Guías informativas

As cunchas
Caderno de
actividades didácticas

XUNTA DE GALICIA

medio ambiente
 Actividade
1
Unidades
didácticas

As cunchas

Cal é
a composición da area?
Postos os pés na area da praia, a pregunta que percorre a nosa mente é, sen
dúbida, de onde vén tanta area? E, por suposto, é aquí na praia onde debemos
buscar a resposta.

Recollede un puñado de area e poñédea sobre unha cartolina de cor escura.

Cunha lupa tratade de observar os diferentes materiais dos que están compos-
tos os grans de area, intentando definir a súa procedencia; axudádevos utili-
zando a seguinte táboa:

TIPO DE MATERIAL PROCEDENCIA TAMAÑO

Observa a cor da area. Ten relación coas rochas que rodean a praia?
Parque
........................................................................................................................ Natural do
Complexo
Sabes de que material son os grans de area brillantes? dunar de
Corrubedo
e Lagoas
........................................................................................................................
de Carregal
e Vixán
E os que son completamente brancos?

................................................................................................

1
 Actividade
2
Unidades
didácticas

As cunchas

As cunchas
que atopamos na praia Bivalvos

Unha atenta análise das cunchas que atopa-

mos na praia permite unha aproximación ao
coñecemento das comunidades de moluscos
que ocupan os fondos próximos.

Se vos fixades ben, a maior parte delas corres-

ponden aos seguintes dous tipos: Gasterópodos

Os gasterópodos mariños son parentes próximos doutros animais terrestres

de cales? .........................................................................................................

en que se diferencian para que uns sexan de mar e outros de terra?

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

O segundo tipo de cunchas son as dos bivalvos, por que se lles chama así?

........................................................................................................................

........................................................................................................................
Parque
Natural do
Complexo
dunar de
Facede dous grupos coas cunchas que acabades de recoller:
Corrubedo
e Lagoas - Un grupo coas cunchas dos gasterópodos.
de Carregal - Outro grupo coas cunchas dos bivalvos.
e Vixán

2
 Actividade
3
Agora centrádevos nas cun- Unidades
chas que son parecidas ás didácticas
dos caracois. Facede un
As cunchas
esquema xeral destas cun-
Os gasterópodos chas e tratade de localizar as
seguintes partes:

- Ápice
- Voltas da espiral
- Sutura
- Sifón
- Labio interno e externo
- Costelas espirais
- Filamentos espirais

As cunchas dos gasterópodos

evolucionaron desde primiti-
vas cunchas en forma de
escudo dorsal ata as actuais
formas enroladas en espiral.

Que beneficios credes que lles proporcionou esta evolución?

........................................................................................................................

........................................................................................................................

Os gasterópodos, como xa sabedes, poden retraerse no interior da súa cuncha,

pero, como pechan a entrada?

........................................................................................................................

Ás veces atopamos pola praia unhas estruturas calcarias

que teñen a seguinte forma.

Din as crenzas populares que lles traen sorte aos que as

atopan. Ánimo, ao mellor atopades algunha! Parque
Natural do
Complexo
Son algunhas das pechaduras que utilizan os gasterópodos para illar a súa
dunar de
entrada; son os opérculos, comunmente chamados “ollomaus”. Estes chegan Corrubedo
ata a beira porque están feitos dun material moi resistente. Outro tipo de opér- e Lagoas
culos, ao seren máis brandos, non os podemos ver na praia. de Carregal
e Vixán

3
 Unidades Fixádevos agora nas cun-
didácticas chas que están desgastadas
polo mar.
As cunchas
Observade o seu interior: as
espiras xiran en torno a un
eixe chamado columela.
Mira se a columela é oca. Se
é así, busca na parte de
abaixo, terá un buraquiño
polo que se abre ao exterior
chamado embigo.
Fai un esquema desta cuncha.

Agora observa as espiras. Xiran cara á dereita ou á esquerda?

Se xiran cara á dereita, trátase dunha cuncha levoxira, e, se xiran cara á

esquerda, será unha cuncha dextroxira.

Clasificade as vosas cunchas en levoxiras ou dextroxiras.

Cantas tedes de cada tipo? Levoxiras Destroxiras

Os gasterópodos caracterízanse por teren o corpo brando e

dividido en tres partes:

- A cabeza
- O manto e masa visceral
- O pé

Onde cres que están localizados os órganos sensoriais?....................................

A rádula está localizada na boca. Para que lle serve?.............................................

........................................................................................................................
Parque
Natural do Que estrutura ten?............................................................................................
Complexo
dunar de Que funcións ten o pé?.....................................................................................
Corrubedo
e Lagoas
de Carregal Como cres que se desprazan?...........................................................................
e Vixán
Por certo, como fabrican a cuncha?........................................

...............................................................................................

4
 Unidades
A lapa didácticas

Fai un esquema onde repre- As cunchas

sentes a forma da cuncha.

Fíxate no interior e no exte-

rior da cuncha.

Que diferenzas atopas?....................................................................................

A que se deben?...............................................................................................

Fíxate nas liñas concéntricas da cuncha. Sabes que son?...................................

........................................................................................................................

As lapas son herbívoras. Hai dúas especies moi semellantes, pero unha delas
(Patella vulgata) ten maior resistencia ao desecamento ca outra (Patella inter-
media). En que zonas do litoral vivirá cada unha delas?

........................................................................................................................

Como fan para protexerse da embatada do mar?

........................................................................................................................

Desprázanse ao longo das rochas ou permanecen sésiles?................................

A peneira Parque
Natural do
Esta é unha desas cunchas que aparecen na praia Complexo
e non pasan desapercibidas. dunar de
Corrubedo
e Lagoas
Que forma ten?................................................................................................ de Carregal
e Vixán
Na superficie da cuncha aparecen uns buraquiños. Cantos son?..........

¿Para que lle serven?...................................................................

5
 Unidades Fíxate no interior e no exterior da cuncha. Son iguais?.........................................
didácticas
Que ten na parte de dentro?.............................................................................
As cunchas

Sabes se a nácara ten algunha utilidade para o home?......................................

........................................................................................................................

As peneiras xeralmente viven no nivel máis baixo do intermareal. Por que?

........................................................................................................................

Teñen un pé moi desenvolvido que fai firme suxeición á rocha. Deste xeito,
para poder separalas do substrato, compre utilizar un instrumento.

Sabes de cal estamos a falar?............................................................................

Investiga outros nomes populares que teña a peneira:

........................................................................................................................

No lugar de Corrubedo ten un nome moi curioso. Apúntao.

........................................................................................................................

O corniño
É unha cuncha sólida e de forma cónica.

Fíxate na canle sifonal, como a ten?.................................................................

Parque
Natural do Adoitan vivir na rochas, entre mexillóns e arneiróns, a que é debido?
Complexo
dunar de ........................................................................................................................
Corrubedo
e Lagoas
de Carregal
As cunchas desta especie teñen cores variables, ¿sabes por que?
e Vixán
.......................................................................................................

...................................................................................................

6
 Unidades
Os caramuxos didácticas

Existen tres especies de caramuxos: As cunchas

• O caramuxo é a máis coñecida por nós, xa que é comestible: Littorina lito-
rea. O ápice da cuncha é agudo.
• O caramuxo anano, de tamaño máis pequeno que o anterior: Littorina neri-
toides. Ten o ápice da cuncha agudo.
• O caramuxo chato, Littorina litoralis, resalta polo seu ápice obtuso e as súas
espiras discretamente debuxadas.

As tres especies son herbívoras. Que comen?...................................................

O caramuxo común ten unhas glándulas no pé que segregan un mucus que

adhiren os labios da cuncha á superficie da rocha. Para que fai isto?

........................................................................................................................

........................................................................................................................

Viven todas na mesma franxa litoral?................................................................

“... La modestísima mincha, Littorina litorea Linneana, que nos dan un puñado en un
plato acompañado de unos alfileres con los que vamos a buscar dentro de la concha el
mínimo pero sabroso bocado, ¡qué variedad de nombres y qué expresivos! Bígara o
bígaro en el Cantábrico gallego, y caramencha, caramuxo, en la Rías Bajas, y luego, aquí
y allá, cornecho, corniño, cuco, freiriño, es decir, monjita y meiga, meiga dor mar meixa
can, mincha, mínchara, mintiña.... Y así con cada fruto de mar o con cada pez: Parece
como si los marineros gallegos se hubiesen pasado toda la vida, y a lo largo de las gene-
raciones, buscándole nombres.”

“Fauna Marítima Gallega”

Álvaro Cunqueiro

Parque
Natural do
Complexo
E ti, como lle chamas?........................................................................................ dunar de
Corrubedo
e Lagoas
Cres que o nome científico tamén varía coas zonas? Por que? de Carregal
e Vixán
........................................................................................................

....................................................................................................

7
 Unidades
didácticas As costureiras
As cunchas Con este nome popular coñécense varias especies distintas pero moi seme-
llantes: Monodonta lineata, Gibbula umbilicalis...

A cuncha da primeira ten dúas características que a diferencian: o debuxo en

zigzag en cores púrpuras e un dente achatado que ten no interior da abertura.
Observa nas cunchas que recolliches se tes algunha deste tipo.

Cantas espiras ten?..............................................

Están moi marcadas?...........................................

Encóntrase sobre rochas, fendas ou charcas, na zona próxima ao nivel supe-

rior da marea, por que?

........................................................................................................................

O mesmo que os caramuxos, estas cunchas tamén son consideradas marisco

menor, por que?

........................................................................................................................

Outra costureira é a Gibbula umbilicalis. O seu nome científico fai referencia

a unha característica da cuncha, a cal?

........................................................................................................................

Fíxate na parte de abaixo da cuncha, por que ten ese furadiño?

........................................................................................................................

Esta especie é carnívora, que cres que come?

Parque ........................................................................................................................
Natural do
Complexo Tendo eses hábitos alimentarios, onde pensas que pode vivir?
dunar de
Corrubedo
e Lagoas
........................................................................................................................
de Carregal
e Vixán Trata de descubrir outros nomes populares cos que se
coñecen estas especies

...........................................................................................

8
 Actividade
4
Caracterízanse por teren a Unidades
cuncha formada por dúas val- didácticas
vas; iso significa que na vosa
As cunchas
man tedes a metade da cun-
Os bibalvos cha, é dicir, só unha valva.

Agora fixádevos na estrutura desa

valva e situádea no esquema:
- A charneira, articulación dentada
- O ligamento
- O ápice
- O bordo anterior
- O bordo ventral
- O bordo posterior
- Músculo adutor anterior
- Músculo adutor posterior

O ligamento permite a abertura das valvas, pero quen son os encargados

de pechalas?....................................................................................................

Cal cres que é o punto por onde comeza a medrar a cuncha?

........................................................................................................................

O crecemento da cuncha vaise marcando en liñas concéntricas;

trata de observalas nas valvas que atopaches.
O corpo dos bivalvos está comprimido lateralmente e dividido en:
- Pé: situado en posición ventral - Manto, que cobre a masa visceral

Fíxate nas cunchas que recolliches e trata de ver a impresión que deixa o
bordo do manto no interior das valvas. É continua ao longo da cuncha?

........................................................................................................................

Hai bivalvos que poden vivir enterrados no fondo.

Parque
Natural do
Coñeces algún exemplo deste tipo?.................................................................. Complexo
dunar de
Como pensas que fan para alimentarse e respirar? Corrubedo
e Lagoas
.............................................................................................................. de Carregal
e Vixán
Que adaptación cres que teñen para poder enterrarse no sedimento?

...................................................................................................

9
 Unidades Outros en cambio viven en terreos rochosos; nalgunhas destas especies o pé segre-
didácticas ga unha especie de peliños, chamados biso, que utilizan para fixarse á rocha;
As cunchas coñeces algún exemplo destes bivalvos?...........................................................

Hai outros que se unen ao substrato por medio dunha especie de cemento;

pon un exemplo...............................................................................................

O mexillón
Fai un esquema da valva dun
mexillón indicando o lugar por
onde se fixa ao substrato, o tama-
ño, a cor e a forma dos bordes.
É unha especie que vive fixada
nas rochas, polo tanto, non
necesita sifóns para alimentarse
nin para respirar, pero ¿como
cres que o fai?

........................................................................................................................

Os mexillóns son capaces de filtrar 8 litros de auga por hora.

Fíxate na parte externa da cuncha, está ocupada por algún outro individuo?

........................................................................................................................

Pensas que lle supón algunha vantaxe?............................................................

Gran cantidade de mexillón cultívase en bateas, pero o que está nas rochas

é comestible?...................................................................................................

Cal é a arte de pesca que se utiliza para capturalo?..............................................

Parque
Natural do
Complexo
dunar de
O berberecho
Corrubedo
e Lagoas A cuncha do berberecho ten unha cor branca-amarelenta e é case circular.
de Carregal Fíxate na súa superficie, presenta costelas radiais ben marcadas,
e Vixán
cantas costelas ten?..................................................................

Presenta liñas de crecemento?.................................................

10
O berberecho vive enterrado na area, polo que ten sifón para alimentarse e Unidades
respirar, aínda que é moi curto. Que supón isto para o berberecho? didácticas

........................................................................................................................ As cunchas

Pódese capturar a pé ou en embarcación, por que?...........................................

........................................................................................................................

As navallas
Por que teñen ese nome?

..................................................

..................................................

Fai un esquema da cuncha.

Que tamaño ten?...............................................................................................

Fixándote na súa forma, como cres que vive?

.........................................................................................................................

As artes que se utilizan para a súa captura son: á man, co sacho, co rastro das
navallas ou por mergullo; desde onde ata onde se poden atopar as navallas?

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

A coquiña
Parque
Se entre as cunchas que atopastes tedes unha de cor entre parda e morada, Natural do
coa superficie ben lisa e quebradiza, tedes unha cadelucha. Complexo
dunar de
É máis longa ou máis ancha?......................... Que forma ten?..................................... Corrubedo
e Lagoas
Aínda que a superficie é lisa, como é o bordo?................................................. de Carregal
e Vixán
Na cara interior, que cor ten?....................................................

Onde cres que vive?.................................... É comestible?................

11
 Unidades
didácticas A cadela
As cunchas A cuncha está formada por dúas valvas iguais, fráxiles,
de cor entre amarela e castaña e de forma case oval.

Como é a superficie?........................................................................................

Ten dous sifóns moi longos, que vantaxes lle ofrecen?

........................................................................................................................

Actividade
5
Eu soio quero
que ti me deixes
cunchas para repinicar
e que nos días de festa
salgan todos a bailar
A música
e as cunchas
Miñas cunchas, miñas cunchas,
de cor nacarado,
soade ben para que chegue
o meu amor de contado.

Miñas cunchas (Pandeirada)

Trillo-Iglesias

Hai un tipo de cunchas que se empregan como un dos instrumentos popula-

res para tocar a pandeirada,

Sabes cales son?.................................................................................................

E das dúas valvas, cal se utiliza?...................................................................................

O ritmo da pandeirada conséguese facendo soar as cunchas dúas veces para baixo
e unha para arriba. ¡Inténtao! Non é difícil.

Parque
Natural do Unha vez que rematemos as actividades, regresamos á praia e devolvemos as
Complexo cunchas, co fin de que co tempo, pasen a formar parte da area.
dunar de
Corrubedo
e Lagoas
de Carregal
Edita: Xunta de Galicia - Consellería de Medio Ambiente
e Vixán
Idea orixinal e realización: cem, s.coop.galega
Deseño gráfico: Mazaira grafismo, s.l.
Impresión: Edym, s.l.
Depósito Legal: C-2262/2004

Impreso en papel 100% reciclado, libre de cloro e certificado

12