96

Chöông 5

BAO BÌ GIAÁY - BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN HAØNG HOÙA

(BAO BÌ ÑÔN VÒ GÔÛI ÑI)

5.1 GIÔÙI THIEÄU BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN HAØNG HOÙA

5.1.1 Goã
Töø coå xöa, ngöôøi ta ñaõ duøng goã laøm vaät lieäu ñeå ñoùng kieän vôùi soá löôïng
haøng hoùa lôùn ñeå ñeå vaän chuyeån. Luùc ñoù, löôïng haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån
thöông maïi coøn thaáp, goã ñöôïc tieâu duøng vôùi soá löôïng khoâng cao, chöa gaây thieät
haïi cho röøng vaø chöa aûnh höôûng lôùn ñeán moâi tröôøng. Thöông maïi haøng hoùa caøng
ngaøy caøng phaùt trieån, nhu caàu veà bao bì vaän chuyeån caøng taêng cao cuøng vôùi vieäc
khai thaùc röøng vöôït möùc ñeå duøng cho raát nhieàu muïc ñích nhö xaây döïng... ñaõ
khieán cho nhu caàu veà goã taêng cao neân khoâng theå coù ñuû goã ñeå ñaùp öùng nhu caàu,
do ñoù baét ñaàu coù nhöõng vaät lieäu khaùc caïnh tranh vôùi goã. Ñaây laø ñieàu noåi baät
ñaùng quan taâm cuûa giaáy bìa gôïn soùng vì tính nheï hôn goã raát nhieàu, giuùp cho chi
phí vaän chuyeån giaûm thaáp. Tuy nhieân, hieän nay vaãn coøn moät soá ít tröôøng hôïp
haøng hoùa vaãn ñöôïc ñoùng kieän baèng thuøng goã do tính chaát cô lyù cuûa goã cao.
Nhöõng ñaëc tính cuûa thuøng baèng goã chöùa haøng hoùa chuyeân chôû phaân phoái
tuøy thuoäc vaøo loaïi goã ñöôïc duøng. Ñaëc tính quan troïng yeâu caàu ñoái vôùi thuøng
goã laø chòu ñöôïc taûi troïng vaø chòu va chaïm cô hoïc. Goã cuûa nhöõng caây tuøng,
baùch hay goã thaân meàm thì coù tính chòu cuûa aùp löïc cao nhöng chòu taûi troïng
thaáp hôn loaïi goã cöùng; so vôùi goã cöùng thì goã thaân meàm coù theå bò vôõ ra khi
ñoùng ñinh.
Vieäc khai thaùc goã ñeå saûn xuaát thuøng chöùa ñöïng haøng hoùa caøng luùc caøng
toán chi phí quaù cao vaø caøng tieán saâu vaøo söï phaù hoaïi moâi tröôøng. Trung bình
chæ coù 65% thaân caây ñöôïc taïo thaønh thuøng goã. Vôùi khuynh höôùng taêng söï höõu
duïng cuûa vaät lieäu goã cho vieäc ñoùng thuøng chöùa haøng ñaõ hình thaønh coâng ngheä
saûn xuaát goã gheùp vaø goã daùn. Goã daùn ñöôïc duøng nhieàu ñeå saûn xuaát caùc thuøng
baèng goã hình troøn ñöïng chaát loûng maø ngaøy nay vaãn coøn duøng ñeå chöùa röôïu
vang. Phöông phaùp gheùp noái nhöõng taám vaùn thaønh nhöõng thuøng chöùa ñöïng
 97

ñöôïc cho thaáy ôû hình 5.1.

Hình 5.1: Thuøng chöùa ñöïng ñöôïc caáu taïo bôûi goã gheùp

5.1.2 Bao bì vaän chuyeån baèng plastic

Hieän nay bao bì vaän chuyeån hay bao bì ngoaøi baèng vaät lieäu HDPE nhö
caùc keùt ñöôïc duøng ñeå chöùa ñöïng chai thuûy tinh, chöùa bia hoaëc nöôùc ngoït coù
gas ñang raát phoå bieán vaø tieän lôïi coù khoái löôïng nhoû hôn goã raát nhieàu vaø tính
taùi söû duïng cao.
98

Hình 5.2: Keùt baèng HDPE chöùa chai nöôùc ngoït hoaëc chai bia ñeå vaän chuyeån
phaân phoái
Nguyeân lieäu HDPE cheá taïo keùt ñöôïc phoái troän HDPE pheá thaûi vôùi tyû leä
cao khoaûng 80÷90% vaø HDPE môùi khoaûng 10÷20% treân toång nguyeân lieäu söû
duïng; vôùi ñieàu kieän laø nguyeân lieäu taùi sinh khoâng bò nhieãm baån laøm giaûm tính
beàn cô cuûa bao bì.
Beân caïnh ñoù tính chaát cô hoïc cuûa keùt caøng thaáp khi ñöôïc saûn xuaát töø
nhöïa taùi sinh nhieàu laàn, seõ choùng laõo hoùa, deã vôõ hôn theo thôøi gian söû duïng,
khoâng theå caûi thieän baèng caùc phuï gia oån ñònh.
Caàn chuù yù raèng keùt coù theå bò nöùt vôõ treân beà maët do söï oxy hoùa, söï nhanh
choùng laõo hoùa vaät lieäu bôûi söï tieáp caän tia cöïc tím. Tuøy thuoäc vaøo thôøi gian
phôi döôùi aùnh naéng maët trôøi coù theå aûnh höôûng ñaùng keå ñeán tính beàn cô hoïc
cuûa keùt. Thôøi gian söû duïng keùt baèng HDPE coù theå laø 10 naêm hoaëc 15 naêm,
hoaëc coù theå hôn tuøy theo ñieàu kieän aùp duïng.

5.2 CAÁU TAÏO BAO BÌ GIAÁY - ÖÙNG DUÏNG

5.2.1 Ñaëc tính
Ngaøy nay giaáy chieám hôn phaân nöûa trong toång soá nguyeân lieäu ñeå laøm bao
bì. Nhôø tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, giaáy caùc loaïi ñöôïc saûn xuaát ñaïi traø vôùi
giaù thaønh thaáp.
Giaáy ñöôïc söû duïng phoå bieán bôûi moät soá tính chaát ñaëc tröng nhö:
- Tính beàn cô hoïc (tuy khoâng cao nhö caùc loaïi vaät lieäu khaùc)
- Nheï.
- Deã huûy, khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
- Taùi sinh deã daøng.
Beân caïnh ñoù giaáy coù nhöõng khuyeát ñieåm nhö:
- Deã raùch, thaám nöôùc, thaám khí, tính deã xeù raùch caøng cao khi haøm aåm
caøng cao.
- Ñoä aåm cho pheùp ñaûm baûo tính beàn cuûa giaáy laø 6-7%.
- Quy caùch ñöôïc quy ñònh bôûi troïng löôïng treân moät ñôn vò dieän tích giaáy:
g/m2.
Ñeå taêng ñoä beàn cô cho giaáy, ngöôøi ta thöôøng gheùp nhieàu lôùp giaáy laïi vôùi
nhau. Caùc loaïi giaáy coù chaát löôïng khaùc nhau laø do söï keát hôïp vôùi nhöõng loaïi
nguyeân lieäu khaùc nhau. Giaáy laø vaät lieäu bao bì laâu ñôøi khoâng gaây haïi moâi
tröôøng, ñaõ ñöôïc xöû lí ñeå coù theå taêng cöôøng tính khaùng hôi aåm, choáng oxy hoùa,
 99

khaùng vi khuaån, choáng dính, khoù chaùy, choáng thaám nöôùc, beà maët coù ñoä tröôït
cao, ñoä boùng cao, choáng thaám chaát beùo. Giaáy hieän nay coù theå coù haøng loaït caùc
tính chaát quang hoïc vaø ñoä xoáp mong muoán, vaø baèng caùch söû duïng caùc lôùp
traùng keùp treân moät maët; coù theå taùi taïo hình aûnh chính xaùc khi in oáng ñoàng.
Ngoaøi ra, ñoä beàn cô hoïc ñaõ khieán cho giaáy coù khaû naêng chaïy treân maùy caêng
daõn theo chieàu doïc cuûa giaáy maø khoâng bò ñöùt hay xeù raùch.
Giaáy coù theå laøm töø nguyeân lieäu rôm raï, goã vuïn, voû caây, boät goã, giaáy thaûi,
goã thaân meàm, goã thaân cöùng.
Caáu taïo cuûa nguyeân lieäu goã:
Chaát löôïng thaønh phaåm ñöôïc quyeát ñònh bôûi nguyeân lieäu cellulose ban
ñaàu hôn laø caùc hoùa chaát phuï gia, ñoù chính laø chieàu daøi cuûa cellulose. Söï khaùc
nhau giöõa goã tyû troïng cao vaø tyû troïng thaáp aûnh höôûng lôùn ñeán caáu taïo cuûa
giaáy.

Thaønh phaàn chính cuûa caùc teá baøo goã

Cellulose: Cellulose laø moät polyme goàm 8000-10000 goác glucose. Tính
chaát cuûa sôïi cellulose phuï thuoäc ñoä daøi maïch polyme, möùc ñoä thaúng, söï saép xeáp
song song bôûi caùc maïch polyme. Noù khoâng bò hoøa tan bôûi kieàm, clorin, do ñoù
giaáy taåy traéng chæ coù theå loaïi ñöôïc löôïng lignin maø khoâng toån thaát cellulose,
nhöng gaây giaûm ñaëc tính beàn chaéc cuûa sôïi cellulose.
Hemicellulose: phaân töû löôïng thaáp goàm 100-200 goác monomer cuûa xylose,
mannose arabinose, galactose vaø axit uronic. Hemicellulose tan trong dung dòch
kieàm, coù khaû naêng bò thuûy phaân vaø coù theå lieân keát vôùi caùc hoùa chaát phuï gia.
Lignin: laø polyme nhieät deûo, coù nhaùnh, nhaân thôm alkyl, coù kích thöôùc
cuõng nhö khoái löôïng phaân töû khoâng oån ñònh, goàm caùc monomer laø phenyl
propane tan trong kieàm vaø dung dòch nöôùc clor cho daãn xuaát maøu naâu ñen vaø
trôû neân meàm deûo ôû 160oC pH 4.
Goã thaân meàm: loaïi goã naøy goàm 40-50% cellulose, 15-25%
hemicellulose, 26-30% lignin. Thaân goã meàm coù sôïi cellulose daøi gaáp 2,5 laàn
so vôùi thaân goã cöùng. Thaân goã cöùng duøng ñeå saûn xuaát vaùn, taám phaúng mòn hôn
nhöng keùm beàn cô hoïc hôn so vôùi goã meàm. Nhö vaäy phaûi caét goã sao cho
khoâng phaù vôõ sôïi cellulose ñeå laøm giaáy ñöôïc toát, beân caïnh ñoù lignin phaûi ñöôïc
loaïi boû ñi ñeå coù theå thu ñöôïc sôïi cellulose vaø giuùp chuùng saép xeáp song
songkhi laøm giaáy. Sôïi cellulose coù theå bò gaõy naùt tuøy caùc coâng ñoaïn cheá bieán giaáy.
Trong quaù trình cheá taïo giaáy, caùc sôïi cellulose ñöôïc saép xeáp laïi vò trí
baèng aùp suaát raát lôùn eùp leân beà maët ñeå taïo daïng taám, coù theå duøng phuï gia nhö
casein vaø protein ñaäu naønh hoaëc tinh boät ñeå taïo lôùp aùo beân ngoaøi taám giaáy.
100

- Chaát maøu voâ cô thöôøng chieám 70-90% chaát khoâ cuûa lôùp aùo giaáy ñeå taïo
beà maët khaùc bieät cho giaáy beân trong, giuùp lôùp aùo naâng cao tính phaúng, deã in
aán, chaát löôïng in cao, taïo nhöõng tính chaát ñaëc bieät theo yeâu caàu, caùc chaát
traùng ñeå aùo giaáy ñöôïc duøng nhö kaolin, CaCO3, ñöôïc duøng keát hôïp vôùi caùc
khoaùng chaát khaùc ñeå taïo neân ñoä boùng beà maët giaáy.
Nhôø tieán boä kyõ thuaät maø vaät lieäu giaáy ñöôïc xöû lyù ñeå taêng cöôøng tính
khaùng hôi aåm, khoù chaùy, ngaên ñöôïc nöôùc, ñoä tröôït cao, ñoä boùng cao vaø coù caùc
lôùp traùng choáng thaám daàu. Giaáy hieän nay coù theå coù haøng loaït caùc tính chaát
quang hoïc vaø ñoä xoáp mong muoán vaø baèng caùch söû duïng caùc lôùp traùng thích
hôïp, coù khaû naêng in aán cao (nhö giaáy cuûa caùc taïp chí ñaét tieàn), ngoaøi ra ñoä
beàn cô hoïc cao vaø khaû naêng chòu löïc keùo (theo chieàu doïc) khi chaïy treân maùy
khieán giaáy khoâng bò ñöùt hoaëc raùch.
Baûng 5.1: Phaân loaïi nguoàn nguyeân lieäu laøm giaáy
(theo söï phaân loaïi cuûa Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc)
Loaïi Nguoàn nguyeân lieäu
I Cellulose töø sôïi cotton pheá thaûi
II Cotton pheá thaûi coäng vôùi 50% cellulose töø goã hoaëc rôm raï
III Cellulose töø rôm raï, baõ mía (khoâng coù cellulose töø goã)
IV Cellulose töø goã ≤ 50%
V Cellulose töø goã > 50%

Loaïi Nguoàn nguyeân lieäu traùng beà maët giaáy ñeå choáng thaám
Caùc loaïi vaät lieäu khaùc nhau ñöôïc duøng ñeå naâng cao chaát löôïng giaáy cuõng
ñöôïc ñeà caäp döôùi ñaây
Daàu hoûa ñöôïc saûn xuaát töø daàu moû thoâ hoaëc töø than naâu. Daàu naøy coù ñoä thaám
1 cao vaø ñieåm noùng chaûy naèm giöõa 52-56oC. Noù ñöôïc thaám vaøo giaáy baèng caùch
ngaâm giaáy vaøo daàu daïng loûng, hoaëc phun noù leân beà maët giaáy. (H.5.3)
Saùp hay parafin raén laø nguyeân lieäu coù nguoàn goác töø coâng ngheä tinh loïc
2 daàu hoûa ñöôïc ñun ñeán ñieåm noùng chaûy treân 80oC vaø thaåm thaáu vaøo giaáy
hoaëc phun leân giaáy (H.5.3).
Maøng polyethylen hay polypropylen phuû leân beà maët giaáy hoaëc thaåm thaáu
daïng nhöïa loûng. Loaïi giaáy ñöôïc naâng cao tính choáng thaám baèng nhöïa
thöôøng ñöôïc duøng trong saûn xuaát giaáy bìa gôïn soùng vaø giaáy bìa cöùng ñeå
laøm nhöõng bao bì vaän chuyeån.
3 Nhöõng vaät lieäu plastic khaùc nhö laø polyvinyl chloride, polyvinyl acetat,
polyvynyl acrylate, cellulose, ete, latex, thöôøng ñöôïc duøng ñeå laøm caùc
bao bì ñeïp maét. Nhöõng vaät lieäu naøy thöôøng ñöôïc phuû leân maët giaáy vaø
ñöôïc eùp nhieät (H.5.4). Giaáy ñöôïc xöû lyù nhö vaäy goïi laø giaáy traùng beà maët,
coù tính khoâng thaám nöôùc hay aåm.
4 Laù nhoâm cuõng thöôøng ñöôïc duøng cuøng vôùi giaáy. Ví duï nhö giaáy caûi tieán ñöôïc
 101

laøm thaønh ba lôùp: lôùp thöù nhaát thöôøng laø giaáy; lôùp giöõa laø AI vaø lôùp thöù ba laø
lôùp polyethylene. Cuoái cuøng saûn phaåm laø moät vaät lieäu beàn chaéc coù theå choáng
thaám hôi nöôùc vaø hôi gas vaø raát thích hôïp cho bao bì thöïc phaåm.

Loaïi nguyeân lieäu V laø loaïi chaát löôïng cao vì löôïng sôïi cellulose töø goã coù
ñaëc tính beàn cô cao, vaø thöôøng söû duïng sôïi cellulose môùi töø goã thöôøng töø goã
thaân meàm. Sôïi cellulose töø vaûi sôïi pheá thaûi hay töø giaáy pheá thaûi, ñöôïc xöû lyù,
taùi sinh nhieàu laàn seõ bò ngaén maïch, ñoä beàn cô keùm.

5.2.2 Caùc loaïi giaáy bao goùi: thaønh phaàn vaø tính chaát öùng duïng
Giaáy duøng ñeå bao goùi ñöôïc chia thaønh caùc nhoùm theo thaønh phaàn phoái lieäu:
Giaáy laøm bao bì thöïc phaåm thöôøng laø daïng bao bì hôû vì giaáy coù tính thaám
khí hôi raát cao. Chæ tröôøng hôïp giaáy ñöôïc traùng phuû caùc maøng plastic hoaëc maøng
plastic vôùi Al laù choáng thaám khí hôi raát cao ôû maët trong laãn maët ngoaøi nhaèm
ngaên caûn hoaøn toaøn taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng ngoaøi leân thöïc phaåm ñöôïc chöùa
ñöïng vaø taùc ñoäng gaây hö hoûng bao bì. Do ñoù löôïng giaáy söû duïng trong ngaønh
thöïc phaåm raát lôùn, trong ñoù loaïi giaáy bì cöùng, giaáy kraft laøm carton gôïn soùng
chieám löôïng cao nhaát, coøn löôïng giaáy goùi thöïc phaåm chæ ôû löôïng thaáp ñoái vôùi
caùc quoác gia phaùt trieån cuõng nhö ñang phaùt trieån. Chæ rieâng Nhaät Baûn söû duïng
moät löôïng lôùn giaáy thöôøng laø giaáy töø nguyeân lieäu rôm raï, ñay, coái vöøa ñeå goùi
baùnh truyeàn thoáng töø nguõ coác, vöøa ñeå trang trí; hoï ñaõ duøng giaáy phaân boá nhö
sau:
- Giaáy bìa cöùng laøm hoäp (bao bì ngoaøi) ñeå ñöïng baùnh
- Tuùi, gioû xaùch quaø baèng giaáy bìa cöùng. Taát caû ñeàu ñöôïc in aán
trang trí ñeïp.
Giaáy ñöôïc söû duïng nhieàu nhö theá nhöng seõ ñöôïc taùi sinh deã daøng khoâng
gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, vöøa taän duïng nguoàn cellulose cuûa ñaát nöôùc (ñay,
coái, rôm raï, boät goã, goã vuïn töø ngaønh xaây döïng daân duïng), giaûm ñi moät löôïng
khaù lôùn plastic laøm caùc loaïi bao bì trong cuõng nhö bao bì ngoaøi cho loaïi baùnh
baûo quaûn ngaén ngaøy.
Döôùi ñaây laø kyù hieäu loaïi nguyeân lieäu giaáy ñeå bao goùi:
AP1 100% hoãn hôïp caùc loaïi giaáy pheá lieäu
AP2 30% cuûa AP1 + ; 70% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao hôn
AP3 25% sôïi cellulose loaïi 2 vaø 75% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao,
hoaëc 100% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao
AP4 30% sôïi cellulose thuaàn khieát vaø 70% giaáy vuïn chaát löôïng cao
hôn hoaëc 100% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao nhaát
102

ZP1 100% sôïi cellulose töø maét goã (vaø coù theå ñeán 30% giaáy pheá lieäu)
ZP2 100% sôïi cellulose loaïi 2 taåy baèng sulphite (vaø coù theå phoái ñeán
30% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao hôn)
ZP3 100% cellulose loaïi 2 taåy baèng sulphite coù theå phoái ñeán 30% goã
hoaëc 30% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao hôn)
ZP4 65% cellulose thuaàn khieát ñaõ döôïc taåy traéng baèng sulphite vaø
ñöôïc phoái troän vôùi 35% goã
ZP5 100% sôïi cellulose thuaàn khieát
NaP1: 100% sôïi cellulose thuaàn khieát ñaõ sulphite hoùa
NaP2: 50% löôïng NaP1 phoái troän vôùi 50% giaáy kraft pheá lieäu
Ghi chuù:
- Giaáy pheá thaûi chaát löôïng cao: giaáy vaên phoøng, giaáy taäp hoïc sinh ñaõ söû
duïng.
- Sôïi cellulose loaïi 2: cellulose töø goã vuïn hoaëc cellulose coøn laãn haøm
löôïng khaù lôùn cuûa hemicellulose hoaëc lignin.
- Giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao nhaát: giaáy pheá thaûi töø quy trình saûn xuaát
giaáy chaát löôïng cao, caét rìa, caét theo kích thöôùc... chöa in aán hay nhieãm
baån.
- Sôïi cellulose thuaàn khieát laø cellulose khoâng laãn hemicellulose hay lignin.
Giaáy ñöôïc cuoän ñi qua beå saùp hoaëc parafin raén ñaõ ñöôïc naáu chaûy. Giaáy
sau khi ñöôïc thaám saùp hoaëc parafin ñöôïc cho qua beå nöôùc laøm nguoäi vaø ñöôïc
saáy khoâ, cuoän laïi.

Hình 5.3: Coâng ngheä traùng saùp leân giaáy

Haït plastic ñöôïc gia nhieät chaûy loûng vaø ñöôïc qua maùy ñuøn thoåi thaønh
maøng vaø gheùp leân beà maët giaáy.
Giaáy kraft laøm bao bì: laø loaïi giaáy coù maøu hôi naâu, laøm töø sôïi cellulose ñöôïc
 103

xöû lyù vôùi muoái natrium sulfat (sulfat hoùa) vaø khoâng taåy traéng baèng phöông phaùp
sulphite. Giaáy kraft duøng ñeå laøm caùc loaïi bao to ñeå ñöïng nguõ coác hay
ximaêng... thöôøng naëng töø 70-75g/m2; Giaáy kraft moûng nhaát laø 6-7g/m2; giaáy
kraft ñeå cheá taïo bìa gôïn soùng laøm thuøng chöùa, bao bì ñôn vò gôûi ñi, coù khoái löôïng
85÷180g/m2. Giaáy kraft coù theå taåy ñöôïc, nhöng khi bò taåy ñoä dai cuûa noù seõ
giaûm ñi. Hôn 60% saûn löôïng giaáy kraft duøng ñeå laøm giaáy bìa cöùng, giaáy bìa
gôïn soùng (hoaëc carton gôïn soùng).

Hình 5.4: Coâng ngheä phuû (traùng) plastic leân beà maët giaáy

5.3 GIAÁY BÌA GÔÏN SOÙNG - CAÁU TAÏO BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN
Vôùi tieán boä kyõ thuaät hieän nay, bao bì carton gôïn soùng coù theå coù haàu heát
caùc tính chaát cô hoïc caàn thieát nhö: chòu söï ñeø neùn, va chaïm, aùp löïc trong caùc
ñieàu kieän moâi tröôøng coù ñoä aåm cao, do taïo neân caùc lôùp soùng, taêng cöôøng soá
caùc lôùp giaáy bìa thaønh 3,5 hoaëc 7 lôùp. Ngoaøi ra coù theå taêng cöôøng ñoä beàn cô
hoïc cuûa caùc thuøng chöùa baèng caùch gia cöôøng caùc goùc, caùc beà maët ñaït ñoä ma
saùt thích hôïp, ñeå khoâng tröôït leân nhau giuùp oån ñònh thuøng treân pallet. Ñeå taêng
cöôøng tính caùch nhieät cho thuøng coù theå ñöa polyurethan xoáp vaøo caùc raõnh
soùng. Ñeå baûo veä an toaøn cho caùc kho haøng, cuõng coù theå xöû lyù thích hôïp ñeå haï
thaáp tính boác chaùy cuûa thuøng xuoáng 60%.
Hieän nay bao bì carton dôïn soùng ñöùng ñaàu trong caùc loaïi bao bì khoâng
gaây haïi moâi tröôøng, vôùi tyû leä 75% soá löôïng nguyeân lieäu cheá taïo laø loaïi giaáy
kraft taùi sinh (coù theå ñaït ñeán 100% nhöng chæ nhaèm muïc ñích thu nhaët laïi). Tyû
leä naøy ñöôïc chaáp nhaän bôûi qui ñònh cuûa EEC. Vì vaäy moät bao bì rieâng leû ñöôïc
saûn xuaát seõ chöùa 75% sôïi giaáy taùi sinh vaø 25% sôïi giaáy nguyeân chaát. Khi tính
ñeán chaát löôïng thu ñöôïc thì ta thaáy ñaây laø moät tieán boä kyõ thuaät lôùn ñoàng thôøi
hieäu quaû kinh teá lôùn.

5.3.1 Caáu taïo cuûa bìa giaáy gôïn soùng - Bao bì vaän chuyeån
104

Giaáy bìa gôïn soùng thöïc hieän chöùc naêng ñaëc bieät quan troïng ñoù laø vaät lieäu
taïo neân bao bì ngoaøi hình khoái chöõ nhaät ñeå chöùa ñöïng moät löôïng lôùn ñôn vò
baùn leû, giuùp thuaän tieän trong phaân phoái vaän chuyeån, löu kho vaø kieåm tra quaûn
lyù. Quaù trình caûi tieán caùc nguyeân lieäu taïo neân, giaáy bìa gôïn soùng laø moät trong
nhöõng böôùc tieán lôùn nhaát cuûa theá kyû 20 (giaáy bìa gôïn soùng ñöôïc phaùt minh
trong theá kyû 19 vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán, cheá taïo baèng cô giôùi vaøo ñaàu theá kyû 20).
Noù ñöôïc saûn xuaát treân maùy coù toác ñoä 50÷200m/phuùt, khoå roäng hôn 2m vaø coù theå
ñöôïc gheùp 3, 5 hoaëc 7 lôùp. Nhöõng ñaëc tính veà cöôøng löïc cuûa noù tuøy thuoäc vaøo
loaïi giaáy ñöôïc duøng, bieân ñoä gôïn soùng vaø chaát löôïng cuûa keo. Caùc dôïn soùng
coù hình voøng cung nhaèm muïc ñích taêng khaû naêng chòu löïc leân cao nhaát (nhö
caùc giaøn ñôõ voøm, khung hình voøng cung trong kyõ thuaät xaây döïng daân duïng
cuõng nhö caàu ñöôøng). Hình 5.5 moâ taû quy caùch cuûa caùc loaïi gôïn soùng laøm taêng
cöôøng ñoä chòu aùp löïc vaø taûi troïng ñoái vôùi giaáy bìa gôïn soùng laøm bao bì vaän
chuyeån haøng hoùa (thuøng chöùa).

Hình 5.5: Caùc loaïi gôïn soùng A, B, C, D

Hình 5.6: Caùc loaïi giaáy bìa gôïn soùng 5 lôùp, 7 lôùp
keát hôïp caùc loaïi soùng khaùc nhau

Caùc loaïi giaáy gôïn soùng - tính chaát

 105

Tuøy thuoäc vaøo loaïi haøng vaø caùch thöùc xeáp haøng maø coù nhöõng yeâu caàu
cöôøng löïc khaùc nhau. Hình 5.7 moâ taû söï va chaïm vaø phöông chòu löïc cuûa bìa
gôïn soùng.

Hình 5.7: Loaïi löïc taùc ñoäng vaø phöông chòu löïc cuûa giaáy bìa gôïn soùng
a) Phöông chòu aùp löïc va chaïm cuûa giaáy gôïn soùng
b) Phöông chòu taûi troïng cuûa giaáy gôïn soùng.

Loaïi gôïn soùng A, coù böôùc soùng daøi vaø chieàu cao soùng cao coù ñaëc tính chòu
löïc va chaïm toát nhaát. Giaáy bìa gôïn soùng loaïi A seõ ñöôïc duøng ñeå ñoùng goùi caùc
loaïi haøng hoùa coù theå bò aûnh höôûng bôûi va chaïm cô hoïc.
Loaïi gôïn soùng B, coù böôùc soùng ngaén vaø chieàu cao soùng thaáp cuõng coù khaû
naêng chòu ñöôïc va chaïm cô hoïc nhöng ñaëc bieät coù khaû naêng chòu taûi troïng
naëng so vôùi loaïi gôïn soùng A, do ñoù giaáy bìa gôïn soùng kieåu B chuû yeáu ñöôïc
duøng ñeå ñoùng goùi caùc haøng hoùa coù taûi troïng cao nhö ñoà hoäp.
Loaïi gôïn soùng C, keát hôïp nhöõng ñaëc tính cuûa loaïi A vaø loaïi B neân coù tính
naêng chòu ñöôïc taûi troïng vaø va chaïm.
Loaïi gôïn soùng D, coù böôùc soùng ngaén chieàu cao soùng raát thaáp neân khaû naêng chòu
taûi troïng cuõng nhö va chaïm ñeàu raát keùm vì theá chæ ñöôïc duøng laøm bao bì thöông maïi
bao goùi caùc loaïi haøng hoùa coù troïng löôïng nhoû vaø ít chòu taùc ñoäng cô hoïc.
Döïa vaøo nhöõng ñaëc tính cuûa loaïi gôïn soùng ñeå xaùc ñònh phöông caùch taïo
thuøng chöùa hình khoái chöõ nhaät baèng giaáy bìa gôïn soùng, coù khaû naêng chòu löïc
106

taùc ñoäng vaø chòu taûi trong toát nhaát.

Caáu truùc trieån khai cuûa bao bì ngoaøi baèng bìa gôïn soùng nhö hình 5.8a, khi
laép thaønh thuøng chöùa phaûi coù caáu taïo gôïn soùng nhö hình 5.8b: beà maët xung
quanh coù ñöôøng noái ñænh cuûa gôïn soùng thaúng ñöùng vôùi maët ñaùy, maët ñaùy vaø
naép coù phöông cuûa ñöôøng noái ñænh soùng song song nhau vaø song song vôùi moät
maët phaúng ñaùy.

Hình 5.8: Phöông phaùp taïo hình cuûa bao bì giaáy gôïn soùng
a) Hình trieån khai cuûa thuøng giaáy bìa gôïn soùng (thuøng carton)
b) Caáu truùc hoäp cô baûn (phöông cuûa gôïn soùng bieåu thò baèng muõi teân)

5.3.2 Caùch saép xeáp hoäp lon thöïc phaåm vaøo bao bì ngoaøi
 107

Khi thieát keá thuøng carton, phaûi quan taâm ñeán khaû naêng söû duïng, söï tieát
kieäm vaät lieäu bìa gôïn soùng vaø khaû naêng chöùa nhieàu nhaát cuûa thuøng, ñaëc bieät
chuù yù khi bao goùi ngoaøi caùc saûn phaåm baùn leû daïng chai thuûy tinh thaân truïc,
hoaëc lon kim loaïi. Tröôøng hôïp cuûa nhöõng ñôn vò baùn leû ñöôïc bao goùi daïng
khoái chöõ nhaät thì bao bì ngoaøi cuõng coù daïng khoái chöõ nhaät seõ ñöôïc xaùc ñònh
kích thöôùc moät caùch deã daøng.
Nhöõng hoäp kim loaïi daïng truï troøn vaø chai loï coù theå xeáp theo caùch xeáp
vuoâng hoaëc xeáp cheùo nhö hình 5.9a,b.
Caùch xeáp vuoâng goùc: Taâm caùc hình troøn ñaùy lon naèm ôû ñænh cuûa hình
vuoâng caïnh baèng ñöôøng kính lon (d).
Caùch xeáp cheùo: Taâm caùc hình troøn ñaùy lon laø ñænh cuûa tam giaùc ñeàu coù
caïnh baèng ñöôøng kính lon.

Hình 5.9: Caùc caùch xeáp hoäp troøn vaøo thuøng bìa gôïn soùng
Caùch saép xeáp thích hôïp nhaát (vuoâng goùc hay cheùo) coù theå ñöôïc tính
toaùn töông öùng vôùi kích thöôùc hoäp, caùc thoâng soá saép xeáp lon nhö sau:
l - chieàu daøi ñaùy thuøng carton
b - chieàu roäng ñaùy thuøng; d - ñöôøng kính hoäp
h - chieàu cao hoäp (neáu hoäp ñöôïc xeáp trong chæ moät taàng, h cuõng laø chieàu
cao cuûa thuøng carton)
m - soá lon xeáp theo chieàu roäng
n - soá lon xeáp theo chieàu daøi hoäp
N - toång soá hoäp xeáp trong moät taàng = m × n
P - dieän tích toaøn boä beà maët giaáy bìa carton
V - theå tích cuûa thuøng chöùa
Kích thöôùc thuøng, soá lon saép xeáp, ñöôøng kính cuûa lon coù quan heä nhö sau:
108

- Theo caùch xeáp vuoâng:

l = nd; b = md
- Theo caùch xeáp cheùo
3
l = nd; b = [1 + ( m − 1)]d
2
Töø ñoù coù heä soá f bieåu dieãn moái quan heä giöõa caùc thoâng soá theo caùc
phöông phaùp xeáp vuoâng hoaëc cheùo:
Nd2
f =
lb
Vôùi kieåu xeáp thuøng vuoâng goùc thì f = 1, kieåu xeáp cheùo f ≤ 1,155.
Öu ñieåm cuûa vieäc xeáp hoäp theo caùch cheùo ñöôïc nhaän thaáy trong tröôøng
hôïp
(i) n>4
(ii) m = 2 vaø n > 8
4 < m < 14 vaø n > 5
m > 16 vaø n > 4
Khi gaáp hoäp carton, ta caàn phaûi
chuù yù sao cho naép phaûi ñöôïc xeáp song
song vôùi chieàu daøi cuûa thuøng carton.
Beân caïnh ñoù, vieäc saûn xuaát thuøng bìa
gôïn soùng laøm bao bì ñôn vò gôûi ñi raát
quan taâm ñeán tính kinh teá laø tieát kieäm Hình 5.10
ñöôïc giaáy, coù nghóa laø ñaït ñöôïc yeâu
caàu thuøng chöùa lôïi veà theå tích chöùa vaø giaûm toán hao bìa giaáy nguyeân lieäu.
Hình 5.10 laø caùc kích thöôùc chieàu daøi, chieàu roäng, chieàu cao cuûa moät
thuøng carton.
Tyû leä l: b: h = 2: 1: 2, laø tyû leä giöõa chieàu daøi, roäng vaø cao ñaùp öùng ñöôïc
yeâu caàu theå tích thuøng (lôùn nhaát) toát nhaát vôùi dieän tích beà maët hoäp toái thieåu.
Neáu tyû leä naøy thay ñoåi thaønh 2: 2: 1, seõ phaûi söû duïng theâm 33% nguyeân lieäu.
Coøn neáu tyû leä laø 1: 1: 1 thì phaûi söû duïng theâm 12% nguyeân lieäu so vôùi nguyeân
lieäu duøng cho tröôøng hôïp tyû leä 2: 1: 2. Thöïc teá ñeå haï trong taâm thuøng, baûo
ñaûm an toaøn thöôøng khoâng theo tyû leä 2: 1: 2.

5.4 QUY CAÙCH CUÛA BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN

 109

5.4.1 Quy ñònh veà kích thöôùc thuøng khoái chöõ nhaät vaø khoái löôïng haøng ñöôïc
chöùa ñuïng
Baûng 5.2: Kích thöôùc beân trong cuûa thuøng carton vaø khoái löôïng toái ña cho pheùp
ñoùng trong moät thuøng

Kyù hieäu Kích thöôùc (mm) Khoái löôïng toái ña ñöôïc pheùp ñoùng
thuøng Daøi Roäng cao trong thuøng (kg)

8 512 307 198 30

10 458 305 253 30

12 512 409 150 26

13A 412 309 210 25

13B 508 410 133 21

14 391 234 285 19

Thoâng thöôøng, ngöôøi ta duøng thuøng carton ñeå ñoùng bao bì vaän chuyeån
haøng hoùa.
Caùc thuøng haøng hoùa ñöôïc xeáp thaønh kieän hay khoái chöõ nhaät treân caùc
pallet goã ñeå traùnh khoâng ñeå tröïc tieáp treân neàn kho.

Hình 5.11: Moät trong caùc caùch saép xeáp thuøng haøng hoùa (caùc ñôn vò gôûi ñi) treân
moät pallet ñeå löu kho

5.4.2 Ghi nhaõn bao bì ngoaøi

Bao bì giaáy bìa gôïn soùng (bao bì giaáy carton) cuõng ñöôïc ghi nhaõn nhöng
yeâu caàu ñôn giaûn so vôùi tröôøng hôïp ghi nhaõn cho haøng hoùa ñôn vò baùn leû,
110

thoâng thöôøng coù theå ghi:

- Thöông hieäu.
- Teân saûn phaåm (coù theå ghi moät soá chi tieát veà ñaëc tính vaät phaåm).
- Ñòa chæ nhaø saûn xuaát, nôi ñoùng bao bì - quoác gia saûn xuaát.
- Haïn söû duïng.
- Soá löôïng hay troïng löôïng.
- Maõ soá maõ vaïch.
- Caùc kyù hieäu, daáu hieäu phaân haïng thöïc phaåm (neáu coù) nhö daáu hieäu
haøng Vieät Nam chaát löôïng cao.

5.4.3 Kyù hieäu baèng hình veõ cho bao bì vaän chuyeån haøng hoùa (bao bì ñôn vò göûi
ñi) ñöôïc quy ñònh theo TCVN6405: 1998 vaø ISO780: 1997
Ñeå coù ñöôïc bao bì tieän lôïi trong vaän chuyeån vaø ñaûm baûo chaát löôïng haøng
hoùa beân trong ta caàn quan taâm ñeán qui ñònh chung nhö moät ngoân ngöõ rieâng
daønh cho lónh vöïc naøy.
Tieâu chuaån TCVN6405: 1998 vaø ISO780: 1997qui ñònh caùc kyù hieäu quy
öôùc ghi treân bao bì vaän chuyeån ñeå höôùng daãn vieäc boác xeáp vaø baûo quaûn haøng
hoùa trong quaù trình vaän chuyeån.

1- Quy caùch kyù hieäu - yù nghóa

Caùc kyù hieäu ñöôïc in tröïc tieáp treân bao bì ñôn vò gôûi ñi khoâng baét buoäc
ñoùng khung ñaäm cho caùc kyù hieäu.

a) Maøu saéc cuûa kyù hieäu

Maøu saéc duøng cho kyù hieäu phaûi laø maøu ñen. Neáu maøu cuûa bao bì laøm cho
maøu ñen cuûa kyù hieäu khoâng roõ thì neân choïn maøu saéc töông phaûn, thích hôïp
laøm neàn, toát nhaát laø maøu cuûa giaáy traft cheá taïo thuøng. Phaûi traùnh caùc maøu coù
theå nhaèm laãn vôùi nhaõn haøng hoùa thuoäc loaïi nguy hieåm. Traùnh duøng maøu ñoû,
da cam hoaëc vaøng, tröø khi coù caùc yeâu caàu ñaëc bieät.

b) Kích thöôùc cuûa kyù hieäu

Caùc chieàu cao thoâng thöôøng cuûa kyù hieäu laø 100mm, 150mm hoaëc 200mm.
Tuy nhieân, tuøy theo kích thöôùc vaø hình daïng cuûa bao bì coù theå söû duïng
caùc kyù hieäu lôùn hôn hoaëc nhoû hôn.

c) Soá, vò trí vaø höôùng cuûa kyù hieäu

 111

Soá cuûa kyù hieäu söû duïng cho moãi loaïi bao bì phuï thuoäc vaøo kích thöôùc
hình daùng vaø haøng hoùa chöùa ñöïng beân trong.
Ñoái vôùi caùc kyù hieäu soá 1,3,7,11, vaø 16 (xem baûng 5.3) phaûi theo caùc
nguyeân taéc sau:
Kyù hieäu soá 1- "Deã vôõ", phaûi ñeå ôû goùc beân traùi cuûa taát caû boán maët xung
quanh bao bì (xem ví duï trong soá 1 baûng 5.3).
Kyù hieäu soá 3- "Höôùng leân treân", cuõng ñeå ôû vò trí gioáng nhö kyù hieäu 1
Kyù hieäu soá 7- "Troïng taâm", khi coù theå, kyù hieäu naøy caàn phaûi ñeå taát caû 6
maët hoaëc ít nhaát phaûi ñeå treân 4 maët lieân quan ñeán vò trí thöïc cuûa troïng taâm
Kyù hieäu soá 11- "Vò trí keïp"
- Chæ nhöõng bao bì coù caùc kyù hieäu naøy môùi ñöôïc vaän chuyeån baèng keïp.
- Kyù hieäu phaûi ñeå ôû hai maët ñoái dieän cuûa bao bì trong taàm nhìn cuûa ngöôøi
vaän haønh thieát bò khi boác xeáp haøng hoùa.
- Kyù hieäu khoâng ñöôïc ñaët ôû maët bao bì seõ keïp.
Kyù hieäu 16- "Quaøng daây”, ôû ñaây phaûi ñaët ít nhaát ôû hai maët ñoái dieän cuûa
bao bì.
- Khi bao bì vaän chuyeån ñöôïc xeáp thaønh ñoáng, kyù hieäu ñöôïc ñeå sau cho
coù theå nhìn thaáy ñöôïc.
- Caàn phaûi ñaëc bieät chuù yù duøng chính xaùc kyù hieäu traùnh vieäc aùp duïng sai.
Kyù hieäu soá 7 vaø soá 16 phaûi ñöôïc ñeå theo ñuùng höôùng vaø vò trí töông öùng
cuûa noù.
- Trong kyù hieäu 14 "Giôùi haïn soá löôïng xeáp choàng leân", n laø soá löôïng toái
ña bao bì ñöôïc xeáp choàng leân nhau.

2- Hình aûnh kyù hieäu cuï theå

Höôùng daãn phaûi ñöôïc ghi roõ treân bao bì vaän chuyeån baèng caùch söû duïng
caùc kyù hieäu töông öùng ñöa ra trong baûng 5.3.
Baûng 5.3: YÙ nghóa, höôùng daãn vaø löu yù khi söû duïng
caùc kyù hieäu cho bao bì ngoaøi
Soá
Höôùng
kyù Kyù hieäu YÙ nghóa Tham khaûo/löu yù - ví duï
daãn
hieäu
112

Soá
Höôùng
kyù Kyù hieäu YÙ nghóa Tham khaûo/löu yù - ví duï
daãn
hieäu

Caùc vaät ñöïng trong

bao bì vaän chuyeån deã
1 Deã vôõ
vôõ phaûi boác xeáp caån
thaän

Khoâng Khoâng duøng moùc ñeå

2 duøng boác xeáp vaø vaän
moùc tay chuyeån haøng hoùa

Höôùng Chæ ra höôùng ñuùng cuûa

3
leân treân bao bì vaän chuyeån

Traùnh Bao bì vaän chuyeån

4 aùnh naéng khoâng ñöôïc ñeå döôùi
maët trôøi aùnh naéng maët trôøi

Vaät ñöïng trong bao bì

Traùnh
coù theå bò hö hoûng hoaëc
5 nguoàn
khoâng theå duøng ñöôïc
phoùng xaï
do bò nhieãm phoùng xaï
Bao bì vaän chuyeån
Traùnh
6 khoâng ñöôïc ñeå döôùi
möa
möa

Chæ ra troïng taâm cuûa

Troïng bao bì vaän chuyeån
7
taâm ñöôïc boác xeáp nhö moät
ñôn vò leû

Khoâng Bao bì vaän chuyeån

8
ñöôïc laên khoâng ñöôïc laên

Khoâng Khoâng duøng xe keùo

duøng xe tay ñaët vaøo maët naøy
9
keùo tay khi boác xeáp bao bì vaän
ñaët ôû ñaây chuyeån

Khoâng Khoâng ñöôïc vaän

10 duøng xe chuyeån bao bì baèng xe
naâng naâng
 113

Soá
Höôùng
kyù Kyù hieäu YÙ nghóa Tham khaûo/löu yù - ví duï
daãn
hieäu
Keïp vaøo caùc maët ñöôïc
11 Vò trí keïp ñaùnh daáu ñeå boác xeáp
bao bì vaän chuyeån
Bao bì vaän chuyeån boác
Daáu hieäu
xeáp baèng keïp treân maët
12 khoâng
coù daáu hieäu khoâng
ñöôïc keïp
ñöôïc keïp
Giôùi haïn
khoái
Chæ ra khoái löôïng toái
löôïng
ña ñöôïc pheùp xeáp
13 ñöôïc
choàng leân bao bì vaän
pheùp
chuyeån
choàng
leân

Soá löôïng Chæ ra soá löôïng toái ña

toái ña bao bì vaän chuyeån
14 ñöôïc xeáp ñöôïc pheùp xeáp choàng
choàng leân nhau "n" laø soá
leân löôïng bao bì giôùi haïn

Khoâng
Khoâng ñöôïc pheùp xeáp
ñöôïc xeáp
15 choàng vaø chaát taûi leân
choàng
bao bì vaän chuyeån
leân

Daây quaøng phaûi ñaët

Quaøng
vaøo vò trí coù kyù hieäu
16 daây ôû
ñeå caåu bao bì vaän
ñaây
chuyeån

Chæ ra giôùi haïn nhieät

Giôùi haïn
17 ñoä ñeå baûo quaûn vaø boác
nhieät ñoä
xeáp bao bì vaän chuyeån

Caâu hoûi
1 Phaùt bieåu naøo döôùi ñaây sai:
a) Thuøng giaáy carton nheï, dai, choáng va ñaäp toát.
b) Giaáy carton coù traùng phuû lôùp plastic coù tính caùch aåm vaø ngaên caûn khí
keùm.
114

c) Caùc loaïi carton gôïn soùng chòu ñöôïc va ñaäp vaø chòu neùn vaø coù nhieàu coâng
duïng.
d) Khi mua giaáy ñeå cheá taïo bìa giaáy carton ta caàn quan taâm ñeán ñoä daøy, ñoä
cöùng cuûa giaáy.

2 Bao bì ñôn vò gôûi ñi chöùa soá löôïng 24 hoäp, SP chöùa trong moãi hoäp:
10SP/hoäp; khoái löôïng 100g/SP. Soá löôïng ñöôïc ghi treân bao bì ñôn vò göûi
ñi nhö sau:
a) 100g × 10 × 24 b) 100g × 240 goùi
c) 24 × 10SP × 100g/SP d) 10 hoäp × 100g × 24.
3 Ñeå deã daøng phaân phoái vaän chuyeån bao bì thöôøng coù daïng:
a) Khoái chöõ nhaät vaø khoái vuoâng.
b) Khoái truï vaø khoái vuoâng.
c) Daïng goùi.
d) Khoái chöõ nhaät.
4 Ñeå taïo neân loaïi giaáy bìa gôïn soùng coù tính chòu taûi troïng cao nhaát ngöôøi ta
thöôøng gheùp giöõa caùc loaïi giaáy gôïn soùng sau:
a) A gheùp vôùi B b) B gheùp vôùi B
c) B gheùp vôùi C d) A gheùp vôùi E.
5 Caùch xeáp cheùo caùc hoäp truï troøn vaøo hoäp carton laø caùch xeáp sao cho:
a) Taâm caùc ñaùy troøn, naèm treân ñænh cuûa moät tam giaùc.
b) Ñöôøng noái taâm cuûa caùc ñaùy troøn cuûa hoäp hình truï chính laø caùc caïnh cuûa
moät tam giaùc ñeàu.
c) Dieän tích beà maët bò boû troáng nhieàu hôn so vôùi phöông phaùp xeáp vuoâng.
d) Caùc phaùt bieåu treân ñeàu khoâng ñuùng.

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. United Nations Industrial Development Organization Food industry
studies No.5, Packaging and Packaging materials, New York, 1969.
2. Hanlon J. F., Paper and paper board, Handbook of Package
Engineering, 2nd Edition, McGraw, Hill Inc, New York, 1984.
3. Schenk,R.U.,Bjorksten and L. yeager. Composition and consequences of
aluminium in water,beverages and other ingestibles. In Environmental
Chemistry and toxicology of Aluminium , T.E. Lewis(Ed.), Lewis
 115

publisher,Inc.,Chelsea Michigan,1989,chap.14. 33.

4. Wade, P.Biscuit, cookies and crackers, vol.1, The Principles of the craft,
Elservier Applied science Publishers Ltd.,Essex, England 1988, chap.4.

Chöông 6

BAO BÌ THUÛY TINH

6.1 ÑAËC TÍNH CHUNG CUÛA THUÛY TINH

6.1.1 Ñaëc tính chung
Bao bì thuûy tinh ñöïng thöïc phaåm goàm nhöõng chai, loï baèng thuûy tinh silicat.
Tröôùc ñaây, thuûy tinh laø töø goïi chung cho nhöõng oxyt voâ cô daïng thuûy tinh hay
chính laø daïng caáu truùc voâ ñònh hình. Vaät chaát voâ cô thöôøng toàn taïi döôùi caùc daïng:
Daïng khí, goàm taäp hôïp caùc phaàn töû nhö O2, N2, CO2, H2, Cl2, F2, SO2...,
hoaëc khí ion hoùa plasma, hoaëc daïng hôi nhö hôi H2O. Daïng loûng nhö Br2, Hg...
Caùc daïng khí, hôi hoaëc loûng ñeàu mang tính linh ñoäng vaø coù hình daïng cuûa
vaät chöùa chuùng.
- Daïng raén tinh theå, nhö caùc daïng muoái keát tinh, coù caùc haït tinh theå rôøi
raïc, kích thöôùc tuøy vaøo ñieàu kieän keát tinh.
- Daïng raén voâ ñònh hình, coøn goïi laø daïng thuûy tinh coù theå gaëp ôû daïng haït,
daïng maøng, gel, hoaëc ñoùng raén thaønh khoái. Traïng thaùi thuûy tinh thöôøng
laø traïng thaùi ñaëc tröng cuûa caùc hôïp chaát voâ cô, ñöôïc xem laø traïng thaùi
trung gian cuûa daïng keát tinh vaø daïng loûng coù ñaëc tính: trong suoát, cöùng
doøn ôû nhieät ñoä thöôøng.
- Khi ñöôïc gia nhieät thì thuûy tinh meàm daàn vaø trôû neân linh ñoäng, chaûy
thaønh gioït hay thaønh doøng, ñoä nhôùt caøng giaûm thaáp khi nhieät ñoä caøng
taêng; vaø ñoä nhôùt seõ taêng daàn ñeán cöïc ñaïi vaø maát caû tính linh ñoäng khi
 115

publisher,Inc.,Chelsea Michigan,1989,chap.14. 33.

4. Wade, P.Biscuit, cookies and crackers, vol.1, The Principles of the craft,
Elservier Applied science Publishers Ltd.,Essex, England 1988, chap.4.

Chöông 6

BAO BÌ THUÛY TINH

6.1 ÑAËC TÍNH CHUNG CUÛA THUÛY TINH

6.1.1 Ñaëc tính chung
Bao bì thuûy tinh ñöïng thöïc phaåm goàm nhöõng chai, loï baèng thuûy tinh silicat.
Tröôùc ñaây, thuûy tinh laø töø goïi chung cho nhöõng oxyt voâ cô daïng thuûy tinh hay
chính laø daïng caáu truùc voâ ñònh hình. Vaät chaát voâ cô thöôøng toàn taïi döôùi caùc daïng:
Daïng khí, goàm taäp hôïp caùc phaàn töû nhö O2, N2, CO2, H2, Cl2, F2, SO2...,
hoaëc khí ion hoùa plasma, hoaëc daïng hôi nhö hôi H2O. Daïng loûng nhö Br2, Hg...
Caùc daïng khí, hôi hoaëc loûng ñeàu mang tính linh ñoäng vaø coù hình daïng cuûa
vaät chöùa chuùng.
- Daïng raén tinh theå, nhö caùc daïng muoái keát tinh, coù caùc haït tinh theå rôøi
raïc, kích thöôùc tuøy vaøo ñieàu kieän keát tinh.
- Daïng raén voâ ñònh hình, coøn goïi laø daïng thuûy tinh coù theå gaëp ôû daïng haït,
daïng maøng, gel, hoaëc ñoùng raén thaønh khoái. Traïng thaùi thuûy tinh thöôøng
laø traïng thaùi ñaëc tröng cuûa caùc hôïp chaát voâ cô, ñöôïc xem laø traïng thaùi
trung gian cuûa daïng keát tinh vaø daïng loûng coù ñaëc tính: trong suoát, cöùng
doøn ôû nhieät ñoä thöôøng.
- Khi ñöôïc gia nhieät thì thuûy tinh meàm daàn vaø trôû neân linh ñoäng, chaûy
thaønh gioït hay thaønh doøng, ñoä nhôùt caøng giaûm thaáp khi nhieät ñoä caøng
taêng; vaø ñoä nhôùt seõ taêng daàn ñeán cöïc ñaïi vaø maát caû tính linh ñoäng khi
116
ñöôïc ñöa veà nhieät ñoä thöôøng.
- Thuûy tinh coù tính chuyeån ñoåi traïng thaùi thuaän nghòch theo söï taêng giaûm
nhieät ñoä, tính chaát ban ñaàu thöôøng vaãn ñöôïc giöõ nguyeân trong suoát quaù
trình bieán ñoåi traïng thaùi thuaän nghòch do gia nhieät - laøm nguoäi, hoaëc khi
bò naáu chaûy vaø laøm nguoäi nhieàu laàn theo cuøng moät cheá ñoä.
- Thuûy tinh coù tính ñaúng höôùng: xeùt theo moïi höôùng thì caáu truùc thuûy tinh
ñoàng nhaát nhö nhau, do ñoù öùng suaát theo moïi höôùng xuaát hieän trong
khoái thuûy tinh xem nhö töông ñöông nhau.
6.1.2 Phaân loaïi thuûy tinh voâ cô
Thuûy tinh (TT) ñôn nguyeân töû laø thuûy tinh chæ taäp hôïp moät loaïi nguyeân toá
hoùa hoïc, caùc nguyeân toá naøy thuoäc nhoùm V, VI cuûa baûng phaân loaïi tuaàn hoaøn;
ñaây chính laø daïng ñoùng raén cuûa S, P, Se, As...
Thuûy tinh oxyt laø daïng taäp hôïp caùc phaân töû oxyt axit, hay oxyt bazô cuøng
loaïi hay nhieàu loaïi toàn taïi ôû nhieät ñoä thöôøng nhö B2O3, SiO2, GeO2 (oxyt
germanium), P2O5.
Goïi teân thuûy tinh theo lôùp roài ñeán nhoùm. Lôùp laø caùc oxyt coù tyû leä thaønh
phaàn cao vaø khaù cao taïo neân thaønh phaàn chính cuûa thuûy tinh. Trong ñoù thaønh
phaàn oxyt cô baûn chieám tyû leä cao nhaát taïo neân thuûy tinh, ñöôïc goïi theo teân
muoái vaø ñaët ôû cuoái coøn caùc oxyt khaùc ñöôïc vieát taän cuøng baèng 0 (aâm ñoïc laø oâ) vaø
xeáp theo chieàu taêng noàng ñoä.
Ví duï: boroalumino silicat.
Caùc oxyt kim loaïi ñöôïc theâm vaøo ôû löôïng raát nhoû so vôùi caùc oxyt nguyeân
lieäu chính thì ñöôïc xeáp vaøo nhoùm; ñöôïc goïi teân theo caùc nguyeân toá kim loaïi
cuûa caùc oxyt naøy, vaø ñöôïc saép xeáp theo thöù töï hoùa trò taêng daàn.
Thuûy tinh silicat laø moät loaïi thuûy tinh oxyt raát phoå bieán, chính laø vaät lieäu
laøm chai loï chöùa ñöïng thöïc phaåm nhö caùc:
- Chai nöôùc giaûi khaùt coù gas, bia, röôïu, nöôùc quaû eùp.
- Loï ñöïng rau quaû, daàm daám...
Ví duï: boroalumino silicat, natri, kali, canxi.

6.1.3 Tính chaát cuûa thuûy tinh bò aûnh höôûng bôûi caùc caáu töû rieâng phaàn
Khi troän caùc oxyt thaønh moät hoãn hôïp vaät lyù thì khoâng coù phaûn öùng hoùa hoïc
xaûy ra; moãi oxyt vaãn mang tính chaát nhö khi noù toàn
taïi ñoäc laäp. Neáu thuûy tinh laø hoãn hôïp vaät lyù cuûa caùc oxyt thì tính chaát cuûa caùc
oxyt thaønh phaàn ñoù seõ khoâng ñoåi trong thuûy tinh vaø ñöôïc xem nhö töông
ñöông vôùi caùc tính chaát cuûa caùc oxyt ñoù ôû daïng tinh theå hoaëc daïng thuûy tinh
 117

thuaàn khieát. Nhöng trong thöïc teá, khi naáu chaûy hoãn hôïp caùc oxyt thì chuùng
töông taùc nhau, saép xeáp vò trí trong maïch voâ ñònh hình laøm thay ñoåi tính chaát
cuûa chuùng so vôùi khi ôû daïng töï do (hay tính chaát rieâng phaàn). Tính chaát kyõ
thuaät naøy ñöôïc aùp duïng trong cheá taïo thuûy tinh silicat laøm vaät lieäu bao bì thöïc
phaåm vaø vaät lieäu cho nhieàu ngaønh coâng nghieäp khaùc, caùc oxyt kim loaïi kieàm
vaø kieàm thoå ñöôïc cho vaøo ôû löôïng nhoû ñaõ taïo neân nhöõng tính naêng môùi cho
thuûy tinh silicat, ñaùp öùng caùc yeâu caàu kyõ thuaät rieâng bieät.

6.2 THUÛY TINH SILICAT

6.2.1 Ñaëc ñieåm cuûa bao bì thuûy tinh silicat
Bao bì thuûy tinh silicat coù nhöõng öu khuyeát ñieåm nhö sau:
- Nguoàn nguyeân lieäu töï nhieân phong phuù (caùt traéng ôû bôø bieån).
- Taùi sinh deã daøng khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
- Daãn nhieät raát keùm.
- Taùi söû duïng nhieàu laàn, nhöng phaûi coù cheá ñoä röûa chai loï ñaït an toaøn veä sinh.
- Trong suoát.
- Ít bò aên moøn hoùa hoïc bôûi moâi tröôøng kieàm vaø axit (söï aên moøn xaûy ra raát
chaäm vaø tuøy theo noàng ñoä). Bao bì thuûy tinh chöùa thöïc phaåm khoâng bò
aên moøn bôûi pH cuûa thöïc phaåm maø thöôøng bò aên moøn bôûi moâi tröôøng
kieàm, veä sinh chai loï ñeå taùi söû duïng
- Coù theå bò vôõ do va chaïm cô hoïc
- Naëng, khoái löôïng bao bì coù theå lôùn hôn thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng beân
trong, tyû troïng cuûa thuûy tinh: 2,2÷6,6.
- Khoâng theå in, ghi nhaõn theo qui ñònh nhaø nöôùc leân bao bì maø chæ coù theå
veõ, sôn logo hay thöông hieäu cuûa coâng ty nhaø maùy hoaëc khi saûn xuaát
chai coù theå ñöôïc taïo daáu hieäu noåi treân thaønh chai vaø neáu caàn chi tieát
hôn thì phaûi daùn nhaõn giaáy leân chai nhö tröôøng hôïp saûn phaåm röôïu, bia,
nöôùc ngoït chöùa ñöïng trong chai.

6.3 NGUYEÂN LIEÄU VAØ PHOÁI LIEÄU TRONG SAÛN XUAÁT THUÛY TINH
BAO BÌ TRONG COÂNG NGHIEÄP THÖÏC PHAÅM
Nguyeân lieäu saûn xuaát thuûy tinh (thuûy tinh silicat) laø caùc hôïp chaát voâ cô töø
quaëng thieân nhieân: caùc oxyt kim loaïi löôõng tính, oxyt kieàm vaø oxyt kieàm thoå
(thaønh phaàn naøy coù theå toàn taïi vôùi löôïng nhoû).
Nguyeân lieäu phuï: hoã trôï kyõ thuaät cheá taïo caùc hôïp chaát voâ cô ñöôïc duøng ôû
löôïng nhoû hoaëc raát nhoû ñeå khöû boït, khöû maøu, nhuoäm maøu, laøm ñuïc thuûy tinh
hoaëc ruùt ngaén quaù trình naáu.
118

Trong thöïc teá ngöôøi ta hay duøng caùc nguyeân lieäu nhö caùt, ñaù voâi, traøng
thaïch ñoâloâmi, soña, sunfat, borat hoaëc caùc oxyt tinh khieát, hoaëc pheá lieäu thuûy
tinh ñeå naáu thuûy tinh silicat duøng trong coâng nghieäp thöïc phaåm.

6.3.1 Nguyeân lieäu naáu thuûy tinh oxyt silic (SiO2)

SiO2
Laø thaønh phaàn chính cuûa ña soá thuûy tinh coâng nghieäp. Phaân töû SiO2 bò
naáu chaûy ôû nhieät ñoä cao seõ chuyeån thaønh SiO4, coù caáu taïo khoái töù dieän ñeàu
maø troïng taâm laø nguyeân töû S, noái vôùi 4 nguyeân töû O phaân boá nhö ñænh cuûa
khoái töù dieän ñeàu, taïo khung cô baûn cho thuûy tinh. Thuûy tinh silicat beàn cô,
nhieät, hoùa. Thuûy tinh silicat thuaàn khieát coøn ñöôïc goïi laø thaïch anh, raát quyù vaø
ñöôïc naáu ôû nhieät ñoä raát cao. Thaïch anh beàn nhieät, beàn hoùa, tính chieát quang
raát cao.
- Thuûy tinh coâng nghieäp coù thaønh phaàn SiO2 laø 55÷75%. Nguoàn nguyeân
lieäu chính laø caùt bieån (SiO2) thoâ, trong caùt coù theå laãn chaát baån thaûi trong
bieån. Ngoaøi SiO2 coøn coù Al2O3, CaO, MgO, K2O, Na2O, laø thaønh phaàn
caàn ñöôïc ñieàu chænh trong thuûy tinh coâng nghieäp. Beân caïnh ñoù coù theå
coù nhöõng oxyt nhuoäm maøu; caùc oxyt aûnh höôûng ñoä chieát quang cuûa
thuûy tinh nhö: Fe2O3, MnO2, TiO2, Cr2O3, V2O5.
Yeâu caàu caùt naáu thuûy tinh coù haøm löôïng SiO2 cao vaø haøm löôïng taïp
chaát Fe2O3 raát nhoû (Fe2O taïo thuûy tinh maøu vaøng, FeO taïo cho thuûy tinh maøu
xanh laù caây) do ñoù haøm löôïng oxyt saét toång trong thuûy tinh cho pheùp laø
0,012÷0,3%.
- Yeâu caàu ñoä haït caùt 0,1 ÷ 0,8mm, neáu kích thöôùc haït >0,8 ÷ 2mm thì seõ khoù
cheá taïo thuûy tinh ñaït chaát löôïng cao do caùt coù traïng thaùi noùng chaûy
khoâng ñoàng ñeàu (do ñoä haït caùt to nhoû khaùc nhau raát nhieàu thöôøng gaây
khuyeát taät trong saûn phaåm). Haït caùt nhoû, mòn, ñoàng ñeàu kích thöôùc,
troøn, trôn laùng khoâng coù khía caïnh raát thuaän lôïi ñeå saûn xuaát thuûy tinh
chaát löôïng cao.
ÔÛ Vieät Nam coù nhöõng nôi coù caùt toát (goïi laø caùt thaïch anh) nhö: Caùt Baø,
Phaû Laïi, Quaûng Bình, Ñaø Naüng.

Oxyt kali (K2O)

K2O ñöôïc cho vaøo thuûy tinh töø nguoàn K2CO3, taïo cho thuûy tinh veû boùng
saùng beà maët, neân K2O laø phuï gia saûn xuaát thuûy tinh cao caáp nhö pha leâ, thuûy
tinh maøu, thuûy tinh quang hoïc, thuûy tinh duøng trong phaân tích hoùa hoïc vaø thuûy
tinh kyõ thuaät.
 119

Oxyt canxi (CaO)

CaO ñöôïc cung caáp bôûi nguoàn ñaù voâi, ñaù phaán (coù theå coù chöùa oxyt saét),
CaO laø moät trong nhöõng thaønh phaàn cô baûn cuûa thuûy tinh CaO giuùp cho quaù
trình naáu, khöû boït deã vaø thuûy tinh coù ñoä beàn hoùa hoïc cao.

Oxyt bari (BaO)

BaO taïo cho thuûy tinh veû saùng boùng, troïng löôïng rieâng taêng cao, do ñoù
BaO laø phuï gia ñeå saûn xuaát thuûy tinh quang hoïc vaø ruùt ngaén quaù trình naáu.

Oxyt chì (Pb3O4)

Trong thöïc teá thöôøng duøng Pb3O4, thuûy tinh chì thì deã naáu, deã khöû boït.
Khi naáu oxyt chì seõ cho thuûy tinh coù chieát suaát cao, troïng löôïng rieâng lôùn,
duøng ñeå saûn xuaát thuûy tinh quang hoïc, pha leâ, thuûy tinh baùt ñóa cao caáp, ngoïc
thaïch nhaân taïo.

Oxyt keõm (ZnO)

ZnO laøm giaûm heä soá giaõn nôû nhieät cuûa thuûy tinh, gaây ñuïc thuûy tinh, taïo
tính beàn nhieät, beàn hoùa hoïc cao vaø gaây ñuïc cho thuûy tinh.

Oxyt boric B2O3

Oxyt boric ñöôïc cung caáp töø nguoàn:
- Axit boric H2BO3, borat (haøn the) Na2B4O7.10H2O.
- Quaëng asarit 2MgO.B2O3H2O
Neáu cho B2O3 thay theá Na2O thì heä soá daõn nôû nhieät giaûm taïo neân thuûy
tinh; beàn nhieät, beàn hoùa taêng leân, khöû boït toát, ruùt ngaén quaù trình naáu. B2O3
caàn thieát cho saûn xuaát thuûy tinh quang hoïc, kyõ thuaät vaø moät soá thuûy tinh ñaëc
bieät.

Nhoâm oxyt Al2O3

Ñeå saûn xuaát thuûy tinh alumino silicat cao caáp. Loaïi thuûy tinh alumino
silicat vaø caùc thuûy tinh khaùc coù haøm löôïng Al2O3 ≥ 5%, töø nguoàn caùc oxyt
nhoâm kyõ thuaät hoaëc hydroxyt nhoâm. Nhoùm oxyt canxi naøy taïo aûnh höôûng ñeán
thuûy tinh töông töï khi duøng B2O3, nhöng keùo daøi thôøi gian naáu thuûy tinh, khöû
boït chaäm, ñoä nhôùt taêng, thuûy tinh ñoùng raén nhanh, nhöng taêng beàn cô, beàn hoùa
hoïc vaø beàn nhieät, do Al2O3 taùc ñoäng laøm giaûm heä soá giaõn nôû cuûa thuûy tinh.

Oxyt natri (Na2O)

120

Na2O coù aûnh höôûng lôùn trong saûn xuaát thuûy tinh coâng nghieäp, haøm löôïng
Na2O cao seõ laøm giaûm tính beàn nhieät, beàn cô, beàn hoùa vaø caøng giaûm tính daãn
ñieän cuûa thuûy tinh. Beân caïnh ñoù, Na2O coù taùc duïng haï nhieät ñoä naáu, do ñoù
thuûy tinh deã bò boït. Na2O ñöôïc cung caáp töø caùc muoái Na2CO3 vaø Na2SO4.
Ngoaøi ra neáu coù oxyt photpho (P2O5), caùc hôïp chaát flour, antimon, thieác, chuùng
coù theå gaây ñuïc thuûy tinh.

GeO2
GeO2 giuùp taêng ñoä chieát quang cho thuûy tinh, do ñoù ñöôïc duøng phuï gia
trong cheá taïo thuûy tinh cao caáp.
6.3.2 Nguyeân lieäu phuï
Chaát nhuoäm maøu thuûy tinh goàm chaát nhuoäm maøu phaân töû hoaëc nhuoäm maøu
khueách taùn. Chaát nhuoäm maøu phaân töû seõ khoâng gaây thay ñoåi tính chaát cuûa thuûy
tinh, cho maøu oån ñònh vaø trong suoát, ñoái vôùi taát caû caùc quaù trình gia nhieät söû
duïng thuûy tinh. Chaát nhuoäm maøu daïng keo khueách taùn seõ cho thuûy tinh coù maøu
thay ñoåi theo söï gia nhieät (sau quaù trình cheá taïo), thuûy tinh coù maøu ñuïc cuõng
thay ñoåi tuøy vaøo ñoä phaân taùn, kích thöôùc haït keo, maøu, cheá ñoä gia coâng thuûy
tinh.
Thuûy tinh coù theå ñöôïc nhuoäm maøu bôûi caùc phuï gia FeS, oxyt saét ba Fe2O3
laøm cho thuûy tinh coù maøu töø vaøng chuyeån sang maøu vaøng hung. Theo soá lieäu
cuûa Vieän Haøn laâm Khoa hoïc CHLB Nga, löôïng oxyt saét cho pheùp söû duïng
trong caùc loaïi thuûy tinh nhö ôû baûng 6.1 vaø 6.2.

Baûng 6.1: Haøm löôïng saét cho pheùp trong caùc loaïi thuûy tinh
theo coâng duïng
Thuûy tinh Haøm löôïng oxyt saét (%)
Thuûy tinh quang hoïc (pha leâ) 0,012
Thuûy tinh y teá 0,2
Kính cöûa 0,1
Baùt ñóa cao caáp 0,025
Chai loï thuûy tinh ñuïc 0,3

Baûng 6.2: Caùc chaát nhuoäm maøu

Chaát nhuoäm maøu phaân töû Maøu saéc thuûy tinh
Mn (Mn2O3) Tím
Co Xanh
 121

Cr (Cr2O3, K2Cr2O7) Luïc vaøng

Ni Khoâng roõ raøng, tuøy haøm löôïng vaø thaønh
phaàn thuûy tinh (cho maøu khoùi, tím ñoû)
Fe2+ Vaøng, hung, Fe3+ cho maøu xanh laù caây
Cu Xanh lam

6.3.3 Chaát nhuoäm maøu daïng keo khueách taùn

- Hôïp chaát selen: ñeå nhuoäm thuûy tinh thaønh ñoû vaø hoàng haøm löôïng Se
khoaûng 0,05 ÷ 0,2%.
- Hôïp chaát vaøng (Au) coù theå nhuoäm maøu cho thuûy tinh töø hoàng ñeán ñoû ñeå
taïo ngoïc coù theå theâm haøm löôïng thieác 0,01 ÷ 0,02%.
- Hôïp chaát baïc (AgNO3) coù theå nhuoäm thuûy tinh thaønh maøu vaøng.
- Hôïp chaát ñoàng (Cu2O) taïo ra maøu ñoû cho thuûy tinh, nhöng trong moâi
tröôøng coù tính oxy hoùa thì taïo maøu xanh.
g Caùc chaát oxy hoùa, coù taùc duïng khöû boït:
- Chaát oxy hoùa: muoái nitrat, caùc hôïp chaát asenic, MnO2, seõ phoùng thích
O2 trong quaù trình naáu thuûy tinh ôû nhieät ñoä cao 400 ÷ 925oC. Hoãn hôïp
chaát oxy hoùa thöôøng duøng nhö asenic As2O3 (0,3%) vaø KNO3
(1,0 ÷ 1,5%) cuõng laø chaát khöû boït cho quaù trình naáu thuûy tinh. Caùc chaát
khöû boït khaùc coù theå duøng laø: muoái flourur vaø muoái ammonium, beân
caïnh ñoù CeO2 phaân huûy thaønh CeO vaø O2 laø chaát choáng söï bieán maøu,
hay söï phai maøu cuûa thuûy tinh, raát hieäu quaû.
- Chaát khöû: carbon (C) töø nguoàn maït cöa, than ñaù, muoái natri, kali hoaëc
SnO, SnCl2 thöôøng ñöôïc duøng ñeà loaïi nguyeân toá oxy töø caùc oxyt kim loaïi.
g Caùc chaát ruùt ngaén quaù trình naáu giuùp ruùt ngaén 10 ÷ 15% thôøi gian naáu
thuûy tinh khi theâm vaøo moät löôïng nhoû caùc hôïp chaát flo, muoái sunfat, NaCl,
B2O3, BaO, muoái nitrat.

THUÛY TINH SILICAT TRONG COÂNG NGHIEÄP

Caùc loaïi thuûy tinh silicat söû duïng trong coâng nghieäp ñöôïc phaân loaïi döïa
treân thaønh phaàn tham gia cuûa caùc oxyt nhö sau:
1- Thuûy tinh chöùa kali vaø canxi.
2- Thuûy tinh chöùa natri vaø canxi.
3- Thuûy tinh chöùa kali vaø chì.
4- Thuûy tinh chöùa bo vaø nhoâm.
122

Loaïi 1, coù ñoä beàn hoùa hoïc cao, ñoä boùng saùng beà maët, duøng laøm duïng cuï
ño, thuûy tinh cao caáp.
Loaïi 2, coù ñoä beàn hoùa hoïc cao do söï coù maët cuûa nguyeân toá Ca, vôùi löôïng
thaáp Na, vaø neáu haøm löôïng Na caøng cao thì thuûy tinh caøng keùm beàn nhieät
cuõng nhö keùm beàn hoùa vôùi haøm löôïng Na thaáp thuûy tinh coù theå duøng laøm bao
bì ñöïng röôïu bia, nöôùc giaûi khaùt.... hoaëc duøng trong caùc phoøng thí nghieäm.
Loaïi 3, laø thuûy tinh ñaét tieàn, tyû troïng cao, coù ñoä boùng saùng beà maët vaø ñoä
chieát quang cao, duøng ñeå laøm vaät duïng cao caáp, ñoà trang söùc.
Loaïi 4, laø thuûy tinh beàn nhieät, beàn hoùa, beàn cô cao. Ñaây laø thuûy tinh kyõ
thuaät.
Baûng 6.3: Coâng thöùc phoái lieäu saûn xuaát loaïi thuûy tinh Na-Ca
Thaønh phaàn oxyt Haøm löôïng (%)
SiO2 68 ÷ 73
CaO 10 ÷ 13
MgO 0,3 ÷ 3
Na2O 12 ÷ 15
Al2O3 1,5 ÷ 2
Fe2O3 0,05 ÷ 0,25

Na toàn taïi trong thuûy tinh vôùi haøm löôïng cao seõ deã toån haïi maïng löôùi
silicat ôû beà maët, do Na deã nhöôøng ñieän töû e– cho H+ khieán beà maët thuûy tinh deã
bò baøo moøn bôûi dung dòch axit vaø caû dung dòch kieàm.
Trong moâi tröôøng axit H+ ñeán nhaän e– töø Na, khieán Na+ sinh ra tan vaøo
moâi tröôøng, gaây roã beà maët thuûy tinh, nhöng sau ñoù thì thuûy tinh trôû neân coù khaû
naêng beàn vôùi H+ do maïng löôùi SiO4 vöõng chaéc.
Thuûy tinh NaCa thöôøng chieám 90% saûn löôïng cuûa thuûy tinh.
Thuûy tinh Bor-Ca seõ taïo neân thuûy tinh (borosilicate) coù theå chòu ñöôïc
soùng loø viba.
Thuûy tinh cao caáp nhö pha leâ coù chöùa PbO, B2O3, K2O, Al2O3.
Thuûy tinh laøm chai loï thöïc phaåm: coù theå chöùa CaO (beàn hoùa hoïc), Al2O3,
ZnO; löôïng Na2O caøng thaáp thì thuûy tinh caøng beàn.

6.4 QUY TRÌNH COÂNG NGHEÄ SAÛN XUAÁT THUÛY TINH

Nguyeân lieäu laø caùt: caàn coù ñoä haït ñoàng ñeàu theo yeâu caàu, haøm löôïng
SiO2 tuøy theo yeâu caàu cuûa loaïi thuûy tinh. Neáu nguyeân lieäu caùt laãn caùc loaïi
 123

oxyt hoaëc kim loaïi khoâng mong muoán thì coù theå gaây khuyeát taät, aûnh höôûng
ñeán chaát löôïng thuûy tinh.
Röûa - chaø xaùt
Caùt ñöôïc röûa baèng nöôùc, ñoàng thôøi ñöôïc chaø xaùt ñeå taùch rôøi nhöõng haït
caùt dính vaøo nhau, coâng ñoaïn naøy loaïi ñöôïc moät soá taïp chaát hoøa tan trong
nöôùc, vaø laãn trong nguyeân lieäu (nhö muoái NaCl) vaø moät soá taïp chaát daïng
huyeàn phuø.
Phaân loaïi theo kích thöôùc haït
Caùt sau khi chaø xaùt, röûa saáy khoâ, ñöôïc qua heä thoáng raây ñeå phaân loaïi
theo kích thöôùc haït, nhaèm giuùp quaù trình naáu thuûy tinh ñöôïc deã daøng. Do ñoä
haït ñoàng ñeàu, thì thôøi gian vaø nhieät ñoä naáu khoâng bò dao ñoäng nhieàu.

Hình 6.1: Quy trình gia coâng thuûy tinh

Phaân ly ñieän töø

Nguyeân lieäu caùt coù theå coù oxyt saét (FeO, Fe2O3 hoaëc FeS) vôùi lieàu löôïng
cao hôn giôùi haïn cho pheùp trong saûn xuaát thuûy tinh seõ aûnh höôûng xaáu ñeán tính
chieát quang, cuõng nhö taïo maøu khoâng mong muoán cho thuûy tinh. Do ñoù, oxyt
124

saét ñöôïc loaïi ñi baèng phöông phaùp ñieän töø.

Naáu thuûy tinh

Giai ñoaïn naáu aûnh höôûng lôùn ñeán chaát löôïng cuûa thuûy tinh. Khoái nguyeân
lieäu ñöôïc gia nhieät ñeán 1100 ÷ 1400oC ñeå naáu chaûy taïo thuûy tinh, tuøy theo
thaønh phaàn nguyeân lieäu. Neáu thaønh phaàn nguyeân lieäu coù kim loaïi Na cao thì
seõ laøm giaûm nhieät ñoä noùng chaûy cuûa khoái nguyeân lieäu.
Ñaây chính laø quaù trình noùng chaûy cuûa SiO2, taïo caáu truùc ñoàng nhaát giöõa
oxyt silic vaø caùc kim loaïi kieàm, kieàm thoå hoaëc kim loaïi löôõng tính, coù maët
trong khoái nguyeân lieäu. Trong quaù trình naáu xaûy ra söï taïo lieân keát môùi saép
xeáp laïi caáu truùc, SiO2 chuyeån thaønh SiO4, coù daïng khoái töù dieän ñeàu, nguyeân töû
Si naèm taïi taâm, vaø nguyeân töû oxyt phaân boá ôû boán ñænh cuûa khoái töù dieän.
Trong quaù trình naáu thuûy tinh, coù söï tham gia cuûa carbon (C) ñeå khöû oxy
töø caùc oxyt kim loaïi (khaùc SiO2), taïo thaønh khí CO, CO2 vaø thoaùt ra khoûi khoái
thuûy tinh. Neáu nhieät ñoä naáu thuûy tinh ñöôïc haï thaáp do theâm moät soá phuï gia
hoaëc haøm löôïng Na cao khieán thôøi gian naáu thuûy tinh dieãn ra ngaén, tieâu hao
naêng löôïng thaáp nhöng quaù trình khöû boït (thoaùt khí CO vaø CO2) xaûy ra khoâng trieät
ñeå, taïo boït khí trong khoái thuûy tinh, gaây ra khuyeát taät cho thaønh phaåm.
Ngoaøi ra nhieät ñoä naáu thuûy tinh thaáp cuõng nhö thôøi gian naáu ngaén ñeàu laø
nguyeân nhaân laøm cho moät soá oxyt kim loaïi khoâng theå noùng chaûy hoaøn toaøn,
khoâng ñöôïc taïo caáu truùc ñoàng nhaát, do ñoù gaây khuyeát taät daïng thuûy tinh hoaëc
khuyeát taät daïng tinh theå cho thaønh phaåm.

Taïo hình thuûy tinh

 125

Hình 6.2: Coâng ngheä taïo hình saûn phaåm thuûy tinh
Sô ñoà coâng ngheä taïo hình saûn phaåm chai loï thuûy tinh ñöôïc bieåu dieãn ôû
hình a hoaëc b, goàm caùc giai ñoaïn töø 1-7.
Thuûy tinh ñöôïc taïo hình baèng phöông phaùp ñuøn thoåi hoaëc ly taâm thoåi vôùi
aùp löïc cao.
Thuûy tinh noùng chaûy ôû nhieät ñoä ≥ 1000oC töø loø naáu ñöôïc ñöôïc taïo hình sô
boä trong khuoân 1 vaø ñöôïc doøng khí neùn ñi töø phía döôùi khuoân 2 thoåi neùn thaønh
hình daïng sô boä 2 vaø 3 vaø ñöôïc tieáp tuïc taïo hình cho thaønh phaåm 7; ôû giai
ñoaïn naøy duøng aùp löïc cuûa doøng khí neùn hoaëc duøng löïc ly taâm ñeå phaân boá laïi
khoái thuûy tinh 5 taïo thaønh chai ñeàu ñaën trong khuoân 6 vaø taïo neân saûn phaåm coù
hình daïng theo yeâu caàu 7.
Phuû noùng
Phuû noùng baèng boät SnO2 noùng ñeå baûo veä beà maët saûn phaåm thuûy tinh
ñang ôû nhieät ñoä cao, khoâng bò nöùt ra vaø ñaùnh boùng beà maët thuûy tinh.

UÛ, toâi thuûy tinh

Sau khi taïo hình, saû n phaåm ñöôïc uû hoaëc toâi ñeå thay ñoåi öù n g suaát noä i
toàn taïi trong quaù trình taï o hình, nhaè m laøm taên g ñoä beàn cuû a thuû y tinh trong
söû suïn g.
UÛ thuûy tinh: saûn phaåm thuûy tinh sau khi taïo hình ñaït nhieät ñoä khoaûng
700÷800oC, ñöôïc phuû noùng, ñöôïc laøm nguoäi xuoáng nhieät ñoä 300oC, sau ñoù laïi
ñöôïc gia nhieät ñeán 700oC vaø ñöôïc laøm nguoäi chaäm ñeán nhieät ñoä thöôøng, nhaèm
126

ñeå giaûm öùng suaát noäi ôû thaønh trong vaø thaønh ngoaøi cuûa chai loï thuûy tinh, taïo cho
thuûy tinh coù ñoä beàn cô cao.
Toâi thuûy tinh: thuûy tinh sau khi ñöôïc taïo hình, phuû noùng vaø laøm nguoäi ñeán
300oC thì ñöôïc gia nhieät ñeán nhieät ñoä 700oC vaø ñöôïc laøm nguoäi nhanh ñeå taêng
öùng suaát beân trong thaønh chai loï vaø taïo öùng suaát ñoàng ñeàu trong caû saûn phaåm.
Saûn phaåm thuûy tinh toâi chòu ñöôïc söï cheânh leäch nhieät ñoä cao ñeán 270oC (thuûy
tinh khoâng toâi chæ coù theå chòu ñöôïc söï cheânh leäch nhieät ñoä laø 70oC). Saûn phaåm
thuûy tinh toâi bò vôõ seõ taïo thaønh nhöõng maûnh vôõ vuïn khoâng saéc caïnh. Thuûy tinh
toâi ñöôïc duøng cheá taïo caùc loaïi kính ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi söû duïng trong
tröôøng hôïp noù bò vôõ nhö: duøng laøm kính xe oâ toâ, moät soá loaïi chai loï, cheùn ñóa
cao caáp vaø thuûy tinh chòu nhieät ñoä cao.

6.4.2 Caùc loaïi khuyeát taät

Chaát löôïng thuûy tinh ñöôïc ñaùnh giaù bôûi ñoä ñoàng nhaát hoùa hoïc (töø ñoù seõ
daãn ñeán söï ñoàng nhaát veà vaät lyù). Söï coù maët caùc thaønh phaàn laï khoâng ñoàng
nhaát goïi laø khuyeát taät cuûa thuûy tinh. Tuøy theo caùc nguyeân nhaân khaùc nhau
taïo neân khuyeát taät khaùc nhau veà hình daïng, ñaëc tính hoùa lyù, vaø laøm giaûm
chaát löôïng thuûy tinh. Khi saûn phaåm ñaõ bò khuyeát taät thì khoâng theå khaéc phuïc
maø phaûi loaïi boû.

Khuyeát taät daïng boït khí

Boït khí coù nhieàu kích thöôùc khaùc nhau, khoâng maøu, trong suoát. Khuyeát
taät daïng naøy laø do thaønh phaàn phoái lieäu khoâng thích hôïp hoaëc kích thöôùc haït
caùt khoâng ñoàng ñeàu hoaëc do cheá ñoä naáu thuûy tinh khoâng hôïp lyù nhö nhieät ñoä
thaáp hoaëc thôøi gian khöû boït ngaén khieán cho khí taïo ra trong quaù trình khöû caùc
oxyt khoâng theå thoaùt khoûi thuûy tinh moät caùch hoaøn toaøn.

Khuyeát taät daïng thuûy tinh

Caùc khuyeát taät daïng naøy do thaønh phaàn nguyeân lieäu khoâng thích hôïp vôùi
cheá ñoä naáu vôùi thuûy tinh do ñoù khaùc veà maät ñoä, ñoä chieát suaát, ñoä nhôùt, söùc
caêng beà maët. Nhöõng thaønh phaàn laï naøy seõ taïo daïng vaân, daïng sôïi trong khoái
thuûy tinh, gaây giaûm ñoä ñoàng nhaát, giaûm tính beàn cô, nhieät cuûa thuûy tinh ñöôïc
cheá taïo.

Khuyeát taät daïng tinh theå

Khuyeát taät daïng tinh theå taïo thaønh trong quaù trình phoái lieäu trong nguyeân
lieäu coù nhöõng thaønh phaàn khoâng phaûn öùng, khoâng noùng chaûy naèm laïi trong
thuûy tinh; do cheá ñoä nhieät khoâng thích hôïp vaø thôøi gian naáu ngaén taïo neân
nhöõng ñoám, veát ñuïc cuûa caùc oxyt khoâng hoøa tan, khoâng ñoàng theå vôùi thuûy
 127

tinh.

6.5 TÍNH CHAÁT VAÄT LYÙ CUÛA BAO BÌ THUÛY TINH

6.5.1 Ñoä beàn cô
Ñoä beàn cô hoïc cuûa bao bì thuûy tinh ñöôïc quyeát ñònh töø thaønh phaàn
nguyeân lieäu, coâng ngheä cheá taïo, caáu taïo hình daïng bao bì.
Nhöõng loaïi chai loï mieäng roäng, thöôøng khoâng coù coå chai, mieäng chai noái
ngay vôùi thaân chai, loaïi naøy ñeå ñöïng nhöõng thöïc phaåm daïng past, hoaëc daïng
hoãn hôïp raén loûng (caùi vaø nöôùc), ñeå deã daøng cho saûn phaåm vaøo (khi ñoùng bao
bì) vaø laáy ra (khi ngöôøi tieâu duøng söû duïng). Loaïi chai naøy khoâng chòu taùc ñoäng
lôùn cuûa löïc cô hoïc khi chieát roùt tröø khi bò va chaïm vaøo thaønh hoaëc bò rôi vôõ.
Loaïi chai ñöôïc chieát roùt chaát loûng nhö chai ñöïng nöôùc ngoït coù hoaëc
khoâng coù gas hoaëc coàn, chai ñöïng caùc loaïi bia röôïu thì thöôøng chòu taùc ñoäng
cuûa:
- Löïc theo phöông thaúng ñöùng taùc duïng leân ñaùy chai trong quaù trình chieát
roùt vaø löïc taùc ñoäng leân coå chai khi ñoùng nuùt chai.
- Löïc theo phöông ngang (phöông thaúng goùc vôùi ñöôøng truïc cuûa chai),
chính laø aùp löïc cuûa khí CO2 taùc ñoäng thaúng goùc vôùi thaønh chai, aùp löïc
naøy caøng lôùn luùc thanh truøng, sau khi chieát roùt, ñoùng naép nuùt. Ñeå ñaûm
baûo chai ñöôïc beàn döôùi taùc ñoäng cuûa löïc trong quaù trình chieát roùt, ñoùng
naép chai luoân luoân ñöôïc thieát keá:
• Ñoä daøy thaønh chai vaø ñaùy chai ñoàng ñeàu nhau
• Thaân truï thaúng ñaùy troøn.
• Ñaùy laø moät maët caàu loài
• Coå chai phía beân trong coù daïng maët caàu loài troøn xoay, vaø ñoä cong cuûa
coå chai khoâng thay ñoåi moät caùch ñoät ngoät.
- Beân trong vaø beân ngoaøi thaân truï caùc löïc taùc ñoäng coù theå caân baèng nhö
sau: coù xuaát hieän löïc keùo, neùn daïng voøng.
Vôùi ñaëc ñieåm caáu taïo nhö treân, aùp löïc taùc ñoäng leân thaân truï luoân luoân
ñöôïc caân baèng bôûi aùp löïc theo cuøng phöông coù chieàu ngöôïc laïi luoân luoân sinh
ra caùc caëp öùng löïc voøng ngöôïc nhau naèm treân caùc maët phaúng tieát dieän chaïy
suoát chieàu cao cuûa thaân chai, caùc öùng löïc voøng coù cöôøng ñoä nhö nhau do ñoä
daøy thaân truï ñeàu seõ trieät tieâu nhau treân caû thaân truï (H.6.4).
128

Hình 6.3: Söï phaân boá aùp löïc khí Hình 6.4: Söï phaân boá aùp löïc do khí
trong chai CO2 treân maët caét A-A

Neáu ñoä daøy cuûa thaønh chai khoâng ñoàng ñeàu thì döôùi taùc duïng cuûa löïc, seõ
xuaát hieän öùng löïc khoâng ñoàng ñeàu trong thaønh chai gaây vôõ chai.
Chaát loûng chieát roùt vaøo chai seõ taïo neân löïc taùc ñoäng theo phöông truïc
thaúng goùc vôùi beà maët tieáp tuyeán cuûa ñaùy maët caàu loài, taïo öùng löïc ñoái vôùi maët
caàu nhö sau:
- ÖÙng löïc voøng keùo treân maët ñaùy caàu taïi
ñieåm taùc ñoäng löïc thì thaønh phaàn chieáu cuûa
chuùng leân maët phaúng vuoâng goùc truïc thaân truï bò
trieät tieâu, coøn laïi thaønh phaàn phöông truïc coù
cöôøng ñoä thaáp hôn raát nhieàu so vôùi tröôøng hôïp maët
phaúng chòu löïc. Do ñoù xuaát hieän öùng löïc neùn ôû
maët ngoaøi ñaùy chai cuõng nhoû khoâng ñaùng keå, khoâng gaây voâ ñaùy chai.
Moät ñieåm thuaän lôïi cuûa ñaùy coù caáu taïo maët caàu laø söï tieáp xuùc cuûa ñaùy
chai vôùi beà maët phaúng naèm ngang laø ñöôøng troøn. Söï tieáp xuùc naøy deã daøng hôn
tröôøng hôïp ñaùy chai tieáp xuùc vôùi maët phaúng naèm ngang theo caû maët troøn, deã
gaây neân söï khoâng vöõng cuûa chai (khi ñöùng) khi chæ xuaát hieän moät ñieåm loài
treân maët ñaùy chai.
- Tröôøng hôïp chai chòu taùc ñoäng cuûa löïc töø beân ngoaøi thaúng goùc vôùi truïc
thaân truïc thì treân maët phaúng thieát dieän chai taïi ñieåm chòu taùc duïng löïc seõ xuaát
hieän caùc öùng löïc voøng keùo thaønh chai beân ngoaøi vaø ñoàng thôøi xuaát hieän öùng
löïc voøng neùn ôû thaønh chai beân trong; neáu öùng löïc keùo vaø neùn caân baèng nhau
thì chai khoâng bò vôõ. Neáu löïc taùc ñoäng quaù nhanh vaø maïnh thì taïo neân öùng löïc
voøng ôû thaønh ngoaøi lôùn hôn thaønh phaàn trong cuûa chai gaây vôõ chai.
 129

Hình 6.5 Hình 6.6: Chai thaân truï thaúng ñaùy troøn ñöïng
Taâm maët caàu loài thöïc phaåm chòu taùc ñoäng cuûa löïc töø beân ngoaøi
cuûa ñaùy chai thaúng goùc vôùi truïc cuûa chai, sinh ra öùng löïc
voøng phaân boá treân maët caét ngang

Do ñoù, hình daïng chai vaø ñoä daøy ñoàng ñeàu giöõa thaønh vaø ñaùy vaø thaønh
phaàn vaät lieäu cheá taïo thuûy tinh ñaõ taïo neân ñoä beàn vöõng cho chai loï.
ÖÙng löïc voøng S ñöôïc sinh ra döôùi taùc ñoäng cuûa aùp löïc beân trong hay beân
ngoaøi leân thaønh chai nhö sau:
Pd
S=
2t
trong ñoù: P - aùp suaát trong chai;
d - ñöôøng kính thaân truï chai
t - ñoä daøy thaønh chai

ÔÛ nhieät ñoä thöôøng, P trong chai nöôùc giaûi khaùt coù gas seõ ñaït ñeán 400kPa,
töùc laø aùp löïc cuûa CO2 coù theå tích baèng 4 laàn theå tích chai, aùp löïc P seõ taêng leân
700kPa ôû 40oC vaø ñaït 1000kPa khi thanh truøng pasteur.
Vì vaäy thuûy tinh phaûi chòu ñöôïc aùp löïc taùc ñoäng khoaûng 1240-1380kPa
môùi coù theå caân baèng ñöôïc vôùi löïc taùc ñoäng cuûa khí (gas) beân trong chai.
Thí nghieäm ñaõ cho thaáy chai môùi saûn xuaát coù theå coù öùng löïc 4054kPa;
sau khi ñöôïc ñoùng nuùt laàn ñaàu tieân thì khaû naêng öùng löïc chæ coøn 2331kPa; vaø
sau moät thôøi gian söû duïng öùng löïc tieáp tuïc giaûm daàn cho ñeán khi öùng löïc cuûa
chai S>1524KP thì chai vaãn coøn coù theå söû duïng ñöôïc, vaø töông öùng öùng löïc cuûa
coå chai laø > 690kPa.
ÔÛ caùc xí nghieäp söû duïng chai ñöïng caùc loaïi nöôùc, thì chai ñöôïc taùi söû
130

duïng vaø khoâng caàn coù söï kieåm tra öùng löïc. Neáu chai ñaõ bò moøn beà maët do chu
kyø söû duïng taêng cao vaø veä sinh chai baèng kieàm thì ñoä daøy thaønh chai bò giaûm
hoaëc trôû neân khoâng ñoàng ñeàu, hoaëc öùng löïc chòu ñöïng cuûa chai thaáp döôùi möùc
giôùi haïn <1500kPa (<1524kPa) thì chai coù theå töï vôõ trong quaù trình chieát roùt,
ñoùng naép hoaëc thanh truøng.

6.5.2 Ñoä beàn nhieät

- Khi chai loï ñöôïc roùt dòch noùng thì thaønh trong seõ daõn nôû taïo öùng löïc
voøng (öùng löïc neùn) nhö hình 6.7, chaïy suoát chieàu cao cuûa thaân truï beân trong.
Töông öùng, ôû thaønh ngoaøi chai, khi chöa caân baèng nhieät vôùi thaønh trong, thì seõ
xuaát hieän öùng löïc keùo. Neáu nhieät ñoä dung dòch vaø bao bì khoâng cheânh quaù
70oC thì öùng löïc keùo ôû thaønh ngoaøi vaø öùng löïc neùn ôû thaønh trong cuõng khoâng
cheânh nhieàu moät caùch ñoät ngoät, khoâng gaây vôõ chai. Tröôøng hôïp roùt dung dòch
laïnh cuõng töông töï nhö tröôøng hôïp treân nhöng thaønh trong xem nhö khoâng xuaát
hieän öùng löïc khoâng ñaùng keå, chæ thaønh ngoaøi coù xuaát hieän öùng löïc neùn.
Nhö vaäy, chai ñöïng thöïc phaåm coù aùp löïc khí hoaëc ñöôïc ñun noùng, laøm
laïnh, caàn thieát ñöôïc caáu taïo thaân truï thaúng ñaùy troøn, coå vaø thaân chai khoâng bò
giaûm nhanh söï cheânh leäch ñöôøng kính, thì taêng ñoä beàn cô hôn caùc loaïi chai coù
caáu taïo khaùc.

Hình 6.7: Taùc duïng cuûa nhieät ñoä chieát roùt dung dòch
leân chai thuûy tinh
a) ÖÙng löïc neùn xuaát hieän ôû thaønh trong, vaø taïo ra öùng löïc keùo ôû thaønh phaàn ngoaøi
b) Thaønh ngoaøi xuaát hieän öùng löïc neùn khi roùt dung dòch laïnh (nhö nöôùc giaûi
khaùt coù gas, bia)
6.5.3 Tính chaát quang hoïc cuûa thuûy tinh
Ñaëc tính quang hoïc cuûa thuûy tinh ñöôïc theå hieän ôû khaû naêng haáp thuï aùnh
saùng vaø phaûn xaï aùnh saùng: Tính chaát haáp thuï coøn phuï thuoäc vaøo böôùc soùng
cuûa aùnh saùng. Thuûy tinh silicate coù khaû naêng haáp thuï tia coù λ ≈ 150 nm vaø tia
coù λ ≈ 600 nm .
 131

Kim loaïi Fe laãn khoâng tinh khieát seõ ngaên caûn söï truyeàn xuyeân qua cuûa tia
töû ngoaïi (UV) vaø tia hoàng ngoaïi (IR). Do ñoù coù theå ñieàu chænh söï truyeàn aùnh
saùng qua thuûy tinh baèng caùch theâm vaøo caùc chaát taïo maøu nhö: oxyt kim loaïi,
hôïp chaát cuûa löu huyønh, hôïp chaát cuûa selen, caùc oxyt kim loaïi khaùc (baûng 6.4).

Baûng 6.4: Caùc oxyt kim loaïi taïo maøu cho thuûy tinh coù aûnh höôûng ñeán söï truyeàn
cuûa caùc tia
Traïng thaùi maøu Oxyt kim loaïi taïo maøu
Khoâng maøu, haáp thuï tia UV (khoâng CeO2, TiO2, Fe2O3
cho tia UV truyeàn qua thuûy tinh)
Xanh da trôøi Co3O4, Cu2O + CuO
(Purple) maøu ñoû tía, xanh lam + ñoû Mn2O3, NiO
Xanh laù caây Cr2O3, Fe2O3 + Cr2O3 + CuO, V2O3
Naâu MnO, MnO + Fe2O3, TiO2 + Fe2O3, MnO + CeO2
(Amber) maøu vaøng naâu Na2S
Vaøng CdS, CeO2 + TiO2
Cam CdS + Se
Ñoû CdS + Se, Au, Cu, UO3 + Sb2S3
Ñen Co3O4 (+ Mn, Ni, Fe, Cu, Cr daïng oxyt)

Thuûy tinh coù chöùa hoãn hôïp cuûa caùc oxyt kim loaïi nhö cobalt (Co) nickel
(Ni), chromium (Cr), saêét (Fe) ñeàu coù theå taêng söï haáp thu aùnh saùng khaû kieán,
tia töû ngoaïi hoaëc tia hoàng ngoaïi. Rieâng oxyt Fe taïo maøu xanh laù caây cho thuûy
tinh coù khaû naêng haáp thuï tia cöïc tím vaø hoàng ngoaïi.
Hieäp hoäi Döôïc hoïc Myõ ñaõ ñònh nghóa caùc bao bì thuûy tinh caûn quang laø
loaïi chæ cho xuyeân qua khoaûng 10% caùc aùnh saùng coù böôùc soùng khoaûng
290 ÷ 450nm qua thaønh daøy trung bình, do ñoù loaïi thuûy tinh amber vaø thuûy tinh
xanh laù caây (theo baûng 6.4) laø thuûy tinh caûn quang raát toát.
Thuûy tinh coù khuynh höôùng hoùa saãm ñen döôùi naêng löôïng cuûa böùc xaï
maïnh nhö trong tröôøng hôïp chieáu xaï thöïc phaåm. Tia böùc xaï coù theå gaây neân söï
thay theá, dòch chuyeån ñieän töû trong maïng caáu truùc, laøm thay ñoåi hoùa trò taïo
neân ña hoùa trò ñoái vôùi caùc oxyt kim loaïi, gaây maøu cuïc boä khaùc vôùi caùc vuøng
khaùc hoaëc coù theå laøm taêng söï haáp thuï aùnh saùng thöôøng
132

Baûo veä thuûy tinh mang maøu: maøu cuûa thuûy tinh coù theå bò giaûm theo thôøi
gian söû duïng, do ñoù moät löôïng CeO2 (bò khöû thaønh Ce2O3 bôûi söï chieáu xaï),
khoaûng 1,5%, ñöôïc cho vaøo ñeå caûi thieän tính giaûm maøu cuûa thuûy tinh maøu ñeå
baûo veä thuûy tinh mang maøu, nhöng giaù thaønh seõ taêng cao.
Thuûy tinh amber vaø moät soá thuûy tinh maøu xanh laù caây (Cr2O3, Fe2O3 +
Cr2O3 + CuO, V2O3) coù khaû naêng ngaên caûn tia töû ngoaïi do ñoù ñöôïc duøng laøm
chai loï ñöïng thuoác, hoùa chaát ñaét tieàn, ñöïng röôïu vang, bia ñeå traùnh hö hoûng
caùc thaønh beân trong saûn phaåm.

6.5.4 Ñoä beàn hoùa hoïc

Ñoä beàn hoùa hoïc laø khaû naêng choáng aên moøn hoùa hoïc cuûa moâi tröôøng tieáp
xuùc vôùi thuûy tinh. Ñoä beàn hoùa hoïc cuûa thuûy tinh tuøy thuoäc thaønh phaàn nguyeân
lieäu ban ñaàu vaø ñieàu kieän cuûa moâi tröôøng tieáp xuùc vôùi thuûy tinh:

Moâi tröôøng nöôùc vaø axit

Moâi tröôøng naøy coù tính aên moøn thuûy tinh do thaønh phaàn H+ phaân ly töø axit
seõ ñeán nhaän ñieän töû cuûa caùc kim loaïi kieàm, kieàm thoå, taïo thaønh khí H2, vaø caùc
ion kim loaïi kieàm kieàm thoå bò khueách taùn vaøo moâi tröôøng, taïo neân caùc loã hoûng
trong maïng caáu truùc beà maët cuûa thuûy tinh:
2H+ + 2Na Ho2 + 2Na +

Quaù trình aên moøn döøng laïi khi khoâng coøn H+ trong moâi tröôøng hoaëc khi
taát caû kim loaïi kieàm, kieàm thoå ôû beà maët cuûa thuûy tinh bò chuyeån thaønh ion vaø
khueách taùn vaøo moâi tröôøng, coøn laïi caùc nguyeân töû Si treân beà maët cuûa thuûy
tinh. Söï aên moøn naøy taïo cho thuûy tinh coù beà maët nhaùm, bò loõm thaønh nhöõng
veát li ti, maát veû saùng boùng, aûnh höôûng ñeán tính chaát quang hoïc. Thuûy tinh
kieàm thoå bò aên moøn bôûi moâi tröôøng axit ôû möùc ñoä keùm hôn so vôùi thuûy tinh
kieàm.

Moâi tröôøng kieàm

Moâi tröôøng kieàm aên moøn thuûy tinh nhanh choùng hôn so vôùi moâi tröôøng
axit, vì oxyt Si laø oxyt löôõng tính, maïng löôùi SiO4 bò aên moøn daàn trôû neân
nhöõng veát, khuyeát roõ raøng hôn so vôùi tröôøng hôïp cuûa axit. Axit flourhydric HF
aên moøn thuûy tinh raát maïnh.
Thuûy tinh coù caùc thaønh phaàn nhö: TiO2, Cr2O, Al2O3 thì beàn trong moâi
tröôøng axit cuõng nhö trong moâi tröôøng kieàm. Nhieät ñoä moâi tröôøng aên moøn
caøng cao thì thuûy tinh bò aên moøn caøng nhanh hôn, neáu beà maët thuûy tinh coù veát
traày söôùc thì cuõng taïo ñieàu kieän aên moøn deã daøng.
 133

6.6 NAÉP BAO BÌ THUÛY TINH

Naép hoaëc nuùt coù theå ñöôïc xem laø thaønh phaàn quan troïng cuûa bao bì thuûy
tinh. Naép (ñaäy che phuû mieäng chai) nuùt (naèm loït vaøo beân trong mieäng chai) vaø
caùc thaønh phuï cuûa chuùng nhö ñeäm, nhoâm laù ñeå boïc... goùp phaàn ñaûm baûo ñoä
kín cuûa chai loï, ñaûm baûo chöùc naêng baûo quaûn thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng,
chöùc naêng tieän lôïi trong phaân phoái tieâu thuï vaø khoâng gaây nhieãm ñoäc cho thöïc
phaåm.

Hình 6.8: Caùc loaïi mieäng cô baûn cuûa chai thaân truï thaúng
cao coå Φ 26, 6 ± 0, 3
Tuøy theo daïng chai loï chöùa ñöïng thöïc phaåm, tính chaát vaø giaù trò thöông
phaåm cuûa thöïc phaåm chöùa beân trong, haïn söû duïng daøi hay ngaén maø söû duïng
loaïi naép thích hôïp, cuøng vôùi thieát keá kieåu mieäng chai töông öùng caùc loaïi caáu
taïo chai.
Loaïi A: Mieäng chai loaïi A coù ren vaën ñeå ñoùng naép vaøo, naép töông öùng
cuõng coù caáu taïo ren. Chai thuûy tinh mieäng A chöùa ñöïng chaát loûng khoâng coù aùp
löïc khí nhö khí CO2, hoaëc chæ coù aùp löïc rieâng phaàn cuûa ethanol trong saûn
phaåm röôïu maøu coù ñoä coàn ≤ 40oGL. Loaïi naép ñaäy cho mieäng loaïi A laøm baèng
nhoâm hoaëc thieác coù phuû lôùp sôn beân trong vaø beân ngoaøi, coù ñeäm plastic ñeå
ñaûm baûo ñoä kín cho chai, ngoaøi ra caàn coù nuùt ñeäm, ñaäy mieäng chai tröôùc khi
ñaäy naép, nuùt ñeäm thöôøng baèng vaät lieäu HDPE. Sau khi ñaäy nuùt ñeäm, vaën naép
thieác vaøo theo ñöôøng ren thì mieäng naép ñeäm seõ aùp saùt vaøo lôùp ñeäm cuûa naép
thieác, taïo ñoä kín khít hoaøn toaøn.
Loaïi B: Chai coù mieäng loaïi B, coù caáu taïo thaønh mieäng chai khaù daøy, ñeå
chöùa caùc loaïi röôïu vang, röôïu champagn... coù aùp löïc CO2 cao, coù thôøi haïn toàn
tröõ vaø söû duïng raát daøi neân caàn phaûi ñaäy nuùt kín vaø coù khaû naêng chòu aùp löïc
cao cuûa khí CO2 ñöôïc neùn trong chai. Chai ñöôïc ñaäy kín baèng nuùt baác (baèng
134

goã baác hay coøn goïi laø goã baàn), nuùt coù caáu taïo truï troøn hoaëc daïng hình truï troøn
coù muõ naám (H.6.9); thaân truï daøi khoaûng 4 cm. Nuùt baèng goã baác coù tính ñaøn
hoài cao, seõ ñaäy chaët khít mieäng chai vaø nhoâ leân khoûi mieäng chai khoaûng
1,5cm, vaø daây theùp ñöôïc buoäc beân ngoaøi mieäng chai (nhôø coù ñai mieäng chai)
giuùp cho nuùt baác chòu ñöôïc aùp löïc neùn cao cuûa CO2 beân trong chai. Keá ñeán lôùp
boïc ngoaøi laø lôùp giaáy nhoâm aùp saùt vaøo mieäng chai, caùc meùp giaáy che phuû daây
theùp beân trong.

Hình 6.9: Caáu taïo mieäng ren vaø naép ren

a) Hình thieát dieän ñöùng mieäng chai
b) Thieát dieän ñöùng cuûa naép; c) Hình chieáu ñöùng cuûa naép ren

Nuùt baác cuõng ñöôïc môû moät caùch deã daøng: duøng ngoùn tay caùi baät nuùt baác
khoûi mieäng chai (H.6.10) coù theå duøng nuùt baác ñeå taùi ñoùng kín chai. Hieän nay, moät soá
chai röôïu vang coù caáu taïo naép chai thay ñoåi veà vaät lieäu nhöng vaãn theo
nguyeân taéc naøy:
- Nuùt baäc ñöôïc cheá taïo baèng plastic coù ñoä ñaøn hoài cao.
- Daây theùp ñöôïc thay baèng naép ren töông öùng vôùi chai mieäng ren (khoâng
duøng mieäng ñay). Nuùt cao su ñöôïc ñoùng kín vaøo mieäng chai khoâng coù
phaàn nhoâ leân khoaûng 13/÷1/4 chai, vaø seõ ñöôïc khui baèng duïng cuï khui
chuyeân duøng daïng vít xoaén.
- Giaáy nhoâm boïc ñöôïc thay theá baèng maøng co plastic coù in thöông hieäu.
Phöông phaùp ñaäy kín saûn phaåm röôïu vang coù aùp löïc CO2 trong chai
mieäng ñai ñaõ ñaït keát quaû höõu hieäu; cho ñeán nay vaãn chöa coù phöông aùn naøo
höõu hieäu hôn coù theå thay theá nguyeân taéc naøy. Ngoaøi ra, caáu taïo chai, caùch
ñoùng goùi naøy ñaõ mang laïi tính truyeàn thoáng cao caáp cho saûn phaåm röôïu vang.
Loaïi C: Mieäng chai loaïi C coù caáu taïo thaønh mieäng daày vaø coù gôø, ñöôïc
ñaäy baèng naép muõ (naép muõ mieän (naép pheùn)) naép baèng thieác coù loùt lôùp ñeäm
baèng goã baác hoaëc baèng cao su ñeå coù theå aùp chaët khít vaøo mieäng chai, taïo söï
 135

kín hoaøn toaøn, khi naép ñöôïc daäp treân mieäng chai baèng moät löïc cô hoïc vaø taïo
neân lôùp gôïn chung quanh (H.6.12). Loaïi chai mieäng C ñoùng naép muõ mieän,
ñöôïc duøng chöùa ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù gas, saûn phaåm coù giaù thaønh thaáp, ñöôïc
tieâu thuï nhanh vaø aùp löïc CO2 trong chai khoâng quaù cao.

Hình 6.10: Phöông phaùp ñoùng kín chai mieäng ñai

a) Chai mieäng ñai ñöôïc ñoùng kín hoaøn chænh
b) Ñaõ boùc boû lôùp giaáy nhoâm, coøn lôùp daây theùp buoäc chaët nuùt baác
vôùi mieäng chai
c) Ñaõ thaùo lôùp daây theùp (coøn laïi nuùt baác ñaäy kín mieäng chai)

Caùch ñoùng chai mieäng C khoâng ñöôïc duøng ñeå baûo quaûn saûn phaåm coù CO2
trong thôøi gian daøi nhö ñoái vôùi loaïi B.

Hình 6.11: Caùch baäc nuùt baác khoûi chai röôïu vang Hình 6.12

Ngoaøi ba loaïi nuùt naép chai cô baûn nhö treân, coù theå duøng soá naép chai caáu
taïo theo nguyeân taéc A laø vaën ren nhö chai mieäng roäng duøng ñöïng rau quaû coù
theå thanh truøng coù naép laøm baèng theùp coù moät ñöôøng ren.
136

Caâu hoûi:
1 Caùc oxit duøng trong coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh
A- CaO B- Na2O
C- ZnO D- B2O3
E- Al2O3 F- BaO

Oxit naøo giuùp laøm taêng ñoä beàn hoùa cho bao bì thuûy tinh
a) A + B + C + D b) A + C + D + E
c) A + C + D + F d) A + B + C + F.

2 A- Taùi sinh deã daøng khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng

B- Trong suoát.
C- Daãn nhieät toát.
D- Beàn hoùa cao.
E- Beàn cô cao.
Choïn caâu traû lôøi ñuùng veà öu ñieåm cuûa bao bì thuûy tinh
a) A + B + D b) A + B + C + D
c) A + B + E + D d) A + B + C + D + E.

3. Cho caùc oxít sau:

A- K2O B- BaO
C- B2O3 D- Al2O3
E- Na2O
 137
Trong coâng nghieäp naáu thuûy tinh, chaát naøo treân ñaây taùc ñoäng ruùt ngaén
quaù trình naáu
a) A + E.
b) E.
c) B + C + D.
d) A + B + C + D.
4 Hình beân caïnh: bao bì thuûy tinh, ñöïng
siroâ quaû, khuyeát ñieåm cuûa bao bì naøy
laø:
A- Ñöôøng kính cuûa coå chai vaø thaân chai
giaûm nhanh ñoät ngoät, söï leäch ñöôøng
kính quaù lôùn neân ñoä beàn cô giaûm.
B- Troïng taâm chai cao, khoâng vöõng.
C- Ñoä daøy cuûa chai khoâng ñoàng ñeàu.
D- Chai khoâng chöùa ñöôïc caùc loaïi röôïu, bia, nöôùc coù CO2.
E- Coå chai quaù cao deã vôõ ñoái vôùi quaù trình chieát roùt ñoùng naép chai töï ñoäng.
F- Khoâng theå ñöïng dòch nöôùc eùp quaû.
Choïn caâu traû lôøi ñuùng:
a) A, B, E b) A, B, C, E
c) A, B, C, D, E d) A, B, C, D, E, F.

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Boä moân Silicat, ÑHBK Haø Noäi, Baøi giaûng chuyeân moân Silicat, 1989.
2. Castelvetri,F. Microbiological implications of modified atmosphere
packaing of fresh pasta products. In Proc. 6th Int. Conf. on
controlled/Modified Atmosphere/Vaccum Packaing, Schotland
Bussiness Rechearch Inc.,San Diego, California 1991,p.253
3 Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked
foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods,
A.L.Brody(Ed.),Food&Nutriyion
Press,inc.,Trumbull,Conecticut,1989,chap.8
4. Griff A.L Cacbonatedbeverage packaging. In the Wiley Encyclopedia of
packaging technology, M.Pakker(Ed.), john Wiley & sons,
138

Inc.,Newyork,1986,p.691.
 139

Chöông 7

BAO BÌ KIM LOAÏI

7.1 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VAØ TÍNH CHAÁT CUÛA BAO BÌ KIM LOAÏI
Bao bì kim loaïi ñöôïc phaùt trieån thaønh moät ngaønh coâng ngheä vaøo theá kyû
19 vaø phaùt trieån maïnh nhaát vaøo ñaàu theá kyû 20. Bao bì kim loaïi chöùa ñöïng baûo
quaûn thöïc phaåm trong khoaûng thôøi gian raát daøi nhaèm phuïc vuï nhu caàu aên lieàn
cho nhöõng vuøng xa nôi maø khoâng theå cung caáp, khoâng thu hoaïch ñöôïc thöïc
phaåm töôi soáng hoaëc ñaùp öùng yeâu caàu cuûa moät soá ñoái töôïng do ñieàu kieän soáng
vaø ñieàu kieän coâng taùc khoâng coù thôøi gian cheá bieán thöïc phaåm. Bao bì kim loaïi
chöùa ñöïng thöïc phaåm aên lieàn ñaõ ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu treân, coù theå baûo quaûn
thöïc phaåm trong thôøi gian daøi töø 2-3 naêm, thuaän tieän cho vieäc chuyeân chôû
phaân phoái nôi xa vì bao bì nheï vaø cöùng vöõng. Ngaønh kyõ thuaät bao bì kim loaïi
ra ñôøi vaø phaùt trieån maïnh nhôø vaøo söï phaùt trieån cuûa ngaønh luyeän kim vaø cô
khí cheá taïo maùy, ñaõ cheá taïo ra vaät lieäu kim loaïi tính naêng cao vaø thieát bò ñoùng
bao bì ñeå cho ra caùc loaïi bao bì thöïc phaåm thích hôïp (H.7.1).
Hieän nay treân theá giôùi coâng ngheä ñoà hoäp ñang ôû möùc oån ñònh khoâng phaùt
trieån maïnh, vì caøng ngaøy ngöôøi ta caøng thích aên thöïc phaåm töôi vöøa môùi cheá
bieán. Ñoà hoäp thöïc phaåm ñöôïc saûn xuaát nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà thôøi vuï, traùnh
öù ñoïng vaø nhaèm cung caáp thöïc phaåm aên lieàn coù theå ñöôïc vaän chuyeån ñi nôi
xa, coù thôøi gian baûo quaûn laâu daøi.
Tính chaát chung cuûa bao bì kim loaïi:
- Nheï, thuaän lôïi cho vaän chuyeån.
- Ñaûm baûo ñoä kín vì thaân naép ñaùy ñeàu coù theå laøm cuøng moät loaïi vaät lieäu
neân bao bì khoâng bò laõo hoùa nhanh theo thôøi gian.
- Choáng aùnh saùng thöôøng cuõng nhö tia cöïc tím taùc ñoäng vaøo thöïc phaåm.
- Bao bì kim loaïi coù tính chòu nhieät ñoä cao vaø khaû naêng truyeàn nhieät cao,
do ñoù thöïc phaåm caùc loaïi coù theå ñöôïc ñoùng hoäp, thanh truøng hoaëc tieät
truøng vôùi cheá ñoä thích hôïp ñaûm baûo an toaøn veä sinh.
- Bao bì kim loaïi coù beà maët traùng thieác taïo aùnh saùng boùng, coù theå ñöôïc in
vaø traùng lôùp vec-ni baûo veä lôùp in khoâng bò traày söôùc.
140

- Quy trình saû n xuaát hoä p vaø ñoùn g hoä p thöïc phaåm ñöôïc töï ñoä ng hoù a
hoaøn toaø n.

Hình 7.1: Caùc loaïi thöïc phaåm ñoùng hoäp baèng kim loaïi

7.2 PHAÂN LOAÏI BAO BÌ KIM LOAÏI

7.2.1 Phaân loaïi theo vaät lieäu bao bì
- Bao bì kim loaïi theùp traùng thieác (saét taây, töø naøy ñöôïc duøng töø thôøi Phaùp
thuoäc): theùp traùng thieác coù thaønh phaàn chính laø saét, vaø caùc phi kim, kim loaïi khaùc
nhö cacbon haøm löôïng ≤ 2,14%; Mn ≤ 0,8%; Si ≤ 0,4%; P ≤ 0,05%; S ≤ 0,05%.
Coù nhöõng loaïi theùp coù tyû leä carbon nhoû 0,15 ÷ 0,5%. Haøm löôïng carbon lôùn
thì khoâng ñaûm baûo tính deûo dai maø coù tính doøn (ñieån hình nhö gang). Ñeå laøm
bao bì thöïc phaåm, theùp caàn coù ñoä deûo dai cao ñeå coù theå daùt moûng thaønh taám coù
beà daøy 0,15 ÷ 0,5mm do ñoù, yeâu caàu tyû leä carbon trong theùp vaøo khoaûng 0,2%.
Theùp coù maøu xaùm ñen khoâng coù ñoä boùng beà maët, coù theå bò aên moøn trong
moâi tröôøng axit, kieàm. Khi ñöôïc traùng thieác thì theùp coù beà maët saùng boùng.
Tuy nhieân thieác laø moät kim loaïi löôõng tính (gioáng Al) neân deã taùc duïng vôùi
 141

axit, kieàm, do ñoù ta caàn traùng lôùp vec-ni (nhöïa nhieät raén) coù tính trô trong moâi
tröôøng axit vaø kieàm.
- Bao bì kim loaïi Al: Al laøm bao bì coù ñoä tinh khieát ñeán 99%, vaø nhöõng
thaønh phaàn kim loaïi khaùc coù laãn trong Al nhö Si, Fe, Cu, Mn, Mg, Zn, Ti.

7.2.2 Phaân loaïi theo coâng ngheä cheá taïo lon

Lon hai maûnh
Lon hai maûnh goàm thaân dính lieàn vôùi ñaùy, naép rôøi ñöôïc gheùp mí vôùi thaân
(nhö tröôøng hôïp gheùp mí naép lon ba maûnh). Lon hai maûnh chæ coù moät ñöôøng
gheùp mí giöõa thaân vaø naép, vaät lieäu cheá taïo lon hai maûnh phaûi meàm deûo, ñoù
chính laø nhoâm (Al) cuõng coù theå duøng vaät lieäu theùp coù ñoä meàm deûo cao. Hoäp,
lon hai maûnh ñöôïc cheá taïo theo coâng ngheä keùo vuoát taïo neân thaân raát moûng so
vôùi beà daøy ñaùy, neân coù theå deã bò ñaâm thuûng, hoaëc deã bò bieán daïng do va
chaïm. Lon hai maûnh laø loaïi thích hôïp chöùa caùc loaïi thöïc phaåm coù taïo aùp suaát
ñoái khaùng beân trong nhö laø saûn phaåm nöôùc giaûi khaùt coù gas (khí CO2). Bao bì
lon hai maûnh baèng Al coù theå coù chieàu cao ñeán 110mm, lon hai maûnh baèng vaät
lieäu theùp coù chieàu cao raát thaáp vì theùp khoâng coù tính meàm deûo, khoâng theå keùo
vuoát ñeán chieàu cao nhö lon Al.

Lon ba maûnh (lon gheùp)

Coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh ñöôïc aùp duïng cho nguyeân lieäu theùp. Lon
ba maûnh goàm thaân, ñaùy vaø naép. Thaân hoäp ñöôïc cheá taïo töø moät mieáng theùp
chöõ nhaät, cuoän laïi thaønh hình truï vaø ñöôïc haøn mí thaân; naép vaø ñaùy ñöôïc cheá
taïo rieâng, ñöôïc gheùp mí vôùi thaân (naép ñöôïc gheùp vôùi thaân sau khi roùt thöïc
phaåm).
Thaân, ñaùy, naép coù ñoä daøy nhö nhau vì theùp raát cöùng vöõng, khoâng meàm
deûo nhö nhoâm, khoâng theå nong vuoát taïo lon coù chieàu cao nhö nhoâm, maø coù theå
chæ nong vuoát ñöôïc nhöõng lon coù chieàu cao nhoû.

a) Sô ñoà coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh

142

b) Sô ñoà coâng ngheä cheá taïo lon hai maûnh

Hình 7.2: Phöông phaùp cheá taïo loaïi lon ba maûnh vaø loaïi hai maûnh

7.3 COÂNG NGHEÄ CHEÁ TAÏO THEÙP TRAÙNG THIEÁC

7.3.1 Quy caùch vaät lieäu theùp - Quy trình saûn xuaát theùp
Theo ñaëc tính cuûa theùp coâng nghieäp (baûng 7.1), theùp taám duøng laøm lon
hoäp bao bì thöïc phaåm thuoäc loaïi L vaø MR. Loaïi MR ñöôïc söû duïng phoå bieán
cho caùc loaïi thöïc phaåm: rau, quaû, thòt, caù. Loaïi L coù tính choáng aên moøn cao
hôn loaïi MR, vì L coù chöùa caùc nguyeân toá Ni, Cr, Mn.
Quy trình saûn xuaát theùp khaù phöùc taïp vaø chi phí cao, töø theùp taám cheá taïo
lon, lon hoäp ñöïng thöïc phaåm, bao bì naøy khoâng theå taùi söû duïng; ñoàng thôøi bao
bì thaûi cuõng raát toán chi phí vaø coâng söùc ñeå taùi cheá, do ñoù coâng nghieäp ñoà hoäp
thöïc phaåm vaãn coøn toàn taïi vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng.

Baûng 7.1: Thaønh phaàn vaø tính chaát moät soá loaïi theùp
Thaønh phaàn caùc kim loaïi khaùc (theo % lôùn nhaát)
Loaïi Tính chaát ÖÙng duïng
C Mn P S Si Cu
Ñoä tinh saïch Duøng cho
cao, haøm bao bì chöùa
L 0,13 0,6 0,015 0,05 0,01 0,06 löôïng kim thöïc phaåm
loaïi taïp thaáp coù tính aên
moøn cao
Ñoä tinh saïch Thöôøng
khaù cao, Cu, duøng laøm
P taêng, bao bì ñöïng
MR 0,13 0,6 0,02 0,05 0,01 0,2 thöôøng duøng rau quaû, caùc
cheá taïo theùp loaïi thöïc
taám traùng phaåm coù tính
thieác aên moøn thaáp
 143

Ñoä tinh saïch Laøm caùc

cao song thuøng chöùa
thaønh phaàn coù theå tích
nitô taêng neân lôùn caàn ñoä
N 0,13 0,6 0,015 0,05 0,01 0,2 ñoä cöùng taêng cöùng vöõng
cao, saûn
xuaát naép caùc
bình phun
tia.
C giaûm, P vaø Duøng ñeå keùo
Cu taêng neân sôïi, ñeå cheá
D 0,12 0,6 0,02 0,05 0,02 0,2 coù ñoä beàn taïo lon hai
cô, ñoä deûo maûnh
cao
144

Hình 7.3: Quy trình coâng ngheä saûn xuaát theùp taám traùng thieác
laøm nguyeân lieäu bao bì thöïc phaåm
Theùp ñöôïc cheá taïo thoâng qua quy trình coâng ngheä sau: töø quaëng saét chöùa
caùc loaïi oxyt saét vaø quaëng than ñaù ñaõ ñöôïc xöû lyù loaïi taïp chaát, ñöôïc nhaäp lieäu
vaøo loø luyeän theùp, O2 ñöôïc cung caáp vaøo loø naáu trong quaù trình luyeän theùp.
Sau khi keát thuùc quaù trình luyeän theùp, theùp loûng ñöôïc thaùo lieäu khoûi loø vaø roùt
khuoân taïo phoâi theùp, phoâi ñöôïc gia nhieät laïi ñeå caùn thaønh taám, qua nhieàu giai
ñoaïn. Sau ñoù theùp taám ñöôïc laøm laïnh vaø toâi beà maët ñeå ñaït ñoä cöùng yeâu caàu.

7.3.2 Tieâu chuaån cuûa theùp neàn

1- Ñoä daøy theùp taám ñöôïc saûn xuaát theo caùc ñoä daøy nhö sau (mm):

0,18 0,20 0,22 0,24 0,26 0,28 0,30

0,32 0,34 0,36 0,38 0,40 0,45 0,49

Tieâu chuaån ñoä cöùng cuûa theùp taám traùng thieác.

Theùp taám ñöôïc chia thaønh nhieàu nhoùm vôùi chaát löôïng khaùc nhau theå hieän
qua ñoä cöùng cuûa theùp ROCKWELL, ño theo thang ñôn vò THR 30T

Baûng 7.2: Ñoä cöùng tieâu chuaån cuûa saûn phaåm theùp
caùn nguoäi moät laàn
Kyù hieäu ñoä cöùng Ñoä cöùng ROCKWELL thang THR30T
T-1 49 ± 3
T-2 53 ± 3
T-25 55 ± 3
T-3 57 ± 3
T-5 61 ± 3
T-5 65 ± 3
T-6 70 ± 3

Baûng 7.3: Ñoä cöùng tieâu chuaån vaø öùng löïc töông öùng
cuûa theùp traùng thieác caùn nguoäi hai laàn
Kyù hieäu Ñoä cöùng ROCKWELL thang T- Möùc chuaån chòu ñöïng
ñoä cöùng HR30T (N/mm2)
DR-8 73 56
DR-9 76 63
DR-9M 77 67
DR-10 78 70
 145

Chuù yù: Theùp coù haøm löôïng C caøng thaáp thì caøng toát
7.3.3 Tieâu chuaån traùng thieác
Tuøy theo yeâu caàu söû duïng maø theùp ñöôïc traùng thieác vôùi löôïng thieác traùng
khaùc nhau. Theùp traùng thieác coù theå cheá taïo theo phöông phaùp maï ñieän hoaëc
phöông phaùp nhuùng theùp taám vaøo thieác noùng chaûy, nhöng hieän nay thöôøng chæ
saûn xuaát theùp traùng thieác theo phöông phaùp maï ñieän.
Löôïng thieác traùng danh nghóa, löôïng traùng trung bình vaø löôïng traùng thaáp
nhaát cho pheùp cuûa theùp traùng thieác ñöôïc ghi ôû baûng 7.4. Tuy nhieân vaãn coù
tröôøng hôïp theùp ñöôïc phuû lôùp thieác coù ñoä daøy cao hôn trong baûng neáu ñöôïc
yeâu caàu trong thöïc teá.

Baûng 7.4: Ñoä traùng thieác danh nghóa, ñoä traùng thieác bình quaân
vaø ñoä traùng ít nhaát cho pheùp cuûa theùp traùng thieác
baèng phöông phaùp maï ñieän
Phaân loaïi löôïng thieác Troïng löôïng Troïng löôïng toái
Troïng löôïng
traùng treân hai beà maët thoâng thöôøng thieåu
qui ñònh
theùp taám (g/m2) (g/m2) ñaït ñöôïc
2,8/2,8 2,8/2,8 4,9
5,6/5,6 5,6/5,6 10,5
Gioáng nhau
8,4/8,4 8,4/8,4 15,7
11,2/11,2 11,2/11,2 20,2
5,6/2,8 5,6/2,8 5,05/2,25
8,4/2,8 8,4/2,8 7,85/2,25
8,4/5,6 8,4/5,6 7,85/5,05
Khaùc nhau
11,2/2,8 11,2/2,8 10,1/2,25
11,2/5,6 11,2/5,6 10,1/5,05
11,2/8,4 11,2/8,4 10,1/7,85

Loaïi theùp duøng cheá taïo lon chöùa ñöïng thöïc phaåm coù ñoä traùng thieác töø
5,6g ÷ 11,2g/m2, coù theå ñeán 15,1 g/m2.
Thieác duøng ñeå maï ñieän leân beà maët theùp taám coù ñoä tinh khieát 99,75%. Theo
tieâu chuaån cuûa EU RONORM, taám theùp traùng thieác coù kích thöôùc 1000×850mm.
Löôïng thieác traùng treân beà maët thaùp cuõng aûnh höôûng ñeán chi phí, nhôø qua söï caûi
thieän phöông phaùp traùng thieác, löôïng thieác traùng hieän nay ñaõ giaûm ñi raát nhieàu,
chæ caàn 4-5kg thieác cho 1 taán theùp taám maï thieác trong khi phöông phaùp nhuùng
nhieät tieâu toán 13 ÷ 14 kg/taán theùp taám. Theo caùc heä tieâu chuaån khaùc nhau thì
löôïng thieác phuû vaø chaát löôïng cuûa lôùp thieác cuõng khaùc nhau.
Daáu hieäu chæ ñònh ñoä traùng thieác cuûa hai maët khaùc nhau: Vieäc ñaùnh daáu
146

ñöôïc thöïc hieän treân beà maët coù ñoä traùng thieác cao hay thaáp cuûa theùp traùng
thieác khaùc nhau, beà maët caàn ñaùnh daáu, phöông phaùp ñaùnh daáu phaûi coù söï thoûa
thuaän giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi saûn xuaát vaø cuõng phaûi ghi roõ trong hôïp ñoàng.
Heä thoáng ñaùnh daáu thoâng thöôøng ñöôïc cho ôû baûng 7.5.
Baûng 7.5: Daáu hieäu qui ñònh ñoä traùng thieác treân beà maët theùp taám
Daáu hieäu Phöông phaùp ñaùnh daáu Ví duï chæ ñònh
Ñöôïc ñaùnh daáu moät ñöôøng lieân tuïc khoaûng
D hôn 2mm beà roäng, ôû beà maët traùng thieác thaáp, 5,6/2,8D
gaàn moät caïnh beân
Daáu hieäu ñöôïc ghi treân beà maët coù ñoä traùng
A thieác thaáp, ñöôïc veõ vôùi moät daáu hieäu hình hoïc 5,6/11,2A
vôùi neùt veõ roäng 1mm
Daáu hieäu ñöôïc ghi treân beà maët coù ñoä traùng
5,6A/11,2
A thieác cao, ñöôïc veõ bôûi ñöôøng // lieân tuïc
khoaûng 1mm beà roäng.

Beà maët hoaøn thaønh cuûa theùp traùng thieác baèng phöông phaùp maï ñieän seõ
ñöôïc phaân loaïi theo ñoä boùng beà maët, ñöôïc cho ôû baûng 7.6

Baûng 7.6: Phaân loaïi beà maët theùp sau maï thieác
Kí Phaân
Maët haøng Ñaëc tröng
hieäu loaïi
B Saùng Beà maët thieác saùng boùng, trôn nhaün, phaûn chieáu khaù toát.
R Ñaù Beà maët thieác saùng coù vaân nhö beà maët ñaù maøi
Saûn phaåm caùn
S Baïc Beà maët lôùp thieác boùng, coù maøu baïc ñuïc
nguoäi moät laàn
M Xæn Lôùp thieác khoâng saùng baïc maø trôû neân ñuïc xaùm
Saûn phaåm caùn
R Ñaù Beà maët saùng baïc coù vaân
nguoäi hai laàn

Theùp sau khi maï ñieän seõ ñöôïc xöû lyù hoùa hoïc hay ñieän hoùa ñeå taïo söï baùm
dính chaët cheõ cuûa lôùp thieác.
- Lôùp thieác phuû beà maët theùp taïo veõ myõ quan cho saûn phaåm: beân ngoaøi vaø
beân trong hoäp ñeàu coù maøu saùng baïc vaø nhaän thaáy roõ thöïc phaåm trong hoäp khi
vöøa môùi khui naép hoäp.

7.3.4 Caáu taïo cuûa theùp taám traùng thieác

Ñeå traùnh aên moøn lôùp thieác bôûi moâi tröôøng thöïc phaåm cuõng nhö khoâng
khí, H2O, hôi nöôùc taùc ñoäng leân beà maët ngoaøi bao bì, thì lôùp thieác ñöôïc phuû
 147

lôùp vec-ni baûo veä. Neáu khoâng coù lôùp vecni thì:
- Moâi tröôøng axit, muoái cuûa thöïc phaåm seõ aên moøn thieác vaø sinh ra khí H2,
ngoaøi ra coøn tieáp tuïc aên moøn lôùp theùp neàn.
- Khoâng khí aåm vaø H2O töø moâi tröôøng ngoaøi hoaëc hôi H2O vaø H2O cuûa
quaù trình tieät truøng coù theå gaây hö hoûng lôùp maët ngoaøi bao bì
- Söï traày söôùc beà maët do söï coï saùt tieáp xuùc cuûa bao bì vôùi nhöõng kim loaïi
khaùc.
Do ñoù ña soá bao bì thöïc phaåm baèng theùp traùng thieác caàn thieát ñöôïc traùng
lôùp vec-ni baèng nhöïa nhieät raén ôû maët trong, vaø beà maët ngoaøi ñöôïc sôn vaø coù
theå traùng lôùp vec-ni trong suoát ñeå baûo veä lôùp sôn khoâng bò bong troùc, vaø baûo
veä caû lôùp thieác traùng theùp.
- Daàu phuû beà maët theùp traùng thieác:
Theùp taám traùng thieác sau khi xöû lyù hoùa hoïc hoaëc ñieän hoùa ñöôïc phuû daàu
caû hai beà maët. Lôùp daàu DOS (Di-octylsebacate) ñöôïc phuû leân beà maët theùp
traùng thieác khoaûng 2 ÷ 5mg/m2 nhaèm muïc ñích boâi trôn beà maët theùp ñeå theùp
taám coù theå tröôït leân nhau deã daøng maø khoâng gaây söï traày söôùc lôùp thieác traùng,
trong quaù trình vaän chuyeån, nhaäp lieäu, taïo hình lon.

Lôùp saét neàn

Lôùp theùp neàn hay nguyeân lieäu theùp taám daøy 0,2÷0,36mm. Thaønh phaàn
hoùa hoïc cuûa lôùp theùp neàn vaø ñaëc tính beà maët aûnh höôûng ñeán cô tính vaø tính
choáng aên moøn cuûa bao bì. Ngoaøi ra ñoä cöùng cuûa theùp neàn cuõng aûnh höôûng ñeán
vieäc cheá taïo lon.

Lôùp hôïp kim FeSn2 daøy khoaûng 0,15 μm

Lôùp saét neàn sau khi ñöôïc traùng thieác, thì ñöôïc xöû lyù hoùa hoïc ñeå hình
thaønh lôùp hôïp kim Fe-Sn. Tính lieân tuïc cuûa lôùp hôïp kim vaø ñoä daøy cuûa noù aûnh
höôûng tôùi tính choáng aên moøn cuûa theùp nguyeân lieäu. Neáu lôùp thieác bò hoøa tan
vaøo thöïc phaåm thì lôùp hôïp kim seõ trôû thaønh lôùp baûo veä thöù hai.

Lôùp thieác daøy khoaûng 0,35 μm

Thôøi gian baûo quaûn cuûa lon vaø ñoä maï thieác tyû leä vôùi nhau: lôùp maï thieác
caøng daøy thì treân beà maët thieác caøng ít loã, do ñoù choáng aên moøn caøng toát.

Lôùp oxy hoùa (lôùp oxyt)

Lôùp daøy khoaûng 0,002 μm ñöôïc taïo ra trong quaù trình xöû lyù hoùa hoïc lôùp
148

thieác maï baèng dung dòch Na2Cr2O7, coù taùc duïng baûo veä lôùp thieác beân trong.
Lôùp daàu DOS phuû leân beà maët theùp taám, sau khi ñaõ xöû lyù hoùa hoïc oxyt
thieác nhaèm ñeå boâi trôn vaø che phuû traùnh traày söôùc; lôùp daàu daøy khoaûng
0,002 μm . Ñaây laø loaïi daàu khoaùng coù teân dioctyl sebacate hay acetyl tributyl
cetrate.

Hình 7.4: Caáu taïo cuûa theùp traùng thieác laøm nguyeân lieäu cho coâng ngheä cheá taïo
bao bì thöïc phaåm (tieát dieän theùp taám)
 149

7.4 QUY TRÌNH COÂNG NGHEÄ CHEÁ TAÏO LON ÑÖÏNG THÖÏC PHAÅM
7.4.1 Quy trình cheá taïo lon ba maûnh

Hình 7.5: Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh
150

Hình 7.6: Sô ñoà cheá taïo lon vaø chieát roùt thöïc phaåm taïo saûn phaåm
 151

Saét nguyeân lieäu ñöôïc röûa saïch lôùp daàu, saáy khoâ
In vaø traùng vec-ni
Moät beà maët cuûa theùp taám nguyeân lieäu ñöôïc in nhaõn hieäu, sau ñoù coù theå
ñöôïc phuû vec-ni baûo veä caû hai beà maët hoaëc chæ phuû beà maët khoâng in laø beà maët
trong ñöïng thöïc phaåm hoaëc khoâng phuû vec-ni caû hai maët, tuøy theo yeâu caàu saûn
phaåm vieäc in ñöôïc thöïc hieän haøng loaït nhaèm taïo nhaõn hieäu cung caáp thoâng tin
cho töøng loaïi saûn phaåm, ñoàng thôøi cuõng taïo lôùp choáng oxy hoùa töø beân ngoaøi,
taïo neùt ñeïp cho bao bì.
- Traùng vec-ni nhaèm choáng söï oxy hoùa, söï aên moøn lôùp thieác tieáp xuùc tröïc
tieáp vôùi thöïc phaåm chöùa trong bao bì. Tuøy loaïi saûn phaåm chöùa ñöïng maø
söû duïng lôùp vec-ni thích hôïp nhaèm khoâng aûnh höôûng ñeán thöïc phaåm, vaø
cuõng khoâng gaây hö hoûng lôùp vec-ni naøy. Lon ñöïng thöïc phaåm ta thöôøng
duøng vec-ni epoxy phenolic. Tröôøng hôïp lon ñöïng thòt caù thì caàn traùng
vec-ni coù ñöa vaøo boät Ti2O hoaëc Al ñeå haáp thu khí H2S thöôøng sinh ra
khi tieät truøng thòt caù ñoùng hoäp.

Caét saét
Theùp taám nguyeâ n lieä u sau khi ñöôïc in nhaõ n hieä u vaø traù ng vec-ni, ñöôïc
ñöa qua maù y caét thaøn h maûn h hình chöõ nhaät theo kích thöôùc lon maø ta caà n
saû n xuaát .
Theùp taám nguyeân lieäu ñöôïc caét nhö sau:
Giai ñoaïn 1: Taám saét nguyeân lieäu ñöôïc caét thaønh nhieàu taám nhoû coù beà
roäng baèng chieàu cao lon

Giai ñoaïn 2: Taám saét ñaõ caét laàn 1 laïi ñöôïc caét thaønh töøng mieáng nhoû coù
chieàu daøi chính laø chu vi ñaùy lon.
152

Giai ñoaïn 3: Taïo mí thaân ñeå gheùp mí thaân

Hình 7.7: Giai ñoaïn caét theùp taám ñeå taïo thaân lon
Haøn
Maûnh theùp taïo thaân lon ñöôïc haøn gheùp mí theo chieàu cao lon, moái haøn
caøng mòn caøng toát vì ngoaøi vieäc taïo moái haøn phaúng ñeïp coøn taïo cho moái haøn
thaân lon ñöôïc chaët khít khoâng coù khe hôû.
Söû duïng phöông phaùp haøn ñieän cao taàn, taïo doøng ñieän cöôøng ñoä cöïc cao
khoaûng 4000÷6000A, haøn theo nguyeân lyù cöù moãi baùn soùng thì taïo moät nhaân
gioït haøn.
Khaùc vôùi coâng ngheä haøn thoâng thöôøng, phöông phaùp haøn cao taàn taïo moät
böôùc soùng sau 1/2 chu kyø. Haøn cao taàn taïo ñöôïc caøng nhieàu baùn soùng treân 1/2
chu kyø thì caøng taïo nhieàu nhaân gioït haøn laøm taêng ñoä mòn cuûa moái haøn.

Hình 7.8: Nguyeân taéc cuûa phöông phaùp haøn thaân lon

Hieän nay coù nhieàu coâng ngheä haøn nhö:

- Coâng ngheä haøn böôùm: coù taàn soá nhoû khoaûng 100Hz, coâng ngheä naøy coù
moái haøn töông ñoái lôùn (>1mm).
- Coâng ngheä wima: coù taàn soá lôùn hôn 100Hz, taïo moái haøn mòn hôn so vôùi
haøn böôùm (<0,6mm).
- Coâng ngheä supper wima: coù taàn soá töø 400÷800Hz, coù moái haøn raát mòn töø
0,4÷0,6mm.
 153

Phuû vec-ni trong vaø ngoaøi moái haøn

Trong quaù trình haøn lôùp thieác ôû nôi moái haøn bò chaûy ra chæ coøn laïi lôùp saét,
do ñoù ta phaûi traùng vec-ni trong vaø ngoaøi moái haøn nhaèm traùnh söï aên moøn cuûa
saûn phaåm chöùa trong noù, ñoàng thôøi choáng söï oxy hoùa töø beân ngoaøi.

Hình 7.9: Thaân truï ñöôïc gheùp mí thaân baèng phöông phaùp cô hoïc
vaø phöông phaùp haøn ñieän
Taùch lon
Giai ñoaïn naøy chæ tieán haønh khi saûn xuaát loaïi lon coù chieàu cao nhoû hôn
9cm, vì ôû maùy haøn chæ haøn ñöôïc nhöõng lon coù chieàu cao lôùn hôn. Do vaäy ñoái
vôùi lon coù kích thöôùc nhoû hôn 9cm thì thöïc hieän haøn 2 hoaëc nhieàu lon moät laàn
sau ñoù taùch lon.
Loe
Ñaây laø giai ñoaïn vieàn mieäng lon taïo gôø ñeå chuaån bò cho quaù trình gheùp mí.
Laøm gaân
ÔÛ giai ñoaïn naøy saûn phaåm ñöôïc laøm gaân nhaèm taïo ñoä vöõng chaéc cho bao
bì saûn phaåm, coù theå giaûm giaù thaønh saûn phaåm do duøng theùp moûng.
Neáu khoâng taïo gaân taêng cöùng thì theùp taám nguyeân lieäu caàn coù ñoä daøy laø
≥0,25mm nhöng neáu coù taïo gaân thì nguyeân lieäu coù theå ñoä daøy thaáp hôn. Nhöng
tuøy theo troïng löôïng thöïc phaåm ñoùng hoäp, theå tích hoäp maø duøng nguyeân lieäu
theùp taám coù ñoä daøy thích hôïp.
Gheùp mí
Gheùp mí thaân ñaùy, thaân vaø naép laø giai ñoaïn quan troïng trong quaù trình
saûn xuaát ñoà hoäp, ñaây cuõng coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây pheá
phaåm ñoà hoäp.
Lon thöï c phaå m phaû i ñöôï c gheù p mí thaä t kín ñeå taï o neâ n bao bì kín.
Neá u gheù p mí khoâ n g toá t thì taï o pheá phaå m ñoà hoä p , vieä c thanh truø n g seõ
khoâ n g coù yù nghóa.
154

Hình 7.10: Caùc coâng ñoaïn cuûa coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh

Trong quaù trình saûn xuaát möùc sai soá khoâng theå vöôït quaù giôùi haïn cho
pheùp, vì seõ laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng saûn phaåm. Do ñoù nhaø maùy coá gaéng
haïn cheá toái ña caùc söï coá naøy. Thöôøng caùc söï coá ñoù laø:
- Moái gheùp thaân bò leäch do söï sai leäch ñoä vuoâng goùc cuûa taám saét nguyeân
lieäu, thöôøng thì möùc sai leäch cho pheùp laø 2%, söï sai loãi naøy thöôøng daãn
ñeán hö hoûng moái gheùp mí thaân vaø naép ñaùy.
- Traày söôùc lôùp vec-ni: caùc thieát bò, maùy moùc ma saùt vôùi taám saét trong
quaù trình cuoán thaân, gheùp mí do ñoù sau khi gheùp mí ñaùy vaø thaân lon laïi
ñöôïc phuû vec-ni ôû nhöõng vò trí moái gheùp, nhaèm taêng tính an toaøn cho
lon, choáng söï aên moøn cuûa thöïc phaåm vaø caû moâi tröôøng ngoaøi.
 155

7.4.2 Quy trình coâng ngheä cheá taïo naép hoaëc ñaùy lon ba maûnh

Hình 7.11: Quy trình cheá taïo naép, vaø ñaùy lon ba maûnh loaïi naép thöôøng (khoâng
gaén khoùa ñoøn baåy)
156

7.4.3 Caùc loaïi hoäp lon thaønh phaåm

Baûng 7.7: Caùc côõ lon theùp traùng thieác ba maûnh thöôøng ñöôïc söû duïng hieän nay

Ñöôøng kính vaø chieàu cao H Phaïm vi söû duïng

• 153 x H 178 Rau quaû, thòt caù

• 153 x H 114 Caù
• 99 x H 119 Thöïc phaåm khoâ: söõa boät, caø pheâ boät,
rau quaû
• 83 x H 113
Rau quaû, thöïc phaåm daïng haït khoâ
• 74 x H 113
Rau quaû, thòt caù
• 50/52/50 x H 132
Nöôùc quaû, nöôùc uoáng caùc loaïi.
• 57/65/62 x H 91
------- nt---------
• 52 x H 89
Caù, haït gioáng

Hình 7.12: Caùc hình daïng cuûa lon ba maûnh

a) Lon khoâng coù gaân
b) Lon coù hai ñöôøng gaân
c) Lon coù nhieàu ñöôøng gaân gôïn soùng
d) Lon coù ñaùy vaø naép nhoû hôn thaân
e) Tieát dieän ngang cuûa lon ba maûnh coù chieàu cao thaáp
 157

Saét nguyeân lieäu

Theùp taám nguyeân lieäu ñöa vaøo cheá taïo naép vaø ñaùy lon coù ñoä daøy cuøng
vôùi theùp nguyeân lieäu cheá taïo thaân lon.
Traùng vec-ni trong vaø ngoaøi
Theùp taám nguyeân lieäu ñöôïc traùng vec-ni moät hoaëc caû hai maët trong vaø
ngoaøi tuøy theo yeâu caàu. Ñoái vôùi tröôøng hôïp caàn phuû caû hai maët thì coù theå
traùng cuøng loaïi vec-ni, hoaëc ôû maët ngoaøi ta duøng vec-ni coù ñoä saùng hôn nhaèm
taïo veû myõ quan cho saûn phaåm. Lôùp vec-ni beân ngoaøi choáng oxy hoùa töø moâi
tröôøng, baûo quaûn beà maët ngoaøi ñoà hoäp theo thôøi gian.
Maët trong cuûa thaân lon vaø maët trong cuûa naép lon ñöôïc traùng cuøng moät
loaïi vec-ni.
Saáy khoâ
Theùp taám nguyeân lieäu sau khi traùng vec-ni ñöôïc saáy khoâ ñeå laøm boác hôi
hoaøn toaøn dung moâi taïo neân lôùp nhöïa raén chaéc trong suoát baùm dính vaøo beà
maët thieác.
Caét taïo naép, ñaùy
Ñaây laø giai ñoaïn caét ñònh hình. Taïi ñaây taám saét nguyeân lieäu ñöôïc caét
thaønh nhöõng mieáng hình troøn coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi naép vaø ñaùy ñaõ ñöôïc
thieát keá theo kích côõ hoäp.
Daäp
Giai ñoaïn daäp taïo gaân vaø moùc naép, gaân naép ñeå taïo tính giaõn nôû cuûa naép
theo söï giaõn nôû khí trong hoäp khi thanh truøng, tieät truøng saûn phaåm.
Vieàn
Vieàn nhaèm taïo ñöôøng cong ôû vieàn naép giuùp cho vieäc taïo moùc naép trong
quaù trình gheùp mí ñöôïc deã daøng.
Phun keo
Ñeå ñaûm baûo ñoä kín hoaøn toaøn cuûa lon thaønh phaåm sau khi ñaõ gheùp mí ñaùy
cuõng nhö naép, moät lôùp cao su ñaøn hoài ñöôïc phun vaøo vieàn naép ñeå taïo voøng ñeäm
cho ñaùy hoaëc naép; sau khi gheùp mí ñaùy vaø naép trôû neân chaët khít vaøo thaân lon.
Saáy khoâ
Ñeäm cao su ôû vieàn naép, ñaùy ñöôïc saáy khoâ ôû 60oC nhaèm laøm khoâ lôùp ñeäm
naøy. Ñaây laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quy trình laøm naép, ñaùy lon.
 158

Hình 7.13: Sô ñoà coâng ngheä cheá taïo naép vaø ñaùy lon ba maûnh
 159

7.4.4 Gheùp mí thaân vaø ñaùy hoaëc naép

Hình 7.14: Quaù trình taïo moái gheùp giöõa thaân vaø ñaùy hoaëc naép
160

Hình 7.15: Moái gheùp mí hoaøn chænh giöõa thaân vaø naép hoaëc thaân vaø ñaùy

Hình 7.16: Caùc kích thöôùc tieâu chuaån cuûa moái gheùp: W, T, Z
 161

Kieåm tra moái gheùp mí cuûa bao bì theùp traùng thieác: Kieåm tra nhanh baèng
phöông phaùp ño caùc giaù trò T, W, Z baèng thöôùc keïp:
Moät moái gheùp ñuùng phaûi ñaûm baûo:
T = 1,5 mm
W = 3,2 mm
Z = 3,25 mm
Caùc giaù trò naøy duøng ñeå kieåm tra möùc ñoä gheùp ñuùng cuûa caùc hoäp coù
ñöôøng kính d = 54 ÷108 mm

7.4.5 Khuyeát taät cuûa moái gheùp mí thaân vaø ñaùy hoaëc naép
Moái gheùp mí thaân vaø ñaùy naép coù theå bò hö hoûng sai leäch do caùc nguyeân
nhaân sau: thaân, naép, ñaùy ñöôïc caét vôùi kích thöôùc khoâng chính xaùc thieáu hoaëc
thöøa taïo neân moùc naép hoaëc moùc thaân sai leäch quaù ngaén hoaëc quaù daøi
(H.7.17a,b,c,d).

Hình 7.17: Caùc nguyeân nhaân gaây hö hoûng moái gheùp mí thaân naép hoaëc thaân ñaùy
(a, b, c, d, e)

Hình 7.18: Moái gheùp mí bò nöùt vôõ do nhöõng nguyeân nhaân treân

- Maùy gheùp mí hoaït ñoäng khoâng toát, khoâng ñaït yeâu caàu seõ gaây hö hoûng
saûn phaåm haøng loaït. Söï hö hoûng moái gheùp mí theå hieän ôû hình 7.17e, moùc thaân
162

vaø moùc naép khoâng moùc vaøo nhau, taïo bao bì khoâng kín, taïo ñieàu kieän nöôùc
xaâm nhaäp trong quaù trình thanh truøng vaø caû söï xaâm nhaäp cuûa khoâng khí, vi
sinh vaät - chuùng phaùt trieån sinh khoái gaây hö hoûng thöïc phaåm. Söï hö hoûng naøy
cuûa bao bì vaø thöïc phaåm coù theå ñöôïc phaùt hieän do söï roø ræ nöôùc thöïc phaåm ra
khoûi bao bì khi coù söï ñaûo laéc lon, hoäp; hoaëc trong thôøi gian baûo oân, saûn phaåm
bò leân men thoái hay leân men taïo CO2 vaø ethanol.
Caùc tröôøng hôïp khuyeát taät khaùc ñeàu do söï caét ñònh hình khoâng ñuùng kích
thöôùc
a) Tröôøng hôïp moùc thaân quaù daøi (a) hoaëc moùc naép quaù ngaén (b) taïo neân
vuøng roãng ôû phía treân vaø sau khi eùp chaët moái gheùp seõ taïo gôø phía treân
(H.7.18a). Gôø naøy khoâng an toaøn cho ngöôøi tieâu duøng vaø gôø seõ gaây vôõ khieán
ñoà hoäp khoâng kín, bò hö hoûng.
b) Tröôøng hôïp moùc naép quaù daøi (H.7.17c) hoaëc moùc thaân quaù ngaén
(H.7.17d) ñeàu taïo vuøng roãng phía döôùi. Khi maùy gheùp mí eùp chaët moái gheùp thì
seõ taïo gôø nhoïn ôû phía döôùi (H.7.18b); gôø beùn coù theå bò nöùt vôõ (H.7.18c).
Baát kyø hình thöùc hö hoûng naøo cuûa moái gheùp cuõng gaây maát giaù trò caûm
quan vaø caû giaù trò dinh döôõng, an toaøn veä sinh thöïc phaåm cuûa saûn phaåm.
- Ñeå kieåm tra ñoä kín cuûa lon sau khi gheùp mí lon ñöôïc cho vaøo buoàng khí
neùn cuûa maùy ño chuyeân duïng roài bôm khí neùn vaøo vôùi aùp suaát thích hôïp po
vaø duy trì po , neáu po giaûm thì chöùng toû lon naøy bò hôû phaûi loaïi boû.

Hình 7.19: Phöông phaùp thöû ñoä kín cuûa lon

ñaõ ñöôïc gheùp mí thaân vaø ñaùy naép

- Coù theå kieåm tra hoaït ñoäng cuûa maùy gheùp mí baèng caùch thöû ñoä kín cuûa
lon roãng hay ñaõ ñoùng thöïc phaåm vaøo ñaõ gheùp ñaùy, naép theo phöông phaùp:
ngaâm lon vaøo beå chöùa nöôùc noùng 90 ÷ 100°C (H.7.19). Neáu thaáy boït khí
thoaùt ra thì lon naøy bò hôû moái gheùp, caàn tìm nguyeân nhaân gaây hö moái gheùp töø
maùy gheùp hay töø kích thöôùc caùc boä phaän thaân, ñaùy naép.
 163

7.5 VEC-NI BAÛO VEÄ LÔÙP THIEÁC

Vec-ni baûo veä lôùp thieác, phuû beân trong cuõng nhö beân ngoaøi lon ba maûnh
hoaëc hai maûnh, thuoäc loaïi nhöïa nhieät raén. Sau khi ñöôïc ñun noùng chaûy ñeå
phun phuû leân beà maët lon thì vec-ni ñöôïc saáy khoâ vaø trôû neân cöùng, raén chaéc.
Lôùp vec-ni traùng beà maët beân trong lon nhaèm baûo veä lon khoâng bò aên moøn bôûi
moâi tröôøng thöïc phaåm chöùa ñöïng trong lon vaø lôùp vec-ni traùng maët ngoaøi lon
nhaèm baûo veä lôùp sôn ôû maët ngoaøi khoâng bò traày söôùc.
Lôùp vec-ni traùng beân trong lon phaûi ñaûm baûo:
- Khoâng gaây muøi laï cho thöïc phaåm, khoâng gaây bieán maøu thöïc phaåm ñöôïc
chöùa ñöïng
- Khoâng bong troùc khi bò va chaïm cô hoïc
- Khoâng bò phaù huûy bôûi caùc quaù trình ñun noùng, thanh truøng
- Coù ñoä meàm deûo cao ñeå traûi ñeàu khaép beà maët ñöôïc phuû. Lieàu löôïng
ñöôïc traùng leân theùp taám: 3 ÷ 9g/m2, ñoä daøy 4 ÷ 12 μm . Sau khi taïo hình
thì lon ñöôïc traùng boå sung ñeå khaéc phuïc nhöõng choã traày söôùc bieán daïng
ôû moái gheùp thaân, ñaùy.
- Ñoä daøy cuûa lôùp vec-ni phaûi ñoàng ñeàu, khoâng ñeå loä thieác qua nhöõng loã,
nhöõng veát, seõ gaây aên moøn thieác vaø lôùp theùp moät caùch deã daøng.
Nhöõng loaïi chaát vec-ni duøng cho lon theùp ñöïng thöïc phaåm nhö sau (baûng
7.8).

Baûng 7.8: Tính chaát vaø coâng duïng cuûa moät soá vec-ni phuû
bao bì theùp traùng thieác
Coâng duïng (thích
Loaïi vaø caùc Ñoä Choáng
hôïp vôùi loaïi thöïc
STT thaønh phaàn phuï baùm taùc ñoäng Ghi chuù
phaåm ñöôïc chöùa
cuûa vec-ni dính cuûa S
ñöïng)
1 Oleo resine Toát Xaáu Thöïc phaåm coù Söû duïng khaù phoå
(nhöïa toång hôïp + haøm löôïng axit bieán, giaù thaønh
daàu khoâ) cao thaáp
2 Oleo resine Toát Toát Caùc loaïi rau quaû, khoâng duøng vôùi
choáng taùc ñoäng laøm lôùp baûo veä thöïc phaåm coù
cuûa S coù theâm ngoaøi cho vec-ni haøm löôïng axit
ZnO epoxyt phenolic cao
164

3 Phonolic Khaù toát Raát toát Thòt, caù, suùp, rau Giaù thaønh töông
(Formaldehyt + quaû, nöôùc giaûi ñoái thaáp, nhöng
Phenol) khaùt, bia phaûi duøng maøng
coù ñoä daøy töông
ñoái do tính deûo,
baùm dính khoâng
cao
4 Epoxyt phenolic Toát Xaáu Thòt caù, rau quaû, Ñöôïc söû duïng
(phenol resine vaø bia, nöôùc giaûi phoå bieán
epoxyt resine) khaùt, laøm lôùp phuû
beân ngoaøi cho 1
loaïi vec-ni khaùc
5 Epoxyt phenolic Toát Toát Phuû bao bì chöùa Thöïc phaåm coù
(coù ZnO) rau quaû, suùp, ñaëc tính axit thaáp,
bieät ñeå traùng ñaùy chòu moâi tröôøng
vaø naép lon cho kieàm keùm, coù
saûn phaåm thòt caù theå laøm bieán
maøu cuûa rau quaû
xanh
6 Epoxyt phenolic Toát Raát toát Saûn phaåm thòt Lôùp vec-ni coù
+ boät Al dính hôi ñuïc
7 Vinyl (vinyl Raát toát Khoâng Saûn phaåm bia, khoâng muøi,
clorua + vinyl thích hôïp nöôùc giaûi khaùt, khoâng duøng phuû
acetat) laøm lôùp phuû ngoaøi tröïc tieáp leân theùp
che chôû cho lôùp traùng thieác maø
vec-ni khaùc beân ñeå phuû beân
trong ngoaøi vì khoâng
chòu ñöôïc nhieät
ñoä cao haøn thaân
lon
8 Vinyl organosol Toát Ít aùp Laøm lôùp phuû Gioáng nhö loaïi
duïng ngoaøi che chôû cho Vinyl nhöng cho
lôùp vec-ni beân ñoä daøy hôn vaø
trong. Ñoái vôùi bao cöùng chaéc hôn
bì ñöïng bia, nöôùc Vinyl
giaûi khaùt, lon
nhoâm
9 Acrylic Raát toát Raát toát ñoái Thöïc phaåm coù Cho veû saùng ñeïp
vôùi vôùi thöïc chöùa hoaëc coøn soùt khi môû hoäp
moät soá phaåm coù laïi SO2 töø quaù
saûn maøu trình xöû lyù
phaåm
10 Polybutadiene Khaù Toát neáu Laøm lôùp traùng cho
Hydro cacbon xaáu coù Zn hoäp ñöïng bia,
nöôùc giaûi khaùt
 165

neáu coù ZnO coù

theå duøng laøm lôùp
phuû cho bao bì
ñöïng rau quaû
Vec-ni epoxyphenolic ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán hôn caùc loaïi khaùc ñeå traùng
phuû cho lon hoäp thöïc phaåm coù pH thích hôïp.

Baûng 7.9: Toång keát caùc tính chaát chung cuûa moät soá vec-ni
Muøi Meàm Thanh
Teân Dính Maøu Giaù Axit Kieàm
vò deûo truøng
Acrylic 2 2 2 1 2 1 1 1
Alkyl 3 2 1 1 1 2 2 3
Epoxylamin 1 1 1 1 2 1 1 1
Epoxyeste 2 1 1 2 2 1 1 2
Epoxyphenolic 1 1 1 3 2 1 1 2
Oleoresinous 2 1 1 3 1 1 1 3
Polybutadien 2 2 1 2 1 1 1 1
Phenol 3 3 2 3 1 1 1 3
Vinyl 1 1 2 1 3 3 1 1

Vôùi: 1: toát 2: khaù 3: xaáu

Tuøy theo loaïi vec-ni ñöôïc choïn maø bao bì ñöôïc phuû seõ coù theå gaây muøi laï,
khoù chòu cho thöïc phaåm. Ví duï nhö tröôøng hôïp loaïi phenol coù muøi vò khoù chòu
(theo baûng 7.9, muøi vò ñöôïc ñaùnh giaù ôû möùc 3). Loaïi naøy coù theå taïo muøi vaø vò
laï cho saûn phaåm.
Baûng 7.10: So saùnh ñaëc tính Epoxyphenolic vôùi Organosol
Epoxyphenolic Organosol
Kinh teá Toát Raát toát
Tính oån ñònh Toát Toát
Nhieät ñoä saáy Cao Cao
Chòu ñöïng xöû lyù hoùa hoïc Raát toát Raát toát
Chòu nhieät Toát - raát toát Vöøa
Tính meàm deûo Toát Raát toát
Ñoä dính Toát Toát
Chòu ñöïng gia coâng Raát toát Raát toát
Choáng aên moøn Toát Vöøa
Muøi, vò Khoâng taïo muøi vò laï Khoâng taïo muøi vò laï

7.6 AÊN MOØN HOÙA HOÏC

166

Nhöõng nguyeân nhaân gaây hö hoûng saûn phaåm thöïc phaåm ñoùng hoäp goàm
nguyeân nhaân vi sinh vaø nguyeân nhaân hoùa hoïc.
7.6.1 Nguyeân nhaân vi sinh vaät
Vi sinh vaät seõ gaây hieän töôïng phoàng hoäp do khí sinh ra trong saûn phaåm
ñoà hoäp. Ñaây laø moät daïng hö hoûng cuûa ñoà hoäp, do bôûi vi sinh vaät nhieãm vaøo
thöïc phaåm töø nguoàn nguyeân lieäu, trong quaù trình cheá bieán hoaëc ôû coâng ñoaïn
roùt hoäp, ñoùng hoäp hoaëc vi sinh vaät nhieãm trong bao bì.

- Naám men phaùt trieån treân moâi tröôøng nhieàu ñöôøng, pH axit thì seõ sinh ra
CO2 vaø röôïu ethylic. Chính CO2 laøm phoàng hoäp.
- Naám moác phaùt trieån treân moâi tröôøng giaøu ñöôøng ñaïm, pH axit yeáu hoaëc
trung bình hoaëc hôi kieàm thì cuõng coù theå sinh CO2 hoaëc H2S vaø moät soá
khí coù muøi khoù chòu khaùc nhö NH3 , mecaptan, indol, skatol....

- Vi khuaån yeám khí phaùt trieån gaây söï leân men thoái treân moâi tröôøng giaøu
ñaïm sinh ra khí H2S, NH3, mecaptan, indol, skatol.

7.6.2 AÊn moøn hoùa hoïc cuøng vôùi söï bong troùc lôùp vec-ni
1- Bôûi moâi tröôøng H+ - taïo ra khí H2 ↑
Lôùp vec-ni bò long troùc thì taïo söï tieáp xuùc cuûa lôùp oxyt thieác vôùi moâi
tröôøng thöïc phaåm coù tính axit (H+) laøm xaûy ra phaûn öùng hoùa hoïc nhö sau:

vôùi SnO: 2H+ + SnO = Sn2+ + H2O

vôùi lôùp Sn: 2H+ + Sn = Sn2+ + H2 ↑

Thieác bò hoøa tan theo caùc khe nhoû ñi saâu vaøo ñeán lôùp theùp thì tieáp tuïc
xaûy ra phaûn öùng trao ñoåi ñieän töû giöõa Sn2+ vaø Fe:
Sn2+ + Fe = Sno + Fe2+
(do Fe ñöùng tröôùc Zn trong daõy hoaït ñoäng hoùa hoïc, seõ nhöôøng e– cho Sn) do ñoù
lôùp Fe bò aên moøn saâu vaøo beân trong vaø Sn ñöôïc taïo thaønh baùm trôû laïi leân beà
maët khe thaønh nhöõng veát traéng. Sn laøm yeáu toá trung gian chuyeån ñieän töû töø Fe
sang H+, chuoãi phaûn öùng seõ döøng laïi khi trong moâi tröôøng coù söï caân baèng giöõa
caùc ion vaø haøm löôïng H+ ñaõ giaûm ñi raát thaáp. Khí H2 sinh ra thöôøng khoâng coù
khaû naêng gaây phoàng hoäp ôû nhieät ñoä thöôøng.
Veà maët caûm quan, Sn2+ coù theå gaây muøi tanh khoù chaáp nhaän veà an toaøn veä
sinh thöïc phaåm, haøm löôïng Sn cho pheùp coù maët trong ñoà hoäp thöïc phaåm laø
250ppm (theo quy ñònh cuûa Boä Y teá), neáu vöôït quaù giaù trò naøy thì thöïc phaåm
 167

phaûi huûy. Nhöng cuõng coù nhöõng tieâu chuaån yeâu caàu cao hôn ñoái vôùi Sn laø
150ppm.
Tuy Fe2+ khoâng gaây ñoäc haïi ñoái vôùi söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng neáu khoâng
vöôït quaù cao vaø Fe laø moät loaïi khoaùng caàn thieát cho cô theå, nhöng vôùi haøm
löôïng > 20 ppm thì coù theå laøm xuaát hieän moät vaøi veät maøu xaùm ñen aûnh höôûng
veà maët caûm quan.

Hình 7.20: Söï aên moøn bao bì theùp traùng thieác

bôûi moâi tröôøng axit khi bò bong troùc lôùp vec-ni
a) H+ ñi vaøo khe hôû cuûa lôùp vec-ni
b) H+ ñaõ aên moøn ñeán lôùp hôïp kim FeSn2
c) Sn2+ trao ñoåi ñieän töû vôùi Fe lôùp theùp neàn taïo thaønh Fe2+ vaø Sn ñoùng treân khe
d) Lôùp Fe bò aên moøn saâu vaøo beân trong taïo löôïng Fe2+ caøng lôùn

2- Söï aên moøn bôûi H2S taïo khí H2

Ñoái vôùi thöïc phaåm giaøu protein nhö thòt caù, hoaëc loaïi gia vò toûi ñöôïc chöùa
trong bao bì theùp traùng thieác, khi ñöôïc tieät truøng thì nhöõng protein coù caàu noái
di-sulfur seõ bò bieán tính, ñöùt vôõ lieân keát di-sulfur, coù theå taïo H2S.
- Neáu lôùp vec-ni phuû beân trong hoäp coù chöùa ZnO thì seõ coù phaûn öùng sau
ñaây tieâu huûy khí H2S
H2S + ZnO = ZnS + H2O (ZnS maøu traéng, daïng vaûy)
- Neáu khoâng coù ZnO trong lôùp vec-ni, thì khoâng tieâu huûy ñöôïc khí H2S,
neáu coù choã bò bong troùc lôùp vec-ni ñeå loä lôùp Sn thì seõ coù phaûn öùng sau ñaây
168

xaûy ra taïo ra khí H2 vaø caùc veát ñen tím laøm maát giaù trò caûm quan cuûa thöïc
phaåm:
H2S + Sn = SnS + H2 ↑ (SnS daïng vaûy maøu naâu tím)
H2S + Fe = FeS + H2 ↑ (FeS coù daïng vaûy maøu ñen)
Ngoaøi ra, khi lôùp vec-ni
bò traày söôùc taïo loã hoång ñeå
loä lôùp SnO, Sn thì cuõng coù
theå bò aên moøn hoùa hoïc bôûi
nhöõng thöïc phaåm coù chöùa
nhieàu phuï gia coù theå phaân ly
trong moâi tröôøng H2O cuûa
Hình 7.21: Hoäp bò phoàng naép (naép coù caáu
thöïc phaåm, taïo thaønh caùc
taïo gaân ñeå buø gaûn nôû khi bò phoàng naép
nhoùm mang dieän tích döông,
coù khaû naêng nhaän ñieän töû töø
kim loaïi. Cô cheá aên moøn lon, hoäp theùp traùng thieác trong tröôøng hôïp naøy cuõng
töông töï nhö tröôøng hôïp thöïc phaåm coù tính axit cao.
Hieän töôïng phoàng hoäp coù theå nhaän thaáy qua naép hoäp moâ cao leân ôû phaàn
giöõa, do naép luoân luoân coù caáu taïo gaân neân coù theå bò keùo daõn phoàng leân do aùp
löïc khí sinh ra beân trong hoäp. Coù theå xaûy ra tröôøng hôïp phoàng hoäp do nguyeân
nhaân cô hoïc: do thöïc phaåm roùt vaøo khoâng ñaït möùc yeâu caàu, maø ôû möùc cao
hôn, khi hoäp ñaõ ñöôïc gheùp naép thì khoaûng troáng phía treân beà maët thöïc phaåm
laø khoâng khí. Khi thanh truøng hoaëc tieät truøng, neáu khoâng duøng aùp löïc ñoái
khaùng thích hôïp trong thieát bò tieät truøng thì khí trong hoäp seõ daõn nôõ sinh phoàng
naép hoäp. Tröôøng hôïp naøy coù theå khaéc phuïc baèng caùch sau khi laøm nguoäi saûn
phaåm sau tieät truøng coù theå duøng naém tay hay baøn tay aán leân naép, naép coù theå
trôû laïi daïng ban ñaàu nhôø gaân naép.
Tröôøng hôïp phoàng hoäp do vi sinh vaät hoaëc hoùa hoïc thì khoâng theå aán cho
naép hoäp trôû laïi bình thöôøng, baét buoäc huûy saûn phaåm. Ñeå coù theå phaùt hieän ñöôïc
nhöõng tröôøng hôïp coù xaâm nhaäp cuûa vi sinh vaät vaøo bao bì gaây phoàng hoäp (coù
theå noå hoäp), saûn phaåm ñaõ ñoùng hoäp phaûi ñöôïc baûo oân ôû 37°C trong voøng
7÷15 ngaøy tuøy theo khoái löôïng chöùa ñuïng nhoû hay lôùn. Trong thôøi gian baûo oân
ña soá nhöõng saûn phaåm coù söï xaâm nhaäp cuûa vi sinh vaät ñeàu bò phaùt hieän vaø loaïi
ñi. Thöôøng trong thôøi gian baûo oân, hoäp ñöôïc ñaûo ñaàu hai laàn ñeå coù theå phaùt
hieän ñöôïc nhöõng saûn phaåm coù moái gheùp khoâng toát. Söï ñaûo ñaàu saûn phaåm coù yù
nghóa lôùn nhaèm laøm ñoàng ñeàu saûn phaåm.

7.7 BAO BÌ NHOÂM

 169

7.7.1 Ñaëc ñieåm cuûa bao bì nhoâm

Bao bì nhoâ m coù daïn g truï troøn, thuoäc loaïi lon hai maûnh: thaâ n dính lieà n
ñaùy vaø naép. Naép ñöôïc gheùp vôùi thaâ n theo caùch gheùp mí cuûa lon theùp traùng
thieác ba maûnh.
Bao bì lon nhoâm ñöôïc ñaëc bieät söû duïng ñeå chöùa ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù
gas, bia, laø nhöõng loaïi dung dòch loûng coù taïo aùp löïc beân trong bao bì. Do nhoâm
coù tính meàm deûo cao, neáu bao bì nhoâm chæ chöùa ñöïng chaát loûng khoâng coù aùp
löïc khí thì bao bì khoâng cöùng chaéc nhö tröôøng hôïp lon theùp, deã daøng bò hö
hoûng do bieán daïng, thuûng bôûi nhöõng va chaïm cô hoïc. Khi bao bì nhoâm chöùa
ñöïng nhöõng loaïi nöôùc uoáng coù gas, gas taïo aùp löïc ôû beân trong lon, taïo söï cöùng
vöõng cho lon nhoâm moät caùch hôïp lyù.

Bao bì nhoâm nheï hôn raát nhieàu so vôùi caùc loaïi bao bì baèng caùc loaïi vaät
lieäu khaùc, raát thuaän lôïi trong vaän chuyeån phaân phoái saûn phaåm thöïc phaåm

Nhoâm coù ñaëc tính meàm deûo, vaø coù nhieät ñoä noùng chaûy raát cao, do ñoù
khoâng theå cheá taïo theo daïng lon ba maûnh vì phaûi qua giai ñoaïn cuoän thaân, haøn
ñieän laøm chaûy nhoâm ñeå keát dính meùp thaân taïo thaân lon kín, maø phaûi duøng
phöông phaùp daäp vaø vuoát taïo thaân dính lieàn ñaùy; do ñoù taïo neân ñaëc ñieåm veà
ñoä daøy lon: coù nhöõng vuøng coù ñoä daøy khaùc nhau nhö ñaùy coù ñoä daøy cao nhaát,
thaân truï coù ñoä daøy thay ñoåi moûng daàn veà phía buïng lon, coå lon nôi gheùp coù ñoä
daøy cao hôn phaàn buïng.

Moät ñaëc ñieåm quan troïng cuûa Al laø choáng ñöôïc tia cöïc tím do ñoù ngoaøi
daïng lon, nhoâm coøn ñöôïc duøng ôû daïng laù nhoâm gheùp vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhö
plastic ñeå bao goùi thöïc phaåm, choáng thoaùt höông, choáng tia cöïc tím. Nhoâm
ñöôïc söû duïng laøm bao bì thöïc phaåm coù ñoä tinh khieát töø 99 ÷ 99,8%.

- ÔÛ daïng laù nhoâm coù theå coù ñoä daøy nhö sau: 7, 9, 12, 15 vaø 18 μm . Nhoâm
duøng ñeå cheá taïo lon hoäp coù ñoä daøy 320 μm (0,32mm)

- Laù nhoâm thöôøng coù nhöõng loã kim: vôùi ñoä daøy 7 μm coù theå coù 800 loã/m2 laù,
ñoä daøy 9 μm seõ coù khoaûng 200 loã/m2. Tính trung bình toång dieän tích loã
hoång treân beà maët laù nhoâm coù ñeán 2mm2/m2 laù nhoâm.

Laù nhoâm thöôøng ñöôïc duøng bao goùi caùc loaïi keïo, chocolate, phoù maùt do
tính meàm deûo cuûa laù nhoâm, laù nhoâm coù theå aùp saùt beà maët caùc loaïi thöïc
phaåm naøy, ngaên caûn söï tieáp xuùc vôùi khoâng khí, vi sinh vaät, hôi nöôùc. Do ñoù
maøng nhoâm thích hôïp ñeå baûo quaûn caùc thöïc phaåm giaøu protein, giaøu chaát
beùo choáng söï oxy hoùa bôûi O2 vaø hö hoûng thöïc phaåm do taêng ñoä aåm, khieán vi
sinh vaät phaùt trieån. Ngaøy nay coù theå duøng bao bì plastic thay theá maøng nhoâm
170

ñeå bao goùi chocolate hoaëc keïo, phoù maùt, nhöng bao bì phaûi ñöôïc gheùp mí
kín vaø ruùt chaân khoâng ñeå taïo söï aùp saùt bao bì vaøo beà maët thöïc phaåm.

7.7.2 Coâng ngheä cheá taïo lon nhoâm ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù gas
1- Coâng ngheä cheá taïo nhoâm nguyeân lieäu
Cheá taïo nhoâm
Nhoâm laø moät nguyeân lieäu phong phuù ñöôïc tìm thaáy trong lôùp voû traùi ñaát.
Noù coù trong töï nhieân daïng khoaùng saûn ñöôïc goïi laø quaëng bauxit.
Quaëng bauxit qua quaù trình tinh cheá loaïi boû taïp chaát baån, cheá taïo Al2O3
daïng boät mòn, traéng duøng phöông phaùp ñieän phaân nhoâm oxyt ñeå thu ñöôïc kim
loaïi Al. Nhoâm, thu ñöôïc ôû daïng noùng chaûy, ñöôïc phuï gia moät löôïng nhoû caùc
kim loaïi khaùc nhaèm taêng tính beàn cô vaø beàn hoùa cho saûn phaåm bao bì. Khoái
nhoâm noùng chaûy ñöôïc ñoå vaøo khuoân taïo thaønh thoûi, sau ñoù ñöôïc caùn thaønh
taám, vaø quaán cuoän, ñoù chính laø nguyeân lieäu cuûa ngaønh cheá taïo lon nhoâm ñöïng
bia, nöôùc giaûi khaùt.
Baûng 7.11: Thaønh phaàn cuûa caùc loaïi nhoâm theo coâng duïng (%)
Alloy
Loaïi söû duïng Si Fe Cu Mg Mn Cr Zn Ti
type
1050 Nhoâm taám, oáng 0,25 0,4 0,05 0,05 0,03
1100 1,0 0,20 0,05 0,01
3003 0,6 0,7 0,7 1,5 0,10
3004 Hoäp nhoâm 0,30 0,7 0,25 1,5 1,3 0,25
5050 0,40 0,7 0,20 0,1 1,8 0,1 0,25
Hoäp nöôùc giaûi
5182 0,20 0,35 0,15 0,5 5,0 0,1 0,25 0,10
khaùt deã môû
8079 0,30 1,3 0,05 0,10
 171

Hình 7.22: Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon nhoâm
172

2- Coâng ngheä cheá taïo thaân lon nhoâm vaø naép

Cheá taïo thaân hoäp
Lon thöùc uoáng baèng nhoâm goàm coù hai phaàn: thaân vaø naép. Quaù trình saûn
xuaát cheá taïo lon nhoâm töø taám nguyeân lieäu ñöôïc quaán thaønh töøng cuoän coù
troïng löôïng ñaëc tröng laø 11.250kg, chieàu daøi khoaûng 500÷600mm vaø chieàu
roäng khoaûng 1,2m, beà daøy taám khoaûng 0,32÷0,36mm. Vieäc taïo hình lon nhoâm
ñöôïc thöïc hieän quy trình coâng ngheä thieát bò töï ñoäng hoaøn toaøn.
Caùc cuoän nhoâm ñöôïc keùo duoãi thaúng ra ñeå baét ñaàu cho vieäc taïo ra lon.
Nhöõng taám nhoâm ñöôïc traûi thaúng thaønh daûi vaø boâi trôn caû hai maët. Vieäc boâi
trôn nhaèm giuùp laù nhoâm di chuyeån deã daøng hôn treân beà maët caùc coâng cuï caùc
thieát bò trong suoát quaù trình ñònh hình sau ñoù.
Nhoâm taám ñöôïc caét thaønh nhöõng hình troøn vaø baèng phöông phaùp daäp,
vuoát, nong theo khuoân ñeå taïo daïng truï, nhaèm ñònh hình sô boä thaân truï.
Thaân lon hình truï ñöôïc vuoát ñònh hình ôû phaàn buïng lon qua ba giai ñoaïn
ñeå ñaït ñöôïc ñoä cao yeâu caàu cuûa thaân lon vaø phaàn thöøa ñeå cuoán meùp lon, do ñoù
beà daøy thaân lon giaûm ñi nhieàu laàn so vôùi nhoâm taám ban ñaàu, töùc beà daøy thaân
lon thay ñoåi nhö sau: phaàn buïng lon laø 109 μm , phaàn thaân gaàn mieäng lon coù
ñoä daøy thaønh 168 μm . Caùc theå tích lon ñöôïc cheá taïo: 370, 350, 333, 250ml.

Phaàn ñaùy ñöôïc taïo thaønh voøm laøm taêng ñoä chaéc ôû ñaùy lon. Trong suoát
quaù trình cheá taïo thaân, thaønh lon luoân luoân ñöôïc boâi trôn ñeå laøm giaûm ñoä ma
saùt vì ñaây laø quaù trình saûn xuaát toác ñoä cao khoaûng 2700 ÷ 3000 thaân lon/phuùt).
Chaát boâi trôn coù theå ñöôïc thu hoài treân quy trình lieân tuïc qua moät thieát bò loïc,
vaø ñöôïc taùi söû duïng laïi.
Phaàn thöøa phía mieäng lon ñöôïc caét ñeå thaân lon coù moät ñoä cao ñoàng ñeàu.
Thaân lon ñöôïc chuyeån ñeán beå röûa ñeå loaïi boû chaát boâi trôn.
 173

Hình 7.23: Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon vaø naép nhoâm
 174

Hình 7.24: Sô ñoà quaù trình taïo hình lon nhoâm

 175

Hình 7.25: Quy caùch lon nhoâm 330 ml ñöïng bia, nöôùc giaûi khaùt

Sau giai ñoaïn röûa saïch chaát boâi trôn laø giai ñoaïn saáy lon ñöôïc saáy khoâ
baèng doøng khí noùng vaø sau ñoù ñöa ñeán maùy in ñeå in nhaõn hieäu, trang trí. Töøng
chieác thaân lon, ñöôïc in trong luùc quay moät voøng chu vi thaân truï, keá ñoù laø coâng
ñoaïn phuû lôùp vec-ni. Lôùp epoxy phenolic phuû beân trong lon ñeå traùnh aên moøn
lon nhoâm bôûi moâi tröôøng axit cuûa nöôùc giaûi khaùt. Lon ñöôïc chuyeån töø maùy
phuû vec-ni sang thieát bò saáy, ñöôïc laøm khoâ baèng doøng khí noùng vôùi ba giai
ñoaïn gia nhieät : 101oC, 195oC, 210oC ñeå laøm khoâ hoaøn toaøn lôùp vec-ni.
176

Hình 7.23: Naép lon coù khoùa môû theo kieåu ñoøn baåy
a) Khoùa môû lon gaén vaøo naép bôûi moät chaát ri-ve taïi taâm maët troøn naép
b) Khoùa aùp duïng nguyeân taéc ñoøn baåy
Sau khi thaân lon ñöôïc boâi trôn thì coå lon seõ ñöôïc taïo vieàn ñeå gheùp naép.
Taát caû caùc lon hoaøn chænh ñöôïc kieåm tra veát thuûng vaø kieåm tra maøu saéc
in, lôùp vec-ni phuû baèng theá bò kieåm tra töï ñoäng.
 177

Cheá taïo naép lon

Naép lon cuõng ñöôïc cheá taïo töø cuoän nhoâm taám coù quy caùch kích thöôùc nhö
khi cheá taïo thaân lon. Nhoâm taám nguyeân lieäu ñöôïc boâi trôn vaø ñöôïc ñöa vaøo
maùy caét ñònh hình ñeå taïo hình troøn naép, daäp taïo hình naép, moùc naép thaät chính
xaùc, röûa saïch, saáy khoâ, gaén khoùa naép vaø ñöôïc phun lôùp cao su ñeäm leân moùc
naép ñeå taïo ñoä chaët vaø kín sau khi gheùp naép ñöôïc phuû vec-ni, tieáp theo ñöôïc
saáy ba giai ñoaïn nhö saáy thaân lon vaø sau cuøng naép ñöôïc kieåm tra theo tieâu
chuaån baèng thieát bò töï ñoäng.

7.7.3 AÊn moøn bao bì nhoâm

Lon nhoâm ñöôïc phuû lôùp vec-ni baûo veä aên moøn ngay trong quaù trình cheá
taïo. Do ñoù lon nhoâm chæ bò aên moøn hoùa hoïc khi lôùp vec-ni bò traày söôùc, bong
troùc taïo neân nhöõng khe, loã giuùp moâi tröôøng axit cuûa bia, nöôùc giaûi khaùt tieáp xuùc
vôùi lôùp Al hoaëc Al2O3 taïo neân phaûn öùng hoùa hoïc:
Al2O3 + 6H+ = 2Al3+ + 3H2O
hoaëc: Alo + 6H+ = Al3+ + 3H2 ↑
Moâi tröôøng axit aên moøn taïo H2 ↑ , nhöng khí H2 sinh ra thì khoâng taïo aùp
löïc ñaùng keå so vôùi aùp löïc CO2 coù saün trong lon (khoaûng 2,6at), ñieàu ñaùng quan
taâm laø thaønh lon raát moûng, neáu bò aên moøn hoùa hoïc thì seõ thuûng ngay vaø hö
hoûng saûn phaåm.

Caâu hoûi
1. Ñaëc ñieåm caáu taïo cuûa lon nhoâm:
a) Thaân lon coù ñoä daøy ñoàng ñeàu, ñaùy choûm caàu loài.
b) Thaân lon coù ñoä daøy thay ñoåi, buïng lon 0,016mm, mieäng lon 0,011mm.
c) Thaân lon coù ñoä daøy thay ñoåi daàn, buïng lon 0,011mm, phaàn thaân gaàn ñaùy
0,016mm.
d) Caû ba ñeàu sai.

2. Loaïi lon ñöïng TP naøo sau ñaây baèng theùp thì chæ caàn phuû vec-ni maø khoâng
traùng thieác
a) Lon ñöïng thòt caù theo khoái löôïng lôùn.
b) Lon ñöïng caùc loaïi TP.
c) Lon ñöïng nöôùc quaû.
d) Lon ñöïng thòt caù cho khaåu phaàn nhoû nhaát.
178

3. Coâng ngheä cheá taïo lon hai maûnh duøng loaïi vaät lieäu naøo?
a) Theùp traùng thieác b) Nhoâm
c) Theùp d) b vaø c.

4. Hoäp kim loaïi duøng cho TP coù maët treân thò tröôøng laø:
A- Theùp B- Theùp traùng thieác
C- Theùp maï croâm D- Nhoâm.
Choïn caâu traû lôøi ñuùng:
a) A + B + D b) A + B + C
c) B + D d) A + B + C + D.

5. Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon hai maûnh baèng vaät lieäu theùp nhö sau:
Theùp taám maï croâm → röûa saïch lôùp daàu → caét thaønh taám roài daäp thaønh
daïng lon → loe mieäng → traùng thieác

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Baøi giaûng coâng ngheä vec-ni - Döông Theá Hy. Khoa Hoùa, Ñaïi hoïc Ñaø
Naüng.
2. www.wikipedia.com.vn
3. Castelvetri,F. Microbiological implications of modified atmosphere
packaing of fresh pasta products. In Proc. 6th Int. Conf. on
controlled/Modified Atmosphere/Vaccum Packaing, Schotland
Bussiness Rechearch Inc.,San Diego, California 1991,p.253
4. Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked
foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods,
A.L.Brody(Ed.), Food&Nutriyion Press,inc.,Trumbull, Conecticut, 1989,
chap.8
 179

Chöông 8

BAO BÌ PLASTIC

8.1 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG CUÛA PLASTIC

Nguyeân lieäu saûn xuaát plastic laø nguoàn hydrocarbon töø daàu hoûa, ñöôïc taùch
trong quaù trình loïc daàu. Vôùi tröõ löôïng daàu hoûa töø quaëng moû raát lôùn neân nguoàn
hydrocarbon cuõng voâ cuøng phong phuù, giaù thaønh thaáp. Do ñoù coâng ngheä cheá
taïo vaät lieäu plastic cuøng vôùi coâng ngheä bao bì plastic ñaõ phaùt trieån ña daïng,
phong phuù veà chuûng loaïi; bao bì ñaït tính naêng cao trong chöùa ñöïng, baûo quaûn
caùc loaïi thöïc phaåm. Bao bì plastic thöôøng khoâng muøi, khoâng vò, coù loaïi coù theå
ñaït ñoä meàm deûo, aùp saùt beà maët thöïc phaåm khi ñöôïc taïo neân ñoä chaân khoâng
cao trong tröôøng hôïp saûn phaåm caàn baûo quaûn trong chaân khoâng, cuõng coù loaïi
bao bì ñaït ñoä cöùng vöõng cao, choáng va chaïm cô hoïc hieäu quaû, choáng thaám khí
hôi do ñoù ñaûm baûo ñöôïc aùp löïc cao beân trong moâi tröôøng chöùa thöïc phaåm. Bao
bì plastic coù theå trong suoát nhìn thaáy roõ saûn phaåm beân trong, hoaëc coù theå môø
ñuïc, che khuaát hoaøn toaøn aùnh saùng ñeå baûo veä thöïc phaåm; beân caïnh ñoù, coù loaïi
coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä thanh truøng hoaëc nhieät ñoä laïnh ñoâng thaâm ñoä. Caùc
loaïi bao bì plastic ñöôïc in aán nhaõn hieäu deã daøng, ñaït ñöôïc möùc ñoä myõ quan
yeâu caàu. Ngoaøi ra, tính chaát noåi baät hôn caû laø bao bì plastic nheï hôn taát caû caùc
loaïi vaät lieäu bao bì khaùc, raát thuaän tieän trong phaân phoái, chuyeân chôû.
Hieän nay, bao bì plastic chöùa ñöïng thöïc phaåm thöôøng laø bao bì moät lôùp
nhöng caáu taïo bôûi söï gheùp hai hay ba loaïi vaät lieäu plastic laïi vôùi nhau ñeå boå
sung tính naêng taïo neân bao bì hoaøn thieän, ñaùp öùng yeâu caàu cuûa loaïi thöïc phaåm
chöùa ñöïng. Bao bì plastic khoâng ñöôïc taùi söû duïng trong saûn xuaát thöïc phaåm;
sau moät laàn chöùa ñöïng thöïc phaåm, coù theå ñöôïc taùi sinh tuøy theo loaïi plastic.
Coâng ngheä cheá taïo bao bì plastic ñaõ vaø ñang phaùt trieån cao ñoä, nhöng cuõng
gaây söï gia taêng oâ nhieãm moâi tröôøng vì coù moät soá loaïi plastic khoâng coù khaû naêng
taùi sinh cuõng coù moät soá loaïi khoù ñaït nhöõng ñaëc tính cuûa plastic tinh khieát ban ñaàu
sau khi taùi sinh.
Nhöõng vaät lieäu plastic coù nguoàn goác töø phaûn öùng truøng hôïp thì coù theå taùi
sinh deã daøng hôn nhöõng loaïi coù nguoàn goác töø phaûn öùng truøng ngöng.
180

Plastic duøng laøm bao bì thöïc phaåm thuoäc loaïi nhöïa nhieät deûo, coù tính
chaûy deûo thuaän nghòch ôû nhieät ñoä thaáp hôn nhieät ñoä phaù huûy, khi nhieät ñoä
caøng cao thì caøng trôû neân meàm deûo (nhieät ñoä chöa ñeán ñieåm phaù huûy caáu
truùc) khi nhieät ñoä ñöôïc haï xuoáng thì vaãn trôû laïi ñaëc tính ban ñaàu. Plastic laø
loaïi polyme chöùa 5000 ÷ 10.000 monomer, coù theå coù caùc daïng sau:

- Homopolyme: caáu taïo töø moät loaïi monomer

- Copolyme: caáu taïo töø hai loaïi monomer
- Terpolyme: caáu taïo töø ba loaïi monomer
ÔÛ nhieät ñoä thöôøng plastic coù theå ñoàng thôøi toàn taïi ôû caû hai traïng thaùi laø
keát tinh vaø voâ ñònh hình.

* Traïng thaùi keát tinh: caùc maïch polyme saép xeáp song song, coù söï ñònh
höôùng roõ reät, giöõa caùc maïch polyme song song hình thaønh caùc lieân keát ngang
taïo neân maïng löôùi coù saép xeáp traät töï laøm cho caáu truùc cuûa khoái polyme beàn
vöõng. Tröôøng hôïp caùc maïng löôùi polyme coù caáu taïo daïng xoaén caøng laøm taêng
tính choáng thaám khí hôi, tính beàn cô, beàn hoùa cuûa plastic (H.8.1a,b,c).

Hình 8.1: Caùc daïng saép xeáp song song cuûa maïch polyme ôû
traïng thaùi keát tinh
a) Caùc maïch polyme saép xeáp song song nhau, coù taïo söï noái keát giöõa caùc maïch;
b) Daïng xoaén caùc maïch polyme saép xeáp song song; c) Daïng löôùi

* Traïng thaùi voâ ñònh hình: caùc maïch polyme khoâng saép xeáp song song
theo traät töï, khoâng coù söï saép xeáp ñònh höôùng, vì vaäy cuõng khoâng sinh ra caùc
lieân keát ngang noái keát giöõa caùc maïch polyme. Söï toàn taïi nhieàu vuøng traïng thaùi
voâ ñònh hình seõ laøm giaûm tính choáng thaám khí, hôi, chaát beùo cuûa plastic.
- Khí coù khuynh höôùng khueách taùn qua maøng töø vuøng coù aùp suaát cao ñeán
vuøng aùp suaát thaáp. Khí hôi coù troïng löôïng phaân töû caøng cao thöôøng coù heä soá
khueách taùn qua maøng caøng thaáp. Nhieät ñoä cao coù theå laøm taêng tính thaám khí
hôi qua plastic.
181

Neáu maïch polyme coù caáu taïo daïng cis hoaëc tran, coù nhieàu nhaùnh hay coù
nhieàu nhoùm ngoaïi thì seõ khoù taïo vuøng keát tinh, hoaëc taïo neân raát ít vuøng keát tinh,
khi ñoù polyme toàn taïi daïng voâ ñònh hình, coù tính choáng thaám khí hôi raát keùm.
Vuøng traïng thaùi keát tinh cuûa polyme seõ taêng leân khi coù taùc ñoäng keùo daõn
ñònh höôùng, do coù söï saép xeáp laïi caùc maïch polyme; vuøng keát tinh bò giaûm thaáp
ñaùng keå khi taêng nhieät ñoä, ñeán gaàn nhieät ñoä phaù huûy caáu truùc hoaëc haï nhieät
ñoä ñeán laïnh thaâm ñoä.
Plastic ñöôïc saûn xuaát ôû daïng maøng coù ñoä daøy ≤ 0,025 mm hoaëc daïng
taám coù ñoä daøy > 0,025 mm.

8.2 CAÙC LOAÏI PLASTIC LAØM BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

Ñaëc tính chòu nhieät cuûa plastic laøm bao bì thöïc phaåm ñöôïc quan taâm nhö sau:
- tnc : nhieät ñoä plastic baét ñaàu chaûy nhaõo.
- thaøn : nhieät ñoä cuûa maùy haøn aùp ñaët vaøo plastic ñeå 2 mí cuûa bao bì
plastic chaûy nhaõo dính vaøo nhau taïo söï kín cho bao bì.
- tmin : nhieät ñoä thaáp nhaát maø plastic chòu ñöôïc khoâng bò bieán ñoåi ñaëc tính.

Bao bì thöïc phaåm coù theå laø moät loaïi plastic rieâng bieät hoaëc ñöôïc gheùp
keát hôïp bôûi nhieàu lôùp plastic khaùc nhau thaønh moät lôùp:
Moät soá loaïi plastic:
- Daïng homopolyme
PE: bao goàm LDPE, LLDPE, MDPE, HDPE
- LLDPE: linear low density polyethylene
- LDPE: low density polyethylene
- MDPE: medium density polyethylene
- HDPE: high density polyethylene
PP : polypropylene
OPP : oriented polypropylene
PET : polyethyleneglycol therephthalate
PS : polystyrene
OPS : oriented polystyrene
EPS : expanded polystyrene (foamed polystyrene)
 PVC : polyvinyl chloride
PVDC : polyvinylidene chloride
PA : polyamide
PVA : poly vinylacetat
PC : polycarbonate

- Daïng copolyme
EVA : ethylene + vinylacetat
EVOH : ethylene + vinylalcohol
EAA : ethylene + axit acrylic
EBA : ethylene + butylacrylate
EMA : ethylene + methylacrylate
EMAA : ethylene + axit methylacrylic

8.3 POLYETHYLENE - PE
8.3.1 Polyethylene
Polyethylene ñöôïc saûn xuaát töø söï truøng hôïp khí ethylene C2H4 (CH2 = CH2)
taïo thaønh maïch polyme (–CH2–CH2–)n. Tuøy muïc ñích söû duïng coù theå pha caùc phuï
gia vaøo PE nhö chaát TiO2 ñeå taïo ñoä ñuïc, C ñeå taïo maøu ñen ngaên chaën aùnh saùng
thaáy ñöôïc, caùc taùc nhaân tröôït, chaát laøm chaäm chaùy hoaëc chaát maøu.

PE ñöôïc phaân laøm ba nhoùm chính theo khoái löôïng rieâng nhö sau:
LDPE : 0,91 ÷ 0,925 g/cm3.
MDPE : 0,926 ÷ 0,94 g/cm3
HDPE : 0,941 ÷ 0,965 g/cm3
LLDPE : 0,92 g/cm3

Plastic PE ñöôïc söû duïng vôùi tyû leä cao nhaát so vôùi toång löôïng plastic ñöôïc
söû duïng haèng naêm (khoaûng 40 ÷ 50%), trong ñoù soá löôïng ba loaïi LDPE,
LLDPE vaø HDPE ñöôïc söû duïng vôùi tyû leä gaàn töông ñöông nhau.

1- Caáu truùc cuûa PE

Caáu truùc cuûa maïch polyethylene coù theå khoâng mang nhaùnh:
- CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 -
hoaëc mang nhaùnh vôùi caùc maïch nhaùnh coù theå daøi vaø ngaén khaùc nhau.
183

CH2 - CH2 - CH3

|

- CH2 - CH2 - CH2 - CH - CH2 - CH2 - CH2 - CH - CH2 - CH2 - ...- CH2 - CH3
|
CH2 - CH2 - CH2 -...- CH2 - CH3
Söï phaùt sinh nhieàu maïch nhaùnh seõ ngaên caûn söï phaùt trieån ñoä daøi cuûa
maïch chính.

2- Phaûn öùng truøng hôïp

Phaûn öùng truøng hôïp PE xaûy ra ôû aùp suaát p=1000 ÷ 3000at vaø trong khoaûng
nhieät ñoä to=100 ÷ 300oC, to>300oC seõ gaây thoaùi hoùa maïch polyme. AÙp suaát vaø
nhieät ñoä truøng hôïp PE coù theå ñieàu chænh ñeå ñaït ñöôïc caáu truùc maïch PE theo
yeâu caàu
PE thöôøng ñöôïc truøng hôïp ôû aùp suaát cao ñeå haïn cheá söï taïo thaønh maïch
nhaùnh quaù lôùn gaây neân söï saép xeáp khoâng traät töï cuûa caùc maïch vaø taïo neân
nhieàu vuøng caáu truùc voâ ñònh hình laøm giaûm tính beàn cô cuõng nhö giaûm tính
choáng thaám cuûa PE.

Hình 8.2: Caùc vuøng coù caáu truùc keát tinh

Vuøng tinh theå cuûa LDPE ñaït khoaûng 50 ÷ 70% thaáp hôn so vôùi tyû leä vuøng
tinh theå cuûa HDPE laø 75 ÷ 90%. Neáu caùc chuoãi song song ñöôïc saép xeáp quaù
gaàn nhau thì löïc huùt giöõa chuùng seõ bò giaûm, khi bò gia nhieät caùc maïch polyme
seõ deã daøng böùc khoûi löïc lieân keát töông ñoái giöõa chuùng seõ phaù vôõ caáu truùc tinh
theå vaø giaûm khaû naêng choáng thaám khí hôi cuûa PE.
Vì moãi maïch nhaùnh ñeàu chöùa goác - CH3 ôû cuoái maïch, neân coù theå xaùc ñònh
maïch nhaùnh baèng caùch xaùc ñònh soá nhoùm - CH3/100 nguyeân töû C baèng phöông
phaùp quang phoå hoàng ngoaïi. Söï phaùt sinh soá löôïng lôùn maïch nhaùnh seõ ngaên
caûn söï phaùt trieån chieàu daøi maïch chính.
Neáu maïch polyme chính hoaëc maïch nhaùnh quaù daøi ñeàu ngaên caûn söï keát
tinh hay ñoùng raén hoaøn toaøn khoái PE, ôû giai ñoaïn laøm nguoäi. Do ñoù caùc vuøng
saép xeáp khoâng traät töï thöôøng laø vuøng ôû giöõa khoái PE, coù caáu truùc voâ ñònh hình.
Caùc vuøng coù khaû naêng taïo caáu truùc keát tinh laø nhöõng vuøng coù chöùa maïch
polyme khoâng quaù daøi.

8.3.2 So saùnh caáu truùc ñaëc tính cuûa LDPE vaø LLDPE
Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa LLDPE so vôùi LDPE: caùc chuoãi polyme thaúng hôn
kích thöôùc ngaén hôn vaø chöùa ña soá laø maïch nhaùnh ngaén, soá maïch ngaén cuõng ít
hôn so vôùi LDPE, vì vaäy maø taïo neân tyû leä vuøng keát tinh cao hôn so vôùi LDPE.
LLDPE ñöôïc cheá taïo döïa treân cô sôû cheá taïo LDPE, nhöng ñöôïc truøng hôïp
ôû ñieàu kieän aùp suaát thaáp hôn so vôùi LDPE (689 - 2068 KN/m2) ôû nhieät ñoä
khoaûng 180 ÷ 250°C .
1- Ñaëc tính cuûa maøng bao bì LDPE vaø LLDPE.
Maøng LDPE vaø LLDPE trong suoát, hôi coù aùnh môø, coù beà maët boùng laùng,
meàm deûo nhöng LLDPE trong suoát vaø meàm deûo hôn LDPE.
2- Tính choáng thaám oxy keùm neân khoâng theå duøng laøm bao bì choáng oxy
hoùa
Toác ñoä thaåm thaáu khí O2 ( cm3 / 25μm/m2 / 24h/atm 23o C) = 6000

Toác ñoä thaåm thaáu hôi nöôùc ( g/ 25μm/m2 / 24h/atm38o C, RH90%) = 20

Toác ñoä thaåm thaáu CO2 ( cm3 / 25μm/m2 / 24h/atm 23o C) = 3000

Toác ñoä thaåm thaáu khí qua maøng ñöôïc tính baèng theå tích khí (cm3) thaåm
thaáu qua maøng coù ñoä daøy tieâu chuaån laø 25 μ m, qua dieän tích maøng laø 1m2,
trong thôøi gian 24 giôø ôû aùp suaát 1atm vaø ôû nhieät ñoä 23oC.
Toác ñoä hôi thaåm thaáu qua maøng ñöôïc tính baèng khoái löôïng hôi (g) thaåm
thaáu qua maøng nhö ñieàu kieän tieâu chuaån ñoái vôùi khí nhöng ôû nhieät ñoä 38oC vaø
haøm aåm khoâng khí laø 90%.

3- Tính chòu nhieät ñoä cuûa hai loaïi nhö sau:

LDPE: LLDPE:
tnc = 85 ÷ 93oC tnc = 95 ÷ 180oC
tmin = – 57oC tmin = – 57oC
thaøn = 100 ÷ 110oC thaøn = 120 ÷ 200oC
tnc: nhieät ñoä plastic baét ñaàu meàm deûo.
185

Nhieät ñoä meàm deûo cuûa LDPE thaáp hôn 100oC (tmax), trong khi ñoái vôùi
LLDPE thì khoaûng bieán ñoäng khaù cao (95 ÷ 180oC), nhieät ñoä thaâm ñoä chòu
ñöôïc thaáp nhaát trong caùc loaïi plastic: –57oC, do ñoù LDPE vaø LLDPE ñöôïc
duøng laøm bao bì thuûy saûn laïnh ñoâng.
Trong quaù trình cheá taïo neáu nhieät ñoä truøng hôïp >300oC (trong ñieàu kieän
1000 ÷ 3000atm) seõ gaây thoaùi hoùa maïch polyme laøm giaûm thaáp tính beàn cô
cuûa LDPE cuõng nhö LLDPE.
4- LLDPE ñöôïc naâng cao tính beàn hoùa, tính beàn nhieät vaø tính beàn cô (keùo,
xeù, ñaâm thuûng) so vôùi LDPE ôû cuøng ñoä daøy. Do ñoù, LLDPE ñöôïc duøng laøm bao
bì chöùa ñöïng vaät naëng, thay theá cho LDPE vì noù deã bò keùo daõn, raïn nöùt döôùi
taùc duïng cuûa löïc.
5- LLDPE coù tính baùm dính thaáp so vôùi PVC vaø EVA neân khoâng thuaän
tieän khi laøm maøng co coù theå caáu taïo maøng gheùp vôùi LLDPE laøm lôùp ngoaøi vaø
LDPE laøm lôùp trong ñeå taïo ñöôïc maøng taêng tính beàn taùc ñoäng cô hoïc, hoaëc
pha troän LLDPE vaø EVA ñeå laøm maøng co, boïc thöïc phaåm.
6- LLDPE coù tæ troïng cao hôn LDPE. Beà maët trôn laùng hôn vaø tính deûo
cao hôn.
7- LDPE coù ñieåm meàm thaáp hôn 100oC, do ñoù khoâng theå söû duïng laøm bao
bì thöïc phaåm coù thanh truøng, tieät truøng baèng hôi nöôùc hoaëc saáy baèng khoâng
khí noùng khoaûng 100oC nhöng LDPE coù tính haøn daùn nhieät deã daøng, cho neân
ñöôïc duøng laøm lôùp trong caùc bao bì gheùp ñeå deã haøn kín, nhieät ñoä haøn daùn
≈ 110 oC, trong khi LLDPE raát khoù haøn daùn nhieät (coù theå noùng chaûy ôû 180oC).
8- Beàn ôû nhieät ñoä 60÷70oC.
9- Choáng thaám nöôùc vaø hôi nöôùc toát.
10- Tính choáng thaám khí O2, CO2, N2 ñeàu keùm.
LDPE coù tính choáng thaám daàu môõ keùm (coù theå bò daàu mô thaåm thaáu qua
maøngõ), LLDPE ñöôïc caûi thieän hôn veà tính naøy.
11- Tính beàn hoùa hoïc cao döôùi taùc duïng cuûa axit, kieàm, dung dòch muoái
voâ cô
12- LDPE vaø LLDPE bò caêng phoàng vaø hö hoûng khi tieáp xuùc vôùi caùc dung
moâi höõu cô hydrocarbon vaø hydrocarbon thôm, daàu hoûa, tinh daàu thöïc vaät vaø
caùc chaát taåy nhö H2O2, HClO, caùc chaát naøy coù theå thaåm thaáu qua bao bì LDPE
vaø LLDPE, laøm gaõy ñöùt maïch polyme, gaây hö hoûng bao bì. Loaïi bao bì MDPE
vaø HDPE coù tính beàn cao hôn.
13- Maøng PE ñöôïc chieáu xaï seõ coù nhöõng bieán ñoåi nhö:
 - Vaøng hôn, ñoä trong suoát cao hôn.
- Trôû neân cöùng vaø doøn hôn
- Chòu nhieät toát hôn, coù theå khoâng bò hö hoûng ôû 105oC trong moät thôøi gian
khaù daøi hoaëc chòu ñöôïc nhieät ñoä 230oC trong thôøi gian ngaén.
Caùc loaïi PE ñöôïc saûn xuaát coù ñoä daøy maøng: 25 ÷ 100μm; maøng phuû beân
ngoaøi thì coù ñoä daøy 10 ÷ 50μm.
14- Khaû naêng in aán treân beà maët PE khoâng cao, deã bò nhoøa neùt in do maøng
PE coù theå bò keùo daõn.
15- PE coù theå cho khí, höông thaåm thaáu xuyeân qua, do ñoù PE cuõng coù theå
haáp thu giöõ muøi trong baûn thaân bao bì, vaø chính muøi naøy coù theå ñöôïc haáp thu
bôûi thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng, gaây maát giaù trò caûm quan thöïc phaåm.

Coâng duïng cuûa LDPE vaø LLDPE

- LDPE thöôøng duøng laøm lôùp loùt trong cuøng cuûa bao bì gheùp nhieàu lôùp ñeå
haøn daùn deã daøng do nhieät ñoä haøn thaáp, moái haøn ñeïp, khoâng bò raùch; caáu
taïo bao bì sao cho (do lôùp plastic beân ngoaøi coù nhieät ñoä haøn cao hôn
nhieät ñoä haøn PE, khi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi boä phaän haøn moái haøn seõ
khoâng bò, nöùt hoaëc raùch.
- Coù theå ñöôïc duøng laøm lôùp phuû beân ngoaøi cuûa caùc loaïi giaáy, bìa cöùng,
giaáy bìa carton gôïn soùng ñeå choáng thaám nöôùc, hôi nöôùc.
- Laøm bao bì chöùa ñöïng thuûy saûn laïnh ñoâng, hoaëc cuøng gheùp vôùi PA vaø
laøm lôùp trong cuûa bao bì, chöùa ñöïng thuûy saûn laïnh ñoâng coù huùt chaân
khoâng.
- Laøm tuùi ñöïng thöïc phaåm taïm thôøi, chæ chöùa ñöïng ñeå chuyeån ñi chöù
khoâng coù tính baûo quaûn.
- Duøng ñeå bao goùi rau, quaû töôi soáng baûo quaûn theo phöông phaùp öùc cheá
hoâ haáp raát hieäu quaû vaø kinh teá.

8.3.3 HDPE
HDPE coù theå ñöôïc truøng hôïp töø ethylene CH2 = CH2 ôû aùp suaát khí quyeån
vôùi nhieät ñoä 70oC; hoaëc ôû aùp suaát 2750 ÷ 3450kN/m2 ôû nhieät ñoä 100 ÷ 175oC
Caáu truùc: HDPE ñöôïc caáu taïo bôûi ña soá caùc chuoãi polyetylene thaúng ñöôïc
saép xeáp song song, maïch thaúng cuûa monomer coù nhaùnh raát ngaén vaø soá nhaùnh
khoâng nhieàu.
Tính chaát: HDPE coù tính cöùng vöõng cao, trong suoát nhöng coù möùc ñoä môø
ñuïc cao hôn LDPE, ñoä boùng beà maët khoâng cao, coù theå cheá taïo thaønh maøng
ñuïc do coù phuï gia TiO2.
187

- Khaû naêng beàn nhieät cao hôn LDPE, nhieät ñoä hoùa meàm deûo laø tnc = 121oC,
neân coù theå laøm bao bì thöïc phaåm aùp duïng cheá ñoä thanh truøng pasteur; hoaëc
laøm bao bì thöïc phaåm ñoâng laïnh nhö thuûy saûn vì: tmin=– 46oC,
thaøn=140 ÷ 180oC.
- Ngoaøi tính cöùng vöõng cao HDPE coù ñoä beàn cô hoïc cao, söùc beàn keùo, söùc
beàn va chaïm, beàn xeù ñeàu cao hôn LDPE vaø LLDPE, nhöng vaãn bò keùo
giaõn, gaây phaù vôõ caáu truùc polyme döôùi taùc duïng cuûa löïc hoaëc taûi troïng cao.
- Tính choáng thaám nöôùc, hôi nöôùc toát
- Tính choáng thaám chaát beùo toát hôn LDPE vaø LLDPE
- Tính choáng thaám khí, höông cao hôn LDPE vaø LLDPE
- Khaû naêng in aán toát hôn so vôùi LDPE vaø töông ñöông vôùi LLDPE.

Coâng duïng cuûa HDPE

- HDPE coù ñoä cöùng vöõng cao, tính choáng thaám khí, hôi khaù toát, tính beàn
cô hoïc cao neân ñöôïc duøng laøm vaät chöùa ñöïng nhö caùc thuøng (can chöùa
ñöïng) coù theå tích 1 ÷ 20 lít vôùi ñoä daøy khaùc nhau ñeå ñaûm baûo ñoä cöùng vöõng
cuûa bao bì theo khoái löôïng chöùa ñöïng.
- Tuùi xaùch ñeå chöùa caùc loaïi vaät, vaät phaåm, lôùp bao boïc ngoaøi ñeå chuyeån
vaät phaåm ñi.
- Naép cuûa moät soá chai loï thuûy tinh.
- HDPE thöôøng khoâng duøng laøm bao bì ñeå bao goùi thöïc phaåm choáng oxy hoùa.
- HDPE ñaõ ñöôïc duøng laøm lôùp bao boïc caùch ñieän cho caùc loaïi daây caùp
döôùi nöôùc vaø cho rada.
MDPE coù tính naêng trung gian giöõa LDPE vaø HDPE vaø raát ít ñöôïc saûn
xuaát cuõng nhö söû duïng treân thò tröôøng.

8.4 CAÙC LOAÏI PE ÑOÀNG TRUØNG HÔÏP

PE ñoàng truøng hôïp
Plastic ñoàng truøng hôïp cuûa ethylene vaø caùc monomer khaùc cuõng ñöôïc
phaùt trieån vaø coù nhieàu öùng duïng trong nhöõng naêm qua, ñöôïc goïi laø PE ñoàng
truøng hôïp; trong caùc saûn phaåm naøy tyû leä PE thöôøng cao vaø laø thaønh phaàn
phoái lieäu chính.
Ñieàu kieän ñeå taïo neân loaïi plastic PE ñoàng truøng hôïp laø: caùc monomer khaùc
phaûi coù söï töông ñoàng hoùa hoïc vôùi ethylene, phaûn öùng truøng hôïp ñöôïc dieãn ra
ôû ñieàu kieän thích hôïp veà chaát xuùc taùc, nhieät ñoä, thôøi gian, aùp suaát.
EVA (ethylene vinyl acetat), (vinyl acetat kyù hieäu laø VA)
 EVA khaùc vôùi PVA (polyvinyl acetat laø moät homopolyme). Loaïi EVA laø
copolyme ñoàng truøng hôïp cuûa ethylene vaø vinyl acetat. Theo lyù thuyeát thì tyû
leä cuûa vinyl acetat trong copolyme coù theå trong khoaûng 1 ÷ 99%; nhöng saûn
phaåm thöông maïi thöôøng coù tyû leä vinyl acetat (VA) trong khoaûng thaáp hôn
50%. Loaïi EVA coù tyû leä 21 ÷ 50% VA thì duøng nhö chaát phuï gia laøm neàn vaø
chaát keát dính; loaïi söû duïng laøm chaát taïo maøng thöôøng coù tyû leä VA trong
khoaûng 1 ÷ 20%; tyû leä phoái troän VA thay ñoåi coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tính
chaát cuûa EVA. Maøng EVA coù theå ñöôïc saûn xuaát theo phöông phaùp thoåi hoaëc
ñuùc tuøy theo ñoä daøy yeâu caàu. Loaïi maøng EVA coù tyû leä VA khoaûng 7 ÷ 8% thì
coù tính chaát gioáng nhö LDPE, nhöõng maøng co coù tyû leä EVA khoaûng 15 ÷ 20%
thì coù tính chaát khaù gioáng vôùi PVC nhöng deûo dai hôn ñöôïc duøng laøm maøng
co.
Tính chaát cuûa maøng EVA thay ñoåi theo tyû leä cuûa VA trong phaân töû nhöng
nhìn chung neáu so saùnh vôùi LDPE ta thaáy nhö sau:
1- Nhieät ñoä haøn gheùp mí thaáp hôn.
2- Ñoä beàn cô cao hôn
3- Tính choáng thaám hôi nöôùc vaø khí thaáp hôn
4- Caùc ñaëc tính ñöôïc oån ñònh ôû nhieät ñoä thöôøng.
5- Tính chaát tröôït cuûa EVA thaáp, töùc heä soá ma saùt cao
6- EVA coù theå haøn baèng nhieät nhöng ñoøi hoûi naêng löôïng cao hôn PVC.
7- Khaû naêng in toát.
8- EVA deã bò hö hoûng ôû nhieät ñoä cao.
Nhìn chung, EVA coù ñaëc ñieåm laø tính meàm deûo cao, coù nhieät ñoä haøn
gheùp mí thaáp hôn so vôùi PE. Veà phöông dieän haøn daùn thì chuùng toát hôn vaøi
polyme khaùc. Khi EVA bò hö hoûng caáu truùc thì cuõng khoâng gaây oâ nhieãm moâi
tröôøng.
Moät trong soá nhöõng ñieåm haïn cheá cuûa EVA laø ñoä ma saùt cao, vì theá caàn
phaûi taêng theâm chaát phuï gia cuûa taùc nhaân tröôït ñeå taïo ñoä laùng boùng beà maët.
Ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi PE ñoàng truøng hôïp khaùc nhö:
- EVOH - ethylene vinyl alcohol cuõng ñöôïc vieát taét laø EVAL:
• Coù tính choáng thaám oxy, taêng theo söï taêng haøm löôïng vinyl alcohol.

• EVOH coù tính thaám nöôùc.

- EAA (ethylene axit acrylic)

• Coù khaû naêng baùm dính cao nhôø nhoùm axit acrylic, nhöng ñoàng thôøi
cuõng coù tính aên moøn thieát bò. Loaïi plastic EAA thöôøng ñöôïc cheá taïo
189

thaønh maøng moûng 6 ÷ 8 g/m2, ñeå laøm chaát keát dính giöõa caùc loaïi
plastic trong maøng gheùp.
- EBA (ethylene butylacrylate)
• Coù öùng duïng nhö EVA, nhöng coù tính beàn nhieät cao.

- EMA (ethylene methylacrylate)

Chòu ñöôïc nhieät ñoä khaù cao,
Khoâng huùt aåm,
Coù tính baùm dính cao ñeå laøm lôùp keo daùn giöõa caùc lôùp plastic trong
maøng gheùp nhö OPP, PVDC, cellophane, polyester.
- EMAA (ethylene axit methacrylic) (coøn goïi laø Surlyn)
tnc < tnc cuûa LDPE
Choáng thaám chaát beùo cao.
Tính haøn daùn toát vì nhieät ñoä haøn thaáp hôn LDPE
Tính beàn cô cao
EMAA laø nguyeân lieäu saûn xuaát ionomer, khi ñoù nhoùm axit ñöôïc trung
hoøa bôûi ion Na+ hoaëc Zn2+.

8.5 POLYPROPYLENE - PP
8.5.1 Giôùi thieäu
Phöông phaùp truøng hôïp propylene töø cao su raén hoaëc töø daàu loûng ôû aùp suaát
cao ñaõ xuaát hieän raát sôùm nhöng hieäu quaû khoâng cao.
Giaùo sö Natta ôû Italy ñaõ phaùt hieän: trong heä thoáng xuùc taùc Ziegler, tri-
ethyl nhoâm seõ coäng vôùi titan tetrachloride taïo neân moät xuùc taùc laäp theå ñaëc
hieäu ñeå truøng hôïp ñöôïc PP coù troïng löôïng phaân töû cao vôùi caáu truùc laäp theå vaø
khoâng nhaùnh. Xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu laøm nhieäm vuï ñieàu khieån vò trí cuûa
moãi phaân töû monomer ñôn vò khi noù ñöôïc coäng theâm vaøo ñeå phaùt trieån maïch
polyme traùnh taïo caáu truùc caân ñoái töø moät monomer ñôn vò khoâng caân xöùng laø
propylen. Ñieàu naøy taïo moät böôùc ngoaët môùi trong kyõ thuaät truøng hôïp. Töø ñoù
nhöõng polyme vôùi caáu truùc khoâng gian khoâng caân ñoái ñaõ ñöôïc saûn xuaát baèng
phöông phaùp truøng hôïp polyme cuûa Natta vôùi xuùc taùc Ziegler.
Döôùi aùp suaát khoaûng 100 at, khí ñöôïc daãn vaøo bình phaûn öùng, chaát xuùc
taùc ñöôïc phaân taùn toát trong moät dung dòch hydrocacbon. Nhieät ñoä ñöôïc giöõ
thaáp ñuû ñeå ñaûm baûo truøng hôïp polypropylen. Söï khuaáy lieân tuïc ñöôïc thöïc hieän
ñeán khi polyme taïo thaønh ñaït khoaûng 35 ÷ 40% thì chuùng ñöôïc thu hoài vaø
propylen chöa phaûn öùng ñöôïc daãn laáy ra vaø taùi sinh laïi.
Xuùc taùc ñöôïc taùch khoûi polyme baèng dung dòch noàng ñoä thaáp cuûa axit
HCl trong methyl alcohol.
Sau khi taùch chieát, polyme ñöôïc röûa saïch baèng nöôùc ñeå taùch axit, chöng
caát hôi nöôùc ñeå taùch moät löôïng nhoû chaát raén, ñöôïc laøm khoâ, ñuøn eùp vaø taïo
vieân. Hieän nay ñaõ phaùt trieån theâm nhieàu phöông phaùp saûn xuaát polypropylen
hieäu quaû cao.

8.5.2 Caáu truùc PP

Polypropylen (PP) coù moái quan heä gaàn nhaát vôùi PE. Caû hai thuoäc veà hoï
polyolefin, ñöôïc hình thaønh töø nhöõng nguyeân töû C vaø H. Treân thò tröôøng PP
ñöôïc saûn xuaát ôû hai daïng chính: homopolyme (chuoãi polyme cuûa propylen), vaø
daïng copolyme vôùi ethylene, moät soá maéc xích cuûa chuoãi polyme ñöôïc thay
theá baèng ethylene.
Caáu truùc ñôn vò cô baûn cuûa polypropylen laø:
CH3 H
| |
–C–C–
| |
H H
Caáu truùc cuûa maïch PP töông töï caáu truùc cuûa PE vôùi moät nhoùm methyl thay
theá cho moät nguyeân töû H. Söï truøng hôïp taïo propylen khoâng coù xuùc taùc cuûa chaát
xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu seõ xaûy ra söï noái keát böøa baõi cho ra moät loaïi cao su hoaëc
moät chaát polyme nhö daàu nhôøn. Caáu truùc khoâng gian cuûa PP bao goàm boán loaïi:
Caáu truùc atactic vôùi söï saép xeáp ngaãu nhieân cuûa nhöõng nhoùm methyl beân
caïnh cuûa chuoãi, nhö hình döôùi:

Polyme coù caáu truùc caân ñoái ñöôïc saûn xuaát baèng xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu
ñöôïc goïi laø theå Isotactic; teân naøy xuaát phaùt töø caáu truùc khaù ñaëc bieät: nhoùm
methyl luoân ôû vò trí gioáng nhau doïc theo nhaùnh polyme. Nhöõng nguyeân töû C töï
saép xeáp vaøo moät chuoãi xoaén oác vôùi nhoùm methyl naèm beân ngoaøi, Hai daïng
191

caáu truùc cuûa theå isotactic.

Loaïi isotactic coù caáu truùc caân ñoái vaø chaët khít trong khi loaïi atactic thì coù
saép xeáp ngaãu nhieân.
Hai loaïi caáu truùc khaùc laø syndiotactic vaø stereoblock. Nhöõng polyme
stereoblock coù theå coù söï nghòch chuyeån khoâng bình thöôøng vaø trôû thaønh loaïi
polyme isotactic.
192
Baûng 8.1: Quy caùch tuùi PE, PP theo quy ñònh bao bì thöông phaåm, daïng tuùi,
baèng plastic TCVN 5653-1992 (kích thöôùc tính baèng mm)
Dung tích (lít)
Kieåu tuùi Quy caùch
35 50 60 70 110 120
Tuùi daùn ñaùy 500/ 600/ 600/ 600/ 700/ 700/
b/a/c
vuoâng 700/200 700/200 800/200 950/200 1050/250 1150/250
300/ 400/ 400/ 400/ 450/ 450/
Tuùi gaáp caïnh b/c/a
200/800 200/800 200/900 200/1000 250/1150 250/1200
Tuùi gaáp ñaùy gaáp 300/200/ 400/200/ 400/200 400/250 450/250 450/250
b/c/a/c
caïnh 700/200 700/200 /800/200 /900/200 /1050/250 /1050/250
Tuùi phaúng b/a 500/800 600/800 600/900 600/1000 700/1150 700/1200
300/ 400/ 400/ 400/ 450/ 450/
Tuùi ñaùy gaãy b/c/a
200/800 200/800 200/900 200/1000 250/1150 250/1200
Chieàu daøy maøng LDPE 0,04 0,045 0,06 0,06 0,07 0,07
töông öùng (mm) PP 0,02 0,02 0,025 0,025 0,03 0,03

Chuù thích: Ñoái vôùi loaïi coù dung tích nhoû hôn 35 lít, duøng maøng LDPE coù
chieàu daøy 0,02 ÷ 0,03mm vaø PP coù chieàu daøy 0,01 ÷ 0,02mm.
Treân ñaây laø quy caùch kích thöôùc bao bì töông öùng vôùi theå tích, ñöôïc cheá
taïo baèng vaät lieäu LDPE hoaëc PP caùc kích thöôùc a,b,c theo quy ñònh nhö sau:

8.5.2 Tính chaát cuûa polypropylen

Maïch polypropylen coù caáu truùc daïng xoaén nhö loø xo laø do coù caáu taïo cis-
trans ñoái vôùi nhoùm CH3, khoâng coù maïch nhaùnh vaø trong quaù trình cheá taïo
maïch PP ñaõ ñöôïc keùo giaõn theo chieàu daøi, do ñoù coù xu höôùng taïo vuøng keát
tinh cao, neân coù tính chaát choáng thaám khi hôi raát cao, cöùng vöõng cuõng nhö tính
chòu nhieät cao hôn moät soá loaïi plastic khaùc.
Do caáu truùc khaù ñaëc bieät, maøng PP coù theå giaõn theo chieàu ngang, tuy heä
soá giaõn khoâng cao.
 193
- Maøng trong suoát coù ñoä boùng beà maët cao, khi bò voø cho tieáng thanh hôn
so vôùi PE.
- PP coù tyû troïng thaáp (0,885 ÷ 0,905 (g/cm3)).
- PP khaù beàn nhieät: nhieät ñoä chaûy meàm:
tnc = 132 ÷ 149oC
tmin = – 18oC
tohaøn = 140oC
- Nhieät ñoä haøn daùn mí (thaân) bao bì PP cao so vôùi PE vì vaäy thöôøng ít duøng
PP laøm lôùp trong cuøng vì khi haøn daùn nhieät ñoä ñeå ñoùng kín bao bì phaûi duøng
nhieät ñoä cao khoaûng 140°C , khoâng thuaän lôïi nhö PE, vaø coù theå gaây chaûy
hö hoûng caáu truùc caùc lôùp maøng gheùp phía ngoaøi.
- Vôùi tmin = –18oC thì PP cuõng khoâng duøng laøm bao bì thuûy saûn laïnh
ñoâng do bôûi caùc saûn phaåm thuûy saûn laïnh ñoâng phaûi ñaït nhieät ñoä trung
taâm laø –18oC, khi ñoù nhieät ñoä phoøng laïnh khoaûng –35 ÷ –40oC, vaø bao
bì PP seõ bò nöùt vôõ.
- Maøng PP coù tính choáng thaám khí hôi raát toát. Choáng thaám chaát beùo toát.
- Maøng PP coù tính beàn cô hoïc cao, khaù cöùng vöõng, khoâng meàm deûo nhö
PE, khoâng bò keùo giaõn daøi do ñoù ñöôïc cheá taïo thaønh sôïi, deät thaønh bao
bì ñöïng löông thöïc.
Maøng PP cho khaû naêng in aán cao, neùt in roõ.
ÖÙng duïng cuûa PP
- Duøng laøm bao bì moät lôùp chöùa ñöïng baûo quaûn thöïc phaåm, khoâng yeâu
caàu choáng oxy hoùa moät caùch nghieâm ngaët. PP cuõng ñöôïc saûn xuaát
daïng maøng gheùp cuøng vôùi nhieàu maøng vaät lieäu khaùc ñeå ñaûm baûo tính
choáng thaám khí, hôi, daàu môõ.
- Taïo sôïi deät bao bì ñöïng löông thöïc, nguõ coác coù khoái löôïng lôùn.
- Maøng PP bao phuû ngoaøi cuøng ñoái vôùi maøng gheùp nhieàu lôùp ñeå taêng tính
choáng thaám khí, hôi nöôùc, vaø taïo khaû naêng in aán cao.
194

8.6 ORIENTED POLYPROPYLEN - OPP

Maøng OPP chính laø maøng PP caûi tieán, cuõng thuoäc daïng homopolyme cuûa:
⎛ CH3 ⎞
⎜ | ⎟
⎜ −CH − CH − ⎟
⎝ 2 ⎠

töông töï nhö PP, nhöng maøng OPP ñöôïc

ñònh höôùng theo caû hai chieàu thaúng goùc
nhau trong quaù trình cheá taïo: phöông
doïc theo chieàu daøi cuûa maøng ñöôïc ñuøn
eùp vaø phöông ngang thaúng goùc vôùi
chieàu doïc cuûa maøng (do söï ñònh höôùng caû hai chieàu neân tröôùc ñaây ñöôïc goïi laø
BOPP: Bi-oriented polypropylene) vaø hieän nay chæ duøng töø OPP).

Ñaëc tính
Do ñöôïc cheá taïo ñaëc bieät coù söï ñònh höôùng hai chieàu caùc maïch polyme
neân khaû naêng taïo vuøng keát tinh taêng cao, taïo neân tính chaát ñaëc bieät khaùc PP
vaø caùc loaïi plastic khaùc laø:
- Tính beàn cô hoïc cao (beàn xeù vaø beàn keùo ñöùt)
- Ñaëc bieät khaû naêng bò xeù raùch deã daøng khi coù 1 veát caét hoaëc 1 veát thuûng nhoû.
OPP coù tæ troïng gaàn töông ñöông vôùi PP: 0,902 ÷ 0,907 g/cm3.
- OPP coù ñoä trong suoát, ñoä boùng beà maët cao hôn PP, tieáng keâu khi voø
cuõng trong vaø thanh hôn PP.
- OPP coù tính beàn nhieät töông töï nhö PP
- OPP coù tính chaát choáng thaám O2 , caùc khí khaùc vaø hôi cao hôn so vôùi
PP. Do ñoù OPP ñöôïc cheá taïo daïng maøng ñeå gheùp taïo lôùp ngoaøi cuøng
cho bao bì nhieàu lôùp ñeå nhaèm taêng tính choáng thaám khí hôi, vaø deã xeù
raùch ñeå môû bao bì (do coù taïo saün moät veát ñöùt) vaø taïo ñoä boùng cao cho
bao bì.

8.7 POLYVINYLCHLORIDE - PVC

8.7.1 Tình hình saûn xuaát söû duïng PVC
Saûn phaåm PVC ñöôïc ñöa ra thò tröôøng töø naêm 1920. PVC ñaõ töøng laø loaïi
nhöïa ñöôïc söû duïng vôùi soá löôïng raát lôùn, nhöng ngaøy nay ñaõ bò PE vöôït qua.
Nhöng hieän nay, PVC ñöôïc söû duïng vôùi soá löôïng lôùn duøng bao boïc daây caùp
ñieän duøng laøm oáng thoaùt nöôùc, maùy che möa, maøng nhöïa gia duïng v.v…
Chaát neàn ñaàu tieân cho phaûn öùng truøng hôïp PVC laø vinylchloride daïng khí,
thöôøng ñöôïc goïi laø VCM, coù theå aûnh höôûng ñeán thaàn kinh do coù taùc duïng nhö
thuoác meâ, vaø vaøo ñaàu nhöõng naêm 1970, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän raèng VCM coù
khaû naêng gaây ung thö, vaø nhöõng saûn phaåm PVC ñaõ ñöôïc saûn xuaát tröôùc ñaây coù
chöùa moät löôïng nhoû chaát VCM chöa phaûn öùng. Vieäc baùo ñoäng naøy laïi khôûi
ñaàu cho söï phaùt trieån nhöõng phöông phaùp saûn xuaát PVC caûi tieán coù chöùa haøm
löôïng VCM thaáp hôn so vôùi tröôùc ñaây. Ngaøy nay löôïng VCM coù trong saûn
phaåm PVC ñaõ giaûm ñi raát nhieàu, coù theå chæ baèng 1/100 so vôùi tröôùc ñaây, coù
theå phuø hôïp vôùi tieâu chuaån VCM trong thöïc phaåm ñoùng bao bì laø < 1ppm.
Ngoaøi ra PVC ñaõ bò gaùn toäi moät caùch sai laàm laø: chaát saûn xuaát ra dioxin
khi xöû lyù raùc baèng phöông phaùp ñoát chaùy. Nhöng nhöõng ñieàu tra gaàn ñaây cho
thaáy vieäc ñoát raùc laø sai laàm vì coù quaù nhieàu clo chöùa trong vaät lieäu khaùc toàn
taïi trong raùc. Ví duï nhö loï muoái boït cuõng coù theå saûn sinh ra dioxin.
Thöïc teá, phöông phaùp xöû lyù raùc PVC baèng ñoát chaùy, laïi sinh ra khí HCl,
khí naøy keát hôïp vôùi nöôùc taïo thaønh axit clohydric; coù theå loaïi boû khí HCl baèng
phöông phaùp haáp thu vaøo H2O.
Taïi Myõ löôïng PVC ñöôïc saûn xuaát hieän nay khoaûng 2,7 trieäu taán/naêm
duøng cho taát caû caùc ngaønh coâng nghieäp, trong ñoù löôïng PVC ñöôïc duøng laøm
bao bì thöïc phaåm khoaûng 207 ngaøn taán/naêm vaø khoaûng 1/3 soá löôïng naøy ñöôïc
duøng laøm bao bì bao goùi thòt töôi soáng.
Maøng töø vaät lieäu PVC coù tính doøn, khoâng meàm deûo nhö PE hoaëc PP. Ñeå
cheá taïo PVC meàm deûo duøng laøm bao bì thì phaûi duøng theâm chaát phuï gia, do
ñoù cuõng taêng tính choáng thaám khí O2 vaø hôi H2O. PVC ñaõ deûo hoùa coù theå duøng
laøm maøng co ñeå khaèng caùc bao bì chai loï (maøng co bao naép chai loï).
Bao bì PVC coù nhöõng khuyeát ñieåm nhö sau:
- Tæ troïng: 1,4g/cm3, cao hôn PE vaø PP do trong phaân töû PVC, clor chieám
khoaûng 50% khoái löôïng do ñoù phaûi toán moät löôïng lôùn PVC ñeå coù ñöôïc
moät dieän tích maøng cuøng ñoä daøy so vôùi PE vaø PP.
- Loaïi PVC ñaõ ñöôïc deûo hoùa, bôûi phuï gia seõ bò bieán tính cöùng doøn sau
moät khoaûng thôøi gian.
- Saûn phaåm PVC ñaõ khoáng cheá ñöôïc dö löôïng VCM ñeán möùc thaáp hôn
1ppm laø möùc an toaøn cho pheùp, nhöng ôû chaâu AÂu, PVC vaãn khoâng
ñöôïc duøng laøm bao bì thöïc phaåm.
- So vôùi giaù thaønh cuûa caùc loaïi polyme truøng ngöng khaùc thì PVC coù giaù
thaønh thaáp hôn.
Caáu truùc
PVC ñöôïc saûn xuaát baèng phöông phaùp truøng hôïp caùc monomer VCM
vinyl chloride, ôû aùp suaát thaáp, ôû khoaûng nhieät ñoä khoâng cao phaûn öùng truøng
196

hôïp PVC coù theå bieåu dieãn nhö sau:

H H H H
| | | |
n (C = C) (–C – C–) n
| | | |
H Cl H Cl
Phaân töû VCM coù 1 noái ñoâi trong phaân töû, coù theå môû noái ñoâi tham gia
phaûn öùng truøng hôïp ôû vò trí ñaàu hoaëc cuoái. Do ñoù tuøy theo coâng ngheä cheá taïo,
chaát phuï gia ñöôïc söû duïng coù theå taïo ra nhieàu loaïi PVC coù tính naêng khaùc
nhau ñaùp öùng nhieàu muïc tieâu söû duïng cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp.
Söï phaùt trieån chuoãi maïch PVC coù theå töø moät ñaàu hoaëc caû hai ñaàu maïch
nhö sau:
Phaân töû PVC ñöôïc truøng hôïp ôû caû hai vò trí ñaàu vaø vò trí cuoái
–(CH2 – CHCl) – (CHCl – CH2) – (CH2 – CHCl) –

Phaân töû PVC ñöôïc truøng hôïp ôû vò trí ñaàu vôùi nhau
– (CH2 – CHCl) – (CH2 – CHCl) – (CH2 – CHCl) –
- Ngoaøi ra phaân töû PVC cuõng ñöôïc hình thaønh töø söï truøng hôïp ngaãu nhieân
giöõa caùc VCM. Vaät lieäu PVC luoân luoân coù chöùa caáu truùc phaân töû truøng hôïp
ngaãu nhieân vaø toàn taïi ôû traïng thaùi voâ ñònh hình. Maøng PVC ñöôïc saûn xuaát theo
phöông phaùp ñuøn eùp vaø thoåi thaønh maøng qua khe, coù theå ñieàu chænh ñöôïc ñoä
daøy maøng. Moät trong nhöõng khoù khaên gaëp phaûi trong quaù trình saûn xuaát PVC
laø söï khoâng oån ñònh nhieät trong quaù trình gia nhieät do ñoä nhôùt cao cuûa khoái
vaät lieäu noùng chaûy.

Tính chaát cuûa PVC

a) Vaät lieäu PVC khoâng hoùa deûo
- Saûn phaåm töø PVC khoâng hoùa deûo thöôøng bò giaûm maøu vaø maát maøu khi
ñöôïc gia nhieät ñeán gaàn nhieät ñoä cheá taïo, do ñoù phaûi coù chaát oån ñònh
theâm vaøo.
- Choáng thaám hôi, nöôùc keùm hôn caùc loaïi PE, PP.
- Tính choáng thaám khí vaø tính choáng thaám daàu môõ khaù cao, coù theå laøm
bao bì chöùa thöïc phaåm coù haøm löôïng chaát beùo cao, coù khaû naêng baûo
quaûn chaát beùo khoûi söï oxy hoùa.
- Khoâng bò hö hoûng bôûi axit vaø kieàm
 - Bò phaù huûy bôûi moät soá dung moâi höõu cô, ñaëc bieät laø loaïi clorur
hydrocarbon (cloroform), vaø ketone.
- Maøng PVC coù khuynh höôùng ñoùng thaønh khoái do töông taùc tónh ñieän
giöõa chuùng.

b) Vaät lieäu PVC ñaõ deûo hoùa

- Tính chaát cuûa PVC ñaõ deûo hoùa thay ñoåi tuøy theo chaát deûo hoùa ñaõ söû
duïng. Thoâng thöôøng, neáu taêng löôïng chaát deûo hoùa thì seõ taêng tính meàm
deûo (khoâng cöùng vöõng cuûa maøng PVC, maëc duø ôû nhieät ñoä thaáp.
- Vaät lieäu PVC hoùa deûo coù muøi vaø caøng nhieãm muøi khi tieáp xuùc vôùi dung
moâi höõu cô. Maøng PVC hoùa deûo baèng chaát hoùa deûo vì coù chaát oån ñònh
thích hôïp thì seõ taêng ñoä trong suoát, ñoä boùng beà maët vaø tính beàn cô.
- Caû hai loaïi PVC ñeàu coù theå ñöôïc in aán toát, khoâng caàn xöû lyù beà maët
tröôùc khi in nhö tröôøng hôïp cuûa PE vaø PP nhöng cuõng coù moät chaát hoùa
deûo vaø chaát boâi trôn maøng taùc ñoäng laøm cho söï in aán trôû neân khoâng roõ
neùt.

AÙp duïng: Ngaønh thöïc phaåm chæ söû duïng loaïi PVC khoâng hoùa deûo:
- Ñeå phuû beân ngoaøi caùc loaïi maøng khaùc taïo thaønh bao bì maøng gheùp, taêng
tính choáng thaám khí.
- Laøm maøng co vì coù tính khaù meàm deûo ñeå bao boïc caùc loaïi thöïc phaåm
töôi soáng baûo quaûn, löu haønh trong thôøi gian ngaén: nhö thòt soáng, rau
quaû töôi, laøm maøng co khaèng caùc naép chai nöôùc giaûi khaùc baèng plastic.
Ngoaøi ra PVC ñöôïc aùp duïng ñeå laøm raát nhieàu vaät gia duïng cuõng nhö caùc
loaïi saûn phaåm thuoäc caùc ngaønh khaùc.

8.8 POLYVINYLI DENE CHLORIDE (PVDC)

Polyvinylidene chloride laø saûn phaåm truøng hôïp cuûa monomer vinylidene
chloride (VDC) vaø moät loaïi monomer khaùc nhö laø vinyl chloride (VCM).
198

Hình 8.3: Maøng PVDC bao boïc thöïc phaåm töôi soáng baûo quaûn laïnh vaø moät soá
thöïc phaåm aên lieàn nhö phoù maùt, thòt nguoäi
 Caáu truùc cuûa VDC nhö sau:
H Cl
| |
C = C
| |
H Cl
Trong thöïc teá söû duïng, PVDC laø copolyme cuûa VDC vaø VCM. Maøng
PVDC ñöôïc duøng phoå bieán laøm bao bì thöïc phaåm (khoaûng 81 ngaøn taán/naêm
treân khaép theá giôùi) bôûi nhöõng tính chaát quan troïng sau ñaây:
- Maøng copolyme PVDC/VCM coù tính trong suoát, meàm deûo, beàn cô hoïc,
tính baùm dính toát, tính choáng thaám khí raát cao.
tnc = 135°C
tmin = −18°C
thaøn = −121 ÷ 148°C

- Maøng PVDC/MA hoaëc PVDC/AN laø loaïi ñoàng truøng hôïp cuûa vinylidene
chloride vaø methyl acrylate hoaëc vôùi acrylonitrile laøm lôùp boïc ngoaøi
cho caùc vaät lieäu plastic khaùc hoaëc giaáy vi tính choáng thaám khí cao trong
moâi tröôøng coù haøm aåm cao. Trong khi ethylene vinyl alcohol (EVOH)
coù tính choáng thaám khí raát toát nhöng tính naøy giaûm ñi khi moâi tröôøng coù
haøm aåm cao.
- Maøng PVDC thöôøng laøm lôùp che phuû beân ngoaøi cuûa PET ñeå naâng cao
tính choáng thaám O2.
- PVDC luoân luoân ñöôïc gheùp vôùi caùc loaïi maøng plastic khaùc, taïo neân
maøng gheùp taêng tính choáng thaám khí, maøng PVDC chæ duøng rieâng moät
mình laøm maøng bao boïc rau quaû, caùc thöùc aên ñöôïc chöùa tröõ laïnh do tính
baùm dính toát vaø tính meàm deûo cao.
Ghi chuù: MA: methyl acrylate
AN: acrylonitrile

8.9 ETHYLENE VINYL ALCOHOL (EVOH)

Ethylene vinyl alcohol, laø copolyme cuûa ethylene vôùi vinyl alcohol coù
nhöõng tính chaát chöùc naêng gaàn vôùi PVDC.
EVOH ñöôïc taïo thaønh töø taùc nhaân ban ñaàu laø EVA (ethylene vinyl
alcohol) vaø ñöôïc tieáp tuïc truøng hôïp töø moät löôïng lôùn VA (vinyl alcohol) vôùi
ethylene. Haøm löôïng ethylene toàn taïi trong saûn phaåm EVOH khoaûng
30 ÷ 45%.
200

- EVOH thöôøng ñöôïc gheùp chung vôùi caùc maøng plastic ñeå taêng tính choáng
thaám O2 vaø caùc loaïi hôi khí khaùc vaø ñöôïc cheá taïo daïng ñuøn eùp.
- EVOH coù tính choáng thaám khí O2 toát hôn PVDC ôû ñoä aåm moâi tröôøng
thaáp, nhöng ôû ñoä aåm cao thì tính choáng thaám khí cuûa EVOH giaûm ñaùng
keå (ôû RH = 70%).
EVOH thöôøng duøng laøm lôùp bao phuû choáng thaám khí O2 cuûa maøng gheùp
nhieàu lôùp, caïnh tranh vôùi PVDC moät caùch hieäu quaû do EVOH coù nhöõng öu
ñieåm hôn PVDC nhö sau:
EVOH coù khoaûng nhieät ñoä toàn taïi roäng hôn so vôùi PVDC ( −17 ÷ 150°C )
Nhieät ñoä chaûy oån ñònh ñoái vôùi moät quaù trình ñuøn eùp taïo maøng
Tæ troïng 1,2 thaáp hôn PVDC, do ñoù dieän tích maøng lôùn hôn so vôùi khi
söû duïng cuøng 1 löôïng PVDC
EVOH khoâng bò cho laø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nhö PVDC
EVOH ñöôïc ñaët vaøo beân trong cuûa maøng nhieàu lôùp ñeå duy trì ñoä aåm
cuûa EVOH thaáp nhaèm söû duïng hieäu quaû tính choáng thaám O2 cuûa
EVOH.
EVOH ñöôïc aùp duïng phoå bieán laøm bao bì thöïc phaåm vì nhöõng tính chaát
beàn cô cao, trong suoát, meàm deûo, choáng thaám khí, muøi höông toát vaø cheá taïo
deã daøng do nhieät ñoä chaûy oån ñònh. Chi phí söû duïng EVOH cao hôn OPP.
Nhöng EVOH coù moät tính chaát quan troïng khieán noù ñöôïc taùch khoûi nhoùm
polyolefin laø khoâng haáp thu nhöõng muøi höông cuûa moâi tröôøng nhö höông cam
cuûa nöôùc eùp cam do ñoù maø ñöôïc duøng trong bao bì nöôùc cam eùp.
EVOH coù tính choáng thaám khí nhaïy caûm vôùi ñoä aåm moâi tröôøng, phaûi
ñöôïc duøng trong bao bì thöïc phaåm maøng gheùp ba lôùp choáng thaám khí höông.

8.10 POLYETHYLENE TEREPHTHALATE (PET)

8.10.1 PET thuoäc nhoùm polyester
PET thuoäc nhoùm polyester laø loaïi copolyme ñöôïc cheá taïo bôûi phaûn öùng
truøng ngöng. Teân vieát taét PET ñeå chæ loaïi polyester ñaõ söû duïng ethylene glycol
laøm chaát neàn khôûi ñaàu cho quaù trình truøng hôïp. Töông töï ñoái vôùi loaïi
polyester ñöôïc vieát taét laø PBT thì chaát buthyleneglycol laø chaát khôûi ñaàu. PET
coøn coù teân thöông maïi laø Mylar, Milinex, Hoslaphane vaø Terphane.
PET laø loaïi vaät lieäu plastic quan troïng duøng laøm bao bì thöïc phaåm. PET
ñöôïc saûn xuaát töø phaûn öùng truøng ngöng giöõa ethylene glycol vaø dimethyl
terephthalate (DMT) hoaëc axit terephthalic (TPA) döôùi aùp suaát thaáp. Phaûn öùng
truøng ngöng taïo PET nhö sau:
 - Caáu truùc phaân töû cuûa phaân töû PET (hình ôû trang sau).
Caùc monomer tham gia phaûn öùng truøng ngöng taïo neân PET ñeàu coù hai
nhoùm chöùc nhö: OH trong ethyleneglycol vaø COOH trong TPA vaø nhoùm
COOCH3 trong DMT. Söï truøng ngöng taïo neân phaân töû polyme maïch daøi, caùc
phaàn töû H2O hoaëc CH3OH ñöôïc loaïi tuøy thuoäc monomer taùc chaát.
Tính trong suoát, tính beàn cô vaø tính meàm deûo ñöôïc taêng leân khi maøng
PET ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu. Do ñoù trong thöïc teá saûn xuaát vaø aùp duïng, töø
PET ñöôïc duøng ñeå chæ maøng PET ñaõ ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu bôûi vì PET
khoâng ñònh höôùng khoâng theå ñöôïc öùng duïng phoå bieán vì moät soá tính naêng
keùm.

8.10.2 Tính chaát

PET laø moät loaïi bao bì thöïc phaåm quan troïng coù theå taïo maøng hoaëc taïo
daïng chai loï do bôûi caùc tính chaát:
- Tæ troïng: 1,4
- Beàn cô hoïc cao, coù khaû naêng chòu ñöïng löïc xeù vaø löïc va chaïm, chòu
ñöïng söï maøi moøn cao, coù ñoä cöùng vöõng cao
- Trô vôùi moâi tröôøng thöïc phaåm
- Trong suoát
- Choáng thaám khí O2 vaø CO2 toát hôn caùc loaïi polyelefin.

Caáu truùc phaân töû cuûa phaân töû PET

- Maøng PET luoân luoân ñöôïc phuû moät lôùp plastic khaùc beân ngoaøi ñeå coù theå
haøn daùn nhieät gheùp mí bao bì, thöôøng duøng laø PVDC nhaèm ñoàng thôøi
laøm taêng tính choáng thaám hôi nöôùc vaø khí O2, hoaëc cuõng coù theå duøng
lôùp phuû PE nhaèm ñeå haøn daùn nhieät toát (chöù khoâng ñeå taêng khaû naêng
choáng thaám khí, hôi).
202

- Khi ñöôïc gia nhieät ñeán khoaûng 200oC, caáu truùc hoùa hoïc cuûa maïch PET
vaãn ñöôïc giöõ nguyeân; tính choáng thaám khí hôi vaãn khoâng thay ñoåi khi
nhieät ñoä khoaûng 66 ÷ 100oC, nhöng ôû tmeàm ≈ 90oC coù theå laøm bieán daïng
co ruùt maøng PET.
- Tmin = – 70oC, ôû nhieät ñoä naøy maøng PET vaãn giöõ nguyeân caùc tính chaát cô
lyù hoùa.
- Nhieät ñoä gaây hö hoûng caáu truùc PET laø 225°C, nhöng Tmeàm deûo = 85 ÷ 90°C

- Khoâng bò hö hoûng bôûi dung moâi höõu cô

- Choáng thaám daàu, môõ raát cao

Nhöõng loaïi plastic töông caän PET:

- Loaïi copolyme ñöôïc goïi laø PETG ñöôïc cheá taïo goàm: PET vaø 6%
cyclohexane dimethanol, ôû traïng thaùi khoâng ñònh höôùng beàn cô cao
ñöôïc duøng laøm bao bì cho thöïc phaåm caàn gia nhieät, coù theå chòu ñöôïc
nhieät ñoä 115 ÷ 121°C .
- PET keát tinh nhanh (rapidly crystallizable form of PET) ñöôïc goïi laø CPET
thöôøng ñöôïc duøng laøm bao bì thöïc phaåm caàn gia nhieät tröôùc khi aên vì cuõng
chòu ñöôïc nhieät ñoä >100oC töông töï nhö PETG.
- PET voâ ñònh hình (amorphous version of PET) coù tính chaát töông töï nhö
PET ñaõ ñònh höôùng.
AÙp duïng: Do tính choáng thaám khí CO2 raát cao neân PET ñöôïc duøng laøm
chai loï ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù gas, chieám 40% toång löôïng nöôùc giaûi khaùt ñöôïc
saûn xuaát, chieám khoaûng 80% löôïng PET ñöôïc saûn xuaát.
CPET ñöôïc duøng laøm maøng bao boïc thöïc phaåm caàn gia nhieät nhö chai bia
caàn thanh truøng, maøng PET ñöôïc cheá taïo tuùi ñöïng thöïc phaåm kho caàn choáng
oxy hoùa.
Hình 8.4: Chai nöôùc giaûi khaùt baèng PET
204

8.11 POLYAMIDE
8.11.1 Caáu truùc cuûa polyamide
Polyamide laø moät loaïi plastic taïo ra töø phaûn öùng truøng ngöng cuûa moät
loaïi axit höõu cô vaø moät amin. Polyamide coù teân thöông maïi laø nylon (Nylon
tröôùc ñaây cuõng laø teân goïi chung cho taát caû caùc loaïi plastic). Hai loaïi
polyamide quan troïng ñöôïc duøng laøm bao bì coù teân thöông maïi: nylon 6 vaø
nylon 6,6 laø polyamide baùn keát tinh.
a) Nylon 6 ñöôïc truøng ngöng töø moät loaïi monomer laø caprolactam coù hai nhoùm
chöùc axit vaø amin ôû nhieät ñoä 225°C . Caáu truùc cuûa nylon 6 nhö sau:
O
P
nNH2 − (CH2 )5 − COOH ( − N− (CH2 )5 − C − )n + nH2O
|
H

b) Nylon 6,6 ñöôïc taïo ra töø phaûn öùng truøng ngöng cuûa hexamethylene
diamine vaø axit adipic ôû nhieät ñoä 260°C loaïi ñi moät phaân töû H2O,
hình thaønh moät muoái höõu cô, sau ñoù laïi ñöôïc gia nhieät taùch ñi theâm
moät phaân töû H2O. Phaûn öùng taùch H2O nhö theá lieân tuïc xaûy ra hình
thaønh saûn phaåm polyme.
H2 N − (CH2 )6 − NH2 COOH − (CH2 )4 − COOH

Hexamethylene diamin Axit adipic

nCOOH(CH2 )4 COOH + nNH2 (CH2 )6 NH2

( −CO(CH2 )4 CONH(CH2 )6 NH− )n + 2nH2O

(nylon 6,6)
Beân caïnh nylon 6 vaø nylon 6,6, coøn coù nhöõng loaïi nylon 11, 12 cuõng ñöôïc
söû duïng phoå bieán. Nylon 11 ñöôïc cheá taïo töø phaûn öùng truøng ngöng axit amino-
undecanoic NH2(CH2)10 COOH ôû nhieät ñoä 180°C .
Nhieàu loaïi nylon ñöôïc cheá taïo töø caùc loaïi axit vaø amin khaùc, khoâng ñöôïc
aùp duïng laøm bao bì.
Loaïi nylon 6 ñöôïc söû duïng laøm bao bì phoå bieán hôn so vôùi caùc loaïi nylon
khaùc, maëc duø tính chaát quang hoïc vaø cô hoïc keùm hôn so vôùi nylon 6,6 nhöng
nylon 6 coù öu ñieåm laø beàn nhieät, meàm deûo khi gia nhieät khoaûng 100oC, deã haøn
daùn nhieät vaø deã daøng taïo maøng ñuùc baèng phöông phaùp ñuøn eùp vôùi caùc loaïi
nhöïa nhieät deûo khaùc. Söï ñònh höôùng moät chieàu hoaëc caû hai chieàu khi cheá taïo
nylon 6 nhaèm naâng cao khaû naêng choáng thaám khí vaø beàn cô hoïc. Töø "BON"
ñöôïc duøng ñeå chæ nylon 6 ñaõ ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu. Hieän nay töø nylon
ñöôïc duøng ñeå chæ rieâng nylon 6.
Nylon ñöôïc söû duïng laøm bao bì thöïc phaåm ít hôn so vôùi polyolefin vaø
PET, vì caùc loaïi plastic naøy chæ coù khaû naêng taïo maøng gheùp vôùi caùc loaïi vaät
lieäu khaùc, soá löôïng nylon ñöôïc söû duïng ôû Myõ khoaûng 45 taán/naêm). Hieän nay
coù loaïi polyamide môùi ñöôïc goïi laø polyamid khoâng keát tinh (non crystalline
polyamide) hay amourphous, coøn goïi laø selar padan, ñöôïc phaùt trieån ôû Myõ vaø
Nhaät coù khaû naêng beàn cô hoïc cao, taêng ñoä trong suoát vaø taêng khaû naêng choáng
thaám khí O2. Tính choáng thaám khí seõ giaûm khi haøm aåm RH ñaït 100%. Loaïi
polyamid voâ ñònh hình naøy coù khaû naêng aùp duïng phoå bieán laøm bao bì thöïc
phaåm daïng chai, loï.

8.11.2 Tính chaát cuûa nylon

Tyû troïng: 1,13
tmax = 220oC, nhieät ñoä coù theå gaây hö hoûng caáu truùc nylon
tmin = –70oC
- Nylon coù tính choáng thaåm thaáu khí hôi raát toát.
- Nylon 6 choáng thaám H2O keùm: trong khoâng khí bình thöôøng coù theå haáp
thu moät löôïng H2O khoaûng 3% vaø trong moâi tröôøng H2O coù theå haáp
thu ñeán 10% (so vôùi khoái löôïng bao bì nylon 6).
- Nylon 6 coù theå chòu ñöïng ñöôïc nhieät ñoä tieät truøng cuûa hôi quaù nhieät
(khoaûng 140oC) vaø cuõng chòu ñöôïc söï gia nhieät baèng hôi nöôùc hoaëc
trong moâi tröôøng khoâ raùo ôû nhieät ñoä > 140oC
- Nylon vaãn giöõ nguyeân tính meàm deûo trong khoaûng roäng cuûa nhieät ñoä
cao cuõng nhö ôû nhieät ñoä laïnh thaâm ñoä nhö trong quaù trình baûo quaûn
thuûy saûn ñoâng laïnh.
- Nylon coù khaû naêng haáp thuï nöôùc, hôi nöôùc; söï haáp thuï nöôùc seõ aûnh
höôûng xaáu ñeán tính beàn cô lyù, nhöng aûnh höôûng naøy seõ maát ñi khi nylon
ñöôïc saáy khoâ.
- Nylon coù tính choáng thaám khí raát toát, coù theå duøng laøm bao bì huùt chaân
khoâng hoaëc bao bì ngaên caûn söï thaåm thaáu O2, hay thoaùt höông.
- Nylon coù tính beàn cô lyù cao: chòu ñöôïc va chaïm, choáng ñöôïc söï traày
söôùc, maøi moøn, vaø xeù raùch hoaëc thuûng bao bì.
- Coù khaû naêng haøn daùn nhieät khaù toát, khoâng yeâu caàu nhieät ñoä haøn quaù
cao; coù theå haøn gheùp mí bao bì nylon baèng phöông phaùp haøn cao taàn.
206

- Nylon laø polyme coù cöïc, coù khaû naêng in aán toát, khoâng caàn xöû lyù beà maët
tröôùc khi in.
- Nylon coù khaû naêng ngaên ngöøa söï thaåm thaáu
- Maøng nylon khoâng bò taùc ñoäng cuûa axit yeáu, kieàm yeáu nhöng bò hö hoûng
ñoái vôùi axit vaø kieàm noàng ñoä cao.
- Khoâng bò hö hoûng bôûi, daàu, môõ
- Maøng nylon trong suoát vaø coù ñoä boùng beà maët cao
Maøng BON (ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu) seõ taêng ñoä trong suoát, ñoä boùng
laùng beà maët, taêng khaû naêng choáng thaám khí, hôi nöôùc, vaø taêng tính beàn cô veà
khaû naêng choáng xeù raùch, ñaâm thuûng, maøi moøn
ÖÙng duïng: Maøng nylon gheùp cuøng PE ñöôïc duøng laøm bao bì chöùa thöïc
phaåm laïnh ñoâng, hoaëc bao boïc thöïc phaåm aên lieàn ñöôïc haâm noùng trong loø viba
tröôùc khi aên.

8.12 POLYCARBONAT (PC)

8.12.1 Caáu taïo cuûa PC
Polycarbonat laø moät loaïi polyester ñöôïc truøng ngöng giöõa bisphenol A vaø
diphenyl carbonate
Polycarbonat thuoäc loaïi nhöïa voâ ñònh hình, coù theå ñöôïc ñònh höôùng ñeå
phaùt trieån tính naêng toái öu, ñöôïc duøng trong nhieàu ngaønh kyõ thuaät khaùc laõnh
vöïc bao bì thöïc phaåm, bôûi vì tính cöùng vöõng cuûa PC ôû caû nhieät ñoä cao vaø nhieät
ñoä thaáp. Phaûn öùng truøng ngöng taïo PC nhö sau:

8.12.2 Tính chaát cuûa PC

PC coù tyû troïng 1,2
Polycarbonat coù caùc tính chaát khaù ñaëc bieät vaø quan troïng nhö sau:
 - Tính choáng thaám khí, hôi cao hôn caùc loaïi LDPE, LLDPE, EVA nhöng
thaáp hôn caùc loaïi HDPE, PET, PP, BON, nylon.
- Trong suoát, tính beàn cô vaø ñoä cöùng vöõng raát cao, khaû naêng choáng maøi
moøn vaø khoâng bò taùc ñoäng bôûi caùc thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm. PC ñöôïc
duøng laøm bao bì caàn söï cöùng vöõng nhö daïng bình, thuøng chöùa coù theå
tích lôùn, nhöõng cheùn dóa coù theå gia nhieät haâm noùng thöùc aên.
Vôùi khaû naêng chòu ñöôïc nhieät ñoä cao PC ñöôïc duøng ñeå laøm bao bì chöùa
thöïc phaåm caàn tieät truøng ( t nc = 122°C, tmin = −83°C ).

Maøng PC coù tính choáng thaám khí, hôi keùm; giaù thaønh PC cao gaáp ba laàn
PP, do ñoù ít ñöôïc söû duïng nhö PET, PP, nylon, HDPE.

8.13 POLYSTYRENE (PS)

8.13.1 Caáu truùc PS
Saûn phaåm polyslyrene (PS) coù treân thò tröôøng töø tröôùc Theá Chieán thöù II.
Khoaûng 450 ngaøn taán PS ñöôïc duøng ñeå cheá taïo caùc loaïi cheùn dóa chæ söû duïng 1
laàn (duøng roài boû ñi), vaø caùc loaïi bao bì khaùc nhö thuøng chöùa.
Polystyren laø saûn phaåm truøng hôïp cuûa styrene
döôùi xuùc taùc khôûi ñaàu cuûa moät peroxide. Söï truøng hôïp xaûy ra ôû caùc noái ñoâi
cuûa nhoùm ethylene gaén vôùi nhaân thôm - phaûn öùng xaûy ra ôû aùp suaát thaáp trong
khoaûng nhieät ñoä 105 ÷ 190oC. Tuøy theo ñieàu kieän xuùc taùc khaùc nhau seõ taïo
neân PS coù maïch daøi ngaén khaùc nhau coù phaân töû löôïng töø 40.000 ÷ 220.000, do
aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän kyõ thuaät cuûa quaù trình cheá taïo. Söï choïn löïa phaân töû
löôïng tuøy thuoäc vaøo phöông phaùp taïo hình saûn phaåm PS baèng phöông phaùp
ñuøn eùp hay thoåi nhöïa vaøo khuoân taïo daïng chai loï,...
Caáu truùc cuûa PS nhö sau:

8.13.2 Tính chaát

PS laø loaïi polyme voâ ñònh hình, coù nhöõng ñaëc tính sau:
- Trong suoát
- Tính cöùng vöõng cao, doøn
- Tính beàn cô hoïc keùm veà va chaïm, maøi moøn, xeù raùch
208

- Nhieät ñoä noùng chaûy t nc = 88°C

- Tính choáng thaám nöôùc toát
- Tính choáng khí hôi raát keùm.
Copolyme giöõa styrene vaø cao su ñöôïc caûi thieän tính beàn cô, nhöng giaûm
ñoä trong suoát, giaù thaønh taêng cao. Loaïi naøy ñöôïc kyù hieäu laø HIPS. Khi HIPS
ñöôïc ñuøn eùp vôùi caùc polyme khaùc ñeå taïo vaät lieäu gheùp nhieàu lôùp daïng maøng
hay taám coù tính cöùng vöõng raát cao.
ÖÙng duïng: PS ñöôïc thoåi vaø daäp taïo thaønh caùc loaïi, khay chöùa ñöïng tröùng,
baùnh, caùc loaïi thöùc aên lieàn, caùc loaïi nguyeân lieäu thöïc phaåm nhö thòt caù töôi
soáng, rau quaû.
- PS duøng laøm lôùp loùt cöûa soå cho caùc bao bì ñeå coù theå nhìn thaáy vaät phaåm
beân trong, trong tröôøng hôïp naøy khoâng yeâu caàu tính choáng thaám khí cao
ñoái vôùi saûn phaåm, PS cuõng coù theå ñöôïc duøng laøm cöûa roùt thöïc phaåm
loûng cuûa bao bì daïng hoäp tetrabrik, theo phöông phaùp ñoùng bao bì
tetrapak.
Loaïi foam PS laø loaïi PS suûi boït ñöôïc cheá taïo baèng caùch troän hexane vaøo
polyme ôû traïng thaùi nhuõ töông, ñuøn, eùp taïo thaønh vaät chöùa ñöïng, thì khí
hexane tñöôïc gia nhieät seõ bay hôi taïo thaønh nhöõng loã nhoû li ti, taïo tính xoáp
khoâng cöùng gioøn cho PS, vaø coù theå coù phuï gia TiO2 taïo maøu traéng ñuïc, caûn
quang. Do söï giaõn nôû cuûa PS theo söï giaõn nôû cuûa khí hexane neân foam PS coøn
ñöôïc goïi laø expanded PS (EPS).

EPS coù tæ troïn g raát thaá p ñöôïc duø ng laøm vaät chöù a ñöï ng nhöõ ng loaïi thöïc
phaåm aê n lieàn, thöïc phaåm söû duïn g trong voø ng 24 giôø, hoaëc laøm vaät lieäu
cheâm loùt.
- PS ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu cuõng taêng tính choáng thaám, tính beàn cô
nhöng vaãn khoâng theå duøng laøm bao bì moät lôùp choáng thaám khí hôi.

Hình 8.5: Cheùn ñóa, khay, vaät chöùa ñöïng duøng moät laàn laøm töø EPS

8.14 SO SAÙNH ÑAËC TÍNH CUÛA MOÄT SOÁ LOAÏI PLASTIC LAØM BAO BÌ
THÖÏC PHAÅM
Caùc ñieàu kieän cheá taïo nhö: nhieät ñoä aùp suaát truøng hôïp hoaëc truøng ngöng,
chaát phuï gia, löôïng chaát phuï dao ñoäng thì coù theåâ aûnh höôûng ñeán tyû troïng vaø
troïng löôïng phaân töû cuûa plastic. do ñoù coù theå gaây bieán ñoåi moät vaøi ñaëc tính hoùa
210

lyù.
Baûng 8.2: Tính chaát vaät lyù cuûa vaät lieäu plastic laøm bao bì thöïc phaåm treân cô sôû
ñoä daøy maøng 25μm
monom
STT Ñaëc tính HDPE LDPE LLDPE EVA OPP* PET* PVC PVDC OPS* BON* EVOH PC
er

Troïng 0,945 0,91 0,918 0,94 1,22 1,6 1,14

1 luôïng ÷ ÷ ÷ 0,93 ÷ 0,90 1,4 ÷ ÷ 1,05 1,14 ÷ 1,2

(g/cm3) 0,967 0,925 0,923 0,96 1,36 1,7 1,19

Dieän tích
32,7
rieâng
2 41,2 42,6 42,5 41,9 4,20 44 28,4 28 24 38 35 ÷ 32,5
2
(m /kg;
34,7
25μm)

Löïc xeù 2,5 ÷ 20 ÷3 25 ÷3 25 ÷3 1,2 ÷ 1, 9

3 1,5 ÷5 3 ÷8 2 ÷3 3,5 ÷5 4 ÷8 8 ÷ 16 8 ÷ 12
raùch (kpsi) 6 0 3 7 7 ÷ 11
Cöôøng ñoä
20 ÷4 10 ÷5 350 ÷6 50 ÷1 400 ÷ 4 250 ÷ 3 300 ÷3
4 löïc xeù (1% 125 25 8 ÷ 20 350 700 320
0 0 00 50 75 00 85
secant) (kpsi)

Tyû leä daõn

200 ÷ 200 ÷ 400 ÷ 500 ÷ 300 ÷ 50 ÷2 70 ÷1 100 ÷4 50 ÷1 70 ÷1 120 ÷2 100 ÷
5 daøi toái ña 2 ÷ 30
600 600 800 800 600 75 30 00 00 20 80 150
(%)

Löïc xeù 1000 1000

100 ÷ 100 ÷ 100 ÷3 300 ÷ 500 ÷ 800 ÷
6 (graves – – – ÷ ÷ 2 –
500 500 00 100 800 1600
(lb/in) 1500 2000

Löïc xeù

raùch 200 ÷ 100 ÷ 150 ÷ 40 ÷2 20 ÷4 20 ÷1 400 ÷7 10 ÷9 15 ÷3 400 ÷6 20 ÷5

7 340 2 ÷ 15
(gm/25μm 350 200 900 00 0 00 00 0 0 00 0
)

Ñoä thaám 0,05 ÷ 200 ÷

8 0,4 1 ÷2 1 ÷2 2 ÷3 1,5 ÷2 0,4 1 ÷ 1,5 2 ÷ 30 0,1 ÷1 1 ÷2 1
nöôùc 0,03 350

Ñoä thaám 100 ÷ 450 ÷ 700 ÷ 300 ÷ 100 ÷ 30 ÷ 60 200 ÷ 0,01 ÷ 180 ÷
9 500 3 ÷6 0,1 ÷1 1 ÷2
O2 200 600 900 450 160 0 350 0,02 300

Ñoä môø
10 3 5 ÷ 10 6 ÷ 13 2 ÷ 10 1 ÷ 15 3 2 1 ÷2 1 ÷5 1 1,5 1 ÷2 1
ñuïc (%)

Tyû leä aùnh

saùng 55 ÷7
11 – 65 – 85 80 88 90 90 92 88 90 89
truyeàn qua 5

(%)

Khoaûng
121,1 104,4 107,2 137,8 121,1 121,1 121,1 176,7
nhieät ñoä 135 ÷ 65,6 ÷ 93,3 ÷ 135 ÷ 204 ÷
12 ÷ 176, ÷ ÷ 148, ÷ ÷ 148, ÷ 176, ÷ 176, ÷
haøn gheùp 154,4 176,7 148,9 176,7 215
7 171,1 9 171,10 9 7 7 204,4
mí (oC)

Khoaûng -
- - - - - - -
nhieät ñoä -40 ÷ 101,1 4,4 ÷ -28,9 ÷ -17,8 ÷ –98 ÷
13 56,7 ÷ 28,9 ÷ 73,3 ÷ 73,3 ÷ 17,8 ÷ 62,2 ÷ 73,3 ÷
toàn taïi 1211 ÷ 121,1 65,6 148,9 137
82,2 104,4 65,6 148,9 135 79,4 204,4
(oC) 65,6
212

Baûng 8.3: Khaû naêng thaám khí, hôi vaø nöôùc, khaû naêng chòu ñöïng trong caùc moâi
tröôøng hoùa hoïc cuûa caùc loaïi plastic
Toác ñoä khueách taùn khí Toác ñoä
Khaû
(cm3/100in2/24hr/mil) at truyeàn Khaû naêng chòu ñöïng trong moâi tröôøng
naêng
Vaät 25oC hôi nöôùc
thaám
lieäu (g/100
nöôùc
maøng in2/24
trong Axit Kieàm Chaát Dung moâi
bao bì O2 N2 CO2 hr/mil) at Nöôùc
voøng maïnh maïnh beùo höõu cô
37.8oC
24h
90% RH

Celloph
ane
(ñöôïc 1 1 13 0,2÷1,0 Cao Keùm Keùm Toát Keùm Khaù
phuû
vec-ni)

Celloph Coù
ane (phuû 0,5 0,5 0,5 0,4÷0,9 Cao thay Toát Toát Toát Toát
plastic) ñoåi
Celloph lôùn hôn
Coù thay
ane (phuû – – – hoaëc baèng – Toát Toát Toát Toát
ñoåi
plastic) 1,2
Cellulos
117÷1 30÷4 860÷10 Khoaûng
e 3÷9 Keùm Keùm Toát Keùm Toát
50 0 00 150
acetale

Coù thay
Nylon-6 2,6 0,9 10÷12 16÷22 9,5 Toát Toát Toát Toát
ñoåi
Polyest 3,0÷4, 0,7÷1
15÷25 1,0÷1,3 <0,8 Toát Keùm Toát Toát Toát
er 0 ,0
LDPE 500 180 2700 1,0÷1,5 <0,01 Toát Toát Keùm Toát Toát

HDPE 185 42 580 0,3 Khoâng Toát Toát Toát Toát Toát
150÷2 40÷4 500÷80
PP 0,7 <0,005 Toát Toát Toát Toát Toát
40 8 0
OPP 160 20 540 0,25 <0,005 Toát Toát Toát Toát Toát

250÷3 0,04÷0, Coù caûi Coù caûi

PS – 900 7,0÷10,0 Toát Toát Toát
50 10 thieän thieän
20÷190 Coù caûi
PVC 8÷160 1÷70 4÷10 Khoâng Toát Toát Toát Toát
0 thieän
0,8÷6, 0,12÷1 Coù caûi
PVDC 3,8÷44 0,2÷0,6 – Toát Toát Toát Toát
9 ,5 thieän

RH: ñoä aåm töông ñoái; mil = 0,025 μ m

 Trong caùc loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm thì:
- PET, PVC vaø PC coù tyû troïng cao seõ taêng giaù thaønh bao bì cao do dieän
tích beà maët thaáp nhaát khi cheá taïo cuøng ñoä daøy vaø khoái löôïng so vôùi caùc
loaïi plastic khaùc.
- OPP, PET, OPS vaø PVDC coù ñoä daõn daøi thaáp nhaát döôùi taùc duïng cuûa löïc keùo.
- HDPE, OPP, OPS vaø PC coù tính choáng thaám nöôùc cao nhaát.
- PET, PVDC, BON, EVOH coù tính choáng thaám O2 cao nhaát.
- Caùc loaïi LDPE, LLDPE, EVA, OPS vaø PC choáng thaám O2 keùm nhaát.
- Ñoä thaåm thaáu O2 tính theo ñôn vò cm3/100m2×ngaøy×1atm ôû ñieàu kieän
25oC vaø haøm aåm khoâng khí laø 0%.
- Möùc ñoä thaám nöôùc WVTR (water vapor transfer rate): g/100in2×ngaøy ôû
ñieàu kieän 37 ÷ 38°C vaø haøm aåm khoâng khí laø 90%.

Baûng 8.4: Ñaëc tính nhaän daïng caùc loaïi plastic khi ñoát chaùy
ÑAËC TÍNH
TÖÏ DAÄP TÍNH CHAÁT
MAØNG FILM CUÛA NGOÏN MUØI
TAÉT CUÛA VAÄT LIEÄU
LÖÛA
chaùy nhanh & hoaøn
CELLULOSE vaøng, cam, xaùm
khoâng toaøn: phaàn bò chaùy giaáy chaùy
D = 1,48 & coù khoùi
trôû neân doøn
CELLULOSE ACETAT vaøng-hoa caø vôùi chaûy, chaùy nhanh &
khoâng giaám chaùy
D = 1,28÷1,32 goác xanh ngoïn löûa khoâng ñeàu
CELLULOSE ACETAT /
vaøng ñaäm vôùi
BUTYRAT khoâng chaùy & nhoû gioït bô oâi
caïnh xanh nhaït
D = 1,15÷1,22
chaùy, nhoû gioït &
NYLON xanh vôùi ñænh
coù boït, gioït khoâng ñaäp toùc chaùy
D = 1,06÷1,14 maøu vaøng
tan
CELLULOSE NITRAT chaùy xaûy ra ngay &
khoâng vaøng haêng, cay
D = 1,35 – 1,40 hoaøn toaøn
POLYETHYLEN xanh ôû ñaùy,
D = 0,910÷0,965 khoâng vaøng ôû ñænh, chaùy, nhoû gioït saùp chaùy
(LLDPE vaø HDPE) khoùi traéng
214

ÑAËC TÍNH
TÖÏ DAÄP TÍNH CHAÁT
MAØNG FILM CUÛA NGOÏN MUØI
TAÉT CUÛA VAÄT LIEÄU
LÖÛA
POLYPROPYLENE xanh ôû ñaùy,
haêng, saùp
D = 0,900÷ 0,915 khoâng vaøng ôû ñænh, chaùy, nhoû gioït
chaùy
(LDPE) khoùi traéng

POLYESTER vaøng khoùi ñen, khoâng nhoû gioït,

khoâng nhöïa, deã chòu
D = 1,38 chaùy oån ñònh chaùy oån ñònh
POLYSTYRENE vaøng cam, khoùi
khoâng khoâng nhoû gioït muøi caây coû
D = 1,04÷1,09 ñen, coù moà hoùng
POLYVINYLCHLORIDE vaøng-cam vôùi ñen nhanh, meàm,
coù chlorine
D = 1,22÷1,36 caïnh xanh laù caây phaân huûy
POLYVINYLIDENE
vaøng vôùi caïnh
CHLORIDE coù tro ñen, cöùng chlorine
xanh laù caây
D = 1,68
POLYVINYL ALCOHOL vaøng vôùi khoùi phoàng, meàm, trôû
coù (chaäm) haêng, cay
D = 1,14 ÷1,19 xaùm thaønh maøu naâu

D - khoái löôïng rieâng, g/cc

Ñaëc tính naøy coùi theå aùp duïng ñeå ñònh tính moät soá loaïi plastic laøm bao bì
thöïc phaåm. Caùc loaïi bao bì daïng tuùi thöôøng ñöôïc gheùp nhieàu loaïi plastic, do ñoù
khoù ñònh tính theo caùch ñoát chaùy nhö treân. Ñoái vôùi caùc loaïi chai loï plastic ñöïng
thöïc phaåm, chuùng thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng moät loaïi plastic vaø ñöôïc quy ñònh
ghi kyù hieäu
(x= 1 ÷ 7 ) vaø teân vieát taét cuûa plastic ngay beân döôùi kyù hieäu naøy. Do ñoù coù theå
nhaän bieát maø khoâng caàn ñònh tính theo phöông phaùp treân (kyù hieäu naøy ñöôïc
trình baøy ôû chöông 10).

8.14.1 Ñaëc tính cuûa LDPE, LLDPE, HDPE.

Baûng 8.5: So saùnh ñaëc tính giöõa LDPE, LLDPE, HDPE
LDPE LLDPE HDPE
(−CH2 − CH2 −)n (−CH2 − CH2 −)n (−CH2 − CH2 −)n

Ñaëc ñieåm:
- Tyû troïng 0,91÷0,925g/cm3
- Trong nhöng coù aùnh hôi môø ñoä
boùng beà maët khaù cao
- Tyû troïng - Tyû troïng
0,91÷0,92g/cm3 0,941÷0,965g/cm3
- Trong hôi môø LLDPE - Trong môø, möùc ñoä meàm
coù ñoä boùng beà maët deûo keùm hôn LDPE vaø
cao, tính meàm deûo cao. LLDPE, tính cöùng vöõng

- Bò keùo daõn vaø deã ñöùt döôùi taùc
duïng löïc
Tính chòu nhieät:
tnc = 93°C
t min = −57°C
thaøn = 100 ÷ 110°C
Khaû naêng choáng laïi caùc taùc
nhaân:
- Choáng thaám nöôùc toát
- Choáng thaám caùc khí O 2 ,
CO 2 , N2 vaø hôi nöôùc keùm
- Choáng thaám daàu môõ keùm.
- Beàn ñoái vôùi axit, kieàm, muoái
voâ cô.
- Bò hö hoûng trong dung moâi höõu
cô.
Khaû naêng in aán treân bao bì
LDPE keùm
- Khi bò chieáu xaï thì trôû neân
vaøng, trong suoát, cöùng gioøn
hôn
ÖÙng duïng:
- Duøng laøm bao bì thuûy saûn laïnh
ñoâng vì sau khi ñöïng bao bì,
chuùng ñöôïc tröø ñoâng ôû –18oC.
- Maøng naøy thöôøng duøng laøm
lôùp trong cuøng cuûa bao bì
nhieàu lôùp ñeå deã daøng haøn daùn
nhieät.
- Ít bò giaõn, khoù ñöùt.
tnc = 95 ÷ 180°C
t min = −57°C
thaøn = 120 ÷ 150°C
- Tính choáng thaám khí
hôi nöôùc cao hôn so
vôùi LDPE.
- Tính choáng daàu môõ
ñöôïc caûi thieän hôn.
- Beàn ñoái vôùi axit, kieàm,
muoái voâ cô.
- Bò hö hoûng trong dung
moâi höõu cô.
Khaû naêng in aán treân bao
bì LLDPE cao hôn LDPE
- Coù theå duøng laøm bao bì
thuûy haûi saûn laïnh
ñoâng.
- Laøm lôùp trong cuûa bao
bì nhieàu lôùp hoaëc laøm
lôùp ngoaøi cuøng ñeå
choáng thaám nöôùc cho
caùc lôùp bao bì giaáy.
cao.
- Coù tính chaát cô lyù cao
nhaát so LDPE vaø LLDPE
tnc = 121°C
t min = −46°C
thaøn = 140 ÷ 180°C
- Tính choáng khí, hôi nöôùc
cao hôn caû hai loaïi treân.
- Tính choáng daàu môõ ñöôïc
caûi thieän cao hôn.
Gioáng vôùi LLDPE
Gioáng vôùi LLDPE
Töông töï nhö LDPE
- Coù theå duøng laøm bao bì
thuûy haûi saûn laïnh ñoâng.
- Laøm lôùp ngoaøi cuûa bao bì
daïng tuùi gheùp nhieàu loaïi
vaät lieäu, hoaëc taïo hình
daïng caùc ly cheùn, loï bình
chöùa caùc loaïi vaät phaåm
caàn thanh truøng nhöng
khoâng choáng oxy hoùa
moät caùch nghieâm ngaët.
216

8.14.2 Ñaëc tính cuûa PP vaø OPP

Baûng 8.6: So saùnh ñaëc tính giöõa PP vaø OPP
Polypropylene – PP Oriented Polypropylen – OPP
Caáu truùc
Ñöôïc toång hôïp töø propylene Gioáng nhö PP
CH3 − CH = CH2
(−CH − CH2 −)n
CH3

(PP laø loaïi maøng ñaõ ñöôïc ñònh höôùng theo OPP chính laø saûn phaåm cuûa quaù trình ñònh
moät chieàu doïc trong quaù trình cheá taïo maøng) höôùng laïi PP baèng caùch keùo giaõn theo
phöông ngang (vuoâng goùc vôùi chieàu doïc).
Tæ troïng:
0,885-0,905 (g/ cm3 ) 0,902-0,907(g/cm3)
Maøng PP coù theå giaõn daøi khi chòu taùc duïng Do ñoù OPP khoâng bò giaõn daøi döôùi taõc
cuûa löïc keùo, nhöng ñoä giaõn daøi khoâng lôùn. duïng cuûa löïc keùo. OPP luoân luoân ñöôïc
cheá taïp daïng maøng
- Coù nhöõng tính naêng cô lyù hoùa cao hôn PP.
Caùc ñieåm nhieät ñoä:
tnc = 132 ÷ 149°C tnc = 140 ÷ 146°C
t min = −180°C t min = −50°C
thaøn = 140°C thaøn = 150°C

Ñaëc ñieåm:
- Khoù bò raùch, raát beàn döôùi taùc ñoäng cuûa löïc cô hoïc.
- Trong suoát.
- Ñoä boùng beàn maët cao.
- Khaû naêng in aán cao (ñeïp, roõ neùt)
- Tính choáng thaám khí, hôi nöôùc toát hôn so vôùi PE.
- Choáng thaám daàu môõ raát toát.
- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit kieàm, muoái voâ cô.
- Bò hö hoûng trong dung moâi höõu cô.
- Tính beàn cô cuûa PP cao hôn so vôùi PE
ÖÙng duïng:
- Duøng laøm bao bì chòu taûi troïng cao, bao bì
chòu ñöôïc cheá ñoä thanh truøng nhieät, chòu aùp
löïc khí cao.
- Chai loï ñöïng thöïc phaåm nhö chai ñöïng daàu
thöïc phaåm tinh luyeän.
- Raát beàn cô, nhöng bò xeù raùch deã daøng
khi ñaõ coù moät veát ñöùt nhoû.
- Trong suoát.
- Ñoä boùng beà maët cao hôn PP.
- Khaû naêng in aán cao.
- Tính choáng thaám khí, hôi nöôùc cao hôn PP
- Choáng thaám daàu môõ raát toát.
- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái
voâ cô.
- Bò hö hoûng trong dung moâi höõu cô.
- OPP beàn cô hôn PP
ÖÙng duïng:
OPP ñöôïc duøng laøm lôùp maøng ngoaøi cuøng
cuûa bao bì gheùp daïng tuùi vì noù coù tính
chòu nhieät, beàn cô hoïc, choáng thaám khí,
hôi nöôùc toát vaø deã xeù raùch.
8.14.3 Ñaëc tính cuûa PET vaø PS
Baûng 8.7: So saùnh ñaëc tính giöõa PET vaø PS
Polyethylenglycol terephthalate
- Tyû troïng: 1,38 ÷ 1,41
t max = 225°C (bò huûy caáu truùc)
tchaûy = 90°C
t min = −70°C
- Trong suoát
- Daïng maøng coù tính meàm deûo.
- Vôùi ñoä daøy cao ñeå laøm chai loï chöùa ñöïng
thì coù ñoä cöùng vöõng cao.
- Beàn cô hoïc cao, khoâng bò giaõn döôùi taùc
ñoäng cuûa löïc keùo (vì trong quaù trình cheá
taïo ñaõ ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu).
- Khaû naêng in aán cao (ñeïp, roõ neùt).
- Tính choáng thaám khí, O2 vaø CO2 cao nhaát
trong soá caùc loaïi plastic.
- Tính choáng daàu môõ raát toát.
- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô.
- Hö hoûng trong dung moâi höõu cô.
ÖÙng duïng:
Laøm bao bì ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù aùp löïc
khí CO 2
Polystyrene
- Tyû troïng: 1,05 ÷ 1,06
tnc = 100°C
t min = −70°C
- Trong suoát
- Ñoä cöùng vöõng cao
- Daïng maøng vaãn coù tính cöùng vöõng.
- Vôùi ñoä daøy cao ñeå laøm chai loï chöùa ñöïng
thì coù ñoä cöùng vöõng cao hôn PET.
- Beàn cô hoïc cao, khoâng bò giaõn (hoaëc giaõn
raát ít) döôùi taùc ñoäng cuûa löïc keùo.
- Khaû naêng in aán cao (ñeïp, roõ neùt)
- Tính choáng thaám khí, hôi nöôùc raát keùm
trong soá caùc loaïi plastic.
- Tính choáng daàu môõ keùm.
- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô.
- Hö hoûng trong dung moâi höõu cô.
ÖÙng duïng:
- Laøm cheùn, khay ñöïng thöùc aên daïng trong
hoaëc boït xoáp ñuïc.
- Laøm vaät cheâm xoáp choáng va chaïm cô hoïc.
218

8.14.4 Ñaëc tính cuûa PA vaø PC

Baûng 8.8: So saùnh ñaëc tính giöõa PA vaø PVC
Nylon (polyamide hay nylon 6) Polyvinylchloride
- Tyû troïng: 1,13 - Tyû troïng: 1,2 ÷ 1,8
t max = 220°C tnc = 121°C

t min = −73°C t min = −28°C

- Trong suoát. - Trong suoát.

- Maøng coù tính meàm deûo cao. - Maøng coù tính gioøn.
- Khoâng beàn cô hoïc, bò giaõn döôùi löïc keùo. - Beàn cô hoïc cao hôn PA, bò giaõn döôùi
löïc keùo.
- Khaû naêng in aán keùm. - Khaû naêng in aán khaù.
- Tính choáng thaám nöôùc vaø hôi nöôùc raát keùm trong soá - Tính choáng thaám khí, O 2 , N2 hôi
caùc loaïi plastic. nöôùc toát, choáng thaám khí CO 2 keùm

- Tính choáng thaám daàu môõ keùm.
- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô.
- Hö hoûng trong dung moâi höõu cô.
- Choáng thaám caùc khí raát toát,
ÖÙng duïng:
- Laøm maøng co boïc thöïc phaåm ñeå chôø tieâu thuï trong
moät thôøi gian ngaén.
- Maøng boïc trong loø vi ba.
- Gheùp ngoaøi vôùi maøng PE taïo caùc bao bì daïng tuùi ñeå
ñöïng caùc thuûy saûn laïnh huùt chaân khoâng.
- Tính choáng daàu môõ toát.
- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm,
muoái voâ cô.
- Hö hoûng trong dung moâi höõu cô.
- Bò hö hoûng trong moâi tröôøng coù tia
cöïc tím.
ÖÙng duïng:
- Laøm oáng daãn nöôùc.
Khoâng duøng laøm bao bì, vaät chöùa ñöïng
thöïc phaåm maëc duø hieän nay thaønh
phaàn VCM coøn soùt laïi trong luùc truøng
hôïp ñaõ xuoáng raát thaáp, coù theå giaûm
ñeán haøng traêm laàn, nhöng vaãn khoâng
ñöôïc söï tin duøng trong ngaønh thöïc
phaåm.

8.15 IONOMER
8.15.1 Caáu truùc Ionomer
Töø Ionomer laø loaïi plastic maø trong phaân töû polyme coù chöùa nguyeân toá
kim loaïi, lieân keát vôùi maïch polyme baèng lieân keát coäng hoùa trò hoaëc lieân keát
ion; vaø chính caùc ion kim loaïi naøy laøm caàu noái lieân keát ngang giöõa caùc maïch
polyme. Beân caïnh ñoù toàn taïi söï lieân keát giöõa caùc ion kim loaïi vaø moät soá nhoùm
chöùc cuûa chuoãi. Lieân keát ion coù naêng löôïng cao hôn caùc lieân keát khaùc trong
chuoãi polyme neân chuùng seõ boå sung moät soá tính chaát môùi cho polyme. Nhöõng
ionomer ñaõ ñöôïc cheá taïo bôûi coâng ty Du Pont vaø ñöôïc baùn döôùi teân thöông
maïi laø Surlyn A, moät loaïi vaät lieäu ñöôïc söû duïng nhö lôùp phuû hoaëc lôùp loùt hôn
laø duøng nhö daïng maøng rieâng reõ.
Surlyn A döïa treân cô sôû cuûa ethylene (hình döôùi), coù nhöõng tính chaát
töông töï nhö polyethylene. Nhoùm carboxyl cuûa maïch polyme lieân keát vôùi ion
kim loaïi nhö: Na+, K+, Mg2+, vaø Zn2+. Moät ionomer tieâu bieåu ñöôïc tìm thaáy
chöùa 2,8% Na coù ñöông löôïng: 17 nguyeân töû Na/1000 nguyeân töû C. Caáu truùc
cuûa ionomer ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:

Caáu truùc cuûa Ionomer

Lieân keát ion noái caùc chuoãi polyme vôùi nhau taïo neân nhöõng tính chaát môùi
veà ñoä beàn cô, löïc xeù raùch, ñoä doøn vaø tính choáng va chaïm maø PE khoâng coù.
Thuaän lôïi cho vieäc bao phuû beân ngoaøi moät lôùp plastic khaùc laøm taêng tính chaát
beàn cô.

8.15.2 Tính chaát

Ionomer coù nhöõng chaát sau:
- Meàm deûo
- Trong suoát, ñoä ñuïc khoaûng 1% ñoái vôùi maøng daøy 0,03mm
- Cöùng, tính vöõng cao, vaãn giöõ nguyeân tính chaát naøy ngay caû ôû ñieàu kieän
o
nhieät ñoä thaáp tmin = −99°C . Ionomer cöùng vöõng hôn PE 10 laàn trong
cuøng ñieàu kieän, do ñoù deã gaáp xeáp, duøng bao goùi nhöõng saûn phaåm coù
goùc caïnh moät caùch deã daøng hôn PE vì PE luoân luoân coù traïng thaùi meàm
deûo neân khi gaáp xeáp khoâng giöõ neáp gaáp, caùc nhoùm coù cöïc coù trong
phaàn töû ionomer seõ taïo tính naêng haáp thuï tia hoàng ngoaïi vaø seõ ñöôïc ñoát noùng
baèng ñeøn hoàng ngoaïi.
- Choáng maøi moøn toát, coù theå so saùnh vôùi PA, PC
- Tính choáng thaám daàu môõ cao, nhöng tính naêng naøy giaûm daàn theo söï
taêng cao nhieät ñoä
- Ionomer khoâng bò aên moøn bôûi moâi tröôøng kieàm ñaäm hoaëc loaõng, nhöng
bò aên moøn bôûi axit.
220

- Khoâng bò hö hoûng bôûi cetone vaø ester, alcohol nhöng bò chaûy meàm
trong caùc loaïi dung moâi hydrocarbon.
- Tính choáng thaám khí töông töï nhö PE, tính choáng thaám hôi nöôùc cao
hôn PE.
- Coù khaû naêng in aán toát hôn PE nhöng vaãn phaûi xöû lyù beà maët naøy.
- Coù theå haøn daùn ñeå gheùp mí baèng nhieät.

8.16 CELLOPHANE
Cellophane thöôøng khoâng duøng rieâng reõ ñeå laøm bao bì chöùa ñöïng tröïc
tieáp thöïc phaåm. Tröôùc ñaây, khi coâng ngheä plastic chöa phaùt trieån, cellophane
chæ ñöôïc duøng ñeå bao goùi töøng vieân keïo, boïc ngoaøi caùc hoäp giaáy ñöïng keïo,
baùnh, thuoác laù ñeå choáng thoaùt höông vaø taïo söï saùng loaùng beà maët vaø trong
suoát cho pheùp nhìn thaáy nhaõn hieäu ñöôïc in ôû lôùp giaáy beân trong. Cellophane
thöôøng ñöôïc phuû lôùp nitrocellulose hoaëc PVDC.
Cellophane coù nguoàn goác töø polyme thöïc vaät laø cellulose laáy töø goã, ñöôïc
xöû lyù hoùa hoïc vaø ñuøn eùp taïo thaønh maøng.
- Cellophane coù tính trong suoát, ñoä boùng beà maët cao.
- Khoâng coù ñoä cöùng vöõng.
- Khoâng theå haøn daùn nhieät, cellophane phuû nitrocelloluse nhaèm muïc ñích
haøn daùn nhieät khi gheùp mí vaø taêng tính choáng thaám khí.
- Maøng cellophane coù tính cöùng, doøn coù theå keùo caêng vaø cuoän moät caùch
deã daøng treân heä thoáng thieát bò taïo maøng, khaù beàn cô, nhöng neáu coù veát
raùch, thuûng thì raát deã daøng xeù raùch.
- Taïo neáp gaáp moät caùch deã daøng
- Giaù thaønh cao
Hieän nay OPP coù theå thay theá hoaøn toaøn cellophane vaø coøn coù nhöõng
tính chaát öu vieät hôn cellophane trong laõnh vöïc bao bì.

8.17 NGUYEÂN TAÉC CHEÁ TAÏO BAO BÌ PLASTIC - ÑOÙNG TP VAØO BAO BÌ
8.17.1 Cheá taïo maøng, bao bì plastic
Maøng plastic hoaëc caùc daïng chai loï ñeàu ñöôïc cheá taïo qua nhieàu coâng
ñoaïn, nhöng coâng ñoaïn chung nhaát laø qua thieát bò ñuøn eùp (H.8.6) vaø sau ñoù
ñöôïc ñuøn qua khe ñeå coù theå taïo thaønh daïng maøng, hoaëc taám (H.8.7 vaø H.8.8),
hoaëc ñöôïc ñuøn qua thieát bò ñuùc ly taâm hoaëc ñuùc aùp löïc cao (H.8.12, H.8.13)
taïo hình daïng chai loï theo khuoân. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thieát bò eùp ñuøn
(H.8.6): haït plastic ñöôïc nhaäp lieäu töø pheãu nhaäp lieäu ñöôïc troän vaø ñun ñeán
traïng thaùi chaûy meàm, sau ñoù ñöôïc ñuøn eùp baèng truïc vít xoaén oác chuyeån ñoäng
xoay troøn beân trong thieát bò, plastic ñöôïc ra ôû khe cöûa ñeå taïo daïng maøng, daïng
oáng truï hoaëc daïng taám, ñöôïc maùy keùo caêng ñònh höôùng moät chieàu hoaëc hai
chieàu, ñeå caûi thieän tính chaát cô lyù, tính choáng thaám, ñoàng thôøi cuõng giaûm ñoä
daøy cuûa taám vaø taêng chieàu daøi cuûa maøng ñöôïc ñònh höôùng theo chieàu doïc cuûa
maøng khi saûn xuaát hoaëc ñònh höôùng caû hai chieàu, nhö tröôøng hôïp ñònh höôùng
cheá taïo maøng OPP, OPET, OPS.
Daïng taám thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu plastic coù ñoä cöùng vöõng cao;
vaät lieäu plastic ñöôïc ñuøn qua khe thaúng, roài töø ñoù ñöôïc daäp taïo hình khay,
ñóa...
- Nhöõng loaïi chai, loï phaûi ñöôïc cheá taïo baèng plastic coù ñoä cöùng vöõng cao;
plastic ñöôïc ñuøn eùp vaø ñuùc khuoân, vaø thoåi thaønh hình daïng mong muoán.
- Caùc loaïi tuùi ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu plastic meàm deûo (plastic coù ñoä
meàm deûo cao); plastic ñöôïc ñuøn ñôn thuaàn chæ moät loaïi vaät lieäu qua khe
hình vaønh khaên vaø thu ñöôïc maøng plastic daïng oáng truï. Cöôøng ñoä chòu
löïc cuõng nhö ñoä daøy cuûa maøng, ñoä trong suoát hay môø ñuïc cuûa maøng phuï
thuoäc vaøo aùp löïc gioù thoåi trong oáng truï (H.8.8 vaø H.8.9).
 222

Hình 8.6: Thieát bò ñuøn eùp plastic (extruder) ñeå cheá taïo caùc daïng bao bì
 Khe heïp phaúng hoaëc khe hình vaønh khaên ñöôïc ñieàu chænh kích thöôùc ñeå
taïo neân ñoä daøy plastic mong muoán. AÙp löïc vaø toác ñoä khoâng khí thoåi vaøo oáng
truï plastic saûn phaåm aûnh höôûng lôùn ñeán saûn phaåm, neáu toác ñoä hoaëc aùp löïc gioù
thaáp, saûn phaåm plastic daïng truï troøn noái ñuoâi ra seõ dính vaøo nhau, khoù thaùo
gôõ, khoâng theå caét thaønh töøng taám ñôn maø coøn gaây pheá phaåm, khoâng khí thoåi
vaøo cuõng nhaèm laøm nguoäi nhanh maøng plastic daïng oáng naøy.
Ñieàu kieän nhaäp lieäu cuõng phaûi nghieâm ngaët, nguyeân lieäu khoâng bò rôi vaõi
gaây oâ nhieãm moâi sinh, vaø tai naïn lao ñoäng do trôn trôït.
* Nguyeân lieäu plastic nhaäp lieäu khoâng ñöôïc laãn nöôùc, trong quaù trình ñuøn
eùp, söï quaù nhieät cuõng gaây hö hoûng caáu truùc cuûa plastic, söï gia nhieät plastic
ñeán traïng thaùi noùng chaûy phaûi thöïc hieän oån ñònh cuõng nhö toác ñoä nhaäp lieäu
cuõng ñoàng nhaát.
- Töø ñoù coù theå taïo daïng tuùi chöùa ñöïng baèng caùch caét eùp phaúng vaø cuoän
oáng plastic laïi theo chieàu daøi. Tuùi ñöïng vaät phaåm laø loaïi tuùi chæ haøn ñaùy
(thaân lieàn khoâng haøn), mieäng hôû ñeå chöùa ñöïng, sau ñoù haøn kín mieäng.
- Töø oáng truï coù theå ñöôïc roïc thaønh hai lôùp maøng, vaø caùc maøng naøy coù theå
ñöôïc gheùp vôùi caùc loaïi plastic khaùc baèng phöông phaùp eùp nhieät hay coù
khoái keo keát dính taïo thaønh maøng nhieàu lôùp laøm bao bì ñöïng thöïc phaåm
(H.8.16): daïng (a) moät ñöôøng haøn thaân ôû giöõa vaø haøn ñaùy haøn mieäng tuùi
hoaëc daïng (b) hai ñöôøng haøn meùp thaân vaø haøn ñaùy vaø haøn mieäng tuùi.
- Maøng nhieàu lôùp coù theå ñöôïc cheá taïo baèng phöông phaùp ñuøn eùp ñoàng
thôøi nhieàu loaïi vaät lieäu qua khe thaúng (H.8.11).

Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thieát bò ñuøn eùp

Vaät lieäu plastic ñöôïc nhaäp vaøo maùy qua pheãu nhaäp lieäu, ñöôïc ñun noùng
chaûy ôû phaàn ñaàu tieân cuûa thaân truïc vít (Boä phaän gia nhieät), sau ñoù plastic loûng
ñöôïc neùn vôùi aùp suaát taêng daàn do chuyeån ñoäng xoay troøn cuûa truïc vít daïng truï
coân. Tieáp theo plastic ñöôïc ñöa ñeán phaàn ñònh löôïng vaø ñöôïc neùn vaø ñuøn ra
cöûa khuoân. Cöûa khuoân coù theå laø moät khe thaúng (H.8.7). Ñoái vôùi daïng maøng ñeå
cheá taïo maøng plastic, hoaëc taám plastic. Cöûa khuoân coù theå laø hình vaønh khaên
coù chieàu roäng cuûa vaønh khaên ≤ 0,025mm ñeå taïo maøng plastic coù daïng oáng truï
troøn (H.8.8) oáng ñöôïc thoåi khoâng khí beân trong ñeå laøm nguoäi vaø khoâng dính
vaøo nhau vì khi môùi ñöôïc ñuøn ra, oáng coù nhieät ñoä cao. Ñaây cuõng goïi laø phöông
phaùp ñuøn thoåi ñeå cheá taïo maøng plastic.
224

1. Thieát bò ñuøn eùp; 2- Thieát bò ñuùc taám; 3- Thieát bò xöû lyù beà maët taám ñeå deã in aán
4- Thieát bò cuoán taám plastic; 5- Duïng cuï, thieát bò do ñoä daøy
Hình 8.7: Sô ñoà heä thoáng thieát bò saûn xuaát taám plastic

Hình 8.8: Sô ñoà heä thoáng thieát bò cheá taïo maøng plastic daïng oáng truï
Maøng plastic daïng oáng truï ñöôïc eùp deïp thaønh hai lôùp maøng noái vôùi nhau
ôû beân hoâng vaø sau ñoù ñöôïc roïc beân hoâng ñeå taùch bieät thaønh hai maøng vaø cuoän
laïi. Caùc cuoän plastic naøy laø cô sôû ñeå thöïc hieän vieäc gheùp nhieàu lôùp vaät lieäu laïi
baèng phöông phaùp eùp nhieät hoaëc coù duøng lôùp keo keát dính laø caùc polyme ñoàng
truøng hôïp cuûa PE. Trong quaù trình ñuøn eùp taïo maøng plastic daïng oáng (daïng
oáng truï eùp phaúng), thì khoâng theå gheùp cuøng vôùi caùc loaïi vaät lieäu khaùc ñeå eùp
ñuøn cuøng moät luùc taïo neân loaïi maøng ñaït tính naêng yeâu caàu cao.
Tröôøng hôïp ñuøn thoåi PP, thì aùp löïc doøng khoâng khí thoåi beân trong bong
boùng plastic cuõng laøm nhieäm vuï keùo daõn maøng PP theo phöông thaúng ñöùng vaø
theo phöông ngang, ñoù cuõng laø moät phaàn cuûa söï ñònh höôùng maøng plastic.

Hình 8.9: Nguyeân taéc cheá taïo maøng plastic (ñôn thuaàn moät loaïi vaät lieäu)
baèng phöông phaùp ñuøn thoåi

Caùc ñaëc tröng cuûa phöông phaùp ñuøn plastic daïng oáng
(bong boùng, plastic)
- Truïc vít ñuøn trong thieát bò ñuøn eùp raát quan troïng, ñöôïc thieát keá tuøy theo
loaïi polyme, truïc ñöôïc ñaëc tröng baèng tæ soá giöõa chieàu daøi (L) vaø ñöôøng
kính (D), tæ soá L: D vaøo khoaûng 15:1 ñeán 30:1, trong khi tæ soá aùp löïc neùn
coù theå thay ñoåi töø 2 ñeán 4 laàn.
- Bong boùng plastic taïo thaønh thöôøng bò giaûm beà daøy do bò giaõn theo
phöông ngang: tæ leä ñöôøng kính bong boùng plastic so vôùi ñöôøng kính
cöûa khuoân ñoái vôùi tröôøng hôïp vaät lieäu LDPE laø 2:1 ñeán 2,5:1.
226

Toác ñoä cuõng nhö aùp löïc doøng khoâng khí taïo bong boùng plastic seõ quyeát
ñònh ñoä daøy, ñoä beàn cô, ñoä trong suoát, söï môø ñuïc, ñoä saùng boùng beà maët cuûa
maøng plastic.
- Tæ soá toác ñoä keùo cuûa truïc laên (1) (H.8.9) so vôùi toác ñoä ñuøn plastic töø
thieát bò eùp ñuøn coù theå ñaït: 20:1 ñeán 40:1 do ñoù maøng plastic coù theå ñöôïc
söï ñònh höôùng theo chieàu daøi vaø chieàu ngang.

Caùc öu khuyeát ñieåm cuûa phöông phaùp ñuøn eùp daïng oáng
vaø daïng maøng phaúng
- Phöông phaùp ñuøn eùp taïo maøng daïng oáng seõ cho maøng plastic coù tính
beàn cô cao hôn, hieäu quaû kinh teá cao.
- Phöông phaùp ñuøn eùp taïo maøng phaúng coù theå chuû ñoäng thay ñoåi ñoä daøy
maøng moät caùch deã daøng vaø coù theå cheá taïo maøng gheùp nhieàu vaät lieäu,
ñeå ñaït loaïi bao bì coù tính naêng öu vieät hôn, phöông phaùp naøy coù theå
laøm nguoäi nhanh maøng plastic phaúng thaønh phaåm, taïo ñoä trong suoát cao
cho maøng vì khoâng coù söï nhieãu xaï aùnh saùng bôûi raát nhieàu tinh theå hình
thaønh töø quaù trình laøm nguoäi nhanh, khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi aùnh
saùng neân khoâng bò nhieãu xaï gaây môø ñuïc.

Ñònh höôùng maøng plastic theo hai chieàu

Nguyeân taéc ñònh höôùng maøng plastic ñeå caûi thieän tính naêng: tröôøng hôïp
OPP thì maøng PP sau khi ñöôïc ñuøn eùp töø cöûa khuoân laø khe thaúng ñöôïc tieáp tuïc
gia nhieät vaø ñöôïc keùo daõn theo chieàu doïc vaø chieàu ngang baèng caùc con laên vaø
vôùi toác ñoä töông öùng.

Hình 8.10: Nguyeân taéc ñònh höôùng hai chieàu ñeå caûi thieän tính chaát
cuûa moät soá plastic
 Hình 8.11: Nguyeân taéc eùp ñuøn taïo taám gheùp 5 lôùp
Ñeå taïo taám plastic gheùp nhieàu lôùp vaät lieäu vôùi nhau, thì moãi loaïi vaät lieäu
ñöôïc ñöa qua töøng thieát bò ñuøn eùp (1),(2), (3) vaø theo caùc ñöôøng daãn a, b, c
ñeán khe hôû thaúng taïo maøng 5 lôùp.

Phöông phaùp ñuùc thoåi saûn xuaát chai loï plastic

Nhöïa ñöôïc roùt vaøo khuoân (1) taïo phoâi nhöïa (2), sau ñoù phoâi nhöïa ñöôïc
thaùo khoûi khuoân vaø ñöôïc gia nhieät trôû laïi vaø ñöa vaøo khuoân coù hình daïng
mong muoán (4) vaø ñöôïc thoåi khí vôùi aùp löïc cao ñeå nhöïa baùm ñeàu khuoân taïo
thaønh hình daïng mong muoán (5), sau ñoù ñöôïc thaùo khoûi khuoân (6).
228

Hình 8.12: Chai loï ñöôïc ñuùc thoåi hai laàn qua hai khuoân
 Hình 8.13: Nguyeân taéc taïo hình chai loï plastic
baèng phöông phaùp ñuøn thoåi trong khuoân

Plastic ñöôïc ñuøn vaøo khuoân theo oáng daãn töø thieát bò ñuøn eùp, ñöôïc thoåi khí
vôùi aùp löïc cao töø phía mieäng khuoân phía döôùi laøm cho nhöïa baùm ñeàu vaøo
thaønh khuoân, sau ñoù dôõ khuoân ñeå laáy chai loï vaø caét phaàn nhöïa thöøa ôû ñaùy
chai.

8.17.2 Ñong ñònh löôïng saûn phaåm vaøo bao bì

Hình 8.13: Sô ñoà nguyeân taéc roùt ñònh löôïng thöïc phaåm daïng boät khoâ
230

a) Nguyeân taéc roùt ñònh löôïng thöïc phaåm daïng boät hoaëc daïng loûng
Saûn phaåm ñöôïc ñöa vaøo pheãu nhaäp lieäu, valve ñònh löôïng môû ra ñeå saûn
phaåm ñoå vaøo ñaày piston, valve töï ñoäng ñoùng laïi vaø môû cöûa thaùo lieäu ñeå thaùo
xuoáng bao bì ôû döôùi. Nguyeân taéc roùt ñònh löôïng naøy ñöôïc aùp duïng ñeå ñoùng
thöïc phaåm vaøo caùc loaïi bao bì. Löôïng xaùc ñònh cuûa thöïc phaåm ñöôïc ñieàu
chænh theo söï ñònh löôïng cuûa piston ñònh löôïng.

Hình 8.14: Sô ñoà nguyeân taéc chieát roùt ñònh löôïng thöïc phaåm daïng loûng hoaëc
daïng past
a) Ñònh löôïng tröôùc khi chieát roùt; b) Chieát roùt thöïc phaåm vaøo bao bì
b) Nguyeân taéc roùt ñaúng aùp chaát loûng ñoàng nhaát vaøo chai

Hình 8.15: Chieát roùt ñònh löôïng chaát loûng vaøo chai theo
(caû chai thuûy tinh vaø chai nhöïa) nguyeân taéc ñaúng aùp
 Boä phaän chieát chai goàm beå chöùa chaát loûng, ñöôøng oáng daãn chaát loûng vaøo
chai coù van A; vaø moät oáng xiphoâng coù moät ñaàu thoâng vôùi aùp suaát khoâng khí
trong beå chaát loûng vaø moät ñaàu ñöa vaøo chai ôû möùc chaát loûng seõ ñöôïc roùt ñaày.

Hình 8.16: Nguyeân taéc roùt thöïc phaåm daïng boät khoâ hoaëc daïng loûng
vaø ñoùng bao bì plastic

Van A môû thì chaát loûng trong beå chaûy vaøo chai theo troïng löïc (chai vaø beå
luoân thoâng nhau bôûi aùp suaát khí quyeån), khi möïc chaát loûng ñeán ñaàu oáng
xiphoâng (töùc ñuùng möùc mong muoán) thì phaàn chaát loûng xuoáng tieáp theo oáng
xiphoâng trôû laïi beå vaø cuõng laø luùc döøng quaù trình chieát chai: do aùp löïc khí
quyeån laø nhö nhau trong chai vaø trong beå, möïc nöôùc trong beå vaø oáng ñaõ nhö
nhau. Ngay thôøi ñieåm naøy chai ñöôïc töï ñoäng haï xuoáng chuyeån sang daây
chuyeàn ñoùng naép. Toác ñoä doøng chaûy vaøo chai (V) ñöôïc tính bôûi coâng thöùc
poisenille

T. L. p.d4
U=
128μl
232

vôùi: p - aùp suaát treân beà maët beå chaát loûng

d - ñöôøng kính oáng daãn chaát loûng coù van A
μ - ñoä nhôùt cuûa chaát loûng ñöôïc chieát roùt
l - chieàu daøi cuûa oáng daãn chaát loûng ñöôïc chieát.

Bao bì ñöïng thöïc phaåm daïng boät khoâ thöôøng coù daïng tuùi, coù theå ñöôïc caáu
taïo bôûi moät trong hai caùch sau:
- Caáu taïo töø maøng plastic loaïi moät maûnh cuoän laïi (H.8.16a) ñöôïc gheùp mí
theo ñöôøng giöõa thaân baèng phöông phaùp haøn nhieät.
- Caáu taïo töø hai maøng plastic taïo thaønh hai maët cuûa bao bì, chuùng ñöôïc
gheùp mí hai beân hoâng thaân baèng phöông phaùp haøn nhieät.

c) Ñoùng bao bì thöïc phaåm daïng raén coù hình khoái chöõ nhaät

Hình 8.17: Ñoùng bao bì thöïc phaåm daïng khoái nhö caùc loaïi baùnh biscuit

Cuoän bao bì ñaõ ñöôïc in nhaõn hieäu saün, ñöôïc duoãi ra vaø xeáp thaønh ba maët;
moät heä thoáng töï ñoäng ñònh löôïng vaø ñaët thöïc phaåm (baùnh khoâ) leân beà maët
baêng taûi, maøng plastic ñöôïc caét rôøi vaø xeáp thaønh bao hoaøn chænh, vaø ñöôïc haøn
ñöôøng thaân vaø haøn mí hai ñaàu. Coâng suaát maùy coù theå ñaït 1300 goùi/phuùt.
Hình 8.18: Maùy haøn nhieät thuû coâng gheùp mí bao bì plastic
chöùa thöïc phaåm daïng khoâ hoaëc past
234

d) Ñoái vôùi tröôøng hôïp ñoùng bao bì thuû coâng

Bao bì ñöôïc caáu taïo daïng oáng thaân lieàn khoâng coù veát haøn, chæ haøn ñaùy vaø
ñoùng bao bì. Loaïi tuùi daïng oáng lieàn thaân chæ coù theå caáu taïo baèng moät loaïi vaät
lieäu, khoâng theå gheùp vôùi nhieàu vaät lieäu khaùc.
Thöïc phaåm khoâ sau khi ñaõ ñöôïc ñònh löôïng, roùt vaøo bao bì plastic
(H.8.13) bao bì plastic coù daïng oáng ñöôïc haøn hoaëc khoâng haøn thaân (tröôøng
hôïp oáng lieàn thaân) vaø ñöôïc gheùp mí ñaùy tröôùc. Tieáp theo ñöôïc gheùp mí ñaàu
nhaäp lieäu.
Thieát bò haøn gheùp mí bao bì plastic duøng nhieät naêng cao, nhieät ñoä haøn
thích hôïp cuûa töøng loaïi plastic gaây chaûy meàm lôùp 2 plastic trong cuøng vaø
chuùng dính vaøo nhau.
Yeâu caàu ñoái vôùi hai lôùp bao bì trong cuøng gheùp dính vaøo nhau laø cuøng
o
loaïi vaät lieäu vaø coù tchaû
y meàm < tchaûy cuûa lôùp vaät lieäu beân ngoaøi tieáp xuùc tröïc
o

tieáp vôùi ngaøm eùp cuûa thieát bò ñoùng bao bì.

8.17.3. Nguyeân taéc ñoùng naép - daùn nhaõn bao bì

1- Ñoùng naép ren

Hình 8.19: Daây chuyeàn ñoùng naép chai mieäng ren, naép ren
a) Ñoùng naép baèng con laên; b) Ñoùng naép baèng roto
 Chai ñaõ naïp thöïc phaåm vaø naép ñöôïc cung caáp ñeán boä phaän ñoùng naép
baèng baêng chuyeàn rieâng bieät, sao cho chai di chuyeån ñeán gaëp naép vaø ñi vaøo
boä phaän goàm nhöõng con laên seõ sieát chaët naép vaøo mieäng chai (H.8.19a).
Hoaëc chai ñaõ naïp thöïc phaåm di chuyeån bôûi baêng chuyeàn ñeán vöøa ñuùng
khi roto coù mang naép (beân trong) haï xuoáng gaëp mieäng chai vaø sieát chaët naép
vaøo mieäng chai.

2- Daùn nhaõn bao bì

Giaáy nhaõn töø boä phaän chöùa ñöôïc huùt sang troáng chaân khoâng 1 vaø ñöôïc in
haïn söû duïng, sau ñoù theo chieàu xoay cuûa troáng 1 gaëp troáng chaân khoâng 2 vaø
ñöôïc huùt sang beà maët troáng 2, theo chieàu xoay cuûa troáng 2 nhaõn ñöôïc ñöa ñeán
boä phaän boâi keo vaø tieáp tuïc ñöôïc xoay ñeán aùp saùt beà maët chai ñang di chuyeån
treân daây chuyeàn vaø ñöôïc daùn vaøo chai.
Keo söû duïng daùn nhaõn laø loaïi keo Casein.
Coâng ñoaïn daùn nhaõn thöôøng chæ aùp duïng cho chai thuûy tinh, caùc loaïi chai
loï plastic thì ñöôïc in phun tröïc tieáp ôû maët ngoaøi chai.

Hình 8.20: Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa boä phaän daùn nhaõn chai
236
Caâu hoûi:

8.1 Xeáp thöù töï khaû naêng choáng thaám khí, thaám höông töø cao ñeán thaáp cuûa caùc
loaïi plastic: HDPE, PET, OPP, PE, PP, PS.
a) OPP > PET > PP > HDPE > LDPE > PS.
b) PET > PP > OPP > HDPE > LDPE > PS.
c) PET > OPP > PP > HDPE > LDPE > PS.
d) OPP > PET > PP > HDPE > PS > LDPE.

8.2 Xeáp thöù töï veà tyû troïng töø cao ñeán thaáp giöõa caùc loaïi plastic: HDPE, PET,
OPP, PP, LDPE
a) PET > PS > HDPE > LDPE > PP > OPP.
b) PET > PS > LDPE > HDPE > PP > OPP.
c) PET > PS > HDPE > LDPE > OPP > PP.
d) PS > PET > HDPE > LDPE > PP > OPP.

8.3 Töø hình 8.1, thòt gaø töôi soáng ñaõ xöû lyù ñoùng bao bì ñöôïc yeâu caàu baûo quaûn
nhö theá naøo ñeå baùn trong voøng 24 giôø.

Hình 8.1

A- Laïnh ñoâng ôû -40oC vaø baûo quaûn ôû -18oC.

B- Baûo quaûn ôû 0÷4oC.
C- Baûo quaûn trong chaân khoâng.
D- Choáng thaám khí, O2, N2.
E- Choáng thoaùt aåm.
F- Nhìn xuyeân thaáu.
G- Chaén aùnh saùng moät phaàn (chæ thaáy môø khoâng thaáy roõ).
 237
Tìm caâu traû lôøi ñuùng:
a) A, C, D, E, F b) B, E, F
c) B, C, D, E, F d) B, C, D, E, G.

8.4 Loaïi vaät lieäu naøo cho khaû naêng in aán cao:
A- PP B- PE
C- PS D- PET
E- OPP F- Nylon.
Tìm caâu traû lôøi ñuùng:
a) A + D + E b) A + C + D + E
c) D + F d) A + B + D.

8.5 Töø döõ lieäu caâu 8.3, thòt gaø sau khi gieát moå, xöû lyù, ñöôïc bao goùi kín baèng
bao bì plastic naøo sau ñaây:
a) PET b) HDPE
c) PP d) PS.

Taøi lieäu tham khaûo:

1. Caùc trang web
www.vinpas.vn
www.vietnamplasticnews.com
3. Bouslead I., Resource Use and Liquid food Packaging, Incpen
LonDon, 1993.
4. Abe, S. and Y. Kondoh. Oxygen absorbers. In Controlled/Modified
Almosphere/Vacuum Packaging of food, A.L.Brody(Ed.),Food and
Nutrition Press, Inc.Trumbull,Connecticut,1989,chap.9
5. Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked
foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods,
A.L.Brody(Ed.),Food &Nutriyion
Press,inc.,Trumbull,Conecticut,1989,chap.8
6. Delassus, P.T.,J.C.tou,M.A.Babinec,D.C.Rulf, B.K.Karp and B.A
Howell.Transport of apple aromas in polymer films. In food and
packaing Interactions, J.H.Hotchkiss(Ed.), ACS Symposium Series 365,
American chemical society Washington D.C.,1988,chap.2.
238

Chöông 9

BAO BÌ GHEÙP NHIEÀU LÔÙP

9.1 GIÔÙI THIEÄU - ÑAËC TÍNH - CAÁU TRUÙC

9.1.1 Phoái hôïp vaät lieäu vaø nhöõng lôùp keát dính trung gian
Theo lyù thuyeát coù theå phoái hôïp moïi loaïi vaät lieäu nhöïa nhieät deûo vôùi nhau
trong moät caáu truùc, nhöng thöïc teá coù nhieàu loaïi nhöïa khoâng dính vaøo nhau vaø
vì theá caàn moät lôùp keát dính trung gian giöõa hai lôùp naøy. Trong khoaûng 20 vaät
lieäu thöôøng ñöôïc duøng ñeå taïo maøng nhieàu lôùp thì chæ coù vaøi loaïi laø keát dính
vôùi nhau khi naâng nhieät ñoä leân cao maø khoâng caàn lôùp keát dính trung gian.
Nhöõng vaät lieäu naøy coù ñaëc ñieåm laø coù caáu truùc hoùa hoïc cô baûn gioáng nhau.
Vieäc phaùt trieån nhöõng loaïi nhöïa trung gian baùm dính ñoùng vai troø quan
troïng trong coâng ngheä taïo maøng nhieàu lôùp . Caùc loaïi nhöïa baùm dính ñöôïc yeâu
caàu taïo moái noái toát ôû caû nhieät ñoä thöôøng vaø nhieät ñoä cao; ví duï bao bì saûn
phaåm phaûi chòu nhieät ñoä cao trong khi thanh truøng saûn phaåm. Lôùp keát dính
phaûi ñöôïc gia coâng ôû nhieät ñoä töông thích veà ñoä nhôùt ñoái vôùi nhöõng vaät lieäu
khaùc trong cuøng caáu truùc gheùp. Ngoaøi ra, ñeå ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu naøy
nhieàu coâng trình nghieân cöùu vaø phaùt trieån ñaõ vaø ñang ñöôïc thöïc hieän. Haàu heát
lôùp keát dính döïa vaøo vaät lieäu ñoàng truøng hôïp cuûa PE nhö: EVA, EBA, caùc
ionomer, caùc chaát ñoàng truøng hôïp PP vaø PE. Ví duï chaát ñoàng truøng hôïp PP
ñöôïc duøng ñeå keát dính PP vôùi EVOH hoaëc PA. Noù cuõng coù theå laøm chaát keát
dính cho vaät lieäu laø kim loaïi vaø cellulose. Noù coù theå taïo daïng taám duøng cho
tröôøng hôïp chòu nhieät ñoä cao, khoaûng < 230oC.

9.1.2 Tính chaát vaø öùng duïng

Saûn phaåm bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm ñaõ cheá bieán, myõ phaåm hoaëc döôïc
phaåm ñöôïc yeâu caàu ñaûm baûo ñoä kín choáng baát kyø söï xaâm nhaäp naøo töø moâi
tröôøng ngoaøi vaøo moâi tröôøng beân trong chöùa ñöïng thöïc phaåm vaø cuõng choáng
thaám baát kyø thaønh phaàn naøo töø thöïc phaåm. Ñoàng thôøi coøn coù nhöõng yeâu caàu
khaùc nhö coù ñoä beàn keùo, ñoä beàn choáng va ñaäp, trong suoát, saùng boùng vaø moät
soá tính chaát khaùc nhö khaùng daàu, khaùng dung moâi, choáng tónh ñieän, beàn thôøi
tieát, deã in aán vaø coù theå thanh truøng, tieät truøng. Thöïc teá khoâng coù loaïi vaät lieäu
 239
naøo coù theå ñoàng thôøi ñaùp öùng moïi tính chaát caàn thieát, vì theá caàn thieát keát
hôïp nhieàu loaïi vaät lieäu boå sung öu ñieåm che laép hoaøn toaøn khuyeát ñieåm. Do
ñoù, maøng gheùp nhieàu lôùp ñöôïc cheá taïo vaø nhanh choùng chieám öu theá trong
ngaønh bao bì thöïc phaåm. Haèng naêm khoaûng 14 trieäu pounds nhöïa nhieät deûo
ñöôïc saûn xuaát thì 1/2 soá löôïng naøy ñöôïc taïo thaønh daïng maøng gheùp hoaëc taám
nhieàu lôùp. Maøng gheùp coù theå coù ñoä daøy khoaûng 15mils = 375 m (1mil =
25 m). Maøng nhieàu lôùp coù theå ñöôïc cheá taïo theo hai phöông phaùp:
1- Nhieàu maøng ñöôïc cheá taïo treân nhöõng thieát bò rieâng, gheùp laïi vôùi nhau
baèng phöông phaùp eùp daùn nhieät khi caùc maøng laø nhöõng polyme coù caáu
truùc cô baûn (monomer) töông töï nhau.
2- Duøng chaát keát dính laø caùc PE ñoàng truøng hôïp ñeå keát dính caùc loaïi vaät
lieäu laïi vôùi nhau, toång löôïng chaát keát dính cuûa caùc lôùp raát nhoû, khoaûng
15 ÷ 20% khoái löôïng caùc loaïi maøng chính, coù theå coù chieàu daøy raát nhoû
khoaûng 3 m.
Ña soá caùc maøng gheùp coù duøng chaát keát dính ñeàu coù gheùp laù nhoâm, ñeå
ngaên caûn aùnh saùng thaáy ñöôïc hoaëc tia töû ngoaïi; hoaëc gheùp lôùp giaáy kraft coù
tính deã xeáp neáp, taêng ñoä daøy, tính cöùng vöõng cuûa bao bì.
- Gheùp lôùp PE trong cuøng ñeå taïo khaû naêng haøn daùn nhieät toát, deã daøng.
Maøng LDPE hay LLDPE cuõng coù theå ñöôïc phuû ngoaøi cuøng nhaèm muïc
ñích choáng thaám hôi nöôùc, choáng öôùt bao bì.
- Thoâng thöôøng maøng OPP ñöôïc gheùp ngoaøi cuøng cuûa caùc bao bì daïng tuùi
nhaèm muïc ñích bao bì coù theå xeù, môû deã daøng, in aán toát, taïo ñoä boùng cao
cho beà maët bao bì.
3- Maøng ñöôïc ñuøn qua thieát bò ñuøn eùp (coextruder ñoàng ñuøn eùp nhieàu vaät
lieäu plastic).

Hình 9.1: Nguyeân taéc boä phaän eùp ñuøn, ñuùc taïo maøng ba lôùp
240

Hình 9.1 trình baøy nguyeân taéc eùp ñuøn taïo maøng ba lôùp: ba ñöôøng daãn, ba
loaïi vaät lieäu khaùc nhau A,B,C cuøng tuï laïi moät ñöôøng daãn chung D ñeå ba loaïi
vaät lieäu naøy ñöôïc eùp chung vaøo nhau vaø nhôø truïc quay ñieàu chænh ñoä daøy ñoàng
thôøi eùp chaët caùc taám hay maøng vaät lieäu vaøo nhau. Khi caùc taám vaät lieäu ñöôïc
eùp chaët vaøo nhau seõ taïo lôùp trung gian.

Hình 9.3: Caáu taïo cuûa maùy hoaëc taám gheùp nhieàu lôùp

Ghi chuù: Lôùp trung gian thöôøng laø lôùp coù söï hoøa laãn cuûa hai loaïi plastic
keà caän trong tröôøng hôïp maøng hoaëc taám ñöôïc ñuøn eùp, ñuùc khuoân.
Saûn phaåm daïng past coù höông, caàn ñöôïc ñaûm baûo choáng thoaùt höông
trong suoát thôøi gian baûo quaûn, do ñoù naép ñöôïc gheùp PET ôû ngoaøi cuøng, keá
ñeán laø laù nhoâm ñeå choáng tia cöïc tím coù theå gaây bieán ñoåi thaønh phaàn cuûa thöïc
phaåm. Lôùp trong cuûa maøng naép laø lôùp PP cuøng vôùi lôùp trong cuûa thaân hoäp (ly)
ñeå haøn daùn naép theo phöông phaùp haøn nhieät. Khoâng duøng PE laøm lôùp haøn daùn
ví loaïi naép naøy caàn ñöôïc gôõ khoûi thaân hoäp moät caùch nguyeân veïn.
Hình 9.3: Sô ñoà heä thoáng cheá taïo bao bì töø maøng gheùp nhieàu lôùp chöùa ñöïng thöïc phaåm daïng past
241
242

9.2 PHÖÔNG PHAÙP ÑOÙNG BAO BÌ TETRA PAK (bao bì tetra brik)
9.2.1 Muïc tieâu - ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp tetra pak
Bao bì tetra laø loaïi bao bì maøng gheùp raát nheï nhaèm muïc ñích voâ truøng,
ñaûm baûo chaát löôïng töôi, nguyeân cho saûn phaåm giaøu dinh döôõng vaø vitamin töø
nguoàn nguyeân lieäu. Bao bì nheï, coù tính baûo veä moâi tröôøng, tieän ích cho söû
duïng, chuyeân chôû, phaân phoái vaø baûo quaûn saûn phaåm ôû nhieät ñoä thöôøng vôùi
thôøi gian daøi.
Caùc loaïi thöïc phaåm sau khi hoaøn taát caùc coâng ñoaïn xöû lyù, cheá bieán, ñöôïc
ñoùng bao bì, thanh truøng, tieät truøng hoaëc cuõng coù loaïi khoâng aùp duïng cheá ñoä
tieät truøng thanh truøng. Tuøy theo coâng ngheä cheá bieán vaø baûn chaát saûn phaåm.
Thaønh phaåm coù theå ñöôïc tieät truøng roài môùi ñoùng bao bì vôùi vaät lieäu bao bì ñaõ
tieät truøng. Ñoái vôùi caùc loaïi bao bì nhö: chai thuûy tinh, lon kim loaïi, bình plastic
(HDPE, PP) thì dòch thöùc uoáng thaønh phaåm noùi rieâng, thöïc phaåm noùi chung
ñöôïc chieát roùt vaøo bao bì, ñoùng naép vaø thanh truøng theo caùc cheá ñoä nhieät khaùc
nhau tuøy theo baûn chaát cuûa loaïi thöïc phaåm, loaïi thöùc uoáng (caên cöù treân caáu
truùc nguoàn nguyeân lieäu, thaønh phaàn vaø traïng thaùi cuûa thöïc phaåm, thöùc uoáng).
Dòch loûng thöôøng ñöôïc thanh truøng ôû nhieät ñoä thaáp: nhö söõa töôi tröôùc khi
cheá bieán ñöôïc thanh truøng pasteur ôû khoaûng 72oC trong thôøi gian 10 ÷ 15 phuùt
hoaëc ôû 90oC trong 5 phuùt. Dòch söõa thaønh phaåm coù theå ñöôïc thanh truøng theo
cheá ñoä nhö sau (nhieät ñoä toC, thôøi gian τ , aùp suaát p): t = 120o C , τ = 9 ' ,
p= 2atm ; saûn phaåm söõa chua daïng loûng ñöôïc thanh truøng ôû t o = 105o C ,
τ = 9 ' , p = 1, 3atm hoaëc ñoái vôùi loaïi söõa töôi, nöôùc eùp quaû coù theå ñöôïc tieät
truøng ôû 143oC trong 6 giaây trong thieát bò tieät truøng lieân tuïc duøng hôi quaù nhieät
vaø sau ñoù ñöôïc ñoùng vaøo bao bì tetra birk.
Caùc daïng nöôùc eùp rau quaû coù theå ñöôïc roùt chai, roùt hoäp kim loaïi roài thanh
truøng ôû t o = 90 ÷ 100o C trong thôøi gian töø τ = 10 ÷ 15 phuùt.
Phöông thöùc ñoùng bao bì tetra pak ñöôïc aùp duïng cho nhöõng loaïi thöùc
uoáng daïng loûng, ñoàng nhaát hoaëc daïng huyeàn phuø, nhuõ töông vôùi kích thöôùc
haït raát nhoû, ñoä nhôùt khoâng quaù cao nhö daïng söõa beùo, söõa gaày, nöôùc eùp rau
quaû.
 243

Hình 9.5: Quaù trình tieät truøng saûn phaåm ñoùng goùi tetrapark

Theo phöông thöùc ñoùng goùi tetra pak, thöùc uoáng ñöôïc tieät truøng tröôùc khi
ñoùng vaøo bao bì: bao bì tetra brik daïng phöùc hôïp ñöôïc tieät truøng rieâng baèng
hôi H2O2 tröôùc khi ñöôïc roùt dòch thaønh phaåm vaøo. Dòch loûng ñöôïc tieät truøng
baèng nhieät ñoä cao, thôøi gian cöïc ngaén: t = 143o C , τ = 60giaây ; thôøi gian naâng
nhieät vaø haï nhieät ñoä tieät truøng cuõng xaûy ra raát nhanh: 5 ÷ 6 phuùt.
Baûn chaát cuûa phöông phaùp naøy laø tieät truøng rieâng leû thöùc uoáng daïng loûng,
sau ñoù roùt ñònh löôïng dòch vaøo bao bì vaø haøn kín trong moâi tröôøng voâ truøng.
Sau khi ñoùng bao bì, saûn phaåm ñöôïc giöõ ôû nhieät ñoä thöôøng trong thôøi gian
khoaûng 6 thaùng vaãn ñaûm baûo chaát löôïng saûn phaåm. Sau khi môû bao bì söû
duïng, phaàn thöïc phaåm coøn thöøa laïi trong bao bì phaûi ñöôïc baûo quaûn laïnh
4 ÷ 10o C , vaø thôøi gian baûo quaûn coù theå laø 5 ngaøy.
Phöông phaùp ñoùng bao bì tetra pak ñi ñoâi cuøng vôùi phöông phaùp tieät truøng
nhieät ñoä cao, thôøi gian cöïc ngaén goïi laø phöông phaùp UHT (Ultra High
Temperature) ñaûm baûo cho saûn phaåm khoâng bò bieán ñoåi maøu, muøi, nhö saäm
maøu, vaø trôû neân coù muøi naáu.

Hình 9.6: Caùc daïng bao bì tetra pak (tetra brik)

9.2.2 Caáu truùc bao bì tetra pak
Lôùp 1: maøng HDPE: choáng thaám nöôùc, baûo veä lôùp in beân trong baèng giaáy
vaø traùnh bò traày söôùc.
244

Lôùp 2: giaáy in aán: trang trí vaø in nhaõn.

Lôùp 3: giaáy carton: taïo hình daùng hoäp, lôùp naøy coù ñoä cöùng vaø dai chòu
ñöïng ñöôïc nhöõng va chaïm cô hoïc.
Lôùp 4: maøng PE: lôùp keo keát dính giöõa giaáy carton vaø maøng Al.
Lôùp 5: maøng Al: ngaên chaën aåm, aùnh saùng, khí vaø hôi.
Lôùp 6: Ionomer: lôùp keo keát dính giöõa maøng nhoâm vaø maøng PE trong cuøng.
Lôùp 7: LD PE: cho pheùp bao bì deã haøn vaø taïo lôùp trô tieáp xuùc vôùi saûn phaåm
beân trong.

Hình 9.7: Bao bì tetra pak goàm 7 lôùp

Trong loaïi bao bì naøy maøng PE ñöôïc söû duïng laëp laïi ba laàn vôùi ba chöùc
naêng khaùc nhau. Moãi lôùp maøng PE ñöôïc söû duïng vôùi muïc ñích ñaït hieäu quaû
kinh teá cao nhö: taïo lôùp che phuû beân ngoaøi cuøng (baèng HDPE), taïo lôùp maøng
trong cuøng deã haøn nhieät gheùp mí thaân baèng HDPE chæ aùp duïng nhieät ñoä haøn
khoaûng 100 ÷ 110o C .

Hình 9.8: Bao bì tetra brik coù keát caáu gheùp nhieàu loaïi vaät lieäu theo trình töï phuø
hôïp thuaän lôïi cho tieâu duøng vaø ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm chöùa ñöïng
 245

Lôùp keát dính giöõa lôùp Al vaø giaáy carton, ñöôïc caáu taïo bôûi vaät lieäu PE
ñoàng truøng hôïp. Ñoù laø söï boá trí caàn thieát vì lôùp naøy cuõng laø lôùp choáng thaám
phuï trôï cho lôùp PE trong cuøng vaø lôùp maøng nhoâm moûng; maøng nhoâm choáng
thaám khí, hôi vaø hôi nöôùc toát.
Vieäc söû duïng maøng Al, maøng ionomer daïng chaát keo keát dính, vaø maøng
PE trong cuøng (caùc lôùp 5, 6, 7) ñaõ taïo neân tính thuaän lôïi cho bao bì tetra brik:
vì nôi caám oáng huùt vaøo ñeå uoáng laø 1 beà maët hình troøn nhoû ñöôïc che chôû bôûi
chæ 3 lôùp naøy, taïo söï deã daøng ñuïc loã chæ baèng ñaàu nhoïn cuûa oáng huùt baèng
plastic, neáu duøng lôùp plastic khaùc PE thì khoâng theå ñuïc loã moät caùch deã daøng.
Lôùp maøng nhoâm ñöôïc duøng trong tröôøng hôïp naøy ñeå trôï giuùp cho khaû naêng
choáng thaám khí hôi cuûa maøng PE, voán khieám khuyeát tính chaát naøy vaø ñoàng
thôøi choáng aùnh saùng ñi xuyeân qua maøng PE ôû vò trí ñuïc loã ñeå caém oáng huùt.
Hoäp tetra brik thöôøng ñöôïc haøn thaân theo caùch a (H.9.9) ñeå moái gheùp mí
ñöôïc thaúng: Khi hai mí thaân gheùp laïi baèng phöông phaùp haøn nhieät thì ñoàng
thôøi ôû taïi mí gheùp beân trong hoäp ñöôïc phuû moät lôùp HDPE ñeå ñaûm baûo ñoä kín
cho saûn phaåm.

Caùch ñoùng bao bì tetra pak

Caùc lôùp vaät lieäu giaáy ñöôïc in nhaõn theo yeâu caàu cuûa cô sôû saûn xuaát, sau
ñoù ñöôïc gheùp cuøng vôùi caùc lôùp vaät lieäu khaùc vaø quaán thaønh töøng cuoän coù
chieàu roäng baèng chu vi cuûa thaân truï hoäp (phaûi coù phaàn gheùp mí thaân).
Tröôùc khi chieát roùt, cuoän giaáy ñöôïc tieät truøng baèng hôi H2O2 trong phoøng
kín voâ truøng vaø ñöôïc ñöa vaøo maùy haøn doïc thaân hoäp vaø gheùp ñaùy. Sau ñoù dòch
thöïc phaåm ñöôïc roùt ñònh löôïng vaøo hoäp vaø bao bì ñöôïc haøn gheùp mí ñaàu, caét
rôøi, xeáp goùc. Hoäp saûn phaåm ñöôïc doøng nöôùc phun ñeå laøm saïch chaát loûng dính
ôû caùc moái haøn ñaàu vaø ñaùy, sau ñoù ñöôïc thoåi khoâng khí noùng ñeå khoâ hoäp. Soá
löôïng 4 hay 6 hoäp saûn phaåm ñöôïc xeáp khoái vaø boïc maøng co PVC hoaëc maøng
keát hôïp giöõa LDPE vaø EVA.
246

Hình 9.9: Caùc loaïi moái gheùp mí thaân Hình 9.10: Phöông phaùp ñoùng thöùc
cuûa hoäp giaáy tetra brik uoáng vaøo bao bì tetra brik
 247

Caâu hoûi:
1 Phöông phaùp ñoùng bao bì tetrapak ñöôïc aùp duïng cho loaïi thöïc phaåm naøo?
a) Ñoà uoáng.
b) Nöôùc rau quaû.
c) Söõa.
d) Caùc loaïi thöùc uoáng daïng loûng ñoàng nhaát, ñoä nhôùt khoâng quaù cao.

2 Haõy neâu taùc duïng chính cuûa lôùp nhoâm Al trong loaïi maøng gheùp duøng ñeå
laøm bao bì Tetrabrik (theo phöông phaùp ñoùng bao bì Tetrapak).
a) Taêng ñoä kín vaø ñoä beàn cô.
b) Ngaên caûn caùc loaïi tia vaø caùc loaïi khí hôi.
c) Choáng thaám aåm.
d) Taïo khung cöùng cho hoäp.

3 Caùc bao bì maøng gheùp thöôøng coù moät lôùp maøng PE ñaët trong cuøng, nhaèm:
a) Haøn gheùp mí baèng nhieät.
b) Goùp phaàn taêng ñoä kín.
c) Giaûm giaù thaønh bao bì.
d) Caùc caâu traû lôøi treân ñeàu khoâng ñuùng.

4 Trong caáu truùc bao bì Tetrapak, coù caùc lôùp gheùp naøo sau ñaây:
A- Maøng HDPE B- Giaáy in aán
C- Giaáy kraft D- Maøng Al
E- Ionomer F- LDPE
G- EVA.
Xeáp thöù töï töø maët trong ñeán maët ngoaøi cuøng caùc lôùp vaät lieäu laø:
a) A, G, C, G, D, E, F.
b) A, B, G, E, C, F, D.
c) A, G, D, E, C, B, A.
d) B, A, G, D, E, F, C.

5 Maøng Al trong caáu truùc bao bì tetrapak coù chöùc naêng:

a) Taïo ñoä meàm deûo cho cho bao bì.
b) Ngaên chaën aåm, aùnh saùng khí vaø hôi moät caùch hieäu quaû cho nôi coù theå ñaâm
thuûng baèng oáng huùt ñeå uoáng.
248

c) Taïo hình daùng cho hoäp, chòu ñöôïc nhöõng va chaïm cô hoïc.
d) Taát caû ñeàu ñuùng.

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Bosset, J. O. and E. Fluckiger, In Food packaging and preservation, Theory
and practice, M. Mathlouthi (Ed) Elsevier Applied Science publishing Co.
Ltd, Essex, England, 1986.
2. Richard Coles, Derek Mc Dowell, Food Packaging Technology,
Blackwell publishing Ltd, 2003.
3. Norman N. Polter, Food Science, Avi publishing Co, Inc, NewYork,
1986.
4. Sivetz, M. and N.W.Desrosier. Coffee Technology, Avi publishing Co.
Inc.,Westport, Connecticut, 1979.
5. Minifie,B.W. Packaging in the confectionary industry. In chocolate,
cocoa and confectionary science and technology, 3rd Edn., Van Nostrand
Reinhold, New York,1989, chap.22.
 249

Chöông 10

AN TOAØN VEÄ SINH BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

10.1 CHAÁT LÖÔÏNG BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

An toaøn veä sinh thieát bò, duïng cuï cheá bieán thöïc phaåm cuõng nhö vaät lieäu
bao bì, vaät chöùa ñöïng thöïc phaåm cuõng laø moät phaàn quan troïng ñoái vôùi tieâu
chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm, laø yeáu toá aûnh höôûng raát lôùn ñeán chaát löôïng
toaøn phaàn cuûa thöïc phaåm. Vaán ñeà lieân quan maät thieát ñeán chaát löôïng bao bì
chöùa ñöïng thöïc phaåm bao goàm:

1- Vaät lieäu laøm bao bì cho ñoái töôïng thöïc phaåm, döïa treân ñaëc tính cuûa vaät
lieäu bao bì ta coù phöông phaùp ñoùng bao bì töông öùng vaø phaûi ñoàng thôøi
phuø hôïp vôù phöông phaùp chieát roùt thanh truøng, tieät truøng baûo quaûn thöïc
phaåm.

2- Coâng ngheä cheá taïo bao bì: vaät lieäu cheá taïo coù ñoä tinh saïch cao hay
thaáp seõ ñöa ñeán ñieàu kieän coâng ngheä cheá taïo thay ñoåi.

3- Veä sinh bao bì tröôùc khi chieát roùt thöïc phaåm, vieäc veä sinh ñöôïc quan
taâm ñoái vôùi nhöõng bao bì taùi söû duïng nhö chai loï thuûy tinh. Nhöõng loaïi
bao bì plastic kim loaïi khoâng taùi söû duïng neân khoâng ñaët vaán ñeà quan
taâm naëng ñeán vieäc veä sinh bao bì.

4- Söï nhieãm hoùa chaát töø beà maët bao bì vaøo thöïc phaåm, vaán ñeà naøy khoâng
ñaët naëng söï quan taâm ñoái vôùi bao bì kim loaïi ñöôïc phuû lôùp vec-ni baûo
veä vaø bao bì thuûy tinh. Nhöng vaán ñeà naøy caàn quan taâm ñoái vôùi bao bì
baèng vaät lieäu plastic taùi sinh, vaø söï in aán leân bao bì.

a) Bao bì thuûy tinh trô ñoái vôùi moâi tröôøng thöïc phaåm, khoâng coù söï hoøa tan
khueách taùn caùc chaát töø thuûy tinh vaøo moâi tröôøng thöïc phaåm.

b) Lôùp vec-ni phuû beà maët trong cuûa lon theùp traùng thieác hay nhoâm luoân
luoân ñöôïc thöû nghieäm ñoái vôùi töøng loaïi thöïc phaåm veà söï thay ñoåi chaát
löôïng saûn phaåm ñeå tìm thaáy loaïi vec-ni thích hôïp ñaït yeâu caàu an toaøn
veä sinh.
250

c) Chaát löôïng vaät lieäu bao bì: ñaëc bieät laø bao bì plastic thöôøng ñöôïc gheùp
nhieàu lôùp vaät lieäu vôùi nhau ñeå taïo neân bao bì ñaûm baûo chaát löôïng thöïc
phaåm. Vì vaäy sau khi taùi sinh do vaät lieäu coù theå khoâng ñaït ñoä thuaàn
khieát vaø ñaëc tính cuûa nguyeân lieäu ban ñaàu.
- Bao bì plastic khoâng taùi söû duïng nhöng neáu cheá taïo baèng vaät lieäu taùi
sinh thì coù theå nhieãm ñoäc, do vieäc söû duïng caùc loaïi phuï gia taïo söï
meàm deûo, oån ñònh nhieät ñoä chaûy meàm cuûa plastic ñeå deã daøng cheá taïo.
Neáu cô sôû saûn xuaát coù söû duïng phuï gia thì phaûi theo ñuùng tieâu chuaån
quy ñònh cuûa ngaønh nhöïa.
- Nhöõng bao bì plastic ñöôïc saûn xuaát töø loaïi plastic tinh khieát thì luoân
luoân ñöôïc ghi teân loaïi plastic treân bao bì vôùi kyù hieäu nhö sau:

(PETE hay PET laø kyù hieäu vieát taét ñeå chæ loaïi polyester: ethylenglycol
Terephthalate)
Söï ghi kyù hieäu nhö treân ñöôïc quy ñònh vaø nhaèm muïc ñích phaân loaïi bao
bì thaûi vaø taùi cheá moät caùch deã daøng.
- Möïc in nhaõn hieäu bao bì plastic cuõng coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân
nhaân chính gaây oâ nhieãm thöïc phaåm: do bao bì plastic daïng maøng ñöôïc
in aán haøng loaït vaø cuoän laïi thaønh cuoän, thì maët ngoaøi bao bì neáu ñöôïc in
tröïc tieáp seõ tieáp xuùc vôùi maët trong cuûa bao bì, cuõng laø beà maët tieáp xuùc
vôùi thöïc phaåm. Neáu möïc in coù chöùa kim loaïi naëng, caùc amin thôm,
biphenyl vaø dung moâi höõu cô...., coù theå gaây nhieãm ñoäc thöïc phaåm ñöôïc
chöùa ñöïng.
Do ñoù caàn coù nhöõng tieâu chuaån, nhöõng quy ñònh nhöõng cheá ñoä nhaát ñònh
ñeå ñaûm baûo veà an toaøn, veä sinh ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp bao bì khaùc nhau.
 251

10.2 KYÙ HIEÄU TAÙI CHEÁ CAÙC LOAÏI BAO BÌ PLASTIC

Kí hieäu taùi cheá bao bì plastic:

Caùc loaïi bình, chai, loï, cheùn, hoäp ñöïng thöïc phaåm thöôøng ñöôïc cheá taïo
bôûi moät loaïi plastic baèng phöông phaùp ñuøn eùp khuoân, sau khi söû duïng thöïc
phaåm thì bao bì ñöôïc thu hoài ñeå taùi cheá. Ñeå phaân loaïi vaø taùi cheá moät caùch
thuaän lôïi thì quy ñònh quoác teá trong laõnh vöïc plastic ñöôïc aùp duïng nhö sau:
Caùc chai loï ñöôïc cheá taïo thuaàn moät loaïi plastic thì ñöôïc ghi ôû ñaùy kyù hieäu nhö
treân, ñeå deã phaân loaïi thu hoài vaø taùi cheá nhöõng loaïi bao bì ñöôïc gheùp baèng
nhieàu vaät lieäu thì cuõng coù theå ñöôïc kyù hieäu soá 7 (other).
252

10.3 TIEÂU CHUAÅN AN TOAØN VEÄ SINH VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO - THIEÁT BÒ
VAØ BAO BÌ
Tieâu chuaån an toaøn veä sinh vaät lieäu thieát bò bao goùi chöùa ñöïng thöïc phaåm
ñöôïc ban haønh trong "Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc thöïc
phaåm" theo quyeát ñònh soá 867/1998/QÑ-BYT cuûa Boä tröôûng Boä Y teá ngaøy
4/4/1998.

10.3.1 Haøm löôïng kim loaïi naëng vaø caùc kim loaïi khaùc coù trong hôïp kim caáu taïo
thieát bò, duïng cuï, vaät lieäu bao bì chöùa thöïc phaåm
Baûng 10.1: Tieâu chuaån, haøm löôïng kim loaïi naëng trong hôïp kim caáu taïo thieát
bò, duïng cuï hay vaät lieäu bao bì chöùa thöïc phaåm
Thieát bò,
duïng cuï, vaät Loaïi Tieâu chuaån
lieäu bao goùi
Khoâng ñöôïc ñeå thoûi chì, ñoàng hoaëc
Thieát bò
caùc kim loaïi khaùc töø hôïp kim
Thieác daùt moûng ñeå bao goùi thöïc
Chì (Pb) ít hôn 5%
phaåm
Kim loaïi duøng ñeå cheá taïo hoaëc söûa
Chì (Pb) döôùi 10%
chöõa thieát bò, coângtennô chöùa ñöïng
Antimon (Sb) döôùi 5%
hoaëc bao goùi thöïc phaåm
Kim loaïi
Hôïp kim duøng ñeå haøn thieát bò, cheá
taïo coângtennô ñöïng hoaëc bao goùi Chì (Pb) thaáp hôn 20%
thöïc phaåm
Giôùi haïn vôùi saét (Fe), nhoâm (Al),
Ñieän cöïc duøng trong thieát bò thöïc
baïch kim (platin) vaø titan. Coù theå
phaåm tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi doøng
duøng theùp khoâng ræ trong thieát bò
ñieän
thöïc phaåm tröïc tieáp vôùi thöïc phaåm
Phaåm maøu
Theo danh muïc caùc phaåm maøu cho Dung dòch ngaâm thoâi khoâng laøm
duøng trong
pheùp cuûa Boä Y teá hoøa tan phaåm maøu
bao bì
 253

Baûng 10.2: Ñieàu kieän thöû nghieäm vaø giôùi haïn an toaøn ñoái vôùi nguyeân lieäu vaø
bao bì thaønh phaåm daïng PE, PP
(Quy ñònh cuûa Boä Y teá naêm 2001)
Kieåm tra nguyeân lieäu
Cadimi Khoâng quaù 100mg/kg
Chì Khoâng quaù 100mg/kg
Kieåm tra bao bì thaønh phaåm
Chæ tieâu kieåm tra Ñieàu kieän ngaâm Dung dòch ngaâm Giôùi haïn an toaøn
Caùc kim loaïi naëng Axit axetic 4% *1 Khoâng quaù 1 mg/kg

Löôïng KMnO 4 söû 60°C trong 30 phuùt Nöôùc *2 Khoâng quaù 10mg/kg
duïng
Khoâng quaù 30 mg/kg
(khoâng quaù 150
25°C trong 60 phuùt n-Heptan *3 mg/kg neáu söû duïng
nhieät ñoä ôû 100°C hay
Caën khoâ nhoû hôn)
Etanol 20%*4 Khoâng quaù 30 mg/kg

60°C trong 30 phuùt Nöôùc

*2

Axit axetic 4%*1

Chuù thích:
*1: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH ≤ 5
*2: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH > 5
*3: Ñoái vôùi thöïc phaåm daàu, môõ, beùo
*4: Ñoái vôùi ñoà uoáng coù coàn.
254

Baûng 10.3: Ñieàu kieän thöû nghieäm vaø giôùi haïn an toaøn ñoái vôùi nguyeân lieäu vaø
bao bì thaønh phaåm daïng PET
(Quyeát ñònh cuûa Boä Y teá naêm 2001)
Kieåm tra nguyeân lieäu
Cadimi Khoâng quaù 100mg/kg
Chì Khoâng quaù 100mg/kg
Kieåm tra bao bì thaønh phaåm
Chæ tieâu kieåm tra Ñieàu kieän ngaâm Dung dòch ngaâm Giôùi haïn an toaøn
Caùc kim loaïi naëng Khoâng quaù 1 mg/kg
*1
Antimon Axit axetic 4% Khoâng quaù 0,05 mg/kg
Germani 60 C trong 30 phuùt
o
Khoâng quaù 0,05 mg/kg
Löôïng KMnO 4 söû Nöôùc *2 Khoâng quaù 10mg/kg
duïng
Khoâng quaù 30 mg/kg
(khoâng quaù 150 mg/kg
25o C trong 60 phuùt n-Heptan *3 neáu söû duïng nhieät ñoä ôû
100o C hay nhoû hôn)
Caën khoâ
Etanol 20%*4

60o C trong 30 phuùt Nöôùc *2 Khoâng quaù 30 mg/kg

*1
Axit axetic 4%

Chuù thích:
*1: Ñoái vôùi thöïc phaåm pH ≤ 5
*2: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH > 5
*3: Ñoái vôùi thöïc phaåm daàu, môõ, beùo
*4: Ñoái vôùi ñoà uoáng coù coàn.
 255

Baûng 10.4: Ñieàu kieän thöû nghieäm vaø giôùi haïn an toaøn ñoái vôùi nguyeân lieäu vaø
bao bì thaønh phaåm daïng PVC
(Quyeát ñònh cuûa Boä Y teá naêm 2001)
Kieåm tra nguyeân lieäu
Cadimi Khoâng quaù 100mg/kg
Chì Khoâng quaù 100mg/kg
Caùc hôïp chaát thieác dibutyl Khoâng quaù 50mg/kg
Khoâng quaù 1000mg/kg
Khoâng quaù 1mg/kg
Kieåm tra bao bì thaønh phaåm
Chæ tieâu kieåm tra Ñieàu kieän ngaâm Dung dòch ngaâm Giôùi haïn an toaøn
Caùc kim loaïi naëng Axit axetic 4%*1 Khoâng quaù 1 mg/kg

Löôïng KMnO 4 söû 60o C trong 30 phuùt Nöôùc *2 Khoâng quaù 10mg/kg
duïng
Khoâng quaù 150
25o C trong 60 phuùt n-Heptan *3
mg/kg
Etanol 20%*4 Khoâng quaù 30 mg/kg
Caën khoâ
60o C trong 30 phuùt Nöôùc *2

Axit axetic 4%*1

Chuù thích:
*1: Ñoái vôùi thöïc phaåm pH ≤ 5
*2: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH > 5
*3: Ñoái vôùi thöïc phaåm daàu, môõ, beùo
*4: Ñoái vôùi ñoà uoáng coù coàn.
Baûng 10.5: Tieâu chuaån kieåm tra caùc loaïi vaät lieäu bao bì thöïc phaåm: qui ñònh
chæ tieâu, phöông phaùp thöû, giôùi haïn
Phöông phaùp thöû nghieäm vaø giôùi haïn
Thieát bò
Vaät lieäu kieåm Dung
vaät lieäu Loaïi thieát bò Chæ tieâu Ñieàu kieän Giôùi haïn cho
tra dòch
bao goùi kieåm tra ngaâm pheùp
ngaâm

1 2 3 4 5 6 7

1 - Söù traùng chieàu ít hôn Cadimi Nhieät ñoä bình 4% axit Khoâng quaù 0,5
men, thuûy saâu 1,1 lít thöôøng ñeå axetic ppm
tinh 2,5cm trong 24h
Chì Khoâng quaù 5 ppm
256

hoaëc treân Cadimi Khoâng quaù 0,25

saâu hôn 1,1 lít ppm

Chì Khoâng quaù 2,5

ppm

chieàu saâu ít hôn Cadimi Khoâng quaù

2,5cm hoaëc 2
1,7 mcg / cm
dung dòch ñoå vi
Chì Khoâng quaù
2
1,7 mcg / cm

2 - Nhöïa Cao su toång Cadimi khoâng Kim o

loaïi 60 C trong 4% axit Khoâng quaù 1 ppm
toång hôïp hôïp (tieâu chuaån quaù 100 ppm naëng 30 phuùt axetic (Pb)
chung)
Chì khoâng quaù Löôïng nöôùc Khoâng quaù 10
100 ppm KMnO 4 söû ppm
duïng

Cao su toång Phenol 60o C trong nöôùc AÂm tính

hôïp töø
Formandehyt 30 phuùt AÂm tính
Formandehyt
(tieâu chuaån ñaëc Caën saáy khoâ 4% axit Khoâng quaù 30
bieät) axetic ppm

Polivinyl clorua - Hôïp chaát Caën khoâ 25o C trong 1 a-heptan Khoâng quaù 150
(PVC) (nhö ibutyltin khoâng giôø ppm
treân) quaù 50ppm
60o C trong 20% Khoâng quaù 30
(tính theo
30 phuùt etanol ppm
dibutyltin
clorua)

- Cresyl 60o C trong Nöôùc

photphat khoâng 30 phuùt
quaù 1000ppm

- Vinyl clorua 4% axit

khoâng quaù axetic
1ppm
 257

1 2 3 4 5 6 7

2- Nhöïa Polyetylen 25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù 30ppm

toång hôïp (PE) vaø giôø (Neáu söû duïng
(tieáp theo) polypropylen nhieät ñoä 100o C
(PP) (nhö treân) khoâng quaù
150ppm)
Caën khoâ o 20% Khoâng quaù 30ppm
60 C trong
30 phuùt etanol

60o C trong Nöôùc

30 phuùt 4% axit
axetic

Nylon (PA) o
Caprolac-tam 60 C trong 20% Khoâng quaù 15ppm
(nhö treân) 30 phuùt etanol

25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù 30ppm

giôø

60o C trong 20%

Caën khoâ 30 phuùt etanol

60o C trong Nöôùc

30 phuùt 4% axit
axetic

Polymetyl o
25 C trong 1 n-heptan Khoâng quaù
pentene (PMP) giôø 120ppm
(nhö treân)
60o C trong 20% Khoâng quaù 30ppm
Caën khoâ 30 phuùt etanol

60o C trong Nöôùc

30 phuùt 4% axit
axetic

- Bisphenol A Bisphenol A 25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù

(bao goàm (Phenol vaø p- giôø 2,5ppm
phenol vaø p-t- t-butyl
60o C trong 20%
butylphenol): phenol)
30 phuùt etanol
khoâng quaù
500ppm
258

1 2 3 4 5 6 7

2- Nhöïa - 60o C trong Nöôùc

toång hôïp Diphenylcacbo 30 phuùt
4% axit
(tieáp theo) nat khoâng quaù
axetic
500ppm amin
(Trietylamin vaø 25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù 30ppm
tributylamin giôø
khoâng quaù 1
ppm) 60o C trong 20%
Caën khoâ 30 phuùt etanol

60o C trong Nöôùc

30 phuùt
4% axit
axetic

Polyvinyl alcol o
25 C trong 1 n-heptan Khoâng quaù 30ppm
(PVA) (nhö giôø
treân)
60o C trong 20%
Caën khoâ 30 phuùt etanol

60o C trong Nöôùc

30 phuùt
4% axit
axetic

Polystyren (PS) Toång soá chaát 25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù
(nhö treân) bay hôi giôø 240ppm
(styrene,
toluen, 60o C trong 20% Khoâng quaù 30ppm
etylbenzen, 30 phuùt etanol
Caën khoâ
isopropyl-
60o C trong Nöôùc
benzen vaø n-
30 phuùt
propyl-benzen) 4% axit
khoâng quaù axetic
5000ppm

Polyvinyliden - Bari khoâng 25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù 30ppm

clorua (PVDC) quaù 100 ppm giôø
(nhö treân)
60o C trong 20%
Caën khoâ 30 phuùt etanol

- Vinyliden 60o C trong Nöôùc

clorua khoâng 30 phuùt
4% axit
quaù 6 ppm
axetic
 259

1 2 3 4 5 6 7

2 - Nhöïa 60o C trong Nöôùc

toång hôïp 30 phuùt 4% axit
(tieáp theo)
axetic

Polyetylen Antimon 60o C trong 4% axit Khoâng quaù 0,05

terephthalate 30 phuùt axetic ppm
(PET) (nhö
Germani Khoâng quaù 0,1
treân)
ppm

25o C trong 1 n-heptan

giôø

60o C trong 20%

etanol Khoâng quaù 30
Caën khoâ 30 phuùt
ppm
60o C trong Nöôùc
30 phuùt 4% axit
axetic

Polymetyl Metyl 60o C trong 20% Khoâng quaù 15

metacrylate metacrylai 30 phuùt etanol ppm
(PMMA) (nhö
25o C trong 1 n-heptan
treân)
giôø

60o C trong 20%

etanol Khoâng quaù 30
Caën khoâ 30 phuùt
ppm
60o C trong Nöôùc
30 phuùt 4% axit
axetic
260

1 2 3 4 5 6 7

3- Hôïp kim 60o C trong Nöôùc Khoâng quaù 0,2

cheá taïo ñoà 30 phuùt ppm ( As2O 3 )
Asen 0,5% axit
hoäp (khoâng
citric
keå loaïi
ñöïng thöïc 60o C trong Nöôùc Khoâng quaù 0,1
phaåm khoâ, 30 phuùt ppm
Cadimi 0,5% axit
daàu, môõ)
citric

60o C trong Nöôùc Khoâng quaù 0,4

Chì (Pb) 30 phuùt ppm
0,5% axit
citric

Phenol o
60 C trong Nöôùc Khoâng quaù 5ppm
30 phuùt
Formandehyt AÂm tính

25o C trong 1 n-heptan Khoâng quaù 30ppm

giôø

60o C trong 20%

Caën khoâ 30 phuùt etanol

60o C trong Nöôùc

30 phuùt
4% axit
axetic

Epichlrohydr 25o C trong 2 n-heptan Khoâng quaù

on giôø 0,5ppm

Vinylclorua Khoâng quaù etanol Khoâng quaù

5o C trong 24 0,05ppm
giôø

10.4 PHAÅM MAØU IN AÁN BAO BÌ

Söï ñaûm baûo an toaøn veä sinh cho thöïc phaåm ñöôïc bao goùi baèng bao bì
plastic chính laø ñaûm baûo khoâng nhieãm chaát tieàm aån nhö ñaõ trình baøy trong
phaàn 10.3 (bao goàm caùc baûng 10.1÷10.5), beân caïnh ñoù cuõng ñaûm baûo khoâng
coù söï nhieãm ñoäc töø vieäc in aán bao bì; ñieàu naøy cuõng bao haøm caû quy ñònh
khoâng ñöôïc in treân maët trong cuûa bao bì thöïc phaåm vôùi caùc loaïi möïc in tieâu
chuaån tröø tröôøng hôïp chaát lieäu in ñöôïc chính thöùc pheâ duyeät laø ñaït yeâu caàu
rieâng khi tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm.
Söï nhieãm chaát ñoäc töø möïc in cuõng coù theå xaûy ra ôû nhöõng tröôøng hôïp:
 261
- In treân maët ngoaøi bao bì: Sau khi in xong chuoãi bao bì ñöôïc cuoän laïi
ngay thaønh cuoän to. Khi ñoù, möïc ôû lôùp ngoaøi dính vaøo maët trong cuûa
lôùp bao bì keá tieáp cuoän choàng leân.
- In treân maët trong cuûa bao bì hai lôùp hoaëc in leân maët giöõa (maët ngoaøi)
cuûa lôùp tieáp xuùc thöïc phaåm cuûa loaïi bao bì gheùp hai lôùp. Do coù theå xaûy
ra tröôøng hôïp lôùp ngaên caûn (lôùp trong) bò thaám öôùt hoaëc thaám chaát beùo
töø thöïc phaåm hoaëc caùc chaát ñoäc höõu cô, dung moâi höõu cô coøn laïi sau
quaù trình in thaám xuyeân qua lôùp ngaên caûn nhieãm vaøo moâi tröôøng chöùa
thöïc phaåm; tröôøng hôïp thöïc phaåm khoâ nhö baùnh, chocolate seõ deã haáp
thuï caùc chaát boác hôi naøy gaây maát giaù trò caûm quan vaø cuõng coù theå gaây
ñoäc, aûnh höôûng söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng.
Ñoái vôùi nhöõng loaïi bao bì thöïc phaåm coù theå haâm noùng, ñun trong loø vi-ba
thì phaûi löïa choïn möïc in moät caùch nghieâm khaéc, vì ôû nhieät ñoä cao caùc chaát
ñoäc höõu cô töø möïc in coù theå bò phaân huûy thoaùt ra ngoaøi vaø coù khaû naêng khueách
taùn deã daøng qua maøng ngaên caùch, nhieãm vaøo thöïc phaåm.
Quyeát ñònh soá 867/1998/QÑ-BYT ngaøy 4/4/1998 veà Tieâu chuaån An toaøn
Veä sinh Vaät lieäu Bao bì, thì maøu duøng trong bao bì chöùa thöïc phaåm cuõng chính
laø maøu duøng ñeå in aán nhaõn hieäu trang trí bao bì, ñöôïc yeâu caàu laø: phaåm maøu cho
pheùp duøng trong thöïc phaåm.
Baûng 10.3: caùc phaåm maøu toång hôïp ñöôïc pheùp duøng trong thöïc phaåm vôùi
löôïng phaåm maøu toái ña cho pheùp nhieãm vaøo thöïc phaåm töø duïng cuï, vaät lieäu
bao bì chöùa ñöïng theo qui ñònh: “Danh muïc caùc chaát phuï gia ñöôïc pheùp söû
duïng trong thöïc phaåm” ban haønh keøm theo Quyeát ñònh soá 3742/2001/QÑ-BYT
ngaøy 31 thaùng 8 naêm 2001 cuûa Boä tröôûng Boä Y teá.

10.5 VEÄ SINH CHAI LOÏ TAÙI SÖÛ DUÏNG

Chai loï ñöôïc taùi söû duïng sau khi röûa saïch. Beå röûa chai loï coù theå coù ñaëc
ñieåm vaän haønh röûa nhö sau:
- Röûa baèng doøng nöôùc phun
- Röûa baèng doøng khoâng khí ion hoùa
- Röûa hoaøn löu
- Duøng ozoân
Thoâng thöôøng chai nöôùc ngoït, chai bia baèng thuûy tinh ñöôïc röûa saïch baèng
nöôùc ñoái löu bôûi söï di chuyeån töông ñoái cuûa chai trong caùc baêng taûi ñi qua caùc
beå röûa.
Röûa chai loï nhaèm loaïi ñöôïc haàu heát caùc vi sinh vaät vaø loaïi taát caû nhöõng
vaät chaát coù theå coù trong chai nhö maûnh chai, caùt ñaát, nhaõn chai cuõ coøn dính
262

treân chai. Thao taùc treân maùy röûa chai nhö sau (H.10.1): chai ñöôïc ñöa vaøo caùc
ngaên cuûa baêng taûi theo töøng haøng, baêng taûi seõ chuyeån chai ñi trong maùy röûa
qua caùc buoàng röûa khaùc nhau vôùi thôøi gian löu ñuû ñeå chai ñöôïc taåy saïch (trong
thôøi gian di chuyeån chai ñöôïc doác ngöôïc vaø luoân luoân ñöôïc phun nöôùc röûa vaøo
beân trong), chai ñöôïc röûa theo caùc böôùc chính qua caùc beå nhö sau:
1- Chai ñöôïc röûa sô boä baèng nöôùc aám 30oC.
2- Chai ñöôïc baêng taûi chuyeån ngöôïc ñaàu ñeå doác heát nöôùc trong chai ra.
3- Chai ñöôïc tieáp tuïc ñöa vaøo beå nöôùc aám 55oC.
4- Chai ñöôïc doác ngöôïc ñaàu ñeå loaïi heát nöôùc trong chai ra ngoaøi
5- Chai ñöôïc chuyeån vaøo beå chöùa dung dòch kieàm 1,5%, ôû nhieät ñoä 60oC.
6- Chai ñöôïc chuyeån ñi trong beå dung dòch kieàm to=60oC, cuõng baèng thôøi
gian ngaâm chai trong beå vaø sau ñoù ñöôïc doác ngöôïc ñeå thoaùt heát dòch
trong chai ra, ñoàng thôøi chai cuõng ñöôïc phun dung dòch kieàm.
7- Laëp laïi böôùc 5 vaø 6 nhöng ôû to=80oC.
8- Chai ñöôïc röûa baèng nöôùc saïch ôû 60oC vaø ñöôïc doác ngöôïc ñeå thaùo
saïch nöôùc trong chai.
9- Chai ñöôïc röûa saïch trong beå nöôùc 50oC vaø ñöôïc doác ngöôïc ñeå thaùo nöôùc.
10- Cuoái cuøng chai ñöôïc röûa baèng nöôùc saïch ôû 30oC coù noàng ñoä clorine
2ppm vaø laøm raùo.
Treân ñaây laø moät quy trình röûa chai thuûy tinh ñieån hình. Chai PET cuõng
röûa theo quy trình nhö treân nhöng vôùi noàng ñoä vaø nhieät ñoä nöôùc röûa thaáp hôn
ñeå chai khoâng hö hoûng.
Ñoái vôùi chai thuûy tinh caàn phaûi tuaân theo söï taêng giaûm nhieät ñoä nhö sau: Chai
ñöôïc naâng leân nhieät ñoä cao coù söï cheânh leäch 42oC; neáu ñöôïc giaûm nhieät ñoä thì
coù theå giaûm theo töøng baäc 28oC (ΔT = 28o C) . Thoâng thöôøng chai thuûy tinh
môùi rôøi khoûi maùy röûa chai neáu ñöôïc chieát dung dòch laïnh thì deã bò vôõ. Thôøi
gian röûa chai trong maùy laø 15 phuùt.

10.6 BAO BÌ BIOPLASTIC GIAÛM OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG

Söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay ñaõ vaø ñang nghieân
cöùu caùc loaïi vaät lieäu coù nguoàn goác töï nhieân, hoaøn toaøn voâ haïi ñoái vôùi moâi
tröôøng, coù theå phaân huûy deã daøng ñöôïc quan taâm söû duïng. Do ñoù bao bì plastic
coù nguoàn goác sinh hoïc ñöôïc goïi taét laø bioplastic ñang ñöôïc nghieân cöùu vaø phaùt
trieån.
Moät soá loaïi bioplastic phoå bieán hieän nay.
 263

1- Baêng taûi nhaäp chai vaøo maùy

2- Vò trí trung gian cuûa chai treân
baêng taûi ñang di chuyeån vaøo beå
chöùa
3- Beå ngaâm chai baèng nöôùc aám
4- Duøng tia phun nöôùc aám vaøo chai
5- Duøng tia phun dung dòch kieàm
noùng
6- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 60oC
7- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 80oC
8- Tia phun dung dòch kieàm
9- Beå ngaâm nöôùc noùng
10- Tia phun nöôùc noùng
11- Vò trí baêng taûi chuyeån chai ra
khoûi maùy sau khi hoaøn taát
12- Tia phun nöôùc
13- Tia phun nöôùc
14- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 80oC
15- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 80oC

Hình 10.1: Sô ñoà thieát bò röûa chai lieân tuïc

264

Hình 10.2: Boä phaän phun nöôùc röûa chai ñöôïc boá trí ñeå chai
ôû caùc vò trí nhö treân hình ñeàu ñöôïc phun röûa beân trong

10.6.1 Polylactic axit (PLA)

PLA laø polyme cuûa axit lactic. Quy trình saûn xuaát PLA ñöôïc moâ taû nhö
sau: tinh boät ñöôïc thuûy phaân thaønh ñöôøng baèng caùc cheá phaåm enzyme
amylase, sau ñoù caáy vi khuaån leân men lactic vaøo ñeå leân men taïo axit lactic.
Chöng caát ñeå thu axit lactic tinh khieát, thöïc hieän quaù trình polyme hoùa taïo
PLA. Sau ñoù tieán haønh söû duïng caùc kyõ thuaät taïo hình bao bì plastic töông töï
nhö nhöõng loaïi plastic toång hôïp töø hydrocarbon cuûa daàu moû.
PLA cuõng coù nhöõng tính chaát töông töï nhö caùc loaïi plastic toång hôïp töø
daàu moû, chæ khaùc ôû moät ñieåm duy nhaát laø PLA coù khaû naêng bò phaân huûy khi
choân trong ñaát neân noù khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
 265
Giaù thaønh cuûa PLA töông ñoái cao, gaáp 3-5 laàn bao bì plastic thoâng thöôøng
neân noù coøn chöa phoå bieán.

10.6.2 Poly 3 hydroxybutyrat (PHB)

Poly 3 hydroxybutyrat ñöôïc toång hôïp töø caùc chuûng vi sinh vaät Arabidopsis
thaliana, Brassica napus qua moät loaït caùc phaûn öùng chuyeån hoùa nhôø söï xuùc
taùc cuûa heä enzym oxy hoùa khöû. Vaø sau cuøng laø söï xuùc taùc cuûa enzym
synthase, PHA (Polyhydroxybutyric) taïo thaønh saûn phaåm poly 3 hydrobutyrat
(PHB).
266

Tieáp tuïc thöïc hieän moät chuoãi phaûn öùng oxy hoùa khöû accetyl CA vaø cuoái
cuøng taïo ra PHB.

10.6.3 Mater-Bi
Mater-Bi laø moät chaát deûo sinh hoïc ñöôïc taïo thaønh töø tinh boät vaø moät chaát
deûo töø daàu moû (polycaprolacton). Mater-Bi thöôøng ñöôïc duøng laøm ly, muoãng
duøng moät laàn hoaëc laøm thuøng ñöïng raùc.
Moät soá tính chaát cuûa Mater-Bi:
- Coù khaû naêng töï phaân huûy, vaø coù theå söû duïng laøm phaân boùn.
- Coù khaû naêng söû duïng moät caùch tieän lôïi gioáng nhö caùc loaïi bao bì plastic khaùc.
- Coù theå taïo maøu ñöôïc baèng caùc chaát taïo maøu töï nhieân.
Coù khaû naêng taïo bao bì gheùp lôùp cuøng vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhö giaáy,
giaáy bìa, giaáy gôïn soùng...
 267
- Coù theå tieät truøng ñöôïc baèng tia gamma.
- Coù theå ñöôïc daùn baèng nhieàu loaïi chaát keát dính.

Caâu hoûi:
1. Nguyeân taéc veä sinh chai loï thuûy tinh ñeå taùi söû duïng:
a) Röûa baèng nöôùc aám, röûa baèng nöôùc noùng 60oC tieáp theo laø nöôùc noùng
80oC sau ñoù röûa baèng nöôùc saïch nhieät ñoä thöôøng.
b) Röûa baèng nöôùc aám 30oC, röûa baèng dung dòch chlorine 60oC tieáp theo
röûa baèng dung dòch xuùt ôû 80oC.
c) Röûa baèng nöôùc 30oC, röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 60oC tieáp theo röûa
baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 80oC vaø röûa laïi nhieàu laàn baèng nöôùc saïch
coù nhieät ñoä giaûm daàn ñeán 30oC.
d) Röûa baèng nöôùc aám 30oC, röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 60oC tieáp theo
röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 80oC vaø röûa laïi nhieàu laàn baèng nöôùc
nhieät ñoä thöôøng.
2. Cheá ñoä röûa chai loï cuûa caâu treân ñöôïc aùp duïng cho loaïi bao bì thuûy tinh
ñöïng TP öùng vôùi tröôøng hôïp naøo sau ñaây:
a) Thanh truøng sau khi chieát chai.
b) Khoâng thanh truøng.
c) a hoaëc b.

3. Lon theùp traùng thieác ñöïng söõa boät hay boät dinh döôõng caàn thieát cheá ñoä veä
sinh goàm caùc phöông phaùp naøo sau ñaây:
A- Saùt truøng baèng söï gia nhieät khoâ ôû nhieät ñoä khoaûng 250oC, trong thôøi gian
6 giaây baèng ngoïn löûa cuûa khí hydrocarbon nhö CH4, axetylen.
B- Röûa, tieät truøng baèng hôi nöôùc quaù nhieät ≈ 140oC, trong 3 phuùt.
C- Saùt truøng baèng tia cöïc tím.
D- Duøng hôi H2O2 ñeå voâ truøng.
E- Röûa baèng nöôùc aám 30oC, taêng daàn nhieät ñoä leân vaø röûa baèng dung dòch xuùt
1,5% ôû 60oC tieáp tuïc röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 80oC, roài röûa baèng nöôùc
saïch coù nhieät ñoä haï daàn xuoáng 30oC.
F- Röûa baèng nöôùc vaø xaø phoøng cho saïch daàu môõ buïi trong quaù trình gia coâng.
Choïn caâu traû lôøi ñuùng:
a) F, B hoaëc F, A b) F, C hoaëc F, D
c) E d) F, E.
268

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Quy ñònh giôùi haïn toái ña oâ nhieãm sinh hoïc vaø hoùa hoïc trong thöïc phaåm,
Haø Noäi, 2008
2. Boä Y teá, Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc, thöïc phaåm, Haø
Noäi, 199824.
3. Hansen, T.J. Candy and sugar confectionery. In handbook of food and
beverage Stability, G.Charalambous(Ed.),Academic
Press,Inc.,Orlando,Florida,1986,chap.7.
4. Matz,S.A. Bakery technology:packaging,Nutrition,Product
Development, Quality Assurance, Elsevier Science Pulishers Ltd.,Essex,
England,1989
5. Yamanishi, T. chemical changes during storage of tea. In handbook of
food and beverage Stability,G. Charalambous(Ed.),Academic ress,Inc.,
Orlando,Florida,1986,
Taøi Lieäu Tham Khaûo
1. Boä Y teá, Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc, thöïc phaåm,
Haø Noäi, 1998.Taøi lieäu tham khaûo
1. Phan Thanh Bình, Hoùa hoïc vaø hoùa lyù polyme, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc
Quoác gia TPHCM, 2002.
2. Döông Thanh Caûnh, Taøo Duy Caàn, Baûo quaûn bao bì vaø duïng cuï thuûy
tinh, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, 1989.
3. Phaïm Phoá, Löông Thò Thu Giang, Phaïm Huy Bình, Nghieâm Huøng, Vaät
lieäu vaø vaät lieäu môùi, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM, 2002.
4. Boä moân Silicat, ÑHBK Haø Noäi, Baøi giaûng chuyeân moân Silicat, 1989.
5. Boä moân Silicat, ÑHBK Haø Noäi, Höôùng daãn thieát keá toát nghieäp caùc nhaø
maùy Silicat, 1971.
6. Boä moân Polime, ÑHBK TPHCM, Giaùo trình Kyõ thuaät saûn xuaát chaát deûo.
7. Boä Y teá, Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc, thöïc phaåm, Haø
Noäi, 1998.
8. TCVN 6939: 1996, Maõ soá vaät phaåm. Maõ soá tieâu chuaån 13 chöõ soá (EAN-
VN13). Yeâu caàu kyõ thuaät.
9. TCVN 6340: 1996, Maõ soá vaät phaåm. Maõ soá tieâu chuaån 8 chöõ soá (EAN-
 269
VN8). Yeâu caàu kyõ thuaät.
10. TCVN 6382: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ tieâu chuaån 13 chöõ soá
(EAN-VN13). Yeâu caàu kyõ thuaät.
11. TCVN 6383: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ tieâu chuaån 8 chöõ soá
(EAN-VN8). Yeâu caàu kyõ thuaät.
12. Quyeát ñònh soá 178/1999/QÑ-TTg ngaøy 30-8-1999 cuûa thuû töôùng chính
phuû, Quy cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát -
nhaäp khaåu.
13. Quyeát ñònh soá 95/2000/QÑ-TTg ngaøy 15-8-2000 cuûa thuû töôùng chính
phuû, Boå sung moät soá noäi dung cuûa quy cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng
trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu.14. TCVN 6384: 1998, Maõ soá
maõ vaïch vaät phaåm. Maõ UPC-A. Yeâu caàu kyõ thuaät.
14. Quy ñònh giôùi haïn toái ña oâ nhieãm sinh hoïc vaø hoùa hoïc trong thöïc
phaåm, Haø Noäi, 2008
15. Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng chaát löôïng, Qui ñònh taïm thôøi veà ghi
nhaõn thöïc phaåm bao bì goùi saün, Haø Noäi, 1995.
16. Trung taâm Phaùt trieån Kyõ thuaät Bao bì, Hoäi thaûo Bao bì quoác teá TPHCM,
8, 9/11/1990.
17. Abe, S. and Y. Kondoh. Oxygen absorbers. In Controlled/Modified
Almosphere/Vacuum Packaging of food, A.L.Brody(Ed.),Food and
Nutrition Press, Inc.Trumbull,Connecticut,1989,chap.9
18. Bouslead I., Resource Use and Liquid food Packaging, Incpen LonDon,
1993.
19. Castelvetri,F. Microbiological implications of modified atmosphere
packaing of fresh pasta products. In Proc. 6th Int. Conf. on
controlled/Modified Atmosphere/Vaccum Packaing, Schotland
Bussiness Rechearch Inc.,San Diego, California 1991,p.253
20. Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked
foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods,
A.L.Brody(Ed.),Food &Nutriyion Press, inc., Trumbull,
Conecticut,1989,chap.8
21. Delassus, P.T.,J.C.tou,M.A.Babinec,D.C.Rulf, B.K.Karp and B.A
Howell.Transport of apple aromas in polymer films. In food and
packaing Interactions, J.H.Hotchkiss(Ed.), ACS Symposium Series 365,
American chemical society Washington D.C.,1988,chap.2.
22. Duyvestijn,W.J.M. The glass milk bottle is less heathy than cartons. In
270

problem in packaging: The environmental issue,I.Boustead and

K.Lidgren(Eds.),Ellis Horwood Limited, chichester, England, 1984,
chap.13.
23. Gordon L. Robert Son, Food packaging principle and Practice, Marcel
Dekker, Inc, 1993.
24. Geaff A. Giles, CRC press, 2000.
25. Geoff A. Giles, Handbook of Beverage Packaging, Seffield Academic
Press, England, 1999.
Applied Science publishing Co. Ltd, Essex, England, 1986.
26. Gramiccioni,L.,E.Cardarelli,M.R.Milana and M.Denaro. An
experimental study about aluminum packaged foods. In Nutritional and
Toxicological Aspects of food processing,R.Walker and
E.Quattrucci(Eds.),Taylor and francis Inc.,Philadelphia,1988,p.331.
27. Griff A.L Cacbonatedbeverage packaging. In the Wiley Encyclopedia of
packaging technology, M.Pakker(Ed.), john Wiley & sons, Inc.,
Newyork, 1986,p.691
28. Hansen, T.J. Candy and sugar confectionery. In handbook of food and
beverage Stability, G.Charalambous(Ed.),Academic Press, Inc., Orlando,
Florida,1986,chap.7.
29. Hanlon J. F., Paper and paper board, Handbook of Package Engineering,
2nd Edition, McGraw, Hill Inc, New York, 1984.
30. Kooijman J. M., Environmental Impact of packaging: Performance in the
Food Supply System, Industry Council for packaging and the
Environment, LonDon, 1995.
31. Matz,S.A. Bakery technology:packaging,Nutrition,Product
Development, Quality Assurance, Elsevier Science Pulishers Ltd.,Essex,
England,1989.
32. Minifie,B.W. Packaging in the confectionary industry. In chocolate, cocoa
and confectionary science and technology, 3rd Edn., Van Nostrand
Reinhold, New York,1989, chap.22.
33. Ministry of Agriculture, Fisheries and food. Plasticizer: Continuing
Surveillance. Food surveillance Paper No.30, Her Majesty’s Stationery
Office, London, England,1991.
34. M. L. Rooney, Active Food Packaging, Chapman, Hall, 1995.
 271
35. Ove Billing, Flexible Packaging, 1989.
36. Stanley Sacharow, Roger C. Griffin, Principles of food packaging, 2nd
edition, Avi publishing company Inc, 1980.
37. Ooraikul, B. Modified Almosphere packagingof bakery product. In
modified Almosphere packaging of food, B.Ooraikul and
M.E.Stiles(Eds.),Ellis Horwood Ltd., Chichester, England, 1991, chap.4
38. Ono, H. Modern design and treatment of bottbles used for cacbonate
beverages. In Developments in soft Drinks Technology-3,
H.W.Houghton (Ed.), Elsevier Applied Science Publisher Ltd., Essex,
England,1984,chap.1
39. Paine, F.A. and H.Y paine. A handbook of food packaging,2nd Edn.,
Leonard Hill,Glasgow and London, Great Britain,1990.
40. Rayman,M.K.,K.F.Weiss,G.W.Riedel,G.Charbonneau and G.A.
Jarvis,J.food Protect. 44:746(1981).
41. Schenk,R.U.,Bjorksten and L. yeager. Composition and consequences of
aluminium in water,beverages and other ingestibles. In Environmental
Chemistry and toxicology of Aluminium , T.E. Lewis(Ed.), Lewis
publisher,Inc., Chelsea Michigan, 1989, chap.14.
42. Sivetz, M. and N.W.Desrosier. Coffee Technology, Avi publishing Co.
Inc.,Westport, Connecticut, 1979.
43. United Nations Industrial Development Organization Food industry
studies No.5, Packaging and Packaging materials, New York, 1969
44. Wade, P.Biscuit, cookies and crackers, vol.1, The Principles of the craft,
Elservier Applied science Publishers Ltd.,Essex, England 1988, chap.4.
45. Yamanishi, T. chemical changes during storage of tea. In handbook of
food and beverage Stability,G. Charalambous(Ed.),Academic ress,Inc.,
Orlando,Florida,1986, chap.12.
46. Wilmer A. Jenkins, James P. Harrington, Packaging Foods with Plastics,
Technomic publishing Co, Inc, 1991.
47. Norman N. Polter, Food Science, Avi publishing Co, Inc, NewYork,
1986.
48. Richard Coles, Derek Mc Dowell, Food Packaging Technology,
Blackwell publishing Ltd, 2003.