SEMINARSKI RAD

iz

Informacione tehnologije/Osnove računarstva

-PODJELA I OSNOVNE KARAKTERISTIKE

RAČUNARSKIH MEMORIJA-
 SADRŽAJ

1. UVOD.....................................................................................................................................1

2. MEMORIJE............................................................................................................................2

3. OPERATIVNA MEMORIJA..................................................................................................4

3.1 ROM memorija.................................................................................................................5

3.2 RAM memorija.................................................................................................................6

3.3 KEŠ memorija...................................................................................................................8

3.2.2 Problemi korišćenja keš-memorija...........................................................................8

ZAKLJUČAK...........................................................................................................................10

LITERATURA..........................................................................................................................11
1. UVOD

Memoriju ili memorijski sistem čine uređaji koji obezbjeđuju zapisivanje binarnih
podataka. Memorija je namjenjena upisu, pamćenju i čitanju podataka i programa. Operacije
upisa i operacija čitanja nazivaju se još i prisup memoriji. Za memorije računara koristi se
široki opseg tipova, tehnologija, organizacija i cijena. Nijedna tehnologija nije optimalna u
zadovoljenju zahtjeva za memorijski sistem računara. Svaki memorijski sistem bilo kog tipa
sadrži memorijski medijum na kome si pamte podaci, kao i odgovarajuće upravljačke
elektronske i programske blokove.
Kako su razvijani memorijski sistemi najbolje pokazuje podatak da je prvi elektronski
računar ENIAC sastojao se od 18000 vakumskih cijevi i 1500 releja. Za memorisanje jedne
cifre on je imao po 10 cijevi od kojih je samo jedna bila uključena, bio je težak 30 tona.
Njegova potrošnja je bila 140kW i programirao se preko 6000 multipozicionih prekidača.
Jedan od tvoraca ENIAC-a Džon fon Nojman je zaključio da je programiranje računara
pomoću velikog broja prekidača i kablova sporo i teško, i da je bolje program predstaviti u
digitalnom obliku u memoriji računara. Takođe je zaključio da je bolje koristiti binarnu
aritmetiku umesto decimalne. Fon Nojmanov arhitekturni princip, poznat kao fon Nojmanova
mašina, primenjen je kod prvog računara sa zapamćenim programom EDSAC, i osnova je za
sve računare do današnjih dana.
Za dalji razvoj računara, i poboljšanje njihovih karakteristika neophodan je bio razvoj
memorijskih elemenata koji bi čuvali informacije između dve operacije. Početkom druge
polovine 20 vijeka u upotrebi su bili najčešće mehanički medijumi za memorisanje podataka
kao što su bušene trake i bušene kartice. U isto vreme došlo je do razvoja memorije od
magnetnih jezgara, i prvog korišćenja kondenzatora kao memorijskih elemenata, za koje je
bilo potrebno osvežavanje kako se sadržaj ne bi gubio. Tokom godina razvoja došlo je do
podjele memorija na one koje trebaju da čuvaju podatke što duže bez dodatnog napajanja i do
memorija za koje nije neophodno da čuvanju podatke kada se napajanje isključi, što dovodi
do podjele memorija na kratkotrajne i dugotrajne. Zahtjevi od memorija su bili da budu što je
moguće dimenziono manje, da mogu dugo da čuvaju podatke bez osvežavanja, da imaju što
manju potrošnju.
Sa razvojem materijala počele su se pojavljivati magnetne memorije kao što su magnetne
trake, magnetni mjehurići, a zatim i tvrdi (hard) diskovi i fleksibilni (Flopy) diskovi za
čuvanje podataka. Razvoj dugotrajnih memorija pratio je i razvoj poluprovodničkih RAM i
ROM memorija izrađivanih u različitim tehnologijama: MOS, bipolarne, CCD. Poslednju
deceniju 20. vijeka prati pronalazak optičkih memorija kao što su kompakt diskovi (CD), i
holografske memorije. Od 1980. godine možemo pratiti razvoj brzine rada procesora i
memorija i primjetiti disproporciju u razvoju brzine memorija u odnosu na brzine procesora.
U digitalnim sistemima memorije predstavljaju gradivne blokove u koje se može upisati i iz
kojih se može pročitati informacija.
Tema diplomskog rada je klasifikacija i kategorizacija memorija računara, kao i njena uloga u
funkcionisanju računarskog sistema. Cilj ovoga rada je da na jednom mjestu pruži kompletan
uvid u oblasta memorija ili memorijskih sistema računara. Zatim, da predstavi osnovne
kategorije memorija: operativna i sekundarna, da predstavi hardverske i softverske
memorijske komponente.

1
2. MEMORIJE

Memoriju ili memorijski sistem čine uređaji koji obezbjeđuju zapisivanje binarnih
podataka. Memorija je namjenjena upisu, pamćenju i čitanju podataka i programa. Operacije
upisa i operacija čitanja nazivaju se još i prisup memoriji.
Memorije koje se koriste u računarskim sistemima se mogu svrstati u dvije kategorije:
operativna memorija (ROM, RAM, keš) i sekundarna memorija (magnetne memorije,optičke
memorije i fleš memorije).
Jedna od osnovnih osobina kompjutera je mogućnost memorisanja podataka i
programa kao i instrukcija na osnovu kojih će se izvršiti željene operacije sa podacima. Ova
osobina realizuje se putem unošenja podataka, odnosno instrukcija u glavnu memoriju koja
se ponekad naziva radna ili operativna memorija. U glavnoj (operativnoj) memoriji nalaze se,
prema tome, podaci (informacije) koji se neposredno obrađuju, tj. koji su nam potrebni
upravo u tom trenutku. Svi ostali podaci i instrukcije nalaze se na spoljnim(sekundarnim)
memorijama koje imaju vrlo velike kapacitete i još veće interne brzine prenosa podataka do
glavne memorije. Memorija predstavlja onaj dio računara gdje se fizički čuvaju podaci i
programi.
Naziv memorija koristimo za specijalizovani hardver koji obezbjeđuje pamćenje
informacija u računarskom sistemu. Taj hardver sadrži dve osnovne komponente - memorijski
medijum i upravljački sistem memorije. Memorijski medijum služi za upis podataka koji će
kasnije, po potrebi, biti čitani. Dakle, nad memorijom se vrše dvije osnovne operacije: upis i
čitanje podataka. Upravljački sistem memorije definiše vrstu pristupa - za upis ili čitanje,
pronalazi lokaciju kojoj se pristupa i omogućava prenošenje podataka između magistrale
podataka i izabrane memorijske lokacije.
Značenje pojma lokacija zavisi od toga na koju vrstu memorije se odnosi – unutrašnju
ili spoljašnju. Unutrašnja memorija se često izjednačava sa glavnom (operativnom)
memorijom, ali i procesorski registri, sopstvena memorija upravljačke jedinice i keš memorija
takođe spadaju u unutrašnju memoriju. Spoljašnje memorije kao što su disk i traka služe za
skladištenje podataka, a procesor im pristupa preko U/I kontrolera.
Reč je „prirodna“ jedinica organizacije glavne memorije. Veličina riječi je tipično jednaka
broju bitova koji se koriste da bi se predstavio cijeli broj i dužina instrukcije, mada ima
izuzetaka.
S druge strane, podaci na spoljašnjim memorijama organizuju se u skladu sa fizičkim
karakteristikama memorijskog medijuma. Na primer, na diskovima se podaci organizuju u
sektore.
U svim memorijskim sistemima koji se danas koriste na memorijskom medijumu se pamti
energija u nekim diskretnim količinama, kao što su npr. magnetni moment, struja,
naelektrisanje, provodni put i sl.
Da bi se neki medijum mogao koristiti za pamćenje podataka, treba da ima:
• Dva stabilna stanja, kojima se predstavljaju binarne vrijednosti “0“ i „1“
• Mogućnost upisa prelaskom u odgovarajuće stanje,
• Mogućnost otkrivanja(čitanja) stanja.
Definisanje lokacije u memorijskom medijumu može se ostvariti na osnovu adrese
pridružene lokaciji ili na osnovu njenog sadržaja. U prvom slučaju kažemo da imamo adresni
pristup, a u drugom da je to asocijativni pristup. Adresni pristup može biti direktan,
poludirektan i sekvencijalan.
Direktan pristup podrazumeva da se svakoj adresibilnoj jedinici pristupa za isto vrijeme
nezavisno od njenog mjesta u memoriji i karakterističan je za glavnu memoriju. Ova metoda
pristupa često se naziva slučajni (random) pristup.
2
 Poludirektan pristup podrazumeva da grupe podataka imaju jedinstvenu adresu
zasnovanu na fizičkoj lokaciji (npr. sektor na disku). Vrijeme pristupa zavisi od toga gde se
prethodno nalazio mehanizam za čitanje/upisivanje.
Sekvencijalni pristup koristi kod memorija u kojima su grupe podataka organizovane u zapise
koji slijede jedan za drugim. Da bi se pronašao odgovarajući zapis mehanizam za
čitanje/upisivanje mora da se premešta preko svi zapisa koji prethode traženom, pa se vrijeme
pristupa različitim zapisima značajno razlikuje. Ovakav pristup karakterističan je za jedinice
traka.
Asocijativan pristup koristi vrsta memorije sa direktnim pristupom koja omogućava da
se porede željene lokacije bitova unutar riječi kako bi se postigla podudarnost sa određenim
uzorkom i da se to uradi za sve riječi istovremeno. Dakle, riječ se izvlači na osnovu njenog
sadržaja, a ne na osnovu njene adrese. Kao i kod memorije sa direktnim pristupom, vrijeme
izvlačenja je konstantno i ne zavisi od lokacije ili prethodnih uzoraka pristupanja. Keš
memorije mogu da koriste asocijativni pristup.
Dinamiku pristupa mehanizam za čitanje/upisivanje karakteriše parametar koji
nazivamo vrijeme pristupa. Vrijeme pristupa za glavnu memoriju je vremenski interval koji
protekne od dovođenja signala za definisanje pristupa do završetka upisa podatka ako se radi
o operaciji upisa, odnosno dobijanja podataka na magistrali podataka, ako se radi o operaciji
čitanja. Najkraće vrijeme između dva uzastopna pristupa memoriji naziva se memorijski
ciklus.
Memorijski ciklus obično je nešto duži od vremena pristupa zbog tzv. "mrtvog vremena"
neophodnog iz tehničkih razloga. Za memoriju koja nema direktni pristup, vrijeme pristupa je
ono vrijeme koje je potrebno da se mehanizam za čitanje/upisivanje pozicionira na željenu
lokaciju. Brzina kojom se podaci prenose u memorijsku jedinicu ili iz nje naziva se vrijeme
prenosa.
Za memoriju sa direktnim pristupom brzina prenosa je 1/(Vrijeme ciklusa), a za ostale
memorije
tn=ta+n/r (1)

gdje su:
tn – vrijeme čitanja ili upisivanja n bitova
ta – srednje vrijeme pristupa
n – broj bitova
r – brzina prenosa izražena brojem bitova u sekundi

Osim vrste pristupa i brzine, među osnovne karakteristike memorije ubrajamo kapacitet i
cijenu. Radi što efikasnije obrade podataka računaski sistem treba da ima memoriju sa što je
moguće većim kapacitetom, što većom brzinom i što nižom cenom. Kako su ovi zahtevi
oprečni, savremeni računarski sistemi opremaju su hijerarhijskim sistemom memorija.

Idealna memorija bi trebalo da ima sledeće karakteristike:

-visoku gustinu pakovanja koja direktno utile na kapacitet memorije,

-trajno čuvanje podataka,
-kratko vrijeme upisa i čitanja podataka, što bitno utiče na brzinu rada,
-veliki broj upisa pre otkaza memorije, što utiče na brzinu rada,
-nisku potrošnju električne energije,
-nisku cijenu

3
3. OPERATIVNA MEMORIJA

Operativna (radna, centralna,glavna, primarna) memorija je poluprovodnicka

memorija. To je memorija sa direktnim pristupom, gdje brzina pristupa ne zavisi od položaja,
odnosno adrese lokacije kojoj se pristupa. Pristup i prenos podataka je paralelan. Ima veliku
brzinu rada,približnu brzini procesora. Obično je manjeg kapaciteta zbog relativno visoke
cijene. U nju se prenose programi iz sekundarne memorije pa ih procesor pribavlja iz
operativne memorije i izvršava instrukciju po instrukciju.
Takođe, u nju se prenose podaci iz sekundarne memorije koje procesor očitava i koristi pri
izvršavanju programa. U nju procesor takođe upisuje rezultate koje dobiva pri izvršavanju
programa. Da bi se postigla maksimalna brzina rada sistema operativna memorija treba da
ima brzinu koja odgovara brzini rada procesora i što veci kapacitet. Kako je cijena tako brzih
memorija velikog kapaciteta visoka, u praksi se uglavnom koriste operativne memorije nešto
nižih brzina rada i relativno manjih kapaciteta.
Operativnu memoriju prakticno čine dva tipa poluprovodničkih memorija: memorija
ROM (Read Only Memory) tipa i memorija RAM (Random Access Memory) tipa.
Memorija ROM tipa je memorija sa fiksnim sadržajem koji se jedino može ocitavati iz te
memorije. Kao memorija ROM tipa može da se koristi poluprovodnička memorija jednog od
sljedećih tipova: ROM, PROM (Programmable ROM), EPROM (Erasable PROM), EEPROM
(Electricaly Erasable PROM).

Slika 1: Blok šema operativne memorije1

Operativna memorija je deo računarskog sistema u kome se čuvaju programi i podaci i

organizovana je u lokacije. Svaka lokacija se sastoji od istog broja ćelija. U memorijskoj ćeliji
može da se čuva samo jedna od dve različite vrijednosti. Ove vrijednosti su binarne cifre 0 i 1
koje su poznate kao bitovi, tj. osnovna jedinica memorije je binarna cifra nazvana bit. Veličina
1
Blok šema operativne memorije, Decembar 2016., dostupno na:
http://gim.ftn.uns.ac.rs/radovi/ispitni_radovi/PCnaDLANU/racunar_na_dlanu/oper_mem/opsti_pojmovi.html

4
koja je smeštena u memoriji, nezavisno od toga da li ona predstavlja deo instrukcije ili
podataka, je u binarnoj formi. Isti zaključak važi i za deo informacije koji se prenosi preko
magistrala ili se smešta u druge delove računara.
Svaka lokacija ima svoj broj koji se zove adresa. Program pristupa specifičnoj lokaciji na
osnovu adrese. Ako memorija ima n lokacija, tada adrese primaju vrednosti od 0 do n-1.
Susjedne lokacije imaju uzastopne adrese. Ako je adresa m-tobitna, tada maksimalan broj
lokacija koje se direktno adresiraju iznosi 2m. Na slici 3 prikazana je simbolička prezentacija
memorije. Pravougaono polje predstavlja skup lokacija u kojima je moguće vršiti upisivanje
ili čitanje. Trapezno polje se odnosi na adresni dekoder pomoću koga se bira (selektuje) jedna
od memorijskih lokacija čija je adresa prisutna na ulazu.

Slika 2: Simbolička prezentacija memorije2

3.1 ROM memorija

ROM ( Read Only Memory) koristi se za čuvanje programa i podataka koji su

potrebni za pokretanje računara pri uključivanju. ROM memorija može samo da se čita i ona
ne gubi sadržaj po isključivanju računara. Zbog toga što se na ovakav medij podaci ne mogu
(na jednostavan način) zapisivati, njegova upotreba je najčešća kod
distribucije firmvera (vrste softvera što je u uskoj vezi sa računarskim hardverom, gdje nema
potrebe za čestim ažuriranjem). Današnji poluprovodnički ROM ima tipičan oblik integralnog
kola, ono što obično zovemo "čip", a razlikujemo ga od ostalih "čipova" često samo po
upisanim oznakama.
Memorija ROM tipa se programira pri proizvodnji i njen sadržaj se ne može mijenjati.
Kod klasičnih ROM čipova, podaci se na njih upisuju tokom samog procesa proizvodnje i
kasnije se ne mogu mijenjati.
Primjenom blokade upisivanja podataka, memorija iz koje se mogu i čitati i u nju
upisivati podaci, se privremeno može pretvoriti u memoriju iz koje se podaci mogu samo
čitati.
CD-ROM nije oblik elektronskog ROM-a, već je to vrsta kompakt diska. Sa CD-
ROM-a se može samo čitati, odatle i naziv. Kod CD-R može se pisati samo jednom, nakon
toga samo čitati (slično kod PROM) i CD-RW, u koga se može više puta upisivati i čitati (kao
EEPROM).

2
Interna organizacija memorije, Decembar 2016., dostupno na:
http://tesla.pmf.ni.ac.rs/Predavanja/racunar%20sist/Knjiga%20-%20Vol2/GLAVA3.pdf

5
 Diodni matrični ROM, nekad ugrađivan u računare i kod tastatura za računarske
terminale. Programiranje se vršilo postavljanjem diskretnih poluprovodničkih dioda na
određenim mjestima na štampanoj ploči.
Jedan oblik pred-poluprovodničke ROM tehnologije bio je u primjeni kod NASA-inog
"Apollo" svemirskog programa. Programiranje se vršilo ručnim omotavanjem žice unutar i
okolo feritnog jezgra transformatora.
Jedan od razloga zbog kojih je ROM još uvijek u upotrebi je brzina - magnetni
diskovi su mnogo sporiji. Drugi je činjenica da se upravljački program potreban za rad diska
ne može nalaziti na samom disku. Zato je BIOS još uvijek na ROM-u. Uz
ovo, mrežne i grafičke karte neke svoje osnovne funkcije implementiraju preko softvera
pohranjenog na ROM-u. Dalje, u posebno teškim uslovima rada (vibracije, veliko ubrzanje),
gdje su diskovi neprimjenljivi zbog svoje osjetljivosti, ROM je nezamjenljiv.
Kod onih vrsta ROM-a u koje se može upisivati, upisivanje je uvijek znatno sporije od čitanja
i zahtijeva ili promjene napona ili podešavanje prekidača - džampera (engl. jumper -
kratkospojnik/u računarskoj tehnici/).

Postoji pet osnovnih vrsta ROM memorije:

 standardna ROM memorija u koju podatke upisuje proizvođač, a korisnik može samo čitati
podatke iz nje. Zahtjeva savršeno isprogramirane i potpune podatke kada ju se proizvodi. Ako
su podaci netočni, ili zahtjevaju neku promjenu, čip se baca i proizvodi se novi.
 PROM (eng. programmable ROM) do korisnika dolazi bez upisanih podataka,pa ih korisnik
sam može upisati. To se vrši pomoću posebnog uređaja,PROM-programatora. Jednom upisane
podatke nije moguće ni brisati niti mijenjati.
 EPROM (eng. erasable programable ROM) se ponaša kao PROM, s razlikom da ju je
moguće dovesti u početno stanje tj. izbrisati skidanjem zaštitne naljepnice na vrhu čipa i
izlaganjem na ultraljubičastom svjetlu desetak minuta.
 EEPROM (eng.electrically erasable PROM) se ponaša kao EPROM, samo što se njen sadržaj
ne briše pomoću UV zraka nego dovođenjem povećanog napona na priključke čipa u
određenom vremenu. Za razliku od EPROM-a kojeg je potrebno izvaditi iz sklopa i izložiti
UV zračenju, EEPROM se može brisati u sklopu u kojem je građen pomoću posebnog
programa, a i nije nužno pobrisati cijeli sadržaj nego se može izbrisati samo dio. Kako se
izmjene vrše bajt po bajt, EEPROM je jako spor
 Flash memorija je vrsta EEPROM memorije kojom se nastojalo popraviti sporost standardnog
EEPROM-a. To se postiglo time što se flash memorija, za razliku od standardne EEPROM,
memorije briše i programira u većim blokovima. U praksi se ponaša poput RAM memorije, s
tom razlikom da sadržaj ne nastaje nakon prekida napajanja pa ima široku primjenu – koristi
se za BIOS čipove, za USB memory stickove, za MP3 playere, za memorijske kartice u
digitalnim fotoaparatima i mobitelima, za memorijske kartice za konzole poput Playstationa
itd3.

3.2 RAM memorija

RAM je memorija s izravnim pristupom u koju korisnik može upisivati podatke i iz

koje ih može čitati. RAM je radna memorija koju računar koristi za memorisanje programa i
podataka čija je obrada u toku. Sadržaj RAM-a je promjenljiv. Ako nestane struje ili se
računar isključi, nepovratno se briše sve što je zatečeno u radnoj memoriji.

3
Vrste ROM memorija, Unutrašnjost računara - ROM memorija, decembar 2016., dostupno na:
http://public.carnet.hr/~jrukelj/infor/unutrasnjost3-2.html

6
 Da bi se podaci sačuvali na računaru, moraju se memorisati na disk prije zatvaranja programa
i isključenja računara. Današnji računari imaju standardne radne memorije od 2, 4, 8 i više
GB, radne memorije.
Memorija RAM tipa može da bude statička ili dinamička. Dinamička memorija RAM
tipa ima jednostavniju strukturu, veci kapacitet i nižu cijenu. Staticka memorija RAM tipa je
složenija i skuplja, ali se njome lakše upravlja. Zbog niže cijene i veceg kapaciteta, u
savremenim racunarima se najčešće koriste dinamičke memorije RAM tipa4.
Statička memorija kao memorijske elemente koristi poluprovodnička bistabilna kola.
Dobre odlike ovih kola su velika brzina upisa i čitanja i dozvoljena odstupanja parametara
komponenata. Nedostatak je mali kapacitet posto troše vise energije nego dinamičke, zbog
čega je manja gustina na silicijumskoj pločici integrisanog kola. Većina statičkih memorija
realizuje se u MOS tehnologiji (eng. MOS – Metal – Oxide – Semiconductor - metal – oksid
– poluprovodnik). Međutim, postoje i statičke memorije sa bipolarnim kolima, koje su brže ali
imaju veću disipaciju snage.
Dinamičke memorije kao memorijski element koriste spregu kondendzatora i
tranzistora realizovanih na integrisanom kolu u MOS tehnologiji kao jedna struktura. Bit
podataka se pamti kao veća ili manja količina naelektrisanja na p-n spoju MOS tranzistora
koji igra ulogu kondendzatora a izolovan je od drugih kola pomoću tranzistora. Ovo
naelektrisanje se zadržava ograničeno vrijeme, zbog čega je potrebno periodično osvežavanje
naelektrisanja otprilike svake 2ms. Dva glavna razloga popularnosti DRAM-ova su: veliki
kapacitet i relativno mala potrošnja.
Osobina RAM memorije je da se svakom njenom bajtu može slobodno pristupiti
nezavisno od prethodne memorijske lokacije, s tim da se u nju podaci mogu i upisivati (write)
ičitati (read) iz nje. Svakim upisom podatka u neku lokaciju, njen prethodni sadržaj se
automatski gubi.
Druga važna osobina RAM memorije je da ona podatke koji se u njoj nalaze zadržava
(čuva) samo dok postoji napon napajanja na njoj. Čim nestane napona napajanja, kompletan
sadržaj memorije se gubi.
Karakterisitike RAM memorije su njen kapacitet (obično 512 MB i više) i vrijeme
pristupa tj. vrijeme koje protekne između zahteva memoriji za podatkom i dobijanje podatka
iz memorije (izražava se u nanosekundama i danas je obično od 5 do 10ns).Veoma važna
karakteristika RAM-a je da se različitim memorijskim mjestima gotovo uvijek pristupa
jednakom brzinom. Kod nekih drugih tehnologija postoje određeni zastoji pri propuštanju
pojedinih bitova ili bajtova.

Uobičajene vrste RAM-a:

 SRAM, skraćeno od engl. Static RAM
 NV-RAM od engl. Non-Volatile RAM
 DRAM engl. Dynamic RAM
o Fast Page Mode DRAM
o EDO RAM engl. Extended Data Out DRAM
o SDRAM engl. Synchronous DRAM
 DDR SDRAM engl. Double Data Rate Synchronous DRAM
 RDRAM ili Rambus DRAM
 DDR2RAM

4
Bundalo Z., Arhitektura i funkcija računara, Prijedor 2008.godina, str. 185

7
 3.3 KEŠ memorija

Keš memorija predstavlja veoma brzu priručnu memoriju, relativno malog kapaciteta, koja
se nalazi u okviru procesora ili u njegovoj neposrednoj blizini. Njena osnovna funkcija je
poboljšanje performansi računarskog sistema. Zbog brzine i lakoće rukovanja, keš memorija je
statičkog tipa, pa samim tim ima visoku cijenu. Cijena keš memorije, kao i veličina silicijumske
pločice koju ona zauzima glavni su razlozi za njenu upotrebu u relativno malim koliĉinama.
Princip korišćenja keš memorije je sljedeći: kada procesor zahtijeva neki podatak iz
operativne memorije, tada se iz nje u keš memoriju, osim traženog podatka, prenosi i određena
količina podataka koji se nalaze iza traženog podatka u operativnoj memoriji. Ubrzanje rada
ostvaruje se zahvaljujući tome što je velika vjerovatnoća da će naredni potrebni podaci biti među
podacima koji su već preneseni u keš. Kako je keš memorija znatno brža od operativne, ovime je
obezbjeđen znatno brži pristup podacima, a samim tim i brži rad cijelog sistema. Keš memorija se
može nalaziti unutar procesora ili izvan njega 5.
Za smanjenje vremena pristupa podacima i instrukcijama u operativnoj memoriji
procesoru se dodaje keš-memorija (ultrabrza memorija) čija brzina odgovara brzini rada
procesora. Keš-memorija je mala, ultrabrza poluprovodnička memorija sa neposrednim
pristupom. U keš-memoriju se čuvaju podaci i instrukcije iz operativne memorije koje
procesor trenutno koristi.
Operativna i keš-memorija su podeljene na jedinice koje se nazivaju blokovi. Blok (ponekad
se naziva i linija) predstavlja skup od n sukcesivnih memorijskih lokacija koji se uvek kao
cijelina prenosi između operativne i keš-memorije. To znači da se svi podaci ili instrukcije u
nekom bloku istovremeno nalaze ili ne nalaze u keš-memoriji. Jedinica prenosa između
centralnog procesora i keš-memorije je fizička reč.
Jedinica prenosa između keš-memorije i operativne memorije je blok. Veličina bloka
obično iznosi između 4 i 128 bajtova. Kapacitet keš-memorije je u opsegu od 1 do 256 kB.
Broj blokova operativne memorije znatno je veći od broja blokova keš-memorije, tako da se u
keš-memoriji u istom trenutku nalaze kopije samo malog broja blokova operativne memorije.
Kada centralni procesor generiše adresu memorijske lokacije, formira se upravljački signal za
pristup keš-memoriji. Ukoliko se podatak sa traženom adresom nalazi u keš-memoriji, on se
prenosi u procesor radi obrade ili se zamjenjuje novom vrijednošću iz procesora koja
predstavlja rezultat obrade.
Ukoliko u keš-memoriji nema blokova sa traženom adresom, aktivira se procedura
kojom se iz keš-memorije jedan blok šalje u operativnu memoriju, a na njegovo mesto se iz
operativne memorije poziva traženi blok koji se prenosi u keš-memoriju, a istovremeno se
traženi podatak prenosi u operativnu memoriju.
Postoje tri principa koji uključuju lokalnost:
1. Prostorna lokalnost. – Ako je potreban pristup određenoj lokaciji u memoriji,
postoji velika verovatnoća da će drugi pristupi biti toj ili susednim lokacijama za Vrijeme
trajanja izvršenja programa;
2. Vrijemenska lokalnost. – Ako je postojala sekvenca pristupa do n lokacija, postoji
velika verovatnoća da će pozivi koji sleduju biti u toj sekvenci. Ova lokalnost dopunjuje se sa
prostornom lokalnošću;
3. Uzastopnost. – Ako je bilo pristupa određenoj lokaciji c, verovatno je da će u
sledećih nekoliko pristupa biti na lokaciji c+1. Uzastopnost je ograničeni tip prostorne
lokalnosti. I može se razmatrati kao njen podskup.

3.2.2 Problemi korišćenja keš-memorija

5
Radivojević M., Informacione tehnologije, Prijedor 2008., str. 221

8
 Pri korišćenju keš-memorija treba rešiti sledeća četiri osnovna problema:
1) smeštanje blokova – gde će u keš-memoriji biti smešten novi blok pročitan iz operativne
memorije;
2) identifikacija bloka – kako će biti nađen blok koji se nalazi u keš-memoriji;
3) zamena blokova – koji blok će biti zamenjen, ako se traženi blok ne nalazi u keš-memoriji;
4) strategija upisa – kako će se postupiti kod upisa novog podataka u keš-memoriju, jer se tada
modifikuje blok i postaje različit od odgovarajućeg bloka u operativnoj memoriji.

9
ZAKLJUČAK

Memoriju računara možemo svrstati u dvije kategorije: operativna memorija i

sekundarna memorija.
Operativna memorija je namjenjena privremenom pamćenju podataka i programa.
Napravljena je od bistabilnih memorijskih elemenata. Naziva se i interna memorija, jer joj
procesor može direktno pristupiti. U operativnu memoriju spadaju: RAM, ROM, registarska,
keš i virtuelna.
Za rad računara neophodna je memorija pošto se u njoj tokom rada smeštaju programi
koji se izvršavaju, kao i podaci koji se tim programima obrađuju.Što u praksi znači da bi
računar radio kvalitetnije i brže izvršavao programske operacije bitna je količina radne
memorije ali ne sam količina nego i frekvencija na kojoj ta memorija radi tj. što je veća
frekvencija radne memorije to je cjelokupan rad memorije bolji a samim tim i brži rad
računara. Da bi se što više povećali brzinu rada računara, a da ne bi previše povećali troškove
potrebne za brze operativne memorije velikih kapaciteta, u savremenim računarima se koristi
jedan pristup poznat pod nazivom keš memorija. Kada je riječ o procesorskoj keš memoriji
tada ulogu igra količina keš memorije kao i njena podjela po nivoima po principu najniži nivo
ima najmanje memorije ali je najbrži, sledeći ima više memorije ali je sporiji itd ( L1, L2 i L3
Cache).

10
LITERATURA

1. Bundalo Z., Arhitektura i funkcija računara,Visoka škola za ekonomiju i informatiku,

Prijedor, 2008.godina
2. http://www.slideshare.net/asimmahmutovic/radbios-chipset-kesh

3. https://bs.wikipedia.org/wiki/Memorija_ra%C4%8Dunara

11