Jonas Mekas: Το αβανγκάρντ σινεμά αυτοπροσώπως

της Βούλας Παλαιολόγου

Τον κορυφαίο εν ζωή εκπρόσωπο του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου

τίμησε το Ecofilms του 2006, δίνοντάς την ευκαιρία στο ελληνικό κοινό να γνωρίσει
έστω μερικώς το ιδιαίτερο κινηματογραφικό έργο του. «Στη Λιθουανία», λέει ο Jonas
Mekas, «με ξέρουν ως ποιητή κι αδιαφορούν για τις ταινίες μου. Στην Ευρώπη
αγνοούν τα ποιήματά μου, είμαι σκηνοθέτης. Εδώ, στις ΗΠΑ, είμαι απλώς ένας
αμφισβητίας!»

Γεννημένος στη Λιθουανία το 1922 και μεγαλωμένος σε αγρόκτημα, φυλακίζεται από

τους Ναζί στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εγκαταλείπει τη Λιθουανία στα 22
του ενώ είχε εκδώσει κάποιες ποιητικές συλλογές για να σπουδάσει φιλοσοφία στη
Γερμανία. Το 1949 μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, τη νέα πατρίδα του, που πολλάκις
κινηματογράφησε με την παλιά αγαπημένη του κάμερα Bolex.

Θιασώτης του πειραματικού κινηματογράφου από τη δεκαετία του 1950, ο Jonas

Mekas, εκτός από κινηματογραφιστής, είναι άοκνος υποστηρικτής και διοργανωτής
οπτικοακουστικών χάπενινγκ (από το 1953 οργάνωνε προβολές αβαν- γκάρντ
ταινιών). Ίδρυσε το Film Culture Magazine, την εταιρεία διανομής Film Makers
Cooperative (στεγασμένη στο θρυλικό κτίριο της Wooster Str. από το 1961 μέχρι το
1980) και τη Film Makers Cinemateque (1964), όπου προβάλλονταν πειραματικές
ταινίες. Υπήρξε ο πρώτος στην ιστορία κριτικός κινηματογράφου, στην εφημερίδα
Village Voice (1958-1975), ενώ έχει υπογράψει (ως σκηνοθέτης ή παραγωγός) ουκ
ολίγα κλασικά για τους μελετητές, masterpieces για τους φανατικούς φιλμ του
αμερικανικού αβανγκάρντ κινηματογράφου.

Το 1970 ξεκίνησε στη Νέα Υόρκη τα Αρχεία Κινηματογραφικής Ανθολογίας (εξέχον

Ινστιτούτο με αρχείο που ξεπερνάει τους 120 χιλιάδες τίτλους), όπου παραμένει
καλλιτεχνικός διευθυντής μέχρι σήμερα, ενώ έχει επίσης διδάξει σε αρκετά
πανεπιστήμια και σχολές κινηματογράφου σε ΗΠΑ και αλλού.

Εμπλέκεται ενεργά στην κινηματογραφική πρωτοπορία της Νέας Υόρκης (Maya

Deren, Marie Menken, Keneth Anger, Gregory Markopoulos, Stan Brakhage κ.ά.) και
συναναστρέφεται με τους Andy Warhol (ο πρώτος που παρουσίασε ταινίες του και
έγραψε για αυτές, ήταν οπερατέρ στην ταινία του Warhol Empire), Nico, Ono,
Lennon, Dali, τον κολλητό συμπατριώτη του κινηματογραφιστή George Maicunas
κ.ά. Αυτοί είναι οι πρωταγωνιστές στις ταινίες του: η οικογένειά του, φίλοι
καλλιτέχνες, ποιητές (π.χ. ο Allen Ginsberg που απαγγέλλει στο Guns of the Trees το
1964), μουσικοί κ.ά.

Μέλος της ζωηρής, φουρτουνιασμένης καλλιτεχνικής σκηνής του Σόχο, στα χρόνια
της τρικυμιώδους δεκαετίας του 1960, που τότε ανέδιδε τη δημιουργική ambience
καλλιτεχνών, σχεδιαστών μόδας, κινηματογραφιστών ή ποπ γκρουπ. Όταν το 1980
το Σόχο μεταμορφώνεται σε ακριβή γειτονιά και οι καλλιτέχνες μετακομίζουν σε πιο
φτηνές περιοχές, ο Mekas παρέμεινε, αρνούμενος τη μοίρα του φυγά που τον
σημάδευε μια ζωή. Τελικά μετακόμισε το 2004 στο Μπρούκλιν (εκεί έμενε με τον
αδελφό του επίσης κινηματογραφιστή Adolfas, όταν έφτασαν μετανάστες στη Νέα
Υόρκη). Η κινηματογραφική εγκατάσταση Αποχαιρετισμός στο Σόχο του 2004 είναι
ένας νοσταλγικός αποχαιρετισμός του στην παλιά του γειτονιά, αλλά και σε μια
ολόκληρη εποχή.

το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Highlights (τεύχος 23)