‫مطالعۀ روش های تعیین فکتور محافظه از آفتاب (‪)SPF‬‬

‫در محصوالت ضد آفتاب‬

‫ًی فارمسی‪،‬‬
‫پوهنیار امینه احمدی‪ ،‬دیپارتمنت فارمسیوتیک‪ ،‬پوهنح‬
‫پوهنتون کابل‬
‫خالصه‬
‫قرار گرفتن در برابر شعاع آفتاب‪ ،‬عالوه بر تأثیرات مفید‪ ،‬می تواند‬
‫تأثیرات نامطلوبی را نیز به همراه داشته باشد‪ .‬با افزایش آگاهی‬
‫در مورد تأثیرات خطرناک احتمالی شعاع آفتاب بر روی جلد از جمله‬
‫پیری زودرس و نیز سرطان های جلدی‪ ،‬استفاده از ضد آفتاب ها افزایش‬
‫یافته است‪ .‬فکتور محافظه از آفتاب (‪ )1SPF‬به عنوان مهمترین خصوصیت‬
‫ارزیابی محصوالت ضد آفتاب به شمار می رود‪ ،‬که نشان دهندۀ قدرت‬
‫محافظ کننده در جلوگیری از ایجاد سرخی توسط شعاع ماورای بنفش می‬
‫باشد‪ .‬روش های ‪ in – vitro‬و ‪ in – vivo‬متعددی برای تعیین ‪ SPF‬محصوالت ضد‬
‫آفتاب پیشنهاد شده است‪ .‬به دلیل وقت گیر بودن و گران قیمت بودن‬
‫روش های ‪ ،in – vivo‬کاربرد روش های ‪ in – vitro‬بیشتر مورد توجه است‪ .‬روش‬
‫های ‪ in – vitro‬متفاوتی برای تعیین ‪ SPF‬محصوالت ضد آفتاب توسعه یافته‬
‫است‪ ،‬که هر کدام فواید و نواقص خود را داشته و تطابق آن با روش‬
‫های ‪ in – vivo‬متفاوت است‪ .‬از جمله روش های عمدۀ ‪ ،in – vitro‬می توان‬
‫روش الیۀ نازک و نیز روش محلول های رقیق شده را نام برد‪ .‬البته‬
‫روش های ‪ in – vitro‬را نمی توان یک بدیل برای روش های ‪ in – vivo‬در نظر‬
‫گرفت‪ ،‬زیرا در نهایت تعیین ‪ SPF‬مندرج در لیبل یک محصول با توجه‬
‫به نتایج آزمایش های ‪ in – vivo‬صورت می گیرد‪ .‬این در حالی است‪ ،‬که‬
‫آزمایش های ‪ in – vitro‬یک وسیلۀ مناسب جهت ارزیابی فورمولیشن های‬
‫مختلف‪ ،‬حین توسعه فورمولیشن می باشد‪ .‬در این مقاله سعی شده است‬
‫که در ضم ن معرفی مختصر ضد آفتاب ها و فلترهای شعاع ماورای بنفش‪،‬‬
‫روش های مختلف اندازه گیری ‪ SPF‬محصوالت ضد آفتاب تشریح گردد‪.‬‬

‫نکات کلیدی‪in – vitro ، in – vivo ،UV filters ،SPF :‬‬

‫مقدمه‬
‫ً یک میلیون نفر‪ ،‬با سرطان جلد تشخیص می شوند و‬ ‫هر سال حدود تقریبا‬
‫ً ‪ 10000‬واقعه را‬
‫مرگ و میر ناشی از مالنومای خبیثه در هر سال حدودا‬
‫در بر می گیرد‪ .‬اکثر سرطان های جلدی‪ ،‬نواحی از عضویت را مصاب می‬
‫سازد که بیشتر به تماس آفتاب قرار می گیرند‪ .‬این نواحی شامل وجه‪،‬‬
‫گردن‪ ،‬سر و پشت دستان می باشد)‪. (Dutra, 2004; SAX, 2000‬‬
‫ً توسط شعاع ماورای بنفش ایجاد می‬ ‫تأثیرات مضر شعاع آفتاب‪ ،‬غالبا‬
‫شود‪ .‬محدودۀ ماورای بنفش طیف الکترومغناطیس را می توان به سه‬
‫ناحیه تقسیم نمود‪ :‬ناحیۀ ‪ 2UVA‬از ‪ 400 – 320‬نانومتر‪ ،‬ناحیۀ ‪ 3UVB‬از‬

‫‪1‬‬
‫‪Sun protective factor‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Ultraviolet A‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Ultraviolet B‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ 320 – 290‬نانومتر و ناحیۀ ‪ 4UVC‬که از ‪ 290 – 200‬نانومتر می باشد‪.‬‬
‫شعاع های ‪ UVC‬توسط اتمسفیر فلتر شده و به زمین نمی رسد‪ .‬شعاع های‬
‫‪ UVB‬به صورت کامل توسط الیۀ اوزون فلتر نشده و مسئول صدماتی همچون‬
‫آفتاب سوختگی میباشد‪ .‬شعاع های ‪ UVA‬به الیه های عمیق تر اپیدرم و‬
‫درم رسیده و سبب پیری زودرس جلد می شود ;‪(ChanChal, 2009; Afaq, 2006‬‬
‫)‪ .Gasparro, 2000‬شعاع های ماورای بنفش‪ ،‬یکی از فکتورهای سببی سرطان‬
‫های جلد می باشد‪ .‬به این خاطر امروزه مواد ضد آفتاب در بسیاری‬
‫محصوالت آرایشی شامل شده است )‪.(Wolf, 2001; Weinstock, 1999‬‬
‫استفادۀ منظم محصوالت ضد آفتاب به کاهش تأثیرات مضر شعاع ماورای‬
‫بنفش کمک می کند‪ .‬در فورمولیشن محصوالت ضد آفتاب مواد کیمیاوی شامل‬
‫ساخته می شود‪ ،‬که شعاع ماورای بنفش را به میزان زیادی جذب می کنند‬
‫و معموالً تحت عنوان فلترهای ماورای بنفش یاد می شوند ;‪(Baliga, 2006‬‬
‫)‪.Lakhdar, 2007; Green, 1999; Gaspar, 2006‬‬
‫محصوالت ضد آفتاب در کشورهای مختلف‪ ،‬در گروپ های مختلف تصنیف شده‬
‫اند‪ .‬اتحادیۀ اروپا‪ ،‬جاپان و ایاالت متحده دارای قوانین سخت گیرانه‬
‫ای در مورد مواد دوایی و آرایش می باشند‪ .‬در اتحادیۀ اروپا و‬
‫جاپان ضد آفتاب ها‪ ،‬به قسم مواد آرایشی در نظر گرفته می شود‪ ،‬در‬
‫حالیکه در ایاالت متحدۀ آمریکا آن ها را به قسم دواهای بدون نسخه‬
‫(‪ )5OTC‬در نظر می گیرند )‪. (Salvador, 2007‬‬
‫بر اساس مصوبۀ مواد آرایشی اتحادیۀ اروپا‪ ،‬فلترهای شعاع ماورای‬
‫بنفش‪ ،‬عبارت از هر نوع مواد شامل در هر نوع محصوالت ضد آفتاب آرایشی‬
‫می باشد‪ ،‬که به صورت اختصاصی بعضی شعاع های محدودۀ ماورای بنفش‬
‫را فلتر می نماید‪ ،‬تا جلد را از تأثیرات مضر این شعاع ها محافظت‬
‫نماید‪ .‬اگر چه گاهی این مواد به قسم فلترهای شعاع ماورای بنفش به‬
‫بعضی محصوالت آرایشی خاص عالوه می شود‪ ،‬تا در عوض مصرف کننده‪ ،‬محصول‬
‫را محافظت نماید‪ .‬در چنین حالت‪ ،‬این مواد تحت عنوان جذب کنندۀ‬
‫شعاع ماورای بنفش (‪ )UV Absorber‬یاد می شوند)‪. (Draelos, 2006‬‬
‫بر اساس مصوبۀ مواد آرایشی اتحادیۀ اروپا‪ ،‬محصوالت ضد آفتاب عبارت‬
‫از هر نوع محصول آرایشی است که در فورمولیشن خود فلترهای شعاع‬
‫های ماورای بنفش را دارا بوده‪ ،‬تا عضویت انسان را از شعاع های‬
‫زیان آور ماورای بنفش آفتاب محافظت نماید و صدماتی که ممکن است‬
‫این شعاع ها بر صحت انسان داشته باشد را به حداقل برساند ‪(Salvador,‬‬
‫)‪.2007‬‬
‫ماهیت فلترهای ماورای بنفش‬
‫فلترهای ماورای بنفش بر اساس ماهیتشان به دو گروپ تصنیف می شوند‪.‬‬
‫فلترهای ماورای بنفش غیر عضوی‪ ،‬که فلترهای فزیکی نیز نامیده می‬
‫شوند و اصوالً با انعکاس یا پراکنده ساختن شعاع ماورای بنفش کار می‬
‫کنند‪ ،‬در حالیکه فلترهای ماورای بنفش عضوی که فلترهای کیمیاوی‬

‫‪4‬‬
‫‪Ultraviolet C‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Over the counter‬‬

‫‪2‬‬
 ‫نیز نامیده می شوند‪ ،‬قابلیت جذب نور را دارا می باشند ;‪(Dutra, 2004‬‬
‫)‪.Vainio, 2000‬‬
‫فلترهای ماورای بنفش فزیکی به صورت عموم اکساید های فلزات هستند‪.‬‬
‫اگر چه سلیکات ها و تلک نیز استفاده می شوند‪ .‬آن ها نسبت به انواع‬
‫کیمیاوی محافظۀ بیشتر را سبب شده و در آب غیر منحل می باشند‪ .‬اما‬
‫نظر به تشکیل یک فلم بالک کننده بر روی جلد‪ ،‬که برای مریض ناراحت‬
‫کننده تلقی می گردد‪ ،‬برای مصرف کننده ها‪ ،‬کمتر قابل قبول می باشد‪.‬‬
‫ً فورمولیشن محصوالت آرایشی حاوی فلترهای ماورای بنفش فزیکی‬ ‫عالوتا‬
‫مشکل تر بوده و می توانند باعث شکستن امولشن گردند (‪.)Nash, 2006‬‬
‫فلترهای ماورای بنفش کیمیاوی‪ ،‬معموالً مرکبات عضوی بوده‪ ،‬که جذب‬
‫موالر باالیی در محدودۀ طیف ماورای بنفش دارند‪ .‬این مرکبات معموالً‬
‫ساختمان آروماتیک یگانه یا چندگانه داشته‪ ،‬بعضی اوقات همراه روابط‬
‫دوگانه کاربن – کاربن و‪/‬یا گروپ های کاربونیل‪ ،‬روابط کانجوگیت را‬
‫تشکیل می دهد‪ .‬با وجود ایجاد عوارض جانبی جلدی متفاوت توسط این‬
‫نوع فلترها‪ ،‬باز هم توسط مریضان بهتر پذیرفته می شوند‪ .‬فلترهای‬
‫ماورای بنفش کیمیاوی بر اساس ساختمان کیمیاوی شان به گروپ های‬
‫مختلف تصنیف می شوند‪ :‬مشتقات بنزوفینون‪ ،‬پارا امینوبنزوئیک اسید‬
‫و مشتقات آن‪ ،‬سالی سالت‪ ،‬سینامیت‪ ،‬مشتقات کامفر‪ ،‬مشتقات ترای ازین‬
‫(‪ ،)Triazine‬مشتقات بنزوترای ازول‪ ،‬مشتقات بنزایمیدازول و سایرین‪.‬‬
‫موجودیت گروپ های قابل آیونایز همچون سلفونیک (‪ )SO3H‬یا‬
‫کاربوکسیلیک (‪ )COOH‬در ساختمان این فلترها‪ ،‬سبب افزایش انحاللیت‬
‫آن ها در آب می شود‪ .‬همچنین می توان آن ها را به فلترهای ‪ UVA‬و‬
‫‪ UVB‬تصنیف نمود‪ ،‬که این تصنیف بندی به اساس شعاعی می باشد که می‬
‫توانند جذب نمایند)‪. (Wolf, 2001; Salvador, 2007‬‬
‫روش های بررسی موثریت محصوالت ضد آفتاب‬
‫بدیهی است که هدف محصوالت ضد آفتاب‪ ،‬محافظۀ استفاده کننده از شعاع‬
‫ء استفاده کننده‪ ،‬باید طور مناسب در مورد ظرفیت‬ ‫های آفتاب است‪ .‬بناً‬
‫محافظوی محصول مطلع گردد‪ .‬پارامترهای مختلف جهت ارزیابی مؤثریت‬
‫محصوالت ضد آفتاب استفاده شده است و معلومات الزمۀ مرتبط در لیبل‬
‫ً جهت بیان مؤثریت یک ضد‬ ‫محصول درج می شود‪ .‬پارامتری‪ ،‬که غالبا‬
‫آفتاب استفاه می گردد‪ ،‬فکتور محافظت کننده از آفتاب (‪ )SPF‬نامیده‬
‫می شود‪ SPF .‬عبارت از حاصل تقسیم مقدار انرژی ماورای بنفش مورد‬
‫ضرورت‪ ،‬جهت تولید کمترین مقدار سرخی (‪ )MED6‬بر روی جلد محافظت‬
‫شده‪ ،‬بر مقدار انرژی ماورای بنفش مورد نیاز جهت تولید کمترین‬
‫مقدار سرخی بر روی جلد غیر محافظت شده است‪ SPF .‬توسط معادلۀ‪1‬‬
‫محاسبه می شود)‪. (Dutra, 2004; Draelos, 2006‬‬
‫کمترین مقدار سرخی در جلد محافظت شده توسط ضد آفتاب‬
‫= 𝐹𝑃𝑆‬ ‫معادلۀ ‪… … … … … … … 1‬‬
‫کمترین مقدار سرخی در جلد محافظت ناشده توسط ضد آفتاب‬

‫کمترین مقدار سرخی عبارت از زمان یا مقدار شعاع ماورای بنفش مصنوعی‬
‫است‪ ،‬که جهت تولید یک سرخی واضح و قابل درک در جلد‪ ،‬ضرورت می‬

‫‪6‬‬
‫‪Minimal Erythmal Dose‬‬

‫‪3‬‬
‫باشد‪ .‬البته قابل یادآوری است‪ ،‬که ‪ MED‬نظر به نوع ‪ Fitzpatrick7‬جلد‬
‫متفاوت می باشد )‪.(Salvador, 2007‬‬
‫هر چقدر که ‪ SPF‬یک محصول بیشتر باشد‪ ،‬در محافظت از آفتاب سوختگی‬
‫موثر تر است‪ SPF .‬محصوالت ضد آفتاب را می توان توسط روش های – ‪in‬‬
‫‪ vivo‬و ‪ in – vitro‬اندازه گیری نمود‪.‬‬
‫روش ‪ in – vivo‬اندازه گیری ‪SPF‬‬

‫در ماه جون سال ‪ 2006‬میالدی‪ ،‬صنعت مواد آرایشی اروپا‪ ،‬جاپان و ایاالت‬
‫متحدۀ امریکا و آفریقای جنوبی‪ ،‬که توسط اتحادیه هایشان حضور‬
‫داشتند‪ ،‬روش بین المللی آزمایش ‪ SPF‬به صورت ‪ in – vivo‬را امضاء کردند‬
‫(‪ .)COLIPA 20068‬روش ‪ ، in – vivo‬به صورت آیدیال در انسان های داوطلب‬
‫انجام می شود‪ .‬جهت تعیین ‪ ،SPF‬یک محصول به دوز ثابت (‪ 2‬ملی گرام‬
‫فی سانتی متر مربع) بر روی ‪ 50‬الی ‪ 100‬سانتی متر مربع ساحۀ کمر‬
‫تطبیق می شود‪ .‬پنج تا هفت مکان به تماس دوزهای متفاوت شعاع ماورای‬
‫بنفش قرار می گیرد‪ 6 .‬الی ‪ 24‬ساعت‪ ،‬بعد از تماس با شعاع ماورای‬
‫بنفش‪ ،‬ساحات ارزیابی شده و ساحه ای که کمترین دوز شعاع ماورای‬
‫بنفش را دریافت کرده و در آن ناحیه‪ ،‬یک سرخی یکسان‪ ،‬واضح و قابل‬
‫احساس را تولید شده است را ثبت می نماییم‪ .‬دوز یا مدت زمان تطبیق‬
‫شعاع ماورای بنفش جهت محاسبۀ ‪ SPF‬توسط معادلۀ ‪ 1‬استفاده می شود‪.‬‬
‫این روش برای سال های زیادی مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬اگر چه‬
‫این روش مفید و دقیق است‪ ،‬اما یک پروسۀ وقت گیر‪ ،‬مغلق و قیمت می‬
‫باشد‪ .‬از این رو تالش های زیادی جهت انکشاف روش های ‪ in – vitro‬جهت‬
‫ارزیابی ‪ SPF‬محصوالت ضد آفتاب صورت گرفت )‪.(Salvador, 2007; Santos, 1999‬‬
‫روش های ‪ in – vitro‬اندازه گیری ‪SPF‬‬

‫البته آزمایشاهای ‪ in – vitro‬را نمی توان یک بدیل برای روش های – ‪in‬‬
‫‪ vivo‬در نظر گرفت‪ ،‬اما برای ارزیابی محصوالت مختلف جهت انتخاب بهترین‬
‫محصول‪ ،‬مفید می باشد )‪ .(Lionetti, 2014‬روش های ‪ in – vitro‬به صورت عموم‬
‫دو نوع هستند‪ .‬روش اول شامل اندازه گیری جذب یا عبور‬
‫(‪ )Transmission‬شعاع ماورای بنفش از بین الیۀ نازک محصول ضد آفتاب‬
‫بر روی صفحات کوارتز (‪ )Quartz plate‬یا غشای بیولوژیکی می باشد و‬
‫روش دوم شامل اندازه گیری خصوصیات جذب عوامل ضد آفتاب بر اساس‬
‫تحلیل و تجزیۀ سپکتروفوتومتریک محلول های رقیق می باشد )‪.(Dutra, 2004‬‬

‫‪ ‬روش الیه نازک‬

‫قسمی که قبالً هم گفته شد در این روش محصول ضد آفتاب به مقدار ‪ 2‬ملی‬

‫گرام فی سانتی متر مربع‪ ،‬بر روی یک سبستریت مناسب به طور یکسان‬

‫‪ 3‬معمول ترین تصنیف بندی نوع جلد اشخاص است که بر اساس پاسخ به تماس با شعاع آفتاب از قبیل درجۀ سوختگی یا تیره شدن جلد می باشد و اولین‬
‫بار توسط ‪ Thomas B. Fitzpatrick‬انکشاف یافته است‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪The European Cosmetic and Perfumery Association‬‬

‫‪4‬‬
‫پخش شده‪ ،‬و میزان عبور شعاع ماورای بنفش از این الیۀ نازک محصول‬
‫در محدودۀ ‪ 290‬الی ‪ 400‬نانومتر‪ ،‬هر ‪ 5‬نانومتر‪ ،‬اندازه گیری شده و‬
‫‪ SPF‬محصول با استفاده از فورمول ذیل‪ ،‬اندازه گیری می گردد‪ .‬البته‬
‫از یک سبستریت بدون محصول به حیث بالنک استفاده می گردد (غروری‪,‬‬
‫‪.)1380‬‬

‫‪∑400‬‬
‫𝜆‪290 𝐸𝜆 ɛ‬‬
‫= 𝐹𝑃𝑆‬ ‫معادلۀ ‪… … … … … … 2‬‬
‫‪∑400‬‬
‫𝐹𝑃𝑀‪290 𝐸𝜆 ɛ𝜆 /‬‬

‫در این معادله ‪ E‬عبارت از شدت تابش آفتاب تحت شرایط تعریف شده می‬
‫باشد‪ ɛ .‬عبارت از اثر نسبی تابش شعاع ماورای بنفش برای ایجاد سرخی‬
‫در جلد انسان است‪ .‬مقادیر ‪ E‬و ‪ ɛ‬در جدول (‪ )1‬ذکر شده است‪MPF .‬‬
‫میانگین فکتور محافظوی در هر طول موج می باشد که از معادلۀ ‪3‬‬
‫محاسبه می گردد )‪. (Diffey, 1989; Tabrizi, 2003‬‬

‫میزان عبور شعاع 𝑉𝑈 از سبستریت بدون محصول‬ ‫‪100‬‬

‫= 𝐹𝑃‬ ‫=‬ ‫‪ 3‬معادلۀ … … … … … …‬
‫میزان عبور شعاع 𝑉𝑈 از سبستریت با محصول‬ ‫𝑇‬

‫در این روش‪ ،‬سبستریت های مختلف استفاده می شود‪ Diffy .‬و همکارانش‬
‫از جلد تجرید شدۀ موش بدون مو و همچنین از جلد تجرید شدۀ انسان‬
‫استفاده نمودند‪ .‬به دلیل مشکالت موجود با مواد بیولوژیک‪ ،‬چسب های‬
‫ترانسپور (‪ )3M Transpore Tape‬توسط ‪ Diffy‬و همکارانش پیشنهاد گردید‬
‫(‪ .)Diffey, 1989‬از مشخصات این سبستریت این است‪ ،‬که سطح متخلخل کامالً‬
‫شبیه به جلد داشته و در ضمن شعاع ماورای بنفش را در محدودۀ ‪290‬‬
‫الی ‪ 400‬نانومتر به خوبی عبور می دهد‪ .‬این سبستریت نیاز به آماده‬
‫سازی نداشته و به سهولت در دسترس است‪ .‬عالوه بر آن انجام آزمایش‬
‫با سرعت زیاد امکان پذیر است‪ .‬ارزان بودن روش و تطابق و نزدیکی‬
‫نتایج با نتایج حاصل از روش های ‪ in – vivo‬از مزایای دیگر کاربرد چسب‬
‫ً چسب های ترانسپور بر‬ ‫های ترانسپور می باشد (غروری‪ .)1380 ,‬عموما‬
‫روی یک صحفۀ کوارتز تثبیت شده و محصول به غلظت مشخص ‪ 2‬ملی گرام‬
‫فی سانتی متر مربع بر روی آن پخش می گردد )‪ .(Tabrizi, 2003‬غروری و‬
‫همکارانش به جای استفاده از صفحات کوارتز‪ ،‬چسب های ترانسپور را‬
‫بر روی قاب ها تثبیت نمودند (غروری‪ .)1380 ,‬از نکات مهم در تهیۀ‬
‫سبستریت‪ ،‬پخش یکسان محصول بر روی چسب ترانسپور است‪ .‬چون در اثر‬
‫فشار اعمال شده‪ ،‬محصول در چسب نفوذ کرده و موجب افزایش ارزش ‪SPF‬‬
‫آن می شود‪ .‬بنابراین برای جبران عدم پخش یکسان‪ ،‬باید تعداد دفعات‬
‫انجام آزمایش را افزایش داد‪ .‬البته روش ترانسپور برای محصوالتی‪،‬‬
‫که دارای لزوجیت باال هستند‪ ،‬مناسب نمی باشد که علت آن عدم استحکام‬
‫کافی چسب ترانسپور می باشد (‪ .)Diffey, 1989‬سبستریت ستندرد بر اساس‬
‫رهنمود ‪ COLIPA‬و ‪ ،FDA‬صفحات پولی میتایل متاکریلیت می باشد ‪. (Lionetti,‬‬
‫)‪2014; Hojerováa, 2011; Jarzycka, 2013‬‬

‫‪5‬‬
 ‫جدول ‪ 1‬قیمت های شدت تابش آفتاب و قدرت نسبی ایجاد سرخی در محدودۀ ‪ 290‬الی ‪ 400‬نانومتر‬
‫(غروری‪)1380 ,‬‬

‫(‪)ɛ‬‬ ‫طول موج (‪ )λ‬شدت تابش آفتاب (‪ )E‬قدرت نسبی ایجاد سرخی‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.00000368‬‬ ‫‪290‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.000797‬‬ ‫‪295‬‬
‫‪0.65‬‬ ‫‪0.0128‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪0.22‬‬ ‫‪0.0651‬‬ ‫‪305‬‬
‫‪0.074‬‬ ‫‪0.171‬‬ ‫‪310‬‬
‫‪0.025‬‬ ‫‪0.295‬‬ ‫‪315‬‬
‫‪0.0086‬‬ ‫‪0.398‬‬ ‫‪320‬‬
‫‪0.0029‬‬ ‫‪0.536‬‬ ‫‪325‬‬
‫‪0.0014‬‬ ‫‪0.63‬‬ ‫‪330‬‬
‫‪0.0012‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪335‬‬
‫‪0.00097‬‬ ‫‪0.68‬‬ ‫‪340‬‬
‫‪0.00081‬‬ ‫‪0.69‬‬ ‫‪345‬‬
‫‪0.00068‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪350‬‬
‫‪0.00057‬‬ ‫‪0.71‬‬ ‫‪355‬‬
‫‪0.00048‬‬ ‫‪0.73‬‬ ‫‪360‬‬
‫‪0.0004‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪365‬‬
‫‪0.00034‬‬ ‫‪0.78‬‬ ‫‪370‬‬
‫‪0.00029‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪375‬‬
‫‪0.00024‬‬ ‫‪0.83‬‬ ‫‪380‬‬
‫‪0.0002‬‬ ‫‪0.86‬‬ ‫‪385‬‬
‫‪0.00017‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪390‬‬
‫‪0.00014‬‬ ‫‪0.93‬‬ ‫‪395‬‬
‫‪0.00012‬‬ ‫‪0.97‬‬ ‫‪400‬‬

‫‪ ‬روش محلول های رقیق شده‬

‫در این روش‪ ،‬محلول های نمونۀ تحت تجربه تهیه شده و میزان جذب یا‬
‫عبور نور در یک محدودۀ مشخص اندازه گیری شده و ‪ SPF‬محصول محاسبه‬
‫می گردد )‪ .(Dutra, 2004; Santos, 1999‬در ارتباط با روش محلول ها نکتۀ‬
‫اصلی آن است‪ ،‬که محلل مورد استفاده نباید شعاع ماورای بنفش را به‬
‫طور قابل مالحظه جذب نماید و از طرف دیگر محصول در آن منحل گردد‪.‬‬
‫بنابراین با توجه به اینکه اکثر محصوالت ضد آفتاب مورد استفاده‬
‫حاوی مجموعه ای از یک یا چند مادۀ مختلف ضد آفتاب می باشند‪ ،‬که‬
‫هر کدام دارای خواص فزیکوکیمیاوی جداگانه ای است‪ ،‬بنابراین انتخاب‬
‫یک محلل واحد‪ ،‬که بتواند تمام مواد ضد آفتاب را در خود منحل نماید‪،‬‬
‫عملی به نظر نمی رسد‪ .‬از طرفی‪ ،‬بعضی مواد ضد آفتاب فزیکی از جمله‬
‫زنک اکساید و تیتانیم اکساید‪ ،‬فقط در محلل های معدنی نظیر سلفوریک‬
‫غلیظ منحل می گردند‪ ،‬که مصرف آن با شرایط آزمایش هماهنگی ندارد‪.‬‬
‫با توجه به نکات مذکور‪ ،‬روش محلول ها در صورتی می تواند ‪ SPF‬را‬
‫نزدیک به واقعیت ارایه دهد که محلل بتواند مقادیر عمدۀ از مواد‬
‫مؤ ثره را در خود منحل سازد‪ .‬تعدادی از محققین به کاربرد مخلوطی‬
‫از دو محلل اشاره کرده اند‪ .‬تعدای‪ ،‬میتانول را به دلیل آنکه در‬

‫‪6‬‬
‫ناحیۀ ماورای بنفش شفاف بوده و قادر است‪ ،‬که تعداد زیادی از مواد‬
‫ضد آفتاب متداول را در خود منحل کند‪ ،‬توصیه نموده اند )‪(Brown, 1990‬‬
‫و بعضی نیز محلل عمومی (‪ )Universal Solvent‬را پیشنهاد کرده اند که‬
‫مخلوطی از سه محلل با قطبیت مختلف (سایکلوهگزان‪ ،‬میتایلن کلوراید‬
‫و ایزوپروپایل الکول) می باشد (غروری‪ .)1380 ,‬مطابق نظریۀ ‪،Vanham‬‬
‫محلل عمومی می تواند تمام مواد ضد آفتاب را در خود منحل سازد‪،‬‬
‫ولی متأسفانه از قانون بیر – المبرت تابعیت نمی کند‪ ،‬طوریکه اگر‬
‫منحنی ‪ SPF‬محصول در برابر لگاریتم غلظت رسم گردد‪ ،‬افزایش غلظت‪،‬‬
‫افزایش ‪ SPF‬را به همراه ندارد (‪ . )Meybech, 1983‬در ذیل طرز تعیین‬
‫‪ SPF‬به دو روش انحالل در ایتانول و انحالل در میتانول به صورت مختصر‬
‫تشریح شده است‪.‬‬
‫‪ o‬روش انحالل در ایتانول‬

‫در این روش محصول ضد آفتاب به غلظت نهایی ‪ 2‬ملی گرام فی ملی لیتر‬
‫در ایتانول منحل می گردد‪ .‬سپس با استفاده از سپکتروفوتومتر میزان‬
‫جذب محلول در محدودۀ ‪ 290‬الی ‪ 320‬نانومتر هر ‪ 5‬نانومتر اندازه می‬
‫گردد‪ .‬سپس با استفاده از معادلۀ ‪ 4‬که توسط منصور و همکارانش‬
‫(‪ ،)1986‬انکشاف یافته است‪ SPF ،‬محصوالت ضد آفتاب محاسبه می گردد‪.‬‬
‫فورمول قرار ذیل می باشد (‪.)Dutra, 2004 ;More, 2013‬‬
‫‪320‬‬

‫معادلۀ ‪𝑆𝑃𝐹 = 𝐶𝐹 × ∑ 𝐸𝐸 × 𝐼 × 𝐴𝐵𝑆 … … … … … … . 4‬‬

‫‪290‬‬

‫در حالیکه ‪ EE‬سپکترای تأثیر سرخی ‪)Erythmal Effect Spectra( ، I‬‬

‫سپکترای شدت آفتابی (‪ ABS ،)Solar Intensity Spectrum‬میزان جذب محصول ضد‬
‫آفتاب و ‪ CF‬فکتور تصحیح (‪ )=10‬می باشد‪ .‬مقادیر ‪ E×I‬در جدول (‪)2‬‬
‫ذکر شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ 2‬مقادیر‪(Dutra, 2004) E×I‬‬

‫موج مقادیر ‪E×I‬‬ ‫طول‬

‫(‪)λ‬‬
‫‪0.015‬‬ ‫‪290‬‬
‫‪0.0817‬‬ ‫‪295‬‬
‫‪0.2874‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪0.3278‬‬ ‫‪305‬‬
‫‪0.1864‬‬ ‫‪310‬‬
‫‪0.0839‬‬ ‫‪315‬‬
‫‪0.018‬‬ ‫‪320‬‬

‫‪ o‬روش انحالل در میتانول‬

‫در این روش محلول محصول تحت تجربه در میتانول به غلظت های مختلف‬
‫تهیه می گردد‪ .‬بعد از فلتریشن محلول ها توسط کاغذ فلتر واتمن‬
‫شمارۀ ‪ ،41‬مقدار عبور نور از نمونه ها در محدودۀ ‪ 292.5‬الی ‪337.5‬‬

‫‪7‬‬
‫نانومتر به فواصل ‪ 5‬نانومتر خوانده می شود‪ .‬از میتانول به حیث‬
‫بالنک استفاده می شود‪ .‬سپس ‪ SPF‬محصول را می توان در غلظت مشخص با‬
‫استفاده از معادلۀ ‪ 5‬محاسبه نمود‪.‬‬
‫‪∑337.5‬‬
‫)𝜆( 𝜀 × )𝜆( 𝐸 ‪292.5‬‬
‫‪𝑆𝑃𝐹 = 337.5‬‬ ‫معادلۀ ‪… … … … … … 5‬‬
‫)𝜆(𝑇 × )𝜆( 𝜀 × )𝜆( 𝐸 ‪∑292.5‬‬

‫در این فورمول‪ ،‬مقادیر ‪ E‬و ‪ ɛ‬را می توان از جدول شمارۀ ‪ 3‬به دست‬
‫آورد‪ T .‬همان مقدار عبور نور از محلول حاوی محصول است‪ .‬بدین ترتیب‬
‫‪ SPF‬در پنج غلظت مورد بررسی محاسبه خواهد شد‪ .‬در ادامه منحنی ‪SPF‬‬
‫در برابر لگاریتم غلظت رسم شده و با امتداد دادن خط به دست آمده‪،‬‬
‫‪ SPF‬محصول در غلظت ‪ 2‬ملی گرام فی ملی لیتر تعیین می گردد‬
‫)‪.(Ebrahimzadeha, 2014‬‬
‫نتیجه گیری‬
‫آگاهی در مورد اثرات زیان آور شعاع آفتاب سبب شده‪ ،‬تا استفاده‬
‫از محصوالت ضد آفتاب افزایش یابد‪ .‬معموالً مؤثریت محصوالت ضد آفتاب‬
‫توسط فکتور محافظه از آفتاب (‪ )SPF‬بیان می گردد‪ .‬در این مقاله روش‬
‫های مختلف و عمدۀ تعیین ‪ SPF‬محصوالت ضد آفتاب مطالعه گردیده است‪.‬‬
‫‪ SPF‬محصوالت ضد آفتاب به صورت ‪ in – vivo‬و ‪ in – vitro‬تعیین می گردد‪ .‬قمیت‬
‫‪ SPF‬که بر روی لیبل محصوالت ضد آفتاب درج می گردد‪ ،‬با توجه به‬
‫نتایج مطالعات ‪ in – vivo‬می باشد‪ .‬معموالً طرزالعمل در کشورهای مختلف‬
‫مشابه بوده و تنها تفاوت های جزئی وجود دارد‪ .‬این در حالیست‪ ،‬که‬
‫این مطالعات قیمت و وقت گیر بوده و از نظر اخالقی مواجه ساختن‬
‫داوطلبان با شعاع ماورای بنفش برای یک مدت طوالنی قابل توجیه نمی‬
‫باشد‪ .‬از این رو تالش های زیادی جهت انکشاف روش های ‪ in – vitro‬جهت‬
‫ارزیابی محصوالت صورت گرفته است‪ .‬در نتیجۀ این تحقیقات روش های‬
‫مختلف ‪ in – vitro‬پیشنهاد گردیده‪ ،‬که قطع نظر از تطابق آن با روش های‬
‫‪ ،in – vivo‬به صورت وسیع در مرحلۀ انکشاف فورمولیشن‪ ،‬مورد استفاده‬
‫قرار می گیرند‪ .‬روش های ‪ in – vitro‬بسیار متنوع هستند‪ .‬دو نوع بسیار‬
‫عمدۀ آن‪ ،‬روش الیۀ نازک و روش محلول های رقیق شده می باشد‪ .‬روش‬
‫الیۀ نازک بر اساس اندازه گیری میزان عبور نور از الیۀ نازک محصول‬
‫ضد آفتاب بر روی یک سبستریت مناسب می باشد‪ .‬هر دو سبستریت های‬
‫بیولویک و مصنوعی به این منظور مورد استفاده قرار گرفته اند‪.‬‬
‫تحقیقات نشان داده است‪ ،‬که نتایج حاصل از روش الیۀ نازک با نتایج‬
‫آزمایش های ‪ in – vivo‬مطابقت بیشتری دارد‪ .‬در روش محلول های رقیق‬
‫شده‪ ،‬مقدار جذب یا عبور نور از محلول ماده یا محصول مورد نظر‬
‫اندازه گیری میشود‪ .‬محلل هایی که معموالً مورد استفاده قرار می‬
‫گیرند‪ ،‬ایتانول و میتانول می باشد‪ .‬روش محلول های رقیق شده یک‬
‫روش بسیار سریع و آسان بوده‪ ،‬اما مطابقت آن ها با نتایج آزمایش‬
‫های ‪ in – vivo‬کمتر می باشد‪ .‬آگاهی در مورد فواید و نواقص هر روش به‬
‫ما کمک می کند تا روش مناسب را با توجه به شرایط انتخاب نماییم‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫مآخذ‬
‫ مقایسۀ دو روش برون تن برای اندازه گیری ضریب‬.)1380( .‫ م‬.‫ س‬،‫غروری‬
‫ پژوهش در علوم‬.‫حفاظت نوری چند نمونه فراورده ضد آفتاب تجارتی‬
.53-48 ,‫پزشکی‬

Afaq, F. M. .)2006( Botanical antioxidant in the prevention of photocarcinogenesis and

photoaging. Exp. Dermatol.678-684 ,15 ,

Baliga, M. S. .)2006( Chemoprevention of photocarcinogenisis by selected dietary botanicals.

Photochemical and Photobiological Sciences.245-253 ,5 ,

Brown, M. G. .)1990( Testing UVA and UVB protection from microfine TiO2. Cosmetic Toill ,
.123 - 119 ,107

ChanChal, D. S. .)2009( Herbal Photoprotective Formulation and their Evaluation. The Open
Natural Products Journal.71-76 ,2 ,

Diffey, B. R. .)1989( A new substrate to measure sunscreen protection factors throughout the
ultraviolet spectrum. Journal of the Society of Cosmetic Chemists.133 - 127 ,)3(40 ,

Draelos, Z. D. .)2006( Cosmetic Formulation of Skin Care Product. New York: Taylor &
Francis Group.

Dutra, A. E.-H. .)2004( Determination of sun protection factor of sunscreen by ultraviolet

spectrophotometer. Brazilian Journal of Pharmaceutical Sciences.381-385 ,40 ,

Ebrahimzadeha, M. E. .)2014( Correlation between Sun Protection Factor and Antioxidant

Activity, Phenol and Flavonoid Contents of some Medicinal Plants. Iranian Journal of
Pharmaceutical Research.1041-1047 ,)3(13 ,

Gaspar, L. R. .)2006( evaluation of the photostability of different UV filte combinations in a

sunscreen. international Journal of Pharmaceutics.123-128 ,307 ,

Gasparro, P. F. .)2000( Sunscreen, Skin Photobiology, and skin cancer: The Need for UVA
Protection and Evaluation of Efficacy. Environmental Health perspective.71-78 ,108 ,

Green, A. W. .)1999( Daily sunscreen application and Betacarotene supplementation in

prevention of basal cell and squamous cell carcinoma of the skin: a randomized controlled
trial. Lacent.723-729 ,354 ,

9
Hojerováa, J. M. .)2011( Photoprotective efficacy and photostability of fifteen sunscreen products
having the same label SPF subjected to natural sunlight. International Journal of
Pharmaceutics.38 - 27 ,408 ,

Jarzycka, A. L. .)2013( Assessment of extracts of Helichrysum arenarium, Crataegus monogyna,

Sambucus nigra in photoprotective UVA and UVB; photostability in cosmetic emulsions.
Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology.50-57 ,128 ,

Lakhdar, H. Z. .)2007( Evaluation of the effectiveness of a broad-spectrum sunscreen in the

prevention of chloasma in pregnant women. European Academy of Dermatology and
Venereology.738-742 ,21 ,

Lionetti, N. C. .)2014( In – vivo and in – vitro evaluation method: a comparison . Personal

Care.31 - 27 ,

Meybech, A. .)1983( Objective methods for evaluation of sunscreens. Cosmetic Toill ,98 ,
.60 - 51

More, B. H. .)2013( Evaluation of sunscreen activity of cream containing leaves extract of Butea
monosperma for topical application. International Journal of Research in Cosmetic
Science.1-6 ,3 ,

Nash, J. F. .)2006( Human safety and efficacy of ultraviolet filters and sunscreen products.
Dermatol Clin.35-51 ,24 ,

Salvador, A. C. .)2007( Analysis of Cosmetic Product. Amsterdam: Elsvire.

Santos, E. F. .)1999( In – vitro and in – vivo determinations of sun protection factors of sunscreen
lotions with octylmethoxycinnamate. International Journal of Cosmetic Science1- ,21 ,
.5

SAX, B. W. .)2000( Educating Consumers about sun protection. Pharm. Times.48-50 ,66 ,

Tabrizi, H. M. .)2003( An in – vitro evaluation of varius rosa damascena flower extract as a

natural antisolar agent. International Journal of Cosmetic Sciense.265 - 259 ,25 ,

Vainio, H. M. .)2000( An International Evaluation of the Cancer Preventive Potentioal of

Sunscreens. International Journal of cancer.838-842 ,88 ,

Weinstock, M. A. .)1999( Do sunscreens increase or decrease melanoma risk: an epidemiologic

evaluation. J. Invest. Dermatol. Symp. Proc.97-100 ,4 ,

Wolf, R. T. .)2001( Sunscreens. dermatologic therapy.208-2014 ,14 ,

A review on methods for determination of SPF in sunscreen products

10
 Amina Ahmady

Assist. Proff, Department of Pharmaceutics, Faculty of Pharmacy, Kabul University

Beside many health benefits of sunlight, excessive sun exposure has many advers effect.
Nowadays uses of sunscreens have been increased, due to increasing knowledge regarding dangerous
effects of sunlight such as sundurn, early aging and skin cancers. Usually the efficacy of sunscreens
is expressed by Sun protective factor (SPF) on their labels. Different in – vivo and in – vitro methods
are used for determination of SPF in sunscreen products. Although in – vivo methods are more
realistic but they are costly and time consuming. So different in – vitro methods were developed.
Each method has its own Benefits and drawbacks as well as different correlation with in – vivo
methods. It should be notified that the in – vitro method cannot be considered as an alternative method
for in – vivo method. Because they are necessary for approving of SPF, on the label of sunscreen
products. The in – vitro methods can be used as a tool for screening of different formulations during
product development. In this review article in addition to a brief description of sunscreen products,
different method for evaluation of SPF in sunscreen product has been discussed.

11