ΜΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

«Η έννοια της κοινωνικής ανομίας»

Καθηγήτρια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Συνοπτικά το σενάριο

Στο πλαίσιο του μαθήματος Κοινωνιολογία και στην ενότητα 9.2.

«Θεωρητικές προσεγγίσεις του εγκληματικού φαινομένου – η έννοια της ανομίας», οι

μαθητές της Γ΄ τάξης, σε μια από τις δειγματικές διδασκαλίες, συνεργάστηκαν μεταξύ

τους, εφαρμόζοντας την ομαδοσυνεργατική μέθοδο.

Στόχοι του μαθήματος ήταν να προσδιορίζουν την έννοια και τη σημασία της

κοινωνικής ανομίας, να γνωρίζουν τις εκφάνσεις του φαινομένου, να διακρίνουν τις

ανομικές συμπεριφορές και τις επιπτώσεις τους στο κοινωνικό σύνολο (σε ατομικό

και συλλογικό επίπεδο), να εντοπίζουν ανομικά φαινόμενα στην καθημερινή τους

ζωή και να αναζητούν τις γενεσιουργές αιτίες τους.

Αρχικά, ως αφόρμηση, προβλήθηκε ολιγόλεπτο βίντεο σχετικό με την

ανομία. Στη συνέχεια, χωρισμένοι σε ομάδες, μελέτησαν μια έρευνα και μια

συνέντευξη και απάντησαν σε ερωτήσεις, σχετικές με την έννοια της ανομίας, των

ανομικών φαινομένων, του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο αναπτύσσονται και τα

συναισθήματα που προκαλούν. Παρουσίασαν τα ευρήματά τους στην ολομέλεια και

ακολούθησε συζήτηση. Κατόπιν, μέσω έργων τέχνης και ερωτήσεων κλειστού και

ανοικτού τύπου, αυτοαξιολογήθηκαν και ετεροαξιολογήθηκαν με κλείδα

παρατήρησης.

Ο πολυτροπικός χαρακτήρας του μαθήματος φάνηκε πως άρεσε στους

μαθητές, αφού τους έδωσε τη δυνατότητα να εργαστούν ποικιλοτρόπως,

αναπτύσσοντας γνωστικές, κοινωνικές, συναισθηματικές και μεταγνωστικές

δεξιότητες.

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 1

 Power point με τις φάσεις του μαθήματος

 Σχολή λειτουργισμού
 «Η κοινωνία εξελίσσεται μέσα από την ομαλή
λειτουργία των θεσμών, ενώ η μη ομαλότητα οδηγεί
σε ανομικά φαινόμενα»
 Ντυρκέμ και Μέρτον
Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Αρχικά, γίνεται σύνδεση με τα προηγούμενα και τις βασικές θέσεις της κοινωνιολογικής
σχολής του λειτουργισμού

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ως πρώτη αφύπνιση, προβάλλονται οι πρωταγωνιστές (Ντυρκέμ και Μέρτον) της

κοινωνιολογικής προσέγγισης του εγκληματικού φαινομένου (συναινετικό πρότυπο) και
ένα σκίτσο

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 2

 Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Προβάλλεται, ως αφόρμηση, ολιγόλεπτο βίντεο για την ανομία

II. Anomie_ Or _anomie is not anarchy_ !.mp4

«Το παιδί… δεν αντέχει τη βία των

ενηλίκων. Τι πιο φοβερή πράξη από το
να μη σε αγαπάνε»
(Τσαλίκογλου, 2008)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ζητείται από τους μαθητές να σχηματίσουν ομάδες και να απαντήσουν σε ερωτήσεις,

αφού επεξεργαστούν την παρακάτω έρευνα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 3

  «Θέλω να μην είμαι εξαρτημένη από τους άλλους… και όχι μόνο από τους γονείς, γενικά…» (Λένια).
 «Νοιώθω ανασφάλεια... γιατί δεν θα υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες για όλους. Θα υπάρχει ανεργία πάντα και
το να είσαι άνεργος είναι ό,τι πιο καταστροφικό πιστεύω και σε προσωπικό επίπεδο μετά. Δεν μπορώ να
αυτονομηθώ!» (Σωτήρης).
 «Γίνεται μια έκρηξη και εσύ δεν ξέρεις πού να κρυφτείς, πού να συμμαζευτείς… …εσύ που είσαι έφηβος…
ζεις στο κόσμο που έχεις ονειρευτεί, και όταν δεν μπορείς να πραγματοποιήσεις αυτό το όνειρο, είναι και
έξω ακόμα χειρότερα από αυτό που μπορούσες ποτέ να φανταστείς … οπότε όλα αυτά συνδυάζονται μαζί και
κάνουν ένα φοβερό… ΜΠΑΜ!... Αυτό το ΜΠΑΜ είναι αγανάκτηση! (παύση) Αγανακτώ!» (Μελίνα).
 «Και είμαι λίγο… μπερδεμένη. Δεν ξέρω τι… αν είναι να χαρώ ή να στενοχωρηθώ. Είναι τρέλα. Τρέλα σε
πιάνει… Πολλές φορές με πιάνουν τα κλάματα γιατί αγχώνομαι. Έχει τύχει να με πιάσουν τα κλάματα πολλές
φορές μέσα στη μέρα και για πολλές μέρες συνεχόμενα» (Λένια).
 «Είναι ένα χάος…. και εγώ με το παραμικρό πρόβλημα θέλω να αυτοκτονήσω ας πούμε (γελά)» (Κατερίνα).
 «Σε έναν άδικο κόσμο ζούμε. Αν είχαμε δημοκρατία, θα μπορούσαμε να κάναμε κάτι... (παύση) αλλά δεν
έχουμε! (αλλαγή τόνου φωνής, σχεδόν ψιθυριστά) Τι έχουμε; Κεκαλυμμένη δικτατορία;!» (Αριάδνη).
 «Σίγουρα νοιώθω αγανάκτηση και θυμό γιατί ξέρω ότι κάποιοι ανώτεροι ελέγχουν όλα αυτά και αυτοί οι
ανώτεροι αντί να βελτιώσουν τη χώρα…» (Μελίνα).
 «…πολιτικοί μέσα στη διαφθορά και στο σκάνδαλο που δεν θέλουν να καταλάβουν…» (Αριάδνη).
 « Ό,τι εφόδια και να έχω σκέφτομαι μήπως… ασχολούμαι τσάμπα; Νοιώθω αυτό το μάταιο λιγάκι. Ότι παίζει
πολύ πια η τύχη» (Σωτήρης).
 «Όπως και περιπτώσεις γονέων που χάνουν δουλειές, σπίτια και αυτά και αντί να προσπαθήσουν να
βοηθήσουν τα παιδιά τους ξεσπάνε πάνω στα παιδιά τους, τα δέρνουν, τα χτυπάνε…» (Αριάδνη, Κατερίνα,
Μελίνα).
 «…αν σταματήσει κάποιος να με ρωτήσει κάτι, ξεκινώ και τρέχω και λέω τι θέλει αυτός εδώ; να με πάρει
μέσα; Δεν είναι τόσο εκνευριστικό, όσο ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ (η Μελίνα μιλά με ένταση και φόβο στα μάτια της)…
και δε ξέρω…» (Μελίνα).
 «… αν μπορούσα… (σιωπή)… θα… (σιωπή)…. έπαιρνα την κατάσταση στα χέρια μου και θα έφτιαχνα... ,
ελπίζω να μην ακουστεί κάπως αυτό… με το έτσι θέλω, μια καλύτερη κατάσταση» (Αριάδνη).
 «… υπάρχει κάποιος που αλήθεια θέλει να μάθει πώς σκεφτόμαστε εμείς, γιατί δεν έρχεται κανένας να
ρωτήσει, όχι μόνο εμένα αλλά και άλλα παιδιά. Το μοίρασμα είναι ανακουφιστικό» (Αριάδνη).

Έρευνα Αναστασίας Αδάμ του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Ανάκτηση από την ιστοσελίδα:
http://tvxs.gr/news/ti-na-kanoyme/pos-bionoyn-oi-efiboi-tin-krisi-tis-anastasias-adam-0 (6-4-2014)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Δίνεται σε τρεις ομάδες μαθητών απόσπασμα από έρευνα προς επεξεργασία

Έφηβοι

Κοινωνικό
Συναισθήματα
πλαίσιο

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ζητείται να δώσουν τις απαντήσεις τους σε νοητικό χάρτη

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 4

 «Νόμος πονηρός ανομίαν παρεισφέρει»
(Μένανδρος, αρχαίος Έλληνας ποιητής
4ου αιώνα π.Χ.)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ομοίως, ζητείται να επεξεργαστούν οι άλλες τρεις ομάδες την παρακάτω συνέντευξη

απαντώντας σε ερωτήσεις

 Η ανομία είναι πολύ ευρύτερο φαινόμενο από την απλή παραβατικότητα να μην εφαρμόζουμε
τους νόμους. Σύμφωνα με τον κλασσικό κοινωνιολογικό ορισμό ανομία υπάρχει όταν πια δεν
μπορούμε να ζούμε όπως ζούσαμε όταν δηλαδή αισθανόμασταν ότι η ατομική μας συμπεριφορά
δεν ταιριάζει πια με τους γενικότερους νόμους, τους κοινωνικούς κανόνες και τους νομικούς και
τους ευρύτερους. Έτσι για παράδειγμα ανομία είναι και όταν δεν πληρώνουμε τους φόρους
μας, ανομία είναι και όταν ένας βουλευτής χαστουκίζει έναν άλλο βουλευτή μπροστά σε
τηλεοπτική κάμερα, ανομία όμως είναι και όταν αυτοκτονεί κάποιος γιατί αντιλαμβάνεται ότι η ζωή
του δεν έχει ακριβώς ίδια ρώτα όπως στο παρελθόν.
 Στην Ελλάδα έχουμε μια μακρά παράδοση της μη εφαρμογής των νόμων αυτό το ξέρουμε από
παλιά, που είχε ειπωθεί ότι ο μοναδικός νόμος που χρειάζεται η Ελλάδα είναι ένας νόμος που θα
λέει ότι θα πρέπει να εφαρμόζονται οι νόμοι. …η παλιά αναξιοπιστία του κράτους, η κρίση του
πολιτικού συστήματος και η οικονομική κρίση δημιουργούν πραγματικά ένα εκρηκτικό μίγμα.
 Φυσικά και είναι μία περίοδος έξαρσης της ανομίας την τελευταία περίοδο ακριβώς εξαιτίας της
οικονομικής κρίσης. Για αυτό εν όψη και της γενικότερης αποσύνθεσης των κανόνων των οποίων
ζούμε, έχουμε όλα αυτά τα φαινόμενα αποπροσανατολισμού. Να μην ξέρουμε πως να
προσανατολίσουμε την καθημερινή μας συμπεριφορά .
 Κλασικό παράδειγμα παρανομίας με την έννοια της παραβατικότητας είχαμε σε διάφορες πλευρές
εκδήλωσης του πελατειακού κράτους. Για παράδειγμα οι κανόνες για την πρόσληψη παλιότερα,
τώρα με το ΑΣΕΠ αυτό έχει βελτιωθεί, των δημοσίων υπαλλήλων να παραμερίζουν ώστε να μπουν
οι δικοί μας άνθρωποι κάθε φορά που είχαμε αλλαγή κυβέρνησης. Μετά οι δικοί μας άνθρωποι να
είχαν προστασία αν διέπρατταν κάποιο πειθαρχικό αδίκημα ούτος ώστε να πέσουν στα μαλακά ή
να μην τιμωρηθούν καθόλου.
 Μετά μια άλλη περίπτωση ακριβώς λόγω της έλλειψης κοινωνικού κράτους πολλές φορές το
κράτος έκανε τα στραβά μάτια σε παρανομίες ακριβώς γιατί δεν μπορούσε να παίξει το ρόλο του
καλού το ίδιο. Κλασικό παράδειγμα η έλλειψη οικιστικής πολιτικής μολονότι το δικαίωμα την
κατοικία είναι συνταγματικό δικαίωμα οδήγησε στην ανοχή απέναντι στα αυθαίρετα και εκεί πάμε
ένα βήμα παρά πέρα εκεί που ένας φουκαράς έφτιαχνε μια παράγκα για να βάζει το κεφάλι του
μέσα επωφελήθηκε και ο άλλος που φτιάχνει μια μεγάλη βίλα μες το δάσος και ανοίγει με την
μπουλντόζα δρόμο ακριβώς γιατί αυτό το γενικότερο κλίμα ανομίας έχει επηρεάσει τη σχέση μας
με τις αρχές τις δημόσιες και τις πολιτικές.
 Η διαφθορά είναι μία από της εκδηλώσεις της ανομίας δεν είναι η μοναδική.
 Υπάρχει γενικότερα μια έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο:
http://www.rwf.gr/280868/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%8D%CE%BE%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CE%B3%CE%B9%CF%8E%CF
%81%CE%B3%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF%82/ (6-4-2014)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 5

 Ανομία

Ανομικά
φαινόμενα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Οι απαντήσεις τους θα απεικονιστούν, επίσης, σε νοητικό χάρτη

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Οι μαθητές παρουσιάζουν τις απαντήσεις τους, μετά την επεξεργασία των κειμένων και
όλοι μαζί συζητάμε/σχολιάζουμε τη σημασία και τα αποτελέσματα της ανομίας στην
καθημερινή μας ζωή

Σ’αυτό βοηθούν οι εικονιζόμενες φωτογραφίες

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 6

 ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Κατάρρευση του κοινωνικού συστήματος, ιδιαίτερα σε
περιόδους κρίσεων, αλλά και σε περιόδους μεγάλης ακμής.
Κοινωνική αποδιοργάνωση κι όχι την έλλειψη νόμων
(Durkheim, 1960)

ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Ένταση που προκαλείται στο άτομο όταν οι παραδεδεγμένοι
κανόνες συγκρούονται με την κοινωνική πραγματικότητα.
Όσο μεγαλύτερη η απόκλιση ανάμεσα στα κοινωνικά μέσα
και τους επιδιωκόμενους κοινωνικούς σκοπούς τόσο
αυξανόμενη η ανομική συμπεριφορά (Merton, 1938)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Συνοψίζουμε τις έννοιες κατά Ντυρκέμ και Μέρτον

Κοινωνικά Κοινωνικοί Παραδείγματα

μέσα σκοποί ανομικής
συμπεριφοράς
Συμμόρφωση Επιχειρηματίες
(conformity) Πολιτικοί

Καινοτομία Εγκληματίες
(innovation) Παραβάτες

Τυπολατρία Γραφειοκράτες
(ritualism) Υπερπατριώτες

Αναχωρητισμός Τοξικοεξαρτώμενοι
(retreatism) Ερημίτες

Επανάσταση Επαναστάτες
(rebellion) Φεμινίστριες

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Αναφερόμαστε στην τυπολογία ανομικών συμπεριφορών του Μέρτον

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 7

 Παραδείγματα ανομικής συμπεριφοράς
μαθητών

1. Συμμόρφωση α. Μαθητής που αντιγράφει στις εξετάσεις με τη χρήση της

νέας τεχνολογίας

2. Καινοτομία β. Άριστος μαθητής

3. Τυπολατρία γ. Μαθητής που εγκαταλείπει το σχολείο

4. Αναχωρητισμός δ. Μαθητής που συμμετέχει στα μαθητικά συμβούλια
(πολιτικοποιημένος)
5. Επανάσταση ε. Μαθητής που παίζει παιχνίδια στο κινητό του εν ώρα
μαθήματος

Τοποθετήστε στο διπλανό

πίνακα τα σωστά κατά τη
γνώμη σας ζεύγη
(π.χ. 1.α., 2.β. κ.λπ.)
(Μονάδες 10)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ζητείται από τους μαθητές να τοποθετήσουν τις σωστές, κατά τη γνώμη τους, ανομικές
συμπεριφορές μαθητών, με βάση την τυπολογία του Μέρτον

(Ατομική αξιολόγηση)

Γιάννης Γαΐτης
(1923–1984)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 8

 Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 9

 Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Μέσω των έργων τέχνης του Γ. Γαΐτη, οι μαθητές μαθαίνουν τους ανομικούς τύπους
συμπεριφοράς κατά Μέρτον

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 10

 Συμφωνώ Δεν συμφωνώ

Ανομία σημαίνει
έλλειψη νόμων

Η ανομία αυξάνεται
σε περίοδο ευημερίας

Ανομία σημαίνει
κοινωνική
αποδιοργάνωση
Ανομία υπάρχει σε
κάθε κοινωνία

Η ανομία
διαταράσσει την
κοινωνική συνοχή
(Μονάδες 10)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ακολουθεί, ατομικά, αξιολόγηση της έννοιας της κοινωνικής ανομίας

 Τη σημερινή συμπεριφορά των μαθητών

λυκείου τόσο απέναντι στα διάφορα
μαθήματα όσο και απέναντι στους καθηγητές
και στο εκπαιδευτικό σύστημα
 Συσχετίστε τη συμπεριφορά των νέων με τα
φαινόμενα ανομίας της κοινωνίας που ζείτε.
 Ποιος φέρει την ευθύνη αυτής της συμπεριφοράς;
Προσδιορίστε επιχειρηματολογώντας.
 Προτείνεται τρόπους αντιμετώπισης της
κατάστασης αρχικά στο μικρο-επίπεδο του
σχολείου και στη συνέχεια σε ευρύτερο κοινωνικό
πλαίσιο.
(Μονάδες 10)

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ακολουθεί συζήτηση/σχολιασμός στην ολομέλεια, της συμπεριφοράς των μαθητών στο

σχολείο και τη σχέση της με τα ανομικά φαινόμενα της εποχής

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 11

 Οι συμμαθητές Βαθμός
μας…
Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ
Πάρα πολύ
(1) (2) (3) (4)
(5)

…μελέτησαν τις
πηγές, εντόπισαν και
επεξεργάστηκαν τα
στοιχεία
…παρουσίασαν με
αυτοπεποίθηση τα
πορίσματά τους
…μοιράστηκαν τους
ρόλους και
συνεργάστηκαν
μεταξύ τους
…ανέπτυξαν
αναλυτική, συνθετική,
δημιουργική και
κριτική ικανότητα
…απέκτησαν χρήσιμες Σύνολο:
πληροφορίες για τη
ζωή τους

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Οι ομάδες αξιολογούνται μεταξύ τους (εταιροαξιολόγηση) σχετικά με τον τρόπο που

ανταποκρίθηκαν τα μέλη τους στις εργασίες του μαθήματος

Ανομία

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Ανακεφαλαιώνουμε το μάθημα συμπληρώνοντας τον εννοιολογικό χάρτη

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 12

  Να εντοπίσετε ανομικά φαινόμενα και
καταστάσεις στην καθημερινή σας ζωή.
 Κάθε ομάδα να αναλύσει από ένα ανομικό
φαινόμενο.
 Να το καταγράψει, περιγράψει και
παρουσιάσει (με χρήση Τ.Π.Ε.) στην
ολομέλεια την επόμενη φορά.
 Να αναφερθείτε στις επιπτώσεις που έχει για
σας και τους γύρω σας και τέλος...
 Να προτείνετε τρόπους άμβλυνσής του.

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

Δίνεται εργασία για το σπίτι

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα

…και ολοκληρώνουμε το μάθημα.

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 13

 Φωτογραφικό υλικό από το μάθημα

Διάλογος/συζήτηση

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 14

 Εργασία σε ομάδες

Παρουσίαση αποτελεσμάτων επεξεργασίας από τους εκπροσώπους των ομάδων

Επιμέλεια: Παρασκευή Ξένου-Στρούζα 15