του πληθυσµού ( Pi = fi /ν ). Η επί τοις εκατό σχετική συχνότητα
δίνεται από το γινόµενο της σχετικής συχνότητας επί 100:
Pi = 100*fi /ν

• Η αθροιστική συχνότητα Φi της i-κλάσης ισούται µε το άθροισµα της συχνότητας fi µε

τις συχνότητες όλων των προηγούµενων κλάσεων:
Φi = f1 + f2 + .... + fi

• Η σχετική αθροιστική συχνότητα Fi της i-κλάσης ισούται µε το λόγο της αθροιστικής

συχνότητας Φi προς το πλήθος ν των στοιχείων του πληθυσµού ( Fi = Φi /ν ). Η επί τοις
εκατό σχετική αθροιστική συχνότητα δίνεται από το γινόµενο της σχετικής αθροιστικής
συχνότητας επί 100:
Fi = 100*Φi /ν

Υποσηµείωση για την Ασκηση:

Με δεδοµένο πως τα όρια των τάξεων δεν θα γραφούν, στο φύλλο εργασίας µας θα γρα-
φούν µε το χέρι µόνον οι πρώτες δύο τάξεις (οι άλλες προκύπτουν αυτόµατα) και οι εννέα συ-
χνότητες. Ολα τα άλλα (ό,τι είναι σκιασµένο στον πίνακα) πρέπει να ... προκύψουν!

(*)
Log(ν) είναι ο δεκαδικός λογάριθµος του ν. Εποµένως στο παράδειγµά µας το κ είναι ίσο
µε:
κ = 1+3,3*Log(300) = 9,2
 36

Η) ∆ηµιουργία γραφηµάτων στο Excel.

Μία από τις πιο σηµαντικές δυνατότητες του Excel, είναι η δηµιουργία γραφηµάτων.
Αναφέρουµε τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν γι’αυτό:

(i) Να ορισθούν οι δύο στήλες που ορίζουν τη συνάρτηση (αντιστοιχία). Επειδή

είναι δυνατή η γραφική παράσταση περισσοτέρων της µιας συναρτήσεων, µπο-
ρούµε να επιλέξουµε τρεις ή και περισσότερες στήλες. Επιλέγουµε βέβαια
σηµαίνει κάνουµε µπλοκ (µαυρίζουµε).
(ii) Να κάνουµε κλικ στο εικονίδιο της βασικής γραµµής εργαλείων που θυµίζει
γραφική παράσταση και επιγράφεται: Οδηγός γραφηµάτων.

Αµέσως µετά ο δείκτης του ποντικιού γίνεται γραφηµατάκι και σταυρός, µε τον οποίο
ορίζουµε την περιοχή του φύλλου εργασίας στην οποία θα γίνει το γράφηµα. Ο ορισµός γίνεται
εύκολα: Με τη βοήθεια των ράβδων κύλισης φέρνουµε στο παράθυρο του Excel την περιοχή
όπου θα γίνει το γράφηµα. Στη συνέχεια κάνω κλικ στην άνω αριστερή γωνιά της περιοχής και
σέρνω το ποντίκι µέχρι την κάτω δεξιά γωνία. Οταν βεβαιωθούµε πως ανοίξαµε την περιοχή
που θέλουµε, αφήνουµε το αριστερό κουµπί του ποντικιού. Τώρα ανοίγει µία σειρά 5 πλαισί-
ων διαλόγου.

Το 1ο απλώς σηµατοδοτεί την περιοχή της οποίας τα δεδοµένα πρόκειται να δη-

µιουργήσουν το γράφηµα. Εφ’όσον οι τιµές που θα γίνουν γραφική παράσταση, έχουν ε-
πιλεγεί σωστά, τότε δεν χρειάζεται να ελέγξουµε τα δεδοµένα του πλαισίου αυτού, οπότε
διαλέγουµε την επιλογή επόµενο.

Το 2ο µας ζητά να επιλέξουµε το είδος της γραφικής παράστασης που θέλουµε

(καµπύλες - ράβδοι δύο ή τριών διαστάσεων - κυκλικά διαγράµµατα κ.λ.π.)(*). Αφού κά-
νουµε κλικ στο είδος που θέλουµε επιλέγουµε και πάλι την ένδειξη επόµενο.

Το 3ο µας επιτρέπει να εξειδικεύσουµε το είδος της γραφικής µας παράστασης

ακόµη περισσότερο. Επιλέγουµε και ... επόµενο.

(*)
Αξίζει να παρατηρήσουµε πως στα περισσότερα είδη γραφηµάτων, οι τιµές του άξονα των χ
θεωρούνται κατηγορίες. Ετσι, οι τιµές 2, 3, 5, 11 κ.λ.π. θα τοποθετηθούν σε ισαπέχουσες θέσεις
στον άξονα των χ. Αντίθετα, εάν επιλέξουµε σαν µορφή γραφικής παράστασης το «∆ιασποράς-
ΧΥ», τότε οι τιµές του άξονα των χ τοποθετούνται στην ακριβή τους θέση. Εποµένως, κάθε φορά
που κάνουµε τη γραφική παράσταση µιας συνάρτησης υποχρεωτικά επιλέγουµε το στυλ ∆ιασποράς-
ΧΥ.
Το 4ο µας δείχνει µια περιληπτική εικόνα του γραφήµατός µας. Εάν στο 2ο από
τα πλαίσια διαλόγου διαλέξαµε την επιλογή «∆ιασποράς-ΧΥ» (βλ.την υποσηµείωση), τότε
 37

το γράφηµα είναι αυτό που περιµένουµε. Αντίθετα, εάν επιλέξαµε κάποιο άλλο είδος
γραφ. παράστασης, τότε η εικόνα που αντικρίζουµε µας είναι τελείως ακατανόητη. Εάν για
παράδειγµα ζητήσουµε το γράφηµα των 7 σηµείων του επόµενου πίνακα, τότε το αποτέλε-
σµα είναι το διπλανό γράφηµα.

Αυτό συµβαίνει διότι το Excel

Χ Ψ αριθµεί τα 7 σηµεία. Την αρίθµηση
αυτή την παρουσιάζει σαν την στήλη
0, και την τοποθετεί στον άξονα των χ,
25
Σειρά 1 ενώ εµφανίζει σαν συναρτήσεις τα
3 7 Σειρά 2 δεδοµένα και των δύο στηλών που
5 6 20
δώσαµε. Για το λόγο αυτό εµφανίζε-
7 9 15 ται στο 4ο πλαίσιο διαλόγου το:
10 5 10
18 16 Χρήση πρώτων 0 στήλη(-ες)
5
17 12 για ετικέτες άξονα κατηγοριών Χ.
0
25 15
1 2 3 4 5 6 7
Ανεβάζοντας το µηδέν στο ένα
(µε το πάνω βελάκι) ζητούµε να τοπο-
Σειρά 1 θετηθούν τα δεδοµένα της πρώτης στή-
20
λης στον άξονα των Χ, οπότε και το
15 σχεδιάγραµµα παίρνει τη µορφή που
10
περιµένουµε (ουφφ!). Αξίζει να πα-
ρατηρήσουµε πως στον άξονα των χ η
5 τιµή 18 είναι πριν την 17 (µια και οι
0 τιµές αυτές θεωρούνται κατηγορίες).
3 5 7 10 18 17 25 Τώρα πια µπορούµε να περάσουµε
στο... επόµενο.

Το 5ο και τελευταίο πλαίσιο µας επιτρέπει να δώσουµε τίτλους στο γράφηµα αλ-
λά και στους άξονες. Τώρα πια η επιλογή «επόµενο» δεν είναι ενεργή. Μπορούµε να
επιλέξουµε την προηγούµενο, ή την Τέλος.

Στη συνέχεια µπορούµε να βελτιώσουµε την εικόνα του γραφήµατός µας κάνοντας διπλό
κλικ σε διάφορα σηµεία. Για παράδειγµα, διπλό κλικ σε κάποιον άξονα σηµαίνει πως θέλουµε
να τον κάνουµε πιο παχύ, ή να του αλλάξουµε την κλίµακα, ή να αλλάξουµε το στυλ γραφής ή
τη στοίχιση των αριθµών του κ.λ.π. Οµοια, κλικ στο εσωτερικό του γραφήµατος µας επιτρέπει
την αλλαγή γραµµών, εσωτερικών χρωµάτων κ.λ.π..
Οταν είµαστε στο εσωτερικό του γραφήµατος, κάνοντας κλικ στο δεξί κουµπί του πο-
ντικιού, εµφανίζεται ένα πτυσσόµενο µενού που επιτρέπει την µορφοποίηση του γραφήµατος.
Από τις ενδιαφέρουσες επιλογές οι:
• «Εισαγωγή τίτλων» (εφ’όσον δεν βάλαµε στο 5ο πλαίσιο),
• αλλαγή του είδους του γραφήµατος µε την «Τύπος γραφήµατος...»,
 38

• «Μορφοποίηση οµάδας στηλών...» και στη συνέχεια µε το «Επιλογές», µε την οποία µε-
ταβάλλουµε το πλάτος της απόστασης της µιας κολώνας από την άλλη, ή το ποσοστό ε-
πικάλυψης της διάφορων κολώνων που ανήκουν στην ίδια κλάση (όταν σχεδιάζω δύο ή
περισσότερες συναρτήσεις).

Ηµιτονοειδείς καµπύλες
ηµ(χ) Τέλος, κάνοντας δι-
συν(χ) πλό κλικ πάνω στην καµπύλη
2 Ψ
της κάθε συνάρτησης που
εµφανίζεται στο γράφηµα
1 µπορούµε να επιλέξουµε...
Χ
• από την καρτέλα «Μοτί-
0 βα», το στυλ της καµπύ-
-6 -4 -2 0 2 4 6
λης (συνεχής, διακεκοµ-
µένη κ.λ.π.), το χρώµα
-1
της ή το πάχος της, καθώς
και το εάν θα υπάρχει
-2
δείκτης (τριγωνάκι, σταυ-
ρουδάκι κ.λ.π.) στο κάθε
σηµείο της συνάρτησης.

• από την καρτέλα «Όνοµα και τιµές», την επιγραφή που θα αντιστοιχεί στην κάθε καµπύ-
λη (όπως τα ηµ(χ) και συν(χ) του διπλανού σχήµατος). Όπως καταλαβαίνετε, από εδώ και
πέρα µαθαίνετε παίζοντας...

Ας δηµιουργήσουµε λοιπόν το ραβδόγραµµα των συχνοτήτων (ή των σχετικών συχνοτή-

των, που είναι ακριβώς όµοιο):

Ραβδόγραµµα Συχνοτήτων
90
80
70
60
50
fi
40
30
20
10
0
40 60 80 100 120 140 160 180 200
Τάξεις

Οµοια, δηµιουργούµε το διάγραµµα της αθροιστικής συχνότητας. Για να συµβεί αυτό

χρειάζεται από τον πίνακα δεδοµένων να επιλέξουµε τις τιµές των τάξεων Χi , καθώς κι’αυτές
 39

των αθροιστικών συχνοτήτων, που δεν είναι γειτονικές. Κάτι όµως είπαµε για το πλήκτρο Ctrl,
στην Α παράγραφο του εργαστηρίου αυτού.

Αθροιστική συχνότητα

300

200
fi
100

100
120
140

160

180
200
40

60

80
Τάξεις

Καλό κουράγιο
και
καλή τύχη (χρειάζεται)

2.2. ∆ιερεύνηση των Μαθηµατικών συναρτήσεων

 40

µε τη βοήθεια του Excel.

A) Το πρόβληµα.

Θέλουµε να διερευνήσουµε την συνάρτηση:

ψ = eαx+β

η οποία θα χρησιµοποιηθεί στο πρόβληµα της παλινδρόµησης που ακολουθεί. Ιδιαίτερα θα α-

ναφερθούµε στο ρόλο των παραµέτρων α και β. Για να συµβεί αυτό θα πρέπει να δηµιουργή-
σουµε έναν πίνακα τιµών όπου για µια σειρά τιµών του x (έστω για 51 ισαπέχουσες τιµές του x)
θα εµφανίζονται οι τιµές της εκθετικής συνάρτησης για διαφορετικές τιµές των α και β.

Β) Επεξεργασία µε το Excel.

Στο άνω µέρος του πίνακα θα ορίζονται:

• τα άκρα του διαστήµατος ορισµού (x0, x50)

• οι τιµές των παραµέτρων α1, β1, α2 και β2.

ενώ θα υπολογίζεται το βήµα h των τιµών χi του πίνακα: h = (x50 - x1)/50, έτσι ώστε η κάθε
επόµενη τιµή του x να προκύπτει από το άθροισµα της προηγούµενης µε το βήµα h. Εποµένως
η µορφή του φύλλου του Excel θα είναι η παρακάτω:

A B C D E F
1 Η εκθετική συνάρτηση
2
3 Χ0= ,,, α1,2= ,,, ,,,
4 Χ50= ,,, β1,2= ,,, ,,,
5 h= =(B4-B3)/50
6
7 Χ Υ1 Υ2
8 =Β3 =exp(E$3*$B8+E$4) ,,,
9 =Β8+Β$5 ,,, ,,,
10 ,,, ,,, ,,,
11 ,,, ,,, ,,,

Παρατηρήσεις:
 41

1η) Η πρώτη τιµή του Χ στον πίνακα αντιγράφεται (µε ισότητα) από το κελί Β3, όπου ο
χρήστης τοποθετεί το αριστερό άκρο του διαστήµατος ορισµού (x0). Ετσι, οποιαδήποτε αλλαγή
στο κελί Β3 γίνεται άµεσα αντιληπτή από ολόκληρο τον πίνακα.

2η) Η εκθετική συνάρτηση µε βάση το e δηλώνεται µε την έκφραση exp(τιµής). Εποµέ-

νως έχουµε πως:
exp(τιµής) = eτιµής
ενώ στο εσωτερικό της παρένθεσης µπορούµε να τοποθετήσουµε έναν αριθµό, τη συντεταγµένη
ενός κελιού ή πράξεις µε αριθµούς και κελιά.

3η) Ο τρόπος µε τον οποίο γράφτηκε ο τύπος του κελιού C8, µας επιτρέπει να σύρουµε
το εν λόγω κελί και να γράψουµε το κελί D8, ενώ στη συνέχεια να σύρουµε και τα δύο αυτά
κελιά για να υπολογισθούν τα κελιά C9, D9. Τέλος, µαυρίζουµε τα κελιά B9, C9 και D9 και
τα σύρουµε κατά τις επόµενες 50 γραµµές. Με τον τρόπο αυτό υπολογίζεται ο πίνακας.

4η) Αξίζει να προσέξετε άλλη µία φορά τη θέση των δολαρίων...(!)

Γ) ∆ιερεύνηση του ρόλου των παραµέτρων α και β.

Η διερεύνηση του ρόλου της κάθε παραµέτρου θα γίνει µε τον απλούστερο τρόπο: Θα
διατηρήσουµε σταθερή τη µία παράµετρο και θα µεταβάλουµε την άλλη. Ας ξεκινήσουµε λοι-
πόν από το β. Αρχικά διαπιστώνουµε πως η τιµή eβ είναι η τιµή της συνάρτησης που αντι-
στοιχεί στο σηµείο x=0. Αρα το eβ είναι το σηµείο του άξονα των ψ απ’όπου διέρχεται η κα-
µπύλη.

Στη διπλανή γραφική

ψ=exp(x+1)
Η εκθετική καµπύλη παράσταση εµφανίζονται οι
ψ=exp(x+3)
καµπύλες:
250 Ψ

200
ψ = ex+1 και ψ = ex+3

150 Παρατηρώντας τις δύο

καµπύλες διαπιστώνουµε πως η
100 παράµετρος β δεν «ανεβο-
κατεβάζει» την καµπύλη, αλλά
50 την µετακινεί δεξιά αριστερά.
Χ
Οσο αυξάνει η τιµή του β, τόσο
0
-2 -1 0 1 2 3 4 5
προς τα αριστερά µετακινείται
η καµπύλη, χωρίς να µεταβάλ-
λεται η µορφή της.

Στη διπλανή γραφι-κή

παράσταση εµφανίζον-ται οι
καµπύλες:

ψ = ex+1 και ψ = e3x+1

 42

ψ=exp(x+1)
Η εκθετική καµπύλη
ψ=exp(3x+1)
20 Ψ

15

10

Χ
0
-2 -1 0 1 2

ψ=exp(x+1)
Η εκθετική καµπύλη
ψ=exp(-x+1)
20 Ψ

15

10

Χ
0
-2 -1 0 1 2

Ασκηση:

Με τον ίδιο τρόπο να διερευνήσετε ως προς τις παραµέτρους α και β την λογαριθµική
συνάρτηση:
ψ = αlnx + β

Παρατήρηση: Οπως η εκθετική συνάρτηση στο Εxcel συµβολίζεται µε το exp, η λογα-

ριθµική συνάρτηση (µε βάση το e) συµβολίζεται µε το Ln(τιµή), ενώ ο δεκαδικός λογάριθµος
συµβολίζεται µε το Log(τιµή). Και πάλι, στο εσωτερικό της παρένθεσης µπορούµε να τοποθε-
τήσουµε έναν αριθµό, τη συντεταγµένη ενός κελιού ή πράξεις µε αριθµούς και κελιά.
 43

∆) Μεταφορά πινάκων και γραφηµάτων από το Excel στο Word.

Ενα από τα βασικά πλεονεκτήµατα των προγραµµάτων του Microsoft Office είναι η άµε-
ση επαφή και συνεργασία ανάµεσα στο Word και στο Excel. Ενα τέτοιο προϊόν συνεργασίας
άλλωστε είναι και οι παρούσες σηµειώσεις. Η επικοινωνία αυτή επιτρέπει στο χρήστη να εκτε-
λεί στο κάθε πρόγραµµα τις ανάλογες εργασίες. Για το λόγο αυτό αποφεύγουµε να γράφουµε
κείµενα στο Excel, κάτι για το οποίο ενδείκνυται το Word, ενώ όλες οι απαραίτητες πράξεις, ο
υπολογισµός των πινάκων και τα σχεδιαγράµµατα δηµιουργούνται στο Excel.

α) Μεταφορά πινάκων.

Παρ’όλον ότι το Excel δίνει πολλές δυνατότητες για µορφοποίηση ενός πίνακα, εν τού-
τοις συχνά προτιµούµε να τους µεταφέρουµε αµορφοποίητους στο Word και να τους µορφο-
ποιούµε εκεί. Η µεταφορά γίνεται ως εξής:

• Επιλέγουµε («µαυρίζουµε») τα κελιά που θα αντιγραφούν,

• κάνουµε κλικ στο κουµπί της αντιγραφής ή στην επιλογή Αντιγραφή του πτυσσόµενου
µενού Επεξ/σία (η περιοχή περικλείεται από µια διακεκοµµένη γραµµή που «κυλά» γύρω
της),
• µετακινούµαστε στο Word (µε το Alt+Tab, ή κάνοντας κλικ στο τετραγωνάκι του Word
της γραµµής εκκίνησης, εάν λειτουργούµε στα Windows 95),
• οδηγούµε τον κέρσορα στο σηµείο όπου θέλουµε να εισάγουµε τον πίνακα και κάνουµε
κλικ στο εικονίδιο της επικόλλησης.

Ο πίνακας που εισάγεται έχει όλες τις γραµµές των κελιών του διάστικτες, πράγµα που
σηµαίνει πως εάν δεν µεριµνήσουµε για την µορφοποίησή του, οι γραµµές του δεν πρόκειται να
εµφανισθούν κατά την εκτύπωση.

β) Μεταφορά γραφηµάτων.

Αφού τελειώσουµε την επεξεργασία του γραφήµατος µε το Excel, εκτελούµε τις επόµε-
νες ενέργειες:

• Το «δείχνουµε», κάνοντας κλικ επάνω του,

• ζητούµε αντιγραφή (όπως προηγουµένως),
• µεταφερόµαστε στο Word (όπως προηγουµένως),
• ζητούµε ειδική επικόλληση από το πτυσσόµενο µενού Επεξ/σία), απ’όπου προτιµούµε
την επικόλληση µε τη µορφή εικόνας. Με τη µορφή αυτή µπορούµε να δουλέψουµε πάνω
στο γράφηµα, να του αλλάξουµε τις διαστάσεις του, ενώ ταυτόχρονα απαιτεί λιγότερη
µνήµη κατά την αποθήκευση.

2.3. Excel: Στατιστικής συνέχεια...

 44

Υπολογισµός του µέσου όρου και της τυπικής απόκλισης

µε τη βοήθεια του Excel.

Α) Το πρόβληµα και οι Μαθηµατικές σχέσεις.

Στα πλαίσια του εργαστηρίου αυτού θα συνεχίσουµε την επεξεργασία του προβλήµατος
του προηγουµένου εργαστηρίου, όπου είχαµε το εµβαδόν της κύριας κατοικίας 300 οικογενειών
της Θεσσαλονίκης. Στο σηµερινό εργαστήριο θα θεωρήσουµε το σύνολο των 300 αυτών οικογε-
νειών σαν τον πληθυσµό της έρευνάς µας.

Να θυµίσουµε πως όταν τα στατιστικά δεδοµέ-

να είναι κατανεµηµένα σε τάξεις, τότε ο τύπος Χi fi fi*Xi
που δίνει τον αριθµητικό µέσο είναι:

X1 f1 f1*Χ1
Σfi*Xi X2 f2 f2*Χ2
µ = ------------ ... ... ...
ν Xκ fκ fκ*Χκ

όπου ν είναι το πλήθος των ατόµων του πληθυσµού

(ν=f1+f2+...+fκ), ενώ οι µετρήσεις κατανέµονται ν Σfi*Xi
σε κ-τάξεις.

Ο υπολογισµός της διακύµανσης γίνεται µε τη βο-

ήθεια του τύπου: Χi fi fi*(Xi-µ)2

Σfi*(Xi-µ)2 X1 f1 f1*(Χ1-µ)2
2
σ = --------------- X2 f2 f2*(Χ2-µ)2
ν ... ... ...
Xκ fκ fκ*(Χκ-µ)2
Μετά από απλές µαθηµατικές πράξεις ο προη-
γούµενος τύπος παίρνει την επόµενη, ιδιαίτερα χρήσι-
µη µορφή: ν Σfi*(Xi-µ)2

Σfi*Xi2
σ2 = ----------- - µ2
ν
Τέλος, επειδή οι τιµές που παίρνουν τα προηγούµενα αθροίσµατα µπορεί να είναι πολύ
µεγάλες, µετασχηµατίζουµε τις τιµές Χi, έτσι ώστε οι τιµές αυτές να γίνουν οι µικρότερες δυνατές.
Ο µετασχηµατισµός Ζ που θα χρησιµοποιήσουµε εδώ, µπορεί να εφαρµοσθεί µόνον όταν το πλά-
τος των τάξεων Χi είναι σταθερό (=ε). Ο τύπος µετασχηµατισµού µεταβάλλεται ανάλογα µε το
εάν το πλήθος κ των τάξεων είναι περιττό ή άρτιο.
 45

a = η µεσαία κλάση.
b = ε (το σταθερό εύρος εάν κ περιττός.
Xi - a των τάξεων).
Ζi = --------- όπου
b a = το ηµιάθροισµα των δύο
µεσαίων τάξεων. εάν κ άρτιος.
b = ε/2

Εάν γίνουν σωστά οι πράξεις, τότε οι τιµές Ζi είναι συµµετρικές ως προς το µηδέν. Τότε
αντί των τιµών Χi, υπολογίζουµε τον αριθµητικό µέσο και τη διακύµανση των τιµών Ζi. Οι σχέ-
σεις που συνδέουν τις παραµέτρους αυτές, είναι οι επόµενες:

µx - a σx
µz = ---------- και σz = ------
b b

B) Λύση 1η:

2 Κατά τη λύση αυτή χρησιµοποιούµε

Xi fi fi*Xi fi*(Xi-µ) τον τύπο ορισµού της διακύµανσης. Επο-
.
µένως, για να συµπληρωθεί η τελευταία
40 20 800 50668,9 στήλη του πίνακα, θα πρέπει πρώτα να υπο-
60 55 3300 50606,1 λογισθεί η µέση τιµή µ.
80 85 6800 9076,1 Εχουµε λοιπόν:
100 70 7000 6541,1
120 45 5400 39605,0 27100
140 15 2100 37001,7 µ = ---------- = 90,333
160 7 1120 33974,1
300
180 1 180 8040,1
200 2 400 24053,6 και
259566,7
σ2 = -------------- = 865,22
300 27100 259566,7 300

Στη συνέχεια, από τη διακύµανση υπολογίζουµε την τυπική απόκλιση:

σ= σ 2 = 865,22 = 29,415

Είναι περιττό να επαναλάβουµε πως τίποτε πέρα από τις πρώτες 2 τιµές των τάξεων και τις
9 συχνότητες δεν πρέπει να γραφεί µε το χέρι. Θυµηθείτε επίσης πως όταν θέλουµε να µην αλλά-
ζουν οι συντεταγµένες ενός κελιού που αναφέρεται στις πράξεις κάποιου άλλου κελιού, χρησιµο-
ποιούµε το σύµβολο $ (βλέπε το προηγούµενο εργαστήριο).

Γ) Λύση 2η:
 46

2 Με τη βοήθεια των τιµών που υπολο-

Xi fi fi*Xi fi*Xi γίσθηκαν στο διπλανό πίνακα, υπολογίζουµε
.
τις άγνωστες παραµέτρους:
40 20 800 32000
60 55 3300 198000 27100
80 85 6800 544000 µ = ---------- = 90,333
100 70 7000 700000 300
120 45 5400 648000 και
140 15 2100 294000 2707600
160 7 1120 179200
σ = ------------ - 90,3332 = 865,22
2
180 1 180 32400
200 2 400 80000 300
.
σ = sqrt(σ2) = 29,415
300 27100 2707600
όπου αναφέρεται η συνάρτηση SQRT(..) του
Excel (τετραγωνική ρίζα).

∆) Λύση 3η:

2
Εκτελούµε το µετασχηµα-τισµό:
Xi Zi fi fi*Zi fi*Zi
.
Xi - a Xi - 120
40 -4 20 -80 320 Ζi = --------- = ------------
60 -3 55 -165 495 b 20
80 -2 85 -170 340
100 -1 70 -70 70 οπότε προκύπτει ο διπλανός πίνακας.
120 0 45 0 0 Με τη βοήθειά του υπολογίζουµε:
140 1 15 15 15
160 2 7 14 28 -445
180 3 1 3 9
200 4 2 8 32
µZ = -------- = -1,4833
300

300 -445 1309 1309

σ Ζ = -------- - 1,48332 = 2,163
2

300
 47

Η συνέχεια και το τέλος των υπολογισµών:

σΖ = sqrt(σ2Ζ) = 1,471

οπότε οι αντίστοιχες παράµετροι των τιµών Χ δίνονται από τις σχέσεις:

µx - a
µz = ---------- ⇔ µx = b*µz + a ⇔ µx = 20*(-1,483) + 120 = 90,333
b

σx
σz = ------ ⇔ σx = b*σz = 20*1,471 = 29,415
b

Ασκηση:

Εάν οι προηγούµενοι υπολογισµοί έχουν γραφεί σωστά Χi (m) fi

στο φύλλο του Excel, τότε, κάθε µεταβολή στις τιµές των στη-
λών Χi και fi θα µεταβάλει το σύνολο των αποτελεσµάτων.
∆οκιµάστε λοιπόν µε τα δεδοµένα του διπλανού πίνακα,
1,75 18
όπου εµφανίζονται τα αποτελέσµατα που πέτυχαν 400 δεκαπε-
2,00 80
ντάχρονοι µαθητές στο άλµα εις µήκος (τα παιδιά επιχείρησαν
2,25 130
τρία άλµατα και κρατήσαµε το καλύτερο).
2,50 93
Υπολογίστε λοιπόν το Στατιστικό πίνακα, τη µέση τιµή
2,75 50
και την τυπική απόκλιση των διπλανών µετρήσεων.
3,00 16
3,25 10
Καλή επιτυχία... 3,50 3
 48

2.4. Excel: Στατιστικής συνέχεια...

Οι ροπές και ο συντελεστής ασυµµετρίας.

Μελετούµε την τυχαία µεταβλητή Χ, στα στοιχεία ενός πληθυσµού Ω. Εστω οι τιµές της
Χ: Χi , i=1,2,....,ν όπου ν το πλήθος των στοιχείων του Ω. Τότε,
ως γνωστόν, ονοµάζουµε ροπή τάξης τ, µε κέντρο τον πραγµατικό α, την ποσότητα:

(X1-α)τ + (X2-α)τ +....+ (Xν-α)τ

Ρτ,α(Χi) = ---------------------------------------- (1)
ν

ενώ, όταν τα δεδοµένα δίνονται σε κ-κλάσεις, τότε η ίδια ροπή δίνεται από τη σχέση:

f1*(X1-α)τ + f2*(X2-α)τ +....+ fκ(Xκ-α)τ

Ρτ,α(Χi) = ------------------------------------------------- (2)
ν

Θα µπορούσαµε λοιπόν να πούµε πως η ροπή τ-τάξης των τιµών Χi, µε κέντρο το α, είναι ο
µέσος όρος των υψωµένων εις το τ αλγεβρικών αποστάσεων των τιµών Χi, από το α.
Εµείς εδώ θα ενδιαφερθούµε για τις ροπές γύρω από το µηδέν (µτ) και γύρω από τον µέσο
όρο (µ). Οι προηγούµενοι τύποι δίνουν:

Γύρω από το µ:

(X1-µ)τ + (X2-µ)τ +....+ (Xν-µ)τ

Vτ(Χi) = ---------------------------------------- (αναλυτικά δεδοµένα)
ν
(3)
τ τ τ
f1*(X1-µ) + f2*(X2-µ) +....+ fκ(Xκ-µ)
Vτ(Χi) = ------------------------------------------------- (δεδοµένα σε κλάσεις)
ν

Γύρω από το µηδέν:

X1τ + X2τ +....+ Xντ

µτ(Χi) = ----------------------------- (αναλυτικά δεδοµένα)
ν
(4)
τ τ τ
f1*X1 + f2*X2 +....+ fκ*Xκ
µτ(Χi) = -------------------------------------- (δεδοµένα σε κλάσεις)
ν
 49

Εύκολα παρατηρούµε για τις ροπές µ:

µ0 = 1
µ1 = µ (ο γνωστός µέσος όρος)
µτ = ο µέσος όρος των Χiτ.

ενώ αντίστοιχα για τις ροπές V:

V0 = 1
V1 = 0
V2 = σ2 (η γνωστή διακύµανση)
Vτ = ο µέσος όρος των ποσοτήτων (Χi-µ)τ.

Συνήθως οι ροπές που χρησιµοποιούνται είναι οι ροπές γύρω από το µ (οι Vτ) και ιδιαι-
τέρως οι ροπές V3 και V4. Αντίθετα, οι ροπές µτ χρησιµοποιούνται για τον ευκολότερο υπολο-
γισµό των ροπών µt και Vt. Ισχύουν οι τύποι:
V2 = µ2 - µ12
V3 = µ3 - 3µ1µ2 + 2µ13
V4 = µ4 - 4µ1µ3 + 6µ2µ12 - 3µ14

Εύκολα αποδεικνύεται πως όταν η κατανοµή των δεδοµένων «στρέφει την ουρά της» προς
τα δεξιά, (τα δεδοµένα που βρίσκονται µετά το µέσο όρο -δεξιότερα-, είναι λιγότερα και πιο α-
ποµακρυσµένα), τότε η ροπή V3 είναι µεγαλύτερη του µηδενός. Αντίθετα, όταν η κατανοµή
των συχνοτήτων των δεδοµένων «στρέφει την ουρά του προς τα αριστερά», τότε η ροπή V3 είναι
µικρότερη του µηδενός. Ας πάρουµε σαν παράδειγµα τις τιµές: 2, 3, 4, 11 των οποίων η
µέση τιµή είναι ίση µε το 5.

2 3 4 11

µ=5

Σ(Χi-µ)3 = (2-5)3 + (3-5)3 + (4-5)3 + (11-5)3 =

= (-3)3 + (-2)3 + (-1)3 + 63 = -27-8-1+216 =
= 180

Έχουµε λοιπόν:

V3 > 0 ---> Καµπύλη συχνότητας µε ουρά προς τα δεξιά,

V3 = 0 ---> Καµπύλη συχνότητας συµµετρική,
V3 < 0 ---> Καµπύλη συχνότητας µε ουρά προς τα αριστερά.

Για το λόγο αυτό ο καθαρός αριθµός:

V3
α3 = -----
σ3
 50

όπου σ είναι η τυπική απόκλιση των τιµών Χi , λέγεται συντελεστής ασυµµετρίας.

40 40

30 30

fi 20 fi 20

10 10

0 0
Χ1 Χ3 Χ5 Χ7 Χ1 Χ3 Χ5 Χ7

Σχήµα α: Κατανοµή συχνοτήτων που στρέ-

φει την ουρά της προς τα Σχήµα α: Κατανοµή συχνοτήτων που
δεξιά. στρέφει την ουρά της προς τα
αριστερά.

Ο υπολογισµός των ροπών και του συ-

ντελεστή ασυµµετρίας θυµίζει έντονα τον υπο-
λογισµό του µέσου όρου και της τυπικής από- Xi fi fiXi fiXi2 fiXi3
κλισης. Εχουµε λοιπόν:

ΣfiXi X1 f1 f1X1 f1X12 f1X13

µ = µ1 = --------- ... ... ... ... ...
ν Xk fk fkXk fkXk2 fkXk3
ΣfiXi2
µ2 = -----------
ν Σύνολο ΣfiXi ΣfiXi2 ΣfiXi3
ΣfiXi3
µ3 = -----------
ν

σ = µ2 - µ2 και V3 = µ3 - 3µ1µ2 + 2µ13

Τελικά υπολογίζουµε: α3 = V3 / σ3 ....

 51

2.5. Excel: Στατιστικής συνέχεια...

Το ερωτηµατολόγιο και η επεξεργασία του µε το Excel.

A) Βασικές Στατιστικές έννοιες.

Ορισµός: Μία χαρακτηριστική ιδιότητα της οποίας τα ποσοτικά ή τα ποιοτικά χαρακτη-
ριστικά µεταβάλλονται από στοιχείο σε στοιχείο ενός γενικού συνόλου λέγεται τυχαία µεταβλη-
τή. Το γενικό σύνολο στο οποίο µας ενδιαφέρει η µελέτη των χαρακτηριστικών µιας τυχαίας
µεταβλητής το αποκαλούµε πληθυσµό.

Παραδείγµατα τυχαίων µεταβλητών:

• το ύψος των ατόµων ενός συνόλου,

• η πολιτική προτίµηση των ψηφοφόρων µιας εκλογικής περιφέρειας,
• η χάρις και η καλαισθησία µε την οποία διακόσµησε το σπίτι του, καθένας από τους φίλους
µας,

Συµβολισµός: Μία τυχαία µεταβλητή συµβολίζεται συνήθως µε κεφαλαία γράµµα-

τα, συνοδευόµενα από ένα δείκτη: Χi, Yj κ.λ.π.

Ετσι µε το Xi συµβολίζεται η τιµή που παίρνει η τυχαία µεταβλητή Χ στο i-οστό άτοµο
του πληθυσµού. Εάν υποθέσουµε λοιπόν πως επιλέγουµε σαν τυχαία µεταβλητή το ύψος του
κάθε ατόµου ενός πληθυσµού, γράφοντας πως: Χ12 = 173 cm, δηλώνουµε πως το ύψος του δω-
δεκάτου ατόµου είναι 1.73 m.

Β) Ερευνα απογραφής και έρευνα δειγµατοληψίας.

Με τον όρο απογραφή καθορίζουµε την καταγραφή των τιµών µιας τυχαίας µεταβλητής
σ'όλα τα στοιχεία (άτοµα) ενός πληθυσµού.
Η απογραφή είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για να µάθουµε µε ακρίβεια την συµπεριφορά
του πληθυσµού, ως προς τη συγκεκριµένη τυχαία µεταβλητή. Οµως παρουσιάζει µία σειρά από
µειονεκτήµατα, όπως το ότι:

i) είναι δαπανηρή και χρονοβόρα διαδικασία, ιδιαίτερα στην περίπτωση

που ο πληθυσµός της Στατιστικής έρευνας είναι µεγάλος.
ii) απαιτεί την ύπαρξη ενός µεγάλου επιτελείου συνεργατών, µε αποτέλεσµα
ένα µέρος της ακρίβειάς της να "δαπανάται" στα διάφορα λάθη που µοιραία θα
συµβούν σε µια τόσο εκτεταµένη διαδικασία.
 52

Θυµίζουµε πως σε Εθνικό επίπεδο έχουµε την απογραφή πληθυσµού κάθε 10 χρόνια και
την απογραφή των πολιτικών προτιµήσεων των ενήλικων πολιτών κάθε 4 χρόνια, συνήθως, µε τη
µορφή των Βουλευτικών Εκλογών.

Αποφασίζουµε λοιπόν να µην διεξάγουµε µια έρευνα απογραφής όταν:

• δεν υπάρχουν τα απαιτούµενα χρονικά µας περιθώρια,

• δεν υπάρχουν οι αναγκαίοι οικονοµικοί πόροι,
• δεν υπάρχουν τα απαραίτητα τεχνικά δεδοµένα (συνεργεία κ.λ.π.),
• δεν είναι απαραίτητη η µεγάλη ακρίβεια των αποτελεσµάτων, κ.λ.π.

Ας υποθέσουµε τώρα πως δεν έχουµε τις τεχνικές και οικονοµικές δυνατότητες για την
πραγµατοποίηση µιας απογραφικής έρευνας, ενώ συνεχίζουµε να θέλουµε να ξέρουµε τη συµπε-
ριφορά της τυχ. µεταβλητής στα άτοµα ενός πληθυσµού. Τότε αποφασίζουµε να µελετήσουµε
την συµπεριφορά της τυχαίας µεταβλητής που µας ενδιαφέρει, σε ένα τµήµα του πληθυ-
σµού, το οποίο ονοµάζουµε δείγµα. Στη συνέχεια, βασιζόµενοι στα αποτελέσµατα που πετύ-
χαµε κατά τη µελέτη του δείγµατος, προσπαθούµε να εκτιµήσουµε την συµπεριφορά της τυχαίας
µεταβλητής σ' ολόκληρο τον πληθυσµό. Προσπαθούµε δηλαδή, προβάλλοντας τα αποτελέσµατα
του επιλεγµένου δείγµατος πάνω στον πληθυσµό, να γενικεύσουµε τα συµπεράσµατα.

Ορισµός: Κάθε υποσύνολο του πληθυσµού µίας Στατιστικής µελέτης, λέγεται δείγµα. Η
διαδικασία επιλογής των στοιχείων ενός δείγµατος ονοµάζεται δειγµατοληψία, ενώ οι µέθοδοι
µε τις οποίες επιλέγονται τα στοιχεία ενός δείγµατος λέγονται µέθοδοι δειγµατοληψίας.

Το πρόβληµα όµως της αναγωγής στο γενικό (πληθυσµό) από το µερικό (δείγµα), δεν
είναι καθόλου απλό. Αντίθετα, αποτελεί ένα από τα κυριότερα προβλήµατα µε τα οποία ασχο-
λείται η Στατιστική.
Ακόµη ένα σηµαντικό και σύνθετο πρόβληµα είναι κι'αυτό που αφορά στις µεθόδους της
δειγµατοληψίας. Στις επόµενες παραγράφους θα θίξουµε τηλεγραφικά το πρόβληµα αυτό. Ο α-
ναγνώστης βέβαια που θα θελήσει κάποια στιγµή να ασχοληθεί σοβαρά µε τη Στατιστική θα πρέ-
πει να συµβουλευτεί κάποια από τα πολλά βιβλία που διαπραγµατεύονται τις µεθόδους δειγµατο-
ληψίας, τους τρόπους τυχαιοποίησης, διαστρωµάτωσης του πληθυσµού, την κατάστρωση ερωτη-
µατολογίων κ.λ.π..

Γ) Οργάνωση της δειγµατοληψίας.

(i) Τυχαία απλή δειγµατοληψία.

Ενας πολύ σηµαντικός παράγοντας στη δειγµατοληψία είναι η εκλογή των στοιχείων του
δείγµατος κατά τρόπο τυχαίο, έτσι ώστε όλα τα στοιχεία του πληθυσµού νά’χουν την ίδια πιθα-
νότητα επιλογής τους στο δείγµα. Συχνά επιδιώκεται να απαλοιφθεί, όσο είναι δυνατό, η επίδρα-
 53

ση των απόψεων του ερευνητή, στην επιλογή του δείγµατος. Τότε επιχειρείται η εκλογή των
στοιχείων του δείγµατος µε τρόπο εντελώς τυχαίο. Η δειγµατοληψία αυτή λέγεται τυχαία.
Η τυχαία δειγµατοληψία επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια των πινάκων τυχαίων αριθµών.
Πολύ συχνά όµως χρησιµοποιούµε τις συναρτήσεις παραγωγής τυχαίων αριθµών που υπάρχουν
σ'όλες τις γλώσσες προγραµµατισµού Ηλεκτρ.Υπολογιστών. Οι συναρτήσεις αυτές παράγουν
ψευδοτυχαίους αριθµούς, οι οποίοι όµως επαρκούν για την κάλυψη των συνηθισµένων προβλη-
µάτων της Στατιστικής.
Οµως καί σε πολλούς από τους υπολογιστές τσέπης υπάρχει ενσωµατωµένη µία συνάρτη-
ση ψευδοτυχαίων αριθµών (random-function), που συµβολίζεται συνήθως µε τα αρχικά RND#. Η
συνάρτηση αυτή δίνει τριψήφιους δεκαδικούς αριθµούς από το 0.000 έως το 0.999.

(ii) Μή τυχαία δειγµατοληψία.

Συχνά η δειγµατοληψία καθοδηγείται, εν µέρει ή εξ ολοκλήρου, από τον ερευνητή, ο ο-

ποίος αποφασίζει για το ποια άτοµα του πληθυσµού θα συµπεριληφθούν στο δείγµα. Μία Στατι-
στική έρευνα που στηρίζεται σε µη τυχαία δειγµατοληψία δεν µπορεί να διεκδικεί δάφνες αµερο-
ληψίας. Συχνά όµως, εφ'όσον ο ερευνητής έχει καλή γνώση του προβλήµατος που αντιµετωπίζει,
και έχει τη διάθεση να παραµείνει αντικειµενικός, τότε η µη τυχαία δειγµατοληψία µπορεί να
δώσει ακριβέστερα αποτελέσµατα από την τυχαία.

(iii) ∆ειγµατοληψία κατά στρώµατα.

Κατά την έρευνα της συµπεριφοράς µιας τυχαίας µεταβλητής στα στοιχεία ενός πληθυ-
σµού, είναι πολύ συχνός ο χωρισµός του πληθυσµού σε στρώµατα. Η διαίρεση αυτή του πλη-
θυσµού γίνεται µε βάση την πεποίθεσή του ερευνητή πως η συµπεριφορά της τυχαίας µετα-
βλητής στα άτοµα του κάθε στρώµατος (στο εσωτερικό του κάθε στρώµατος) είναι ιδιαίτε-
ρα οµογενής.

Η οµοιογενής συµπεριφορά µιας τυχ. µεταβλητής στο εσωτερικό των στρωµάτων ενός
πληθυσµού, είναι ένα σηµαντικότατο ζήτηµα και αξίζει να το εξετάσουµε µε τη βοήθεια κάποιων
παραδειγµάτων.

Παραδείγµατα:

1ο) Ερευνώντας την αξιοπιστία των αυτοκινήτων κάποιων µεγάλων εργοστασίων, θα

πρέπει να χωρίσουµε τον συνολικό στόλο των αυτοκινήτων σε στρώµατα ανάλογα µε το ύψος
της τιµής αγοράς τους. Βέβαια, συχνότερος είναι ο διαχωρισµός τους στις γνωστές κατηγορίες:
µίνι, σούπερ-µίνι, µεσαία, µεγάλα, πολυτελή και σπόρ. Προφανώς θεωρούµε πως η συχνότητα
αλλά και σηµαντικότητα των εµφανιζόµενων βλαβών εξαρτάται ιδιαίτερα από την κατηγορία
κάθε αυτοκινήτου. Οµως, η εµπειρία δείχνει πως σωστότερος είναι ο διαχωρισµός σε στρώµατα
µε βάση µόνον την τιµή, µια και στην ίδια κατηγορία (π.χ. στα µεσαία) συναντά κανείς και φθηνά
και ακριβά αυτοκίνητα.
 54

2ο) Συχνά, στις πολιτικές ∆ηµοσκοπήσεις ο πληθυσµός χωρίζεται σε στρώµατα, µε βάση

το είδος της εργασίας των ατόµων του πληθυσµού και την οικονοµική τους άνεση. Αυτός ο δια-
χωρισµός δεν υπονοεί πως τα εργατικά στρώµατα ψηφίζουν αποκλειστικά την Αριστερά, ενώ το
στρώµα των οικονοµικά προνοµιούχων αποκλειστικά την ∆εξιά(*). Απλώς αποδέχεται πως το
ποσοστό της Αριστεράς στις διάφορες εργατικές συνοικίες είναι αρκετά παραπλήσιο, και ποιοτι-
κά διαφορετικό µε το αντίστοιχο ποσοστό στα πλούσια προάστια...

3ο) Η µελέτη του ύψους των ενηλίκων µιας πόλης, προφανώς στηρίζεται στη διάκριση
δύο βασικών στρωµάτων, των γυναικών και των ανδρών.

4ο) Ερευνώντας το πρόβληµα της κοινωνικής προέλευσης των παιδιών, που πέτυχαν στις
Πανελλήνιες εξετάσεις για την τριτοβάθµια εκπαίδευση, διαπιστώνουµε πως ο διαχωρισµός τους
σε στρώµατα µε βάση την οικονοµική επιφάνεια των γονέων τους, δεν είναι ο καλύτερος δυνα-
τός. Αντίθετα, ορθότερος φαίνεται ο διαχωρισµός τους σε στρώµατα µε βάση το µορφωτικό επί-
πεδο των γονέων, µια και παρατηρήθηκε πως το κοινωνικό στρώµα, του οποίου τα παιδιά έχουν
τη µεγαλύτερη επιτυχία στις εξετάσεις, είναι αυτό των διανοουµένων.

Ο χωρισµός του πληθυσµού µιας Στατιστικής µελέτης σε στρώµατα είναι σχεδόν υποχρε-
ωτικός στις περισσότερες περιπτώσεις, εάν θέλουµε τα αποτελέσµατα µιας δειγµατοληπτικής
έρευνας να’ναι αξιόπιστα. Προϋποθέτει όµως µια σηµαντική προεργασία και την καλή γνώση
του προβλήµατος που µας απασχολεί. Τέλος πρέπει να προσέξουµε µια και τα στρώµατα που
θα δηµιουργήσουµε πρέπει:

α) να µην αλληλοεπικαλύπτονται,
β) η ένωσή τους να δίνει τον σύνολο του πληθυσµού.

Κατά το διαχωρισµό, φροντίζουµε να σχηµατίσουµε στρώµατα όσο το δυνατό πιο οµογε-

νή ως προς την τυχαία µεταβλητή που εξετάζουµε. Στη συνέχεια εκλέγουµε ένα µέρος του δείγ-
µατος από το κάθε στρώµα, προσπαθώντας να διατηρήσουµε την αναλογία:

Πλήθος των στοιχείων στο δείγµα Πλήθος των στοιχείων

προερχοµένων από το i-οστό στρώµα του i-οστού στρώµατος
=
Συνολικό πλήθος των στοιχείων Πλήθος των στοιχείων
του δείγµατος του πληθυσµού

µε στόχο δηλαδή να διατηρείται η αναλογία των στρωµάτων του πληθυσµού και στο εσωτερικό
του δείγµατος.

(*)
Ας µας συγχωρεθεί η χρήση των αδόκιµων όρων ∆εξιά και Αριστερά, στο πρόχειρο αυτό παρά-
δειγµα.
 55

Εφ'όσον επιλέγουµε το τµήµα του δείγµατος που αντιστοιχεί στο κάθε στρώµα κατά τυ-
χαίο τρόπο, αποκαλούµε τη δειγµατοληψία αυτή: τυχαία δειγµατοληψία κατά στρώµατα.

Παρατήρηση: Ενα παράδειγµα που φανερώνει την αξία του διαχωρισµού του πληθυ-
σµού σε στρώµατα είναι αυτό των πολιτικών δηµοσκοπήσεων, της καταµέτρησης δηλαδή της
επιρροής ή της εκλογικής δύναµης των πολιτικών κοµµάτων. Στην περίπτωση αυτή χωρίζουµε
τον πληθυσµό σε στρώµατα, ανάλογα µε το ύψος και τη φύση των εισοδηµάτων του κάθε ατό-
µου. Ο διαχωρισµός αυτός θεωρεί πως η εκλογική συµπεριφορά των διάφορων κοινωνικοοικο-
νοµικών τάξεων της κοινωνίας µας, παρουσιάζει µια σχετική οµοιογένεια.
Επειδή ένας τέτοιος διαχωρισµός είναι δύσκολος, συχνά τον ανάγουµε σε γεωγραφικό,
θεωρώντας κάποιες περιοχές σαν κατ' εξοχήν εργατικές, κάποιες άλλες σαν αγροτικές, µικροα-
στικές, µεσοαστικές, µεγαλοαστικές κ.λ.π.

∆) Το ερωτηµατολόγιο.

Μέχρι τώρα συζητήσαµε για τα δεδοµένα που συλλέγουµε και που αφορούν στη συµπε-
ριφορά µιας τυχαίας µεταβλητής στο εσωτερικό ενός πληθυσµού. Στην παράγραφο αυτή θα εξε-
τάσουµε έναν ιδιαίτερα συνηθισµένο τρόπο συλλογής των πληροφοριών αυτών, το ερωτηµατο-
λόγιο.

Με τον όρο ερωτηµατολόγιο εννοούµε µια σειρά ερωτήσεων που αφορούν σε ένα ή πε-
ρισσότερα θέµατα, οι οποίες συντάσσονται από έναν ερευνητή. Σ'αυτές απαντά µια οµάδα ατό-
µων που παίρνουν µέρος στην έρευνα, τα οποία είτε συγκροτούν ένα δείγµα παρµένο από τον
πληθυσµό στον οποίον αναφέρεται η έρευνα, είτε αποτελούν το σύνολο του πληθυσµού (ολική
απογραφή). Οι απαντήσεις µπορεί να είναι γραπτές (οπότε υπάρχει και το κείµενο του ερωτηµα-
τολογίου που δίνεται ή αποστέλλεται στον ερωτόµενο), ή προφορικές σε προφορικές ερωτήσεις,
οπότε η όλη διαδικασία παίρνει τη µορφή συνέντευξης.

(i) Συντάσσοντας ένα ερωτηµατολόγιο.

Το αντικείµενο της έρευνας πρέπει να είναι συγκεκριµµένο και καλά ορισµένο, ενώ ο
συντάκτης-ερευνητής θα πρέπει να'χει µια σφαιρική άποψη του αντικειµένου, έτσι ώστε να µην
συντάξει ένα ερωτηµατολόγιο πλαδαρό και ανερµάτιστο. Ταυτόχρονα ο ερευνητής πρέπει να έχει
ιεραρχήσει τις διάφορες όψεις του προβλήµατος και να ασχοληθεί µε τις σηµαντικότερες
απ'αυτές. Φανταστείτε τί εντύπωση θα σχηµατίσετε για ένα ερωτηµατολόγιο που ασχολείται µε
ζητήµατα επουσιώδη, λησµονώντας τις βασικές πτυχές του προβλήµατος.
Το στυλ και το ύφος θα πρέπει νά'ναι τέτοιο ώστε να δηµιουργεί ευχάριστη ατµόσφαιρα,
να κεντρίζει το ενδιαφέρον και να µην κουράζει τον ερωτώµενο. Ετσι ο αριθµός των ερωτήσεων
καθώς και ο χρόνος που απαιτείται για την απάντησή τους δεν πρέπει να'ναι υπερβολικός.
 56

Τέλος δεν πρέπει οι ερωτήσεις να υποβάλλουν έµµεσα την απάντηση στον ερωτώµενο,
ούτε βέβαια να προσπαθούν να του περάσουν κάποιες απόψεις, µια και ο στόχος του ερωτηµατο-
λογίου είναι η διερεύνηση των απόψεων που επικρατούν στον πληθυσµό κι'όχι η µεταβολή αυ-
τών των απόψεων.

(ii) Γραπτό ερωτηµατολόγιο.

Η µορφή αυτή είναι η µοναδική δυνατή όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα προσωπικής επα-
φής µε όλα τα άτοµα που παίρνουν µέρος στην έρευνα ή όταν δεν έχουµε το απαραίτητο ειδικευ-
µένο προσωπικό που θα διενεργήσει τις συνεντεύξεις.

Οι ερωτήσεις λοιπόν ενός γραπτού ερωτηµατολογίου πρέπει νά'ναι σαφείς και να µη χρει-
άζονται διευκρινήσεις, οι οποίες άλλωστε δεν µπορούν να δοθούν. Επίσης θα πρέπει να οδηγούν
σε Λακωνικές απαντήσεις. Το πλεονέκτηµα του γραπτού ερωτηµατολογίου που αποστέλλεται µε
το Ταχυδροµείο είναι πως µπορούµε τελικά να επικοινωνήσουµε µε πολλά άτοµα, χωρίς να δια-
θέτουµε ένα πολυάριθµο επιτελείο.
Επίσης είναι ενδεδειγµένο στην περίπτωση που η έρευνα διαπραγµατεύεται κάποια θέµα-
τα "λεπτά", για τα οποία είναι δύσκολο κάποιος να µιλήσει ανοικτά σε έναν άγνωστο. Για το
λόγο αυτό, ερωτηµατολόγια που αφορούν σε τέτοιου είδους θέµατα δεν ζητούν τα στοιχεία ταυ-
τότητας των ερωτώµενων.

Για παράδειγµα οι έρευνες που γίνονται ανάµεσα σε σπουδαστές-µαθητές γύρω από θέ-
µατα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπως η αξιολόγηση των διδακτικών ικανοτήτων των εκπαι-
δευτικών ή η επισήµανση κάποιων προβληµάτων, γίνονται σχεδόν πάντα ανώνυµα (και συχνά µε
κεφαλαία γράµµατα), για ευνόητους λόγους.

Iσως το σηµαντικότερο µειονέκτηµα του γραπτού ερωτηµατολογίου είναι ο αναγκαστικά

συνοπτικός χαρακτήρας των απαντήσεων. Υπάρχει βέβαια και η αβεβαιότητα σχετικά µε το
ποιος απαντά. Τέλος δεν µπορούµε νά'χουµε καµία άποψη για το βαθµό ειλικρίνειας αλλά και
για το ενδιαφέρον που επέδειξε ο ερωτώµενος, κάτι που θα µπορούσε ίσως να διακρίνει ένα έ-
µπειρο µάτι κατά την προσωπική επαφή.

(iii) Προφορικό ερωτηµατολόγιο.

Η επαφή, κακά τα ψέµατα, για ένα έµπειρο ερωτώντα είναι ιδιαίτερα σηµαντική. Υπάρχει
η δυνατότητα παροχής εξηγήσεων καθώς και η διατύπωση από τον ερωτώµενο απόψεων µε τρό-
πο αναλυτικό.
Η εµπειρία δείχνει πως τα ερωτηµατολόγια που συντάσσονται από άτοµα που δεν έχουν
µεγάλη εµπειρία στη σύνταξη ερωτηµατολογίων, ή από άτοµα που δεν γνωρίζουν σε βάθος το
θέµα που διαπραγµατεύεται η έρευνα, έχουν αρκετά προβλήµατα, ατέλειες και σηµαντικές παρα-
λείψεις. Συχνά λοιπόν τέτοια προβλήµατα και ατέλειες γίνονται φανερές από τις πρώτες συνε-
ντεύξεις, οπότε υπάρχει και η δυνατότητα διορθωτικών κινήσεων.
Για τους λόγους αυτούς, όποτε είναι δυνατή η χρήση του προφορικού ερωτηµατολογίου,
προτιµάται.
 57

(iv) Είδη ερωτήσεων.

Μπορούµε να χωρίσουµε τις ερωτήσεις, ως προς την ουσία τους, σε δύο βασικές κατηγο-
ρίες:
i) Στην πρώτη, ανήκουν οι ερωτήσεις που ζητούν την αναφορά ενός γε-
γονότος (όπως ηλικία, φύλο, διεύθυνση, γραµµατικές γνώσεις κλπ).
ii) Στη δεύτερη έχουµε τις ερωτήσεις που απαιτούν την έκφραση µιας
άποψης-γνώµης από τον ερωτώµενο.

(v) Είδη ερωτήσεων µε βάση το είδος της απάντησης

1) Ερωτήσεις µε προεπιλεγµένες απαντήσεις.

Πρόκειται για ερωτήσεις στις οποίες ο ερωτώµενος πρέπει να επιλέξει ανάµεσα σε δύο ή
περισσότερες δοσµένες απαντήσεις.

Παραδείγµατα:

1η) Εχετε αυτοκίνητο; ΝΑΙ - ΟΧΙ

2η) Ποιο είναι το βασικότερο πρόβληµα της πόλης µας;
Τα σκουπίδια, το κυκλοφοριακό, το περιβάλλον, κλπ
(υπογραµµίστε την επιλογή σας)

Συχνά η απάντηση δίνεται υπό τη µορφή µιας κλίµακας µε αρκετά βήµατα. Μάλιστα, τα
αποτελέσµατα ερευνών που γίνονται µε τέτοιες ερωτήσεις θεωρούνται ιδιαίτερα αξιόπιστα.

Παραδείγµατα:

1η) Βαθµολογείστε (0-10) τον απερχόµενο ∆ήµαρχο. ___

2η) ∆ιαβάζετε Λογοτεχνικά βιβλία;
Καθηµερινά , συχνά , σπάνια , ένα το χρόνο , καθόλου.
(υπογραµµίστε)

2) Ελεύθερες ερωτήσεις.

Στον ερωτώµενο δίνεται η δυνατότητα να απαντήσει µε µια ή περισσότερες φράσεις. Στα

γραπτά ερωτηµατολόγια δίνεται ο χώρος δύο έως πέντε γραµµών. Κυρίως πρόκειται για ερωτή-
σεις άποψης.
 58

Παραδείγµατα:

1η) Ποιοι ήταν κατά τη γνώµη σας οι λόγοι της αποτυχίας

της Εθνικής ποδοσφαίρου στο Mοndial των ΗΠΑ;
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

2η) Τί είναι για σας ο έρωτας;

______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Παρατήρηση:

Να σηµειώσουµε επ'ευκαιρία πως ερωτήσεις τόσο γενικές όσο η 2η από τις προηγούµε-
νες, καλό είναι να αποφεύγονται. Πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για ένα θέµα που ίσως το
νοιώθουµε πολύ έντονα σε συναισθηµατικό επίπεδο, αλλά πολύ δύσκολα µπορούµε να το εκ-
φράσουµε µε όρους λογικούς.

3) Μεικτές ερωτήσεις.

Στις ερωτήσεις αυτές, ενώ υπάρχουν προεπιλεγµένες απαντήσεις, ταυτόχρονα δίνεται η

δυνατότητα και στον ερωτώµενο να διατυπώσει µια δική του (διαφορετική από τις προτεινόµε-
νες) απάντηση. Μάλιστα είναι δυνατό να συνυπάρχουν όλες οι προηγούµενες µέθοδοι. Ετσι λοι-
πόν το 1ο από τα προηγούµενα παραδείγµατα µπορεί να πάρει τη µορφή:

Ποιοί ήταν κατά τη γνώµη σας οι λόγοι της αποτυχίας της Εθνικής οµάδας ποδοσφαίρου
στο Mοndial των ΗΠΑ; (Υπογραµµίστε)

(α) Το χαµηλό επίπεδο του Ελληνικού ποδοσφαίρου. ΝΑΙ / ΙΣΩΣ / ΟΧΙ

(β) Οι επιλογές του προπονητή. ΝΑΙ / ΙΣΩΣ / ΟΧΙ
(γ) Η πληµµελής προετοιµασία. ΝΑΙ / ΙΣΩΣ / ΟΧΙ
(δ) Η απειρεία τέτοιων αγώνων. ΝΑΙ / ΙΣΩΣ / ΟΧΙ
(ε) Η ατυχία. ΝΑΙ / ΙΣΩΣ / ΟΧΙ
(στ) Αλλοι: ______________________________________________________________
_______________________________________________________________
 59

Υπέρ και κατά.

α) Για τις προεπιλεγµένες.

Οι ερωτήσεις αυτού του τύπου έχουν αρκετά µειονεκτήµατα, ειδικά στα γραπτά ερωτηµα-
τολόγια. Πρώτα-πρώτα δεν είναι φανερό εάν ο ερωτώµενος κατανόησε το ερώτηµα. Επίσης δεν
µπορούµε να διακρίνουµε τις απαντήσεις που δόθηκαν µε τρόπο αβασάνιστο.
Βασικό πλεονέκτηµα των ερωτήσεων αυτών είναι η ευκολία ταξινόµησης των απαντήσε-
ων. Ενα ακόµη πλεονέκτηµα των ερωτήσεων µε προεπιλεγµένες απαντήσεις (στο γραπτό ερωτη-
µατολόγιο) είναι πως δεν αναγκάζουν τον ερωτώµενο να γράψει ένα "πρωτότυπο" κείµενο,
πράγµα µε το οποίο µπορεί να µην είναι εξοικειωµένος. Τέλος, µε την καταγραφή των δυνατών
απαντήσεων, ο ερευνητής κάνει µια συστηµατο-ποίηση των απόψεων που επικρατούν, πράγµα
που διευκολύνει τον ερωτώµενο.

β) Για τις ελεύθερες.

Συνήθως τα προτερήµατα των ερωτήσεων προεπιλεγµένων απαντήσεων αποτελούν τα

βασικά µειονεκτήµατα των ελευθέρων και αντίστροφα!
Βασικό πλεονέκτηµα των ερωτήσεων αυτών είναι η δυνατότητα καταγραφής µιας ολο-
κληρωµένης άποψης για το θέµα, Ταυτόχρονα επιτρέπουν στον ερωτώντα να σχηµατίσει µια
άποψη για το βαθµό επεξεργασίας και γνώσης του θέµατος από τον ερωτώµενο. ∆ίνουν ακόµη τη
δυνατότητα να αντιληφθούµε το ότι η ερώτηση δεν έγινε κατανοητή. Τέλος δεν είναι λίγες οι
φορές που οι απαντήσεις σε ελεύθερες ερωτήσεις εκπλήσσουν τον ερευνητή µε την ευρηµατικό-
τητά τους, την πρωτοτυπία τους, αλλά και µε την ιδιαίτερη οπτική των υπό συζήτηση θεµάτων
από κάποιους ερωτώµενους...

Το µεγαλύτερο µειονέκτηµα των ελεύθερων ερωτήσεων είναι ίσως η δυσκολία ταξινόµη-

σης των απαντήσεων από τον ερευνητή, µια και οι απαντήσεις καλύπτουν ένα τεράστιο φάσµα
ως προς το ύφος, τις ιδέες, τον προβληµατισµό, τη συστηµατικότητα κ.λ.π.
Τέλος, να σηµειώσουµε πως οι ελεύθερες ερωτήσεις πρέπει να αποφεύγονται όταν διατυ-
πώνονται σε άτοµα χαµηλού µορφωτικού επιπέδου, τα οποία, ενώ έχουν µια ιδιαίτερα σηµαντική
κοινωνική µόρφωση και σαφείς απόψεις, δεν είναι εξοικειωµένοι µε το γράψιµο.

Ε) Παραδείγµατα διατύπωσης ερωτήσεων

Ας υποθέσουµε πως συντάσσουµε ένα ερωτηµατολόγιο απευθυνόµενο στους σπουδα-

στές των Τ.Ε.Ι., µε τη βοήθεια του οποίου θα προσπαθήσουµε να διερευνήσουµε διάφορες πτυ-
χές της φοιτητικής ζωής. Συχνά, πριν από µία ερώτηση ή µία οµάδα ερωτήσεων διατυπώνο-
νται κάποιες γενικές παρατηρήσεις, χρήσιµες για τον ερωτώµενο….
 60

Παράδειγµα 1ο:

Ο τρόπος µε τον οποίο ο καθένας παρακολουθεί τα µαθήµατα και διαβάζει στο σπίτι εί-
ναι αρκετά προσωπικός. Πιστεύουµε όµως πως αξίζει τον κόπο να διερευνήσουµε τις συνήθειες
των σπουδαστών, πάνω σ’αυτό το σηµαντικότατο τοµέα.

Απαντήστε λοιπόν στις 10 παρακάτω ερωτήσεις συµπληρώνοντας ένα Χ στο τετράγωνο

που αντιπροσωπεύει την απάντηση που επιλέγετε.
Πάντα Πολύ συχνά Συχνά Σπάνια Ποτέ
Παρακολουθείτε τη διδασκαλία των θεωρητι-
κών µαθηµάτων;
Κρατάτε αναλυτικές σηµειώσεις κατά την πα-
ρακολούθηση της διδασκαλίας;
Παίρνετε σηµειώσεις άλλων
σπουδαστών;
∆ιαβάζετε κυρίως από σηµειώσεις
(δικές ή ξένες);
... ή από τις σηµειώσεις (βιβλία) που
διανέµονται από το Τ.Ε.Ι.;
Βρίσκετε τα βοηθήµατα που διανέµονται
απ’το Τ.Ε.Ι., κατανοητά;
Συµβουλεύεστε τα βιβλία που προτείνονται
σαν βιβλιογραφία απ’τους καθηγητές;
Αναζητάτε συχνά στη βιβλιοθήκη του Τ.Ε.Ι.
βιβλία που σας ενδιαφέρουν;
∆ιαβάζοντας, εκτός απ’τις λυµένες ασκήσεις,
επιχειρείτε να λύσετε και άλυτες;
Καταφεύγετε κάποιες φορές σε ιδιαίτερα
µαθήµατα, από καθηγητές εκτός Τ.Ε.Ι.;

Ο πιο πάνω πίνακας δίνει σε κάθε σπουδαστή να εκφράσει µε µία κλίµακα 5 βαθµίδων
την άποψή του (πρόκειται για µία ικανοποιητική κλίµακα). Ταυτόχρονα όµως ο ερευνητής µπο-
ρεί πολύ εύκολα να συστηµατοποιήσει τις απαντήσεις…

Παράδειγµα 2ο:

Το σώµα των καθηγητών αποτελεί την κυριότερη συνιστώσα της εκπαιδευτικής διαδικα-
σίας.Βέβαια πρόκειται για ανθρώπους από τους οποίους ο καθ’ένας έχει κάποια ιδιαίτερα χαρα-
κτηριστικά, θετικά ή και αρνητικά. Στον παρακάτω πίνακα σας παραθέτουµε µια σειρά από
ελαττώµατα που µπορεί κανείς να συναντήσει σε έναν εκπαιδευτικό, όταν εξασκεί το επάγγελµά
του. Στην πρώτη κολώνα των απαντήσεων, σας ζητούµε να γράψετε το πόσο συχνά παρατηρεί-
ται το εν λόγω ελάττωµα στους καθηγητές που γνωρίσατε, ενώ στη δεύτερη κολώνα θέλουµε να
δηλώσετε το πόσο σας ενοχλεί το εν λόγω ελάττωµα.
 61

Πόσο συχνά παρατηρείται... Πόσο σας ενοχλεί...

Μειονέκτηµα ... πάρα- πολύ αρκε- ελά- καθό- πάρα- πολύ αρκε- ελάχι- καθό-
πολύ τά χιστα λου πολύ τα στα λου
Μη γνωρίζων το αντικείµενο.
Μη µεταδοτικός όταν
διδάσκει.
Μη µεταδοτικός όταν
απαντά σε ερωτήσεις.
Απρόβλεπτος -
Απροσδόκητος
Απότοµος - εριστικός.
Αδιάφορος.
Αδικος.
Μη διαλεκτικός.
Είρων.
Υπεροπτικός.
Αθυρόστοµος.
Ασυνεπής.
∆ιανέµει ακατάλ-
ληλες σηµειώσεις.
Υπερβολικά δύσκολα τα θέµατά
του.

Ο πιο πάνω πίνακας περιέχει 28 διαφορετικές ερωτήσεις κλίµακας (µε πέντε βαθµίδες).
Είναι ιδιαίτερα συνοπτικός αλλά πρέπει να απευθύνεται σε άτοµα υψηλού µορφωτικού επιπέδου…

Στ) Επεξεργασία του ερωτηµατολογίου.

Παράδειγµα:

∆όθηκε σε 15 σπουδαστές ο
Βαθµός
Εκπαιδευτικό Χαρακτηριστικό διπλανός πίνακας µε 5 ερωτήµατα, µε
(1-5)
τα οποία ζητείται η αξιολόγηση ενός
Γνώση του αντικειµένου εκπαιδευτικού. Ο κάθε σπουδαστής
Μεταδοτικότητα βαθµολογεί τον εν λόγω καθηγητή,
Κατανοητός στις απαντήσεις του για κάθε µία από τις εκπαιδευτικές
∆ιαλεκτικότητα «αρετές» (µε 5 το άριστα).
Ποιότητα θεµάτων
 62

Το σύνολο των απαντήσεων τοποθετήθηκαν σε έναν πίνακα στο Excel, µε την πα-
ρακάτω µορφή. Στις τελευταίες µάλιστα σειρές του πίνακα υπολογίστηκαν οι µέσοι όροι
και οι τυπικές αποκλίσεις της βαθµολογίας της κάθε ερώτησης, µε τη βοήθεια των συναρ-
τήσεων SUM(περιοχής) και SUMSQ(περιοχής) η οποία αθροίζει τα τετράγωνα τψν κε-
λιών της περιοχής.

A B C D E F G
1 Αξιολόγηση της εκπ.προσφοράς ενός καθηγητή.
2
3 Α/Α σπ. Γνώστης Μεταδοτικός Κατανοητός ∆ιαλεκτικός Θέµατα
4 1 4 4 4 4 4
5 2 3 2 2 4 3
6 3 4 3 3 4 5
7 4 4 3 2 3 5
8 5 3 3 2 3 4
9 6 3 2 2 4 3
10 7 2 1 1 3 1
11 8 3 2 1 4 3
12 9 2 2 2 3 1
13 10 4 3 2 3 5
14 11 2 3 2 3 3
15 12 3 3 3 4 3
16 13 5 3 2 4 5
17 14 3 2 1 3 2
18 15 2 3 1 4 3
19 Μ.Ο. 3,13 2,60 2,00 3,53 3,33
20 σ= 0,884 0,712 0,816 0,499 1,300

όπου οι τύποι που χρησιµοποιήθηκαν είναι:

ν ν

∑ Xi ∑ Xi 2
Μ.Ο. = µ =
i =1
και σ=
i =1
− µ2
ν ν

Στη συνέχεια θέλουµε να υπολογίσουµε τη συχνότητα των απαντήσεων σε κάθε µία από
τις 5 ερωτήσεις. Τα διάφορα είδη καταµέτρησης γίνονται µε τη βοήθεια µιας οµάδας συναρτή-
σεων, των COUNT. Συγκεκριµένα, θα χρησιµοποιήσουµε τη συνάρτηση COUNTIF, η οποία
µετρά το πόσες φορές απαντάται σε µία περιοχή, η συγκεκριµένη τιµή ή το συγκεκριµένο κείµε-
νο. Η µορφή της:

COUNTIF(range;criteria)
 63

όπου στη θέση range τοποθετούνται τα όρια της περιοχής στο εσωτερικό της οποίας θα γίνει η
καταµέτρηση, ενώ στη θέση criteria τοποθετείται η συγκεκριµένη τιµή ή το κείµενο, τη συχνότη-
τα του οποίου καταµετρά η COUNTIF.

Για παράδειγµα η εντολή COUNTIF(B4:B18;3), µετρά τη συχνότητα της τιµής 3 στη στή-
λη που ξεκινά από το Β4 και τελειώνει στο Β18. Μάλιστα, στη θέση criteria µπορούµε να το-
ποθετήσουµε τις συντεταγµένες ενός κελιού, οπότε όλα αυτά µεταβάλλονται κατά το «σύρσιµο»
του κελιού που περιέχει την COUNTIF. Εποµένως εάν σύρουµε προς τα δεξιά ή προς τα κάτω
τον τύπο =COUNTIF(B4:B18;Α24), έχουµε στα διπλανά κελιά:

=COUNTIF(B4:B18;Α24) =COUNTIF(C4:C18;Β24)
=COUNTIF(B5:B19;Α25)

οπότε µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε το σύµβολο $, σύµφωνα µε τα όσα µάθαµε ως τώρα.

Στη συνέχεια (όπως φαίνεται στον επόµενο πίνακα) τοποθετούµε στη στήλη Α (από το 21
έως το 25) τις δυνατές τιµές της κάθε µιας απάντησης και ορίζουµε το κελί Β21, έτσι ώστε να
καταµετρώνται οι τιµές 0 στην στήλη Β (από το Β4 έως το Β18). Προσπαθούµε µάλιστα να το-
ποθετήσουµε τα $ στη συνάρτηση COUNTIF, έτσι ώστε σέρνοντας το κελί Β21 προς τα κάτω και
προς τα δεξιά, να υπολογισθούν οι συχνότητες για ολόκληρο τον πίνακα.
Όπως ήδη ειπώθηκε, όταν θέλουµε να σύρουµε µια πράξη σε δύο κατευθύνσεις, η σωστή
τοποθέτηση των $ µπορεί να γίνει µε τρόπο εύκολο και συστηµατικό, όσο δύσκολο και εάν είναι
το πρόβληµα που αντιµετωπίζουµε:

Γράφουµε σε ένα κοµµάτι χαρτί τις πράξεις που θέλουµε να γίνουν σε

τρία κελιά, στο κεντρικό (που θα συρθεί) στο διπλανό του και στο αµέσως
από κάτω του (εφόσον πρόκειται να σύρουµε δεξιά και κάτω). Η σύγκριση
των αριθµών των κελιών που παίρνουν µέρος στις πράξεις άνω και κάτω
δείχνει σε ποιες αριθµητικές συντεταγµένες θα τοποθετηθεί το $. Αντίστοι-
χα, η σύγκριση των γραµµάτων των κελιών που παίρνουν µέρος στις πράξεις
δεξιά και αριστερά δείχνει σε ποιες συντεταγµένες-γράµµατα θα τοποθετηθεί
το $.

Γράφουµε λοιπόν σε ένα χαρτί τους τύπους που πρέπει να λειτουργήσουν στα κελιά B22,
B23 και C22:

=COUNTIF(B4:B18;Α22) =COUNTIF(C4:C18;Α22)
=COUNTIF(B4:B18;Α23)

Η πάνω-κάτω σύγκριση δείχνει πως πρέπει να τοποθετηθούν $ µπροστά από τους αριθ-
µούς-συντεταγµένες 4 και 18. Η δεξιά-αριστερά σύγκριση δείχνει πως πρέπει να τοποθετηθούν $
µπροστά από το γράµµα-συντεταγµένη Α.
 64

Αµέσως µετά µετατρέπουµε την κάθε µία συχνότητα σε σχετική συχνότητα επί τοις εκατό
(διαιρούµε τη συχνότητα µε το πλήθος των απαντήσεων -εδώ 15- και πολλαπλασιάζουµε το πηλί-
κο επί εκατό. Και πάλι συµπληρώνουµε το κελί Β31 µε την κατάλληλη πράξη και σέρνουµε
προς τα δεξιά και προς τα κάτω.

A B C D E F G

20 Κατάταξη των απαντήσεων ανά βαθµό

21 Βαθµός Γνώστης Μεταδοτικός Κατανοητός ∆ιαλεκτικός Θέµατα
22 1 0 1 4 0 2
23 2 4 5 8 0 1
24 3 6 8 2 7 6
25 4 4 1 1 8 2
26 5 1 0 0 0 4
27 Σύνολο: 15 15 15 15 15
28
29
30 Ποσοστό της κάθε κατηγορίας:
31 Βαθµός Γνώστης Μεταδοτικός Κατανοητός ∆ιαλεκτικός Θέµατα
32 1 0,0 6,7 26,7 0,0 13,3
33 2 26,7 33,3 53,3 0,0 6,7
34 3 40,0 53,3 13,3 46,7 40,0
35 4 26,7 6,7 6,7 53,3 13,3
36 5 6,7 0,0 0,0 0,0 26,7
37 100 100 100 100 100

Παρατήρηση: Εάν θελήσουµε να µειώσουµε τα πολλά δεκαδικά στοιχεία των τιµών

του πίνακα των ποσοστών στο ένα (όπως στον πίνακα), πρέπει να επιλέξουµε την αντίστοιχη πε-
ριοχή και στη συνέχεια από τα πτυσσόµενα µενού τα:

Μορφή - Κελιών - Αριθµού,

οπότε διαλέγουµε το πλήθος των δεκαδικών ψηφίων.

Τελειώνουµε την βασική επεξεργασία των δεδοµένων κάνοντας τη γραφική παράσταση

των δεδοµένων του πίνακα των ποσοστών.

Υπενθύµιση: Εάν θέλουµε το γράφηµα να προκύψει αµέσως, σβήνουµε τη λέξη βαθµός

από το κελί Α31 και ξεκινούµε το µαύρισµα του πίνακα από το κενό αυτό κελί.
 65

Κατανοµή της βαθµολογίας

1 2 3 4 5

60

50
Ποσοστό (%)

40

30

20

10

0
Γνώστης Μεταδοτικός Κατανοητός ∆ιαλεκτικός Θέµατα

Ερωτήσεις
 66

2.6. Excel: Στατιστικής συνέχεια...

Eυθύγραµµη παλινδρόµηση και συσχέτιση.

Α) Το πρόβληµα:
∆εδοµένα
∆ίνονται οι δυάδες τιµών (Xi,Yi), οι
15
οποίες (τιµές) συνήθως είναι οι τιµές που
παίρνουν δύο τυχ.µεταβλητές στα ν άτοµα
(στοιχεία) ενός πληθυσµού. 10
Ψ

Αναζητούµε: 5
i) Την ευθεία που τα προσεγγίζει µε τον
καλύτερο δυνατό τρόπο.
ii) Ενα συντελεστή ο οποίος να καθορίζει 0
0 3 6 9 12
το πόσο καλά µπορούν να περιγραφούν τα εν X
λόγω σηµεία από µία ευθεία.

Β) Λύση του προβλήµατος.

Αποδεικνύεται πως οι συντε-
λεστές της ευθείας ελαχίστων τετρα- Η ευθεία ελαχ.τετραγώνων
γώνων (ψ=αχ+β), δίνονται από τις
15
σχέσεις:

10
(Σxi) (Σψi) - ν(Σxiψi) Ψ

α = ---------------------------
5
(Σxi)2 - ν(Σxi2)

0
και 0 3 6 9 12
Χ

1
β = ---- [ (Σψi) - α(Σxi) ]
ν

όπου:
Σxi = Χ1+Χ2+...+Χν Σψi = Ψ1+Ψ2+...+Ψν
Σxi2 = Χ12+Χ22+...+Χν2 Σψi2 = Ψ12+Ψ22+...+Ψν2
Σxiψi = Χ1Ψ1+Χ2Ψ2+...+ΧνΨν
 67

Τέλος, ο επόµενος τύπος ορίζει το συντελεστή συσχέτισης r, ο οποίος µαρτυρά το κατά

πόσο τα δεδοµένα συµφωνούν µε την ευθεία ελαχίστων τετραγώνων:

ν(Σxiψi) - (Σxi) (Σψi)

r = ---------------------------------------------------
[ ν(Σxi2) - (Σxi)2 ]*[ ν(Σψi2) - (Σψi)2 ]

Βασικές ιδιότητες του r:

i) r ∈ [-1,1]
ii) To r είναι αρνητικό όταν η ευθεία ελ.τετραγώνων είναι φθίνουσα, και θετικό όταν είναι
αύξουσα.
iii) Οσο η απόλυτη τιµή του r είναι κοντά στο 1, τόσο τα σηµεία (Χi,Ψi) προσεγγίζουν καλύ-
τερα την ευθεία, ενώ, όσο το |r| είναι κοντά στο 0, τόσο τα σηµεία είναι διασκορπισµένα στο επί-
πεδο Οχψ.

Γ) Υπολογισµοί µε το Excel.

Τα δεδοµένα των προηγούµενων γραφικών παραστάσεων,

X Y
δίνονται στον διπλανό πίνακα τιµών. Για να καταφέρουµε να
υπολογίσουµε τις παραµέτρους α και β της ευθείας ελ. τετραγώ-
νων και το συντ/στή συσχέτισης r, πρέπει αρχικά να υπολογίσουµε
1 1
2 4 τα αθροίσµατα που συναντούµε στους αντίστοιχους τύπους.
3 2
4 7 Είναι προφανές πως όλες οι πράξεις θα γίνουν µε το Excel.
5 7 Στο εργαστήριο αυτό θα προσπαθήσετε να ορίσετε τις πράξεις
6 6 έτσι ώστε να καταλήξετε στον επόµενο πίνακα, που περιέχει όλες
7 11 τις ποσότητες που χρειαζόµαστε:
8 10
9 8
10 15
11 13
12 13
 68

Χρησιµοποιώντας τα διπλανά
Χ Ψ Χ2 Ψ2 Χ*Ψ αθροίσµατα, υπολογίζουµε:

α = 1,1294
1 1 1 1 1
2 4 4 16 8 β = 0,7424
3 2 9 4 6
και
4 7 16 49 28
r = 0,9128
5 7 25 49 35
6 6 36 36 36
7 11 49 121 77
8 10 64 100 80 Εποµένως η εξίσωση της ευθεί-
9 8 81 64 72 ας ελ. τετραγώνων δίνεται από τη σχέ-
10 15 100 225 150 ση:
11 13 121 169 143
12 13 144 169 156 ψ = 1,1294*χ + 0,9128

και παρακολουθεί πολύ καλά τα σηµεί-

78 97 650 1003 792 α, µια και η τιµή του r είναι πολύ κοντά
στη µονάδα.

Είναι φανερό πως και οι τιµές των α, β και r, υπολογίζονται σε κάποιο κελί του Excel.
Αξίζει να παρατηρήσουµε πως εάν µεταβάλουµε κάποια από τις δοσµένες τιµές, αυτόµατα µε-
ταβάλλονται και οι τιµές των παραµέτρων, ενσωµατώνοντας την µεταβολή που επήλθε. Τέλος,
για να σχεδιάσουµε τα δεδοµένα µαζί µε την ευθεία (όπως βλέπετε στη δεύτερη γραφ. παράστα-
ση), πρέπει σε µία διπλανή στήλη να υπολογίσουµε την τιµή Ψi = αΧi+β που αντιστοιχεί σε
κάθε Χi των δεδοµένων µας. Τότε µπορούµε να σχεδιάσουµε και τις δύο καµπύλες (ευθεία και
δεδοµένα)(*).

(*)
Να θυµίσουµε πως για να επιλέξουµε ταυτόχρονα δύο µη γειτονικές περιοχές, επιστρατεύουµε
το πλήκτρο Ctrl.
 69

2.7. Excel: Στατιστικής συνέχεια...

Eκθετική και λογαριθµική παλινδρόµηση και συσχέτιση.

Ενα µεγάλο πλεονέκτηµα των τύπων της γραµµικής παλινδρόµησης είναι πως µπορούν να
χρησιµοποιηθούν (µε έναν µικρό µετασχηµατισµό) για να καλύψουν δεδοµένα που ταιριάζουν σε
άλλα δύο είδη καµπύλων: Την εκθετική και τη λογαριθµική.

Α) Εκθετική συσχέτιση:

Την χρησιµοποιούµε όταν η γραφική παράσταση των δεδοµένων µας πλησιάζει τις δύο
επόµενες:

Ψ Ψ

* * *
* * * * *
* * * *
* * * *
* * * * * * *
* * * * * * * *
* * *
x x
αχ+β
Σχ.Β.1. ∆εδοµένα που ακολουθούν την εκθετική καµπύλη ψ = e .

Στην περίπτωση αυτή προσπαθούµε να προσεγγίσουµε τα δεδοµένα µε την συνάρτηση:

ψ = eαx+β

Προσπαθούµε δηλαδή, όπως και στην περίπτωση της ευθύγραµµης συσχέτισης, να υπολο-
γίσουµε τις παραµέτρους α και β µε τέτοιο τρόπο, ώστε η εκθετική καµπύλη να προσεγγίζει όσο
το δυνατό καλύτερα τα δεδοµένα.

Λογαριθµώντας την πιο πάνω σχέση, έχουµε:

lnψ = ln(eαχ+β) = (αχ+β)*lne = αχ+β(*) ⇒

lnψ = αχ + β

(*)
Χρησιµοποιήθηκαν οι ιδιότητες των Νεπέρειων λογαρίθµων:
ln(ab) = lna + lnb , lnab = blna και lne = 1
 70

Η τελευταία σχέση λέει πως εάν στη θέση των τιµών της τυχαίας µεταβλητής ψ, πάρουµε
τους λογαρίθµους τους (πράγµα που σηµαίνει πως µεταφερόµαστε από το σύστηµα συντεταγµέ-
νων Οχ,ψ, στο σύστηµα Οχ,lnψ), τότε τα σηµεία των δεδοµένων µας διατάσσονται κατά το µήκος
µιας ευθείας, ενώ η εκθετική καµπύλη που τα προσέγγιζε, γίνεται ευθεία:

Ψ lnΨ

* *
* * * *
** * * *
* * * * * *
* * * *
*** * * **** * *
** **
x ** ** x

Σχ.Β.2. Η εκθετική καµπύλη "µετατρέπεται" σε ευθεία όταν λογαριθµούµε τον άξονα

των ψ. Προσοχή! Οι τιµές των ψ θα πρέπει να είναι όλες µεγαλύτερες του µηδενός,
έτσι ώστε να µπορούν να λογαριθµηθούν.

Συµπέρασµα: Οταν ο τρόπος µε τον οποίο είναι κατανεµηµένα τα σηµεία

των δεδοµένων στο επίπεδο Οχψ, µας θυµίζει τη µορφή µιας εκθετικής καµπύλης,
µπορούµε να λογαριθµήσουµε τις τιµές της δεύτερης τυχ. µεταβλητής (αυτής που
τοποθετείται στον άξονα των ψ) και να χρησιµοποιήσουµε αυτούσιους τους τύ-
πους της γραµµικής συσχέτισης.

Β) Λογαριθµική συσχέτιση.

Την χρησιµοποιούµε όταν η γραφική παράσταση των δεδοµένων µας πλησιάζει τις επόµε-
νες δύο:
 71

Ψ ** Ψ ***
* * * *
* * *
* * ** *
* * *
* * *
* * **
* * x * x
** **
* ** **

Σχ.Β.3. ∆εδοµένα που ακολουθούν την λογαριθµική καµπύλη:

ψ = αlnx + β.

Στην περίπτωση αυτή προσπαθούµε να προσεγγίσουµε τα δεδοµένα µε την συνάρτηση:

ψ = αlnx + β

Προσπαθούµε δηλαδή, όπως στην περίπτωση της ευθύγραµµης και της εκθετικής συσχέ-
τισης, να υπολογίσουµε τις παραµέτρους α και β µε τέτοιο τρόπο, ώστε η λογαριθµική καµπύλη
να προσεγγίζει όσο το δυνατό καλύτερα τα δεδοµένα.
Η τελευταία σχέση λέει πως εάν στη θέση των τιµών της τυχαίας µεταβλητής Χ πάρουµε
τους λογαρίθµους τους (πράγµα που σηµαίνει πως µεταφερόµαστε από το σύστηµα συντεταγµέ-
νων Οχ,ψ, στο σύστηµα Οlnχ,ψ), τότε τα σηµεία των δεδοµένων µας διατάσσονται κατά το µήκος
µιας ευθείας, ενώ η λογαριθµική καµπύλη που τα προσέγγιζε, γίνεται ευθεία:

Ψ *** Ψ ***
* * * ***
** * * **
* * **
* *
** **
* x * lnx
** **
** **

Σχ.Β.4. Η λογαριθµική καµπύλη "µετατρέπεται" σε ευθεία όταν λογαριθµούµε τον

άξονα των χ. Προσοχή! Οι τιµές Χi θα πρέπει να είναι όλες µεγαλύτερες του µηδενός,
έτσι ώστε να µπορούν να λογαριθµηθούν.
 72

Συµπέρασµα: Οταν η διάταξη των σηµείων των δεδοµένων στο επίπεδο Οχψ θυµίζει τη
λογαριθµική καµπύλη, µπορούµε να λογαριθµήσουµε τις τιµές της πρώτης τυχ.µεταβλητής (αυτής
που τοποθετείται στον άξονα των χ) και να χρησιµοποιήσουµε αυτούσιους τους τύπους της γραµ-
µικής συσχέτισης.

Γ) Παράδειγµα:

Στο διπλανό σχήµα εµφανίζεται ο πλη-

Πληθωρισµός της ∆ραχµής
θωρισµός της δραχµής τα τελευταία 7 χρόνια. 25
Η καµπύλη µε την οποία µπορούν να προσεγ-
20
γισθούν τα δεδοµένα είναι η ευθεία. Οµως,
αξίζει να παρατηρήσουµε ένα βασικό της 15

Πληθ.
µειονέκτηµα: Εάν την προεκτείνουµε, προ- 10
σπαθώντας να κάνουµε µία πρόβλεψη για την
5
πορεία του πληθωρισµού, σύντοµα η ευθεία
θα δώσει αρνητικές τιµές, κάτι που δεν µας 0
1988 1990 1992 1994 1996 1998
αρέσει...
Έτος

Ετσι αποφασίζουµε να προσεγγίσουµε τα δεδοµένα µας µε την εκθετική καµπύλη. ∆η-

µιουργούµε λοιπόν τον επόµενο πίνακα (στον οποίο για ευκολία στις πράξεις αντικαταστήσαµε τις
χρονολογίες µε συµβατικούς αριθµούς, 1, 2, κ.λ.π.. Εάν µάλιστα διαλέξουµε τις συµβολικές ονο-
µασίες των ετών µε τέτοιο τρόπο ούτως ώστε το άθροισµά τους να είναι µηδέν (-3, -2, -1, 0, 1, 2
και 3), τότε οι τύποι των παραµέτρων α, β και r απλοποιούνται ιδιαίτερα.

Στο διπλανό πίνακα

εµφανίζονται όλες οι ποσό-
Ετος Χ Πληθωρ. Ln(Π) X2 Ln2(Π) X*Ln(Π)
τητες που απαιτούνται για
τον υπολογισµό των παρα-
1990 1 19 2,944 1 8,670 2,944
µέτρων α, β και r.
1991 2 21 3,045 4 9,269 6,089 Προφανώς στους
1992 3 16 2,773 9 7,687 8,318 γνωστούς τύπους αντικαθί-
1993 4 14 2,639 16 6,965 10,556 στανται οι ποσότητες:
1994 5 12 2,485 25 6,175 12,425
1995 6 10 2,303 36 5,302 13,816 Σ(ψi) µε την Σ(Lnψi)
1996 7 8,5 2,140 49 4,580 14,980 Σ(ψi2) µε την Σ(Ln2ψi)

και
28 18,328 140 48,647 69,128
Σ(xiψi) µε την Σ(xiLnψi)
 73

Με τον τρόπο αυτό υπολογίζουµε τις τιµές:

α = -0,1495
β = 3,2161
και r = -0,9746

∆ηλαδή υπολογίσαµε την ευθεία:

Lnψ = αχ + β = -0,1495χ + 3,2161

στο επίπεδο Οχ,Lnψ. Η ευθεία αυτή µετασχηµατίζεται σε εκθετική καµπύλη στο επίπεδο Οχψ:

ψ = eαχ+β = e-0,1495χ + 3,2161

Και τα δύο είδη καµπύλων εµφανίζονται στις επόµενες γραφικές παραστάσεις:

Πληθωρισµός της δραχµής

Τελειώνοντας θα θελή-
σουµε να κάνουµε µία πρόβλεψη
για τον πληθωρισµό της δραχµής
3
το έτος 2000. Σύµφωνα µε τη-
συµβατική αρίθµηση που υιοθετή-
Ln(Πληθ.)

σαµε, το 2001 αντιστοιχεί στο 11.

2 Εχουµε λοιπόν:

ψ = [ e-0,1495χ + 3,2161 ]x=11 =

1
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
= 4,817
Ετος

Πληθωρισµός της δραχµής

30

20
Πληθωρ.

10

0
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Έτος

Γραφ.Παράσταση: Η εκθετική καµπύλη προσαρµοσµένη

στα δεδοµένα του πληθωρισµού της δραχµής.
 74

2.8. Πίνακες διπλής εισόδου.

Στις προηγούµενες παραγράφους αντιµετωπίσαµε το πρόβληµα των διµεταβλητών πλη-

θυσµών, των πληθυσµών δηλαδή στους οποίους καταµετρώνται ταυτόχρονα δύο τυχαίες µετα-
βλητές, η Χ και η Υ. Τότε τα στατιστικά δεδοµένα συνοψίζονται σε ν διατεταγµένες δυάδες
(όπου ν το πλήθος των στοιχείων του πληθυσµού), τις εξής:
(Χi , Yi) , i=1,2,…,ν

Η προσπάθεια για συνοπτική παρουσίαση των δεδοµένων, γίνεται µε τη βοήθεια Στατι-

στικών πινάκων, στους οποίους εµφανίζονται ταυτόχρονα οι δύο τυχ.µεταβλητές, και ονοµάζο-
νται πίνακες διπλής εισόδου.
Στους πίνακες αυτούς οι µετρήσεις της κάθε τυχαίας µεταβλητής εµφανίζονται µε τη βοή-
θεια κλάσεων, εκτός κι'αν είναι λιγοστές οι τιµές που µπορούν να πάρουν οι τυχ.µεταβλητές. Η
µορφή των πινάκων αυτών είναι η παρακάτω:

Ψ
Ψ1 Ψ2 Ψ3 ... Ψκ-1 Ψκ Σύνολο
Χ

Χ1 f1,1 f1,2 f1,3 ... f1,κ-1 f1,κ Σf1,j

Χ2 f2,1 f2,2 f2,3 ... f2,κ-1 f2,κ Σf2,j
Χ3 f3,1 f3,2 f3,3 ... f3,κ-1 f3,κ Σf3,j
... ... ... ... ... ... ... ...
Χλ-1 fλ-1,1 fλ-1,2 fλ-1,3 ... fλ-1,κ-1 fλ-1,κ Σfλ-1,j
Χλ fλ,1 fλ,2 fλ,3 ... fλ,κ-1 fλ,κ Σfλ,j

Σύνολο Σfi,1 Σfi,2 Σfi,3 ... Σfi,κ-1 Σfi,κ ΣΣfi,j=ν

Πίνακας Γ.1: Η γενική µορφή ενός πίνακα διπλής εισόδου.

Κατά την εξήγηση του πιο πάνω πίνακα πρέπει να ξεχωρίσουµε την περίπτωση κατά την
οποία οι τυχ.µεταβλητές Χi και Ψi δίνονται σε κλάσεις. Τότε οι µεν τιµές των Χ κατανέµονται σε
λ κλάσεις, ενώ αυτές των Ψ σε κ κλάσεις. Αντίθετα, όταν τα δεδοµένα δίνονται σε αναλυτικές
τιµές, τότε το πλήθος όλων των διαφορετικών τιµών του Χ είναι ίσο µε το πλήθος των τιµών του
Ψ, οπότε ισχύει η ισότητα κ=λ (=ν).

Με την έκφραση fi,j συµβολίζουµε το πλήθος των στοιχείων του πληθυσµού, των οποίων
η µέτρηση Χ είναι ίση µε το Χi (ή ανήκει στην Χi κλάση), ενώ ταυτόχρονα η µέτρηση Ψ είναι ίση
µε το Ψj (ή ανήκει στην Ψj κλάση).
 75

Αξίζει να παρατηρήσουµε πως στην κάτω γραµµή γράφονται τα αθροίσµατα των συχνο-
τήτων της κάθε στήλης. Ισχύει για παράδειγµα η σχέση:

λ
Σfi,3 = Σ fi,3 = f1,3 + f2,3 + f3,3 + ... + fλ,3
i=1
η οποία δίνει το άθροισµα της τρίτης στήλης. Πρόκειται δηλαδή για το πλήθος των στοιχείων του
πληθυσµού, των οποίων η τιµή της τυχ.µεταβλητής Ψ είναι ίση µε Ψ3, ανεξαρτήτα από την τιµή
της τυχ.µεταβλητής Χ. Είναι εποµένως η "γενική" συχνότητα της τιµής Ψ3.

Οµοια, στην τελευταία στήλη εµφανίζονται τα µερικά αθροίσµατα της κάθε σειράς. Ισχύει
και εδώ (για παράδειγµα) η σχέση:
κ
Σ f3,j = Σ f3,j = f3,1 + f3,2 + f3,3 + ... + f3,κ
j=1
η οποία δίνει το άθροισµα της τρίτης γραµµής. Πρόκειται δηλαδή για το πλήθος των στοιχείων
του πληθυσµού, των οποίων η τιµή της τυχ.µεταβλητής Χ είναι ίση µε Χ3, ανεξαρτήτα από την
τιµή της τυχ.µεταβλητής Ψ. Είναι εποµένως η "γενική" συχνότητα της τιµής Χ3.
Τέλος στο τελευταίο (άκρο δεξιό) τετράγωνο της κάτω γραµµής υπάρχει το άθροισµα
όλων των µερικών αθροισµάτων. Η τιµή είναι ακριβώς η ίδια, είτε προσθέσουµε τα µερικά α-
θροίσµατα της τελευταίας στήλης, ή αυτά της τελευταίας γραµµής. Ισχύει τώρα η σχέση:

λ κ κ κ κ
Σςfi,j = Σ Σ fi,j = Σ f1,j + Σ f2,j + ... + Σ fλ,j = ν
i=1 j=1 j=1 j=1 j=1

η οποία δίνει τελικά το συνολικό πλήθος των (διπλών -(Χi,Yi)-) µετρήσεων που συµπεριλαµβά-
νονται στον πίνακα διπλής εισόδου.

Παράδειγµα Γ.1.

Ο επόµενος πίνακας δίνει τους βαθµούς στο µάθηµα των Αρχαίων Ελληνικών (Χi) και
στο µάθηµα της Αλγεβρας (Ψi) 24 µαθητών της Β'Λυκείου ενός Λυκείου της Θεσσαλονίκης.

Xi 11 11 12 12 12 13 13 13 13 14 14 15
Ψi 10 14 13 13 17 14 16 16 17 18 19 10

Xi 15 15 16 16 16 16 17 17 17 17 18 19
Ψi 16 19 12 12 13 14 13 14 18 19 15 18

Πινακας Γ.2. Η βαθµολογία στα Αρχαία Ελληνικά (Χi) και

στην Αλγεβρα (Ψi), 24 µαθητών της Β'Λυκείου.
 76

Ο προηγούµενος πίνακας δεδοµένων γίνεται ο επόµενος πίνακας διπλής εισόδου. Αξίζει

να παρατηρήσουµε πως ένας πίνακας διπλής εισόδου έχει κάτι από την παραστατικότητα µιας
γραφικής παράστασης.

Συνήθως, οριζόντια τοποθετείται ο άξονας των Ψ ενώ στον κατακόρυφο άξονα, όπου έ-
χουµε τις τιµές των Χ, οι τιµές αυτές αυξάνουν από πάνω προς τα κάτω.

Ψ
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Σύνολο
Χ

11 1 1 2
12 2 1 3
13 1 2 1 4
14 1 1 2
15 1 1 1 3
16 2 1 1 4
17 1 1 1 1 4
18 1 1
19 1 1

Σύνολο 2 0 2 4 4 1 3 2 3 3 24

Πίνακας Γ.3. Η βαθµολογία των 24 µαθητών στα Αρχαία και στην Αλγεβρα σε πίνακα διπλής
εισόδου.

Στο παράδειγµα αυτό, στους άξονες Χ και Ψ τοποθετούνται οι καταµετρηµένες τιµές, οι

οποίες όµως θα µπορούσαν να θεωρηθούν και κλάσεις. Αυτό συµβαίνει διότι οι τιµές που µπο-
ρούν να πάρουν οι τυχ. µεταβλητές Χ και Ψ είναι ακέραιες, µε αποτέλεσµα τη συχνή επανάληψή
τους. Θα µπορούσαµε όµως να πούµε πως συνήθως χρησιµοποιούµε πίνακες διπλής εισόδου
όταν οι τιµές των τ.µ. Χ και Ψ είναι κατανεµηµένες σε κλάσεις.

Τα προηγούµενα δεδοµένα τα τοποθετούµε σε ορθογώνιο σύστηµα συντεταγµένων, οπότε

έχουµε την παρακάτω γραφική παράσταση. Αξίζει να παρατηρήσουµε την διαφορετική αίσθηση
που µας δίνει αυτή σε σχέση µε τον πίνακα διπλής εισόδου, όπου, όπως τονίστηκε ήδη, ο άξονας
των Χ αυξάνεται προς τα κάτω. Όµως, περιστρέφοντας τον πίνακα διπλής εισόδου κατά 90 µοί-
ρες (θετική φορά - αντίθετα από τους δείκτες του ρολογιού), τότε έχουµε ταύτιση των αξόνων.
 77

1 1 1
18 1 1 1
1 1
16 2 1
1
14 1 1 1 1
2 1 1
12 2

10 1 1

11 12 13 14 15 16 17 18 19 Χ

Σχ.Γ.5: Γραφική παράσταση της βαθµολογίας 24 µαθητών, στα µαθήµατα

Αρχαία (Χ) και Αλγεβρα (Ψ). Με (1) συµβολίζουµε την ύπαρξη ενός
µαθητή µε τη συγκεκριµένη δυάδα τιµών, ενώ µε (2) συµβολίζουµε
την ύπαρξη 2 µαθητών στο εν λόγω σηµείο.

2.9. Πίνακες διπλής εισόδου που προκύπτουν

από ερωτηµατολόγιο.

Θα επιστρέψουµε στο παράδειγµα του ερωτηµατολογίου, όπου ζητούσαµε από 15 σπου-

δαστές να βαθµολογήσουν τον καθηγητή τους ως προς τα παρακάτω προσόντα:

1. γνώστης του αντικειµένου του,

2. µεταδοτικός κατά την διδασκαλία,
3. κατανοητός όταν απαντά σε ερωτήσεις,
4. διαλεκτικός,
5. τα θέµατά του να είναι αντίστοιχα αυτού που πρόσφερε στην αίθουσα.

Από το σύνολο των απαντήσεων που υπάρχουν στον πίνακα της παραγράφου εκείνης
επιλέγουµε µία δυάδα, για παράδειγµα τη βαθµολογία που επέτυχε ως προς τα δύο πρώτα προσό-
ντα (Γνώστης και Μεταδοτικός). Τα δεδοµένα αυτά τα αντιγράφουµε σε κάποιο άλλο σηµείο
του φύλλου εργασίας ή σε κάποιο άλλο φύλλο. Στη συνέχεια µαυρίζουµε τις στήλες µε τα δεδο-
µένα και στη συνέχεια ζητούµε την κατάταξή τους κατ’αύξουσα τιµή µε τη βοήθεια του αντί-
στοιχου κουµπιού από τη βασική γραµµή εργαλείων.
Πρόκειται για το κουµπιά: Α και Ζ
µε τα οποία κατατάσσουµε µία ή Ζ Α
 78

περισσότερες στήλες κατ’αύξουσα (ή κατά φθίνουσα) σειρά. Τα κουµπιά αυτά τα χρησιµο-

ποιούµε συνήθως µε τους εξής δύο τρόπους:
• Μαυρίζουµε µία µόνο στήλη και ζητούµε κατάταξη. Η κατάταξη αυτή συµβαίνει µόνο
στην εν λόγω στήλη αφήνοντας ανεπηρέαστες τις υπόλοιπες.
• Μαυρίζουµε δύο ή περισσότερες στήλες (ουσιαστικά έναν πίνακα) και ζητούµε κατάταξη.
Τώρα αναδιατάσσονται οι γραµµές του πίνακα για να ακολουθήσουν την κατάταξη της
στήλης από την οποία ξεκινήσαµε το µαύρισµα (περιέχει το ενεργό κελί).

A B C A B C
39 Στο παράδειγ- 39
40 Γνώστης Μεταδοτ. µα µαυρίζουµε τις 40 Γνώστης Μεταδοτ.
41 4 4 δύο στήλες, ξεκι- 41 2 1
42 3 2 νώντας από τη 2η. 42 2 2
43 4 3 Έτσι κατατάσ- 43 2 3
44 4 3 σεται η 2η σειρά, 44 3 2
45 3 3 ενώ τα στοιχεία 45 3 2
46 3 2 της 1ης ‘παρακο- 46 3 2
47 2 1 λουθούν‘ τις µετα- 47 3 2
48 3 2 βολές αυτές. 48 3 3
49 2 2 Στη συνέχεια 49 3 3
50 4 3 µαυρίζουµε πρώτα 50 4 3
51 2 3 την 1η στήλη και 51 4 3
52 3 3 επανακατατάσσου- 52 4 3
53 5 3 µε. Το αποτέλε- 53 4 4
54 3 2 σµα φαίνεται στο 54 5 3
55 5 3 δεξιό πίνακα... 55 5 3

Από τον πιο πάνω πίνακα κατάταξης των δεδοµένων δηµιουργούµε τον επόµενο πίνακα
διπλής εισόδου:

Ψ 0 1 2 3 4 5 Σύνολο
Χ
0 0
1 0
2 1 1 1 3
3 4 2 6
4 3 1 4
5 2 2
.

Σύνολο 0 1 5 8 1 0 15
.

Πίνακας Γ.3. Η βαθµολογία των 24 µαθητών στα Αρχαία και στην Αλγεβρα
 79

σε πίνακα διπλής εισόδου.

2.10. Συσχέτιση ανάµεσα σε µεγέθη που δίνονται µε

πίνακα διπλής εισόδου.

Εξετάζουµε τώρα την περίπτωση κατά την οποία τα στατιστικά δεδοµένα των τυχαίων
µεταβλητών Χi και Yi έχουν καταταγεί σε κλάσεις και εµφανίζονται σε έναν πίνακα διπλής ει-
σόδου. Η µεθοδολογία που ακολουθείται για τον υπολογισµό της ευθείας ελαχίστων τετραγώ-
νων και του συντελεστή συσχέτισης, είναι παρόµοια µ’αυτήν που αναπτύχθηκε στην προηγούµε-
νη παράγραφο. Η λογική µε την οποία προκύπτουν οι τύποι, θυµίζει έντονα τους τύπους για την
µέση τιµή και την τυπική απόκλιση, όταν είχαµε τα δεδοµένα σε κλάσεις.
Έστω λοιπόν πως θέλουµε να υπολογίσουµε την ευθεία ελαχίστων τετραγώνων και το
συντελεστή συσχέτισης που συνδέουν τις τυχαίες µεταβλητές Χi και Yi, οι τιµές των οποίων
δίνονται µε τον παρακάτω πίνακα:

Ψ Ψ1 Ψ2 ... Ψκ-1 Ψκ Σύνολο

Χ

Χ1 f1,1 f1,2 ... f1,κ-1 f1,κ Σf1,j

... ... ... ... ... ... ...
Χλ fλ,1 fλ,2 ... fλ,κ-1 fλ,κ Σfλ,j

Σύνολο Σfi,1 Σfi,2 ... Σfi,κ-1 Σfi,κ Σfi,j=ν

Για να γραφούν οι τύποι της ευθύγραµµης παλινδρόµησης και συσχέτισης, πρέπει να υ-

πολογισθούν τα αθροίσµατα που εµφανίζονται στους τύπους των αναλυτικών δεδοµένων. Πα-
ρατηρώντας προσεκτικά τον πίνακα διπλής εισόδου καταλήγουµε στις παρακάτω αντιστοιχίες:

ν λ κ κ κ κ
Σxi Σ ( Σfi,j ) xi = (Σf1,j) x1 + (Σf2,j) x2 +...+ (Σfλ,j) xλ
i=1 i=1 j=1 j=1 j=1 j=1

ν λ κ κ κ κ
Σ xi2 Σ ( Σfi,j ) xi = (Σf1,j) x1 + (Σf2,j) x2 +...+ (Σfλ,j) xλ2
2 2 2

i=1 i=1 j=1 j=1 j=1 j=1

ν κ λ λ λ λ
Σψi Σ ( Σfi,j ) ψj = (Σfi,1) ψ1 + (Σfi,2) ψ2 +...+ (Σfi,λ) ψκ
 80

i=1 j=1 i=1 i=1 i=1 i=1

ν κ λ λ λ λ
Σ ψi2 Σ ( Σfi,j ) ψi = (Σfi,1) ψ1 + (Σfi,2) ψ2 +...+ (Σfi,λ) ψκ2
2 2 2

i=1 j=1 i=1 i=1 i=1 i=1

ν λ κ
Σxiψi Σ ( Σ (fi,j xiψj))= f1,1 x1ψ1 + f1,2 x1ψ2 +...+ f1,κ x1ψκ +
i=1 i=1 j=1
+ f2,1 x2ψ1 + f2,2 x2ψ2 +...+ f2,κ x2ψκ +
........................
+ fλ,1 xλψ1 + fλ,2 xλψ2 +...+ fλ,κ xλψκ

Πιστεύουµε πως θα πρέπει να µελετήσετε µε προσοχή τις πιο πάνω αντιστοιχίες, και ι-
διαίτερα τις αναλύσεις των αθροισµάτων. Εµείς εδώ θα παρατηρήσουµε (υπενθυµίσουµε) πως:
όλα τα αθροίσµατα της µορφής: Σfi,j, εµφανίζονται στο δεξί
και στο κάτω περιθώριο του πίνακα διπλής εισόδου.

Αντικαθιστώντας τα αντίστοιχα αθροίσµατα στους τύπους των παραµέτρων α και β της

ευθείας ελαχίστων τετραγώνων (ψ=αx+β), φθάνουµε στους επόµενους τύπους, οι οποίοι όµως
δεν είναι και τόσο χρήσιµοι, µια και φαίνονται ιδιαίτερα περίπλοκοι. Συχνά είναι προτιµότερο
να εφαρµόζουµε τους τύπους των παραγράφων Γ.1.6 και Γ.2.2, αντιστοιχίζοντας στα απλά α-
θροίσµατα τα κατάλληλα σύνθετα που δίνονται στον πίνακα διπλής εισόδου. Για το λόγο αυτό
δεν αναφέρεται ο αντίστοιχος τύπος για το συντελεστή συσχέτισης, η εµφάνιση του οποίου πανι-
κοβάλλει, µάλλον αδικαιολόγητα...

κ κ κ λ λ κ
Σ( Σfi,j )xi * Σ( Σfi,j ) ψj - ν*Σ( Σ (fi,j xiψj))
i=1 j=1 j=1 i=1 i=1 j=1
α = ---------------------------------------------------------
λ κ λ κ
[ Σ( Σfi,j )xi ] - ν* Σ ( Σfi,j ) xi2
2

i=1 j=1 i=1 j=1

λ κ λ κ λ κ κ λ
2
Σ( Σfi,j )xi * Σ( Σ (fi,j xiψj)) - Σ ( Σfi,j ) xi * Σ( Σfi,j )ψj
i=1 j=1 i=1 j=1 i=1 j=1 j=1 i=1
β = -------------------------------------------------------------------------- =
λ κ λ κ
[ Σ( Σfi,j )xi ] - ν* Σ ( Σfi,j ) xi2
2

i=1 j=1 i=1 j=1

1 κ λ λ κ
 81

= --- Σ( Σfi,j )ψj - α*Σ( Σfi,j )xi

ν j=1 i=1 i=1 j=1

Γ.2.6. Παράδειγµα.

Y
Μετρήσαµε τα ύψη και 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 Σfi,j
τα βάρη 150 νέων γυναικών, X j
και τις µετρήσεις (κατά κλά-
σεις) τις τοποθετήσαµε στο 155 1 3 1 5
διπλανό πίνακα διπλής εισόδου. 160 10 17 12 5 1 45
i) Nα δηµιουργήσετε δύο 165 12 20 28 8 2 70
πίνακες, µε τις συχνότητες 170 2 6 7 4 1 20
που αντιστοιχούν στο ύψος των 175 3 3 1 7
150 γυναικών (ανεξαρ- 180 1 1 2
185 1 1
τήτως του βάρους τους), και
στο βάρος τους (ανεξαρτή-τως Σfi,j 1 13 30 34 39 19 10 2 1 1 150
του ύψους). i

ii) Nα υπολογισθεί η εξίσωση της εθεία ελαχίστων τετραγώνων και ο συντελεστής γραµµι-
κής συσχέτισης.

Χi fi Yi fi
Λύση:

(i) Οι δύο πίνακες συχνοτήτων στην πραγµατικότητα υ- 155 5 45 1

πάρχουν ήδη στον πίνακα διπλής εισόδου(στο δεξί και στο 160 45 50 13
κάτω περιθώριο. Έτσι, η συχνότητα της κλασης Χ3=165 Kg 165 70 55 30
είναι 70, πράγµα που σηµαίνει πως οι 70 από τις 150 γυναίκες 170 20 60 34
έχουν ύψος 165 cm, ανεξάρτητα από το τί βάρος έχει η καθε 175 7 65 39
µία απ’αυτές. 180 2 70 19
185 1 75 10
(ii) Παρ’όλον ότι η χρήση µετασχηµατισµών διευκολύνει 80 2
τις αριθµητικές πράξεις, εδώ θα τους αποφύγουµε, µια και ο 85 1
κύριος στόχος της παρα γράφου είναι η πα- 90 1
λινδρόµηση και η συσχέτιση σε δεδοµένα ενός πίνακα
διπλής εισόδου.

Έχουµε λοιπόν:

Σ(f*x) = 155*5 +160*45 +165*70 +170*20 +175*7 +180*2 +185 =

 82

= 24695

Σ(f*x2) = 1552*5 +1602*45 +1652*70 +1702*20 +1752*7 +1802*2 +1852 =

= 4069275

Σ(f*ψ) = 45 +50*13 +55*30 +60*34 + 65*39 +70*19 +75*10 +80*2 +

+ 85 + 90 = 9335

Σ(f*ψ2) = 452 +502*13 +552*30 +602*34 + 652*39 +702*19 +752*10 +

+ 802*2 + 852 + 902 = 589925

Σ(f*x*ψ) = 155*45*1 +155*50*3 +155*55*1 +

+160*50*10 +160*55*17 +160*60*12 +160*65*5 +160*70 +
+165*55*12 +165*60*20 +165*65*28 +165*70*8 +165*75*2 +
+170*60*2 +170*65*6 +170*70*7 +170*75*4 +170*80 +
+175*70*3 +175*75*3 +175*80 +
+180*75 +180*85 + 185*90 = 1541275

Aντικαθιστώντας στους τύπους της ευθείας ελαχίστων τετραγώνων και του συντελεστή
συσχέτισης έχουµε:

(Σfx)*(Σfψ) - ν*Σ(fχ*ψ) 24695*9335 - 150*1541275

α = -------------------------------- = ------------------------------------- =
[Σfχ]2 - ν*Σ(fχ2) 246952 - 150*4069275

= (-663425)/(-528225) = 1.21

1 9335 - 1.21*24695
β = --- (Σfψ) - α(Σfχ) = ------------------------- = -136.97
ν 150

ν(Σfχψ) - (Σfχ)(Σfψ)
rxψ = --------------------------------------------------- =
[ν(Σfχ2) - (Σfχ)2]*[ν(Σfψ2) - (Σfψ)2]

150*1541275 - 24695*9335
= ---------------------------------------------------------------- =
(150*4069275 - 246952)(150*589925 - 93352)
 83

= (663425)/(859184.9) = 0.772

90 1
1
80 1 1
2 4 3 1
70 1 8 7 3
5 28 6
60 12 20 2
1 17 12
50 3 10
1
x
. 160 . 170 . 180 . 190

Ο συντελεστής συσχέτισης (r=0.772), αλλά και η γραφική παράσταση, δηλώνουν την

ύπαρξη µιας γνωστής (θετικής) συσχέτισης, ανάµεσα στο ύψος και το βάρος των ανθρώπων,
σύµφωνα µε την οποία οι ψηλότεροι άνθρωποι είναι και βαρύτεροι...