You are on page 1of 68

rusudan mircxulava

xelovnebis
fsiqologia
(meore gamocema)

gamomcemloba `kentavri~
Tbilisi
2010
Sinaarsi
ISBN: 978-99940-898-6-4SS (pirveli gamocema)

1. Tavi I _ xelovnebis fsiqologiis raoba


redaqtori: da misi ZiriTadi amocanebi .....................................................................5
mariam iaSvili
2. Tavi II _ xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi .............13

samecniero sabWo: 3. Tavi III _ zigmund froidis xelovnebis


vasil kiknaZe fsiqologia .....................................................................................................31
lela oCiauri
irine abesaZe 4. Tavi IV _ oto rankisa da herbert markuzes
xelovnebis fsiqologia ..........................................................................50
damkabadonebeli: ekaterine oqropiriZe
5. Tavi V _ karl gustav iungis xelovnebis
garekanis dizaini: laSa Cxenkeli fsiqologia .......................................................................................................60

6. Tavi VI _ xelovnebis Teoria iungis


fsiqologiur skolaSi ............................................................................87

7. Tavi VII _ xelovnebis kvleva


ganwyobis fsiqologiaSi .........................................................................91

8. Tavi VIII _ lev vigotskis


xelovnebis fsiqologia ............................................................................102

9. Tavi IX _ vasili kandinski,


rogorc xelovnebis fsiqologi ...........................................................108

SeniSvnebi da gamoyenebuli literatura ......................................116


© saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos saxelmwifo pirTa saZiebeli .............................................................................................131
universitetis gamomcemloba `kentavri~
© Shota Rustaveli Theatre and Film Georgian State University Publishing
House “Kentavri”

ISBN 978-9941-9161-4-4 (meore gamocema)


rusudan mircxulava

Tavi I

xelovnebis fsiqologiis raoba da misi


ZiriTadi amocanebi

Tanamedrove xelovnebis fsiqologia kulturologiur


kvlevaTa speqtrSi erTiandeba, rogorc misi erTiani
struqturis Semadgeneli komponenti da rogorc kerZo
saxelmZRvanelo `xelovnebis fsiqologia~ kulturologiuri disci plina.
moicavs im Teoriul Sexedulebebsa da Teoriebs, Tanamedrove kulturologia efuZneba filosofiuri,
romelTac gansazRvres da Camoayalibes socialuri, onTologiuri, fsiqologiuri, esTetikuri da
Tanamedrove xelovnebisa da Semoqmedebis sazogadod, humanitaruli princi pebis sinTezs, rac Tavad
fsiqologiis ZiriTadi maxasiaTeblebi. kulturis fenomenis araerTgvarovnebiTa da sirTuliT,
saxelmZRvanelo gankuTvnilia rogorc multimodalobiTa da polimorfulobiT aixsneba.
xelovnebisa da kulturis Teoriul sakiTxebze xelovnebis fsiqologiis Teoriuli Tu meTodologiuri
princi pebis ganxilvamde unda ganisazRvros zogadad
momuSave, aseve praqtikul-SemoqmedebiTi
kulturisa da kulturologiis raoba. termini “kultura”
profesiis pirTaTvisac. saxelmZRvaneloSi XVIII saukunis evropaSi Semovida xmarebaSi; termini mxolod
popularuli eniT warmodgenili ZiriTadi socialuri eTikis wesebsa Tu pirovnebis TviTsrulyofis
fsiqologiuri terminebi da Teoriuli problematikas ukavSirdeboda da humanisturi aRzrda -
debulebebi mniSvnelovan daxmarebas gauwevs ganaTlebis konteqstSi gamoiyeneboda. Tanamedrove gagebiT,
studentebs, romlebic sakuTari SemoqmedebiTi kultura kacobriobis mier misi arsebobis manZilze
amocanebis Camoyalibebis procesSi, xelovnebis SemuSavebuli obieqtebis, modelebis, etalonebisa da
Teoriulsa Tu praqtikul sakiTxebs ecnobian. paradigmebis erTianobaa. hermenevtikas kultura esmis, rogorc
civilizaciis an kacobriobis globaluri istoriuli
avtorisgan gamocdileba. rogorc SemoqmedebasTan dakavSirebuli
refleqsuri modeli an kacobriobis TviTSecnoba, TviTasaxva
Semoqmedebis procesSi. aseve, rogorc adamianuri resursebis
realizeba da gare samyaroSi proecireba; adamianuri
SesaZleblobebis “gareT gatana” da gasagneba. mkvlevarebi
kulturas iseT universalur Tu eTnikur socialur-
fsiqologiur fenomenebze afuZneben, rogoricaa tradicia,
Cveva, samarTali, kognituri modeli, pirovnuli niSani da
sxv. Sesabamisad, kulturis interpretacia gansxvavebuli
(istoriuli, eTnikuri, pirovnuli) dispoziciebis safuZvelze
xdeba SesaZlebeli.

4 5
xelovnebis fsiqologiis
rusudan mircxulava raoba da misi ZiriTadi amocanebi

Teoriuli da meTodologuri princi pebis mixedviT, konkretuli adamianis Sinagani, fsiqologiuri Taviseburebebi
xelovnebis fsiqologia socio-fsiqologiur anTropologiasa da kanonzomierebebi, aseve sakacobrio, zogadi mentaloba. (Zv.
da hermenevtikasTan kavSirdeba. rogorc socialur- berZn. `fsiqe~ _ suli, `logos~ _ swavleba, moZRvreba,
fsiqologiuri anTropologiis, aseve xelovnebis fsiqologiis mecniereba)(1).
Seswavlis obieqts kulturis produqti Seadgens; xelovnebis fsiqologiis amosavali wertili adamiania _ adamiania is
fsiqologiis SemTxvevaSi es mxolod xelovnebis nimuSia. bazisi da fundamenti, romlisganac amodis fsiqologi da
aseve, es disci plinebi Seiswavlian kulturis avtors romelsac mudmivad ubrundeba. `sulis mecnierebisTvis~
(Semoqmeds, kreators) da kulturis momxmarebels an mimRebs arsobrivadaa damaxasiaTebeli anTropocentrizmi anu fokusireba
(reci pients). xelovnebis fsiqologiis SemTxvevaSi _ adamianis fsiqikur siRrmeebze; mis gancdebsa da azrebze,
xelovnebis kreatorsa da reci pients. amas garda, xelovnebis survilebsa da SiSebze, warmosaxvasa da azrovnebaze... rogorc
fsiqologiasa da socio-fsiqologiur anTropologiaSi pirovnul fsiqo-biografiaze, aseve mTeli kacobriobis mentalur-
Seiswavleba individTa Soris socio-kulturulo kavSirebi, sulier sacavze. Sesabamisad, xelovneba da kultura
mimarTebebi, intenciebi da refleqsiebi; maT Soris fsiqologiis mier ganixileba ara misi subieqtisgan abstrahireba-
identifikaciuri, asimilaciuri Tu korelaciuri procesebi. ganyenebiT, aramed masTan kavSirSi da, ufro swored, misgan
xelovnebis fsiqologiaSi Seiswavleba mimarTeba konkretulad gamomdinare. xelovnebis subieqtSi igulisxmeba rogorc avtori-
xelovnebasa da auditorias Soris. Tanamedrove hermenevtika, Semoqmedi (kreatori an induqtori)(2). aseve aRmqmeli-amsaxvelic
rogorc kulturuli teqstis azrisa da mniSvnelobis gageba (reci pienti)(3).
_ interpretaciis xelovneba, aqtiurad urTierTqmedebs da fsiqologiis xelovnebiT dainteresebis mTavar da ZiriTad
TanamSromlobs ara mxolod xelovnebis fsiqologiasTan, motivad, stimulad isev adamiani rCeba; xelovneba adamianisa da
aramed socialur fsiqologiasa da fsiqofizilogasTanac. misi Sinagani, farul-latenturi raobis, uxilavi siRrmisa Tu
xelovnebis gagebisa da interpretaciis procesSi xelovnebis simaRlis uSualo da pirdapir anareklad, emanaciadaa ganxiluli!
fsiqologia xelmZRvanelobs individualuri da koleqtiuri ase iqca xelovneba fsiqikuri realobisa da misi mflobeli
fsiqologiuri fenomenebiT; swored maT safuZvelze cdilobs adamianis kvlevis saSualebad, meTodad Tu `instrumentad~.
kulturuli teqstis aRweras, axsnasa da gagebas. xelovnebisa da sazogadod, kulturis prizmidan fsiqologiam
aseve, xelovnebis fsiqologia mimarTebaSia scada gamokveTilad da mkafiod daenaxa misi Semqmneli da
anTropologiur_kulturologiur semantikasTan, romelic agreTve misi adresatic, kreatori da recipientic(4). iq, sadac
kulturis semantikuri, niSnobrivi komunikativebis kvlevasa adamianis fsiqologiuri kvlevisas uZluri rCeboda verbalur-
da interpretacias emsaxureba. maT Soris ikvlevs kulturuli cnebiTi aparati da logikuri azrovneba, gamoyenebul iqna
teqstis azrisa da mniSvnelobis sakiTxebs, kulturul xelovnebis simbolur-xatovani ena. fsiqologia `ufro Sors
paternebs, normativebsa da matricebs. xelovmenis wavida~ da mimarTa miTologias, folklors, rogorc kulturis
fsiqologiisgan gansxvavebiT, anTropologiur- zogad fundaments, raTa maTSi moeZia adamianisa da kacobriobis
kulturologiuri semantika kulturis marTvis, regulaciisa fsiqologiuri Zirebi.
da organizebis strategiebis Seswavlasa da kulturis sakuTriv xelovnebas fsiqologia Seiswavlis (rodesac
diferencireba_sistematizirebazec aris orientirebuli. misi interesis obieqti swored xelovneba xdeba) ara rogorc
saxelwodeba `fsiqologia~ mecnierebis interesis fokussa `TviTkmar~ obieqtur Rirebulebas, aramed rogorc
da kvlevis obieqts aaSkaravebs: _ es f s i q e a anu rogorc dakavSirebuls adamianTan da garkveul fsiqo-socialur

6 7
xelovnebis fsiqologiis
rusudan mircxulava raoba da misi ZiriTadi amocanebi

procesebTan. fsiqologiuri mecnierebis interesebis sferos unikaluri roli ekisreba kulturologiur kvlevaTa speqtrSi.
scildeba obieqtur-sagnobrivi mniSvnelobisa da Rirebulebis xelovnebis Teoriisgan gansxvavebiT, fsiqologia mimarTulia
sakiTxebi; esTetikuri Rirebulebisa da misi Sefasebis mimarT ara mxolod sakvlevi fenomenis aRwerisken, misi stilisturi,
fsiqologias spicifikuri `indiferentobac~ gamoarCevs. maneruli, struqturuli Tu istoriuli maxasiaTeblebis
yoveli SesaZlo saxis (profesiuli Tu araprofesiuli, Seswavlisken, aramed aseve fsiqo-socialuri (zogadkulturuli,
mozrdilTa Tu arasrulwlovanTa da a. S.) Semoqmedebis istoriuli Tu eTnikuri) determinantebis (mizezebis, motivebis,
mimarT ganurCeveli da gamTanabrebeli damokidebuleba maT stimulebisa da impulsebis) kvleviskenac. fsiqologiis
Soris zRvaris moSlisa da aRrevis mizezad SeiZleba iqces. amocanas Seadgens ara mxolod aRweriTi (kiTxva _
esTetikuri Rirebulebis sakiTxis ugulvebelyofam ` r o g o r ? ~ ), aramed aseve axsniTi (kiTxva _ ` r a t o m ? ~)
fsiqologiuri kvlevis obieqtad SesaZloa mxatvruli problemebis gaazreba da kauzalur, mizez-Sedegobriv
Semoqmedebis yoveli saxe da forma aqcios. ufro metic, mimarTebaTa moZieba(6). magaliTisTvis, mxatvruli tilos
aRniSnuli poziciidan, `dabali~ mxatvruli Rirebulebis an (vTqvaT, sandro botiCelis `gazafxuli~ an daviT kakabaZis
`nedli~ masala SeiZleba gansakuTrebulad mniSvnelovanic `deda~) ara mxolod fsiqologiuri aRwera-daxasiaTeba da
gaxdes, mis safuZvlad arsebuli mentalur-sulieri fenomenebis misi simbolur-xatovani enis amokiTxva, aramed tilos
gamWvirvalobisa da Taviseburi `Riaobis~ gamo. araprofesiuli safuZvlad arsebuli, ganmsazRvreli kanonzomierebebis
xelovnebisadmi interesi (da agreTve misi stilis, xerxebis, gamovlenac (avtoris motivacia, fsiqologiuri `kodi~ _
maneris imitacia) TviT profesiuli, akademiuri informacia da sxv.).
xelovnebisTvisac damaxasiaTebelia, ris mTavar mizezadac xelovnebis fsiqologiuri kvleva ramdenime ZiriTad
`xalxuri~ Semoqmedebis gansakuTrebuli uSualoba da amocanas iTvaliswinebs, rogoricaa:
gulwrfeloba saxeldeba(5). 1. xelovnebis fsiqo-socialur determinantTa da
v. dilTai fsiqologias gamorCeul, unikalur funqcias fundamentur-esTetikur fenomenTa kvleva, esTetikursa da
akisrebda, aRiarebda ra mas humanitarul disciplinaTa zogad fsiqo-socialur fenomenebs Soris mizez-Sedegobriv
meTodologiad. aseve, o. kiulpes mixedviT, esTetika mis mimarTebaTa moZieba, xelovnebisa da mxatvruli Semoqmedebis
safuZvlad arsebul fsiqologiasTan sawyiseul, imanentur axsna-eqsplikacia (problema `ratom~); kerZod, ratom iqmneba
da ganuyofel kavSirSi imyofeba. l. vigotski, li psTan erTad xelovnebis nawarmoebi, ras warmoadgens Semoqmedebis impulsi
miiCnevs, rom esTetika gamoyenebiTi fsiqologiis kerZo Tu stimuli, romeli fsiqo-socialuri kanonzomierebebi
disci plinaa da xelovnebis esTetikuri ganxilva socialursa moqmedeben mxatvruli xatis agebis procesSi, ra Seadgens
da fsiqologiur eqsplikacia-axsnas uciloblad gulisxmobs. xelovnebisa da Semoqmedebis fsiqologiur raobas da sxv.
avtori dasZens, rom mxatvruli nawarmoebi esTetikur niSanTa 2. xelovnebis fsiqologiuri analizi (problema `rogor~);
erTobliobaa, romelTa analizi imTaviTve saWiroebs mxatvruli nawarmoebis fsiqologiuri aRwera- deskripcia,avtoris
fsiqologiuri codnis gamoyenebas. aseve, k. iungi esTetikas fsiqologiuri Taviseburebebis nawarmoebSi asaxvis rogorobis
fsiqologiis kerZo disci plinad miiCnevda, xolo kulturis gaSuqeba, warmodgenili simboloebisa da, sazogadod, mxatvruli
kvlevebs mxolod fsiqologiuri diskursis CarCoebSi meTodebis, stilis, maneris fsiqologiuri gaazreba da garkveul
moiazrebda. fsiqo-socialur movlenebsa da kanonzomierebebTan maTi mimarTebis
d e s k r i p c i a _ aRwerisa da e q s p l i k a c i a _ axsnis Seswavla.
mecnierul amocanaTa gamTlianebiT fsiqologias, marTlac, 3. avtoris (kreator-induqtoris) fsiqologiuri kvleva;

8 9
xelovnebis fsiqologiis
rusudan mircxulava raoba da misi ZiriTadi amocanebi

`vin~ dgas nawarmoebis ukan, rogor xasiaTdeba Semoqmedis xelovnebisa da fsiqologiis urTierTmimarTeba esTetikuri
fsiqologiuri Taviseburebani, ra pirovnuli niSnebi ayalibebs fenomenebis mecnieruli kvleviT ar amoiwureba; aRniSnuli
Semoqmeds, ra saxiT aisaxeba avtoris fsiqologia mis mimarTeba araerTgvarovania da mravalmxrivi(7). ufro metic,
qmnilebebSi, ra kavSirSia avtori misi Semoqmedebis zRvari xelovnebasa da fsiqologias Soris, arc Tu iSviaTad,
maxasiaTeblebTan da sxva. efemerulic xdeba; moarul Sexedulebad iqca, rom yoveli
zemoT ganxiluli sakiTxebi e. w. kreatiuli anu xelovani imavdroulad fsiqologia, rom yoveli mxatvruli
Semoqmedebis fsiqologiis Zireul problemebs Seadgens. nimuSi da kulturuli teqsti garkveuli fsiqologiuri
4. recepciis anu xelovnebis aRqmis, avtorisa da misi informaciis matarebelia. ar azviadebda z. froidi, rodesac
auditoriis mimarTebis Seswavla daMmxatvruli komunikaciis Tavis did maswavleblebad sofokles, Seqspirsa da dostoevskis
sakiTxTa kvleva. kerZod, iseT sakiTxTa gaSuqeba, rogoricaa: asaxelebda. es inteleqtualis mier kulturisadmi xarkis moxdis
ratom da rogor axdens (an ar axdens) zemoqmedebas eleganturi Jesti ki ar iyo, aramed _ sakuTari ideebis wyarosa
mxatvruli nawarmoebi, rogoria esTetikuri reaqciis da mZlavri stimulis gulwrfeli da daufaravi aRiareba.
fsiqologiuri maxasiaTeblebi.Aaseve,FiseT fundamentur xelovnebis mier gakvalul gzaze mavali mecniereba uxvad
esTetikur fenomenTa analizi, rogoricaa: empaTia, kaTarzisi, sazrdoobs mxatvruli azrovnebis procesSi Sobili ideebiTa
insaiTi, tele da sxv. aRniSnuli sakiTxebiT e. w. recepciuli da warmodgenebiT, raTa maTi mecnieruli damuSavebis gziT
(esTetikuri aRqmis) fsiqologiaa dainteresebuli.Kkreaciuli axalsa da aqtualur fsiqologiur (da ara mxolod
da recepciuli fsiqologia xelovnebis fsiqologiis or fsiqologiur) kanonzomierebebs wvdes. xelovnebac, Tavis mxriv,
mTavar ganStoebas warmoadgens. Riaa fsiqologiuri da, sazogadod, humanitaruli informaciis
5. xelovnebis calkeuli dargebis utilizacia-gamoyeneba mimarT da miuxedavad “mSrali” mecnieruli dispoziciis
konkretuli fsiqo-Terapiuli miznebisa da amocanebisTvis.Aart- (pozitivisturi azrovnebis stilis) oponirebisa, mas mudmivad
Terapiuli (anu xelovnebis dargebTan dakavSirebuli fsiqo- (cnobierad Tu aracnobierad) asaxavs da ireklavs.
Terapiuli) meTodebis gamdidreba da srulyofa, mxatvruli aRiniSneba gansakuTrebuli, erTi SexedviT, paradoqsuli
Semoqmedebisa da xelovnebis aqtiuri CarTva adamianis SemTxvevebi, rodesac xelovneba garkveuli fsiqologiuri Teoriis
fsiqologiuri daxmarebis, fsiqo-profilaqtikis, Treningisa an fsiqikuri kanonzomierebis aSkara ilustracias axdens.
Tu fsiqo-Terapiis procesSi. Tanamedrove art-TerapiaSi fsiqologiisadmi aseTi mZafri interesi SeiZleba, sxvadasxva
gamoiyofa iseTi qve-dargebi, rogoricaa: musika-Terapia, saxviTi mizeziT aixsnas; axali, zogjer pikantur-intimuri da skandaluri
xelovnebiT Terapia, cekviT Terapia, fsiqo-drama (dramatuli TemebiT mani pulirebis motiviT, aseve xelovanis `monusxviT~
xelovnebiT Terapia), niRbebiT Terapia, warmosaxviTi popularuli Teoriis mier. magram mTavari mizezi mainc
savarjiSoebiT (imaginaciiT) Terapia da sxva. xSirad gamoiyeneba xelovnebisa da mecnierebis (da miT ufro, humanitaruli
kompleqsuri meTodebic, romlebic mTeli mxatvruli arsenalis mecnierebis) evoluciis, istoriuli ganviTarebis saerTo gzaa,
aqtiur CarTvas gulisxmobs Terapiul procesSi. sazogadod, sakacobrio sulierebis mTlianoba, romelic erTisa
ra Tqma unda, xelovnebis fsiqologiis amocanebi araa da imave aqtualuri da mtkivneuli, mwvave Temebis asaxvasac
izolirebuli; es ukanasknelni arsebiT kavSirSi imyofebian ukavSirdeba. asaxva specifikuri da TavisTavadi formebiT xdeba;
da urTierTisgan gamomdinareoben. yoveli calkeuli amocana mecniereba cnebiTi aparatiTa da logikuri azrovnebiT operirebs,
im mTlian sistemaSia CarTuli, romlis moazrebac mxolod xolo xelovneba afeqturad damuxtul, simbolur-xatovan enas
zogadi, erTiani Teoriisa da koncepciis prerogativaa. mimarTavs.

10 11
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

xelovnebam gansakuTrebuli SemoqmedebiTi muxti z. Cveuli da ucxoc, erTgvari saxli-xafangi). (aRniSnuli


froidis Teoriisgan, `fsiqoanalizisgan~ miiRo; kreatulma terminebi naSromis II TavSi iqneba ganxiluli).
impulsma xelovnebis yoveli dargi moicva. aseTi calke analizs imsaxurebs `arafsiqologiuri xelovnebis~
gansakuTrebuli zemoqmedebis mTavari mizezi froidis enis SesaZleblobis sakiTxi; ramdenad realuria fsiqologiisgan
metaforulobas, intimobas da, rac mTavaria, mistiuri da neitraluri xelovnebis arseboba, romelic sruliad
Tanac instinqturi `saidumlos~ gaaSkaravebis zeamocanas gamoricxavda fsiqologiur midgomasa da Sinagani, latentur-
ukavSirdeba; z. froidis Teoria pozitivizmis mier xelovnebis faruli, `amosakiTxi~ (da Tanac, ara mxolod fsiqologiuri)
qmnilebad, saSinelebaTa Janris romanad anda Tavad avtoris informaciis arsebobas. aseTad SeiZleba ganvixiloT
aRsarebad, mis auto-fsiqoanalizad Seiracxa.Mmagram faqtia, realistur-dokumenturi xelovneba (fotografiis an qronikis
rom `mkacri~ mecnierebis mier ironizirebulma Teoriam ara msgavsi), romelic avtorisgan ganyenebasa da realobis obieqtur
mxolod kulturasa da xelovnebaze, aramed Tanamedrove asaxvas cdilobs. magram ramdenad `anonimuria~ an `uavtoro~
adamianisa da sazogadoebis cnobierebaze udidesi zegavlena amgvari xelovneba? ramdenad SeuZlia avtors (misi pirovnuli
moaxdina(8). Tu koleqtiuri fsiqikiT) sakuTari qmnilebisgan ganyeneba?
literaturam, saxviTma xelovnebam, Teatrma, kinom, musikam, ramdenadaa SesaZlebeli, arsebobdes `upirovno~ da srulad
qoreografiam _ xelovnebis uklebliv yvela dargma sakuTari, obieqturi xedva? gavrcelebuli da sakmaod argumentirebuli
specifikuri eniT aaJRera froidis ara Tu ideebi, aramed Sexedulebis mixedviT, avtori, rogorc aqtiuri subieqti
Teoriac mTlianobaSi. magaliTebis moyvana Sors wagviyvanda produqtis struqturaSi yovelTvis (gamonaklisis gareSe)
da naSromis Sesavali nawilis farglebs gascdeboda. amitomac CaerTvis da misgan ganuyofeli xdeba.DTviT im gansakuTrebul
aq mxolod or mkafio magaliTze SevCerdebiT; a. hiCkokis SemTxvevaSic, rodesac Semoqmedebis avanscenaze zepirovnuli
kinofilmze `fsiqo~ da a. Sonbergis operaze `bednieri xeli~. aracnobieri (koleqtiuri aracnobieris arqeti pebi) gamodis.
xelovnebis orive nimuSi ara mxolod efuZneba z. froidis (ix. naSromis V Tavi).
Teorias, aramed mis mxatvrul ilustrirebasac axdens, erT `arafsiqologiuri~ an `fsiqologiisgan daclili~
SemTxvevaSi, kinoenis da, meore SemTxvevaSi, musikaluri enis xelovnebis kvleva SesaZloa, gansakuTreblad mniSvnelovanic
mxatvruli xerxebis gamoyenebiT. kinom da musikam gaxdes, radganac moCvenebiTi obieqturoba da indiferentoba
ganzogadebuli simbolos saxiT asaxa adamianis fsiqologiuri fundamentur fsiqologiur procesebs met simkveTresa da
problema _ dauZleveli winaaRmdegoba cnobier-goniT da simZafres aniWebs. aRniSnuli `paradoqsi~ udevs safuZvlad
aracnobier-instinqtur sawyisebs Soris, mxatvrulad daamuSava pirovnebis kvlevis e. w. `proeqciul meTodebs~, romlebSic
mecnieruli terminebi, rogoricaa libido (a. SonbergTan es pirovneba uneburad, misTvis `neitralur~ da `gareSe~ masalaze
ukanaskneli protagonistis beWebze Semomjdari sastiki da pirovnuli Taviseburebebis proecirebas an gadatanas axdens;
mudmivad momTxovni cxovelis saxiTaa warmodgenili), oidi pos ase magaliTad, `Tematuri apercepciis testSi~ naxatis
kompleqsi (a. hiCkokTan mis Semzarav metaforad Svilis eniT (magaliTad, mosaubre qalisa da mamakacis suraTis) ubralo
ametyvelebuli dedis gvami iqca), sublimacia (SonbergTan aRwerisas cdispiri realurad ara naxatze, aramed sakuTar
misi metaforaa protagonistis talanti- xelis SexebiT pirovnebaze, pirovnul problemebsa da maxasiaTeblebze saubrobs;
yovelives keTilSobil oqrod qcevisa), erotul-Tanaturi pirovnuli fsiqologiuri niSnebisa da Taviseburebebis
aracnobieri (hiCkokis filmSi mas pirquSi cixe-simagre Sesabamisad naxati mxolod garkveuli, konkretuli rakursidan
ganasaxierebs; saxli, rogorc moCvenebaTa sacavi, erTdroulad aRiqmeba. (qalisa da mamakacis saubarsa da moqmedebaSi cdispiri

12 13
rusudan mircxulava

im Sinaarssa da mniSvnelobas debs, romelic misTvis pirovnulad Tavi II


aqtualuria da romelic mis ganwyobebsa da fsiqologiur
gamocdilebas Seesabameba. Ees SeiZleba iyos siyvaruli, agresia, xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi
morCileba, interesi, saqmiani kavSiri, vneba da sxva)(9).
Tanamedrove interdisci plinarul kulturologiur fsiqologia, rogorc damoukidebeli, empiriul-
kvlevaTa speqtrSi xelovnebis fsiqologias sakuTari, sruliad eqsperimentuli mecniereba, mxolod XIX saukunis II naxevarSi
gamorCeuli funqcia Tu daniSnuleba gamoarCevs.Mwinamdebare Cndeba sarbielze, rodesac laifcigSi vilhelm vundtis
naSromi xelovnebis fsiqologiis ZiriTadi mimarTulebebisa TaosnobiTa da xelmZRvanelobiT pirveli fsiqologiuri
da mimdinareobebis gaSuqebas iTvaliswinebs. warmodgenili laboratoria ixsneba. am periodamde fsiqologiuri kvlevebi
Teoriebi, fsiqologiuri kanonzomierebebi da fenomenebi xels filosofiasa (rogorc `mecnierebaTa dedas~, zogad `sibrZnis
Seuwyobs xelovnebisa da kulturis kvlevebis gamdidrebas siyvaruls~) da filosofiur gonebaWvretiT meTods
mniSvnelovani (da zogjer aucilebeli) informaciiTa da ukavSirdeba. adamianis problema mudmivad idga filosofiuri
aseve Tanamedrove mecnieruli meTodikiT.Adaxmarebas gauwevs gansjis dRis wesrigSi, romelSic sakuTriv fsiqologiuri
esTetikuri movlenebis rogorc Teoriul Seswavlas, aseve aspeqtic moiazreboda, rogoricaa adamianis fsiqes, mis calkeul
konkretul praqtikul mxatvrul amocanaTa gadawyvetasac. funqciaTa Tu movlenaTa raoba da funqcionirebis
Taviseburebebi.

antikuri filosofiuri azri da esTetika

Tanamedrove xelovnebis fsiqologiis uadresi wanamZRvrebi


antikuri esTetikis sferoSi unda veZioT(10,75,76,77,78,79).
rogorc cnobilia, antikuri esTetika Cvens eramde VI s.
iqmneboda da umaRles ganxorcielebas V-IV saukuneebSi miaRwia.
mis adreul warmomadgenlebad heraklites, piTagorasa da
demokrites asaxeleben.
demokritesgan gansxvavebiT, romelic mSvenierebis obieqtur
pirobad kosmiur, socialur da anTropul (samyaros,
sazogadoebisa da adamianis Sinagan) wesrigs, simwyobresa da
harmonias aRiarebs, piTagora substanciur mSvenierebas
ganyenebul ricxviT mimarTebebsa da `ricxvTa harmoniaSi~
moiZiebda. piTagoras SexedulebaTa mixedviT, ricxvTa harmo-
nia kosmiur musikasTanaa kavSirSi; musikaSi ganxorcielebuli
RvTaebrivi wesrigi samyaros, universums, `ciur sferoebs~
moicavs. swored kosmiuri musikis, xelovnebis am pirveladi
`modelis~ an pirvelsaxis mibaZvasa da aJRerebas cdilobs
sakuTari mxatvruli SemoqmedebiT adamiani da am mcdelobiT

14 15
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

aramiwier wesrigsa da harmonias eziareba. amitomac piTagora miuxedavad amisa, xelovnebis roli pirovnebis aRzrdis procesSi
musikas (rogorc xelovnebaTagan gamorCeuls) unikalur, ganuzomelia; platoni sagangebod miuTiTebs esTetikuri aRzrdis
sruliad gamorCeul mniSvnelobas miawers; _ musika mniSvnelobaze. Tumca, amave dros aRniSnavs, rom Semoqmedebas
makaTarzisebeli zemoqmedebis mqonea; musika adamians miwier iracionaluri da umarTavi buneba e. w. `RvTaebrivi siSmage~
da mavne vnebaTagan ganwmends. Tuki heraklite cecxlis ukavSirdeba(16).
ganmwmend-makaTarzisebel Zalaze miuTiTebda, piTagoras aseTad platonis moZRvrebaSi gamorCeulia mimesisis (mibaZvis)
musika, musikis esTetikuri cecxli esaxeba. fenomenis mniSvneloba; poezia baZavs WeSmaritebas, magram
rogorc vxedavT, vnebaTagan ganwmendisa (kaTarzisis) da vinaidan TviT materialuri samyaro ideaTa samyaros uxeSi
aseve, mibaZva-mimesisis (11,76,77,78,79) ideebs jer kidev kopirebaa, amitomac xelovneba misi bunebisTvis damaxasiaTebeli
piTagoras esTetika gvTavazobs.Ees ideebi saukuneTa manZilze `ormagi~ mimbaZvelobis gamo Sors scildeba ideaTa
cvlilebebs ganicdida, Tumca maTi arsi faqtobrivad ucvleli WeSmaritebas; realuri sagnebi ideebis mimesisia, xolo
rCeboda.Aase magaliTad, arisTid kvintilianes (II-III s.) gagebiT, xelovneba _ realuri sagnebis mimesisi.
kulturis dabal safexurebze Svebasa da siamovnebas mxolod Zvel berZenTa uZvelesi xelovneba, e. w. qorea, upirveles
Sesabamisi aqtiuri moqmedeba _ simRera da cekva iwvevs, anu yovlisa, grZnobaTa gamoxatva_ ganmuxtvas emsaxureboda da
kaTarzisi mxolod aqtioris, Semoqmedis `bednieri~ xvedria. cekvis, musikisa da simReris gamTlianeba-integrirebas
kulturuli da inteleqtualuri ganviTarebis maRal doneze axdenda.Qqorea kultsa da rituals da, gansakuTrebiT ki,
ki sasiamovno Sveba (ase esmis avtors kaTarzisis arsi) dionises misteriebs ukavSirdeboda. aris mosazreba, rom termini
msmenelisa Tu mWvretelisTvisac (reci pientisTvisac) xdeba `mimesisi~ swored dionises kultSi Cndeba, sadac qurumTa
damaxasiaTebeli(12,13,14). mimikasa da cekvebs gamoxatavs. niSandoblivia, rom platoni
piTagora Tanamedrove artTerapiis mamad miiCneva; musika da straboni terminebs `mimesisi~ da `misteria~ sinonimebad
(qnarze Sesrulebuli melodia) Terapiuli miznebisTvis iyeneben, xolo delfosis himnebSi `mimesisiT~ saritualo da
pirvelad swored genialuri berZeni filosofosis skolaSi Tavisi arsiT eqspresiuli cekva aRiniSneba(17).
iqna gamoyenebuli. piTagorelebi nebismieri daavadebis mizezs aristoteles esTetikaSic mimesiss (`xelovneba baZavs
adamianis Sinagani harmoniisa da wesrigis rRvevaSi xedavdnen bunebas!~) saTanado adgili ganekuTvneba. mimesisi realobis
da mis aRdgenas Sesabamisi musikis gamoyenebiT cdilobdnen. martivi kopireba rodia; poets SemoqmedebiTi Tavisuflebis
arsebobs legenda, rom didi piTagora windawin swavlobda safuZvelze sagnebisa da movlenebis asaxva gansxvavebuli
pacients (`diagnozs~ svamda misi pirovnebis Seswavlis rakursidan SeuZlia; kerZod, sagnebis asaxva realisturad
safuZvelze), Semdeg sagangebod misTvis werda musikas (sulieri (rogoric es ukanasknelni arian), subieqturad (rogorc
Tu fizikuri senis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT) da bolos, fiqroben maTze) da idealisturad (rogoric unda iyvnen
qnarze usrulebda. poTagoras mier mikvleuli Terapiuli isini). aristotele ara mxolod adiferencirebs xelovnebis
meTodi dRes aqtiurad gamoiyeneba Tanamedrove musika-TerapiaSi, diskretul Janrebs (drama, komedia, tragedia), aramed iZleva
Tumca ra Tqma unda, garkveuli saxecvlilebiT. xelovnebisa da mxatvruli Semoqmedebis gagebis zogad
platonis esTetikis safuZvelia moZRvreba ideaTa Sesaxeb; modelsac; miuxedavad imisa, rom mSvenierebis safuZveli
ideaTa erTian sistemaSi moiazreba platonis mier mSvenierebis Tanazomiereba, wesrigi da erTianobaa, Semoqmedis SesaZleblobebi
ideac. realuri sagnebi da aseve xelovneba (saganTa ar ifargleba `civi~ da ucvleli harmoniis erTferovan _
xelovnebiseuli asaxva) ideaTa pirveladi samyaros anareklebia. calsaxa kopirebiT; realobis asaxvisas mas, Tanamedrove eniT

16 17
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

rom vTqvaT, interpretaciuli Tavisufleba eniWeba. (TanatanjvasTan) dakavSirebul siamovnebaze wers. `da radganac
sagulisxmoa, rom esTetikuri azrisTvis mimesisis idea poetma mxatvruli nawarmoebiT unda mogvaniWos siamovneba,
istoriuli ganviTarebis yovel etapze TiTqmis ucvleladaa gamomdinare Tanagancdisagan (r. m. _ tanjvis gaziarebis
damaxasiaTebeli; idea, romelic bunebas xelovnebis pirvelxatis msgavsi) da SiSisgan, amitomac cxadia, rom swored es
saxiT warmoadgens. Tanamedrove xelovnebis fsiqologiaSic ukanasknelni unda igulisxmebodes Tavad movlenebSi~ (Targmani
mZlavrad igrZnoba `maradiuli ideis~ niSnebi; fsiqoanalizi Cemia _ r. m.). Sesabamisad, aristoteles gagebiT, xelovnebis
mxatvruli Semoqmedebis safuZvlad biologiur Zalebs, zemoqmedeba ambivalentur, orpolusian (tanjva-siamovneba)
instinqtebs (anu bunebriv pirvelxats) aRiarebs; Sesabamisad, da swored amis gamo, Zlieri intensivobis emociebs (tanjviT
xelovneba bunebriv ZalTa (an bunebis) asaxvad da arekvlad mopovebul an tanjviT miRweul siamovnebas) ukavSirdeba(18).
miiCneva. aristoteles idea ara erTi interpretaciis stimulad iqca,
aristoteles moZRvrebaSi mniSvnelovani adgili uWiravs rac mis gamorCeul produqtiulobaze metyvelebs.
kaTarsisis ideas(15). platonTan kaTarzisSi sulis im grZnobad xelovnebis ambivalentobis (romelic, aristoteles gagebiT,
(sxeulebrivi an materialuri) gancdebisgan ganwmenda xelovnebis zemoqmedebis mTavari da ZiriTadi instrumentia)
igulisxmeboda, romlebic ideaTa mSvenierebas aknineben da sailustraciod Zveli berZeni avtori konkretul magaliTebs
maTSi xinji SeaqvT. sagulisxmoa, rom filosofosi kaTarzisis da `rekomendaciebs~ iZleva; `Tuki mteri aiZulebs mters
fenomens xelovnebisgan damoukideblad ixilavs da masSi itanjos, _ maSin is ar iwvevs Tanagancdas (Tanatanjvas).
adamianis sulis TviT-koncentraciis an sxeulisgan aseve xdeba, rodesac amgvarad moqmedeben erTmaneTisadmi
abstrahirebis (sulis sxeulisgan `damoukideblad arsebobis~) gulgrili pirebi. magram rodesac tanjva Cndeba megobrisgan
unars xedavs. platonisgan gansxvavebiT, aristotele kaTarziss _ magaliTad, rodesac Zma klavs Zmas, Svili _ mamas an deda
swored xelovnebis zemoqmedebis arsad da kvintesenciad _ Svils an Svili _ dedas anda apirebs anda akeTebs raimes
miiCnevs. `politikis~ avtori aRniSnavs, rom musikis amdagvars _ ai, ra unda eZios poetma~ (aristotele. `poetika~,
zemoqmedebiT aRiZvris Zlieri afeqtebi (sibraluli, SiSi, Tavi 14).
enTuziazmi), rasac am afeqtTagan ganwmenda (kaTarzisi) an aristoteles mixedviT, kolizia, dapirispirebul ZalTa
sasiamovno ganmuxtva (netari Sveba) mosdevs. Widili da Serkineba, damkvidrebul normaTa da standartTa
Aafeqtebis (Zlevamosili emociebis) mniSvnelobaa zRvris gadalaxva, `miuReblis~ miReba da daSveba _ xelovnebis
xazgasmuli aristoteles `poetikaSic~. sasceno warmodgenisgan adamianze zemoqmedebis fundaments qmnis. xelovneba ara Tu
damoukidebladac fabulam (igulisxmeba tragedia, rogorc cdilobs garkveuli normebis (Tundac biologiuri normebis)
xelovnebis `maRali~ an `upirvelesi~ Janri) unda SeaZrwunos dacvasa da SenarCunebas, aramed, piriqiT, swored maTi darRveviT
msmeneli da masSi Tanagancda (Tanatanjva) gamoiwvios (Tavi iZens unikaluri zemoqmedebis unars. `poetikis~ VI TavSi
14). Sesabamisad, xelovnebis upirvelesi mizani Zlieri da aristotele tragediis safuZvelSi arsebul kaTarziss
Tanac uaryofiTi muxtis emociaTa gamowvevaa. magaliTis mimesisTan akavSirebs; tragedia mniSvnelovani, dasrulebuli
saxiT aristoteles sofokleseuli `oidiposis~ fabula mohyavs, an gamorCeuli (gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone) moqmedebis
romelic masSi asaxuli SemaZrwunebeli movlenebis safuZvelze mibaZvaa, romelic kaTarzisis amoqmedebas, anu SiSisa da
imTaviTve gulisxmobs mkveTrad negatiuri emociebis Tanagancdis (Tanatanjvis) gziT ganwmendas, ukavSirdeba.
stimulirebas. aristoteles kaTarzisuli Teoriis mravalricxovani
`poetikis~ amave TavSi aristotele SiSsa da TanagancdasTan da mravalferovani interpretaciebi arsebobs. erTni

18 19
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

kaTarzisSi gulisxmoben vnebaTa ganwmendas yovelive Warbisgan Sexeduleba ambivalentur emociaTa (afeqtTa) makaTarzisebeli
(maT `dawmendas~), meoreni _ vnebaTagan ganTavisuflebas, zemoqmedebis Sesaxeb. kaTarzisi iqca ara mxolod z. froidis
vnebebze uaris Tqmasa da maT ukugdebas. aRorZinebis epoqaSi xelovnebis Teoriis bazisad, aramed aseve specifikur fsiqo-
gavrcelebuli iyo kaTarzisis rogorc eTikuri (kaTarzisi Terapiul meTodad Tanamedrove Terapiul praqtikaSi.
_ vnebaTa gakeTilSobileba), aseve hedonisturi (kaTarzisi, aristotele mxatvrul SemoqmedebasTan mimarTebaSi
rogorc siamovneba da tkboba) gageba. miTologias, miToss gamorCeul mniSvnelobas aniWebs, rac ara
kaTarzisis eTikuri Teoriis mixedviT, tragedia (rogorc mxolod erTi mizeziT da kerZod, antikuri xelovnebis mier
xelovnebis umaRlesi Janri) adamians mankierebaTagan ganwmends miTologiuri Temebis gamoyenebiTa da miTologiuri fabulis
da maTze amaRlebs (lesingi, e. celeri). klasicizmma kaTarzisis damuSavebiT aixsneba.
fenomeni racionalisturad aRiqva; kaTarzisi gagebul iqna, aristoteles gagebiT, tragediis suli miTia! am
rogorc wvdoma, gageba, gaazreba, romlis safuZvelzec afeqtebi TvalsazrisiT, saTanado aRniSvnas imsaxurebs esqiles
paTogenur (adamianisTvis mavne da saSiS) bunebas kargaven.Aase (tragediis mamis) `evmenidebi~, gansakuTrebulad axlo myofi
gagebuli kaTarzisi `tanjviT Secnobaa~ anda `afeqtebiT Zv. berZenTa kaTarqtikul (ganmwmend) ritualebTan, romelTa
damuxtuli Semecnebaa~. kornelis SexedulebiT, tragediis religiuri funqcia codvaTa monaniebas ukavSirdeboda. rogorc
aRmzrdelobiTi da SemecnebiTi funqcia mis mier vnebaTa mavne g. xomeriki miuTiTebs, swored esqiles tragediebSia
da saxifaTo Sedegebis ilustrirebas ukavSirdeba; tragediis miTologiuri nakadi zedmiwevniT Zlieri da wminda saxiT
mayurebels saSualeba eZleva sakuTari TvaliT dainaxos, Tu warmodgenili. mkvlevars mohyavs argumentad is faqtic, rom
ra Sedegebi mosdevs `vnebaTa ayolas~. esqiles bralad elevsinuri misteriebis saidumlos gamxela
lesingi kaTarzisSi vnebaTa agznebasa da, Sesabamisad, edeboda; qurumebma dramaturgis SemoqmedebaSi misteriaTa
adamianis socialuri aqtivobis (sazogadod, adamianis aqtivobis) saidumlo amoicnes(17).
zrdas gulisxmobs. goeTes gagebiT ki, kaTarzisis fenomenis aristoteles principi: `TqmulebebSi daculi miTebis
arsia sulier-goniTi harmoniis, balansis aRdgena da Sesabamisad, rRveva dauSvebelia!~ _ miTiuri arqetipis ucvlel asaxva-
polarul afeqtTa (tanjvisa da netarebis) urTierTSerigeba. reproducirebas rodi gulisxmobs; aristotele miuTiTebs
kaTarzisis `samedicino~ Teoriis mixedviT (i. bernaisi), miTis saTanado `gamoyenebaze~ poetis mier. Zveli berZeni
tragediis zemoqmedeba uaryofiTi gancdebisgan gantvirTvas moazrovnis mowodebaSi SeiZleba danaxul iqnes miTis, rogorc
ukavSirdeba. kerZod, tragediis efeqti dardis cremlebiT substanciuri da universaluri fenomenis xedva; miTis, rogorc
gantvirTvis analogiuria. bernaisi da misi mimdevrebi Tvlian, mxatvruli pirvelsawyisisa da impulsis gageba, masSi kreatul-
rom termini `kaTarzisi` `kufisisis~ sinonimia, romelic SemoqmedebiTi energetikis moazreba, rac Tanamedrove
afeqtTagan ganTavisuflebas niSnavs. xelovnebis fsiqologiisa da, sazogadod, kulturis kvlevaTa
religiuri Teoriebi kaTarziss dionises kultis (romlis zogad principad iqca.
wiaRSic iSva sazogadod evropuli Teatri) misteriebTan elinistur epoqaSi esTetikur ideebs aviTareben epikurelebi,
mimarTebaSi ganixilaven da warmarTuli religiuri gancdebis skeptikosebi, stoielebi. epikureli lukreciusi xelovnebis
prizmidan Seiswavlian (s. haufti, v. ivanovi). aRmzrdelobiT daniSnulebaze amaxvilebs yuradRebas. amave
Tanamedrove xelovnebis fsiqologiaSic kaTarzisis periodSi (III saukunis II naxevari) plotinisTvis
fenomens mniSvnelovani yuradReba eTmoba. ase magaliTad, l. damaxasiaTebeli xdeba iracionalizmi, romelmac Semdgom, Sua
vigotskis xelovnebis Teoriis fundamentia aristoteleseuli saukuneebSi, pova gagrZeleba; gonebiT miuwvdomeli arqetipis

20 21
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

(bunebrivi an RvTaebrivi pirvelxatis) erTaderTad `swor~ adamianis problemisadmi mkacrad mecnierulia, rogorc
mibaZvad misi simbolur-xatovani (ara realisturi, aramed sazogadod, leonardos pozicia; igi, rogorc mecnieri ara
simboluri) asaxva iqna aRiarebuli(19). mxolod adamianis anatomiiT interesdeba, aramed aseve adgens
kavSirs adamianis mimikasa da emociebs, sxeulsa da fsiqikas
aRorZinebis epoqis esTetika Soris. sagulisxmoa leonardos mier SemoTavazebuli
Semoqmedis fsiqologiuri portreti (an avtoportreti);
aRorZinebis kulturis ideologiur fundamentad, fermweri unda iyos martosuli, Wvretdes mis garSemo samyaros
upirveles yovlisa, antikuri filosofia da kerZod, platonizmi da esaubrebodes sakuTar Tavs. Tanamedrove eniT, xelovans
iqca. florencias SemTxveviT rodi ewoda `axali aTeni~, introvertuli dispozicia _ sakuTari pirovnebis wvdoma,
sadac marsilio fiCinos xelmZRvanelobiTa da lorenco koncentraciis, dakvirvebis unari da maRali inteleqti
mediCis mfarvelobiT axali `platonis akademia~ Seefereba(20).
funqcionirebda. swored florenciaSi iSva platonisa da
qristianobis daaxloebis idea. epoqis suliskveTebas naTlad XIX saukune da xelovnebis fsiqologia
asaxvs platonis `gaRmerTebis~ an apoTeozis pirdapiri niSnebi:
platons sakurTxevlebs ugebdnen, sadac Taviseburi ritualebi XIX saukune xelovnebis fsiqologiuri azris
sruldeboda. ganviTarebisTvis bevriT aRmoCnda sagulisxmo. am peroidSi
aRorZinebis epoqaSi kulturis arnaxuli aRzeveba axali impulsi eZleva, sazogadod, xelovnebis Teorias. amave
xelovnebis Teoriis ganviTarebis stimulsac iZleva. iwereba dros mecnierebisTvis gansakuTrebulad saintereso xdeba
xelovanTa biografiebi, interesis obieqtad iqceva avtoris adamiani; da ara mxolod imitom, rom ixsneba fsiqologiuri
vinaoba, misi cxovrebisa da Semoqmedebis Taviseburebani (vazari, laboratoriebi da fsiqologia iqceva damoukidebel empiriul
Celini da sxv.) xelovnebac, Tavis mxriv, TviTanalizs, mecnierebad, aramed imitomac, rom TviT xelovnebaSic mxatvris
refleqsirebas iwyebs; iwereba traqtatebi arqiteqturis, pirovnul xedvasa da subieqtur rakurss gamorCeuli
ferweris, skulpturis Temebze (bruneleski, alberti, piero mniSvneloba eniWeba; avanscenaze gamodis avtori, romelic
dela franCeska, miqelanjelo, Celini, leonardo da vinCi da ara imdenad realobis asaxvas cdilobs, ramdenadac sakuTari
sxv.). personis warmoCenas Semoqmedebis safuZvelze.
aRorZinebis humanizmi da anTropocentrizmi adamianis mecxramete saukunis xelovnebisTvis damaxasiaTebel
mecnieruli Seswavlis mZlavr stimulad iqca. balTasare anTropocentrizms arnaxuli tempebiT ganviTarebadi
kastilione `traqtatSi idealuri kariskacis Sesaxeb~ mecnierebisa da teqnikis miRwevebTan akavSireben; mecnierul-
aRorZinebiseul ideals, sxeuliTa da suliT mSvenier adamians teqnikurma revoluciam xelovnebas adamiani daubruna, xolo
xatavs. iqmneba `traqtati qali silamazis Sesaxeb~ realobis asaxva (adeqvaturi da obieqturi) teqnikis
(firencuola). epoqis suliskveTebis kvintesenciad iqca piko monapovars (fotografiasa da dokumentur kinos) dauTmo.
dela mirandolas maJoruli fraza: `adamianis umaRlesi xelovneba swrafmaval subieqtur gancdebze, STabeWdilebebze,
bednierebaa flobdes mas, rac surs da iyos is, rac nebavs!~ emociur niuansebze alaparakda da adamianis fsiqologiis
da miqelanjelos mTeli kacobriobisadmi dasmuli maradiuli enad, misi eqspresiis `instrumentad~ Tu sarked iqca.
kiTxva: `vin xar? saidan?~ (Targmani Cemia _ r. m.) («Âñåîáùàÿ teqnokratiuli eris gariJraJze xelovneba `zurgs aqcevs~
èñòîðèÿ èñêóññòâ», ò. III, Ì, 1960). obieqtur realobas da axal, subieqtur samyaros eZiebs; es

22 23
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

realur-sagnobrivi, zedmiwevniT gasagebi da cxadi samyarosadmi subieqturi, `Cems mier Seqmnili xelovneba~ iqca. mxatvari
erTgvari protestia da misi `ganeitralebis~ mcdelobac mis mier mikvleuli meTodis meSveobiT aRmqmelis
adamianis Sinagani, subieqturi problemebis gamZafrebis gziTa gaaqtiurebasac cdilobda; puantilistur tiloze erTmeneTis
da daxmarebiT. teqnikurad aRWurvil fsiqologiur gverdiT ganlagebuli da Seureveli ferebis Sereva Tavad
laboratoriebs axla fsiqologiurad aRWurvili xelovneba aRmqmelma, reci pientma unda itvirTos da, Sesabamisad,
abalansebs, romlis fokusSic adamiani eqceva. erTmaneTs esTetikuri efeqti swored mis subieqtur aqtivobasTan,
upirispirdeba, erTi mxriv, formalurad dasrulebuli, aRqmelis ZalisxmevasTan kavSirdeba (xelovnebis aRqmeli
akademiuri da amitomac `civi~ da, meore mxriv, adamianuri pasiuri reci pient-mimRebisagan aqtiur TanaSemoqmedad
grZnobebiT aRsavse, akademizmisgan Tavisufali xelovneba. gardaiqmneba)(23).
impresionistebis pirvel eqspozicias (1874 weli, parizi, meore novatori, pol sezani, efuZneba ra emil zolas
kapucinebis bulvari) SemTxveviT rodi ewoda `moajanyeTa `ekranTa Teorias~, xelovnebaSi individualizmis
gamofena~ _ es marTlac didi janyi, didi protesti iyo, damkvidrebisaTvis ibrZvis. sezanisTvis gamorCeul mniSvnelobas
romliTac xelovnebaSi Tavs subieqturi xedva da gamoxatvis swored sakuTari, unikalur-subieqturi xedva iZenda; `marTmeven
Tavisufleba imkvidrebda. kritikam axali mimdinareobis Cems xedvas, Cems patara SegrZnebebs...~ _ Cioda mxatvari(24).
Sefaseba tradiciuli kriteriumebiT cada da kerZod, emil zolas `ekranTa Teoriis~ mixedviT, xelovnebis
kompoziciis, koloritis, naxatis naklovanebebisa Tu Rirsebebis nawarmoebi samyaroSi gaRebuli sarkmelia, romelSic Cadgmuli
gaTvaliswinebiT. kritika cdilobda `kargi~ gemovnebiTa da mina-ekrani met-naklebad saxecvlili sagnebisa da movlenebis
esTetikuri etalonebiT exelmZRvanela, magram am mcdelobaTa aRqmis saSualebas iZleva. Sesabamisad, xelovneba realobas
miRma, maTi realuri mizezi, stereoti pebis winaaRmdeg janyisa mxolod adamiani-Semoqmedis prizmidan, misi individualobis
da akademiuri xelovnebis kanonTagan gandgomis SiSi rakursidan asaxavs. ufro metic, e. zolas gagebiT, xelovnebis
imaleboda(21). amocanas swored individualobis prizmaSi gardatexili
miuxedavad axali eris pozitivistur _ `saqmiani~, realobis asaxva Seadgens. xelovans sruli, maqsimaluri
ukiduresad merkantiluri suliskveTebisa, impresionizmis Tavisufleba eniWeba da im donemdec ki, rom SemoqmedebaSi
interesis obieqtad Cveulebrivi adamiani da misi subieqturi, realobis radikaluri SecvliT, am ukanasknelis subieqturi
fsiqologiuri samyaro iqca. oficialuri kritikis aRSfoTebas modelis warmodgena SeuZlia. (`wreebi SeiZleba daixatos
veneras rolSi savsebiT realuri, Tanamedrove qaliSvilis kvadratebis saxiT, swori xazebi _ texilebad da a. S.~).
(manes `olimpias~ modelad viqtorina merani iqca) xilva emil zola samxatvro skolisa da wesebis (an
iwvevda; Cveulebrivi adamianis, ase individualuri gancdebiTa stereoti pebis) sastiki winaaRmdegi iyo da Tvlida, rom
da biografiiT. xelovneba swrafmavali, `efemeruli~ gancdebisa wesebi gabedulebisa da Tavisuflebis armqoneTaTvis (an
da STabeWdilebebis gadmocemas Seecada; sulieri, Sinagani uniWoTaTvis) arsebobs. sainteresoa, rom frangi prozaikosi
cxovrebis yoveli niuansi gamorCeuli mniSvnelobiT daitvirTa. ekranTa ti pebs gvTavazobs da, Sesabamisad, SemoqmedTa
neoimpresionizmi da postimpresionizmi agrZelebs ti pologizebasac mimarTavs; aq igi, rogorc fsoqologi,
fsiqologiur Ziebebs da sagangebod swavlobs rogorc SemoqmedebiT Taviseburebebs kreatoris fsiqologiur
mxatvruli eqspresiis, aseve recepciis fsiqo-fiziologiur maxasiaTeblebTan akavSirebs.
kanonzomierebebsac (22,23,24). JorJ sera, puantilisturi e. zola sami ZiriTadi ti pis ekrans (pirovnul xedvas)
meTodis `mama~, werda, rom mis etalonad sruliad axali, gamoyofda: klasikurs, romantikulsa da realisturs. klasikuri

24 25
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

ekrani upiratesobas xazs, formas (da ara fers) aniWebs da Wvreta, intuicia, vneba da rwmena daupirispira; xazi gausva
misi srulyofisken iswrafvis. romantikul ekranSi feri iracionaluri Zalebis dominants adamiansa da sazogadoebaSi.
dominirebs, Suq-CrdilTa kontrasti simZafres iZens da dinamika artur Sopenhaueris filosofiaSi srulyofili Semecneba
vnebiT, cocxali grZnobiT ivseba. realisturi ekrani ki sakuTar praqtikuli interesebisgan damoukidebel, intuitur, ara
adgils realobas uTmobs da mas simwvavesa da simZafres inteleqtualur WvretasTan kavSirdeba. xelovnebis
sZens. (`aq xazebi sqelia, siganeSi wasuli~)(24). fundamentSic filosofosi iracionalur, intuiciur Wvretas
SemoTavazebuli klasifikacia warmogvidgens rogorc an uSualo Semecnebas gulisxmobs, romelsac samyaros arsi
xelovnebis sam ZiriTad saxes (an sam mxatvrul mimdinareobas), misi nebis saxiT eZleva. SopenhauerTan neba gagebulia, rogorc
aseve kreator-Semoqmedis sam gansxvavebul poziciasa Tu bunebis pirvelsawyisi; rogorc pirveladi da universaluri
orientaciasac, romelic mis Sinagan, fsiqologiur biologiuri impulsi.
maxasiaTeblebTan kavSirdeba. nikolai hartmanis moZRvrebaSic `sasicocxlo nebas~,
fsiqologizmi XIX saukunis literaturisTvisac arsebiTad `sasicocxlo Zalas~ fundamenturi mniSvneloba miewereba.
damaxasiaTebeli xdeba. Cndeba fsiqologiuri romani, romlis xelovnebis aRqma mxolod eqstazis aracnobieri
mTavar amocanas adamianis Sinagani samyarosa da gancdaTa mdgomareobisTvis xdeba misawvdomi. filosofisi wers
cxovrebis, aseve adamianTa Soris rTuli, winaaRmdegobrivi “xelovnebis gamouTqmeli idumalebis” Sesaxeb, romelic
da ara erTmniSvnelovani urTierTobis asaxva warmoadgens. adamianis mxolod aracnobieri sawyisis mier ganicdeba.
magaliTad, aseTia T. dostoevskis Semoqmedeba, romlis (wyaro: `filosofiuri enciklopedia~. m., 1960. rusul enaze).
personaJebis garegan moqmedebas avsebs da azrs sZens maTi fridrih nicSes filosofiaSi sicocxlis fundamentsa
Sinagani, fsiqologiuri aqtivoba, romlis gaxsnasac da da safuZvelSi moiazreba urTierT dapirispirebuli Zalebi
gaSuqebasac gamorCeuli mniSvneloba eniWeba didi rusi mwerlis _ dionisuri da apolonuri stiqiebi(25,27) da aseve
SemoqmedebaSi. am konteqstSiUunda aRiniSnos m. prustis `Zalauflebisken neba~, romelic nicSes, sazogadod, sicocxlis
Semoqmedebac, romelmac Txroba ara realur, aramed nebis, TviTSenaxvis instinqtis an erTgvari universaluri
fsiqologiur dros dauqvemdebara da SegrZnebebsa da gancdaTa vnebis saxiT esmis(26). filosofosi axdens instinqtTa
niuansebze aago.Hh. ibseni, a. strindbergi, a. Cexovi qmnian apologizebas da `yvela faseulobis gadafasebis~ mowodebiT,
fsiqologiur dramaturgias, romlis fokusSi moqceulia pirveladi sicocxlisken, bunebriobisken (an bunebisken)
adamianis Sinagani qmedeba da gancdaTa urTulesi dabrunebas qadagebs.
sfero.MxelovnebaTagan yvelaze abstraqtuli _ musikac xelovneba, nicSes gagebiT, realobis metafizikuri danamatia,
adamianur grZnobaTa da STabeWdilebaTa gadmocemas eswrafvis; romlis ZiriTad mizansac realobis Zleva warmoadgens.
aseTia, k. debiusisa da m. ravelis impresionistuli musika. kulturis idealad filosofoss esaxeba dionisuri da
XIX saukuneSi fsiqologizmi filosofiuri da esTetikuri apolonuri sawyisebis, rogorc dapirispirebul polusTa,
azrisTvisac xdeba damaxasiaTebeli. sagangebo aRniSvnas Serigeba da urTierTdabalanseba-gamTlianeba. xelovnebis
imsaxurebs, rom meoce saukunis xelovnebis fsiqologiis evolucia, Sesabamisad, xelovnebis ori ZiriTadi saxis
(konkretulad igulisxmeba fsiqoanalizi) mZlavr (apolonurisa da dionisuris) permanentul WidilTan
stimulatorad f. nicSes moZRvreba da, sazogadod, kavSirdeba(29).
iracionalizmi da voluntarizmi iqca. apoloni Zvel berZnul miTologiaSi sinaTlisa da
iracionalizmma inteleqtualur Semecnebas uSualo xelovnebis RvTaebaa; igi heliosTan, mzis RmerTTanaa,

26 27
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

gaigivebuli. apolonis anti podia dionise _ meRvineobisa da rogoricaa: `xmauriani~, `mCqefare~, `menada~. es ukanaskneli
bunebis RvTaeba. Aapolons aseve cnobierebis, gonebis, sicxadis, iTargmneba, rogorc SeSlili! ase uwodebdnen rogorc dionises,
wesrigis, dRis, harmoniis simbolod miiCneven maSin, rodesac aseve mis qurum qalebsac.
dionise sibnelesTan, RamesTan, qaosTan, zomierebis uaryofasTan, nicSes gagebiT, berZnuli tragediis uzado, Seudarebel
eqstazTan, instinqtTa TareSTan da qvecnobierTan kavSirdeba. srulyofilebas gansazRvravs masSi apolonurisa da
sainteresoa, rom delfosSi, romelic ara mxolod dionisuris (gonebisa da vnebis) urTierTdabalanseba da
apolonis kultis centrad, aramed `samyaros centradac~ gawonasworeba. berZnul tragediaSi araplastikuri, saxeebs
iTvleboda Zvel saberZneTSi, dionises miTiuri saflavi moklebuli, musikis suliT gaJRenTili dionisuri xelovneba
mdebareobda. berZnebi, romlebic harmonias gansakuTrebul uerTdeboda xatovan apolonur xelovnebas, anu ltolva
mniSvnelobas aniWebdnen, swored `samyaros centrSi~ erwymoda xats.
axvedrebdnen erTmaneTs urTierT gamomricxav Zalebs, RvTaebriv harmoniulad Sewonasworebul xelovnebas antikur
anti podebs, apolonsa da dionises. es erTgvarad dRisa da samyaroSive daupirispirda axali, mecnieruli suliT
Ramis Serigeba-Seyrisa da maTi urTierTgawonasworebis gaJRenTili da dionisuri stiqiis mimarT antagonisturad
mistiuri alagi iyo. Aadgili, sadac yvela saidumlos farda ganwyobili msoflmxedveloba.; samyaros traRikuli gamcda
exdeboda; ar aris SemTxveviTi, rom swored aq, kldis napralze mospo gansjis, logikis, mecnierebis adamianma; miTi Seiwira
aRmarTul samfexa skamze ijda da misnobda orakuli piTia, codnam da `saRma azrma~. nicSes gagebiT, ase daiwyo evropuli
romlis saxelic mravalmniSvnelovnad ukavSirdeba bneleTis kulturis istoriaSi dacemis xana da aRmocenda mecnierul
simbolos, piTonis saxels(28). msoflgagebaze damyarebuli axali, aleqsandriuli kultura.
dionises dResaswaulebs (dionisiebs, bakqanaliebs) xelovneba, adamiani, kultura mxolod maSinaa srulyofili,
gansakuTrebuli roli miuZRviT Tanamedrove evropuli Teatris rodesac maTSi organulad aris Serwymuli samyaros orive
(da, sazogadod, xelovnebis) formirebis procesSi; dionises sawyisi. Tanamedrove adamiani ki dionisurisagan daclil da
SemTxveviT rodi uwodeben `Teatris mamas~! swored bunebisa calmxrivad ganviTarebul kulturaSi cxovrobs. swored am
da sicocxlis RvTaebasTan dakavSirebul saritualo mizezs ukavSirdeba nicSes mkveTrad uaryofiTi pozicia
sanaxaobebSi isaxeba Teatri! sikvdil-sicocxlis misteria Tanamedrove kulturis mimarT. Tumca filosofoss optimizmis
rogorc bakqanaliis, aseve tragediis arsi arsTagania! safuZvels aZlevs Sopenhaueris moZRvreba. aseve beThovenis
ZvelberZnuli sityva `tragediis~ semantika (`Txis da, gansakuTrebiT, vagneris musika, raSic igi dionisuri
simRera~) naTlad asaxavs mis warmomavlobas; kultis msaxurebi msoflgancdis aRirZinebis niSnebs xedavs.
RvTaebasTan saritualo gaigivebis mizniT dionises wminda nicSes ideebma bevriT gansazRvra xelovnebis
cxovelis tyaviT imosebodnen (Txa_ bunebis RvTaebis fsiqoanalizuri gagebis Taviseburebani. ase magaliTad, nicSes
zoomorfuli saxea xarTan da lomTan erTad). saritualo mixedviT, xelovneba grZnobadi, sxeulebrivi siamovnebis
simRerebi da cekvebi dionises cxovrebas, mis tanjvas, sikvdilsa Canacvlebaa (an, froidis eniT, sublimaciaa); xelovnebis nimuSis
da aRdgomas warmoadgenda; RvTaebis sikvdil_aRdgoma bunebis aRqma ukavSirdeba sqesobrivi instinqtis agznebasa da sisastikiT
sezonur cvlasTan da miwaTmoqmedebasTan kavSirdeboda. Trobas, romelic fsiqikis yvelaze Rrma da Zireuli
sagulisxmoa dResaswaulebis orgeastuli (`orge~ _ agzneba) mdgomareobaa. sqesobrivisa da agresiulis SereviT esTetikuri
xasiaTi; masSi monawileebs `wminda SeSliloba~ (eqstazi) gancda (esTetikuri mdgomareoba) yalibdeba. xelovneba,
i pyrobda, rac Sesabamisad aisaxa dionises epiTetebSi, filosofosis gagebiT, Warbi sxeulebrivis amofrqvevaa xatebis

28 29
rusudan mircxulava xelovnebis fsiqologiis wanamZRvrebi

samyaroSi. xelovnebis biologizirebis safuZvelze nicSe avtori ar ifargleba SemoqmedebaSi aracnobieri Zalebis,
mas `gamoyenebiTi fiziologiis~ saxiT warmoadgens, xolo qvecnobieri movlenebis rolisa da mniSvnelobis aqcentirebiT
esTetikur grZnobebSi gamokveTs movlenisa Tu sagnis da cdilobs daamtkicos Semoqmedis unikaloba misi anomaliuri
intuiciur Sefasebas misi sargeblianobis (Tanac biologiuri (an paTologiuri) bunebidan gamomdinare.
sargeblianobis) mixedviT. aRniSnuli pozicia momdinareobs lombrozos mixedviT, Semoqmedis anomaliurobas
adamianis, rogorc, upirveles yovlisa, biologiuri organizmis (fsiqofizikis arastandartobas) Semdegi pirovnuli
gagebidan, romlis inteleqtic, rogorc ierarqiis umaRlesi maxasiaTeblebi ganapirobebs, rogoricaa: hi per sensitiuroba,
done, dabali da pirveladi, sasicocxlo instinqtebis donidan anu Warbi mgrZnobeloba, seqsualuri ltolvis intensivoba,
momdinareobs da mas emsaxureba. avadmyofuri pativmoyvareoba, melanqoliisadmi midrekileba,
mecxramete saukuneSi iqmneba xelovnebis `fsiqiatriuli yuradRebis calmxrivoba, praqticizmis atrofia, alogizmi
Teoria~, romelic mxatvrul Semoqmedebas sulier da Zlieri intuicia. avtori aRniSnavs, rom mxatvruli
aSlilobasTan akavSirebs. Teoria im epoqis pirmSoa, romelic TviTgamoxatvis umZlavres stimuls avadmyofuri
racionalizmis apoTeozisa da mecnierul-teqnikuri halucinaciebi da maTTan dakavSirebuli `aqtiuri~ fantazia
revoluciis fonze skeptikurad ekideba yovelives, rac Seadgens. sulieri anomalia xels uwyobs artistuli
logikuri azrovnebisa da `saRi azris~ sazRvrebs unarebis gamovlenasa da ganviTarebas; amave dros xelovnebas
scildeba(30). sulier daavadebaTa provocireba SeuZlia. lombrozo
Semoqmedebis sulier aSlilobasTan dakavSirebis idea, mosazrebebs mdidari empiriuli masaliT asabuTebs: mas moyavs
Tavis Tavad, Zvelia da saukuneebs iTvlis. isteria (romlis magaliTebi rogorc geniosTa `ucnaurobebis~ Sesaxeb, aseve
daxasiaTebac jer kidev Zvelegvi ptur papirusebSi gvxvdeba) warmoadgens sakuTar klinikur masalas anu pacientebze
tradiciulad an poetebisa da misnebis `wminda~ senad, andac dakvirvebis Sedegebsac.
jadoqrebis demonur Zalad iTvleboda. sokrate, demokrite, `ucnaur~ geniosTa Soris, romelTa cxovrebis wesi da
platoni, aristotele poetebisa da orakulebis `RvTaebriv qceva normaTa farglebs miRma darCa, lombrozom daasaxela
siSmageze~ mianiSnebdnen. platonis mixedviT, `bodva~ dekarte, lafonteni, niutoni, korneli, volteri, mocarti,
(aracnobieri metyveleba) sulac araa avadmyofoba, aramed, hofmani, baironi... (sruli CamonaTvali Sors wagviyvanda da
piriqiT, RmerTebis mier boZebuli madlia; ase metyveleben amitomac aq SevCerdeT). wignSi `genialoba da SeSliloba~
orakulebi da muzebiT STagonebuli poetebi. sazogadod, aseve vrceli CamonaTvalia geniosebisa, romlebic aSkarad
Zveli samyaro SiSiTa da ridiT epyroboda qvecnobieris gamoxatuli sulieri aSlilobiT xasiaTdebodnen. aseTebs
nebismieri saxiTa Tu formiT gaaqtiurebas, miiCnevda ra mas Soris lombrozo asaxelebs ampers, Sumans, svifts, donicetis,
zeciur ZalTa saCuqrad. sagulisxmoa, rom sityviT `mania~ niutons, rusos, Sopenhauers, gogols, goeTes, mendelsons,
aRiniSneboda rogorc sulis sneuleba, aseve naTelxilvis beThovens, van gogs, gunos, hendels, gluks, pos, miuses,
unaric. Semoqmedebisa da sulieri aSlilobis kavSiris idea holderlins, moliers, paskals...
SemdgomSic aqtualuri rCeba. ase magaliTad, hainrih haines avtoris Sexedulebis argumentirebis mizniT monografiaSi
sityvebiT, `poezia _ avadmyofobaa!~ uxvadaa moyvanili geniosTa gamonaTqvamebi, romelTagan aq
saxelganTqmli italieli fsiqiatrisa da kriminalistis, mxolod ramdenimes warmovadgenT; `ratomaa, rom rogorc
Cezare lombrozos, monografiis `genialoba da SeSliloba~ cxadSi, aseve sizmarSic Cemi azri uneburad SeSlilobis
ZiriTadi idea genialobisa da Semoqmedebis paTologiasTan sevdismomgvrel gamovlinebebs utrialebs? qaoturi ideebi
(organulsa Tu fsiqikur) kavSirs gulisxmobs. monografiis
30 31
rusudan mircxulava

tvinidan iseve gadmomenTxeva, rogorc sisxli _ Ria Tavi III


Wrilobidan.~ _ es sityvebi germanel romantikoss, mwerals,
mxatvarsa da kompozitors (`did mezRapres~) Eernst Teodor zigmund froidi, rogorc
amadei hofmans ekuTvnis. `ucnauroba (anu normidan gansvla) xelovnebis fsiqologi
mSvenierebis arsebiTi nawilia~, Tvlida edgar alan po. xolo
jorj gordon baironis mixedviT, `poezia vnebis gamoxatulebaa, froidis xelovnebis Teoriis ganxilvamde mokled unda
romelic miT ufro Zlier vlindeba, rac ufro mZlavria misi iTqvas avtoris zogad-fsiqologiur SexedulebaTa Sesaxeb,
gamomwvevi agzneba.~ es ukanaskneli mosazreba (da aseve sxva miT ufro, rom XX saukunis fsiqologebs Soris avstriel
mravali) aZlevs safuZvels lombrozos, raTa sulieri fsiqiatrsa da fsiqologs, zigmund froids, gansakuTrebuli
aSliloba fantaziis simdidresTan daakavSiros; fantaziis adgili ganekuTvneba; misma Teoriam, faqtobrivad, gansazRvra
siWarbe, misi hi peraqtivoba rogorc Semoqmedebis, aseve sulieri mTeli XX saukunis fsiqologiuri azrovneba
disbalansis maprovocirebli xdeba. (72,73,74,75,77,78,79,80).
lombrozos mixedviT, mxatvruli TviTgamoxatva z. froidma, rogorc fsiqiatrma miakvlia cnobierebis
ganviTarebis adreul stadiebamde ekusvlaa da regresi; miRma, fsiqikis siRrmeebSi arsebul iracionalur fenasa Tu
logikuri azrovnebis Canacvlebaa xatovani azrovnebis plasts; man rogorc klinicistma-eqimma, aRmoaCina aracnobieri
evoluciurad adreuli formebiT da `sakacobrio bavSvobaSi~ gancdebi (ltolvebi, moTxovnilebebi) da sazogadod, cnobieris
dabrunebaa. Sesabamisad, askvnis fsiqiatri, fantaziis zRurbls miRma arsebuli fsiqikuri sfero (aracnobieri
ganviTarebaze dadebiTad swored gonebrivi procesebis rRveva fsiqika), romelsac efuZneba froidis mier Camoyalibebuli
da sulieri anomaliebi zemoqmedebs! ufro metic, genialoba axali fsiqologiuri mimdinareoba `fsiqoanalizi~, `siRrmis
nevrozis formaa! genialoba avadmyofobaa! fsiqologia~ an `fsiqodinamika~.
lombrozom gamoyo, gamoadiferencira adamianTa unikaluri, axal Teorias gamorCeul (da, ufro zustad, unikalur)
e. w. fsiqopaTuri (matoiduri) kategoria Tu ti pi. am mniSvnelobas Tavad misi avtoric aniWebda. froidis mixedviT,
ukanasknels Tandayolili fsiqofiziologiuri `sakacobrio Tavmoyvareobas~ an adamianis gamorCeulobis
Taviseburebebis gamo sulieri aSlilobisadmi midrekileba gancdas samjer Seerya safuZveli. pirvelad es maSin moxda,
da amasTan erTad _ mxatvruli Semoqmedebisa da asocialuri rodesac kopernikma samyaros geocentruli modeli
qcevisadmi (danaSaulisadmi) tendenciac aReniSneba. ase heliocentruli modeliT Secvala; Tuki uwin adamiani Tavs
dakavSirda erTmaneTTan Semoqmedeba, fsiqikuri sneuleba da samyaros `centrad~ Tvlida, romlis garSemoc mTeli samyaro
danaSauli; fsiqopaTi potenciuri Semoqmedia, aseve _ brunavs da trialebs, axla igi mzis garSemo motriale
potenciuri damnaSave da SeSlili! Semoqmedeba danaSaulis rigiTi planetis mkvidrad iqca. meore `laxvari~ Carlz
an sulieri aSlilobis erTgvar farul, gamouvlenel formad darvinis Teorias ukavSirdeba, romelmac adamianis winaprad
iqna warmodgenili(17). rogorc vxedavT, lombrozos Teoriis ara RvTaebrivi, aramed zedmiwevniT cxoveluri warmomavlobis,
arss misi avtoris, fsiqiatrisa da kriminalistis profesiuli maimunismagvari arseba aRiara. da bolos, mesame laxvars
xedva Seadgens! miuxedavad amisa da, SeiZleba swored amis froidi swored sakuTar Teorias ukavSirebs. im Teorias,
gamoc, `fsiqiatriulma Teoriam~ bevrad gansazRvra romelmac kerZo adamianis moqmedebis, mTeli sakacobrio
xelovnebisa da Semoqmedebis gagebis Taviseburebani mTels istoriisa da kulturis safuZvlad ara maRali idealebi
meoce saukuneSi. (rogoricaa: WeSmariteba, samarTali Tu mSveniereba), aramed

32 33
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

aracnobieri Zalebi, biologiuri instinqtebi scno. centralur problemad Tu ZiriTad motivad rCeba adamiani,
z. froidis Teoriis gansakuTrebul popularobas araerTi TiTqos xelaxla aRmoCenili da amitomac ase gansakuTrebulad
faqtori gansazRvravs. maT Sorisaa Teoriis mier gaSuqebuli saintereso; adamiani _ burusiT moculi, dausrulebeli,
Temebis pikanturoba, skandaluroba da Taviseburi `akrZaluli idumali, bneli siRrmeebisa da amave dros cnobierebis SuqiT
xilis~ efeqtic. aseve avtoris enis specifika _ misi gaciskrovnebuli simaRlis mflobeli.
`mxatvruloba~ da `sugesTiuroba~ (STagonebadoba da fsiqoanalizs ukavSirdeba kulturologiur disciplinaTa
artistuloba). magram ZiriTad mizezad unda vigulisxmoT ara ubralod gamdidreba axali da produqtiuli terminebiT
`epoqis faqtori~; froidis Teoriam srulad da mTeli sisavsiT (rogoricaa: libido, erosi, Tanatosi, sublimacia, proeqcia,
asaxa epoqis zogadi suliskveTeba; igi XX saukunis I naxevris Canacvleba, oidi pos-kompleqsi da sxva), aramed axali
Zireul ganwyobebsa Tu dispoziciebs Seexmiana. mimarTulebis _ fsiqoanalizuri kulturologiis
es is epoqaa, rodesac triumfator inteleqtze Camoyalibebac, romelic kreatulsa Tu recepciul procesebSi
revanSisTvis emzadebian aracnobieri Zalebi, _ daTrgunuli ganmsazRvrel rolsa da mniSvnelobas azrovnebisa da
survilebi, gandevnili afeqtebi, Sekavebuli grZnobebi, nebisyofis miRma arsebul, a r a c n o b i e r Zalebsa da motivebs
akrZaluli azrebi Tu anomaliuri xilvebi. rodesac isaxeba miakuTvnebs, romelic gamorCeul mniSvnelobas Semoqmedis
`seqsualuri revoluciis~ safuZvlebi da avanscenaze infantilur sawyiss (SemoqmedSi arsebul `bavSvs~), adreul
gamosvlisTvis TandaTan Zalebs ikreben uarmyofeli suliT asakSi formirebul kompleqsebs, tabudadebul, akrZalul
aRsavse `didi samocianelebi~. Sesabamisad, xelovnebis moTxovnilebebsa da ararealizebul, ganuxorcielebel
laiTmotivad iqceva emociis dominanti azrovnebaze, ltolvebs miawers(32).
aracnobierisa _ cnobierze, Tavisuflebisa _ SezRudvaze. Semoqmedebis, kulturisa da xelovnebis safuZvlad
xelovnebisTvis gansakuTrebulad saintereso adamianis fsiqoanalizma d a u k m a y o f i l e b e l i an ararealizebuli
qvecnobieri da masSi mimdinare koliziebi xdeba. m o T x o v n i l e b e b i igulisxma. mxatvruli Semoqmedebisa
filosofiurma iracionalizmma da voluntarizmma asaxva da xelovnebis safuZvlad swored `akrZaluli~,
rogorc fsiqologiur TeoriaSi, aseve kulturasa da sazogadoebisTvis da amitomac Tavad pirovnebisTvisac
xelovnebaSi pova. XX saukunis xelovnebisTvis miuRebeli anda dakmayofilebis gareSe darCenili ltolvebi
gansakuTrebulad produqtiuli `fsiqoanalizi~ gamodga. es da moTxovnilebebi iqna miCneuli (ix.ÔÔðåéä. Ç. Ïñèõîëîãèÿ
ukanaskneli mxatvruli Semoqmedebis mZlavr stimulad, biZgad áåññîçíàòåëüíîãî, Ì., 1990).
iqca da xelovnebis TiTqmis yvela dargSi Taviseburad froidis Teoriis mixedviT, ararealizebuli
airekla(31). xelovnebisTvis damaxasiaTebeli gaxda (dakmayofilebis gareSe darCenili) b i o l o g i u r i
fsiqoanalizuri Temebis ara ubralo asaxva, aramed am moTxovnilebebi fsiqologiuri travmis Camoyalibebis mizezad
ukanasknelTa hi perbolizeba-utrirebac ki. Seiqmna froidisa iqceva; fsiqologiuri travma moTxovnilebis blokirebis, misi
da misi mimdevrebis mosazrebaTa erTgvari mxatvruli realizirebis akrZalvis (`ausrulebeli natvris~) Sedegia.
ilustraciebi. Semoqmedis TviTmiznad farul, aracnobier (an Semoqmedeba fsiqologiur travmaTagan ganTavisuflebas
azrovnebis miRma arsebul) fsiqologiur fenomenTa warmoCena, gulisxmobs. kreatori-Semoqmedi mxatvruli moqmedebiT
cnobierebis zedapirze maTi amotivtiveba iqca.Aam periodis sakuTari moTxovnilebebis realizebas an dakmayofilebas
xelovneba giganturi masStabis fsiqologiuri laboratoriis axdens; natvris asruleba xdeba ara pirdapiri, aramed SemovliTi
anda fsiqoanalizuri kabinetis asociacias iwvevs, romlis gziT.USesabamisad, mxatvruli produqti ara mxolod efuZneba

34 35
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

ararealizebul (da Tanac, biologiur) moTxovnilebebs, aramed imitom ar iqcnen damnaSaveebad, rom titanuri agresiisa da
garkveul wilad, asaxavs kidec maT(33)! damangreveli impulsebisgan ganmuxtva Semoqmedebisa da
fsiqoanalizis mixedviT, Semoqmedebis mastimulirebeli mxatvruli aqtivobis daxmarebiT SeZles.
biologiuri moTxovnilebebi a r a c n o b i e r i a , cnobierebis fsiqoanalizis mixedviT, aracnobier ZalTa realizebas
zRurbls miRma arsebulia; isini, Cveulebriv, ar cnobierdeba. (maT gamovlenasa da amiT ganeitraleba-dakmayofilebas) axdens
maT Sesaxeb adamianma araferi icis. moTxovnilebebis ara mxolod Semoqmedeba, aramed aseve sizmari da ukiduresi
cnobierebidan `gandevnis~ (an, martivad rom vTqvaT, `daviwyebis~) formiT _ sulieri aSliloba.
mizezad socialuri, kulturuli Tu eTikuri TvalsazrisiT sizmari _ aracnobier fsiqikur fenomenTa gamovlenis
maTi miuRebloba iqceva. es ukanasknelni Sokis efeqts iwveven yvelaze ti piuri da `ioli~ gzaa, romelic dakmayofilebis
(SiSs, zizRs, sasowarkveTas, sircxvils) TavianTi biologiuri, gareSe darCenili ltolvebis (moTxovnilebebis)
bunebrivi pirvelyofilebis gamo.Ees veluri, stiqiuri Zalebia, dakmayofilebas emsaxureba. magaliTad, Tuki cxadSi
romelTa marTva-kontrolzec bevrad xdeba damokidebuli SeuZlebelia marwyvis dagemovneba Seusabamo sezonisa Tu
adamianis fsiqikuri janmrTeloba da socialur garemosTan alergiis gamo, sizmarSi _ ara Tu marwyvi, aramed sxva
urTierTobis unari. yovelivec nebadarTulia; survilebis gza xsnilia, maT win
adamianis aracnobierSi gandevnili biologiuri Zalebi aRaraferi eRobeba. ufro metic, sizmari swored faruli,
froidma or kategoriad daajgufa da miTologiuri saxelebiT blokirebuli, akrZaluli (samarcxvino, saSiSi) survilebis
aRniSna; e r o s i da T a n a t o s i . ZvelberZnul miTologiaSi axdenis `asparezia~.
erosi siyvarulisa da aRmSeneblobis kosmiuri Zalaa. `fsiqoanalizSi~ sagangebo ganxilvas imsaxurebs
pirvelyofili qaosi wesrigad (kosmosad) swored erosma s i m b o l o s fenomeni.Ees ukanaskneli mxolod mxatvrul
gardaqmna. Tanatosi ki sikvdilis RvTaeba da miwisqveSeTis Semoqmedebasa da sizmarTan mimarTebaSi rodi Seiswavleba.
meufis, hadesis, TanaSemwea(34). Ffroidi, sazogadod, cnobierebasa da qcevas maT safuZvlad
fsiqoanalizSi erosi sicocxlis SenarCunebasa da mdebare fundamenturi fenomenebis simboloebad miiCnevda;
gamravlebasTan dakavSirebul moTxovnilebaTa erTianobas cnobieri gancda da qceva aracnobieri impulsis
gulisxmobs. esaa seqsualur moTxovnilebaTa speqtri, romelic (moTxovnilebis) simboloa, xolo simbolizacia _ fsiqikis
sicocxlis SenarCuneba-gagrZelebisa da fizikuri moqmedebis zogadi princi pi. princi pi, romelic adamianis
siamovnebisadmi iswrafvis. Tanatosi, erosisgan sapirispirod, `Sinagani cenzoris~ anu fsiqikis avtonomiuri TavdacviTi
destruqciuli sawyisia da agresias, rogorc sicocxlis meqanizmebis muSaobas ukavSirdeba; fsiqikuri meqanizmi _
ganadgurebis impulss, ukavSirdeba. fsiqikaSi arsebul urTierT- `Sinagani cenzori~ _ niRbavs, saxes ucvlis civiluri,
sapirispiro Zalebs froidi aseve sicocxlisa da sikvdilis kulturuli adamianisTvis miuRebel aracnobier Zalebs (erossa
instinqtebsac uwodebs. da Tanatoss), rac permanentuli, uwyveti simboloTwarmoqmnis
froidis TeoriaSi xelovnebis safuZvelad erotul- mizezad iqceva; cnobiereba ara pirdapir, aramed simboloTa
Tanaturi instinqtebis (seqsualobisa da agresiis) erTianoba saxiT asaxavs aracnobierSi arsebul latentur, farul, magram
moiazreba, romelTa realizeba-dakmayofolebasac isaxavs miznad realur da fundamentur Zalebs. aRniSnuli TvalsazrisiT,
rogorc mxatvar-kreatoris, aseve misi aRmqmel-recipientis kultura da sakuTriv xelovneba `ormagad~ simboluri bunebisaa,
moqmedebac.Aase magaliTad, froidianel kulturolog miuler- erTgvarad niSanTa niSania, romlis mecnieruli kvlevac
freinfelsis SexedulebiT, Seqspiri da dostoevski mxolod uciloblad ukavSirdeba simboluri enis wvdomas, niSanTa

36 37
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

dekodirebas da maT miRma arsebul, aracnobier fenomenTa siWarbem SeiZleba fsiqiur darRvevamdec miiyvanos adamiani,
Seswavlas. romlis simptomebic (da, sazogadod, mTeli sindromi) froids
sizmriseuli simbolo aseve aracnobieri moTxovnilebis aseve fsiqologiuri problemisa da travmis simbolur asaxvad
asaxvaa, faruli survilebisa da tendenciebis ara pirdapiri, da mis paTologiur realizebad esaxeba.
aramed SefarviTi, `vualirebiT~ warmoCenaa. MmagaliTad, adamians mxatvrul-kreatuli moqmedeba sizmrisa da sulieri
esizmreba, rom sekatoriT gazons asworebs anda vardis buCqs aSlilobis erTgvar makavSirebel, Sualedur rgoladaa
gamoxSiravs. froidis gagebiT, es sizmriseuli qmedeba ara warmodgenili fsiqoanalizSi. sxvaoba maT Soris, faqtobrivad,
pirdapir, aramed simbolurad unda gavigoT; baRze zrunvis raodenobrivia da ara Tvisobrivi; susti Sinagani konfliqti
miRma agresiuli moTxovnilebis gamovlena da dakmayofileba Tu problema (moTxovnilebaTa sisuste) sizmris aqtivacias
imaleba; kerZod, agresiuli Wra-kveTa (sekatoriT mani pulireba) iwvevs. problemis intensivobis mateba _ mxatvruli Semoqmedebis
baRze da mcenareebze zrunviT iniRbeba. stimuls iZleva da bolos, problemis gansakuTrebuli `simZime~
fsiqoanalizi miuTiTebs ori ti pis sizmarze; pirveli sulieri aSlilobis safuZvels qmnis.
simbolizebis gareSe (pirdapir) axdens garkveuli tendenciebis froidis xelovnebis TeoriaSi centraluri adgili
realizebas (magaliTad, bavSvi sizmrad akrZalul nugbars l i b i d o s (termini iTargmneba, rogorc ltolva) da masTan
miirTmevs).Mmeore simboloTa gamoyenebiT moTxovnilebis dakavSirebul proeqcia-sublimaciis procesebs eTmoba.
`metaforul~ (arapirdapir) dakmayofilebas ukavSirdeba. sainteresoa, rom libidos pirveli analizi cicerons
(magaliTad, agresiuli moTxovnileba sekatoris daxmarebiT ukavSirdeba. ciceroni erTmaneTs udarebs libidos (anu
baRis gamoxSirviT iniRbeba).Ppirveli ti pis sizmari iSviaTia ltolva-survils) da sixaruls; Tuki sixaruli (laectitia)
da mcirewlovani bavSvebisTvisaa damaxasiaTebeli, maSin rodesac realur, aqtualur keTildReobasTanaa mimarTebaSi, libido
meore _ universalur xasiaTs atarebs. (ltolva) momavali siamis ganWvretaa.Ffizikosma r. maierma
mxatvruli Semoqmedeba, sizmris msgavsad, simboloTa termini `libido~ energiis mniSvnelobiT fizikaSi
gamoyenebas ukavSirdeba da ZiriTadSi aracnobieri Zalebis, Semoitana.Ffroidma ki fsiqologiuri da samedicino
erotul-Tanaturi moTxovnilebebiT (seqsualobiTa da mniSvnelobiT datvirTa; fsiqoanalizSi libido _ seqsualuri
agresiiT), kompleqsebiT, travmebiTa da infantiluri mogonebebiT ltolvaa, seqsualuri ltolvis e n e r g i a a , romelsac
warimarTeba. Semoqmedebis safuZvelsac daukmayofilebeli mdinaris nakadis msgavsad dayofa, avseba, napirebidan gadmosvla,
ltolvebi Seadgenen.Mmagram, sizmrisgan gansxvavebiT, kleba, mimarTulebis Secvla da a. S. SeuZlia.
Semoqmedebis (xelovnebisa da kulturis) safuZvelSi ufro libido, rogorc seqsualur-agresiuli energia
intensiuri fsiqologiuro problema Tu konfliqti Tandayolili da universaluria cocxal arsebaTaTvis. am
igulisxmeba, romlis gadawyveta da ganeitralebac sizmris terminiT universaluri da Tandayolili fsiqikuri energia
SesaZleblobaTa sazRvrebs scildeba. amitomac am SemTxvevaSi aRiniSneba. is energia, romelsac moqmedebaSi moyavs organizmi
sizmarTan SedarebiT ufro qmediTi da intensiuri da romelic misi cxovelqmedebis, ganviTarebisa da zrdis
fsiqologiuri meqanizmi CaerTvis. safuZvels warmoadgens.
mxatvruli aqtivoba froids sizmriseuli aqtivobis froidis xelovnebis Teorias Semoqmedebis fundamentad
erTgvar gagrZelebad, mis intensiur formad esaxeba; Taviseburi libido, rogorc erotul-Tanatur impulsTa (sicocxlisa
`cxadSi zmanebis~ saxiT. Sinagani konfliqtisa Tu problemis da sikvdilis instinqtTa) erTianoba esaxeba. xatvis, cekvis,
intensivobis zrdam da ararealizebuli moTxovnilebis simRerisa Tu sasceno moqmedebis wyarod da `pirvelmizezad~

38 39
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

kreatoris aracnobierSi arsebuli libidonaluri energiaa da gamorCeuli interesi. igulisxmeba rogorc adamianis
miCneuli. energia, romelic dagrovili biologiuri sxeulisadmi gamZafrebuli yuradReba, aseve erotuli Temebis
moTxovnilebebiT sazrdoobs da gamovlenas, ganmuxtvas, daclas farTo da amouwuravi gaSuqeba. Aantikuri xelovnebis (romelic
eswrafvis. farTo mniSvnelobiT gagebuli Semoqmedeba da, dRemde iTvleba miuRwevel etalonad) da aseve aRorZinebis
konkretulad, xelovnebac libidonaluri energiis gamovlenasa epoqis mxatvruli Semoqmedebis (romelic swored antikuri
da ganmuxtvas warmoadgens(36). idealebis aRorZinebas iTvaliswinebda) mTavar obieqts
libidonaluri energiis ganmuxtvis pirdapiri gza, misi safarvelisgan Tavisufali adamianis sxeuli warmoadgenda.
daniSnulebis Sesabamisad, gamravlebis process Semoqmedebis umZlavres stimulad SemTxveviT rodi iqca
ukavSirdeba.Mmagram adamianis fsiqikuri energia yovelTvis afrodite (venera) _ silamazisa da siyvarulis qalRmerTi,
`pirdapir~ gzas ar irCevs da arabiologiuri, wminda adamianuri romlis dausrulebeli interpretaciebis magaliTebia
an `maRali~ miznebisadmi miimarTeba, rac kulturisa da pirvelyofili kerpebi, pirobiTad `venerad~ wodebulni, antikuri
xelovnebis fenomenTa aRmoceneba-ganviTarebis fsiqologiur `venera miloseli~, botiCelis `veneras dabadeba~, velaskesis
safuZvels iZleva. `venera sarkesTan~, manes `olimpia~ da a. S.
zemoT ganxiluli Tvalsazriss ukavSirdeba oto rankis magram fsiqoanalizi ase calsaxad rodi aSuqebs erosis
saxelganTqmuli fraza: _ xelovani lideria, romelic saTaveSi Temas. Tavisi pirveladi formiT, erosi Tanaturia anu
udgas kacobriobas kulturisadmi mtrulad ganwyobili seqsualoba agresiasTanaa Sezrdil-Sesisxlxorcebuli;
instinqtebis moTvinierebisa da gakeTilSobilebisTvis uwyveti syvaruli da siZulvili erTi monetis ori
brZolis procesSi. instinqtTa tiraniis winaaRmdeg brZola mxarea.Llibidonaluri energia, faqtobrivad, orpolusiania,
esTetikuri gancdebis sawindarad iqceva(31). ambivalenturia, radganac siyvarul-siZulvilis erT Zlevamosil
libidos, rogorc sicocxlisa da aqtivobis vnebad Serwymas gulisxmobs.
pirvelsawyisisa Tu pirvelmizezis, sicocxlis universaluri k. iungma erT-erTi pirveli monografia swored libidos
princi pis cneba filosofiuri `sicocxlis nebis~ Temas uZRvna. (`libido da misi metamorfozebi~). avtori
fsiqologiuri analogia; froidma `sicocxlis nebis~ libidos farTo gagebas gvTavazobs; masSi gulisxmobs ara
filosofiuri termini fsiqologiuri SinaarsiT datvirTa mxolod seqsualur, aramed, sazogadod, fsiqikur energias;
da gaamdidra. libido swrafvaTa konaa, sistemaa, romelSic sqesobrivi
mxatvruli Semoqmedebis e r o s T a n (erotikasTan) kavSiris ltolva mxolod Semadgenel nawilad iqceva. k. iungs ufro
idea axali araa. berZnuli miTosi eross SemoqmedebiT Zalad, marTebulad miaCnia `fsiqikuri energiis~ terminis gamoyeneba.
kosmiur aRmSeneblobiT sawyisad, miiCnevs; siyvaruli da `de, ar arsebobdes araviTari eWvi musikis seqsualuri Zirebisa,
Semoqmedeba arqeti pulad ganuyofelia da erT mTels, erT magram uazroba da ugemovnobaa xelovnebis Seyvana seqsualobis
mTlianobas qmnis. kategoriaSi.Ees igivea kiolnis taZari mineralogiis terminebSi
arsebobs Tvalsazrisi, romelic libidos, erosisa da da ganvixiloT, radganac igi qvebisgan, mineralebisgan aigo~(48).
Tanatosis fenomenebSi mxolod biologiur mniSvnelobas ar xelovneba da kultura fsiqoanalizs biologiuri,
gulisxmobs da maT metaforul datvirTvas aniWebs;Eerosi Tandayolili (zogjer veluri da daumorCilebeli) Zalebisgan
da Tanatosi metafizikuri stiqiebis (kosmiuri siyvarulisa Tavdacvis saxiT esmis.Kkultura adamianis garSemo damcav
da siZulvilis) saxiT ganixileba. kedlad aRimarTeba da mas stiqiuri, veluri, pirvelyofili
unda aRiniSnos erosis mimarT xelovnebis gansakuTrebuli Zalebisgan icavs zustad ise, rogorc preistoriul xanaSi

40 41
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

Cvenma winaprebma pirveli dasaxlebebi Seqmnes da maRali, adamianis mier sakuTari pirovnuli Tvisebis, sazogadod
damcavi zRudiT mkveTrad gamijnes Tavi bunebisagan. soflebisa sakuTari pirovnebis (Sida fsiqikuri fenomenebis) `gareT
da qalaqebis galavnebi dacvas ara mxolod mtruli tomebisgan, gatanas~ da gareSe movlenad Tu obieqtad `qcevas~ gulisxmobs;
aramed mtruli bunebisganac gulisxmobda. samosaxlos garSemo pirovnebis Sinagani Tavisebureba gare samyaros miewereba
aRmarTuli kedeli simbolurad adamianis gare da misTvis (`gareT gadaitaneba~) da amiT pirovnebisgan damoukidebel
ucxo samyarosagan gamijvnas, gamoyofas gamoxatavda. arsebobas iwyebs. rogorc fsiqoanalizi miuTiTebs, aRniSnuli
Ees damcavi da komfortis momtani zRude adamianis meqanizmi pirovnebisTvis miuRebeli da amitomac saSiSi,
fsiqikaSic aRimarTa, romlis miRmac civiluri adamianisTvis samarcxvino Tvisebebis, survilebisa Tu azrebis `gareT
miuRebeli da mouTvinierebeli biologiuri an bunebrivi sawyisi gatanas~ (es ukanasknelni miewereba sxva pirovnebas an sulac
aRmoCnda. Aadamianis erT-erT mTavar sazrunavad bunebisagan raRac obieqts) da amiT maTgan ganTavisuflebas emsaxureba.Ees
(rogorc gareSe bunebis aseve sakuTr TavSi arsebuli erTgvari fsiqologiuri `TvalTmaqcobis~ formaa, rodesac
biologiuri Zalebisagan) mudmivi Tavdacva da Tavdacvis `Cemi~ Tviseba (imitom, rom ar Seesabameba sazogadoebrivsa
axali, daxvewili strategiebis SemuSaveba iqca.Bbunebisa Tu Tu zneobriv normebs) `sxvas~ miewereba.Pproeqciis gamoyenebiT
instinqtTagan Tavdacvis, maTi moTvinierebis yvelaze efeqtur adamiani mtanjveli gancdebisgan Tavisufldeba da
iaraRad fsiqoanalizs k u l t u r a esaxeba! fsiqologiur usafrTxoebas moi povebs. magaliTad, agresiuli
fsiqoanalizi pirovnebis formirebaSi ganmsazRvrel impulsebi, rogorc wesi, miewereba `viRac sxvas~, mters, rogorc
mniSvnelobas aniWebs ori Zalis _ Tandayolili biologiisa agresiis maprovocirebel gareSe Zalas. amiT adamiani ara
da SeZenili socialobis (an socio-kulturulis) Widilsa mxolod amarTlebs sakuTar `sapasuxo~ agresiulobas, aramed
da Sepirispirebas; erTmaneTs upirispirdeba instinqturi da mtris xatsac qmnis, romlis mimarT agresiis gamoyeneba
socio-kulturuli sferoebi; bunebisa da sakuTriv adamianuri gamarTlebulia da `savaldebuloc~ ki. proeqciis nimuSebia
Zalebi.Dam WidilSi gansakuTrebuli adgili swored xelovnebas iseTi gamonaTqvamebi, rogoricaa: `Semomelaxa~, `Semomakvda~,
ekuTvnis, vinaidan swored igia instinqtTa da, sazogadod, `SemomeWama~.Aam frazebis avtori mTels pasuxismgeblobas
bunebis ` d i d i m o m T v i n i e r e b e l i ~ . xelovneba, romelic sxva adamianebs (nivTebsac ki) gadaabarebs da Tavad
bunebriv Zalebs wminda adamianur, `keTilSobil~ an `maRal~ pasuxismgeblobis tvirTisgan Tavisufldeba. unda aRiniSnos,
miznebsa Tu amocanebs uqvemdebarebs.Bbunebis moTviniereba rom proeqcia emsaxureba `dadebiTi~ Tvisebebisa da gancdebis
adamianis mier sakuTari Tavis, biologiuri da socio- gadatanasac. magaliTad, xSiria siyvarulis proecirebis
kulturuli Zalebis (an sakuTar fsiqikaSi arsebuli Zalebis) SemTxvevebi; proeqciis Sedegad, calmxrivad Seyvarebuli
marTvas, regulirebasa da kontrols ukavSirdeba, ris siyvarulis obieqtSi `sapasuxo~ da realurad ki, sakuTarsave
funqciasac fsiqikis e. w. `TavdacviTi meqanizmebi~ tvirTuloben. grZnobas xedavs.
fsiqikis TavdacviTi meqanizmebi ara mxolod fsiqikis fsiqoanalizs xelovneba fsiqologiuri proeqciis saxiT
Sinagani balansisa da efeqturi garegani moqmedebis amocanebs esmis; avtori-Semoqmedi Semoqmedebis daxmarebiT sakuTari
emsaxureba, aramed aseve kavSirSia xelovnebisa da sazogadod pirovnebis gare samyaroSi proecirebas axdens. xelovneba,
kulturis fenomenebTanac. xelovnebis TeoriaSi maTi rogorc fsiqikis obieqtivireba, obieqtad qmna, misi avtoris
gansakuTrebuli mniSvnelobis gamo, aq proeqciisa da fsiqologiuri anareklia da asaxva. xelovanis proecirebis
sublimaciis TavdacviT meqanizmebze SevCerdebiT. (xelovnebis produqtSi asaxvis) mizezad misi Sinagani
p r o e q c i a , rogorc fsiqikis TavdacviTi meqanizmi, problemebi, fsiqologiuri disbalansi da konfliqtebi,

42 43
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

socialuri da kulturuli TvalsazrisiT miuRebeli survilebi samarTlianobisa da sazogadoebrivi keTildReobisaTvis,


da moTxovnilebebi iqceva. mSvenierebis Wvreta da misi qmnadoba da sxva. xelovneba,
xelovnebis SeswavliT misi avtori Seiswavleba! _ aseTia rogorc adamianis kulturuli moRvaweobis kerZo
froidis Semoqmedebis Teoriis ZiriTadi postulati. xelovneba gamovlineba, sublimaciis fenomenTan arsobrivad kavSirdeba.
misi avtoris realur vinaobas gasagebs xdis.Uufro metic, fsiqoanalizi gvTavazobs kaTarzisis fenomenis saintereso
fsiqoanalizs xelovneba avtoris sakuTari Tavisgan interpretacias. froidma da breierma maT mier mignebul
(fsiqologiuri problemebisgan) ganTavisuflebis misteriad Terapiul meTods `kaTarzisi~ uwodes, romelsac fsiqoTerapia
esaxeba; avtori sakuTar Tavs (an sakuTar problemebs) `tovebs~ dRemde aqtiurad mimarTavs da iyenebs.
mxatvrul qmnilebaSi da amiT Tavisuflebas aRwevs. meTodi mokled ase SeiZleba daxasiaTdes: pacienti ixsenebs
platoni kaTarziss miwieri sawyisisgan mowyvetad, miwieris da xelaxla ganicdis im warsul travmas, romelic fsiqikuri
daviwyebad miiCnevda. froidis xelovnebis TeoriaSic, darRvevis (daavadebis) mizezad iqca. travmis gancdaSi
mxatvruli Semoqmedeba Cveuli, materialuri sawyisisgan da gacocxleba misgan ganTavisuflebis, ganwmendis an kaTarzisis
aseve Cveuli pirovnuli sawyisisgan ganTavisuflebas safuZveli xdeba.Aase Semoabija kaTarzisma esTetikidan
gulisxmobs, ris miRwevaSic mniSvnelovan rols proeqciis medicinaSi da aq myarad damkvidrda.
fsiqologiuri meqanizmi asrulebs. xelovnebis simbolur Ffsiqoanalizis mixedviT, xelovnebas mniSvnelovani
enaSi areklili avtori xelaxla aRmoaCens da iRebs, iguebs Terapiuli potenciali axasiaTebs, rac, upirveles yovlisa,
da miutevebs sakuTar Tavs. swored kaTarzisis fenomens ukavSirdeba. Ffroidis mowafeebma
kinoekranze filmis vizualireba proeqtoriT warmoebs; xelovnebis dargebi aqtiurad CarTes fsiqoTerapiul meTodTa
terminTa es Tanxvedra SemTxveviTi rodia; fsiqoanalizis arsenalSi da specifikur meTods, artTerapias, Cauyares
metaforuli eniT, xelovneba (da ara mxolod kino) pirovnebis safuZveli.
ekranizeba-proecirebaa sazogadoebisa da mTeli kacobriobis, xelovnebis fsiqoanalizur TeoriaSi centralur adgils
rogorc mayurebelTa darbazis, winaSe. ikavebs o i d i p o s -k o m p l e q s i s cneba(39,40). aRniSnuli
z.Ffroidis xelovnebis TeoriaSi mniSvnelovani roli terminiT froidma rogorc kerZo adamianis, aseve mTeli
eniWeba sublimacias, rogorc kerZo TavdacviT meqanizms. kacobriobis ganviTarebis procesSi aqtiurad monawile,
aRniSnuli termini froidma qimiur leqsikonSi moiZia, sadac fsiqologiuri fenomeni aRniSna. termini ZvelberZnul miTs
sublimaciaSi garkveuli qimiuri procesi da kerZod, myari ukavSirdeba, romelSic froidis ganmartebiT, zogjer faruli,
nivTierebis airovan mdgomareobaSi gadasvla (aqrolva) magram universaluri da qmediTi fsiqologiuri fenomenia
igulisxmeba. fsiqoanalizi sublimaciiT `fsiqologiuri asaxuli. miTSi da sofokles tragediaSi `oidi pos mefe~ _
aqrolvis~ fenomens kerZod ki, biologiuri energiis (li- oidi posi klavs mamas da sakuTari dedis qmari xdeba, Tumca
bidos) arabiologiuri miznebisa da amocanebisken mimarTvas sisxlis Serevas igi gaucnobiereblad, bedisweris brma da
aRniSnavs. im fsiqologiur process, romlis meSveobiTac sastiki kanonebis ZaliT axdens.Ooidi posi bedisweris pasiuri
biologiuri (Tavisi arsiT `miwieri~) energia erTgvar saTamaSoa, romlis miwier Zalebsac aRemateba olimpiel RmerTTa
gardaqmnas ganicdis da ara `xorcieli~, ara biologiuri, nebisa Tu orakulis winaswarmetyvelebis Secvla da sakuTari
aramed socio-kulturuli miznebisadmi warimarTeba.; cxovrebis cnobieri warmarTva. sibrZniT dajildovebuli
sublimaciis ZaliT adamiani iseTi `wminda adamianuri~ oidi posi, sfinqsis gamocanis da, Sesabamisad, sakacobrio
amocanebis dasaxvas axerxebs, rogoricaa Semecneba, brZola problemis amomxsneli, brmasaviT susti da umweo aRmoCndeba

44 45
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

bediswerasTan mimarTebaSi. Aamitomac iTxris igi Tvalebs warmodgenas, romlebisganac miTia nagebi!~ (Targmani Cemia _
protestis niSnad, raTa RmerTebsve miugdos maTi yalbi jildo r. m.)(37).
_ xedvisa da gagebis niWi(35)! froidis gagebiT, sofokles tragedia asaxavs, Tu gamoZiebiT
froidi gansakuTrebul mniSvnelobas miTis (da sofokles (anda SemecnebiT) rogor ixsneba oidi posis mier warsulSi
trilogiis) pirvel nawils aniWebs, sadac centralur adgils Cadenili danaSauli; amiT tragedias aqvs aSkara analogia
adamianis umweobisa da gareSe ZalTa mimarT iZulebiTi fsiqoanalizis procesTan, froidis mier SemuSavebul,
morCilebis Tema ikavebs. Tuki Zveli berZnebisTvis gareSe specifikur fsiqoTerapiul meTodTan. froidiseuli meTodi
uZlevel ZalebSi olimpieli RmerTebi igulisxmeboda, froidis pirovnebis mier sakuTari aracnobieris TandaTanobiT Semecnebasa
TeoriaSi aseTad TviT adamianSi arsebuli aracnobieri Zalebi da wvdomas gulisxmobs da sakuTar pirovnebaSi axali,
gvesaxeba; aracnobieri Zalebi, romlebic rogorc kerZo adamianis, moulodneli da zogjer SokTan, Zlier uaryofiT emociebTan
aseve sazogadoebis moqmedebas gansazRvraven. fsiqoanalizis dakavSirebuli qvecnobieri fenomenebis moZiebas
ganmartebiT, oidi posi misive fsiqikur, aracnobier (bneliT ukavSirdeba.Eesaa sakuTari pirovnuli siRrmeebisadmi
mocul da amitomac rTulad samarTav) ZalTa msxverpli mimarTuli `gamoZieba~. gamoZieba, romelmac SesaZloa, sruliad
xdeba! Secvalos sakuTari Tavisa da mTeli samyaros gagebac. froidis
miTologia da sofokles trilogia ara mxolod oidiposis SexedulebiT, sofokles tragedia adamianis TviTanalizis
tragikuli bedis Sesaxeb mogviTxrobs, aramed aseve asaxavs metaforaa! TviTanalizisa, romelSic protagonistTan erTad,
adamianis bedisweris mimarT protestsa da Semdgom kaTarzissac, mayurebelic CaerTvis da sakuTar TavSi aRmoaCens oidiposis
rac sabolood, madlTan da RmerTebis moulodnel jildosTan vnebebsa da bedisweras anda _ oidi pos kompleqss.Dda
kavSirdeba (ix. sofokle `oidi posi kolonosSi~). daEesaa miuxedavad imisa, rom RmerTebisa da bedisweris dadanaSauleba
adamianis triumfi ara imdenad gareSe, ramdenadac sakuTarsave sakuTarive aracnobieri Zalebis SeniRbvas (Sesabamisad, sakuTar
Sinagan Zalebze; adamianis gonebisa da nebisyofis triumfi pasuxismgeblobaze uaris Tqmas) emsaxureba, tragediis
misive aracnobier, instinqtur sawyisze! mayurebels sindisi mainc ukiJinebs: `Sen damnaSave xar! Sen
fsiqoanalizis mixedviT, miTi fsiqologiuri paradigmaa ver SeZeli sakuTari survilebis ganadgureba! isini SenSi
(`formulaa~), romelSic adamianis fsiqikuri fenomenebi aracnobierad arseboben!~(36).
aisaxeba. Sesabamisad, miTi adamianis fsiqikis Seswavlis efeqturi fsiqoanalizi miiCnevs,rom oidipos-kompleqsi universaluri
instrumentia. Dda miT ufro, rom miTSi socialurad Tu fsiqologiuri fenomenia da sapirispiro sqesis mSoblis mimarT
eTikurad miuRebeli, akrZaluli, tabuirebuli zraxvebi da ltolvasa da sakuTari sqesis mSoblisadmi dapirispirebas
tendenciebi vlindeba, Tanac pirveladi, `infantiluri~, uSualo gulisxmobs. aRniSnuli kompleqsi adamianis ganviTarebis
formiTa da saxiT. miTi xom kacobriobis bavSvobis, bunebasTan procesSi gardamavali asakis dasrulebasTan erTad daiZleva.
idiliisa da Seufaravi pirdapirobis samyaroa! fsiqoanalizis misi Zleva infantilizmis dasasrulis, sakuTari sqesis
damokidebulebas miTologiisadmi naTlad asaxavs k. iungis mSobelTan fsiqologiuri gaigivebisa (identifikaciisa) da
sityvebi: `miTi gaCnda, rogorc primitivis mier samyaros fsiqologiuri simwifis maniSnebeli xdeba.Ggadaulaxavi
asimilirebis Sedegi. miTia samyaros CarTva Cems sulier oidi pos kompleqsi fsiqologiuri moumwifeblobis an
samyaroSi, anu samyaros gansuliereba. Cemi sulieri cxovreba infantilizmis maCvenebelia (mSoblebTan mijaWvuloba, maTdami
amiT dakvirvebis obieqtad iqceva, gadis gareT da me ukeT daqvemdebareba an mwvave konfliqturi mimarTeba, damoukideblad
Sevimecneb sakuTar Tavs. fsiqika Seicavs yvela im xat- arsebobis uunaroba da a. S.)(39).

46 47
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

froidis TeoriaSi oidopos-kompleqsi Semoqmedebis mZlavr pirovnebasTan, SemoqmedTan mimarTebis sakiTxi froidisa da
stimulad moiazreba; kreaciul procesebSi oidi pos kompleqss iungis xelovnebis TeoriaTa gansxvavebis ZiriTad mizezad
umniSvnelovanesi adgili eTmoba.Uufro metic, froidis iqca. Tuki friodis klasikur skolaSi, Semoqmedeba da pirovneba
fsiqologiuri skola miiCnevs, rom mxatvruli Semoqmedebis sakmaod erTmniSvnelovnad kavSirdeba erTmaneTTan; pirovneba
fundamentSi swored oidi pos kompleqsi an mSoblebisadmi `xsnis~, `gasagebs xdis~ misi Semoqmedebis produqts, iungis
gadaulaxavi ambivalenturi mimarTeba, mijaWvuloba da xelovnebis TeoriaSi xelovneba, faqtobrivad, `anonimuri~
identifikaciis (mSoblis rolis aTvisebis, mSobelTan xdeba, scildeba kerZo da konkretuli avtoris fsiqologiis
gaigivebis) sirTuleebi unda vigulisxmoT!Ffroidis sazRvrebs.
saxelganTqmuli gamonaTqvamis mixedviT, kacobriobis mier froidis Sexedulebebma misive fsiqologiur skolaSi
Seqmnili sami, yvelaze didi tragedia, rogoricaa: sofokles gamoiwvia debatebi da protestic ki. gaCnda da TandaTan
`oidi pos mefe~, Seqspiris `hamleti~ da dostoevskis `Zmebi Camoyalibda Tvalsazrisi, rom Semoqmedeba da misi produqti
karamazovebi~ _ swored oidi pos-kompleqss ukavSirdeba; maTSi gacilebiT metia, vidre avtoris (rogorc kerZo, konkretuli
asaxuli movlenebi TaobaTa Soris mtkivneuli da tragikuli adamianis) fsiqika da rom fsiqologia (tradiciuli
mimarTebis, maT Soris Widilisa da brZolis, ambivalenturi fsiqologia) sazogadod uZluria gaigos da axsnas
vnebis _ siZulvilnarevi siyvarulis Temas ukavSirdeba. SemoqmedebiTi procesebi (ix. iungis xelovnebis Teoria).
froidianuli xelovnebis fsiqologiis erTgvari
`kulminaciaa~ o. rankis Txzuleba `gmiris dabadeba~, romelSic z. froidi _ `dostoevski da mamaTamkvleloba~
sazogadod gmiris umTavres Taviseburebad mamaTa TaobasTan
(tradiciul RirebulebebTan, stereoti pebTan da fiqsirebul xelovnebis fsiqoanalizuri `wakiTxvis~ erT-erT pirvel
ganwyobebTan) Sepirispirebaa aRiarebuli.Ggmiri, rogorc axlis magaliTs warmoadgens z. froidis narkvevi `dostoevski da
Semomtani, upirispirdeba Zvels, rogorc mamaTa avtoritets mamaTa mkvleloba~(44). TxzulebaSi warmodgenilia
da am WidilSi sakuTari Tavis damkvidrebas cdilobs. TaobaTa dostoevskis SemoqmedebiT TaviseburebaTa gageba Tavad
Soris ambivalenturi mimarTeba (siZulvilnarevi siyvaruli) dostoevskis fsiqologiur TaviseburebaTa safuZvelze(43).
ki ara mxolod SvilTa TviTrealizebis, aramed aseve saerTo aRniSnulma midgomam Semdgom farTo gavrceleba hpova da
sakacobrio winsvlis, ganviTarebisa Tu evoluciis pirobad simboloTa miRma kompleqsebis moZiebis tradicias Cauyara
iqceva. safuZveli. narkvevSi rusi mwerlisTvis arsebiTi mamaTa
infantiluri mijaWvuloba mSobelTan da gadaulaxavi mkvlelobis motivi (romlis TiTqmis yvela nawarmoebSi aisaxeba
oidi pos-kompleqsi, froidis gagebiT, SemoqmedebiTi Zalebis, brZola, rogorc TaobaTa Soris, aseve avtoritetTa,
rogorc fsiqikis TavdacviTi meqanizmis, amoqmedebisa da amuSavebis stereoti pTa mimarTac), dostoevskis biografiiT da kerZod,
stimuli xdeba;Mmxatvruli aqtivoba auto-Terapiuli sakuTari mamisadmi rTuli, dramatuli damokidebulebiT
zemoqmedebisaa da misi subieqtis (Semoqmedis) TviTregulirebis aixsneba.Mmamis mZime xasiaTi, mis mimarT Sekavebuli agresia
erTerT yvelaze qmediTsa da efeqtur iaraRs warmoadgens: da bolos, mamis burusiT mosili mkvleloba _ ai, ra gaxda,
Semoqmedebis daxmarebiT xelovani sakuTar fsiqikas `mkurnalobs~, froidis ganmartebiT, dostoevskis rogorc Semoqmedebis, aseve
axdens rTuli fsiqologiuri problemebisgan ganTavisuflebas misi pirovnebis TaviseburebaTa ganmsazRvreli.
da fsiqikuri, Sinagani wonasworobisa Tu balansis damkvidrebas.A froidi miuTiTebs dostoevskisTvis damaxasiaTebel arsebiT
Emxatvruli moqmedebisa da misi produqtis konkretul niSanze _ TviTgvemis mazoxistur tendenciaze.Ffsiqoanalizis

48 49
zigmund froidi,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

avtori miiCnevs, rom TviTgvemis, sakuTari Tavis dasjis asrulebs da axorcielebs, sxvaTa codvebs tvirTulobs da
gamoxatuleba iyo mwerlis senic _ epilefsiac, romelsac amiT codvaTagan gvaTavisuflebs. damnaSavisadmi aseTi
konkretuli fsiqologiuri(!) mizezi gaaCnda. aRmatebiTi damokidebuleba `Zmebi karamazovebis~ pirvelive
froidi gamoTqvams varauds (rasac, ra Tqma unda, Tavisi gverdebidan igrZnoba; wminda zosima muxlebze vardeba
argumentacia gaaCnia), rom dostoevskis avadmyofoba organul mamismkvlel dimitris winaSe!
darRvevas, centraluri nervuli sistemis dazianebas, ar
ukavSirdeboda da mas `fsevdo-epilefsiis~ an isteriis saxiT
moixseniebs. isteria, rogorc fsiqikuri daavadeba,
fsiqologiuri bunebis darRvevebTan (fsiqologiur
problemebTan) kavSirdeba.
isteriis mizezad froidi mwerlis mamasTan dramatul
urTierTobas miiCnevs; misi sikvdilis akviatebul survilsa
da im danaSaulis grZnobas, romelic mamis mkvlelobis Sedegad
aRmocenda. anonimma mkvlelma aasrula mwerlis faruli zraxva
da amiT isic mkvlelad, damnaSaved, borotmoqmedad aqcia.
swored es garemoeba iqca dostoevskis Semoqmedebis
laitmotivad da mis bedisweradac!
`Zmeb karamazovebSi~ avtori mkafoid gamoxatavs sakuTar
pozicias: damnaSavea ara mxolod danaSaulis Camdeni, aramed
danaSaulis msurvelic. (codva qmedebiTa Tu fiqriT, mainc
codvaa). romanSi mamas erTi Zma, ukanonod Sobili smerdiakovi
klavs, magram udanaSaulo aravinaa!
dostoevskisTvis damaxasiaTebeli TviTgvema (romlis
gamovlenis erTerT saxesac warmoadgenda fsevdo-epilefsia
an isteria) ukavSirdeba mwerlis fiqsirebasac danaSaulis
Temaze. avtori danaSaulis Temas erTgvari daJinebiT ubrundeba
da amiT sakuTari fsiqologiuri problemis saidumlosac
gaamxels. ufro metic, Semoqmedeba ara mxolod `Sinagani~
Tu `faruli~ danaSaulis asaxvad, aramed misgan ganwmendisa
da kaTarzisis pirobadac iqceva! damnaSave Tavadve sjis
sakuTar Tavs _ mweralisTvis Txzuleba sasjelad iqceva!
saxezea sakuTari pirovnebis mxatvrul qmnilebaSi ara mxolod
proecireba, aramed aseve kaTarzisic; codvaTagan ganwmenda
maTive aRiarebiT!
dostoevskisTvis damnaSave (borotmoqmedi) imavdroulad
`wmindania~, radganac sxvaTa farul survilebs, zraxvebs

50 51
oto rankisa da herbert
rusudan mircxulava markuzes xelovnebis fsiqologia

Tavi IV simboloTa warmoqmna zogadsakacobrio kanonebs


efuZneba.Aamitomac simbolos universaluri (da ara konkretul
oto rankisa da herbert markuzes pirovnuli) mniSvneloba gamoarCevs. igi im aracnobieris
xelovnebis fsiqologia Canacvlebaa, romelic pirovnulsa da istoriul pirobaTagan
damoukidebel, mudmivsa da stabilur mniSvnelobas iZens.
froidis xelovnebis Teoriam Tavisi gagrZeleba da simbolizacia daTrgunuli da amitomac farulad da
ganviTareba oto rankisa da herbert markuzes SexedulebebSi aracnobierad arsebuli moTxovnilebis gamovlenas, cnobierebis
hpova. avtorebma froidis ideebis formulireba xelovnebisa zedapirze mis amotanasa da gacnobierebas emsaxureba.
da mxatvruli Semoqmedebis ara mxolod gansxvavebul o. ranki da h. zaxsi aRniSnaven, rom mxatvruli nawarmoebiT
sakiTxebTan dakavSirebiT SeZles, aramed aseve Teorias meti (traRediiT!) tkbobis kulminaciisas adamiani daZabvisgan
simkveTre, simZafre SesZines da misi `dasrulebuli~, TiTqmis iRrCoba, SiSisagan Tma yalyze udgeba da Tanagancdisgan
fsiqoanalizuri logikiT daxvewili varianti warmoadgines. uneburad sdis cremlebi.Ees gancdebia, romlebsac yoveldRiur
varianti, romelSic cxadad gamoCnda `didi maswavleblis~ cxovrebaSi gavurbivarT da romlebsac ucnauri wesiT veZiebT
SexedulebaTa rogorc pozitiuri, aseve naklovani mxareebic. xelovnebaSi. saxezea afeqtis (Zlieri, mwvave emociis)
oto ranks froidis yvelaze `erTgul~ mowafed da esTetikuri gardaqmna mtanjvelidan netarebis momniWebel
mimdevrad miiCneven, romlis SexedulebebSi mTeli sisavsiT gancdad.Ggancdis es metamorfoza xelovnebis TeoriisTvis
warmoCinda froidis Teoriis biologisturi buneba.Aase tradiciul problemas warmoadgens. rankisa da zaxsis
magaliTad, Semoqmedebis process ranki biologiur procesebTan SexedulebiT, aRniSnuli paradoqsisa Tu problemis gadawyveta
da kerZod, sqesobriv aqtsa da orgazmTan akavSirebs; mxolod aracnobieri fsiqikuris analizis gziTaa SesaZlebeli.
k a T a r z i s i biologiuri moTxovnilebis an Warbi fsiqo- avtorebi kaTarzisis fenomens urTierTsapirispirod
fiziologiuri energiisgan ganTavisufleba-ganmuxtvis saxiT Seferili (sasiamovno da usiamovno) an ambivalenturi
ganixileba. Sesabamisad, xelovnebis fenomenSi, upirveles (orpolusiani) emociebis erTdroul aRZvras ukavSireben;
yovlisa, siamovnebisa da realobis princi pTa Semrigebeli, kerZod, kaTarzisi erTmaneTisadmi polaruli cnobieri da
gamaerTianebeli Zala da moTxovnilebaTa warmosaxviT aracnobieri emociebis Sepirispirebasa Tu gamTlianebas
dakmayofilebis iaraRi igulisxmeba(45). ukavSirdeba; cnobier SiSs, dardsa da sircxvils Tan erTvis
o. ranki da h. zaxsi miiCneven, rom simboloTa warmoqmna aracnobieri siamovnebisa da kmayofilebis gancdebi. Sesabamisad,
regresuli fenomenia da logikuri azrovnebis xatovan donemde adamiani erTgvar winaaRmdegobriv mdgomareobaSi vardeba.
dayvanas an reducirebas gulisxmobs. igi Tavs im gansakuTrebul aRniSnuli winaaRmdegoba fsiqikuri cenzoris moqmedebas
pirobebSi iCens, rodesac realuri movlenebisadmi cnobieri, ukavSirdeba; adamianis Sinagani cenzori aracnobieri (da
Segnebuli adaptireba da Segueba SeuZlebeli xdeba. cnobierebisaTvis miuRebeli) gancdebis (survilebis, grZnobebis)
rankis gagebiT, simbolo aracnobieris gamoxatvis inversirebas an `Setrialebas~ axdens; aracnobieri gancda
saSualebaa; mis arss orazrovneba da, ufro swored, misi sapirispiro cnobieri gancdiT (siamovneba _ zizRiT,
mravalazrovneba (polisemantika) Seadgens. simbolo azrovnebis netareba _ tanjviT da a. S.) icvleba.Dda es xdeba imisaTvis,
primitiul, evoluciurad adreul formebsa da, Sesabamisad, raTa cnobierebam ar ukuagdos, aramed `miiRos~ akrZaluli,
aracnobiers ukavSirdeba. Tumca mas aseve cnobieri elementic magram saxeSecvlili aracnobieri gancda. es erTgvari
axasiaTebs. fsiqologiuri `maskaradis~ Sedegia, romelsac cenzori

52 53
oto rankisa da herbert
rusudan mircxulava markuzes xelovnebis fsiqologia

cnobierisa da aracnobieris `Serigebis~ anda Sida fsiqikuri gansakuTrebulad mniSvnelovani survilebi da ltolvebi
kompromisis misaRwevad mimarTavs(40). Seadgenen, romelTa Sorisac ZiriTads (froidis `ZiriTadi
kaTarzisi erTmaneTisadmi polaruli (sapirispirod, instinqtis~ anarekls) ranki `maradiuli~ kiTxvis saxiT
uaryofiTad da dadebiTad damuxtuli) cnobieri da warmoadgens: `ergeba hanss Tu ara Tavisi greta?~ xelovnebis
aracnobieri gancdebis aRmocenebasa da `urTierTSetakebas~ fundaments wminda erotiuli, `sasiyvarulo~ Sinaarsis
ukavSirdeba. mxolod is mxatvruli nawarmobi axdens aRmqmelze problema qmnis; xelovneba aRniSnuli problemis dausrulebel
Zlier (da, albaT, realur) zemoqmedebas, romelic swored asaxvasa da variacias warmoadgens.
amgvari, polaruli gancdebis aRmocenebas uwyobs xels. sainteresoa avtorTa Sexedulebebi mxatvruli nawarmoebis
polarul gancdaTa aRZvriT xelovneba cnobierisa da formasTan dakavSirebiTac. xelovanis tabuirebuli, akrZaluli
aracnobieris `Serigebis~, maTi urTierTdabalansebis arenad moTxovnilebebi Sida-fsiqikuri cenzoris mier simboloTa
iqceva. gamoyenebiT iniRbeba.Aamitomac xelovneba simboloTa enaa.
l. vigotskis kaTarzisis TeoriaSi aseve gadamwyveti simbolo tabuirebul moTxovnilebas cnobierebisTvis misaReb
roli urTierTsapirispiro gancdebis aRZvras formas aniWebs da wminda grZnobieri siamovnebis (an SefarviTi,
eniWeba.Mmxatvruli nawarmoebiT aRZruli polaruli (siamovneba simboloebTan dakavSirebuli netarebis) wyarod iqceva.
_ usiamovnebis) gancdebi erTmaneTs erTbaSad ganmuxtaven, esTetikur emociaSi avtorebi gamorCeul mniSvnelobas
rac xelovnebisTvis damaxasiaTebeli, specifikuri `netari s i a m o v n e b i s gancdas aniWeben da miiCneven, rom mxatvrul
tanjvis~ SegrZnebas iwvevs(70). nawarmoebs ara erTi, aramed ramdenime saxis siamovneba
o. ranki yuradRebas kaTarzisis biologiur aspeqtze ukavSirdeba. upirvelesad, aRiZvris winmswrebi, mxatvrul
amaxvilebs; kaTarzisi fiziologiuri tkivilnarevi tkbobis formasTan dakavSirebuli siamovneba. ranki siamovnebis am
(seqsualuri eqstazis) analogia da swored amitomacaa aseTi ti ps `satyuaras~ uwodebs, romlis ZaliTac aRmqmeli
Zlieri zemoqmedebis mqone! esTetikur zemoqmedebaTa erTian jaWvSi CaerTvis.
o. ranki da h. zaxsi cdiloben warmoadginon empaTiis winmswreb siamovnebas cvlis kaTarzisTan dakavSirebuli
fenomenis gagebac; empaTiisa, romelic Semoqmedisa da misi `namdvili~ siamovneba, romelic intensivobis mixedviT TandaTan
aRmqmelis (kreatorisa da reci pientis) emocionalur mzardi afeqtis (esTetikuri emociis) ganmuxtvas
dakavSirebas gulisxmobs; empaTiis ZaliT xelovnebis gulisxmobs.Aam fenomens _ xelovnebis nawarmoebis aRqmisas
nawarmoebSi asaxuli gancdebi aRmqmelis emociebad iqceva; afeqtis (esTetikuri emociis) ara erTbaSad ganmuxtvas, aramed
aRmqmeli ar rCeba gulgrili da Tanagancdis gziT sakuTar mis TandaTanobiT zrdasa da finalur ganmuxtvas _ rankma
fsiqikaSi CarTavs mis winaSe gaTamaSebul gancdebs. empaTiis da zaxsma afeqtis ekonomia uwodes da kaTarzisis raoba
safuZvlad avtorebi kreatorisa da recipientis fsiqikur daukavSires. xelovnebis nawarmoebis struqtura (magaliTad,
msgavsebas aRiareben; xelovnabaSi asaxuli vnebebi romanis siuJetis TandaTanobiTi gaSla da ganviTareba) swored
zogadsakacobrioa, universaluri da maTi asaxva Sesabamis afeqtis ekonomias, misi intensivobis matebasa da saboloo,
reagirebas amitomac iwvevs.Uufro metic, aRmqmeli-recipienti kulminaciur ganmuxtvas iTvaliswinebs.
ara mxolod poulobs sakuTar gancdebs mxatvrul nawarmoebSi, azris ekonomiis ZaliT, mxatvruli nawarmoebis aRqma,
aramed maTgan ganmuxtvasac axdens; maTi energiisgan realobis romelime obieqtis aRqmasTan SedarebiT, nakleb
Tavisufldeba da kaTarziss ganicdis. energiasa da daZabvas saWiroebs.Eenergiis ekonomiis
xelovnebis RerZul Tematikas, nebismieri adamianisTvis rezultatad ki siamovneba iqceva. xelovneba misTvis saintereso

54 55
oto rankisa da herbert
rusudan mircxulava markuzes xelovnebis fsiqologia

sagnebsa da movlenebs maTi aqcentirebis mizniT gare ranki da zaxsi Semoqmedis fsiqologiur TaviseburebaTa
sinamdvilisgan abstrahirebiTa da ganyenebiT warmoaCens. Soris aRniSnaven fsiqikur disbalanssa (sulieri harmoniis
magaliTad, ganvixiloT natiurmorti langriTa da rRvevasa) da fsiqologiur problemaTa gansakuTrebul
vaSlebiT. Ees erTgvari mini-samyaroa, romelSic mxolod da simwvaves.Llombrozos msgavsad avtorebi miiCneven, rom
mxolod langaria vaSlebiT. yuradReba imdenadaa Semoqmeds bevri aqvs saerTo nevroziT daavadebul adamianTan.
fokusirebuli vaSlebian langarze, rom sxva yovelive maTi saerTo niSnebia: socialuri adaptaciis sirTuleebi,
yuradRebis miRma rCeba. mTeli samyaros mniSvnelovneba arapraqtikuloba, infantiloba, xasiaTis cvalebadoba, emociuri
vaSlebian langarSia moqceuli. xelovnebis arss swored es maqsimalizmi. aRniSnul TaviseburebaTa mizezad avtorebi
fokusireba, yuradRebisa da mTeli fsiqikuri resursebis aracnobier ZalTa zemoqmedebis siZlieres miiCneven. saxezea
erTi garkveuli mimarTulebiT warmarTva Seadgens maSin, aracnobieris `janyi~ da, Sesabamisad, fsiqikis maRali
rodesac realuri samyarosTvis mozaikuri mravalferovneba agznebadoba da mgrZnobeloba. A
da qaoturi siWrelea damaxasiaTebeli. avtorebi miuTiTeben, rom adamianis aracnobieri fsiqika
o. ranki da h. zaxsi ixilaven ritms, rogorc arsebiT mTeli kacobriobis warsuls itevs da inaxavs. aracnobieri
esTetikur xerxsa Tu meTods da mas xelovnebisTvis fsiqikiT adamiani mTels zogad adamianur gamocdilebas
damaxasiaTebel universalur, zogad Taviseburebad miiCneven. ukavSirdeba. Sesabamisad, rac ufro izrdeba aracnobieris
avtorebi aRniSnaven, rom tradiciulad ritmi Sromis roli, miT ufro izrdeba adamianis mxatvruli gardasaxvis
Sesamsubuqeblad da siamovnebis misaRebad gamoiyeneboda. (artistuli metamorfozis) unaric; rac ufro `Riaa~ adamiani
ritmuli moqmedebiT (ritmuli moZraobebiT, romelTac Tan aracnobieris mimarT, miT ufro mZlavr stimuls iRebs misi
axlda SeZaxilebi da musika) ioldeboda mZime samuSaos fantazia da SemoqmedebiTi Zalebi(41).
Sesruleba; Sroma cekvisa da simReris Taviseburebebs iZenda. xelovani aracnobierisadmi gansakuTrebuli `RiaobiT~
amave dros ioldeboda mSromelTa jfufis moqmedebis xasiaTdeba. `Seqspiri mTeli sisavsiT wvdeboda brZenisa da
sinqronizaciac. avtorebi miiCneven, rom ritmul moqmedebaTa sulelis, wmindanisa da damnaSavis suls. magram igi ara
SedarebiTi siadvile da masTan dakavSirebuli siamovneba, mxolod aracnobierad moicavda am yovelives, aramed, amasTan
Tavisi bunebiT, s e q s u a l u r i a da sqesobrivi aqtis ritmikas erTad, flobda kidev erT gamorCeul unarsac, rogorsac
ukavSirdeba. sakuTari aracnobieris `xedvisa~ da misgan damoukidebeli
saxviTi xelovnebis bazisad avtorebi Wvretis instinqtsa xat-warmodgenebis agebis unari warmoadgens.Mmxatvruli xati
(seqsualuri obieqtis Tvalierebis instinqts) da _ poetis aracnobieria, romelic poetma misgan ganTavisuflebis
TvalierebasTan dakavSirebul siamovnebas warmoadgenen. mizniT gareT gamoitana an moaxdina proecireba.~ (Targmani
aRniSnuli mosazrebis argumentad saxeldeba is faqti, rom Cemia _ r. m.)(45. gv. 131).
xelovnebis interesis mTavar obieqts yovelTvis warmoadgenda avtorTa gagebiT, nebismieri adamianis aracnobieri fsiqika
adamianis SiSveli sxeuli. Tumca TviT peizaJis xelovnebac saerTo, zogad sakacobrio gamocdilebasac moicavs. xelovans
araa Tavisufali erotikisgan; bunebis `neitraluri~ suraTis am sakacobrio gamocdilebis wvdomisa da mxatvrul saxeebad
asaxva aracnobier ZalTa transformacias, cnobieri fsiqikisTvis gardaqmnis gansakuTeruli niWi gamoarCevs. (rogorc naSromis
misaRebi formiT maT gardaqmnas ukavSirdeba.Aam metamorfozas Semdgomi Tavebidan gaxdeba naTeli, aRniSnuli Sexeduleba k.
adamianis Sida-fsiqikuri TavdacviTi meqanizmi _ e. w. cenzori, iungis xelovnebis fsiqologiis fundaments Seadgens).
axorcielebs. o. ranks ekuTvnis naSromi, romelSic gmiris fenomeni

56 57
oto rankisa da herbert
rusudan mircxulava markuzes xelovnebis fsiqologia

oidi pos-kompleqsTan kavSirdeba. ranki miiCnevs, rom gmiris da mxatvruli Semoqmedebis safuZvelSi Zevs. adamianisTvis
arss mamasTan (biologiur mamasTan, avtoritetTan, ufros damaxasiaTebeli, erTmaneTisadmi polaruli swrafvebi (swrafva
TaobasTan) Sepirispireba da SebrZoleba Seadgens.Mmamis grZnobebisken da swrafva azrovnebisken) mesame fundamenturi
(rogorc moZvelebuli avtoritetis) adgilis mopoveba, Zvelis swrafviT, T a m a S i s k e n s w r a f v i T mTliandeba. TamaSis
Secvla, stereoti pebisa da standartebis msxvreva, axlis impulsi Tavisuflebis momtania; misi mizani Tavisuflebaa
damkvidreba da novacia _ aseTia heroikuli SemarTebis raoba! da mSveniereba! TamaSis gziT adamiani scildeba biologiuri
sakuTari Sexedulebebis saargumentod ranks uxvad moyavs saWiroebis farglebs da Tavisufldeba im iZulebisgan,
magaliTebi miTologiidan. igi ixilavs oidi posis, parisis, romelSic avtori adamianis sakuTar biologiur
persevsis, romulis, herakles, zaratustras, zigfridis, moTxovnilebaTa mxridan (froidis terminebiT, erosisa da
loengrinis da a. S. magaliTebs.Ggmirebi upirispirdebian mamaTa Tanatosisgan momdinare) iZulebas gulisxmobs.
avtoritets, raTa sakuTari, axali samyaro aagon moZvelebulisa iZuleba realuri samyaros arsebiTi Taviseburebaa da
da moyirWebulis fundamentze! amitomac Tavisufleba swored realobisgan Tavisuflebas
h. markuzem froidis fsiqologiuri Teoria filosofiur gulisxmobs. `mxolod moTamaSe adamiania Tavisufali!~ _
ganzogadebamde aiyvana; fsiqoanalizi filosofiur Teoriad wers markuze. x e l o v n e b a T a m a S i s f o r m a a , romelic
Camoyalibda (46,76,77,78,79,80,82,88). SeboWil vnebebsa Tu grZnobebs aTavisuflebs da amiT
markuzes amosavalia Sexeduleba, rom civilizaciasa da siamovnebisa da realobis princi pTa Soris antagonizmis
kulturas safuZvlad instinqtTa moTokva da libidos Sewirva Zlevas axerxebs! xelovnebis nawarmoebi ambivalenturia; igi
edeba; civiluri, kulturuli adamiani masSi arsebuli protestia da amave dros _ Serigeba.Mmisi bi polaroba an
biologiuri Zalebis (seqsualobisa da agresiis) moTokvasa orpolusianoba siamovnebisa da realobis princi pTa (anu
da daTrgunvas mimarTavs. aseT msxverplsAadamianisgan misi SeuTavsebelTa da gamomricxavTa) gamTlianebas ukavSirdeba.
socio-kulturuli garemo moiTxovs.Mam mxriv sruliad markuzes ekuTvnis ` d i d i u a r i s ~ idea, romelTan
gamorCeulia xelovnebis fenomenis roli da daniSnuleba; mimarTebaSic ganixileba fantaziisa da mxatvruli Semoqmedebis
xelovneba siamovnebis, grZnobierebis, sxeulebrivi SegrZnebebisa fenomenebi.Exelovneba da Semoqmedeba daTrgunvis (biologiur
da Tavisuflebis samyaroa! ZalTa da stimulTa daTrgunvis) mimarT protestia da brZolaa
xelovnebas `erosisa da civilizaciis~ avtori realobisa saboloo TavisuflebisTvis!
da siamovnebis princi pTa (an realurad Seurigebel ZalTa, markuze erTmaneTs upirispirebs promeTesa da narciss
vinaidan realoba gamoricxavs siamovnebasa da Tavisuflebas) (orfeoss). promeTe _ mZime Sromis gmiria; im progresis
Serigebisa da maTi gamTlianebis asparezad miiCnevs. esTetika simbolo, romelic warmoebisa da daTrgunvis gziT miiRweva.
instinqtebsa da impulsebTan pirdapir kavSirSi ganixileba, (miTis Tanaxmad, promeTem adamianebs mravalnairi xeloba
xolo esTetikur funqcias impulsur-instinqturi buneba aswavla da cecxliT, progresis am WeSmariti simboloTi,
miewereba.Ffroidis terminologiiT, xelovneba da mxatvruli daasaCuqra).
Semoqmedeba seqsualuri da agresiuli instinqtebis narcisi da orfeosi esTetikur WvretasTan kavSirdebian.
sublimirebis asparezia. (ix. II Tavi). miTologiis es ori personaJi droisgan Tavisuflebasa da
markuze aRniSnavs, rom tradiciuli utopiuri ideali _ absolutTan _ mSvenierebasTan, rogorc uzenaes kategoriasTan,
grZnobebisa da gonebis Serigeba (`guli gonieri~) mxolod Serwymas gulisxmobs. (miTSi narcisi sakuTari mSvenierebiT
TamaSis fenomeniT miiRweva. TamaSisa, romelic xelovnebisa tkbeba, xolo orfeosi musikiT xiblavs ara mxolod adamianebs,

58 59
oto rankisa da herbert
rusudan mircxulava markuzes xelovnebis fsiqologia

aramed cxovelebsac ki!). narcisi da orfeosi praqtikuli, wesrigs (adamianis biologiur da socio-kulturul mxareebs)
pragmatuli qmedebisgan ganridebiTa da misi uaryofiT Soris harmoniaa miRweuli. magram es mxolod utopiaa an
`pasiurad~ Wvreten mSvenierebas da bunebasa da samyarosTan miuRweveli ideali da dapirispirebul ZalTa harmonizacias
harmoniul mTlianobaSi arseboben.Emarkuzes gagebiT, es realurad mxolod xelovneba da xelovnebiseuli TamaSi
SemoqmedTa miTosuri saxeebia, romlebSic Serigebulia erosi axdens!
da Tanatosi (siyvaruli da sikvdili), damyarebulia `nirvanis
principi~, anu simSvidis, wonasworobis, harmoniis (`netari
garindebis~) mdgomareoba. markuzesTvis narcisizmi, froidisgan
gansxvavebiT, ara sakuTar Tavze fiqsirebisa da
egocentrulobis nevrotuli simptomia, aramed samyarosTan
erTianobisa da gamTlianebis (e. w. `okeanuri grZnobis~)
safuZveli.
orfiko-narcisuli saxeebi kavSirSi arian `did uarTan~,
gamoxataven ra seqsualuri sferos daTrgunvisa da nebismieri
wesrigis, wesebis mimarT protests. maTi mizani axali realobis
damkvidrebaa.Oorfikuli erosi spobs sixistes; misi ena
simboluria, xolo Sroma _ TamaSi. narcisis cxovrebis arsi
ki mSvenierebis Wvretaa. Sesabamisad, am miTosur saxeTa realoba
_ esTetikuri realobaa. is realoba, romelSic iZleva iZuleba
da adamians moraluri Tu fizikuri Tavisufleba eniWeba.
SemoqmedebiTi warmosaxvis `Tavisufali TamaSi~ esTetikur
formaTa ageba-daSlas gulisxmobs, grZnobaTa sanqcionirebas
axdens da realobis principisgan ganTavisuflebas SesaZlebels
xdis.Mmarkuze Sileris saxelganTqmul frazas mimarTavs:
`TamaSis impulsi _ Tavisuflebis momniWebelia!~ am sityvebSi
igulisxmeba rogorc garegani iZulebisa da kanonebisgan, aseve
Sinagani iZulebis, anu biologiur moTxovnilebaTagan,
Tavisuflebac!
markuzes Sexedulebas exmianeba g. balis mosazreba, rom
Tavisufleba, upirvelesad, instinqtebisgan ganTavisuflebaSi
mdgomareobs da rom sakuTari i n s t i n q t e b i T
T a v i s u f a l i m a n i p u l i r e b a mxolod TamaSis fenomeniT
miiRweva. instinqtebiT manipulirebas ki sabolood kulturamde
mivyavarT.
unda iTqvas markuzeseuli utopiis Sesaxebac; es
ararepresirebadi civilizaciaa, romelSic Tavisuflebasa da

60 61
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

Tavi V mxolod pirovnuli aracnobieriT da masSi aseve


k o l e q t i u r i (zepirovnuli, saerTo sakacobrio,
karl gustav iungis universaluri) a r a c n o b i e r i sferoc arsebobs. iungis
xelovnebis Teoria sityvebiT: `adamianis aracnobieri fsiqika cnobierebis ubralo
`danarTs~ an `sanagve yuTs~ rodi warmoadgens.Mmas avtonomiuri
karl gustav iungi froidis msgavsad, qarizmatuli fsiqikuri sistema gaaCnia, romelic cnobierebis calmxrivobisa
pirovnebaa fsiqologiis istoriaSi. masze iwereba wignebi, da darRvevebis funqcionalur kompensirebas axdens. aracnobieri
ibeWdeba SaravandediT an mzis diskoTi damSvenebuli ar amoiwureba instinqtur-refleqsuri procesebiT da sakuTari
portretebi, msjeloben misi biografiis miukvlevelsa da simboloebiT cnobier procesTa winmswrebia.~ (Targmani Cemia
`idumal~ aspeqtebze. dRemde daoben, Tu mainc vin iyo igi, _ r. m.)(47. gv. 159)
didi Teoretikosi da Terapevti, Tu magi-Samanisa da poetis koleqtiuri aracnobieri Tavisi warmomavlobiT arsobrivad
ucnauri nazavi(56, 57). gansxvavdeba pirovnuli aracnobierisgan _ igi ar kavSirdeba
iungis Teoriis ZiriTad naklad misi avtoris mistikiT konkretuli adamianis biografiasTan da mTel sakacobrio
gatacebas Tvlian; miiCneven, rom iungma gaarRvia mecnierebisa fsiqikur gamocdilebasTanaa mimarTebaSi. misi Camoyalibebis
da praqtikuli medicinis sazRvrebi da im sferoSi gadainacvla, procesSi mTeli kacobrioba monawileobs da saerTo fsiqikur
sadac kanonsa da wesebs mistika da poezia cvlis. asea Tu namoRvawars Taobebs gadascems. Sesabamisad, yoveli calkeuli
ise, iungis xelovnebis Teoria froidis Teoriis Semdgom pirovneba sakacobrios ara mxolod matarebel-mflobeli, aramed
yvelaze gavrcelebul Teoriad rCeba. aseve, iungis mniSvnelovani misi Semoqmedic xdeba.Ppirovneba memkvidreobiT iRebs
gavlena cxadad igrZnoba Tanamedrove fsiqoTerapiasa da koleqtiur aracnobiers da Tavadac iRebs monawileobas misi
gansakuTrebiT art-Terapiaze (72,73,74,75,76,77,78,79,80,81). Semdgomi `Senebis~ procesSi. fsiqikis aRniSnuli aspeqti
sagangebod unda aRiniSnos Tanamedrove xelovnebis Teoriasa mudmivi qmnadobis, kvlav-warmoqmnis mdgomareobaSia da amiT
da kulturologiaze k. iungis SexedulebaTa gansakuTrebuli uzrunvelyofs adamianTa Soris mentaluri, uwyveti kavSiris
zegavlenis Sesaxeb. sagulisxmoa, rom iungi esTetikas damyarebasa da SenarCunebas(48,53).
gamoyenebiTi fsiqologiis dargad miiCnevda. rogorc araerTi aris Sexeduleba, rom koleqtiuri aracnobieris terminiT
avtori aRiarebs, xelovnebis fsiqologiaSi realurad mxolod k. iungma kulturis fenomeni aRniSna; kulturisa, romelsac
ori, froidisa da iungis, erTmaneTis Semavsebeli Teoria kacobrioba qmnis da Taobebs gadascems;Kkulturisa, romelic
arsebobs(47,48,51,88). mudmivad cvladi, dinamiuria da `cocxali~. koleqtiuri
k. iungis zogad-fsiqologiuri Teoriis safuZvelia aracnobieris amgvari gageba, ra Tqma unda, dasaSvebia, Tuki
Sexeduleba ori ti pis aracnobieris: p i r o v n u l i da gaTvaliswinebul iqna misi umTavresi niSani _ realuri qmediTi
k o l e q t i u r i a r a c n o b i e r i s Sesaxeb. Zalis saxiT CarTuloba adamianis mentalur struqturaSi!
pirovnuli aracnobieri konkretuli pirovnebis kuTvnilebaa koleqtiur aracnobiers TviTaqtivaciis unari gamoarCevs.
da, Sesabamisad, pirovnul biografiasTan, kompleqsebsa Tu mas sakuTari energetika, adamianze zemoqmedebisa da
fobiebTan, moTxovnilebebsa Tu Sida-fsiqikuri cenzoris TviTgamovlenis unikaluri resursebi gaaCnia. Sesabamisad,
aqtivobasTan kavSirdeba. es `froidis~ aracnobieria, romelic koleqtiur aracnobierSi SeiZleba vigulisxmoT aqtiuri,
ikvlia da Seiswavla fsiqoanalizis fuZemdebelma. dinamikuri kultura, rogorc fsiqikaSi arsebuli da
k. iungis Teoriis Tanaxmad, adamianis fsiqika ar amoiwureba TviTgamovlenisadmi (TviTaqtivaciisadmi) mimarTuli sawyisi.

62 63
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

koleqtiur aracnobiers e. w. `noosferosTanac~ akavSireben. koleqtiuri aracnobieris, rogorc fsiqikaSi arsebuli


aRniSnuli terminiT sakacobrio sulieri gamocdilebis savane realuri da qmediTi Zalis, argumentad iungi im maradiul
aRiniSneba, romelic, zogierTi Tanamedrove mecnieris mixedviT, warmodgenebs, TvalsaCinoebebsa Tu xatebs (simboloebs)
dedamiwis garSemo arsebuli, erT-erTi sferos (noosfero Segvaxsenebs, romlebic pirvelyofili sazogadoebidan
qarTulad iTargmneba, rogorc gonis sfero) saxiT arsebobs moyolebuli yovel epoqaSi iCenen Tavs da dRemde ar kargaven
da Tavs specifikuri naTebis, lumeniscenciis saxiT aqtualobas. aseTia magaliTad, j v a r i, romlis
avlens.Nnoosferos _ dedamiwis garSemo arsebul, adamianTa gamosaxulebebs kldis ferweraSic vxvdebiT, romelic epoqaTa
gonebriv-fsiqikuri moqmedebis Sedegad Camoyalibebul sferos manZileze axali SinaarsiT, mniSvnelobiT itvirTeboda da
_ kacobriobis sulieri aqtivobis produqtad da sakacobrio sruliad gansxvavebul kulturebsa da civilizaciebSi
mentalur sacavad miiCneven. vlindeboda.Nnebismieri qveynisa da epoqisTvis jvris
k.Miungis TeoriaSi koleqtiuri aracnobieri fsiqikis siRrmeSi gamosaxuleba TiTqmis erTnairadaa damaxasiaTebeli. gavixsenoT
arsebuli fenaa, romelic gansxvavebuli erovnebisa Tu Tundac Zvel egvi pturi jvrebi _ isidas gasaRebi da maryuJi
ganviTarebis doneze myofi adamianebisaTvis Tanabradaa aseve arqaul qarTuli borjRali (`brunvadi jvari~).
damaxasiaTebeli.Kkoleqtiuri aracnobieris universaloba, droiTi sainteresoa, rom kldis ferweram Semogvinaxa ara mxolod
da sivrciTi maxasiaTeblebis cvalebadobis miuxedavad, mis
garkveuli da calsaxa mniSvnelobis mqone gamosaxulebebi,
Tvisobriv ucvlelobasa da igiveobas gulisxmobs. fsiqikis
aramed bundovani, `abstraqtuli~ niSani-simboloebic, romelTa
aRniSnuli sfero arsobrivad ar icvleba, aramed mdidrdeba,
Sorisac jvars gansakuTrebuli adgili eniWeba.
Rrmavdeba da axal mniSvnelobebs ikrebs.
aseTive maradiuli, universaluri simboloebia: wre,
koleqtiuri aracnobieris arsobrivi ucvlelobis (an
ufro swored, universalobis) gamo is adamianTa Soris samkuTxedi, kvadrati. Tavisi simbolika aqvs ferebs, stiqiebsa
komunikaciisa da kavSiris pirobad iqceva arsebuli genetikuri, da konkretul sagnebsac. Tumca, cxadia, arsebobs
eTnikuri Tu kulturuli sxvaobebis miuxedavad. ase magaliTad, gansakuTrebuli nimuSebi, romlebsac zogadsakacobrio
Tanamedrove adamians `esmis~ homerosis an konfucis ena, mniSvneloba gamoarCevs. magaliTad, stiqiebi: cecxli da wyali,
wvdeba Zvel egvi ptelTa arqiteqturasa da SumerTa eposs. rogorc maradiuli simboluri anti podebi, yvela kulturasa
ra Tqma unda, gageba da wvdoma yovelTvis fardobiTia, magram da civilizaciaSi TiTqmis erTgvarovani SinaarsiT itvirTeba.
Tuki aRmqmeli ar rCeba gulgrili, Tuki Soreuli warsulidan ra Tqma unda, aRniSnuli garemoeba sulac ar gamoricxavs
miRebuli kulturuli gzavnili iwvevs emociebsa da azrebs, maT simbolur polisemantikas.
Tuki xdeba kulturuli informaciis interpretireba da wyali iseve, rogorc cecxli sikvdil-sicocxlis da,
ganaxleba _ maSin kontaqti epoqebsa da adamianebs Soris aqedan gamomdinare, ganaxlebisa da aRorZinebis simboloa,
Semdgarad unda vigulisxmoT! romlis semantikuri siRrme da gamorCeuli informatiuloba
maradiuli kulturuli kavSiris safuZvlad k. iungs TiTqmis erTnairadaa `gasagebi~ rogorc ganviTarebis dabal
koleqtiuri aracnobieri esaxeba, romelic imanenturad, doneze myofi primitivisTvis, aseve maRalganviTarebuli
cnobierebis Carevis gareSe axdens myisier gagebas, `wvdomasa~ inteleqtualisTvisac. sityva `gagebaSi~ igulisxmeba ara
da amiT, adamianTa Soris kavSiris damyarebas. Semdgom etapebze saazrovno operaciebiT Segnebuli mani pulireba, aramed uSualo,
cnobieri funqciebi (ZiriTadSi azrovneba) CaerTvis, ris myisieri wvdoma, intuicia an insaiTi, dakavSirebuli aracnobieri
safuZvelzec miRebuli informaciis inteleqtualuri fsiqikuris moqmedebasTan. uSualo wvdomis safuZvels
gadamuSaveba xdeba. koleqtiur aracnobierSi Senaxuli universaluri simboloebi

64 65
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

da arqeti pebi Seadgenen, romlebic ara mxolod imTaviTve, aqtiuri, dinamiuri bunebis gamo simbolo koleqtiuri
inteleqtualuri operaciebisgan damoukideblad gasagebs (ufro aracnobieris ara pasiuri saTavsosa Tu maragis Semadgenelia,
zustad, misaRebs) xdian xatovan gamosaxulebebs, aramed aseve aramed energetikiT damuxtuli xati-warmodgena, romelic
SemoqmedebiT muxtsa da stimulsac iZlevian. mniSvnelovnad gansazRvravs adamianis moqmedebas.
koleqtiuri aracnobieris Sinaarss universaluri rogorc vxedavT, froidisgan gansxvavebiT, iungi faruli,
simboloebi da arqeti pebi Seadgenen. sityva `arqeti pi~ tabudadebuli biologiuri ltolvebis gverdiT aracnobieri
iTargmneba rogorc pirvelxati, Zveli anabeWdi an Zveli simboloebisa da arqetipebis arsebobasac uSvebs da, Sesabamisad,
kvali. arqeti pi fsiqikaSi arsebuli zepirovnuli, anu aracnobieris Sinaarss afarToebs da aRrmavebs. Semoqmedebis
konkretul pirovnebaze dauyvaneli warmonaqmnia, romelic (sazogadod, adamianis moqmedebis) impulsTa rigSi biologiur
universalur simboloebTan erTad koleqtiuri aracnobieris moTxovnilebaTa gverdiT simboloebi da arqeti pebi CaerTvis.Ees
Sinaars Seadgens. Sesabamisad, pirovneba simboloebs ki ar emociurad (afeqturad) damuxtuli xati-niSnebi mTeli
`gamoimuSavebs~ an `xelovnurad qmnis~, aramed maT sakuTarsave kacobriobis fsiqikuri aqtivobis Sedegad dagrovil usazRvro
fsiqikaSi moiZiebs da Semdgom gare samyaroSi maT informacias Seicaven.
obieqtivaciasa da gasagnebas (gareT gatanas) axdens.Ppirovnebas, Ffroidis TeoriaSi pirovnuli gamocdilebis procesSi
romelic Tavisi arsiT Semoqmedia, simboloTa mniSvnelobis SeZenili kompleqsi mxatvruli Semoqmedebis ZiriTad stimulad
gamdidrebis, maTSi axali siRrmeebis wvdomis da ukve arsebul, da mis Sinaarsad miiCneva. kompleqsi emociur-afeqturad
moZvelebul mniSvnelobaze axlis zeddebis unari damuxtul warmodgenaTa sistemaa, magram es sistema mxolod
gamoarCevs(51,53,54). konkretul pirovnebasa da mis fsiqikas ukavSirdeba.Kkompleqsi
simbolo da arqeti pi amouwuravia, maTi wvdoma ki _ mocemuli pirovnebis fsiqo-biografiis Semadgenelia da
usasrulo. simbolosa da arqetipTan dakavSirebuli energetika informacias swored aRniSnuli pirovnebis Sesaxeb iZleva.
swored maTi polisemantikidan momdinareobs. simbolo sruliad gansxvavebuli buneba aqvs simbolosa Tu arqeti ps;
usasrulobis, droisa da sivrcis miRma arsebulis es ukanasknelni koleqtiuri (saerTo sakacobrio fsiqikis)
niSania.Mmaradiulobis niSnebi iungma yoveli adamianis fsiqikaSi anareklebia da warmomadgenelni.
moiZia, niSnebi, romlebsac adamiani pirovnulis (kerZo da froidis Teoriisgan gansxvavebiT, iungis Teoriis baziss
konkretuli individis) farglebidan gahyavT; pirovnulSi aq Seadgens ara konfliqti cnobiersa da aracnobiers (rogorc
konkretuli pirovnebis biografia, misi moTxovnilebebi da antagonistur Zalebs) Soris, aramed maTi urTierTdabalanseba
survilebi, kompleqsebi da molodinebi igulisxmeba. da gawonasworeba. cnobieri da aracnobieri iseve awonasworeben
simbolos mravalmniSvnelovneba (polisemantika) misi erTmaneTs, rogorc Cinuri simboloebi ini da iani. iungis
dausrulebeli interpretirebis saSualebas iZleva.Yyovel mixedviT, fsiqikuri janmrTeloba swored am ori, antipoduri
aRmqmels masSi sakuTari xedvis, rakursis dafiqsireba ZaluZs. sawyisis (cnobierisa da aracnobieris, romlebsac pirobiTad
simbolos gageba da xedva intirpersonalur sxvaobebs goneba da grZnoba SeiZleba ewodos) mSvidobian Tanaarsebobasa
ukavSirdeba da, Sesabamisad, misi yoveli calkeuli da balanss efuZneba.
intirpretacia Tavad aRmqmelis pirovnul Taviseburebebs adamianisa da misi fsiqikis Seswavlis procesSi iungi
ukavSirdeba.Ppirovnebas sakuTari, pirovnuli xedva Seaqvs socio-kulturuli garemos da kerZod, RirebulebaTa, ideaTa
simbolos gagebisa da interpretirebis SemTxvevaSi. da ganwyobaTa sistemebis gaTvaliswinebis saWiroebaze
simbolos interpretaciuli resursebi amouwuravia. miuTiTebda. iungi miiCnevda, rom adamianisa da misi fsiqikis

66 67
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

raobis gageba mxolod aseTi gziTaa SesaZlebeli. aRniSnuli gamijvnas sakuTarive aracnobierisgan iungi bunebisgan gamijvnad
poziciiT iungis Teoria kidev erTxel emijneba froidis miiCnevs; bunebasTan Tavdapirveli mTlianobisa da erTianobis
Sexedulebebs (48, 50, 55). rRvevas avtori `pirvelcodvas~ uwodebs. dakarguli harmoniis
iungis TeoriaSi xazgasmulia sxvaoba simbolosa da aRdgenas magia, miTebi da ritualebi emsaxureba da aseve _
arqeti ps Soris. arqeti pi pirveladi da SeuniRbavi saxiT maTi uSualo impulsiT Sobili mxatvruli Semoqmedeba da
mxolod cnobieri kontrolis Sesustebisas `eZleva~ adamians; xelovneba!
es xdeba sizmarSi da aseve halucinaciebisa da mistikuri koleqtiuri aracnobieris sruli ganTavisufleba da
Wvretis SemTxvevaSi. aseT dros arqeti pi (rogorc aracnobieri cnobierebis zedapirze `amoWra~ iwvevs ara mxolod
pirvelxati) difuzuri, bneli, saSiSi da ucxo xat-warmodgenis individualur, aramed koleqtiur fsiqozebsac, kerZod,
saxes iZens, romlis aRqma Zlier gancdebTan (SiSis, TrTolis socialur qartexilebsa da omebs. iungis gagebiT, socio-
da, amave dros mowiwebisa da ridis gancdebTan) kavSirdeba. politikuri movlenebis mizezi fsiqikaSi da kerZod, aracnobier
arqeti pebi mxolod amgvari `eqstremaluri~ saxiT an ZalebSic unda veZioT. rac Seexeba pirovnebas, misi sulieri
pirveladi SemzaraobiT rodi vlindebian. miTologia da balansi swored cnobieri da aracnobieri Zalebis
xelovneba cnobierebisTvis misaRebi princi pebisa da kanonebis harmonizirebaSi mdgomareobs. Tuki cnobiereba inteleqtsa
gaTvaliswinebiT am bneli da saSiSi xatebis daxvewas da nebisyofas efuZneba, aracnobieri, erTi mxriv, biologiuri
axdens.Aarqeti pi kargavs pirvandel `ucxo~, cnobierebisaTvis da meore mxriv, simbolur-arqeti puli Zalebis krebulia.
miuRebel saxes; arqetipi simbolod iqceva! Sesabamisad, yoveli swored am polusTa TanxmobaSi moyvana qmnis yoveli calkeuli
simbolos miRma arqeti pi igulisxmeba. simbolo arqeti ps pirovnebis mTlianobisa da janmrTelobis safuZvels.
efuZneba. koleqtiuri aracnobieris kvlevis kerZo meTodi sizmris
arqeti puli xat-warmodgenebis cnobieri damuSavebisa Tu analizia. sizmris Sinaarsi pirovnuli aracnobieriTa da
daxvewis Tavdapirvel saxes miTologia warmoadgens. mocemuli pirovnebis fsiqobiografiiT ar amoiwureba. sizmrebSi
miTologiaSi yvelaze cxadad, sawyisi, pirveladi saxiT vlindeba aseve warmodgenilia miTologiuri siuJetebic, romelTa axsna
koleqtiuri aracnobieri da misi arqetipebi. swored amotomac da gageba mxolod mocemuli pirovnebis gamocdilebis
ganuzomelia miTologiis mimarT k. iungis `analizuri gaTvaliswinebiT SeuZlebeli xdeba. saWiroa mTeli sakacobrio
fsiqologiis~ interesi. istoriisa da gamocdilebis ganxilva da mxedvelobaSi miReba.
Semdgom etapebze miTologiuri Temebisa da simboloebis koleqtiuri aracnobieri a r q a u l - m i T o l o g i u r i
damuSavebas xelovnebis dargebi mimarTaven. aracnobieri xasiaTisaa; TiToeuli arqeti pi garkveul miTologiur
arqeti pi kidev ufro metad modis SesabamisobaSi cnobier an warmodgenasTan an miTologiur personaJTan SeiZleba
Segnebul fsiqikurTan. xelovneba miTologias efuZneba; impulss gavaigivoT. magaliTad, zevsi, afrodite, amuri, aTena, dionise,
igi swored miTologiSi asaxuli arqeti puli xatebiTa da aresi Tu hermesi aracnobier arqeti pTa anareklebia da maTi
simboloebidan iRebs. SecnobiT, aracnobieri fsiqikis Taviseburebanic Seimecneba.
cnobierebis ganviTarebasTan erTad adamiansa da misive iungi ramdenime simbolosa da arqeti ps gansakuTrebul
aracnobiers Soris arsebuli ufskruli TandaTan Rrmavdeba. mniSvnelobas miawers.Ees is bazisuri koleqtiuri warmodgenebia,
adamiani kargavs sakuTarive aspeqtisa Tu sferos wvdomisa romelTa dausrulebel varirebasac efuZneba kultura da
da gancdis unars, rac fsiqologiuri disbalansisa da, xelovneba! ZiriTad arqeti pTa Soris iungi gamoyofs anima-
Sesabamisad, mentaluri problemebis mizezi xdeba. adamianis animuss, personas, selfsa da aCrdils.P

68 69
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

pirovneba, rogorc arqetipTa matarebeli, SeiZleba ramdenime anima uwoda, xolo qalisas _ animusi.Mmamakacis aracnobieri
qvepirovnebis erTianobad ganixilos. `CvenSi brboa!~ _ es sawyisi feminuria, xolo qalisa _ maskulinuri.Ppirovneba
saxelganTqmuli fraza mkafiod gamoxatavs iungis fsiqologiurad orive sqesisTvis damaxasiaTebel niSan-
damokidebulebas pirovnebis fsiqologiuri struqturis mimarT. Tvisebebs Seicavs.
pirovneba qve-pirovnebaTa erTianobaa, radganac TiToeuli iungis fsiqologiur skolaSi SemoTavazebulia anima-
arqeti pi dasrulebul `pirovnebad~ SeiZleba iqnes animusebis SesaZlo variantebis erTgvari nusxa(54).Ees
ganxiluli(53). fsiqikaSi `Senaxuli~ da `daculi~ warmodgenebia, romlebic
p e r s o n a _ ase uwoda iungma arqeti ps, romelic bevriT gansazRvraven adamianis qcevas da mniSvnelovan
pirovnebis erTgvari `garegani~, sazogadoebisTvis misaRebi zegavlenas axdenen mxatvrul Semoqmedebasa da xelovnebazec.
da socialurad gansazRvruli aspeqtia Tu mxare anda arqeti pTa variaciebis saxeldebas aiolebs maTi asaxva da
qvepirovnebaa, romlis mizansac socialuri adaptacia Seadgens. damuSaveba xelovnebasa da kulturaSi.Aase magaliTad, animas
sagulisxmoa, rom Zvel saberZneTSi terminiT `persona~ SesaZlo saxeebs SeiZleba ewodos: `didi deda~, `mzeTunaxavi~,
msaxiobis niRabi aRiniSneboda, Teatraluri TamaSis is atributi, `karmeni~, `rokapi qali~ da sxva.
romliTac garkveuli rolis Semsrulebeli msaxiobi `didi dedis~ arqeti pis ZiriTad Taviseburebas
auditoriis winaSe wardgeba. pirovnebisTvis daculobisa Tu usafrTxoebis uzrunvelyofa
iungi miiCnevs, rom yoveli pirovnebis struqturaSi Seadgens. is pirvelyofil, sawyis harmoniasTan an, sxva sityvebiT,
gamoiyofa erTi aspeqti an mxare, romliTac pirovneba dedasTan dabrunebis pirobebs qmnis da zrdasrul adamians
SesabamisobaSi modis sazogadoebasTan da romelic pirovnebis siyvarulis momlodine bavSvad aqcevs.
garkveul socialur rols ukavSirdeba.Ppersona-niRabi rogorc naTeli xdeba, animasAaRniSnuli varianti
pirovnebis socialuri aspeqtia, romliTac, ra Tqma unda, gansakuTrebuli gavrcelebiT gamoirCeva, rac sulac araa
mTeli pirovneba ar amoiwureba. pirovneba gacilebiT metia, SemTxveviTi.Aaracnobieri `damcavi feminoba~ (an adamianis
vidre roli, romelsac igi sazogadoebaSi asrulebs. per- fsiqikaSi arsebuli dedis ganzogadebuli saxe) pirovnebis
sona-niRbiT adamiani xSirad atyuebs ara mxolod sociums, fsiqologiuri stabilobis garantad iqceva. meore mxriv,
aramed sakuTar Tavsac. personasTan sruli gaigivebiT ki `didi deda~ pirovnebis infantilizacias, mis `mudmiv bavSvad~
adamiani iviwyebs sakuTari pirovnebis danarCen mxareebs, rac qcevas uwyobs xels, rac pirovnebis pasiurobisa da gareSe
saboloo jamSi, seriozuli fsiqikuri (da ara mxolod Zalebze mijaWvulobis mizezic xdeba.
fsiqikuri) problemebis mizezad iqceva. `didi dedis~ arqeti pi xelovnebisTvis gansakuTrebul
a n i m a (a n i m u s i ) _ Zveli berZnulidan iTargmneba, stimuls warmoadgens. aRniSnuli arqeti pis pirveladi,
rogorc `suli~. Aam saxelebiT aRniSna iungma arqeti pi, miTologiuri asaxvis nimuSebi mravalferovania; yoveli xalxis
romelic pirovnebis garegan aspeqts (mis personas) avsebs miTologiur azrovnebaSi gansakuTrebuli adgili deda-
da abalansebs.Ees pirovnebis garegani “me”_s gamawonasworebeli qalRmerTebs eTmoba. magaliTad, aseTi arian pirvelyofili
Sinagani `me~-a. aracnobieri anima-animusi cnobieri `me~-s qali-kerpebi, romlebsac nayofiereba da dedoba ukavSirdeboda.
mimarT sapirispiroa da misi polaruli; cnobierisa da aseTia Zvel egvi pturi isida, romelsac miTosi yrmiT (horosiT)
aracnobieris polaroba pirovnebis mTlianobisa da harmoniis gamosaxavda. aseTia berZenTa hera, adamianebisa da RmerTebis
pirobad iqceva. deda. CamonaTvali Sors wagviyvanda, radganac adamianis
Mmamakacis `Sinagan~, aracnobier aspeqts an arqeti ps iungma samyarosTan urTierToba swored dediT iwyeba; igia adamianis

70 71
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

ara mxolod gare samyarosTan, aramed sakuTar TavTan erotikisa da agresiis nazaviT aixsneba. sapirispiro sqesTan
mimarTebis Suamavalic. mimarTeba aq Sepirispirebasa da Widils gulisxmobs;
anima, romelsac pirobiTad `mzeTunaxavi~ SeiZleba ewodos, `sabediswero qalisTvis~ siyvaruli brZolis velia, siyvarulis
`didi dedisagan~ gansxvavebiT, ukiduresi pasiurobiTa da obieqti ki _ moqiSpe! igi mudmivad daeZebs msxverpls, raTa
`momlodine qalurobiT~ gamoirCeva.Ees animas saxea, romelic damangreveli seqsualoba gamoavlinos.Aantikur miTologiaSi
gaaqtiurebas (xsnas, gacocxlebas) garedan elis da aRniSnuli arqeti pis nimuSia amorZali, meomari qali, romelsac
gansakuTrebuli `mizidvis ZaliT~ _ mimzidvelobiTa da xibliT sisxli swyuria da romlisTvisac samyaro dausrulebeli
gamoirCeva.Ees miTebidan da zRaprebidan yvelasTvis kargad brZolis velia.
cnobili, koSkSi gamomwyvdeuli mzeTunaxavia, romelic Tavis `rokapi dedakacis~ (`kudiani dedaberis~) arqeti pi
mxsnelsa da mijnurs moelis; mzeWabuks, romelic mas ase amorZaliviT mtruladaa ganwyobili, magram, misgan gansxvavebiT,
sustsa da umweos, Tavis energias gaunawilebs da boroti sruliad moklebulia qalur xibls. igi agresiulia da
Zalebis tyveobidan daixsnis. mistikur SiSs, zogjer ki zizRsac iwvevs.Ees `kudiani
mzeTunaxavis arqeti pis `ukidursi~, eqstremaluri formaa dedaberia~, romelsac didi xifaTi ukavSirdeba da romlis
mZinare an mkvdari asulebi, romelTa saxeebiTac ase mdidaria mizansac sworedac rom xifaTis miniWeba Seadgens.Ees,
folklori. mzeTunaxavisTvis damaxasiaTebeli pasiuroba aq faqtobrivad, urCxulia, naxevrad-qali da naxevrad-mxeci,
kulminacias aRwevs! Tumca maRal, miuval koSkSi an romlis moTviniereba SeuZlebelia, xolo motyueba da gulis
cxraklituls miRma Caketili da samyarosgan izolirebuli mogeba did sirTules warmoadgens. folklori aRsavsea aseTi
mzeTunaxavic, ase vTqvaT, sanaxevrodaa cocxali da mis arss saxeebiT, rogoricaa kudiani da rokapi-dedkacebi, graiebi,
pasiuri, mTvlemare molodini Seadgens. qarTul miTosSi yamaris harpiebi... marTlacda, Semzarav qalTa galereaa!
koSki caze jaWviT kidia; aRniSnuli metafora yamaris (cis `rokapi dedakacis~ Serbilebil variants ali (sirinozi
kamaras) qalwulebriv siwmindesa da xelSeuxeblobas (miwisgan antikur miTologiaSi) warmoadgens. is saSiSi arsebaa, magram
mowyvetas) da aseve srul pasiurobas asaxavs. TovliviT amave dros, momxiblavic. alTan TviT bunebis xiblia
TeTri da TovliviT civi asulebi _ SeubRalavi siwmindisa dakavSirebuli. mSvenieri oqros TmiT igi izidavs mamakacebs,
da emociuri simSralis (faqtobrivad, sikvdilis) simboloebia raTa adamianTa samyarosTan kavSiri gaawyvetinos da sakuTar
maSin, rodesac mzeWabuks, mzis vaJs anda Tavad mzes _ anda bunebis samyaroSo daavanos.
sapirispirod, aqtiuri, qmediTi, `sicocxlis momniWebeli~ buneba ra Tqma unda, arsebobs animas gansxvavebuli (faqtobrivad,
(Zala da energia) gamoarCevs. amouwuravi) variaciebi, magram yoveli maTgani Cven mier
mzeTunaxavis an momlodine qalurobis arqeti pi amave miTiTebul ZiriTad ti pebsa da saxeobebs efuZneba.
dros moqmedebaSi momyvani, dinamiuri sawyisis matarebelia. animusis SesaZlo variaciebi, aseve mravalferovania da
mzeTunaxavi moqmedebisken stimulsa da biZgs iZleva. saukunod maTi matarebeli pirovnebis Taviseburebebs
mZinare asulebs, maTi mxsneli ufliswulis gamoCenamde, magiuri ukavSirdeba.Aanimusis ZiriTad saxeebs Soris SeiZleba gamoiyos:
arsebani, feriebi da jujebi icaven. ase elis mkvdrad qceuli `moxuci brZeni~, `yrma~, `ubralo Wabuki~, `Zlevamosili mamakaci~.
qaluroba aqtiur maskulinur sawyiss. ra Tqma unda, TiToeli ti pis gamovlenisa da variaciis
animas saxesa da mis variacias warmoadgens `sabediswero SesaZleblobebi amouwuravia.
qalis~ arqeti pi, romelic ierTianebs erotulobasa da agresias, `moxuci brZenis~ arqeti ps iungis skolaSi gansakuTrebuli
sicocxlesa da sikvdils.Mmisi gansakuTrebuli xibli swored mniSvneloba eniWeba. igi sayovelTao sibrZnis, usazRvro sikeTisa

72 73
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

da Zlevamosilebis matarebelia. iungi mas RmerTis arqeti psac Sesabamisad, fabulac maT garSemo igeba. aRniSnuli arqeti pis
uwodebs! adamianis aracnobier fsiqikaSi arsebul Sinagan ZiriTad maxasiaTebels aqtiuri neba, heroika Seadgens; siZneleTa
RmerTs, rogorc gonierebisa da Zalis Sinagan wyaros. (aris gadalaxviT isini mizans uciloblad aRweven, Tundac sakuTari
Sexedulebac, rom `moxuci brZeni~ animusis arqeti ps ar sicocxlis fasad.Ees is `mzeWabukebia~, romelTac moelian
ganekuTvneba da suverenuli arseboba axasiaTebs). datyvevebuli (sakuTarive umweobiT datyvevebuli)
yrmis arqeti pi umweobisa da gamorCeuli siwmindis mzeTunaxavebi da romelTa qmedebazecaa damokidebuli
matarebelia da gareSe Zalisxmevis (zrunvis, movlis) sayovelTao keTildReoba. Ees maJoruli, optimizmiT aRsavse
stimulis momcemi.Aamave dros yrma idumali, metafizikuri saxeebi gansakuTrebul simpaTiasa da siyvaruls iwveven da,
sibrZnis mflobelia. aseTia, magaliTad, viSnu indur Sesabamisad, maTi asaxva gamorCeulad xSiria da gavrelebuli
miTologiaSi;Ees uzenaesi RvTaeba adamianebs moTamaSe yrmis xelovnebis yvela dargSi. aq mxolod erTi magaliTiT
saxiT evlineba, raTa amcnos, rom WeSmariti sibrZne mxolod Semovifarglebi; aseTia miqelanjelos `daviTi~, rogorc gmiris
yrmis mier Seicnoba. `iyaviT viTarca yrmani!~ _ am mowodebiT an sakacobrio energiisa da optimisturi SemarTebis
cxaddeba ara mxolod qristianuli, aramed universaluri ganzogadebuli saxe.
idealic. arqeti pi ` a C r d i l i ~ SemTxveviT rodia ase
miamiti Wabuki (mwyemsi biWuna) bevriT hgavs yrmis arqeti ps; saxeldebuli. igi adamianis `Crdilovani~ an `bneli~ mxareebis
igi uSualoa da bunebrivi, TiTqos meditaciur garindebaSi amsaxvelia. es adamianis aspeqtia, romlis damalva cnobieri
myofi. misi garemo _ bunebaa, romelTanac igi srul harmoniasa fsiqikis erT-erT mTavar amocanas warmoadgens; adamians
da erTobaSic arsebobs. igi pasiuria imdenad, ramdenadac rcxvenia da eSinia koleqtiuri aracnobieris im aspeqtisa,
aqtiur qmedebas sruliad gamoricxavs gare samyarosTan romelsac iungma aCrdili uwoda. sircxvilsa da SiSs iwvevs
harmoniuli erToba. Mmisi aqtivoba isev da isev bunebas aCrdilis `cxoveluri~ an pirvelyofili da veluri buneba.
ukavSirdeba _ esaa zrunva bunebriv garemoze, romlis is, faqtobrivad, adamianis fsiqikaSi arsebuli `Seulamazebeli~
ganadgurebiTac Tavad Wabukic nadgurdeba. buneba an `instinqtTa konaa~, Znelad samarTavi da, faqtobrivad,
aRniSnul arqetips bevri aqvs saerTo yrmis arqeti pTan, mouTvinierebeli.
magram misgan gansxvavebiT Taviseburi, bunebrivi an, ufro iungis mixedviT, aCrdili ara mxolod negatiuri
swored, bunebismieri xibli gamoarCevs.Ees Tavad bunebis xiblia. datvirTvis matarebelia; masSi amave dros poetur-uSualo
Wabukis erotika mas yrmis arqeti pisgan mkveTrad xedvis sawyisic igulisxmeba. iungi Tvlida, rom adamianis
mijnavs.Aantikur miTologiaSi mravladaa amgvari arsebebi: TviTSemecneba aucileblad unda gulisxmobdes `Sexvedrasac~
mwyemsebi, gulibryvilo vaJebi, tyisa da velebis sulebi. maTi sakuTar aCrdilTan.Aam Sexvedras tradiciulad gulisxmobs
sruliad idiliuri bunebis miRma faruli vnebebi gamokrTis; xelovneba, romelic cnobieri da aracnobieri Zalebis
mwyemsebi iolad gardaisaxebian satirebad da favnebad, Txisa Sepirispirebis arenas warmoadgens. aCrdili, Cveulebriv,
da adamianis saSiS da safrTxilo nazavad! urCxulis, drakonis, mxecis saxiT aisaxeba miTologiaSi,
Zlevamosili mamakacis (gmiris) arqeti pis gamovlinebad folklorsa da xelovnebaSi. aseTia, magaliTad, aCrdilis
unda CaiTvalis iseTi miTosur-mxatvruli saxeebi, rogoracaa: xorcSesxma zRaparSi `mzeTunaxavi da urCxuli~, romelic
herakle, Tezevsi, amirani da a. S. aRniSnuli personaJebi siyvarulis zemoqmedebiT mxecidan adamianad gardaisaxeba.
miTologiisa da folkloris protagonistebs warmoadgenen; arqetipi, romelsac iungma T v i T o b a (an Tavadoba) uwoda,
maTSi qmediT-SemoqmedebiTi sawyisia kumulirebuli da, cnobierisa da arcnobieris gamTlianebas, anu pirovnebis mier

74 75
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

sakuTari fsiqikuri siRrmeebis wvdomasa da pirovnebaSi xelovneba ara mxolod mis safuZvlad arsebul ZalTa msgavsad
arsebul dapirispirebul ZalTa Serigebas, ukavSirdeba. TviToba zedroulia, aramed _ zepirovnulic; koleqtiuri aracnobieri
cnobieri fsiqikuris aracnobieriT gamdidrebasa da gaRrmavebas pirovnulis CarCobidan gasvlas da pirovnuli fsiqikis
gulisxmobs; pirovneba aRar ebrZvis sakuTar aracnobiers da farglebSi sakacobrio-universaluris CarTvas gulisxmobs.
cnobierisadmi mis makompensirebel (damabalansebel) bunabas Tuki pirad kompleqsebsa da moTxovnilebebze `agebuli~
wvdeba; Tuki cnobieri inteleqtsa da nebelobas efuZneba, xelovnebis nimuSi am ukanasknelTa asaxvaa da anarekli,
aracnobieri, rogorc misi Semavsebeli, arqaul, miTosur koleqtiuri aracnobieris arqeti pebsa da simboloebs
warmodgenebs eqvemdebareba. (aracnobierSi aq, ra Tqma unda, dafuZnebuli xelovneba, marTlacda, `xilvad~ iqceva; pirovnebis
koleqtiuri aracnobieri da misi arqeti pebi igulisxmeba). (da saerTod, konkretul pirovnebaTa) gareSe arsebuli im
TviToba iungis TeoriaSi idealuri fsiqologiuri samyaros xilvad, romelic konkretul moTxovnilebebsa Tu
mdgomareobis arqeti pad gvevlineba; harmoniis, wesrigis, survilebTan ar kavSirdeba!
mTlianobis im mdgomareobisa, romelic adamianis umaRlesi Semoqmedebis meore ti ps, romelsac iungis, rogorc
da srulyofili gamovlinebaa. TviToba tradiciulad mandalis mkvlevaris, interesi ukavSirdeba, SemTxveviT rodi ewoda
an wris (mzis) simbolikiT gamoixateba.Mmandala sanskritis `vizioneruli~, xolo mis Semoqmeds _ vizioneri. iungis
enaze wres niSnavs; es magiuri wrea _ fsiqikuri mTlianobis Teoriis Tanaxmad, koleqtiuri an universaluri aracnobieris
simbolo.Llamaizmsa da iogaSi mandala Wvretis obieqtia, e. Zalebs (arqeti pebsa da simboloebs) TviTaqtivirebis unari
w. iantra, romelic RmerTebis samyofels gamoxatavs. axasiaTebT; isini impulsurad modian ra moqmedebaSi,
k. iungis xelovnebis Teoria fsiqoanalizis calmxrivobis cnobierebis zedapirze `amoisvrian~ cnobierebisTvis ucxo
daZlevas gulisxmobs; aq araa uaryofili pirovnuli da (zogjer miuRebel da Semzarav) xat-warmodgenebs. es Soreuli
Tavisi bunebiT biologiuri, aracnobieris (froidis erosi da warsulidan, sakacobrio arqividan `amosuli~ Sinaarsebia,
Tanatosi) zemoqmedeba mxatvrul Semoqmedebasa da romlebic, maTi asakis miuxedavad, arasodes kargaven
xelovnebaze.Mmagram, amasTan erTad, xazgasmiT miTiTebulia aqtualobasa da mniSvnelobas.
koleqtiuri aracnobieris simboloebisa da arqeti pebis arqetipebiTa da simboloebiT saerTo sakacobrio fsiqika
mniSvnelovanzec (48,50,51,52,55). metyvelebs, romlis enac SemTxveviT rodia xatovan-simboluri.
iungis gagebiT, unda erTmaneTisgan gamoiyos Semoqmedebisa iungis gagebiT, swored simboluri xatebiT xdeba SesaZlebeli
da xelovnebis ori ZiriTadi ti pi Tu saxe; Tuki pirveli _ gansakuTrebuli siRrmis, tevadobisa da mniSvnelobis
e. w. `fsiqologiuri Semoqmedeba~ pirovnul an biologistur informaciis gadmocema. logikuri azrovneba uZluria asaxos
aracnobiers (romlis Sesaxebac saubari iyo wignis wina grandiozuli, maradiuli ideebi. Aamitomac fsiqika maT
TavSi da romelsac SeiZleba pirobiTad `friodiseuli~
gamosaTqmelad aracnobier simboloebsa da arqeti pebs
aracnobieri ewodos) efuZneba, meore saxis e. w.
mimarTavs.
` v i z i o n e r u l i ~ an xilvismieri Semoqmedeba koleqtiuri
iungi Tvlida, rom `vizionerul~ Semoqmedebasa da xelovnebas,
aracnobieris simboloebsa da arqeti pebs ukavSirdeba. iungis
realurad, arc hyavs konkretuli avtori an konkretuli
SexedulebaTa mixedviT, xelovnebis is nimuSebi, romlebic
pirovneba-avtori.Mmas qmnis pirovnebaSi arsebuli `zepirovnuli~,
drois mdinarebas uZleben da arasodes kargaven zemoqmedebis
saerTo sakacobrio sawyisi. Sesabamisad, xelovnebis aRniSnul
unars, swored koleqtiuri aracnobieris aqtivobasTan
saxes sruliad gamorCeuli, universaluri daniSnuleba da
kavSirdebian (49).
funqcia akisria. mis mier warmodgenil simboloSi cxaddeba
arqeti pebisa da universaluri simboloebis amsaxveli

76 77
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

informacia, romlis logikuri aparatiT `daSla~ Tu `dalageba~ `mecnieruli~ axsnis nimuSad miiCnevs. igi sityva `mecnieruls~
amouwurav process warmoadgens. magaliTad SeiZleba moviyvanoT brWyalebSi svams, raTa amiT kidev erTxel naTeli gaxados
`mona-liza~ (jokonda); simbolod qceuli qalis Rimili sakuTari undobloba da ironia `fsiqoanalizis~ (an
aTasobiT naweri furclis mizezad iqca, magram misi `gageba~ froidianuli `fsiqoanalizis~) SexedulebaTa mimarT.
Tu `amowurva~ mainc miuRwevel miznad darCa. iungis mixedviT, Semoqmedi dualuri bunebisaa da arsebiT
rogorc iungi aRniSnavs, koleqtiuri aracnobieris mier Sinagan winaaRmdegobas Seicavs; erTi mxriv, igi konkretuli
gadmocemuli informacia bolomde axsnasa da gagebas ar adamiania piradi cxovrebiT, xolo, meore mxriv _ upirovno
eqvemdebareba. aseTi saxisaa, misi azriT, dantes `RvTaebrivi SemoqmedebiTi procesebis matarebeli. xelovneba Tandayolili
komedia~, goeTes `fausti~, nicSes `dionise~, hofmanis `oqros sistemis saxea, romelic flobs Semoqmedis pirovnebas
qoTani~, vagneris operebi, iakob boemes filosofia. (yoveli (igulisxmeba, rom ara Semoqmedi flobs SemoqmedebiT unarebs,
maTgani ZiriTadSi swored koleqtiuri aracnobieris moqmedebis aramed piriqiT, es unarebi floben mas) da aqcevs mas sakuTar
Sedegs warmoadgens). instrumentad. ` x e l o v a n i _ k o l e q t i u r i
iungis xelovnebis Teoriis arss naTlad asaxavs iungianeli a d a m i a n i a ! ~ _ acxadebs iungi, raSic gulisxmobs Semoqmedis
mxatvar-abstraqcionistis (romelic ferweris eniT cdilobda mier sakuTari kerZo pirovnuli CarCoebidan gasvlasa da
iungis ideebis gadmocemas), `amerikuli ferweris mamis~, e. w. koleqtiuri aracnobieris arqeti pebTan ziarebas (Seadare:
`wveTovani ferweris~ fuZemdeblis, jeqson polokis, sityvebi: `leqss me ar vwer, leqsi TviTon mwers!~).
`naxatis Seqmnisas srulebiT ar vfiqrob masze, rasac vakeTeb. Semoqmedebas, iungis gagebiT, f e m i n u r i (qaluri)
is, rac daixata, CemTvis gasagebi mxolod mogvianebiT xdeba; Taviseburebebi gamoarCevs, radganac sawyiss igi aracnobieris
me TiTqos Tavidan vecnobi sakuTar qmnilebas. amasTan erTad, feminur sferoSi iRebs. (am SexedulebiT aSkaravdeba
Sesworebebis Setanis da formebis koreqciis ar meSinia, Semoqmedebis warmodgenili gagebis kavSiri patriarqalur
radganac amas Tavad naxati mkarnaxobs.Nnaxati, romelsac dogmebTan; radganac Semoqmedi mamakacia (da mxolod mamakaci
sakuTari, Cemgan damoukidebeli cxovreba aqvs.Mme masTan SeiZleba iyos Semoqmedi), amitomac Semoqmedebis impulsi mis
kontaqtis SenarCunebas vcdilob da vexmarebi gamoavlinos feminur aracnobiers an animas ukavSirdeba. Tuki vZlevT
Tvisi arsi. Tu ver vaxerxeb kontaqtis SenarCunebas, tiloze patriarqalur dogmebs da vaRiarebT, rom Semoqmedi SesaZloa
qaosi Cndeba. da Tuki me da Cemi qmnileba kargad vugebT qalic iyos, maSin SemoqmedebiTi impulsi mis maskulinur
erTmaneTs, maSin tilos elementebs Soris harmonia myardeba, aracnobierSi an animusSi unda veZioT. _ r. m.).
romlis miRmac gamokrTis naxatis f a r u l i a z r i da iungi wers e. w. v i z i o n e r u l i g a n c d i s Sesaxeb,
mniSvneloba.~ (Targmani Cemia _ r. m.) («Ïîëëîê.Õóäîæåñòâåííàÿ romlis dayvanac pirad gamocdilebasa Tu anomalia-darRvevaze
ãàëåðåÿ,¹66,2005, ñòð. 24-25). mis ubralo simptomad qcevas da amiT misi specifikuri
Ffroidis gagebiT, Semoqmedi sakuTari intimuri, piraduli Sinaarsis dakargvas iwvevs. vizioneruli (an koleqtiuri
gancdis simbolozirebas axdens; simbolo Semoqmedis im gancdis aracnobieris) sfero ufro Rrma da Zlieri gancdebis Semcvelia,
intensiurobaze metyvelebs, romlis dasaTrgunadac gamoiyeneba vidre yvela adamianuri gancda erTad aRebuli! vizionerobas
simbolizacia. (simbolo, rogorc Semoqmedis gancdis SeniRbva iungi pirvel-gancdasa da pirvel-simbolos uwodebs da
da vualireba). fantaziis amoqmedebis miRma froidi savsebiT koleqtiuri aracnobieris arqeti pebTan akavSirebs.
konkretul pirovnul gancdebs xedavda (siyvaruls, SiSs, jer kidev pirvelyofil xelovnebaSi, kldis ferweris
agresias da a. S.). aRniSnul mosazrebas iungi vizionerobis nimuSebSi warmodgenilia uCveulo, ucnauri naxatebi. aseTia,

78 79
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

magaliTad, wreSi Caxatuli rvawvera jvari. EaRniSnulma `produqtTa~ ori ZiriTadi saxe gamoirCeva:
simbolom yvela kultura da civilizacia moiara.Aarsebobs 1. fantaziebi (sizmrebis CaTvliT), romelTac personaluri
misi `amokiTxvis~ Tu `gaSifvris~ mravali varianti, romelTa xasiaTi aqvs da romlebic cnobierebidan gandevnil da
Sorisac uZvelesia misi, rogorc `mzis etlis~, gageba. iungis pirovnulad mniSvnelovan (pirad) gancdebs ukavSirdeba
SexedulebiT, aracnobieris siRrmeebidan amosulma simbolurma (romlebic SeiZleba pirovnebis piradi fsiqologiuri
warmodgenam adamians borblis ideis stimuli misca; pirveli TaviseburebebiT iqnes axsnili.) magaliTad, aseTad SeiZleba
teqnikuri monapovari aracnobieri fsiqikis swored aRniSnul iqces gauziarebeli an calmxrivi siyvaruli, romelic
arqeti ps ukavSirdeba! tradiciulad mxatvruli Semoqmedebis mZlavr stimulators
SemoqmedebiTi aqtis raoba iungs koleqtiuri aracnobieris warmoadgenda da Sekavebuli, `dagubebuli~ agresia, romliTac
cnobierebis zedapirze amosvlisa da cnobier gancdaSi ase `mdidaria~ sizmari da msoflio xelovnebis istoria.
aRbeWdvis saxiT esmis. SemoqmedebiT aqts avtori aracnobieris 2. fantaziebi (sizmrebis CaTvliT), romelTac
cnobierTan qorwinebas uwodebs da miiCnevs, rom SemoqmedebiTad impersonaluri (upirovno) xasiaTi aqvT, ar kavSirdebian
dajildoebuli adamianebi arcnobierisadmi gamorCeuli individualur gancdebTan da romelTa axsna piradi
`RiaobiTa~ da `gaxsnilobiT~ xasiaTdebian. Sesabamisad, niWis (pirovnuli) fsiqikiT ver xerxdeba.Afsiqikis am `koleqtiuri
fenomeni Sinagan TvisuflebasTan kavSirdeba, romelSic, Sris~ mxolod aRwera an interpretirebaa SesaZlebeli da
uwinares yovlisa, aracnobieri Zalebis TviTgamovlenis ara misi axsna. sizmrebsa da SemoqmedebaSi SesaZlebelia
Tavisufleba igulisxmeba. niWieri xelovani Sinagani cenzurisa iseTi xatisa Tu informaciis warmodgena, romelic Sors
Tu cnobieri kontrolis Sesustebasa da aracnobieris scildeba misi `avtoris~ fsiqikur gamocdilebas. magaliTad,
siRrmeebSi CaRwevas iolad axerxebs maSin, rodesac SesaZloa urTulesi, Rrma sazrisis, polisemantikur simboloTa
`Cveulebrivi mokvdavi~, faqtobrivad, Sinagani cenzorisa da moZieba mcirewlovan bavSvTa sizmrebSi. (magaliTis saxiT
cnobierebis kontrolis monad da msxverpladac iqceva; igi iungi gvTavazobs skolamdeli asakis gogonas sizmars, romelSic,
imdenad Trgunavs aracnobier Zalebs, rom sruliad kargavs Sesabamisi simboloebis safuZvelze, rwmenis, sikvdilisa da
maTTan kontaqtis unars da amiT ki _ SemoqmedebiTi impulsis aRdgomis ideebia asaxuli). aseve arsebobs `moaruli~,
aRmocenebis SesaZleblobasac. ganmeorebadi an universaluri siuJetebi, simboluri Temebi,
iungis gagebiT, xelovnebis nimuSi sizmars SeiZleba romlebiTac aRsavsea nebismieri (ganviTarebis donis, erovnebisa
SevadaroT, magram ara imitom, rom masSi piradi da epoqis miuxedavad) adamianis sizmari da msoflio
moTxovnilebebisa da survilebis anareklebi xelovnebis istoria. magaliTad, mTis mwvervalis dapyroba,
moiZieba.Ffroidisgan gansxvavebiT, iungi miiCnevs, rom sizmarsa dedamiwis siRrmeebSi Casvla, gvirabSi moZraoba, zRvis gadacurva,
da xelovnebaSi koleqtiuri aracnobieris mravalmniSvnelovani frena _ aRniSnuli siuJetebi koleqtiuri aracnobieris
arqeti pebi da simboloebic cxaddeba. arc erTi sizmari ar TviTamoqmedebis, TviTaqtivaciis Sedegia da garkveuli
ambobs: `Sen unda~ an `aseTia WeSmariteba~. igi iZleva xats informaciis simbolur-xatovan gadmocemas gulisxmobs.
iseve uSualod, rogorc buneba _ nayofs da am xatidan iungis Teoriis mixedviT, Semoqmedi da xelovneba myarad
daskvnebis gamotana ukve Semdgom iqceva adamianis amocanad, arian SekavSirebulni, magram isini erTmaneTs ver xsnian!Aase
_ wers avtori. magaliTad, opera `nebelungebis beWedis~ saSualebiT ver
iungi mxatvruli Semoqmedebis produqtebs aracnobieri moviZiebT misi avtoris, rihard vagneris pirovnul
fsiqikuris TviTasaxvad da TviTgamovlenad miiCnevs.Aamgvar Taviseburebebs. xelovanis piradi fsiqologia, cxadia, bevrs

80 81
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

xsnis mis nawarmoebSi, magram ver xsnis Tavad nawarmoebs!48 kerZo pirovnulis farglebs, o b i e q t u r i a da ara
wminda mizezobrivi kavSirebis, konkretuli mizezebisa subieqturi. xelovani erTi mxriv, piraduli adamiania
da Sedegebis dadgenas fsiqologia mxolod instinqtTa da (kompleqsebiTa da pirovnul gancdaTa speqtriT), xolo, meore
refleqsTa sferoSi axdens. xolo iq, sadac namdvilad iwyeba mxriv, zepirovnuli. sakuTari Sexedulebis sailustraciod
sulis cxovreba (magaliTad, kompleqsTa sferoSi), fsiqologia iungi aseT frazas gvTavazobs: `ara goeTe qmnis `faustss~,
fenomenTa mxolod aRweriT kmayofildeba. iungi aRniSnavs, aramed `fausti~ _ goeTes~(48). (Seadare, `me ar vwer leqsebs,
rom SemoqmedebiTi sawyisi iracionaluria, rac mis leqsi TviTon mwers~).
racionalizacias, azrobriv gansjasa da mecnierul Seswavlas iungis xelovnebis Teoriis amosavalia Sexeduleba, rom
SeuZlebels xdis. mxatvruli Semoqmedeba da xelovneba adamiasTvis Tavisuflebis
Uunda erTmaneTisgan gaimijnos mxatvruli nawarmoebis momniWebelia; igi adamians miwieris borkilebisgan aTavisuflebs
fsiqologia da poetis (rogorc konkretuli pirovnebis) da m o T a m a S i s mdgomareobamde amaRlebs. TamaSis fenomenSi
fsiqologia; nawarmoebis fsiqologiis pirovnebis avtori fsiqikur ZalTa Tavisufal TviTgamovlenas, maT mier
fsiqologiamde dayvanas iungi did Secdomad miiCnevs. mxatvrul formaTa SeuzRudav ageba-warmoqmnas gulisxmobs.
`analizuri fsiqologiis~ avtori miuTiTebs specifikur (Seadare: h. hesses romenSi `tramalis mgeli~ `moTamaSisa~
SiSze _ vizioneruli samyarosadmi SiSze, romelic, faqtobrivad, da `magis~ mxatvruli saxeebi, rogorc umaRlesi
pirvelqmnili qaosis SiSia. Sesabamisad, vizionerobisa da srulyofilebis simboloebi.Aaqve davZen, rom hesse iungianeli
koleqtiuri aracnobieris konkretul da pirovnul mweralia _ r. m.).
kompleqsebamde dayvanas safuZvlad qaosis iluzoruli egreT wodebuli fsiqologiuri SemoqmedebisTvis
mowesrigebis Jini edeba. damaxasiaTebelia polaroba anu iseTi anti podebis mkacrad
`fsiqika Ria karia~ _ wers iungi, romelSic ucxo, ara gamijvna, rogoricaa: sikeTe da boroteba, sinaTle da sibnele,
pirovnuli samyarodan zogjer raRac ucnobi da uCveulo silamaze da simaxinje da a. S. fsiqologiuri Semoqmedebisgan
SemoiWreba, raTa adamianebi adamianurobis Cveul da savsebiT gansxvavebiT, vizionerul SemoqmedebaSi anti podTa
gasageb sferos `gamostacos~. sasiyvarulo gancda (erosi), dapirispirebani fiqciad iqceva da arenaze paradoqsuli
ubralod, xels uwyobs masze mniSvnelovani Zalebis mTlianoba gamodis; gamomricxavi, antipoduri Zalebi erTmaneTs
gaTavisuflebasa da aqtivirebas. kerZo piradul-adamianuri ukavSirdeba im vizioneruli sferos Sesabamisad, romlisTvisac
erTgvari uverturaa, winmswrebi impulsia, raTa gaTamaSdes mTlianoba da erTianobaa damaxasiaTebeli.
maradiuli `RvTaebrivi komedia~. ise, rogorc dantesTvis jer kidev `daubadebeli~ mxatvruli qmnileba mxatvris
beatriCe RvTaebriv, uzenaess kanonebsa da wesebTan ziarebis fsiqikaSi Taviseburi Zalis saxiT arsebobs. es Zalaa, romelic
stimulad iqca! gamovlenas erTgvari tiranuli ZlevamosilebiT eswrafvis.Mmisi
iungi upirispirdeba froidis Sexedulebas, romlis TviTgamovlenis Sedegad mxatvruli nawarmoebi ukve mza da
mixedviTac Semoqmedeba sulieri aSlilobis, nevrozis dasrulebuli saxiT eZleva cnobierebas qalRmerT aTenas
gamovlinebaa, xolo Semoqmedis specifikur Taviseburebas misi msgavsad, romelic zevsis Tavidan zrdasruli, abjarasxmuli
infantilur-autoerotuli buneba Seadgens. iungis gagebiT, daibada. iungis gagebiT, avtori mihyveba (mediumis msgavsad)
aseTi daxasiaTeba SeiZleba xelovans, rogorc pirovnebas Sinagan, magram mainc ucxo SemoqmedebiT impulss da misi
Seexos da ara rogorc Semoqmeds. Semoqmedi arc ZaliT axerxebs imis gamoTqmasac ki, ris Sesaxebac araferi
autoerotulia da arc heteroerotuli; is scildeba ra uwyis!

82 83
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

SemoqmedebiTi procesi adamianis fsiqikaSi CarTuli gamovlenisas mudmiv aRorZinebasa da ganaxlebas axdens.A`arqetipi
`cocxali arsebaa~, romelsac iungi avtonomiur kompleqss miTologiuri figuraa~. igi mravalgzis ganmeorebad da
uwodebs. aRniSnuli kompleqsi sakuTari energetikuli muxtis erTgvarovan gancdaTa fsiqikuri kvalia an narCeni, erTisa da
Sesabamisad, SeiZleba vlindebodes, rogorc cnobieri aqtivobis imave gancdis mravalgzisi gameorebis Sedegi. rodesac
ubralo aSliloba anda rogorc is `zeavtoriteti~, romelsac pirvelyofili xati cxaddeba da Tavs `miTologiuri situacia~
Semoqmedis damorCileba da marTva SeuZlia; es erTgvari avlens, adamiani sruliad gamorCeul emociur sisavses ganicdis.
aracnobieri imperativia, iZuleba, romelsac hi pnoturi aseT dros adamiani aRaraa mxolod kerZo individi; adamiani
STagonebis Zala gamoarCevs. mTel Temad an gvarad iqceva da masSi mTeli kacobriobis xma
avtonomiur kompleqss SeiZleba antikur filosofosTa iwyebs aJRerebas!Aarqetipis zemoqmedebis gansakuTrebuloba imiTac
msgavsad RvTaebrivi SeSliloba vuwodoT. igi, marTlac, aixsneba, rom misiT metyveli xma yvela konkretuli adamianis
axloa paTologiur mdgomareobasTan; TviTgamovlenis xmaze Zlieria; arqetipi aTasi xmiT (sakacobrio xmiT) RaRadebs!
gaxSirebisas is daavadebis simptomadac SeiZleba iqnes xelovnebis umTavres amocanasAaracnobieris siRrmeebSi arsebuli
miCneuli. arqeti pebis damuSaveba da cnobierisTvis `morgeba~ Seadgens;
Aavtonomiuri kompleqsis aRmocenebas _ miuTiTebs iungi amiT arqeti pi konkretul epoqasa da konkretul sociumisadmi
_ win uswrebs aracnobierSi aqtivobis zrda; amisTvis saWiro SesabamisobaSi modis(50).
energia ki cnobieridan miiReba. cnobieri fsiqikuridan energiis k. iungs ekuTvnis e m p a T i i s esTetikuri fenomenis
dakargvas SeiZleba, p. Janes sityvebiT, inteleqtualuri ganxilvac(47,48). igi iziarebs li psis Sexedulebas, rom
platos vardna ewodos; adgili aqvs cnobieri aqtivobisa esTetikuri gancdis safuZveli empaTiis fenomenSi unda veZioT;
da interesTa sferos Sesustebas, rasac zogjer apaTiac mSvenierebis gancda sxva araferia, Tu ara adamianis mier
(uaryofiTi emociuri foni) ukavSirdeba. instinqturi sfero sakuTarive `me-idealis~ gancda gareSe obieqtebSi. Sesabamisad,
dominirebas iwyebs eTikur sferoze, infantiluri _ forma, romelTanac SeuZlebelia empaTireba, maxinjad ganicdeba.
mowifulze, araadapturi _ adapturze.Aase rom, avtonomiuri arsebobs empaTiis ganwyoba, romelic nimuSis mSveniereba-
kompleqsi pirovnebis cnobieri kontrolisTvis gankuTvnili simaxinjis gansazRvras axdens. empaTias li psi Tavad
energiis xarjze viTardeba. sicocxlesTan akavSirebda, xolo voringeri werda
mxatvruli nawarmoebis fundamentSi, iungis xelovnebis xelovnebisadmi nebis an empaTiisadmi moTxovnilebis Sesaxeb.
Teoriis Tanaxmad, unda vigulisxmoT ara imdenad poetis iungi aRniSnavs, rom empaTiisas adamiani sakuTars, pirovnuls
piradi aracnobieri, ramdenadac a r a c n o b i e r i umatebs obieqts, sakuTari Tavi Seaqvs masSi da amiT,
m i T o l o g i i s sfero, romlis pirvelyofili xatebi saerTo faqtobrivad, TviTSecnobas axdens(47,48).
sakacobrio, universaluri bunebis mqonea. iungis Sexedulebas interess imsaxurebs iungis mier SemoTavazebuli calkeul
exmianeba gerhard hauftmanis sityvebi: `poezia sityvebSi SemoqmedTa fsiqologiuri analizis nimuSebi.Aase magaliTad,
acocxlebs pirvelyofili samyaros eqos!~ rac Seexeba narkvevs `pikaso~ iungi sakuTari profesiis miTiTebiT iwyebs;
pirovnul (piradul) aracnobierTan dakavSirebul xelovnebas, igi fsiqiatria da cdilobs swored `fsiqiatriuli~ rakursidan
iungi mas kvlevisTvis froidis Teorias _ `fsiqoanalizs~, dainaxos mxatvris Semoqmedebis Taviseburebani, miT ufro,
dananebis gareSe utovebs. rom pikasos fsiqologiuri problemebi fsiqiatriul pacientTa
iungi wers pirvelyofili xatis im uZvelesi originalis problemebis analogiuria (Seadare: Cezare lombrozos
an arqetipis Sesaxeb, romelic fantaziis yoveli Tavisufali `xelovnebis fsiqiatriuli Teoria~).

84 85
rusudan mircxulava karl gustav iungis xelovnebis Teoria

iungi miiCnevs, rom pikaso da misi gamofena iseve, rogorc wigni yvelaze paTologiuri movlenaa Tanamedrove
28 aTasi damTvalierebeli _ drois niSania da gamoxatva modernistul xelovnebaSi! joisis romanSi, rogorc Cveni
(igulisxmeba pikasos 460 namuSevris gamofena ciurixSi, drois koleqtiur manifestSi, gacxadda Tanamedrove adamianis
1932 w.) pikasos Semoqmedebis (iseve, rogorc sazogadod pirovnuli rRveva da fragmentireba, sxva sityvebiT, masobrivi
Tanamedrove xelovnebis) Taviseburebad iungs aracnobierSi Sizofrenia!
ara mxolod `STasvla-CaZirva~, aramed aracnobierTan gaigiveba Tanamedrove xelovneba SemoqmedebasTan arsebiTad akavSirebs
miaCnia!Ppikasos mTavari personaJi, avtorisve alter-ego _ ngrevas, rac, iungis gagebiT, Tanamedrove kacobriobis seriozul
arlekini, erTgvari arqauli, qToniuri RvTaebaa; is aracnobieris problemaTa anareklia da gamovlineba. am problemaTa Sesabamisad,
`bneli~ raindia, gmiria, romelmac hadesi, `fsiqikis miwisqveSeTi~, `ulise~ wminda uaryofaa, SemoqmedebiTi ngrevaa, uaris Tqmaa
unda gaiaros. magram iungi aqve svams kiTxvas, Tu ramdenad mSvenierebasa da saR azrze.
ZaluZs ara mxolod pikasos personaJs, aramed mTel kulturuli apokalifsis mizezad iungi tradiciuli
Tanamedrove xelovnebas am rTuli, marTlacda, heroikuli idealebis gaxistebasa (ideali, rogorc kanoni da imperativi)
misiis Sesruleba? da maT mier adamianis srul gakontroleba- damorCilebas
pikasos arlekinma, gmirma-masxaram srulad daamsxvria xedavs. tradiciuli idealebi (WeSmariteba, mSveniereba, zneoba)
Tavisi gare safarveli, naWuWi, romelic sxva araferia, Tu dogmaturobisa da imperatiulobis mizeziT Tanamedrove
ara goneba, inteleqti, saRi azri da, sazogadod, samyarosadmi adamianis borkilebad, erTgvar `metafizikur policiad~ iqca.
cnobieri, gonebismieri mimarTebis unari.Aase gamovlinda amitomac cnobierebis (azrovnebisa da zneobriv-socialuri
xelovnebis eniT Tanamedrove adamianis umwvavesi problema _ kanonebis) mkveTri SuqiT dabrmavebul Tanamedrove adamians
inteleqtisa da cnobierebis krizisi! mxsnelad aracnobieris, iracionaluris (romelic sicxadisa
pesimisturi paTosiTaa gamsWvaluli iungis narkvevic da kanonTagan gandgomasac gulisxmobs) sibnele evlineba;
`ulises monologi~. iungi ixilavs ra jeims joisis `ulises~, joisis `ulise~ adamians tradiciul RirebulebaTagan
masSi ara mxolod avtoris mwvave fsiqologiur problemebs, (romlebzedac aqamde idga evropuli civilizacia) an sulieri
aramed mTeli epoqis Taviseburebebsac xedavs. borkilebisgan aTavisuflebs. iungi dasZens, romAavtoris
joisis `ulise~, misi ZvelberZeni sexniasgan gansxvavebiT, savsebiT Segnebuli protestisa da mizanmimarTuli moqmedebis
ukiduresad pasiuri cnobierebis, samyarosadmi pasiuri gamo `ulise~ sruliad a r a s i m b o l u r i qmnilebaa!
damokidebulebis gamoxatulebaa; es, erTgvarad, T v a l i a , Sesabamisad,Eigia cnobierebis winaaRmdeg gabrZoleba
romelsac warTmeuli aqvs arCevanis unari da romelic qaotur cnobierebisave meTodebiT! joisi realobisadmi cnobier,
zemoqmedebaTa morCili tyvea. mTeli wigni (735 gverdi) SemecnebiT Tu cxad damokidebulebas isev da isev
mogviTxrobs erTaderT usaxur dReze, romlis ganmavlobaSic cnobierisaTvis damaxasiaTebeli xerxebiT upirispirdeba da
araferi xdeba. es sruliad uimedo sicarielea! joisis amiT kidev ufro aRrmavebs ufskruls Tanamedrove adamiansa
nawarmoebs iungma monstri uwoda da masSi, am literaturul da misave aracnobier fsiqikas Soris. joisis mxatvruli
siurealizmSi, ara mxolod `avadmyofuri luRluRi~, aramed arCevani xels uwyobs realobis xatovan-simboluri an
ironia da sarkazmi dainaxa. saxezea ara mxolod azrovnebis mxatvruli aRqmis unaris dakargvas.
atrofia, aramed RirebulebaTa sistemisa da grZnobebis k. iungis Teoriam mniSvnelovani zegavlena moaxdina ara
atrofiac.Uufro metic, iungi paralels avlebs `ulisesa~ mxolod fsiqologiur mecnierebaze, aramed aseve _ Tanamedrove
da Sizofreniul azrovnebas Soris da miiCnevs, rom joisis xelovnebazec. iungis mimdevar xelovanTa Soris unda

86 87
rusudan mircxulava

dasaxeldnen herman hesse, Tomas mani, federiko felini, ingmar Tavi VI


bergmani, jeqson poloki da sxvani; isini, vinc qmnidnen XX
saukunis xelovnebas. xelovnebis Teoria
iungis fsiqologiur skolaSi

k. iungis ideebi misma mowafeebma da mimdevrebma ganaviTares.


gansakuTrebiT produqtiuli iungis simbolos gageba aRmoCnda.
erih noimani miiCnevs, rom xelovneba simbolur enasTan
imanentur, sawyiseul kavSirSi imyofeba. jer kidev kldis
ferweraSi bizonis gamosaxuleba mxolod erTi SexedviTaa
realisturi.Bbizonis `realisturi~ gamosaxuleba asaxavs
ara imdenad konkretul cxovels, ramdenadac `bizonTa mamas~,
bizonis ideas da r i t u a l i s o b i e q t s . amave dros,noimani
gansakuTrebulad usvams xazs aracnobieri SemoqmedebiTi
funqciis spontanurobasa da mis TviT-gamovlenis (TviT-
aqtualizaciis) unars (58).
erih noimanis SexedulebiT simbolo, cnobier da logikur
koncepciaTagan gansxvavebiT, ufro r T u l i r e a l o b i s
asaxvas emsaxureba.Aaracnobieris moqmedeba Tanamedrove
`cnobierebis civilizacias~ abalansebs da avsebs. aRniSnuli
balansis rRveva da aracnobieri Zalebis atrofia cnobierebis
rolis gazviadebas iwvevs. kerZod, cnobieri dogmaturi da
fanaturi, TviTkmari da gareSesagan izolirebuli xdeba.Aamgvari
disbalansi `aracnobieri religiebis~ stimulirebis mizezadac
iqceva, rogoricaa froidis `fsiqoanalizi~ an, ufro didi
maStabiT, nacizmi da komunizmi. am dogmaTa Zirebi arqeti pul
xatebSi Zevs. Sesabamisad, cnobiereba SeumCnevlad iTrguneba
im Zalebis mierve, romelsac uaryofs da gandevnis, rasac
saboloo jamSi, cnobierebis regressa da rRvevamde mivyavarT;
aracnobieri Zalebis uaryofiT cnobieri am ZalTa msxverplad
iqceva!(58,59).
rogorc vxedavT, noimanis naSromSi aracnobieris
`reabilitacias~ mniSvnelovani adgili eTmoba. Sesabamisad,
avtori aracnobierisTvis damaxasiaTebeli simboluri enis
reabilitaciasac cdilobs. simbolo mniSvnelobiT
damuxtuli xatia, romelic realobis pirveladsa da

88 89
xelovnebis Teoria
rusudan mircxulava iungis fsiqologiur skolaSi

mTlianobiT gancdas iZleva. im gancdas, romelsac sruliad magaliTad, qristianuli taZrebis simbolur da religiur
moklebulia Tanamedrove adamianis ganmanawevrebeli safuZvels jvari Seadgens (jvar-gumbaTovani taZrebi), romelic
cnobiereba. simbolo erTiani realobis gancdis safuZvelia, ara mxolod qristianuli, aramed sazogado, universaluri
romelSic jer araa erTmaneTisgan gadiferencirebuli simboloa.
garegani da Sinagani, obieqturi da subieqturi. plutarqes mixedviT, romis aSenebas win uswrebda
simboloTa samyaro mudmivi transformaciisa da qmnadobis simboloebTan dakavSirebuli rTuli religiuri rituali.
samyaroa, romlis aRqmis unariT Semoqmedi (an kreatuli) romulma amoaTxrevina mrgvali ormo, romelSic Sesawiri _
pirovnebebi xasiaTdebian. saintersoa, rom mudmivi qmnadobis, xeTa nayofi _ moaTavses. Semdeg TiToeuli adamiani masSi
kreatulobis an fsiqologiuri Riaobis statuss avtori muWa miwas yrida. ormos ewoda `mundusi~, anu kosmosi, romlis
feminurobasTan an animasTan akavSirebs. anima transformaciis garSemoc romulma guTniT (romelSic Seaba xari da Zroxa)
motivia. SemoqmedebiTi unarebi (transformaciis neba) wre, qalaqis mistiuri sazRvari Semoxaza. romis, msoflio
adaptaciur sirTuleebs, fizikur Tu socialur garemosTan centris, dagegmareba, rogorc vxedavT, arqeti pebsa (ZiriTadSi
Seguebis problemebs ukavSirdeba da aracnobieri qalurobidan wris arqeti ps) da maTgan gamomdinare misteriebs
momdinareobs. ukavSirdeba(60).
iungianeli avtori, xelovnebis mkvlevari aniela iafe iafe aRniSnavs, rom qalaqTa umetesoba mandalis princi pze
xazs usvams simbolos universalobas da aRniSnavs, rom igeboda. amiT qalaqi mowesrigebul kosmosad, wminda alagad
simboluria ara mxolod xelovneba (romelic rogorc xilul, `gardaiqmneboda~ da Tavisi centriT imqveyniur, maradiul
cxad, aseve farulsa da aracnobier aspeqtebs Seicavs), aramed samyarosTan kavSirdeboda.
mTeli samyaroc, `mTeli kosmosi potenciuri simboloa!~ avtori miiCnevs, rom nebismieri nageboba, romelic gegmis
adamians simboloTa Seqmnis specifiuri midrekileba mixedviT mandalas (RvTaebriv wres) warmoadgens, arqeti pulad
gamoarCevs; es adamianisaTvis damaxasiaTebeli adamianis fsiqikas asaxvs.Qqalaqi, cixesimagre da taZari _
Taviseburebaa.Fformebis, sagnebisa da movlenebis simboloebad fsiqikuri mTlianobis simboloebia da swored amitomac axdenen
gardaqceviT, adamiani zrdis maT fsiqologiur muxts, raTa aseT Zlier zemoqmedebas adamianze. iafe xazs usvams, rom
Semdgom es ukanasknelni religiasa da xelovnebaSi CarTos(60). arqeti puli princi piT (arqeti pTa gamoyenebiT) nagebobaTa
avtori ixilavs sam simbolos: qvas, cxovelsa da wres. da mTlianad qalaqebis dagegmareba ZiriTadSi arqeti pTa
ase magaliTad,Qqva odiTganve sulebis adgilsamyoflad da mier TviTgamovlenisa da TviTaqtivaciis ZaliT warmoebs.
religiuri Tayvaniscemis obieqtad miiCneoda. aseTia `wminda iafe sagangebod Cerdeba qristianuli xelovnebis mTavar
qvebi~ (Curingebi) pirvelyofil xelovnebaSi, aseTivea simboloze. jvari da jvarcma didi xnis manZilze (karolingebis
warmarTuli kerpebi.Qqvisadmi formis miniWebiT adamiani epoqamde) evropul xelovnebaSi e. w. berZnuli jvris an
cdilobda gamoexata is, rasac qvis “sulad” miiCnevda. swored tolferda jvris (aseT jvarSi centridan gamavali ferdebi
es garemoeba iqca, iafes gagebiT, skulpturis xelovnebis erTmaneTis tolia) saxes atarebda. jvris aRniSnuli saxe,
aRmocenebis pirobad. misi formidan gamomdinare, harmoniis, Sinagani gawonasworebis
xelovnebis dargebi aqtiurad mimarTaven simboloebs da simboloa.
maT damuSavebas axdenen. magaliTad, arqiteqturaSi aqtiurad mogvianebiT xelovneba mimarTavs gansxvavebuli saxis,
gamoiyeneba wris, jvrisa da samkuTxedis simbolika; arqiteqtura kerZod, e. w. laTinur jvars, romlis centric zeviTkenaa
faqtobrivad, efuZneba da eyrdnoba aRniSnul simboloebs. aweuli da qveda ferdi sigrZiT danarCen ferdebs sagrZnoblad

90 91
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

aRemateba.Aaxla qristianuli religiis simbolo adamianis k. iungis skola amosaval wertilad arqeti pebs, koleqtiuri
miwisgan miwyvetasa da sulierebisaken swrafvas gamoxatavda. aracnobieris universalur, zepirovnulsa da zedroul
am swrafvam apogeas Sua saukuneebSi miaRwia, risi komponentebs miiCnevs. leonardos Semoqmedebis analizisas
gamoxatulebacaa goTuri taZrebis simaRleSi mateba, ltolva noimani ara konkretulad leonardis dedis xatiT, aramed
zecisken da miwierisadmi zurgis Seqceva. goTuri taZrebis zogadad dedis arqeti piT xelmZRvanelobs. e. noimanis azriT,
arqiteqtura efuZneba laTinur, `wagrZelebul~ jvars da “qaluri princi pi” gansakuTrebuli unikalobiT swored “mona
amiT epoqis asketuri suliskveTebis amsaxvelia. lizas” SemTxvevaSi vlindeba, romelic aq aisaxeba ara rogorc
renesansis epoqaSi adamiani miwas ubrundeba, xelaxla qalRmerTi, aramed rogorc adamianis suli an rogorc zeciuri
axdens bunebisa da sxeulis silamazis aRmoCenas da iaraRdeba da miwieri sawyisebis axali mTlianoba; es animaa, maradiuli
mecnierul-teqnikuri codniT. Sesabamisad, xelovneba qaluri sawyisi. swored am axal mTlianobasa da mis idumal
realisturi da grZnobieri xdeba. iafes SexedulebiT, Rimils ukavSirebs noimani erosis axal da umaRles gancdas.
aRorZinebis epoqis harmoniuli adamianis msoflSegrZnebis k.iungis xelovnebis fsiqologiis amosavalia Sexeduleba,
asaxvaa am peroidSi agebuli mrgvali taZrebi (rotondebi). rom SemoqmedebiT adamianSi arqeti pebi gansakuTrebul Zalasa
avtorisTvis sagulisxmoa is faqtic, rom swored aRorZinebis da mniSvnelobas iZenen. SemoqmedSi arqeti puli faqtori mis
epoqaSi xdeba qristianuli arqiteqturisTvis uprecendento pirad SegrZnebebsa da gancdebze dominirebs. amitomac
movlena _ sakurTxevlis taZris centrSi ganTavseba (da ara koleqtiur aracnobiers SemoqmedebiTi aracnobieris saxeliTac
taZris erT-erT kedelTan); aseTia bramantesa da miqelanjelos moixsenieben. arqeti pul samyarisTan gansakuTrebuli kavSiris
mier agebuli saxelganTqmuli `wminda petres taZari~, romelic gamo, Semoqmedi am samyaros obieqtad, mis instrumentad iqceva.
mTeli aRorZinebis epoqis kulminaciad, mis gvirgvinad miiCneva. es garemoeba sociumisagan mis gaucxovebasa da sakuTar
sagulisxmoa, rom swored aRniSnuli taZaria mTeli ego-ze centrirebas iwvevs (rasac z. foridi narcisizmis
kaTolikuri samyaros centri. saxiT moixseniebs). e. noimani miuTiTebs, rom mamakacis
Tanamedrove xelovnebis arsad wrisa da, sazogadod, normaluri ganviTarebis SemTxvevaSi misi “qaluri komponenti”
arqeti puli formebis Segnebuli deformireba da asimetria iTrguneba da aracnobieris qalur sawyiss (animas) ukavSirdeba.
iqca. klasikur formaTa, arqeti pTa da simboloTa rRveva xolo Semoqmedi pirovnebis SemTxvevaSi es procesi ar
_ aseTia Tanamedrove xelovnebis princi pi!Nngrevis am sruldeba; SenarCunebuli qaluri komponenti maRali
impulss iafe Tanamedrove adamianis fsiqikaSi mimdinare mgrZnobelobisa (sensitiurobisa) da e.w. “matriarqaluri
procesebis anareklad da gamovlinebad miiCnevs. cnobierebis” saxiT vlindeba. Semoqmedi dualuri bunebisaa,
k. iungis skolis pozicias da mis gansxvavebas froidis masSi qaluri da mamakacuri sawyisebi erTmaneTs erwymis.
Sexedulebebisagan naTlad asaxavs erih noimanis narkvevi Semoqmedze imdenad Zlieria dedis arqetipis zegavlena, rom
“leonardo da vinCi da dedis arqetipi”. z. froidi leonardos igi ver Tavisufldeba qaluri sawyisisagan da ver axdens
fenomenis gasaRebs Tavad leonardos piradi gamocdilebis, mis CarTvas aracnobierSi. araSemoqmededi pirovneba
misi fsiqologiuri biografiis, ojaxuri kavSirebis SemoqmedebiT SesaZleblobebs wiravs adaptaciis sanacvlod
TaviseburebebSi xedavda. ase magaliTad, mona lizas Rimili da SemoqmedebiTi potenciis daTrgunvis xarjze adaptirdeba
froidma leonardos dedis, katarinas Rimils da adreuli sociumTan. misgan gansxvavebiT, Semoqmedi ara sociumTan da
bavSvobis mogonebebs daukavSira; man Sedevri aRiqva, rogorc realobasTan axdens adaptirebas, aramed sakuTarsave
deda-Svilobis gandideba. froidis poziciisgan gansxvavebiT, aracnobierTan, ris sazRauradac misi martooba iqceva.

92 93
rusudan mircxulava

e. noimani dedis arqeti pTan mimarTebaSi ganixilavs Tavi VII


leonardos Sedevrebs “madona mRvimeSi”, “wminda ana
RvTismSobelTan da yrma iesosTan erTad”, “mona liza”. Tuki xelovnebis sakiTxebTan dakavSirebuli
z. froidi leonardos qmnilebas “wminda ana RvTismSobelTan kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi
da yrma iesosTan erTad” dedisa da dedobilis (biologiuri
qarTuli fsiqologiuri skola dimitri uznaZis ganwyobis
da gamzrdeli dedebis) mimarT mxatvris damokidebulebas
TeoriasTan kavSirdeba, romelic dResac aqtiurad agrZelebs
ukavSirebs, noimani da sazogadod, k.iungis skola am
muSaobas misi damaarseblis ideebisa da Sexedulebebis
SemTxvevaSic arqeti pebze da saxeldobr, dedis arqeti pze
Semdgomi ganviTarebisa da empiriul-eqsperimentuli
da mis variaciaze msjelobs. sagulisxmoa e. noimanis
ganmtkicebis mimarTulebiT(61,62,63,64).
mosazrebebi SedevrTan “madona mRvimeSi” dakavSirebiT. rogorc
d. uznaZe sakuTar Sexedulebas xelovnebisa da mxatvruli
avtori aRniSnavs, aq pirveladaa asaxuli madona miwisqveSa
Semoqmedebis sakiTxebTan dakavSirebiT ayalibebs naSromSic
mRvimeSi, sibneleSi, “panisa da nimfebis TavSesafarSi”;
“bavSvis fsiqologia”, romelsac qcevis formebisa da e.w.
RvTismSobeli aq deda-miwis an deda-bunebis wiaRSia
funqcionaluri moTxovnilebis moZRvrebasTan mimarTebaSi
warmodgenili. Sesabamisad, dedis arqeti pi zecisa da miwis
warmoadgens.
gamTlianebul simbolod, “marad mqmnad qalRmerTad” iqceva.
qcevis mravalferovan formebs ganwyobis fsiqologiis
avtori or ZiriTad kategoriad, eqsterogenur da introgenur
qcevis formebad, ajgufebs.
eqsterogenuri qceva garegan stimulze an obieqtzea
mimarTuli. is konkretuli sagnobrivi moTxovnilebiT aRiZvris
da moTxovnilebisadmi relevanturi, Sesabamisi obieqtisadmi
(obieqtebisadmi) miimarTeba. eqsterogenur qcevas safuZvlad
edeba moTxovnileba, romlis realizeba-dakmayofileba garkveul
obieqtTan (obieqtebTan) kavSirdeba. aseTi kategoriis qceva
moTxovnilebis dakmayofilebisTanave an relevanturi obieqtis
mopovebisTanave wydeba. magaliTad, SimSiliT aRZruli qceva
eqstrogenuria, sakvebis mopoveba_miRebasa da SimSilis
dakmayofilebazea mimarTuli. aRniSnuli qceva aRniSnuli
moTxovnilebis realizebis Semdeg wydeba da sruldeba.
d. uznaZis klasifikaciis mixedviT, eqsterogenur qcevebs
miekuTvneba: a.moxmareba _ qceva, romelic aqtualuri
moTxovnilebis dakmayofilebas iTvaliswinebs. magaliTad,
sakvebis miReba SimSilis dros. b. movla da momsaxureba
(sakuTari Tavis Tu sxva adamianis) _ qceva, romelic
arapirdapiri saxiT aqtualuri moTxovnilebis dakmayofilebas
emsaxureba. magaliTad, sakvebi produqtebis higienuri damuSaveba

94 95
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

kvebis moTxovnilebis arapirdapir dakmayofilebas emsaxureba. magaliTad, bavSvma SeiZleba esa Tu is profesiuli saqmianoba
g. Sroma da saqme (fizikuri da gonebrivi) _ subieqtis (eqimis, mZRolis, pedagogis da sxv.) gaiTamaSos.
situaciuri, aqtualuri moTxovnilebis gareSe mimdinareobs. TamaSi, rogorc qcevis specifikuri forma, mxolod
Sesabamisad, Sromis produqti scildeba subieqturi bavSvobis periodTan rodi kavSirdeba. qcevis introgenuri
Rirebulebis farglebs da “obieqtur mniSvnelobas” iZens. formebi adamianis ganviTarebis nebismieri etapisTvis aris
Sroma, rogorc qcevis wminda adamianuri forma moTxovnilebis damaxasiaTebeli. “marto eqstrogenuri aqtivobis amara
ideasTan an samomavlo, perspeqtul moTxovnilebasTan (da adamianis ZalTa ganviTareba ufro calmxrivad warimarTeboda:
ara aqtualur, situaciur moTxovnilebasTan) kavSirdeba. ZalTa Tavisufali TamaSi absoluturad aucilebelia
introgenuri qcevis fenomenSi ramdenime ZiriTadi niSani adamianisaTvis” (431). aqtualuri sagnobrivi
gamoirCeva. upirveles yovlisa, introgenuri qceva aqtualur moTxovnilebebisagan Tavisufal zrdasrul adamians “ZalTa
sagnobriv moTxovnilebisa da konkretul obieqtze calsaxa Tavisufali gamovlena” mxolod TamaSis saxiT ar eZleva.
intencia _ mimarTulebis farglebs scildeba. is “Sinagan- Tumca, funqcionaluri tendenciis mier stimulirebul
pirovnuli” warmomavlobis qcevaa da kavSirdeba ara sagnobriv nebismier introgenur qcevas pirobiTad TamaSi SeiZleba
moTxovnilebasTan, aramed universalur funqcionalur ewodos. ZiriTad introgenur qcevebs Soris gamoiyofa: TamaSi,
tendenciasTan. introgenuri qcevis stimulirebas mxatvruli Semoqmedeba, esTetikuri tkboba, sporti, garToba.
funqcionaluri tendencia an aqtivobis, funqcionirebis uznaZis Sexedulebidan gamomdinare, introgenuri qcevis
moTxovnileba axdens. nebismier saxes, maT Soris mxatvrul Semoqmedebasa da
yvelaze srulad funqcionaluri tendencia Tavs TamaSis esTetikur tkbobas, TamaSi SeiZleba ewodos.
dros avlens. sagulisxmoa, rom funqcionaluri tendenciis d. uznaZe adiferencirebs da aanalizebs TamaSis
Teorias d. uznaZe TamaSis Teoriebis kritikuli analizisa gansxvavebul saxeebsa da formebs. ganwyobis fsiqologiis
da sakuTari TamaSis Teoriis konteqstSi ayalibebs. TamaSs, avtoris mixedviT, “namdvili TamaSi” yovelTvis iluziis
rogorc adamianis ZalTa spontanur, Tavisufal moqmedebas TamaSia da fantazia-warmosaxvasTan aris dakavSirebuli.
(“usargeblo” da “uazro” moqmedebas) introgenur qcevaTa Sesabamisad, TamaSi TavisiT, bunebrivad gadadis mxatvrul
CamonaTvalSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba; aRniSnuli SemoqmedebaSi. iluziis TamaSi aRsaniSn _ aRmniSvnelis
kategoriis qcevebis specifikas TamaSi gansakuTrebiT naTlad kompleqssa da simbolos fenomens efuZneba. aq simbolod
da mkafiod asaxavs. “TamaSis procesSi adamianis Sinagani iqceva ara mxolod obieqtebi, aramed moqmedi pirebi da
Zalebi raime Sinaarseuli moTxovnilebis aqtualuri Tavad moqmedebac. magaliTad, “manqanobanas” dros skami _
zegavleniT rodi aRiZvrian samoqmedod, aramed sakuTari avtomobilia, burTi _ saWe, saTamaSo daTvi _ mgzavri da
Sinagani impulsiT.” (gv.430). d. uznaZis TamaSis Teoriis sxva. iluziis TamaSis formebisgan d. uznaZe adiferencirebs
mixedviT, TamaSi biologiurad ara aqtualuri SesaZleblobebis e.w. rolur TamaSs, romelSic mTavari yuradReba me-s
funqcionaluri tendenciis impulsiT gamowveuli aqtivaciaa. cvlilebebzea mimarTuli; moTamaSe sxvadasxva (dedis, Svilis,
amave dros, TamaSi qcevis yvelaze generaluri, zogadi amxanagis, mezoblis das xv) rolebs asrulebs. TamaSis
saxea; masSi qcevis yvela SesaZlo formis interfunqcionaluri gansxvavebuli saxeebisadmi mimarTviT bavSvi aqtiurad
kompleqsebi CaerTvis. TamaSis saxiT qcevis yvela sxva aviTarebs sakuTar fsiqo-fizikur resursebsa da
danarCenma formam (moxmareba, momsaxureba, movla Sroma) SesaZleblobebs. bavSvobis asakSi TamaSis gansakuTrebuli
SeiZleba iCinos Tavi; qcevis nebismieri forma “TamaSdeba”. mniSvnelobisa da adgilis gamo uznaZe TamaSis ganwyobis

96 97
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

fenomenze miuTiTebs, romelsac sinamdvilis (realobis) d. uznaZe miiCnevs, rom mxatvruli Semoqmedebis Sefasebisas
ganwyobas upirispirebs. igi aRniSnavs, rom asakis matebasTan unda gaTvaliswinebul iqnes masSi `msoflio faruli amocanis~
erTad TamaSis ganwyobis sinamdvilis ganwyobiT Canacvleba xdeba. (an msoflio sazrisis, samyaros universaluri azris) gancdis
miuxedavad imisa, rom mxatvruli Semoqmedebis produqti siZliere; adamians poetad swored es unikaluri gancda
obieqturi Rirebulebisaa, aRniSnuli qcevis stimuls uznaZe aqcevs.
mainc pirovnebis fsiqologiur maxasiaTeblebSi da kerZod, rogorcFfilosofia, aseve xelovnebac ar Semoifargleba
funqcionalur tendenciaSi xedavs. xelovneba ara obieqturad samyaros mxolod TvalsaCino, garegani aspeqtiT da mis wiaRSi
arsebuli realobis adeqvatur gamosaxvas emsaxureba, aramed arsebuli, faruli azris gaxsnisadmia mimarTuli. Oorive
Tavad xelovanis pirovnul ganwyobaTa gamoxatvis mizans. maTgani samyaros S e m e c n e b a s (msoflio amocanis amoxsnas)
“xelovneba Sinaganis gansaxierebis formaa” (438). xelovneba mxolod maTTvis damaxasiaTebeli da unikaluri xerxiTa Tu
ar iZleva sinamdvilis fotografiul suraTs da es arc meTodebiT axdens; xelovani `msoflio farul arss~ wvdeba
warmoadgens mis amocanas. xelovneba sinamdvilis axal formebs logikis dauxmareblad, uSualo wvdomis, intuiciisa da gancdis
qmnis, rogorc xelovanis ganwyobaTa obieqtivacias. mxatvruli daxmarebiT. Sesabamisad, mxatvrul qmnilebaSi unda veZioT
Semoqmedebis impulsi xelovanis ganwyobaTa gansaxierebisadmi, xelovanis garkveuli msoflSegrZneba, rogorc am qmnilebis
maT dasrulebasa da realizaciisadmi miswrafebaSi unda Sinaarsi, gamovlenili garkveuli mxatvruli formis
veZioT. “Semoqmedeba mxatvris ganwyobaTa adeqvaturi daxmarebiT.
gansaxierebisaTvis brZolaSi mdgomareobs”(438). narkvevSi `baraTaSvilis liris motivebi~ d. uznaZe adamianSi
mxatvruli Semoqmedeba sxva introgenuri qcevebisagan arsebul or, erTmaneTisadmi anti podur sawyisze wers.Epirveli
rigi niSnebiT gansxvavdeba, romelTa Sorisac gansakuTrebul aqtiuri bunebisaa, gonebasa da nebelobasTan dakavSirebuli
mniSvnelobas mxatvruli produqtis mniSvneloba iZens. qmediTi Zalaa, romelic adamianis arsebiT Taviseburebas
xelovanis funqcionaluri tendenciis realizeba swored warmoadgens da mas mkveTrad mijnavs cxovelTa samyarosgan.
mxatvruli produqtis Tvisobriv maxasiaTeblebTan da maT meore sawyisi pasiuria da saerTo biologiur grZnobierebas
subieqtur asaxvasTan kavSirdeba. kerZod, imasTan, Tu rogor (xorcielebas) da Sesabamisad, SezRudulobas, uZlurebasa
aRiqmeba da fasdeba mxatvruli produqti da Tavad da droulobas ukavSirdeba.Oor Zalas (goniT-suliersa da
SemoqmedebiTi procesi Semoqmedis mier. biologiur sawyisebs) Soris mudmivi brZolaa da Sepirispireba,
adreul, filosofiur SromebSi d. uznaZe esTetikis sakiTxebs rac adamianis fsiqologiuri bunebis arsebiTsa da dramatul
araerTgzis mimarTavs(62). Dd. uznaZis mixedviT, filosofiasa Taviseburebas asaxavs. adamianSi aqtiur (SemoqmedebiT) da
da xelovnebas safuZvlad saerTo determinanti edeba, romelsac pasiur (materialur) ZalTa dapirispireba msoflio istoriuli
avtori adamianisa da samyaros amocanis an samyaros problemis ganviTarebis safuZvlad iqceva. aRniSnuli dapirispireba
idumalebas (romelic wminda ekzistencialuri problemaa, adamianis gansakuTrebul simZafres genialuri adamianis fsiqikaSi iZens
raobasTan, samyaroSi mis adgilTan dakavSirebuli) da vlindeba, rogorc araraobis grZnobisa da maradisobisken
uwodebs.Ffilosofia da xelovneba aRniSnuli problemiTaa ltolvis antagonizmi(62,67). (Seadare. froidis gagebiT,
`daavadebuli~, rac universaluri amocana-problemis gamZafrebul geniosis fsiqikaSi erTmaneTs cnobieri da aracnobieri Zalebi,
SegrZnebasa da misi gadawyvetisken swrafvas gulisxmobs. Tuki instinqti da inteleqti upirispirdeba).
filosofia am mizniT logikur azrovnebas mimarTavs, xelovnebis tradiciuli Sexeduleba, rom `gmiri _ sulis maqsimumia!~
iaraRad TvalsaCino xatebi da warmodgenebi iqceva. SeiZleba mieweros Semoqmed, xelovan adamiansac, radganac

98 99
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

swored mis fsiqikaSi iZens gansakuTrebul intensivobasa da SemoqmedebiT procesSi CaerTvis da mis monawiled iqceva (68).
Zalas saerTo sakacobrio gancdebi Tu ideebi. rogorc vxedavT, uznaZis mosazreba iungis fsiqologiuri
baraTaSvilis `merans~ uznaZes `grZneul grZnobaTa~ an skolis SexedulebaTa analogiuria; rogorc kreaciisa da
miwieri (biologiuri) sawyisis Zlevis saxiT aqtiuri Semoqmedebis, aseve recepciis, mxatvruli aRqmis
warmogvidgens;Mmernis Weneba adamianis SemoqmedebiTi, aqtiuri SemTxvevaSic simbolos aqtiuri, mastimulirebeli Zala eniWeba!
sawyisis ganTavisuflebis simboloa! (`Sens Wenebas ara aqvs Uufro metic, uznaZis ganmartebiT, mxatvruli aRqma
samZRvari~). leqsSi `SemoRameba mTawmindaze~ xorcieli amaoebis Semoqmedebis aqtiur procesebTan unda iqnes dakavSirebuli,
daTrgunva ara misgan aqtiuri gaqceviT da ara SemoqmedebiT, rogorc am ukanasknelTa Taviseburi saxe da forma.
aramed esTetikuri tkbobiT miiRweva. (`vin mogixilos, romel uznaZe erTmaneTisgan gamoyofs xelovnebis esTetikursa
myisve TvisTa fiqrTa Sveba ara i povnos da ar daxsnas da filosofiur kritikas. Tuki esTetikuri kritika xelovnebis
gulsa vaeba~.) nawarmoebSi maxvils konkretulsa da formalur mxareebze
esTetikuri tkboba ganwyobis fsiqologiis avtors (mxatvruli formisa da meTodebis sakiTxebze) akeTebs,
wuTisofelze, yofaze, amaoebaze amaRlebisa da ganusazRvrelTan filosofiuri kritika xelovnebis abstraqtuli an
(universumTan) ziarebis saxiT warmoudgeba. esTetikuri tkboba msoflmxedvelobiTi problemebiTaa dainteresebuli.
Tavisi arsiT Semoqmedebaa da esTetikuri aRqma kreatulia; Gganwyobis Teoriis avtori ixilavs i. WavWavaZis
Semoqmedebis procesSi aqtiuradaa CarTuli ara mxolod `gandegilis~ mTavar motivs _ adamianis xorciel da sulier
kreatori, aramed misi aRmqmeli _ reci pientic. uznaZe sawyisTa Sepirispirebas. Tuki sulis arsebiTi niSani aqtivobaa,
esTetikuri tkbobis platoniseul ganmartebas gvTavazobs da sxeuls pasiurobis niSani gamoarCevs, wers uznaZe.Aadamianis
aRniSnavs, rom is, uwinaresad, `grZneul grZnobaTagan~ an sulis arsi nebis fenomenSi, rogorc aqtiur, qmediT sawyisSi
biologiur vnebaTagan (xorcielisgan) ganTavisuflebaSi vlindeba.Nnebas kavSiri ara aqvs adamianis fizikursa da
mdgomareobs(62). pasiur (an droulsa da SezRudul) mxaresTan da azrovnebisa
d. uznaZe ixilavs SemoqmedebiT ZalTa stimulirebis da WeSmaritebisken swrafvis impulss Seadgens.
sakiTxsac. misi azriT, Semoqmedebis impulsi da SemoqmedebiTi uznaZe aRniSnavs, rom adamianis nebas esTetikuri, eTikuri
energiis wyaro xelovnebis nawarmoebisa da mxatvruli da inteleqtualuri (rogoricaa: mSveniereba, morali da
simbolos ormag bunebaSi unda veZioT.Ees ukanaskneli WeSmariteba) Rirebulebebisadmi ltolva gamoarCevs. Sesabamisad,
konkretulicaa da abstraqtulic (zogadic). magaliTad, ilia adamianis neba (nebeloba) esTetikur, inteleqtualursa da
WavWavaZis gandegili (rogorc mxatvruli saxe) ara imdenad samarTlis (zneobis) sferoebSi vlindeba.Aamave dros uznaZe
konkretuli adamiania, ramdenadac abstraqtul-zogadi da miuTiTebs, rom Rirebuleba (an idea) mxolod SegrZnebaTa da
simboluri. sazogadod, mxatvruli nawarmoebi erTiani simboloa, grZnobaTa erTgvari sinTezia. `magaliTad, sikeTe Cveni grZnobebis
garkveuli Sinagani azrisa da mniSvnelobis matarebelia da erTgvari ganwyobilebaa da meti araferi.~ xolo grZnoba
swored amitomac iwvevs SemoqmedebiT ZalTa aqtivirebas; pasiuria, _ dasZens uznaZe.Mmasalis (maRal RirebulebaTa) es
simbolo _ Semoqmedebis impulsad, mis Zravad iqceva! pasiuroba boWavs nebis aqtivobas da mas mkacr CarCoebSo
uznaZis mosazrebiT, mxatvrul nawarmoebTan dakavSirebuli moaqcevs. swored amitomac neba Tavisi absoluturi aqtivobiT
esTetikuri emocia, Tavisi aqtiuri bunebidan gamomdinare, damTavrebul srulyofilebas ver wvdeba, rac adamianis arsebaSi
imTaviTve Seicavs aqtiurad kreatul, SemoqmedebiT aspeqtebs ZiriTadi wanaaRmdegobis aRmocenebis pirobad iqceva.
da mxatvruli moqmedebis impulsad iqceva; recipienti erTian d. uznaZes esTetikis problemebi sakuTriv ganwyobis

100 101
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

Teoriis prizmidan ar ukvlevia. magram, am mxriv gansakuTrebul emorCileba ra e. w. funqcionaluri tendenciis zegavlenas.
yuradRebas imsaxurebs uznaZis naSromi `Zili da sizmari~, `sizmari fsiqikisTvis aucilibeli sagnis sakuTari ZalebiT
romelSic avtori fantaziisa da warmosaxvis fenomenTa Semoqmedebisa da fsiqikur SesaZleblobaTa Tavisufali
gaSuqebas gvTavazobs. realizaciis procesia~ (64. gv. 59).
sizmris bunebis analizisas uznaZe gamorCeul mniSvnelobas d. uznaZis `ganwyobis TeoriaSi~ mniSvnelovani adgili
mis subieqtursa da emocionalur Sinaars aniWebs. `Cven gvZinavs, ganekuTvneba funqcionaluri (an aqtivobis) tendenciis fenomens,
magram es xels ar gviSlis, namdvili da ara mxolod romelic adamianSi arsebuli Tandayolili, imanenturi da
warmosaxuli emociuri gancdebi gvqondes. ... grZnoba, emocia TviTgamovlenisadmi mimarTuli Zalis saxiT
aqtualuri gancdis saxiT Sedis sizmris SinaarsSi~ (64. gv. moiazreba(63,64,69). funqciobis tendenciis mizeziT adamiani
39-40). moqmedebasa da aqtivobas garegani stimulirebisa da Sinagani
uznaZis ganmartebiT, sizmarSi emocia imTaviTvea kavSirSi moTxovnilebis gareSec iwyebs.Aase magaliTad, TamaSis impulsi
fantaziasTan.Uufro metic, sizmari fsiqikuri funqciebidan uznaZis TeoriaSi swored funqciobis tendenciiT ixsneba;
mxolod warmosaxvisa da emociis muSaobas gulisxmobs. TamaSs sxva, gareSe moTxovnileba ar ukavSirdeba; adamiani
sizmrisas fantaziisa da emociis dominantis mTavari mizezi TamaSobs TamaSisTvis! TamaSs safuZvlad fsiqikisTvis dama-
SemdgomSia: danarCeni (SemecnebiTi) fsiqikuri funqciebi gare xasiaTebeli TviT gamovlenisa da TviT aqtivaciis unaris
sinamdvilesTan, realobasTan kontaqts gulisxmoben; aRqma mqone funqcionaluri tendencia edeba; TamaSi fsiqikis
da azrovneba realursa da obieqtur sinamdvilezea Tavisufali (da ara iZulebiTi, garegani Tu Sinagani saWiroebiT
damokidebuli. maTi daniSnuleba obieqturi realobis stimulirebuli) TviT gamovlenis formaa(63,64).
adeqvaturi asaxvaa. d. uznaZe miuTiTebs, rom funqcionaluri tendencis
f a n t a z i a gansakuTrebuli intensivobiT adamianis amoqmedebas ararealizebuli (gamovlenis gareSe darCenili)
garemosTan kontaqtis gawyvetis SemTxvevaSi moqme- fsiqikuri funqciebis arseboba gansazRvravs. (Seadare.
debs.ASesabamisad, Zili `TvalsaCinod acxovelebs~ fantaziis `fsiqoanalizSi~ sizmrisa da mxatvruli Semoqmedebis
moqmedebas. uznaZis SexedulebiT, emocia ki ar gansazRvravs ararealizebul moTxovnilebebTan dakavSireba).
warmodgenasa da warmosaxviT xatebs, aramed, piriqiT, fantaziis sizmrisa da funqciobis tendencias Soris kavSirisa da
warmodgenebi emociaTa aRmocenebis mizezad iqceva. Sesabamisad mimarTebis idea SesaZlebelia davukavSiroT mxatvrul
unda vigulisxmoT, rom mxatvruli S e m o q m e d e b i s f u n - Semoqmedebasa da xelovnebasac; funqciobis tendencia SeiZleba
d a m e n t s fantaziisa da emociaTa sferos aqtivireba da moviazroT mxatvruli Semoqmedebisa da xelovnebis
kognituri, ESemecnebiTi procesebis (azrovnebisa da aRqmis) fundamentSic da masSi vcnoT adamianis mxatvruli moqmedebis
rolis Sesusteba agebs da ayalibebs! Sesabamisad, Semoqmedeba fsiqologiuri safuZveli.
ara mxolod ukavSirdeba aracnobier fenomenebs, aramed swored uznaZis SexedulebiT, sizmris ganmsazRvreli aracnobieri
aRniSnuli fenomenebiT aixsneba! Sinaarsebi (funqciobis an aqtivobis tendenciebi) arseboben
uznaZe erTmaneTsUupirispirebs cxadsa da sizmars da ara rogorc gancdebi, azrebi, survilebi an afeqtebi, aramed
aRniSnavs, rom cxadSi adamiani gare, obieqturi realobisadmi rogorc am ukanasknelTa aqtivaciis, maTi amoqmedebis mzaobebi
miimarTeba, xolo ZilSi fsiqika Tavadve qmnis subieqtur da ganwyobebi. Ffunqciobis tendenciaSi garkveuli
realobas. ZilSi fsiqika umoqmedo mdgomareobaSi ar rCeba mimarTulebiT aqtivobisa da garkveuli gancdisadmi
da `TavisiT~ iwyebs moqmedebas; TviTon `agebs~ Tavis sagans, midrekileba (ganwyoba an mzaoba) igulisxmeba.Aaqve unda

102 103
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

aRiniSnos, rom termini `funqciobis tendencia~ ganwyobis sizmrebi axasiaTebs. pirovnebis specifikuri fsiqofizikuri
fsiqologiaSi mxolobiT ricxvSi gamoiyeneba, rogorc struqtura Tavisebur pirovnul an ZiriTad ganwyobas
fsiqikisTvis damaxasiaTebeli im zogadi tendenciis (pirovnebisaTvis zogad da ZiriTad ganwyobas) gansazRvravs.
amsaxveli termini, romelsac akonkretebs da garkveul sizmrebic am ZiriTadi ganwyobis gamovlenaa. sakuTari
mimarTulebas esa Tu is konkretuli ganwyoba aniWebs. Sexedulebis sailustraciod uznaZes de sanqtisis sityvebi
`ZilSi fsiqika Tavad qmnis Tavis sagans, magram rogors mohyavs: `miambe Seni sizmrebi da me getyvi, vina xar Sen!~
da ra mimarTulebiT, amas Cveni subieqturi ganwyoba cxadSi subieqturi ganwyoba obieqturi viTarebiT
gansazRvravs. sizmris Sinaarsi Cveni subieqturi ganwyobis izRudeba da Tavisufali gamovlenis SesaZleblobas kargavs,
pirdapiri funqciaa. da es imitom, rom Tu ra fsiqikur xolo ZilSi dabrkoleba moxsnilia da sizmris Sinaarsi ara
Zalebs esaWiroeba sagani, e. i. ra Zalebi ganicdian Tu ewinaaRmdegeba subieqtur ganwyobas, aramed isea SerCeuli,
funqcionaluri tendenciis gansakuTrebiT cxovel gavlenas, rom mis subieqtur tendenciebs maqsimalurad Seesabamebodes.
aqtualizaciis moTxovnilebas, es Cvens cxadSi gamouvlinebel `sizmari xom swored am miznisTvisaa Seqmnili!~ _ dasZens
ganwyobebzea damokidebuli~ (64. gv. 61). avtori (iqve.Ggv.62).
d. uznaZe akonkretebs, Tu ra mizeziT miuTiTebs swored uznaZe aRniSnavs, rom sizmari subieqtis istorias, mis
ganwyobebze da ara, Tanamedrove fsiqologiuri literaturis beds gvixatavs. subieqti sizmarTan arsebiT kavSirSi imyofeba;
Sesabamisad, aracnobier survilebze, afeqtebsa Tu kompleqsebze. sizmris samyaro ukiduresad subieqturi, Sinagani,
uznaZis azriT, aracnobieri survili, aracnobieri afeqti Tu interpirovnuli samyaroa. cxadSi ki adamianis fsiqika obieqtur,
kompleqsi (froidis terminebi) uaRresad hipoTeturi cnebebia, misgan gareT an mis gareSe arsebul viTarebasac asaxavs.
romlebic `gancdis niSans moklebul gancdebs~ asaxaven.MmaTgan Zilis procesSi fsiqika funqcionaluri tendenciis impulsiT
gansxvavebiT ganwyoba im aracnobier fenomens asaxvs, romelic subieqtis romelime aqtualuri ganwyobis mimarTulebiT iwyebs
sruliad gansxvavdeba cnobieri gancdebisagan; is arc survilia, muSaobas. sizmari subieqtis aqtualuri ganwyobis niadagze
arc afeqti da arc kompleqsi.Gganwyoba an mzaoba is mTlian- aRmocendeba da fsiqikis spontanuri amoqmedebis Sedegs
pirovnuli mdgomareobaa, romelic win uswrebs cnobieri warmoadgens. Sesabamisad, sizmris daniSnuleba fsiqikis
fsiqikis, calkeuli fsiqikuri funqciebis (grZnobebis, aRqmisa funqcionaluri tendenciis daZabulobis moxsna an ganelebaa.
da azrovnebis) muSaobas an gancdaTa cxovrebas da fsiqikis Aam TvalsazrisiT, miuTiTebs uznaZe, sizmars aqvs fsiqikis
funqcionaluri tendenciis realizacias garkveul maregulirebeli anda `kaTartuli~ mniSvneloba.
mimarTulebas aniWebs. adamianis fsiqikaze `kaTartuli~ an makaTarzisebeli
Sesabamisad, sizmris Sinaarsic swored ganwyobis niadagze zemoqmedeba mxolod sizmris Taviseburebas ar Seadgens.
unda iqnes gagebuli. sizmarSi fsiqika im sagnebs qmnis, romlebic SemTxveviTi ar unda iyos uznaZis mier sizmris konteqstSi
adamianis fsiqikaSi arsebuli (da jerac gamouvleneli, termin `kaTarzisis~ gamoyeneba, romelic tradiciulad
realizebis gareSe darCenili) ganwyobis arsidan gamomdinare, xelovnebis sferosTan asocirdeba; sizmarsa da mxatvrul
fsiqikur funqciebs esaWiroebaT. Sesabamisad, mxatvruli Semoqmedebas araerTi saerTo niSani gamoarCevs, romelTa
Semoqmedebisa da xelovnebis fundamentSi aracnobieri xazgasmac niSandoblivia ara mxolod `fsiqoanalizisTvis~,
ganwyobis mier garkveuli mimarTulebiT warmarTuli aramed `ganwyobis fsiqologiisTvisac~.
funqciobis tendencia igulisxmeba! aracnobieris fsiqologia, romelsac rogorc
TiToeul pirovnebas Tavisi gansakuTrebuli Sinaarsis `fsiqoanalizi~, aseve `ganwyobis fsiqologiac~ miekuTvneba,

104 105
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

erTmaneTs ukavSirebs sizmarsa da mxatvrul Semoqmedebas. Teatri: gancdisa da warmodgenis Teatrebi. orive ti pis
am SekavSirebis ZiriTadi mizezi sizmrisa da mxatvruli Teatrs Tavisi warmomadgenlebi da Tayvanismcemlebi hyavs,
Semoqmedebis pirdapiri mimarTebaa fantaziasTan, grZnobaTa romelTa Soris dava da kamaTic Cveul ambadaa qceuli.
sferosa da aracnobier fenomenebTan. naTaZis mixedviT, sasceno gardasaxvasa da moqmedebas
uznaZis adreul naSromSi `Zili da sizmari~ garkveul ara Cveulebrivi grZnobebi, aramed sruliad gansxvavebuli
froidianul ideaTa miReba da gaziarebac ki aisaxa.Mmagram bunebis gancdebi ukavSirdeba. Aam Tavisebur gancdebs avtori
TxzulebaSi aseve gamoikveTa avtoris sakuTari, gansxvavebuli `mfrinav~ an `araseriozul~ grZnobebs uwodebs. `mfrinavi~
poziciac; sizmars safuZvlad ararealizebuli ganwyobebi grZnoba garkveuli reluri moqmedebis gamowvevis unars
da funqciobis tendencia edeba. Sesabamisad, mxatvruli moklebulia da mxolod sasceno moqmedebis sivrceSi
Semoqmedebisa da xelovnebis fsiqologiur fundamentSic arsebobs. msaxiobi ara mxolod `ganicdis~ sasceno gmiris
aRniSnuli fenomenebi unda dasaxeldes! grZnobebs (otelos eWvebs), aramed ar kargavs realobis
ganwyobis fsiqologiis poziciidan mxatvruli gancdasac.Mmsaxiobi mxolod ukidures da paTologiur
Semoqmedebisa da xelovnebis kvlevis magaliTs warmoadgens SemTxvevbSi SeiZleba srulad gaigivdes Tavis gmirTan da
revaz naTaZis naSromi `sasceno gardasaxvis fsiqologiuri realobis mimarT ara adeqvaturi gaxdes. Teatris istorias
problema~, romelic konkretulad erT sakiTxs, sasceno moepoveba aseT SemTxvevaTa ramdenime magaliTi, magram es
gardasaxvis problemas ukavSirdeba. avtorma sakiTxi ara mxolod erTeuli magaliTebia.
mxolod Teoriulad, aramed eqsperimentuladac ikvlia(65). naTaZis Sexedulebis mixedviT, msaxiobis `mfrinavi~
r. naTaZe ayalibebs kvlevis sakiTxs da miuTebs, rom grZnobebi garkveul ganwyobas ukavSirdeba da misgan
istoriulad igi yovelTvis Riad rCeboda; igulisxmeba sasceno momdinareobs. Aavtori ixilavs ganwyobis fenomens, rogorc
gardasaxvis problema, romelic `msaxiobis dualuri, ormagi qcevis uSualo safuZvelsa da meqanizms. imisaTvis, raTa
bunebis~ anda `msaxiobis paradoqsis~ gamovlenad miiCneoda. msaxiobi gardaisaxos, cvlileba unda moxdes TviT misi
msaxiobis sasceno moqmedebasTan dakavSirebiT arsebobs pirovnebis mTlian Sinagan mdgomareobaSi; pirovneba unda
ori tradiciuli da erTmaneTis sapirispiro pozicia: `aewyos~, `moimarTos~ sxvagvarad. am mobolizaciis
`emocionalisturi Teoria~ da `inteleqtualisturi mdgomareobas ganwyobas uwodeben, _ dasZens avtori.
(imitaciis) Teoria~. emocionalisturi Teoria miiCnevs, rom naTaZe aRniSnavs, rom ganwyoba SeiZleba aRmocendes rogorc
sasceno gardasaxvas safuZvlad rolis Sesabamis emociur uneblied, impulsurad, aracnobieri meqanizmebis safuZvelze,
gancdaTa gamowveva edeba. magaliTad, Tuki msaxiobi Seqspiris aseve nebismieredac, adamianis aqtiuri, cnobieri Carevis gziTac.
otelos ganasaxierebs, man otelos emociebi unda gaacocxlos Mmagram ukve Camoyalibebuli ganwyoba qcevisa da fsiqikis
sakuTar fsiqikaSi. `sxvisi anTeba mxolod mas SeuZlia, vinc aracnobier fundamentad iqceva da aracnobierad axdens
TviTon sulis siRrmeSi ara aris civi~ (francisk langi). cnobierebis Sinaarsebisa da qcevis warmarTvas.
inteleqtualisturi (imitaciis) Teoriis mixedviT, sasceno msaxiobi momavali, jer mxolod warmosaxuli an
gardasaxva msaxiobis gonebis `civ~ muSaobasa da profesiul gaazrebuli situaciis Sesatyvis ganwyobas imuSavebs. esaa
ostatobas ukavSirdeba. `msaxiobis cremlebi misi tvinidan ganwyobis Segnebulad, nebismierad (da ara TavisiT, impulsurad,
momdinareoben~ (deni didro). aracnobierad) SemuSavebis forma, romelic msaxiobis sasceno
aRniSnuli Teoriebis Sesabamisad, tradiciulad arsebobs moqmedebisa da gardasaxvis fsiqologiur meqanizmad iqceva.
ori gansxvavebuli orientaciisa da `msoflmxedvelobis~ sasceno rolis Sesabamisi ganwyobis SemuSavebas Teatraluri

106 107
xelovnebis sakiTxebTan
rusudan mircxulava dakavSirebuli kvlevebi ganwyobis fsiqologiaSi

repeticiebi, sasceno gmiris habitusze, mis eqsprisiaze, `sxeulis sasceno xelovnebis korifeebic: veriko anjafariZe da sesilia
enasa~ Tu gancdebze muSaoba emsaxureba. naTaZem erTmaneTs TayaiSvili, romlebmac warmosaxviT ganwyobis SemuSavebis
daukavSira ganwyobis Teoria da rolze muSaobis gansakuTrebuli Zala da unari gamoavlines.
stanislavskiseuli sistema; rolze muSaobis ZiriTad amocanad eqperimentulma Sedegebma r. naTaZes misca safuZveli,
rolis Sesabamisi ganwyobis Camoyalibeba iqna aRiarebuli. raTa sasceno gardasaxvis safuZvlad msaxiobis mier warmosaxviT,
sakuTari Sexedulebis dasabuTebis mizniT r. naTaZem fantaziiT SemuSavebuli ganwyoba eRiarebina.Mmsaxiobi axdens
Caatara eqsperimentebis seria, romelSic monawileoba miiRes sasceno moqmedebis Sesabamisi ganwyobis warmosaxviT planSi
profesionalma msaxiobebma, Teatraluri institutis (sasceno moqmedebis situaciis Sesabamisad) SemuSavebas. sasceno
studentebma da Teatrisagan gareSe pirebma. naTaZem egreT gardasaxvisa da scenur saxeTa Seqmnis fundaments warmosaxviT
wodebul `saganwyobo eqsperiments~ mimarTa, Tumca erTi SemuSavebuli ganwyobebi qmnian. xoloMmsaxiobis niWierebas
mniSvnelovani cvlilebiT: cdispiri ganwyobas ara realuri ki warmosaxviT ganwyobaTa SemuSavebis unari ukavSirdeba.
obieqtebis (didi-patara burTebis) saSualebiT SeimuSavebda,
aramed am realur obieqtTa mxolod w a r m o s a x v i T (66).
klasikur saganwyobo cdaSi cdispirs ganwyobas obieqtTa
(didi-patara burTebis) mravalgzisi miwodebiT umuSaveben;
erT xelSi awvdian did, xolo meoreSi _ patara burTs.
Agansxvavebuli sididis obieqtTa mravaljeradi miwodebis
Sedegad, cdispirs ganwyoba (obieqtTa sididesTan dakavSirebuli
ganwyoba, aratol saganTa aRqmis ganwyoba) umuSavdeba, ris
gamoc da ris safuZvelzec igi toli sididis obieqtebs
(burTebs) aratolad aRiqvams. aratoli obieqtebis mravalgzisi
miwodeba toli obieqtebis aratolad aRqmas ganapirobebs;
toli burTebi adamians utolod `eCveneba~.
r. naTaZis eqsperimentma aCvena, rom ganwyoba SemuSavdeba
(fiqsirdeba) im SemTxvevaSic, rodesac cdispirs ara realuri
obieqtebi (didi da patara zomis burTebi) miewodeba, aramed
maSinac, rodesac mas gansxvavebuli sididis obieqtebis
w a r m o d g e n a (am obieqtTa sakuTar fsiqikaSi `gacocxleba~)
evaleba! (65).
rogorc eqsperimentebma cxadyo, profesional msaxiobebs
aRniSnuli unari (warmosaxviT ganwyobis fiqsirebis unari)
ufro metad da gamorCeulad axasiaTebT gansxvavebuli
profesiis adamianebTan SedarebiT. aseve dadginda, rom
warmosaxvis an fantaziis safuZvelze ganwyobis SemuSaveba
gansakuTrebulad ioldeba gamorCeuli sasceno unarebisa da
talantis SemTxvevaSi. naTaZis cdispirTa Soris iyvnen qarTuli

108 109
rusudan mircxulava lev vigotskis xelovnebis fsiqologia

Tavi VIII vigotskis SexedulebaTa mixedviT, esTetikuri grZnoba


Cveulebriv grZnobaTagan rigi niSnebiT gansxvavdeba da gamoirCeva.
lev vigotskis xelovnebis fsiqologia esTetikuri emociuri reaqcia kavSirSia fantaziis fenomenTan;
grZnoba da fantazia erTian fsiqikur movlenad iqceva. fantazia
lev vigotskis naSromSi `xelovnebis fsiqologia~ avtors emociis gamoxatvis saxed da formad esmis. Tavis
warmodgenilia avtoris Sexedulebebi rogorc xelovnebis mxriv,Eemocia fantaziis amoqmedebiT ganimuxteba. xelovneba
Teoriul sakiTxebTan dakavSirebiT (xelovnebis fsiqologiuri emociaTa ganmuxtvas axdens ara garegan aqtivoba-moqmedebaTa
Teoria), aseve konkretuli mxatvruli nawarmoebebis gziT, aramed fantaziis xatebis saSualebiT.
fsiqologiuri analizis nimuSebic. unda aRiniSnos, rom vigotskis xelovnebis Teoriis mixedviT,Mmxatvruli
vigotski fsiqologisTvis kvlevis sakmaod uCveulo gzas nawarmoebi aucilebel afeqtur-emociur winaaRmdegobas Seicavs
mimaTavs da ZiriTadSi gvevlineba, rogorc kulturulogi(70). da amitomac urTierT sapirispiro grZnobebis aRZvras
Aavtori xelovnebis TeoriaSi gamorCeul mniSvnelobas ukavSirdeba. sapirispiro grZnobebi (siamovneba usiamovneba, dardi
interpretaciul Tavisuflebas aniWebs da `maRali kritikis~ _ sixaruli, tanjva _ netareba da a. S.) erTmaneTs ganmuxtaven
impulsad a R f r T o v a n e b a s aRiarebs. vigotskis mixedviT, da spoben! aseTia kaTarzisis vigotskiseuli ganmarteba.
kritikis amocanas nawarmoebis `axsna_ eqsplikacia~ ar unda esTetikuri afeqti ori, urTierT sapirispiro mimarTulebiT
Seadgendes, radganac axsna, faqtobrivad, amowurvas, amoxsnas, viTardeba da sabolood polarul grZnobaTa mier urTierT
gasagebad qmnas niSnavs. xelovnebis eqsplikaciisadmi gadafarvis gziT ispoba.
damokidebulebas vigotski oskar uaildis sityvebiT gamoxatavs: vigotski aRniSnavs, rom mxatvruli nawarmoebis mier
`arsebobs xelovnebis ar-siyvarulis ori gza: erTi, ubralod sapirispiro emociebis erTdrouli aRZvra esTetikuri reaqciis
ar giyvardes xelovneba da meore, giyvardes racionalurad!~ mTavar pirobad iqceva.Aase magaliTad, erTmaneTs `upirispirdeba~
vigotski aRniSnavs, rom xelovnebis nebismieri Teoria im mxatvruli forma da Sinaarsi; formiT xelovani Sinaarsis
SexedulebaTa sistemas efuZneba, romelSic gansakuTrebuli Zlevas axdens. riTmiT gamowveuli afeqti (emocia) SinaarsiT
adgili sam fsiqikur funqcias ganekuTvneba, rogoricaa: aRqma, gamowveuli afeqtis (emociis) sapirispiroa da sawinaaRmdego!
grZnoba da fantazia-warmosaxva.Aavtori dasZens, rom aRniSnuli Sileris sityvebiT: `xelovnebis WeSmariti saidumlo sxva
fsiqikuri funqciebidan xelovnebasTan mimarTebiT, sruliad araferia, Tu ara formiT Sinaarsis ganadgureba!~
gamorCeulia grZnobaTa sferosa da fantaziis roli. xelovnebis mxatvruli nawarmoebis formisa da Sinaarsis
fsiqologia `igeba~ swored grZnobisa da fantaziis problemaTa d a p i r i s p i r e b a s vigotski xelovnebis Zireuli da arsebiTi
kveTaze.Aamave dros grZnoba da fantazia fsiqologiisTvis Taviseburebis saxiT ixilavs. xelovneba imTaviTve gulisxmobs
Sinagan winaaRmdegobasa da kolizias, romelic esTetikuri
dRemde yvelaze `bneliT mosil,~ rTulad Sesaswavl sferoebad
reaqciis unikalobis mTavar mizezad iqceva. magaliTad, r i T m a
rCeba.
leqsis S i n a a r s i s `deformirebasa~ da misi gagebis
problemurad esaxeba vigotskis xelovnebis
garTulebas ukavSirdeba.
fsiqologiisTvis iseTi fundamenturi sakiTxis gadawyvetac,
komediis xelovnebaSi `ormag~ grZnobas iwvevs
rogorsac grZnobisa da fsiqikuri energiis mimarTebis sakiTxi
damkvidrebuli normebisa da maTi darRvevis erTdrouli
warmoadgens; ra aris grZnoba? _ kiTxvas svams avtori.
gancdebi.K(imaves miuTiTebda froidic: enamaxviloba orsaxa
grZnoba fsiqikuri energiis xarjvaa Tu am energiis ekonomia?
ianusia, radganac azri ori, urTierTsapirispiro mimarTulebiT
kiTxvas avtori Riad tovebs.
mihyavs).

110 111
rusudan mircxulava lev vigotskis xelovnebis fsiqologia

vigotskis azriT, sapirispiro grZnobaTa gamowveva xelovneba realuri, Cveulebrivi grZnobebis gardaqmnas axdens,
mxatvruli nawarmoebis fabulis ganviTarebaSic igulisxmeba, maT `gakeTilSobilebasa~ da `daxvewas~ mimarTavs. Sesabamisad,
rac, sabolood, am grZnobaTa urTierT Sepirispirebisa da xelovnebas sruliad Taviseburi `sazogadoebrivi~ da ara
kaTarzisuli efeqtis pirobad iqceva. magaliTis saxiT avtori individualuri grZnobebi ukavSirdeba. (ix. iungis `koleqtiuri
ixilavs puSkinis `evgeni onegins~, buninis `msubuq sunTqvas~, aracnobieris~ termini).
ezopes, lafontenis, krilovis igav-arakebs da bolos, Seqspiris xelovnebis arsebiT Taviseburebad vigotski grZnobaTa
`hamlets~. ase magaliTad, `evgeni oneginis~ gmirebi poemis gadalaxvas miiCnevs. SemoqmedebiTi aqti grZnobis ganmuxtvvis
ganmavlobaSi sruliad garkveul da `calsaxa~ grZnobebs an grZnobaze gamarjvebis aqtia; kaTarzisi sakuTari grZnobebis
iwveven mkiTxvelSi; onegini _ egoisti, civsisxliani dendis, gadalaxvas gulisxmobs. Sesabamisad, kaTarzisuli sixaruli
xolo tatiana _ emociuri da gulubryvilo gogonas sakuTari grZnobebis moTokva-damorCilebasTan dakavSirebuli
STabeWdilebas toveben.Ppoemis bolo gverdebze situacia sixarulia, romelsac fsiqikur ZalTa `feTqebadi~ ganmuxtvac
radikalurad icvleba!Ggmirebi erTmaneTs ucvlian rolebs! axlavs.
tatiana racionaluri da emociurad `mSrali~ xdeba, igi, vigotski gvTavazobs Seqspiris `hamletis~ fsiqologiur
faqtobrivad, sasikvdilod imetebs Seyvarebul onegins! emociaTa analizs da cdilobs Seqspiris tragedia miTis saxiT gaigos.
es moulodneli da paradoqsuli `Setrialeba~ Seadgens, narkvevis Sesaval nawilSiAvigotski aRniSnavs, rom
vigotckis azriT, ara mxolod puSkinis poemis, aramed nebismieri idumaleba tragediis arsi arsTagania, misi Sinagani centri,
mxatvruli nawarmoebis agebis zogad princi ps. xolo masSi gamoyenebuli mxatvruli simboloebi mniSvnelobiT
didros saxelganTqmuli `msaxiobis paradoqsi~ vigotskis amouwuravia da mravalsaxovani. `Cven uZlurni varT simboloTa
xelovnebis `ormagobis~ kerZo gamovlinebad esaxeba; msaxiobi `bneli~ azris mimarT!~ _ wers avtori.
asaxavs ra misi gmiris gancdebs, amave dros sakuTar gancdaTa xelovnebis mecnieruli kvleva, avtoris ganmartebiT,
gakontoleba-marTvasac axdens. amiT msaxiobi gmiris grZnobebs gulisxmobs fabulis dayvanas mis pirvelsawyisamde. Seqspiris
esTetikur formaSi moaqcevs. didro msaxiobis xelovnebas tragediaSi aseT pirvelsawyiss Seadgens miTi hamletis Sesaxeb,
`paTetikur grimasas~ uwodebda, ris mizezsac vigotcki isev romelsac avtoris sityvebiT, hi pnoturi STagonebis an
msaxiobis emociis ormagobaSi (gancda da Tan gancdis marTva- zemoqmedebis Zala aqvs. am mistiuri realobidan tragedia
kontroli) xedavs! xatavs sxva danarCens, rogorc meorads: moqmed pirTa saxeebs,
ferwerasa da grafikaSi esTetikuri reaqciis `ormagoba~ fabulas, dialogebs da a. S. aq yovelive ZiriTads, miTs _
upirveles yovlisa, samganzomilebiani sivrcis organzomilebian eqvemdebareba!
sibrtyeze gadmocemas ukavSirdeba; realuri samyaro tiloze vigotskis mixedviT, Seqspiris tragedias safuZvlad
an furcelze aisaxeba, rac Sinaarsisa da formis dapirispirebas religiuri WeSmaritebis momcveli miTi edeba. rihard vagneris
iwvevs. magaliTad,Aaivazovskis tiloze zRva, realurad, sityvebiT, `tragedia (musika) ideaa samyaros Sesaxeb da is,
mxolod tilos patara naWerze `boboqrobs da mZvinvarebs~. vinc SesZlebs tragediis (musikis) srulad gadmocemas
qandakebis xelovnebaSic Sesabamisad realuri movlenebis cnebebSi, amave dros warmoadgens filosofiasac samyaros
gadmocema sruliad irealuri formebiT xdeba; magaliTad, Sesaxeb~.Mmagram tragediis iseve, rogorc musikis gadmocema
`laokoonSi~ tanjva marmarilos figuraSia cnebebSi mis mospobas, `mokvlas~ niSnavs.Aase rom, mxatvruli
warmodgenili.Ggmiris tanjvas aq marmarilos qvis sicive nawarmoebis mecnierul cnebebSi gamoTqmisa da Camoyalibebis
`upirispirdeba~ da `aneitralebs~. sakiTxi Riad rCeba.

112 113
rusudan mircxulava lev vigotskis xelovnebis fsiqologia

avtori erTmaneTisgan asxvavebs ori saxis gamouTqmelobas: saidanac ganisazRvreba da imarTeba amqveyniuri movlenebi.
pirveli (`dumili~) TviT `hamletis~ ideis gamouTqmelobaa. tragedia swored am ori samyaros zRvarze TamaSdeba!
tragediis, iseve rogorc samyaros idea maradiul saidumlos vigotskis esTetikur mosazrebebs bevri aqvs saerTo k.
warmoadgens. Sesabamisad, SesaZlebelia tragediis ara iungis xelovnebis TeoriasTan, xolo kaTarzisis miseuli
inteleqtualuri axsna, aramed misi afeqtur-emociuri gancda gageba bevriT uaxlovdeba kaTarzisis samedicino (kaTarzisi,
da wvdoma.Mmeore saxis gamouTqmelobaSi vigotski sakuTar rogorc ganmuxtva, abreaqcia) gagebas. amave dros, unda
STabeWdilebaTa gamouTqmelobas, cnebebSi maTi formulirebis aRiniSnos avtoris originaluri Sexeduleba xelovnebs
`dualurobasa~ da esTetikuri emociis `ormagobasTan~
SeuZleblobas gulisxmobs («Ìûñëü èçðå÷¸ííàÿ – åñòü ëîæü!»,
dakavSirebiT.
_ Òþò÷åâ).
mxatvruli nawarmoebis aRqmis procesi SeiZleba sizmris
xilvas SevadaroT, _ wers vigotski. magram xelovnebis
Teoretikoss aqvs unari, sxvebsac ganacdevinos is, rasac
Tavad ganicdis da damuxtos sxvani sakuTari ganwyobilebiT!
Tuki mxatvrul STabeWdilebaTa gamouTqmeloba naklia
da gonebis dasaZlevi sisuste, TviT nawarmoebis ideis
gamouTqmeloba, misi `dumili~ _ siWarbea, sisavse da
`saidumlo~!
vigotski iziarebs oskar uaildis Sexedulebas, rom
kritika yovelTvis avtobiografiulia da realurad kritikosi
sakuTari gancdebisa da warmodgenebis proecirebas axdens
mxatvrul nawarmoebze.
narkvevis meore nawili sakmaod originalurad
iwyeba.Aavtori cdilobs gadmogvces is zogierTi `sulieri
ganwyobileba~, romelic tragediam masSi gamoiwvia. igi
cdilobs gadmosces tragediis pirveladi, zogadi gancdis
rogoroba da mas metaforulad riJraJs adarebs, rodesac
erTdroulad saxezea dReca da Ramec. es mistiuri wamebia,
_ wers avtori, _ idumalebiTa da sevdiT aRsavse. `hamleti~
aseve sevdiTa da idumalebiT moculi tragediaa!
`hamletisTvis~ ormagoba (dRisa da Ramis mistiuri Seyra)
gansakuTrebiTaa damaxasiaTebeli. Tuki tragediis erTi aspeqti
xilulia da cxadi, meore _ uCveuloa da Rrma. (horacio: `o.
dRe da Rame! Aai, saocreba!~) aq moqmedeba erTdroulad or
samyaroSi mimdinareobs; erTi materialuri da drouli
samyaroa da meore ki, miRmiseuli, metafizikuri samyaro,

114 115
vasili kandinski,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

Tavi IX zegavleniT mxatvrul nawarmoebSi xelovanisTvis


damaxasiaTebeli pirovnuli niSnebi aisaxeba (aRniSnul
vasili kandinski, elementsa Tu Zalas SeiZleba Semoqmedebis subieqturi faqtori
rogorc xelovnebis fsiqologi vuwostilis eledoT).
2. stilis elementi, romelic mocemuli, konkretuli
SemoqmedTa Soris xelovnebis Teoriuli sakiTxebiT epoqisa da qveynis (im droisa da sivrcis monakveTis,
daintereseba iSviaTobas ar warmoadgens.Ees tendencia romelSic cxovrobs da moRvaweobs xelovani) asaxvas
gansakuTrebiT Tanamedrove xelovnebisTvis gaxda gulisxmobs. mxatvari garkveuli erisa da epoqis Svilia,
damaxasiaTebeli.Mmxatvruli mimdinareobebi sakuTar rac mniSvnelovan zemoqmedebas axdens Semoqmedebaze da,
originalur pozicias Sesabamisi `oficialuri upirveles yovlisa ki, mis stilur, formalur
dokumentebiTa~ Tu manifestebis saxiT aformeben, romlebSic Taviseburebebze; SeiZleba iTqvas, rom SeirCeva is mxatvruli
garkveuli adgili xelovnebisa da mxatvruli Semoqmedebis ena, romelic mocemuli epoqisa da qveynis ganwyobaTa sistemis
fsiqologiuri aspeqtebis (kreatuli Tu receptuli Sesabamisia (am elementsa da Zalas SeiZleba Semoqmedebis
TvalsazrisiT) gaSuqebasac eTmoba. magram am mxriv, situaciuri an obieqturi faqtori vuwodoT).
gansakuTrebul aRniSvnas imsaxurebs abstraqtuli, usagno 3. mxatvruli (zepirovnuli da zedrouli) elementi,
xelovnebis mamis, vasili kandinskis Teoriuli naSromi. romelic ar kavSirdeba konkretul pirovnebasa da konkretul
kandinskis werili `sulieris Sesaxeb xelovnebaSi~(71) epoqasTan.Kkandinskis gagebiT, es xelovnebis umTavresi,
SeiZleba ganxilul iqnes ara mxolod Tanamedrove `maradiuli~ elementia, damoukidebeli rogorc droisa da
formalisturi xelovnebis kredod, aramed aseve sivrcisgan, aseve xelovanis subieqturi, pirovnuli
Tanamedrove xelovnebis fsiqologiis mniSvnelovan SezRudulobisganac (mesame elementsa Tu Zalas SeiZleba
monapovradac, radganac yuradRebis fokusSi avtorma Semoqmedebis esTetikuri faqtori ewodos).
xelovnebis sakuTriv fsiqologiuri aspeqtebi moaqcia. kandinskis SexedulebaTa Sesabamisad, rac ufro metad
kandinskis werili miT ufro sagulisxmoa, rom masSi iTvaliwinebs Tanamedrove mxatvruli nimuSi pirvel or
warmodgenilia sazogadod Tamanedrove xelovnebis (subieqtursa da situaciur) faqtorebs, miT ufro iolad
specifikis fsiqologiuri analizi. avtori ara erTgzis iwvevs igi gamoZaxils Tanamedrove adamianSi (an miT
miuTiTebs `drois sulis~ an, sxva sityvebiT, epoqalur ufro popularuli xdeba igi) da rac ufro metia mesame
ganwyobaTa sistemis Sesaxeb, romelsac mxatvrul (esTetikuri) faqtoris wili, miT ufro aucilebeli xdeba
nawarmoebze zemomqmed uZlieres faqtorad miiCnevs. drois intervali misi saTanado aRqmisa da
kandinskis Teoriis mixedviT, mxatvruli Semoqmedebis SefasebisTvis.Aavtori dasZens, rom mesame elementi
stimuls mxatvrisTvis (xelovanisTvis) damaxasiaTebeli, (esTetikuri faqtori) xelovnebis umTavres faqtorsa
Sinagani aucileblobis princi pi warmoadgens. Sinagani (Sida da aspeqts warmoadgens da misi siWarbe mxatvruli nimuSis
fsiqologiuri) aucilebloba (an, sxva sityvebiT, Sida `sidiadis~ (misi ukvdavebis) maniSnebelia.
iZuleba, Sinagani imperativi) Tavis mxriv, sami aucilebeli kandinskis mosazreba SemoqmedebiTi stimulisa da misi
elementisa Tu Zalisgan momdinareobs, rogoricaa: raobis Sesaxeb bevriTaa saintereso da sagulisxmo.Ee. w.
1. individualuri elementi, romelic xelovanis pirovnul, Sinagani aucilebloba, rogorc Cans, Tavad Semoqmed-
fsiqologiur Taviseburebebs ukavSirdeba.Aam elementis kreatoris Taviseburi Sinagani mdgomareobaa, romelic

116 117
vasili kandinski,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

erTdroulad sami faqtoris (subieqturi, situaciur- es gancdebi, kulinariul SegrZnebaTa msgavsad, zedapirulia,
obieqturi da esTetikuri faqtorebis) zemoqmedebiT maleve qreba da pirovnebaSi kvals ar tovebs. rogorc avtori
yalibdeba. aRniSnavs: aseT gancdaTa mimarT `adamianis suli daxurulia~.
`Sinagani aucileblobis~ termini d. uznaZis ganwyobis kandinski miuTiTebs, rom Cveuli, yoveldRiuri sagnebi
fenomenis asocoacias iwvevs; ganwyoba, rogorc qcevis adamianze `zedapirulad~, periferiulad zemoqmedeben, xolo
fundamenti (misi stimuli da moqmedebaSi momyvani) _ bavSvisTvis samyaro misi `siaxlisa~ da `uCveulobis~ gamo
subieqturi (subieqtis moTxovnileba) da obieqturi didi STabeWdilebebis momtania. asakis matebasTan erTad
(konkretuli situacia) faqtorebis zemoqmedebis Sedegia. Secnobili da gasagebi samyaros mimarT mwvave interesi
kandinskis TeoriaSi esTetikuri moqmedebis TandaTan qreba, mas gulgriloba, indiferentoba cvlis da
(Semoqmedebis) stimuls, subieqtur da obieqtur-situaciur samyaro TandaTan xibls kargavs. (`zrdasrulma adamianebma
faqtorebTan erTad, sakuTriv esTetikuri faqtoric kargad viciT, rom xe Crdils iZleva, cxeni swrafia, xolo
aformirebs, romlis Sesaxebac avtori sakmaod calmxriv, manqana kidev ufro swrafi, rom ZaRli ikbineba, mTvare
arasrul informacias iZleva. kandinskisTvis cxadia, rom Soria da rom adamiani sarkeSi _ namdvili ar aris~).
mxolod viwro subieqturi da konkretul- situaciuri adamianis ganviTarebis maRal doneze, _ wers kandinski,_
faqtorebiT SeuZlebelia mxatvruli moqmedebis stimulis xdeba saganTa da movlenaTa Tvisebebis `gafarToeba~, maTi
moazreba. Semoqmedebis mastimulirebeli `mesame elementi~ xelaxali `aRmoCena~; sagnebi Sinagan Rirebulebas anda `Sinagan,
an `esTetikuri faqtori~, samwuxarod, mxolod Teoriuli farul xmas~ iZenen. aRniSnuli Sexeduleba sagnisa Tu movlenis
monaxazis saxiTaa warmodgenili. Tumca rigi niSnebiT kulturul RirebulebaTa erTian sistemaSi CarTvasa da mis
`esTetikuri faqtori~ k. iungis koleqtiuri aracnobieris axali mniSvnelobiT (mniSvnelobebiT) datvirTvas gulisxmobs.
arqeti pebisa da simboloebis analogiuria.Kkandinskis TviT feris zemoqmedebis SemTxvevaSic, _ miuTiTebs kandinski,
mosazrebebSi sainteresod erTiandeba d. uznaZisa da k. _ `dabali sulieri mgrZnobelobis~ adamianze feri zedapirul,
iungis Sexedulebebi, rac samomavlo kvlevebisaTvis mdidar elementalur efeqts iZleva, xolo ganviTarebis maRal doneze
masalas iZleva. _ Rrma STabeWdilebad iqceva (samwuxarod, avtori ar
abstraqtuli xelovnebis `mama~ vrclad ixilavs feris akonkretebs adamianis ganviTarebis miseul kriteriumebs).
fsiqologiuri zemoqmedebis sakiTxebs, rasac misTvis, rogorc 2. feris adamianze f s i q o l o g i u r i zemoqmedeba; am
formalisti mxatvrisTvis, gansakuTrebuli praqtikuli SemTxvevaSi feri adamianis fsiqikamde aRwevs. Mmas `fsiqikuri
mniSvneloba gaaCnia. esTetikur amocanebTan erTad kandinski vibracia~ ukavSirdeba. periferiuli, fizikuri movlena (feris
wminda fsiqologiur amocanebsac isaxavs; misi mizania SegrZneba) fsiqologiur movlenad (fsiqikuri gancdebis:
aRmqmel-reci pientSi garkveuli grZnobebis provocireba da emociebis, azrebis, survilebis farTo speqtris maprovocirebel
mis fsiqikaze uSualo zemoqmedeba.Aase esaxeba kandinskis Zalad) iqceva. A
sazogadod ferweris mniSvneloba da arsi! avtori aRniSnavs, rom SesaZloa feris fsiqologiuri
kandinskis SexedulebaTa mixedviT, feris zemoqmedeba zemoqmedeba garkveuli asociaciuri procesebiT, garkveul
SesaZloa ori ZiriTadi saxis iyos; sagnebTan an movlenebTan asociaciiT aixsnas. magaliTad, wiTeli
1. feris Tvalze wminda f i z i k u r i (an fiziologiuri) feri iwvevdes fsiqikur reaqcias ara uSualod, aramed
zemoqmedeba. aRniSnuli ti pis zemoqmedebas SeiZleba cecxlTan an sisxlTan asociaciuri kavSiris (cecxlis an
siamovnebisa da kmayofilebis gancdebic ukavSirdebodes. magram sisxlis gaxsenebis) gamo.Mmagram kandinskis Sexedulebis

118 119
vasili kandinski,
rusudan mircxulava rogorc xelovnebis fsiqologi

Sesabamisad, fers uSualo, sagnobrivi asociaciebisgan konkretul ferTa (yviTelidan dawyebuli Savi feris CaTvliT)
damoukidebeli zemoqmedebis unari gamoarCevs; feri zemoqmedebs zemoqmedebis Taviseburebebs.
ara masTan kavSirSi myofi sagnebisa da movlenebis gaxsenebis abstaqtuli xelovnebis fuZemdeblis Teoriis arss
gamo, aramed pirdapir da uSualod. naTlad da mkafiod gamoxatavs momavlis xelovnebisadmi
`feri _ klaviSia, suli _ mravalsimiani roiali, mxatvari mimarTuli sityvebi: `da rogorc iqneba, ferwerisTvis dadgeba
_ xeli, romelic ama Tu im klaviSis saSualebiT dro, rodesac igi aigeba ara imdenad fizikur kanonTa
mizanmimarTulad axdens adamianis sulis vibraciaSi moyvanas~, safuZvelze, ramdenadac Sinagani aucileblobis kanonis
_ wers kandinski. ferTa harmonia adamianis fsiqikaze zemoqmedebis safuZvelze, romelsac Tavisuflad SeiZleba vuwodoT
wminda fsiqologiur princi ps efuZneba, romelsac avtori `sulis~ _ fsiqikis kanonebi.~
Sinagani (an Sida fsiqologiuri) aucileblobis princi ps kandinskis naSromSi mniSvnelovani adgili eTmoba e. w.
uwodebs; Sesabamisad, ferTa Tu musikaluri harmoniis safuZveli `sulieri atmosferos~ ganxilvas. Aavtori aRniSnavs, rom
adamianis fsiqologiis struqturul TaviseburebebSi unda fsiqikur atmosferos qmnis ara mxolod adamianTa dakvirvebadi
veZioT. qmedeba, cxadi azrebi da grZnobebi, aramed faruli qmedebani,
kandinski Cerdeba ferisa da formis, ferwerisa da musikis, gamouTqmeli azrebi da gamoxatvis gareSe darCenili grZnobebic,
mxatvruli kompoziciis sakiTxebzec.Mmagram calkeuli Aanu, rogorc cnobieri, aseve aracnobieri fsiqikuri sinamdvile.
sakiTxebis ganxilvisas avtoris ZiriTadi idea ucvlelia _ avtori ixilavs Tanamedrove epoqis Taviseburebebsac;
yovelive gareganSi (xilulSi) faruli Sinagani mxare da Cven vcxovrobT droSi, romelic aRsavsea kiTxvebiT,
aspeqti igulisxmeba; yovel calkeul formas sakuTari winaTgrZnobebiTa da winaaRmdegobebiT, rac tradiciul
Sinaarsi gaaCnia! da es wminda fsiqologiuri bunebis Sinaarsia, mxatvrul meTodTa gadaxedvisa da reorganizaciis sakiTxsac
dakavSirebuli grZnobebisa da emociebis samyarosTan.E wamoWris. `Cven vusmenT mocartis musikas, rogorc sxva,
aRniSnuli idea gansakuTrebul JReradobas swored warsuli da ucxo epoqis melodias~. Cveni epoqis harmonia
kandinskis Teoriul naSromSi iZens. mxatvris naSromSi, ki tonTa brZolas, dakargul wonasworobas, `princi pTa~
romelmac msoflio xelovnebis istoriaSi pirvelma Tqva msxvrevas, uecar dafdafebs, diad kiTxvebs, umizno swrafvebs,
uari garkveuli, konkretuli mniSvnelobisa da Sinaarsis qaotur Zalisxmevas, melanqolias, damsxvreul borkilebsa
obieqtebisa Tu sagnebis asaxvaze.Kkandinskis Teoriul da winaaRmdegobebs ukavSirdeba!
SexedulebaTa Sesabamisad, mis `usagno~ tiloebze faruli axal, Tanamedrove harmoniaze dafuZnebuli kompozicia
Sinaarsi da azri unda veZioT!Mmagram ara konkretuli feradovan formaTa akordad iqceva, sadac TiToeuli feri
obieqtebisa da sagnebis Sesabamisi, aramed adamianis fsiqikur damoukidebelia da erTad im mTlianobas qmnis, romelic
gancdaTa samyarosTan kavSirsa da mimarTebaSi myofi. Tanamedrove adamianis Sinagani, fsiqikuri aucileblobidan
kandinskis esTetika wminda fsiqologiur miznebs isaxavs momdinareobs. Tanamedrove harmonia kontrastis princi ps
da kerZod, Cveuli, gasagebi da amitomac mosawyeni samyaros efuZneba, romelic Cvenive Sinagan, fsiqologiur kontrastebsa
uCveulo da idumali fsiqologiuri samyaroTi Canacvlebas! da winaaRmdegobebs ukavSirdeba.
kandinskis Teoriis mixedviT, xelovnebis zemoqmedebis kandinski ixilavs Tanamedrove ferweris bunebasTan mimarTebis
iaraRsa da adresatsac grZnobebi Seadgens. xelovnebis faruli, sakiTxsac; saxezea Tanamedrove ferweris TandaTanobiTi (saboloo
Sinagani aspeqtis wvdoma swored grZnobaTa (da ara gonebis) jamSi ki, sruli) emansipacia da ganTavisufleba bunebisagan.
safuZvelze xdeba.Aavtori detalurad ixilavs fsiqikaze `xelovneba bunebaze maRla dgas!~ _ aseTia Tanamedrove xelovnebis

120 121
rusudan mircxulava

kredo, romlis anareklia da Sedegi formaTa geometrizacia


(jer kidev sezanis SemoqmedebiT dawyebuli) da, rac mTavaria,
uaris Tqma konkretuli sagnisa da, sazogadod, realuri samyaros
asaxvaze.
avtoris SexedulebiT, Tanamedrove xelovneba aqcevs ra
zurgs realobas, amiT imTaviTve adamianis Sinagan, fsiqikur bolosityvaoba
samyaroze miimarTeba. Tuki `materialisturi~ (sagnobrivi)
ferwera aRmqmels aiZulebda naxatSi gareSe arsebuli realoba naSromSi ganxiluli iyo Teoriebi da Sexedulebebi,
da bunebis mibaZva daenaxa, Tanamedrove xelovneba mas naxatis romlebmac gansazRvra da Camoayaliba xelovnebisa da
`Sinagani cxovrebis~ amokiTxvisadmi ubiZgebs da, rac mTavaria, Semoqmedebis fsiqologiis ZiriTadi mimarTulebebi.
saSualebas aZlevs sakuTar fsiqikazeve ganicados naxatis Tanamedrove kultura da xelovneba mecnierebis winaSe
uSualo, pirdapiri da `Sinagani~ zemoqmedeba. axal amocanebsa da problemebs wamoWris, romelTa moazreba
`dRes Tavisuflebis dRea!~ _ am fraziT gamoxatavs da gadawyveta interdisci plinaruli midgomis
kandinski Tanamedrove mxatvruli meTodebis gansakuTrebul aucileblobas gulisxmobs. dRevandel etapzec
simravlesa da mravalferovnebas.Mmagram es Tavisufleba erT kulturologiur disci plinaTa WrilSi fsiqologias
fundamentur, Zireul faqtors ukavSirdeba _ adamianis `Sinagan mniSvnelovani rolis Sesruleba SeuZlia da miT ufro,
aucileblobas~ anda, sxva sityvebiT, adamianis fsiqologiur rom es ukanaskneli kulturasa da xelovnebas kreator-
kanonzomierebebs. Semoqmedsa da reci pient-aRqmelTan mimarTebaSi Seiswavlis.

122 123
rusudan mircxulava

SeniSvnebi da gamoyenebuli literatura: proeqciuli meTodebidan erT-erTi yvelaze popularulia. testi


calkeuli baraTebisgan Sedgeba, romlebzedac sxvadasxva Sinaarsis
1. antikur miTologiaSi mSvenieri fsiqea (`suliko~) amurma, siyvarulis naxatebia warmodgenili, magaliTad: mosaubre qali da mamakaci, vaJi
RmerTma amboriT gaacocxla da ukvdavebis niSnad peplis frTebiT fanjarasTan, biWuna violinoTi da sxv. testis Sesruleba aRniSnuli
daasaCuqra. berZnul paradigmaSi aisaxa rogorc erTeuli sulis naxatebis gageba-interpretacias gulisxmobs; unda aRiweros da aixsnas,
maradiulobis wyurvili, aseve siyvarulis macocxlebeli Zalisadmi Tu ra xdeba TiToeul naxatze.Nnaxatebi araerTmniSvnelovania da
rwmena da ukvdavebis sulis dinamikasTan dakavSireba (frTebi, frena, maTi gageba pirovnebisTvis damaxasiaTebeli fsiqikuri Taviseburebebidan
simsubuqe, dinamika). gamomdinare xdeba. Sesabamisad, naxatis aRwerisas pirovneba, realurad,
2. induqtori _ ideis, gancdis, ltolvis, ganwyobis gadamcemi an sakuTar Tavze saubrobs.
gamcemi. 10. antikuri anTropocentrizmis nimuSebia delfosis Segoneba: `Seican
3. reci pienti _ induqciis mimRebi an adresati. recepcia _ aRqma. Tavi Seni!~, sofistTa maqsima: `adamiani yvelafris sazomia!~ da
4. pirovnebis kvlevebsa da fsiqodiagnostirebaSi farTod gamoiyeneba sofokleseuli: `mravali ars sakvirveleba, adamianze sakvirveli ki
xelovnebis dargebic.Aase magaliTad, Tematuri da Tavisufali naxati araa qveynad!~
imTaviTve Seicavs fsiqodiagnostikur informacias, aris ra avtorTan 11. mimesisis ideas vxvdebiT demokritesTanac.Mmisi gagebiT, xelovnebas
da mis fsiqologiasTan dakavSirebuli. Sesabamisad, xelovnebis nimuSiT safuZvlad adamianis mier ama Tu im cocxali arsebis wabaZva edeba.
misi avtori Seiswavleba. magaliTad, musikaluri xelovnebiT adamiani _ frinvels, xolo safeiqro
5. `siurealisturi manifestis~ lozungad swored axali xelovnebis xelovnebiT _ obobas baZavs.
uSualo xedvisken mobruneba iqca. Sesabamisad, idealad aRiares 12. Òàòàðêåâè÷ Á.”Àíòè÷íàÿ ýñòåòèêà”, Ì.,1977.
arasrulwlovanTa _ gonebiTa da codniT Seuryvnel, umanko bavSvebisa 13. Ëîñåâ À.”Èñòîðèÿ àíòè÷íîé ýñòåòèêè”, Ì.,1969.
da, ufro metic, fsiqiatriuli pacientebis an sruliad araordinaruli, 14. Ëîñåâ À.”Èñòîðèÿ àíòè÷íîé ýñòåòèêè”,Ì.,1975.
Cveulebriobisa da standartulobis CarCoebidan amovardnili 15. Àðèñòîòåëü “Ïîýòèêà”, Ì.,1957.
`SeSlilebis~ Semoqmedeba. 16. Tanamedrove fsiqoanalizma ganaviTara platonis idea `RvTaebrivi
6. fsiqoanalizma xelovnebisa da, sazogadod, kulturis determinantad siSmagis~ Sesaxeb, aRiara ra Semoqmedebis safuZvlad aracnobieri da
aracnobieri, instinqturi biologiuri Zalebi (erosi da Tanatosi an iracionaluri Zalebi.
seqsi da agresia) aRiara. 17. `Zveli berZnuli tragedia~ Tb., 1996, gv. 10-11
7. fundamentur esTetikur fenomenebad, tradiciulad, miiCneva kaTarzisi, 18. ambivalenturi emociebi, romlebSic paradoqsulad gaerTianebulia
empaTia, insaiTi, tele da sxv., romelTa ara mxolod Teoriul kvlevas, siamovneba da usiamovneba, erTpolusian, calsaxa emociaTagan gansxvavebiT,
aramed praqtikul-Terapiul gamoyenebasac didi mniSvneloba eniWeba Zlieri intensivobiTa da maRali empaTiurobiT (gadamdeblobiT)
xelovnebis fsiqologiaSi. xasiaTdebian.
8. Tuki fotografiis subieqturobaze dRes aRaravin daobs (fotografia 19. evsefi pamfilusi (me-4 sk).
xelovnebis dargad aRiares da Sesabamisad, masSi avtoriseuli xedva 20. Äæèâèëåãîâ Â.”Ëåîíàðäî äà Âèí÷è” Ì.,1974.
daafiqsires), dokumenturi masalis, qronikis, media-niusebis sakiTxi 21. kritikuli werilebidan: “manes xelovneba imdenad daeca, rom
mainc Riad rCeba.Aaris angariSgasawevi Sexeduleba, rom nebismier gakicxvasac aRar imsaxurebs!”(1865w.).
SemTxvevaSi realobis asaxva rakursulobasTanaa dakavSirebuli da 22. Ðåâàëüä Ä. “Ïîñòèìïðåññèîíèçì”, Ë.,1962.
Tavisi arsiT subieqturia.Mmediis mravalferovneba (Tundac telearxebis 23. ”Ñåðà Æ. Ñèíÿê Ï._Ïåðåïèñêà,ïèñüìà,äíåâíèêè”, Ì.,1976.
simravle) aRniSnuli Sexedulebis argumentad iqceva, radganac maTSi 24. “Ñåçàí- ïåðåïèñêà, âîñïîìèíàíèÿ ñîâðåìåííèêîâ”, Ì.,1972.
erTi da igive masala (realuri faqti), ideologiuri da politikuri 25. froidis doqtrinaSi erTmaneTs upirispirdeba ori anti poduri
poziciis Sesabamisad, sruliad gansxvavebul rakursSi warmoCindeba. instinqti _ erosi (seqsualuri impulsi) da Tanatosi (agresiuli
igive SeiZleba iTqvas mateaneebsa da saxelmZRvaneloebSi istoriuli impulsi).
faqtebisa da movlenebis SefasebasTan dakavSirebiTac, radganac am 26. froidi sicocxlis fundamentSi arsebul libidoze, rogorc
SemTxvevaSic ki, obieqturi realobis asaxva mis amsaxvel subieqtsa seqsualur energiaze, miuTiTebs.
da mis pozicias (ganwyobebs) ukavSirdeba da Seesabameba. 27. Seadare: Zvel berZnul filosofiaSi `filea~ _ kosmiuri siyvaruli
9. miureis `Tematuri apercepciis testi~ pirovnebis kvlevis da `neikosi~ _ kosmiuri agresia. xazgasmuli iyo am ori Zalis

124 125
rusudan mircxulava

Widili da urTierTcvla. (bibliuri _ `Jami Senebisa da Jami 33. aracnobieris fsiqologiis Camoyalibebaze zemoqmedeba iqonia
ngrevisa~). `nevrozTa napoleonis~, Sarkos klinikaSi Catarebulma eqsperimentmac.
28. piToni (gveleSapi) apolonma daamarcxa da mis saflavze (delfosSi) saxelganTqmulma `eqsperimentma qolgiT~ axalgazrda froids axali
sakuTari samosnos daweseba brZana. SeiZleba vigulisxmoT, rom miTi rakursidan daanaxa adamianis fsiqika. Sarkom hi pnozur transSi myof
piTonisa da dionises paradoqsul dakavSirebas axdens. cdispirs hi pnozidan gamosvlis Semdeg qolgis povna da oTaxSi
29. Íèöøå Ô. “Ðîæäåíèå òðàãåäèè èç äóõà ìóçûêè»…â ñáîðíèêå «..Ecce gaSlili qolgiT siaruli ubrZana.Mmiuxedavad imisa, rom cdaSi
Homo”, Ì., 2000. monawiles ar axsovda (da arc SeiZleba xsomeboda) aracnobier
30. fsiqoanalizuri TeoriisTvis (z. froidi) asevea damaxasiaTebeli mdgomareobaSi miRebuli brZaneba-raporti, igi zedmiwevniT zustad
Semoqmedebisa da sulieri aSlilobis dakavSireba.Oorives safuZvlad asrulebda nabrZanebs. kerZod, poulobda qolgas, xsnida da oTaxSi
gadauwyveteli fsiqologiuri problema (kerZod, daukmayofilebeli ase `daseirnobda~. sainteresoa, rom `Sarkos zombi~ uCveulo moqmedebis
biologiuri moTxovnilebebi) edeba.Ggansxvavebas aRniSnuli problemis axsnasac cdilobda. ra Tqma unda, man araferi icoda alogikuri
mxolod simwvave an intensivoba qmnis; kerZod, Tu problema naklebad qcevis realuri mizezis da kerZod, hi pnozuri STagonebis Seaxeb.
intensiuria, maSin is Semoqmedebis stimuls iZleva. intensivobis Sesabamisad, qcevis `napovn~ fsevdo mizezebs araferi hqonda saerTo
zrdasTan erTad misi paTogenuri bunebac matulobs da saboloo realobasTan. Sarkos eqsperimentma ara mxolod gamoavlina fsiqikaSi
jamSi, is fsiqikuri aSlilobis mizezad iqceva. arsebuli da qcevaze zemomqmedi aracnobieri Zalebi, aramed aseve
31. ase magaliTad, alfred hiCkokis kinoxelovnebaSi `fsiqologiuri cnobierebis mier `xelovnuri~ motivebis gamomuSavis tendenciac
deteqtivi~ (e. w. `saspensi~) gulisxmobs erTgvar CaZirvas, STasvlas asaxa, romliTac cnobieri fsiqika qcevis axsna-gagebas cdilobs da
adamianis aracnobier siRrmeebSi; es erTgvarad saxifaTo fsiqologiuri romelic faqtobrivad, sakuTari Tavis motyuebis formas atarebs.
mogzaurobaa, sadac deteqtiuri Ziebis (gamoZiebis) miznad adamianis (Ôðåéä Ç. “Ïñèõîëîãèÿ áåññîçíàòåëüíîãî”,Ì.,1990).
faruli mxareebis amocnoba da mokvleva iqceva. es marTlac da, kinos 34. froidis Teoriuli modeli kavSirSia antikur modelTan:
eniT ametyvelebuli `fsiqoanalizia~; qvecnobieri swrafvebiTa da empedoklesTan antipoduri fundamenturi Zalebis saxiT warmodgenilia
kompleqsebiT, pikanturi TrToliTa da SiSnarevi interesiT (filmebi filea _ siyvaruli da neikosi _ sikvdili.
`fsiqo~, `Tavbrusxveva~ da sxv.). 35. sainteresoa, rom sofokles `oidipos mefe~ klasikuri deteqtivis
32. sainteresoa, rom stresis mkvlevari, h. selie Semoqmedebas (rogorc principzea agebuli.Ooidi posi iZiebs didi xnis winaT Cadenil danaSauls,
mxatvrul, aseve mecnierul Semoqmedebas) gamravlebis procesis etapebs dakiTxavs mowmeebsa da TviTmxilvelebs da sabolood midis daskvnamde,
ufardebs da Seusabamebs: 1. siyvaruli an survili _ anu cocxali rom danaSauli swored mas ukavSirdeba. `deteqtiuri Janri~ aq
daintereseba, enTuziazmi, swrafva Semecnebisa da Semoqmedebisken. 2. fsiqologiur wiaRsvlisa da TviTSemecnebis analogad iqceva. Cven
ganayofiereba _ Semoqmedis tvini cxovrebiseuli gamocdilebiT winaSea, faqtobrivad, oidi posis mier sakuTari Tavis Secnobis
`ganayofierdeba~. 3. orsuloba _ mecnieri an xelovani ideaTa procesi.Aaseve deteqtiuri Janris formatSi ikiTxeba f. dostoevskis
matarebeli xdeba da Tanac zogjer ise, rom amis Sesaxeb araferi fsiqologiuri romanebic (`danaSauli da sasjeli~, `Zmebi karamazovebi~),
icis. 4. mSobiarobis wina tkivilebi _ am dros idea an mxatvruli rac personaJTa TviTSecnobisa da TviTanalizis metaforad SeiZleba
xati momwifebulia, rac diskomfortis, `SemoqmedebiTi tanjvis~ saxiT gavigoT.
ganicdeba. 5. mSobiaroba _ axali idea an mxatvruli xatis dabadeba. 36. Semoqmedebis tradiciuli moazrebis nimuSebi: 1. Semoqmedeba
6. axalSobilis Semowmeba _ mecnieri logikurad da eqsperimenrulad adamianisgan gareSe arsebuli da adamianze aRmatebuli Zalebis moqmedebis
amowmebs ideas, xolo xelovani _ mxatvruli xatis damuSavebasa da Sedegia; adamians zebunebrivi, SemoqmedebiTi Zalebis mxolod `gamtaris~
koreqcias mimarTavs. 7. sicocxle _ idea an mxatvruli xati (mediumis msgavsi) funqcia akisria. aseTi Sexedulebis erTerTi
damoukidebel arsebobas iwyeben. Semoqmedebis biologiur procesebTan pirveli da Tanac poeturi TvalsaCinoebebia _ muza, muzaTa savane
dakavSireba da Semoqmedebis reducireba-dayvana ufro dabal, biologiur parnasi, pegasi, apoloni, romelnic ara mxolod mfarveloben xelovnebas,
safexurze, rogorc vxedavT, ara mxolod froidis skolisTvisaa aramed maT momlodine adamians Semoqmedebis biZgad da stimulad
damaxasiaTebeli, ris mizezTa Soris unda dasaxeldes biologiuri evlinebian. 2. Semoqmedeba kavSirdeba fsiqologiur avtomatur
modelis aRqmisa da gagebis siiole, misi `sicxade~; es is pirveladi meqanizmTan (poetur STagonebasTan), romelic TavisiT, adamianis (adamianis
da yvelasaTvis gasagebi fundamentia, romelic TiTqos damatebiT cnobierebis) aqtiuri Carevis gareSe modis moqmedebaSi. meore
axsna_ganmartebebs aRar saWiroebs ( Ñåëüå Ã. “Ñòðåññ áåç äèñòðåññà”, Sexedulebis Tanamedrove variaciad unda iqnes miCneuli z. froidis
Ì,1978). xelovnebis Teoriac.

126 127
rusudan mircxulava

37. Þíã Ê. “Ê ïîíèìàíèþ àðõåòèïà ìëàäåíöà”, â ñáîðíèêå “Áîæåñòâåííûé 55. Þíã Ê. “Äóøà è ìèô”, Ì.,1997.
ðåá¸íîê”, Ì.,1997. 56. “Ìèñòèêè äâàäöàòîãî âåêà- Ýíöèêëîïåäèÿ”, Ì.,1996.
38. Ôðåéä Ç. “Ðàçâèòèå ëèáèäî è ñåêñóàëüíàÿ îðãàíèçàöèÿ”, â ñáîðíèêå 57. Íîëë Ð. “Òàéíàÿ æèçíü Êàðëà Þíãà”, Ðåôë-áóê-Âàêëåð,1998.
«Îñíîâíîé èíñòèíêò”, Ì.,1997. 58. Þíã Ê. Íîéìàí Ý. “Ïñèõîàíàëèç è èñêóññòâî”,Ðåôë-áóê-Âàêëåð,1998.
39. unda iTqvas, rom mamaTa winaSe `sayovelTao~ danaSaulis Tema 59. Íîéìàí Ý.”Èñêóññòâî è âðåìÿ” â ñáîðíèêå “Ïñèõîàíàëèç è
gamorCeuli Temaa fsiqoanalizSi. èñêóññòâî”, Ðåôë-áóê Âàêëåð, 1998.
40. monografiaSi `totemi da tabu~ (Ôðåéä Ç. “Òîòåì è òàáó”, Ì.,1997). 60. ßôôý À. “Ñèìâîëû â èçîáðàçèòåëüíîì èñêóññòâå” â ñáîðíèêå
froidi aracnobieri gancdebis cnobierebis zedapirze amosvlis, maTi “×åëîâåê è åãî ñèìâîëû”, Ì.,1997.
gacnobierebis SemTxvevaSi gansakuTrebul mniSvnelobas inversiis 61. d. uznaZe `Sromebi~, t.VI, Tb., 1977.
(sapirispiroTi Canacvlebis an `Setrialebis~) fsiqologiur meqanizms 62. d. uznaZe `filosofiuri Sromebi~, Tb.,1984.
aniWebs; aracnobieri gancda misi sapirispiro cnobieri gancdiT (da 63. d. uznaZe `Sromebi~, t.V, Tb., 1975
cnobierebisaTvis misaRebi gancdiT) iniRbeba!Aase magaliTad, rasac 64. d. uznaZe `Zili da sizmari~, Tb., 2004.
cnobierad mTeli ZalebiT vebrZviT da ar viRebT, aracnobierad Zlier 65. r. naTaZe `sasceno gardasaxvis fsiqologiuri problema~, Tb.,
pozitiuri muxtis mqone tkboba-Trobis aRmZvrelia. 1970.
41. analogiuri Sexeduleba aqvs k. iungs; koleqtiuri aracnobieri, 66. r. naTaZis eqsperimentis instruqciiT, cdispirs erT xelSi didi
rogorc sayovelTao, saerTo aracnobieri, Semoqmedebis ZiriTad stimulad zomis, xolo meoreSi _ patara zomis obieqtTa (burTebis) warmodgena
saxeldeba. (rac SeiZleba cxadad da mravalgzis warmodgena) evaleboda.Aamis
42. ra Tqma unda, xelovneba yovelTvis Seicavda fsiqologiur aspeqtebs. Semdeg cdispirs realur tol obieqtebs (burTebs) awvdidnen. rogorc
rom aRaraferi vTqvaT XIX saukunisFfsiqologiur aRmoCnda, warmosaxvis zegavleniT (aratoli obieqtebis ara aRqmis,
literaturaze.Mmagram fsiqoanalizis zegavleniT daiwyo marTlacda, aramed warmodgenis zegavleniT) realuri toli burTebi aratolad
axali era e. w. fsiqologiur xelovnebaSi. aRiqmeboda.
43. Ôðåéä Ç. “Ëåîíàðäî äà Âèí÷è”, â ñáîðíèêå “Òîòåì è òàáó”, Ì.,1997. 67. adamianis dualuri, ormagi (cxoveluri da sakuTriv adamianuri)
44. Ôðåéä Ç. “Äîñòîåâñêèé è îòöåóáèéñòâî”, â ñáîðíèêå “Îñíîâíîé buneba araerTi Tanamedrove fsiqologiuri (da ra Tqma unda,
èíñòèíêò”, Ì.,1997. filosofiuri) Teoriis mieraa gaSuqebuli.Aase magaliTad,
45. Ðàíê Î. “Ìèô î ðîæäåíèè ãåðîÿ”,Ðåôë-áóê-Âàêëåð, 1997. neofroidianeli avtoris, erih fromis `humanistur fsiqologiaSi~
46. Ìàðêóçå Ã. “Ýðîñ è öèâèëèçàöèÿ”, Êèåâ, 1995. adamianis unikaloba swored dualobiTa (ormagobiTa) da Sinagani
47. Þíã Ê. “Äóõ ìåðêóðèÿ”, Ì.,1996. konfliqtiT aixsneba.
48. Þíã Ê. “Ïèñüìà îá ýñòåòè÷åñêîì âîñïèòàíèè” â ñáîðíèêå 68. aRniSnuli Sexeduleba exmianeba mxatvruli percepciisadmi
“Ïñèõîëîãè÷åñêèå òèïû”, Ì.,1996. Tanamedrove midgomas, romelic esTetikur tkbobas erTiani kreatuli
49. germaneli xelovnebaTmcodne h. kuni erTmaneTisgan asxvavebs procesis Semadgeneli rgolis saxiT moiazrebs.
imaginaciur (warmosaxvasTan dakavSirebul) da sensualistur (an 69. d. uznaZe `bavSvis fsiqologia~, Tb., 1947, gv. 128.
SegrZnebiseul) ferweras. sensualisturi ferwera uSualod asaxavs 70. Âûãîäñêèé Ë. “Ïñèõîëîãèÿ èñêóññòâà”, Ìèíñê, 1998.
bunebasa da konkretul obieqts, imaginaciuri ki, asaxvas axdens ara 71. Êàíäèíñêèé Â. “Î äóõîâíîì â èñêóññòâå”, â ñáîðíèêå “Ïñèõîëîãèÿ
realisturi maneriT, aramed mxatvris fantaziisa da subieqturi öâåòà”, Ðåôë-áóê âàêëåð, 1996.
STabeWdilebebidan gamomdinare. (ix. SeniSvna #54-Si miTiTebuli 72. www.Psycho.com
wyaro). 73. www.Psychology.org (Freud Z.)
50. Þíã Ê. “Ê ïîíèìàíèþ àðõåòèïà ìëàäåíöà” â ñáîðíèêå “Ñàìîñîçíàíèå 74. www.Psychology.org (Jung C. G.)
åâðîïåéñêîé êóëüòóðû XX âåêà”, Ì.,1991. 75. www.Theorybooks.com
51. Þíã Ê. “Ïñèõîëîãèÿ è ïîýòè÷åñêîå òâîð÷åñòâî» â ñáîðíèêå “ 76. www.Philosophikal society.com
Ñàìîñîçíàíèå åâðîïåéñêîé êóëüòóðû XX âåêà”,Ì.,1991. 77. www.Questia.com
52. Þíã Ê. “Ïðàêòèêà ïñèõîòåðàïèè”, Ñ-Ï.,1998. 78. www.Wikipedia.com
53. Þíã Ê. “Àðõåòèï è ñèìâîë”, Ì.,1997. 79. www.C theory.net
54. Þíã Ê. “×åëîâåê è åãî ñèìâîëû”, Ì., 1997. 80. www.Historyofpsychology.com

128 129
rusudan mircxulava

81. www.Apa.com (american psychologikal association) pirTa saZiebeli


82. www.Marcuse org.
83. www.Washtech.org a
84. www.Erlbaum.com (Mind, culture, activity) z
85. www.Decordot.com (Society and culture) anjafariZe v. 109
86. www.Psychodrama.ru aristotele 15, 19, 28 zaxsi h. 52
87. www.Socialpsychology.org zola e. 25
88. www.Culturalstudies.net b
baironi j. 31, 32 T
bali g. 60 TayaiSvili s. 109
baraTaSvili n. 100
bergmani i. 88 i
bernaisi i. 20 iafe a. 90
boeme i. 78 ibseni h. 26
bunini iv. 112 ivanovi v. 20
iungi k. 8, 41, 62, 92, 101
g
goeTe i. 78 k
kandinski v. 116
d kiulpe o. 8
dante a. 78 korneli p. 20, 31
debiusi k. 20 krilovi iv. 112
dekarti r. 31
demokrite 15, 30 l
didro d. 106, 112 langi f. 106
dilTai v. 8 lafonteni J. 31, 112
dostoevski T. 26, 36, 48 leonardo da vinCi 23
lesingi g. 20
e lombrozo C. 30
ezope 112
esqile 19 m
mani T. 88
v markuze h. 52, 58
vagneri r. 78, 81, 113 miqelanjelo 22
vigotski l. 8, 20, 54, 110 mocarti v. a. 31
volteri 31
vundti 3, 15

130 131
rusudan mircxulava

n f
naTaZe r. 106 felini f. 88
niutoni i. 31 freinfelsi m. 36
nicSe f. 26, 78 froidi z. 11, 12, 33, 67, 78, 92,
noimani e. 89, 92 111

p S
piTagora 15 Seqspiri u. 36, 48, 112, 113
pikaso p. 85 Sonbergi a. 12
platoni 16, 18, 22, 30, 44, 48 Sopenhaueri a. 27, 32
plutarqe 91
po e. a. 32 C
poloki j. 78 Cexovi a. 26
prusti m. 26
puSkini a. 112 W
WavWavaze i. 100
J
Jane p. 84 x
xomeriki g. 21
r
raveli m. 26 j
ranki o. 40, 48, 52 joisi j. 86

s h
sezani p. 25 haine h. 30
sera j. 24 hartmani n. 27
sofokle 18, 46 haufti s. 20
straboni 17 heraklite 15
strindbergi a. 26 hesse h. 83, 88
hiCkoki a. 12
u hofmani a. 31, 32, 78
uaildi o. 114
uznaZe d. 95

132 133
rusudan mircxulava

134 135

You might also like