Matematika 3 Razred Srednje Skole PDF

PLANIMETRIJA
Mnogouglovi
Za pravilne mnogouglove sa n stranica vai:
- On ima n osa simetrije
- Ako je broj stranica paran on je ujedno centralno simetrian
- Oko svakog pravilnog mnogougla se moe opisati krunica iji se centri

poklapaju
- Moe se podeliti na n karakteristinih jednakokrakih trouglova ija su dva

temena bilo koja dva susedna temena mnogougla a tree je u centru opisane tj
upisane krunice.
- Zbir svih unutranjih uglova sa rauna po formuli S n = (n 2) 180o

S
- Jedan unutranji ugao je onda = n
n
o
360
- Jedan spoljanji ugao je 1 = ( + 1 = 180o )
n
- Zbir svih spoljanjih uglova je 360o
- Iz svakog temena mnogougla mogu se povui d n = n 3 dijagonala
n(n 3)
- Ukupan broj dijagonala je Dn =
2
- Ako je duina stranice a onda je obim mnogougla O=na
ah
- Povrina se rauna po formuli P = n , gde je h visina karakteristinog
2
trougla
1
- Centralni ugao je = 360o
n
1
1) Koji pravilan mnogougao ima tri puta vei ugao od spoljanjeg?
Ako sa - obeleimo unutranji ugao, a sa 1 - spoljanji ugao traenog mnogougla onda

je: = 3 1 i vai + 1 = 180 o
Dakle imamo sistem:
= 31
+ 1 = 180o
__________________
180 o
41 = 180 o 1 = 1 = 45o
4
o
360 360o
Kako je n = to je: n = , n = 8 Radi se o osmouglu!!!
1 45o
2) Izraunati unutranji ugao pravilnog mnogougla, ako je razlika broja dijagonala

i stranica 25.
Poto broj dijagonala obeleavamo sa Dn Dn n = 25
n(n 3)
n = 25 sve pomnoimo sa 2
2
n(n 3) 2n = 50
n 2 3n 2n = 50
n 2 5n 50 = 0 Dobili smo kvadratnu jednaunu po n
n1 = 10
n2 = 5 Nemogue
360o 360o
Znai, n = 10 , pa se radi o 10-touglu. Spoljanji ugao je 1 = = o
= 36o
n 10
Sada emo nai unutranji ugao:
+ 1 = 180o
= 180o 1
= 180o 36o
= 144o
3) Ako se broj stranica pravilnog mnogougla povea za 2, tada se centralni ugao

smanji za 6o . Odrediti broj dijagonala mnogougla.
2
360o
Neka je n-broj stranica tog mnogougla i centralni mnogougao. =
n
360o
Ako se broj stranica povea za 2 tada je centralni ugao 1 =
n+2
1 = 6
360o 360o
= 6 Sve pomnoimo sa n(n + 2)
n n+2
360o (n + 2) 360o n = 6n(n + 2) Sredimo i dobijamo kvadratnu:
n 2 + 2n 120 = 0
2 22
n1, 2 =
2
n1 = 10
n2 = 12 Nemogue
Dakle, broj stranica je n=10
n(n 3)
Dn =
2
10(10 3) 10 7
D10 = = = 35
2 2
4) Za koliko se poveava zbir unutranjih uglova mnogougla, ako se broj stranica

povea za 5?
Zbir unutranjih uglova se nalazi po formuli S n = (n 2) 180 o
S n +5 S n = (n + 5 2) 180o (n 2) 180o
= (n + 3) 180o (n 2) 180 o
= n 180o + 3 180 o n 180 o + 2 180 o
= 540 o + 360o
= 900 o
dakle, zbir unutranjih uglova se povea za 900o
5) Ako se broj stranica mnogougla povea za 11, onda se broj njegovih dijagonala
povea za 1991. Odrediti zbir unutranjih uglova tog mnogougla.
n Broj stranica
n(n 3)
Dn = Broj dijagonala
2
n +11 Novi broj stranica
3
(n + 11)(n + 11 3) (n + 11)(n + 8)
Dn +11 = = Novi broj dijagonala
2 2
Dn +11 Dn = 1991
(n + 11)(n + 8) n(n 3)
= 1991 Sve pomnoimo sa 2
2 2
n 2 + 8n + 11n + 88 n 2 + 3n = 3982
22n = 3982 88
22n = 3894
n = 177
S n = (n 2) 180o
S177 = (177 2) 180o
S177 = 31500o
6) Ako se broj stranica pravilnog mnogougla povea za dva njegov se ugao povea
za 9o . Odrediti broj stranica mnogougla .
S n (n 2) 180 o
Neka je n-broj stranica i unutranji ugao tog mnogougla. = =
n n
S n + 2 (n 2 + 2) 180o n 180o
Ako se broj stranica povea za 2, bie ih n+2 i = = =
n+2 n+2 n+2
Tada je:
180o n (n 2) 180o
= 9 Pomnoimo sve sa n(n 2)
n+2 n
180 o n 2 (n 2)(n + 2) 180 o = 9n(n + 2)
180 o n 2 n 2180o + 4 180 o = 9n(n + 2)
9n(n + 2) = 720 Podelimo sa 9
n(n + 2) = 80
n 2 + 2n 80 = 0
2 18
n1, 2 =
2
n1 = 8
n2 = 10 Nemogue
Dakle n=8 , mnogougao ima ima 8 stranica.
4
7) Broj dijagonala konveksnog mnogougla u ravni jednak je petostrukom broju
njegovih stranica. Izraunati broj stranica mnogougla.
Reenje:
n(n 3)
Kako je Dn = to e biti:
2
Dn = 5n
n(n 3)
= 5n pomnoimo sa 2
2
n(n 3) = 10n
n 2 3n 10n = 0
n 2 13n = 0
n(n 13) = 0
n = 0 v n = 13
nemogue
Dakle n = 13
8) Koji pravilan mnogougao ima 44 dijagonale?
n(n 3)
Reenje: Dn =
2
n(n 3)
= 44
2
n(n 3) = 88
n 2 + 2n 88 = 0
3 19
n1, 2 =
2
n1 = 11
n2 = 8 Nemogue
Dakle n=11
9) Oko kruga poluprenika r = 1+ 2 opisan je pravilan osmougao. Nadji

povrinu tog osmougla.
Reenje:
Pravilan osmougao se sastoji iz 8 podudarhih jednakih trouglova. Izvuemo jedan taj

karakteristini trougao.
5
h = r ( visina je ista kao i poluprenik upisane krunice)
360 o 360 o
Njegov centralni ugao je = = = 45 o
n 8

Poto nama treba pola ovog ugla, imamo: = 22o30'
2
Iz ovog trougla je:
a
tg 22o30' = 2 pa je odatle
r
a = 2rtg 22o30'
ah
P = 8 = 4ah = 4 2r r tg 22 o30'
2
P = 8r 2tg 22o 30'
2
1
45o 1 cos 45o 2
tg 22 o30 ' = tg = =
2 1 + cos 45o 2
1+
2
2 2
2 2 2
tg 22 o30 ' = = Racionaliemo
2+ 2 2+ 2
2
2 2 2 2 (2 2 )
tg 22 o30 ' = =
2+ 2 2 2 42
2 2 2 2 (2 2 )
tg 22o30' = =
2 2 2
Tako da je sad:
6
P = 8r 2tg 22o30'
2
P = 8 1 + 2
( 2 2 2 )
2
(
P = 8 1+ 2 ) ( ) 2 2 2
2
( )( )
P = 4 2 1+ 2 2 2
skratimo 8 i 2 sa 2
P=4 2 (2 2 + 2 2 2 )
P=4 2 2
P = 42
P =8
7
TROUGAO
Mnogougao koji ima tri stranice zove se trougao. Osnovni elementi trougla su :
- Temena A,B,C
- Stranice a,b,c ( po dogovoru stranice se obeleavaju nasuprot temenu, npr naspram temena A je stranica a, itd)
- Uglovi , unutranji , , i spoljanji 1 , 1 , 1
C
1
a
b
1
A
1 c B
Osnovne relacije za uglove i stranice trougla su:
1) Zbir unutranjih uglova u trouglu je 1800 tj. + + = 1800
2) Zbir spoljanjih uglova je 3600 tj. 1 + 1 + 1 =3600
3) Spoljanji i njemu susedni unutranji ugao su uporedni,tj.
+ 1 = + 1 = + 1 =1800
4) Spoljanji ugao trougla jednak je zbiru dva nesusedna unutranja ugla, tj
1 = + 1 = + 1 = +
5) Svaka stranica trougla manja je od zbira a vea od razlike druge dve stranice, tj
ab < c < a+b

ac <b < a+c
bc < a <b+c
6) Naspram veeg ugla nalazi se vea stranica i obrnuto.
Ako je = onda je a = b
Ako je a = b onda je = www.matematiranje.com
1
etiri znaajne take trougla su:
1) Ortocentar (H)
2) Teiste (T)
3) Centar upisane krunice (S)
4) Centar opisane krunice (O)
Ortocentar se nalazi u preseku visina trougla ha,hb,hc. ( Visina je najkrae rastojanje od temena do naspramne
stranice). Kod otrouglog trougla je u trouglu, kod pravouglog u temenu pravog ugla a kod tupouglog van
trougla.
C
A1
B1
H
ha hb
hc
B
A C1
ha hb hc = H Ortocentar
Teina du trougla je du koja spaja teme sa sredinom naspramne stranice. Teine dui seku se u jednoj taki ,
a to je TEITE TROUGLA. Teite deli teinu du u razmeri 2:1.
tc
B1 A1 t a tb tc = T
T
ta tb
B
A C1
AT : TA1 = 2 : 1
BT : TB1 = 2 : 1 www.matematiranje.com
CT : TC1 = 2 : 1
2
Centar upisane krunice je taka preseka simetrala uglova i kod svih trouglova je u oblasti trougla.
r S
S
B
A
s s s = S
Centar opisane krunice je taka preseka simetrala stranica. Kod otrouglog trougla je u trouglu, kod
pravouglog na sredini hipotenuze i kod tupouglog van trougla.
sBC
sAC
o
r
B
A
sAB
s AB s AC s BC = O
www.matematiranje.com
3
Vrste trouglova:
Trouglovi se dele prema stranicama i prema uglovima.
Prema stranicama: Prema uglovima:
1) jednakostranini 1) otrougli
2) jednakokraki 2) pravougli
3) nejednakostranini 3) tupougli
Nejednakostranini
a
b

A
c B
O=a+b+c
aha bhb chc abc

P= = = ili P = s ( s a )( s b)( s c) ili P= r s ili P=
2 2 2 4R
gde je:
a+b+c
s poluobim s = ,
2
r-poluprenik upisane krunice i
R-poluprenik opisane krunice.

4
Pravougli:
B
p
c
a
hc q
C b A
O=a+b+c
ab chc a b
P= ili P= odavde je: hc =
2 2 c
a2 + b2 = c2 Pitagorina teorema
c a+bc
R= ; r= ; hc = pq ; a = pc ; b = qc ; c= p+q
2 2
Jednakokraki :
b b
ha
hb
A a
_ B
a 2
Ovde je a osnova i b krak ( kraci)
aha bhb a
O = a + 2b P= = Primena Pitagorine teoreme: ha2+( )2= b2
2 2 2
5
Jednakostranini:
a h a
ry
ro
A a B
a2 3
O = 3a i P =
4
a 3 1 a 3 2 a 3
Visina h= ; ry = h = ; ro = h=
2 3 6 3 3
Kod ovog trougla sve etiri znaajne take se nalaze u jednoj taki.
Srednja linija trougla (m) je du koja spaja sredine dve stranice i uvek je jednaka polovini
paralelne stranice.
C C
a a
b b
m=c/2 m=
a/2
B B
A c A c
a
b
/2
=b
m
B
A c www.matematiranje.com
6
Podudarnost
ABC A1 B1C1
(SSS) Ako su sve stranice jednog trougla jednake odgovarajuim stranicama drugog trougla.
(SUS) Ako su dve stranice i zahvaeni ugao jednog trougla jednaki dvema stranicama i zahvaenom uglu drugog
trougla.
(USU) Ako su stranica i na nju nalegli uglovi jednog trougla jednaki sa stranicom i na nju naleglim uglovima
drugog trougla.
(SSU) Ako su dve stranice i ugao naspram vee od njih jednog trougla jednaki dvema stranicama i uglu naspram
vee od njih drugog trougla.
Slinost
ABC ~ A1 B1C1
A = A1 , B = B1 , C = C1
AB : A1 B1 , BC : B1C1 , CA : C1 A1
- Ako su dva ugla jednog trougla jednaka sa dva ugla drugog trougla.
- Ako su tri stranice jednog trougla proporcionalne trima stranicama drugog trougla.
- Ako su dve stranice jednog trougla proporcionalne dvema stranicama drugog trougla i uglovi izmedju tih
stranica jednaki.
- Ako su dve stranice jednog trougla proporcionalne sa odgovarajuim stranicama drugog trougla, uglovi
naspram dveju od tih odgovarajuih stranica su uglovi iste vrste (ili otri, ili pravi, ili tupi).
ZADACI
1) Dat je pravougli trougao. Poluprenik opisanog kruga je R=15,a poluprenik upisanog kruga je r=6.
Odrediti osnovice.
R = 15 Poto se radi o pravouglom trouglu, vae formule:
r =6 c a+bc
_______ R= i r=
2 2
a=?
a+bc c = 2R
b=? 6=
2 c = 2 15
c=? a + b 30 = 12
c = 30
a + b = 42
b = 42 a
Sada emo iskoristiti Pitagorinu teoremu.
a2 + b2 = c2 42 6
a1, 2 =
2
a 2 + (42 a ) 2 = 30 2
a = 24
a 2 + 1764 84a + a 2 900 = 0 a = 18
2a 2 84a + 864 = 0
za a = 24 b = 42 24 = 18
za a = 18 b = 42 18 = 24
a 2 42a + 432 Kvadratna po a Dakle stranice trougla su 18,24,30
7
2) Poluprenik kruga upisanog u jednokraki trougao osnovice a = 12 je r = 3 . Izraunati
povrinu i obim trougla.
C
a = 12
r =3
x
b b ________________
r
D
P = ?, O = ?
O
r
A M B
a
Obeleavamo sa M podnoje visine iz A sa O centar upisane krunice i sa D podnoje poluprenika na
stranicu b
Trouglovi BMC i CDO su slini.Okrenuemo ih da bi uoili tu slinost.

C
C
b
x+r x
M a B D r O
2
Iz slinosti trouglova sledi proporcionalnost odgovarajuih stranica,
a
b: x = :r
2
b: x = 6:3
3b = 6 x b = 2 x
Sada primenjujemo Pitagorinu teoremu na trougao AMC

2
a
+ (x + r) = b
2 2
2
6 2 + ( x + 3) 2 = (2 x) 2
36 + x 2 + 6 x + 9 = 4 x 2
3x 2 6 x 45 = 0
Podelimo sa 3 i reavamo kao kvadratnu jednainu...

28
x1, 2 =
2
x = 5 b = 10
x = 3 Nemogue
h = x+r = 5+3=8 h =8
ah
O = a + 2b P=
2
O = 12 + 2 10 12 8
O = 32 P=
2
P = 48
8
3) Uglovi trougla se odnose kao 2:3:7. Duina najmanje stranice je a . Odrediti poluprenik
R opisane krunice.
: : je = 2 : 3 : 7 2k + 3k + 7 k = 180 o
= 2k 12k = 180 o

= 3k 180 o
= 7k k=
12
k = 15
A = 300

30 = 450
b = 1050
c B1
60
45 45
B a C
Povuemo visinu BB1
Stranice BB1 i B1C su jednake

BB1
sin 45o = BB1 = a sin 45o
a
a 2
BB1 =
2
a 2
B1C =
2
BB1 BB1
cos 60 o = AB =
AB cos 60 o
a 2
AB = 2 = a 2
1
2
AB1
tg 60 =
o
AB1 = BB1tg 60 o
BB1
a 2 a 6
AB1 = 3=
2 2
Da sklopimo sada rezultate:
BC = a
AB = a 2 = c
AC = AB1 + B1C =
a 6 a 2 a 2
2
+
2
=
2
( )
3 +1 = b
Povrina trougla je:
9
AC BB1
a 2
3 +1 (a 2
2 = a 3 +1
2 ) ( )
P= = 2
2 2 4
abc
P=
4R
abc
a
a 2
2
(
3 +1 a 2 )
R= =
4P
4
a2 3 +1( )
4
3
a
R= 2 skratimo
a
R=a
4) Duina luka izmedju dva susedna temena jednakostraninog trougla upisanog u krug
4
poluprenika r je l = . Odrediti povrinu trougla.
3
Poto se obim ovog kruga sastoji iz tri ovakva luka:

4
O = 3
3
O = 4
2r = 4
r=2
Poluprenik opisane krunice je:
a 3 a 3
r= =2
3 3 (racionaliemo)
6
a=
3
6 3
a=
3 3
6 3
a= =2 3
3
10
a2 3
P=
4
(2 3)
2
3 4 3 3
P= = =3 3
4 4
5) Povrina otrouglog trougla ije dve stranice su a = 5 i b = 3 je P = 6 . Odredi obim

trougla.
I NAIN
a=5 Jedan od obrazaca za povrinu je:

b=3
a b
P=6 P= sin
_______ 2
O=? 53
6= sin
2
12 4
sin = =
15 5
11
Poto je: sin 2 + cos 2 = 1
cos 2 = 1 sin 2
16
cos 2 = 1
25
9
cos =
25
3
cos =
5
Sad emo iskoristiti kosinusnu teoremu:
c 2 = a 2 + b 2 2ab cos Moramo ovde menjati obe vrednosti za cos

3
c 2 = 52 + 32 2 5 3 ili c 2 = 5 2 + 3 2 + 18
5
c = 25 + 9 18
2 c 2 = 52
c 2 = 16 c = 2 13
c=4
Poto je trougao otrougli uzeemo c = 2 13 jer bi u suprotnom sa stranicama 3,4,5 bio pravougli.
O = 8 + 2 13
II NAIN
a=5 Jedan od obrazaca za povrinu trougla je

b=3
P=6 P = s ( s a )( s b)( s c)
8+c 8+c 8 + c 8 + c
6= 5 3 c
2 2 2 2
8+c c2 c+ 2 8c
36 =
2 2 2 2
36 16 = (8 + c)(8 c)(c 2)(c + 2)
576 = (64 c 2 )(c 2 4) Smena c 2 = t
576 = (64 t )(t 4)
576 = 64t 256 t 2 + 4t
t 2 68t + 832 = 0 Kvadratna po t
68 36
t1, 2 =
2
t1 = 52
t 2 = 16
12
Dakle: c = 52
2
ili c 2 = 16
c = 52 c=4
c = 2 13
A ovo su ista reenja kao kod prvog naina...
6) Obim pravouglog trougla je O = 36 , a poluprenik upisanog kruga je r = 3 . Odrediti obim

opisanog kruga.
O = 36 O = a+b+c a+bc
r=
r =3 a + b + c = 36 2
_________
a+bc
Okr = ? 3=
2
a + b c = 6 odavde izrazimo c
c = a+b6
Pazi: ( A + B + C ) 2 = A2 + B 2 + C 2 + 2 AB + 2 AC + 2 BC
a 2 + b2 = c2
a + b + c = 36
a 2 + b 2 = (a + b 6) 2
a+bc = 6
a 2 + b 2 = a 2 + b 2 + 36 + 2ab 12a 12b
2a + 2b = 42
2ab 12a 12b = 36......../ : 2 a + b = 21
ab 6a 6b = 18 b = 21 a
a(21 a) 6a 6(21 a) + 18 = 0
21a a 2 6a 126 + 6a + 18 = 0
a 2 + 21a 108 = 0
a 2 21a + 108 = 0 Kvadratna po a
21 3
a1, 2 =
2
a1 = 12 b = 9
a2 = 9 b = 12
c = a + b 6 = 12 + 9 6 = 15
Poto je: c = 2 R 2 R = 15
Obim opisanog kruga je: O = 2 R = 15
13
14
ETVOROUGAO
Mnogougao koji ima etiri stranice naziva se etvorougao.
D
1
1
C
1
A
1 B
Za svaki etvorougao vai da im je zbir unutranjih i spoljanjih uglova isti i iznosi 3600
+ + + =3600 1 + 1 + 1 + 1 = 3600
Najpre da kaemo da etvorouglovi mogu biti : konveksni i nekonveksni.
etvorougao je konveksan ako du koja spaja bilo koje dve take unutranje oblasti ostaje unutar etvorougla.
A
B
etvorougao je nekonveksan ako du koja spaja bilo koje dve take unutranje oblasti izlazi iz nje.
B
A
1
Podela etvorouglova moe se izvriti na vie naina.Prvu podelu izvrio je jo Euklid.
On ih je podelio u pet grupa: kvadrati, pravougaonici,rombovi,romboidi i trapezi.
Meutim, danas je podela izvrena na sledei nain:
1) Paralelogrami (imaju po dva para paralelnih stranica)
2) Trapezi (imaju jedan par paralelnih stranica)
3) Trapezoidi (nemaju paralelne stranice)
Paralelogram je etvorougao ije su naspramne stranice paralelne.
KVADRAT
- Sva etiri ugla su mu prava

- Sve stranice su jednake
- Dijagonale su jednake i meusobno se polove pod pravim uglom
- Centralno simetrina je figura
- Ima 4 ose simetrije
d a
ro ry
O= 4a
d2 a d a 2
P = a2 ili P = , ry = i ro = =
2 2 2 2
d 2
d=a 2 i ako nam treba duina stranice a imamo duinu dijagonale a=
2
2
PRAVOUGAONIK
- Sva etiri ugla su mu prava
- Paralelne stranice su jednake
- Dijagonale su jednake i meusobno se polove
- Centralnosimetrina figura
- Ima 2 ose simetrije
d b
ro
O = 2a + 2b
P = ab
d
ro = a dijagonalu nalazimo iz Pitagorine teoreme: d2 = a2 + b2
2
ROMB
- Sve etiri stanice su jednake
- Naspramni uglovi su jednaki a uzastopni su suplementni
- Dijagonale se meusobno polove pod pravim uglom
- Ima dve ose simetrije

3
d2
d1
h a
O = 4a
d1 d 2
P= ili P = ah
2
h
Moe se upisati krunica iji je poluprenik ry =
2
d1 2 d
Pitagorina teorema se primenjuje na oseneni trougao: a2 = ( ) + ( 2 )2
2 2
ROMBOID
- Paralelne stranice su jednake

- Naspramni uglovi su jednaki a uzastopni su suplementni
- Dijagonale se meusobno polove
hb b
ha
O = 2a + 2b
P= aha ili P= bhb
Ne moe da se upie niti da se opie krunica .
etvorougao ije su samo dve naspramne stranice paralelne zove se TRAPEZ.

4
Paralelne stranice se zovu osnovice, a druge dve kraci.
d m c
h
Stranice a i b su osnovice, c i d kraci. Du koja spaja sredita krakova je srednja linija
a+b
trapeza m = . Naravno m je paralelna i sa a i sa b.
2
a+b
O = a+b+c+d ; P= h ili P = mh
2
JEDNAKOKRAKI TRAPEZ
d
c c
h
a+b a a-b
2 2
O = a + b + 2c
a+b
P= h ili P = mh
2
ab 2
Primena Pitagorine teoreme: ( ) + h 2 = c 2 ( na zeleni trougao)
2
a+b 2
( ) + h 2 = d 2 ( na crveni trougao)
2
5
PRAVOUGLI TRAPEZ
c
d=h h
a a-b
O=a+b+c+h
a+b
P= h ili P = mh
2
Primena Pitagorine teoreme: ( a b) 2 + h 2 = c 2
Najpoznatiji trapezoid je deltoid.
DELTOID
-Deltoid je trapezoid koji ima dva para jednakih uzastopnih stranica.
-Dijagonale deltoida su meu sobom normalne.
-Simetrala deltoida je simetrala i njegovih uglova koje obrazuju jednake stranice
-Uglovi koje obrazuju nejednake stranice su meu sobom jednaki.
-Dijagonale su istovremeno i simetrale uglova.
a
a
d2
d1
b b
d1 d 2
O = 2a + 2b P=
2
6
Tetivni etvorougao
To je etvorougao oko koga moe da se opie krunica.

Uslov je: + je = + = 180o

d1
d2
(ac + bd )(ad + bc)

d1 = Jedna dijagonala
ab + cd
(ac + bd )(ab + cd )
d2 = Druga dijagonala
bc + ad
dd
P = 1 2 sin ( je ugao izmedju dijagonala)
2
Tetivni etvorougao
To je etvorougao u koji moe da se upie krunica.

Uslov je: a + c = b + d
P = (a + c)r ili
P = (b + d )r
_________________
O = 2(a + c) ili
O = 2(b + d )
ZADACI:
1) Trapez osnovica a i b podeljen je odsekom EF koji je paralelan osnovicama na dva dela

jednakih povrina. Odrediti EF.
x+ y =h
7
a + EF EF + b
P1 = P2 y= x
2 2
(povrine su jednake)
y (a + EF )
y (a + EF ) = x( EF + b) x =
EF + b
P1 + P2 = P (zbir ove dve povrine daje povrinu celog trapeza)
_______________
a + EF EF + b a+b
y+ x = ( x + y ) sve podelimo sa 2 i zamenimo x
2 2 2
y (a + EF ) y (a + EF )
(a + EF ) y + ( EF + b) = ( a + b) + y y je zajedniki...
EF + b EF + b
y (a + EF ) y [ (a + EF ) + (b + EF ) ]
(a + EF ) y + ( EF + b) = ( a + b) sve pomnozimo sa EF + b
EF + b EF + b
(a + EF )( EF + b) + ( EF + b)(a + EF ) = (a + b) [ (a + EF ) + (b + EF ) ]
2(a + EF )( EF + b) = (a + b)(a + b + 2 EF )
2(aEF + ab + EF 2 + bEF ) = (a + b)(a + b) + 2 EF (a + b)
2 EF (a + b + EF ) 2 EF (a + b) = (a + b) 2 2ab
2 EF (a + b) + 2 EF 2 2 EF (a + b) = a 2 +2ab + b 2 2ab
2 EF 2 = a 2 + b 2
a 2 + b2
EF =
2
2) U jednakom trapezu povrine P=32 i visine h = 4 , razlika osnovica je 6. Odrediti duinu

dijagonale .
P = 32
h=4
a b = 6
____________
d =?
a+b
P= h Sa ova dva podatka pravimo sistem
2 a + b = 16
a+b
32 = 4 ab = 6
2 _______________
32 = (a + b) 2 2a = 22
a + b = 16 a = 11 b = 5
8
Primenimo Pitagorinu teoremu:
2
a+b
d =
2
+h
2
2
2
11 + 5
d =
2
+4
2
2
d = 64 + 16
2
d 2 = 80
d = 80 = 16 5
d =4 5
3) U krugu obima O = 10 upisan je pravougaonik ije se stranice odnose kao 3:4. Odrediti
povrinu pravougaonika
b
r
d
r= d = 2r
2
O = 10
O = 2 r
a :b = 3: 4
______________ 10 = 2r
P=? r = 5 d = 10
Primenimo Pitagorinu teoremu:

a 2 + b2 = d 2 Poto je a : b = 3 : 4
(3k ) + (4k ) = 10
2 2 2
9k 2 + 16k 2 = 100 a = 3k
Onda je:
25k 2 = 100 b = 4k
_______________
k2 = 4 a = 3 2 = 6
k =2 b = 42 = 8
P = a b
P = 6 8
P = 48
9
4) Stranica romba je a = 5 a manja dijagonala d1 = 6 . Odrediti povrinu upisanog kruga.
a=5 Najpre emo nai drugu dijagonalu d 2 .

d1 = 6 2
d1 d 2
2
+ = a
2
________
Pkr = ? 2 2
2 2
6 d2
+ = 5
2
2 2
2
d2
= 16
2
d2
= 4 d2 = 8
2
Kako imamo 2 obrasca za P romba, to emo iskoristiti da nadjemo visinu:
d1 d 2 6 8
P= = = 24
2 2
P 24
P = ah h = = = 4,8
a 5
h 4,8
r= r= = 2,4
2 2
Pkr = r 2
Pkr = (2,4) 2
Pkr = 5,76
5) Krae stranice deltoida obrazuju prav ugao. Ako je obim deltoida O = 6 + 2 17 , a duina
dijagonala d 2 = 4 2 , odrediti povrinu.
O = 6 + 2 17
d =4 2
2
______________
P=?
O = 2a + 2b
6 + 2 17 = 2a + 2b
3 + 17 = a + b b = 3 + 17 a
Primenimo kosinusnu teoremu na trougao ABC poto je BAC = 45o

10
b 2 = a 2 + d 22 2ad 2 cos 45o
2
(3 + 17 a) 2 = a 2 + (4 2 ) 2 2a 4 2
2
PAZI: ( A + B + C ) 2 = A2 + B 2 + C 2 + 2 AB + 2 AC + 2 BC
9 + 17 + a 2 + 6 17 6a 2 17 a = a 2 + 32 8a
Sredimo
( ) (
2a 1 17 = 6 1 17 )
2a = 6
a = 3 b = 17
d1 d 2 3 2 4 2
d1 = a 2 = 3 2 P = = = 12
2 2
3
6) Oko kruga poluprenika r = je opisan jednakokraki trapez povrine P = 15 . Izraunati
2
duinu dijagonale trapeza.
Ovo je tangentni etvorougao!!!
a + b = 2c (ali nam sada nee trebati)
a+b
P= h
2
3 a+b
r = , P = 15 15 = 3
2 2
__________________
a+b
d =? =5
2
a + b = 10
3
h = 2r = 2 =3
2
2
a+b
d =
2
+h
2
2
2
10
d = + 32
2
2
d = 25 + 9
2
d 2 = 34
d = 34
11
40 2
7) Jedna dijagonala romba je za 20% kraa od druge. Ako je visina romba h = , odrediti
41
povrinu romba.
Zapiimo najpre podatke:
d 2 = 80%d1 2
d1 d 2
2
+ = a
2
80 2 2
d2 = d1
100 2
4
4 d1 5 1
2 d
d 2 = d1 + = a2
5
2 2

2 2
d1 4d1
+ = a2
4 25
25d12 + 16d12 = 100a 2
41d12 = 100a 2
41d12
a2 =
100
41d1
a=
10
d1 d 2
P = ah =
2
4
d1 d1
41 d1 4 0 2 5
=
10 41 2
2
4 2= d1
5
4
d1 = 10 2 d2 = 10 2
5
d2 = 8 2
d1 d2 10 2 8 2
P= = = 80
2 2
P = 80
12
13
14
PRIZME
Najpre da kaemo neto o obeleavanjima i o tekstu zadataka:
- sa a obeleavamo duinu osnovne ivice
- sa H obeleavamo duinu visine prizme
- sa B obeleavamo povrinu osnove (baze)
- sa M obeleavamo povrinu omotaa
- omota se sastoji od bonih strana , naravno trostrana prizma u omotau ima 3 takve strane, etvorostrana 4
itd.
- sa D obeleavamo duinu dijagonale prizme
- ako u tekstu zadatka kae jednakoivina prizma, to nam govori da su osnovna ivica i visina jednake , to jest :
a=H
- ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina prizme normalna na ravan osnove ili ti ,
jednostavnije reeno , prizma nije kriva
- ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) pravilan mnogougao:
jednakostranian trougao, kvadrat, itd.
Dve najpoznatije prizme su kocka i kvadar, pa vam predlaemo da najpre njih prouite:
1
KOCKA
D=a 3
a a
a a
d =a 2
a a
P = 6a 2 V = a3
Kocka ima 12 ivica duine a.
Mala dijagonala ( dijagonala osnove) je d = a 2 .
Velika ( telesna) dijagonala je D = a 3
d =a 2 a
a
dijagonalni presek
Povrina dijagonalnog preseka se rauna po formuli: PDP = a 2 2
2
KVADAR
D = a 2 + b2 + c2
c=H c=H c
b d b
d = a2 + b2
a a
dijagonalni presek
P = 2(ab + ac + bc)
V = abc
Mala dijagonala ( dijagonala osnove) se rauna d 2 = a 2 + b 2 to jest d = a 2 + b 2
Velika dijagonala se rauna D 2 = a 2 + b 2 +c 2 to jest D = a 2 + b 2 + c 2
Dijagonalni presek je pravougaonik povrine PDP = d c
Povrina svake prizme se izraava formulom:
P = 2B + M
Zapremina svake prizme se izraunava formulom:
V = BH
3
PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PRIZMA
a2 3
B= je povrina osnove(baze)
4
M = 3aH je povrina omotaa
P = 2B + M
V = BH
a2 3
P=2 + 3aH
4 a2 3
V= H
a2 3 4
P= + 3aH
2
4
PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PRIZMA
a
a
H
B = a2 M = 4aH
P = 2B + M V = BH
P = 2a 2 + 4aH V = a2 H
a
a
H
D D H
H
d a
d =a 2
a
dijagonalni presek
dijagonalni presek
D 2 = (a 2 ) 2 + H 2
Povrina dijagonalnog preseka se izraunava:

P = d H
P = aH 2
5
PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PRIZMA
H H
H H
a a
a
a2 3 a2 3
B = 6 = 3 M = 6aH
4 2
P = 2B + M V = BH
a2 3 a2 3
P = 2 3 + 6aH V = 3 H
2 2
3a 2 H 3
P = 3a 2 3 + 6aH V=
2
d BS d BS D H D d BS
H
D H
a a d1 = 2 a d2 = a 3
d1 = 2 a Bona strana Vei dijagonalni Manji dijagonalni
a d BS = H 2 + a 2
2
presek presek
d2 = a 3 a
a
6
Jo samo da vam napomenemo da primena Pitagorine teoreme na bonu stranu :
d BS
H
a
Bona strana
2
= H +a
2 2
d BS
vai kod svake od navedenih pravilnih prizmi!
ZADACI
1) Ako se ivica kocke produi za 3cm, povrina joj se povea za 198 cm 2 . Izraunati
povrinu i zapeminu kocke.
Obeleimo ivicu kocke sa a . Njena povrina je P = 6a 2

Ako se ivica kocke povea za 3cm, njena ivica e biti (a+3) a povrina P1 = 6(a + 3) 2
Prema tekstu zadatka e biti:
P1 P = 198cm 2
6(a + 3) 2 6a 2 = 198 Sve podelimo sa 6
(a + 3) 2 a 2 = 33
a 2 + 6a + 9 a 2 = 33
6a = 33 9
6a = 24
a = 6cm
P = 6a 2 V = a3
P = 66 2
V = 63
P = 6 36
V = 216cm3
P = 216cm 2
WWW.MATEMATIRANJE.COM
7
2) Ivice dve kocke stoje u razmeri 4:3. Kolike su im povrine i zapremine ako im se
povrine razlikuju za 168 cm 2 ?
Obeleimo sa a stranicu jedne kocke a sa a1 stranicu druge kocke.
a : a1 = 4 : 3 a = 4k i a1 = 3k
P P1 = 168
6a 2 6a12 = 168 Delimo sve sa 6
a 2 a12 = 28
(4k ) 2 (3k ) = 28
16k 2 9k 2 = 28
7 k 2 = 28
k2 = 4
k =2 a = 4 k = 4 2 = 8cm
a1 = 3k = 3 2 = 6cm
Sada nije teko nai P i V.
P = 6a 2 = 6 82 = 6 64 = 384cm 2
V = a 3 = 83 = 512cm3
P = 6a12 = 6 62 = 6 36 = 216cm 2
V = a13 = 63 = 216cm3
3) Dimenzije kvadra su tri uzastopna cela broja, a dijagonala je 149cm . Izraunati

povrinu i zapreminu kvadra.
Tri uzastopna cela broja moemo obeleiti sa x 1, x, x + 1

a 2 + b2 + c2 = D2
a = x 1
2
( x 1) + x + ( x + 1) = 149
2 2 2
b=x
x 2 x + 1 + x + x +2 x + 1 = 149
2 2 2
c = x +1
3x = 149 1 1
2
a = x 1 = 6cm
147
x2 = b = x = 7cm
3
c = x + 1 = 8cm
x = 49
2
x = 7cm
P = 2(ab + ac + bc) = 2(6 7 + 6 8 + 7 8) = 2 146

P = 292cm
V = abc = 6 7 8 = 336cm3
8
4) Duine osnovnih ivica prave trostrane prizme odnose se kao 17:10:9, duina
bone ivice je 16cm, a povrina 1440 cm 2 . Odrediti duine osnovnih ivica.
a b H
b
a
a : b : c = 17 : 10 : 9
H = 16cm
P = 1440cm 2
_______________________
a = ?, b = ?, c = ?
Iz a : b : c = 17 : 10 : 9 a = 17k , b = 10k , c = 9k
P = 2B + M
Bazu emo izraziti preko Heronovog obrasca

a+b+c
B = s ( s a )( s b)( s c) s=
2
B = 18k 1k 8k 9k 17k + 10k + 9k
s=
B = 1296k 4 2
s = 18k
B = 36k 2
M = aH + bH + cH = H (a + b + c)
M = 16 38k
M = 576k
P = 2B + M
1440 = 2 36k 2 + 576k
72k 2 + 576k 1440 = 0 Podelimo sve sa 72
k 2 + 8k 20 = 0 kvadratna po k
8 12
k1,2 = k =2
2
a = 17 2 = 34cm
b = 10 2 = 20cm
c = 9 2 = 18cm
9
5) Prava pravilna etvorostrana prizma ima visinu 16cm i povrinu 370 cm 2 .
Izraunati osnovnu ivicu.
a
a
H
H = 16cm P = 2B + M
P = 370cm 2
P = 2a 2 + 4aH
________________
a=? 370 = 2a 2 + 4a 16
370 = 2a 2 + 64a
2a 2 + 64a 370 = 0
a 2 + 32a 185 = 0
32 42
a1, 2 =
2
a1 = 5
a2 = 38 Nemogue
a=5
Dakle osnovna ivica je a = 5cm
NAPOMENA:
Neispravno je rei osnovna ivica je ve bi trebalo duina osnovne ivice je
Ako Va profesor insistira na ovome ispotujte ga, jer je svakako u pravu.
Sve je stvar dogovora.
10
6) Izraunati povrinu i zapreminu prave trostrane jednakoivine prizme ivice
a = 8cm
Podatak da je u pitanju jednakoivina prizma nam govori da je osnovna ivica jednaka

visini. To jest, omota se ovde sastoji iz 3 kvadrata stranice a
a =8
P = 2B + M
a2 3
P=2 + 3a 2
4
82 3
P=2 + 3 82
4
64 3
P= + 64 3
2
( )
P = 32 3 + 192 cm 2 Ovde ne bi bilo loe da se izvue zajedniki ispred zagrade!
( )
P = 32 3 + 6 cm 2
V = BH
a2 3 a3 3
V= a =
4 4
3
8 3 512 3
V= =
4 4
V = 128 3cm 3
7) Pravilna etvorostrana prizma ima omota 8 m 2 i dijagonalu 3 m . Izraunati

njenu zapreminu.
Poto je M = 4aH 4aH = 8 aH = 2
Iz trougla:
je ( ) 2
H 2 + a 2 = D2
H 2 + 2a 2 = 9
11
Napravimo sistem:
2
aH = 2 H= Zamenimo u drugu jednainu
a
H 2 + 2a 2 = 9
2
2
+ 2a = 9
2
a

4
2
+ 2a 2 = 9 Smena: a 2 = t
a
4
+ 2t = 9
t
2t 2 9t + 4 = 0
97
t1, 2 =
4
t1 = 4
1
t2 =
2
Vratimo se u smenu:
a2 = 4 ili 1
a2 =
a = 2m 2
1
2 a=
H= 2
a
H = 1m 1 2
a=
V = a2 H 2 2
V = 2 2 1 2
a= m
2
V = 4m 3
H = 2 2m
V = a2 H
2
2
V = 2 2

2
2
V = 2 2
4
V = 2m 3
Pazi: Ovde imamo 2 mogua reenja, i oba su ''dobra'' jer zadovoljavaju zadate poetne
uslove!!!
12
8) Odrediti povrinu i zapreminu kocke u funkciji povrine dijagonalnog preseka.
Povrina dijagonalnog preseka je:

Q 6Q 2
Q = a2 2 P = 6a 2 = 6 = = 3 2Q
2 2 2
Q
a2 = 3 3
Q 4 8 6 Q 4 83
2 V = 6a 3 = 6 =
2 8
Q Q
a= = 4 Racionaliemo 3 3
2 2 6 Q 4 44 2 6 Q 4 4 2 3
V= = =3 Q 4 2
Q 4
23 Q4 8 8 8
a= =
4
2 4
23 2 V = 3Q Q 2
4
Pazi (na sredjivanje): 4

83 = 4 ( 2 3 ) 3 = 4 2 9 = 4 2 8 4 2
= 22 4 2 = 4 4 2
9) Osnova prava prizme je jednakostranini trougao osnovice 10dm, a visina tog

trougla jednaka je visini prizme. Ako je zapremina prizme 720dm 3 , izraunati
povrinu prizme.
a = 10dm
ha = H
V = 720dm3
________________
V = BH
a ha
V= H
2
10 H
720 = H
2
720 = 5H 2
H 2 = 144
H = 12dm
ha = 12dm
Primenimo Pitagorinu teoremu na jednakokraki trougao:

2
a 2
P = 2B + M
b = + ha
2
2
ah
2 P = 2 a + aH + 2bH
10 2
b = + 12 2
2
2 P = aha + H (a + 2b)
b = 52 + 12 2
2
P = 10 12 + 12 (10 + 26)
b = 169
2 P = 120 + 432
b = 13dm P = 552dm 2
13
10) Osnova prave prizme je romb ije su dijagonale d1 = 18cm, d 2 = 24cm, dok je
dijagonala bone stranice prizme d = 39cm . Izraunati povrinu prizme.
Najpre primenimo Pitagorinu teoremu na romb.
2 2
d d
a = 1 + 2
2
2 2
2 2
18 24
a2 = +
2 2
a = 81 + 144
2
a 2 = 255
a = 15cm
Pogledajmo jednu bonu stranu:
H 2 = d 2 a2
H 2 = 39 2 152
H 2 = 1521 225
H 2 = 1296
H = 36cm
P = 2B + M
d1 d 2
P = 2 + 4aH
2
P = 18 24 + 4 15 36
P = 432 + 2160
P = 2592cm 2
14
11) Osnova prizme je trapez ije su osnove 24cm i 10cm, a kraci 13cm i 15cm.
Izraunati povrinu i zapreminu ako je njena visina jednaka visini trapeza.
b=10cm
d=13cm c=15cm
h h
x y
a=24cm
Spustimo visine i obeleimo delie sa x i y
h 2 = d 2 x 2
2
d 2 x2 = c2 y 2
h =c y
2 2

169 x 2 = 225 y 2
y 2 x 2 = 225 169
y 2 x 2 = 56
( y x)( y + x) = 56
Kako je x + y = a b
x + y = 14 Imamo
( y x) 14 = 56
yx=4
Sada imamo sistem:
y + x = 14
2 y = 18
yx=4
y = 9cm
Vratimo se u:
h2 = c2 y 2 a+b
B= h
h 2 = 152 9 2 2
24 + 10
h 2 = 225 81 B= 12
2
h = 12cm
B = 17 12
H = 12cm
B = 204cm 2
P = 2B + M
PAZI: M se sastaju iz etiri razliita pravougaonika:
M = H (a + b + c + d ) V = BH
M = 12 (24 + 10 + 13 + 15) V = 204 12
M = 12 62 V = 2448cm3
M = 744cm 2
P = 2 204 + 744
P = 1152cm 2
15
12) Osnova prizme je jednakokraki trougao osnovice 30cm i poluprenik upisane
krunice je 10cm. Izraunati zapreminu prizme ako je njena visina jednaka visini
trougla koja odgovara osnovici.
b b
h-r
r M
O
r
B C
D
a=30cm
a = 30cm
r = 10cm
ha = H
__________
V =?
I Nain
Iz slinosti trouglova trougla ADC i trougla AMO
15 : 10 = b : (h 10)
15(h 10) = 10b
15h 150 = 10b
2 3h 30 = 2b
a
+h =b
2 2
2 2b + 30
h=
2 3
2b + 30
15 +
2
=b
2
3
4b 2 + 120b + 900
225 + = b ....... / 9
2
9
2025 + 4b 2 + 120b + 900 = 9b 2
5b 2 120b 2925 = 0
b 2 24b 585 = 0
24 54
b1,2 =
2
b1 = 39cm
b2 = 15 Nemogue
b = 39cm
16
a
( ) 2 + ha 2 = b 2
2
a
ha 2 = b 2 ( ) 2
2
30
ha 2 = 392 ( ) 2
2
ha = 1521 225
2
a ha 30 36
B= = = 540
ha = 1296
2
2 2
ha = 36cm V = BH
Sada je ha = 36cm = H V = 540 36
V = 19440cm3
Ovaj zadatak smo mogli reiti i na drugi nain.
II Nain
Znamo obrasce za povrinu:
P = rS i P = S ( S a )( S b)( S c)
a+b+c
S=
2
a + b + c a + 2b 30 + 2b 2 (15 + b)
to jest: S = = = =
2 2 2 2
S = 15 + b
P = (15 + b)(15 + b 30)(15 + b b)(15 + b b)

P = (15 + b)(b 15) 152
P = 15 b 2 152 = 15 b 2 225
S druge strane je
P = r s = 10 (15 + b)
P=P
10(15 + b) = 15 (b 15)(b + 15)
100(15 + b) 2 = 152 (b 15)(b + 15)
100(15 + b) = 225(b 15)
1500 + 100b = 225b 3375
100b 225b = 3375 1500
125b = 4875
b = 39cm
17
18
PIRAMIDA I ZARUBLJENA PIRAMIDA
Slino kao i kod prizme i ovde emo najpre objasniti oznake ...
- sa a obeleavamo duinu osnovne ivice
- sa H obeleavamo duinu visine piramide
- sa h obeleavamo duinu visine bone strane ( apotema)
- sa s obeleavamo duinu bone ivice
- sa B obeleavamo povrinu osnove (baze)
- sa M obeleavamo povrinu omotaa
- omota se sastoji od bonih strana(najee jednakokraki trouglovi) , naravno trostrana piramida u omotau
ima 3 takve strane, etvorostrana - 4 itd.
- ako u tekstu zadatka kae jednakoivina piramida, to nam govori da su osnovna ivica i bona ivica jednake , to
jest : a = s
- ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina piramide normalna na ravan osnove ili ti ,
jednostavnije reeno , piramida nije kriva
- ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) pravilan mnogougao:
jednakostranian trougao, kvadrat, itd.
Dve najvanije formule za izraunavanje povrine i zapremine su:
P = B + M za povrinu i
1
V= B H za zapreminu
3
1
PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PIRAMIDA
s H h s
a
ru
ro
a2 3
Kako je u bazi jednakostranian trougao, to e povrina baze biti: B=
4
ah
U omotau se nalaze tri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane = ) , a kako ih ima 3 u
2
ah
omotau, to je: M =3
2
1
V = BH
3
P = B+M 1 a2 3
V= H
a2 3 ah 3 4
P= +3
4 2 a2 3
V= H
12
Dalje nam trebaju primene Pitagorine teoreme . Kod svake piramide postoje po tri trougla na kojima moemo
primeniti Pitagorinu teoremu:
2
s H h s a
s 2 = h2 +
a 2
a/2
a www.matematiranje.com
2
h 2 = H 2 + ru2 to jest
s H h s
2 s H h s s 2 = H 2 + ro2 to jest
a 3 2
a h 2 = H 2 + a 3
6 ru s = H +
2 2

ro
ru
3
ro
a a
PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PIRAMIDA
s
s H h
U bazi je kvadrat, pa je povrina baze B=a 2
ah
U omotau se nalaze etiri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane = ), pa je povrina
2
ah
omotaa M = 4 odnosno M = 2ah
2
1
P = B+M V = BH
3
P = a 2 + 2ah 1
V = a2 H
3
Primena Pitagorine teoreme:
2
d
s
s2 = H 2
+ od n os n o
s s 2
2
a s H h 2
s H h s H h 2 a 2
s2 = h2 + a s2 = H 2
+ to je s t
h = H +
2 2
2
a/2 2 a
2 a a2
a/2 s2 = H 2
+
d/2 2
a a a
3
s
dH
s H
H hh PDP = odnosno
2
aH 2
PDP =
d a 2
a
dijagonalni presek
PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PIRAMIDA
s H s
h
a a
a
a
a2 3 a2 3
U bazi je estougao, pa je povrina baze B = 6 =3
4 2
ah
U omotau se nalaze est jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane = ), pa je povrina
2
ah
omotaa jednaka M =6 = 3ah
2
1
V = BH
P = B+M 3
1 a2 3
a2 3 V = 3 H
P=3 + 3ah 3 2
2 a2 3
V= H
2
2
s H a s H s
s H s
a 3
2
s 2 = h2 + H
s = H +a
2 2 2 h = H +
2 2
2
s
h 2 h h

a a a a a a 3
a 2 a
a/2
a a a
4
P ovog dijagonalnog preseka je :
P ovog dijagonalnog preseka je : s H
s H s s hpresekas
a 3 hpreseka
2a H h Pmdp =
Pvdp = to jest Pvdp = a H 2
2a
a
2 a a a3
a
a
a a
vei dijagonalni presek manji dijagonalni presek
etvorostrana piramida (u osnovi romb):
d1 d 2 ah BH d1 2 d
P= B+M B= = ah M=4 =2ah V= a2=( ) + ( 2 )2
2 2 3 2 2
Formulice:
aha bhb chc abc

1) nejednakostranicni trougao: P= = = P= s ( s a )( s b)( s c) P= r s P=
2 2 2 4R
a+b+c
gde je s poluobim s= , r-poluprenik upisane kruznice i R-poluprenik opisane krunice.
2
ab ch c a+bc
2) pravougli trougao: P= ili P= c a2+b2=c2 R= ; r = ; hc= pq ; a= pc ; b= qc c=p+q
2 2 2 2
3) jednakokraki trougao
ah bh a
P= a = b ha2+( )2= b2
2 2 2
Pogledajte formulice iz oblasti mnogougao i etvorouglovi....
PRAVA PRAVILNA TROSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA
a1 a1
a1
h
H
s a s
a
a
2
a 2
3 a1 3 a + a1
P = B+B1+ M B= B1= M=3 h
4 4 2
H 3H 2 2
V= (B+B1+ BB1 ) ili V = ( a +a1 + aa1)
3 12
5
a1 a1
a1 a1 a1 a1
ru1
ro 1a1
-a2 h
h H
H HH s
s s a a
a s a a
a h
ru
ro
a a
-a2
( a a1 ) 3 ( a a1 ) 3 2
a a1
2
2 2 ( )2 + H 2 = s 2 ( ) + H 2 = h2
+h=s 3 6
2
x
a a
a
h
H
s a s
a
B1 H
Visina dopunske piramide je: x= a
B B1
PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA
a1 s
a1
h
H
s
a
a + a1
P = B+B1+ M B=a2 B1= a12 M=4 h = 2(a+a1)h
2
H H 2 2
V= (B+B1+ BB1 ) V= (a +a1 + aa1)
3 3
6
a1
-a2 -a2 d
s s -2 1 s
a1 a1
h h
H h H H
s s s
-a2
a a
-a2 d
-2
a a a
a a1 2 a a1 2 d d1 2
( ) +h = s
2 2 ( ) + H 2 = h2 ( ) + H 2 = s2
2 2 2
osni presek: a1
h H h
dijagonalni presek:
d1
D
H s
d + d1
2
B1 H a1 H
Ako sa x obeleimo visinu dopunske piramide , onda je x= =
B B1 a a1
PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1
a1
a1
s s
H
h
a a
a
2
6a 2
3 6a1 3 a + a1
P = B+B1+ M B= B1= M=6 h =3(a+a1)h
4 4 2
H H 3 2 2
V= (B+B1+ BB1 ) ili V= ( a +a1 + aa1)
3 2
7
a1 a1 a1
a1 a1 a1
a1 3
a1
a1 -a2 a1
2
s s s s s s
H H h H
h h
h
-a a a
a 3
a 2 a 2 a
a a a
a a1 2 (a a1 ) 3 2
) +h = s (a a1 )2 + H 2 = s 2
2 2
( ( ) + H 2 = h2
2 2
B1 H
Visina dopunske piramide je i ovde: x=
B B1
Zadaci
1) Date su osnovna ivica a = 10cm i visina H = 12cm pravilne etvorostrane

piramide. Odrediti njenu povrinu i zapreminu.
a = 10cm
H = 12cm
_____________
P=? s
V =? H h
a/2 a
Prvo emo nai visinu h :
2
a
h = H +
2 2
2
h = 12 + 52
2 2
BH
V=
h = 169
2
3
h = 13cm a2 H
V=
P = B+M 3
102 12
P = a 2 + 2ah V=
3
P = 102 + 2 10 13 V = 100 4
P = 100 + 260
V = 400cm3
P = 360cm 2
8
2) Osnova prave piramide je pravougaonik, sa stranicama 12cm i 9cm. Odrediti
zapreminu piramide, ako je njena bona ivica 12,5cm.
b
d/2
a = 12cm
b = 9cm
s = 12,5cm
_______________
V =?
Najpre nadjemo dijagonalu osnove (baze)
d 2 = a2 + b2
d 2 = 12 2 + 9 2
d 2 = 144 + 81
d 2 = 225
d = 15cm
Sada emo nai visinu H iz trougla.

d
2 1
H = s
2 2 V= BH
2 3
1
H = 12,52 7,52
2
V = abH
3
H 2 = 100 1
H = 10cm V = 12 9 10
3
V = 360cm 2
9
3) Osnova prizme je trougao ije su stranice 13cm, 14cm i 15cm. Bona ivica
naspram srednje po veliini osnovne ivice normalna je na ravan osnove i jednaka je
16cm. Izraunati povrinu i zapreminu piramide.
Nadjimo najpre povrinu baze preko Heronovog obrasca.
a = 13cm
b = 14cm a + b + c 13 + 14 + 15
s= = = 21
c = 15cm 2 2
B = S ( S a )( S b)( S c) = 21 7 8 6 = 84cm 2
nama treba duina srednje po veliini visine ( hb ) osnove.
C
b hb 14 hb
P= 84 =
2 2
84 = 7 hb
hb hb = 12cm
A B
Nai emo dalje visinu bone strane h .
h 2 = H 2 + hb
h 2 = 16 2 + 12 2
H=16cm h
h 2 = 256 + 144
c
h 2 = 400
hb b h = 20cm
a
Povrina je jednaka zbiru povrina ova etiri trougla!!!
a H c H bh 1
P = B+ + + V = BH
2 2 2 3
13 16 15 16 14 20 1
P = 84 + + + V = 84 16
2 2 2 3
P = 84 + 104 + 120 + 140 V = 448cm3
P = 448cm 2
10
4) Izraunati zapreminu pravilnog tetraedra u funkciji ivice a
Tetraedar je pravilna jednakoivina trostrana piramida.
a 1
V= BH
a 3
H
r0 a
a
H
Izvucimo trougao:
a 3
ro =
3
2
a 3 a 2 3 9a 2 3a 2 6a 2
H 2 = a 2 = a2
= =
3 9 9 9
Dakle:
a 6
H=
3
1 a2 3 a 6
V =
3 4 3
3
a 18
V =
36
a3 3 2 PAZI: 18 = 9 2 = 3 2
V =
36
a 2
3
V =
12
11
5) Izraziti visinu pravilnog tetraedra u funkciji zapremine V.
Iskoristiemo rezultat prethodnog zadatka
a3 2
V= i izraziti a
12
12V
a3 =
2
12V 2
a3 =
2 2
a = 6 2V
3
a = 3 6 2V
a = 3 66 23 V
Kako je
a 6
H= to je
3
3
66 23V 6
H=
3
6
6 2 6 63 6 2 3 V
H=
3
6
65 2 3 V 6 25 35 2 3 V
H= =
3 3
2 6 35 3 V
H=
3
12
6) Izraunati zapreminu pravilne etvorostrane zarubljene piramide ako su osnovne
ivice 7m i 5m i dijagonala 9m.
a = 7m
a1 a1 = 5m
a1
D = 9m
H ____________
D
V =?
Da bi nali visinu H moramo uoiti dijagonalni presek.
a1 2
D
H a 2 + a1 2
x=
2
x 7 2 +5 2
a1 2 x=
2
x = 6 2m
D2 = H 2 + x2
H 2 = D2 x2
( ) ( )
2
H 2 = 92 6 2 H
V= B + B1 + BB1
3
H 2 = 81 72
V = (a 2 + a12 + aa1 )
H
H2 =9 3
H = 3m
V = (7 2 + 52 + 7 5)
3
3
V = 109m 3
13
7) Izraunati zapreminu pravilne estostrane zarubljene piramide ako su osnovne ivice
2m i 1m i bona ivica 2m
a1
a = 2m
a1 = 1m H 2 = s 2 (a a1 ) 2
s = 2m H 2 = 2 2 12
_________ H H
H2 =3
H= 3
a a a1
V=
H
3
(
B + B1 + BB1 )
H 6a 2 3 6a12 3 6aa1 3
V = + +
3 4 4 4
3 6 3 2 2
V=
3

4
( 2 + 1 + 2 1)
3
V = 7
2
21
V=
2
V = 10,5m3
8) Osnovne ivice pravilne trostrane zarubljene piramide su 2cm i 6cm. Bona strana
nagnuta je prema veoj osnovi pod uglom od 60o . Izraunati zapreminu te piramide.
ru1 a = 6cm
a1
a1 = 2cm
a1
H
PAZI: Kad se u zadatku kae bona strana pod
nekim uglom, to je ugao izmedju visina bone
ru a strane i visine osnove!!!
a
Izvucimo ''na stranu'' trapez (pravougli)

14
a1 3
6
H H
60 o
a 3 x
6
a 3 a1 3 6 3 2 3 4 3 2 3
x= = = =
6 6 6 6 6 3
H 2 3
tg 60 o = H = x tg 60 o = 3 = 2cm
x 3
V=
2 3 2
3 4
( )
6 + 22 + 6 2
3
V= (36 + 4 + 12)
6
3
V= 52
6
26 3 3
V= m
3
9) Bone ivice pravilne trostrane zarubljene piramide nagnute su prema ravni osnove pod
uglom . Osnovne ivice piramide su a i b (a > b) . Odrediti zapreminu piramide.
Izvucimo obeleeni trapez, iz njega emo nai visinu!
s
H
a b 3
a 3
H H

x
a 3
3 www.matematiranje.com
15
a 3 b 3 ( a b) 3
x= =
3 3 3
H
tg =
x

( a b) 3
H = xtg = tg
3
H a 2 3 b 2 3 ab 3
V= + +
3 4 4 4
1 ( a b) 3 3 2
V= tg (a + b 2 + ab)
3 3 4
(a b)tg 2
V= (a + b 2 + ab)
12
Kako je (a b)(a 2 + b 2 + ab) = a 3 b3

(a 3 b3 )tg
V=
12
10) Data je prava pravilna etvorostrana piramida osnovne ivice a = 5 2cm i bone
ivice s=13cm. Izraunati ivicu kocke koja je upisana u tu piramidu tako da se njena etiri
gornja temena nalaze na bonim ivicama piramide.
C
a = 5 2cm
s = 13cm
s Nadjimo najpre visinu piramide.

2
H a 2
H = s
2 2

B 2
2
x 5 2 2
x a H = 13
2 2

2
x
a
H = 144
2
A
H = 12cm
16
Izvucimo na stranu dijagonalni presek:
C
Dobili smo 2 slina trougla: ABC ~ MNC
M Q N PAZI:
AB je dijagonalna osnove AB = a 2 = 5 2 2 = 10cm
MN je dijagonala stranice kvadrata MN = x 2
A B
D Visina CD=H=12cm
Visina CQ=H-x=12-x
Dakle:
AB : MN = CD : CQ
10 : x 2 = 12 : (12 x)
10(12 x) = 12 x 2
120 10 x = 12 2 x
12 2 x + 10 x = 120 Podelimo sa 2
6 2 x + 5 x = 60
x(6 2 + 5) = 60
60
x= Racionaliemo
6 2 +5
60 6 2 5
x=
6 2 +5 6 2 5
60(6 2 + 5)
x= Ovo je traena ivica kocke.
72 25
60(6 2 + 5)
x=
47
11) Osnova piramide je tangentni poligon sa n stranica opisan oko kruga poluprenika r.
Obim poligona je 2p, bone stranice piramide nagnute su prema ravni osnovne pod
uglom . Odrediti zapreminu piramide.
Baza ove piramide je sastavljena iz n-trouglova. Ako stranice poligona obeleimo sa

a r
a1 , a2 ....an , onda e povrina svakog od tih n-trouglova biti Pi = i , odnosno
2
17
B = P1 + P2 + ...Pn
a1r a2 r ar r
B= + + ... + n = (a1 + a2 + ...an ) gde je a1 + a2 + ...an obim poligona
2 2 2 2
r
B = 2 p = rp
2
Poto kae da su bone stranice nagnute pod uglom , to je:
H
tg = H = rtg
H r
1
V = BH
3
1
V = rp rtg
3
r 2 p tg
V=
3
18
19
VALJAK
Valjak je geometrijsko telo ogranieno sa dva kruga u paralelnim ravnima i delom cilindrine povri ije su
izvodnice normalne na ravan tih krugova.
Osa valjka je prava koja prolazi kroz centre baza.
Naravno kao i do sada oznake su:
- P je povrina valjka
- V je zapremina valjka
- B je povrina baze
- M je povrina omotaa
- H je visina valjka
- r je poluprenik osnove ( baze ), onda je 2r prenik
O2
O1
osa valjka
Poetne formule za povrinu i zapreminu valjka iste su kao i formule za P i V prizme:
P = 2B + M i V = BH
1
Pre nego li sklopimo formule za P i V pogledajmo mreu valjka:
B = r 2
M = 2r H H
2r
B = r 2
Baze su oigledno krugovi ija je povrina :
B = r 2 .
Omota je pravougaonik ije su stranice visina H i obim kruga O = 2r , pa je povrina omotaa jednaka
M = 2r H
P = 2B + M V = BH
P = 2r 2 + 2r H V = r 2 H
P = 2r (r + H )
2
Pogledajmo sada kako izgleda osni presek valjka:
D H
2r
osni presek
Ovde primenjujemo Pitagorinu teoremu: D 2 = (2r ) 2 + H 2
Povrina osnog preseka je Pop = 2rH
Ako u tekstu zadatka kae da je valjak RAVNOSTRAN, to znai da mu je osni presek kvadrat i da je H = 2r
Napomenimo jo da valjak moe nastati obrtanjem kvadrata ili pravougaonika oko jedne stranice ili simetrale
stranice.
b H=b b H=b
a r=a a r=a/2
osa rotacije(stranica) osa rotacije (simetrala stranice)
3
1) Izraunati zapreminu pravog valjka ako je data povrina P = 324cm 3 i odnos
visine prema polupreniku H : r = 7 : 2 .
P = 324cm3
H :r = 7:2
________________
V =?
H = 7k
Kako imamo datu razmeru, upotrebiemo trik sa k H :r = 7:2
r = 2 k
Obrazac za povrinu je:
P = 2r (r + H ) H = 7 3 = 21cm
324 = 2 2k (2k + 7 k ) r = 2 3 = 6cm
324 = 4k 9k V = r 2H
324 = 36k 2 V = 6 2 21
k2 = 9 V = 756cm 3
k =3
2) Povrina pravog valjka je 84 cm 2 , a visina mu je za 5cm vea od prenika

osnove. Izraunati zapreminu valjka.
P = 84cm 2
H = 2r + 5
_______________
V =?
P = 2 r ( r + H )
84 = 2r (r + 2r + 5)
84 = 2r (3r + 5)
84 = 6r 2 + 10r
6r 2 + 10r 84 = 0
3r 2 + 5r 42
5 23
r1, 2 =
6
5 + 23 18
r1 = = =3
6 6
5 23
r2 = Nemogue
6
Dakle r = 3cm
H = 2r + 5 V = r 2H
H = 23 + 5 V = 32 11 www.matematiranje.com
H = 11cm V = 99cm 3
4
3) Od drvenog valjka poluprenika osnove r = 9cm , visine H = 12cm istesana je
najvea mogua pravilna trostrana prizma. Kolika je zapremina odpadaka?
Najvea prizma je ona koja je upisana u valjak

Visine prizme i valjka su jednake
Zapreminu odpadaka emo dobiti kad od zapremine
valjka oduzmemo zapreminu prizme!
r = 9cm
H = 12cm
VOD = Vv VP
Nadjimo najpre stranicu prizme.

a 3 VOD = Vv VP
= ro
3 a2 3
VOD = r 2 H H
a 3 4
=9
3 a2 3
VOD = H r 2
a 3 = 27 4
27
( )
3
2
a= 9 3
3
VOD = 12 9
2
4
27 3
a=
3 3 243 3
27 3 VOD = 12 81
a= 4
3
324 243 3
a = 9 3cm VOD = 12
4
(
VOD = 3 81 4 3 3 )
(
VOD = 243 4 3 3 cm3 )
4) Izraunati povrinu upljeg valjka ija je visina H = 25cm , poluprenik
spoljanjeg omotaa R = 15cm , a unutranjeg je r = 6cm
H = 25cm
R = 15cm
r = 6cm
___________
P=?
5
Razmiljamo:
Povrina upljeg valjka se sastoji iz omotaa veeg valjka, omotaa manjeg valjka i
dve baze koje ine kruni prsteni.
Dakle: P = M 1 + M 2 + 2 B
M 1 Omota veeg valjka

M 1 = 2 RH = 2 15 25 = 750cm 2
M 2 Omota manjeg valjka
M 2 = 2rH = 2 6 25 = 300cm 2
B = ( R 2 r 2 ) = (152 62 ) = 189 cm 2
P = 750 + 300 + 2 189
P = 1428 cm 2
5) Kvadrat stranice a rotira oko ose koja je od centra kvadrata udaljena za

a
p p > . Odrediti zapreminu obrtnog tela ako je osa paralelna stranici kvadrata i
2
lei u njegovoj ravni.
Razmiljamo:
Na ovaj nain smo ustvari dobili uplji valjak.

a
Poluprenik osnove veeg valjka je R = p +
2
a
Poluprenik osnove manjeg valjka je r = p
2
Visine oba valjka su iste ako i stranica kvadrata, tj. H = a
Zapreminu upljeg valjka emo dobiti kad od zapremine veeg oduzmemo zapreminu
manjeg valjka!!! a2 a2
V = H p 2 + pa + p 2 + pa
V = V1 V2 4 4
V = R 2H r 2H V = H 2 pa
(
V = H R 2 r 2 ) V = 2 paH
V = 2 pa a www.matematiranje.com
a
2 2
a
V = H p + p V = 2a 2 p
2 2
6
6) Osnova prizme je jednakokraki trapez osnovica 8cm i 2cm. U trapez je upisan
valjak. Izraunati razmeru zapremine valjka i zapremine prizme ako je njegova
visina jednaka kraku trapeza.
a = 8cm
b = 2cm
H =C
_________
VV : VP = ?
Ako pogledamo bazu vidimo da je trapez tangentni

etvorougao (moe da se upie krug) pa je:
a + b = 2c
8 + 2 = 2c
Primenom Pitagorine teoreme na trapez: 10 = 2c
c = 5cm H = 5cm
2
a b Povrina kruga je:
h = c
2 2

2 P = r 2 gde je
82
2 h
h = 5
2 2
r = = 2cm
2 2
P = 4cm 2
h 2 = 25 9
h 2 = 16
h = 4cm
VV : VP = BV H : BP H
= BV : BP
Povrina trapeza je:
a+b 8+2 = 20 : 4
P= h = 4 = 5:
2 2
P = 20cm 2 VV : VP = 5 :
7
7) Ravan prolazi kroz centar donje osnove krunog valjka i nagnuta je prema ravni
osnove pod uglom . Ta ravan see gornju osnovu po tetivi b, kojoj odgovara
centralni ugao . Izraunati zapreminu valjka.
Kod ovog zadatka slika je neophodna i sa nje emo uoiti zavisnost izmedju elemenata.
Poto se zapremina valjka rauna V = r 2H , na posao je da r i H izrazimo preko datih
elemenata , i b.
Prouimo najpre gornju bazu!!
Onda je:
b

sin = 2
2 r
b
r=

2sin
2
b

i tg = 2
2 x
b
x=

2tg
2
Dalje emo izvui polovinu osnog preseka (onu desnu, naravno)
odavde je
H b
tg = H = xtg = tg
x
H 2tg
2
btg
H=

2tg
2
Konano, zapremina je:

8
V = r 2 H
2

b btg
V =

2sin

2tg
2 2
b 2
btg
V=

4sin 2 2tg
2 2
b tg
3
V=

8sin 2 tg
2 2
8) Zapremina kosog valjka kod koga izvodnica zaklapa ugao = 60o sa ravni
osnove je V = 8 3 . Odrediti poluprenik osnove ako se zna da je osni presek
romb.
a=2r
V = 8 3
a _____________
r =?
a=2r
Izvucimo osni presek na stranu
Odavde je:
H
sin 60o = a
a
3
H = a sin 60o I poto je a = 2r onda je H = 2r
2
H =r 3
Upakujemo ovde dve dobijene jednakosti:
V = r 2 H r2H = 8 3
8 3 = r2 H r2 r 3 = 8 3
r2H = 8 3 r3 = 8
r 3 = 23
r=2
9
TAKA i PRAVA
Najpre emo se upoznati sa osnovnim formulama i njihovom primenom.
1. Rastojanje izmeu dve take
Ako su nam date take A( x1 , y1 ) i B( x2 , y2 ) , onda rastojanje izmeu njih raunamo po formuli
d ( A, B) = ( x2 x1 ) 2 + ( y2 y1 ) 2
Primer1.
Odrediti duine stranica trougla ija su temena A(1,1) , B(4,1) i C(1,5)
C(1,5)
d(A,C) d(B,C)
A(1,1) d(A,B) B(4,1)
Da vas ne zbuni, nema veze da li ete obeleiti d(A,B) ili d(B,A) jer je reenje isto.
d ( A, B ) = ( x2 x1 ) 2 + ( y2 y1 ) 2
d ( A, B ) = (4 1) 2 + (1 1) 2 = 9 + 0 = 3
d ( A, C ) = (1 1) 2 + (5 1) 2 = 0 + 16 = 4
d ( B, C ) = (1 4) 2 + (5 1) 2 = 9 + 16 = 5
2. Deljenje dui u datoj razmeri
Ako je taka M ( x , y ) unutranja taka dui AB, gde je A( x1 , y1 ) i B( x2 , y2 ) i ako je data razmera
AM
AM : MB = to jest ( = ) , u kojoj taka M deli du AB , onda se koordinate take M raunaju po
MB
obrascima
x1 + x2 y1 + y2
M ( x , y ) x = i y =
1+ 1+
M ( x , y )
A( x1 , y1 ) B( x2 , y2 )
1
3. Sredina dui
Ako je taka M ( xs , ys ) sredina dui AB ( A( x1 , y1 ) i B( x2 , y2 ) ) onda se njene koordinate raunaju po formuli
x1 + x2 y1 + y2
M ( xs , ys ) xs = i ys =
2 2
M ( xs , ys )
A( x1 , y1 ) B( x2 , y2 )
Primer 2.
Izvesti formule za koordinate teita trougla!
Da se podsetimo, teite se nalazi u preseku teinih dui i teite deli teinu du u odnosu 2 : 1.
C ( x3 , y3 )
A *( x*, y*)
A( x1 , y1 ) B ( x2 , y2 )
Najpre emo nai koordinate take A *( x*, y*) kao sredinu dui BC.
x2 + x3 y2 + y3
A *( x*, y*) x* = i y* =
2 2
C ( x3 , y3 )
x2 + x3 y +y
A *( , 2 3)
2 2
T ( xT , yT )
1
2
A( x1 , y1 ) B ( x2 , y2 )
Dalje emo iskoristiti formulu za deljenje dui u datoj razmeri , gde je AT : TA* = 2 : 1 = 2
x +x y + y3
x1 + 2( 2 3 ) x + x + x y1 + 2( 2 ) y +y +y
T ( xT , yT ) xT = 2 = 1 2 3 i yT = 2 = 1 2 3
1+ 2 3 1+ 2 3
2
4. Povrina trougla preko koordinata temena
Neka su A( x1 , y1 ) , B( x2 , y2 ) i C ( x3 , y3 ) temena datog trougla ABC odreena pomou naznaenih koordinata u

odnosu na pravougli koordinatni sistem xOy, tada je povrina trougla data obrascem
1
P = x1 ( y2 y3 ) + x2 ( y3 y1 ) + x3 ( y1 y2 )
2
moe i preko determinante( naravno, ko je upoznat sa njihovim izraunavanjem)
x1 y1 1
1
P = x2 y2 1
2
x3 y3 1
Apsolutna vrednost je tu da nam obezbedi da reenje ne bude negativno, jer povrina ne moe biti negativan broj.
Primer 3.
Izraunati povrinu trougla ABC ako je A(-2,3) ; B(8,-2) i C( 3,8)
1
P = x1 ( y2 y3 ) + x2 ( y3 y1 ) + x3 ( y1 y2 )
2
1
P = 2(2 8) + 8(8 3) + 3(3 (2))
2
1
P = 2(10) + 8 5 + 3(3 + 2)
2
1
P = 20 + 40 + 15
2
1
P = 75
2
P = 37,5
3
PRAVA
i) opti ( implicitni oblik) je ax + by + c = 0
ii) eksplicitni oblik je y = kx + n
Ovaj oblik nam je najbitniji jer se koristi u mnogim formulama. U njemu je :
k- koeficijent pravca ( k = tg , gde je ugao koji prava gradi sa pozitivnim smerom x ose)
n - je odseak na y - osi
Kako prei iz opteg u eksplicitni oblik?
ax + by + c = 0 sve sa y ostavimo levo a ostale prebacimo desno

by = ax c sad sve podelimo sa b
a c
y = x
b b
a c
Odavde je k = i n=
b b
Primer 4.
Pravu 7x+3y + 23=0 prebaciti u eksplicitni oblik i nai k i n
7 x + 3 y + 23 = 0 sve sa y ostavimo levo a ostale prebacimo desno

3 y = 7 x 23 sad sve podelimo sa 3
7 23
y = x
3 3
7 23
Odavde je k = i n=
3 3
x y
iii) + = 1 je segmentni oblik
m n
m je odseak na x osi
n je odseak na y osi
n
x
O m
4
Primer 5.
U jednaini px + ( p + 1) y 8 = 0 odrediti parametar p , tako da prava gradi dva puta vei odseak na apscisnoj
osi nego na ordinatnoj osi.
Prava gradi dva puta vei odseak na apscisnoj osi nego na ordinatnoj osi , znai m = 2n
Sredimo datu jednainu prave da bi iz nje mogli da proitamo m i n.
px + ( p + 1) y 8 = 0
px + ( p + 1) y = 8 sve podelimo sa 8
px ( p + 1) y
+ = 1 oslobodimo x i y
8 8
x y 8 8
+ = 1 odavde je m = i n=
8 8 p p +1
p p +1
Sad ovo zamenimo u m = 2n

m = 2n
8 8
= 2
p p +1
8 16
=
p p +1
16 p = 8( p + 1)
16 p = 8 p + 8
16 p 8 p = 8
8p = 8
p =1
iv) x cos + y sin = p je normalni oblik jednaine prave
O x
U ovoj jednaini je :
p je normalno rastojanje od koordinatnog poetka (0,0) do nae prave
je ugao koji rastojanje p gradi sa pozitivnim smerom x ose www.matematiranje.com
5
Formula za prelazak iz opteg u normalni oblik je :
ax + by + c
ax + by + c = 0 =0
a 2 + b2
ali pazimo, ispred korena uzimamo znak suprotan od znaka broja c .
Primer 6.
Svedi jednainu 4x 3y +5 = 0 na normalni oblik.
4x 3y + 5
4x 3y + 5 = 0 = 0 ( minus ispred korena jer je c=5)
42 + 32
4x 3y + 5 4x 3y + 5 4 3
=0 = 0 x + y 1 = 0 a odavde je :
25 5 5 5
4 3
p=1, cos = , sin =
5 5
v) Prava kroz taku A( x1 , y1 ) sa koeficijentom pravca k je : y y1 = k ( x x1 )
y2 y1
vi) Prava kroz take A( x1 , y1 ) i B( x2 , y2 ) je : y y1 = ( x x1 )
x2 x1
y2 y1
Primeujete da je onda k =
x2 x1
Kakav moe biti meusoban poloaj dve prave u ravni?
1) Mogu da se seku
Taku preseka nalazimo reavajui sistem od te dve jednaine !
Ako posmatramo prave y = k1 x + n1 i y = k2 x + n2 onda je ugao pod kojim se seku dat formulom:
k2 k1
tg =
1 + k1 k2
Ako se te dve prave seku pod pravim uglom, onda je k1 k2 = 1 ( uslov normalnosti)
2) Mogu da budu paralelne
Prave y = k1 x + n1 i y = k2 x + n2 su paralelne ako je k1 = k2 ( uslov paralelnosti)
6
Primer 7.
Data su temena trougla A(-5,-2), B(7,6), C(5,4). Odrediti:
a) jednainu stranice AB
b) jednainu visine hc
c) ugao kod temena A
a) Upotrebiemo formulu za jednainu prave kroz dve take( A i B)

C(5,4)
A(-5,2) B(7,6)
y2 y1
y y1 = ( x x1 )
x2 x1
6 (2)
y (2) = ( x (5))
7 (5)
6+2
y+2= ( x + 5)
7+5
8
y + 2 = ( x + 5)
12
2
y + 2 = ( x + 5)
3
2 2
y = x + 5 2
3 3
2 10 6
y = x+
3 3 2
2 4
y = x+
3 3
b)
C(5,4)
hc
A(-5,2) B(7,6)
7
Jednainu visine hc emo nai kao jednainu prave kroz jednu taku C( 5,4) a njen koeficijent pravca mora da
zadovoljava uslov normalnosti sa pravom AB.
2 4 2
Koeficijent pravca prave AB : y = x+ je k1 = . Naa prava je normalna na AB, pa je :
3 3 3
1 y y1 = k ( x x1 )
k2 = 3
k1 y 4 = ( x 5)
1 2
k2 = 3 15
2 y = x+ +4
3 2 2
3 3 23
k2 = y = x+
2 2 2
c) Ugao kod temena A je ustvari ugao izmeu pravih AB i AC. im nam trae neki ugao koristimo obrazac
k2 k1
tg =
1 + k1 k2
C(5,4)

A(-5,2) B(7,6)
2
Iz prave AB ve imamo koeficijent pravca k1 = .
3
Ne moramo traiti celu jednainu prave AC ve samo njen koeficijent pravca.
y2 y1
A(-5,-2), C(5,4) menjamo u k =
x2 x1
y2 y1
k2 =
x2 x1
4 (2)
k2 =
5 (5)
6
k2 =
10
3
k2 =
5
8
k2 k1
tg =
1 + k1 k2
3 2

tg = 5 3
3 2
1+
5 3
1

tg = 15
6
1+
15
1

tg = 15
21
15
1
tg =
21
1
= arctg
21
Pramen pravih
Ako su A1 x + B1 y + C1 = 0 i A2 x + B2 y + C2 = 0 jednaine dveju pravih koje se seku u taki O, tada je :
A1 x + B1 y + C1 + ( A2 x + B2 y + C2 ) = 0
jednaina pramena pravih sa centrom u taki O.
A2 x + B2 y + C2 = 0
A1 x + B1 y + C1 = 0
O
Znai, da bi opisali pramen pravih , potrebne su nam dve prave iz tog pramena.
9
Odstojanje take A( x1 , y1 ) od prave ax + by + c = 0 dato je formulom:
ax + by + c
d=
a 2 + b2
Primer 8.
U pramenu pravih 2 x + y + 4 + ( x 2 y 3) = 0 odrediti pravu ije odstojanje od take P(2,-3) iznosi 10 .
Najpre prepakujemo jednainu pramena:
2 x + y + 4 + ( x 2 y 3) = 0
2 x + y + 4 + x 2 y 3 = 0 upakujemo one uz x, pa uz y, pa slobodne ...
(2 + ) x + (1 2 ) y + 4 3 = 0
Odavde moemo videti da je a = 2 + , b = 1 2
Sad uzimamo formulu za rastojanje take od prave
ax + by + c
d=
a 2 + b2
(2 + ) 2 + (1 2 ) (3) + 4 3
d=
(2 + ) 2 + (1 2 ) 2
4 + 2 3 + 6 + 4 3
10 =
4 + 4 + 2 + 1 4 + 4 2
5 + 5
10 =
5 2 + 5
1 = 1
Odavde sredjivanjem dobijamo dva reenja: 9
2 =
10
Kad ova reenja vratimo u pramen 2 x + y + 4 + ( x 2 y 3) = 0 dobijamo traene prave:
3x y + 1 = 0
11x + 28 y +67 = 0
10
11
KRUNICA
Krunica (kruna linija) je skup taaka u ravni sa osobinom da su sve take tog skupa na jednakom
rastojanju (r) od jedne stalne take (C, centar) te ravni.
Krunica je dakle odreena takom C i pozitivnim brojem r ( poluprenikom).

y
C(p,q)
q
r
p x
Opta jednaina krunice je: ( x p) 2 + ( y q) 2 = r 2
Odakle ona?
Posmatrajmo sliku:
( x p) 2 + ( y q ) 2 = r 2
M(x,y)
y
r y-q
q
C x-p
p x x
Taka M(x,y) je na krunici. Uoimo pravougli trougao na slici. Primena Pitagorine teoreme nam daje traenu
jednainu krunice.
Ako je p = 0 i q = 0 onda se radi o centralnoj krunici.

y
r x
x2 + y 2 = r 2
Kako spakovati krunicu ako je data u drugom obliku ? www.matematiranje.com
1
Ima dva naina.
I nain
Ako je krunica data u obliku x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0 moemo koristiti formulice

d
p=
2
e
q=
2
r = p2 + q2 f
2
Primer 1.
Odrediti koordinate centra i poluprenik krunice x 2 + y 2 + 6 x 4 y 12 = 0
Uporedimo x 2 + y 2 + 6 x 4 y 12 = 0 sa x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0 i imamo d = 6, e = - 4 i f = - 12
Dalje koristimo formule
d 6
p= = = 3
2 2
e 4
q= = =2
2 2
r 2 = p 2 + q 2 f = (3) 2 + 22 (12) = 25
Ovo zamenimo u jednainu krunice ( x p ) + ( y q ) = r

2 2 2
i dobijamo
( x p)2 + ( y q)2 = r 2
( x (3)) 2 + ( y 2) 2 = 25
( x + 3) 2 + ( y 2) 2 = 25
II nain
Vrimo dopunu do punog kvadrata!
x 2 + y 2 + 6 x 4 y 12 = 0 Najpre pretumbamo , svi sa x, pa sa y, pa brojevi...
onaj uz x 2 onaj uz y 2
x 2 + 6 x + y 2 4 y 12 = 0 Pazi, uvek dodajemo ( ) i to isto oduzmemo , pa tako i za y. ( )
2 2
6 6 4 4
x 2 + 6 x + ( ) 2 ( ) 2 + y 2 4 y + ( ) 2 ( ) 2 12 = 0
2 2 2 2
x + 6 x + 9 9 + y 4 y + 4 4 12 = 0 Sad sklopimo pune kvadrate a brojke prebacimo na desnu stranu...
2 2
( x + 3) 2 + ( y 2) 2 = 25
Vi odaberite sami ta vam je lake www.matematiranje.com

2
Primer2.
Napisati jednainu krunice koja sadri take A(5,6), B(-3,2) i C(-2,-1).
I ovaj tip zadatka moete reavati na dva naina.
I nain
Koristimo rasklopljeni oblik krunice x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0 i umesto x i y menjamo koordinate datih

taaka, oformimo sistem tri jednaine sa tri nepoznate i reimo ga...
A(5, 6) x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0 B (3, 2) x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0 C (2, 1) x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0

52 + 6 2 + d 5 + e 6 + f = 0 (3) 2 + 22 + d (3) + e 2 + f = 0 (2) 2 + (1) 2 + d (2) + e (1) + f = 0
5d + 6e + f = 25 36 3d + 2e + f = 9 4 2 d e + f = 4 1
5d + 6e + f = 61 3d + 2e + f = 13 2 d e + f = 5
Evo tri jednaina, prelazimo u sistem
5d + 6e + f = 61
3d + 2e + f = 13
2d e + f = 5
Sistem reite na nain koji oboavate ...( imate u I godini fajl sistemi pa se podsetite...)
Dobijamo reenja d = 4, e = 4, f = 17 i to zamenimo u x 2 + y 2 + dx + ey + f = 0
x 2 + y 2 4 x 4 y 17 = 0
4 4 4 4
x 2 4 x + ( ) 2 ( ) 2 + y 2 4 y + ( ) 2 ( ) 2 17 = 0
2 2 2 2
x 2 4 x + 4 4 + y 2 4 y + 4 4 17 = 0
( x 2) 2 + ( y 2) 2 = 25
II nain
Date take A(5,6), B(-3,2) i C(-2,-1) direktno menjamo u jednainu krunice : ( x p) + ( y q) = r

2 2 2
A ( 5, 6 ) ( x p) 2 + ( y q ) 2 = r 2 B ( 3, 2 ) ( x p) 2 + ( y q ) 2 = r 2 C ( 2, 1) ( x p ) 2 + ( y q) 2 = r 2
(5 p) 2 + (6 q ) 2 = r 2 (3 p) 2 + (2 q) 2 = r 2 (2 p ) 2 + (1 q) 2 = r 2
Dobili smo dakle sistem:

3
(5 p) 2 + (6 q) 2 = r 2
(3 p) 2 + (2 q) 2 = r 2
(2 p) 2 + (1 q) 2 = r 2
Kako je kod sve tri jednaine desna strana ista, uporedimo leve strane, recimo prve i druge , pa prve i tree
jednaine.
(5 p ) 2 + (6 q ) 2 = (3 p ) 2 + (2 q ) 2
25 10 p + p 2 + 36 12q + q 2 = 9 + 6 p + p 2 + 4 4q + q 2
25 10 p + 36 12q = 9 + 6 p + 4 4q
16 p 8q = 48
2p + q = 6
(5 p ) 2 + (6 q ) 2 = (2 p ) 2 + (1 q ) 2
25 10 p + p 2 + 36 12q + q 2 = 4 + 4 p + p 2 + 1 + 2q + q 2
25 10 p + 36 12q = 4 + 4 p + 1 + 2q
14 p 14q = 56
p+q =4
Sad oformimi sistem od dve jednaine sa dve nepoznate
2p + q = 6
p+q = 4
p=2
q=2
Vratimo se u jednu od prve tri jednaine da nadjemo poluprenik r
(5 p ) 2 + (6 q ) 2 = r 2
(5 2) 2 + (6 2) 2 = r 2
9 + 16 = r 2
r 2 = 25
r =5
I dobili smo jednainu traene krunice
( x 2) 2 + ( y 2) 2 = 25
Vi odaberite koji vam je nain jasniji i radite po njemu ili onako kako va profesor zahteva
4
Prava i krunica
Za uzajamni poloaj prave i krunice u ravni postoje tri mogunosti:
i)
Prava i krunica imaju dve zajednike take. Ovo je situacija kada je rastojanje od centra krunice do prave manje
od poluprenika krunice.
d
r
ii)
Prava i krunica nemaju zajednikih taaka. Ovde je rastojanje od centra krunice do prave vee od poluprenika
krunice.
d
r
iii)
Prava i krunica imaju jednu zajedniku taku. Ovde je rastojanje od centra krunice do prave jednako sa
poluprenikom i tada se prava zove TANGENTA .
tangenta
d=r
Ispitivanje odnosa prave i krunice svodi se na reavanje sistema od jedne linearne i jedne kvadratne jednaine.
Posmatrajmo pravu y = kx + n i krunicu ( x p ) 2 + ( y q ) 2 = r 2
Umesto y u jednaini krunice zamenimo kx + n i posle sredjivanja izvodimo sledei zakljuak:
i) Ako je r 2 (k 2 + 1) (kp q + n) 2 > 0 prava i krunica imaju dve zajednike take

ii) Ako je r 2 (k 2 + 1) (kp q + n) 2 < 0 prava i krunica nemaju zajednikih taaka
iii) Ako je r 2 (k 2 + 1) (kp q + n) 2 = 0 prava i krunica imaju jednu zajedniku taku
5
Situacija kad prava i krunica imaju jednu zajedniku taku se jo naziva i
USLOV DODIRA : r 2 (k 2 + 1) = (kp q + n) 2
Napomena :
Ako traimo tangentu iz neke take VAN krunice neophodno je koristiti uslov dodira. Ali ako trebamo nai
tangentu ba u taki dodira ije koordinate znamo moemo koristiti gotovu formulicu:
( x p)( x0 p) + ( y q )( y0 q) = r 2
2
( x p )( x0 p ) + ( y q )( y0 q ) = r
(x ,y )
Primer 3.
Iz koordinatnog poetka povuene su tangente na krunicu x 2 + y 2 6 x 4 y + 9 = 0 . Nai njihove jednaine i

ugao izmeu njih.
Najpre sredimo krunica da moemo proitati p,q i r.
x2 + y 2 6 x 4 y + 9 = 0
x2 6 x + y 2 4 y + 9 = 0
x2 6 x + 9 9 + y 2 4 y + 4 4 + 9 = 0
( x 3) 2 + ( y 2) 2 = 4
p = 3, q = 2 , r = 2
Skicirajmo sada problem kada znamo kako izgleda krunica:
y
5
4
3
C(3,2)
2
1

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 x
-1
-2
-3
-4
-5
Sa skice moemo zakljuiti da je jedna tangenta sama x osa, dakle prava y = 0.
Ali , ajde da do toga dodjemo i raunski. www.matematiranje.com
6
Neka je prava( prave) koju traimo y = kx + n . Ovde menjamo koordinate take iz koje postavljamo tangentu,
dakle O(0,0).
y = kx + n
0 = k 0 + n
n=0
Dobili smo da je n = 0.
k traimo iz uslova dodira.
r 2 (k 2 + 1) = (kp q + n) 2
4(k 2 + 1) = (3k 2 + 0) 2
4k 2 + 4 = 9k 2 12k + 4
5k 2 12k = 0
k (5k 12) = 0
12
k = 0 k =
5
Dakle traene tangente su :
t1 : y = 0
12
t2 : y = x
5
Ugao traimo preko poznate formule za ugao izmeu dve prave
k2 k1
tg =
1 + k1 k2
12
0
tg = 5
12
1+ 0
5
12
tg =
5
12
= arctg
5
7
8
ELIPSA
Elipsa je skup taaka u ravni s osobinom da je zbir rastojanja ma koje take od dveju datih taaka(ia) stalan broj.
y
x2 y 2
M(x,y) b + =1
a 2 b2
r2
r1
-a F(-c,0)
1 F(c,0)
2 a x
-b
r1 , r2 su potezi ( radijus vektori) elipse i vai za bilo koju taku na elipsi r1 + r2 = 2a ( konstantan broj)
F1 (c, 0), F2 (c, 0) su ie elipse , gde je c = a b

2 2 2
a - je velika poluosa , odnosno 2a je velika osa
b - je mala poluosa, odnosno 2b je mala osa
c
e= je ekscentricitet ( jo kod elipse vai da je e<1)
a
x2 y2
Glavna jednaina elipse je + =1 ili b 2 x 2 + a 2 y 2 = a 2b 2
a 2 b2
Primer 1.
Odrediti jednainu elipse , ako ie imaju koordinate (3, 0) , a duina vee ose jednaka je 12.
Najpre iz podatka o iama zakljuimo da je c = 3.
Kako je 2a = 12 to mora biti a = 6. ( odnosno a 2 = 36 )
Iskoristimo da je c 2 = a 2 b2
c2 = a 2 b2
32 = 62 b 2
9 = 36 b 2 x2 y 2
Zamenimo u jednainu elipse i + = 1 evo reenja.
b = 36 9
2 36 27
b 2 = 27
1
Primer 2.
Odrediti jednainu elipse koja sadri take M( 6,4 ) i N (- 8, 3)
Koordinate datih taaka emo zameniti u jednainu elipse, ali je bolje da koristimo oblik b 2 x 2 + a 2 y 2 = a 2b 2
M (6, 4) b 2 x 2 + a 2 y 2 = a 2b 2
b 2 62 + a 2 42 = a 2b 2
36b 2 + 16a 2 = a 2b 2
N (8,3) b 2 x 2 + a 2 y 2 = a 2b 2
b 2 (8) 2 + a 2 32 = a 2b 2
64b 2 + 9a 2 = a 2b 2
Sad uporedimo leve strane ove dve jednakosti jer su im desne iste!
36b 2 + 16a 2 = 64b 2 + 9a 2

16a 2 9a 2 = 64b 2 36b 2
7 a 2 = 28b 2
a 2 = 4b 2
Sada se vratimo u jednu od ove dve jednakosti i zamenimo dobijenu vrednost.
a 2 = 4b 2
64b 2 + 9a 2 = a 2b 2
64b 2 + 9 4b 2 = 4b 2b 2
100b 2 = 4b 4
4b 4 100b 2 = 0
4b 2 (b 2 25) = 0
b 2 = 25 a 2 = 4 25 a 2 = 100
Zamenimo ovo u jednainu elipse
x2 y2
+ =1
a 2 b2
x2 y2
+ =1
100 25
i evo reenja.
2
Elipsa i prava
Slino kao kod krunice, da bi odredili meusobni poloaj prave i elipse, reavamo sistem jednaina:
y = kx + n i b 2 x 2 + a 2 y 2 = a 2b 2
- Ako sistem nema reenja , onda se prava i elipsa ne seku, to jest a 2 k 2 + b 2 < n 2
- Ako sistem ima dva reenja, onda prava see elipsu u dvema takama a 2 k 2 + b 2 > n 2
- Ako sistem ima jedno reenje, prava je tangenta elipse i zadovoljava USLOV DODIRA:
a 2 k 2 + b2 = n2
Napomena
Ako nam trae tangentu elipse u datoj taki ( x0 , y0 ) na elipsi ( koja pripada elipsi), onda imamo gotovu formulu:
x x0 y y0
t: + 2 =1
a2 b
Primer 3.
U presenim takama prave 5 x 3 y 14 = 0 i elipse x 2 + 3 y 2 = 28 konstruisane su tangente na elipsu.Odrediti

jednaine tangenata.
Ovde najpre moramo reiti sistem jednaina i nai take preseka.
5 x 3 y 14 = 0 odavde izrazimo x...

x 2 + 3 y 2 = 28
3 y + 14
x= ovo zamenimo u drugu jednainu
5
3 y + 14 2
( ) + 3 y 2 = 28
5
9 y 2 + 84 y + 196
+ 3 y 2 = 28
25
9 y + 84 y + 196 + 75 y 2 = 700
2
84 y 2 + 84 y 504 = 0 sve podelimo sa 84

y + y6 = 0
2
b b 2 4ac
y1,2 = 3 2 + 14
2a y1 = 2 x1 = x1 = 4
5
y1 = 2 odavde je www.matematiranje.com
3 (3) + 14
y 2 = 3 y2 = 3 x2 = x2 = 1
5
3
Dobili smo da se prava i elipsa seku u takama ( 4, 2) i ( 1,-3).
x x0 y y0
Poto su to take na elipsi upotrebiemo gotovu formulu: t : + 2 =1
a2 b
Najpre da elipsu prebacimo u drugi oblik:
x 2 + 3 y 2 = 28 celu jednainu podelimo sa 28

x2 3 y 2
+ =1 Kad se desi da nema skraivanja, prebacimo taj broj " ispod"...
28 28
x2 y 2
+ =1
28 28
3
x4 y2
za (4, 2) t1 :+ =1
28 28
3
Kad malo sredimo...
t1 : 2 x + 3 y 14 = 0
x 1 y (3)
za (1, 3) t2 : + =1
28 28
3
Kad malo sredimo...
t2 : x 9 y 28 = 0
Primer 4.
Odrediti parametar p tako da prava y + x + p = 0 predstavlja tangentu elipse 2 x 2 + 3 y 2 = 30
E ovde ve moramo koristiti uslov dodira. Najpre sredimo pravu i elipsu da iz njih moemo proitati ta nam treba
za uslov dodira.
2 x 2 + 3 y 2 = 30 sve podelimo sa 30
y+x+ p =0
2x2 3 y2
y = x p + =1
30 30
Odavde je k = 1 i n = p
x2 y2
+ = 1 a 2 = 15 i b 2 = 10
15 10
Dalje koristimo uslov dodira: www.matematiranje.com
4
a 2 k 2 + b2 = n2
15(1) 2 + 10 = ( p) 2
25 = p 2
p1 = 5
p2 = 5
Primer 5.
U elipsu x 2 + 4 y 2 = 36 upisan je kvadrat. Odrediti njegovu povrinu.
Ovde je neophodno nacrtati sliku i postaviti problem.
y=-x y=x
3
-6 0 6 x
-3
ta moemo uoiti?
Prave y = x i y = - x u preseku sa elipsom daju temena tog upisanog kvadrata!
Dakle reavamo sistem y = x i x 2 + 4 y 2 = 36
x 2 + 4 y 2 = 36
y=x
x 2 + 4 x 2 = 36
5 x 2 = 36
36 6 6
x2 = x1 = , x2 =
5 5 5
Kako je y = x i y = - x
6 6 6 6 6 6 6 6
Koordinate temena su A( , ); B( , ); C ( , ); D( , )
5 5 5 5 5 5 5 5
Obeleimo stranicu kvadrata sa a. Njenu duinu dobijamo kao rastojanje izmeu taaka , recimo A i B .
5
d ( A, B) = ( x2 x1 ) 2 + ( y2 y1 ) 2
6 6 2 6 6 2
a= ( ) + ( )
5 5 5 5
12 2
a = 0 + ( ) kvadriramo
5
144
a2 =
5
A znamo da je P=a 2
144
P=
5
6
HIPERBOLA
Hiperbola je skup taaka u ravni s osobinom da je razlika rastojanja ma koje take od dveju datih taaka stalan broj.
b b
y = x y y= x
a a
(x,y)
r2
r1
F(-c,0) -a a x
1
F(c,0)
2
x2 y 2
=1
a2 b2
a je realna poluosa ( 2a je realna osa)
b je imaginarna poluosa ( 2b je imaginarna osa)
r1 , r2 su potezi ( radijus vektori) i za njih vai r1 r2 = 2a
F1 (c, 0), F2 (c, 0) su ie hiperbole , gde je c = a + b

2 2 2
c
e= je ekscentricitet ( jo kod hiperbole vai da je e >1)
a
b b
prave y = x i y = x su asimptote hiperbole
a a
x2 y2
Glavna jednaina hiperbole je =1 ili b 2 x 2 a 2 y 2 = a 2b 2
a 2 b2
Primer 1.
Odrediti jednainu hiperbole ako je razmera njenih poluosa 3 : 4 i c = 15
Upotrebiemo trik sa k
b : a = 3: 4
b = 3k i c 2 = a 2 + b 2 pa je www.matematiranje.com
a = 4k
1
c2 = a 2 + b2
c 2 = (4k ) 2 + (3k ) 2
152 = 16k 2 + 9k 2
225 = 25k 2
225
k2 =
25
k =9
2
k =3
Vratimo se da naemo a i b.
b = 3k = 3 3 = 9 b 2 = 81
a = 4k = 4 3 = 12 a 2 = 144
Pa je hiperbola:
x2 y 2
=1
144 81
Primer 2.
Odrediti jednainu hiperbole ako je rastojanje izmeu ia jednako 10 2 , a jednaine njenih asimptota su
3
y= x
4
Rastojanje izmeu ia je 2c = 10 2 pa je c = 5 2 .
3 b b 3 3
y = x uporedimo sa y = x i dobijamo = b= a
4 a a 4 4
Ovo zamenimo u c = a + b
2 2 2
3
(5 2)2 = a 2 + ( a)2
4
9 b2 = c2 a2
50 = a 2 + a 2
16 onda je b 2 = 50 32
25 b 2 = 18
50 = a 2
16
a = 32
2
x2 y2
Jednaina traene hiperbole je =1 www.matematiranje.com
32 18
2
Prava i hiperbola
Slino kao kod krunice i elipse , da bi odredili meusobni poloaj prave i hiperbole, reavamo sistem jednaina:
y = kx + n i b 2 x 2 a 2 y 2 = a 2b 2
- Ako sistem nema reenja , onda se prava i hiperbola ne seku, to jest a 2 k 2 b 2 < n 2
- Ako sistem ima dva reenja, onda prava see hoperbolu u dvema takama a 2 k 2 b 2 > n 2
- Ako sistem ima jedno reenje, prava je tangenta hiperbole i zadovoljava USLOV DODIRA:
a 2 k 2 b2 = n2
Napomena
Ako nam trae tangentu hiperbole u datoj taki ( x0 , y0 ) na hiperboli , onda imamo gotovu formulu:
x x0 y y0
t: 2 =1
a2 b
Primer 3.
Napisati jednainu tangente hiperbole x 2 y 2 = 40 u taki M(x,9) koja je na hiperboli.
Najpre emo odrediti koordinatu x take M tako to u jednaini hiperbole zamenimo y sa 9.
x 2 y 2 = 40
x 2 92 = 40
x 2 = 40 + 81
x 2 = 141
x = 11 x = 11
Dakle imamo dve take koje zadovoljavaju (-11,9) i (11,9)
x 2 y 2 = 40 sve podelimo sa 40
x2 y2
=1
40 40
x x0 y y0
Koristimo dalje gotovu formulicu t: 2 =1 www.matematiranje.com
a2 b
3
x (11) y 9 x 11 y 9
t1 : =1 t2 : =1
40 40 40 40
t1 : 11x 9 y = 40 t2 :11x 9 y = 40
t1 : 11x 9 y 40 = 0 t2 :11x 9 y 40 = 0
Primer 4.
Napisati jednainu hiperbole ako su poznate jednaine njenih tangenti : 5x-7y-1=0 i x-y-1=0
Tangente moraju da zadovoljavaju uslov dodira. Zato emo obe prave prebaciti u eksplicitni oblik da bi mogli
proitati njihove k i n koje menjamo u uslov dodira.
5x 7 y 1 = 0
x y 1 = 0
7 y = 5 x + 1......./ : (7)
y = x +1
5 1
y = x i y = x 1
7 7
k =1
5
k= n = 1
7
1
n=
7
a 2k 2 b2 = n2
5 1 a 2 k 2 b2 = n2
a 2 ( )2 b 2 = ( ) 2
7 7 i a 212 b 2 = (1) 2
25 1
a2 b2 = a 2 b2 = 1
49 49
25a 49b = 1
2 2
Sad napravimo sistem :

a 2 b2 = 1
25a 2 49b 2 = 1
a 2 = b2 + 1
25(b 2 + 1) 49b 2 = 1
25b 2 + 25 49b 2 = 1
24b 2 = 24
b2 = 1 a 2 = b2 + 1 a 2 = 2
x2 y 2
pa je traena hiperbola =1 www.matematiranje.com
2 1
4
Primer 5.
Odrediti ugao pod kojim se seku krive 3x 2 + 4 y 2 = 84 i 3x 2 4 y 2 = 12 .
Najpre naemo take preseka reavajui sistem jednaina
3x 2 + 4 y 2 = 84
3x 2 4 y 2 = 12
6 x 2 = 96
x 2 = 16
x1 = 4 3 42 + 4 y 2 = 84 4 y 2 = 84 48 4 y 2 = 16 y 2 = 4 y = 2
x2 = 4 3 (4) 2 + 4 y 2 = 84 4 y 2 = 84 48 4 y 2 = 16 y 2 = 4 y = 2
Preseci su u :
(4, 2);(4, 2);(4, 2);(4, 2)
Ugao pod kojim se seku krive je ustvari ugao izmeu tangenata u jednoj od taaka preseka!
Uzeemo taku (4,2) i u njoj postaviti tangente na elipsu i na hiperbolu...
x x0 y y0 x x0 y y0
te : + 2 =1 i th : 2 =1
a2 b a2 b
3x 2 + 4 y 2 = 84 sve podelimo sa 84 3x 2 4 y 2 = 12 sve podelimo sa 12

3x 2 4 y 2 3x 2 4 y 2
+ =1 =1
84 84 12 12
x2 y 2 x2 y2
+ =1 =1
28 21 4 3
x 4 y 3 x 4 y 3
+ =1 =1
28 21 4 3
x y x y =1
+ =1
7 7 y = x 1
x+ y =7 k2 = 1
y = x + 7
k1 = 1
Moemo upotrebiti formulu za ugao izmeu dve prave, ali moemo i odmah zakljuiti da se seku pod uglom
od 900 .
Kako?
Pa znamo da je uslov normalnosti k1 k2 = 1 a to je oigledno zadovoljeno!

5
6
PARABOLA
Parabola je skup taaka u ravni sa osobinom da je rastojanje svake take od jedne stalne take (ie) jednako
odstojanju te take od jedne stalne prave (direktrise).
y 2 = 2 px
p x
F( ,0)
2
p
x =
2
p
F ( , 0) je ia parabole.
2
p p
Prava x = je direktrisa parabole ili x + = 0 .
2 2
Odstojanje take F od direktrise obeleava se sa p i naziva se parametar parabole.
Koordinatni poetak je teme parabole.
Jednaina parabole je y 2 = 2 px
Naravno, ova parabola se najvie prouava , a da vas ne iznenadi evo i ostalih parabola:
y y y
p
p y=
F (0, ) 2
2
p x x x
F ( , 0)
2 p p
x= p F (0, )
2 y= 2
2
y 2 = 2 px x 2 = 2 py x 2 = 2 py
1
Primer 1.
Data je parabola y 2 = 4 x . Kroz njenu taku M(-2,-1) postaviti tetivu koja je tom takom prepolovljena.
Postavimo najpre problem, skicirajui ga...
y2 = 4 x y
B(x ,y )
-2 x
M -1
A(x ,y )
Neka je AB traena tetiva. Taka M je sredina dui AB pa mora da vai:
x1 + x2
= 2 x1 + x2 = 4
2
y1 + y2
= 1 y1 + y2 = 2
2
Take A i B pripadaju paraboli , pa njihove koordinate moemo menjati umesto x i y u jednaini parabole:
A( x1 , y1 ) y 2 = 4 x y12 = 4 x1
B ( x2 , y2 ) y 2 = 4 x y2 2 = 4 x2
Na ovaj nain smo dobili 4 jednaine sa 4 nepoznate. Moemo traiti koordinate taaka A i B ali je pametnije samo
y y
nai koeficijent pravca prave koja prolazi kroz AB i onda upotrbiti jednainu prave kroz jednu taku. k = 2 1
x2 x1
y12 = 4 x1
y2 2 = 4 x2 oduzmemo od druge prvu jednainu
y2 2 y12 = 4 x2 (4 x1 )
( y2 y1 )( y2 + y1 ) = 4 x2 + 4 x1 znamo da je y2 + y1 = 2
( y2 y1 )(2) = 4( x2 x1 )
y2 y1
=2
x2 x1
Sada jednaina prave kroz jednu taku M(-2,-1)
y y0 = k ( x x0 )
y (1) = 2( x (2))
y +1 = 2x + 4
y = 2x + 3
Evo jednaine traene tetive!
2
Prava i parabola
Slino kao kod krunice , elipse i hiperbole da bi odredili meusobni poloaj prave i parabole, reavamo sistem
jednaina:
y = kx + n i y 2 = 2 px
- Ako sistem nema reenja , onda se prava i parabola ne seku, to jest p < 2kn
- Ako sistem ima dva reenja, onda prava see parabolu u dvema takama p > 2kn
- Ako sistem ima jedno reenje, prava je tangenta parabole i zadovoljava USLOV DODIRA: p = 2kn
Napomena
Ako nam trae tangentu pararbole u datoj taki ( x0 , y0 ) na pararboli , onda imamo gotovu formulu:
y y0 = p( x + x0 )
Primer 2.
U kojoj taki parabole y 2 = 16 x je tangenta nagnuta pod uglom od 1350 prema x-osi.
Obeleimo tu taku sa ( x0 , y0 ) . Tangenta e biti y y0 = p( x + x0 ) , odnosno ,iz jednaine parabole je
2p = 16
p=8
y y0 = 8( x + x0 )
y y0 = 8 x + 8 x0
8 8x
y= x+ 0
y0 y0
8
k=
y0
Nali smo koeficijent pravca te prave , a kako je
k = tg
k = tg1350
k = 1
8
k=
y0
Onda je
8
1 = y0 = 8
y0
Ovu vrednost zamenimo u jednainu parabole i imamo: www.matematiranje.com
3
y 2 = 16 x
(8) 2 = 16 x
16 x = 64
x=4
Dakle, traena taka na paraboli je ( 4, -8)
Primer 3.
Napisati jednainu tangente parabole y 2 = 12 x ako je poznato da je paralelna sa pravom 3x y 4 = 0
traena
prava y=3x-4
Kako je naa prava paralelna sa datom , one imaju isto k (uslov paralelnosti)
3x y 4 = 0
y = 3x 4
k =3
Naa traena prava je dakle y = 3x + n , a n emo nai pomou uslova dodira
Iz parabole je y 2 = 12 x 2 p = 12 p = 6
p = 2kn
6 = 2 3n
6 = 6n
n =1
Reenje je y = 3x + 1
4
Primer 4.
Napisati jednaine zajednikih tangenti krivih y 2 = 4 x i x 2 + y 2 2 x 9 = 0
Da najpre sredimo krunicu
x2 + y 2 2 x 9 = 0
x2 2 x + y 2 9 = 0
x2 2 x + 1 1 + y 2 9 = 0
( x 1) 2 + y 2 = 10 p = 1, q = 0, r 2 = 10
Neka je traena tangenta y = kx + n .
Ona mora da zadovoljava i uslov dodira sa parabolom i sa krunicom .
Iz jednaine parabole y 2 = 4 x je 2p = 4 , pa je p = 2
Ovo zamenimo u uslov dodira
p = 2kn
2 = 2kn
kn = 1
Sada uslov dodira za krunicu
r 2 (k 2 + 1) = (kp q + n) 2
10(k 2 + 1) = (1 k + n) 2
10(k 2 + 1) = (k + n) 2
Dobili smo dve jednaine sa po dve nepoznate,pa reavamo sistem
10(k 2 + 1) = (k + n) 2
kn = 1
1
n=
k
1
10(k 2 + 1) = (k + ) 2
k
k +1 2
2
10(k 2 + 1) = ( ) www.matematiranje.com
k
(k 2 + 1) 2
10(k 2 + 1) =
k2
10k 2 = k 2 + 1
9k 2 = 1
1 1 1
k 2 = k1 = , k2 =
9 3 3
5
Vratimo se da naemo n
kn = 1
1
k1 = n1 = 3
3
1
k2 = n2 = 3
3
Jednaine tangenti su
1
t1 : y = x + 3
3
1
t2 : y = x 3
3
Zato nam se javljaju dva reenja?
Pa ako skiciramo problem, vidimo da je to oigledno...
6
MATEMATIKA INDUKCIJA
Princip matematike indukcije glasi:

Ako za neko tvrdjenje T (n) , n N vai:
1) T (1) je tano
2) T (n) T (n + 1) je tano za n = 1,2,... tada je tvrdjenje T (n) tano za n N
Moe se desiti da tvrdjenje Tn nije tano za svako n N ve poev od nekog prirodnog

broja n0 > 1 pa , tj. da je Tn tano za n = n0 , n0 + 1, n0 + 2,...
Tada se dokazivanje metodom matematike indukcije radi na sledei nain:
1) Proverimo tanost tvrdjenja Tn0

2) Dokazujemo da za bilo koje n > n0 iz tanosti tvrdjenja Tn sledi tanost
tvrdjenja Tn + 1
Postupak
Praktino, mi emo indukciju sprovoditi:
i) Proverimo da li je tvrdjenje tano za n=1

ii) Predpostavimo da je tvrdjenje tano za n=k
iii) Dokazujemo da je tvrdjenje tano za n=k+1
Zadaci:
n(n + 1)
1) Dokazati da je : 1 + 2 + 3 + ... + n =
2
i) Najpre proverimo dali je tvrdjenje tano za n=1.(to jest gde vidimo n stavimo 1)
1(1 + 1)
1= 1 = 1 tano
2
ii) Pretpostavimo da je tvrdjenje tano za n=k (to nam je indukcijska hipoteza)

Gde vidimo n stavimo k
k (k + 1)
1 + 2 + 3 + ... + k =
2
1
iii) Da dokaemo da je tvrdjenje tano za n=k+1
Najpre vidimo ta treba da dokaemo, u poetnoj formuli n zamenimo sa k+1 ali
uvek na levoj strani napiemo i predposlednji lan.
(k + 1)(k + 1 + 1)
1 + 2 + ... + k + (k + 1) =
2
Pretposlednji lan
(k + 1)(k + 2)
odnosno: 1 + 2 + ... + k + (k + 1) =
2
Znai , ovo treba da dokaemo!!!
Uvek krenemo od indukcijske hipoteze za koju smo pretpostavili da je uvek tana
k (k + 1)
1 + 2 + 3... + k =
2
Zastanemo malo i uporedimo leve strane hipoteze i onoga ta treba da dokaemo. Vidimo
da u hipotezi fali (k+1). To je TRIK, da na obe strane hipoteze dodamo izraz (k+1).
k (k + 1)
1 + 2 + 3... + k + (k + 1) = + (k + 1)
2
(k + 1)(k + 2)
Sad nam preostaje da sredimo desnu stranu i iz nje dobijemo
2
Dakle:
k (k + 1) k + 1 k (k + 1) + 2(k + 1)
+ =
2 1 2
= Izvuemo zajedniki (k + 1)
(k + 1)(k + 2)
=
2
Ovim je dokaz zavren.
n(n + 1)(2n + 1)
2) Dokazati da je: 12 + 2 2 + 32 + ... + n 2 =
6
i) Proverimo da li je tvrdjenje tano za n = 1

1(1 + 1)(2 1 + 1)
12 = 1 = 1 tano
6
ii) Pretpostavimo da je tvrdjenje tano za n = k
2
k (k + 1)(2k + 1)
12 + 2 2 + ... + k 2 =
6
iii) Da dokaemo tvrdjenje za n = k + 1 Uvek prvo vidimo ta treba

dokazati!!!
(k + 1)(k + 1 + 1)(2(k + 1) + 1)
12 + 2 2 + ... + k 2 + (k + 1) 2 =
6
(k + 1)(k + 2)(2k + 3)
tj. 12 + 2 2 + ... + k 2 + (k + 1) 2 =
6
Krenimo od indukcijske hipoteze i na obe strane dodamo (k + 1) 2

k (k + 1)(k + 2)
12 + 2 2 + ... + k 2 + (k + 1) 2 = + (k + 1) 2
6
Leva strana onog to Ovo kad sredimo treba da

(k + 1)(k + 2)(2k + 3)
treba da dokaemo. nam da
6
Dakle:
k (k + 1)(2k + 1) (k + 1) 2 k (k + 1)(2k + 1) + 6(k + 1) 2

+ =
6 1 6
[Izvuemo zajedniki (k + 1) ] (k + 1)[k (2k + 1) + 6(k + 1)]

=
6
=
[
(k + 1) 2k + k + 6k + 6
2
]
6
=
[
(k + 1) 2k + 7k + 6
2
]
6
Izraz 2k 2 + 7k + 6 emo rastaviti na inioce upotrebom znanja iz kvadratne jednaine:

ak 2 + bk + c = 0.............................a(k k1 )(k k 2 )
2k 2 + 7 k + 6 = 0
7 1
k1, 2 =
4
3
k1 =
2
k 2 = 2
3
Dakle:
3
2k 2 + 7k + 6 = 2 k + (k + 2) = (2k + 3)(k + 2)
2
Vratimo se u zadatak:
(k + 1)[2k 2 + 7k + 6] (k + 1)(2k + 3)(k + 2)

= =
6 6
1 1 1 n
3) Dokazati da je: + + ... + =
1 3 3 5 (2n 1)(2n + 1) 2n + 1
i) Proverimo da li je tvrdjenje tano za n=1

1 1 1 1
= = tano!!!
(2 1 1)(2 1 + 1) 2 1 + 1 3 3
ii) Pretpostavimo da je tvrdjenje tano za n=k

1 1 1 k
+ + ... + =
1 3 3 5 (2k 1)(2k + 1) 2k + 1
iii) Dokaemo da tvrdjenje vai za n=k+1. Prvo da vidimo ta treba da

dokaemo!
1 1 1 1 k +1
+ + ... + + =
1 3 3 5 (2k 1)(2k + 1) (2k + 1)(2k + 3) 2k + 3
Dokaz emo kao i obino poeti od indukcijske hipoteze
1 1 1 k
+ + ... + =
1 3 3 5 (2k 1)(2k + 1) 2k + 1
1
na obe strane emo dodati
(2k + 1)(2k + 3)
1 1 1 1 k 1
+ + ... + + = +
1 3 3 5 (2k 1)(2k + 1) (2k + 1)(2k + 3) 2k + 1 (2k + 1)(2k + 3)
k +1
ovo treba da se sredi na
2k + 3
4
k 1 k (2k + 3) + 1
+ =
2k + 1 (2k + 1)(2k + 3) (2k + 1)(2k + 3)
2k 2 + 3k + 1
=
(2k + 1)(2k + 3)
2k 2 + 3k + 1 = 0 2k 2 + 3k + 1 = a(k k1 )(k k 2 )
3 1 1
k1, 2 = = 2 k + (k + 1)
4 2
1 = (2k + 1)(k + 1)
k1 =
2
k 2 = 1
Vratimo se u zadatak:
(2k + 1)(k + 1)
=
(2k + 1)(2k + 3)
k +1
=
2k + 3
4) Dokazati da je 5 n 1 + 2 n deljiv sa 3
5n 1 + 2 n = 511 + 21 = 5o + 2
i) Za n=1
= 1+ 2 = 3
Tano
to jest da je 5k 1 + 2 k deljivo sa 3
iii) Dokaimo da je za n=k+1 izraz deljiv sa 3:
5 n 1 + 2 n = 5 k +11 + 2 k +1
= 5 k 1+1 + 2 k 21
Vai: a m + n = a m a n
k 1 1
= 5 5 +2 2 k
= 5 5 k 1 + 2 2 k
Napiimo kao trik: 5 5k 1 = 3 5k 1 + 2 5k 1 to jest 5 = 3 + 2

5
= 3 5k 1 + 2 5k 1 + 2 2 k
= 3 5k 1 + 2(5k 1 + 2 k )
Ovde je sigurno deljivo sa 3. Zato? Izraz 3 5k 1 je deljiv sa 3 zbog inioca trojke.

Izraz 2(5k 1 + 2 k ) je deljiv sa 3 zbog nae pretpostavke da je 5k 1 + 2 k deljiv sa 3.
5) Dokazati da je broj 6 2 n + 3n + 2 + 3n deljiv sa 11
Reenje:
i) za n=1 je 6 2 n + 3n + 2 + 3n = 6 2 + 33 + 31
= 36 + 27 + 3
= 66 = 6 11
tano
ii) pretpostavimo da je broj 6 2 k + 3 k + 2 + 3 k deljiv sa 11
iii) odradimo dokaz za n = k+1
6 2 ( k +1) + 3 k +1+ 2 + 3 k +1 =
6 2 k + 2 + 3 k + 2+1 + 3 k +1 =
(a m+ n = a m a n )
k +2
6 2k
6 + 3
2
3 + 3 3 =
1 k 1
36 6 2 k + 3 3 k + 2 + 3 3 k =
Sad treba neka ideja!!!

Poto uz 6 2 k imamo 36 trojke uz 3k + 2 i 3k emo napisati kao 36-33
Dakle:
36 6 2 k + 36 3k + 2 33 3k + 2 + 36 3k 33 3k =

k +2 k +2
= 36(6 + 3
2k
+ 3 ) 33(3
k
+3 ) k
Izraz 36(6 2 k + 3k + 2 + 3k ) je deljiv sa 11 zbog indukcijske pretpostavke, a izraz

33(3k + 2 + 3k ) zbog broja 33=311
6) Dokazati da za ma koji prirodni broj n > 1 vai nejednakost:

1 1 1 13
+ + ... + >
n +1 n + 2 2n 24
Pazi, poto kae n > 1 prva stavka e biti da ispitamo da li je tvrdjenje tano za n=2
6
1 1 7 14
i) n=2 + = =
3 4 12 24
14 13
> tano tvrdjenje
24 24
ii) pretpostavimo da je tano za n=k

1 1 1 13
+ + ... + >
k +1 k + 2 2k 24
iii) da dokaemo da je tvrdjenje tano za n=k+1

dakle treba da dokaemo:
1 1 1 1 13
+ + ... + + >
k +2 k +3 2k 2(k + 1) 24
Moramo upotrebiti novi trik!!!
Obeleimo sa:
1 1 1 13
Sk = + + ... + ( Sk > , po pretpostavci)
k +1 k + 2 2k 24
1 1 1 1 1
i S k +1 = + + ... + + +
k +2 k +3 2k 2k + 1 2(k + 1)
Odredimo razliku S k +1 S k !!!

1 1 1 1 1 1 1
S k +1 S k = + + ... + + + + ... +
k +2 k +3 2k + 1 2(k + 1) k + 1 k + 2 2k
1 1 1 1 1 1 1 1
= + + ... + + + ...
k +2 k +3 2k 2k + 1 2(k + 1) k + 1 k + 2 2k
= svi se skrate sem:
1 1 1
= +
2k + 1 2(k + 1) k + 1
1 2(k + 1) + 1 (2k + 1) 2(k + 1)
=
(2k + 1) 2 (k + 1)
2k + 2 + 2k + 1 4k 2
=
2(2k + 1)(k + 1)
1
= >0
2(2k + 1)(k + 1)
Ovo je sigurno pozitivno jer je k > 0 2k + 1 > 0 i k + 1 > 0
7
Dakle: S k +1 S k > 0 odnosno:
13
S k +1 > S k >
24
indukcijska hipoteza
13
pa je S k +1 >
24
Ovim je dokaz zavren!!!
7) Dokazati da je:
2 n > n 2 za svako n 5
Reenje: Dokaz poinjemo za n = 5
i)
n = 5 25 > 52
36 > 25 tano

dakle 2 k > k 2
iii) Dokaimo da je tvrdjenje tano za n=k+1

znai, treba da dokaemo:
2 k +1 > (k + 1) 2
2
1
I ovde je potrebna nova ideja!!! Posmatrajmo izraz 1 + .
n
2 2
1 1 1 2 1
1 + = 1 + 2 1 + = 1 + + 2
2
n n n n n
1 1 1 1
poto je n 5 i 2

n 5 n 25
2
1 2 1 2 1
onda je 1 + = 1 + + 2 1 + +
n n n 5 25
2 1 11
1+ + = 1+ <2
5 25 25
2 2
1 n +1
1 + = <2
n n
(n + 1) 2
<2
n2
8
(k + 1) 2
onda je i 2
< 2 a hipoteza je 2 k > k 2 . Napiimo ove dve nejednakosti jednu ispred
k
druge.
2k > k 2

(k + 1) pomnoimo ih! (levu sa levom i desnu sa desnom stranom)
2
2>
k2
(k + 1) 2 2
2k 2 > k
k2
2 k +1 > (k + 1) 2 a ovo smo i trebali da dokaemo
9
Aritmetiki niz:
Podjimo od dva primera:

Primer 1: 3,5,7,9,11,...
Primer 2: 55,50,45,40,...
Nije teko zakljuiti da e u prvom primeru nekoliko sledeih lanova biti 13,15,17, jer
se svaki sledei lan poveava za dva. U drugom primeru e nekoliko sledeih lanova
biti 35,30,25, jer se svaki sledei smanjuje za 5. Kako vidimo , niz moe biti rastui ili
opadajui.
Ovakvi nizovi u kojima je razlika ma koja dva uzastopna lana konstantna nazivaju se
Aritmetiki nizovi ili aritmetike progresije.
Vrlo je vano od kog broja poinje niz, pa se on zove prvi lan niza i obeleava se sa
a1 .
Za primer 3,5,7,9,11,... prvi lan niza je a1 = 3
Za primer 55,50,45,40,... prvi lan niza a1 = 55
Razlika (diferencija) niza je broj za koji se niz poveava (smanjuje) i obeleava se

slovom d .
d = a2 a1 = a3 a2 = ... = an an 1
Za primer 3,5,7,9,11,... d = 2 (raste niz)
Za primer 55,50,45,40,... d = 5 (opada niz)
Nekad e nam biti potrebno da nadjemo stoti, hiljaditi ili bilo koji drugi lan niza. Slaete
se da je naporno pisati ih redom. Tu nam pomae formula za n-ti lan niza:
an = a1 + (n 1)d
Ako trebamo sabrati prvih n-lanova niza,tu vai formula:
n n(a1 + an )
Sn = [ 2a1 + (n 1)d ] ili Sn =
2 2
Za svaki aritmetiki niz jo vai ( aritmetika sredina) :
an 1 + an +1 a n j + an + j
an = ili an = j = 2,..., n 1 www.matematiranje.com
2 2
1
Ako izmedju brojeva a i b treba umetnuti (interpolirati) k-brojeva tako da zajedno sa a i
ba
b ine aritmetiki niz, onda razliku d tog niza traimo po formuli d =
k +1
Zadaci:
1) Peti lan aritmetikog niza je 19 a deseti lan niza je 39. Odrediti niz.
a5 = 19
Reenje:
a10 = 39
Aritmetiki niz je potpuno odredjen ako znamo prvi lan a1 i razliku d. Da bi nali
ove 2 nepoznate primeniemo formulu za n-ti lan niza:
an = a1 + (n 1)d za n = 5 a5 = a1 + 4d = 19
za n = 10 a10 = a1 + 9d = 39
Sastaviemo sistem jednaina:
a1 + 4d = 19 / (1)
a + 9d = 39
1
_________________
a1 4d = 19
+ a1 + 9d = 39
_________________
5d = 20
vratimo se u jednu od jednaina
d =4
a1 + 4d = 19
a1 + 16 = 19
a1 = 3
Znai prvi lan niza je 3 a poveava se za 4 pa je niz: 3,7,11,15,19,
Njegov opti lan e biti:
an = a1 + (n 1)d
an = 3 + (n 1) 4
an = 4n 1
2
2) Nadji prvi lan a1 i diferenciju d aritmetikom nizu ako je :
a2 + a5 a3 = 10 i a2 + a9 = 17
Reenje: Ovakav tip zadatka reavamo pomou opteg lana:
a 2 = a1 + d
a5 = a1 + 4d
an = a1 + (n 1)d
a3 = a1 + 2d
a9 = a1 + 8d
Zamenimo ovo u 2 date jednaine:
a2 + a5 a3 = 10
a2 + a9 = 17
(a1 + d ) + (a1 + 4d ) (a1 + 2d ) = 10

(a + d ) + (a + 8d ) = 17
1 1
_________________________________
a1 + d + a1 + 4d a1 2d = 10
a + d + a + 8d = 17
1 1
____________________________
a1 + 3d = 10 pomnoimo sa -2
2a + 9d = 17
1
__________________
2a1 6d = 20
2a1 + 9d = 17
3d = 3
d = 1
a1 + 3d = 10
a1 3 = 10
a1 = 13
Znai niz je opadajui I glasi 13,12,11,10,9,8,7,

3
3) Odrediti aritmetiki niz ako je: 5a1 + 10a5 = 0 i S 4 = 14
Reenje:
S 4 = 14
an = a1 + (n 1)d
n
a5 = a1 + 4d Sn = [ 2a1 + (n 1)d ]
2
5a1 + 10(a1 + 4d ) = 0 4
S 4 = [ 2a1 + (4 1)d ]
5a1 + 10a1 + 40d = 0 2
15a1 + 40d = 0 14 = 2 [ 2a1 + 3d ]
3a1 + 8d = 0 2a1 + 3d = 7
Sad ove dve jednaine upakujemo :
3a1 + 8d = 0 / 2
2a + 3d = 7 / (3)
1
__________________________
6a1 + 16d = 0
6a1 9d = 21
______________________
7d = 21
d = 3
3a1 + 8d = 0 3a1 24 = 0
3a1 = 24
a1 = 8
Znai niz je : 8,5,2,-1,-4,
a1 = 2
4) Izraunati n i an u aritmetikoj progresiji za koje su: d = 5
S n = 245
Znai ovde nam treba n www.matematiranje.com
4
Sn =
n
[2a1 + (n 1)d ]
2
245 = [2 2 + (n 1) 5]
n
2
245 = [4 + 5n 5]
n
2
490 = n[5n 1]
490 = 5n 2 n
5n 2 n 490 = 0
Dobili smo kvadratnu jednainu po n.
a = 5, b = 1, c = 490
b b 2 4ac
n1,2 =
2a
1 99
n1,2 =
10
98
n1 = 10, n2 =
10
Nemogue
Znai : n = 10 je jedino reenje
an = a1 + (n 1)d
a10 = 2 + (10 1) 5
a10 = 2 + 45
a10 = 47
5) Zbir prva tri lana aritmetikog niza je 36, a zbir kvadrata prva tri lana je 482.
Odrediti niz.
Da postavimo problem:
a = a + (n 1)d
n 1
a1 + a2 + a3 = 36 _______________________
2 2 2 Iskoristiemo da je a2 = a1 + d
a1 + a2 + a3 = 482
____________________________ a3 = a1 + 2d
5
a1 + (a1 + d ) + (a1 + 2d ) = 36
2
a1 + (a1 + d ) 2 + (a1 + 2d ) 2 = 482
______________________________________________
3a1 + 3d = 36 Odavde emo izraziti a1 i zameniti u drugu jednainu sistema

a1 + d = 12 .
a1 = 12 d
(12 d ) 2 + (12 d + d ) 2 + (12 d + 2d ) 2 = 482

(12 d ) 2 + 122 + (12 + d ) 2 = 482
144 24d + d 2 + 144 + 144 + 24d + d 2 = 482
2d 2 + 432 = 482
2d 2 = 50
d 2 = 25
d = 25 d = 5
Za d = 5
a1 = 12 5
a1 = 7
Za d = 5
Ili a1 = 12 + 5
a1 = 17
Dakle, postoje 2 takva niza:
7,12,17,22,27,
17,12,7,2,-3,
6
6) Reiti jednainu: 3 + 7 + 11 + ... + x = 210
Uoimo najpre da se ovde radi o zbiru prvih n lanova aritmetikog niza i da je :
a1 = 3
a2 = 7
an = x
S n = 210
a1 = 3
d =4
S = 210
n
____________
x = an = ?
Sn =
n
[2a1 + (n 1)d ]
2
210 = [2 3 + (n 1) 4]
n
2
210 = [6 + 4n 4]
n
Dakle:
2
210 = [4n + 2]
n
2
210 = 2n 2 + n
2n 2 + n 210 = 0
Kvadratna po n
1 41
n1,2 =
4
n1 = 10
42
n2 =
4
Dakle n = 10
x = a10 = a1 + 9d = 3 + 9 4 = 3 + 36 = 39
x = 39
7
7) Aritmetiki niz ima 20 lanova. Zbir lanova koji su na parnim mestima je 250, a zbir
lanova na neparnim mestima 220. Nai dva srednja lana.
Postavimo prvo problem:
a2 + a4 + a6 + ... + a20 = 250

a1 + a3 + ... + a19 = 220
Na ovaj nain smo ustvari dobili 2 niza sa po 10 lanova iji su zbirovi : za prvi 250 i za
drugi 220, a kod oba dva niza je razlika 2d.
Primeniemo formula za S n =
n
[2a1 + (n 1)d ]
2
10
S10 = [ 2a2 + (10 1) 2d ]
2
250 = 5 [ 2a2 + 18d ]
Za prvi niz 2a2 + 18d = 50
a2 + 9d = 25 a2 = a1 + d
a1 + 10d = 25
10
[ 2a1 + (10 1) 2d ]
S10 =
2
Za drugi niz 220 = 5 [ 2a1 + 18d ]
2a1 + 18d = 44
a1 + 9d = 22
Sad pravimo sistem:
a1 + 10d = 25
a + 9d = 22 / (1)
1
__________________________
a1 + 10d = 25
a1 9d = 22 Pa je d = 3 a1 + 30 = 25 a1 = 5
_____________________
Znai niz je : -5,-2,1,4,7,
Srednji lanovi su a10 i a11
a10 = a1 + 9d = 5 + 27 = 22
a11 = a1 + 10d = 5 + 30 = 25
8
8) Izmedju brojeva -5 i 30 umetnuti aritmetiki niz od est lanova. Koliki je zbir svih osam
lanova?
ba
U ovom zadatku emo iskoristiti formulu : d =
k +1
a = 5
30 (5) 35
b = 30 d= = =5
6 +1 7
k =6
Niz je -5,0,5,10,15,20,25,30 pa je a1 = 5 i a8 = 30
n(a1 + an )
Sn =
2 Dakle S8 = 100
8(5 + 30)
S8 = = 4 25 = 100
2
9) Stranice pravouglog trougla su uzastopni lanovi aritmetikog niza za koji je d=3.
Odredi duine tih stranica.
Vai pitagorina teorema: a 2 + b 2 = c 2
Poto je d = 3
a=a
b = a+d = a+3
c = a + 2d = a + 6
Zamenimo ovo u Pitagorinu teremu:
a2 + b2 = c2
9
a 2 + (a + 3) 2 = (a + 6) 2
a 2 + a 2 + 6a + 9 = a 2 + 12a + 36
a 2 + 6a + 9 12a 36 = 0
a 2 6a 27 = 0
6 12
a1,2 =
2
a1 = 9,
a2 = 3
Dakle stranice su:
a=9
b = a + 3 = 9 + 3 = 12
c = a + 6 = 9 + 6 = 15
10) Odrediti x tako da brojevi log2, log( 2 x -1), log( 2 x +3) budu uzastopni lanovi
aritmetikog niza.
an 1 + an +1 a1 + a3
Upotrebiemo an = tj, a2 =
2 2
log 2, log(2 x 1), log(2 x + 3)

log 2 + log(2 x + 3)
log(2 x 1) =
2
2 log(2 1) = log 2 (2 x + 3)
x
log(2 x 1) 2 = log 2 (2 x + 3)
(2 x 1) 2 = 2 (2 x + 3).....smena 2 x = t
(t 1) 2 = 2(t + 3)
t 2 2t + 1 = 2t + 6
t 2 4t 5 = 0
46
t1,2 =
2
t1 = 5
t2 = 1
10
Vratimo se u smenu:
2x = 5 ili 2 x = 1
x = log 2 5 nemogue
11
Geometrijski niz
Podjimo od dva primera:
Primer 1: 3,6,12,24,48 ...
Primer 2: 81,27,9,3, ...
Paljivim posmatranjem moemo zakljuiti da je svaki sledei lan niza u

primeru 1. 3,6,12,24,48 ... 2 puta vei od predhodnog lana , pa e sledei
lanovi biti, 48 2 = 96, 96 2 = 192,...
U primeru 2. 81,27,9,3, ... primeujemo da je svaki sledei lan tri puta manji od
1 1 1
predhodnog, pa bi sledei lanovi bili 3 : 3 = 1, 1: 3 = , : 3 = ,...
3 3 9
Ovakvi nizovi zovu se geometrijski i kao to vidimo , mogu biti rastui (primer 1.) i
opadajui (primer 2.)
Dakle: Niz brojeva u kome je kolinik ma koja dva uzastopna lana niza stalan zove se
geometrijski niz ili progresija. Naravno i ovde je vano od kog broja poinje niz, pa se
taj broj zove prvi lan niza I obeleava se sa b1 .
za primer 1. b1 = 3 , b2 = 6 , b3 = 12,...
za primer 2. b1 = 81 , b2 = 27 , b3 = 9,...
b2 b3 b
= = ... = n = q kolinik niza
b1 b2 bn 1
za primer 1. q = 2 (rastui niz)

1
za primer 2. q = (opadajui niz)
3
Ako znamo b1 (prvi lan niza) i q (kolinik niza) niz je potpuno odredjen , odnosno
moemo da ga zapiemo.
Bilo koji lan niza ( n-ti lan ) se trai po formuli :

bn = b1 q n 1
Zbir prvih n-lanova niza se trai

i) q >1 ii) q <1
b1 (q n 1) b1 (1 q n )
Sn = Sn =
q 1 1 q
Za svaki lan niza vai: bn = bn 1 bn +1 geometrijska sredina
1
primer 1
Odrediti geometrijsku progresiju kod koje je b1 + b3 = 15 b2 + b4 = 30
b1 + b3 = 15
Iskoristimo formulu : bn = b1 q n 1 po njoj je:
b2 + b4 = 30
b3 = b1 q 2
b2 = b1 q
b4 = b1 q 3
Zamenimo ovo u postavljeni sistem:
b1 + b1q 2 = 15
Izvuemo zajedniki iz obe jednaine:
b1q + b1q 3 = 30
____________________
b1 (1 + q 2 ) = 15
Ovde je trik da se jednaine podele.
b1q(1 + q 2 ) = 30
_____________________
b1 (1 + q 2 ) 15
= Skratimo ta moe !
b1 q (1 + q )2
30
1 1
= q=2
q 2
Vratimo se u jednu od jednaina: (naravno biramo laku).
b1 (1 + q 2 ) = 15
b1 (1 + 4) = 15 b1 = 3
Traeni niz je : 3,6,12,24,48,
Ako izmedju brojeva a i b treba umetnuti (interpolirati) k brojeva tako da zajedno sa a i
b ine geometrijski niz, onda kolinik q tog niza traimo po formuli :
b
q = k +1
a
2
Zadaci:
1) Izraunati deseti lan geometrijskog niza 1,3,9,27...
1, 3, 9, 27,... Iz tog niza zakljuujemo da je: b1 = 1 i q = 3

b1 b2 b3 b4
Poto se bilo koji lan niza rauna po formuli bn = b1 q n 1 to e deseti lan biti :
b10 = b1 q101
b10 = b1 q 9
b10 = 1 39
b10 = 39
b10 = 19683
2) U geometrijskom nizu je : b6 b4 = 216 b3 + b1 = 8 S n = 40
Izraunati a1 ,q i n
b6 b4 = 216
b3 b1 = 8 b6 = b1 q 5
S n = 40 b4 = b1 q 3 Zamenimo u prve dve jednaine!

__________
b3 = b1 q 2
n 1
bn = b1 q
b1 q 5 b1 q 3 = 216

b1q b1 = 8
2 izvuemo zajedniki
________________
b1q 3 (q 2 1) = 216

podelimo ih
b1 (q 2 1) = 8
__________________
b1 q 3 (q 2 1) 216
=
b1 (q 1)2
8
q 3 = 27 q 3 = 33 q = 3
b1 (q 2 1) = 8
b1 (32 1) = 8 b1 8 = 8 b1 = 1
3
1 (3n 1)
= 40
3 1
3n 1
= 40
2
b (q 1)
n
Poto je q = 3 > 1 koristimo formulu S n = 1 3n 1 = 80
q 1
3n = 81
3n = 34 n = 4
3) Tri broja, iji je zbir 26, obrazuju geometrijski niz. Ako se im brojevima doda redom
1,6 i 3, dobijaju se tri broja koja obrazuju aritmetiki niz. Odrediti te brojeve.
Neka su tri broja : b1,b2 i b3 I vai : b1 + b2 + b3 = 26 a kako je b2 = b1q b3 = b1q 2
b1 + b1q + b1q 2 = 26 tj. b1 (1 + q + q 2 ) = 26
Ako im dodamo redom 1,6 i 3 dobiemo :
a1 = b1 + 1
a2 = b2 + 6 = b1q + 6
a3 = b3 + 3 = b1q 2 + 3
a1 + a3
Poto oni ine aritmetiku progresiju, mora biti : a2 = tj, a1 + a3 = 2a1
2
(b1 + 1) + (b1q 2 + 3) = 2(b1q + 6) sredimo
b1 + 1 + b1q 2 + 3 = 2b1q + 12
b1q 2 2b1q + b1 = 12 1 3
b1 (q 2 2q + 1) = 8
Napravimo sada sistem:
b1 (q 2 + q + 1) = 26

podelimo ih
b1 (q 2 2q + 1) = 8
________________________

4
q 2 + q + 1 26
=
q 2 2q + 1 8
26(q 2 2q + 1) = 8(q 2 + q + 1) / : 2
13(q 2 2q + 1) = 4(q 2 + q + 1)
13q 2 26q + 13 = 4q 2 + 4q + 4
9q 2 30q + 9 = 0
3q 2 10q + 3 = 0 kvadratna po q
10 8 10 8
q1, 2 = =
3 2 6
1
q1 = 3 q2 =
3
1
Za q = 3 Za q =
3
26 26 26 26
b1 = = =2 b1 = = = 18
q + q + 1 13
2
1 1 13
+ +1
9 3 9
Reenja Reenja
2,6,18 Geometrijski niz 18,6,2 Geometrijski niz
3,12,21 Aritm. Niz 19,12,5 Aritm. Niz
4) Izraunati zbir n brojeva oblika 1, 11, 111, 1111
1, 11, 111, 1111,
Trik je napisati brojeve drugaije:
10 1
1=
9
100 1 10 2 1
11 = =
9 9
1000 1 103 1
111 = =
9 9
.itd. www.matematiranje.com
5
S n = 1 + 11 + 111 + ... =
10 1 102 1 103 1 10n 1

= + + + ... +
9 9 9 9
1
= 10 1 + 102 1 + 103 1 + ... + 10n 1 Pazi: ima n jedinica...
9
1
= [10 + 102 + ... + 10n n] ovde je 10 + 102 + ... + 10n geometrijski niz
9
Geometrijski niz b1 = 10 q = 10
b1 (q n 1)
S= ovo je za geometrijski niz, pa je :
q 1
1 10 (10n 1)
Sn = n
9 10 1
1 10(10n 1) 1
Sn = n = 10(10n 1) 9n
9 9 81
5 11 23 47
5) Izraunati zbir n brojeva oblika , , , ...
6 12 24 48
Slian trik kao malopre!
5 6 1 1
= = 1
6 6 6
11 12 1 1
= = 1
12 12 12
23 24 1 1
= = 1
24 24 24
.itd.
5 11 23 1 1 1
Sn = + + + ... = 1 + 1 + 1 + ...
6 12 24 6 12 24
1 1 1
= n( + + + ...)
6 12 24
geometrijski niz www.matematiranje.com
6
1 1
b1 = q=
6 2
b1 (1 q n )
S=
1 q
1 1
(1 ( ) n )
S=6 2
1
1
2
1 1
S = (1 ( ) n )
3 2
Dakle :
1 1
S n = n 1 ( ) n
3 2
1 1
S n = n 1 n
3 2
6) Ako su a, b, c k-ti , n-ti i p-ti lanovi jedne geometrijske progresije tada je

a n p b p k c k n = 1 . Dokazati.
Koristiemo formulu bn = b1 q n 1
Poto je a k-ti lan a = b1 q k 1
Poto je b n-ti lan b = b1 q n 1
Poto je c p-ti lan c = b1 q p 1
a n p b p k c k n = [b1q k 1 ]n p [b1 q n 1 ] p k [b1 q p 1 ]k n =

b1n p q ( k 1)( n p ) b1 p k q ( n 1)( p k ) b1k n q ( p 1)( k n )
Izraunajmo posebno izloilac za b1 :
n p+ pk +k n =0
Sada emo izraunati izloilac za q:
(k 1)(n p ) + (n 1)( p k ) + ( p 1)(k n) =

kn kp n + p + np kn p + k + pk pn k + n = 0
Kao to primeujete sve se potire! www.matematiranje.com
7
Pa je : a n p b p k c k n = b1 q o = 1
o
Kraj dokaza.
7) Odrediti paralelogram tako da merni brojevi osnovice, visine i povrine ine
geometrijski niz.
b h P=ah b
a, h, P ine g. niz
P = a h formula za povrinu
A poto a, h, P ine geometrijski niz , to mora biti:
h2
h = aP h = aP P =
2
a
2
h
ah = h = a2 P = a a2 = a3
a
Dakle: a = a, h = a 2 i P = a 3
8
Beskonani red
Neka je dat beskonani niz realnih brojeva a1 , a2 ,..., an ,...

Izraz oblika a1 + a2 + ... + an + ... = n =1
an zove se beskonani red.
Geometrijskom nizu a, aq, aq 2 ,..., aq n ,... odgovara red:

a (1 + q + q 2 + ... + q n + ...) = a n =0 q n

a
Zbir (suma)beskonano opadajueg reda (geometrijskog) je S= za q <1
1 q
Zadaci:
1) Decimalni broj 0,7777777 prebaciti u razlomak
7 7 7
0, 7777... =+ + + ...
10 100 1000
7 1 1 1
= (1 + + + + ...)
10 10 100 1000
7 1 1 1
= (1 + + 2 + 3 + ...)
10 10 10 10
7 1
Ovde imamo geometrijski red , a = ,q =
10 10
7 7
a 7
Njegova suma je S = = 10 = 10 =
1 q 1 1 9 9
10 10
9
2) Izraunati vrednost meovito periodinog razlomka 0,3444.
3 4 4 4
0,3444... = + + + + ...
10 100 1000 10000
3 4 1 1
= + (1 + + + ...)
10 100 10 100
4 1 1 4 1
Pazi: (1 + + + ...) je geometrijski red : a = ,q =
100 10 100 100 10
4
3
= + 100
10 1 1
10
4
3
= + 100
10 9
10
3 4 31
= + =
10 90 90
3
3) Nadji red ako je S=
3 x
a
Mi znamo da je formula : S=
1 q
Znai gde je 3 - x treba da je 1-q. Izvriemo sredjivanje izraza :
3 3 1 x
S= = = a = 1, q =
3 x 3(1 ) 1
x x 3
3 3
Pa e traeni red biti:
a(1 + q + q 2 + q 3 + ...) =
x x 2 x 3 x x 2 x3
1 (1 + + ( ) + ( ) + ...) = 1 + + 2 + 3 + ...
3 3 3 3 3 3
10
6
4) Nadji red ako je S =
3 2x
6 6 2 2x
S= = = a = 2, q =
3 2 x 3 (1 2 x ) 1 2 x 3
3 3
Pa e red biti :
a(1 + q + q 2 + q 3 + ...+ ) =
2x 2x 2 2x 3
2(1 + + ( ) + ( ) + ...) =
3 3 3
2 3
4 x 8 x 16 x
2+ + + + ...
3 9 27
5) Sledei periodini razlomak pretvoriti u obian razlomak 2,717171.
7 1 7 1
2, 717171... = 2 + + + + + ...
10 100 1000 10000
Ovde emo uoiti 2 geometrijska reda:
7 7 7 7 1
+ + + ... = (1 + + ...)
10 1000 100000 10 100
1 1 1 1 1
+ + + ... = (1 + + ...)
100 10000 1000000 100 100
7 7
70
Zbir prvog reda je S1 = 10 = 10 =
1 99 99
1
100 100
1 1
1
Zbir drugog reda je S 2 = 100 = 100 =
1 99 99
1
100 100
Vratimo se na zadatak:
11
70 1 269
2, 717171... = 2 + + =
99 99 99
269
S=
99
6) U jednakostraninom trouglu stranice a upisan je novi jednakostranini trougao

spajanjem sredinama datog trougla . U dobijenom trouglu je upisan drugi trougao
na isti nain, itd. Odrediti zbir obima svih trouglova.
a
a 2 a
a
a
4 4
itd.
a
a
a 2
2 4
Stranica 1. trougla je a
a
Stranica 2. trougla je
2
a
4
a
8
. Itd.
Njihovi obimi e biti : O = 3 a
Znai:
12
O1 = 3a
a 3a
O2 = 3 =
2 2
a 3a
O3 = 3 =
4 4
a 3a
O4 = 3 =
8 8
.......itd .
A njihov zbir je :
O1 + O2 + O3 + O4 + ... =
3a 3a 3a
= 3a + + + + ...
2 4 8
1 1 1
= 3a(1 + + + + ...)
2 4 8
1 1 1
= 3a(1 + + 2 + 3 + ...)
2 2 2
1
Ovde je A=3a i q=
2
A
po formuli : S =
1 q
3a 3a
= = = 6a Znai zbir obima je 6a.
1 1
1
2 2
13
Trigonometrijski oblik kompleksnog broja
Da se podsetimo:
Kompleksni broj je oblika z = x + yi
x je realni deo, y je imaginarni deo kompleksnog broja, i- je imaginarna jedinica

i = 1 , (i 2 = 1)
Dva kompleksna broja z1 = x1 + y1i i z 2 = x2 + y2i su jednaka ako je x1 = x2 i y1 = y2
_
Za z = x + yi broj z = x yi je konjugovano kompleksan broj.
Modul kompleksnog broja z = x + yi je : z = x2 + y2
Kompleksni brojevi se predstavljaju u kompleksnoj ravni, gde je x-osa realna osa, a y-osa
imaginarna osa.
Primer:
Taki A odgovara kompleksni broj 3+2i.
Taka B odgovara kompleksnom broju -3+i.
Ako je dat kompleksan broj z = x + yi onda se njegov realni deo moe zapisati kao:
x = r cos a imaginarni y = r sin . To moemo videti I sa slike:
y
z=x+yi
r y

x x
y
sin = y = r sin
r
x
cos = x = r cos
r
y y
tg = = arctg
x x
1
Dakle, kompleksni broj je:
z = r cos + r sin i, tj.

z = r (cos + i sin )
Ovaj oblik se zove trigonometrijski. Ovde je r- modul, odnosno: r = x 2 + y 2 , ugao

se zove argument kompleksnog broja. Kako su sinx i cosx periodine funkcije
kompleksni broj se moe zapisati I kao :
z = r (cos( + 2k ) + i sin( + 2k ))
k Z
Primer: Pretvoriti sledee kompleksne brojeve u trigonometrijski oblik:
a) z = 1 + i
b) z = 1 + i 3
v) z = 1
g) z = i
Reenje: a) z = 1 + i
ta radimo?
y
Najpre odredimo x i y, nadjemo r = x 2 + y 2 zatim tg = i to zamenimo u
x
trigonometriski oblik: z = r (cos + i sin )
Dakle: x = 1, y = 1 r = 12 + 12 = 2
y
tg =
x
1
tg =
1

tg = 1 = 45o =
4

z = 2 (cos + i sin )
4 4
2
b) z = 1 + i 3
x =1
r = x2 + y2 = 1 + 3 = 4 = 2
y= 3
y 3
tg = =
x 1
tg = 3

= 60o =
3

z = 2(cos + i sin )
3 3
v) z = 1 Pazi: Ovo moemo zapisati i kao z = 1+ 0i
Dakle:
x = 1, y = 0 r = (1) 2 + 02 = 1
y 0
tg = = =0
x 1 z = r (cos + i sin )
= 180o z = 1 (cos + i sin )
= z = cos + i sin
g) z = i ili z = 0 + 1i x = 0, y = 1
r = 0 2 + 12 = 1
1
tg = =
0 z = cos + i sin
2 2

=
2
3
esto se u zadacima radi lakeg reavanja koristi Ojlerova formula:
e xi = cos x + i sin x
Primer: Napisati brojeve:
a) 1
b) i
v) -2
preko Ojlerove formule.
Reenje:
Savet: Ovde uvek dodajte periodinost!
a) z = 1 tj, x = 1, y = 0
r = 12 + 0 2 = 1
y
tg = = 0 = 0o
x
z = r (cos( + 2k ) + i sin( + 2k ))
z = 1 (cos(0 + 2k ) + i sin(0 + 2k ))
Dakle: 1 = cos 2k + i sin 2k , pa je zamenom u e xi = cos x + i sin x gde je x = 2k
1 = e 2 k i
k Z
b) z = i z = 0 + 1i x = 0, y = 1
r = x 2 + y 2 = 0 2 + 12 = 1 = 1
y 1
tg = = = =
x 0 2
z = r (cos( + 2k ) + i sin( + 2k ))

z = cos( + 2k ) + i sin( + 2k )
2 2

Dakle i = cos( + 2k ) + i sin( + 2k )
2 2

( + 2 k ) i
Pa je i=e 2
k Z
4
v) z = 2 = 2 (1) =
-1 smo nali u prolom primeru:
1 = cos( + 2k ) + i sin( + 2k )
2 = 2[cos( + 2k ) + i sin( + 2k )]
Znai
2 = 2e ( + 2 k ) i
2 = 2e(2 k +1) i
k Z
Profesori esto vole da pitaju decu da nadju vrednosti ii .

Kada znamo Ojlerov zapis, to nije teko.
U jednom prethodnom primeru smo nali:

( + 2 k ) i
i=e 2
k Z
Onda je:

( + 2 k ) i
i = (e
i 2
)i
Znamo pravilo za stepenovanje (a m ) n = a mn

( + 2 k ) i 2
i =e
i 2

( + 2 k )
i =e
i 2
Znamo da je i 2 = 1
k Z
Ako uzmemo k=0, bie:

ii = e 2
5
Mnoenje I deljenje kompleksnih brojeva u
trigonometrijskom obliku
Neka su data dva kompleksna broja u trigonometrijskom obliku:
z1 = r1 (cos 1 + i sin 1 )
z2 = r2 (cos 2 + i sin 2 )
Onda je :
z1 z 2 = r1 r2 [cos(1 + 2 ) + i sin(1 + 2 )]
= [cos(1 2 ) + i sin(1 2 )]
z1 r1
z 2 r2
Primer: Dati su kompleksni brojevi:

z1 = 4 2 (cos + i sin )
4 4
2 3 3
z2 = (cos + i sin )
2 4 4
Nadji:
a) z1 z 2
z1
b)
z2
Reenje:
a)
2 3 3
z1 z 2 = 4 2 cos( + ) + i sin( + )
2 4 4 4 4
= 4[cos + i sin ]
= 4[ 1 + 0]
= 4
6
b)
z1 4 2 3 3
= cos( ) + i sin( )
z2 2 4 4 4 4
2

= 8 cos( ) + i sin( ) = 8 cos( ) i sin( )
2 2 2 2
= 8 [ 0 i 1]
= 8i
Stepenovanje kompleksnog broja
Neka je dat kompleksni broj z = r (cos + i sin ) . Onda je z n = r n (cos n + i sin n )
Ako kompleksni broj ima modul 1, tj. ako je r=1 onda je:
z = cos + i sin
z n = cos n + i sin n Moavrov obrazac
Primer:

a) Nadji z 6 ako je z = 2(cos + i sin )
18 18
1 3
b) Nadji z 20 ako je z = i
2 2
Reenja:
a)

z = 2(cos + i sin )
18 18

z 6 = 2 6 (cos 6 + i sin 6 )
18 18

z 6 = 2 6 (cos+ i sin )
3 3
1 3
z 6 = 64( + i ) = 32(1 + i 3 )
2 2
7
1 3
b) z= i
2 2
Ovde moramo najpre prebaciti kompleksni broj u trigonometrijski oblik.
1
x=
2 1 2 3 2 1 3
r = ( ) + ( ) = + =1
3 2 2 4 4
y=
2
y
tg =
x
3

tg = 2 tg = 3 = 60o =
1 3
2

z = 1(cos( ) + i sin( ))
3 3

z = cos i sin
3 3
20 20 20 18 2 2 2
z 20 = cos i sin pazi = + = 6 + =
3 3 3 3 3 3 3
2 2
z 20 = cos i sin
3 3
1 3
z 20 = i
2 2
1
z 20 = (1 + i 3)
2
8
Korenovanje kompleksnih brojeva:
Neka je dat:
+ 2 k + 2 k
n
z = w = n r (cos + i sin )
n n
k- uzima vrednosti od 0 do n-1.
Sve vrednosti n-tog korena broja z, nalaze se na krunici poluprenika n

r . Argumenti tih
2
brojeva (vrednosti korena) ine aritmetiki niz sa razlikom d = .
n
Primer: Izraunati:
a) 3
i
b) 6
1
Reenja:
a) Kao to smo ve videli :

i = cos + i sin
2 2

+ 2k + 2k
Pa je: 3
i = cos 2 + i sin 2 gde k uzima vrednosti: k = 0,1,2
3 3
Za k=0

+0 +0
wo = cos 2 + i sin 2
3 3

wo = cos + i sin
6 6
3 1
wo = +i
2 2
9
Za k=1

+ 2 + 2
w1 = cos 2 + i sin 2
3 3
5 5
w1 = cos + i sin
6 6
3 1
w1 = +i
2 2
Za k=2

+ 4 + 4
w2 = cos 2 + i sin 2
3 3
9 9
w2 = cos + i sin
6 6
w2 = i
Geometrijski gledano , wo , w1 , w2 su temena jednakostraninog trougla na krunici
poluprenika r = 3 1 = 1 sa centrom u 0 kompleksne ravni!
W1 W0
-1 1 x
-i W
2
10
b) 1 = cos + i sin r = 1, =
+ 2k + 2k
6
1 = cos + i sin
6 6
k = 0,1,2,3,4,5
Za k=0
3 1
wo = cos + i sin = +i
6 6 2 2
Za k=1
+ 2 + 2
w1 = cos + i sin
6 6

w1 = cos + i sin =i
2 2
Za k=2
+ 4 + 4
w2 = cos + i sin
6 6
5 5 3 1
w2 = cos + i sin = +i
6 6 2 2
Za k=3
+ 6 + 6
w3 = cos + i sin
6 6
7 7 3 1
w3 = cos + i sin = i
6 6 2 2
Za k=4
+ 8 + 8
w4 = cos + i sin
6 6
9 9
6 6
11
Za k=5
+ 10 + 10
w5 = cos + i sin
6 6
11 11 3 1
6 6 2 2
Geometrijski gledano, wo ,..., w5 su temena pravilnog estougla!
W1 i
W2 W0
-1 1 x
W3 W5
-i W4
12
POLINOMI NAD POLJEM KOMPLEKSNIH BROJEVA I
JEDNAINE
Najprostije reeno, polinom P je funkcija preslikavanja C u C a definisana je sa:
P( z ) = a n z n + a n 1 z n 1 + ... + a1 z + ao
Ako je a 0, kazemo da je n stepen polinoma P(z ) .
Dva polinoma n tog stepena:
P( z ) = An Z n + An 1Z n 1 + ... + A1Z + Ao
Q( z ) = Bn Z n + Bn 1Z n 1 + ... + B1Z + Bo
Su indentiki jednaki onda i samo onda ako je:

An = Bn , An 1 = Bn 1,..., Ao = Bo
Naravno i ovde vai Bezuova teorema koju smo ve objasnili u obinim polinomima:
Pri deljenju polinoma P( z ) sa ( z a) dobija se ostatak P (a ) . Ako je a-koren polinoma,
tj. P (a ) =0 onda je polinom P( z ) deljiv bez ostatka sa ( z a )
Osnovna teorema algebra je:
Svaki polinom P nad poljem kompleksnih brojeva ima bar jednu nulu.
Prva od posledica ove veoma bitne teoreme odnosi se na faktorizaciju polinoma.
Primer:
z 2 + 1 = z 2 (1)
= z 2 i 2 = ( z i )( z + i )
Svaki polinom n tog stepena moe se napisati u obliku
P ( z ) = an ( z 1 )( z 2 )...( z n )
gde su 1 , 2 ,..., n koreni polinoma i an koeficijenat uz z n .
1
Ako je polinom P deljiv polinomom Q( z ) = ( z a ) k , a nije deljiv polinomom
S ( z ) = ( z a) k +1 , kaemo da je a nula reda k polinoma P.
Polinom P stepena n ne moe se anulirati za vie od n razliitih vrednosti
Primer:
Ako su a,b i c medjusobno razliiti brojevi, dokazati da je:
( x b)( x c) ( x c)( x a) ( x a)( x b)

+ + =1
(a b)(a c) (b c)(b a ) (c a)(c b)
Reenje:
Prebaciemo sve na levu stranu i napraviti polinom koji je oigledno stepena 2 (pa ne
moe imati vie od 2 reenja)
( x b)( x c) ( x c)( x a) ( x a)( x b)

P ( x) = + + 1
(a b)(a c) (b c)(b a) (c a)(c b)
Ako stavimo x = a dobijamo
(a b)(a c) (a c)(a a) (a a)(a b)

P (a ) = + + 1
(a b)(a c) (b c)(b a ) (c a)(c b)
P (a ) = 1 + 0 + 0 1 = 0
Dakle a je reenje (nula, koren) ovog polinoma.

Slino je P (b) = 0 i P(c) = 0
Ovo znai da se polinom anulira za tri razliite vrednosti i P(x) je zato nula polinom, tj.
P ( x) = 0 a odavde direktno izlazi traeno tvrdjenje.
Polinom sa realnim koeficijentima neparnog stepena uvek ima bar jednu realnu
nulu
Vietove formule
One predstavljaju vezu izmedju koeficijenta i nula polinoma. Pomou njih se esto mogu
reavati jednaine P( x) = 0 . Neka je dat polinom :
P ( x) = an x n + an 1 x n 1 + ... + a1 x + ao
2
I neka su 1 , 2 ,..., n koreni (nule, reenja) date jednaine, tada je:
an 1
1 + 2 + ... + n =
an
an 2
1 2 + 1 3 + ... + 1 n + 2 3 + ... + n 1 n =
an
an 3
1 2 3 + 1 2 4 + ... + n 2 n 1 n =
an
ao
1 2 3 ... n = (1) n
an
NAPOMENA:
Ve smo pominjali Vietove formule za kvadratnu jednainu:
ax 2 + bx + c = 0 b
x1 + x 2 =
a
c
x1 x 2 =
a
to jest:
a2 x 2 + a1 x + ao = 0 a1
x1 + x 2 =
a2
ao
x1 x 2 = (1) 2
a2
ao
x1 x 2 =
a2
Zadaci:
1) Odrediti parameter m i n tako da polinom P ( x) = x 4 3x 2 + mx + n bude deljiv sa

polinomom P1 ( x) = x 2 2 x + 4
( x 4 3 x 2 + mx + n) : ( x 2 2 x + 4) = x 2 + 2 x
x 4 2 x3 + 4 x 2
() (+) ()
____________________
2 x 3 + 7 x 2 + mx + n
Ovo sad malo sredimo
2 x 3 + (m 8) x + n
3
(3 x 2 + (m 8) x + n) : ( x 2 2 x + 4) = 3
3x 2 + 6 x 12
(+) () (+)
_______________________
(m 8) x 6 x + n + 12 I ovo sredimo
(m 8 6) x + n + 12 =
(m 14) x + n + 12 = 0
Ovo mora biti nula da ne bi bilo ostatka pri deljenju.
m 14 = 0 n + 12 = 0
m = 14 n = 12
2) Odrediti koeficijente a, b i c u polinomu P ( x) = x 3 + ax 2 + bx + c tako da polinom

bude deljiv binomima x 1 i x+2 a da podeljen sa x 4 daje ostatak 18.
Ako moe da je polinom P(x) deljiv polinomom x 1 to znai da je P(1) = 0 , slino je i

P (2) = 0 a poto je pri deljenju sa x 4 ostatak 18, to je P(4) = 18
P ( x) = x 3 + ax 2 + bx + c
P (1) = 13 + a 12 + b 1 + c = a + b + c + 1 = 0
P (2) = (2) 3 + a (2) 2 + b (2) + c = 4a 2b + c 8 = 0
P (4) = 4 3 + a 4 2 + b 4 + c = 16a + 4b + c + 64 = 18
Dobili smo sistem jednaina:
a + b + c = 1
4a 2b + c = 8
16a + 4b + c = 46
_________________________
Reenja ovog sistema su:
a = 2 b = 5 c=6
pa je traeni polinom: P ( x) = x 3 + 2 x 2 5 x + 6
3) Odrediti realne parameter a, b i c tako da polinom x 3 + ax 2 + bx c bude deljiv

sa x i a da podeljen sa x + 1 daje ostatak -5
Poto je polinom deljiv sa x i onda je on deljiv i sa x + i pa i sa
( x i )( x + i ) = x 2 i 2 = x 2 + 1
4
( x 3 + ax 2 + bx c) : ( x 2 + 1) = x + a
x3 + x
() ()
____________
ax 2 + (b 1) x + c
ax 2 + a
() ()
______________
(b 1) x + c a Ostatak koji mora biti nula!!!
b 1 = 0 ca =0
Dakle i
b =1 c=a
Drugi podatak da polinom deljen sa x + 1 daje ostatak -5 nam govori da je P (1) = 5
P ( x) = x 3 + ax 2 + bx + c
P (1) = (1) 3 + a (1) 2 + b(1) + c = 5
1 + a b + c = 5
a b + c = 4
a 1 + c = 4
a + c = 3
3
a=c=
2
4) Znajui da je zbir dva korena x1 + x2 = 1 jednaine 2 x 3 x 2 7 x + = 0 , nadji

parametar
2x3 x2 7x + = 0
Upotrebiemo Vietove formule za jednainu treeg stepena:
a3 x 3 + a2 x 2 + a1 x + a0 = 0
a2
x1 + x2 + x3 =
a3
a1
x1 x2 + x1 x3 + x2 x3 =
a3
ao
x1 x2 x3 =
a3
Kod nas je:
5
a3 = 2, a 2 = 1, a1 = 7, a o =
pa je
1 1
x1 + x2 + x3 = =
2 2
7 7
x1 x2 + x1 x3 + x2 x3 = =
2 2

x1 x2 x3 =
2
1 1
U zadatku kae da je x1 + x2 = 1 pa je x3 = 1 =
2 2
7
x1 x 2 + x1 x3 + x 2 x3 =
2
1 1 7
x1 x 2 + x1 + x 2 =
2 2 2
1 7
x1 x 2 ( x1 + x 2 ) =
2 2
1 7
x1 x 2 1 =
2 2
7 1
x1 x 2 = +
2 2
x1 x 2 = 3

Kako je: x1 x2 x3 =
2
1
3 =
2 2
3
=
2 2
= 3
6
DETERMINANTE
Najprostije reeno determinante su kvadratne eme. Mogu biti drugog, treeg,

etvrtog,...n-tog reda.
DRUGOG REDA
a b
= ad bc Znai raunaju se tako to pomnoimo elemente na takozvanoj glavnoj
c d
dijagonali, pa od toga oduzmemo pomnoene elemente na sporednoj dijagonali.
Primer:
3 4 1 3
= 3 o 7 - 4 o 5 = 21-20 = 1 = (-1) o 12- (-5) o 3=-12+15=3
5 7 5 12
TREEG REDA
Determinante treeg reda moemo razviti po bilo kojoj vrsti ili koloni. Najpre svakom
elementu dodelimo predznak + ili -, i to radimo neizmenino:
+ +
+ Samo da vas podsetimo: vrste su , a kolone
+ +
a1 b1 c1
a2 b2 c 2 = Ako recimo hoemo da razvijemo po prvoj vrsti=
a3 b3 c3
b2 c2 a c2 a b2
= + a1 b1 2 + c1 2 , ili ako recimo razvijamo po drugoj koloni:
b3 c3 a3 c3 a3 b3
a2 c2 a c1 a c1
= b1 + b2 1 b3 1
a3 c3 a3 c3 a2 c2
Najbolje je ,naravno, da razvijamo po onoj koloni ili vrsti gde ima najvie nula !
Primer: Izraunaj vrednost determinante
5 3 1 + +
1 7 0 = Najpre iznad svakog broja napiite predznake: + , ili ako vam je
2 3 2 + +
lake samo iznad brojeva u vrsti ili koloni po kojoj ste reili da razvijete determinantu. Mi
smo reili po drugoj vrsti jer ima jedna nula (moglo je i po treoj koloni, sve jedno).
Dakle:
5 3 1 5 3 1
+ 3 1 5 1 5 3
1 7 0 = 1 7 0 = 1 +7 0 =-1(3 o 2 - 1 o 3)+7(5 o 2-2 o 1)= -3 +56=
3 2 2 2 2 3
2 3 2 2 3 2
= 53
Drugi nain za raunanje determinanti treeg reda, medju uenicima vrlo popularan, je
SARUSOVO pravilo.
Pored date determinante dopiu se prve dve kolone , pa se elementi mnoe dajui im
znake kao na slici:
a1 b1 c1 a1 b1
a2 b2 c2 a 2 b2 = a1b2 c3 + b1c 2 a3 + c1 a 2 b 3 b1 a 2 c3 a1c 2 b3 c1b2 a 3
a3 b3 c3 a3 b3
- - -
+ + +
Primer: Izraunaj vrednost determinante
5 3 1 5 3
1 7 0 1 7 = 5o7o2 + 3o0o2 + 1o1o3 - 3o1o2 - 5o0o3 - 1o7o2 =
2 3 2 2 3
= 70 + 0 +3 6 0 14 = 53
Dakle, na oba naina smo dobili isti rezultat,pa vi odaberite sami ta vam je lake.
ETVRTOG REDA
a1 b1 c1 d1
a2 b2 c2 d2
= Moemo je razviti po bilo kojoj vrsti ili koloni! I ovde slino kao za
a3 b3 c3 d3
a4 b4 c4 d4
determinante treeg reda prvo napiemo predznake svima ili samo onoj vrsti ili koloni po
kojoj emo da razvijamo determinantu.
+ +
+ +
Mi emo , recimo, da razvijemo determinantu po prvoj koloni:
+ +
+ +
+
a1 b1 c1 d1
a2 b2 c2 d2
+ =
a3 b3 c3 d3

a4 b4 c4 d4
b2 c2 d2 b1 c1 d1 b1 c1 d1 b1 c1 d1
= + a1 b3 c3 d 3 a 2 b3 c3 d 3 + a 3 b2 c2 d 2 a 4 b2 c2 d2
b4 c4 d4 b4 c4 d4 b4 c4 d4 b3 c3 d3
Naravno, sad bi trebalo da razvijemo svaku od ove etiri determinante treeg reda....
Sloiete se da ovo nije ba lako.
Nauimo zato osobine determinanata koje e nam pomoi u reavanju zadataka.
OSOBINE DETERMINANATA
1. Determinanta menja znak ako dve vrste ili kolone izmenjaju svoja mesta.
2. Vrednost determinante se ne menja ako sve vrste i kolone promene svoje

uloge.
3. Determinanta se mnoi brojem, kad se tim brojem pomnoe svi elementi ma

koje (ali samo jedne) vrste ili kolone.
Obrnuto, zajedniki faktor elemenata jedne vrste ili kolone moe se izvui
ispred determinante
.
Na primer:
a1 b1 c1 a1 k b1 k c1 k a1 k b1 c1
k a2 b2 c2 = a2 b2 c 2 = a 2 k b2 c 2 itd ili
a3 b3 c3 a3 b3 c3 a3 k b3 c3
a1 mb1 c1 a1 b1 c1
a2 mb2 c2 = m a2 b2 c2
a3 mb3 c3 a3 b3 c3
4. Ako je u determinanti svaki element neke k-te vrste (kolone) zbir dva ili vie
sabiraka, onda je ona jednaka zbiru dve ili vie determinanata, koje imaju
iste elemente kao i data determinanta, osim elemenata k-te vrste (kolone).
Na primer:
a1 b1 + m1 c1 a1 b1 c1 a1 m1 c1
a2 b2 + m 2 c2 = a2 b2 c2 + a2 m2 c2
a3 b3 + m3 c3 a3 b3 c3 a3 m3 c3
5. Ako su svi elementi jedne vrste(kolone) jednaki nuli, vrednost determinante

je nula.
0 0 0 0
3 9 55
77 68 34 80
1 2 4 =0 ili =0
8 5 7 4
0 0 0
4 5 9 8
6. Ako elementi u dve vrste ili kolone imaju iste vrednosti, vrednost
determinante je opet nula.
Primer:
12 7 3
9 4 6 = 0 jer su elementi prve i tree vrste jednaki
12 7 3
7. Ako su dve vrste ( kolone ) proporcionalne meu sobom , vrednost

determinante je opet nula.
Primer:
2 3 4
9 5 56 = 0 jer su prva i trea vrsta proporcionalne, tj. prva puta 3 daje treu
10 15 20
vrstu.
8. Vrednost neke determinante ostaje nepromenjena ako se elementima jedne

vrste(kolone) dodaju odgovarajui elementi neke druge vrste(kolone)
pomnoeni istim brojem!
Ova osma osobina e nam pomoi da lake reimo determinante

etvrtog i vieg reda.
Primer :
1 2 4 1
2 2 3 5
Izraunaj vrednost determinante:
3 1 1 2
4 2 1 2
Reenje:
1 2 4 1
2 2 3 5
Ideja je da se ispod jedinice u prvoj koloni naprave sve nule, koristei
3 1 1 2
4 2 1 2
osobinu determinanti broj 8.
Prvo emo napraviti nulu gde je 4. Prvu vrstu emo pomnoiti sa 4 i to sabrati sa
etvrtom vrstom i reenja upisati umesto etvrte vrste.Prve tri vrste se prepisuju!
1 o (-4)+4=0
2 o (-4)+2= -6
4 o (-4)+1= -15
(-1)(-4)+(-2)=2
1 2 4 1 1 2 4 1
2 2 3 5 2 2 3 5
=
3 1 1 2 3 1 1 2
4 2 1 2 0 6 15 2
Dalje pravimo nulu gde je trojka. Prvu vrstu emo pomnoiti sa 3 i to sabrati sa treom
vrstom , pa reenja upisati umesto tree vrste. Prvu, drugu i etvrtu vrstu prepisujemo.
1 o 3+(-3)=0
2 o 3+1 = 7
4 o 3+1 =13
(-1) o 3+(-2)= -5
1 2 4 1 1 2 4 1
2 2 3 5 2 2 3 5
=
3 1 1 2 0 7 13 5
0 6 15 2 0 6 15 2
Jo nam preostaje da gde je 2 napravimo nulu.Prvu vrstu emo pomnoiti sa 2 i to

sabrati sa drugom vrstom. Dakle
(-2) o 1+2= 0
(-2) o 2+2= -2
(-2) o 4+(-3)=-11
(-2)(-1)+5=7
1 2 4 1 1 2 4 1
2 2 3 5 0 2 11 7
=
0 7 13 5 0 7 13 5
0 6 15 2 0 6 15 2
Ako ovu determinantu razvijemo po prvoj koloni, imaemo samo jedan lan , jer se svi
ostali mnoe sa nulom, pa imaju vrednost nula!
1 2 4 1
2 11 7
0 2 11 7
= 7 13 5 Upotrebimo Sarusovo pravilo:
0 7 13 5
6 15 2
0 6 15 2
2 11 7 2 11
7 13 5 7 13 = -52-330-735+154+150+546 = -267
6 15 2 6 15
- - -
+ + +
Vi naravno ne morate da idete korak po korak, ve odmah napravite sve tri nule!
Primer:
a a a a
a b b b
Izraunaj determinantu:
a b c c
a b c d
Reenje:
Napraviemo nule po prvoj koloni i to:
- Od etvrte vrste oduzmemo prvu pa to upiemo umesto etvrte vrste

- Od tree vrste oduzmemo prvu pa to upiemo umesto tree vrste
- Od druge vrste oduzmemo prvu pa to upiemo umesto druge vrste
a a a a a a a a
a b b b 0 ba ba ba
=
a b c c 0 ba ca ca
a b c d 0 ba ca d a
Iz prve vrste moemo izvui zajedniko a. Pa je:
a a a a 1 1 1 1
0 ba ba ba 0 ba ba ba
=a
0 ba ca ca 0 ba ca ca
0 ba ca d a 0 ba ca d a
Ovu novu determinantu naravno razvijamo po prvoj koloni:
ba ba ba
a b a c a c a = I ovde iz prve kolone moemo izvui zajedniki (a-b)
ba ca d a
1 ba ba
a(a-b) 1 c a c a = Ajde opet da napravimo one nule u prvoj koloni!
1 ca d a
- od druge vrste oduzmemo prvu : c-a-b+a=c-b
- od tree vrste oduzmemo prvu : c-a-b+a=c-b i d-a-b+a=d-b

1 ba ba
cb cb
a(a-b) 0 c b c b = a(a-b) = a(a-b)(c-b)(d-c)
cb d b
0 cb d b
Dakle reenje poetne determinante je:
a a a a
a b b b
= a(a-b)(c-b)(d-c)
a b c c
a b c d
REAVANJE SISTEMA JEDNAINA ( METODA DETERMINANTI)
U prethodnim fajlovima smo govorili kako se reavaju sistemi upotrebom matrica. U ovom fajlu emo pokuati da vam
objasnimo kako se primenjuju determinante na reavanje sistema linearnih jednaina.
Vano je napomenuti da emo ovde posmatrati samo kvadratne sisteme S nn , to jest sisteme koji imaju jednak broj
nepoznatih i jednaina. Profesori najee zadaju sisteme S33 ili S 44 , pa emo njima posvetiti panju.
Govorili smo ve da sistem moe biti homogen i nehomogen.
Pogledajmo najpre nehomogen sistem S33 ( tri jednaine , tri nepoznate):
a1 x b1 y c1 z t1
a2 x b2 y c2 z t2
a3 x b3 y c3 z t3
a1 b1 c1
Odavde najpre formiramo determinantu sistema uzimajui brojeve ispred nepoznatih: D a2 b2 c2
a3 b3 c3
t1 b1 c1
Zatim lanove uz x zamenimo slobodnim lanovima ( sa desne strane jednakosti): Dx t2 b2 c2
t3 b3 c3
a1 t1 c1
lanove uz y zamenimo slobodnim lanovima: Dy a2 t2 c2
a3 t3 c3
a1 b1 t1
lanove uz z zamenimo slobodnim lanovima: Dz a2 b2 t2
a3 b3 t3
Na ovaj nain smo dobili etiri determinante :
a1 b1 c1 t1 b1 c1 a1 t1 c1 a1 b1 t1
D a2 b2 c2 Dx t2 b2 c2 Dy a2 t2 c2 Dz a2 b2 t2
a3 b3 c3 t3 b3 c3 a3 t3 c3 a3 b3 t3
U svakom zadatku nam je prvi posao da nadjemo vrednosti za ove determinante.
1
Dalje reenja traimo koristei Kramerovu teoremu:
a1 b1 c1
i) Ako je determinanta sistema D a2 b2 c2 razliita od nule , onda sistem ima jedinstveno reenje koje
a3 b3 c3
Dx D D
traimo preko: x ; y y; z z
D D D
ii) Ako je determinanta sistema D 0 i Dx Dy Dz 0 sistem ima beskonano mnogo reenja

( neodredjen je)
iii) Ako je determinanta sistema D 0 i Dx 0 Dy 0 Dz 0 ( znai, bar jedna od ove tri determinante
da je razliita od nule) sistem je nemogu, to jest nema reenja.
Pazite, sve ovo vai za nehomogen sistem.
ta ako imamo homogen sistem?
a1 x b1 y c1 z 0
Ako posmatramo homogen sistem : a2 x b2 y c2 z 0
a3 x b3 y c3 z 0
Jasno je da on uvek ima trivijalna reenja ( x, y, z ) (0, 0, 0)
Kvadratni homogen sistem ima netrivijalna reenja ako i samo ako je D 0
a1 b1 c1
Znai, da bi na homogen sistem imao netrivijalna reenja, mora biti D a2 b2 c2 0
a3 b3 c3
2
Razmiljanje za sisteme S 44 ( 4 jednaine, 4 nepoznate) je potpuno analogno sa ovim, s tim da nas ovde eka mnogo
vei posao kod nalaenja vrednosti determinanata:
a1 x b1 y c1 z d1t u1
a2 x b2 y c2 z d 2t u2
Posmatrajmo sistem : . Ovde traimo sledee determinante:
a3 x b3 y c3 z d3t u3
a4 x b4 y c4 z d 4t u4
a1 b1 c1 d1 u1 b1 c1 d1 a1 u1 c1 d1 a1 b1 u1 d1 a1 b1 c1 u1
a2 b2 c2 d 2 u2 b2 c2 d 2 a2 u2 c2 d 2 a2 b2 u2 d 2 a2 b2 c2 u2
D Dx Dy Dz Dt
a3 b3 c3 d3 u3 b3 c3 d3 a3 u3 c3 d3 a3 b3 u3 d3 a3 b3 c3 u3
a4 b4 c4 d 4 u4 b4 c4 d 4 a4 u4 c4 d 4 a4 b4 u4 d 4 a4 b4 c4 u4
Reenja traimo:
Dx D D D
x ; y y ; z z ; t t , naravno sve po Kramerovoj teoremi...
D D D D
Ako je homogen sistem:
a1 x b1 y c1 z d1t 0
a2 x b2 y c2 z d 2t 0
a3 x b3 y c3 z d3t 0
a4 x b4 y c4 z d 4t 0
za njega isto vai da ima netrivijalna reenja ako je D 0 .
ZADACI
1. Reiti sistem jednaina:
x 2 y 5z 6
2x y 2z 5
3 x 3 y 4 z 8
Reenje:
Naravno, ovaj sistem je mnogo lake reiti Gausovom metodom ili nekom drugom, ali poto prouavamo determinante,
ovom prilikom emo ii teim putem:
Izraunavamo vrednosti sledeih determinanti( mi emo koristiti Sarusovo pravilo sa dopisivanjem prve dve kolone a
vi moete i razvijati determinantukako vam je lake) www.matematiranje.com
3
1 2 5
D 2 1 2
3 3 4
1 2 5 1 2
2 1 2 2 1 4 12 30 16 6 15 51 D 51
3 3 4 3 3
Poto je determinanta sistema razliita od nule, odmah znamo da e sistem imati jedinstveno reenje.
Idemo dalje:
6 2 5
Dx 5 1 2
8 3 4
6 2 5 6 2
5 1 2 5 1 24 32 75 40 36 40 23 Dx 23
8 3 4 8 3
1 6 5
Dy 2 5 2
3 8 4
1 6 5 1 6
2 5 2 2 5 20 36 80 48 16 75 179 Dy 179
3 8 4 3 8
1 2 6
Dz 2 1 5
3 3 8
1 2 6 1 2
2 1 5 2 1 8 30 36 32 15 18 15 Dz 15
3 3 8 3 3
Kramerova teorema nam daje sledee reenje:
Dx 15 5
x
D 51 17
Dy 179 179
y
D 51 51
D 23 23
z z
D 51 51
4
2. U zavisnosti od parametra a , diskutovati i reiti sistem:
ax y z 1
x ay z a
x y az a 2
Reenje:
a 1 1
D 1 a 1
1 1 a
a 1 1 a 1
1 a 1 1 a a 3 1 1 a a a a 3 3a 2
1 1 a 1 1
a 3 3a 2 a 3 a 2a 2 a(a 2 1) 2(a 1) a(a 1)(a 1) 2(a 1) (a 1)(a 2 a 2)

(a 1)(a 1)(a 2) (a 1) 2 (a 2)
D (a 1) 2 (a 2)
Ovde nije dovoljno samo nai vrednost determinante, ve to reenje moramo spakovati u proizvod.
1 1 1
Dx a a 1
a2 1 a
1 1 1 1 1
a a 1 a a a 2 a 2 a a 2 1 a 3 a 3 a 2 a 1 a 2 (a 1) 1(a 1)
a2 1 a a2 1
(a 1)( a 2 1) (a 1)(1 a)(1 a) (a 1)(a 1)(1 a) (a 1) 2 (a 1)

Dx (a 1) 2 (a 1)
a 1 1
Dy 1 a 1
1 a2 a
a 1 1 a 1
1 a 1 1 a a 3 1 a 2 a a 3 a a 2 2a 1 (a 1) 2
1 a2 a 1 a2
Dy (a 1) 2
5
a 1 1
Dz 1 a a
1 1 a2
a 1 1 a 1
1 a a 1 a a 4 a 1 a 2 a 2 a a 4 2a 2 1 (a 2 1) 2 (a 1) 2 (a 1) 2
1 1 a2 1 1
Dz (a 1) 2 (a 1) 2
Zavrili smo tehniki deo posla, nali reenja i spakovali ih. Na savet je da ih sada prepiete, jer sledi diskusija:
D (a 1) 2 (a 2)
Dx (a 1) 2 (a 1)
Dy (a 1) 2
Dz (a 1) 2 (a 1) 2
Kramer kae da sistem ima jedinstveno reenje ako je D 0 .
U ovom sluaju mora biti:
D 0 (a 1) 2 (a 2) 0 a 1 a 2
Ako je a 1 a 2 sistem ima jedinstveno reenje:
Dx (a 1) (a 1)
2
a 1 a 1
x x
D (a 1) (a 2)
2
a2 a2
Dy (a 1) 2 1 1
y y
D (a 1) 2 (a 2) a2 a2
Dz (a 1) (a 1)
2 2
(a 1) 2 (a 1) 2
z z
D (a 1) 2 (a 2) a2 a2
Ali ovde posao nije gotov, jer moramo ispitati ta se deava ako je a 1 , pa ako je a 2 .
6
za a 1
D (a 1) 2 (a 2) (1 1) 2 (1 2) 0
Dx (a 1) 2 (a 1) (1 1) 2 (1 1) 0
Dy (a 1) 2 (1 1) 2 0
Dz (a 1) 2 (a 1) 2 (1 1) 2 (1 1) 2 0
Po Krameru ovde sistem ima beskonano mnogo reenja, vraamo se u poetni sistem i zamenjujemo a 1 .
ax y z 1 1x y z 1 x y z 1
x ay z a x 1 y z 1 x y z 1
x y az a 2 x y 1z 12 x y z 1
x y z 1 z 1 x y
Sistem je neodredjen a reenja opisujemo sa ( x, y , z ) ( x, y,1 x y ) x R,y R
Napomena: Neki profesori zahtevaju da se uvede neko novo slovo(slova) kod opisivanja reenja, recimo:
( p, q,1 p q ) p R,q R
Na savet je kao i uvek isti: radite kako zahteva va profesorne talasajte
za a 2
D (a 1) 2 (a 2) (2 1) 2 (2 2) 0
Dx (a 1) 2 (a 1) (2 1) 2 ( 2 1) 9 (1) 9 Dx 0
Ne moramo menjati dalje, po Krameru, ovde je sistem nemogu.
3. U zavisnosti od parametra a , diskutovati i reiti sistem:
x yz 0
ax 4 y z 0
6 x (a 2) y 2 z 0
Reenje:
Najpre uoimo da je sistem homogen, to jest da uvek ima reenje (0,0,0).

7
Da bi ovaj sistem imao i netrivijalna reenja determinanta sistema mora biti ba jednaka nula.
1 1 1
D a 4 1
6 a2 2
1 1 1 1 1
a 4 1 a 4 8 6 a (a 2) 2a (a 2) 24 14 a 2 2a 2a a 2 24 a 2 a 12
6 a2 2 6 a2
1 49 1 7
a 2 a 12 0 a1,2 a1 4; a2 3
2 2
Sad moramo ispitati za oba reenja ta se deava. Vraamo ove vrednosti u poetni sistem :
za a 4
x yz 0
4x 4 y z 0
6 x (4 2) y 2 z 0
x yz 0
4x 4 y z 0
6 x 6 y 2 z 0......./ : 2
x yz 0
4x 4 y z 0
3x 3 y z 0
II III x y 0 y x x y z 0 z 0
Reenja su: ( x, y, z ) ( x, x, 0) xR
za a 3
x y z 0
3 x 4 y z 0
6 x (3 2) y 2 z 0
x y z 0
3 x 4 y z 0
6x y 2z 0
3 z
III I 7 x 3 z 0 x
7
3 z 3z 4 z
x yz 0 y z 0 y z y
7 7 7
3 z 4 z
Reenja su: ( x, y, z ) ( , , z) z R
7 7
8
4. U zavisnosti od parametra m , diskutovati i reiti sistem:
x y mz t 0
x y z t 0
mx y 5 z 3t 0
x 5 y 11z 8t 0
Reenje:
1 1 m 1
1 1 1 1
D
m 1 5 3
1 5 11 8
Osobine determinante ( pogledaj istoimeni fajl iz III godine) e nam pomoi da ovu determinantu lake reimo.
Nemojte juriti i odmah pokuati da pravite nule radei sa vrstama, nekad je lake raditi sa kolonama
1 1 m 1 1 2 m 1 2
IIkolona Ikolona IIkolona
1 1 1 1 1 0 0 0
D IIIkolona Ikolona IIIkolona
m 1 5 3 m m 1 m 5 m 3
IVkolona Ikolona IVkolona
1 5 11 8 1 6 12 9
1 2 m 1 2
2 m 1 2
Razvijamo po drugoj vrsti: 1 0 0 0 1 m 1 m 5 m 3
m m 1 m 5 m 3 6 12 9
1 6 12 9
2 m 1 2 2 m 1 2
1 m 1 m 5 m 3 0 m 1 m 5 m 3 0
6 12 9 6 12 9
2 m 1 2 2 m 1
m 1 m 5 m 3 m 1 m 5 18(m 5) 6(m 1)(m 3) 24(m 1) 9(m 1) 2 24(m 3) 12(m 5)
6 12 9 6 12
18m 90 6(m 2 4m 3) 24m 24 9(m 2 2m 1) 24m 72 12m 60

18m 90 6m 2 24m 18 24 9m 2 18m 9 72 12m 60
3m 2 12m 9
D 0 3m 2 12m 9 0......./ : ( 3)
m 2 4m 3 0 m1 3; m2 1
9
za m 3 za m 1
x y 3z t 0 x y zt 0
x y z t 0 x y z t 0
3x y 5 z 3t 0 x y 5 z 3t 0
x 5 y 11z 8t 0 x 5 y 11z 8t 0
( x, y, z , t ) ( z , 2 z , z , 0) zR ( x, y, z , t ) (0, y, y, 2 y ) y R
I da ne bude nekih iznenadjenja, evo jednog primera i sa sistemom dve jednaine, dve nepoznate.
5. U zavisnosti od parametara n i m , diskutovati i reiti sistem:
x my m
x ny n
Reenje:
x my m
x ny n
1 m
D nm
1 n
m m
Dx mn mn 2mn
n n
1 m
Dy nm
1 n
D 0 n m 0 n m
Dx 2mn 2mn
x x
D nm nm
Dy nm nm
y y
D nm nm
za n m
D0
Dx 2mn 2m 2
D y n m 2 m
Ako je vrednost za m ba nula, sistem e imati beskonano mnogo reenja, a ako je m razliito od nule sistem je
nemogu.
10
za m 0 n 0
Vratimo ove vrednosti u sistem:
x my m
x ny n
x 0 y 0
x 0 y 0
Odavde zakljuujemo da x mora biti jednak nula, a y je proizvoljan broj.
Reenja zapisujemo: ( x, y ) (0, y ) yR
11
VEKTORI U PROSTORU (I deo)
Najbolje je da pre nego to ponete da prouavate vektore u prostoru pogledate fajl

vektori u ravni jer se mnoge stvari prenose i u prostor.
Pogledajmo najpre kako nastaje Dekartov pravougli trijedar.
Kroz jednu taku O postavimo tri numerike prave (brojne ose) normalne jedna na drugu.
X-osa Apscisna osa

Y-osa Ordinatna osa
Z-osa Aplikatna osa
Taka O kordinatni poetak
y
Po dve koordinatne ose ine koordinatne ravni (xOy, xOz i yOz) normalne jedna na
drugu.

Na x,y i z osi uoimo jedinine vektore (ortove) i , j i k

i = (1,0,0)

k
j j = (0,1,0)
I y

k = (0,0,1)
x
i = j = k =1

Svaki vektor a u prostoru predstavljamo:

a = a1 i + a2 j + a3 k ili

a = (a1 , a 2 , a3 ) uredjena trojka
1
z
a3
k
a1 .I j a2
y

Intezitet vektora a je a = a12 + a22 + a32
a
Jedinini vektor vektora a je vektor a 0 =
a

Ako imamo dve take A i B u prostoru, vektor AB se pravi:
A( x1 , y1 , z1 ) B ( x2 , y 2 , z 2 )

AB = ( x2 x1 , y2 y1 , z2 z1 )

AB = ( x2 x1 ) 2 + ( y2 y1 ) 2 + ( z 2 z1 ) 2
Skalarni proizvod ( )
Neka su dati vektori

a = (a1 , a2 , a3 )

b = (b1 , b2 , b3 )
Tada je:

a b = a b cos ( a , b )

Ako nemamo dat ugao izmedju vektora: a b = a1b1 + a2b2 + a3b3
Ugao izmedju dva vektora:

2

a b a1b1 + a2b2 + a3b3
cos ( a , b ) =
=
ab a + a22 + a32 b12 + b22 + b32
2
1
Uslov normalnosti:

a b a b = 0
Projekcija vektora : PR b je projekcija vektora b na pravac vektora a i obrnuto :

a
PR a je projekcija vektora a na b
b
PR a b a
aob aob
PR b = i PR a =
a b
a b
1) Odrediti skalarni proizvod vektora:

a = (4,3,1)

b = (5,2,3)

a b = (4,3,1) (5,2,3)
= 20 + 6 + (3) = 23

2) Dati su vektori a = (1,1,2) i b = (0,2,1). Odrediti ugao izmedju vektora a + b i a b .

a = (1,1,2)

b = (0,2,1)
3

Nadjimo najpre vektore a + b i a b

a + b = (1,1,2) + (0,2,1) = (1,1,3)

a b = (1,1,2) (0,2,1) = (1,3,1)

Radi lakeg rada nazovimo:
a+ b = x

a b = y

Dakle: x = (1,1,3) i y =(1,3,1)

x y = (1,1,3) (1,3,1) = 1 3 + 3 = 1

x = 12 + 12 + 32 = 11

y = 12 + (3) 2 + 12 = 11

x y 1
cos ( x , y ) =
=
x y 11 11
1
cos ( x , y ) =
11
1
( x , y ) = arccos
11

3) Odredi projekcije vektora a = (5,2,5) na vektor b = (2,1,2)

a = (5,2,5) a b
PR ( a ) =

b = (2,1,2)
b
b
________________
18
PR ( a ) = ? PR ( a ) = www.matematiranje.com
b b 3

PR ( a ) = 6
b
4

a b = (5,2,5) (2,1,2) = 10 2 + 10 = 18

b = 2 2 + (1) 2 + 2 2 = 9 = 3
4) Date su koordinate temena trougla ABC (A(-1,3,1),B(3,4,-2), C(5,2,-1)). Odrediti
ugao ABC.
C(5,2,-1)
Nadjimo najpre vektore BA i BC

BA BC
cos =
BA BC

A(-1,3,1) B(3,4,-2)

BA = (1,3,1) (3,4,2) = (4,1,3)

BC = (5,2,1) (3,4,2) = (2,2,1)

BA = (4) 2 + (1) 2 + 32 = 9 + 1 + 16 = 26

BC = 2 2 + (2) 2 + 1 = 9 = 3

BA BC = (4,1,3) (2,2,1) = 8 + 2 + 3 = 3

BA BC
cos =
BA BC
3
cos =
3 26
1
cos =
26
1
= arccos
26
5
Vektorski proizvod (x)
Neka su dati vektori

a = (a1 , a 2 , a3 ) = a1 i + a 2 j + a3 k

b = (b1 , b2 , b3 ) = b1 i + b2 j + b3 k
..
a ab= c Pazi: b a = - c
1) Vektor c je normalan i na vektor a i na vektor b
2) Intenzitet vektora c je brojno jednak povrini paralelograma nad vektorima a i b
3) Vektor c se odredjuje pravilom desnog triedra(desnog zavrtnja)
Intenzitet vektora a b je: a b = c = a b sin (a, b)
Vektori a i b su kolinearni ako i samo ako je njihov vektorski proizvod jednak 0 .
Konkretno:
i j k
a b = a1 a2 a3 = razvijemo ovu determinantu i (na primer) dobijemo = # i + $ j + & k gde su
b1 b2 b3
#, $, & neki brojevi.
Tada je a b = # 2 +$ 2 + & 2
6
Povrina paralelograma nad vektorima a i b je P = a b www.matematiranje.com
Dok povrinu trougla raunamo ( logino) kao polovinu povrine paralelograma:
1
P = ab
2
5. Izraunati povrinu paralelograma konstruisanog nad vektorima:
a =(1,1,-1) i b (2,-1,2)
Reenje: P = a b Najpre traimo a b .
i j k
a b = 1 1 1 = i (2-1) - j (2+2) + k (-1-2) = 1 i - 4 j - 3 k =(1, -4, -3)
2 1 2
a b = 12 + (4) 2 + (3) 2 = 26 dakle P= 26
6. Izraunati povrinu trougla ako su date koordinate njegovih temena: A(2, -3, 4), B(1,2,-1), C(3,-2,1)
Reenje: Najpre oformimo vektore AB i AC
C(3,-2,1)
A(2,-3,4) B(1,2,-1)
AB = (1 2, 2-(-3), -1 4) = (-1,5,-5)
AC = (3-2, -2 (-3), 1 4) = (1,1, -3)
7
1
P = ab
2
i j k i j k
AB AC = a1 a2 a3 = 1 5 5 = -10 i - 8 j - 6 k
b1 b2 b3 1 1 3
AB AC = (10) 2 + (8) 2 + (6) 2 = 200 = 10 2
1 1
P = ab = 10 2 = 5 2 i evo reenja!
2 2
8
VEKTORI U RAVNI II DEO
Primer 1.
uuur uuur uuuur

Taka M je sredite stranice BC trougla ABC. Dokazati da je AB + AC = 2 AM
Reenje:
Nacrtajmo najpre sliku i postavimo problem...
C C C
M M M
A B A B A B
slika 1. slika 2. slika 3.
Na slici 1. su obeleeni vektori koji su dati u zadatku.
ta je ideja?
Kod ovakvog tipa zadataka vektor u sredini izrazimo na obe strane!

uuuur uuur uuuur
Na slici 2. je vektor AM izraen ( plavom putanjom) preko: AM = AB + BM .
uuuur uuur uuuur
Na slici 3. je vekor AM izraen ( uta putanja) preko: AM = AC + CM
Dalje emo ove dve jednakosti napisati jednu ispod druge i sabrati ih:
uuuur uuur uuuur

AM = AB + BM
uuuur uuur uuuur
AM = AC + CM
uuuur uuur uuuur uuur uuuur
2 AM = AB + BM + AC + CM pretumbamo malo
uuuur uuur uuur uuuur uuuur uuuur uuuur
2 AM = AB + AC + CM + BM pogledajmo zadnja dva vektora na slici...suprotni su , pa je CM + BM = 0
uuuur uuur uuur
2 AM = AB + AC
Dobili smo traenu jednakost.
1
Primer 2.
uuur uuuur
U trouglu ABC take M i K su sredita stranica AB i BC. Dokazati da je AC = 2MK
Reenje:
Opet mora slika:
C C C
K K K
A M B A M B A M B
slika 1. slika 2. slika 3.
Slino kao u prethodnom zadatku, vektor u sredini MK, izraavamo na obe strane.
uuuur uuur uuur uuur
Na slici 2. idemo ulevo: KM = MA + AC + CK
uuuur uuur uuur
Na slici 3. idemo udesno: KM = MB + BK
Napiemo jednakosti jednu ispod druge i saberemo ih:

KM = MA + AC + CK
uuuur uuur uuur
KM = MB + BK
uuuuuuuuuuuuuuuuu
uuuur uuur uuur uuur uuur uuur
2 KM = MA + AC + CK + MB + BK
Sad pogledamo sliku i uoimo suprotne vektore ( istog pravca i intenziteta a suproznog smera).
uuuur uuur uuur uuur uuur uuur
2 KM = AC + MA + MB + BK + CK
Uokvireni su nula vektori, pa je:
uuuur uuur
2 KM = AC
Primer 3.
uuuur 1 uuur uuur

Dat je trapez ABCD. Ako je M sredite stranice AD, a N sredite stranice BC, tada je MN = AB + CD
2
( )
Dokazati.
Reenje:
a+b
Ovo je ustvari dokaz injenice da je srednja linija trapeza jednaka polovini zbira osnovica m =
2
2
D C D C D C
M N M N M N
A B A B A slika 3. B
slika 1. slika 2.
Najpre emo vektor MN izraziti odozdo ( slika 2.) pa odozgo ( slika 3.), pa to sabrati
MN = MA + AB + BN
uuuur uuuur uuur uuur
MN = MD + DC + CN
uuuur uuur uuur
2 MN = AB + DC suprotni vektori se potiru, to jest daju nula vektor
uuuur 1 uuur uuur

Jo da celu jednakost podelimo sa 2 i dobijamo MN = AB + CD .
2
( )
Primer 4.
Neka su M i N sredita neparalelnih stranica BC i AD trapeza ABCD, a E i F presene take dui MN i

uuur 1 uuur uuur
dijagonala AC i BD. Tada je EF = AB DC
2
( )
Reenje:
I u ovom zadatku se koristi isti trik, al je putanja izraavanja vektora u sredini malo udna , da vidimo:
D C D C D C
E F E F E F
A B A B A slika 3. B
slika 1. slika 2.
uuur uuur uuur uuuv

Na slici 2. vektor EF izraavamo preko: EF = EA + AB + BF .
uuur uuur uuur uuuv
Na slici 3. vektor EF izraavamo preko: EF = EC + CD + DF
Napiemo ove dve jednakosti jednu ispod druge, saberemo ih i potremo suprotne vektore
uuur uuur uuur uuuv
EF = EA + AB + BF
uuur uuur uuur uuuv
EF = EC + CD + DF
uuur uuur uuur
2EF = AB + CD
3
uuuv uuur uuur uuur uuur
Znamo da vai : CD = DC , ubacimo ovo u dobijenu jednakost i evo reenja: 2EF = AB DC .
uuur 1 uuur uuur

(
Naravno ,ovo sve podelimo sa 2 i dobijamo: EF = AB DC .
2
)
Primer 5.
uuuur uuur uuur uuuur uuuur

Ako je M proizvoljna taka u ravni paralelograma ABCD , tada je 4MO = MA + MB + MC + MD , gde je O
taka preseka dijagonala paralelograma. Dokazati.
Reenje:
D C
A B
Vektor MO emo izraziti na 4 naina pa te jednakosti sabrati:

uuuuv uuur uuur
MO = MA + AO
uuuuv uuur uuur
MO = MB + BO
uuuuv uuuur uuur
MO = MC + CO
uuuuv uuuur uuur
MO = MD + DO
uuuuv uuur uuur uuur uuur uuuur uuur uuuur uuur
4 MO = MA + AO + MB + BO + MC + CO + MD + DO
Pretumbajmo malo ovu jednakost u smislu da uoimo suprotne vektore:

uuuuv uuur uuur uuuur uuuur uuur uuur uuur uuur
4MO = MA + MB + MC + MD + AO + CO + BO + DO ( pogledajte na slici, ovo su suprotni vektori)
uuuuv uuur uuur uuuur uuuur
4MO = MA + MB + MC + MD
4
Primer 6.
uur uur uuur
Ako je T teite trougla ABC, tada je TA + TB + TC = 0 . Dokazati.
Reenje:
Da se podsetimo: teina du spaja teme i sredinu naspramne stranice; sve tri teine dui seku se u jednoj taki T koja
je teite trougla; teite deli teinu du u odnosu 2:1.
Da nacrtamo sliku:
B1 A1
T
A C1 B
uur uur uuur
Krenuemo od TA + TB + TC = i dokazati da je ovaj zbir nula.
Rekosmo da teite deli teinu du u odnosu 2:1, pa je:
uur 2 uuur
TA = A1 A
3
uur 2 uuur uur uur uuur 2 uuur uuur uuuur
TB = B1 B Saberemo ove tri jednakosti i dobijamo: TA + TB + TC = ( A1 A + B1 B + C1C )
3 3
uuur 2 uuuur
TC = C1C
3
Dalje emo izraziti svaki od ovih vektora ( pogledaj na slici, to su isprekidano nacrtani vektori):
C C C
B1 A1 B1 A1 B1 A1
T T T
A C1 B A C1 B A C1 B
uuuur uuur uuur
uuur uuur uuur uuur uuur uuur C1C = C1 B + BC
A1 A = A1C + CA B1 B = B1 A + AB
Saberemo ove tri jednakosti:
5
uuur uuur uuur
A1 A = A1C + CA
uuur uuur uuur
B1 B = B1 A + AB
uuuur uuur uuur
C1C = C1 B + BC
uuur uuur uuuur uuur uuur uuur uuur uuur uuur
A1 A + B1 B + C1C = A1C + CA + B1 A + AB + C1 B + BC
Pretumbajmo malo desnu stranu jednakosti:

uuur uuur uuuur uuur uuur uuur uuur uuur uuur
A1 A + B1 B + C1C = CA + AB + + BC + A1C + B1 A + C1 B
Zaokrueni vektori imaju zbir nula, jer se zadnji vektor zavrava gde poinje prvi...
uuur uuur uuur
Pogledajmo sada preostali zbir A1C + B1 A + C1 B , i on je nula, jer je:
uuur 1 uuur
A1C = BC
2
uuur 1 uuur
B1 A = CA
2
uuur 1 uuur
C1 B = AB
2
uuur uuur uuur 1 uuur uuur uuur 1
A1C + B1 A + C1 B = ( BC + CA + AB) = 0 = 0
2 2
E, ovim je dokaz konano zavren.
Primer 7.
uuur 1 uuur uuur uuuur

( )
Ako je M proizvoljna taka u ravni trougla ABC , tada je MT = MA + MB + MC , gde je T teite trougla.
3
Dokazati.
Reenje:
Najpre moramo vektor MT izraziti preko vektora MA,MB i MC.

C
B1 A1
T
A C1 B
6
uuur uuur uuur
MT = MA + AT
uuur uuur uuur
MT = MB + BT saberemo ove tri jednakosti...
uuur uuuur uuur
MT = MC + CT
uuur uuur uuur
MT = MA + AT
uuur uuur uuur
MT = MB + BT
uuur uuuur uuur
MT = MC + CT
uuur uuur uuur uuuur uuur uuur uuur
3MT = MA + MB + MC + AT + BT + CT
uuur uuur uuur uuuur
U prethodnom primeru smo videli da ovo uokvireno daje nula vektor, pa je: 3MT = MA + MB + MC , a to smo i trebali
dokazati.
7
VEKTORI U PROSTORU ( II deo)
Meoviti proizvod tri vektora
Meoviti proizvod je (a b) o c . Najee se obeleava sa a, b, c . [ ] [

Dakle : (a b) o c = a, b, c ]
Kako se on izraunava?
Ako su vektori zadati sa: a = (a1 , a 2 , a3 ) , b = (b1 , b2 , b3 ) i c = (c1 , c 2 , c3 ) onda je:
a1 a2 a3
(a b) o c = b1 b2 b3
c1 c2 c3
A dobijenu determinantu reavamo ili razvijanjem po nekoj vrsti (koloni) ili pomou Sarusovog pravila.
emu slui meoviti proizvod?
i) Apsolutna vrednost meovitog proizvoda tri nekomplanarna vektora jednaka je zapremini paralelopipeda
konstruisanog nad njima, to jest : V ( a , b, c ) = ( a b ) o c
ii) Zapremina trostrane piramide (tetraedra) konstruisane nad nekomplanarnim vektorima a,b,c,je:
1
V= ( a b) o c
6
c
1
Zato u formuli ?
6
Jo od ranije znamo da se zapremina piramide rauna po formuli:
1
V= BH
3
1
Kako je baza trougao , njegovu povrinu raunamo kao : B = a b , pa je onda:
2
1 1 1 1
V= BH= a b H= ( a b) o c
3 3 2 6
Napomena: esto se u zadacima trai visina H neke piramide. Nju emo nai tako to najpre naemo zapreminu
a1 a 2 a3
1 1 1 3V
preko formule ( a b) o c = b1 b2 b3 , zatim nadjemo bazu B= a b pa to zamenimo u H = .
6 6 2 B
c1 c 2 c3
iii) Uslov komplanarnosti
Vektori a, b, c su komplanarni ako i samo ako je njihov meoviti proizvod jednak nuli.
a1 a2 a3
Dakle uslov komplanarnosti je : b1 b2 b3 = 0
c1 c2 c3
Zadaci
1. Izraunati zapreminu paralelopipeda konstruisanog nad vektorima: a(0,1,1), b(1,0,1), c(1,1,0)
Reenje:
a1 a2 a3 0 1 1 0 1 1 01
V (a, b, c) = (a b) o c = b1 b2 b3 = 1 0 1 = ajmo da upotrebimo Sarusovo pravilo= 1 0 1 1 0 =
c1 c2 c3 1 1 0 1 1 0 11
(0 + 1 + 1) (0+0+0)= 2 [pogledaj fajl determinante]
Dakle : V = 2
2. Dati su vektori a (ln( p 2),2,6), b( p,2,5), c(0,1,3) . Odrediti realan broj p , tako da vektori budu
komplanarni.
Reenje:
a1 a2 a3
Kao to rekosmo, uslov komplanarnosti je : b1 b2 b3 = 0 , pa je
c1 c2 c3
ln( p 2) 2 6
p 2 5 = razvijemo je po prvoj koloni...= ln(p-2)[-6+5] p [-6+6] = - ln(p-2)
0 1 3
Mora biti - ln(p-2) = 0 [ pogledaj logaritmi ,fajl iz druge godine]
p 2 = 1, pa je p = 3 traeno reenje.
3. Dati su vektori a (1,1,1), b(2,1,2), c(1,1,2)
Rastaviti vektor c po pravcima vektora a, b i a b
Reenje: Najpre emo nai a b . www.matematiranje.com

i j k i j k
a b = a1 a2 a3 = 1 1 1 = Razvijamo po prvoj vrsti...= 1 i - 0 j + 1 k = (1,0,1)
b1 b2 b3 2 1 2
Postavimo sada razlaganje:
c = m a + n b + p ( a b ) , gde su m,n i p konstante koje moramo nai.
(1,-1,2) = m (1,1,-1) + n (-2,-1,2) + p (1,0,1) prelazimo u sistem jednaina:
1 = 1m 2n +1p m 2n +p = 1
3
-1 = 1m 1n +0p mn = -1 saberemo prvu i treu...pa je p=
2
2 = -1m +2n +1p -m +2n +p = 2
3 3 1
Vratimo p = u ostale dve jednaine i dobijamo : m = i n=
2 2 2
Vratimo se sada u :
c = ma + nb + p (ab )
3 1 3
c= a b + ( a b ) je konano reenje
2 2 2
4. Dati su vektori a (m 1,1,1), b(1, m + 1,0), c(m,2,1) . Odrediti parametar m tako da vektori a, b, c
budu komplanarni a zatim razloiti a na komponente u pravcu druga dva.
Reenje:
Najpre emo iskoristiti uslov komplanarnosti:
a1 a2 a3 m 1 1 1
b1 b2 b3 = 0 , to jest 1 m + 1 0 = 0 , Ovu determinantu razvijemo po treoj koloni...=
c1 c2 c3 m 2 1
= -2 m(m+1) + (m-1)(m+1) +1 = 0
= - 2 m2 m + m2 1 +1 = 0 pa je odavde m = - 2 www.matematiranje.com
Dakle vektori su ( kad zamenimo da je m= -2):
a = (3,1,1)
b = (1,1,0)
c = (2,2,1)
Idemo na razlaganje:
a =m b+n c
(3,1,1) = m (1,1,0) + n (2,2,1) prelazimo u sistem jednaina
-3 = - m 2n
1 = - m + 2n
1 = 0m + n odavde je n = 1 pa to menjamo u gornje dve jednaine...m = 1
Dakle a = m b + n c pa je a = b + c konano reenje
5. Data su temena tetraedra A (2,3,1), B(4,1,-2), C(6,3,7) i D(-5,-4,8).
Odrediti zapreminu tetraedra i duinu visine sputene iz temena D na stranu ABC.
Reenje:
Najpre nacrtamo sliku i postavimo problem:
D(-5,-4,8)
H
C(6,3,7)
A(2,3,1) B(4,1,-2)
Oformimo najpre vektore AB, AC , AD
AB = (4-2,1-3,-2-1) = (2, -2, -3)
AC = (6-2,3-3,7-1) = (4, 0, 6)
AD = (-5-2,-4-3,8-1) = (-7,-7,7)
a1 a2 a3 2 2 3
1 1 1 308
Moemo nai zapreminu tetraedra po formuli: ( a b) o c = b1 b2 b3 = 4 0 6 =
6 6 6 6
c1 c2 c3 7 7 7
1
Dalje traimo povrinu baze ABC : B= ab
2
i j k i j k
AB AC = a1 a2 a3 = 2 2 3 = -12 i +24 j +8 k = (-12, 24, 8)
b1 b2 b3 4 0 6
1
B= (12) 2 + 24 2 + 8 2 = 14
2
3V
Iskoristiemo da je H = .
B
308
3
H= 6 = 11 Dakle, traena visina je H =11
14
Napomena :
Ako vam trae neku drugu visinu, recimo iz temena C, postupak je analogan.
3V
Naete zapreminu, zatim bazu preko AB AD i zamenite u H = .
B

Matematika 3 Razred Srednje Skole PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematika 3 Razred Srednje Skole PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PLANIMETRIJA

Za pravilne mnogouglove sa n stranica vai:

- On ima n osa simetrije

- Ako je broj stranica paran on je ujedno centralno simetrian

- Oko svakog pravilnog mnogougla se moe opisati krunica iji se centri

- Moe se podeliti na n karakteristinih jednakokrakih trouglova ija su dva

- Zbir svih unutranjih uglova sa rauna po formuli S n = (n 2) 180o

- Iz svakog temena mnogougla mogu se povui d n = n 3 dijagonala

- Ako je duina stranice a onda je obim mnogougla O=na

Ako sa - obeleimo unutranji ugao, a sa 1 - spoljanji ugao traenog mnogougla onda

Dakle imamo sistem:

2) Izraunati unutranji ugao pravilnog mnogougla, ako je razlika broja dijagonala

Poto broj dijagonala obeleavamo sa Dn Dn n = 25

3) Ako se broj stranica pravilnog mnogougla povea za 2, tada se centralni ugao

4) Za koliko se poveava zbir unutranjih uglova mnogougla, ako se broj stranica

Zbir unutranjih uglova se nalazi po formuli S n = (n 2) 180 o

dakle, zbir unutranjih uglova se povea za 900o

Dakle n=8 , mnogougao ima ima 8 stranica.

8) Koji pravilan mnogougao ima 44 dijagonale?

9) Oko kruga poluprenika r = 1+ 2 opisan je pravilan osmougao. Nadji

Pravilan osmougao se sastoji iz 8 podudarhih jednakih trouglova. Izvuemo jedan taj

Iz ovog trougla je:

- Uglovi , unutranji , , i spoljanji 1 , 1 , 1

Osnovne relacije za uglove i stranice trougla su:

1) Zbir unutranjih uglova u trouglu je 1800 tj. + + = 1800

2) Zbir spoljanjih uglova je 3600 tj. 1 + 1 + 1 =3600

3) Spoljanji i njemu susedni unutranji ugao su uporedni,tj.

4) Spoljanji ugao trougla jednak je zbiru dva nesusedna unutranja ugla, tj

ab < c < a+b

6) Naspram veeg ugla nalazi se vea stranica i obrnuto.

3) Centar upisane krunice (S)

4) Centar opisane krunice (O)

a to je TEITE TROUGLA. Teite deli teinu du u razmeri 2:1.

pravouglog na sredini hipotenuze i kod tupouglog van trougla.

Trouglovi se dele prema stranicama i prema uglovima.

Prema stranicama: Prema uglovima:

aha bhb chc abc

R-poluprenik opisane krunice.

Ovde je a osnova i b krak ( kraci)

Trouglovi BMC i CDO su slini.Okrenuemo ih da bi uoili tu slinost.

Sada primenjujemo Pitagorinu teoremu na trougao AMC

Podelimo sa 3 i reavamo kao kvadratnu jednainu...

Povuemo visinu BB1

Stranice BB1 i B1C su jednake

Da sklopimo sada rezultate:

Povrina trougla je:

Poto se obim ovog kruga sastoji iz tri ovakva luka:

5) Povrina otrouglog trougla ije dve stranice su a = 5 i b = 3 je P = 6 . Odredi obim

a=5 Jedan od obrazaca za povrinu je:

c 2 = a 2 + b 2 2ab cos Moramo ovde menjati obe vrednosti za cos

a=5 Jedan od obrazaca za povrinu trougla je

A ovo su ista reenja kao kod prvog naina...

6) Obim pravouglog trougla je O = 36 , a poluprenik upisanog kruga je r = 3 . Odrediti obim

Obim opisanog kruga je: O = 2 R = 15

Mnogougao koji ima etiri stranice naziva se etvorougao.

Najpre da kaemo da etvorouglovi mogu biti : konveksni i nekonveksni.

On ih je podelio u pet grupa: kvadrati, pravougaonici,rombovi,romboidi i trapezi.

Meutim, danas je podela izvrena na sledei nain:

1) Paralelogrami (imaju po dva para paralelnih stranica)

2) Trapezi (imaju jedan par paralelnih stranica)

3) Trapezoidi (nemaju paralelne stranice)

Paralelogram je etvorougao ije su naspramne stranice paralelne.

- Sva etiri ugla su mu prava