Алкани

Јаглеводороди кај кои сите врски мегу С атомте се единечни.

-  врски
- ѕр3 хибридизација
- заситени јаглеводориди= не може да содржат повеќе Н атоми од она што веќе
имаат во молекулата
Хомологија е појава при која соединенија од иста група се разликуваат во својот состав за
една или повеќе метиленски групи.
1. Номенклатура на алкани
Општа молекулска формула: Cn+H2n+2
CH4-метан C5H12-пентан C9H20-нонан
C2H6-етан C6H14-хексан C10H22-декан
C3H8-пропан C7H16-хептан C11H24-ундекан
C4H10-бутан C8H18- октан C12H26-додекан
претставка- место и идентитет на група што се разгранува од основна низа
+ основа- најдолга јаглеродна низа
+ ан- наставка за алкани

Номенклатура на алкан
А) Номенклатура на изомери на алкани
* се наоѓа најдолга низа и се нумерира
* разгранување да се падне на најмал можен број на С атом во низата
* се запишува бројот на С атомот каде е разгранувањето
* радикал кој е на разградувањето (метил, етил, пропил, бутил: се брои С атоми на
радикал и се запишува основа со –ил: СnНn+1)
* доколку има две разгранувања се пишуваат и двете бројки (или два пати истата бројка
доколку се на истиот) на С атомот каде што се разгранувањата и се запишува еден
радикал по соодветниот број и друг по другиот, а доколку се исти радикалите, пред
радикалот се пишува ди- (пр. 3,4- диметил хексан, 3-етил, 4-метил хексан)
* радикалите се пишуваат по азбучен ред, без разлика на распоредот на броевите на
разгранување
 2. Изомерија на алкани
А) Изомерија на низа
- започнува од бутан C4H10
CH3- CH2- CH2- CH3 CH3- CH2- CH3 iбутан (изобутан, 2-метил пропан)
CH3
- пропан C5H12
CH3- CH2- CH2- CH2- CH3
CH3
CH3- C- CH3 nпентан (неопентан, 2,2- диметил пропан)
CH3
CH3- CH- CH2- CH3 iпентан (2-метил бутан)
CH3

Б) Конформациона (за премин од една во друга е потребно многу енергија)

- засенета (еклипсна)
 Н атоми на С атоми се еден зад друг, највисока енергија затоа што има најмногу
одбивање, најнестабилна, етанот најретко се наоѓа во неа.
- ѕвездеста (скалеста)
 Н атоми се најдалеку еден од друг, најниска енергија, најстабилна.
- коса конформација
 Н атоми се помеѓу засенета и ѕвездеста конформација.
В) Оптичка
- кај посложени алкани
C2H5 C2H5
D: CH3- C*- H H- C*- CH3 :L
C3H7 C3H7
3. Наоѓање и добивање на алкани
- Многу застапени во нафта и земен гас
А) Хидрогенизација (адиција на Н) на незаситени јаглеводороди (најчесто алкени)
Н2
С=С > С С
катализатор, загревање

CH2=CH- CH3 + Н2 > CH3-CH2- CH3

Загревање

Б) Вурцова синтеза – реакција меѓу алкил халогенид (RX: радикал на алкан и F, Cl,
Br, I) и натриум

В) Грињаров реагенс – алкил магнезиум халегонид (RMgX: радикал на алкан,

магнезиум и F, Cl, Br, I) и вода, кои хидрогенизираат на алкан и магнезиум
хидроксид халогенид

4.Физички својства
- Речиси правилно се менуваат со раст на број на С атоми
- Агрегатна состојба (до бутан гасовита, пентан-додекан течна, тридекан+ цврста)
- Густина (главно полесни од вода: лебдат во неа)
- Без боја, слаб мирис
- Растворливост (неполарни се, па се раствораат само во неполарни растворувачи;
не и во вода)
- Температура на топење (со зголемување на бр на С атоми се зголемува и таа)
- Температура на вриење (-||-)
5. Хемиски реакции
- Алкани се слабо реактивни
А) Реакција на супституција со слободни радикали
 Под дејство на UV светлина алканите реагираат со Cl и се добива смеса од
хлороалкани, продуктите од едната реакција се реактанти во следната, се
додека сите Н атоми не се заменат со хлор

Б) Реакција на елиминација на Н
 При високи температура, катализатор, во вакуум; се добиваат алкени од
алкани

В) Реакција на горење
 Сите алкани горат на воздух; СО2 и Н2О продукти, силно егзотермни,
ослободена топлина се користи во индустрија и домаќинство

6. Метан
- Добивање
а) сува дестилација на дрва и синтеза на С и Н при загревање, со метален
катализатор; пр. Ni
С + 2Н2 = СН4
б) лабораториски

7. Примена на алкани
- Како горива: земен гас, бензин (изоктан)