DH006 Dharmam PDF

ధరమ్ం
ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష�

www.freegurukul.org
“ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష�” �వ్� ��వ�, ��య్ల� ��న �దయ్ ఉ�తం� + �లభం� + ఆకరష్�యం� +
�ణయ్త� �� అం�ం� �� రయ్�మం� �గం� ఈ �సత్��న్ ఇంట�న్� �ం� �క�ం� అం��త్�న్�. �కరణ కరత్
�� య��, అ�� మం� �వ �� న ఇం�� కృతజఞ్త
��య��ం��న్�.
�� వల �సత్రణ� �గం� ఈ �ం�ష� �థ్�ంచబ�న�. ��వ్�� అ�న్ �వ� అం�ంచబ��.

ఇ�వం� �సత్�� నటల్�� (�క) �క��త్ �� య�యం�. �� య్�ధ్� ఉ�తం� అం��
��త్�, త�వ్� ఉనన్త ��వ�, ��య్� క��న ��య్�ధ్ల� మన �� అం�ంచవ�చ్. �� క�� నవ �రత
��మ్ణ �రయ్�మం� ప��ట�, �గ�వ్మయ్ం అ�ట� ఆస�త్ ఉం� సం��ంచగల�.
ఈ �ం�ల� ఉ�తం� ఆ� �� చ��ట�, ��మ�(��ల్�) ��ట� గల ��గ్�:

1) ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష� �� : www.freegurukul.org
2) �� : https://sites.google.com/site/sairealattitudemanagement
3) �� ఆ�: Free Gurukul
గమ�క: భ�త్,�ఞ్న,ధరమ్ ��రధ్ం ఉ�తం� eBook �పం� ఇంట�న్� �ం� �క�ం� ఇవవ్డం జ��ం�. ఇ� ��రజ్న
దృ�ట్�� ఉ�త �వ. ఈ �వ� అంత�జ్లం��(ఇంట�న్�) ��స్ / �� అభయ్ంత�� అ��నన్ �సత్�ల�
��ంచటం జ��న�. అ��ం� ఏ�� అభయ్ంతరకర�న� ఉనన్� �� ప మన�, �� ల�ంచగల� అ�
మన� ��ం��న్�.
Website: www.freegurukul.org Mobile App: Free Gurukul email: support@freegurukul.org

Facebook: www.facebook.com/freegurukul Helpline/WhatsApp: 9042020123
“ మన లకష్�ం: ��వ�, ��య్ల� ��న �దయ్ అ�� ఉ�తం� + �లభం� + ఆకరష్�యం� + �ణయ్త� �� అంద�� అం�ంచబ�� “
ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష� – Free Gurukul Education Foundation
సరవ్ం పర�తమ్ �ద సమరప్ణమ�త్

<Ûäs¡à+
Ä+>∑¢ eT÷\eTT
¬ø.ÄsY.|üs¡eTVü≤+dü
nqTyê<äeTT
yÓ’.$.$y˚ø±q+<ä ¬s&ç¶
$wüj·T dü÷∫ø£
Á>∑+<∏|ä ]ü #·jT· +
1. <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\T 7
2. <Ûäs¡à+ ` Ä<äsêÙ\T 17
3. Jeq$<Ûëq+ 29
4. |üs¡e÷‘·à ` |üs¡+<ÛëeT+ 35
5. e÷qe»qà 46
n) e÷qe dü«uÛ≤e+
Ä) e÷qe⁄\ uÛÒ<ë_ÛÁbÕj·÷\T
6. Ä<Ûë´‹àø±qTuÛÑe+ 53
7. Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\T 57
n) n_ÛÁbÕj·T+
Ä) <Ûë´q+
Ç) ∫+‘·q
á) eTÚq+
ñ) ÁbÕs¡úq
}) düs¡fi¯‘·«+ / ìsê&É+ãs¡‘·«+
m) qeTàø£+
@) nqTÁ>∑Vü≤+
◊) Áù|eT ` ‘ê´>∑+
ˇ) yÓ÷øå±ù|ø£å≈£î ø£]ƒq kÕ<Ûäq
z) yÓ’sê>∑´+
W) Ä#ês¡ø£s¡à\T, dü+kÕÿs¡+, Ä#ês¡+
n+) ©\\T, eTVæ≤eT\T
n') Äsê<Ûäq
8. HÓ’‹ø£<äèwæº 102
9. dü‘ÿ· s¡à 106
10. HÓ’‹ø£ $\Te\T 114
11. HÓ‹’ ø£ |ü⁄s√>∑‹ 118
n) dæ<ë∆+‘ê\T
Ä) ø±˝≤qT>∑TD+>± e÷s¡TŒ\T
12. e÷qe⁄ì y˚T<ÛëX¯øÏÔ 127
13. HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T 132
14. HÓ’‹ø£ J$ 139
15. eT‘·+, e÷qe‘·«+ 145
16. HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·+ 150
n) HÓ’‹ø£ XÊg+
Ä) Ä˝À#·Hêdüs¡[
Ç) HÓ’‹ø£ \ø£å´+
á) HÓ’‹ø£ ‘ês¡‘·eT´+
17. HÓ’‹ø£‘· eTs¡à+ 168
18. HÓ’‹ø£‘· ` e´øÏÔ>∑‘·+, kÕ+|òæTø£+ 186
n) HÓ’‹ø£‘· ` e´øÏÔ>∑‘· eT]j·TT kÕ+|òæTø£eTT
Ä) nXÊX¯«‘·yTÓ qÆ HÓ‹’ ø£‘·
19.Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡+ 194
20. dü+ã+<Ûä u≤+<Ûäyê´\T ` ø£s¡Ôyê´\T 205
21.ø√]ø£\T ` eTH√uÛ≤yê\T 213
22. |òü\eTT\T ` kÕ<Ûäq\T 222
23. ø±s¡D+ ` eTqkÕ‡øÏå 227
n) ø±s¡DÁ|üuÛ≤e+
Ä) eTqkÕ‡øÏå
24. dü<äTZD+ 233
25. Hê´j·T+ 253
26. $\Te\T 263
27. eTìwæøÏ eT+∫ 272
28. eTq n+<äTu≤≥T˝Àì X¯≈£îÔ\T 290
29. ˝Àø±j·T‘·eTH˚ eT‘·+ 298
30. ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTT 305
31. eTqdüT‡, n+‘·'ø£s¡D≤\‘√ @\Tã&ç 329
32. HÓ’‹ø£ |ü<ës¡ú >∑eTqy˚>∑ XÊgeTT 333
n) kÕe÷q´+>± $ì|æ+#·T ‘·s¡ÿeTT
Ä) ì»eTì ìsê∆s¡D
Ç) kÕù|ø£å‘·‘·« |ü]o\q
á) #Ó&ÉTqeTàø£+ ` ˙‹ìC≤sTTr\T
ñ) X¯øÏÔkÕeTsêú´\T
}) bı>∑&ÉÔ, nC≤„q+
m) u≤<Ûä´‘· ` ø£åe÷|üD
33. ˙‹XÊg+ ‘·‘«· + 350
34. düVü≤»yÓTÆq ˙‹XÊg+ 358
35. Ä#·s¡D‘√ ≈£L&çq HÓ’‹ø£‘· 363
36. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À HÓ’‹ø£‘· 373
z+
>Á +∑ <∏ä |ü]#·jT· +
<Ûäs¡àeTH˚ |ü<ä+ ª<äèμ nH˚ dü+düÿè‘· <Ûë‘·Te⁄qT+∫ e∫Ã+~. ª<äèμ
n+fÒ <Ûä]+#·&É+, düVæ≤+#·&É+, ì\u…≥º&É+. <ÛäsêàìøÏ nH˚ø£ nsêú\T
dü÷∫+#ês¡T. Á|üø£è‹ nì, Á|üø£è‹ ìj·Te÷\ì, uÛÑ]+#˚~ >±qT,
HÓ’‹ø£yÓTÆq~ >±qT, ñ‘·ÔeTyÓTÆq~ >±qT, HÓ’‹ø£+, HÓ’‹ø£ X¯øÏÔ, dü ‘·ÿs¡à,
ìj·TeT+, eT‘·düeTà‘·yÓTÆq~, HêDýÓTÆq~, yÓ’$<Ûä´+>∑\~, dü‘·ýÓT Æq~,
|ü+#·uÛÑ÷‘ê‘·àø£yÓTÆq~. e÷qedü+ã+<ÛäyÓTÆq düs¡«ÁøÏj·T\˝À á <Ûäs ¡à+
Ç$T&ç ñ+~. á ÁøÏj·T\T nH˚ø£ $<Ûë\T>± e´ø£ÔeTe⁄‘·THêïsTT. yê{Ïì
HÓ’‹ø£+, <Ûë]àø£+, Ä<Ûë´‹àø£+ nì e]í+#ês¡T. nìï eT‘ê\≈£î,
qeTàø±\≈£î á <Ûäs¡ày˚T Á|ü<ÛëqyÓTÆq Ä<Ûës¡yÓTÆ ñ+~. á H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚
nHê~>± uÛ≤s¡rj·TT\T Ä#·]+∫q <Ûsä êàìï düHê‘·q <Ûsä à¡ + n+≥THêïs¡T.
uÖ<ä∆eT‘·+, C…’qeT‘·+ á düHê‘·q <ÛäsêàìøÏ y˚s¡T y˚s¡T bÕj·T\T. á
düHê‘·q <Ûsä à¡ y˚T uÛ≤s¡rj·TT\ e÷qdæød£ ‹úæ ì, n_Û˝≤wüqT, Ä<Ûë´‹àø£‘q· T,
dü+düÿè‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT, Jeq$<ÛëHêìï ‘˚≥‘Ó\¢+ #˚dü÷Ô+~.
á Á>∑+<∏ä+˝À düHê‘·q <ÛäsêàìøÏ dü+ã+~Û+∫q nìï dü÷Á‘ê\qT,
HÓ’‹ø£ $\Te\qT $e]+#·&ÉyÓTÆ+~.
6
1. <Ûsä à¡ dü÷‘
Á ê\T
<Ûäs¡à+ Á|ü<Ûëq+>± uÛÖ‹ø£+>±qT, Ä+‘·s¡+–ø£+>±qT e´ø£ÔeTe⁄
‘·T+~. á <Ûäs¡à+ düHêàs¡Z+‘√ ≈£L&çq~, |ü$Á‘·yÓTÆq~. uÛÖ‹ø£+>±
düHêàsêZìï ne\+_+#ê*. n+‘·s+¡ >∑+˝À |ü$Á‘·‘q· T #˚≈L£ s¡TÃø√yê*.
<Ûäs¡à+˝À Ç$T&ç ñqï á »+≥ Á|üjÓ÷»Hê\qT n+<äs¡÷ >∑T]Ô+#ê*.
ÇVü≤|üsê\‘√ ≈£L&çq~ e÷qe J$‘·+. Á|ü‹ e÷qe⁄&É÷ ‘·q ø£syÔ¡ ê´ìï
>∑T]Ô+∫ yÓT\>±*. e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡Ôyê´ìï, ‘êqT m˝≤ J$+#ê*,
m+<äT≈£î J$+#ê* nH˚ $wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+∫ ‘·<äqT>∑TD+>± ‘·q
e÷≥\qT, Ä˝À#·q\qT, ø£s¡à\qT Ä#·]+#ê*.
<Ûäs¡àeTH˚ |ü<ä+ ª<Ûäèμ nH˚ dü+düÿè‘· <Ûë‘·Te⁄qT+∫ e∫Ã+~. n+fÒ
<Û]ä +#·&+É , düV≤æ +#·&+É , ì\u…≥&º +É . <Ûsä êàìøÏ nH˚ø£ nsêú\T dü÷∫+#ês¡T.
Á|üø£è‹ nì, Á|üø£è‹ ìj·Te÷\ì, uÛÑ]+#˚~ >±qT, HÓ’‹ø£yÓTÆq~ >±qT,
ñ‘·ÔeTyÓTÆq~ >±qT, HÓ’‹ø£+, HÓ’‹ø£ X¯øÏÔ, dü‘·ÿs¡à, ìj·TeT+, eT‘·düeTà‘·
yÓTqÆ ~, HêDýÓTqÆ ~, yÓ$’ <Û´ä +>∑\~, dü‘´· yÓTqÆ ~, |ü+#·u÷ÑÛ ‘ê‘·àø£yTÓ qÆ ~.
e÷qedü+ã+<Ûyä TÓ qÆ düs«¡ ÁøÏjT· \˝À á <Ûsä à¡ + Ç$T&ç ñ+~. á ÁøÏjT· \T
nH˚ø£ $<Ûë\T>± e´ø£eÔ Te⁄‘·THêïsTT. yê{Ïì HÓ‹’ ø£+, <Ûë]àø£+, Ä<Ûë´‹àø£+
nì e]í+#ês¡T. nìï eT‘ê\≈£î, eT‘· ìj·Te÷\≈£î, qeTàø±\≈£î á
<Ûäs¡ày˚T Á|ü<ÛëqyÓTÆq Ä<Ûës¡yÓTÆ ñ+~. á H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ eTq+ ‘Ó\TdüT
ø√e\dæq~ @eT+fÒ uÛ≤s¡rj·TT\T nHê~>± Ä#·]düTÔqï á <Ûäsêà\H˚
düHê‘·q <Ûsä êà\T>± eéVü≤]düTHÔ êïs¡T. uÖ<äe∆ T‘·+, C…q’ eT‘·+ á düHê‘·q
<Ûsä êàìøÏ y˚sT¡ y˚sT¡ bÕj·T\T. Væ≤+<ä÷ eT‘·+ ≈£L&Ü Ç<˚ $<Û+ä >± düHê‘·q
<Ûäs¡à+. á düHê‘·q <Ûäs¡ày˚T uÛ≤s¡rj·TT\ e÷qdæø£ dæú‹ì, n_Û˝≤wü \qT,
7
Ä<Ûë´‹àø£‘\· qT, dü+düÿè‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT, Jeq $<ÛëHêìï ‘˚≥‘Ó\+¢
#˚dü÷Ô+~.
<Ûsä êàìøÏ eT÷\+ dü‘´· +. dü‘´· + <Óe’ dü«s¡÷|ü+. dü‘ê´ìï nqTdü]+∫
Ä#·]+∫q<˚ <Ûäs¡àeTì C≤„qT\T >∑T]Ô+#ês¡T. Ä#·]+∫q <ÛäsêàìøÏ
Á‹ø£s¡D≤\ <ë«sê |òü*‘ê\qT e÷qe⁄&ÉT Á>∑Væ≤+#·˝Òø£b˛e#·TÃ, ø±˙
n+‘·sê‘·à <ë«sê düe÷<ÛëHêìï Á>∑V≤æ +#·e#·TÃ. ø±ã{Ïº eTq+ dü‘ÿ· s¡à\≈£î
n\yê≥T|ü&Ü*. y˚<ë\˝À á Á‹ø£s¡D≤\‘√ ≈£L&çq ÁøÏj·T\πø
ÁbÕeTTU≤´ìï Çdü÷Ô $e]+#ês¡T. Ä+‘·s+¡ –ø£ $wüj÷· \ >∑T]+∫ y˚<ë\T
‘Ó\|üq|üŒ{Ïø°, Á|ü‹ ÁøÏj·T≈£î n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûä+ e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~.
ø±\+ >∑&#ç ø˚ =B› nH˚ø£ <Ûsä à¡ XÊÅkÕÔ\T, <Ûsä à¡ dü÷Á‘·eTT\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ
e#êÃsTT. M≥ìï{Ï˝À n‘·´+‘· Á|üuÛ≤e+ #·÷|æq~ e÷qe<Ûäs¡à XÊg+
(eTqT<Ûäs¡à XÊg+) Á|ü»\ eTqïq\T bı+~ Ä#·s¡DjÓ÷>∑ýÓTÆq~.
Ç+<äT˝À nH˚øy£ TÓ qÆ $wüj÷· \qT, Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]+∫, u≤<Û´ä ‘·\ >∑T]+∫,
es¡í<Ûäsêà\T, ÄÁX¯eT <Ûäsêà\T >∑T]+∫ y˚<äÁ|üe÷D+>± $e]+#ês¡T.
C…’$Tì eTVü≤]¸ á <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\qT ÄyÓ÷~+∫ ÄdæÔ≈£î\+<ä]ø°
Ä#·s¡DjÓ÷>∑éTT>± M{Ïì $X¯<ä|üs¡#ÓqT.
<Ûäs¡àeT+fÒ dü‘·ÿs¡à\ C≤„q+. á C≤„q+ Ç+Á~j·÷r‘·+‘√
≈£L&çq~. ø±s¡´+ Ø‹ì, Ç+Á~j·÷r‘· dü«uÛ≤yêìï, HÓ’‹ø£ $\Te\
ÄeX¯´ø£‘·qT ms¡Tø£|üs¡TdüTÔ+~. ‘êqT Ä#·]+#˚ ø£s¡à |òü*‘ê\qT ø£s¡Ô≈£î
$X¯<ä|üs¡TdüTÔ+~.
<Ûäs¡àeT+≥÷ uÛÑ]+#˚~. n+≥÷ $XÊ«ìï uÛÑ]+#·Tq~. <Ûäs¡à+
nH˚ø£‘·«+‘√ ≈£L&çq ˇø£ dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔ dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔ ˝Òø£ b˛‘˚
◊ø£´‘· ˝À|æ+∫ <˚ìø£~ $&çb˛‘·T+~. ˇø£ dü‘·ÿs¡à≈£î >∑T]Ô+ù| á
8
dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔ. e÷qe⁄ì dü‘·ÿs¡à Hê#·]+∫ ñ‘˚Ô»|ü]#˚~ á <Ûäs¡à y˚T.
Ä#·]+∫ kÕ~Û+#ê*. dü‘ÿ· s¡àqT Ä#·]+#·&+É e\¢ dü‘Œ· *¤ ‘ê\T, <äTwüÿs¡à
˝≤#·]+#·&É+e\¢ <äTwüŒ¤*‘ê\T ø£\T>∑T‘êsTT. <äTwüÿs¡à\ Hê#·]+#·&É y˚T
n<Ûäs¡à+ n+{≤s¡T.
MTe÷+dü<ë«sê <Ûäs¡àìs¡íj·T+ »s¡T>∑T‘·T+~. @~ HÓ’‹ø£+? @~
<Ûë]àø£+? @~ dü‘·ÿs¡à? á MTe÷+dü<ë«sêH˚ uÛ≤s¡rj·T Ç‹Vü‰kÕ\˙ï
@~ eT+∫? @~ #Ó&ÉT? @~ Ä#·]+#·<ä>∑Z~? @~ Ä#·s¡DjÓ÷>∑´+
ø±<√ ìs¡ísTT+|üã&çq~. á dü<ë˝À#·q\≈£î dü‘·ÿs¡à\≈£î á MTe÷+ùd
|ü⁄Hê~.
MTe÷+dü <ë«sê <ÛäsêàìøÏ dü]jÓÆTq nsêúìï Ä+>∑¢eTT˝À
ìs¡«∫+#·˝ÒeTT. @~ Á|üdüTÔ‘·+? @~ nÁ|üdüTÔ‘·+? ‘Ó*j·TCÒùd~ <Ûäs¡ à+.
‘·‘·Ô«, C≤„q $#ês¡D\ <ë«sê <Ûäsêàìï nH˚ø£ Ø‘·T\>± $e]+#·&É+
»]–q~. uÖ<ä∆eT‘·+˝À á <Ûäsêàìï ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T\H˚ Ä~ÛuÛÖ‹ø£
<äèwæº‘√ $e]+#ês¡T. C…’qT\T <Ûäsêàìï nqTdü]+#˚ yÓTT‘·Ô+ n+‘ê
|ü]ÁuÛÑ$Tdü÷Ô+<äì uÛ≤$kÕÔs¡T.
n˝≤>∑sTT‘˚ <Ûäs¡àeT+fÒ @$T{Ï? MTe÷+dü Á|üø±s¡+ <Ûäs¡àeT+fÒ
ˇø£ n<äT“¤‘·X¯øÏÔ. á X¯øÏÔH˚ eTq+ eT+∫ #Ó&ÉT\T>± $uÛÑõ+#ê+.
e÷qe⁄&ÉT #˚ùdø£s¡à\T eT+∫#Ó&ÉT\T>± $uÛÑ»q nj·÷´sTT. á eT+∫
#Ó&ÉT\ ìs¡íj·T+ uÛÑ>∑e+‘·T&ç dü+|òüT|ü⁄ ìs¡íj·T+ Á|üø±s¡+ »]–+~. á
eT+∫#Ó&TÉ \ìï{Ï˙ eTq+ MTe÷+dü <ë«sê ìs¡sí TT+#·˝eÒ TT. á <Ûäs¡à|ü⁄
X¯øÏÔ ãT~∆, eTqdüT‡, Ç+Á~j·÷\≈£î nr‘·yÓTÆq~. Ç+Á~j·÷\≈£î
n>√#·s¡yÓTÆq mH√ï n+XÊ\T Ç+<äT˝À Ç$T&ç ñ+≥THêïsTT. á <Ûäs¡à|ü⁄
X¯øÏÔ Ä‘·à˝À #˚] ñ+≥Tqï~. á Ä‘·àX¯πøÔ düs¡«Je⁄\ »qqeTs¡D≤\qT
9
ìs¡ísTTdüTÔqï~. e÷qe⁄&ÉT Ä#·]+#˚ <Ûäsêàìï nqTdü]+∫ n‘·ì
|ü⁄s√>∑‹, ‹s√>∑‹ @s¡Œ&ÉT‘·Tqï~.
á n<äT“¤‘·yÓTÆq Ä‘·àX¯øÏÔ eTq≈£î n>√#·s¡yÓTÆq|üŒ{Ïø°, eTq+
ˇ|üø=ì rs¡e\dæ+<˚. m+<äTø£+fÒ áHê&ÉT #˚dæq ø£s¡à≈£î |òü*‘·+
eT¬s|ü&√ nqTuÛ$Ñ +#·&+É »s¡T>∑T‘·Tqï~ø£<ë! ø±s¡´+ |üP]Ô nsTTq|üŒ{Ï
qT+∫, Ä ø£s¡à |òü*‘êìï bı+<˚ düeTj·÷ìøÏ eT<Ûä´˝À m+‘√ ø±\
eé~Û ñ+≥÷+~. ø±s¡D+ ˝Ò≈£î+&Ü @ ø±s¡´+ »s¡>∑<äT. e÷qe⁄&ÉT
es¡dü>± ø£s¡à\qT #˚düT≈£î+≥÷ yÓ[flb˛‘·THêï&ÉT. Ä ø£s¡à\≈£î |òü*‘·+
m|ü&ÉT, @ $<Ûä+>± ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+<√ e÷qe⁄&ÉT Á>∑Væ≤+#·>∑\>±*.
áHê&ÉT ˇø£ e÷$T&ç $‘·Ôq+ y˚XÊeTT. Ä $‘·Ôq+ yÓTT¬ø’ÿ , ô|]–, |üP ‘·
|üPdæ, ø±j·T>± |ü+&ÉT>± e÷s¡&ÜìøÏ 5 dü+e‘·‡sê\T |ü≥ºe#·TÃ. Ä
e÷$T&ç#≥Ó Tº Ä ‘·<Tä |ü] nH˚ø£ |ò˝ü ≤\qT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eT÷ n+~düTÔ+~.
n+fÒ ˇø£ $‘·Ôq+ e÷$T&ç eèø£å+>± e÷]+~— n+fÒ m+‘√ X¯øÏÔì
#˚≈£Ls¡TÃ≈£îqï~ ø£<ë! ø±ã{Ïº eTq+ Çø£ÿ&É Á>∑Væ≤+#·e\dæq $wüj·T+
@eT+fÒ $‘·qÔ + Hê≥>±H˚ Ä ø£sà¡ |üP]Ô nsTT+<äì uÛ≤$+#·≈L£ &É<Tä . Ä
ø£s¡à ø=+‘·ø±\ >∑eTq+ ‘·s¡yê‘· Á|ü#·+&É X¯øÏÔ>± e÷] nH˚ø£ Ø‘·T\T>±,
düeTj·÷qT≈£L\+>± |òü˝≤\ìdüTÔ+~. eT|ü+ #˚ùdø£s¡à\ Á|ü#·+&ÉX¯øÏÔì
eTq+ Á>∑Væ≤+#·˝Òø£b˛‘·THêï+. ø±s¡D+ n$ n>√#·s¡+>± ñ+&É≥+.
ˇø£ nj·TkÕÿ+‘êìï ÇqT|üKì»+ <ä>∑Zs¡ e<ä› ô|≥º>±, ÇqT|ü Kì»|ü⁄
s¡»qTqT yÓ+≥H˚ nj·TkÕÿ+‘·+ Äø£]¸dTü +Ô ~. n+fÒ Çø£ÿ&É ø£sà¡ ≈£î yÓ+≥H˚
|òü*‘·+ e´ø£ÔeTe⁄‘·Tqï~. nìï ø£s¡à\≈£L á $<Ûä+>± |òü*‘ê\T ñ
+&Ée⁄. á $wüj·÷ìï eTqeT+<äs¡+ Á>∑Væ≤+#ê*. eTq+ Ä#·]+#˚
dü‘·ÿs¡à\T uÛÑ$wü´‘Y˝À ˇø£ Á|ü#·+&ÉX¯øÏÔ>± e÷] nH˚ø£ dü‘·Œ¤*‘ê\qT
n+~düT+Ô ~. Ç˝≤ eTsêà\qT e÷qe⁄&ÉT Á>∑V≤æ +#ê*. eTq+ uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À
Ä•+#˚ eT+∫ |òü*‘ê\ø√dü+ áHê{Ï qT+&˚ Á|üj·T‘·ï+ #Ój·÷´*.
10
Je⁄&ÉT @ø£e#·q+, Ä‘·à ãVüQe#·q+. e÷qe⁄&ÉT @ø£e#·q+,
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ãVüQe#·q+. H˚qT |òü˝≤Hê Á>±eT+˝À ñ+{≤qT, ø±˙ Ä
Á>±eT+ H˚qT ø±<äT. n+fÒ H˚qT Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄DÏí, n+fÒ Ä‘·à˝À uÛ≤>∑+
H˚qT. ø±˙ H˚qT Ä‘·àqT ø±qT (ãVüQe#·q+). MTe÷+dü <ë«sê Je⁄\T
#˚ùd ø£sà¡ \ |ò*ü ‘·eTT\qT ìs¡sí TT+#˚~ Ä‘·àX¯ø.ÔÏ á nq+‘·yTÓ qÆ Ä‘·àX¯øÔÏ
j·÷e‘Y $XÊ«ìï ìj·T+Á‹+#·T#·Tqï~. á Ä‘·àX¯øÏÔ nH˚ø£ ø£s¡à\#˚]ø£,
nH˚ø£ Á|üD≤[ø£\ #˚]ø£, nH˚ø£ Ø‘·T\ #˚]ø£jÓÆT ñqï~. nìï X¯≈£îÔ\‘√
≈£L&ç á Ä‘·àX¯øÏÔ nìï ø±sê´\qT ˇø£ #·ø£ÿì Á|üD≤[ø£qT nqTdü]+∫
»]|æ+#·T#·Tqï~. ñ<ë: uÛ÷Ñ e÷´ø£s¸¡ D X¯ø,ÔÏ nj·TkÕÿ+‘· X¯øÔÏ yÓTT<ä˝q’… $
á Ä‘·àX¯øÏÔ˝À nH˚ø£ |ü<ësêú\T dü$Tà[‘·yTÓ Æ ñ+≥Tqï$. á |ü<ësêú\≈£î
nH˚ø£ <Ûäsêà\T ñ+≥Tqï$. á |ü<ësêú\T ‘·eT‘·eT <Ûäsêà\qT
nqTdü]+#·T#·Tqï$. á Ä‘·àX¯øÏÔ n+‘·sê«Væ≤ì>± nìï |ü<ësêú\˝ÀqT,
nìï X¯≈£îÔ\˝ÀqT, nìï Á|üD≤[ø£\˝ÀqT, nìï ø£s¡à\˝ÀqT Á|üeVæ≤+#·T
#·Tqï~. uÖ<äT∆\T á Ä‘·àX¯øÏÔH˚ <Ûäs¡àeTHêïs¡T. ø±ã{Ïº <Ûäs¡àeTq>± n~
jÓTTø£ ìj·TeT+. uÛ]Ñ +#˚~, ì\u…f~ºÒ . ø±ã{Ïº á $X¯«eTT jÓTTø£ÿ Áø£eTy˚T
<Ûäs¡àeTì #Ó|üŒe#·TÃqT.
MTe÷+dü≈£î\+<äs¡÷ y˚<ä Á|üe÷D+>± <Ûäs¡àeTTqT n+^ø£]+∫,
Ä#·s¡D jÓ÷>∑´+>± XÊdæ+#ês¡T. ø£s¡à, ø£s¡àjÓTTø£ÿ |òü*‘ê\qT <äèwæº˝À
ô|≥Tº≈£îì ø£s¡àHê#·]+#·TfÒ <Ûäs¡àeTì ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·TeTT. Çø£ÿ&É
ø£s¡àqT, ø£s¡àjÓTTø£ÿ |òü*‘ê\qT y˚s¡T #˚j·TT≥ »]–q~. eT+∫ ø£s¡à \≈£î
eT+∫|ò*ü ‘ê\T nqï~ n+<ä]ø° $~‘·yT˚ ø±˙ #˚dqæ Á|ü‹ø£sà¡ ≈£î |ò*ü ‘·+
n>√#·s¡yÓTÆ ñqï~. ø±ã{Ïº |òü*‘ê\qT Ä•+#·≈£î+&Ü dü‘·ÿs¡à\
Hê#·]+#·eTì y˚<ë\T e÷qe⁄ì ìj·T+Á‹düTÔqï$. ø±ã{Ïº y˚<ë\˝À
dü÷∫+∫q $<Ûä+>± Ä#·]+#·TfÒ e÷qe⁄ì ø£s¡Ôe´+. n<˚ e÷qe⁄ì
<Ûäs¡àeTT. Good R eT+∫, Right R ˇ|ü. eTqe÷#·]+#Ó ø£s¡à\T
11
eT+∫$>±qT, ˇ|ü>±qT ñ+&Ée˝…qT. n<˚ $<Û+ä >± ø£sà¡ jÓTTø£ÿ |ò*ü ‘ê\T
eT+∫>±q÷ ˇ|ü>±q÷ Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. yÓ+≥H˚ |òü*‘·+ ø±qsêì
eT÷˝≤q ø=ìï ø£sà¡ \T eT+∫$>± ø=+<äsT¡ , ˇ|ü>± ø=+<äsT¡ e]í+‘·Ts¡T.
n<˚ $<Ûä+>± ø£s¡àjÓTTø£ÿ |òü*‘ê\qT ≈£L&Ü eT+∫>±qT, ˇ|ü>±qT
ìs¡sí TT+#·T#·THêïs¡T. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À eTqeTT Á>∑V≤æ +#· e\dæq~ @eTq>±,
#˚dæq ø£s¡à ˇø£ nq+‘·X¯øÏÔ>± |òü\yÓTT+<äTqT nì.
Ç+‘·es¡≈£î MTe÷+dü˝À $#ê]+∫q $wüj·÷\ qT+&ç á
$wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+#·&ÉyÓTÆq~. 1. e÷qe⁄ì ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT y˚<ë\T
XÊdæ+#·T#·Tqï$. 2. y˚<ë\T dü÷∫+∫q $<Ûä+>± e÷qe⁄&ÉT ‘·q
ø£s¡Ôe´ø£s¡à\ Hê#·]+#·e˝…qT. 3. eTqeTT ø£s¡à\ Hê#·]+∫q |æ<ä|ü
n$ ˇø£ nq+‘·yÓTÆq X¯øÏÔ>± s¡÷bı+<äTqT. á nq+‘·yÓTÆq X¯øÏÔ
e÷qe⁄\≈£î n>√#·s¡eTT>± ñ+&ÉTqT. 4. eTq ø£s¡à\jÓTTø£ÿ |òü*‘·yÓTÆ q
á nq+‘·X¯øÏÔ ø±s¡D, ø±˝≤qT≈£L\eTT\qT ã{Ïº e´ø£ÔeT>∑TqT. 5.
<Ûäs¡àeTq>± á nq+‘·yÓTÆq Ä‘·àX¯øÏÔj˚T. n~ eT+∫ ø£s¡à\≈£î eT+∫
|òü*‘ê\qT, #Ó&ÉT ø£s¡à\≈£î #Ó&ÉT |òü*‘ê\qT n+~+#·TqT. ø£s¡àjÓTTø£ÿ
eTs√ s¡÷|üy˚T ø£s¡à |òü*‘·eTT. kÕ<Ûës¡D+>± <Ûäs¡àeTTqT, n<Ûäs¡àeTTqT
e÷qe⁄\T <Ûäs¡àeTT>±H˚ eéVü≤]+#·T≥ |ü]bÕ{Ï.
MTe÷+dü‘√ eTqeTT ø£sà¡ dæ<ë∆+‘·eTTH˚ <Ûsä à¡ dæ<ë∆+‘· eTqe#·TÃqT.
nq>± á <Ûäs¡ày˚T e÷qe⁄ì ø£s¡Ôe´ ø£s¡à\qT uÀ~Û+#·T#·Tqï~.
n>√#·s¡+>± ñqï nH˚ø£yÓTÆq n+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îH˚ y˚<ë\T
<Ûäsêà#·s¡DqT XÊdæ+∫q$. eTq ø£s¡à\e\¢ @s¡Œ&˚ á nq+‘·yÓTÆq
Ä‘·àX¯øÔÏ j·÷e‘Y $XÊ«ìï ìj·T+Á‹+#·T#·Tqï~. á nq+‘·yTÓ qÆ Ä‘·àX¯øÔÏ
j·÷e‘Y $X¯«eTTqT ìj·T+Á‹+#·T#·Tqï|üŒ{Ïø° e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤>±H˚
eéVü≤]düTHÔ êï&ÉT. ‘·q >∑‘· ø£sà¡ \T ‘·q ùd«#·Ã≈¤ î£ uÛ+Ñ >∑eTT ø£\T>∑T˙j·TT≥
12
˝Ò<Tä . ø±˙ ‘·q ø£sà¡ \H˚ ô|≥Tºã&ç>± e÷qe⁄&ÉT ‘·q uÛ$Ñ wü´‘·TqÔ T @sêŒ≥T
#˚düT≈£î+≥THêï&ÉT. >∑‘·+˝À eT+∫ |üqT\T ˝Ò<ë #Ó&ÉT |üqT\T #˚dæ
j·TT+&Ée#·TÃqT. yê{Ï |òü*‘ê\T nqTuÛÑ$+#·e\dæ+<˚. nsTTq|üŒ{Ïø°
e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤qT nqTuÛÑ$düTÔHêï&ÉT. >∑‘·+˝À eT+∫ |üqT\T#˚dæ,
Á|üdüTÔ‘·+˝À ≈£L&Ü eT+∫ ø£s¡à˝Ò #˚j·Te#·TÃqT. >∑‘·+˝À #Ó&ÉT ø£s ¡à\T
#˚dæ Ç|ü&ÉT eT+∫ ø£s¡à\ Hê#·]+#·e#·TÃqT. á eT+∫#Ó&ÉT\
$TÁX¯eT|òü*‘ê\T e÷qe⁄&ÉT nqTuÛÑ$+#·TqT. á $TÁX¯eT |òü*‘ê\T
ø±s¡D+>± >∑‘+· ˝À »]–q nìï ø£sà¡ \≈£î |ò*ü ‘·eTT ñ+&Ü\qï XÊdüqeTT
@MT˝Ò<äT. nq>± >∑‘·+˝À »]–q <äTwüÿs¡à\qT dü]~<äT›ø√e&ÜìøÏ
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT n+<ä]ø° neø±X¯$TdüTÔHêï&ÉT. ø±ã{Ïº >∑‘·+˝À »]–q
#Ó&ÉT≈£î yÓs¡Teø£ dü‘·ÿs¡à\ô|’ n+<äs¡÷ <äèwæºì ô|≥ºe˝…qT. uÛÑ>∑ e+‘·T&ÉT
Ç∫Ãq neø±XÊìøÏ e÷qe⁄\+‘ê uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ ‘·eT ø£è‘·»„‘·\T
‘Ó\T|ü⁄ø√yê*.
á H˚|ü<∏ä´+˝À uÛÑ>∑eBZ‘· <ë«sê lø£èwüíuÛÑ>∑yêqT&ÉT ‘Ó*j·T CÒdæ q
<Ûäsêà\qT e÷qe⁄\T Á>∑Væ≤+∫ Ä#·]+#·e˝…qT. e÷qe⁄&ÉT dü‘·ÿs¡à\
Hê#·]+#·e˝…qT. e÷qe⁄\T uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ X¯s¡D≤>∑‹ ø±e˝…qT.
e÷qe⁄\T á X¯s¡D≤>∑‹‘√ ‘·eT nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡, e´øÏÔ‘ê«\qT
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ n]Œ+#·e˝…qT. á düèwæº uÛÑ>∑e+‘·Tì~. á Á|üø£è‹
uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ düèwæº. uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ nH˚ø£ X¯≈£îÔ\˝À á Á|üø£è‹
≈£L&Ü ˇø£ X¯ø.ÔÏ eTqeTT á Á|üøè£ ‹˝À ñ+≥÷, á Á|üøè£ ‹qT+&ç eTqeTT
@$T bı+<äT‘·THêïyÓ÷ <ëìì ‹]– Á|üøè£ ‹øÏ Ç∫Ãy˚jT· e˝…qT. e÷qe⁄&ÉT
uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ dü$Twæºø£èwæ˝À uÛ≤>∑+>± uÛ≤$+#·Tø=qe˝…qT.
n+‘˚ø±˙ ‘êqT düs¡«dü«‘·T+Á‘·T&ç>± uÛ≤$+#·≈£L&É<äT. e÷qe⁄&ÉT ‘· q
düs«¡ dü«eTTqT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìø£]Œ+∫ á »>∑Hêï≥ø£+˝À ‘·qe+‘·T bÕÁ‘·qT
#·ø£ÿ>± ìs¡«Væ≤+#·e˝…qT.
13
uÛÑ>∑eBZ‘· e÷qe⁄ì qT+&ç @$T Ä•+#·T#·Tqï~? e÷qe⁄&ÉT
‘·q <Ûäs¡àeTTqT Ä#·]+∫ Ä<Ûäs¡Ùe÷qe⁄ì>± e÷s¡e˝…qì uÛÑ>∑eBZ‘·
dü÷∫+#·T#·Tqï~. Ä<äs¡ÙyÓTÆq e´øÏÔ‘·«eTq>± @$T{Ï? e÷qe⁄&ÉT ‘·q
ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT $~Û>± Ä#·]+#·e˝…qT. <ä«+<ë«\≈£î nr‘·eTT>± m~–
düeT‘·«eTTqT bÕ{Ï+#·e˝…qT. ‘·q˝Àì nVü≤+ø±s¡, eTeTø±sê\qT
ìs¡÷à*+#·T≈£îì, ‘·q≈£î @~ »]–Hê n~ uÛÑ>∑e+‘·Tì ìs¡íj·TeTT>±
uÛ≤$+#·Tø=qe˝…qT. ‘·q düeTdæú‹ì ø√˝ÀŒsê<äT. ø±eT, Áø√<∏ä, ˝ÀuÛÑ,
yÓ÷Vü≤, eT<ä, e÷‘·‡s¡éTT\ ø£r‘·eTT>± ‘·q eTqdüT‡qT |ü$Á‘·
|üs#¡ T· ø=qe˝…qT. Ç+Á~j·T ìÁ>∑V≤ü eTT bÕ{Ï+#·e˝…qT. e÷qe⁄&ÉT nìï
ã+<Ûäq\ qT+&ç $eTTøÏÔ kÕ~Û+#ê*. á ã+<Ûäq˝Ò eTq˝Àì nC≤„qeTT
q≈£î ø±s¡DeTT. á nC≤„qy˚T eTq ø√]ø£\≈£î ø±s¡DeTT. ø√]ø£\T
rs¡ìjÓT&É\ Áø√<∏äeTT, Áø√<∏äeTTe\¢ $y˚ø£eTT q•+#·TqT. $y˚ø£eTT
q•+#·T≥ e\¢ $#·øDå£ ø√˝ÀŒe⁄qT, C≤„|øü X£ ø¯ ÔÏ q•+#·TqT. ø±ã{Ïº Ä<äsÙ¡
e÷qe⁄&ÉT nìï ã+<Ûäq\≈£î nr‘·eTT>±, nVü≤+ø±s¡ eTeTø±s¡eTT\qT
‘·´õ+∫, ásê¸´ <˚«wüeTT\T ˝Ò≈£î+&Ü, <ä«+<ë«r‘·T&Ó’, düeTdæú‹ì
nqTuÛÑ$+#·e˝…qT. |òü˝≤ù|ø£å s¡Væ≤‘·T&Ó’ düs¡«ø±s¡éTT\T ìs¡«Væ≤ +∫,
XÊ+‹ì bı+<äe˝…qT.
y˚<ë\˝À ‘Ó*j·TCÒdæq ø£sêà#·s¡DÒ <Ûäs¡àeTì MTe÷+dü≈£î\
n_ÛÁbÕj·TeTT. nsTT‘˚ yÓ’X‚•KT\T <Ûäs¡àeTTqT ÇVü≤eTT, |üs¡eTT\‘√
≈£L&çq<äì $e]+#ÓqT. M] <äèwæ˝º À <Ûsä à¡ eTq>± dü‘ÿ· sêà#·sD
¡ eT]j·TT
yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq. ÇVü≤eTTq e÷qe eTqT>∑&É≈£î, düTKJeqeTTq≈£î
nedüs¡yÓTÆq dü‘·ÿs¡à\T eT]j·TT uÛÖ‹ø£ ã+<ÛäeTT\ ø£r‘·yÓTÆq ø£s¡à\T
#˚j·Te˝…qT nì M] uÀ<Ûä. dü‘·ÿsêà#·s¡D e\¢ ÇVü≤eTTq e÷qe⁄&ÉT
düTKeTTqT bı+<äTqT. yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq <ë«sê nq+‘·yÓTÆq Äq+<äÁbÕ|æÔ
14
\uÛ´Ñ eT>∑TqT. y˚<ë\˝À ≈£L&Ü dü‘ÿ· sêà#·sD¡ , yÓ÷ø£kå Õ<Ûqä \ ÄeX¯´ø£‘q· T
‘Ó*ô|qT. yÓ÷ø£åkÕ<ÛäH˚ e÷qe⁄ìøÏ nìï{Ïø£+f… eTTKýÓTÆq \ø£åéTT.
Bìì e÷qe⁄&ÉT kÕ~Û+#·e˝…qT.
uÖ<ä∆eT‘·eTTq <Ûäs¡àeTq>± á $X¯«eTT˝À »]π> düs¡« ø±s¡éTT\
düeTÁ>∑ dü«s¡÷|üeTT. |ü+#·uÛÑ÷‘ê\T, dæú‘·T\T, \ø£åD≤\T, |ü<ësêú \T,
Hê´j·TXÊgeTT, Jeq $<ÛëqeTT, s¡÷|üeTT yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\˙ï
<Ûsä à¡ eTT˝À Ç$T&ç j·TTqïeì ‘Ó*ô|qT. M]øÏ >ö‘·eTãT<äT&∆ TÉ uÀ~Û+∫q<˚
dü‘´· eTT. n<˚ Ä#·sD¡ jÓ÷>∑éTT. n<˚ yê] n+‹eT >∑eTéTT, \ø£´å eTT,
dü‘·éTT ø±ã{Ïº uÖ<äT∆\≈£î <Ûäs¡ày˚T nìï{Ï ø£+fÒ Á|ü<ÛëqyÓTÆj·T Tqï~.
<Ûsä à¡ eTTqqTdü]+∫ uÖ<äT&∆ TÉ 4 ñ‘·eÔ T dü÷Á‘ê\qT Á|ü‹bÕ~+#ÓqT.
1. C≤„q<äèwæ‘º √ <Ûsä à¡ eTT >∑T]+∫ dü+|üPs¡í ne>±Vü≤q ø£*–+#·Tø√e˝…qT.
2. dü‘ÿ· s¡à\ <ë«sê ‘·q˝Àì nC≤„qeTTqT HêX¯qyÓTTq]+#·T≈£îì |ü$Á‘·T\T
ø±e˝…qT, <Ûsä à¡ <äèwæº ø£*– ñ+&Ée˝…qT. 3. <Ûë´qeTT <ë«sê <Ûsä êà‘·Tà&ç>±
e÷s¡e˝…qT.4. <Ûsä êàìøÏ Á|ü‹ì~Û>± nq>± <Ûsä à¡ dü«s¡÷|ü⁄ì>± e÷s¡e˝…qT.
kÕe÷q´ yê&ÉTø£uÛ≤wü˝À <Ûäs¡àeTq>± Jeq $<ÛëqeTT, HÓ’‹ø£
e÷s¡ZeTT, Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq~ eT]j·TT eT‘·eTT. <Ûäs¡àeTq>± dü‘·éTT‘√
≈£L&çq~, C≤„qeTT, HÓ’‹ø£eTT eT]j·TT ø£s¡ÔeéTT. <Ûäs¡àeTT dü‘·ýÓTÆq~.
á$X¯«eTTjÓTTø£ÿ dæú‹>∑‘·T\qT ìs¡ísTT+#·Tq~. <Ûäs¡àeTT á $X¯«eTT˝À
#Ó&ÉTqT ìs¡÷à*+∫, eT+∫ì ô|+#·T nq+‘·X¯øÏÔøÏ Á|üD≤[ø£. m|ü&Ó’‘˚
<Ûäs¡àeTT>∑T]+∫ ne>±Vü≤q @s¡Œ&ÉTH√, n|ü&ÉT e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ nìï
ã+<ÛäqeTT\T Ä C≤„qeTT‘√ |ü{≤|ü+#·\sTTb˛e⁄qT. <Ûäs¡à ã<ä∆yÓTÆq
J$‘·eTT˝Àì Á|üD≤[ø£qT nqTdü]+∫ Ä#·]+∫, C≤„qeTTqT, yÓ÷ø£eå TTqT
kÕ~Û+#·e˝…qT. <Ûsä à¡ eTTqT Ä#·]+∫q ‘·sê«‘· Ç‘·sT¡ \≈£î uÀ~Û+#·e˝…qT.
15
e÷qe <Ûsä à¡ XÊgeTT˝À ìs¡«∫+∫q dü‘ÿ· sêà#·sD¡ Ò MTe÷+dü <ë«sê
HÓ’‹ø£, kÕ+|òæTø£, Hê´j·T ã<ä∆eTT>± Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq~. øö{Ï\T´ì
ns¡úXÊgeTT <ë«sê sêE\≈£î, Á|üuÛÑT‘·«eTT\≈£î nqTdü]+#·e\dæq
<Ûäs¡àeTT\qT eT]+‘· düŒwüº‘· ø£*–+#ÓqT. ldü‘·´kÕsTT uÛÑ>∑yêHé >∑‘·
Äs¡T <äXÊã›eTT\T>± e÷qe Jeq $<Ûëq eTTqT düHê‘·q <Ûäs¡àeTT>±
miTø£|üs¡∫, n+<ä]#˚ Ä#·]+|ü#˚dæ]. á Á>∑+<∏äeTT˝À $e]+#˚ <Ûäs¡à
dü÷Á‘·eTT\˙ï dü‘·´kÕsTT uÀ<Ûä˝Ò nì Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. Ç‘·s¡
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ <Ûäs¡àdü÷Á‘·eTT\qT Ç+<äT Á|ükÕÔ$+∫q yê] ù|s¡¢qT
dü÷∫+|üã&çq~. nHê~>± ãTTwüß\T, ‘·‘·«y˚‘·Ô\T uÀ~Û+#·T <Ûäs¡à
dü÷Á‘·eTT\˙ï düHê‘·q <Ûäs¡àeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚. á <Ûäs¡à
dü÷Á‘·eTT\T dü‘·ýÓTÆq$, e÷qe‘ê $\Te\‘√ ≈£L&çq$. düHê‘·q
<Ûäs¡àeTT Ä<Ûë´‹àø£eTTqT $e]+#·TqT. Ä<Ûë´‹àø£eTq>± eTq˝Àì
˝À|üeTT\qT düe]+#·T≈£îì |ü]wüÿ]+|üã&ÉT≥. uÛÑ>∑yêHé dü‘·´kÕsTT
Á|üuÀ<Ûä\T, nHê~ qT+&ç ãTTwüß\T eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T uÀ~Û+#·T uÀ<Ûäq\T
eT]j·TT düHê‘·q <Ûäs¡à$wüj·TeTT\T n˙ï ˇø£ÿfÒj·Tì, yê{Ï˝À @
e÷s¡TŒ˝Ò<äì j·÷e‘Y $X¯«e÷qyê[ Á>∑Væ≤+∫, dü÷Œ]Ôbı+<ÓqT.
16
2. <Ûsä à¡ + ` Ä<äsêÙ\T
<Ûäs¡àdü÷Á‘ê\ eTTK´ \ø£åéTT @$T{Ï? <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\T, eT]j·TT
Á|ü‹eT‘·eTT ≈£L&Ü e÷qe⁄\qT Ä<äs¡Ù e÷qe⁄\T>± r]Ã~<ë›\H˚
Á|üj·T‘·ïy˚T #˚kÕÔsTT. e÷qe⁄&ÉT dü+|òüTJ$. Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq,
Áø£eT•ø£åD‘√ ≈£L&çq Jeq $<ÛëqeTT e÷qe⁄q≈£î n‘·édüs¡eTT.
e÷qe⁄&ÉT düTKyÓTÆq J$‘·eTTqT ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT. ø±˙, H˚{Ï
e÷qe⁄q≈£î düTKeTT uÛÖ‹ø£eTT>± >±˙, HÓ‹’ ø£eTT>± >±˙, Ä<Ûë´‹àø£eTT>±
>±˙ \_Û+#·T#·Tqï<ë? \_Û+#·T≥ ˝Ò<äT. á ø±s¡DeTTq e÷qe⁄&ÉT
düTKeTT ø√dü+ Ç+ø± |ü]o*dü÷ÔH˚ ñHêï&ÉT. ªdüπs«»Hê düT‡œH√uÛÑeqTÔμ
ªdüeTdüÔ ˝Àø± düT‡œH√uÛÑeqTÔμ n+≥÷ eTq ãTTwüß\T ‘êeTT Ä#·]+∫
düTKeTT, XÊ+‹, Äq+<äeTT\ì#·TÃ düHêàs¡ZeTTqT dü÷∫+#ês¡T.
e÷qe⁄\T, me]øÏyês¡T, ‘·eT‘·eT e÷qdæø£, Ä<Ûë´‹àø£ düTK
dü+‘√wüeTT\T, Äq+<äeTT ø=s¡≈£î me]øÏ ‘√∫q $<ÛäeTT>± yês¡T
Á|üj·T‘·ïeTT #˚j·TT#·THêïs¡T.
e÷qeJ$‘·eTT nq>± @$T{Ï? e÷qe J$‘·eTTq≈£î ns¡úeTT,
|üs¡e÷s¡úeTT @$T{Ï? e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·\ø£åéTT kÕ~Û+#·T≥˝À @
$<ÛäyÓTÆq Á|üD≤[ø£qT Ä#·]+#·e˝…qT? á Á|üX¯ï\≈£î Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT
»yêãT\T ‘Ó\TdüTø√yê*. á $wüjT· eTT\ô|’ e÷qe⁄q≈£î n+‘·'X¯óÙ~∆,
Ä‘·à |ü]o\q n‘·édüs¡eTT. Á|ü‹e´øÏÔ r]ø£>± á $wüj·TeTT\ô|’
<äèwæºô|{Ïº Ä˝À∫+#·e˝…qT. ø√]ø£\T ñqï e÷qe⁄&ÉT |üø£åbÕ‘·eTT‘√
eéVü≤]kÕÔ&ÉT. á ô|’ $wüj·TeTT\ô|’ <äèwæºô|≥º˝Òø£ ÁbÕ|ü+∫ø£
$wüj·TeTT\˝À ‘·\eTTqø£˝…’ ‘·q ø£s¡Ôe´, ø£s¡à\qT |ü{Ïº+#·Tø√e&É+
˝Ò<Tä . á ø±s¡DeTT #˚‘· ÄÁX¯eT<Ûsä êà\T @s¡Œ&Ü¶sTT. á ÄÁX¯eT <Ûsä êà\T
y˚<äeTT\˝À ns¡D´|üs¡«eTTq $e]+|üã&ÓqT.
17
ÄÁX¯eT<Ûäsêà\T Hê\T>∑T. e÷qe⁄ì J$‘·eTT˝Àì yÓTT<ä{Ï<äX¯
$<ë´]∆<äX¯. $<ë´]∆>± ˇø£ >∑Ts¡T≈£î˝≤ìøÏ yÓ[fl, nø£ÿ&É >∑Ts¡Te⁄ e<ä›
düs¡«$<ä´\T nuÛÑ´dæ+#Ó&çyê&ÉT. >∑Ts¡Te⁄ e<ä› $<ä´ eTT–+∫, >∑Ts¡Te⁄
nqTeT‹‘√ ‘·q ¬s+&Ée<äX¯qT nq>± >∑èVü≤kÕúÁX¯eT<Ûäsêà\qT yÓTT<ä\T
ô|fÒyº ê&ÉT. $<ë´]úøÏ eT÷&ÉT ãTTDeTT\T ø£\e⁄. Ä eT÷&ÉT ãTTDeTT\qT
Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT rs¡Ãe˝…qì >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ Ä<˚X¯eTT>± Á|ü‹ >∑èVü≤düTú
d”«ø£]+#·e˝…qT. yÓTT<ä{Ï~ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ãTTDeTT, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qT+&ç
‘·eT≈£î e+X¯bÕs¡+|üs´¡ +>± edüTqÔ ï dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\qT eTs¡Teø£,
Ä#·]dü÷Ô ‘·eT ‘·s¡Tyê‘· e+XÊ_Ûeè~∆øÏ dü+‘êqeTTqT ã&Éj·TT≥. eT>∑
dü+‘êqeTT ø=s¡ø¬ ’ y˚∫j·TT+&ÉT≥ »]π>~. >∑Ts¡Te⁄\ ãTTDeTT s¬ +&Ée~.
‘êqT >∑Ts¡Te⁄\e<ä› H˚s¡TÃ≈£îqï $<ä´qT ‘êqT Ç‘·s¡ $<ë´s¡Tú\≈£î
|ü+#·e˝…qT. á $<ÛäeTT>± ‘êqT H˚s¡TÃ≈£îqï C≤„qeTTqT dü+|òüTeTT
ÁX‚j·TdüT‡ ø=s¡≈£î $ìjÓ÷–+#·e˝…qT. eT÷&Ée~ <Ó’e ãTTDeTT.
j·÷e~«X¯«eTTqT ìj·T+Á‹+#·T#·Tqï Ä uÛÑ>∑e+‘·Tì ãTTDeTT Á|ü‹
e÷qe⁄&ÉT ‘ê´>∑eTT‘√ kÕ~Û+#·e˝…qT. <Ó’eÁbÕs¡úq‘√ e+≥e+&É≥+,
<Ó’e ÁbÕs¡úq‘√ uÛÀ»q+ #˚j·T&É+, <˚e⁄ì eTT<ä› n+≥÷ H˚sTT ø£*|æq
nqïeTTqT <Ó’yês¡ŒD #˚j·T&É+ eTq+ nHê~>± Ä#·]dü÷Ô edüTÔHêïeTT.
á eT÷&ÉT ãTTDeTT\qT rs¡Ã&É+ e\¢ e÷qe⁄q≈£î ø£\dæe#˚Ã ˝≤uÛeÑ TT\T
@MT ñ+&Ée⁄, ø±˙ M{Ïì Ä#·]+#·ø£b˛‘˚ e÷Á‘·+ <äT'KeTT, •ø£å\≈£î
>∑T] n>∑TqT.
eT÷&Ée~ yêqÁ|üdeÔü TT. >∑èVü≤düTÔ J$‘·eTT eTT–dæq |æ<|ä ü uÛ≤s¡´‘√
n&Ée⁄\≈£î yÓ[fl nø£ÿ&É Á|üXÊ+‘·eTT>± ‘·q >∑‘J· $‘·eTTqT Ä‘·à|ü]o\q
#˚düT≈£îì J$‘· dü‘·éTT\qT ‘·q nqTuÛÑe |üPs¡«ø£eTT>± HÓeTs¡T
y˚düTø√yê*.
18
Hê\Ze ÄÁX¯eT <Ûäs¡àeTT düHê´düeTT. nìï ã+<ÛäqeTT\qT e<ä*
düHê´dæ>± J$+#·e˝…qT. ‘·q ≈£î≥T+ã+‘√ @$<ÛäyÓTÆq dü+ã+<Ûä
u≤+<ÛäeéTT\T ñ+&É ≈£L&É<äT. |ü⁄{Ïºq|üŒ{ÏqT+&ç |æ\Teã&ÉT‘·Tqï ‘·q
HêeT<Ûj˚ T· eTTqT ≈£L&Ü e~* ô|{Ï,º düHê´dæ>± eTs√ ù|s¡T‘√ eéVü≤]+#·
e˝…qT. düHê´dæ>± ‘·q J$‘·eTTqT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìπø Ä‘êàs¡ŒD #˚jT· e˝…qT.
düHê´dæ>± ÄdæÔbÕdüTÔ\T ñ+&Ée⁄. ‘·q JeqeTT kÕ–+#·T≥¬ø’ _Ûø£å#˚dæ
Áã‘·Tø£e˝…qT. ‘·q e<ä›≈£î e∫Ãq yês¡+<ä]ø° Ä<Ûë´‹àø£ $wüj·TeTT\qT
uÀ~Û+#·e˝…qT.
á Hê\T>∑T ÄÁX¯eT<Ûäsêà\T Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT Ä#·]+#·e˝…qì
y˚<eä TT\T Ä<˚•+∫q$. Ç+<äT eT÷&Ée, Hê\Ze ÄÁX¯eT<Ûsä êà\qT bÕ{Ï+∫
rs¡e˝…qì XÊdæ+#·˝Ò<äT. á ∫e] ¬s+&ÉT ÄÁX¯eT<Ûäsêà\T e÷qe⁄ì
Ä<Ûë´‹àø£ n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉTqì ‘Ó*j·TCÒj·T&ÉyÓTÆq~.
ø±\>∑eTqeTT‘√ ≈£î\eTT\T @s¡Œ&Ü¶sTT. á ≈£î\eTT\T @s¡Œ&É≥
eTH˚~ dü+|òüT $uÛÑ»q>± m+‘·e÷Á‘·eTT uÛ≤$+#·sê<äT. ≈£î\eTT\T
@s¡Œ&çq|ü&ÉT á $uÛÑ»q <äèwæº ˝ÒH˚˝Ò<äT. Áø°düTÔ≈£î |üPs¡«eTT 2000
(BC)` 1500 (BC) dü e Tj· T eTT˝À Äs¡ T ´\T eTq <˚ X ¯ e TT˝ÀìøÏ
Á|üy˚•+#ês¡T. Äs¡T´\T ‘Ó\¢{Ï es¡íeTTø£\yês¡T. yês¡T uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝À
Á|üy•˚ +#˚ Hê{ÏøÏ eTq<˚Xe¯ TT˝À n+<äs÷¡ >√<ÛTä eTs¡+>∑T (ÁuÖHé) eT]j·TT
q\T|ü⁄ #êj·T ø£*–qyês¡T ø£ì|æ+#ês¡T. Äs¡T´\ dü+K´ #ê˝≤‘·≈£îÿe>±
ñ+&˚~. dü+düÿè‘·eTT˝À es¡íeTq>± s¡+>∑T. dü+K´˝À ‘·≈£îÿe>± ñqï
Äs¡T´\T ‘·eTXÊK n_Ûeè~∆ø√dü+ eT]j·TT ô|<ä›]ø£+ ø√dü+ sê»ø°j·T+
>±qT, kÕ+düÿè‹ø£ yÓ’uÛÑeeTT ø√dü+ ø=ìï eT‘·|üs¡yÓTÆq XÊdüHê\T C≤Ø
#˚XÊs¡T.
19
á Äs¡T´\T eT‘·eTT ù|s¡T‘√ ≈£î\eTT\qT @sêŒ≥T#˚XÊs¡T.
eT‘·ô|<ä\› T eT‘·eTTqT ‘·eT kÕ«BÛq+˝À ñ+#·T≈£îHêïs¡T. eT‘· dü+ã+<Ûä
yÓTqÆ ø±sê´\qT ìs¡«Væ≤+#·Tyês¡T Áu≤Vü≤àDT\T nì|æ+#·T≈£îHêïs¡T. ø£Áå ‹j·T
<Ûsä êà\qT ≈£L&Ü Mπs ‘·eT kÕ«BÛqeTTq ñ+#·T≈£îHêïs¡T. Mπs ø£Áå ‹j·TT\ì
|æ\eã&ÉT‘·THêïs¡T. á Äs¡T´\T yê´bÕs¡ ˝≤yê<˚M\qT ø=+‘· ‘·eT
kÕ«BÛqeTTq ñ+#·T≈£îì $T>∑‘ê~ nø£ÿ&çyês¡\≈£î neø±X¯$T#êÃs¡T.
yê´bÕs¡ ˝≤yê<˚M\qT ìs¡«]Ô+#˚ yê´bÕs¡T\T yÓ’X¯ó´\T>± |æ\Teã&ÉT
‘·THêïs¡T. eékÕj·T+ eT]j·TT Ç‘·s¡ XÊØs¡ø£ ÁX¯eT‘√ ≈£L&çq yê´|üøe£ TT
\˙ï Äj·÷ ÁbÕ+‘·yêdüT\≈£î n|üŒ#Ó|üŒ&ÉyÓTÆq~. eékÕj·T+ eT]j·TT
XÊØs¡ø£ ÁX¯eT #˚ùdyê]ì X¯SÁ<äT\T>± |æ\Teã&ÉT#·THêïs¡T. á Hê\T>∑T
XÊK\ ø£\sTTø£\‘√ eT¬sH√ï ñ|üXÊK\T @s¡Œ&çq$.
ÄÁX¯eT <Ûäsêà\T @s¡Œ&Ü¶sTT. es¡í <Ûäsêà\T @s¡Œ&Ü¶sTT. á ÄÁX¯eT
<Ûsä êà\≈£î, es¡í <Ûsä êà\≈£î düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûeä TT ø£\<äT. ÄÁX¯eT <Ûsä êà\T
e÷qe⁄\+<äs÷¡ ìs¡«Væ≤+#·e˝…qì y˚<eä TT\T Ä<˚•+∫q|üŒ{ÏøÏ Ád”\Ô qT,
X¯SÁ<äT\qT yêqÁ|üdeúü TTq≈£î, düHê´kÕÁX¯e÷\≈£î Áb˛‘·‡Væ≤+#·ø£ <ä÷s¡eTT
#˚j·T&ÉyÓTÆq~.
Ád”Ô\T yêqÁ|ükÕúÁX¯eT <Ûäs¡àeTT ìs¡«Væ≤+#·T düeTj·TeTT\˝À ‘·eT
uÛsÑ \Ô¡ ‘√ n&Ée⁄\˝À ñ+&Ée˝…qT. ø±˙ n&Ée⁄˝À¢ uÛsÑ Ô¡ Ç+{À¢˝ìÒ düeTj·÷
\˝À Ä Ád”ÔøÏ s¡ø£åD @~? á ø±s¡DeTT #˚‘· yêqÁ|ükÕúÁX¯eTeTT ≈£î+≥T
|ü&qç ~. Ç+ø£ Hê\Ze ÄÁX¯eT<Ûsä à¡ yÓTqÆ düHê´kÕÁX¯eTeTTq≈£î ≈£L&Ü Ád”\Ô ≈£î
Áb˛‘ê‡Vü≤eTT ˝Òø£b˛jÓTqT. ø±s¡DeTT düHê´kÕÁX¯eTeTT˝À Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T
@ø±+‘·J$‘·eTTqT, ‘·eT ø±fi¯flMT<ä ‘êeTT Áã‘·ø£e˝…qT. Ç~ m+‘√
ÁX¯eT‘√≈£L&çq~. Ád”\Ô ≈£î Ç~ øπ eå T+ø±<äì uÛ≤$+#·&yÉ TÓ qÆ ~. nsTTq|üŒ{Ïø°
eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝À yêqÁ|üdüú ÄÁX¯eT+, düHê´XÊÁX¯eT+˝À sêDÏ+∫q
Ád”ÔeT÷s¡TÔ\T eTq #·]Á‘·˝À ø£\s¡T.
20
Ç+ø£ X¯SÁ<äT\qT ≈£L&Ü yêqÁ|ükÕúÁX¯e÷ìøÏ, düHê´kÕÁX¯e÷ìøÏ
<ä÷s¡eTT #˚j·T&ÉyÓTÆq~. ø±s¡DeTT, yê]øÏ Ä<Ûë´‹àø£eTT˝À nìï
$wüj·÷\˝ÀqT yÓqTø£ã&ç ñ+&É≥y˚T. uÛÑ>∑e+‘·Tì $wüj·TeTT\T
‘Ó*j·T<äT. Ä‘·à|ü]o\Hê C≤„qeTT˝Ò<äT. $wüj·TeTT\ô|’ dü] nsTTq
ne>±Vü≤q ˝Òø£b˛e&ÉeTT, yê] nC≤„q+ eT]j·TT yê] ‘êeTdæø£ dæú‹.
$<äTs¡T&ÉT, dü÷‘·T&ÉT X¯SÁ<äT˝Ò nsTTq|üŒ{Ïø° yês¡T eTVü‰ C≤„qT\T.
Ms¡T n+~+∫q C≤„qeTT H˚{ÏøÏ nìï ÄÁX¯e÷\yês¡T, nìï esêí\yês¡T
ÄyÓ÷~+∫ Ä#·]+#·T#·THêïs¡T.
á ÄÁX¯eT<Ûsä êà\T, es¡í <Ûsä êà\ ø£\sTTø£‘√ JeqeTT kÕ–+#·T≥qT
esêíÁX¯eT <Ûäs¡àeTT>± ù|s=ÿqã&ÉT#·Tqï~.
á Hê\T>∑T ÄÁX¯eT<Ûsä êà\≈£î, es¡í <Ûsä êà\≈£î düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûeä TT
ø£*– ñ+≥Tqï~. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À me] <Ûsä à¡ eTTqT yês¡T ‘·T #· ‘·|üŒø£
bÕ{Ï+#·e˝…qT. mes¡sTTHê ‘·eT <Ûäsêà\qT dü]>± Ä#·]+#·ø£b˛sTTq
jÓT&É\ <ëì Á|üuÛ≤eeTT dü+|òüTeTTô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. mes¡T
#˚j·Te\dæq ø£s¡Ôe´ ø£s¡à\T yêπs #˚j·Te˝…qT. á $<ÛäeTT>± á ø£s¡Ôe´
ø£sà¡ \T, yê] u≤<Û´ä ‘·\T dü+|òTü +˝À ô|qy˚dTü ≈£îìb˛j·÷sTT. á ø±s¡DeTT
#˚‘· ˇø£s¡T #˚j·Te\dæq ø£s¡ÔeéTTqT eT]jÓTTø£s¡T ìs¡«Væ≤+#·&ÉeTT
kÕ<Ûä´|ü&˚~ø±<äT.
uÛÑ>∑eBZ‘· j·T+<äT dü«<Ûäs¡àeTTq+<äs¡T Ä#·]+#·e˝…qì ‘Ó\T|ü
ã&ÓqT. dü«<Ûäs¡àeTq>± Ád”Ô|ü⁄s¡Twüß\qï uÒ<äuÛ≤eeTT\T ˝Ò≈£î+&Ü HÓ’‹ø£
JeqeTTqT, yê] yê] ø£s¡Ôe´ ø£s¡à\ qqTdü]+∫ JeqeTT kÕ–+#·T≥.
dü«<Ûäs¡àeTq>± esêíÁX¯eT <Ûäs¡àeTT\ y˚Tfi¯$+|ü⁄>± uÛ≤$+#·e#·TÃqT.
21
nsTT‘˚ Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\T dü+uÛÑ$+∫q|ü&ÉT á esêíÁX¯eT
<Ûäsêà\qT ø=+‘·ø±\eTT Á|üø£ÿq ô|≥Tº≥ »s¡T>∑TqT. Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ\
düeTj·T+˝À Áu≤Vü≤àDT\T ø£åÁ‹j·TT\ <Ûäs¡àeTTqT, ø£åÁ‹j·TT\T yÓ’X¯ó´\
<Ûäsêà\qT Ç˝≤ ˇø£] <Ûäsêà\qT eT]jÓTTø£s¡T ìs¡«Væ≤+#·T≥ »s¡T>∑TqT.
n{Ïº ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT ªªÄ|ü<ä∆s¡àeTTμμ nì ‘Ó\T|üã&ÉT#·Tqï~. n+‘˚ ø±˙
Áu≤Vü≤àDT\T nìïy˚fi˝¯ ≤ Áu≤Vü≤àD dü+Á|ü<ëj·TeTT\H˚ Ä#·]+∫ bÕ{Ï+#·
e˝…qT. Ç‘·s¡ es¡íeTT\yês¡T Áu≤Vü≤àD eè‹Ô<ë«sê y˚<ä|üsƒ¡qeTT, yÓ’~ø£
ø£è‘·T\T ìs¡«Væ≤+#·T≥ ìwæ<ä∆eTT.
esêíÁX¯eT, Ád”Ô |ü⁄s¡Twü uÒ<Ûë\T ˝Ò≈£î+&Ü düs¡«e÷qe⁄\T ìs¡«Væ≤+#·
e\dæq <Ûäsêà\T dü÷∫+#·ã&çq$ n+<äTø=ìï. Ç‘·s¡T\≈£î Vü‰ì
ø£\T>∑CÒj·T≈£î+&ÉT≥. dü‘·éTTqT e∫+#·T≥, dü‘·ÿsêà#·s¡D, |ü$Á‘·yÓTÆq
JeqeTT, ø£åe÷>∑TDeTT ø£*–j·TT+&ÉT≥, m\¢y˚fi¯˝≤ z|æø£ eVæ≤+#·T≥
yÓTT<ä˝…’q$. Ç{Ïº <Ûäsêà\qT kÕ<Ûës¡D <Ûäs¡àeTT ˝Ò<ë kÕe÷q´ <Ûäs ¡àeTì
eéVü≤]+‘·Ts¡T.
ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À kÕe÷q´ <Ûäsêà\≈£î, dü«<Ûäsêà\≈£î n_ÛÁbÕj·T
uÒ<eäÛ TT\T ‘·˝‘… T· qÔ T. ñ<ë: Ç‘·sT¡ \qT Væ≤+dæ+#·sê<äì kÕe÷q´ <Ûäsà¡ eTT
‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. ø±˙ ø£åÁ‹j·TT+&ÉT s¡Ds¡+>∑eT+<äT yÓ’] ÁbÕDeTT\T
rj·TTqT ø£<ë! dü«<Ûäs¡àeTTq ø£åÁ‹j·TT&ÉT yÓ’]ì Vü≤‘·e÷s¡TÃ≥≈£î
nqTeT‹ì#·TÃqT. ø±˙ kÕe÷q´ <Ûäs¡àeTT˝À Ç‘·s¡T\≈£î Vü‰ì #˚j·TT≥
ˇ|üø=q<äT. Ç{Ïº |ü]dæú‘·T\˝À eT‘·eTT\T ‘·eT≈£î ‘√∫q Ø‹ì
ne\+_+#ÓqT. düHê‘·q <Ûsä à¡ eTT dü«<Ûsä êà#·sD ¡ ≈£î yÓTT>∑T#Z ÷· ô|qT— ø±˙
uÖ<ä∆eT‘·eTT, C…’qeT‘·eTT yês¡T Ç{Ïº |ü]dæú‘·T\˝À kÕe÷q´<Ûäs¡àeTTH˚
Ä#·]+#·T≥≈£î yÓTT>∑TZ#·÷ô|qT.
22
nsTT‘˚ Hê´j·TXÊgØ‘ê´ e÷qe⁄\ ø£+<ä]ø° ˇø£fÒØ‹ nqï≥Tº>±
dü+|òüT ø£≥Tºu≤≥¢qT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\T ìπs›•+|üã &ÓqT.
Áø°düTÔ|üPs¡«eTT 2e X¯‘êã›+˝À, eTqTe⁄ ‘·q e÷qe<Ûäs¡à XÊgeTT
Áø√&ûø]£ +#˚ düeTj·÷ìø° es¡í eédüú #ê˝≤ >∑{>ºÏ ± ‘·j÷· s¡jTÓ ´qT. yÓTT<ä{À¢
á es¡í eØZø£s¡DeTT #ê˝≤ HÓeTà~>± yÓTT<ä\jÓT´qT, ø±˙ Áø£y˚T|”
ã\|ü&ÓqT.
uÛÑ>∑eBZ‘· j·T+<äT uÛÑ>∑yêqT&ÉT >∑TDÁbÕ‹|ü~q nes¡íeTT\qT
e]í+#ÓqT. e÷qe⁄ì <äèwæº uÛÖ‹ø£ <äèwæº. uÛÑ>∑e+‘·Tì~ n+‘·s¡›èwæº .
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT >∑TDÁbÕ‹|ü~q ‘Ó*j·TC…|æŒq $wüj·TeTT\qT e÷qe⁄\T
n+‘·s¡›èwæº‘√H˚ Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
ñ<ë: »qà Áu≤Vü≤àDT&ÉT, >∑TDÁu≤Vü≤àDT&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e÷qe⁄
\+<ä]˙ >∑TDÁu≤Vü≤àDT\T>± e÷s¡e˝…qì dü÷∫+#ÓqT. nq>± >∑TDÁbÕ‹
|ü~ø£q Áu≤Vü≤àDT&ÉT ñ‘·eÔ T dæ‹ú j·T+<äT ñHêï&ÉT. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT n+<ä]˙
ñqï‘· dæú‹˝ÀH˚ #·÷&Ü\ì ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. dü‘·´kÕsTTyêVæ≤ì <ë«sê
uÛÑ>∑yêHé ldü‘·´kÕsTTu≤u≤ yês¡T e÷qe⁄\+<äs¡T >∑TDÁu≤Vü≤àDT\T>±
e÷s¡e˝…qHêïs¡T. »qà Áu≤Vü≤àDT&ç ø£+fÒ >∑TDÁu≤Vü≤àDT&˚ ñ‘·ÔeTT&É ì
ôd\$#ÓÃqT.
á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À eTqeTT Á>∑V≤æ +#·e\dæq $wüjT· eTT ˇø£{Ï ñqï~.
≈£î\eTTqT ã{Ïº C≤‹ì ìs¡ísTT+#·˝ÒeTì, ñ<ëVü≤s¡D≈£î <äøÏåD
uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝À m+<äs√ sêE\T eT]j·TT #·Áø£es¡TÔ\T X¯SÁ<ä≈£î˝≤ìøÏ
#Ó+~qyêπs. düsê«~Ûø±s¡eTT‘√ uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTTH˚*q q+<äsêE\T,
eTÚs¡é+X¯sêE\T X¯SÁ<ä≈£î\eTTq≈£î #Ó+~qyês¡T— >∑T|üÔsêE\T yÓ’X¯´
≈£î\eTTq≈£î #Ó+~qyês¡T— dü+>∑T\T, ø£DT«\T, XÊ‘·yêVü≤q #·Áø£es¡T Ô\T
23
Áu≤Vü≤àD≈£î\eTTq≈£î #Ó+~qyê¬s’ j·TTHêïs¡T. ÄX¯Ãs¡´ø£s¡eTT>± ø£åÁ‹j·TT
\˝À Ç{Ïº sêE\T ˝Òs¡T.
düsê«~Ûø±s¡eTT‘√ ˇø£ dü+düú @s¡Œ&çq|ü&ÉT, yê] ≈£î\eTT @yÓTÆ
q|üŒ{Ïø°, Ä ≈£î\eTTyês¡T Ç‘·s¡ ≈£î\eTT\ yê]‘√ $yêVü≤eTT\T
»]|æ+#·T≥ |ü]bÕ{Ïj·÷jÓTqT. á $wüj·TeTT @eTq>±, uÛ≤s¡rj·T
dü+Á|ü<ëj·TeTT\T, dü+düÿè‹ n_Ûeè~∆øÏ nìï ≈£î˝≤\yês¡T ‘·eT ‘·eT
e+‘·T ø£èwæ#˚XÊs¡T. nsTT‘˚ á dü+kÕÿs¡ dü+Á|ü<ëj·TeTT\ n_Ûeè~∆øÏ
Áu≤Vü≤àDT\ eT]j·TT ø£åÁ‹j·TT\ ø£èwæ Á|üX¯+dü˙j·TeTT.
uÛÑ>∑eBZ‘· j·T+<äT |ü⁄s¡Twüß\‘√ bÕ≥T Åd”Ô\≈£î ≈£L&Ü yÓ÷øå±ìøÏ
düe÷qyÓTqÆ ns¡Ω‘· ø£\<äì uÛ>Ñ y∑ êqT&ÉT ‘Ó*ô|qT. nsTT‘˚ me] <Ûsä ¡ àeTT
yês¡T Ä#·]dü÷Ô ñ‘·ÔeT >∑‘·T\qT bı+<äe#·TÃqHÓqT.
>∑TDÁbÕ‹|ü~q Á|ü‹≈£î\eTT˝ÀqT á Hê\T>∑T es¡íeTT\yês¡T ñ
Hêïs¡ì XÊgeTT\T yÓ\¢&ç+#·T#·Tqï$. nq>± »qà‘·' Áu≤Vü≤àDT&ÉT
nsTTq|üŒ{Ïø° >∑TDeTTq≈£î Áu≤Vü≤àDT&√ ˝Òø£ ø£Áå ‹j·TT&√ ˝Òø£ yÓX’ ó¯ ´&√ ˝Òø£
X¯SÁ<äTì>±H√ eéVü≤]+#·e#·TÃqT. Ç<˚ $<ÛäeTT>± nìï es¡íeTT\˝À
á >∑TD ÁbÕ‹|ü~q nìïes¡íeTT\ yês¡T ñHêïs¡T.
≈£î\eédüúqT, yê{Ï |ü⁄≥Tº|üPs√«‘·Ôs¡eTT\qT eTqeTT |ü]o*+∫
q≥¢sTT‘˚ eTq≈£î mH√ï neø£‘·eø£\T ne>∑‘·eT>∑TqT. eTqTwü´
|ü+#·øe£ TT˝À ≈£î\eédüú >∑T]+∫ Ç≥T¢ ‘Ó\T|üã&ÓqT. eTqTwüß´\ es¡íeTT
ÁbÕ‹|ü~q Hê\T>∑T es¡íeTT\T @s¡Œ&Óqì, ‘Ó\¢ì es¡íeTTyês¡T
Áu≤Vü≤àDT\ì, mÁs¡ì es¡íeTTyês¡T ø£åÁ‹j·TT\ì, |üdüT|ü⁄ es¡íeTTyês¡T
yÓ’X¯ó´\ì, q\T|ü⁄ es¡íeTTyês¡T X¯SÁ<äT\ì e]í+#ÓqT. Ç~ u≤Vü≤´<äè wæº.
ø±˙ n+‘·sè›¡ wæ‘º √ á $wüjT· eTTqT |ü]o*+#·e˝…qT. ‘Ó\ì¢ es¡eí TTq≈£î
24
kÕr«ø£eTì, mÁs¡ì es¡eí TTq≈£î sê»dæøe£ Tì, ms¡T|ü⁄, q\T|ü⁄ $TÁX¯eT+‘√
@s¡Œ&çq |üdüT|ü⁄ es¡íeTTyês¡T yÓ’X¯ó´\ì, q\T|ü⁄s¡+>∑T yês¡T ‘êeTdü
uÛ≤eeTT>∑\ X¯SÁ<äT\ì Ç+<äT e]í+#ÓqT. nsTT‘˚ ø±\eTT‘√ n+‘·sè›¡ wæìº
eTs¡∫ u≤Vü≤´<äèwæº‘√ es¡í uÒ<ÛäeTT\qT Á>∑Væ≤+#·T≥ »]¬>qT. u≤Vü≤ ´<äèwæº
‘√H˚ á es¡í<Ûäs¡àeTT\T @s¡Œ&çq$.
eTìwæ jÓTTø£ÿ s¡+>∑T (es¡íeTT)‘√ @s¡Œ&çq á ≈£î\ eédüúqT
m+‘·eT+~ düeT]úkÕÔs¡T. eTìwæ jÓTTø£ÿ s¡+>∑T ‘Ó\T|ü⁄, ms¡T|ü⁄, |üdüT|ü⁄,
q\T|ü⁄\T Äj·÷ ÁbÕ+‘·eTT\ yê‘êyês¡D |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº, ÄVü‰s¡
ìj·TeTeTT\qT ã{Ïº, #˚ùd ø£s¡à\qT ã{Ïº @s¡Œ&ÉTqT.
Áu≤Vü≤àD Ád”øÔ Ï »ìà+∫q ø±s¡DeTTq n‘·qT Áu≤Vü≤àDT&Éì|æ+#·Tø√&ÉT.
ñ|üqj·TqeTT, y˚<ä |üsq¡ƒ eTT ø±s¡DeTTq yê&ÉT Áu≤Vü≤àDT&Éì|æ+#·Tø√&ÉT,
mes¡sTT‘˚ ñ‘·ÔeT >∑TDeTT\T ø£\yês√ yêπs ì»yÓTÆq Áu≤Vü≤àDT\T.
dü‘´· eTTqT nqTdü]+#·Tyês¡T, <Ûsä à¡ eTTqT Ä#·]+#·Tyês¡T, <äjT· , z|æø,£
ø±s¡TDéTT, Áù|eT, ‘ê´>∑eTT, ø£åeT >∑TDeTT\T ø£\yês¡T, ìX¯Ùã›eTTqT
Ä#·]dü÷Ô <Ûë´qeTT #˚ùdyês¡T, yÓ’~ø£ ø£s¡à\Hê#·]+#·Tyês¡T, yÓ÷ø£ åeTT
ø=s¡≈£î kÕ<Ûäq dü\T|ü⁄yêπs ì»yÓTÆq Áu≤Vü≤àDT\T. n<˚ $<ÛäeTT>±
dü«uÛ≤eØ‘ê´ $$<Ûä es¡íeTT\T>± yê] ø£s¡à\T @s¡Œ&ÓqT.
»ìà+∫q yês¡+‘ê X¯SÁ<äT˝Ò nì ‘Ó’‹ÔØj·T ÁX¯ó‹ ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï~.
»ìà+∫q|ü⁄&ÉT n+<äs¡÷ |üX¯ódüe÷qT\T. ñ|üqj·TqeTT <ë«sê eT∞fl
»qàm‹Ô y˚<ä|üsƒ¡qeTT‘√ $Á|ü⁄&ç>± >∑T]Ô+|üã&Ü¶&ÉT. Ä |æ<ä|ü ÁãVü ≤à
C≤„qeTT kÕ~Û+∫ Áu≤Vü≤àDT&Éì|æ+#·Tø=qTqT. X¯SÁ<äT\T>± |ü⁄{Ïqº |üŒ{ÏøÏ
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç ø√dü+ ‘·eT J$‘·eTT\qT n+øÏ‘e· TT #˚ùdyêπs Áu≤Vü≤àDT\ì
‘Ó*ô|qT. »qà mø£ÿ&ÉsTTq|üŒ{Ïø°, uÛÑ>∑e+‘·Tì $düà]+∫qyês¡T
X¯SÁ<äT\ì Çø£ÿ&É ‘Ó*j·T|üs¡#ÓqT.
25
eTqTe⁄ Áyêdæq eTqT<Ûäs¡àXÊgeTT˝À ÁãVü≤àC≤„qeTTqT kÕ~Û+∫q
Áu≤Vü ≤ àD√‘· Ô e TT\ ‘· * ¢ < ä + Á&É T \ #· ] Á‘· \ qT $X¯ B ø£ ] +|ü ã &Ó q T.
ãTTwü´X¯è+>∑T&ÉT ˇø£ ˝Ò&çøÏ |ü⁄f…ºqì, $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT ˇø£ ø£åÁ‹j· TT&Éì,
»+ã÷≈£î&ÉT ˇø£ qø£ÿ≈£î |ü⁄f…ºqì, >ö‘·eTT&ÉT ˇø£ ≈£î+<˚\T≈£î |ü⁄ f…ºqì,
yê©àøÏeTTì ˇø£ NeT\ |ü⁄≥ºqT+&ç |ü⁄f…ºqì, n>∑düTÔ´&ÉT ˇø£ ≈£î+&É
qT+&ç |ü⁄f…ºqì, y˚<äyê´düT&ÉT ˇø£ #·+&Ü\Åd”ÔøÏ »ìà+#Óqì, e•wüß˜ &ÉT
ˇø£ |ü‹‘·≈£î |ü⁄f…ºqì, Hês¡<äT&ÉT ˇø£ #êø£*øÏ |ü⁄f…ºqì, øö+&çqT´&ÉT
ˇø£ $‘·+‘·Te⁄≈£î »ìà+#Óqì, e÷‘·+>∑T&ÉT ˇø£ e÷~>∑ ÅdøÔ” Ï »ìà+#Óqì,
e÷+&Ée⁄´&ÉT ˇø£ ø£|üŒ≈£î |ü⁄f…ºqì, XÊ+KT´&ÉT ˇø£ #·+&Ü\Åd”ÔøÏ
»ìà+#Óqì, >±πssZ TT ˇø£ >±&ç<≈ä î£ |ü⁄f…qº ì, XÖq≈£î&ÉT ˇø£ X¯óqø£eTTq≈£î
»ìà+#Óqì ‘Ó\T|üã&ÓqT. Çø£ÿ&É eTqeTT ˇø£kÕ] Ä˝À∫+#ê*. á
$es¡D˝À $e]+∫q »+‘·Te⁄\T ìC≤ìøÏ »+‘·Te⁄\T ø±<äT. n$
yê] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ù|s¡T¢>± e÷Á‘·+ eTqeTT uÛ≤$+#ê*. ô|’q ñ
<ëVü≤]+∫q yês¡+<äs¡÷ eTq uÛÑ÷$Tô|’q q&Éj·÷&çq eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T.
Ç{Ïº eTVü‰qTuÛ≤e⁄\qT »qà|üs+¡ >±qT, es¡í |üs+¡ >±q÷ #·÷#·T≥ eTq≈£î
kÕ<Ûäé÷?
uÛ Ñ > ∑ e BZ ‘ · ˝ À e]í + ∫q es¡ í Á ø£ e TeTTqT |ò ü P ¢ { À e]í + ∫q
es¡íÁø£eTeTT‘√ b˛\Ãe#·TÃqT. $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ, n_Ûeè~∆ #Ó+~q @
Á|ü<˚X¯eTT˝ÀHÓ’Hê á es¡í Áø£e÷\T @s¡Œ&çq≥T¢ eTq≈£î #·]Á‘· ‘Ó\T|ü⁄
#·Tqï~. |üPs¡«eTT, uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTTq Äs¡T´\T, Äs¡T´\Tø±ì yê]ì }#·
ø√‘· ø√j·T&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&É>±, <ëìì ìs√~Û+∫q~ á es¡íÁø£eTy˚T.
uÛ≤s¡‘<· X˚ e¯ TTq eT‘·eTTq≈£î ô|<ä› |”≥ y˚XÊs¡T. |ü⁄{Ïqº Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T
Ä<Ûë´‹àø£eTTqT kÕ~Û+#·e˝…qì H=øÏÿ eø±ÿDÏ+#ÓqT. e÷qe»qà≈£î
|üse¡ ÷e~Û uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚. dü‘ÿ· s¡à\ q_Ûeè~∆ |üs#¡ T· ≈£îì uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì uÛøÑ ‘ÔÏ √
26
eTT≈£îÔ\T ø±e˝…qì eT‘·eTT uÀ~ÛdüTÔqï~. Ç{Ïº uÀ<Ûä\≈£î Á|üuÛ≤$‘·T˝…’q
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTTq m+<äs√ø£\s¡T. á eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T
yê]˝À C≤„H√<äj·TeTT ø±>±H˚ düs¡«dü+>∑ |ü]‘ê´>∑T˝…’ (‘·eT ÄdüTÔ\qT,
dæ‹ú ì, n~Ûø±s¡eTTqT ‘·èDÁbÕj·TeTT>± ‘·´õ+∫) e÷qyê[øÏ Ä<äsÙ¡ yÓTÆHês¡T.
Ä\¶dt Vü≤ø˘‡˝Ò m+‘√ düŒwüº‘·‘√ Ç˝≤ ‘Ó*ô|qT. ≈£î\eédüú˝À
HÓ\ø=ì j·TTqï ndüŒwüº‘·\qT @ ˇø£ÿs¡÷ ìs¡ísTT+#·˝Òs¡T. ˇø£ eè‹Ô˝ À
ñqïyêπs y˚s=ø£ eè‹Ôì >∑T]+∫ #·]Ã+#·T≥ düããTø±<äT. n~ ˇø£
bıs¡bÕ≥T. dü+|òTü + jÓTTø£ÿ düTdæsú ‘¡ ≈· î£ eTT|üqT ø£*–düT+Ô ~. Áu≤Vü≤àDT\T
‘·eT Áu≤Vü≤àDéTT‘√ e÷Á‘·y˚T yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq≈£î n+<ä]øÏ e÷s¡Z<äs¡Ùø£eTT
eVæ≤+#ê*. n+‘˚ø±˙, ø£åÁ‹j·TT\T, yÓ’X¯ó´\T, X¯SÁ<äT\T, n~Ûø±s¡T\T,
‘·j·÷Ø<ës¡T\T, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T yÓTT<ä˝…’qyês¡T ‘·eT ‘·eT s¡+>∑eTT
\˝À HÓ’|ü⁄DéTT dü+bÕ~+∫ yÓ÷ø£åeTT >∑T]+∫ nq>± Áu≤Vü≤àDT\
ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT ìs¡«Væ≤+#· Á|üj·T‹ï+#·&É+e\¢ ndüŒwüº‘· >∑+<äs¡>√fi¯+
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. n<˚ $<Ûeä TT>± Áu≤Vü≤àDT\T ø£Áå ‹j·T ø£sà¡ \T Ä#·]+∫Hê,
ø£Áå ‹j·TT\T øå±Á‘·<säÛ à¡ + e<ä* yÓX’ ´¯ <Ûsä à¡ + Ä#·]+∫Hê ndüŒwü‘º · @s¡Œ&ÉTqT.
ø£åÁ‹j·TT\T ˝Òs¡ì j·TT<ä∆uÛÑ÷$TøÏ Áu≤Vü≤àDT\qT, yÓ’X¯ó´\qT, X¯S Á<äT\qT
ã\e+‘·+>± j·TT<ä∆uÛÑ÷$TøÏ s¡|æŒ+#·&É+ m+‘·es¡≈£î düããT? j·TT<ä∆+
ø√dü+ ø£åÁ‹j·T <äèwæº‘√ Áu≤Vü≤àDT\qT, yÓ’X¯ó´\qT, X¯SÁ<äT\qT dü e÷q+
#˚jT· &É+ ‘·>T∑ Hê? #·]Á‘·˝À eTq≈£î Ç≥Te+{Ï dü+|òTü ≥q˝Ò »s¡T>∑T‘·Tqï$.
sê»ø°j·T \_›ø√dü+, &ÉãT“ø√dü+ kÕ«s¡úeTT‘√ ‘·eT‘·eT ≈£î\eè‘·TÔ\T
e<äT\Tø=ì Ç‘·s¡ <Ûäs¡àeTT\≈£î ‘·s¡*qyês¡T m+<äs√ ø£\s¡T. áHê&ÉT
nqTdü]düTÔqï <Ûäs¡àeTT e÷≥ @$T{Ï ? sê»ø°j·T \_›ø√dü+, yê´bÕs¡
˝≤yê<˚M\ ø√dü+ me]øÏ yês¡T ‘·eT <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\qT ‘·j·÷s¡T
#˚dTü ≈£î+≥THêïs¡T. nq>± Áu≤Vü≤àD‘·«eTTqT Á|üøÿ£ q ô|fÒdº Tü HÔ êïs¡T— nq>±
27
Áu≤Vü≤àDT\qT ìs¡ø¢ ´å£ + #˚dTü HÔ êïs¡T. áHê&ÉT $ìjÓ÷>∑<ës¡T\qT <äèwæ˝º À
ô|≥Tº≈£îì bÕ\d”\T s¡÷bı+<äã&ÉT‘·THêïsTT. áHê&ÉT Á|ü»\T j·TT<ä∆+
` XÊ+‹\ >∑T]+∫ #·s¡Ã\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. Áu≤Vü≤àDT\T Ä<˚•+#·
e\dæq Jeq $<ÛëqeTT áHê&ÉT kÕe÷qT´˝Ò Jeq$<ÛëqeTT >∑T]+∫
#·]Ã+∫ ‘·eT‘·eT $<ÛëHê\qT s¡÷bı+~+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Ç~ m+‘·
<äTs¡<èä wüøº s£ +¡ ? |ü⁄*‘√\T ø£|ü ≈£îì >±&ç<ä sê»ý˚T\T‘·Tqï≥T¢>±ñqï~.
28
3. Jeq $<Ûëq+
Áø°düTÔ|üPs¡«eTT 5e X¯‘êã›eTTqT+&ç á <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\qT Á|üy˚X¯
ô|≥º&É+ yÓTT<ä\sTTq~. á H˚|ü<∏äéTT˝À #·‘·T]«<ä|ü⁄s¡TcÕs¡úeTT\qT,
eT]j·TT eT÷&ÉT $<Ûë˝…’q Jeq$<ÛëHê\qT uÛ≤s¡rj·T ‘·‘·«y˚‘·Ô\T
>∑T]Ô+∫Hês¡T.
e÷qe⁄&ÉT #˚ùd Á|ü‹ ø£s¡àj·TT <Ûäs¡à, ns¡ú, ø±eT, yÓ÷ø£å kÕ<ÛäHê˝Ò.
düTKeTT>± J$+#·&ÜìøÏ e÷qe⁄q≈£î <ÛäqeTT ø±yê*. e÷qe HÓ’‹ø£
|ü⁄s√>∑‹øÏ dü‘·ÿsêà#·s¡D, ‘ê´>∑eTT\‘√ ≈£L&çq <Ûäs¡à ø±s¡´Áø£e÷\T
dü\bÕ*. e÷qe⁄&ÉT düTKeTTqT HÓ’‹ø£ e÷s¡ZeTTq kÕ~Û+#·e˝…qT ø±˙
nHÓ’‹ø£ e÷s¡ZeTTq ø±<äT. <Ûäs¡à e÷s¡ZeTTq, dü‘·ÿsêà#·s¡D <ë«sêH˚
e÷qe⁄&ÉT düTKeTTqT bı+<ä>\∑ <äT. e÷qe⁄&ÉT Á|ü<ëÛ qeTT>± ‘·q ø£sÔ¡e´
ø£s¡à\ <ë«sê á dü+‘√wüeTTqT ã&Éj·Te˝…qT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡Ôe´
ø£sà¡ \ <ë«sê HÓ|’ ⁄ü DéTT dü+bÕ~+#·TqT. á HÓ|’ ⁄ü DéTT‘√ n‘·ì düTKeTT
eT]+‘· ôV≤#·Ã>∑TqT. HÓ’|ü⁄DéTTq≈£î düTK dü+‘√wüyÓTÆq JeqeTTq≈£ î
n$HêuÛ≤e dü+ã+<ÛäeTT ø£\<äT.
MTe÷+dü <ë«sê ø=+<äs¡T <Ûäs¡àdü÷Á‘ê\πø |ü]$T‘·eTT ø±>±
$T–*q yês¡T yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq¬ø’ kÕ<Ûäq #˚ùdyês¡T. dü‘·ÿsêà#·s¡D e\¢
e÷qe⁄q≈£î düTK dü+‘√wüeTT˝Ò ø±ø£ yÓ÷ø£å kÕ<Ûqä ≈£î ≈£L&Ü ñ|üø]£ +#·TqT.
dü‘·ÿsêà#·s¡D≤˝‘√ ÁbÕ|ü+#· ã+<ÛäqeTT\qT ‘=\–+#·Tø=qM\>∑TqT.
eTq eTqdüT‡ |ü$Á‘·eT>∑TqT. eTq Vü≤è<äj·TeTT $ø£dæ+#·TqT. eTq˝À
ñqï |üs¡e÷‘·à≈£î ne>∑‘·eT>∑TqT. Äq+<ä ÁbÕ|æÔ ø£\T>∑TqT.
á Hê\T>∑T |ü⁄s¡TcÕs¡úeTT\T e÷qe⁄q≈£î nedüs¡y˚T. ˇø£ yÓT≥Tº
qT+&ç eT]jÓTTø£ yÓT≥Tº≈£î nqï≥Tº>± á #·‘·T]«<ä |ü⁄s¡TcÕs¡úeTT\T
29
e÷qe⁄ì ñqï‘· dæú‹øÏ nq>± yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq≈£î e÷s¡ZeTT #·÷|ü⁄‘·÷,
¬ø’e\éTTqT kÕ~Û+∫ô|≥TºqT.
uÖ<äT∆\T eT]j·TT C…’qT\T á #·‘·T]«<ä|ü⁄s¡TcÕs¡úeTT\˝À yÓ÷ø£å
kÕ<Ûqä øπ ô|<ä› |”≥y˚XÊs¡T. Ms¡T yÓTT<ä{Ï eT÷&ÉT |ü⁄s¡TcÕs¡eú TT\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄
ìe«˝Ò<äT ˝Ò<ë |ü{Ïº+#·Tø√˝Ò<äT. πøe\+ yÓ÷ø£åkÕ<ÛäH˚ e÷qe \ø£å´kÕ<Ûäq
nsTTq jÓT&É\ n~ düHê´dü J$‘·eTT‘√H˚ kÕ<Û´ä eT>∑TqT. á ø±s¡DeTT#˚
>∑èVü≤düTJú eqeTT ø£+f… düHê´dü JeqeTT m+‘√ ñ‘·ÿèwüyº TÓ qÆ ~>± eTqeTT
uÛ≤$+‘·TeTT. y˚<äeTT\˝À düHê´dü JeqeTTq≈£î n+‘· ÁbÕeTTK´‘·qT
Çe«˝Ò<äT. Äs¡T´\ ø±\eTTqT+&˚ yêqÁ|ükÕúÁX¯eT Jeq $<ÛëqeTTqT,
düHê´dü J$‘·eTTq≈£î ÁbÕeTTK´‘· ø£*Œ+|üã&ÓqT.
á #·‘T· ]«<ä |ü⁄s¡TcÕsêú\˝À <Ûsä à¡ eTT eT÷&Ée yÓT≥Tº. á H˚|<ü ´ä∏ eTT
˝ÀH˚ uÛÖ‹ø£yÓTÆq|üŒ{Ïø° ÁøÏ+<ä ¬s+&ÉT yÓT≥¢ ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+∫, ÁøÏ+<ä
yÓT≥Tº düVü‰j·TeTT‘√ ô|’ yÓT≥Tº mπøÿ Á|üj·T‘·ïeTT #˚j·Te˝…qT. n+‹eT
\ø£å´kÕ<ÛäqyÓTÆq yÓ÷ø£å kÕ<Ûäq¬ø’ eTq Ç‹Vü‰düeTT\˝À m+‘√ C≤„qeTT,
‘·‘·Ô«eTT e÷qe⁄ìøÏ n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&ÉyÓTÆq~.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·eTTqT kÕs¡úø£eTT >±$+#·Tø=qT≥≈£î ˇø£
Jeq $<ÛëqeTTqT m+#·Tø=qe˝…qT. BìH˚ jÓ÷>∑eTT ˝Ò<ë e÷s¡ZeTT
n+<äTs¡T. jÓ÷>∑eTq>± ø£\sTTø£, nq>± e÷qe⁄ì ‘·q \ø£åéTT‘√
eTy˚Tø£eTT #˚ùd~ jÓ÷>∑eTT. e÷s¡eZ TT nq>± <ë], u≤≥. uÛ≤s¡rj·TT\T
eT÷&ÉT e÷s¡ZeTT\qT ø£qT>=ì]. n$j˚T ø£s¡à, uÛÑøÏÔ eT]j·TT
C≤„qe÷sêZ\T.
ø£s¡àe÷s¡ZeTT <Ûäs¡àe÷s¡ZeTTqT nqTdü]+#·TqT. dü‘·ÿs¡à<ë«sêH˚
e÷qe⁄&ÉT düTKdü+‘√wüeTT\qT ã&Éj·TTqT. Ç<˚ düHêàs¡ZeTT‘√ yÓ÷ø£å
30
kÕ<Ûäq M\>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT Ä#·]+#·T ø£s¡à≈£î |òü*‘·eTTqT
Ä•+#·TqT. Ä $<ÛäeTT>± #˚dæq ø£s¡à≈£î e÷qe⁄&ÉT ã<äT∆&É>∑T#·THêï&ÉT.
yÓs’ ê>∑úÛ≤eeTT‘√, |ò˝ü ≤ù|ø£å s¡V≤æ ‘·eTT>± ø£sà¡ \Hê#·]+∫q#√ e÷qe⁄&ÉT
‘êqT #˚dæq ø£s¡à\qT+&ç ã+<Ûä $eTT≈£îÔ&É>∑TqT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
e÷qe⁄&ÉT |ò˝ü ≤ù|ø£å s¡V≤æ ‘·eTT>± ìs¡«Væ≤+#·e\dæq eT÷&ÉT ãTTDeTT\qT
>∑T]Ô+#·Tø=qe˝…qT. yÓ’sê>∑éTT‘√ |òü˝≤ù|ø£å s¡Væ≤‘·eTT>± ø£s¡à\
Hê#·]+#·T≥ e\q e÷qe⁄&ÉT ÁbÕ|ü+∫ø£ ã+<Ûäq\ qT+&ç ≈£L&Ü
ãj·T≥|ü&ÉTqT. n{Ïº e÷qe⁄&ÉT yÓ÷ø£åeTTqT bı+<äTqT. @ e÷qe⁄&ÉT
ø£s¡à #˚j·T≈£î+&Ü eTq˝Ò&ÉT. yÓ’sê>∑úÛ≤eeTT, |òü˝≤ù|ø£å s¡Væ≤‘·eTT>±
kÕπ> Jeq $<Ûëqy˚T yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq≈£î e÷s¡ZeTT.
uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ø£sà¡ \ >∑T]+∫ eT]+‘· $|ü⁄\eTT>± $e]+#ÓqT. ø£sà¡ \T
¬s+&ÉTs¡ø£eTT\T>± $e]+|üã&ÓqT. n$ kÕ«s¡ú ø£s¡à\T eT]j·TT ìkÕ«s¡ú
ø£s¡à\T. |òü*‘·eTTqT Ä•+∫ kÕ«s¡ú ø£s¡à\T kÕ>∑TqT. |òü*‘·eTT
Hê•+#·≈£î+&Ü ìkÕ«s¡ú ø£s¡à\T kÕ>∑TqT.
kÕ«s¡ú ø£s¡à\T e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq$. n$ ÁbÕeTTKéTT ˝Òì ø£s¡à\T. á
e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq ø£s¡à\T dü‘·ÿs¡à\T ø±e#·TÃqT. ñ<ë: e÷qe⁄&ÉT ‘·q≈£î
dæ]dü+|ü<ä\qT, dü+‘êqeTT\qT Á|ükÕ~+#·eTì uÛÑ>∑e+‘·Tì ÁbÕ]ú+#·
e#·TÃqT. á kÕ«s¡úø£s¡à\T nVü≤+ø±s¡ |üP]‘·yÓTÆq$.
ìkÕ«s¡ú ø£s¡à\T |òü˝≤ù|ø£ås¡Væ≤‘·yÓTÆq$. Ç{Ïº ø£s¡à\T m+‘√
ÁbÕeTTKéTTqT H√#·Tø=qTqT. kÕ«s¡ú, dü«Á|üjÓ÷»qeTT Hê•+#·ø£
#˚ùdø£s¡à\T düe÷» ÁX‚j·TdüT‡≈£î, ˝Àø£ ø£fi≤´DeTTq≈£î <√Vü≤<ä|ü&É TqT.
ìC≤ìøÏ ø√]ø£˝Ò≈£î+&Ü e÷qe⁄&ÉT @ ø£s¡àqT Ä#·]+#·&ÉT. <Ûäs¡à
ã<ä∆yÓTÆq ø±s¡éTTqT #˚j·÷\qï ø√]ø£ ≈£L&Ü ˇø£ ø√]πø. uÛÑ>∑e+‘·T ì
31
ø√s¡Tø√e&É+ ≈£L&Ü ˇø£ ø√]πø. nsTT‘˚ uÛ>Ñ e∑ BZ‘· á ø√]ø£ $wüjT· eTT˝À
düŒwü‘º q· T ‘Ó*j·TCÒôdqT. düèwæ˝º À Á|ü‹J$ ‘ê´>∑eTTq≈£î n\yê≥T|ü&qÓ T.
Äe⁄, ‘·q bÕ\qT ‘·qø√dü+ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√<äT. eèø£åeTT ‘·q
|ò\ü eTT\qT ‘êqT ùd$+#·<Tä . Ç<˚ H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À e÷qe⁄&ÉT ≈£L&Ü yÓ’sê>∑´
uÛ≤eeTT‘√, |òü˝≤ù|ø£å s¡Væ≤‘·eTT>± ø£s¡à\qT ‘ê´>∑ uÛ≤eeTT‘√ Ä#· ]+∫
q|ü&ÉT jÓ÷>∑eTT>± e÷s¡TqT. nVü≤+ø±s¡+ HêX¯qeT>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT
uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|”‘ê´s¡úyÓTÆ yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq¬ø’ #˚ùd ø£s¡à\<ë«sê ˝Àø£ ø£˝≤´DeTT
»s¡T>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT øπ e\+ kÕ«s¡ú dü«Á|üj÷Ó »Hê\πø ø£sà¡ \Hê#·]+∫q
Á|ü|+ü #·yT˚ HêX¯qeT>∑TqT. ìkÕ«s¡ú ø£sà¡ \e\¢ dü+|òTü eTTq≈£î m+‘√ y˚T\T
»s¡T>∑TqT.
ˇø£ eT+∫ ø±s¡éTTqT ˇø£ Ø‹˝ÀH˚ Ä#·]+#·>∑\eTT. >±˙ n<˚
ø±s¡éTTqT nH˚ø£ Ø‘·T\˝À #˚dæ #Ó&ÉT ø£s¡à\T>± Ä#·]+#·e#·TÃ. ø±ã{Ïº
ø£s¡àqT Ä#·]+#˚ düeTj·TeTT˝À e÷qe⁄&ÉT ‘·q $y˚ø£ $#·ø£åD≤\qT ñ
|üjÓ÷–+∫ dü‘·ÿs¡à>± eTT–+#·e˝…qT.
‘ê´>∑eTT yÓs’ ê>∑éTT\‘√ ≈£L&çq ø£sà¡ \T e÷qe⁄ì ã+<Ûä $eTT≈£îìÔ
#˚j·TTqT. ‘ê´>∑eTq>± ˇø£ kÕe÷q´ Áø£‘·Te⁄ø±<äT. ‘ê´>∑eTT e\¢
yÓ’uÛÑeeTT @s¡Œ&ÉTqT. uÛÑ>∑e+‘·Tì düèwæº˝Àì düs¡«JesêdüT\≈£î ‘ê´>∑eTT
e\¢ jÓ÷>∑eTT dü+Áø£$T+#·TqT.
e÷qe⁄&ÉT ÄVü‰s¡eTTqT+&ç |ü⁄≥Tº#·THêï&ÉT. eTqeTT d”«ø£]+#˚
ÄVü‰s¡eTT esê¸<Ûës¡yÓTÆj·TTqï~. es¡¸eTT j·T»„eTTe\¢— j·T»„+ ø£s¡àe\¢—
ø£s¡à ÁãVü≤àe\¢— ÁãVü≤à |üs¡e÷‘·à dü«s¡÷|üeTT e\¢ @s¡Œ&ÉT#·Tqï$. á
$<ÛäeTT>± nœ˝≤+&Éø√{Ï ÁãVü‰à+&ÉHêj·T≈£î&ÉT n+‘·{≤ ‘ê´>∑eTT‘√
ì+&çj·TTHêï&ÉT. |üs¡e÷‘·à≈£î @ ø√]ø£\T ˝Òø£b˛sTTq|üŒ{ÏøÏ˙ á
32
»>∑Hêï≥ø£eTH˚ ø£s¡àqT Ä#·]+#·T#·TH˚j·TTHêï&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ n˙ï
ñHêïsTT. ø√]ø£\T ˝Òe⁄. nsTTHê Ä<äs¡ÙeTT ø=s¡≈£î ì‘·éTT ø£sêà#·s¡D
»]|ædü÷Ô ñ+{≤&ÉT.
uÛÑ>∑eBZ‘· e÷qe⁄ì kÕe÷q´kÕúsTT qT+&ç m+‘√ ñqï‘· kÕúsTTøÏ
e÷s¡ZeTT #·÷ô|qT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q kÕ«s¡ú dü«Á|üjÓ÷»qeTTqT e<ä\
e˝…qT. nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\T e<ä\e˝…qT. yÓ’sê>∑éTT ô|+#·T
ø√e˝…qT. |ò˝ü ≤ù|ø£å ˝Òø£ ø£sà¡ \ Hê#·]+#·e˝…qT. uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ne‘ês¡yêDÏ.
ne‘ês¡yêDÏì nqTdü]+∫q eTqdüT‡ |ü$Á‘·eT>∑TqT. Vü≤è<äj·TeTT
$XÊ\eT>∑TqT. á $<ÛäyÓTÆq dü‘·ÿsêà#·s¡D e\¢H˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì düìï~Û
\uÛÑéT>∑TqT.
¬s+&Ée e÷s¡ZeTT uÛÑøÏÔe÷s¡ZeTT. |òü˝≤ù|ø£å s¡Væ≤‘·eTT>± ø£s¡à\
Hê#·]+#·eTì #Ó|ü≥ düT\uÛÑeTT, ø±˙ Ä#·]+#·T≥ #ê˝≤ ø£wüºeTT.
n{Ïyº ês¡T ‘·]+#·T≥≈£î eT] e÷s¡yZ T˚ ~? uÛøÑ eÔÏ ÷s¡yZ T˚ . á uÛøÑ eÔÏ ÷s¡eZ TTq
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ ìs¡à\yÓTqÆ , ìkÕ«s¡yú TÓ qÆ , ìX¯Ã\yÓTqÆ Áù|eTqT ø£*– ñ+&É
e˝…qT. ø£s¡àe÷s¡ZeTT˝À |òü˝≤ù|ø£å ˝Òì dæú‹ø£+fÒ eTq eTqdüT‡qT
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Áù|eT‘√ ì+|ü⁄ø=qT≥ düT\uÛeÑ TT. ìcÕÿeT ø£sà¡ düV≤ü »eTT>±H˚
uÛÑ>∑e+‘·Tì uÛÑøÏÔì ô|+#·TqT. e÷qe⁄&ÉT mH√ï ø√]ø£\‘√, mH√ï
ø±s¡éTT\T #˚dTü +Ô {≤&ÉT. ø±˙ yê{Ï |ò*ü ‘·eTT\T @yÓTqÆ |üŒ{Ïø° uÛÑ>e∑ +‘·Tì
ìs¡j í T· eTT\T>± d”«ø£]+∫, uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì X¯sD¡ Tbı+<äe˝…qT.á $<Ûeä TT>±
uÛÑ>∑e+‘·Tì ô|’ Áù|eT, uÛÑøÏÔ ø£*–q e÷qe⁄&ÉT, uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ Ä‘· à
ìy˚<äqeTT >±$+#·T≈£îì |üs¡e÷‘·Tàì˝À \j·TeT>∑TqT.
eT÷&É e ~ C≤„ q e÷s¡ Z e TT. C≤„ q e÷s¡ Z e TTq≈£ î n+‘· s ¡ T àKT
\e«e˝…qT. ‘·q˝À ñqï uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√ ìs¡+‘·s¡eTT dü+ã+<ÛäeTT
33
ø=qkÕ–+#·e˝…qT. ‘·q˝À ñqï #Ó’‘·qý˚T á $X¯«#Ó’‘·qéTT˝Àì
uÛ≤>∑eTT>± >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. Ç{Ïº Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î |ü$Á‘·‘· m+‘√
eTTKéTT. X¯ó<ä∆, ãT<ä∆, eTTøÏÔ dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q |üs¡e÷‘·à‘√ ìs¡+‘·s¡eTT
dü+ã+<Ûeä TT ô|≥Tºø√e˝…qqï n~ ‘·q˝Àì |ü$Á‘·‘· e\¢H˚ kÕ<Û´ä eT>∑TqT.
dü‘·ÿs¡à\ e\¢H˚ e÷qe⁄&ÉT |ü$Á‘·T&É>∑TqT. X¯Øs¡eTT, eTqdüT‡,
Ç+Á~j·TeTT\T, ãT~∆ ‘·‘·Ô«eTT\qT <ë{Ïq |üs¡‘·‘·«eTTqT nqTuÛÑeeTT
˝ÀìøÏ ‘Ó#T· Ãø=qTqT. uÛøÑ ÔÏ ˝Òì C≤„qeTT ìs¡sø∆¡ e£ TT. ø±ã{Ïº C≤„qe÷s¡eZ TTqT
ne\+_+#˚ yês¡T dü‘·ÿs¡à\‘√ bÕ≥T, uÛÑøÏÔì ≈£L&Ü ø£*– ñ+&Ée˝…qT.
34
4. |üse¡ ÷‘·à ` |üs+¡ <ÛëeT+
uÛÑ>∑ e+‘·T&ÉT nìï Á|ü<˚X¯eTT\˝ÀqT düe÷qeTT>± ñHêï&Éì
ôdsTT+{Ÿ u…sêïsY¶ ‘Ó*ô|qT.
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’>∑\ qeTàø£eTT, eT]j·TT <Ûäsêà#·s¡DqT <äèwæº˝À
ô|≥Tº≈£îì dü+|òüTeTT˝Àì e÷qe⁄\T Hê\T>∑T $<ÛäeTT\T>± >∑T]Ô+|ü
ã&çHês¡T. yês¡T Ädæ≈Ô î£ \T, Hêdæ≈Ô î£ \T, ÄdæøÔ £ Hêdæ≈Ô î£ \T, HêdæøÔ £ Ädæ≈Ô î£ \T.
ÄdæÔ≈£î\T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉTHêï&Éì qeTà&Éy˚T >±ø£ uÛÑ>∑e+‘·Tì uÀ<Ûäq \qT
Ä#·]kÕÔsT¡ . Hêdæ≈Ô î£ \T uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì qeTàø£, <Ûsä à¡ e÷s¡eZ TTqT Ä#·]+#·sT¡ .
ÄdæÔø£HêdæÔ≈£î\T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ñHêï&Éì qeTTà‘ês¡T ø±˙ Äj·Tq ‘Ó*|æq
<Ûsä à¡ dü÷Á‘·eTT\T bÕ{Ï+#·sT¡ . HêdæøÔ £ Ädæ≈Ô î£ \T uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì qeTàø£ b˛sTT
q|üŒ{Ïø° <Ûsä à¡ e÷s¡eZ TTqT Ä#·]+#Ó<sä T¡ . uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT düs«¡ yê´|æ. Äj·Tq
˝Òì Á|ü<˚X¯eTT˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° n>√#·s¡yÓTÆq uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏ ì
e÷qe⁄\T $$<Ûä kÕúsTT\˝À >∑T]ÔdüTÔHêïs¡T.
s¡jÓTdtÁã÷ø˘ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ‘·q n_ÛÁbÕj·TeTTqT Ç≥T¢ ‘Ó*ô|qT.
uÛÑ>∑e+‘·T&˚ düs¡«e÷qe⁄\˝À ‘·q Á|ü‹s¡÷|üeTT>± e´ø£ÔeT>∑T#·THêï&ÉT.
e÷qe⁄\+<ä]˝À ‘êH˚ ñ+≥÷ @ø£‘·«eTTH˚ e´ø£ÔeTT #˚j·TT#·THêï&ÉT.
u≤u≤ #Óù|Œ~ n<˚. e÷qe⁄\+<äs¡÷ ˇø£ÿfÒ. yês¡+‘ê Ä‘·à
dü«s¡÷|ü⁄˝Ò. uÛ÷Ñ $T MT<ä e÷qe⁄\+<äs÷¡ Ä |üse¡ ÷‘·à jÓTTø£ÿ Á|ü‹ì<ÛTä ˝Ò.
eTq+<ä] J$‘·eTT\ eT÷\‘·‘·Ô«eTT Ä ~e´‘·«y˚T. á dü‘·éTTqT
‘Ó\TdüTø=qTfÒ e÷qe J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ìsêø±s¡T&ÉT, s¡÷|üs¡Væ≤‘·T&ÉT, >∑TD≤r‘·T&ÉT, ì]«
ø±s¡T&ÉT, ã+<ÛäqeTT\T ˝Òìyê&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ˇø£ ø±s¡éTTø±<äT .
uÛÑ>∑e+‘·Tì ìs¡«∫+#·T≥≈£î |ü<äeTT\T #ê\e⁄. e÷≥\≈£î, uÛ≤yê\≈£î
n+<äì~ uÛÑ>∑e+‘·Tì ‘·‘·Ô«eTT.
35
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ìsêø±s¡T&˚ nsTTq|üŒ{Ïø° n˙ï ‘êHÓ’ ñ+≥THêï&ÉT.
düeTTÁ<ä|⁄ü ˙{Ï˝À ñ|ü ñ+~, nsTTHê ñ|üø£q|ü&<É Tä . ø£Ás¡˝À ì|ü<ë–
ñ+~. Ä ì|ü ø£Ás¡˝À ø£qã&É<äT. e⁄|ü˝À |ü]eTfi¯eTT ø£qã&ÉT‘·T+<ë?
ø£qã&É<Tä . bÕ\˝À yÓqï ñ+~. ø£qã&ÉT‘·T+<ë ø£q|ü&<É Tä . n<˚ $<Ûeä TT>±
nìï{≤ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT n>√#·s¡eTT>± e´ø£ÔyÓTÆ ñHêï&ÉT. e÷qe
Á|üj·T‘·ïeTT‘√ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e´ø£ÔeT>∑TqT. ø±ã{Ïº kÕ<Ûäq ÄeX¯´ø£‘·qT
>∑T]Ô+∫, kÕ<Ûäq#˚dæ, ne´ø£ÔyÓTÆq uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTuÛÑeeTT˝ÀìøÏ
‘Ó#·TÃø=qe˝…qT.
nìï#√{≤¢ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ñHêï&Éqï~ dü‘·éTT. ø±˙ uÛÑ>∑e+‘·Tì
m+‘·eT+~ Á>∑Væ≤düTÔHêïs¡T. e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ Ø‹˝À eéVü≤]+#·s¡T.
$_ÛqïØ‘·T\˝À, nq>± me]Ø‹ yê]~ nqï≥T¢>± e÷qe Á|üjT· ‘·ïeTT
»s¡T>∑T#·Tqï~. Á|üj·T‹ï+∫q yê]øÏ Á|üj·T‹ï+∫q+‘· nqï≥T¢>±
yê]yê] nqTuÛÑeeTTq≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT \uÛÑéTe⁄‘·THêï&ÉT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT nœ˝≤+&Éø√{Ï ÁãVü‰à+&É Hêj·T≈£î&ÉT. Äj·TH˚ $X¯«
#Ó‘’ q· éTT. düèwæj
º TÓ Tø£ÿ düs«¡ X¯≈î£ \Ô eT÷\dü«s¡÷|üeTT á uÛ>Ñ e∑ ‘Y ‘·‘«Ô· y˚T.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT $sê{Ÿ dü«s¡÷|ü⁄&ÉT. á düèwæº j·÷e‘·TÔ Äj·Tq qT+&ç
ñ<ä“¤$+∫q<˚. uÛÑ>∑e+‘·Tì #˚] e÷j·Tñ+≥T+~. y˚<äeTT\T á
e÷j·TqT ≈£L&Ü C≤„qdü+|ü<ä>±H˚ uÛ≤$+#·&ÉyÓTÆq~. uÛÑ>∑e+‘·Tì düs¡«
X¯øÏÔeTj·T‘·‘·Ô«eTT e\¢H˚ á düèwæº @s¡Œ&çq~. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ‘·q
düsê«+‘·sê´$T ‘·‘«Ô· eTT‘√ á »>∑Hêï≥ø£eTTqT Ä&çd÷ü ,Ô Äq+~düTHÔ êï&ÉT.
á Á|ü|+ü #·eTT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ìj·T+Á‘·D˝À kÕ>∑T#·Tqï ‘·s+¡ >∑eTT\
jÓTTø£ÿ düeT÷Vü≤eTT. ~e´#Ó’‘·qéTT‘√ ≈£L&çq eTqy˚T á ‘·s¡+>∑eTT\
jÓTTø£ÿ yÓTT<ä\T eT]j·TT ∫es¡. á nq+‘· $X¯«eTT |üs¡e÷‘·à jÓTTø£ÿ
36
Ä≥düú\eTT. ‘·q ‘·è|æÔ Äq+<äeTT\ ø=s¡≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT á »>∑Hêï
≥ø£eTTqT »]|ædü÷Ô ñHêï&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·T&˚ á $X¯«eTTq≈£î düsê«~Ûø±].
n{Ïº uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nH˚ø£ s¡÷|üHêeTeTT\‘√ á düèwæj º T· +<äT nH˚øe£ TT>±
e´ø£ÔeT>∑T#·THêï&ÉT. á $X¯«eTT uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ Ä≥, bÕ≥, qè‘·éTT,
dü÷Á‘·+ yÓTT<ä˝q’… $. á »>∑Hêï≥ø£eTT˝À bÕÁ‘·<ëÛ s¡T\T, s¡#s· TT‘·, &Ós¬’ ø£sº T¡
n˙ï uÛÑ>∑e+‘·T&˚ nsTT ñHêï&ÉT.
eTqeTT mes¡eTT? eTq˝À ñqï~ ‘·‘,Y nq>± Ä uÛ>Ñ e∑ ‘Y dü«s¡÷|üyT˚ .
á $wüjT· eTTqT eTqeTT Á>∑V≤æ +∫, á Hê≥ø£eTT˝À uÛ≤>∑dTü \ú eTyê«*.
eTqeTT m\¢y˚fi¯˝≤ Á‹ø£s¡DX¯ó~∆>± uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|ü»„‘√H˚ J$+#ê*.
uÛÑ>∑e+‘·T&˚ dü‘·éTT, uÛÑ>∑e+‘·T&˚ á $X¯«eTTq≈£î düsê«~Ûø±].
á $X¯«eTTq≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&˚ #Ó’‘·q´s¡÷|ü⁄&ÉT. á düèwæºøÏ ø±\, ø±s¡D,
ø£s¡à, ø±s¡éTT n˙ï ‘êHÓ’ ñHêï&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·T&˚ á $X¯«eTT˝À nH˚ ø£
JesêdüT\T>± e´ø£ÔeT>∑T#·THêï&ÉT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT >∑TD≤r‘·T&ÉT. |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ ‘·‘Ô·«eTT˝…’q X¯ã›,
düàs¡Ù, s¡÷|ü, s¡d,ü >∑+<Ûë\≈£î nr‘·yTÓ qÆ dæ‹ú uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì~. n{Ïº ìsêø±s¡
dæú‹ì y˚<äeTT˝Ò $e]+#·˝Òø£b˛jÓTqT. e÷≥\˝À uÛÑ>∑e+‘·Tì mes¡T
$e]+|üC≤\s¡T. ø±˙ á ‘·‘Ô·«eTT nqTuÛÑeeTT <ë«sê $~‘·y˚T. n<˚
n+‘·T˝Òì Äq+<äeTT.
Ç{Ïº nq+‘·yÓTÆq Äq+<äeTTqT ã&Éj·Te˝…qqï e÷qe⁄&ÉT
yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ‘·q nVü≤+ø±s¡eTTqT s¡÷|ü⁄e÷|üe˝…qT. á Á|üj·T‘·ïeTT
n+<äs¡T #˚j·Te#·TÃqT. ø±˙ ø=~›eT+~ e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûäq#˚dæ ‘·]+#·T
#·THêïs¡T. uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ nH˚ø£‘·«eTT˝Àì @ø£‘·«eTTqT, #ê˝≤
‘·≈£îÿeeT+~ Á>∑Væ≤düTÔHêïs¡T.
37
á düèwæº˝À uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT nH˚ø£ s¡÷|üeTT\‘√ ø±˝≤qT >∑TDeTT>±,
nH˚ø£#√≥¢ ne‘·]+#ÓqT. Ä ne‘ês¡eTT\T uÛÑ>∑e+‘·Tì \ø£åDeTT˝…’q
Áù|eT, ‘ê´>∑eTT, <äj·T, ø±s¡TDéTT, C≤„qeTT yÓTT<ä˝…’q yê{ÏH˚ e´ø£ÔeTT
#˚ôdqT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT >∑TDo\T&ÉT. >∑TDo\T&ÉT nq>± uÛÑ>∑e+‘·Tì
>∑TDeTT\qT e]í+|ü e÷qe⁄ì ‘·se¡ TTø±<äT. nsTTq|üŒ{ÏøÏ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì
108, 1008 Hêe÷\‘√ Äj·Tq >∑TD>∑DeTT\qT e÷qe⁄&ÉT >∑Ts¡TÔ
#˚dTü ≈£î+≥÷ ñ+{≤&ÉT. Ç{Ïº >∑TD o\T&Óq’ |üse¡ ÷‘·àqT uÛøÑ ‘ÔÏ √ e÷qe⁄\T
nH˚ ø £ Ø‘· T \ ns¡ Ã q\T, |ü P »\T, »|ü e TT\‘√ ‘· e T Áù|eTqT
#ê≥Tø=+<äTs¡T.
á $X¯«eTT˝Àì JesêdüT\˙ï, nDTe⁄ qT+&ç |òüTqeTT es¡≈£î
nìï{≤ uÛÑ>∑e+‘·T&˚ ñHêï&Éì Vü≤ø˘‡˝Ò ‘Ó*ô|qT.
á düèwæº˝Àì JesêdüT\T uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏì >∑T]Ô+#·˝Òø£
b˛‘·Tqï$. e÷qe⁄\˝À ≈£L&Ü ÄdæÔ≈£î\T e÷Á‘·y˚T uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏì
>∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘·THêïs¡T.
<˚yê\j·TeTT\˝À ns¡ÃHêeT÷s¡TÔ\qT Äsê~Ûdü÷Ô ñ+{≤eTT. á
Äsê<Ûqä \T ô|]π> ø=B› n$ |ü⁄D´πøÁå ‘·eTT\T>±qT, |ü$Á‘· dü\ú eTT\T>±qT
Á|üdæ~∆#Ó+<äT‘êsTT. á |ü⁄D´πøåÁ‘·eTT\ jÓTTø£ÿ eTVæ≤eT\qT mes¡÷
ø±<äqs¡T. á |ü⁄D´πøåÁ‘·eTT\qT <ä]Ù+∫, ns¡ÃHêeT÷s¡TÔ\ <äs¡ÙqeTT
#˚dTü ≈£îqïyês¡+<ä]ø° nqTuÛeÑ eTT\T ø£\>∑ø£ b˛e#·TÃqT. ø±˙ Ä |ü⁄D´dü\ú
Á|ü<˚X¯eTT‘√ eTq˝À |ü$Á‘· uÛ≤eeTT\T ô|]– eTqdüTq Á|üXÊ+‘·‘·
#√≥T #˚düTø=qTqT.
38
uÛÑ>∑e+‘·Tì <äs¡ÙqeTT #˚düTø=qe˝…qqï n+‘·s¡›èwæº nedüs¡eTT.
n+‘·s¡›èwæº >∑\yê&çøÏ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ‘˚*ø£>± \uÛÑéT>∑TqT. u≤Vü≤éTT>±
uÛÑ>∑e+‘·Tì yÓ‘·≈£î≥, >∑T]Ô+#·T≥ #ê˝≤ ø£wüºkÕ<ÛäéTT.
kÕ<Ûqä ˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ e÷qe⁄&ÉT n+‘·sè›¡ wæº n\es¡#T· ø√e˝…qT.
Ä |æ<ä|ü eTqdüT‡˝Àì n]wü&É«s¡ZeTT\qT ‘·´õ+∫ |ü$Á‘·T\T>±
e÷s¡e˝…qT. ‘·q Vü≤è<äj·TeTT˝Àì $wüj·T yêdüq\qT, dü+≈£î∫‘·
uÛ≤eeTT\qT ‘=\–+#·T≈£îì Vü≤è<äj·TeTTqT $XÊ\ |üs¡#·Tø=qe˝…qT.
á $<ÛäeTT>± ‘·q˝À n+#Ó\+#Ó\T>± e÷s¡TŒ\T kÕ~Û+#·e˝…qT.
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ eTq≈£î eT<ä´qTqï n&É¶+≈£î\qT ˇø£{§ø£{Ï>± ‘=\–+#·T
ø=qe˝…qT. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì kÕ<Ûqä ˝À m<äTs¡jT˚ ´ Ä≥+ø£eTT\T, ø£weºü TT\≈£î
yÓs¡Teø£, yê{Ïì uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ø£*Œ+∫q neø±X¯eTT\T>± uÛ≤$+#·T
ø=qe˝…qT. á kÕ<Ûäq˝À eTq≈£î nee÷qeTT\T m<äTs¡e«e#·TÃ. ø±˙
uÛÑ>∑e+‘·Tì miTø£‘√ kÕ<Ûäq˝À eTT+<äT≈£î kÕ>∑e˝…qT.
uÛÖ‹ø£ Á|ü|ü+#·eTT @bÕ{Ï~? kÕe÷q´ Á|ü»\‘√ ì+&çq á
Á|ü|ü+#·eTT kÕe÷qéTT>±H˚ nì|æ+#·TqT. ‘ê‘êÿ*ø£yÓTÆq düTK
dü+‘√wüeTT\T <=s¡T≈£îqT. ø±˙ e÷qe⁄&ÉT ‘·≥Tºø√˝Òì, }Væ≤+#·ì mH√ï
ø£wüºqwüºeTT\qT m<äTs=ÿqe\dæ ñ+≥T+~. XÊX¯«‘·yÓTÆq Äq+<äeTT
ø=s¡≈£î e÷qe⁄&ÉT uÛÑ>∑e+‘·Tì yÓ’|ü⁄ <äèwæº eTs¡\Ãe˝…qT. e÷qe
Á|üj·T‘·ïeTT á H˚|ü<∏äéTT˝À #ê˝≤ nedüs¡yÓTÆj·TTqï~. e÷qe⁄&ÉT
ˇø£ÿ n&ÉT>∑T uÛ>Ñ e∑ +‘·TìyÓ|’ ⁄ü y˚ùd,Ô uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT eTqyÓ|’ ⁄ü |ü~ n&ÉT>∑T\T
y˚kÕÔ&ÉT. á dü‘·éTTqT Á>∑V≤æ +∫ e÷qe⁄&ÉT ÁX¯<‘∆ä √ kÕ<Ûqä dü\T|üe˝…qT.
ø£\\ Á|ü|+ü #·eTT˝À ø±ø£ yêdüÔe Á|ü|ü+#·eTT˝À e÷qe⁄&ÉT J$+∫,
kÕ~Û+#·e˝…qT. ø£ùwº|òü* nHêïs¡T eTq ô|<ä›\T.
39
düèwæº˝À nDTeDTe⁄Hê uÛÑ>∑e+‘·T&ÉTHêï&ÉT. düs¡«JesêdüT\˝À
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ñHêï&ÉT nH˚ dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤+#ê*. düèwæº˝Àì kÕ<Û ës¡D
e÷qe⁄\qT eT]j·TT n‘·´\Œ JesêdüT\qT ‘·q kÕ«s¡+ú ø√dü+ |”&+ç ∫,
qwüºeTT ø£\T>∑CÒj·Tsê<äT.
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ nH˚ø£ s¡÷|üeTT\T. @ s¡÷|üeTT˝À nsTTHê
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ø=\Tee#·TÃqT. ø±˙ |ü]$T‘·yTÓ qÆ Ä˝À#·q\‘√ |ü]$T‘·T\T
˝Òq≥Te+{Ï |üs¡e÷‘·àì ø=\#·T≥ ‘·|æŒ<äeTT. uÛÑ>∑e+‘·Tì eTqeTT á
$XÊ«ìøÏ n~Ûø±]>± uÛ≤$ùd,Ô Ä n~Ûø±] jÓTTø£ÿ eTqïq\ø√dü+ e÷qe⁄&ÉT
‘ê|üÁ‘·jT· |ü&‘É ê&ÉT. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì‘√ dü+ã+<Ûeä TT øπ e\+
Ç#·TÃ|ü⁄#·TÃ≈£îH˚ eéVü‰s¡eTT˝À $T–*b˛‘·T+~. Ç~ dü]ø±<äT. |üP»\T,
ns¡Ãq\T, »|üeTT\‘√ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Äsê~Û+#·T≥ eT+∫<˚, nsTTq|üŒ{Ïø°
dü<ë#ês¡eTT‘√ eTq˝À e÷s¡TŒ\T kÕ~Û+#ê*.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT düs«¡ yê´|æ, düs«¡ X¯øeÔÏ T+‘·T&ÉT, düs«¡ E„&TÉ , düsê«+‘·sê´$T.
Äj·Tq nœ˝≤+&É ø√{Ï ÁãVü‰à+&ÉHêj·T≈£î&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·Tì ‘·‘·Ô«eTT,
C≤„qeTT\qT eTq |ü⁄sêDeTT\T nHê~>± e÷qe⁄q≈£î ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$.
n{Ïº uÛÑ>∑e+‘·T&çì kÕ~Û+#·&Éy˚T eTq J$‘·\ø£åéTì ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$.
\ø£åéTT ~X¯>± Á|üj·÷DeTT »s¡T>∑e˝…qqï eTq˝À e÷s¡TŒ\T
nedüs¡eTT. eT] á uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕ<Ûäq e\¢ eTq˝À eT+∫ e÷s¡TŒ\T
ø£\T>∑T#·Tqïyê? e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝Àì ‘êeTdæø£ \ø£åD≤\qT, sê»dæø£
\ø£åD≤\qT $&É∫ kÕ‹«ø£ \ø£åD≤\qT n_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø=qe˝…qT. Ç{Ïº
eT+∫ e÷s¡TŒ\qT sêã≥Tºq<˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì ‘·‘Ô·«eTT, C≤„qeTT.
eTq<äèwæº m{Ïº<√ düèwæº n{Ïº~. eTqeTT |ü⁄{Ïºq|üŒ{ÏqT+&ç eTq
‘·*¢<ä+Á&ÉT\ dü+s¡ø£åD˝À ô|s¡T>∑T‘·THêïeTT. eTq Jeq $<ÛëqeTTq≈£î
40
eTq n\yêfÒ¢ Á|ü<ëÛ q ø±s¡DeTT. á n\yê≥T¢ eTqeTT eTq ô|<ä\› qT+&ç
Á>∑Væ≤düTÔHêïeTT. >∑‘·»qà bÕ|ü|ü⁄D´ $wüj·Tyêdüq\qT ã{Ïº eTq≈£î á
»qà˝Àì n\yê≥T¢ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥Tqï$. >∑‘· »qà dü+kÕÿs¡eTT\
e\¢H˚ eTq≈£î Á|üdüTÔ‘· »qà˝À uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ eT≈£îÿe ø£\T>∑TqT. H˚qT
mes¡T? H˚qT mø£ÿ&çqT+&ç e#êÃqT? Hê~ nqTq~ @~? yÓTT<ä˝…’q
Á|üXï¯ \ô|’ ÁX¯<∆ä ô|{Ïqº yês¡T ‘·eT kÕ<Ûqä qT ìsê≥+ø£eTT>±, uÛøÑ ÏÔ ÁX¯<\∆ä ‘√
ø=qkÕ–+∫ >∑eTéTT #˚s¡T<äTs¡T.
uÛÖ‹ø£ <äèwæº>∑\ e÷qe⁄&ÉT Á|üeè‹Ô˝À J$kÕÔ&ÉT. n+‘·s¡›èwæº>∑\
e÷qe⁄&ÉT ìeè‹Ô˝À J$kÕÔ&ÉT. Á|üeè‹Ô˝À ñqïyê&ÉT @ø£‘·«eTT˝À
nH˚ø‘£ «· eTTqT Á>∑V≤æ kÕÔ&TÉ . ìeè‹Ô e÷s¡eZ TT˝À ñqïyê&ÉT nH˚ø‘£ «· eTT˝À
@ø£‘·«eTTqT Á>∑Væ≤kÕÔ&ÉT. n+‘·s¡›èwæº n_Ûeè~∆øÏ H˚qT, Hê~ nH˚
nVü≤+ø±s¡eTT e<ä\e˝…qT. n+<äTø£H˚ eTq ô|<ä›\T eTH√HêX¯eTTqT
dü ÷ ∫+#ês¡ T . eTq˝Àì #Ó & É T ‘· – Z + #· T ≈£ î ì, eTq˝À eT+∫ì
ô|+#·Tø=qe˝…qT.
uÛÑ>∑e+‘·Tì ø=s¡≈£î #˚ùd kÕ<Ûäq≈£L&Ü ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq Á|üD≤[ø£.
πøe\+ eTq˝À ñqï #Ó&ÉT n\yê≥¢qT ‘·–Z+#·T≈£îqï+‘· e÷Á‘·eTTq
dü]b˛<äT. eTq eTqdüT‡qT ≈£L&Ü ìj·T+Á‹+#ê*. eTq eTqdüT‡ ø±eT,
Áø√<∏ä, ˝ÀuÛÑ, yÓ÷Vü≤, eT<ä, e÷‘·‡s¡éTT\‘√ n|ü$Á‘·yÓTÆ b˛‘·Tqï~.
Ç{Ïº eTqdüT‡qT |ü$Á‘·yTÓ Tqs¡Ã e˝…qT. n~ m≥T¢ kÕ<Û´ä eT>∑TqT? kÕ<ÛHä ê
dü+|ü‹Ô nsTTq X¯eTeTT, <äeTeTT, ñ|üs‹¡ , Bø£,å ÁX¯<,∆ä düe÷<ÛëqeTT\‘√
eTqeTqdüT‡qT ìs¡+‘·s¡eTT |ü$Á‘·eTT>± ñ+#·Tø√e˝…qT. |ü$Á‘·yÓTÆq
eTqdüT‡‘√H˚ eTq˝Àì Ä‘·àqT <ä]Ù+#·M\>∑TqT, nq>± eTq˝Àì
Ä‘·àjÓTTø£ÿ Á|ü‹_+ãeTT eTq eTqdüT‡ô|’ Á|ü‹_+_+#·TqT. n|üŒ{Ï<ëø±
eTqeTT eTq˝Àì Ä‘·àqT Á>∑Væ≤+#·˝ÒeTT.
41
eT*q|ü&qç >±E ‘·\|ü⁄\qT X¯óÁuÛ|Ñ sü #¡ >· ±H˚ yÓ\T>∑T Ç+{Ï ˝ÀìøÏ
Á|üy˚•+#·TqT. n<˚Ø‹˝À eTqeTqdüT‡ |ü$Á‘·eTT>±qT, Vü≤è<äj·TeTTqT
$XÊ\eTT>±q÷ e÷s¡TÃø=q>±H˚ <ä«+<ä«eTT\‘√ ≈£L&çq á Á|ü|+ü #·eTTqT
düeT<äsÙ¡ qeTT‘√ XÊ+‹ì nqTuÛ$Ñ kÕÔeTT.
<ä«+<ä«eTT\‘√ ≈£L&çq~ á Á|ü|ü+#·eTT. e÷qe⁄&ÉT Ä•+#˚~
eT÷&ÉT. n$ dü‘,Y ∫‘Y eT]j·TT Äq+<äeTT\T. dü‘Y nq>± XÊX¯«‘·yTÓ qÆ ~.
∫‘Y nq>± ‘Ó\TdüTø=qT≥. @$T ‘Ó\TdüTø=qT≥? uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTT.
nq>± e÷qe⁄ì ‘·è|æÔ|üs¡#˚~ dü∫Ã<ëq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q uÛÑ>∑e+‘·T&˚
nì uÛ≤eeTT. ndü‘√e÷ dü<eZä Tj·T ‘·eTk˛e÷ CÀ´‹s¡eZ Tj·T eTè‘√´sêà
neTè‘·+>∑eTj·T z+ XÊ+‹, XÊ+‹, XÊ+‹'
e÷qe⁄ì kÕ<Ûqä ˝À eT÷&ÉT Ä≥+ø£eTT\T ø£\e⁄. n$ düeTj·TeTT,
X¯Øs¡eTT, nH˚ø£‘·«eTT. e÷qe⁄&ÉT uÛÑ>∑e+‘·Tì ø±\dü«s¡÷|ü⁄ì>±
uÛ≤$+∫q+‘· ø±\eTT uÛÑ>∑e+‘·Tì dü‘·TŒs¡Twüßì>± uÛ≤$+#·˝Ò&ÉT. n~
ˇø£ ns¡+ú ø±ì nq+‘· ‘·‘«Ô· eTT>± uÛ≤$+#·&+É e\¢ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Áù|eT≈£î,
nqTÁ>∑Vü‰ìøÏ, C≤„qeTTq≈£î, Äq+<äeTTq≈£î <ä÷s¡eTe⁄#·THêï&ÉT.
uÛÑ>∑e+‘·Tì á $<Ûä+>± ø=\e&É+ e\¢, kÕ«s¡úeTT‘√ \_∆bı+<˚+<äT≈£î
ø£èwæ dü\T|ü⁄‘·÷, uÛÑ>∑e+‘·Tì Äsê~Û+#·&É+ eTs¡∫b˛‘·THêïs¡T.
uÛ>Ñ e∑ BZ‘· <ë«sê lø£èwüuí >ÑÛ y∑ êqT&ÉT ns¡Tq® T&çøÏ ‘·q $X¯«s¡÷|üeTTqT
#·÷|æ+#ÓqT. ~e´H˚Á‘·eTT\‘√ ns¡T®qT&ÉT Ä $X¯«s¡÷|üeTTqT <ä]Ù+#·
>∑*¬>qT. j·TT<ä∆eTT ÁbÕs¡+uÛÑeTe«≈£î+&ÜH˚ øös¡e⁄\T Ä j·TT<ä∆eTTq
Vü≤‘·eT>∑T≥ Ä $X¯«s¡÷|üeTTq >±+#ÓqT. Ç{Ïº C≤„qeTT‘√ ≈£L&çq
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ø±\dü«s¡÷|ü⁄&Éì, n˙ï eTT+<äT>± ìs¡j í T· yÓTÆ b˛‘·T+{≤sTT
nqï uÛ≤eeTT\T e÷qe⁄\˝À @s¡Œ&ÓqT. ‘·|ü\T #˚dæq e÷qe⁄\T
ø±\dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q uÛÑ>∑e+‘·Tì yÓT|üø√dü+ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔs¡T. ø±\
42
dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q uÛÑ>∑e+‘·Tì ø√]ø£\‘√ Äsê~Û+#·T≥ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ø±\
dü«s¡÷|ü⁄&Óq’ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT e÷qe⁄\qT düèõ+#·T#·T, b˛wæ+#·T#·÷, HêX¯q
yÓTTqs¡TÃ#·THêï&Éì M] uÛ≤eeTT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q kÕ«s¡ú+ ø√dü+
Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø=qT $<ÛäeTTq≈£î n\yê≥T|ü&ÓqT.
e÷qe⁄\T uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ø±\dü«s¡÷|ü⁄ì >±H˚ ø±ø£ Á|üøè£ ‹ dü«s¡÷|ü⁄ì
>±qT Äsê~Û+#·T#·T+&ÓqT. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ˇø£ \_∆ì bı+<äT≥≈£î, ˝Ò<ë
>∑‘+· ˝À #˚dqæ ‘·|ü \≈£î •ø£qå T ‘·|Œæ +∫, ˝Ò≈î£ +&Ü #˚jT· T≥≈£î e÷qe⁄&ÉT
ø±\eTTqT, Á|üø£è‹ì Äsê~Û+#·T#·THêï&ÉT. eT‘·|üs¡eTT>±qT, dæ<ë∆+‘·
|üs¡+>±q÷ ø±\eTT #ê˝≤ rÁeeTT>± uÛ≤$+∫ »]–q j·TT<ä∆eTT\T
#·]Á‘·˝À eTq≈£î $~‘·y˚T.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT uÛ÷Ñ $Tô|’ ne‘·]+∫q|ü⁄&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì jÓTTø£ÿ düVü≤»
\ø£Då eTT\˙ï á ne‘ês¡ |ü⁄s¡Twüßì˝À ≈£L&Ü ñ+&ÉTqT. ø±˙ ne‘ês¡eTT
|ü]$T‘·yÓTÆq e÷qes¡÷|üeTTq, ‘·q ne‘ês¡ ø±\eTT˝À ˇø£
uÛÖ‹ø£s¡÷|üeTTq eéVü≤]+#·TqT. ne‘ês¡eTT düeTø±©qT\T>±qT,
ne‘ês¡eTT düMT|üeTTq >∑&ç|æq e÷qe⁄\T ne‘ês¡eTT jÓTTø£ÿ
eTVæ≤e÷ì«‘· \ø£åDeTT\qT Á>∑Væ≤+‘·Ts¡T.
uÛÑ÷$TMT<ä ne‘ês¡eTT˝Òì düeTj·TeTT˝À uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ˝Ò&ÉT nì
nqeTT ø£<ë! á $X¯«eTTqT ìj·T+Á‹+#·T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ˝Òø£b˛e⁄≥
nqTq~ ndü+<äs¡“¤eTT. uÛÑ>∑e+‘·Tì n+<äTπø dü‘Y, ∫‘Y, Äq+<ä
dü«s¡÷|ü⁄ì>± ø=\T#·T≥, uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕ<Ûäq˝À \_Û+∫q Á|üXÊ+‘·‘·,
uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ |òü\y˚T nì >∑T]Ô+#·e˝…qT.
ì‘·´J$‘·eTT˝À eTqeTT nqTuÛÑ$+#·T Á|üXÊ+‘·‘· eTq ùd«#·Ã¤≈£î
eT÷\eTT. <Ís¡q® éTT, Væ≤+dü\T e÷qe⁄ì qT+∫ <ä÷s¡eTT>± ñ+#·TqT.
43
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T z|æø£, nVæ≤+dü\≈£î n\yê≥T|ü&Ü*. uÛÑ>∑yêqT&ÉT m|ü&ÉT
XÊ+‹ e÷s¡ZeTTH˚ dü÷∫+#·TqT. uÛÑ>∑e+‘·Tì Ä<˚X¯eTTqT uÛÑ+>∑|üs¡TdüTÔ
Væ≤+kÕ, <Ís¡®qéTT\≈£î ‘ê$e«sê<äT.
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ $<Û˚j·TT&Ó’qyê&ÉT, Á|üø£è‹ ìj·Te÷\≈£î ø£≥Tºã&çq
yê&ÉT #êe⁄≈£î uÛÑj·T|ü&É&ÉT. ø±s¡DeTT yê&çøÏ eT+∫ ø£s¡à\ jÓTTø£ÿ #Ó&ÉT
ø£sà¡ \ jÓTTø£ÿ |ò*ü ‘·eTT\ ne>±Vü≤q ø£\<äT. eTq ø£seÔ¡ ´ø£sà¡ \qT eTqy˚T
ìj·T+Á‹+#·Tø√yê\qï ãT~∆, C≤„qeTT M]øÏ ø£\<äT. ø=ìï dü+|òTü ≥q\T
eTq#˚‹˝À ñ+&Ée⁄. n≥Te+{Ï dü+|òTü ≥q\≈£î eTq≈£î u≤<Û´ä ‘· ñ+&É<Tä .
eTq nBÛqeTT˝À ñqï ø£s¡Ôe´ø£s¡à\≈£î Á|üX¯+dü, $eTs¡Ù\T ‘√&É>∑TqT.
C≤„q+ ‘Ó*dæq e÷qe⁄&ÉT, ‘·q eT+∫ #Ó&ÉT\qT $~ÛÁyê‘·>±
n+^ø£]+#·&ÉT. e∫Ãq neø±X¯eTT\qT e÷qe⁄&ÉT ‘·q $»„‘·‘√
dü~«ìjÓ÷>∑eTT #˚düT≈£îì eT+∫ ø±s¡éTT\T #˚j·Te#·TÃqT. ˝Ò<ë
<äT]«ìjÓ÷>∑eTT‘√ <äTwüÿs¡à\≈£î bÕ≥T|ü&Ée#·TÃqT. á ø±s¡DeTT #˚‘·
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ãT~∆≈£îX¯\‘·qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø=qe˝…qT. e÷qe⁄&ÉT
ˇø£{Ï ‘·\∫q <Ó’eeTT y˚s=ø£{Ï ‘·\#·TqT nqï kÕyÓT‘·qT nqTdü]+∫,
e÷qe⁄&ÉT ‘·\ô|{Ïºq |üqT\T ‘êqT nqT≈£îqï $<ÛäeTT>± |üP]Ô#˚j·T˝Òø £
b˛e#·TÃqT, ˝Ò<ë ‘êqT @MT nqTø√≈£î+&Ü ì$T‘·Ô e÷Á‘·eTT>± ‘·\∫
#˚|ü{Ïºq ø£s¡à\T |òüTqeTT>± |üP]Ôø±e#·TÃqT.
@$T »]–Hê Hê eT+∫πø »s¡T>∑TqT— ‘·qqT ‘êqT Áù|$T+∫q≥T¢>±
kÕ{Ï e÷qe⁄ì Áù|$T+#·e˝…qT— eT‘·|üs¡eTT>± @MT Ä•+#·ø£,
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Á|”‹ ì$T‘·eÔ TT ø±s¡éTT\T ìs¡«Væ≤+#·T≥— eTq#·T≥÷º ñqï
e÷qe⁄\ πøåeTeTTqT ø√s¡T≥— ‘êqT @ $<ÛäeTT>± Ç‘·s¡T\qT+&ç eT+∫
Ä•+#·TH√, n<˚ $<ÛäeTT>± ‘êqT Ç‘·s¡T\≈£î eT+∫ì #˚j·TT≥— eTq≈£î
44
Vü‰ì>±‘√∫q |üqT\qT Ç‘·s¡T\≈£î ø£*–+#·≈£î+&ÉT≥— düπs«»Hê'
düT‡œH√uÛÑe+‘·T, ˝Àø± düeTkÕÔ düT‡œH√uÛÑe+‘·T nqT ˝Àø£HêqT&çøÏ
nqT>∑TD+>± eTq Jeq $<ÛëqeTTqT Ä#·]+#ê*. eTq düHê‘·q
<Ûsä à¡ eTT nìï Je⁄\˝À ñqï ~e´‘·«eTTqT eTq≈£î miTø£|sü #¡ T· #·Tqï~.
kÕ«s¡úeTT˝Òø£, dü+≈£î∫‘· uÛ≤eeTT\T ˝Òø£, |ü$Á‘·yÓTÆq eTqdüT‡‘√,
$XÊ\yÓTÆq Vü≤è<äj·TeTTqT n_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø=ì uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ
~e´ Áù|eTqT n+<äTø√yê*.
ô|’q ñ<ëVü≤]+∫q Ø‹‘√ eTq≈£î eT‘·eTT uÀ~ÛdüTÔqï~. eT‘·eTT
sê»ø°jT· eTT\≈£î Væ≤+kÕ, <Ís¡q® éTT\≈£î nr‘·yTÓ qÆ ~. Væ≤+<ä÷eT‘·eTT,
uÖ<ä∆eT‘·eTT j·TT<ä∆eTT\qT mqï&É÷ Áb˛‘·‡Væ≤+#·˝Ò<äT, eT‘·|üs¡yÓ TÆq
e÷s¡TŒ\qT ≈£L&Ü mqï&É÷ Áb˛‘·‡Væ≤+#·˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{ÏøÏ |üPs¡«eTT
p&ÜsTT»yéT, ÁøÏdæºj·THé eT‘·eTT, düT|ò”\T eT]j·TT eTVü≤eTàBj·T
eT‘·eTTyês¡T eT‘· e÷]Œ&û\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#ês¡T. nìï Je⁄\T
uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|ü‹ s¡÷|ü⁄eTT˝Ò nqï C≤„qeTT‘√ »+‘·Te⁄\ |ü≥¢,
;<äã\V”≤qT\ |ü≥¢ <äj·T, Áù|eT, ø±s¡TDéTT\qT ô|+#·Tø=qT≥
»s¡T>∑T‘·Tqï~.
45
5. e÷qe »qà
Ä. e÷qe dü«uÛ≤e+:
X¯Øs¡+, eTqdüT, Ä‘·à\ ø£\sTTø£j˚T e÷qe⁄&ÉT. eTqdüT‡ Ä‘·à\
ø£\sTTø£qT e÷qdæø£, Ä<Ûë´‹àø£ dæú‹ n+{≤s¡T. ø±ã{Ïº e÷qe⁄ì
dü«uÛ≤eeTT á eT÷&ç+{Ï ø£\sTTø£‘√ ≈£L&çq~. e÷qe⁄&ÉT ‘·q
JeqeTTqT ¬s+&ÉT dæú‘·T\˝À ø=qkÕ–+#·T#·THêï&ÉT. 1. ÇVü≤eTT 2.
|üse¡ TT. 1. uÛÖ‹ø£eTT 2. Ä<Ûë´‹àø£eTT. 1. nXÊX¯«‘·eTT 2. XÊX¯«‘·eTT.
ì»eTT>± e÷qe⁄ìøÏ ‘·q<ä+≥÷ @MT˝Ò<äT. e÷qe⁄&ÉT Js√.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT V”≤s√. düTHêïeTT+<äT ª1μ #˚]Ã‘˚ düTHêï≈£î $\Te
ô|s¡T>∑T‘·T+~. e÷qe⁄ì#·T≥÷º uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ñ+≥THêï&ÉT. nsTTq|üŒ{Ïø°
e÷qe⁄&ÉT m≥T¢ e]ÔdTü HÔ êï&Éj÷· ´ n+fÒ ø=+‘·eT+~ Js√\T>±qT (nq>±
Ä<Ûë´‹àø£eTT˝À ù|<äyê]>±qT) eT]ø=+<äs¡T Ä<Ûë´‹àø£e÷s¡ZeTTq
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ uÛøÑ ÔÏ ÁX¯<\∆ä ‘√ ‘·eT J$‘·eTT\qT uÛ>Ñ e∑ +‘·TìøÏ düeT]Œ+#·T
≈£î+≥THêïs¡T.
e÷qe⁄&ÉT ¬s+&ÉT dæú‘·T\qT nqTuÛÑ$+#·T#·THêï&ÉT. eTqdüT‡
eT]j·TT eTqdüT‡q≈£î ˝Àã&çq X¯Øs¡eTT‘√ ≈£L&çqdæú‹ ˇø£{Ï. eTqdüT‡
q≈£î nr‘·yTÓ qÆ dæ‹ú s¬ +&Ée~. e÷qe⁄&ÉT eTqdüT‡, Ç+Á~j·÷r‘· dæ‹ú ˝À
‘·q eTqdüT‡, X¯Øs¡dæú‘·T\qT Ä<Ûë´‹àø£ dæú‹‘√ ‘Ó\TdüTø√ >∑\T>∑T‘ê&ÉT.
n|ü&˚ e÷qe⁄q≈£î ‘·q X¯Øs¡, eTqdüT‡, J$‘·eTT\≈£î ì»dæú‹
‘Ó\TdüTÔ+~. J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT ns¡úeTe⁄‘·T+~. n|ü&ÉT eTqdüT‡
|ü$Á‘·yTÓ Æ ñqï‘· •Ksê\qT #˚sT¡ ≈£î+≥T+~ e÷qe J$‘·eTT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì
X¯øÏÔ‘√ q&ç#˚ j·T+Á‘·eTT. á dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤+∫qyê&ÉT uÛÑ>∑e+‘· Tì
Á|ü‹s¡÷|üeTT>± e÷s¡TqT. á kÕ<Ûäq mH√ï ÁX¯eT\‘√ ≈£L&çq~. á
kÕ<Ûäq˝À yÓTT<ä≥ n+‘ê düŒwüº+>± >√#·s¡+ ø±<äT, ø±˙ kÕ<Ûäq<ë«sê
nìï düŒwüºeTT>± ‘˚≥‘Ó\¢eTe⁄qT.
46
X¯Øs¡eTTô|’ eTqdüT‡ Hê\T>∑T $<ÛäeTT\ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. 1.
eTqdüT‡ |üP]Ô düŒèVü≤˝Òì dü÷ø£åàdæú‹‘√ X¯Øs¡eTTô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT.
2. |üP]Ô‘Ó*$‘√, e÷qe⁄&ÉT ‘·q ÇcÕºqTkÕs¡eTT>± eéVü≤]+#·TqT.
3. ‘·q e÷qdæø£ dæ‹ú Ä<Ûës¡eTT>± eT∞fl düŒèVü≤˝Òì dæ‹ú ˝À |üì#˚jT· TqT.
Ç{Ïdº ‹úæ ˝À X¯Øs¡ uÛ≤>∑eTT\≈£î |üì ø£*Œ+#·øb£ ˛e#·TÃ. 4. düŒèVü≤˝À ñ+&ç
>±˙, düŒèVü≤˝Òø£>±˙ Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛÑeeTT\qT (Äq+<äeTTqT)
nqTuÛÑ$+#·T≥.
X¯Øs¡eTT yÓ\T|ü\ ñqï uÛÖ‹ø£ |ü<ës¡úeTT\ô|’ eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ
Á|üuÛ≤eeTT ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>± ñ+&ÉTqT. yÓTT<ä{Ï~ ‘·q Ç+Á~j·T
C≤„qeTT‘√, ¬s+&Ée~ e÷qyêr‘· |ü<ä∆‘·T\‘√. á |ü<ä∆‹˝À eTqdüT‡
Ç‘·s¡T\ eTqdüT‡‘√ dü+|ò”TuÛ≤e+‘√ |üì#˚j·TTqT. ñ<ë: e÷{≤¢&ÉT≥,
Áyêj·TT≥. e÷qyêr‘· |ü<‹∆ä ˝À Ç‘·sT¡ \ eTqdüT‡˝Àì n_ÛÁbÕj·TeTT\T
ùdø£]+#·T≥, <ä÷s¡<èä wæ,º Ç+Á~j·÷r‘· X¯≈î£ \Ô T ø£*– ñ+&É≥+ Ç+<äT≈£î
ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T.
eTq X¯Øs¡ ìsêàD eédü˝ú À mH√ï |üqT\T >±*|”\TÃ≥, e<ä\T≥,
ÄVü‰s¡ Js¡í eédüú yÓTT<ä˝q’… mH√ï ø£sà¡ \T e÷qe⁄ì eTqdüT‡ Á|üy˚Tj·TeTT
˝Ò≈î£ +&Ü »]–b˛#·Tqï$. eT]ø=ìï |üqT\qT e÷qe⁄&ÉT |üP]Ô düŒèVü≤‘√H˚
ìs¡«Væ≤kÕÔ&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝Àì s¡ø£ÔHêfi¯eTT\qT, qs¡eTT\qT,
ø£+&Ésê\qT |üP]Ô>± ‘·q kÕ«BÛqeTT˝À ñ+#·˝Ò&ÉT.
e÷qe⁄q≈£î düeTdü´ m<äTs¡sTTq|ü&ÉT, eTqdüT‡ Ä düeTdü´≈£î
‘·≥Tºø=q ˝Òø£b˛‘·Tqï~. qs¡eTT\T ˙s¡dü|ü&ÉT#·Tqï$. e÷qe⁄&ÉT ‘·q
uÛÑj·TeTT e\¢, Áø√<∏äeTT e\¢, ndü÷j·T<˚«wüeTT\ e\¢qT ñÁ<˚ø£eTTq≈£î
˝ÀHÓ’ m+‘√ X¯øìÔÏ ø√˝ÀŒe⁄#·THêï&ÉT. m|ü&ÉsTT‘˚ á X¯øìÔÏ ø√˝ÀŒ‘·THêï&√
n|ü&ÉT qs¡eTT\ ã\V”≤q‘· @s¡Œ&ÉTqT. á qs¡eTT\ ã\V”≤q‘·
47
X¯Øs¡eTT˝À eT¬sH√ï s¡T>∑à‘·\≈£î ø±s¡DeT>∑TqT. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝ÀH˚ >∑T+&Ó
»ãT“\T, Js¡øí √X¯ yê´<ÛTä \T yÓTT<ä˝q’… $ dü+Áø£$T+#·TqT. n+<äTøπ yÓ<’ Tä ´&ÉT
s√–jÓTTø£ÿ e÷qdæø£ dæú‹ì Á>∑Væ≤+∫ s√–øÏ ‘=+<äs¡>± qj·TeT>∑Tqì
ñ‘ê‡Vü≤|üs¡∫, eT+∫ e÷≥\T #Ó|üqT. XÊ+‘·eTTqT, ñ‘ê‡Vü≤eTTqT
nqTuÛÑ$+#·T s√– ‘·q s¡T>∑à‘·\ qT+&ç ‘=+<äs¡>± ø√\Tø=qTqT.
qeTàø£eTT\T ≈£L&Ü eTqdüT‡ô|’ Á|üu≤Û eeTT #·÷|ü⁄qT. qeTàø£eTT‘√
ø=+<äs¡T s√>∑eTT\qT ‘·–ZkÕÔs¡T. á qeTàø£eTT\‘√ s√>∑eTT\T
qj·TeTe«&ÉeTH˚~ me]ø° n+‘·Tã≥º<Tä . ø±˙ Ç$»s¡T>∑T‘·TH˚ ñ+{≤sTT.
Ç<˚ $<ÛäeTT>± e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\T e÷qe⁄ì eTqdüT‡ô|’ Á|üuÛ≤$‘·eTT
#·÷|ü⁄≥ ≈£L&Ü »s¡T>∑TqT. á Á|üÁøÏj·TqT Ábıô|òdüsY ¬s’Hé Ä#·s¡D
|üPs¡«ø£eTT>± ìs¡÷|æ+#ÓqT. eTq≈£î bÕ∫ø£\ Ä≥ ‘Ó\TdüT. á bÕ∫ø£\
Ä≥˝À bÕ∫ø£\T @ dü+K´qT #·÷|ü⁄H√ kÕe÷qé÷qe⁄\≈£î ‘Ó*j·T<äT.
ø±˙ bÕ∫ø£\ dü+K´qT eTT+<äT>± ìs¡ísTT+#·>∑\ yês¡THêïs¡T.
eTqdüT‡ø√]q |üqT\T X¯Øs¡ìsêàD eédüú‘√ »]–b˛e⁄#·Tqï~.
eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ eT+∫#Ó&ÉT\ e÷qdæø£ dæú‹ X¯Øs¡eTTô|’ Á|üuÛ≤eeTT
#·÷|ü⁄qT.
X¯Øs¡eTT ø±\eTT˝À uÛ≤>∑eTT. ø±˙ eTqdüT‡q≈£î ø±\ Á|üuÛ≤eeTT
k˛ø£<Tä . eTqdüT‡ ˇø£ ø£|Œü ˝≤+{Ï~. ø£|Œü @ $<Ûeä TT>± nsTT‘˚ ˙{Ï˝Àq÷,
H˚\MT<ä ñ+&É >∑\<√ n<˚ $<ÛäeTTq eTqdüT‡ ≈£L&Ü X¯Øs¡eTT‘√qT,
Ä<Ûë´‹àø£ dæ‹ú ˝ÀqT ñ+&É >∑\<äT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT ø£*Œ+#·T≈£îqï dæú‘T· \
e\¢ ‘·q eTqdüT‡qT |üP]Ô>± Ä<Ûë´‹àø£ dæú‹˝À ñ+#·˝Òø£b˛‘·THêï&ÉT.
X¯Øs¡eTT |ü]$T‘·yÓTÆq~. ø±\eTTq≈£î ˝Àã&çq~. Ä<Ûë´‹àø£eTT
nq+‘·yÓTÆq~, ø±˝≤r‘·yÓTÆq~. eTqdüT‡ á ¬s+&ÉT dæú‘·T\˝À }–dü
˝≤&ÉT#·Tqï~.
48
áHê{Ï e÷qdæø£ XÊgy˚‘\Ô· T e÷qe⁄ì dü«uÛ≤eeTTqT á s¬ +&ç+{Ï
jÓTTø£ÿ $&ÉBj·T˝Òì ø£\sTTø£>± $e]+∫Hês¡T. Ç<˚ e÷qe⁄ì
e´øÏÔ‘·«eTHÓqT. X¯Øs¡eTT, eTqdüT‡\‘√ ≈£L&çq~ á e´øÏÔ‘·«eTT.
eT÷&Ée~ Ä‘·à. Ä‘·à |üs¡e÷‘·à dü«s¡÷|üeTT. n~ ≈£L&Ü eTq˝ÀH˚
ñqï~. Ä‘·àjÓTTø£ÿ miTø£qT >∑T]Ô+#·e˝…qqï X¯Øs¡eTT, eTqdüT‡\
Á|üuÛ≤eeTTqT e÷qe⁄&ÉT ø√˝ÀŒe˝…qT.
e÷qe⁄&ÉT ùd«#êÃ¤J$. e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·>∑eTqeTTqT ‘·qT
ìs¡sí TT+#·T ø√>∑\&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·eTTqT Ä<Ûë´‹àø£eTT>± >±˙,
uÛÖ‹ø£eTT>± >±˙ J$+#·H˚s¡TÃqT. n~ n‘·ì ÇwüºeTT. ‘·q X¯Øs¡,
eTqdüT‡\‘√ á uÛÖ‹ø£ Á|ü|ü+#·eTT˝À nH˚ø£ nqTuÛÑeeTT\qT
ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT e÷qe⁄&ÉT. n$ düTKeTT, dü+‘√wüeTT, dü+|ü<ä\T,
n~Ûø±s¡eTT, n\yê≥T¢, yê´bÕs¡eTT\T, ù|s¡TÁ|ü‹wüº\T, uÛÖ‹ø£ edüTÔ
yêVü≤qeTT\T, ñ<√´>∑eTT\T, mH√ï ÄX¯\TÄX¯j·÷\T yÓTT<ä\sTTq$.
uÛ≤$‘·sê\≈£î mH√ï |ü<∏äø£eTT\qT s¡÷bı+~düTÔHêï&ÉT. á Á|ü|ü+#·eTT
<ä«+<ä«eTT\‘√ ≈£L&çq~. e÷qe⁄&ÉT Ä•+∫q~ »s¡>∑e#·TÃ »s¡>∑ø£
b˛e#·TÃ. n+‘˚ø±<äT, e÷qe⁄ì Äs√>∑´düeTdü´\‘√ u≤<Ûôä |≥ºe#·TÃ. mH√ï
uÛÑj·TeTT\T, düeTdü´\T m<äTs¡e«e#·TÃ. á ø±s¡DeTTqH˚ e÷qe
J$‘·eTT düT\uÛÑeTT>± ns¡úeTTø±ì nH˚ø£düeTdü´\ düT&ç>∑T+&ÉeTT˝≤
‘·j·÷s¡sTTq~.
>∑‘»· qà dü+kÕÿs¡eTT\e\¢ á »qà˝À eTq dü+kÕÿs¡eTT\T ãj·T≥
|ü&TÉ #·Tqï$. ø=+<äsT¡ uÛÖ‹ø£ J$‘·+ô|’ Ä<Ûës¡|&ü TÉ ‘·THêïs¡T. eT]ø=+<äsT¡
Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTTô|’ eT≈£îÿe #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. uÛÖ‹ø£ Jeq $<ÛëqeTT
ø√s¡T‘·Tqïyês¡T X¯Øs¡+, eTqdüT, Ç+Á~j·TeTT\≈£î ˝Àã&ç ‘·eT
J$‘·eTT\qT nqTuÛ$Ñ kÕÔsT¡ . Ä<Ûë´‹àø£ |æbÕdü ø£\yês¡T, Ç+Á~j·TeTT\
49
ø£ r ‘· y Ó T Æ q ãT~∆ ã\eTT\‘√ á ‘ê|ü Á ‘· j · T eTT\≈£ î ˝Àã&É ø £
eéVü≤]+‘·Ts¡T. ø±\eTT Vü‰sTT>± >∑&É∫q+‘·ø±\eTT e÷qe⁄q≈£î
düTKeTT $\Te ‘Ó*j·T<äT. ø£wüºdüeTj·TeTT\˝ÀH˚ e÷qe⁄&ÉT düTKeTT
jÓTTø£ÿ $\TeqT Á>∑Væ≤+#·>∑\&ÉT. ø£wüº düeTj·TeTT\+<˚ e÷qe⁄&ÉT
eT+∫øÏ ì\ã&Ée˝…qT. n+<äTπø Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTT˝À Á|ü‹ø£åD+
nÁ|üeT‘·Ô‘·‘√ J$+#Ó<äs¡T. @ ø£åDeTT˝À @$T »s¡T>∑TH√ mes¡÷
}Væ≤+#·˝Òs¡T. @ ø£åDeTT˝À @ Ä|ü<ä dü+uÛÑ$+#·TH√? @ø£åDeTT˝À @
düeTdü´ e∫Ã MT<ä|ü&ÉTH√? J$‘·eTT n+<Ûäø±s¡ã+<ÛäTs¡eT>∑TqT. n{Ïº
Jeqàs¡DdüeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡y˚T$T{Ï? n+<Ûäø±s¡eTj·TeTT #˚dæq
J$‘·eTTq≈£î yÓ\T>∑T nedüs¡eTT. nC≤„qeTT‘√ ≈£L&çq J$‘·eTTq≈£î
C≤„qeTT nedüs¡eTT. ø=+<äs¡T düeTdü´\≈£î XÊX¯«‘· |ü]cÕÿs¡eTT\qT
Ä•ùdÔ, eT]ø=+<äs¡T ‘ê‘êÿ*ø£ Á|üD≤[ø£\qT dü÷∫kÕÔs¡T. e÷qe
dü«uÛ≤eØ‘ê´ Ç#êÃ¤qTkÕs¡eTT, me]ìs¡jí T· eTT yês¡T rdüT≈£î+≥THêïs¡T.
J$‘·eTT˝À m<äsT¡ s¡jT˚ ´ düeTdü´\≈£î, Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡eZ TTq kÕ<ÛHä ê
|ü<ä∆‘·T\qT Á|üy˚X¯ô|f…ºqT. á kÕ<ÛäHê e÷s¡ZeTTq X¯Øs¡eTTqT,
eTqTdüT‡\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·T≥ »s¡T>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT n+‘·s¡›èwæºì
n_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø=qe˝…qT. eTq˝À »s¡T>∑T‘·Tqï eT+∫ #Ó&ÉT\
j·TT<ä∆eTTq $»j·TeTT kÕ~Û+#·e˝…qqï eTq n+‘·sê‘·à uÀ<ÛäqT
˝…ø£ÿ#˚j·Tìyê&ÉT |ü‘·qeT>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q Jeq $<ÛëqeTTqT
>∑÷]Ã dü] nsTTq ne>±Vü≤qø£*– ñ+&Ée˝…qT. Áù|eT‘√, düeT‘·«eTT‘√
e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝Àì #Ó&ÉT n\yê≥¢qT, #Ó&ÉT uÛ≤eeTT\≈£î dü«dæÔ |ü*øÏ
C≤„qeTT ø£*– ñ+&Ée˝…qT. Ä<Ûë´‹àø£ •ø£åD˝À Áù|eT≈£î ô|<ä›|”≥
yÓj·T´ã&çq~. á ~e´ Áù|eT‘√ e÷qe⁄&ÉT nìï Ä≥+ø£eTT\qT
n~Û>∑$T+#·>∑\&ÉT. Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT m+‘√ ñ‘·ÔeTyÓTÆq~, kÕs¡e+‘·
yÓTÆq~, m+‘√ H˚s¡TŒ>∑\~, m+‘√ nÁ|üeT‘·Ô‘√ ≈£L&çq~. Á|ü‹ n&ÉT>∑T
50
m+‘√ ÁX¯<ë∆u≈ÑÛ î£ \Ô ‘√ ≈£L&çq~. ø±\eTT neT÷\ýÓTqÆ ~. $T\≥Ø •ø£Då
ø£+f… ø£]ƒqyÓTÆq~ á Ä<Ûë´‹àø£ •ø£åD, JeqeTT. n+<äTπø eTqeT<Ûä´
kÕ<ÛäTe⁄\ø£+fÒ m≈£îÿe dü+K´˝À ôd’ì≈£î\T m<äTs¡e⁄#·THêïs¡T.
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ J$‘·#·]Á‘·\T eTq≈£î Ä<äs¡ÙeTT. yê] #·]Á‘·\
qT+&ç eTq≈£î mH√ï bÕsƒ¡eTT\T uÀ<Ûä|ü&ÉTqT. eTq Jeq düeTdü´\≈£î
|ü]cÕÿs¡eTT\T <=s¡T≈£îqT. e÷qeJ$‘·eTT˝À m<äTs¡jT˚ ´ dü+|òTü ≥q\≈£î
>∑T]jÓÆTq C≤„qeTT‘√ yê] J$‘·eTT n<ä›eTT|ü≥TºqT. ˇø£ kÕ<ÛäTe⁄ ‘· q
X¯Á‘·Te⁄\qT Áù|$T+#·TqT. nq>± kÕ<ÛäTe⁄\T me]˙ <˚«wæ+#·s¡T. Ms¡T
n+<ä]˝Àq÷ uÛÑ>∑e+‘·Tì #·÷kÕÔs¡T. á ø±s¡DeTT#˚ n+<ä] jÓT&É\
düe÷qyÓTÆq Áù|eT, ø±s¡TDéTT\qT Á|üdü]kÕÔs¡T. á kÕ<ÛäTe⁄\T
<ä«+<ä«eTT\≈£î ˝Àã&Éø£ düeT‘·«eTTqT nqTuÛÑ$+#Ó<äs¡T. yês¡T m+‘·
y˚T<Ûëe⁄ ˝…’q|üŒ{ÏøÏ˙, kÕe÷q´ J$‘·eTT\H˚ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. yês¡T
‘ê´>∑uÛ≤eeTT‘√, z|æø£‘√, yÓ’sê>∑úÛ≤eeTT\‘√ ‘·eT J$‘·eTT\qT
>∑&TÉ |ü⁄<äTs¡T. M] #·]Á‘·\T eTqeTT #·~$q|ü&ÉT, eTq≈£î ‘Ó*ùd dü‘´· eTT
ˇø£ÿfÒ. yês¡+‘ê H˚qT, Hê~ nH˚ nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\qT e~*
‘·eT J$‘·eTT\qT kÕs¡øú ´£ eTT >±$+#·T≈£îqï eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T.
Ä. e÷qe⁄\ uÒ<Ûë_ÛÁbÕj·÷\T:
@ Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\ eTqdüÔ‘·«+ ˇø£ Ø‹q ñ+&É<äT. e÷qe⁄\˝À
nH˚ø£ dü«uÛ≤eeTT\T >∑\yês¡T ñ+{≤s¡T. ôw˝Ÿ&HÉ é á uÒ<ëÛ _ÛÁbÕj·TeTT\qT
#·ø£ÿ>± $e]+#ÓqT. e÷qe⁄\+<äs¡T $$<Ûä XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ dæ‘ú T· \˝À
ˇø£ eTTø√ÿD|ü⁄ ≈£î+&É*˝À eTdüT\T‘·÷ ñ+{≤s¡T. á eT÷&ÉT uÛÖ‹ø£,
e÷qdæø£ kÕúsTT\ ø£\sTTø£‘√ e÷qe⁄\ Á|ües¡qÔ kÕ>∑T‘·T+~. á eT÷&ÉT
uÛÖ‹ø£ kÕúsTT\qT >∑T]Ô+∫ ìs¡ísTT+#·e#·TÃ.
51
yÓTT<ä{Ï uÛÖ‹ø£kÕúsTTì m+&√e÷]Œ¤ø˘ dæ‹ú ˝Ò<ë $dæs√{Àìj·T÷
nì n+{≤s¡T. á dæú‹˝À ñqïyês¡T uÛÀ»qÁ|æj·TT\T>±qT, düTK
dü+‘√wüeTT\ ø=s¡≈£î ÁbÕ≈£î˝≤&˚ yê]>±qT, |ü+&ÉT>∑\j·T+<äT n~Ûø£
ÁX¯<ä∆>∑\yê]>±qT, »qdüeT÷Vü≤eTT \+fÒ ÇwüºeTT‘√ eéVü≤]+#·T≥,
@ø±+‘·eT+fÒ M]øÏ uÛÑj·TeTT. q\T>∑T]‘√qT ø£\yê\H˚ n_Û˝≤wü,
ìs=àVü≤e÷≥eTT>± uÛ≤eÁ|üø≥£ q #˚jT· T≥, ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ô|’ n+‘·T˝Òì
Áù|e÷qTsê>∑eTT\qT e´ø£eÔ TT#˚jT· T≥, Ç‘·sT¡ \ Äràj·T‘·ø√dü+, Ç‘·s¡T\
eTqïq\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&ÉT≥ yÓTT<ä\>∑T \ø£åDeTT\T ø£\yê]>±
ñ+<äTs¡T. á dæú‹˝À H˚s¡TÃø√‘·>∑Z n+X¯eTT\T. Áø£eT•ø£åD≈£î n\yê≥T
|ü&Ü*. ‘·q uÛ≤y√Á<˚ø£eTT\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·Tø√yê*. Ç‘·s¡T\ô|’ >∑ \
M] Áù|eTqT <äj·T, ø£s¡TD, ‘ê´>∑eTT\‘√ e´ø£Ô+ #˚j·TT≥, n+<ä]y˚T\T
ø√dü+ bÕ≥T|ü&É&É+ nqï≥Tº>± M] J$‘·eTT\qT r]Ã~<äT›ø√yê*.
¬s+&Ée uÛÖ‹ø£dæú‹ì yÓTk˛e÷]Œ¤ø˘ dæú‹ ˝Ò<ë kıeT{Àìj·÷ nì
eéVü≤]kÕÔs¡T. Ms¡T ‘·eT XÊØs¡ø£ ÁX¯eTô|’ m≈£îÿe ÁX¯<ä∆ #·÷|ü⁄‘ês¡T.
Ms¡T ñÁ<˚ø£ dü«uÛ≤e⁄\T. M]øÏ |ü<äM ø±+ø£å ôV≤#·TÃ, Ms¡T Ç‘·s¡T\
ø£wüºqwüºeTT\qT |ü{Ïº+#·Tø√s¡T— M]øÏ b˛{°‘·‘·Ô«+ m≈£îÿe. M]øÏ
<ÛÓ’s¡ýÓT≈£îÿe, m|ü&É÷ @<√ ˇø£ ø±s¡´Áø£eTeTT˝À eTTì– ñ+{≤s¡T.
Ms¡T H˚sT¡ Ãø√e\dæq~ ‘·eT uÛ≤y√Á<˚øe£ TT\qT ìj·T+Á‹+#·Tø√e&É+.
eT÷&Ée uÛÖ‹ø£dæú‹ì mø√ºe÷]Œ¤ø˘ dæú‹ ˝Ò<ë ôd]ÁuÀ{Àìj·÷ nì
eéVü≤]+‘·Ts¡T. Ms¡T Á|ü‹ $wüj·÷ìøÏ n~Ûø£+>± Äsê≥|ü&É‘ês¡T.
#ê˝≤ düTìï‘· eTqdüTÿ\T— Ç‘·s¡T\ô|’ ô|‘·Ôq+ #Ó˝≤sTT+#·&ÜìøÏ
Çwü|º &ü sÉ T¡ . @ø±+‘·eTTqT ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. n~Ûø+£ >± uÛj
Ñ T· |ü&≥
É +, dæ>T∑ Z
|ü&≥É +, |üs<¡ ëÛ ´qeTT>± ñ+&É&+É M] \ø£Då eTT\T Ms¡T H˚sT¡ Ãø√e\dæq~
Ms¡T n+‘·s¡TàKT\yê«*. C≤„q+‘√ ‘·eT˝Àì ˝À≥TbÕ≥¢qT dü]~<äT›
ø√yê*. Ms¡T ‘·eT nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡ HêX¯eTT‘√ m+‘√ ñqï‘·d‹úæ øÏ
#˚s¡T<äTs¡T.
52
6. Ä<Ûë´‹àø±qTuÛeÑ +
<Ûë´qeTT˝À Hê\T>∑T dæú‘·T\Tqï$. yÓTT<ä{Ï dæú‹˝À <Ûë´ì Ç+ø±
<Ûë´qeTT yÓTT<ä\Tô|≥º˝Ò<äT. e÷qe⁄&ÉT nqTuÛÑ$+#·T XÊØs¡ø£, e÷qdæ ø£
s¡T>∑à‘·\≈£î <Ûë´qeTT #ê˝≤ y˚T\T #˚j·TTqH˚ dü<äT<˚›X¯eTT‘√ <Ûë´qeTT
yÓTT<ä\T ô|≥Tº≥≈£î ìs¡ísTT+#·T ø=qTqT. <Ûë´qeTT kÕπ>ø=B› ‘·q˝À
ø£*π> e÷s¡TŒ\T >∑T]+∫q C≤„qeTTqT Á>∑Væ≤+#·TqT.
¬s+&Éedæú‹˝À <Ûë´qeTT kÕ>∑T#·Tqï~ Ä‘·à |ü]o\q‘√ ‘·q˝Àì
˝À|üeTT\qT Á>∑Væ≤+#·TqT. nVü≤+ø±s¡ eTeTø±s¡eTT\qT ‘·´õ+#·T
Á|üj·T‘·ïeTT yÓTT<ä\e⁄qT. uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑÷]Ã ø=ìï nqTuÛÑeeTT\T
nqTuÛÑ÷‹øÏ e#·TÃqT.
eT÷&Ée dæú‹˝À <Ûë´ì nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡ ìs¡÷à\q‘√
uÛÑ>∑e+‘·Tì j·T+<äT eTqdüT‡qT \>∑ïeTT #˚j·TT≥ »s¡T>∑TqT.
Hê\Ze dæú‹˝À ìsêø±s¡ |üs¡ÁãVü≤àeTTqT >∑T]Ô+#·T≥ »s¡T>∑TqT.
n~ Äq+<äeTj·TeTT. n~ ~eýÓTÆq C≤„qdæú‹. uÛÑeã+<ÛäeTT\≈£î
nr‘·yÓTÆq dæú‹. nVü≤+ø±s¡ eTeTø±s¡eTT\≈£î nr‘·yÓTÆq dæú‹. ‘êqT
ÁX¯$T+∫ Ä•+∫q <ëìø£+f… mH√ï¬s≥T¢ n~Ûø£yÓTÆq dæú‹. uÛÖ‹ø£yÓTÆq
e÷qe »qà≈£î |üs¡e÷s¡úeTT dæ~∆+∫q dæú‹.
kÕe÷q´ e÷qe⁄\T Ç{Ïº dæú‘·T\qT Á>∑Væ≤+#·s¡T. yês¡T ‘·eT |üX¯ó
\ø£åDeTT\ ‘√H˚ uÛÖ‹ø£ JeqeTTqT kÕ–kÕÔs¡T. Ms¡T ‘·eT |üX¯ó
Á|üeè‹Ô‘√H˚ J$kÕÔs¡T ‘·|üŒ Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTTøÏÔ¬ø’ ndü\T Á|üj·T‘·ïeTT
#˚j·Ts¡T.
53
ø±s¡DeTT nH˚~ e÷qe⁄ìøÏ ‘·q J$‘·eTTq m+‘√ y˚T\T#˚ùd
ñ|üøs£ D¡ eTT. ø±\, ø±s¡D, ø£sà¡ \|ò*ü ‘·eTT\qT uÛ÷Ñ ‘·, es¡eÔ ÷q, uÛ$Ñ wü´
<äèwæ‘º √ |ü]øÏ+∫ e÷qe⁄&ÉT ÄXÊJ$>± J$+#·TqT. e÷qe⁄ìøÏ mes¡÷
e∫Ã #Ó|üŒs¡T. ‘·q kı+‘· ‘Ó*$‘˚≥\qT ñ|üjÓ÷–+#·e˝…qT. mes√
e∫Ã ‘·qqT Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq Á|üy˚X¯ ô|≥ºqø£ÿs¡˝Ò<äT. e÷qe⁄&ÉT
m|ü&É÷ ‘·q |ü]dæú‹ì >∑eTìdü÷Ô ñ+&Ée˝…qT. ‘·q˝À ìs¡+‘·s¡eTT
eT+∫#Ó&ÉT\ b˛sê≥eTT »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥Tqï~. ‘·q nVü≤+ø±s¡,
eTeTø±s¡eTT\T ˇø£y|’Ó ⁄ü Ä<Ûë´‹àø£‘\· T eTs√yÓ|’ ⁄ü nqï≥Tº>± á s¬ +&ç{Ï
q&ÉTeT q\T>∑T‘·Tqï e÷qe⁄&ÉT kÕ<Ûqä ‘√, C≤„qeTT‘√ Ä<Ûë´‹àø£eTTyÓ’|⁄ü
yÓTT>∑TZ #·÷|üe˝…qT.
n\dü≥, ã&É*ø£, $düT>∑T\qT ø£*–+#˚ á e÷qe J$‘·eTTq≈£î
Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT #ê˝≤ nedüs¡yÓTÆj·TTqï~. e÷qe⁄&ÉT |ü]$T‘·
dæú‹qT+&ç nq+‘·yÓTÆq dæú‹ì bı+<äe˝…qT. e÷qe»qà m+‘√
<äTs¡u¢ eÑÛ TT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝Àì |üXó¯ eè‘·T\Ô øπ |ü]$T‘·yTÓ Æ e÷qe»qàqT
eè<Ûë|üs¡#·sê<äT. |üX¯ó>∑TDeTT\qT nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\qT
e÷qe⁄&ÉT ‘·´õ+#·e˝…qT. ‘·q˝ÀH˚ n>√#·s¡eTT>± ñqï nq+‘·
‘·‘·Ô«eTTqT >∑T¬sÔ]–, n{Ïº @ø±+‘·eTT˝À ìeT>∑Tï&ÉT ø±e˝…qT.
ø±s¡DeTT, ‘Ó*$‘˚≥\T nqTq$ s¬ +&ÉT X¯≈î£ \Ô T. n$ kÕ<Ûqä ˝Àì
eè‘·T\Ô T. ø±s¡DX¯ø‘ÔÏ √ e÷qe⁄&ÉT ‘·q n+‘·s,Y u≤Vü≤´ dæ‘ú T· \ ne>±Vü≤q
ø£*– kÕ<Ûqä ≈£î e÷s¡eZ TT düT>∑eTeTT #˚dTü ø=qTqT. ‘Ó*$‘˚≥\T ˝Ò<ë C≤„qeTT
dü‘´· eTTqT ‘Ó\T|ü⁄qT. ø±s¡DeTT $es¡eTT˝‘√ ≈£L&çq~>± ñ+&ÉTqT.
ø=+<äs¡T y˚T<Ûëe⁄\T uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏH˚ Á|ü•ïdüTÔHêïs¡T. X¯Øs¡,
eTqdüT, Ä‘·à\‘√ ≈£L&çq~ á e÷qe»qà nì n+<äsT¡ >∑T]Ô+#·e˝…qT.
X¯Øs¡eTT eT]j·TT eTqdüT‡ |ü]$T‘·yTÓ qÆ dæ‹ú j·T+<äT ñ+&ÉTqT. Ä‘·à
54
nq+‘·yTÓ qÆ dæ‹ú j·T+<äT ñ+&ÉTqT. Ä‘·à >∑TD≤r‘·yÓTÆ X¯Øs¡, eTqdüT,
Ç+Á~j·TeTT\≈£î nr‘·yTÓ Æ ñ+≥Tqï~. e÷qe⁄&ÉT ùd«#êÃ¤J$. |ü]$T‘·,
nq+‘·yTÓ qÆ á s¬ +&ÉTdæ‘ú T· \˝À @ dæ‹ú HÓH’ ê e÷qe⁄&ÉT nqTuÛ$Ñ +#·T≥≈£î
ùd«#·Ã¤ ø£\<äT.
Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT˝À |üj·Tì+#˚yês¡T ≈£L&Ü m\¢ y˚fi¯˝≤
nq+‘·yÓTÆq dæú‹˝ÀH˚ ñ+&É&ÉeTH˚~ »s¡>∑<äT. ÇVü≤eTT, |üs¡eTT\‘√
≈£L&çq~ e÷qe J$‘·eTT. ˇø£kÕ] ‘êqT |ü]$T‘·yTÓ qÆ e÷qe⁄ì>±qT,
eT]jÓTTø£kÕ] nq+‘·yÓTÆq Ä‘·à‘·‘·Ô«eTT‘√ uÛ≤dæ\T¢‘·Tqï≥T¢>±
eéVü≤]+#·TqT. á dæú‘·T\T düVü≤»eTT>±>±˙, nedüs¡eTT>± >±˙
e÷s¡T#·T+&ÉTqT.
dü‘·TŒs¡Twüß\T ‘·eT X¯Øs¡,eTqdüT‡\qT Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq
|üj·Tì+|ü #˚j·TT<äTs¡T. <äTsêàs¡TZ\T ‘·eT y˚T<ÛëX¯øÏÔì Á|üjÓ÷–+#·T
#·T+<äTs¡T. dü‘·TŒs¡Twüß\T JeqTà≈£îÔ\T. yês¡T eTs¡DeTT ‘·s¡Tyê‘·
neTs¡‘·«eTTqT bı+<Ó<äs¡T. uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕ<Ûäq #˚j·Tìyês¡T, ‘·eT
eTs¡D≤q+‘·s¡+ }Vü‰»ì‘·yÓTÆq ˇø£ dæú‹ì }Væ≤+#·Tø=+<äTs¡T.
e÷qe⁄ì eTs¡D≤q+‘·s¡eTT @$T $T>∑T\T‘·Tqï~? e÷qe⁄ì
e´øÏÔ‘·«e÷? ø±<äT ø±<äT. eTqdüT‡, Ä‘·à\T $T>∑T\T‘·Tqï$. Ä‘·à
nq+‘·yÓTÆq~. Ä‘·à ‘√&ÉT á eTqdüT‡ Á|üj·÷DeTT #˚j·TT#·Tqï~.
Á|ü‹ »qà≈£î á eTqdüT˝À e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑T#·Tqï$.
nqTuÛÑeeTqï~ e÷≥\ø£+<äì~. Ä nqTuÛÑe+ πøe\+ ˇø£
|ü$Á‘·yÓTÆq eTqdüT‡, eT]j·TT $XÊ\yÓTÆq Vü≤è<äj·TeTT ø£*–q yê]øÏ
e÷Á‘·y˚T ns¡úeT>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT #˚dæq ‘·|ü\≈£î |üXÊÃ‘êÔ|üeTTqT
nqTuÛ$Ñ kÕÔ&TÉ . á |üXÊÃ‘êÔ|ü nqTuÛeÑ eTT u≤<Ûëø£sy¡ TÓ qÆ ~. |üXÊÃ‘êÔ|eü TT
55
e\q ‘·qMT<ä eT]+‘· Áù|eT ø£*– ñ+≥THêï&ÉT e÷qe⁄&ÉT.
|üXÊÃ‘êÔ|üeTT e\¢ ø£*π> u≤<Ûä≈£î ø±s¡DeTT e÷qe⁄ì nVü≤+ø±s¡y˚T.
nVü≤+ø±s¡eTTqï+‘·es¡≈î£ e÷qe⁄&ÉT ‘·q <äèwæìº uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ ô|≥º˝&Ò TÉ .
‘·qô|’ ÁX¯<ä∆ #·÷|ü⁄‘·Tqï+‘·ùd|ü⁄ e÷qe⁄ì nVü≤+ø±s¡eTTq≈£î eTqT>∑&É
ñ+&ÉTqT. ‘·qô|’ ÁX¯<ä∆ ‘·π>Zø=B› e÷qe⁄ì˝Àì nVü≤+ø±s¡eTT ≈£L&Ü
s¡÷|ü⁄ e÷j·TTqT.
|üXÊÃ‘êÔ|üy˚T Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq Á|ü<∏äeT k˛bÕqeTT. á
|üXÊÃ‘êÔ|üeTT e\q ‘·qMT<ä ‘·qπø ndüVü≤éTT, u≤<Ûä ø£\T>∑TqT. á
Á|üÁøÏjT· <ë«sê ªeTqdüT‡ e÷s¡TqTμ #˚dqæ ‘·ù|Œ eT∞fleT∞fl #˚d,æ Á|ü‹kÕ]
|üXÊÃ‘êÔ|ü|ü&ÉT≥≈£î n\yê≥T |ü&É≈£L&É<äT. e÷qe⁄&ÉT |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√
‘·qqT ‘êqT mqï&ÉT øÏ+#·|sü #¡ ≈· L£ &É<Tä . |üXÊÃ‘êÔ|eü TT‘√ eT∞fl ‘·|ü \T
#˚j·Tsê<äT. ì»eTTqT e´ø£Ô+ #˚j·Te˝…qT. #˚dæq ‘·|ü\qT ˇ|ü
ø√e˝…qT, <ë#·sê<äT. |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√ e÷qe⁄&ÉT Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq
eTT+<äT≈£î kÕ>∑e˝…qT ø±˙ yÓqTø£+» e÷Á‘·+ y˚j·Tsê<äT.
Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq ñqï Á|üe÷<äeTT\qT ≈£L&Ü e÷qyê[
>∑T]Ô+#·e˝…qT. #Ûê+<ädTü \T eT÷&ÛuÉ øÑÛ ‘ÔÏ √ ‘·eT eT‘·eTT jÓTTø£ÿ Ä~Ûø´£ eTT
ø=s¡≈î£ ø£èwæ#ô˚ d<äsT¡ . eT]ø=+<äsT¡ ‘·eT eT‘·eTTqT |ü⁄qs¡TJ®$+|ü #˚jT· T
~X¯>± ø±s¡´Áø£eTeTT\T #˚j·TT<äTs¡T. eT]ø=+<äs¡T Ä<Ûë´‹àø£eTTqT
$Á>∑V‰ü sê<Ûqä øπ |ü]$T‘·eTT #˚jT· T#·THêïs¡T.
nq+‘·yÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£eTTq+<äT ≈£L&Ü |ü]$T‘·yÓTÆq uÛÖ‹ø£eTT
Á|üy˚•+∫q~. nVü≤+ø±s¡eTT‘√, Ä&É+ãs¡eTT>± á eT‘·|üs¡yÓTÆq ø±s¡´
Áø£e÷\T ‘·eT‘·eT Ä~Û|ü‘·éTT\qT ìs¡÷|æ+#·T≥≈£î Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T.
Ç{Ïºdæú‹˝À eT‘·eTTqT ns¡úeTT#˚düT≈£îqï Ä<Ûë´‹àø£ |üs¡T\T ø=~›eT+~
e÷Á‘·yT˚ ø£q|ü&TÉ #·THêïs¡T. $T>∑‘êyês¡T ø±\#·Áø£eTT˝À ø£\dæb˛‘·THêïs¡T.
56
7. Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûqä \T
n. n+<ä] n_ÛÁbÕj·T+:
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\T e÷qe⁄q≈£î m+‘√ nedüs¡yÓTÆ ñqï$.
e÷qe⁄ì eTqdüT‡ uÛÖ‹ø£ Á|ü|ü+#·eTT˝À eTTì– ñ+&ÉTqT. Ç{Ïº uÛÖ‹ø£
J$‘·eTTq≈£î n\yê≥T|ü&çq eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ÁX¯<ä∆#·÷|ü<äT. Ç{Ïº
uÛÖ‹ø£yÓTÆq eTqdüT‡q≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì s¡T∫#·÷|üe˝…qT. ‘·q˝À ñqï
nq+‘·yTÓ qÆ uÛ>Ñ e∑ ‘·‘«·Ô eTTqT >∑T]Ô+#·T≥≈£î, Á>∑V≤æ +#·T≥≈£î, Äq+~+#·T≥≈£î
eTT+<äT ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüTø=qe˝…qT. n≥T |æ<ä|ü ‘·qT ‘·q
nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\qT HêX¯qeTT #˚düTø=qe˝…qT. düT|ò” düHê´dæ
nsTTq nHê‡Ø e÷≥\˝À, e÷qe⁄&ÉT Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡eZ TTq |üjT· ì+∫
uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|”‹ì bı+<äe˝…qqï ‘·qqT ‘êqT (nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡
eTT\qT) ø√˝ÀŒe˝…qT.
ø±eT, Áø√<∏,ä ˝ÀuÛ,Ñ yÓ÷Vü≤, eT<ä e÷‘·‡s¡éTT\H˚ n]wü&«É s¡eZ TT\T
e÷qe⁄ì eTqdüT‡qT n|ü$Á‘· |üs¡#·T#·Tqï$. Ç{Ïº n]wü&É«s¡ZeTT\qT
bÕs¡ Á<√\T≥≈£î e÷qe⁄&ÉT X¯eTeTT, <äeTeTT, ñ|üs¡‹, Bø£å, ÁX¯<ä∆,
düe÷<ÛëqeTT yÓTT<ä˝…’q wü{Ÿø£s¡à\qT ‘·q˝À Á|üy˚X¯ô|≥Tºø=qe˝…qT. á
kÕ<Ûäq\ e\¢ eTqdüT‡ |ü$Á‘·eT>∑TqT. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ Áù|eTqT
ô|+#·Tø=qTqT. uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTT ø£\T>∑TqT. ‘·q #Ó’‘·qéTT $X¯ «
#Ó’‘·qéTT˝Àì uÛ≤>∑eTT>± >∑T]Ô+#·TqT.
á Á|ü|+ü #·eTT <ä«+<ä«eTT\‘√ ≈£L&çq~. Ç{Ïº <ä«+<ä«eTT\ e\q
eTqdüT‡ ‘·s¡#·T Ä≥Tb˛≥¢≈£î >∑T]n>∑TqT. eTqdüT‡ |ü$Á‘·yÓTÆq y˚fi¯
Á|üXÊ+‘·‘q· T nqTuÛ$Ñ +#·TqT. Á|üXÊ+‘·yTÓ qÆ eTqdüT‡‘√ <Ûë´qeTT #· øÿ£ >±
kÕ>∑TqT. Ç{Ïº <Ûë´qeTT uÛÑ>∑e‘Y kÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î <ë]rj·TTqT.
57
C≤„qeTT nsTT<äT dæú‘·T\˝À ñ+&ÉTqT. |ü⁄düÔø£ C≤„qeTT, $T&ç$T&ç
C≤„qeTT, ˝Àø£C≤„qeTT, $#·ø£åD≤ C≤„qeTT, nqTuÛÑe C≤„qeTT. nqTuÛÑe
C≤„qy˚T ndü˝…’q C≤„qeTT. Ç{Ïº nqTuÛÑe C≤„qeTT‘√ e÷qe⁄ì˝À
eT+∫e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑TqT. á eT+∫ e÷s¡TŒ\ e\¢ e÷qe⁄&ÉT ‘·q
bÕ‘· n\yê≥¢qT Áø£y˚T|” e~*y˚j·TTqT. e÷qe⁄&ÉT Ç{Ïº C≤„qeTT‘√
‘êqT #˚jT· T ø£sà¡ \ô|’ dü] nsTTq ne>±Vü≤q ø£*–j·TT+&ÉTqT. n‘·ì˝À
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ qeTàø£eTT ô|s¡T>∑TqT. ‘·qô|’ ‘·q≈£î Ä‘·à $XÊ«düe TT,
‘·è|æÔ, Á|üXÊ+‘·‘·\T ø£\T>∑TqT, ô|s¡T>∑TqT. Ç{Ïº ÁãVü≤àC≤„qeTT‘√
e÷qe⁄&ÉT ÁãVü≤àeTT˝ÀH˚ ©qeT>∑TqT.
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\≈£î e÷qe⁄&ÉT zs¡TŒ, ÁX¯<ä∆ ø£*– ñ+&Ée˝…qT.
yÓTT<ä{À¢ nqTuÛÑe ˝Ò$T ø±s¡DeTT>± kÕ<Ûäq dü]>± kÕ>∑ø£b˛e#·TÃqT.
ø±˙ ìsêX¯ #Ó+<äsê<äT. #˚dqæ kÕ<Ûqä ≈£î m{Ïº |ü]dæ‘ú T· \˝ÀqT e÷qe⁄&ÉT
‘·è|æÔ#Ó+<äsê<äT. eTq kÕ{Ï eTìwæjÓTTø£ÿ ‘·|æŒ<äeTT\qT uÛÑ]+#·˝ Òì
eTqeTT, eTq˝Àì ‘·|æŒ<äeTT\qT m≥T¢ uÛÑ]+#·>∑\T>∑T‘·THêïeTT? ‘·q
‘·|ü\≈£î ∫sê≈£î |ü&˚yê&ÉT, ìsêX¯ #Ó+<˚yê&ÉT yê{Ïì mqï{ÏøÏ
dü]~<ä˝› &Ò TÉ . e÷qe⁄&ÉT XÊ+‘·eTT, düeT∫‘·eÔ TT‘√ ‘·q˝Àì ˝À≥TbÕ≥¢qT
düe]+#·Tø√e˝…qT.
#·øÿ£ >± kÕ>∑T‘·Tqï Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûqä qT mqï&É÷ e÷qsê<äT. #˚‹øÏ
<=]øÏq |üøÏåì e~*‘˚ eT∞fl <=s¡T≈£î‘·T+<ë? <=s¡ø£<äT ø£<ë. ø±ã{Ïº
yÓTT<ä\Tô|{Ïº #·ø£ÿ>± kÕ>∑T‘·Tqï kÕ<ÛäqqT e÷q≈£L&É<äT.
H˚qT #˚dæq kÕ<Ûäq #ê\T, nH˚ |ü]dæú‹ kÕ<Ûäq˝À ñ+&É<äT. n˝≤
uÛ≤$+∫ kÕ<Ûäq≈£î dü«dæÔ #Ó|æŒqyê&ÉT, n|üŒ{Ï <ëø± kÕ~Û+∫q <ëìì
|üP]Ô>± ø√˝ÀŒ‘ê&ÉT. ø±s¡DeTT kÕ<Ûäq kÕπ>ø=B› eTq˝Àì ˝À|üeTT\T
ãj·T≥|ü&‘É ÷· ñ+{≤sTT. n{Ïº ˝À|üeTT\qT dü] #˚dTü ≈£î+≥÷ kÕ<Ûqä ˝À
58
|ü⁄s√>∑$T+#·e˝…qT. eTq˝Àì HÓ’|ü⁄DéTT eTq˝Àì ˝À|üeTT\qT
ãVæ≤s¡Z‘·|üs¡#·TqT. Ç{Ïº HÓ’|ü⁄DéTT, C≤„qeTT‘√ kÕ<Ûäq kÕ>∑e˝…q T.
eTq <Ó’q+~q J$‘·eTT˝À uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„|üø£eTT #˚düTø=qT≥
m≥T¢? »|üeTT <ë«sê eTqeTT Á|ü‹s√E Ä uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ
HêeTeTTqT >±˙ eT+Á‘·eTTqT >±˙ düà]+#·T#·T+<äTeTT. uÛÖ‹ø£yÓTÆq
ø£s¡à\ Hê#·]+#˚ düeTj·TeTT˝À eTqdüT‡qT |üP]Ô>± yê{Ïô|’H˚ \>∑ïeTT
#˚j·Te˝…qT. á uÛÖ‹ø£ ø£s¡à\T yÓTT<ä\T ô|≥º&ÜìøÏ |üPs¡«eTT, |üP]Ô
nsTTq |æ<|ä ü ‹]– Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûqä \T #˚dTü ø=qe#·TÃqT. ìsê≥+ø£eTT>±
eTq |üqT\j·T+<äT ÁX¯<ä∆ #·÷|üe˝…qT. eT<ÛäéT<Ûä´˝À $sêeTeTT
nedüse¡ TT ñ+&ÉTqT. á $sêeT düeTj·TeTT\˝À e÷qe⁄&ÉT |ü>{∑ øÏ \£ \T
ø£qe#·TÃ ˝Ò<ë ‘·q≈£î ‘√∫q Ø‹ì uÛÑ>∑e+‘·Tì <Ûë´dü˝À >∑&É|üe#·TÃqT.
Ä. <Ûë´qeTT
nìï{Ïø£+f… ‘˚*ø£sTTq Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq »|üeTT. á »|üeTT˝À
eT+Á‘·eTTqT>±˙, uÛÑ>∑e+‘·Tì HêeTeTT>±˙ ñ#·Ã¤]+#Ó<äeTT. nìï{Ï
ø£+f… ‘˚*¬ø’q ‘˚CÀe+‘·yÓTÆq eT+Á‘·eTT z+ø±s¡eTT. Væ≤+<äTe⁄˝Ò ø±ø£
uÖ<äT∆\T ≈£L&Ü á z+ø±s√bÕdüq #˚j·TT<äTs¡T. á »|üeTT e\¢
uÛÑ>∑e+‘·Tì HêeTeTT dü<ë ñ#·Ã¤]+|üã&ÉTqT. »|üeTT e\q XÊ+‹
\_Û+#·TqT.
eT+Á‘√#êÃ¤s¡D ˇø£ |ü$Á‘·yÓTÆq kÕ<Ûäq. eT+Á‘√#êÃ¤s¡D e\q
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì nqTÁ>∑V≤ü eTTq≈£î bÕÁ‘·T\eT>∑T<äeTT. eT+Á‘√#êÃ¤sD¡ e\q
eT+Á‘·X¯øÏÔ n_Ûeè~∆ j·T>∑Tqì Væ≤+<äTe⁄\ n_ÛÁbÕj·TeTT. Ç{Ïº
eT+Á‘√#êÃ¤s¡D jÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤eeTT e÷qe⁄&ÉT düèVü≤˝Òì dæú‹˝À ≈£L&Ü
nqTuÛÑ$+#·TqT. m{Ïº Ä≥+ø£eTT\T ˝Ò≈£î+&Ü ìs¡+‘·s¡eTT á
eT+Á‘√#êÃ¤s¡D e\q Ä‘·à |üs¡ÁuVü≤àeTT˝À ©qyÓTÆb˛e⁄qT.
59
düT|ò” n_ÛÁbÕj·TeTT Á|üø±s¡eTT eT+Á‘√#êÃ¤s¡D e\q uÛÑ>∑e+‘·Tì
‘·\T|ü⁄\T ‘Ós¡eã&ÉTqì, Ä ‘Ós¡eã&çq ‘·\T|ü⁄\ qT+&ç eTq Ä‘·à\T
|üse¡ ÷‘·à˝À $©q eT>∑Tqì ‘Ó*|æ]. eT+Á‘√#êÃ¤sD¡ »]π> düeTj·TeTT˝À
Ä]Ôø±e˝…qT. Ä]Ô˝Òì kÕ<Ûäq e\¢ |òü*‘·eTT X¯SqéT>∑TqT. ø±ã{Ïº
eT+Á‘√#êÃ¤s¡D≈£î eTqdüT‡ @ø±Á>∑‘· #ê˝≤ eTTKéTT. @ø±Á>∑‘· ø£*–q
eT+Á‘√#êÃ¤s¡D eTq˝À uÛÑ>∑e+‘·Tì <ë«s¡eTT\qT ‘Ós¡#·TqT.
@ø±Á>∑‘·‘√ s¡÷|üHêeTeTT\‘√ #˚j·TT <Ûë´qeTTe\q e÷qe⁄\T
ø=ìï nqTuÛÑeeTT\qT bı+<äe#·TÃqT. M]øÏ ø=ìï dæ<äT∆\T ø£*–q
nqTuÛÑ÷‘·T\T ø£\T>∑TqT. á kÕ<Ûäq\˝À Ms¡T ø=ìï <äèX¯éTT\qT
#·÷#·T≥, e÷≥\qT $qT≥, uÛ$Ñ wü´‘Y C≤„qeTT, <ä÷s¡<èä wæº yÓTT<ä\>∑Tq$
nqTuÛeÑ eTTq≈£î e#·TÃqT. á nqTuÛeÑ eTT\ e\¢ kÕ<Û≈ä î£ \˝À nVü≤+ø±s¡+
ô|]– #Ó&ÉT |òü*‘·eTT\T ø£\T>∑e#·TÃqT.
rø£åDyÓTÆq ÁX¯eT #˚j·TT XÊØs¡ø£ kÕ<Ûäq\ e\¢ X¯Øs¡eTT ˝À|ü\
y˚&ç »ì+#·TqT. Ç~ düs¡«kÕ<Ûës¡DeTT. á y˚&çì ìj·T+Á‹+#·T≥
kÕ<Ûä≈£î\T kÕ<Ûäq‘√ kÕ~Û+‘·Ts¡T. á ø±s¡DeTT #˚‘·H˚ m+‘√
#·*Á|ü<˚X¯eTT˝…’q Væ≤e÷\j·TeTT\˝À düVæ≤‘·eTT ãTTwüß\T, kÕ<ÛäTe⁄\T
‘·≈£îÿe eg<Ûës¡D‘√ m+‘√ Bø£å‘√ kÕ<Ûäq\T dü\T|ü⁄‘ês¡T.
kÕ<Ûäq eTqdüT‡qT nqTdü]+∫ kÕ>∑TqT. ø√]ø£\‘√ kÕ–q kÕ<Ûäq
ndü+|üPs¡í dæú‹˝À Ä–b˛e⁄qT. nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\T ˝Òì dæú‹˝À
<Ûë´qeTT kÕ–q ìsêø±s¡ |üsÁ¡ ãVü≤àeTT nqTuÛeÑ eTTq≈£î e#·TÃqT. n|ü&ÉT
dü+kÕs¡yT˚ ìsê«DeT>∑TqT, JeqTàøÏÔ \_Û+#·TqT.
eTs¡DeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q {Ïã{ÏHé |ü⁄düøÔ e£ TT˝À Ç≥T¢ ‘Ó*ô|q~.
eTqdüT‡q ≈£î\<˚e‘· $Á>∑Vü≤eTTqT >∑÷]Ã ‘·<˚ø£ <Ûë´qeTT #˚j·T>±, Ä
$Á>∑Vü≤eTT jÓTTø£ÿ s¡÷|üeTT HÓeTà~>± düeTdæb˛e⁄qT. nq>±
60
kÕø±s¡kÕ<Ûäq #˚j·T>± #˚j·T>±, yÓT\¢>± ìsêø±s¡ dæú‹øÏ #˚s¡T≈£î+{≤eTT.
e÷qe⁄&ÉT á $<ÛäeTT>± kÕø±s¡, eT]j·TT ìsêø±s¡ kÕ<Ûäq\T #˚j·T>±
#˚j·T>± yÓT*¢>± ìsêø±s¡ dæú‹ nqTuÛÑeeTTq≈£î e#·TÃqT.
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq˝…’q »|üeTT, <Ûë´qeTT\ e\q eTq˝À |ü$Á‘·‘·
ô|]–, $XÊ\ uÛ≤eeTT\T n_Ûeè~∆jTÆÓ eTq\qT ñ‘·eÔ T >∑‘T· \≈£î #˚]Ãq
dü+‘√wüeTT, n≥T¢ø±ø£ á kÕ<Ûqä \ e\¢ kÕ«s¡eú TT, nVü≤+ø±s¡eTT ô|]–q
jÓT&É\ n{Ïº kÕ<Ûäq\qT yÓ+≥H˚ e÷ì y˚j·Te˝…qT.
mø˘V‰ü sYº $Á>∑V‰ü sê<Ûqä ≈£î |ü]$T‘·eTe«sê<äì ôV≤#·Ã]+#ÓqT. kÕø±s¡
s¡÷|üeTT˝Ò yÓTT<ä\Tô|{Ïqº kÕ<Ûqä >∑eTéTT. ìsêø±s¡eTì, Ä ìsêø±s¡eTT
yÓT*¢ yÓT*¢>± kÕ<Ûä≈£îì nqTuÛÑeeTTq≈£î e#·TÃqì XË\$#ÓÃqT.
nC≤„qeTT, kÕ«s¡eú TT eTq kÕ<Ûqä \≈£î eT÷\ $|òTü ïeTT\T. rÁeyÓTqÆ
kÕ<Ûä≈£î\T ≈£L&Ü kÕ«s¡úeTT e\¢ ÁuÛÑwüßº |ü≥Tº#·THêïs¡T.
ìs¡+‘·s¡eTT uÛÑ>∑e+‘·Tì <Ûë´dü≈£î n\yê≥T |ü&Ée˝…qT. bÕsYºf…ÆyéT
&çy√wüHé |üìøÏsê<äT. bÕsYºf…ÆyéT uÛÑøÏÔ nq>± CÀ&ç>∑TÁsê\ kÕ«Ø e+{Ï~.
n~ #ê˝≤ ø£wüºeTT. eTq≈£î Vü‰ìø£s¡eTT. ìs¡+‘·s¡eTT uÛÑ>∑eHêïeTeTT‘√
kÕπ> »|üeTT‘√ eTqeTT eTqdüT‡qT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ eTs¡\TÃ≥≈£î M\>∑TqT.
uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ Á|ü|+ü #· $wüjT· yêdüq\ qT+&ç Ä<Ûë´‹àø£ <äèwæøº Ï á »|üeTT
m+‘√ düVü‰j·Tø±]>± ñ+&ÉTqT.
ã\e+‘·eTT>± Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡´Áø£eTeTT\qT Ä#·]+#·sê<äT. ≈£îø£ÿ
‘√ø£ e+ø£s¡ nqï≥Tº>± ã\e+‘·+>± Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT˝À Á|üy˚X¯
ô|≥º&ÜìøÏ ø=+<äs¡T Ä<Ûë´‹àø£ >∑Ts¡Te⁄\T ‘·eT •wüß´\ #˚‘· kÕ<Ûäq
#˚sTT+#Ó<sä T¡ . n$ |ò*ü +|üø£ b˛>± uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ kÕ<Û≈ä î£ ìøÏ ñqï Áù|eT
≈£L&Ü q•+∫b˛e⁄qT.
61
ã\e+‘·eTT>± ø±ø£ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ Áù|eT‘√ Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq
yÓTT<ä\T ô|fÒº≥≥T¢ >∑Ts¡Te⁄\T •wüß´\≈£î •ø£åD ìe«e˝…qT. kÕ<Ûä≈£îìøÏ
kÕ<Ûqä ÁX¯eT nì|æ+#·≈L£ &É<Tä . kÕ<Ûqä Çwüeº TT>± kÕ>∑e˝…qT. Çwüeº TT>±
kÕπ> kÕ<Ûqä \ e\¢ ‘·q˝À ñqï Çã“+<äT\qT yÓT*¢yTÓ *¢>± n~Û>$∑ T+#·TqT.
kÕ<Ûäq\˝À ñqï Çã“+<äT\qT »sTT+#·e˝…qqï, ‘·qqT ‘êqT
Ä‘·à |ü]o\q #˚dTü ø=qe˝…qT. ‘·q ø£sà¡ \qT, uÛ≤eeTT\qT ‘·q dü«X¯øÏøÔ Ï
nqT>∑TDeTT>± r]Ã ~<äT›ø√e˝…qT. á Ä‘·à|ü]o\Hê X¯øÏÔ‘√ eTq*ï
eTqeTT |ü]o*+#·T≈£îì, eTq˝À|üeTT\qT >∑T]Ô+∫, yê{Ïì n~Û>$∑ T+#·
M\>∑TqT. kÕ«s¡úy˚T nìï ∫+‘·\≈£î eT÷\eTT nqï≥T¢>± kÕ«s¡úy˚T
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\≈£î Á|ü<Ûëq Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT.
kÕ<ÛäqeTTq m<äTs¡j˚T´ kÕ«qTuÛÑeeTT\ qT+&ç dü‘·éTTqT
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. n{Ïº dü‘·éTT‘√H˚ eTT+<äT≈£î kÕ>∑e˝…qT. nq+‘·yÓ TÆq
uÛÑ>∑e‘·Ô‘·«eTT |ü]$T‘·yÓTÆq $Á>∑Vü‰sê<Ûäq‘√ kÕ<ÛäéTj˚T´~ ø±<ä T.
e÷qe⁄&çøÏ ‘·‘·«C≤„qeTT nedüs¡eTT. á ‘·‘·Ô«C≤„qeTT‘√ e÷qe⁄&ÉT
‘·q nVü≤eTTqT HêX¯qyÓTTq]Ã uÛÑ>∑e+‘·Tì j·T+<äT Áù|eT, $qj·T
$<Ûj ˚ T· ‘·\T ø£*–, dü+|üPs¡í X¯sD¡ ≤>∑‹˝À Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+<ë*.
kÕ<Ûäq˝À bı+~q<ëìì dü«˝≤uÛÑeTT\≈£î kÕ«s¡úeTT ø=s¡≈£î ñ|üjÓ÷–+#·
sê<äì e÷qe⁄&ÉT Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. á ôV≤#·Ã]ø£qT ìs¡¢ø£åéTT #˚dæq
uÛÑ>∑e+‘·Tì eTs¡∫b˛e⁄qT.
Ç. ∫+‘·q
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì >∑÷]Ã Ä]Ô>± ÁbÕ]ú+#·&yÉ T˚ ∫+‘·q. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ∫+‘·q
n+<äs¡÷ #˚j·Te˝…qT. uÛÑ>∑e+‘·Tì ∫+‘·q <ë«sê ÁãVü≤à C≤„qeTTqT
ã&Édæ ÁãVü≤àeTT˝À ◊ø£éT>∑TqT. n+‘·s¡TàKT˝…’q kÕ<Ûä≈£î\≈£î uÛÑ> ∑e‘Y
62
∫+‘·q düVü≤»eTT>±H˚ »s¡T>∑TqT. á uÛÑ>∑e‘Y ∫+‘·q ìs¡à\ yÓTÆq~,
|ü$Á‘·yÓTÆq~, ìX¯Ã\yÓTÆq~, kÕ«s¡ú dü«Á|üjÓ÷ »qeTT\T ø±ì~. n+‘·s ¡›
èwæº , uÛÑ>∑e‘Y ∫+‘·q ¬s+&É÷ ˇø£fÒ. uÛÑ>∑e‘Y ∫+‘·q‘√H˚ n+‘·s¡›è wæº
kÕ<Ûä´|ü&ÉTqT. á ¬s+&ç{Ï >∑eTéTT Ä |üs¡ÁãVü≤à‘·‘·Ô«y˚T. á uÛÑ> ∑e‘Y
∫+‘·j˚T e÷qe⁄ì XÊX¯«‘·yÓTÆq Äq+<ädæú‹øÏ eT÷\eTT.
eTq dü+|òüTeTT˝À dü‘·TŒs¡Twüß\T C≤„HêìøÏ Á|ü‹ì<ÛäT\T. yê]øÏ
eT+∫#Ó&TÉ \ ne>±Vü≤q ø£\<äT. yês¡T eTq dü+|òTü eTT |ü‘q· eTT ø±≈£î+&Ü
ì\u…&É‘ês¡T. Ç{Ïº dü‘·TŒs¡Twüß\T nìï ø±\eTT\˝ÀqT ñ+<äTs¡T. á
eTVü‰|ü⁄s¡Twüß\ $wüj·TeTT˝À uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT mqï&É÷ ˝À≥T#˚j·T&ÉT. Ç{Ïº
ìkÕ«s¡∆, |ü$Á‘·eT÷s¡TÔ\ ø±s¡DeTTqH˚ dü+|òüTeTT˝À ìs¡+‘·s¡eTT eT+∫
ø±s¡´Áø£eTeTT\≈£î m{Ïº Ä≥+ø£eTT\T ˝Òø£, Ç‘·s¡T\≈£î dü÷Œ¤]Ô<ëj·T≈£î˝…’,
e÷qe‘·«eTTqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·T#·THêïs¡T.
ø=+<äsT¡ kÕ<Û≈ä î£ \T düeTs¡ŒD≤ uÛ≤eeTT‘√ kÕ<Ûqä #˚jT· T<äTs¡T. ø£sà¡ ,
uÛøÑ ,ÔÏ C≤„qeTT\‘√ ≈£L&çq~ kÕ<Ûqä . eTq˝À #ê˝≤eT+~ ø£sà¡ #˚jT· &ÜìøÏ
yÓqTø£+» y˚kÕÔsT¡ . ø±˙ ‘·|Œü <äT. z|æø‘£ √ n+<äs÷¡ ø£sà¡ e÷s¡eZ TTq
Á|üy•˚ +#·e\dæq<˚. ø£sà¡ , uÛøÑ ‘ÔÏ √ ≈£L&çq kÕ<Ûqä C≤„qeTTqT dü+bÕ~+#·TqT.
uÛøÑ ˝ÔÏ ìÒ C≤„qeTT ìs¡søú¡ e£ TT. ø±ã{Ïº ø£sà¡ , uÛøÑ ,ÔÏ C≤„q e÷s¡ZeTT\‘√ ≈£L&çq
á kÕ<Ûqä qT n+<äs÷¡ z|æø‘£ √ yÓTT<ä\Tô|{Ï,º kÕ~Û+#·e˝…qT.
kÕ<Ûä≈£î\T ‘·eT HÓ’»+Ø‘ê´, ø£s¡àe÷s¡ZeTTq >±˙, uÛÑøÏÔ e÷s¡ZeTTq
>±˙, C≤„qe÷s¡ZeTTq >±˙ Á|üy˚•+‘·Ts¡T. mes¡÷ @ e÷s¡ZeTTq
Á|üy•˚ +∫q|üŒ{Ïø° $T>∑‘ê s¬ +&ÉT e÷s¡eZ TT\˝À ≈£L&Ü kÕ<Û≈ä î£ \ Á|üyX˚ e¯ TT
düVü≤»eTT>± »]–b˛e⁄#·T+&ÉTqT. á eT÷&ÉT e÷s¡ZeTT\ eT<Ûä´qTqï
n$HêuÛ≤e dü+ã+<ÛäeTT n{Ïº~. ø£s¡à jÓ÷>∑eTTq Á|üy˚•+∫ uÛÑøÏÔ,
C≤„qeTT\qT ≈£L&Ü kÕ~Û+#·TqT. uÛÑøÏÔ e÷s¡ZeTTq ÁbÕs¡+_Û+∫qyês¡T
63
ø£s¡à, C≤„qe÷s¡ZeTT\qT n_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø=+<äTs¡T. n<˚ $<ÛäeTT>±
C≤„qe÷s¡ZeTTq Á|üy˚•+∫qyês¡T düVæ≤‘·eTT ø£s¡à, uÛÑøÏÔ jÓ÷>∑eTT\≈£î
n\yê≥T |ü&ÉT<äTs¡T.
uÛ>Ñ e∑ ‘Y ∫+‘·qe\¢ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT e÷Á‘·yT˚ nqTÁ>∑V≤æ +#·T≥ ø±<äT.
nH˚ø£ ~eýÓTÆq ‘·‘Ô·«eTT\‘√ ≈£L&çq~ uÛÑ>∑e‘Ô·‘·«eTT. ‘·‘·«C≤„qeTT
ô|s¡T>∑TqT, |ü$Á‘·‘· ô|s¡T>∑TqT, XÊÁd”Ôj·T |ü]C≤„qeTT ô|s¡T>∑TqT. Ç{Ïº
‘·s¡TDeTTq πøe\+ uÛÖ‹ø£ $wüj·TeTT\ |ü≥¢ ∫+‘·q #˚j·TT≥
Á|üe÷<äø£s¡eTT>± e÷s¡TqT.
uÛÑ>∑e‘Y ∫+‘·q @ø£ |üø£åeTTq kÕ>∑≈£L&É<äT. nq>± uÛÑ>∑e+‘·Tì
kÕ<Ûäq˝À nqedüs¡eTT nqT≈£îqï yê{Ïì e~* y˚düT≈£î+≥÷ yÓ[flb˛‘˚,
eTq düsê«+>∑eTT\T K+&ç+|üã&çq≥T¢>± ‘·j·÷s¡>∑TqT. Ç~ dü]ø±<äT.
eTq kÕ<Ûäq˝À ñ|üjÓ÷>∑eTT˝Òì yê{Ïì e<äT\T≈£î+≥÷, ñ|üjÓ÷>∑
yÓTÆq≥Te+{Ï yê{Ïì ø£\T|ü⁄≈£î+≥÷ yÓfi≤fl*. nœ˝≤+&Éø√{Ï ÁãVü‰+&É
Hêj·T≈£î&Ó’q Ä |üs¡e÷‘·àqT Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ eTqeTT≈£L&Ü X¯ó<ä∆, ãT<ä∆,
eTTø£Ô dü«s¡÷|ü dæú‹øÏ #˚s¡Tø√yê*.
ÁãVü≤àC≤„qT\T düe÷∫‘·TÔ\T, <ä«+<ë«r‘·T\T ‘·eT #·T≥÷º ñqï
|ü<ës¡úeTT\˝ÀqT, Je⁄\˝Àq÷, dü+<äs¡“¤eTT\˝ÀqT yês¡T |üs¡e÷‘·àH˚
<ä]Ù+‘·Ts¡T. nH˚ø£‘·«eTT˝À @ø£‘·«eTTH˚ <ä]Ù+‘·Ts¡T. ø±˙ á @ø£‘· «eTT
e÷qe⁄ì |ü]$T‘·Tì>± #˚j·TTq~ ø±<äT. Ç{Ïº @ø£‘·«eTT‘√ e÷qe⁄ì
nìï X¯≈î£ \Ô T n_Ûeè~∆jT· >∑TqT. ‘êqT $ø£d+æ #·T≥j˚T ø±ø£, ‘·q dü«s¡÷|ü
dü«uÛ≤eeTT\T ≈£L&Ü e÷]b˛e⁄qT. uÛ>Ñ e∑ <äqTÁ>∑V≤ü eTT bı+~ u≤<Û|ä &ü qç
dü+|òüT≥q\T ˝Àø£eTTq Ç+‘·es¡≈£î ˝Òe⁄.
nH˚ø£ ø£sà¡ \ düe÷Vü‰s¡yT˚ uÛ>Ñ e∑ ‘ê‡<Ûqä . ñ|üj÷Ó >∑|&ü ìÉ , >∑eTéTT
˝Òì, eT+∫#Ó&ÉT\T ‘Ó*j·Tì ø£s¡à\qT |ü]‘·´õ+#·T≥ »s¡T>∑T#·Tqï~.
64
á |ü]‘·´õ+#·T≥ ≈£L&Ü ˇø£ ø£s¡àj˚T. ø=ìï dü+<äs¡“¤eTT\˝À eTq≈£î @
ø£s¡à #˚j·Te˝…H√, @ ø£s¡à ‘·´õ+#·e˝…H√ dü+~>∑∆eTT ø£\T>∑TqT. n{Ïº
dü+<äs¡“¤eTT\˝À düeTs¡ŒD≤ uÛ≤ey˚T Á|ü<ÛëqeTT. eTq <Ó’q+~q
J$‘·eTT˝À eTq Ä<ëj·TeTT, Ks¡TÃ\T ˝…ø£ÿ #·÷düT≈£î+{≤eTT. Ç<˚
H˚|ü<∏äéTT˝À eTqeTT Ä]®+∫q eT+∫ì eTqeTT nqTuÛÑ$+|üe˝…qT,
Äq+~+#·e˝…qT. Ç{Ïº kÕ<Ûäq˝À XÊØs¡ø£ ÁX¯eT ø£\T>∑e#·TÃ. Ä XÊØs¡ø£
ÁX¯eT≈£î ‘·–q $ÁXÊ+‹ nedüs¡yÓTÆ ñ+≥T+~. á XÊØs¡ø£ ÁX¯eT˝À
eTqdüT‡ ø=+‘· ∫ø±≈£î≈£î >∑T]ø±e#·TÃ. n{Ïº eTqdüT‡≈£î ø=+‘· $ÁXÊ+‹
nedüs¡eTT. eTq >∑T+&Ó $ÁXÊ+‹ ˝Ò≈£î+&Ü |üì#˚j·TT#·Tqï~. n{Ïº
>∑T+&Ó ≈£L&Ü >∑T+&Ó #·|üfi¯fl≈£î eT<Ûä´ ø=+‘· $ÁXÊ+‹ bı+<äT‘·Tqï~.
uÛÑ>∑e‘Y ∫+‘·q <ë«sê e÷qe⁄&ÉT @~ bı+<äT‘·THêï&√ <ëìì Áù|eT>±
ãj·T{ÏøÏ e´ø£Ô+ #˚j·TT#·THêï&ÉT.
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq ø£‹ÔMT<ä kÕeTTe+{Ï~. ˇø£yÓ’|ü⁄ e´‹πsø£‘·
eTs√yÓ|’ ⁄ü n>√#·sy¡ TÓ qÆ nq+‘·yTÓ qÆ dæ‹ú ô|’ qeTàø£eTT. yÓTT<ä\T ô|≥º&ÜìøÏ
Á|üj·T‘·ï+. Ç{Ïº n>√#·s¡yÓTÆq yê{Ïì kÕ~Û+#·T≥≈£î <äè&ÛÉ dü+ø£\ŒeTT
m+‘√ nedüsy¡ TÓ j Æ T· Tqï~. X¯Øs¡eTT, eTqdüT, Ç+Á~j·TeTT\qT eX¯eTT
#˚düTø=qe˝…qT, nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\‘√ ≈£L&çq H˚qT` Hê~ dæú‹
qT+&ç n+<äs÷¡ Hêyêπs, n+<äs÷¡ ˇø£ÿfÒ nH˚ $X¯«#Ó‘’ q· éTTqT Á>∑Væ≤+#·
e˝…qT. neTqdüÿ dæú‹øÏ #˚s¡e˝…qT. eTqdüT‡‘√ ø±ø£ Vü≤è<äj·TeTT‘√
|üì#˚j·TT≥≈£î n\yê≥T|ü&Ée˝…qT. Vü≤è<äj·TeTT m+‘√ $XÊ\yÓTÆq~.
e÷qe⁄&ÉT @Hê&Ó‘’ ˚ ‘·q˝Àì |ü]$T‘·yTÓ qÆ kÕ«s¡,ú dü+≈£î∫‘· uÛ≤eeTT\qT
‘·´õ+∫ $XÊ\ uÛ≤eeTT\qT n_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø=qTH√, n|ü&˚ dü$Twæº
dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT nqTuÛÑeeTTq≈£î e#·TÃqT. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ
X¯s¡D≤>∑‹‘√H˚ Ç~ kÕ<ÛäéTT. Vü≤y˚+>¥ b˛ Ç≥T¢ ‘Ó*ô|qT. ªeTqdüT‡
neTqdüÿyÓTÆq|ü&ÉT ìX¯Ùã›eTT‘√ ≈£L&ç eTqdüT‡qT <ë{Ïq dæú‹ì
#˚s¡Tø=qTqT, nqTuÛÑ$+#·TqTμ.
65
e÷qe J$‘· \ø£åéTT eTTøÏÔ. á e÷s¡ZeTTq e÷qe⁄&ÉT #Ó&ÉT
ø£s¡à\≈£î dü«dæÔ|ü*øÏ eT+∫ø£s¡à\qT d”«ø£]+#·TqT, Ä#·]+#·TqT. á
e÷s¡ZeTT ø£s¡à, uÛÑøÏÔ, C≤„qeTT\‘√ ≈£L&çq~.
>ö‘·eTãT<äT∆&ÉT Ä‘·àkÕøå±‘êÿsêìøÏ mì$T~ dü÷Á‘·eTT\qT
Á|ü‹bÕ~+#ÓqT. yÓTT<ä{Ï~ ‘·q ø£wüºeTT, u≤<Ûä\≈£î ø±s¡DeTT ‘·q
nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT˝Ò nì ‘Ó\TdüTø=qT≥. ¬s+&Ée~ yÓ÷øå±ù|ø£å
ø£*–j·TT+&ÉT≥. á yÓ÷øå±ù|ø£å ‘·qH˚ø±ø£ Ç‘·sT¡ \qT ≈£L&Ü ñ<ä]∆ +#·TqT.
eT÷&Ée~ n+<ä]˙ ùd$+#·T nH˚ Ø‹q n+<ä] jÓT&É\ ø±s¡TDéTT,
‘ê´>∑uÛ≤eeTT ø£*–j·TT+&ÉT≥. Hê\Ze~, dü‘êÿs¡éTT\‘√ XÊ+‹ì
HÓ\ø=*Œ XÊ+‹ kÕeTs¡düéTT\qT Á|üdü]+|ü#˚j·TT≥. ◊<äe~ <Ûäs¡à
ã<ä∆eTsTTq ø£s¡ÔeéTTq≈£î n\yê≥T|ü&Ü*. ‘êqT Ä#·]+#˚ ø£s¡à\e\¢
@ ˇø£ÿ e÷qe⁄ìøÏ >±˙ J$øÏ >±˙ Vü‰ì ø£*–+#·sê<äT. Äs¡e~, dü‘ÿ· s¡à\‘√
‘·qqT ‘êqT ìj·T+Á‹+#·Tø=qT≥. @&Ée~ m\¢y˚fi¯˝≤ Á‹ø£s¡DX¯ó~∆>±
dü‘êÿs¡éTT\≈£î n\yê≥T|ü&Ü*. ø£˙dü+ #Ó&ÉT Ä˝À#·q\T ≈£L&Ü
#˚j·T≈£î+&Ü ñ+&É>∑\>±*. mì$T~ dü<ë dü<ë˝À#·q\‘√ eTqe˝…qT.
Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT á mì$T~ dü÷Á‘·eTT\qT bÕ{Ï+#·e˝…qT. á $<Ûeä TT>±
Ä#·]+∫ e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT uÛÑeã+<ÛäeTT\ qT+&ç s¡øÏå+#·T≈£îì,
Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+<äe˝…qT.
Ä<Ûë´‹àø£ Äq+<äeTTq≈£î, XÊØs¡ø£,e÷qdæø£ ø±s¡DeTTq \_Û+#˚
dü+‘√wüeTTq≈£î ˇø£ ‘˚&Ü>∑\<äT. uÛÖ‹ø£yÓTÆq ø√]ø£\T rπs ø=\~, ø=‘·Ô
ø√]ø£\T |ü⁄≥Tº#T· +&ÉTqT. Ä uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ ø√]ø£\T rs¡q|ü&ÉT e÷qe⁄q≈£î
<äT'KeTT ø£\T>∑TqT. Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡eZ TTq ø√]ø£\T Ä•+#·ì ø±s¡DeTTq
|ò*ü ‘·eTT\ ø=s¡≈î£ m<äsT¡ #·÷&É&eÉ TT »s¡><∑ Tä . ø±˙ @Hê&Ó‘’ ˚ Äq+<äeTTqT
nqTuÛÑ$+#· yÓTT<ä\T ô|&É‘êyÓ÷, á Äq+<äeTTqT XÊX¯«‘·eTT>±
Äq+~+#·T≥¬ø’ Á|üj·T‘·ïeTT »s¡T>∑TqT.
66
Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡eZ TT˝À \_Û+#˚ Äq+<äeTT uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ dü+‘√wüeTTq
ø£+fÒ n~Ûøy£ TÓ qÆ ~. á Ä<Ûë´‹àø£ Äq+<äeTT yÓs’ ê>∑éTT, ìkÕ«s¡eú TT\‘√
≈£L&çq~. dü+‘·è|æìÔ Ç#·TÃq~, Á|üXÊ+‹ì ø£\T>∑ CÒjT· Tq~ nq+‘·yTÓ Æ q
~e´‘·«eTT‘√ ≈£L&çq~. á ø±s¡DeTT#˚ á Äq+<äeTT XÊX¯«‘·yÓTÆq~.
kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~q kÕ<Û≈ä î£ &ÉT ÁãVü≤à‘·«eTTqT bı+~ ÁãVü‰àq+<äeTTqT
nqTuÛÑ$+#·TqT.
nH˚ø£ e÷s¡eZ TT\ <ë«sê kÕøå±‘êÿs¡eTT kÕ<Û´ä eT>∑TqT. á kÕ<Ûqä ˝À
kÕ<Ûä≈£î&ÉT @ dæú‹øÏ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT nH˚~, kÕ<Ûä≈£î&ÉT m+‘· es¡≈£î ‘·q
nC≤„qeTTqT á kÕ<Ûäq <ë«sê ‘=\–+#·T≈£îHêï&√ nqï<ëìì ã{Ïº
Ä<Ûës¡|ü&ÉTqT.
X¯Øs¡eTT nXÊX¯«‘·eTT. @ ø£åDeTT˝À nsTTHê eTs¡D+ dü+uÛ$Ñ +#·
e#·TÃqT. á X¯Øs¡eTT˝ÀH˚ Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄&Óq’ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ìsêø±]>±
ñ+≥THêï&ÉT. á Ä‘·à uÛÖ‹ø£yÓTÆq X¯Øs¡+, eTqdüT‡\‘√ ø£\dæq|ü⁄&ÉT
JeÁuÛ≤+‹˝À ø£wüºqwüºeTT\≈£î, düTKdü+‘√wüeTT\≈£î ˝Àq>∑T#·THêï&ÉT .
uÛÖ‹ø£ <äèwæ‘º √ J$+∫q+‘·ø±\+ e÷qe⁄&ÉT á <ä«+<ä«eTT\≈£î ˝Àã&˚
ñ+{≤&ÉT. Ä‘·à ` X¯Øs¡, eTqdüT‡\≈£î _ÛqïeTì >∑T]Ô+∫ e÷qe⁄&ÉT
dü‘·´|ü<ës¡úeTTqT Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. á C≤„qy˚T yÓ÷ø£åeTT. á yÓ÷ø£åy˚T
Äq+<äeTì #ê+<√´>√|üìwü‘·TÔ q+<äT ‘Ó\T|üã&ÓqT.
‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüT≈£îqïyê&ÉT yÓ’sê>∑úÛ≤eeTT\‘√ kÕ«s¡úeTT
M&ÉTqT. á miTø£‘√ uÛÑeã+<ÛäeTT\ ø£r‘·yÓTÆq dæú‹ì #˚s¡Tø=qTqT.
X¯Øs¡, eTqdüT\‘√ uÛÑeã+<ÛäeTT\T M&ÉTqT. <ëdüéTT ‘=\>∑TqT.
<ä«+<ä«eTT\ jÓT&É düeTuÛ≤eeTT n_Ûeè~∆j·T>∑TqT. |ü]$T‘·yÓTÆq uÛÖ ‹ø£
dæú‹˝À e÷qe⁄&ÉT mìï dü‘êÿs¡éTT\T #˚dæq|üŒ{Ïø° e÷qe⁄&ÉT
Äq+<äeTTqT bı+<ä˝Ò&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q <˚ùV≤+Á~j·T, eTqdüT‡\qT
67
|ü]‘·´õ+#·q+‘·es¡≈î£ Äq+<äeTTqT bı+<ä˝&Ò ìÉ yÓTÁÆ ‘˚jT· TD ñ|üìwü‘T· Ô
‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
˙e⁄ ‘·‘«· C≤„qeTTqT m+‘ÓH’ ê #·]Ã+#·e#·TÃ, ˙≈£î q∫Ãqìï uÛ>Ñ e∑ ‘Y
s¡÷|üeTT\qT |üPõ+#·e#·TÃ, ˙ uÛÑøÏÔì nH˚ø£ Ø‘·T\˝À e´ø£ÔeTT
#˚j·Te#·TÃqT>±ø£, ø±˙ ìqTï ˙e⁄ ‘Ó\TdüTø√q+‘·es¡≈£î mìï e+<ä\
»qà˝…‹ÔHê yÓ÷ø£åeTT e÷Á‘·eTT \_Û+#·<äì Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\ yês¡T
X¯\$#ÓÃqT. |ü]$T‘·yTÓ qÆ uÛÖ‹ø£d‹úæ qT+&ç e÷qe⁄&ÉT kÕ<Ûqä ‘√ yÓTT<ä≥
‘·q nC≤„qeTTqT ‘=\–+#·T ø=qe˝…qT. Ä |æ<ä|ü ‘êHÓes√ Á>∑Væ≤+#·
e˝…qT. nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\Tqï+‘· es¡≈£î á kÕ<Ûäq kÕ>∑<äT.
á nC≤„q+˝À ã+BÛ>± ñqï+‘· ø±\+ e÷qe⁄&ÉT yÓ÷ø£åeTTø=s¡≈£î
eTT+<äT≈£î kÕ>∑˝Ò&ÉT.
uÖ<ä∆eT‘·eTT ≈£L&Ü n<˚ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. #êe⁄ |ü⁄≥Tºø£\T ˝Òì dæú‘˚
ìsê«DeTT. á dæú‹˝À eTqdüT‡ ‘·q |ü]$T‘·T\T ø√˝ÀŒsTT nq+‘·yÓTÆq
dæú‹˝À Á|üy˚•+#·TqT.
ªndü‘√e÷ dü<eZä Tj·÷μ, ª‘·eTk˛e÷ CÀ´‹s¡eZ Tj·÷μ, ªeTè‘√´sêà
neTè‘·+>∑eTj·÷μ. Ç{Ïº e÷s¡ZeTTq neTs¡‘·«eTT, n+‘·T˝Òì C≤„qeTT,
Äq+<äeTT \_Û+#·TqT. JeqTà≈£îÔ&ç>± uÛÑ>∑e+‘·Tì Áù|$Tdü÷Ô, Äq+<ä
eTj·TeTT>± J$‘·eTTqT kÕ–+#·e˝…qT.
á. eTÚqeTT (ìX¯Ùã›+)
ìX¯Ùã›+˝ÀH˚ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì >=+‘·T$qã&ÉT‘·T+~. ìX¯Ùã›+˝ÀH˚ eTq˝À
ñqï uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì >∑T]Ô+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. ø±ã{Ïº Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Û≈ä î£ \T
ìX¯Ùu≤›ìøÏ n\yê≥T|ü&Ü*. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛeÑ eTT\qT
ãVæ≤s¡‘Z |· sü #¡ T· ≥ e\q kÕ<Ûqä ≈£î $|òTü ïeTT ø£\T>∑e#·TÃqT.
68
ìj·T+Á‘·D, $#·ø£åD ˝Òì e÷≥\T e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£, Ä<Ûë´‹àø£
dæú‹øÏ Vü‰ì ø£\T>∑CÒj·TTqT. eTqeTT e÷{≤¢&˚ e÷≥\T eT÷&ÉT
s¡ø£eTT\T>± ñ+≥Tqï$. yÓTT<ä{Ï~, eTq #·T≥÷º ñqïyê]ô|’ ì+<ë
yêø£éTT\qT e*¢+#·T≥, kÕ«s¡ú dü«Á|üjÓ÷»Hê\¬ø’ Ç‘·s¡T\ô|’ #Ó&ÉT>±
e÷{≤¢&ÉT≥. eT÷&Ée~, ãT~∆e÷+<ä´+‘√ |ü*¬ø&ÉT nHê˝À∫‘·yÓTÆq
|ü\T≈£î\T. á ô|’ ñ<äVü≤]+∫q e÷≥\˙ï e´s¡ú|ü⁄ e÷≥˝Ò. eT+∫
e÷≥\ ø£+fÒ #Ó&ÉT e÷≥\πø »qT\T n\yê≥T|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
eTq˝À eTq+ #ê˝≤ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥÷ ñ+{≤eTT. kÕ<Ûës¡DeTT>±
á e÷≥\˙ï e´s¡ú|ü⁄ e÷≥˝Ò. Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq kÕ<Ûäq #˚ùdyês¡T
nH˚ø‘£ «· eTTq @ø£‘«· eTTqT <ä]Ù+‘·Ts¡T. Ç<˚ ìeè‹Ô e÷s¡eZ TT. á ìeè‹Ô
e÷s¡ZeTTq≈£î á e´s¡úyÓTÆq e÷≥\T yÓTT<ä{Ïπø Á|ü‹ã+<Ûäø£eTÚ‘êsTT.
e÷≥\qT, eTqdüT‡\qT ìj·T+Á‹+#·T≥ ø£wyºü TÓ qÆ kÕ<Ûqä . nsTTq|üŒ{Ïø°
eTÚqeTT á Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq≈£î m+‘√ nedüs¡yÓTÆ ñqï~.
eTÚqeTT eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T. n$ e÷≥\ eTÚqeTT, e÷qdæø£
eTÚq+ eT]j·TT Ç#êÃ¤eTÚq+. ñ|üjÓ÷>∑eTT˝Òì e÷≥\ ìj·T+Á‘·D
ø£wüºyÓTÆq kÕ<Ûäq. eTqdüT m|ü&√ >∑‹+∫q ø£s¡à\ C≤„|üø±\qT
HÓeTs¡Ty˚düT≈£î+≥÷, }Vü‰˝Àø±\˝À $Vü≤]+#·T#·T+&ÉTqT. Ç{Ïº
eTqdüT‡qT ìj·T+Á‹+#·T≥ eT]+‘· ø£wüºyÓTÆq kÕ<Ûäq. Ç#êÃ¤|üP]‘·yÓT Æq
sê>∑<˚«cÕ\qT n]ø£≥Tº≥ eT]+‘· ø£wüºyÓTÆq~. e÷≥\e\¢ eTqdüT‡
#Ó˝≤¢#Ó<äTs¡>∑TqT, ø±˙ eTÚq+ e\¢, ø£s¡àe\¢ Ä˝À#·q\T dü+|ò”TuÛ≤e+
#Ó+~ Ä<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔ>± e÷s¡TqT.
eTÚq+ Hê\T>∑T $<ÛäeTT\T. e÷≥\ eTÚq+, Ç+Á~j·TeTT\
eTÚq+, Væ≤+düqT n<äT|ü⁄#˚j·TT eTÚq+, >±&ÛÉìÁ<ä˝À ìX¯Ùã›+. yÓTT<ä{Ï
69
eT÷&ÉT eTÚqeTT\T ø£]ƒqyÓTÆq$. Hê\Ze~ yÓ÷ø£åeTTqT ‘·\|æ+#·Tq~.
ìÁ<ä˝À ÁbÕDX¯øÏÔ ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ\T ˝Ò≈£î+&Ü ñ+≥T+~. Ç+Á~j·TeTT\T
ã\e+‘·eTT, ìØ«s¡éTT ø±≈£î+&Ü ñ+&ÉTqT. <ä«+<ä«yÓ’K] e´ø£ÔeTT
ø±<äT. eTqdüT‡ ˝Òì dæú‹. ìÁ<ä˝À <Ûë´q+ #˚j·Te#·TÃ #˚j·Tø£b˛e#·T Ã.
nqTe÷qeTT\T ˝Òìdæú‹. X¯SHêédüú, Ä<Ûës¡eTT ˝Òìdæú‹. |ü]|üPs¡íyÓ TÆq
XÊ+‹ì nqTuÛÑ$+#·T dæú‹.
s¬ +&ÉT s¡øe£ TT\ eTTqT\T ø£\s¡T. eTÚq+ eVæ≤+#·Tyês¡T eTTqT\T.
ˇø£s¡T Á|üj·T‘·ï+‘√ ≈£L&çq eTTì, y˚s=ø£s¡T ìsê«DeTT bı+~qeTTì.
Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£yÓTÆq eTTì ‘·q Ç+Á~j·TeTT\qT ã\e+‘·eTT>±
n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tºø=ì, dü+|üPs¡yí TÓ qÆ C≤„qeTT˝Òø£ ø±s¡éTT\˝À bÕ˝§ZqTqT.
kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~q eTÚì dü‘·éTTqT ‘Ó*dæqyê&Ó’, Ä‘·àC≤„qeTT
ø£\yê&Ó’ ≈£L&Ü kÕe÷qé÷qe⁄ì e˝… J$+#·TqT. eTÚì ‘·q
Á|ües¡Ôq‘√qT, uÛ≤eeTT\˝Àq÷ ‘êqT m{Ïº eTÚìjÓ÷ ‘Ó\T|ü⁄qT.
>∑‘· e+<ä dü+e‘·‡s¡eTT\ qT+&ç X¯ãø› ±\TwüéTT ô|]– b˛sTTq~.
n~ uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ ~, e÷qdæøy£ TÓ qÆ ~ eT]j·TT ø√]ø£\‘√ ≈£L&çq~. áHê{Ï
XÊg kÕ+πø‹ø£ Á|ü>∑‹ e\¢ X¯ã›ø±\Twü´+ u≤>± ô|]–+~. ìX¯Ùã›eTTq≈£î
Ä≥+ø£eTT>± ‘·j·÷s¡sTT+~. πs&çjÓ÷ eT]j·TT {°M\T yÓTTu…’˝Ÿ bò˛qT¢
eTq Ç+&É¢˝À, Á|üj·÷DeTT\˝À, |üì#˚j·TT Á|ü<˚X¯eTT\˝À >∑+<äs¡>√fi¯
dæú‹ì ø£*–+#·T#·Tqï$. ns¡∆+ ˝Òì dü+^‘·eTT #Óe⁄\qT ∫ÛÁ<äeTT
#˚jT· T#·Tqï~. eTqdüT‡q Á|üy•˚ +∫ XÊ+‹øÏ uÛ+Ñ >∑eTT ø£*–+#·T#·Tqï~.
{°M\˝Àì yê´bÕs¡ Á|üø≥£ q\T düV≤ü »‘·«eTTq≈£î <ä÷s¡eTT>±, ø√]ø£\qT
¬s#·Ã>=≥Tº#·Tqï$. nìï s¡ø£eTT\ yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\T X¯ã›ø±\TwüéTTqT
$|üØ‘·eTT>± ô|+#·T#·Tqï~. ø√]ø£\T ˝Òì dæú‹˝À eTqeTT C≤„qeTT
Ä]®+∫ yÓ÷ø£åeTT kÕ~Û+#·>∑\eTT. ø±˙ áHê{Ï yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\T
70
e÷qe⁄ì˝À ø√]ø£\qT ô|+#·T‘·÷ e÷qe⁄ì ô|&Ée÷s¡ZeTTq ô|{Ïº
u≤<Ûä\≈£î >∑T] #˚j·TT#·Tqï$. kÕ<Ûäq≈£î áHê&ÉT Ç<˚ nìï{Ïø£+f… ô| <ä›
Á|ü‹ã+<Ûäø£yÓTÆq~.
ñ. ÁbÕs¡úq
ÁbÕs¡úq Hê\T>∑Ts¡ø±\T. $qï|üeTT, eT<Ûäé]Ô‘·«eTT, Äsê<Ûäq,
<Ó’e∫+‘·q. $qï|üeTT˝À ‘·q >√&ÉTqT uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ $qï$+#·T≥.
eT<Û´ä e]Ô‘«· eTT <ë«sê ‘·qyê] ø√dü+ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ÁbÕ]ú+#·T≥, uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì
jÓTTø£ÿ >∑TD>∑DeTT\qT >∑Ts¡TÔ #˚dTü ≈£î+≥÷ Äsê~Û+#·T≥, uÛ>Ñ e∑ ‘Y ∫+‘·q
<ë«sê uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì kÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î e÷s¡eZ TT düT>∑eTeTT #˚dTü ø=qT≥.
$qï|üeTT <ë«sê ‘·eT ø√]ø£\qT dæ~∆+|ü #˚düTø√yê\H˚ ‘·|üq.
M]øÏ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ Áù|eT, uÛÑ≈£îÔ\T ñ+&Ée⁄. M]øÏ n>√#·s¡yÓTÆq ˇø£X¯øÏÔ
ñqï<äì, Ä X¯øÏÔ ‘·eTø√]ø£\qT rs¡TÃqqï uÛ≤eeTT ø£\yê¬s’ ñ+<äTs¡T.
M] qeTàø£eTT Á|üj·T‘·ïeTT\‘√ M] ø√]ø£\T rs¡e#·TÃqT.
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ n#·+#·\yÓTqÆ uÛøÑ $ÔÏ XÊ«düeTT\T >∑\yê]øÏ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
yê] ø√]ø£\qT HÓsy¡ s˚ T¡ ÃqT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ø√]q ø√]ø£\T
eT+∫yê, ø±<ë nqï~ ø±\y˚T ìs¡ísTT+#·TqT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q≈£î
ø±e\dæq eT+∫#Ó&ÉT\qT dü]>± ìs¡ísTT+#·Tø=q˝Òø£, uÛÑ>∑e+‘·Tì @$T
ø√sê˝À ≈£L&Ü ‘√#·ø£ Çã“+~ |ü&ÉT‘·THêï&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚ mH√ï
Vü‰kÕ´düŒ<ä dü+|òTü ≥q\T yÓ\T>∑T#·÷#·T#·Tqï$. n&É>+∑ <˚ nyÓTàÆ Hê ô|≥º<Tä
nqï≥Tº>± uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì eTqeTT m\¢ y˚fi˝¯ ≤ eTqeT+∫H˚ ø√s¡Tø√e˝…qT.
eTq eT+∫ @<√ eTqeTT ìs¡ísTT+#·Tø√˝Òø£ b˛e#·TÃqT. ø±˙ düeTs¡ŒD
uÛ≤eeTT‘√ eTqeTT eTq uÛ≤s¡eTT uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ô|{Ïº ÁbÕ]ú+#·e#·TÃ.
H˚sê\T #˚j·T≈£L&Éì |üqT\T #˚dæ eT+∫ |òü*‘ê\qT Ä•+#·≈£L&É<äT.
71
eT<Û´ä e]Ô‘«· eTT <ë«sê uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì y˚&TÉ ø=qT≥ m+‘√ ñ‘·eÔ TyÓTqÆ
dü+Á|ü<ëj·TeTT. kÕ{Ï eTìwæô|’ Áù|eT >ös¡eeTT\T e´ø£eÔ T>∑TqT, ùdïVü≤eTT
ô|s¡T>∑TqT, eTq˝Àì ø√bÕy˚Xe¯ TT\T HêX¯qeT>∑TqT, $T‹MT]q ø√]ø£\T
eTq˝À ñ+&Ée⁄. n+<ä]πøåeT+ ø√s¡&É+ M]øÏ Äq+<ä+. düπs«»Hê'
düTœH√uÛÑe+‘·T, ˝Àø±düeTkÕÔ düT‡œH√uÛÑe+‘·T n+≥÷ n+<ä]ô|’q
Áù|eTqT e´ø£Ô|üs¡#Ó<äs¡T.
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ >∑\ Áù|eTqT e´ø£Ô+ #˚j·TTfÒ Äsê<Ûäq. s¡÷bÕ\T
y˚¬s’Hê uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ˇø£ÿ&˚. eTq≈£î q∫Ãq s¡÷|ü+‘√ uÛÑ>∑e+‘·Tì
Äsê~Û+#·T≥≈£î eTqeTT dæ<ä∆|ü&É‘êeTT.
uÛ>Ñ e∑ ‘Y ∫+‘·q <ë«sê e÷qe⁄&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì˝À ©qeT>∑TqT.
n‘·T´qï‘·yÓTÆq ÁbÕs¡úq˝À ø√]ø£\T+&Ée⁄, Vü≤&Ü$&ç ñ+&É<äT, kÕ«s¡ú eTT
ñ+&É<äT. uÛÑ>∑e+‘·Tì Áù|y˚T ñ+≥T+~. |òü˝≤ù|ø£å ˝Òì dæú‹ ø±ã{Ïº Ç{Ïº
ÁbÕs¡qú ô|’ me]ø° eT≈£îÿe ø£\T>∑<Tä . uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ø=s¡øπ ‘·q J$‘·eTTqT
n+øÏ‘e· TT #˚kÕÔ&TÉ . ‘·q eT+∫ #Ó&\¶É ˙ï uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ #·÷düT≈£î+≥THêï&Éqï
qeTàø£+‘√ uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ ‘·qqT ‘êqT Ä‘·àìy˚<äqeTT #˚düT≈£î+{≤&ÉT .
uÛÑøÏÔ˝À q≥q ñ+&É≈£L&É<äT. $qj·T $<Û˚j·T‘·\T, yÓ’sê>∑éTT
uÛ≈Ñ î£ ìÔ ˝À \ø£D å ≤\T. Ä&É+ãs¡eTT\‘√ sêÁ‹|ü>\∑ T ÁbÕ]ú+∫q|üŒ{Ïø° n~
uÛÑøÏÔ ø±H˚s¡<äT. yê&ÉT uÛÑ≈£îÔ&ÉT ø±uÀ&ÉT.
eTq<ä+≥÷ á »>∑‘·TÔ˝À @MT ˝Ò<äT. n˙ï Ä uÛÑ>∑e+‘·Tìy˚. Ä
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT eTq qT+&ç @$Tø√s¡T≈£î+{≤&√ n<˚ uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ
düeT]Œ+#·e˝…qT. ñqï dæ‹ú qT+&ç ñqï‘· dæ‹ú øÏ Á|üj÷· DÏ+#·TfÒ uÛ>Ñ e∑ ‘Y
kÕ<Ûäq. ‘·q˝Àì nVü≤+ø±s¡, eTeTø±sê\qT HêX¯q yÓTTq]+∫
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ Áù|eTqT ô|+#·T≈£îì, Äsê~Û+∫ $qj·T $<Û˚j·T‘·\‘√
ùd$+∫, Ä]Ô‘√ ÁbÕ]ú+∫ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì eTVæ≤eT\qT eTqq+ #˚dTü ≈£î+≥÷
72
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ Ä‘·à düeTs¡ŒD #˚düTø=qe˝…qT. uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À ©qeTT
ø±e˝…qT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqTqï kÕúqeTT qT+&ç, n|üŒ{Ïø£|ü&ÉT Ä
uÛ>Ñ e∑ +‘·TìøÏ ÁbÕs¡qú #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. XÊ+‹ì bı+<äT‘ê&ÉT. ø±ã{Ïº ÁbÕs¡qú
jÓTTø£ÿ eTVü≤‘·TÔqT kÕ<Ûä≈£î&ÉT #·ø£ÿ>± Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
}. düs¡fi¯‘·«eTT ` ìs¡+ãsê&É‘·«+ (Simplicity)
kÕe÷qýÓTÆq, düs¡fi¯yÓTÆq J$‘·eTT˝ÀH˚ m+‘√ VüQ+<ë‘·q+
e´ø£ÔeT>∑TqT. dü‘·TŒs¡Twüß\T düs¡fi¯yÓTÆq J$‘êìπø Çwüº|ü&É‘ês¡T. düs¡fi¯
uÛ≤yê\T ‘˚*ø£sTTq$. ø£\àwüeTT ˝Òì~ nVü≤+ø±s¡+ ˝Òì dæ‹ú . düsfi¡ ‘¯ «· eTT
ìC≤sTTr ˇø£{Ï ø±<äT. ìC≤sTTr m+‘√ ñqï‘·yÓTÆq dü<äTZDeTT.
eTq˝À #ê˝≤eT+~ ìC≤sTTr |üs¡T\T>± ñ+&Ée#·TÃ, ø±˙
düs¡fi¯Vü≤è<äj·TT\T ø±ø£b˛e#·TÃ. ìC≤sTTr>± Áã‹πøyês¡T ‘êeTT
qeTTà≈£îqï dæ<ë∆+‘ê\ ø=s¡≈£î ø£≥Tºã&ç ñHêïeTì uÛ≤$kÕÔs¡T. á
Ä˝À#·q\‘√ yês¡T m\¢yfi˚ ˝¯ ≤ ‘·eT>∑T]+#˚ m≈£îÿe>± Ä˝À∫dü÷+Ô {≤s¡T.
á ø±s¡DeTT #˚‘· Ms¡T Ç‘·s¡T\‘√ dü]>± ø£\e˝Òs¡T. n˝≤π> Ç‘·s¡T\T
≈£L&Ü M]‘√ dü]>±ø£\e˝ÒsT¡ . M]øÏ yÓTTVü≤e÷≥+˝Ò<Tä .ñqï~ ñqï≥T¢>±
eéVü≤]kÕÔs¡T. M]‘√ eéVü‰s¡+ düT\Te⁄ ø±<äT.
u≤Vü≤´<äèwæº ø£\yês¡T n+‘·s›¡ èwæôº |’ düTeTTK‘· e´ø£+Ô #˚jT· s¡T. nq>±
Ms¡T düs¡fi¯yÓTÆq J$‘·eTTqT e´‹πsøÏkÕÔs¡T. u≤Vü≤´<äèwæº‘√ Ä&É+ãs¡+>±
J$+#·&É+ nqTq~ ¬s+&Ée ø√D+. ø=+<äs¡T düs¡fi¯yÓTÆq J$‘·eTTq≈£î
n\yê≥T|ü&ç n+<äT˝À Äq+<ëìï nqTuÛÑ$kÕÔs¡T. eT]ø=+<äs¡T
Ä&É+ãs¡yÓTÆq J$‘êìøÏ n\yê≥T|ü&ç n+<äT˝À düTKdü+‘√cÕ\qT
yÓ‘·T≈£îÿ+{≤s¡T. düs¡fi¯yÓTÆq J$‘·eTTq Ä˝À#·Hê düs¡[ ñ+&É<äT.
eTeTø±sê\T ñ+&Ée⁄. u≤Vü≤ýÓTÆq »>∑‘·Œ]D≤e÷\≈£î ˇ‹Ô&ç #Ó+<äs¡T.
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq≈£î nqTe⁄>± M] Jeq$<Ûëq+ düs¡fi¯eTT>±
73
s¡÷bı+<äT‘·T+~. düs¡fi¯yÓTÆq J$‘êìøÏ n\yê≥T |ü&çqyês¡T u≤Vü≤´
ˇ‹Ô&ÉT\≈£î ˝§+>∑ø£, Ä‘·à <Ûë´qeT+<˚ ìeT>∑TïeT>∑Tqì ô|òì*Hé
eTVü‰X¯j·TT&ÉT ‘Ó*|æHês¡T.
düs¡fi¯yÓTÆq J$‘·eTT nHêj·÷dü eTs¡D≤ìøÏ ∫Vü≤ïeTT. düs¡fi¯yÓTÆq
J$‘·eTT ˇø£ >=|üŒ ì~Û. á düs¡fi¯yÓTÆq J$‘êìøÏ n\yê≥T|ü&Ü\+fÒ
eT÷&ÉT n&ÉT>∑T\T y˚j·÷*. yÓTT<ä{Ï~ u≤Vü≤´<äèwæº ‘·–Z+∫ n+‘·s¡›è wæºì
ô|+#·Tø√yê*. s¬ +&Ée~ <Óe’ ∫+‘·q, <Óe’ eTTô|’ Áù|eT n\es¡#T· ø√yê*.
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\T ø£*–q+‘· e÷Á‘·eTTq dü]b˛<äT. u≤Vü≤´
J$‘·eTT, düs¡fi¯yÓTÆq J$‘·eTT\ eT<Ûä´ }–dü˝≤&ÉT yê]øÏ XÊX¯«‘·yÓT Æq
Äq+<äeTT <äTs¡¢uÛÑ+. eT÷&Ée~ <Ó’eeTT‘√ >∑&ÉT|ü⁄≥≈£î n\yê≥T
|ü&TÉ <äTs¡T. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì yÓ|’ ⁄ü ˇø=ÿø£ÿ yÓTfÒº m≈£îÿ‘ês¡T. mH√ï eT<ÛTä s¡yTÓ qÆ
uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTuÛÑyê\qT bı+<Ó<äs¡T. á nqTuÛÑyê\qT eT]+‘·>±
bı+<ä>√¬s<äs¡T. ø£&É≈£î Á|ü‹ø£åD+ Ä uÛÑ>∑e+‘·Tì <Ûë´dü‘√ J$‘êìï
>∑&ÉT|ü⁄‘ês¡T.
dü‘·ÿs¡à≈£î Á|ürø£ düs¡fi¯yÓTÆq J$q $<Ûëq+. #Ó&ÉTø£s¡à\T, kÕ+|òæTø£
<äTs¡\yê≥T¢ <Ó’e ‹s¡kÕÿs¡eTTe\¢H˚ »s¡T>∑T#·Tqï$. á ‘·|æŒ<äeTT\T
dü«j·T+ø£è‘ê|üsê<ÛäeTT˝Ò. nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\T s¡÷|ü⁄e÷|æ
uÛÑ>∑e+‘·Tì <Ûë´dü˝À ñ+&çqyê]øÏ düs¡fi¯yÓTÆq J$‘êìøÏ ‘˚*ø£>±
n\yê≥T|ü&‘É ês¡T. n\yê≥T ˝Òìyê]øÏ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ J$‘·eT+‘· ø£wyºü TÓ qÆ
ø±s¡éTT eTs=ø£{Ï ñ+&É<äT.
m. qeTàø£+
qeTàø£eTTq≈£î nH˚ø£ ns¡eú TT\T ø£\e⁄. dü+<äs“¡ e¤ TTqT ã{Ïº qeTàø£+
nq>± $XÊ«dü+. $XÊ«dü+ ˇø£ n~Ûø±s¡ ôVA<ë ø£*–+#·Tq~. >∑‘e· TT˝À
74
»]–q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ <äècÕº´, Ä ø±s¡´Áø£e÷\T Á|ü»\≈£î $XÊ«düeTTqT
ø£\T>∑CÒj·TTqT. á $XÊ«düeTT\T dü‘·ýÓTÆq$. qeTàø£eTTqT eTqeTT
>∑‘·+˝À |üØøÏå+#·˝Ò<äT. nedüs¡yÓTÆq |ü]dæú‘·T\˝À qeTàø£eTTqT
|üØøÏå+|üe#·TÃqT. nsTT‘˚ nìï dü+<äs¡“¤eTT\˝Àq÷ á qeTàø£eTTqT
|üØøÏå+|ü kÕ<ÛäéTTø±<äT. á qeTàø±\qT eTqeTT qeTàe#·TÃ,
qeTàø£b˛e#·TÃ. qeTàø£eTH˚~ eTq kı+‘· ìs¡íj·T+.
eTqeTT <Óq’ +~q J$‘·eTT˝À #˚ùd Á|ü‹ø£sêà qeTàø£+ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+≥T+~. eT+∫|üqT\≈£î eT+∫ |ò*ü ‘ê\T, #Ó&TÉ |üqT\≈£î #Ó&TÉ |ò*ü ‘ê\T
dü+uÛÑ$+#·TqT nì eTqeTT ∫qïHê≥H˚ $+{≤eTT, qeTTà‘êeTT.
n+<äT≈£î ‘·–q≥T¢>± eTq J$‘êìï r]Ã~<äT›≈£î+{≤+. á J$‘·+
eTq≈£î mH√ï >∑TDbÕsƒê\T H˚s¡TŒ‘·T+~. nqTuÛÑyê\‘√ ≈£L&çq Ä#·s¡D
eTq≈£î $XÊ«dübÕÁ‘·eT>∑TqT. qeTàø£eTTqï#√≥ Áø£eT•ø£åD‘√ ≈£L&çq
eédüú s¡÷bı+<äTqT. á $XÊ«düeTT˝À »s¡T>∑T#·Tqï XÊg kÕ+πø‹ø£
s¡+>∑eTT\ n_Ûeè~∆øÏ eT÷\eTT á qeTàø£y˚T.
Hê\Ze qeTàø£y˚T eT‘·|üs¡yÓTÆq qeTàø£+. Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT
n>√#·s¡yÓTÆq~. >∑TDeTT\≈£î nr‘·yÓTÆq~. ìs¡÷|æ+#· M\Tø±ì~,
XÊX¯«‘·yÓTÆq~, n+‘·T˝Òì~.
m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T n+<ä]ø° e+<äqeTT\T. m+<äs√
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ J$‘·#·]Á‘·˝Ò eTq≈£î |ü⁄Hê~sêfi¯ófl>± ñ|üjÓ÷>∑
|ü&TÉ ‘·THêïsTT. yês¡T ‘·eT J$‘ê\qT ‘ê´>∑eTT #˚d,æ mH√ï ø£wqºü wüeº TT\
ø√]Ã n+‘·T˝Òì Äq+<äÁbÕ|æìÔ bı+<ës¡T. yê] J$‘ê˝Ò áHê&ÉT eTq≈£î
Ä<äsêÙ\T. Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ <Û˚´j·TeTT ˝Àø£ø£fi≤´D+. M]˝À
Äq+<äeTTqT eTqeTT≈£L&Ü bı+<äe˝…qqï yês¡T q&É∫q u≤≥˝À
eTqeTT ≈£L&Ü q&ÉTee˝…qT.
75
ì#ÓÃq <ë«sê eTq+ ñqï‘·dæú‹øÏ #˚s¡Tø√>∑\+. ì#ÓÃq≈£î ¬s+&ÉT
Ä<Ûësê\T ø±yê*. ˇø£{Ï ÁøÏ+<ä, eTs=ø£{Ï ô|’q. á¬s+&ÉT Ä<Ûësê\T
˝Ò≈î£ +&Ü ì#ÓÃq ì\ã&É<Tä . n<˚ Ø‹>± Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûqä ≈£î uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’
qeTàø£+ eT]j·TT Áù|eT ñ+&Ü*. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ qeTàø£+ ˝Òøb£ ˛sTTHê,
Áù|eT˝Òø£b˛sTTHê Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq kÕ>∑<äT. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ qeTàø£+,
Áù|eT\T ñqï|ü&˚ Ä<Ûë´‹àø£e÷s¡+Z ˝À ˇø=ÿø£ÿ yÓT≥Tº |ü⁄s√>∑‹ kÕ>∑T‘·T+~.
dü+|üPs¡yí TÓ qÆ X¯s¡D≤>∑‹‘√ |ü]|üPs¡íyÓTÆq Äq+<ëìï n+<äT≈£îH˚ es¡≈£î
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ qeTàø£+, Áù|eT ø£*– ñ+&Ü*.
dü‘êÿs¡éTT\ <ë«sê eTqeTT uÛÑ>∑e+‘·Tì ø±ø£ eTπs<ëìì
ø√s¡T≈£îqï|üŒ{ÏøÏ n~ eTq≈£î XÊX¯«‘·yÓTÆq Äq+<ëìï Çe«<äT. ø±ã{Ïº
uÛÑ>∑e+‘·T&çH˚ eTqeTT ø√s¡Tø√yê*. uÛÑ>∑e+‘·Tì \ø£åéTT‘√H˚, kÕ~Û+∫
rs¡e˝…qqï qeTàø£+‘√, uÛÑ>∑e+‘·Tì ô|’>∑\ Áù|eT‘√ eTqeTT ø£s¡à
|òü˝≤\qT Ä•+#·ø£ eTT+<äT≈£î kÕ>∑e˝…qT. dü∫Ã<ëq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&ÉT
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT, nq>± dü‘Y ∫‘Y Äq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&ÉT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT. á
Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡eZ TTq eTqjÓTTø£ÿ Á|ü‹ n&ÉT>∑T á dü‘Y ∫‘Y Äq+<äeTT\
ø£\sTTø£>± y˚Tfi¯$+#·TqT. Ç<˚ kÕøå±‘êÿsêìøÏ <ë]rj·TTqT.
ø£s¡àe\¢, »qàe\¢, <Ûäs¡à+e\¢ yÓ+≥H˚ |òü*‘·eTT\T <äø£ÿø£b˛e#·TÃ
ø±˙ ‘ê´>∑eTT e\¢ yÓ+≥H˚ |òü*‘·eTT\T <ä≈£îÿqì sêe÷j·TD+ <ë«sê
lsêeTT&ÉT e÷qyê[øÏ n+~+∫q dü+<˚X+¯ . eTqeTT á »qà˝À #˚dqæ
ø£s¡à\ |òü*‘·y˚T$T{À eTqeTT ‘Ó\TdüTø√˝ÒeTT. eTqeTT eTq dæú‹ì
‘Ó\TdüTø√˝ÒeTT. ø±˙ Á|üj·÷DeTT kÕ–+#·e\dæq<˚. á »qà ø±ø£b˛‘˚
eTs√»qà. ˝Ò<ä+fÒ eTs√»qà. á $<ÛäeTT>± ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·÷\T
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ e~˝Òdæ e÷qe⁄&ÉT dü‘·ÿs¡à\≈£î n\yê≥T|ü&Ü*. á
dü‘·ÿs¡à\‘√ nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡ ìs¡÷à\q+ kÕ–+#ê*. düeTTÁ<ä
76
»˝≤\T @$<Ûeä TT>± >±*˝À #˚] y˚T|òTü eTT˝…’ e]¸+∫ ‹]– qB»˝≤\‘√
ø£*dæ düeTTÁ<ëìï #˚s¡TH√, n<˚ Ø‹˝À Ä‘·à dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q e÷qe⁄&ÉT
‹]– |üs¡e÷‘·à˝À #˚πses¡≈£î ‘·q Á|üj·T‘êïìï kÕ–+#ê*.
@. nqTÁ>∑Vü≤+
e÷qe⁄&ÉT ‘·q dü«uÛ≤yêìï nqTdü]+∫ ø£sà¡ \ Hê#·]+#·TqT. eTìwæ
jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eeTT eTT+<äT>± n‘·ì eTqdüTô|’ Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï~.
e÷qe⁄ì dü«uÛ≤e Ø‘ê´H˚ ø√]ø£\T, n‘·ì Ä˝À#·q\T, n‘·ì qeTàø±\T,
n‘·ì }Vü≤\T. ñ‘·ÔeT dü+kÕÿsê\‘√ ≈£L&çqyê&ÉT eT+∫ |üqT\≈£î
n\yê≥T|ü&ÉTqT. kÕ«s¡ú ∫+‘·q\‘√ ≈£L&çqyê&ÉT ˙#·yÓTÆq eT]j·TT
#Ó&ÉT ø£s¡à\≈£î n\yê≥T|ü&ÉTqT.
e÷qe⁄&ÉT X¯ø±Ô´qTkÕs¡eTT uÛÑ>∑e+‘·Tì ~X¯>±>±˙, ˝Ò<ë
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ e´‹πsø£eTT>± Á|üe]Ô+#·TqT. e÷qe⁄&ÉT #˚ùd ø£s¡à\qT
ã{Ïº eT+∫ e´øÏÔ, #Ó&ÉT e´øÏÔ>± ìs¡ísTT+|üã&ÉT‘·THêï&ÉT. e÷qe⁄&É T
dü«uÛ≤eØ‘ê´ ‘·q˝À »s¡T>∑T#·Tqï eT+∫, #Ó&ÉT\ Á|üuÛ≤e+ e\¢H˚ eT+∫
e´øÏÔ>±H√, #Ó&ÉT e´øÏÔ>±H√ e´ø£ÔeT>∑T#·THêï&ÉT.
n‘ê´X¯, ndü÷j·T, &É+ãeTT, <˚«wüeTT nqT Hê\T>∑T \ø£åDeTT\T
Hê nqT eTeTø±s¡ \ø£åD≤\T. n‘ê´X¯, ndü÷j·T, &É+ãeTT\≈£î m<äTs¡T
<Óã“ ‘·–*q|ü⁄&ÉT <˚«wüeTT »ì+#·TqT.
á Hê\T>∑T \ø£åD≤\T e÷qe⁄ìøÏ X¯Á‘·Te⁄\T. n$ e÷qe⁄ì
u≤~Û+#·TqT. á Hê\T>∑T \ø£åD≤\≈£î ã\yÓTÆq u≤Vü≤´, n+‘·'ø£s¡D≤\T
ñ+&Ée⁄. #Ó&ÉT≈£î u≤<Ûä ‘√&ÉT>± ñ+&ÉTqT. #Ó&ÉT u≤<Ûä kÕ«s¡úeTT‘√ ≈£L&ç
ô|s¡T>∑TqT. n$ <Ó’euÛÑøÏÔ‘√ ‘=\>∑TqT.
77
eT+∫ nqTq~ eTeTø±s¡eTTqT ‘·–+Z ∫, HêX¯qyÓTTqs¡TÃq~. #Ó&TÉ
nqTq~ eTeTø±s¡eTTqT eT]+‘· ã\|üs∫¡ , Ä<Ûë´‹àø£ dæ‹ú ì ìsêø£]+|ü
#˚j·TTqT. dü+|òüTeTT˝À H˚&ÉT mH√ï dü+|òüT $Á<√Vü≤ #·s¡´\qT n+<äs¡÷
K+&ç+#Ó<äs¡T. nsTTq|üŒ{ÏøÏ ‘Ó*dæ á ‘·|ü\T #˚j·TT#·THêïs¡T. eT+∫
#Ó&ÉT\≈£î bı‘·TÔ ≈£î<äs¡<äT.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q Ç#êÃ¤qTkÕs¡eTT>± ø±ø£ uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤+
ø=s¡≈£î J$+#·e˝…qT. @Hê&ÉsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡à\qìï{Ïì
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ~X¯>± |üjT· ì+|ü CÒjT· TH√ ÄHê&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì kÕøå±‘êÿs¡eTT
\_Û+#·TqT.
nqTÁ>∑V≤ü eTqTq~ e÷qe⁄ìøÏ n+~|ü⁄#·TÃ≈£îH˚~ ø±<äT. nqTÁ>∑V≤ü
nqTuÛÑyê\T eT÷&ÉT s¡ø±\T. n$ »+‘·Te⁄\ nqTÁ>∑Vü≤+, e÷qe
nqTÁ>∑Vü≤+ eT]j·TT uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤+.
»+‘·Te⁄\T |ü]$T‘·yÓTÆq |üX¯ó\ø£åDeTT\‘√ J$+#·TqT. |üX¯ó
\ø£Då eTT\T |üP]Ô>± kÕ«s¡|ú Pü ]‘·yTÓ qÆ J$‘·+. ‘·q≈£î H=|æŒ ø£\T>∑≈î£ +&Ü
‘·qø√düy˚T J$+#˚~ |üX¯óe⁄. |üX¯óe⁄\ nqTÁ>∑Vü≤+ πøe\+ |üX¯óe⁄\≈£î
e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·yÓTÆ ñ+≥Tqï~. e÷qe⁄&ÉT eT+∫ #Ó&ÉT\ düŒèVü≤‘√
Jeq+ kÕ–+#·TqT. |üXó¯ e⁄\≈£î eT+∫ #Ó&TÉ $#·øD å£ ‘Ó*j·T<äT. eT+∫
#Ó&ÉT\ $#·ø£åD ˝Òì dæú‹˝À e÷qe⁄&ÉT »+‘·Te⁄\ nqTÁ>∑Vü‰ìï
nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT.
e÷qe nqTÁ>∑Vü≤+ nqTq~ kÕ{Ï e÷qe⁄\ qT+&ç, ø=ìï
es¡ZeTT\ qT+&ç, eTq }Vü≤\ qT+&ç, eTq ÄX¯j·÷\ qT+&ç eTq
ø√]ø£\ qT+&ç \_Û+#·TqT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î: ∫qï|ü&ÉT eTq‘·*¢, ‘·+Á&ç
eT]j·TT ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\ qT+&ç á e÷qe nqTÁ>∑Vü≤+ bı+<äT‘êeTT.
78
n≥T|æ<ä|ü ùdïVæ≤‘·T\ qT+&ç eT]j·TT eTqø£+fÒ… ñ‘·ÔeTT˝…’q Ád”Ô,
|ü⁄s¡Twüß\ qT+&ç e÷qe nqTÁ>∑V≤ü + \_ÛdTü +Ô ~. Mπsø±ø£ >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ
nqTÁ>∑Vü≤+ ≈£L&Ü eTq*ï ñqï‘· ÄX¯j·T+˝À r]Ã~<äT›‘·T+~.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ‘·q nqTÁ>∑V‰ü ìï n+<ä]ô|’ düe÷qeTT>± ≈£î]|ækÕÔsT¡ .
ø±˙ nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\Tqï+‘· es¡≈£î e÷qe⁄&ÉT uÛÑ>∑e+‘·Tì
nqTÁ>∑V≤ü eTTqT >∑T]Ô+#·˝&Ò TÉ . mes¡sTT‘˚ ‘·q nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\qT
‘·´õ+∫, ‘·qqT ‘êqT uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ düeT]Œ+#·T≈£î+{≤&√, n{Ïº e´øÏÔ
dü+|üPs¡íyÓTÆq uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü‰ìï nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT. ‘·q≈£î @$T
»]–Hê, n~ uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|ükÕ<ä+>±, nqTÁ>∑Vü≤+>± uÛ≤$kÕÔ&ÉT.
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì nqTÁ>∑V≤ü + e÷qe⁄ì ñqï‹øÏ m+‘√ nedüs+¡ . uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
n>√#·sT¡ &ÉT. n{Ïº uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì yÓ|’ ⁄ü eTqeTT ˇø£ n&ÉT>∑Ty˚ùd,Ô uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
eTqyÓ’|ü⁄ |ü~ n&ÉT>∑T\T y˚kÕÔ&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ eTqô|’>∑\ Áù|eT,
kÕj·TeTT n{Ïº~. n<˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤+.
áHê&ÉT e÷qe⁄\T mH√ï ø£fi¯\˝À, ‘·eT ‘·eT s¡+>±\˝À m+‘√
HÓ’|ü⁄DéTTqT, n_Ûeè~∆ì kÕ~ÛdüTÔHêïs¡T. nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡ s¡Væ≤‘·
dæú‹˝À #˚dæq kÕ<Ûäq≈£î M]˝À m+‘√ HÓ’|ü⁄DéTT ãj·T≥|ü&ÉTqT. n{Ïº
HÓ’|ü⁄DéTT n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ýÓTÆq~, Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq~. áHê&ÉT
n+<äTπø @ ø£fi≤s¡+>∑yÓTÆq|üŒ{Ïø°, ø±s¡´Áø£eTyÓTÆq|üŒ{Ïø° uÛÑ>∑e+‘·Tì
nqTÁ>∑Vü≤+ ø=s¡≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì ÁbÕs¡úq‘√ ø±s¡´Áø£e÷\T yÓTT<ä\T
ô|≥Tºø=qT≥ eTq ÄqyêsTTr.
j·T+Á‘·eTTq≈£î nqTÁ>∑Vü≤+‘√ |üì˝Ò<äT. e÷qe⁄&ÉT j·T+Á‘·+˝≤
J$+#·≈L£ &É<Tä . j·÷+Á‹ø£yTÓ qÆ J$‘êìøÏ n\yê≥T|ü&qç e´øÏÔ ñqï‘·yTÓ qÆ
uÛ≤yê\≈£î, ñqï‘·yÓTÆq ÄX¯j·÷\≈£î düŒ+~+#·&ÉT.
79
◊. Áù|eT ` ‘ê´>∑+
Áù|eT ˇø£ Á|üyêVü≤+. Áù|eT˝À m{Ïº $ø±sê\T ñ+&Ée⁄. eTq≈£î
‘Ó*dæq <ëìH˚ Áù|$T+#·>∑\+. eTq≈£î ‘Ó*j·Tì<ëìì eTqeTT
Áù|$T+#·˝ÒeTT. Áù|eT ≈£L&Ü ˇø£ C≤„qy˚T. n{Ïº uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTT
ìs¡à\yÓTÆq~, ìkÕ«s¡úyÓTÆq~, ìX¯Ã\yÓTÆq~. kÕe÷qýÓTÆq Áù|eT
kÕ«s¡úeTT‘√ ≈£L&çq~. |üø£åbÕ‘· <Û√s¡DÏ ø£\~, uÛÖ‹ø£yÓTÆq $wüj·TeTT\
|ü≥¢ nC≤„q+‘√ ≈£L&çq~>± ñ+&ÉTqT.
‘ê´>∑+ ìkÕ«s¡úÁù|eT. <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ Ä+>∑¢eTTq ‘ê´>∑+ nq>±
<Ûäs¡àeTT/<ëqeTT #˚j·TT≥ nH˚ ns¡∆eTTqT Á>∑Væ≤+#·T#·THêïs¡T. ìC≤ìøÏ
‘ê´>∑+ m+‘√ jÓ÷>∑+‘√ ≈£L&çq~. ‘ê´>∑+ ìkÕ«s¡yú TÓ qÆ ~. |ò*ü ‘·eTT\qT
Ä•+#·<äT. Ç∫Ã|ü⁄#·TÃ≈£îH˚ uÒs¡eTT ø±ì~. ‘ê´>∑+ $X¯«»˙qyÓTÆq~.
~eýÓTÆq Áù|eT ìs¡TZD+, ìs¡+»q+, düHê‘·q ìπø‘·q+,
ì‘·ýÓTÆq~, X¯ó<ä∆ ãT~∆, eTTøÏÔ ìs¡à\ dü«s¡÷|æDÏ. n{Ïº ~eýÓTÆq Áù|eT
düs¡«yê´|üø£yÓTÆq~. n<˚ |üs¡e÷‘·à dü«s¡÷|üeTT.
~eýÓTÆq Áù|eT ø±s¡DeTTq≈£î |òü*‘ê\≈£î nr‘·yÓTÆq~. á
~eýÓTÆq dæú‘˚ |òü\+. Äq+<ä+. Áù|eT≈£î ÁøÏ+~ kÕúsTT\T ñ+&Ée#·TÃqT
ø±˙, ‘ê´>∑+ uÛ≤yêr‘·yTÓ qÆ ~. ‘ê´>∑+ ‘·q Ç#êÃ¤qTkÕs¡eTT ìs¡«Væ≤+∫q
ˇø£ dü‘·ÿs¡à. uÛÑ>∑e+‘·Tì |ü≥¢ eTq≈£î >∑\ Áù|eT, uÛÑøÏÔ jÓTTø£ÿ kÕs¡y˚T á
‘ê´>∑+.
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ eTq≈£î >∑\ Áù|eT nìï{Ïø£+f… ñqï‘·yÓTÆq~.
m+<äTø£+fÒ ‘Ó\TdüT≈£îH˚yê&ÉT, ‘Ó\TdüT≈£îH˚~, ‘Ó\TdüT≈£îqï~ n˙ï ˇø£ÿfÒ.
á kÕ<Ûäq˝À nVü≤+ø±s¡, eTeTø±sê\T Á‹ø£s¡DX¯ó~∆>± ‘=\– yÓ’sê>∑´
80
uÛ≤yê\T ô|s¡T>∑TqT. ø√]ø£\T ‘·>∑TZqT. á |ü$Á‘· Jeq$<Ûëq+˝À
ø£weºü TT\qT, u≤<Û\ä qT ∫s¡Tqe⁄«‘√ d”«ø£]+#·T≥, |üsT¡ \qT+&ç kÕqTuÛ÷Ñ ‹
Ä•+#·≈î£ +&ÉT≥ Ç‘·sT¡ \T ‘êeTT #˚dqæ Vü‰ìøÏ ‹]– Vü‰ì #˚jT· ≈£î+&ÉT≥
»s¡T>∑TqT.
ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\, uÛ≤y√Á<˚ø±\ qT+&ç XÊ+‹ì nqTuÛÑ$+#· e˝…qqï
‘ê´>∑y˚T e÷s¡Z+. ‘ê´>∑+ ìeè‹Ô e÷s¡ZeTT‘√ ≈£L&çq~. nH˚ø£‘·«eTT˝À
@ø£‘·«eTTqT dü÷∫+#·Tq~. $qj·T $<Û˚j·T‘·\T ≈£L&Ü ‘ê´>∑+ jÓTTø£ÿ
∫Vü‰ï˝Ò. $qj·T $<Û˚j·T‘·\ Á|üø£≥q ≈£L&Ü ~e´Áù|eT≈£î dü+πø‘·y˚T.
eTq˝Àì nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡ ìs¡÷à\q+ á $qj·T $<Û˚j·T‘·\
<ë«sê Á|üø{£ ‘Ï e· Te⁄‘·T+~. düT|ò” düHê´dæ nHê‡Ø e÷≥\˝À, á $qj·T
$<Û˚j·T‘·˝Ò uÛÑ>∑e+‘·Tì ~eýÓTÆq Áù|eT j·÷Á‘·˝À kÕ<Ûä≈£îì ˇø£
j·÷Á‹≈£îì>± r]Ã~<äTq› T. Ms¡T ‘·eTqT ‘êeTT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì bÕ<ä <Û÷ä [>±
uÛ≤$+∫, ‘·]+#Ó<äs¡T.
ùdyêuÛ≤eeTT\T eTq˝À ‘ê´>∑ìs¡‹ì ô|+#·TqT. á ‘ê´>∑+ eTq˝À
XÊ+‹, z|æø\£ qT ô|+#·TqT. kÕ{ÏeTìwæ |ü≥¢ <äjT· , $qj·T $<Ûj ˚ T· ‘·\T
ô|+#·TqT. ‘ê´>∑+ kÕ«s¡eú TTqT Ä•+#·<Tä . z|æø‘£ √ ‘ê´>∑ ìs¡‹ì n_Ûeè~∆
|üs¡#·Tø=qe˝…qT.
Áù|eT‘√ ≈£L&çq dü<ë“¤yê\T ≈£L&Ü ‘ê´>∑eTT‘√ ≈£L&çqy˚.
uÛÑ>∑e+‘·Tì ø√dü+ <ÛÓ’s¡éTT>± ø£cÕº\qT m<äs√ÿe&É+ ≈£L&Ü ‘ê´>∑y ˚T
nì|æ+#·TqT. ìs¡à\ ãT~∆, ìX¯Ã\ ãT~∆, ìkÕ«s¡ú ãT<äT∆\‘√ ‘ê´>±ìï
Hê#·]+#·e˝…qT.
$qj·T$<Û˚j·T‘·\T, yÓ’sê>∑úÛ≤e+ ø£*– ñ+&ÉT≥, düeT∫‘·ÔeTTqT
Á|ü<ä]Ù+#·T≥ á ‘ê´>∑+ jÓTTø£ÿ \ø£åD≤\T. yÓ’sê>∑´ uÛ≤eeTT\ e\¢
81
Ä&É+ãsê\qT >±˙, dü«˝≤uÛ≤\qT >±˙ Ä•+#·T≥ »s¡T>∑<äT. ìs¡›j·T>±
eéVü≤]+‘·Ts¡T. düeT∫‘·eÔ TT e\¢ ÇcÕºsTTwüeº TT\≈£î nr‘·T\T>± e÷],
øπ e\+ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ ‘·eT Çwüeº TTqT Á|üø{£ +Ï ‘·Ts¡T. $qj·T $<Û˚jT· ‘·\
ø±s¡ D eTT>± ‘· e T˝Àì nVü ≤ +ø±s¡ eTeTø±sê\qT HêX¯ q eTT
#˚dTü ø=+<äTs¡T. ‘·eT kÕ«s¡+ú ø√dü+ Ç‘·sT¡ \≈£î Vü‰ì ‘·\ô|≥ºsT¡ . ‘ê´>∑eTT
≈£L&Ü Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq˝À ˇø£ eTTKýÓTÆq uÛ≤>∑+.
e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ dü+kÕÿs¡e+‘·yÓTÆq J$‘êìøÏ ‘ê´>∑y˚T eT÷\+.
‘ê´>∑+ ñqï#√≥ #Ó&TÉ ≈£î kÕúq+ ñ+&É<Tä . ‘ê´>∑+ ñqï#√≥ e´‹πsø£‘·
ñ+&É<Tä . ‘ê´>∑+ ñqï#√≥ Áù|eT $dü]Ô +#·TqT. ‘ê´>∑+ dü«#·Ã¤yÓTÆq~.
‘ê´>∑+ m+‘√ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~. ‘ê´>∑+ mø£ÿ&É ñ+&ÉTH√ jÓ÷>∑+ nø£ÿ&˚
ñ+&ÉTqT.
Á|üdTü ‘Ô · eTqÄ]úø,£ kÕe÷õø£ eT]j·TT n+‘·sê®rj·T ø±s¡´Áø£e÷\˙ï
Áù|eT s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ y˚. eTq≈£î eTq Á|üeè‹Ôô|’ ‘ê´>∑u≤Û e+ ˝Ò<Tä . e÷qe⁄&ÉT
Ä~Û|‘ü ´· +‘√ uÛ÷Ñ >∑s“¡ e¤ TT˝Àì Kì»eTT\qT ùdø£]düTHÔ êï&ÉT. eTq+ |”˝ÃÒ
dü«#·Ã¤yÓTÆq >±*ì $wü|üP]‘·+ #˚düTÔHêï&ÉT. eTq+ ìedædüTÔqï Á|üø £è‹ô|’
e÷qe⁄ìøÏ m{Ïº Áù|eT˝Ò<äT. Á|üø£è‹ô|’H˚ ø±<äT, kÕ{Ï e÷qe⁄ìô|’ ≈£ L&Ü
Áù|eT ñ+&ÉT≥˝Ò<äT. áHê&ÉT ø=+‘·eT+~ ô|<ä› yê´bÕs¡T\ #˚‹˝À
edüTÔe⁄\ ñ‘·Œ‹Ô, yê{Ï |ü+|æD° »s¡T>∑T#·Tqï~. á ø±s¡DeTT#˚
kÕe÷qýÓTqÆ yê´bÕs¡+ #˚dTü ≈£îH˚ yê]øÏ á b˛{°ì ‘·≥Tºø√e&É+ ø£wºüyTÓ ,Æ
n|ü\bÕ\>∑T#·THêïs¡T. Á|üuTÑÛ ‘·«eTT ≈£L&Ü |üqTï\qT ô|+#˚ H˚|<ü ∏´ä +˝À
kÕe÷q´ Á|ü»\ Jeq$<Ûëq+ ø£wüºyÓTÆq+<äTe\¢ á |ü]dæú‘·T\˝À @
ø√D+ qT+&û Áù|eTqT |ü+#·˝ìÒ dæ‹ú ˝À eTq düe÷»+ ‘·j÷· s¡e⁄‘·Tqï~.
eTq kÕ+|òæTø£ Jeq $<Ûëq+ u≤>∑T|ü&Ée˝…qqï m{Ïº Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î
˝Àã&É≈£L&É<äT. áHê&ÉT e÷qe⁄\˝À ‘ê´>∑ãT~∆ ø=s¡e&ÉT‘·Tqï~.
82
áHê&ÉT uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ >±˙, Á|üø£è‹ô|’q >±˙, kÕ{Ï e÷qe⁄ìô|’ >±˙
e÷qe⁄ìøÏ düVü≤»yÓTÆq Áù|eT ø£s¡Te>∑T#·Tqï~. áHê&ÉT $Á>∑Vü‰sê<Ûä qπø
|ü]$T‘·yÓTÆ Ä\j·÷\˝À ‘ê´>∑+ ù|s¡T‘√ »+‘·Tã\T\T »s¡T>∑T#·Tqï$.
e÷qe⁄ì˝À e÷qe‘·«+ ø±qsêe&É+ ˝Ò<Tä . á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝ÀH˚ e÷qe⁄&ÉT
kÕ«s¡ú+‘√ m{Ïº Á|ü˝ÀuÛÑeTT\≈£î ˝Àã&É≈£L&É<äT. n~Ûø±s¡ eT]j·TT Ä]úø£
ô|‘·Ô+<ë] ‘·‘ê«ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·sê<äT.
áHê&ÉT sêÅcÕº\≈£î sêÅcÕ\≈£î eT<Û´ä kÕeTs¡d´ü eTT ø£qã&ÉT≥˝Ò<Tä .
‘·eT sêh dü«Á|üjÓ÷»qeTT\ ø√dü+ bıs¡T>∑T sêÅcÕº\ n_Ûeè~∆øÏ
Ä≥+ø±\T ø£*–+#·T #·THêïs¡T, yê~+#·T≈£î+≥THêïs¡T, düeTq«j·T+
ø√˝ÀŒe⁄#·THêïs¡T. ~eýÓTqÆ Áù|eT ˝Ò≈î£ +&Ü eTq Ä]úø£ $<Ûëq+ n_Ûeè~∆
#Ó+<ä<Tä , eTq kÕ+|òTæ ø£ Jeq $<Ûëq+ eTs¡T>∑T|ü&<É Tä , sê»ø°jT· eTT\˝À
ìC≤sTTr ô|s¡T>∑<Tä . Vü≤ø˘‡˝Ò eTVü‰X¯jT· T&ÉT ªmø£ÿ&Ó‘’ ˚ e÷qe‘ê $\Te\T
ø£s¡Te>∑TH√ nø£ÿ&É XÊ+‹, kÕeTs¡düéTT\T ø£s¡TyÓ’ j·TT<ä∆ yê‘êes¡D+
ô|s¡T>∑TqT. á j·TT<ä∆ yê‘êes¡D+ e\q dü+|òüT+ô|’ Ä]úø£+>±qT
eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£+>±qT #Ó&ÉT Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. e÷qe‘·«+ ˝Òì
$C≤„q+ e÷qe eTqT>∑&≈É î£ Vü‰ìø£se¡ TT>± ‘·j÷· s¡>T∑ qTμ nì ‘Ó*ô|qT.
ˇ. yÓ÷øå±ù|ø£å≈£î ø£]ƒq kÕ<Ûäq
X¯Øs¡+‘√H˚ yÓ÷ø£å kÕ<Ûäq M\>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT Ä‘·à dü«s¡÷|ü⁄&ÉT.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ì»dü«s¡÷|üeTTqT Á>∑Væ≤+#·e˝…qqï X¯Øs¡eTT ñqï|ü&˚
n~ kÕ<Û´ä eT>∑TqT. e÷qe»qà m+‘√ <äTs¡u¢ +ÑÛ . n{Ïº $\TyÓq’ e÷qe»qà
\_Û+∫q|ü&ÉT e÷qe⁄&ÉT <ëìì eè<Ûë #˚jT· ø£, dü~«ìjÓ÷>∑ |üs#¡ T· ≈£îì
uÛ>Ñ e∑ ‘Y kÕøå±‘êÿsêìï kÕ~Û+#·e˝…qT.
kÕ<Ûäq ø£]ƒqyÓTÆq<˚, ø±˙ ø£wüºyÓTÆq~ ø±<äT. n\yê≥T |ü&˚ es¡≈£L
kÕ<Ûäq ø£wüº+ nì|æ+#·e#·TÃ. #˚‘·ø±ì ‘·q+ ñqï+‘·es¡≈£î, ◊ø£eT‘·´+
83
˝À|æ+∫q+‘· es¡≈£î, ÁX¯<ä∆ ˝Òq+‘·es¡≈£î kÕ<Ûäq ø£wüº+>± nì|æ+#·TqT.
eTq˝À rÁeyÓTÆq uÛÑ>∑e‘Y ø±+ø£å ø£*π>es¡≈£î á eT÷&ÉT eTq˝À
‹wüyº d˚ Tü ≈£îì ñ+{≤sTT. ø±ã{Ïº ÁX¯<ë∆u≈ÑÛ î£ \Ô ‘√ kÕ<Ûqä ≈£î n\yê≥T|ü&Ü*.
uÖ<äT\∆ T Á>∑V≤æ +∫q Hê\T>∑T dü‘ê´\qT Á>∑V≤æ +#ê*. e÷qeJ$‘·+
ø£cÕº\‘√ ≈£L&çq~. eTq e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq J$‘êqïqTdü]+∫ eTq≈£î
<äT'KeTT\T ø£\T>∑TqT. ø√]ø£\T ‘·π>Zø=\~ eTq˝Àì <äT'K+ HêX¯q
eT>∑TqT. <äT'K HêX¯qeTTq≈£î 8 dü÷Á‘· Á|üD≤[ø£\T nqTdü]+#·e˝…qT.
XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ kÕúsTT\˝À e÷qe⁄&ÉT ùd«#êÃ¤, kÕ«‘·+Á‘ê´\‘√
≈£L&çq J$‘êìï ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. e÷qe⁄&ÉT á ùd«#êÃ¤ kÕ«‘·+Á‘ê´\
ø√dü+ dü+|üPs¡íyÓTÆq yÓ’sê>∑éTTqT >±˙ bÕøÏåø£yÓTÆq yÓ’sê>∑éTTqT >±˙
nqTdü]kÕÔ&ÉT.
n_Ûe÷q+ qT+&ç, nVü≤+ø±s¡eTT qT+&ç, ø√]ø£\ qT+&ç, #Ó&ÉTô|’
>∑\ eT≈£îÿe qT+&ç |üP]Ô yÓ’sê>∑éTTqT e÷qe⁄&ÉT ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT.
nHês√>∑´ ø±s¡D≤\ e\¢, XÊØs¡ø£ u≤<Ûä\e\¢ bÕøÏåø£yÓTÆq yÓ’sê>∑éTTqT
e÷qe⁄&ÉT Ä•kÕÔ&ÉT. á ¬s+&ÉT |ü]dæú‘·T\˝ÀqT kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘êqT
ø£wüº|ü&ÉTfÒ>±ø£ ‘·q kÕ{Ïyê]øÏ ≈£L&Ü ø£wüº+ ø£*–+#·e#·TÃ.
u≤<Ûä nqTq~ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq~, eT]j·TT n+≥Tyê´~ ˝≤+{Ï~.
ˇ≈£s¡T ø£wüº|ü&ÉT‘·÷ ñHêï, u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷ ñHêï kÕ{ÏeTìwæ Ä u≤<Ûä qT
#·÷dæ |ü{Ïº+#·T ø√≈£î+&Ü ñ+&É˝Ò&ÉT. Ä u≤<Ûä˝À ‘·qe+‘·T ‘êqT ≈£L&Ü
bÕ\T|ü+#·T≈£î+{≤&ÉT. á ø£wqºü cÕº\ e\¢, #Ó&TÉ |ò*ü ‘ê\ e\¢ e÷qe⁄ì˝À
yÓ’sê>∑úÛ≤e+ n_Ûeè~∆ ne⁄‘·T+~.
nsTT‘˚ áHê{Ï e÷qe⁄q≈£î Ä<Ûë´‹àø£+ô|’ eT≈£îÿe˝Ò<äT. ‘·q
ÇcÕºqT kÕs¡+ ùd«#êÃ¤jT· T‘· J$‘êìøÏ n\yê≥T |ü&‘É ê&ÉT. nHÓ‹’ ø£yTÓ qÆ
84
|üqT\≈£î n\yê≥T |ü&ÉT‘·THêï&ÉT. á nHÓ’‹ø£ø±s¡éTT\ e\¢ ‘·q
X¯Øs¡+˝À nH˚ø£ e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑T#·Tqï$. Ä<Ûë´‹àø£Jeq+ Áø£eT•ø£Då ‘√
≈£L&çq~. ø±˙ Hê>∑]ø£‘· ù|s¡T‘√, ìj·T+Á‘·D ˝Òì ùd«#êÃ¤J$‘êìøÏ
e÷qe⁄&ÉT n\yê≥T |ü&TÉ ‘·THêï&ÉT. Ms¡T ‘·eT |üqT\T n‹>± #˚jT· T≥≈£î
n\yê≥T|ü&ÉT<äTs¡T. n~Ûø£yÓTÆq ÄVü‰s¡+, ìwæ<ä∆yÓTÆq ÄVü‰sêìï
n~Ûø£eTT>± ùd$+#·T≥, <ÛäHês¡®qô|’ n~Ûø£+>± ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&ÉT≥,
ñÁ<˚ø£+‘√ ≈£L&çq ñ‘ê‡Vü≤+ ø=s¡≈£î yÓ+|üsê¢&ÉT≥, ‘êeTT #˚j·TT ø£s¡Ôe´
ø£s¡à\ e\¢ ‘=+<äs¡>± n\dæb˛e⁄≥, $düT>∑T #Ó+<äT≥, ìsêX¯|ü&ÉT≥,
düeTj·÷ìï bÕ{Ï+#·ø£, ‘·eT≈£î q∫Ãq ø±sê´\qT y˚fi¯ø±ì y˚fi¯\˝À
#˚j·TT≥≈£î n\yê≥T |ü&ÉT<äTs¡T.
á $<ÛäyÓTÆq nHÓ’‹ø£ J$‘êìøÏ n\yê≥T|ü&çq yê]øÏ Vü≤è<äj·T
dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ , eT÷Á‘·|+æ &ÉeTT\ yê´<ÛTä \T, eT]j·TT ñ<äsø¡ √X¯ yê´<ÛTä \T
u≤~Û+#·TqT. Ms¡T u≤<Ûä|ü&ÉTfÒ ø±ø£, M]e\¢ M] nqTj·÷j·TT\T ≈£L&Ü
u≤<Û≈ä î£ >∑T]j·T>∑T<äTs¡T. Ç<˚ $<Ûeä TT>± Ä<Ûë´‹àø£ JeHêìï ‹s¡düÿ]+∫q
e´øÏÔ ‘êqT ø£wüºeTT\ bÕ\>∑TfÒ ø±ø£, ‘·q ‘√{Ïyê]øÏ ≈£L&Ü ø£cÕº\T
ø£*–+#·TqT. Ä<Ûë´‹àø±ìøÏ <ä÷s¡yÓTÆq yê]øÏ á ø£cÕº\T ‘·|üŒe⁄.
eTq≈£î ø£*–q ø£cÕº\T eTqô|’ HÓ’‹ø£+>±qT, Ä<Ûë´‹àø£+>±qT
eT÷&ÉT $<Ûë˝…’q e÷s¡TŒ\T ø£*–+#·TqT. n$ eT+∫, #Ó&ÉT eT]j·TT
düeTuÛ≤yê\T. e÷qe⁄\T ø£cÕº\qT nqTuÛÑ$+#·T#·Tqï|üŒ{ÏøÏ ‘·eT
‘·|æŒ<ë\qT >∑T]Ô+#·ø£ ‘·eT ø√]ø£\ô|’ eT]+‘· ÄX¯øÏÔ ô|+#·Tø=qT≥
e\¢ M]˝À #Ó&ÉTe÷s¡TŒ˝Ò ãj·T≥|ü&ÉT‘·÷+~. ¬s+&Ée s¡ø£+yês¡T
ø£weºü TT\T nqTuÛ$Ñ +#·T#·Tqï|üŒ{Ïø° M] ø√]ø£\˝À @ $<Ûyä TÓ qÆ e÷s¡TŒ\T
˝Òì ø±s¡DeTT>± M]˝À @$<ÛäyÓTÆq e÷s¡TŒ\T sêe⁄. Çø£ eT÷&Ée
s¡ø£+yês¡T ‘·eT ø£cÕº\≈£î ‘·eT ø√]ø£˝Ò ø±s¡DeTì Á>∑Væ≤+∫qyê¬s’ ‘·eT
85
ø√]ø£\qT ‘·–+Z #·T≈£îì uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ ÁX¯<ë∆, uÛ≈Ñ î£ \Ô qT ô|+#·Tø=+<äTs¡T.
‘·qøÏ »]–q nqTuÛyÑ ê\ <äècÕº´ e÷qe⁄ì˝À e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑e#·TÃqT,
ø£\Tø£>∑b˛e#·TÃqT.
‘·q nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\qT ‘·´õ+∫q e÷qe⁄&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·TìøÏ
<ä>∑Zs¡e⁄‘ê&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\T ô|s¡T>∑T‘êsTT. uÛÑ>∑e+‘·Tì
nqTÁ>∑Vü‰ìøÏ bÕÁ‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. n‘·ì˝Àì uÛÑj·÷\T ‘=\>∑TqT. ‘·qô|’
‘·q≈£î ÁX¯<ä∆ ‘·>∑TZ‘·T+~. ‘·q ø£wüºqcÕº\≈£î u≤<Ûä|ü&É≥+ ‘·>∑TZ ‘·T+~.
@Hê&ÉsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£cÕº\qT z|æø£‘√ uÛÑ]kÕÔ&√, ÄHê&ÉT
‘·q Ç+Á~j·÷\ô|’ ìj·T+Á‘·D kÕ~ÛkÕÔ&ÉT. u≤<Ûä\qT ‘·≥Tºø√>∑\&ÉT.
mø˘Vü‰sYº eTVü‰X¯j·TT&ÉT, ªªÁù|eTø√dü+ ø£cÕº\qT ø√s¡T e´øÏÔ, ø£ cÕº\qT
eTs¡∫b˛‘ê&ÉTμμ nì ‘Ó*ô|qT. eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T á dü‘ê´ìï Á>∑Væ≤+∫
n{Ïº ñqï‘· dæú‹øÏ #˚s¡T≈£îì ‘·eT X¯Øs¡+ô|’ m{Ïº yêýÓ÷Vü‰\T ˝Òø £, m{Ïº
XÊØs¡ø£ u≤<Ûä\HÓ’qqT, ÄK]øÏ X¯g∫øÏ‘·‡\HÓ’qqT eT‘·TÔeT+<äT ˝Ò≈£î +&Ü
#˚sTT+#·T ø=qT≥ eTq+ #·÷düTÔHêï+.
eTq ø£cÕº\≈£î ø±s¡D+ eTq #Ó&ÉT n\yêfÒ¢. eTq˝Àì #Ó&ÉTqT
‘·–+Z #·T≈£îH˚ es¡≈L£ á ø£cÕº\T ‘·|Œü e⁄. Ä<Ûë´‹àø£eTq>± ‘·q ‘·|ü\qT
‘Ó\TdüTø√e&É+. ø±ã{Ïº eTq+ #˚ùd Á|ü‹ #Ó&ÉT |üìe\¢ eTq+
Ä<Ûë´‹àø£+>± u≤<Ûqä T nqTuÛ$Ñ dü÷Ô ñ+{≤eTT. #Ó&TÉ |üqT\≈£î n\yê≥T
|ü&çqyês¡T eT÷s¡â‘·«eTT‘√ eT]ìï #Ó&ÉT|üqT\≈£î <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
ø£cÕº\≈£î <ä÷s¡+>± ñ+&É&É+ ø√dü+ e÷qe⁄&ÉT ‘·|ü\πø n\yê&ÉT
|ü&ÉT‘·THêï&ÉT.
kÕ«s¡ú+ ˝Òø£ uÛÑ>∑e∫Ã+‘·q>∑\ dü<ë#ês¡|üs¡T\T ‘·eT kÕ{Ïyê]
ø£cÕº\qT |ü+#·Tø=qT≥≈£î dæ<ä∆+>± ñ+<äTs¡T. Ç‘·s¡T\T ø£cÕº\qT ‘êeTT
|ü+#·Tø=+<äTs¡T. nC≤„q+‘√ ø£cÕº\˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTTq yê]øÏ ñ
86
|üXe¯ Tq+ ø£*–+#·T#·THêïs¡T. kÕ<ÛTä dü‘T· Œs¡Twüß\T ‘·eT <Ûë]àø£ J$‘·+‘√
n+<ä]ø° Ä<äs¡Ù+>± ì\ã&ÉT‘·THêïs¡T. e÷qe⁄\T nC≤„q+qT
‘=\–+#·T≥≈£î ‘·eTe+‘·T Á|üj·T‘·ï+ #˚j·TT#·THêïs¡T. Ms¡T ‘·eT
dü+<˚Xe¯ TTqT ã\e+‘·eTT>± Ç‘·sT¡ \‘√ Ä#·]+|ü#j ˚ T· s¡T. me]øÏ yês¡T
‘·eT $#·øDå£ ≤ C≤„q+‘√, á eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ ~e´ dü+<˚XÊ\qT Ä#·]+∫,
‘·eT˝Àì nC≤„Hêìï M&Ée˝…qT.
<˚V≤ü Ø‘ê´, Á|üøè£ ‹Ø‘ê´ e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒ. Á|üøè£ ‹ <ä«+<ä«eTT\‘√
≈£L&çq~. ø±ã{Ïº Á|üø£è‹˝À e÷qe⁄\≈£î düVü≤»yÓTÆq ø£cÕº\T ‘·|üŒe⁄.
nsTTq|üŒ{ø°Ï e÷qe⁄&ÉT ‘·q nC≤„q+‘√ uÛÑ>∑e+‘·Tì, Á|üø£è‹ |ü≥¢
ne>±Vü≤q ˝Òø£ eéVü≤]düTÔHêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT kÕ{Ï e÷qe⁄ì˝À
~e´‘ê«ìï Á>∑Væ≤+#·&É+˝Ò<äT.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q nC≤„q+ e\¢ #Ó&ÉT≈£î m≈£îÿe>± Á|üuÛ≤$‘·
eTe⁄‘·THêï&ÉT. kÕ«s¡∫ú +‘·q‘√ kÕ{ÏeTìwæì dü«˝≤uÛ≤ìøÏ ñ|üj÷Ó –+#·T
≈£î+≥THêï&ÉT. Áø£eT•ø£åD≤ sêVæ≤‘ê´ìøÏ n\yê≥T|ü&ÉT‘·THêï&ÉT.
‹s¡T>∑Tu≤≥T ‘·HêìøÏ j·TT<ë∆\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·THêï&ÉT.
Á|üøè£ ‹kÕúsTT˝À e÷qe⁄&ÉT Á|üøè£ ‹ eqs¡T\qT <äT]«ìjÓ÷>∑ |üs∫¡
m+‘√ qwüº+ ø£*–+#·T#·THêï&ÉT. XÊØs¡ø£ kÕúsTT˝À nH˚ø£yÓTÆq s√>±\≈£î
>∑T] ne⁄#·THêï&ÉT. HÓ’‹ø£kÕúsTT˝À ‘·q &=\¢‘·qeTTqT Á|üø£{ÏdüTÔH êï&ÉT.
Ä<Ûë´‹àø£ dæ‹ú ˝À >∑T&çy¶ ê&ç>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·THêï&ÉT. e÷qe»qà $\TeqT
Á>∑Væ≤+#·ø£, \øå±´ìï ‘Ó\TdüTø=qø£ ‘·q J$‘êìï eè<Ûë|üs¡T#·T#·THêï&ÉT.
H√{Ïì n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tºø√˝Òø£ n~Ûøy£ TÓ qÆ ÄVü‰sêìï uÛTÑ õ+#·Tyê&çøÏ
@$<Û+ä >± nsTT‘˚ >∑T+&Ó H=|ü\T, eT÷Á‘· |æ+&Ü\ yê´<ÛTä \T, ñ<äsø¡ √X¯
yê´<ÛäT\T ekÕÔjÓ÷, n<˚ Ø‹q eTq dü+|òTü +˝À ø=+<ä] n<Ûäs¡àÁ|ües¡qÔ +
e\¢ kÕ<ÛTä e⁄\T, dü‘T· Œs¡Twüß\T u≤<Ûä\≈£î >∑T]j·T>∑T#·THêïs¡T. kÕ<ÛäTe⁄\T,
87
dü‘T· Œs¡Twüß\T mìï ø£cÕº\T e∫ÃHê <Ûsä à¡ es¡qÔ eTTqπø n\yê≥T |ü&TÉ <äTs¡T.
yê]˝Àì ìkÕ«s¡‘ú ,· uÛ>Ñ e∑ ‘Y∫+‘·q yê]ì <Ûsä à¡ |üsêj·TDT\qT #˚jT· TqT.
yê] <Ûë]àø£ J$‘·eTT˝À mH√ï ø£cÕº\T m<äT¬s’q|üŒ{Ïø° yês¡T <Ûäsêàìπø
ø£≥Tºã&ÉT<äTs¡T.
$~Û nq>± #˚j·T<ä–q ø£s¡à. e÷qe⁄ì $<ÛäT\T nq>± e÷qe⁄&ÉT
‘·|üŒ≈£î+&Ü Ä#·]+#·<ä>∑Z ø£s¡à\T nì ns¡ú+. $~Û ìs¡«Vü≤D ñqï#√≥
Áø£eT•ø£Då ≈£î ‘êe⁄ ñ+&ÉTqT. uÛ≤s¡rj·T Ä<Ûë´‹àø£y‘˚ \Ô· T, yê]˝À ˇø£s¬ q’
$<ë´s¡DT´\yês¡T Ä<Ûë´‹àø£+ Á|ü‹ e÷qe⁄ìøÏ ‘·|üŒìdü] nì
Á|üuÀ~Û+#ÓqT. j·TTø£ÔyÓTÆq$ Ä#·s¡D jÓ÷>∑éTT\T. j·TTø£ÔeTT ø±ì$
Ä#·s¡D jÓ÷>∑éTTø±ì$. nq>± #Ó&ÉT ø£s¡à\T.
eTq $<ÛäT\T ¬s+&ÉT s¡ø±\T>± #Ó|üø=qe#·TÃqT. ø=ìï $<ÛäT\T
‘· | ü Œ ø£ Ä#· ] +#˚ $ >±qT, eT]ø=ìï me] ÇcÕº q TkÕs¡ + yês¡ T
Ä#·]+#˚$>±qT ìs¡ísTT+#ês¡T. eTTøÏÔì bı+<ä&É+, <ÛäHês¡®q yÓTT<ä˝…’q
$<ÛäT\T ÇcÕºqTkÕs¡+ ìs¡«Væ≤+#˚ $<ÛäT\T. HÓ’‹ø£yÓTÆq $\Te\T ‘·|üŒø£
Ä#·]+#˚$. ø±ã{Ïº HÓ‹’ ø£ $\Te\T, eTTøÏÔ e÷s¡eZ TTq Ä#·]+#˚ $<ÛTä \T
düeTeTì uÛ≤$+#·sê<äT. HÓ’‹ø£ $\Te\T e÷qe⁄ì m+‘√ ñqï‘·dæú‹øÏ
>=ìb˛e⁄qT. kÕ{Ïyê] |ü≥¢ ‘·q u≤<Ûä´‘·\T ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. HÓ’‹ø£
$\Te\‘√bÕ≥T Ä‘·à kÕøå±‘êÿsêìï Ä•+∫ kÕ<Ûä≈£î\T n<äqeTT>±
$<ÛäT\T ìs¡«Væ≤+∫ ‘·eT J$‘ê\qT kÕs¡∆ø£+ >±$+∫, n+<ä]ø°
Ä<äs¡ÙeTT>± ì\TkÕÔs¡T.
z. yÓ’sê>∑´+
yÓs’ ê>∑ý˚T >∑eT´+ ø±<äT. Ä<Ûë´‹àø£+ yÓs’ ê>∑´+‘√H˚ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~.
yÓ’sê>±´ìøÏ |ü$Á‘·‘· >±˙ |ü⁄DéTT>±˙ ÄbÕ~+#·ã&É˝Ò<äT. nsTT‘˚
88
yÓ’sê>∑´+ jÓTTø£ÿ ˝≤uÛÑeTT #ê˝≤ nedüs¡yÓTÆq~. Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq
m<äTs¡j˚T´ Ä≥+ø£eTT\qT <ë≥{≤ìøÏ yÓ’sê>∑éTT n‘·édüs¡eTT.
yÓ’sê>∑éTT‘√ eTq ø√]ø£\T HêX¯qeTe⁄‘êsTT. eTq˝À C≤„qeTT
ô|s¡T>∑T‘·T+~. C≤„qeTT jÓTTø£ÿ düT>∑TDeTT\qT eTqeTT ìs¡+‘·s¡eTT
nqTuÛÑ$kÕÔeTT.
yÓs’ ê>∑éTTqT Ä<ä]+#˚ yês¡+‘ê eT+∫e÷s¡ZeTT˝À |üj·TìdüTÔHêï
s¡q&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. yÓ’sê>∑úÛ≤eeTT‘√ mH√ï eT+∫ \ø£åD≤\qT nq>±
$y˚ø£eTT‘√ <ÛÓ’s¡´+>±, $T‘·+>±, |ü$Á‘· Jeq+‘√ J$+#·e#·TÃ. ø±˙
|üP]Ô>± #Ó&ÉT Á|ües¡Ôqø£*– ñ+&Ée#·TÃ. á #Ó&ÉT Á|ües¡Ôq≈£î ø±s¡D +
n‘·ì˝Àì ø±eT, Áø√<Ûä, ˝ÀuÛÑ, yÓ÷Vü≤, eT<ä e÷‘·‡sê´˝Ò. eT]j·TT
Ç‘·s¡T\ô|’ <Ís¡®q´+, Væ≤+dü\≈£î dæ<ä∆|ü&˚yês¡T. Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡´ Áø£e÷\T
Ä#·]+#˚ yê]øÏ nVü≤+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. M]øÏ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ dü] nsTTq
ne>±Vü≤q ñ+&É<Tä Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡´Áø£e÷\T |ü⁄D´ø±s¡´Áø£e÷\ #˚jT· TfÒ
eTTKéTqT≈£î+{≤s¡T ‘·|Œæ ‘˚ ‘·eT˝Àì ˝ÀbÕ\qT dü]~<äT≈› î£ H˚ Á|üjT· ‘·ï+
ndü\T #˚jT· H˚ #˚jT· s¡T. yÓs’ ê>∑´+‘√ nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\qT ‘·´õ+∫
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tìô|’ Áù|eT, uÛøÑ ,ÔÏ ÁX¯<\∆ä T @s¡Œ&ÉTqT. ªH˚qT, Hê~μ nqT≈£îqï+‘·
es¡≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\T ø£\T>∑e⁄.
yÓ’sê>∑´+‘√ X¯Øs¡ yêýÓ÷Vü‰ìï ‘·–Z+#·Tø√yê*. ø±˙ yÓ’sê>∑´+‘√
nVü≤+ø±s¡+ ô|+#·Tø√e&É+ »s¡>∑T‘·Tqï~. dæ<äT∆\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
yÓ’sê>∑´+‘√ rÁe kÕ<Ûäq\T #˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T. á dæ<äT∆\ e\q ‘·eT˝Àì
nVü≤+ø±s¡+ ô|s¡T>∑TqT. á dæ<äT∆\T |üs¡T\ Vü‰ìøÏ $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡ T.
kÕ{ÏeTìwæì »sTT+#·&ÜìøÏ ‘·qe<ä› X¯øÔÏ #ê\q|ü&ÉT, rÁeyÓTqÆ kÕ<Ûqä
\‘√ dæ<äT∆\T kÕ~Û+∫ yê{Ïì <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚j·TT≥ »s¡T>∑T#·Tqï~.
89
yÓ’sê>∑´+‘√ rÁeyÓTÆq kÕ<Ûäq\T #˚j·T|üì˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{ÏøÏ
rÁeyÓTÆq kÕ<Ûäq\T #˚j·TTyês¡T ‘·eT \ø£å´+ uÛÑ>∑e+‘·TìyÓ’|ü⁄ >±ø£ Ç‘·s¡
kÕ«s¡ú∫+‘·q\‘√ #˚kÕÔs¡T. Ç{Ïº rÁe kÕ<Ûäq\e\q uÛÑ>∑e‘YkÕøå±‘êÿs¡ +
\uÛ´Ñ + ø±<äT. ø±˙ ø=ìï dæ<Tä \∆ T \_Û+#·e#·TÃ. á dæ<Tä \∆ T $$<Ûä Ø‘·T\˝À
ñ+&Ée#·TÃ. ø=+<äs¡T Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T #ÓãT‘ês¡T. ø=+<äs¡T
s√>±\qT qj·TeTT #˚jT· T≥≈£î ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . ø=+<äsT¡ ©\\T #˚kÕÔs¡T,
ø=+<äs¡T kÕ{Ï eTìwæ˝Àì uÛ≤yê\qT Á>∑Væ≤kÕÔs¡T, eT] ø=+<äs¡T ‘·eT
dæ<äT∆\‘√ uÛÑ$wü´‘·TÔqT Á>∑Væ≤kÕÔs¡T.
Ç{Ïº dæ<Tä \∆ ‘√ yÓ÷ø£eå TT edüT+Ô <äqT≥ ø£\.¢ ìC≤ìøÏ Ç$ kÕ<Û≈ä î£ ìøÏ
n&É¶+≈£î\T. Ç{Ïº rÁekÕ<Ûäq\T ÁbÕD≤ìøÏ eTT|ü>± |ü]D$T+#·e#·TÃ.
Äs√>∑´+ u≤>∑T+&Éq|ü&ÉT, X¯Øs¡eTT kÕ<Ûäq≈£î düVü≤ø£]+#·<äT. XÊØs¡ø£
u≤<Ûä\T ÁX¯eT‘√, u≤<Ûä‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï yÓ’j·TT+&ç |òü*‘·eTT X¯SqéTT>±
nì|æ+∫q|ü&ÉT kÕ<Ûä≈£îì |ü‘·HêìøÏ <ë]rkÕÔsTT.
yÓ’sê>∑´+‘√ H˚qT,Hê~ nH˚ uÛ≤eeTT\T, ø√]ø£\T, nVü≤+ø±s¡
eTeTø±sê\T HêX¯qeTT #˚dæø=qe˝…qT. XÊØs¡ø£ e÷s¡TŒ\ e\¢ Ç{Ïº
e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#·e#·TÃ. @~ »]–Hê Hê eT+∫πø nqï uÛ≤eq‘√
eTq ø£seÔ¡ ´ø£sà¡ \T Ä#·]+#·T≥ e\¢ ñ‘·eÔ T |ò*ü ‘ê\T ø£\T>∑TqT. nVü≤+ø±s¡
eTeTø±s¡ ìs¡÷à\q ø√dü+ #˚|{ü qºÏ kÕ<Ûqä \T Äs√>±´ìøÏ Vü‰ì#˚jT· sê<äT,
yê{Ï ‘·‘·«eTT ô|+#·sê<äT, düVü≤»eTT>± ñ+&Ée˝…qT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î dü+|òüTeTT˝À eT+∫ Á|ües¡Ôq >∑\yês¡T $qj·T
$<Û˚j·T‘·\‘√, eTè<äTeT<ÛäTs¡ dü+uÛ≤wüD\‘√, @ $<ÛäyÓTÆq ñÁ<˚ø±\≈£î
˝ÀqTø±≈£î+&Ü eéVü≤]kÕÔsT¡ . nqT∫‘·yTÓ qÆ yê´K´\T #˚jT· s¡T. nã<ë∆\T
Ä&És¡T. |ü]dæú‘·T\T @yÓTÆq|üŒ{ÏøÏ Á|üXÊ+‘·+>±, VüQcÕs¡T>± J$kÕÔs¡T.
90
yÓ’sê>∑éTT\ìï{Ï˝ÀøÏ ø£wüºyÓTÆq~, ñ‘·ÔeTyÓTÆq H˚qT Hê~ j·TqT
nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\ ìs¡÷à\q. uÛÑ>∑eBZ‘·˝À lø£èwüßí&ÉT ns¡T®qT&ç øÏ
Ç<˚ $wüj·TeTT ‘Ó*ô|qT. Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT
ìs¡“¤j·TeTT>±, |òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·Te˝…qT. uÛÖ‹ø£ <äèwæº ñqï+‘·
es¡≈£î #˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T nXÊX¯«‘·eTT\T, ø±˙ ìeè‹Ô e÷s¡ZeTTq
#˚ùd ø£sà¡ \≈£î XÊX¯«‘·yTÓ qÆ Äq+<äeTT \_Û+düT+Ô ~. á ìeè‹Ô e÷s¡eZ TT˝À
kÕ<Û≈ä î£ &ÉT |ò˝ü ≤ù|ø£˝å ìÒ dæ‹ú ˝À <ä«+<ë«\≈£î nr‘·T&ç>± ‘·j÷· s¡e⁄‘ê&ÉT.
Ç{Ïº kÕ<Ûqä ˝À $»j·TeTTe\¢ eT] n|ü»j·TeTT e\¢q÷ ≈£L&Ü kÕ<Û≈ä î£ ìøÏ
eT+#˚ »s¡T>∑TqT.
Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tìj·T+<äT n#·+#·\yÓTÆq uÛÑøÏÔ, ÁX¯ <ä∆
nedü s ¡ e TT. uÛ Ñ e ã+<Û ë \≈£ î nr‘· e TT>± ñ+&É e ˝… q T. π ø e\+
uÛÑ>∑e+‘·T&çì e÷Á‘·y˚T Áù|$T+#˚ dæú‹øÏ m<ä>±*. n≥T¢ø±ì jÓT&É\
uÛÑ>∑e‘Y kÕ<Ûäq |òü*+#·<äT.
yÓ’sê>∑´+ e\¢ uÛÖ‹ø£Á|ü|ü+#·eTTô|’ eTqdüT‡ ì]¢|üÔeTT>± e÷s¡TqT.
nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\T HêX¯qeT>∑TqT. eTqdüT‡, X¯Øsê\T kÕ<Ûäq≈£î
|üìeTT≥T¢>± ‘·j·÷s¡>∑TqT. ªì»yÓTÆq kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘·q Vü≤è<äj·TeTTqT
uÛÑ>∑e+‘·Tì Áù|eT‘√ ì+|ü⁄qT, uÛÑeã+<Ûë\≈£î nr‘·eTT>± ñ+&ÉTqTμ
nì ø£;s¡T $qï$+#ÓqT.
e÷qe⁄&ÉT uÛÑeã+<Ûë\qT+&ç $eTTøÏÔ bı+<˚es¡≈£î Á‹ø£s¡D X¯ó
~∆>± uÛÑ>∑e+‘·T&çì Áù|$T+#·˝Ò&ÉT. $X¯«ø£˝≤´DeTT ø=s¡≈£î n‘·qT
‘ê´>±ìøÏ dæ<ä∆eTT ø±˝Ò&ÉT. Vü≤è<äj·TeTTqT uÛÑ>∑e+‘·Tì Áù|eT‘√
ì+|ü⁄ø√yê*. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Áù|eT˝À uÛeÑ ã+<Ûë\T >∑Ts¡T≈Ô î£ sêe⁄. Ä<Ûë´‹àø£
JeHêìøÏ n\yê≥T|ü&çq e´øÏÔøÏ mes¡÷ Vü‰ì#˚j·Ts¡T.
91
yÓs’ ê>∑´+ u≤<Ûëø£sy¡ T˚ , ø£wyºü TÓ qÆ <˚. ø±˙ á ø£w+ºü , u≤<Ûä eTqeT+∫πø.
yÓ’sê>∑éTT‘√ ≈£L&çq J$‘·eTT n+<ä]ø° nedüs¡y˚T. ø±ã{Ïº uÛÖ‹ø£
JeqeTTqT düTKeTj·T+ >±$+#·T≥≈£î Áø£yT˚ |” yÓs’ ê>∑éTT ô|+#·Tø√yê*.
eTqeTT J$‘·eTT˝À m+<äs√ Ä]ºdüTº\qT, ‘·‘·«y˚‘·Ô\qT,
XÊgy˚‘·Ô\qT #·÷dü÷Ô ñ+{≤eTT. yês¡T ‘·eT ø£èwæøÏ ‘·–q |òü*‘·eTTqT
Ä•+#·ø,£ ù|<ä]ø£eTT˝À J$dü÷Ô ñ+{≤s¡T. Ms¡T n+<ä]˝≤ Ä˝À∫+#·sT¡ .
‘·‘·«y˚‘·Ô kÕe÷q´ e÷qe⁄ì˝≤ Ä˝À∫+#·&ÉT. ù|s¡T Á|ü‹wüº\T Ä•+#·ì
XÊgy˚‘·Ô\T e÷qe ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ bÕ≥T|ü&ÉT‘·÷ ñ+{≤s¡T. á ø√e˝ÀH˚
¬>©*jÓ÷, k˛Áø£{°dt yÓTT<ä˝…’q eTVü‰X¯j·TT\T $X¯«ø£˝≤´D≤ìøÏ ‘·eT
Ä<Ûë´‹àø£‘·qT e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. Ç{Ïº eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T uÛÖ‹ø£yÓTÆq düTK
dü+‘√cÕ\qT Ä•+#·q|üŒ{Ïø° XÊX¯«‘·yTÓ qÆ Äq+<äeTTqT nqTuÛ$Ñ +#ês¡T.
|ò˝ü ≤ù|ø£å ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dqæ n$s¡fi¯ ø£èwæ ø±s¡D+>±H˚ á eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T
‘·eT‘·eT s¡+>±\˝À m+‘√ HÓ’|ü⁄DéTTqT dü+bÕ~+#ês¡T. Ms¡+<äs¡÷
≈£L&Ü ‘·eTqT ‘êeTT m|ü&É÷ >=|üŒ>±, nVü≤+ø±s¡eTT‘√ uÛ≤$+#·˝<Ò Tä .
yê]˝Àì ÁøÏj·÷‘·àø£ X¯øÏÔπø yês¡T ‘·\e+#ês¡T. Ms¡+<ä]ø° ‘·eT‘·eT
s¡+>±\˝À ñqï |ü]$T‘·T\T miTø£H˚. á |ü]$T‘·T\≈£î ˝Àã&ç yês¡T
|üì#˚XÊs¡T. yê{Ïì Ms¡T Á‘√dæ|ü⁄#·Ã˝Ò<äT, ìs¡¢ø£å´+ #˚j·T˝Ò<äT. ‘·eT
s¡+>∑+˝À ‘êH=ø£ <ëkÕqT<ëdüT&ç>± ø£èwæ#X˚ Ês¡T. ‘·eT s¡+>∑+\˝À ‘·eT
ø£èwæ‘√ dü+|üPs¡íyÓTÆq ùd«#êÃ¤kÕ«‘·+Á‘ê´\‘√ eéVü≤]+#ês¡T. J$‘· y˚T
ˇø£ ø£fi¯. Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT Ç<˚ Ø‹˝À ø£èwæ #˚j·Te˝…qT. ñqï‹ì
kÕ~Û+#·e˝…qT.
y˚T<Ûëe⁄\T ‘·eT ‘Ó*$‘˚≥\‘√, Ä˝À#·q\‘√, }Vü≤\‘√ J$dü÷Ô
ñ+{≤s¡T. Ms¡T Ç+‘·{Ï‘√ ‘·è|æÔ |ü&É≈£L&É<äT. n<˚ yê] n+‹eT
92
\ø£å´+ø±<äT. yês¡T @@ s¡+>±\˝À nsTT‘˚ ìcÕí‘·T˝À Äj·÷ s¡+>±\˝À
eT+∫ì Áb˛‘·‡Væ≤+∫, #Ó&ÉTqT ‘·´õ+#˚ Ø‹˝À yÓ’sê>∑úÛ≤yê\T
ø£*–j·TT+&Ée˝…qT. u≤Vü≤´<äèwæº‘√ eéVü≤]+#·ø£ n+‘·s¡›èwæºì ≈£L&Ü
n_Ûeè~∆ |üs¡#·T≈£îì $X¯«ø£˝≤´D≤ìøÏ ‘√&ÉŒ&Ée˝…qT. e÷qeÁX‚j·TdüT‡≈£î
ø£èwæ#˚dæq yê] |ü$Á‘·‘·qT, n+‘·s¡›èwæºì n+<äs¡÷ >∑T]Ô+#ê*.
W. Ä#ês¡ø£s¡à\T, dü+kÕÿs¡+, Ä#ês¡+
ÇVü≤eTT |üs¡eTT\‘√ ≈£L&çq J$‘·eTTq≈£î ÇVü≤eTT |üs¡eTT\
jÓTTø£ÿ $~Û$<ÛëqeTT\qT #·ø£ÿ>± ìs¡«]Ô+#·T≥≈£î Ä#ês¡ø£s¡à\T,
dü+kÕÿs¡eTT, Ä#ês¡eTT\ ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+∫ e]Ô+#·e˝…qT. Ä#ês¡
ø£s¡à\T >±˙, |ü⁄D´ø±s¡éTT\T>±˙ eT+∫ì dü÷∫+#·Tø£s¡à\T. yê{Ïe\¢
eT+∫ |ò*ü ‘ê\qT bı+<ä>\∑ eTT. eTqeTT ˇø£ |ü<‹∆ä Jeq$<ÛëqeTTq≈£î
n\yê≥T|ü&ç ñ+≥THêïeTT. eTq e÷s¡ZeTT˝ÀH˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑T]+∫
eTq≈£î >∑‘e· TT˝À #Ó|Œæ q dü÷#·q\y˚Ts¡≈î£ nqTuÛ$Ñ +#·T #·THêïeTT. düeTdü´
mø£ÿ&É edüTÔ+<ä+fÒ eTqeTT eTs√ ø=‘·Ô|ü<ä∆‹ì m<äTs=ÿìq|ü&ÉT Ä
ø=‘·Ô Ä#êsê\T, dü+kÕÿsê\T, dü÷#·q\T, e÷≥\T, eT÷s¡TÔ\T eTq
uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTuÛÑeeTTqT eT]|æ+|ü ˝Òø£b˛e⁄#·Tqï~.
uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ eTqdüT‡ \>∑ïeTT #˚j·TT≥≈£î $Á>∑Vü‰sê<Ûäq #ê˝≤
ñ|üj÷Ó >∑ |ü&TÉ ‘·T+~. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT düs«¡ yê´|æ nì >∑Ts¬ ]Ô – ≈£L&Ü uÛ≈Ñ î£ \Ô T
$Á>∑Vü‰sê<Ûäqô|’ eT≈£îÿe #·÷|ü⁄‘ês¡T. Äe⁄ì+&Ü bÕ\T ñHêï Äe⁄
bı<äT>∑TqT+&˚ bÕ\qT |æ+&ÉTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~ ø£<ë!
áHê&ÉT Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eT J$‘·eTT˝À $»j·TeTT kÕ~Û+#·T
ø=qT≥¬ø’ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Äsê~Û+#·T#·THêïs¡T. yês¡T Ä•+#˚ Ä uÛÖ‹ø£eTsTTq
$»j·÷\T yês¡T ‘=+<äs¡>± bı+<äT‘·THêïs¡T. e÷qe⁄ì $#·ø£åD
93
uÛÖ‹ø£yÓTÆq ø√]ø£\ e\¢ eÁøÏ+|üã&ç ‘·q HÓ’»eTTq≈£î ‘·–q Ø‹q
<Ó’yêsê<Ûäq\≈£î n\yê≥T |ü&ÉT‘·THêï&ÉT.
ìs¡à\yÓTÆq, ìX¯Ã\yÓTÆq eTqdüT‡‘√ <Ó’yêìï dü+|üPs¡íyÓTÆq
$XÊ«düeTT‘√ ø=\Tee˝…qT. qeTàø£eTT‘√ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Äsê~Û+∫ ‘êqT
nqT≈£îqïe˙ï kÕ~ÛdüTÔHêï&ÉT e÷qe⁄&ÉT. ø±˙ uÛÖ‹ø£ düTU≤\ ø=s¡≈£î
$#·ø£åD ø√˝ÀŒsTTq e÷qe⁄&ÉT nXÊX¯«‘·yÓTÆq, n\ŒyÓTÆq ø√]ø£\H˚
Ä•düTHÔ êï&ÉT. ø√]ø£\‘√ |üP»\T #˚ùdyês¡T ∫qï <˚e⁄fifl¯ qT Äsê~ÛdTü ÔHêïs¡T.
uÛ>Ñ e∑ ‘Y kÕøå±‘êÿs¡eTTqT Ä•+#˚yês¡T nœ˝≤+&Éø√{Ï ÁãVü‰à+&ÉHêj·T≈£îH˚
Äsê~ÛkÕÔs¡T.
eTq dü+düÿè‹ eTq\qT dü+kÕÿs¡e+‘·T\qT #˚j·TTqT. eTq
Ä#ês¡eTT Á|üø±s¡eTT eTqeTT m\¢yfi˚ ˝¯ ≤ uÛøÑ ,ÔÏ $XÊ«düeTT\‘√ Ä#·]+#˚
|ü⁄D´ø£s¡à\ ø£qT>∑TDeTT>± eTq e÷qdæø£ dæú‹ ñ+≥T+~. n{Ïº Ä#ês¡
eéVü‰sê\≈£î n\yê≥T |ü&çqyês¡+‘ê eT∞fl e´øÏÔ>∑‘· kÕ<Ûäq‘√ ‘·eT
\ø£åéTT yÓ’|ü⁄ |üj·TìkÕÔs¡T.
á $<ÛäeTT>± dü+kÕÿs¡eTT, Ä#ês¡eTT\ qqTdü]+#˚yês¡T $~Û>±
‘êeTT Ä•+∫q <ëìø£Hêï m≈£îÿy˚ bı+<äT‘ês¡T. á ø±s¡DeTT#˚
Ä#êsê\T, dü+Á|ü<ëj·÷\ |ü≥¢ Á|ü»\≈£î >ös¡eeTT ô|s¡T>∑T#·Tqï~.
Ç{Ïº dü+kÕÿs¡eTT, Ä#êsê\qqTdü]+∫ eTqeTT eTq kÕ{Ïe÷qe⁄\
jÓ÷>∑πøåeTeTT\ ø√dü+ ÁbÕ]úkÕÔeTT. á »>∑‘·TÔq+<äT @$T »]–Hê n~
uÛÑ>∑e+‘·Tì nBÛqeTT˝À »s¡T>∑T#·Tqï<äì e÷qe⁄ì qeTàø£eTT.
<˚e‘·\T ‘·eT≈£î düeT]Œ+∫qyê{Ïì ÄVü‰s¡eTT>± d”«ø£]kÕÔs¡ì
Á|ü»\ qeTàø£eTT. m|ü&ÉsTT‘˚ á <˚e‘·\≈£î #˚dqæ |üP»\T |ò*ü +∫qy√
n|ü&ÉT á <˚e‘·\≈£î Áø£yT˚ |” Ä<äsD¡ ‘·–bZ ˛‘·T+~. #ê˝≤ <˚yê\j·÷\˝À,
94
#·]Ã\˝À, eTd”<äT\˝Àì eTVü‰‘·àéTTqT HêdæÔø£yê<äT\ düVæ≤‘·+
Á>∑V≤æ düTHÔ êïs¡T. >∑‘· yÓu’ eÑÛ eTTqT |ü⁄qX¯Ãs¡D≈£î ‘Ó#T· Ã≈£îì á |ü$Á‘· dü\ú eTT\
ÁbÕX¯düÔéTTqT nqTuÛÑ$+#·T#·THêïs¡T. á <˚yê\j·÷\˝À Ä#·]+#˚
kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T, nø£ÿ&ç Á|ü‹eT≈£î ñqï eTVæ≤eT, Ä |ü$Á‘·
düú\eTVæ≤eT yÓTT<ä\>∑T n+X¯eTT\˙ï ~e´‘ê«ìï dü÷∫kÕÔsTT.
|üP»\T ìs¡«Væ≤+#·&ÉeTT˝À uÛÑøÏÔ, ÁX¯<ä∆\T nedüs¡+. #ê˝≤eT+~
<˚e⁄ì Á|ü‹eT≈£î |üP»#˚düTÔqï≥T¢>± uÛ≤$kÕÔs¡T. eT]ø=+<äs¡T kÕøå± ‘Y
uÛÑ>∑e+‘·Tìπø |üP»\T #˚düTÔqï≥T¢>± uÛ≤$kÕÔs¡T. kÕøå±‘Y uÛÑ>∑e+‘·T&çH˚
|üPõdüTÔqï |üP»\≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì ì<äs¡ÙHê\T mH√ï ø£qã&É‘êsTT. Ä
ì<äsêÙ\≈£î nø£ÿ&É |üP»≈£î #˚]qyês¡+‘ê m+‘√ Äq+<ä+<√‘ê‡Vü≤eTT\T ?
nqTuÛÑ$kÕÔs¡T.
Ä]Ô‘√ |üPõ+#˚ uÛ≈Ñ î£ \Ô ≈£î Ç≥Te+{Ï nqTuÛyÑ ê˝Ò ñ+{≤sTT. Ä]Ô‘√
uÛÑ>∑e+‘·Tì |üPõ+∫q n‘·ì Vü≤è<äj·TeTT˝À uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ‹wüº
y˚düT≈£î+{≤&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·Tì uÛ≤eeTTqT Ms¡T m\¢y˚fi¯˝≤ nqTuÛÑ$kÕÔs¡T.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT y˚sT¡ >± Ms¡T y˚sT¡ >± uÛ≤$+#·sT¡ . n>∑se¡ ‘·T\Ô T ‘·j÷· s¡T#˚ùd
Á|ü<˚X¯eTT˝À @ $<ÛäeTT>± |ü]eTfi¯eTj·T eT>∑TH√ n<˚ $<ÛäeTT>± uÛÑ≈£îÔ\
J$‘ê\T ~e´J$‘ê\T>± $sêõkÕÔsTT. ø£;s¡T, ‘ê´>∑j·T´, MTsê\
J$‘·>±<∏ä\T uÛÑ>∑e+‘·Tì ~e´‘ê«ìøÏ ì<äs¡Ùq\T.
ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ #˚dæq kÕ<Ûäq\T |òü\e+‘·eTe⁄‘êsTT. Ms¡T uÛÑøÏÔ‘ √
uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√ dü+ã+<ÛäeTT @sêŒ≥T#˚düT≈£î+{≤s¡T. uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√
ìy˚~+#·T ≈£î+{≤s¡T. M] yÓTTs¡ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT $+{≤&ÉT. Ms¡T #˚ùd
|ü$Á‘·ø£s¡àô|’ kÕ{Ïyê]øÏ ≈£L&Ü m+‘√ ÁX¯<ë∆, uÛÑ≈£îÔ\T ø£\T>∑T‘êsTT. M]
Ä˝À#·q\T |ü$Á‘·‘·qT e´ø£Ô+ #˚kÕÔsTT. M] e÷≥\≈£î m+‘√ X¯øÏÔ
#˚≈L£ s¡T‘·T+~. M] e÷≥\T »]– rs¡T‘êsTT. yê] e÷≥\≈£îqï eTVæ≤eT
95
n{Ïº~. eT+Á‘ê\T dü‘·Œ¤*‘·eTT\ìkÕÔsTT. ‘ê´>∑eTT j·÷>∑eTTqT
ø£*Œ+#·TqT. |ü⁄DéTT nqTÁ>∑Vü≤eTTqT sêã≥TºqT. ÁX¯<ë∆, uÛÑ≈£îÔ\‘√
me¬s’Hê düπs Ç{Ïº nqTuÛÑyê\qT bı+<äe#·TÃqT.
eTqeTT#˚ùd Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î nqTuÛ$Ñ +#˚ nqTÁ>∑V≤ü eTT,
m\¢y˚fi¯˝≤ uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤y˚T ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT. kÕ{ÏeTìwæ qT+&ç
á nqTÁ>∑Vü‰ìï bı+<äe#·TÃqT ˝Ò<ë dü‘·ÿs¡à\≈£î Ä<äs¡ÙeTT>± ì\∫q
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ nqTÁ>∑Vü‰ìï bı+<äe#·TÃqT. dü‘·ÿs¡à\ |òü*‘·eTT\T
eT‘·eTT ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT. ø±˙ á dü‘·ÿs¡à\ |òü*‘·eTT\T n<äT“¤‘·yÓTÆ q
|ò*ü ‘ê\qT kÕ~Û+#·TqT. dü‘ÿ· sêà#·sD¡ nqTq~ ˇø£ |ü<‹∆ä . ns¡eú +‘·yTÓ qÆ
ìj·Te÷e[. á ìj·Te÷e[ n+<äs¡÷ nqTdü]+#·e\dæq<˚.
dü‘ÿ· sêà#·sD¡ n+<ä]ø° nqTdüsD¡ j
° T· y˚T. dü‘ÿ· sêà#·sD¡ ≈£î eT‘·eTTqT
ÄbÕ~+#·sê<äT. ø±˙ á dü‘·ÿsêà#·s¡D n+<ä]#˚‘· Ä#·]+|ü #˚j·TT
ñ<˚X› ´¯ eTT‘√ M{ÏøÏ eT‘·eTT ÄbÕ~+|üã&ÉT#·Tqï~. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ù|s¡T‘√
dü‘·ÿsêà#·s¡D≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤$Te« e˝…qì M] ñ<˚›X¯éTT. nsTT‘˚
dü‘ÿ· sêà#·sD ¡ e\¢ dü<ë˝À#·q\T ô|+#·Tø√yê* ‘·|Œæ ‘˚, $Á>∑V‰ü sê<Ûqä ≈£î
ˇø£ Á|üÁøÏj·T>± á dü‘·ÿsêà #·s¡D »s¡T>∑sê<äT. $Á>∑Vü‰sê<Ûäq nqTq~
e÷qyê[øÏ ñqï‘·yÓTÆq Äsê<Ûäq Á|üÁøÏj·T. ø±˙ á $Á>∑Vü‰sê<Ûäq≈£î
|ü]$T‘·yÓTÆq e÷qe⁄&ÉT ‘·q dü«uÛ≤eeTT˝À @ $<ÛäyÓTÆq dü‘·Œ¤*‘ê\qT
kÕ~Û+#·˝Òø£b˛‘·THêï&ÉT. n{Ïº $Á>∑Vü‰sê<Ûäq e\¢ uÛÑ>∑e‘Y kÕøå±‘êÿs¡eTT
#ê˝≤ Ä\düéTe⁄‘·T+~.
Ä<Ûë´‹àø£ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T á |üPC≤ $<ÛëHê\ |ü≥¢ n+‘· ÁX¯<ä∆
#·÷|æ+#·s¡T. ø±˙ nìï eT‘ê\ Á|ü»\T e÷Á‘·+ á Áø£‘·Te⁄\|ü≥¢,
|ü+&É>∑\|ü≥¢, eT+Á‘ê\|ü≥¢ n‹ÁX¯<ä∆ #·÷|ækÕÔs¡T. M]øÏ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’
96
m≈£îÿe ÄdüøÏÔ ñ+&Éø£ b˛e#·TÃqT. ø±˙ á $<ÛäeTT>±qsTTHê yês¡T
uÛÑ>∑e<ësê<Ûäq‘√ ‘·è|æÔ #Ó+<äT‘ês¡T. Ms¡T uÛÑ>∑e<ësê<Ûäq e\¢ e÷qdæø£
‘·è|æÔ, C≤„qeTTqT bı+<äT≥, ø=ìï nr+Á~j·T X¯≈£îÔ\T ø£\T>∑TqT nqT
qeTàø£eTT ø£\yês¡T.
Ä<Ûë´‹àø£eTTqT Ä•+#·Tyês¡T Äsê<Ûqä Áø£‘T· e⁄\qT, |ü+&ÉT>∑\qT,
eT+Á‘ê\qT, uÛÑ>∑eHêïeTdüàs¡D\qT m+‘√ ÄdüøÏÔ‘√ #˚|ü{Ïº Áø£eTeTT
‘·|üŒø£ Ä#·]+#Ó<äs¡T. á ø±s¡DeTTq eTq˝Àì #Ó’‘·q´X¯øÏÔ $X¯«#Ó’‘· q´
X¯ø‘ÔÏ √ $©qeT>∑TqT. á ø±s¡DeTT #˚‘H· ˚ HêeTdüàs¡D yÓTT<ä˝q’… kÕ<ÛHä ê\T
kÕøå±‘êÿsêìøÏ m+‘√ düV‰ü j·T|ü&‘É êsTT. n<˚ $<Ûeä TT>± $X¯«#Ó‘’ q· éTT
á kÕ<Ûä≈£î\ <ë«sê Á|üø£{Ï‘· eTe⁄‘·T+~, Ç+‘· rÁeeTT>± kÕ<Ûäq
#˚ d æ q |ü Œ {Ï ø ° , nVü ≤ +ø±s¡ eTeTø±sê\T ‘· ´ õ+#· q |ü  &É T , Ä‘· à
kÕøå±‘êÿs¡eTT kÕ<Ûä´|ü&É<äT.
ÁãVü≤àC≤„q+‘√H˚ yÓ÷ø£å+ \_Û+#·>∑\<äT. eTT+<äT>± ‘·qqT ‘êqT
‘Ó\TdüTø√e˝…qT. Ç{Ïº C≤„qeTTqT eTqq+ #˚düT≈£î+≥÷ e÷qe⁄&ÉT ‘·q
<Ó’q+~q ø±s¡´Áø£e÷\qT uÛÑ>∑e‘Y Á|”‹‘√ #˚|ü≥ºe˝…qT. @$T »]–Hê
n~ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ìs¡jí T· eTT>± uÛ≤$+#·e˝…qT. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ‘·\∫ #˚|ü{qºÏ
ø±s¡éTT\˙ï |ü$Á‘· eTe⁄‘êsTT. dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‹ì bı+<äT‘ê&ÉT.
$X¯«#Ó‘’ q· éTT˝À ‘êqT≈£L&Ü ˇø£ uÛ≤>∑yT˚ nqï nqTuÛyÑ êìï bı+<äT‘ê&ÉT.
n+<äs¡÷ Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄˝Ò. n+<ä]˝ÀqT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ñHêï&ÉT,
nì y˚<ë+‘·eTT ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï~. n+<ä]˝Àq÷ ñqï Ä‘·à ‘·‘·«eTTqT
Á>∑Væ≤+#·TfÒ j·T<ës¡úeTT. ø±˙ áHê&ÉT e÷qe⁄\T nC≤„qeTT‘√ ‘êeTT
y˚s¡T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT y˚s¡T, edüTÔe⁄\T y˚s¡T nì uÛ≤$düTHÔ êïs¡T. e÷qe⁄\˝À
Ç{Ïº nC≤„q+ ñqï+‘·es¡≈£î eTqwüß\‘√, edüTÔe⁄\‘√ ã+<ÛäeTT
˝Òs¡Œs¡#·T≈£î+{≤&ÉT. á ø±s¡DeTT#˚ uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ <ä÷s¡eT>∑T#·THêï&ÉT.
97
áHê&ÉT edüTÔe⁄\˝À edüTÔe⁄qT #·÷düTÔHêïs¡T. nq>± uÛÖ‹ø£<äèwæº‘√H˚
e÷qe⁄&ÉT J$+#·T#·THêï&ÉT. Ä#·]+#˚ ø£s¡à\qT kÕe÷q´ ø£s¡à\T>±
Ä#·]düTÔHêï&ÉT ‘·|üŒ, |ü$Á‘· uÛ≤yê\‘√ ø£s¡à\Hê#·]+#·T≥˝Ò<äT. á
$wüj·TeTT˝À n+<äs¡÷ dü‘ê´ìï Á>∑Væ≤+#ê*.
eTqeTT Ä#·]+#˚ Á|ü‹ø±sê´ìï |ü$Á‘· ø£s¡à\T>± e÷s¡TÃø√yê*.
á H˚|ü<∏äéTT‘√ #˚j·T≈£L&Éì |üqT\qT |üP]Ô>± e÷qT≈£î+{≤eTT.
dü‘·ÿs¡à\πø |ü]$T‘·eTe⁄‘êeTT.
|ü⁄D´ø£s¡à\T, |üP»\T, |ü+&ÉT>∑\T, Á>∑+<∏ä|üsƒ¡qeTT yÓTT<ä˝…’q
ø±sê´\T uÛÑ>∑e<ësê<Ûäq ì$T‘·Ôy˚T Ä#·]+#˚$. á kÕ<Ûäq\T e´wæº>±,
dü$Twæ>º ± Ä#·]+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\T. kÕeT÷Væ≤ø£ kÕ<Ûqä \e\¢ kÕ{Ï eTìwæô|’
Áù|eT »ì+#·TqT. eTqTwüß\ eT<Ûä´ dü‘·‡+ã+<Ûë\T HÓ\ø=qTqT.
n+<ä]‘√ ø£\dæ #˚dæq|ü⁄&ÉT dü$Twæº kÕ<Ûäq>±qT, ˇø£ÿπs #˚düT≈£î+fÒ
e´wæº kÕ<Ûqä >±qT >∑T]Ô+|üã&ÉTqT. uÛ>Ñ e∑ <ësê<Ûqä ˝À uÛ≤>∑eTT>± e÷qe⁄&ÉT
e´wæº>±qT, dü$Twæº>±qT kÕ<Ûäq #˚j·Te˝…qT.
n+. ©\\T ` eTVæ≤eT\T
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ñìøÏøÏ ì<äsÙ¡ qeTT>± nqï≥T¢>± Á|üøè£ ‹øÏ ndüV≤ü »yÓTqÆ
ø=ìï dü+|òTü ≥q\T »s¡T>∑T‘êsTT. n$ ‘˚*ø£>± e÷]b˛e&É+, X¯Øs¡eTTqT
e~* Ä‘·à eTs√#√{ÏøÏ b˛e&É+, Ç+Á~j·÷r‘·yÓTÆq |üqT\T #˚j·T&É+
yÓTT<ä˝q’… $ ø=ìï Ç{Ïº dæ‘ú T· \T. á dæ‘ú T· \qT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì nqTÁ>∑V≤ü eTT>±
ø±ø£, XÊØs¡ø£ ã\V”≤q‘· e\¢H˚ nì ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. uÛÑ>∑e+‘·Tì
nqTÁ>∑V≤ü eTTqT $T+∫q~ eTπsB ñ+&É<ìä ôdsTT+{Ÿ ÁbòÕì‡dt ‘Ó*ô|qT.
ø=+<äsT¡ Ç{Ïº dæ‘ú T· \qT nqTuÛ$Ñ +∫q|üŒ{ÏøÏ #Ó&TÉ |üqT\πø n\yê≥T|ü&ç
ñ+≥THêïs¡T. Ç{Ïº dæú‘·T\T yÓ÷ø£åeTTqT kÕ~Û+∫ô|≥ºe⁄.
98
#ê˝≤eT+~ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T á dæ<Tä \∆ qT kÕ<Ûqä ˝À Ä≥+ø£eTT\T>±
uÛ≤$+‘·Ts¡T. nj·÷∫‘·eTT>± dü+ø£*Œ+∫q á dæ<Tä \∆ ô|’ ÁX¯<∆ä #·÷|üsê<äì
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ dü\Vü‰ @ø±Á>∑∫‘·ÔeTT‘√ #˚dæq kÕ<ÛäHê|òü*‘·eTT>± á
dæ<äT∆\T ø£\T>∑Tqì M] uÛ≤eq. n|üŒ{Ï<ëø± uÛÑ>∑e‘Y kÕøå±‘êÿs¡y˚T
|üs¡e÷e~Û>± kÕ–q kÕ<Ûäq, á dæ<äT∆\T dü+Áø£$T+#·>±H˚ \ø£åéTTqT
eTs¡∫b˛<äTs¡T. á dæ<Tä \∆ ≈£î ˝Àã&çb˛<äTs¡T. nC≤„qeTT˝À |ü&bç ˛<äTs¡T.
ùV≤‘·Tyê<äT\T uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ <äèX¯´Á|ü|+ü #·eTTqπø $\TeìkÕÔsT¡ ‘·|üŒ
Ä<Ûë´‹àø£eTT >∑T]+∫ @MT ‘Ó\TdüTø√s¡T. Ms¡T m{Ïº |ü]dæú‘·T\˝ÀqT
dæ<äT∆\qT ˇ|üø√s¡T. Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq ñqïyês¡T á dæ<äT∆\qT
ˇ|ü≈£î+{≤s¡T, ø±˙ M{Ïô|’ eT+∫ n_ÛÁbÕj·T+ ˝À|æ+∫ ñ+&ÉTqT.
Ms¡T á dæ<äT∆\qT #Ó&ÉT>±qT, Ä<Ûë´‹àø£eTTq≈£î Ä≥+ø£eTT\T>±qT
uÛ≤$kÕÔs¡T.
e÷qdæø£ X¯øÏÔ‘√ s√>∑ìyês¡D »s¡>∑≥+ áHê&ÉT m+‘√ nedüs¡yÓTÆ
ñqï~. ø±ã{Ïº á $<ÛäyÓTÆq s√>∑ìyês¡D |ü\T#√≥¢ »s¡T>∑T#·Tqï~. á
$<ÛäyÓTÆq e÷qdæø£X¯øÏÔ‘√ s√>∑eTT ìyê]+#˚ yês¡T m+‘√ |ü$Á‘·eTT>±,
ìkÕ«s¡ú ∫+‘·q‘√ eéVü≤]+#·e˝…qT. Ms¡T nqTdü]+#·T s√>∑ìyês¡D
|ü<ä∆‹ πøåeTeTT‘√ ≈£L&çq~. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É s√–øÏ ≈£L&Ü ˇø£ |üØø£å
nqï≥Tº>± ñ+≥T+~. s√– eTT+<äT>± ‘êqT #˚dæq ‘·|ü\≈£î ø£åe÷|üD
ø√s¡e˝…qT. eT]j·TT s√>∑ìyês¡Dô|’ |üP]Ô qeTàø£eTT ø£*– ñ+&Ée˝…qT.
|ü$Á‘·yÓTÆq eTqdüT‡‘√, ìkÕ«s¡ú ∫+‘·q‘√ s√>∑ìyês¡D #˚j·TTyê]øÏ
‘·eT e<ä›≈£î e∫Ãq s√– |ü]dæú‹ ns¡úyÓTÆb˛‘·T+~. @ s√>∑T\T á |ü<ä∆‹
<ë«sê ìyês¡D bı+<ä>\∑ s√ M]øÏ ns¡eú Te⁄‘·T+~. á |ü<‹∆ä ˝À n+<äs÷¡
dü+‘√wæ+#Ó<äs¡T.
99
<äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ á s√>∑ìyês¡D |ü<ä∆‹ ø=+<ä]˝À düVü≤»eTT>±
eùd,Ô eT]ø=+<äsT¡ |ü$Á‘·‘,· ìkÕ«s¡‘ú · ‘·eT˝À ˝Òøb£ ˛sTTq|üŒ{Ïø° kÕ<Ûqä ‘√
kÕ~ÛdTü HÔ êïs¡T. ô|>’ ∑ nqT≈£îqï≥T¢>±H˚ Ms¡T ‘·eT X¯≈î£ \Ô qT ñ|üjÓ÷–dü÷HÔ ˚
#Ó&TÉ |üqT\≈£î n\yê≥T|ü&ç ñ+{≤s¡T. Ms¡T ‘·eTX¯≈î£ \Ô qT ‘·eT n~Ûø±s¡+
ø√dü+, dü«˝≤uÛ+Ñ ø√dü+ @ |üìø¬ H’ ê yê&ÉT‘ês¡T. Ms¡T ‘·s#¡ T· n<äT“¤‘Ø· ‹q
s√>∑ ìyês¡D\T >±$+#Ó<äs¡T. nsTT‘˚ s√–˝À |üXÊÃ‘êÔ|ü uÛ≤eeTT\T
ø£\T>∑≈î£ +&Ü s√>∑ìyês¡D ø£*–+#·&+É e\¢, Ç≥Te+{Ï dü+<äs“¡ e¤ TT\˝À
s√>∑ìyês¡D »]–q|üŒ{Ïø° s√–øÏ eT+∫ø£+f… ø°&˚ m≈£îÿe »s¡T>∑T‘·Tqï<äì
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
Ä'. Äsê<Ûäq
Äsê<Ûqä eT÷&ÉT $<Ûë\T>± e⁄+≥T+~. XÊg kÕ+πø‹ø£ |üs+¡ >±qT,
sê»ø°j·T+>±qT, HÓ’‹ø£+>±qT. XÊg kÕ+πø‹ø£ |üs¡yÓTÆq Äsê<Ûäq˝À
uÛÖ‹ø£yÓTÆq edüTÔe⁄\qT $&ÉT<ä\ #˚j·TT≥˝À ÁX¯<ä∆ #·÷|ü⁄‘ês¡T. Ms¡T
‘·eT dæ<ë∆+‘ê\qT q÷´dtù||üsT¡ ¢ eT]j·TT {°.M n&É«sYfCÆ… ŸyTÓ +≥¢ <ë«sê
e´ø£Ô |üs¡TkÕÔs¡T. sê»ø°j·T uÛÑ≈£îÔ\T kÕ+|òæTø£ dü+düú\ô|’ eT]j·TT Ä]úø£
dü+dü\ú ô|’ ÁX¯<∆ä #·÷|ü⁄‘ês¡T. M] ñ<˚X› ´¯ +˝À #·øÿ£ ì dü+dü\ú e\¢ Á|ü»\≈£î
ø£wüºeTT\T ˝Ò≈£î+&Ü, #Ó&ÉT≈£î <ä÷s¡+>±, düTKdü+‘√cÕ\‘√ J$+#·
>∑\T>∑T‘ês¡T. C≤rj·T uÛ≤eeTT ô|]– j·TT<ë∆\T »s¡>∑e⁄.
HÓ‹’ ø£ $\Te\qT Äsê~Û+#˚ yêπs ndü˝q’… Äsê<Û≈ä î£ \T. Ms¡T uÛÖ‹ø£
$wüj·TeTT\T, dü+düú\T dü+|òüTeTT˝À eT+∫ì, düTK dü+‘√wüeTT\qT
ô|+#·˝Òeì ‘Ó*dæqyês¡T. nsTT‘˚ uÛÖ‹ø£ yê<äT\T eT+∫ì Á|üø£ÿqô|{Ïº
‘·eT≈£î ‘√∫qØ‹˝À ‘·eT ÄX¯j·÷\qT kÕ<Ûäq˝À ø£èwæ#˚j·TT#·THêïs¡T.
Ms¡T düVü≤»‘·«eTTq≈£î <ä÷s¡eTT>± eéVü≤]+‘·Ts¡T. HÓ’‹ø£ $\Te\qT
100
Á‘√dæ|⁄ü #·TÃ‘ês¡T. dü+|òTü eTTq≈£î y˚T\T #˚j÷· \Hêï, |ü~ø±˝≤\T eT+∫>±
ì\ã&Ü\Hêï uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ÁX¯<ä∆, C≤„qeTT, Áù|eT nedüs¡+.
HÓ‹’ ø£ ‘·|Œæ <äeTT\≈£î e÷qe⁄&ÉT n\yê≥T|ü&TÉ ‘·THêï&ÉT. dü‘´· eTT,
Hê´j·TeTT nqTq$ n+<äs¡÷ nqTdü]+#·e\dæq<˚. uÛÑ>∑e+‘·Tì
ø±s¡´Áø£e÷\˝À dü‘·éTT, Hê´j·T+, $qj·T+, Äsê<Ûäq, Áù|eT\T Ç$T&ç
ñ+&ÉTqT. ø±ã{Ïº Äsê~Û+#· <ä>∑Z~ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e÷Á‘·y˚T. n≥T¢ø±ì#√
dü+≈£î∫‘·‘«· eTT ô|]–, eT÷s¡‘â «· eTT ô|]– HÓ‹’ ø£ |ü‘q· + »s¡T>∑T‘·Tqï~.
áHê{Ï XÊgkÕ+πø‹ø£s¡+>∑ n_Ûeè~∆ e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£ |ü‘·HêìøÏ
<√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·Tqï~. áHê{Ï á n_Ûeè~∆ e÷qe⁄ì düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ
<√Vü≤<ä |ü&ÉT≥˝Ò<äT. áHê{Ï á n_Ûeè~∆ e÷qe⁄&çøÏ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’
ñqï ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\H˚ Vü≤]+∫y˚dæ $T+– y˚j·TT#·Tqï~.
Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT˝À Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\T dü*ù|yês¡T eTT+<äT≈£î
kÕ>∑T‘ês¡T. Ç‘·s¡T\T mø£ÿ&Éy˚dæq >=+>∑* nø£ÿ&˚ nqïe÷~] n_Ûeè~∆
#Ó+<äsT¡ . eT÷&ÛqÉ eTàø±\‘√ eTT+<äT≈£î kÕ>∑˝sÒ T¡ . n≥Te+{Ï Ä˝À#·q\‘√
Ä<Ûë´‹àø£eTTqT |üP]Ô>± $düà]+#·&É+ ≈£L&Ü dü]ø±<äT.
101
8. HÓ‹
’ ø£ <äèwæ˜
dü‘·ÿs¡à\T #˚j·T&É+ e\¢ Ä<Ûë´‹àø£ C≤„q+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. m+‘·
m≈£îÿe>± dü‘ÿ· s¡à\≈£î n\yê≥T |ü&‘ç ˚ n+‘· m≈£îÿe>± eTq≈£î Ä<Ûë´‹àø£
C≤„q+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. eTq˝À kÕ«s¡ú∫+‘·q ˝Òì ìkÕ«s¡ú Á|ües¡Ôq e\¢
ø£*π> C≤„qeTT eTq˝À eT]+‘· ìkÕ«s¡ú‘·qT ô|+#·T‘·T+~. eTq˝À
ìkÕ«s¡‘ú · ô|]π> ø=B› ‘Ó\TdüTø√yê\qï C≤„q+ ≈£L&Ü u≤>± ô|s¡T>∑T‘·T+~.
Á‹ø£s¡DX¯ó~∆>±, kÕeTs¡düéTT>± á dü‘·ÿs¡à\T »s¡T>∑Tø=\~, H˚s¡TÃ
ø√yê\qï ‘·èwüí nq+‘·eTT>± ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
eTqkÕ<Ûäq eTqø√]ø£ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+&ÉTqT. rÁeyÓTÆq ø√]ø£
ø£\yês¡T m+‘√ ÁX¯<ë∆u≈ÑÛ î£ \Ô ‘√ kÕ<Ûqä #˚kÕÔsT¡ . Ä #˚dqæ kÕ<Ûqä ≈£î yê]øÏ
‘·>∑Z C≤„qeTT \_Û+#·TqT. á H˚|ü<∏äéTT˝À |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤eeTT ≈£L&Ü
ne>∑‘·eT>∑TqT. e÷qe⁄ì ø√]ø£øÏ nqT>∑TDeTT XÊgkÕ+πø‹ø£
s¡+>∑eTT˝À mH√ï ø=‘·Ô $wüj·TeTT\qT ø£ìô|≥º&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
e÷qe⁄&ÉT @<ÓH’ ê ø√s¡T≈£î+fÒ, <ëìì nq‹ø±\eTT ˝ÀH˚ ‘êqT ø√s¡T≈£îqï
$<Ûä+>± ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£î+≥THêï&ÉT.
Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq ≈£L&Ü n<˚ |ü<ä∆‹ì nqTdü]+#·T#·THêïs¡T.
ªª˙e⁄ m+‘· |ü$Á‘·T&Ée⁄ ø±yê\+fÒ n+‘· |ü$Á‘·T&Ée⁄ ø±e#·TÃμμ, ªª˙e⁄
m+‘· C≤„qeTT dü+bÕ~+#ê\qT≈£î+fÒ n+‘· C≤„qeTT dü+bÕ~+#·e#·TÃμμ,
n+≥÷ kÕ<ÛäT dü‘·TŒs¡Twüß\T #ÓãT‘ês¡T. kÕ<Ûä≈£îì ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\ô|’ kÕ<Ûäq
kÕ>∑T‘·T+~. n‘·ì n_ÛsT¡ ∫ì ã{Ïº kÕ<Ûqä kÕ>∑T‘·T+~. kÕ<Ûqä nqTq~
kÕ<Ûä≈£îì >∑TDeTT\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+≥T+~. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ n‘·´+‘·
ÁX¯<ë∆u≈ÑÛ î£ \Ô T ø£*–, |ü$Á‘· Vü≤è<äjT· T ˝…q’ yês¡T Ä‘·àC≤„qeTTqT ‘=+<äs>¡ ±
bı+<äT‘ês¡T. á kÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTT m+‘√ ø£w‘ºü s· y¡ TÓ qÆ ~, nsTTq|üŒ{Ïø°
kÕ<Ûä≈£î\T |ü≥Tº<ä\‘√, ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ kÕ~Û+#·e#·TÃ.
102
$y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ e÷qdæø£ |ü]es¡Ôq kÕ~Û+#·e˝…qT. H√{Ïì
n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tºø√e&É+, Vü≤è<äjT· |ü$Á‘·‘· m+‘·eTTKýÓ÷ n<˚ $<ÛäeTT>±
kÕ<Ûä≈£îìøÏ e÷qdæø£ |ü]es¡ÔqeTT ≈£L&Ü #ê˝≤ eTTKéTT.
e÷qe⁄ì HÓ‹’ ø£ J$‘·yT˚ e÷qe⁄ì Ä<Ûë´‹àø±ìøÏ Ä<Ûës¡eT>∑TqT.
e÷qe⁄&ÉT Á|ü‹ $wüj·TeTT˝ÀqT H˚qT, Hê~ nqT eéVü‰s¡eTT‘√
Á|üe]Ô+#·TqT. |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤eeTT#˚ ‘·q ‘Ó*$ ‘˚≥\qT n_Ûeè~∆
#˚dTü ≈£î+≥THêï&ÉT. |ü]dæ‘ú T· \ jÓTTø£ÿ Á|üu≤Û eeTTqT ≈£L&Ü >∑T]ÔdüTÔHêï&ÉT.
ø±ã{Ïº e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·eTT˝À m+‘√ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ neø±X¯eTT
@s¡Œ&ÉT‘·Tqï~. ø±ã{Ïº nqTø√ì |ü]dæú‘·T\qT m<äTs√ÿe&ÜìøÏ,
|ü]dæú‘·T\qT #·ø£ÿ~<äT›ø√e&ÜìøÏ e÷qe⁄ìøÏ HÓ’‹ø£ $\Te\T m+‘√
nedüs¡+. >∑‘·eTT˝À »]–q nqTuÛÑeeTT\ Ø‘ê´ m+‘· H˚s¡TÃ≈£îHêïeH˚
<ëìø£+f…, uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À m+‘· dü+bÕ~+#·e\dæ ñ+<√ nqï ñ‘ê‡Vü≤eTT‘√
eTT+<äT≈£î kÕ>∑e˝…qT. eTqeTT @ |ü]dæ‘ú T· \˝À ñHêï, m{Ïº |ü]dæ‘ú ·T\qT
m<äTs=ÿ+≥THêï ñqï‘· uÛ≤yê\‘√ eTq ñqï‹ì kÕ~Û+#·e˝…qT. eTq
$y˚ø£ $#·øDå£ \qT|üj÷Ó –+∫ HÓ‹’ ø£ e÷s¡eZ TTqπø n\yê≥T|ü&TÉ ≥ ÁX‚j÷Ó
e÷s¡ZeTì sêãsYº CÀVü‰Hé ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT.
e÷qe⁄\T ø√]ø£\‘√, ÇcÕºsTTwüºeTT\‘√ ‘·q Ç#êÃ¤qTkÕs¡eTT
J$düTÔHêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT yÓTT<ä{À¢ düŒèVü≤˝Òø£, Ä ‘·s¡Tyê‘· düŒèVü≤‘√
‘êqT #˚ùd eT+∫, #Ó&ÉT\qT >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q nedüs¡eTTqT
<äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì ‘·q≈£î @~eT+#√, <˚ìì Ä#·]+#ê˝À, ‘·q≈£î @~
#Ó&√, ‘êqT @~ Ä#·]+#·≈L£ &É<√ ìs¡sí TT+#·T ≈£î+{≤&ÉT. á ìs¡jí ÷· \T
n|üŒ{ÏøÏ dü] nì uÛ≤$+#·e#·TÃ. e÷qe⁄&ÉT ‘·q ÇcÕºsTTcÕº\qT <äèwæº˝À
ô|≥Tº≈£îì eT+∫#Ó&ÉT\qT ìs¡ísTT+#·T≈£î+≥THêï&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚
eTqeTT >∑eTì+#˚~ @$T≥+fÒ yÓTT<ä{À¢ ‘êqT eT+∫<äì d”«ø£]+∫q
103
<ëìì ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À <ëìì #Ó&ÉT>± uÛ≤$+#·&É+, n˝≤π> ø=ìï
dü+<äsê“¤\˝À #Ó&TÉ >± uÛ≤$+∫q $wüj÷· ìï ‘·sT¡ yê‘· ø±\+˝À eT+∫>±
uÛ≤$+∫ d”«ø£]+#·T≥ »s¡T>∑T#·Tqï~.
HÓ’‹ø£ $\Te\‘√ JeqeTT kÕ–+#˚e´øÏÔ m+‘√ <ä÷s¡<äèwæº‘√
eéVü≤]+#·TqT. n‘·ì <ä÷s¡<äèwæºì n+<äs¡÷ Á>∑Væ≤+#·>∑\s¡T.
n+‘·s¡›èwæº‘√ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À @~eT+#√ Ç‘·qT Á>∑Væ≤+∫ #Ó|üŒ>∑\&ÉT.
HÓ’‹ø£$\Te\‘√ J$+∫ yês¡T eT+∫ì ô|+#·T≈£î+≥÷, #Ó&ÉTqT
‘·–Z+#·T≈£î+≥÷, ‘·eT J$‘ê\qT r]Ã~<äT›≈£î+{≤s¡T. á H˚|ü<∏ä´+˝À
Ms¡T <ä÷s¡<äèwæº‘√ dü‘ê´ìï yÓ\¢&çkÕÔs¡T. á dü‘·éTT ø=+<ä]øÏ
s¡T∫+#·e#·TÃ, s¡T∫+#·ø£b˛e#·TÃ.
n+‘·s¡›èwæº‘√ e∫+#˚ |ü\T≈£î\T e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq$ ø±<äT. yês¡T ø=ìï
dæ<ë∆+‘ê\qT nqTdü]+∫ ìs¡j í ÷· \T #˚kÕÔsT¡ . Ç<˚ Ø‹q Á|ü‹ düe÷»+
yês¡T dü+|òüT+≈£î @~ eT+#√<ëìì Ä#·]+#·&ÜìøÏ d”«ø£]kÕÔs¡T. dü+|òüT
ÁX‚j·TdüT‡ ø√], |ü~ø±˝≤\bÕ≥T n+<ä]ø° y˚T\Tø√πs eT+∫ì nìï
düe÷»eTT\ yês¡T ÄyÓ÷~+∫, Ä#·]kÕÔsT¡ . nsTT‘˚ ø=ìï düe÷C≤\yês¡T
ø=ìï e÷s¡TŒ\qT #˚düT≈£î+{≤s¡T. M]˝À ø=+‘·eT+~ eT]+‘· eT+∫ì
Ä•+∫ e÷s¡TŒ\qT #˚düT≈£î+{≤s¡T.
düs¡« e÷qe⁄\ ÁX‚j·TdüT‡≈£î <Ûë]àø£ JeqeTT nedüs¡yÓTÆ ñqï~.
Ç{Ïº <Ûë]àø£ JeHêìøÏ mH√ï dü÷Á‘ê\T Á|ü‹bÕ~+#·ã&É‘êsTT. á
dü ÷ Á‘ê\T e÷s¡ T Œ\T ˝Ò q ≥Te+{Ï $ . nsTT‘˚ á dü ÷ Á‘ê\T
|üPsê«|üsê\qT $e]+∫ #Ó|üŒ&ÉeTH˚~ kÕ<ÛäýÓTÆq $wüj·TeTT ø±<äT.
nsTT‘˚ e÷s¡TŒ\≈£î ‘êe⁄˝Òì á dü÷Á‘ê\qT j·T<Ûë$~Û>± d”«ø£]+∫
ÄyÓ÷~+#˚ dæú‹˝À e÷qe⁄\T _ÛHêï_Û ÁbÕj·÷\qT e´ø£Ô+ #˚düTÔHêïs¡T.
104
á dü÷Á‘ê\T πøe\+ kÕ«s¡ú+ ø√dü+ dü÷∫+∫q ìj·Te÷e[>±
eT]ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·TeTT. nsTT‘˚, $wüj·÷ìï #·ø£ÿ>± |ü]o*+∫
ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£ e÷qe⁄ìøÏ ˇø£ düeTdü´
e∫Ã+~. Ä düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡eTT @$T{Ï nqï $wüj·T+ô|’ |üP]Ô>±
$esê\T ñ+&Ée⁄. düeTdü´qT m<äTs√ÿyê*. m˝≤? düeTdü´qT dü]>±
ns¡úeTT #˚düTø√yê*. Ä düeTdü´qT dü]>± ns¡úeTT #˚düT≈£îHêïø£, dü eTdü´
|ü]cÕÿs¡eTT >∑T]+∫ Ä˝À∫+#ê*. Ç~ ‘·q e´øÏÔ>∑‘· düeTdü´. e´øÏÔ>∑‘ ·
ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+≥THêï&ÉT. düeTdü´qT @ $<ÛäeTT>± d”«ø£]+#ê&√?
düeTdü´ |ü]cÕÿs¡ C≤„qeTT ‘·q e<ä› ø£\<√ ˝Ò<√? düeTdü´ |ü]cÕÿsêìøÏ
HÓ’‹ø£ u≤≥ ˝Òø£ nHÓ’‹ø£ u≤≥qT nqTdü]+#ê˝≤? düeTdü´ |ü]cÕÿs¡+
‘·q Ä<Ûë´‹àø£ JeHêìøÏ nqT>∑TD+>± ñ+&ÉTHê ˝Òø£ Á|ü‹ã+<Ûøä +£ >±
ñ+&ÉTHê? Çìï ø±s¡D≤\ <äècÕº´ @ düeTdü´≈£î |ü]cÕÿsê\T dü÷∫+|ü
me] ‘·s¡eTTø±<äT. á ø±s¡DeTT #˚‘·H˚ n+<ä]˙ <äèwæº˝ÀH˚ ô|≥Tº≈£îì
á dü÷Á‘ê\T ìπs›•+|üã&É‘êsTT.
105
9. dü‘ÿ· s¡à
dü‘·ÿs¡à≈£î düHê‘·q<Ûäs¡àeTT, MTe÷+dü eT]j·TT uÛÑ>∑eBZ‘·
ø=\‘·ã<ä›\T. MTe÷+kÕqTkÕs¡+ dü‘·ÿs¡à\T eT÷&ÉTs¡ø±\T. yÓTT<ä{Ï~
‘·|üŒø£ Ä#·]+#·e\dæq~. e÷qe»qàyÓT‹Ôq+<äT≈£î e÷qe⁄&ç>±
Ä#·]+#·e\dæq ø£s¡à\T. Ç{Ïº ø£s¡à\T #˚j·T≥+ e\q e÷qe⁄ìøÏ,
dü+|òü÷ìøÏ, $XÊ«ìøÏ y˚T\T »s¡T>∑TqT. n+‘˚ø±˙ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ˝≤uÛ ≤\T
#˚≈L£ s¡e⁄. nsTT‘˚ á ø£sà¡ \T #˚jT· b˛ø£b˛e&É+ e\¢ e÷Á‘·+ e÷qyê[øÏ
ø°&ÉT »s¡T>∑TqT. ¬s+&Ée~ ìwæ<ä∆ø£s¡à\T. á ìwæ<ä∆ø£s¡à\T #˚j·T&É + e\¢
ø°&ÉT ‘·|üŒø£ ø£\T>∑TqT. á ìwæ<ä∆ø£s¡à\qT Ä#·]+#·ø£b˛e&É+ e\¢ @
$<ÛäyÓTÆq ˝≤uÛ≤\T ø£\>∑e⁄. nsTT‘˚ á ìwæ<ä∆ø£s¡à Ä#·]+#· jÓ÷>∑éTT
ø±ì~. eT÷&Ée~, á ø£s¡à\T Ä#·]+#·e#·TÃ, Ä#·]+#·ø£b˛e#·TÃ. á
ø£s¡à\T Ä#·]+#·&É+ e\¢ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ˝≤uÛ≤\T ø£\T>∑TqT. ø√]ø£\
qqTdü]+∫ á Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ø£s¡à\T #˚|ü&ÉT<äTs¡T. ø±ã{Ïº á ø£s¡à\T
ø√]ø£\ qqTdü]+∫ Ä#·]+#·Tyê] ÇcÕºqTkÕs¡eTT Ä#·]+#·ã&ÉTqT.
á ø£sêà#·s¡D ‘ê´>∑eTT‘√ ≈£L&ç ñ+≥Tqï~.
MTe÷+dü <ë«sê Áù|‘·$<ä´\T ˝≤+{Ï ø£sà¡ \qT ìs¡T‘ê‡Vü≤|üs#¡ qÓ T.
á ‘·+Á‘· $<ä´\ <ë«sê ˇø£ eTìwæì (X¯Á‘·Te⁄qT) #·+|ü⁄≥, rÁeeTT>±
>±j·T|üs¡#·T≥ »s¡T>∑TqT. Ç{Ïº $<ä´\ e\q ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄\ yês¡T Vü‰ ì
bı+<Ó<äs¡T. MTe÷+dü Ç{Ïº ø£s¡à\≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq Ø‹˝À nqTeT‹
ì#·TÃ#·Tqï~, ø±˙ ˇø£ eTìwæì #·+|ü⁄≥˝À ø±˙, rÁeeTT>± >±j·T
|üs¡#·T≥≈£î >±˙, <=+>∑‘·qeTTq≈£î >±˙ m{Ïº |ü]dæú‘·T\ ˝Àq÷
ˇ|üø√e&É+ »s¡>∑<äT.
uÛÑ>∑eBZ‘· MTe÷+düqT ø£sêà#·s¡D $wüj·T+˝À, Jeq $<Ûëq+˝À,
yÓ÷ø£å kÕ<Ûqä qT düeT]ú+#·T#·Tqï~. ø£sà¡ |ò˝ü ≤\≈£î ã+B>± ñqï+‘·es¡≈î£
106
yÓ÷ø£åeTT kÕ<ÛäéTT ø±<äì lø£èwüßí&ÉT ^‘· <ë«sê e∫+#ÓqT. XÊØs¡ø £
yêýÓ÷Vü≤eTT ñqï+‘· es¡≈£î ø£s¡à |òü*‘·eTT Hê•+#·T≥ »s¡T>∑Tqì,
e÷qe⁄ì˝Àì Ä‘·à e÷Á‘·+ m|ü&ÉT ø£sà¡ |ò*ü ‘·eTTqT Ä•+#·<ìä ø£èwüßí&TÉ
‘Ó*ô|qT. á ø±s¡DeTT #˚‘· Ä‘·ày˚s¡T, Á|üø£è‹y˚s¡T nì e÷qe⁄&ÉT
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. eTq X¯Øs¡eTT Á|üø£è‹<Ûäs¡àeTT˝À ˇø£ uÛ≤>∑eTT. ø±ã{Ïº
e÷qe⁄&ÉT <˚Vü≤ÁuÛ≤+‹ì M&Ée˝…qT.
e÷qe⁄&ÉT Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄&ÉT. X¯Øs¡eTTqqTdü]+∫ Je⁄&ÉT ñqï+‘·
es¡≈£î dü‘·ÿs¡à\qT Ä#·]+#·e\dæq<˚. Ä‘·à düVü≤» \ø£åD+ Äq+<ä+.
ø±ã{Ïº e÷qe⁄&ÉT ‘·q düVü≤»yÓTÆq Äq+<ëìï nqTuÛÑ$+#·&É+ nqTq~
nqT∫‘·yTÓ Æ ñqï~. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À n‘·qT ‘·q nVü≤+ø±s¡ eTeTø±sê\
ø£r‘·+>± ø£s¡àqT Ä#·]+#·T≥≈£î n\yê≥T|ü&ÉTqT. Ä‘·àkÕøå±‘êÿsêìøÏ
dü+ã+<Ûä+˝Òì, ‘ê´>∑+‘√ ≈£L&çq ø£s¡à\qT Áb˛‘·‡Væ≤+∫q MTe÷+düqT
uÛÑ>∑eBZ‘· düeT]ú+#·T≥ ˝Ò<äT. uÛÑ>∑eBZ‘· y˚<ë\qT düeT]ú+#ÓqT. n≥T¢
ø±ì jÓT&É\ ‘êqT y˚<ädü«s¡÷|ü⁄&Éqì lø£èwüßí&ÉT Á|üø£{Ï+#·&ÉT ø£< ë!
uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ø£sà¡ |ò*ü ‘ê\qT $e]+#·TqT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T @~ dü‘ÿ· s¡àjÓ÷,
@~ <äTwüÿs¡àjÓ÷, @~ $ø£s√à ‘Ó\TdüTø√yê\ì uÛ>Ñ e∑ BZ‘· uÀ~Û+#·T#·Tqï~.
<äTwüÿs¡à\T ìwæ<y∆ä TÓ qÆ $. C≤„ì ø£sà¡ j·T+<äT $ø£sà¡ qT, $ø£sà¡ j·T+<äT ø£sà¡ qT
Á>∑Væ≤+#·TqT. $ø£s¡à nq>± Ç+Á~j·÷\≈£î $ÁXÊ+‹ ìe«&É+ ø±<äT,
Ç+Á~j·÷\πø $ÁXÊ+‹ ì∫Ãq J$‘·y˚T kÕ>∑<äT ø£<ë! HÓ’‹ø£yÓTÆq $ø£s¡à
nVü≤+ø±s¡ s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ ~. Ç{Ïº nVü≤+ø±s¡ s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ ø£sà¡ \T eT+∫#Ó&TÉ \
ø£r‘·eTT>±, |òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü ñ+&ÉTqT. ø£sêà#·s¡D˝À ‘êqT ì$T‘·Ô
e÷Á‘·T&Éqì Á>∑Væ≤+#·TqT. á X¯Øs¡eTT ø£s¡à #˚j·TT#·Tqï~ H˚qT ø±<äT
nqï uÛ≤e+‘√ Ms¡T ø£sà¡ #˚jT· T<äTs¡T. e÷qe⁄&ÉT yÓs’ ê>∑´+‘√, ìkÕ«s¡+ú ‘√
ø£sêà#·s¡D≈£î n\yê≥T|ü&Ée˝…qT.
107
á $X¯«eTT˝À ìØ®e+ ‘·|üŒ $T>∑‘ê nìï JesêdüT\T @<√ ø£s¡à
#˚d÷ü HÔ ˚ ñ+{≤sTT. Ä #˚dqæ ø£sà¡ ≈£î ‘·–q |ò\ü eTTqT bı+<äT‘ê&ÉT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ CÀ´‹wü´ XÊgy˚‘·Ô ˇø£ e÷qe⁄&çì >=|üŒ |ü+&ç‘·T
&Ée⁄qì X¯\$kÕÔ&TÉ . n˝≤ nqï+‘·˝ÀH˚ Ä e´øÏÔ >=|üŒ |ü+&ç‘T· &Ée⁄‘ê&Ü?
ne«&ÉT. Ä e´øÏÔ >=|üŒ |ü+&ç‘·T &Ée«&ÜìøÏ ‘·–q ø£èwæ #˚kÕÔ&ÉT. n+‘ê
n<äèwüº+ ô|’qH˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+<äqTø√e&É+ ‘·|ü. n+‘ê eTT+<˚
ìs¡jí T· yÓTbÆ ˛sTT ñ+≥T+~ nì nqTø√e&É+ ≈£L&Ü uÛ≤e´+ ø±<äT. me¬sH’ ê
düπs ø£wüº|ü&ç ‘·q eT+∫øÏ ‘êH˚ <√Vü≤<ä|ü&Ü*.
dü«Á|üj·T‘·ïeTH˚~ ¬s+&ÉT s¡ø±\T. ˇø£{Ï >∑‘·J$‘·eTT\≈£î
dü+ã+~Û+∫q ø£s¡à\T. ¬s+&Ée~ es¡Ôe÷q J$‘·+˝Àì ø£s¡à\≈£î
dü+ã+~Û+#·q~. >∑‘·»qà\ ø£s¡à\ |òü*‘·+ á »qà˝À Á|üuÛ≤$‘·+
#·÷|ü⁄‘·T+~. >∑‘·»qà\ ø£s¡à\ |òü*‘·y˚T $~ÛÁyê‘· nì nqe#·TÃ.
>∑‘»· qà\ |ò*ü ‘·eTT\≈£î es¡eÔ ÷q »qà ø£sà¡ |ò*ü ‘ê\≈£î eT<Û´ä q e÷qe⁄&ÉT
ìs¡+‘·s¡eTT b˛sê≥eTT #˚dü÷ÔH˚ ñ+{≤&ÉT. á ¬s+&ç+{Ï˝À <˚ì~ ô|’
#ÓsTT´ ne⁄‘·T+<√ n<˚ $»j·T+ kÕ~ÛdüTÔ+~.
XÊÅkÕÔìï nqTdü]+∫ dü«Á|üjT· ‘·ïeTT #˚j÷· *, n+‘˚ø±˙ e÷j·T≈£î
˝Àã&ç dü«Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &É+ e\¢ nqT≈£îqï |ò*ü ‘·+ <äøÿ£ <äT. n≥Te+{Ï
|ü]dæú‘·T\˝À Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T Ä‘·à|ü]o\q‘√ ‘·eT‘·|ü\qT dü]~<äT›
ø√yê*. dü‘·ÿs¡àqT $T+∫q X¯øÏÔ eTπs~j·T÷ ˝Ò<äT. ø±ã{Ïº Á|ü‹ ˇø£ÿ s¡÷
eT+∫|üqT\‘√ #Ó&ÉTqT, $~ÛÁyê‘·qT e÷s¡TÃø√yê*.
»]–b˛sTTq ø£åDeTT ‹]–sê<äT. ø±ã{Ïº eTqeTT ã<ä∆ø£eTTqT
e<ä*, ã+<Ûqä \ qT+&ç $eTTøÏìÔ bı+~ kÕøå±‘êÿs¡eTT\qT kÕ~Û+#ê*.
|ü⁄s¡T>∑T\T eTTs¡T>∑T˝À J$+∫q≥T¢>± e÷qe⁄&ÉT Ç+Á~j·T˝À\T&ÉT>±
108
J$+#·sê<äT. Á|üj·T‘·ïeTT‘√ C≤„qeTTqT dü+bÕ~+∫, Ä C≤„q+‘√
dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£îì, ‘·eT J$‘ê\qT kÕs¡úø£´+ #˚düTø√yê*.
XÊÅkÕÔ\T uÀ~Û+∫q eT+∫ $wüj÷· \qT e÷qe⁄\T #·øÿ£ >± ns¡eú TT
#˚dTü ø√yê*. n{Ïº dü<ë“¤eeTT\‘√ kÕ<Ûqä #˚j÷· *. dü‘ÿ· s¡à\‘√ dü‘´· eTTqT
‘Ó\TdüTø√yê*.
dü«Á|üj·T‘·ïeTH˚~ eT÷&É+#·T\ eT÷\eTTqT Ä<Ûës¡eTT #˚düT≈£îì
ñqï~. ø±ã{Ïº <ëì |òü*‘ê\T ≈£L&Ü eT÷&É+#·T\˝À |òü*+#·TqT. n$
Vü≤è<äjT· kÕúqeTTq, e÷qdæø£ kÕúqeTTq eT]j·TT XÊØs¡ø£ Á|üjT· ‘·ï+‘√.
á C≤„qeTT XÊgÁ>∑+<∏äeTT\ <ë«sêqT, >∑Ts¡Te⁄ <ë«sêqT,
kÕ«qTuÛÑe+ <ë«sêqT bı+<äT#·THêïeTT. $~ÛÁyê‘·, uÛÑ>∑e+‘·Tì bÕÁ‘·
nqTyê{ÏøÏ Çø£ÿ&É ‘êe⁄˝Ò<Tä . nìï XÊÅkÕÔ\ kÕs¡eTT ˇø£ÿfÒ. e÷qe⁄&ÉT
ñqï‘·kÕúHêìï bı+<ë* nqTuÛ$Ñ +#ê*. n{Ïº ñqï‘·d‹úæ ø√dü+ e÷qe⁄&ÉT
‘·q eTqdüT˝Àì e÷*Hê´ìï |ü]‘·´õ+∫ |ü$Á‘·T&ÉT ø±yê*.
>∑‘+· ˝À »]–q bıs¡bÕ≥TqT dü]~<äT≈› î£ ì áHê&ÉT eT+∫ø£sà¡ \‘√
eTT+<äT≈£îb˛e#·TÃqT. eTq˝À ñqï #Ó&ÉT n\yê≥T¢, >∑‘· dü+kÕÿsê\T,
$wüj·Tyêdüq\qT Á|üdüTÔ‘·+ eT+∫ ø£s¡à\‘√ yê{Ïì ìj·T+Á‹+#·e#·TÃ.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝Àì JeÁuÛ≤+‹ì yÓ÷ø£åkÕ<Ûäq‘√H˚ b˛>=≥Tºø=qe˝…qT.
>∑‘·»qà dü+kÕÿsê\T, yêdüq\T e÷qTe⁄&çô|’ ¬s+&ÉT $<Ûë\T>±
Á|üuÛ≤e+ e⁄+≥T+~. eT+∫ dü+kÕÿsê\T e÷qe⁄&çì yÓ÷ø£å+ yÓ’|ü⁄
eT[fldüTÔqï$, #Ó&ÉT dü+kÕÿsê\T e÷qe⁄ì e÷j·T˝À nq>± ã+<Ûë\˝À
|ü&Éy˚j·TT#·Tqï$. n+<äs¡÷ Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄˝Ò, »&Édü«s¡÷|ü⁄\T ø±<äT .
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡àqT ‘·H˚ ìπs›•+#·T≈£î+{≤&ÉT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eT
ø£s¡à\‘√ eT+∫H˚ Ä•kÕÔs¡T. á eT+∫ì Á>∑Væ≤+∫qyês¡T, eT]+‘·
109
eT+∫ø√düyTÓ Æ ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&‘É ês¡T. m+‘· m≈£îÿe eT+∫ Á|üjT· ‘·ï+ »]–‘˚
n+‘· m≈£îÿe eT+∫ M]øÏ »s¡T>∑T‘·T+<äì M] qeTàø£+. á Á|üjT· ‘·ïeTT
dü«Á|üj·T‘·ïy˚T. uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|üy˚Tj·T+ @MT ñ+&É<äT. ‘·q á C≤„Hêìï
ÇqTeT&ç+|ü #˚düTø√e&ÜìøÏ XÊÅkÕÔ\qT #·<äTe⁄‘ê&ÉT. ‘Ó\TdüT≈£îqï
eT+∫ì Ä#·s¡D˝À ô|&É‘ê&ÉT. eT+∫yê]‘√ dü‘·‡+>∑+ #˚kÕÔ&ÉT.
dü‘·‡+>∑+˝Àì eT+∫ $wüj·÷\qT Ä#·s¡D˝À ô|&É‘ê&ÉT.
dü‘ÿ· s¡à\ |ò\ü y˚T yÓs’ ê>∑´+. ‘ê´>∑+, <ëq>∑TD+. ‘·|dü Tü ‡\ |ò*ü ‘· yT˚
á yÓ’sê>∑´+. á eT÷&ÉT dü‘·ÿs¡à˝Ò. Ç$ eTqdüT‡qT |ü$Á‘·|üs¡#·TqT.
Vü≤è<äj·÷ìï $XÊ\|üs¡#·TqT. Ç$ ìkÕ«s¡úeTT‘√ ìs¡«Væ≤+#·e\dæq
ø£è‘·T\T. ‘êeTdæø£ uÛ≤yê\‘√ ø±˙, sê»dæø£ uÛ≤yê\‘√ ø±˙ á Áø£‘T· e⁄\qT
#˚j·Tsê<äT. dü‘·« >∑TDeTT‘√ |òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü á Áø£‘·Te⁄\T #˚j·÷*.
n{Ïºyê&˚ C≤„ì. n‘·&˚ eTTøÏÔì kÕ~Û+#·TqT.
ø£s¡à≈£î ø±s¡D+ eTT>∑TZs¡T. ˇø£s¡T ø£s¡à #˚j·TTyê&ÉT. eTT+<˚
‘Ó\TdüT≈£îqï C≤„q+. eT÷&Ée~ ‘Ó\TdüTø√ ‘·>∑Z~, >∑eTéTT nsTTq~.
>∑TDÁbÕ‹|ü~ø£eTT>± eT÷&ÉTs¡ø±\ ø£s¡à\T #˚j·TT≥≈£î e÷qe⁄\T
n\yê≥T|ü&ÉT‘·THêïs¡T. ìeè‹Ô˝À ìedæ+#˚yês¡T nH˚ø£‘·«eTT˝À
@ø£‘«· eTTqT <ä]ÙkÕÔsT¡ . Ms¡T kÕ‹«≈£î\T. Ms¡T |ò˝ü ≤ù|ø£å ˝Ò≈î£ +&Ü ø£sà¡ \T
ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. Ms¡T ‘·eT ø£s¡à\‘√ ˝Àø£ ø£˝≤´D≤ìï ø±+øÏåkÕÔs¡T. ¬s+&Ée
s¡ø£eTTyês¡T, nq>± Á|üeè‹Ô˝À J$+#·Tyês¡T @ø£‘·«eTT˝À nH˚ø£‘·«
eTT\qT <ä]ÙkÕÔs¡T. á $<ÛäyÓTÆq <äèwæº ø£\yês¡T kÕ«s¡úeTT‘√ J$kÕÔs¡T.
Mπs sê»dæø£ dü«uÛ≤e⁄\T. Ms¡T |ò*ü ‘ê\qT yÓ+≥H˚ Ä•+∫ ø£sà¡ \T #˚kÕÔsT¡ .
Çø£ eT÷&Ée >∑TDyÓTÆq ‘êeTdæø£ \ø£åDeTT ø£\yês¡T dü]jÓÆTq C≤„qeTT
˝Òø£, nC≤„qeTT‘√ ø£s¡à\T Ä#·]kÕÔs¡T. M] ø£s¡à\T |üX¯ó\ø£åDeTT\‘√
≈£L&ç ñ+{≤sTT.
110
uÛÑ>∑eBZ‘· ø£s¡à\qT 5 $<ÛäeTT\T>± $uÛÑõ+#ÓqT. ø±s¡DeTT\qT
Ä<Ûës¡eTT #˚dTü ≈£îì á ø£sà¡ \T »s¡T>∑T#·Tqï$. n$ X¯Øs¡eTTqT Ä<Ûës¡eTT
#˚dTü ≈£îì »s¡T>∑T ø£sà¡ \T, Ä‘·à ø±s¡DeTT>± »s¡T>∑T‘·Tqï ø£sà¡ \T, Ç+Á~j·T
Áù|s¡D‘√ »]π>ø£s¡à\T. e÷qe X¯Øs¡eTT˝À ‘·q Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü
»s¡T>∑T ø£s¡à\T eT]j·TT $~Ûì nqTdü]+∫ »s¡T>∑T ø£s¡à\T. eTqeTT
ˇø£ ø£s¡à nqT≈£îqï+‘· e÷Á‘êq Ä ø£s¡à dü|òü\+ø±<äT. n˙ï kÕqT≈£L\
yÓTÆ‘˚H˚ ø£s¡à dü|òü\eTe⁄‘·T+~. ø£s¡à eT÷&ÉT s¡ø±\T. n$ eTqdüT, yêø˘
eT]j·TT XÊØs¡ø£ ø£s¡à\T. e÷qe⁄q≈£î ø£sêà#·s¡D˝À Á‹ø£s¡DX¯ó~∆
nedüs¡eTT. á |ü$Á‘·‘·˝À <ë|ü]ø£eTT ñ+&É<äT.
e÷qe⁄&ÉT dü+|òüTJ$. dü+|òüT+˝À e÷qe⁄&ÉqTdü]+#·e\dæq
<Ûsä êà\qT uÛ>Ñ e∑ BZ‘· m+‘√ #·øÿ£ >± $e]+#ÓqT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q <Ûsä êàìï
‘êqT Ä#·]+#·e˝…qT, n+‘˚ø±ì ˝Àø√<ä∆s¡D e÷Á‘·+ uÛÑ>∑e+‘·T&˚
#·÷düT≈£î+{≤&ÉT. m˝≤ n+{≤sê? uÛ≤s¡‘· j·TT<ä∆+ yÓTT<ä\sTT+~.
j·TT<äu∆ ÷ÑÛ $T˝À Á|üy•˚ +#·>±H˚ ns¡Tq® T&ç˝À yÓs’ ê>∑úÛ≤yê\T ô|fi¯ófl_ø±sTT.
j·TT<ä∆eTT #˚j·TqHêï&ÉT. á j·TT<ä∆eTT ø±s¡D+>± m+<äs√ ã+<ÛäTe⁄\T,
sêE\T Vü≤‘·T\e⁄‘ês¡T. n|ü&ÉT Á|ü»\qT |ü]bÕ*+#·T≥≈£î düeTs¡T˝ú …q’
sêE\T ñ+&És¡T. es¡í dü+Áø£eTeTT »s¡T>∑T‘·T+~. Ä&É, eT>∑ ‘˚&Ü
˝Ò≈£î+&Ü, n~Ûø±s¡eTT eT÷s¡Tâ\ #˚‘·T\˝ÀøÏ, ndüeTs¡Tú\ #˚‘·T\˝ÀìøÏ,
ø£|ü≥ sêE\ #˚‘·T\˝ÀìøÏ yÓ&ÉT‘·T+~. n|ü&ÉT ìj·Te÷\T >±*øÏ
e<ä\&É+ »s¡T>∑T‘·T+~, n+≥÷ ns¡T®qT&ÉT j·TT<ä∆eTTq≈£î ‘·q
$eTTK‘·qT lø£èwüßíìøÏ $qï$+#ÓqT.
nsTT‘˚ ns¡Tq® Tì $qï|üeTTqT lø£èwüß&í TÉ ìsêø£]+#ÓqT. ns¡Tq® T&ÉT
dü+|òüT ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ ‘êqT j·TT<ä∆eTT #˚j·Tø£b˛e&ÉeTqT≥ nqT∫‘·eTT
ø±<ä+≥÷, j·TT<ä∆eTT˝ÀH˚ ˝Àø£ ø£˝≤´DeTT »s¡T>∑T‘·T+<äì, ns¡T®qT&ÉT
111
ø£åÁ‹j·TTì>± ‘·q <Ûäs¡àeTTqT Ä#·]+#·e˝…qì, Hê´j·TeTTqT |ü]s¡øÏå+#·
e˝…qì uÀ~Û+#ÓqT. Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT ‘·q <Ûsä êàìï ‘êqT e<ä\ø£ Ä#·]+#·
e˝…qT. lø£èwüß&í TÉ kÕøå±‘·TÔ uÛ>Ñ e∑ +‘·T &Óq’ |üŒ{Ïø,° e÷qe <˚V≤ü eTT‘√
ñqï+‘·es¡≈£L ‘·q <ÛäsêàìøÏ ø£≥Tºã&ç ñ+&Ée\dæq<˚. ø£s¡à|òü\eTT\≈£î
nr‘·T&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nsTTq|üŒ{Ïø° ø£sà¡ Ä#·]+#·e\dæq<˚. uÛ>Ñ ∑e+‘·T&ÉT
ø£sà¡ Ä#·]+#·øb£ ˛‘˚, e÷qe⁄\T ≈£L&Ü nC≤„qeTT‘√ ø£sà¡ \T Ä#·]+#·s¡T.
á ø±s¡DeTT#˚ ÁbÕ|ü+∫ø£ yê´|üø±\T ≈£î+≥Tã&ÉTqT. n+‘˚ø±<äT,
ìj·T+Á‘·D ø√˝ÀŒe⁄qT, nì•Ã‘· ô|]–b˛e⁄qT, Á|ü|+ü #·eTT |ü‘q· eT>∑TqT.
n{Ïº <äTdæú‹sê≈£î+&Ü uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ne‘·]+#·TqT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT
ne‘·]+∫, eTT+<äT>± ‘êqT Ä#·]+∫, <Ûäsêà#·s¡DeTTqT n_Ûeè~∆
#˚j·TTqT.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ne‘·]+#·Tq~ e÷qe⁄ì ñ<ä]∆ +#·T≥πø, e÷qe⁄q≈£î
n‘·ì $<ÛäT\˝À düVü‰j·T|ü&ÉT≥πø. e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüT
ø=qT≥≈£î, uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À ©qeT>∑T≥≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e÷qe⁄ìøÏ
e÷s¡Z<ä]Ù>± ñ+&ÉTqT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e÷qe⁄ìøÏ eT÷&ÉT $<Ûë\T>±
kÕj·T|ü&ÉTqT. yÓTT<ä≥, e÷qe⁄ì˝À ñqï nC≤„qeTTqT ‘·q ~eýÓTÆq
dü+<˚X¯eTT‘√ bÕs¡<√\TqT. ¬s+&Ée~ e÷qe‘ê $\Te\qT uÀ~Ûdü÷Ô
e÷qe⁄\#˚ yê{Ïì Ä#·]+|ü#˚kÕÔs¡T. e÷qe‘ê $\Te\qT m\¢y˚fi¯˝≤
Ä#·]+#˚yês¡T <Ó’M\ø£åD≤\qT n_Ûeè~∆ #˚düT≈£îì $X¯«e÷qyê[ì
Áù|$T+#·>\∑ T>∑T‘ês¡T. eT÷&Ée~, uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì dü÷#·q\qT nqTdü]+∫,
JeqeTT kÕ–+∫, uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü‰ì bÕÁ‘·T\>∑T<äTs¡T.
uÛÑ>∑eBZ‘· j·T»„eTTq≈£î ø=‘·Ô ns¡úeTTqT n+~+#ÓqT. j·T»„eTT
e÷qe <Ûäs¡àeTT˝Àì uÛ≤>∑y˚T. ns¡T®qT&ÉT ø£åÁ‹j·TTì>± j·TT<ä∆ uÛÑ ÷$T˝À
X¯Á‘·Te⁄\qT Vü≤‘·e÷s¡Ãe˝…qT. nsTT‘˚ eTqTwüß\qT #·+|ü&+É bÕ|üeTì
112
e÷qe⁄\ kÕ<Ûës¡D uÛ≤e+. ø±˙ kÕ«s¡ú ∫+‘·q˝Òø£, j·TT<ä∆ uÛÑ÷$T˝À
ø£Áå ‹j·T<Ûsä à¡ eTT>± m+‘·eT+~ì e~Û+∫Hê m{Ïbº Õ|üeTT n+≥<äT. |ò˝ü ≤ù|ø£å
˝Ò≈£î+&Ü ø£s¡à˝≤#·]+∫q|ü⁄&ÉT, Ä ø£s¡à #˚j·TTq~ #˚sTT+#·Tq~ Ä
|üs¡e÷‘˚à nì ns¡úeT>∑TqT. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‹‘√H˚ Ç~
kÕ<ÛäéT>∑TqT. á $<ÛäeTT>± uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ X¯s¡DTy˚&É≥y˚T j·T»„eTT.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡à\ |òü˝≤\qT uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ n+øÏ‘·+ >±$+#·e˝…qT.
uÛÑ>∑e+‘·Tì nH˚ø£ Ø‘·T\˝À X¯s¡DT bı+<äT‘·THêï&ÉT e÷qe⁄&ÉT.
jÓ÷>∑T\T uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‘·T\e⁄‘ês¡T. jÓ÷>∑T\T ‘·eT
ø£s¡à\qT uÛÑ>∑e<ä]Œ‘·+ #˚kÕÔs¡T. Ä |üs¡ÁãVü≤ày˚T ‘·eT˝À ñ+&ç ø£s¡à\T
»]|ædTü +Ô <äì M] uÛ≤eq. Ä $<Ûeä TT>± Ms¡T Ä |üse¡ ÷‘·à˝À $&ÉBj·Tsêì
ã+<Ûëìï @s¡Œs¡#·T≈£î+{≤s¡T. Ç‘·s¡T\T ‘·eT C≤„qeTTqqTdü]+∫
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ $$<Ûä Ø‘·T\˝À düeT]Œ+#·T≈£î+{≤s¡T.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q |ü$Á‘·‘·qT ô|+#·Tø=qT≥≈£î nH˚ø£ kÕ<Ûäq\T,
j·T»„eTT\T, ø£s¡à\qT #˚|ü≥TºqT. ø=+<äs¡T ‘·eT Ç+Á~j·÷\qT
ìj· T +Á‹+#· T ø=+<ä T s¡ T . ø=+<ä s ¡ T ÄVü ‰ s¡ | ü < ës¡ ú e TTqT ‹q&É +
e÷qTø=+<äTs¡T. ø=+<äsT¡ jÓ÷>∑kÕ<ÛHä ê\qT #˚ã&ÉT<äTs¡T. ø=+<äsT¡ Á>∑+<∏ä
|üsƒ¡q+ <ë«sê C≤„qeTTqT düeTTbÕ]®+∫ yê{Ïì Ä#·s¡D˝À ô|&É<äTs¡T.
Ç{Ïº ø£s¡à\˝À eTqdüT‡ |ü$Á‘·eT>∑Tqì uÛÑ>∑eBZ‘· uÀ~Û+#·T#·Tqï~.
dü‘ÿ· s¡à\ e\¢ eTqdüT‡ ≈£î<äT≥|ü&TÉ ‘·T+~. eTqdüT ≈£î<äT≥ |ü&{É ≤ìøÏ
e÷qe⁄&ÉT á Hê\T>∑T dü‘·ÿs¡à\qT Ä#·]+#·e˝…qT. n$ kÕ{Ï eTìwæì
<˚«wæ+#·ø£ Áù|$T+#·e˝…qT, yÓ’sê>∑éTT n_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø√yê*, ø√]ø£\T
‘·´õ+#ê*, ìkÕ«s¡ú ∫+‘·q˝À ‘·q <Ûäsêàìï Ä#·]+#ê*. n{Ïº |ü$Á‘·
eTqdüT‡‘√ kÕøå±‘êÿs¡eTT kÕ<ÛäéT>∑TqT. uÖ<ä∆eT‘·eTT ≈£L&Ü ‘·q
nwüdº ÷ü Á‘· Á|üD≤[ø£‘√, e÷qe⁄\+<äsT¡ ‘·eT <Óq’ +~q J$‘êìï ìsê«D
e÷s¡ZeTT>± d”«ø£]+∫, Ä#·]+∫ ‘·]+#·e#·Ãì X¯\$#ÓÃqT.
113
10 . HÓ‹
’ ø£ $\Te\T
<Ûsä à¡ eTq>± eTTKéTT>± e÷qe⁄ì n+‘·s+¡ >∑eTTq≈£î, dü‘ÿ· s¡à\≈£î,
‘ê´>∑eTTq≈£î, |ü$Á‘·‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q<Ó’ ñqï~. Ç{Ïº <Ûäs¡àeTT‘√
e÷qe⁄ì n+‹eT\ø£´å yÓTqÆ kÕøå±‘êÿs¡eTT kÕ<Û´ä eT>∑TqT. kÕe÷qéTT>±
|ü•ÃeT <˚XÊ\˝À <Ûsä à¡ eTq>± dü+|òTü +˝À e÷qe⁄&ÉT nqTdü]+#·e\dæq
rs¡TqT <Ûäs¡àeT+<äTs¡T.
HÓ‹’ ø£ $\Te\T nq>± Ä#·]+#·e\dæq ìj·Te÷\T. kÕeT÷Væ≤ø£+>±
á HÓ’‹ø£$\Te\T n+<äs¡÷ Ä#·]+‘·Ts¡T. á HÓ’‹ø£ $\Te\qT
kÕeT÷Væ≤ø£+>± Ä#·]dü÷Ô M{Ï˝Àì ˝À≥TbÕ≥¢qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT
dü]#˚jT· T≥ »s¡T>∑TqT. Ç{Ïº e÷s¡TŒ\qT n‘·´+‘· dü÷ø£Î+>± |ü]o*+∫
dü+|òüT+˝À HÓ’‹ø£ $\Te\T ô|]π> ~X¯>± dü÷∫+|üã&ÉTqT.
‘·‘·«y˚‘·Ô\T á HÓ’‹ø£ $\Te\qT s¡÷bı+~+#Ó<äs¡T, eT]j·TT
e÷s¡TŒ\qT dü÷∫+#Ó<äs¡T. kÕeT÷Væ≤ø£+>± Ä#·]+#·T á HÓ’‹ø£
$\Te\qT e÷s¡Ã&ÜìøÏ eTT+<äT yês¡T ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT, u≤<Ûä´‘·\qT,
Hê´j·T|üs¡yÓTÆq Ø‹˝Àq÷, düeT‘·«eTqT, Vü≤≈£îÿ\qT, n~Ûø±s¡eTT
yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\qT |ü]o*+∫ |ü]>∑DÏ+#Ó<äs¡T.
ø=ìï |ü]dæ‘ú T· \˝À HÓ‹’ ø£ $wüjT· yÓTÆ ìs¡j
í ÷· \T #˚jT· ˝Òì |ü]dæ‘ú ·T\T
m<äTs¡>T∑ #·T+&ÉTqT. n$ ∫qï düeTdü´\T ˝Ò<ë ô|<ä› düeTdü´\T ø±e#·TÃqT.
>=|üŒ $wüj·TeTT\T ø±e#·TÃqT ˝Ò<ë |ü{Ïº+#·Tø√e\dæq n+XÊ\T
ø±ø£b˛e#·TÃqT. uÛÖ‹ø£ $wüj÷· \T ø±e#·TÃqT ˝Ò<ë Ä<Ûë´‹àø£ $wüj÷· \T
ø±e#·TÃqT, e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq $wüj·TeTT ø±e#·TÃqT ˝Ò<ë ≈£î≥T+ã|üs¡yÓTÆq
eéVü‰s¡eTT ø±e#·TÃqT. kÕ+|òæTø£yÓTÆq düeTdü´ø±e#·TÃ, sê»ø°j·TyÓTÆq
düeTdü´ ø±e#·TÃ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T @<√ ˇø£ düeTdü´≈£î >∑T] n>∑T≥ »s¡T>∑TqT.
114
ø±ã{Ïº n{Ï|º ]ü dæ‘ú T· \˝À HÓ‹’ ø£+>± #·sÃ¡ ≈£î neø±X¯yT˚ s¡Œ&ç dü+‘·è|æøÔ s£ y¡ TÓ qÆ
|ü]cÕÿs¡eTT bı+<äe˝…qT.
HÓ‹’ ø£ $wüjT· eTT\|ü≥¢ #·]Ã+#·Tyês¡T ãT~∆eT+‘·T˝…,’ #·øÿ£ ì $wüj·T
|ü]C≤„qeTT ø£*– ñ+&Ée˝…qT. kÕ<Ûës¡DeTT>± nC≤„qeTT e\¢H˚
HÓ’‹ø£$\Te\ |ü≥¢ uÒ<ÛäuÛ≤yê\T, uÒ<Ûë_ÛÁbÕj·÷\T @s¡Œ&ÉTqT. Ç{Ïº
dü+<äs¡“¤eTT˝À m|üŒ{Ï qT+&√ Ä#·s¡D˝À ñqï dæ<ë∆+‘ê\ kÕj·T+‘√
á $wüj·÷\qT #·]Ã+#·e˝…qT. nsTT‘˚ #ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À á
dæ<ë∆+‘ê\˝ÀH˚ uÒ<Ûë\T e´ø£ÔeT>∑TqT. n{Ïº |ü]dæú‘·T\˝À @~ eT+#√,
@~ #Ó&√ uÒØE y˚dTü ≈£îì #·]Ã+#·e˝…qT. á #·sÃ¡ nqT≈£îqï+‘· ‘˚*ø¬ ’q~
ø±<äT.
e÷qe⁄&ÉT dü+|òüTJ$. á ø±s¡DeTT#˚ HÓ’‹ø£ $wüj·÷\˝À
e´øÏÔ>∑‘·+>± ìs¡íj·÷\T #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT dü+|òüTeTT jÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤ eeTT
|üs√ø£åeTT>± >±˙ Á|ü‘·´ø£åeTT>±>±˙ ‘·|üŒø£ ñ+&ÉTqT.
HÓ‹’ ø£ $\Te\ |ü≥¢ ‘·–q ne>±Vü≤q‘√ #·sÃ¡ »]|æ, dæ<ë∆+‘ê\qT
|ü]o*+∫, n≥T |æ<ä|ü ìs¡ísTT+#·e˝…qT. á #·s¡Ã\˝À e÷qdæø£
|ü]dæ‘ú T· \T e´ø£eÔ T>∑TqT. ∫es¡>± eTqdüTqT ìj·T+Á‹+#˚ ìs¡j
í T· eTTq≈£î
≈£≥Tºã&Ée˝…qT. kÕ<Ûës¡DeTT>± me] HÓ’‹ø£ düeTdü´\T yê]$. ø±ã{Ïº
me]øÏ yês¡T ‘·eT≈£î @~ eT+∫<äì uÛ≤$kÕÔs√ <ëìH˚ düeTdü´
|ü]cÕÿsêìøÏ m+#·T≈£î+{≤s¡T. nsTT‘˚, kÕe÷q´+>± á HÓ‹’ ø£ $\Te\T
eTq*ï n|üŒ{ÏøÏ @~ ªˇ|üμ nH˚ $wüj·TyÓTÆ ìs¡íj·T+ #˚j·T&ÜìøÏ
düVü‰j·T|ü&˚≥≥T¢ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
HÓ’‹ø£ dü÷Á‘ê\qT Ä<Ûës¡+>± #˚düT≈£îì HÓ’‹ø£ Jeq+ ñ+≥T+~.
HÓ’‹ø£ düeTdü´\T m<äTs¡sTTq|ü⁄&ÉT á HÓ’‹ø£ dü÷Á‘ê\qqTdü]+#˚
115
|ü]wüÿ]+#·e˝…qT. HÓ’‹ø£ JeqeTTq≈£î n\yê≥T |ü&çqyês¡T düeTj·T
dü+<äsê“¤\qT ã{Ïº @~ eT+#√, @~ ˇb˛Œ, @@ |üqT\T #˚j·T<ä–qy√
ìs¡ísTT+‘·Ts¡T. ‘êeTT rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\≈£î Ç‘·s¡T\T @ $<ÛäeTT>±
düŒ+~+#Ó<äs√ nì Ms¡T Ä˝À∫+#·s¡T. á HÓ’‹ø£ dü÷Á‘ê\T n+<ä]ø°
Ä<äs¡ÙeTTqT n+~+#·Tq<˚, nq>± m\¢y˚fi¯˝≤ eT+∫øÏ ø£≥Tºã&ÉT≥πø
Áb˛‘·‡Væ≤+#·TqT.
<ë‘·è‘·«eTT, $T‘êVü‰s¡eTT, kÕ{ÏeTìwæøÏ kÕj·T|ü&ÉT≥, ‘ê´>∑eTT
yÓTT<ä˝…’q dü<äTZDeTT\T e÷qe⁄ìøÏ n\yê≥T>± @s¡Œ&ÉTqT. Ethike =
Ethics nqT |ü<äeTTq≈£î n\yê≥T nqT ns¡úeTT ø£\<äT. ø±ã{Ïº
düVü≤»eTT>± e÷qe⁄ìøÏ eT+∫ \ø£åDeTT\qTq$ n\yê≥Tø±e⁄.
Á|üø£è‹øÏ $s¡T<ä∆eTT>± e÷qe⁄&ÉT n\yê≥¢qT n_Ûeè~∆ #˚düT≈£î+{≤&ÉT .
ø=ìï n\yê≥¢≈£î •ø£åD bı+~ ≈£L&Ü n+<äT≈£î _ÛqïyÓTÆq n\yê≥¢≈£î
n\yê≥T|ü&ÉT‘·T+{≤s¡T.
e÷qe⁄&ÉT dü+|üPs¡íyÓTÆq e´øÏÔ‘·«eTT>∑\yê&ÉT, Ä<Ûë´‹àø£‘·
eT÷ØÔuÛÑ$+∫qyê&ÉT, düs¡«dü«‘·+Á‘·T&ÉT, eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT
#˚j·T>∑\yê&ÉT. ‘·q J$‘êìï ‘·H˚ r]Ã~<äT›ø√>∑\&ÉT. e÷qe⁄&ÉT
uÛÑ>∑e+‘·Tì düèwæº˝À n<äT“¤‘·yÓTÆq J$. á ø±s¡DeTT#˚ e÷qe⁄&ÉT
uÛ>Ñ e∑ +‘·TìøÏ ãTTD|ü&ç e⁄Hêï&ÉT. á ø±s¡DeTT#˚ kÕ{ÏeTìwæ ô|&ÉÁ‘√eqT
|ü{Ïºq|ü&ÉT n‘·ìì dü]#˚j·TT u≤<Ûä´‘· Á|ü‹e÷qe⁄&çøÏ ø£\<äT.
eT+∫ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ e÷qe⁄ìøÏ Vü≤≈£îÿø£\<äT. nsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT
‘·q Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T |ü&ÉT‘·THêï&ÉT ‘·|æŒ‘˚ yê{Ïì Ä#·s ¡D˝À
ô|≥º˝Òø£ b˛‘·THêï&ÉT. e´øÏÔ nq>± düŒèVü≤‘√, \ø£åéTT‘√ uÛÖ‹ø£ <äèwæºøÏ
n\yê≥T|ü&ç n_Ûeè~∆øÏ ø±s¡ø£yÓTÆq, düeTÁ>∑yÓTÆq Ä˝À#·Hê düs¡[‘√
‘·q ø√]ø£\qT $X‚¢wæ+#·T≈£î+≥T yê{Ïì nqTuÛÑ$düTÔHêï&ÉT.
116
HÓ’‹ø£‘· nq>± $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ @~ eT+#√, @~ #Ó&√, @~
‘·b˛Œ @~ ˇb˛Œ, @~ u≤<Ûä´‘√, @~ ø£s¡ÔeýÓ÷ ‘Ó*j·T CÒj·TTq~. Ç$
dæ<ë∆+‘·Ø‘ê´ e÷qe⁄ì n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥Tqï$. á ìj·Te÷\T
e÷qe⁄ì Á|ües¡ÔqqT, ø£s¡ÔeéTTqT, Jeq $<ÛëqeTTqT, Vü≤≈£îÿ\qT
ìj·T+Á‹+#·T#·Tqï$. $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ ≈£L&çq Ä#·s¡D ˇø£ÿ
e÷qe⁄\≈£ î e÷Á‘· y ˚ T e]Ô + #· T qT. »+‘· T e⁄\T, j· T +Á‘· e TT\T
|üì#˚kÕÔsTT, Á|üe]ÔkÕÔsTT ø±˙ yê{ÏøÏ HÓ’‹ø£ $\Te\‘√ |üì˝Ò<äT.
117
11 . HÓ‹
’ ø£ |ü⁄s√>∑‹
dæ<ë∆+‘ê\T:
HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T ˝Ò<ë nedüs¡eTT\T nH˚$ e´øÏÔ>∑‘· qeTàø±\T
ø±<äT. Ç$ eTq yê&ÉTø£ $wüj·÷\T. dü+Á|ü<ëj·TeTT, |ü<ä∆‘·T\T Ç$
eTq <Óq’ +~q JeHêìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ ìj·Te÷\qT dü÷∫+#ÓqT. áHê{Ï
á ìj·Te÷\T düeTÁ>∑ |ü]o\H˚ ‘·ø£åD eTq HÓ’‹ø£ düeTdü´. Á|ü‹ HÓ’‹ø£
$wüj·TeTT ˝ÀqT n>√#·s¡eTT>± mH√ï $wüj·TeTT\T <ë– ñ+{≤sTT.
eTq Hê´j·Teédüú á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T, n\yê≥T¢ ø£\sTTø£. á
Hê´j·Teédüú M{ÏjTÓ Tø£ÿ X¯øìÔÏ , dæ‹ú ì $e]+#·TqT. á HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘ê\
Ä#·s¡D mH√ï ø£≥Tºu≤≥¢≈£î ˝Àã&ç ñ+≥Tqï$. áHê&ÉT nH˚ø£ dü+düú\T
‘·eT düuTÑÛ ´\ ãVæ≤s¡+>∑ eT]j·TT s¡V≤ü dü´ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î ‘·eT≈£î ‘√∫q
Ø‹˝À ãVüQeT‘·T\T, •ø£å\qT s¡÷bı+~+sTTHêsTT.
á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\qT e÷qe⁄\T Ä#·]kÕÔs¡T. á ìj·Te÷\
Ä#·sD¡ e\¢ M{Ï X¯øjÔÏ T· T≈£î\Ô T ‘˚≥‘Ó\e¢ T>∑TqT. Á|ü»\T á ìj·Te÷\qT
ø=~›ø=~›>± e÷s¡TŒ #˚j·TT<äTs¡qT≥ n+<äs¡÷ ˇ|üø√e\dæq dü‘·éTT.
nsTT‘˚ e÷qe⁄\T á ìj·Te÷\qT ‘·–q ø£≥Tºu≤≥¢≈£î ˝Àã&ç
Ä#·]+#·e\dæq<˚. me¬s’‘˚ á HÓ’‹ø£ |ü<ä∆‘·T\≈£î ˝Àã&ç ñ+{≤s√,
yê]øÏ á ìj·Te÷\T s¡T∫+∫ø£, ‹s¡düÿ]+#· <ä\#·T≈£îqï|üŒ{Ïø° n~
kÕ<ÛäéTTø±<äT. á ìj·Te÷\T @ ˇø£ÿ e´øÏÔH√ <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
s¡÷bı+~+∫q$ ø±<äT. ø±ã{Ïº mes√ ˇø£ e´øÏÔ ‘·q e´øÏ>Ô ‘∑ · ø±s¡D≤\‘√
á ìj·Te÷\qT ìsêø£]+#ês¡ì #Ó|Œæ M{Ïì e÷s¡Ã&É+ »s¡><∑ Tä . nsTT‘˚
Ç{Ïº |òüT≥q\T e÷s¡TŒ\≈£î |ü⁄Hê~ e+{Ï~. m|ü&ÉsTT‘˚ á |ü<ä∆‹˝À
@<ÓH’ ê e÷s¡TŒqT m≈£îÿe dü+K´˝À ø√s¡T‘ês√ n|ü&ÉT á dæ<ë∆+‘ê\˝À
e÷s¡TŒ\T #˚|ü≥ºã&ÉTqT.
118
n~Ûød£ +ü K´˝À á HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘ê\≈£î düŒwü‘º · ˝À|æ+#·&+É »]–+~.
á ø±s¡DeTT#˚‘· eTqeTT $H˚ eT‘·|üs¡yÓTÆq, Ä<Ûë´‹àø£, kÕ+|òæTø£,
sê»ø°j·T $wüj·÷\ j·T+<äT $q&ÉeTT˝À ÁX¯<ä∆ #·÷|æ+∫q|üŒ{Ïø°,
Ä#·sD¡ ˝À n+‘· ÁX¯<∆ä #·÷|æ+#·eTT. eTq≈£î m|ü&ÓH’ ê ˇø£ HÓ‹’ ø£ düeTdü´
m<äT¬s’q|ü&ÉT, eTqeTT á HÓ’‹ø£ düeTdü´ |ü]cÕÿs¡eTTq¬ø’ á
dæ<ë∆+‘ê\qT ˇø£kÕ] |ü]o*kÕÔeTT. á$<ÛäyÓTÆq dæ<ë∆+‘ê\ |ü]o\q
n+‘· düT\TyÓ’q |üìø±<äT. kÕ<Ûës¡D+>± Á|ü»\T ˇø£ HÓ’‹ø£ düeTdü´≈£î
#ê˝≤ m≈£îÿe>± düŒ+~kÕÔs¡T ø±˙, Ä düeTdü´ |ü]cÕÿsêìøÏ ‘·–q
ne>±Vü≤Hê C≤„q+ e÷Á‘·+ M]øÏ ˝À|ædüTÔqï~.
á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T @ $<ÛäeTT>± s¡÷bı+~+#·ã&çq$. á
‘·‘·«eTT $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ ≈£L&çq~. Áø£eT•ø£åD\‘√ ≈£L&çq~, mH√ï
s¡+>∑eTT\‘√ Ç$T&ç ñqï~. eTqdüT‡ Ç+Á~j·÷\≈£î ˝Àã&Ée#·TÃ. ø±˙
ãT~∆ e÷Á‘·+ Ç+Á~j·÷\≈£î mqï&É÷ ˝Àã&É<äT. ø±ã{Ïº á HÓ’‹ø£
dæ<ë∆+‘ê\T kÕe÷q´+>± e÷qe⁄\ dü«uÛ≤eeTT, Á|ües¡Ôq\ ø√düy˚T
s¡÷bı+~+#·ã&ÓqT.
eTVü‰ eTVü‰ ‘·‘·«y˚‘·Ô\T, ‘·eT ‘·eT ø±\eTT\˝À, ‘·eT ‘·eT
Á|ü<˚X¯eTT\˝À á ‘ê‹«ø£ dæ<ë∆+‘ê\qT e÷qe⁄\+<ä] Ä#·s¡D ø=s¡¬ø’
s¡÷bı+~+∫Hês¡T. @ $<Ûeä TT>± nsTT‘˚ ˝…øÿ£ \ e÷cÕºsT¡ |æ\\¢ #˚ ˝…ø£ÿ\T
#˚jT· T≥ H˚]ŒkÕÔs√ n<˚ $<Ûeä TT>± á ‘·‘«· y˚‘\Ô· T kÕs¡e+‘·yTÓ qÆ Á|ü‘´· ø£å
Á|üe÷D≤\‘√ á HÓ’‹ø£ $\Te\ ÄeX¯´ø£‘·qT e÷qyê[øÏ uÀ~Û+#ês¡T.
|ü•ÃeT<˚XÊ\˝À JdüdÁt ø¬ d’ Tü ,Ô ø¬ +{Ÿ, dæŒH√C≤— ‘·÷s¡TŒ <˚XÊ\˝À eTqTe⁄,
ø£Hé|üPdæj·Tdt, ãT<äT∆&ÉT l dü‘·´kÕsTT yÓTT<ä˝…’qyês¡T ø±˝≤qT>∑ TD+>±
á HÓ’‹ø£ $\Te\qT e÷qyê[øÏ n+~+#ês¡T.
119
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T ‘·eT dæ<ë∆+‘ê\qT e÷qyê[øÏ n+~+#·&Éy˚T
ø±<äT yês¡T≈£L&Ü Ä#·]+∫ n+<ä]ø° Ä<äsÙ¡ eTe⁄‘ês¡T. á HÓ‹’ ø£ $\Te\
jÓTTø£ÿ ÄeX¯´ø£‘·qT n+<ä]ø° miTø£|üs¡#·T‘ês¡T. á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T
Á|ü»\ ÄyÓ÷<ä eTTÁ<äqT bı+<ë\+fÒ dæsú e¡ TT>± Ä≥Tb˛≥¢≈î£ Ç~ ‘·≥Tºø=ì
ñ+&Ü*. ø±ã{Ïº, á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\ s¡÷|üø£\Œq˝À mH√ï C≤Á>∑‘·Ô\T,
yÓTfi¯ó≈£îe\T $$<Ûä ø√D≤\˝À ì•‘·+>± |ü]o*+∫q |æeTà≥ Ç~ Á|ü»\
eTT+<äT≈£î e#·TÃqT.
Ä+‘·s¡+–ø£ dæús¡‘·«eTTq≈£î ‘√&ÉT ÁbÕø£è‹ø£, kÕ+|òæTø£ |ü]D≤e÷
\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì á HÓ’‹ø£ $\Te\qT, dæ<ë∆+‘ê\qT ‘·eT
ej·TdüT‡‘√ ≈£L&çq kÕ«qTuÛÑeeTT\ Hê<Ûës¡eTT>± s¡÷bı+~+#Ó<äs¡T.
nsTT‘˚ á dæ<ë∆+‘ê\˝À ˇø£ Á|ü<X˚ ÊìøÏ, eTs=ø£ Á|ü<X˚ ÊìøÏ, ˇø£ ø±˝≤ìøÏ
eTs√ ø±˝≤ìøÏ ø=ìï e´‘ê´düeTT\≈£î ‘êe⁄ @s¡Œ&ÉT‘·Tqï~. nsTT‘˚
nìï{Ï˙ dü÷ø£Î+>± |ü]o*+∫ n+<ä]ø° Ä#·sD¡ jÓ÷>∑´+>±qT, eT+∫ì
#˚≈£Lπs $<Ûä+>±qT á HÓ’‹ø£ $\Te\T eTq≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·≥+
»]–+~.
Á|ü‹eédü≈ú î£ , Á|ü‹ s¡+>±ìøÏ HÓ‹’ ø£ $\Te\T s¡÷bı+~+#·ã&çq$.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø±sYe¢ ÷sYÿ‡ dü÷Á‘êqïqTdü]+∫ ˇø£ edüTeÔ ⁄ jÓTTø£ÿ $\Te
Ä edüTeÔ ⁄ ‘·j÷· Ø˝À $ìjÓ÷–+∫q ÁX¯eTX¯øôÔÏ |’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+<äì
#Óô|ŒqT. Ç<˚ sê»ø°j·T $|ü¢yêìøÏ ø±s¡DyÓTÆq<äì $qï$+#ÓqT. Ç<˚
$<Û+ä >± á HÓ‹’ ø£ $\Te\ô|’ m+‘√ |ü]o\q#˚d,æ ‘Ó*j·Tì $wüj÷· \T
sêã≥TºfÒ ø±ø£, ˇø£ s¡+>±ìøÏ eTs√ s¡+>±ìøÏ ñqï n$HêuÛ≤e
dü+ã+<Ûeä TTqT ≈£L&Ü Á>∑V≤æ +#·T≥ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ø±sYe¢ ÷sYÿ‡ @$<Û+ä >±
qsTT‘˚ Ä]úø£ $<ÛëqeTT\≈£î HÓ’‹ø£$\Te\T s¡÷bı+~+#ÓH√, n<˚
$<ÛäeTT>± nìïs¡+>±\≈£î á HÓ’‹ø£ $\Te\T s¡÷bı+~+|üã&ÓqT.
120
á HÓ’‹ø£ $\Te\ |ü≥¢ Á|üX¯ï\T ñ<äsTT+#˚ ø=\~, eT]+‘·
$#ês¡D≈£î neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉT‘·Tqï~. XÊg kÕ+πø‹ø£ s¡+>±\˝À Ç{Ïº
e÷s¡TŒ\qT eTq #·]Á‘· eTq≈£î ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. ‘·‘·«y˚‘·Ô\ Á|üX¯ï\≈£î
HÓ’‹ø£‘·≈£î <ä÷s¡+>± »yêãT\T ñ+≥Tqï$. á ø±s¡D+ #˚‘·H˚ ˇø£
»yêãT eT]ìï Á|üX¯ï\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·Tqï~.
ø=~›eT+~ HÓ’‹ø£ ‘·‘·«y˚‘·Ô\T á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\≈£î kÕj·TeTT
dü<ë#ês¡eTT, dü‘·ÿsêà#·s¡D nedüs¡eTì uÛ≤$düTÔHêïs¡T. dæ<ë∆+‘ê\|ü≥¢
ÁX¯<ä∆ ø£\>∑&ÜìøÏ Ç$ nedüs¡eTì M] ñ<˚›X¯´+. ˇø£ dü‘·ÿs¡à |üPsê«
|òü˝≤\qT $e]dü÷Ô, á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\ Ä#·s¡D≈£î M{Ï ÄeX¯´ø£‘·qT
‘Ó*j·T CÒj·TT ø√DeTTqT >∑T]ÔdüTÔHêïs¡T.
dü‘·ÿsêà#·s¡D jÓTTø£ÿ ÄeX¯´ø£‘·qT n+<äs¡T >∑T]Ô+#ê*. dü‘·ÿsêà
#·sD¡ ô|’ Á|ü#ês¡eTT ñ+&É≈L£ &É<Tä . dü‘ÿ· sêà#·sD¡ nqï~ Hê´j·Tã<ä∆yTÓ qÆ ~,
kÕ+|òæTø£ $\Te\‘√ ≈£L&çq~. HÓ’‹ø£ $\Te\ |ü≥¢ e÷qe⁄ìøÏ dü]
nsTTq ne>±Vü≤q ø£\T>∑e˝…qqï á dü<ë#ês¡ dü+|ü‹Ô m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉTqT.
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T ‘êeTT Ä#·]+∫ Ç‘·s¡T\≈£î Ä<äs¡Ùe+‘·T
\e⁄‘ês¡T. yê] J$‘ê˝Ò eTq≈£î HÓ’‹ø£ $\Te\|ü≥¢, dü‘·ÿs¡à\ |ü≥¢
eTq ÁX¯<q∆ä T ÇqTeT&ç+|ü #˚dTü +Ô ~. nìï HÓ‹’ ø£ $\Te\T, nìï dü‘ÿ· s¡à\T
eTTKý˚T. n+‘˚ø±˙ |ò˝ü ≤Hê dü‘ÿ· s¡à\T, |ò˝ü ≤Hê $\Te˝Ò eTTK´+ nqï≥T¢
Ms¡T uÀ~Û+#·sT¡ . n{Ïº eTVü‰qTuÛ≤e⁄˝Ò Jdüdt Á¬ød’ Tü Ô eT]j·TT ldü‘´· kÕsTT.
dü‘·éTTqT |ü\Tø£e˝…qT nqTq~ HÓ’‹ø£ $\Te. dü‘·éTTqT
|üs¡TwüeTT>± ø±ø£, eTè<äTeT<ÛäTs¡eTT>± e÷{≤¢&Ée˝…qT nqTq~ <Ûë]àø£
$\Te. eTqeTT dü‘·éTTqT |ü\ø£&É+ e\¢ me]ø° Vü‰ì ø£\T>∑sê<äqï~
Ä<Ûë´‹àø£ $\Te. #·÷XÊsê ˇø=ÿø£ÿ $\Te≈£î m+‘·{Ï e´‘ê´dü+.
121
dü‘·éTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q á eT÷&ÉT $\Te\T Ä#·s¡D jÓ÷>∑éTT˝Ò,
nsTTq|üŒ{ÏøÏ dü‘·éTTqT |ü\T≈£î≥˝Àì $$<Ûä kÕúsTT\qT m+‘· #·ø£ÿ>±
eTq |üPØ«≈£î\T n+~+#ês√ ø£<ë!
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ Jeq $<ÛëqeTT˝À á HÓ’‹ø£, <Ûë]àø£, Ä<Ûë´‹àø£
$\Te\ e´‘ê´düeTT ø£q|ü&É<äT. n+<äTπø yê] JeqeTT HÓ’‹ø£
$\Te\≈£î, <Ûë]àø£ $\Te\≈£î, Ä<Ûë´‹àø£ $\Te\≈£î ì\Te⁄≥<ä›eTT>±
ì\ã&ÉTqT. á $wüj·TeTT\H˚ yês¡T ‘·eT dü+<˚X¯eTT\<ë«sêqT,
s¡#q· \<ë«sêqT e÷qe⁄\≈£î C≤„H√<äj÷· ìï ø£*–+‘·Ts¡T. Ms¡T e÷qyê[øÏ
n+~+∫q dü+<˚X¯eTT\T XÊX¯«‘·yÓTÆ n\sês¡T‘·Tqï$. ø±ã{Ïº HÓ’‹ø£
$\Te\πø |ü]$T‘·+ >±ø£ <Ûë]àø£, Ä<Ûë´‹àø£ $\Te\≈£î ≈£L&Ü n+<äs÷¡
n\yê≥T|ü&Ü*.
dü<ë#ês¡eTT e\q e÷qe‘ê $\Te\T ô|s¡T>∑TqT. e÷qe⁄\eT<Û´ä
dü‘‡· +ã+<Ûë\T yÓTs¡T>∑T|ü&TÉ qT. Á|ü»\≈£î, Á|üuTÑÛ ‘·«eTTq≈£î eT<Û´ä dü+ã+<Ûä
u≤+<Ûyä ê´\T n_Ûeè~∆jT· >∑TqT. dü<ë#ês¡eTT nqTq~ uÛ>Ñ e∑ <é $wüjT· yÓTÆ
eT‘·eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·TeTT. eT+∫ø£s¡à\≈£î eT+∫
|òü*‘·eTT\T, #Ó&ÉT ø£s¡à\≈£î #Ó&ÉT|òü*‘·eTT\T nqï≥T¢ eT+∫yê]ì
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nqTÁ>∑V≤æ +#·Tqì, #Ó&TÉ ø£sà¡ \Hê#·]+#·Tyê]ì uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
•øÏå+#·Tqì ø±+{Ÿ eTVü‰X¯j·TT&ÉHÓqT.
s¬ +&É÷ ˇø£{>Ï ± nì|æ+∫Hê dü‘ÿ· s¡à\T y˚sT¡ eT‘·eTT y˚sT¡ . eT+∫
ø£s¡à \qTq$ dü+|òüTeTT˝À n+<äs¡÷ Ä#·]+#·e\dæq ìj·Te÷ìøÏ
kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‘·T\˝À ñ‘·ŒqïeTj˚T´ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡eTT á
dü‘ÿ· s¡à\ Ä#·sD¡ . n|ü&É|ü &ÉT ã\ Á|üj÷Ó >∑eTT qT|üj÷Ó –+∫ düeTdü´\
|ü]cÕÿs¡eTT #˚j·Te#·TÃqT. nsTT‘˚ Hê´j·Tã<ä∆+>± dü‘·ÿsêà#·s¡D y˚ s¡T,
122
ã\Á|üjÓ÷>∑eTT y˚s¡T. dü‘·ÿs¡à\ e\¢ #·≥ºã<ä›+>± n+<ä]ø° Hê´j·TeTT
»s¡T>∑TqT. dü‘·ÿs¡à\ qqTdü]+∫ düeTdü´\T |ü]wüÿ]+∫q dü+<äsê“¤\˝À
ã\V”≤qT\T qwüºb˛e&É+ »s¡>∑<äT. Hê´j·÷ìøÏ ô|<ä›|”≥ y˚dæq
dü+<äsê“¤\˝À m≈£îÿeeT+~øÏ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑éT>∑TqT. e÷qe ÁX‚j·TdüT‡
ø√], eT] Ç‘·s¡ ø±s¡DeTT\ Ø‘ê´ Á|ü‹kÕ] Ç≥T¢ kÕ<Ûä´+ø±<äT.
dü‘·ÿsêà#·s¡D nìïy˚fi¯˝≤ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ý˚T. nq>± dü‘·ÿsêà#·s¡D
e´øÏÔ>∑‘· yÓTÆq~ø±<äT, kÕ«s¡ú∫+‘·q\≈£î ‘êe⁄˝Ò<äT. <˚ìqsTT‘˚ eTqeTT
HÓ’‹ø£eTT>± eT+∫~ ø±<äì ìs¡ísTTkÕÔyÓ÷ <ëìì Ä#·]+#·≈£L&É<äì
uÛ≤$+#·e˝…qT. n{Ïº |üqT\≈£î <ä÷s¡eTT>± ñ+&Ée˝…qT. e÷qe⁄ì ãT~∆ì
nqTdü]+∫ Hê´j·TyÓTÆq rs¡TŒ yÓ\Te&ÉTqT. nsTT‘˚ ndü\T ø±s¡D≤\qT
Á|üø£ÿ≈£î ô|{Ïº, kÕ«s¡úeTT‘√ eéVü≤]+#·T≥ e\q Hê´j·TeTT »s¡>∑<ä T.
ìs¡à\ eTqdüT‡‘√ Hê |üs¡ uÒ<ÛäeTT\T ˝Ò≈£î+&Ü n+<ä]ø° kÕ+|òæTø£
Hê´j·TeTT »s¡>∑e˝…qT. $$<Ûä Ø‘·T\˝À dü<ë#ês¡eTT\ Hê#·]dü÷Ô,
düeTÁ>∑yÓTÆq <äèwæº‘√ ìs¡íj·TX¯øÏÔøÏ ‘√&ÉŒ&Ée˝…qT.
Ä. ø±˝≤qT>∑TD+>± e÷s¡TŒ\T:
ø±\eTT‘√bÕ≥T HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T e÷s¡TqT. eT+∫#Ó&ÉT\
ìs¡íj·÷\T ≈£L&Ü ø±˝≤qT>∑TD+>± e÷s¡TqT.
e÷qe eTqT>∑&˝É À á ø±˝≤qT>∑TD e÷s¡TŒ\T ≈£L&Ü ˇø£ uÛ≤>∑yT˚ .
düèwæº yÓTT<ä\T H˚{Ï Á|ü|ü+#·dæú‹ es¡≈£î ≈£L&Ü ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq e÷s¡TŒ\
Áø£eTeTT e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~. |ü<ës¡ú C≤„qeTT‘√ u≤≥T e÷qe⁄ì y˚T<ÛädüT‡
≈£L&Ü e÷s¡T‘·Tqï~. á e÷s¡TŒ ÁøÏj·÷o\ø£yÓTÆq~. á e÷s¡TŒ\T
dü+uÛÑ$+#˚≥|ü&ÉT mH√ï ø=‘·Ô$, øÏ¢wüºyÓTÆq n+≈£îsês¡ŒD˝Ò ø±ø£
q÷‘·qyÓTÆq Á|üD≤[ø£\≈£î neø±X¯ y˚Ts¡Œs¡#·T#·Tqï~.
123
ø±\eTT‘√ u≤≥T @eédüú˝ÀHÓ’Hê e÷s¡TŒ\T düVü≤»y˚T. nsTT‘˚
ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À á e÷s¡TŒ\T q÷‘·qeTT>±qT, q÷‘·q y=s¡e&çì
dü+‘·]+#·T≈£î+≥THêïsTT. á e÷s¡TŒ\T eT]ìï e÷s¡TŒ\≈£î ø±s¡D
eTe⁄‘·Tqï$. n≥Te+{Ï ¬s+&ÉT dü+<äsê“¤\T. yÓTT<ä{Ï>± ÁbÕDeTT˝Òì
|ü<ës¡ú+qT+&ç ÁbÕD√‘·Œ‹Ô »s¡T>∑T≥. ¬s+&Ée~, »+‘·Te⁄\ qT+&ç
e÷qe⁄ì Ä$sê“¤eeTT »s¡T>∑T≥. XÊØs¡ø£ <Ûäs¡àXÊg Ø‘ê´ eT]j·TT
s¡kÕj·Tìø£ XÊgØ‘ê´ á e÷s¡TŒ\T kÕ<Ûäý˚T.
uÛ÷Ñ $TMT<ä yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ] ÁbÕD√‘·Œ‹Ô »]–q|ü&ÉT, n~ m≥T¢
dü+uÛÑ$+#ÓH√ nqï øÏ¢wüº $wüj·TeTT\qT >∑T]Ô+#·&ÉyÓTÆq~. &Ü]«Hé ‘·q
dü÷Á‘ê\‘√ á $wüj·÷\qT $e]+#ÓqT.
á e+<ä ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\‘√ nH˚ø±H˚ø£ e÷s¡TŒ\T »]–q$.
n$ ìj·T+Á‘·D≈£î dü+ã+~Û+∫q$, ùd«#·Ã¤, kÕeTs¡düéTT\≈£î
dü+ã+~Û+∫q$. ø=ìï »+‘·Te⁄\˝À $X‚wüeTT>± e÷qdæø£ kÕúsTT˝À
e÷s¡TŒ\T »]¬>qT. uÛÑ÷$TMT<ä ìedæ+#˚ »+‘·Te⁄\˝À e÷qdæø£yÓTÆq
e÷s¡TŒ\T Á|üdüTŒ≥eTT>± ø±qe#ÓÃqì XÊgy˚‘·Ô\ n_ÛÁbÕj·TeTT. ø=ìï
|ü≈£åî\˝ÀqT, »+‘·Te⁄\˝ÀqT e÷qe⁄ì e˝… yê{Ï e÷qdæø£ dæú‹ m+‘√
n_Ûeè~∆ #Ó+<ÓqT. á e÷s¡TŒ\ e\¢ kı+‘· ìs¡jí ÷· \T, kı+‘· ø√]ø£\T,
$wüj·T |ü]C≤„qeTT yÓTT<ä˝…’q n+X¯eTT\T n_Ûeè~∆ njÓT´qT. nsTT‘˚
e÷qe⁄\˝À e÷Á‘·+ yÓT<ä&ÉT #ê˝≤ n_Ûeè~∆>±+#ÓqT.
n_Ûeè~∆ ù|s¡T‘√ á j·TT>∑e÷s¡TŒ\T nH˚øØ£ ‘·T\˝À e´ø£eÔ TjÓT´qT.
Ç~ ˇø£ n+‘·eTT˝Òì Á|üj·÷DeTTe+{Ï~. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À
e÷s¡TŒ\≈£î ‘êe⁄˝Òq≥T¢>±, Äj·÷ JesêdüT\T uÛÑ÷$Tô|’q ‘·eT ñìøÏ
˝Ò≈î£ +&Ü ø√˝ÀŒjÓTqT. nsTT‘˚ #ê˝≤ JesêdüT\˝À e÷s¡TŒ\T »s¡T>∑T‘·÷H˚
124
ñqï$. eT÷&ÉTø√≥¢ dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î |üPs¡«eTT |ü⁄s¡T>∑T\≈£î, n≥T
|æ<ä|ü |ü≈£åî\≈£î á $<ÛäyÓTÆq n+‘·eTT dü+uÛÑ$+#Óqì ‘Ó\T|ü&ÉyÓT Æq~.
>∑‘· 5 \ø£å\ dü+e‘·‡sê\˝À á j·TT>∑e÷s¡TŒ\T q÷‘·q eédüú
s¡÷|üø£\Œq≈£î ø±s¡DeTjÓT´qT. á ø=‘·Ô eédüú˝À, mH√ï q÷‘·q
ˇs¡e&ÉT\˝À j·TT>∑e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#·T≥ yÓTT<ä\jÓT´qT. JesêdüT\
XÊØs¡ø£ e÷s¡TŒ\T Áø£eT+>± kÕ+|òæTø£ e÷s¡TŒ\˝À ©qeTjÓT´qqï≥T¢>±
e÷qe⁄ì e÷qdæø£ dæú‹ ñqï‘·kÕúsTT˝À e´ø£ÔeTjÓT´qT.
nHê~ e÷qe⁄&ÉT ‘·q kı+‘· Ä˝À#·q\≈£î, e÷≥\≈£î n\yê≥T
|ü&çHê&ÉT. ‘·q e÷≥\≈£î uÛ≤yê\‘√ ≈£L&çq Á|üø£≥q\T yÓTT<ä\jÓT´qT.
ø±s¡D≤\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T e´øÏÔ>∑‘· nqTuÛÑyê\T düMTø£s¡D yÓTT<ä\jÓT´qT.
yÓTT<ä{kÏ Õ] $<ä´≈£î, dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î neø±X¯yT˚ s¡Œ&ç, ìs¡+‘·s¡
Á|üyêVü≤+>± j·TT>∑ e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#·T#·÷H˚ j·TTqï$.
á j·TT>∑ e÷s¡TŒ\T kÕe÷õø£ kÕúsTTø°, e÷qdæø£ kÕúsTTø°
nqï≥T¢>± e÷s¡TŒ\T ø£*¬>qT. e÷qe⁄\≈£î e÷qe⁄\≈£î eT<Ûä´ »]π>
$yê<ë\T, n‘·ì Jeqb˛sê≥eTTqT e´ø£ÔeTT #˚j·TT#·Tqï~. Ç~ e´øÏÔ
b˛sê≥eTT ø±e#·TÃ ˝Ò<ë dü$Twæº b˛sê≥eTT ø±e#·TÃ. e+X¯|üs¡+>±
»s¡T>∑T e÷s¡TŒ\T #ê˝≤ HÓeTà~>± »s¡T>∑TqT. nsTT‘˚ nqTuÛÑe|üPs¡«ø£
eTsTTq e÷s¡TŒ\‘√ e÷qe⁄&ÉT ‘·«]‘·>∑‹q e÷s¡TŒ\≈£î ø±s¡D
eT>∑T#·THêï&ÉT. Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£+>±, ˇø£kÕ] Á|üj·T‘·ï+ #˚dæ #·÷<ë›+
nqï uÛ≤eq‘√ e÷qe⁄&ÉT q÷‘·q Ä˝À#·Hê düs¡[øÏ n\yê≥T
|ü&ÉT‘·THêï&ÉT.
@Hê&Ó’‘˚ e÷qe⁄ì düŒèVü≤‘√ á j·TT>∑e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#·T
#·Tqïy√, HÓ’‹ø£$\Te\ ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+#·&É+ yÓTT<ä\jÓT´qT.
125
e÷qe⁄&ÉT uÛ÷Ñ $T MT~øÏ sêø£ |üPs¡«eTT <ä«+<ä«Ø‹øÏ ‘êe⁄˝Òø£ ñ+&ÓqT.
ø±˙ m|ü&ÉsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT ‘·q ñìøÏì >∑T]Ô+#· yÓTT<ä*&çHê&√
<ä«+<ä«Ø‹ yÓTT<ä\jÓT´qT. á H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ qeTàø£+, <ÛÓ’s¡´+, Áù|eT,
dü‘·´+, eT+∫, dü‘·ÿs¡à\T nqTq$ j·TT>∑e÷s¡TŒ\T>± dü+uÛÑ$+#ÓqT.
kÕ+|òæTø£ JeHêìøÏ n\yê≥T|ü&çq e÷qe⁄q≈£î nH˚ø£Ø‘·T\˝À
j·TT>∑ e÷s¡TŒ\≈£î ‘êe⁄ @s¡Œ&ÓqT. Á|üø£è‹˝À \uÛÑéTj˚T´ yê{Ïô|’ dü]
nsTTq ne>±Vü≤q ø£*– ñ+≥THêï&ÉT. <ä«+<ë«\‘√ ≈£L&çq~ á
Á|ü|ü+#·+. á <ä«+<ë«\≈£î e÷qe⁄&ÉT n\yê≥T |ü&ÉT‘·THêï&ÉT. á
<ä«+<ë«\T e÷qe⁄ì˝À kÂ+<äs¡´+, Áù|eT, dü‘·´+ yÓTT<ä˝…’q $\Te\
ÄeX¯´ø£‘·\qT ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$. eT+∫, #Ó&ÉT\ uÒ<Ûë\T ‘Ó*j·TT#·Tqï$.
Áù|eT, Äsê<Ûäq, düTK+, dü+‘√wü+, XÊ+‹ yÓTT<ä˝…’q$ e÷qe⁄&ÉT
>∑T]Ô+#·T#·THêï&ÉT. á uÛ≤e Á|üø£≥q\T Á|ü‹ düìïy˚X¯+˝À >∑T]Ô+#·&É+
»s¡T>∑T‘·Tqï~. á nqTuÛÑyê\ìï{Ïø° m+‘√ $\Te @s¡Œ&ÉT‘·Tqï~. á
$<Ûeä TT>± >√#·s+¡ , n>√#·sy¡ TÓ qÆ n+XÊ\‘√ ≈£L&çq á j·TT>∑e÷s¡TŒ\T
ì‘·´q÷‘·qeTTq¬ø’ nq+‘·yÓTÆq Á|üyêVü≤+e˝… kÕ–b˛e⁄#·Tqï~.
126
12 . e÷qe⁄ì y˚T<ÛëX¯øÔÏ
e÷qe⁄ì yÓT<ä&TÉ ≈£î 4 dæ‘ú T· \T ñqï$. nìï{Ï ø£+fÒ ñ‘·eÔ TyÓTÆq~
ãT~∆ ¬s+&Ée~ Ä˝À#·q, eT÷&Ée~ qeTàø£eTT, Hê\Ze~ }Væ≤+#·T≥.
á Hê\T>∑T dæú‘·T\qT e÷qe⁄&ÉT ‘·–q ìwüŒ‹Ô˝À ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì
dü] nsTTq ne>±Vü≤q‘√, ìdü‡+ø√#·+>± á uÛÖ‹ø£yÓTÆq $wüj·÷\
dü«uÛ≤e dü«s¡÷bÕ\ dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüTø√e˝…qT.
ãT~∆ e÷qe⁄ì y˚T<ÛëX¯øÏÔì ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. eTq düeTdü´\≈£î
|ü]cÕÿs¡+ eTq yÓT<ä&ÉT˝ÀH˚ <=s¡≈£îqT. á nqTuÛÑe+‘√ eTqeT+∫øÏ
ø±s¡DyÓTÆq yê{Ïì eTq+ >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘êeTT.
dæŒH√C≤ eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ X¯øÏÔì, eTq uÛ≤eeTT\≈£î e÷qdæø£ dæú‹øÏ
ñqï dü+ã+<Ûë\qT ‘Ó*j·TCÒôdqT. uÛ≤eeTT jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ Ä uÛ≤eeTT
jÓTTø£ÿ ø±s¡DeTTô|’ Ä<Ûës¡|&ü j
ç T· Tqï~. n+<äT#˚ uÛ≤eeTTq≈£î ø±s¡DeTT,
ìj·T+Á‘·D ø±s¡Dy˚T nsTTe⁄qï~.
@ $<Ûä+>± nsTT‘˚ eTq Ä˝À#·q\T, uÛ≤eq\T eTq eTqdüT‡‘√
dü+ã+<Ûä y˚Ts¡Œs¡#T· ≈£îqï<√ n<˚ $<Û+ä >± X¯Øs¡eTT˝Àì e÷s¡TŒ\T #˚sT¡ Œ\T
ø±˙ eTq }Vü≤\T, uÛ≤yê\T ø±˙ X¯Øs¡eTT‘√ dü+ã+<ÛäeTT ø£*–
j·TT+≥Tqï$. eTq˝Àì ˇø£ uÛ≤eeTTqT ˇø£ uÛÖ‹ø£yÓTÆq Ä˝À#·q‘√
Á‘·T+∫ y˚s¡T#˚dæ eT]jÓTTø£ Ä˝À#·q‘√ »‘·ø£*|æq|ü⁄&ÉT, Ä uÛÖ‹ø£yÓ TÆq
@sêŒ≥Te\¢ ø£*–q Áù|eT>±˙, <˚«wüeTT>±˙, e÷qdæø£ e‹Ô&ç>±˙
HêX¯qeT>∑TqT.
ˇø£ $wüjT· eTTô|’ eTqø=ø£ n_ÛÁbÕj·TeTT @s¡Œ&ÉTqT. m|ü&ÉsTT‘˚
Ä edüTÔe⁄ô|’ düŒwüºyÓTÆq ne>±Vü≤q @s¡Œ&ÉTH√ n|ü&ÉT Ä edüTÔe⁄ |ü≥¢
127
eTq≈£îqï yêýÓ÷Vü≤eTT q•+#·TqT. nq>± á n_ÛÁbÕj·TeTT eTq˝À
>∑{Ïº>± ñqï+‘·es¡≈£î eTq eTqdüT‡≈£î Ä n_ÛÁbÕj·TeTT e\¢ Çã“+~
ñ+&É<Tä . eTq X¯Øs¡eTT˝À ≈£L&Ü @ $<Ûyä TÓ qÆ e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚dTü ø√e⁄.
eTq Ä˝À#·q\˝À, uÛ≤eeTT˝À @ $<ÛäyÓTÆq e÷s¡TŒ dü+uÛÑ$+∫Hê eTq
XÊØs¡ø£ Á|ües¡Ôq˝À e÷s¡TŒ dü÷∫+#·TqT.
á »>∑‹ô|’ ñqï Á|ü‹edüTÔe⁄ ‘·q ñìøÏì Á|ü<ä]Ù+#·TqT. ‘·q
Á|üu≤Û eeTTqT #·÷|ü⁄qT. eTq˝À »ì+∫q Ä˝À#·q ≈£L&Ü n{Ï<º .˚ eTq˝À
»ì+∫q á Ä˝À#·q\ ø±s¡DeTTq eTqeTT mH√ï $wüj·TeTT\qT
eTqkÕúsTTøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± ns¡úeTT #˚düT≈£î+{≤eTT. dü<äe>±Vü≤q‘√ ø£ *–q
Ä˝À#·q\≈£î eTqeTT ‘·≈£îÿe u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$kÕÔeTT.
ø±ã{Ïº eTqeTT m|ü&ÉsTTHê ˇø£ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT,
düŒwüºyÓTÆq C≤„qeTT ø£*– ñ+&Ée˝…qT. Ä n_ÛÁbÕj·TeTTqT ≈£åîDí+>±
eTq eTqdüT‡ |ü]o\q #˚j·Te˝…qT. ‘·è|æÔ #Ó+<äe˝…qT. eTq eTqdüT‡
≈£L&Ü eTq kı+‘· n_ÛÁbÕj·÷\≈£î ø£≥Tºã&Éø£ ìC≤ìï ‘Ó\TdüTø=q
Á|üj·T‹ï+#·e˝…qT. n≥T¢ #˚j·Te˝…qqï eTq kı+‘· n_ÛÁbÕj·÷\qT
eTqeTT y˚sT¡ #˚jT· e˝…qT. á $<Û+ä >± #˚jT· &É+e\¢ eTqeTT sê>∑<«˚ cÕ\
≈£r‘·+>± ñ+{≤eTT. m|ü&ÉsTT‘˚ eTq+ sê>∑<˚«cÕ\ ø£r‘·+>± ñ+&É
>∑\yÓ÷, eTq≈£î ø=‘·Ô ø√]ø£\T »ì+#·e⁄. nq>± kı+‘· ìs¡íj·÷\T,
kı+‘· n_ÛÁbÕj·÷\T nqTq$ eTq˝À ‘·>T∑ qZ T, nq>± eTq˝À ø√]ø£\T
q•+#·TqT. eTq˝À ø√]ø£\T ô|s¡>∑&ÜìøÏ ø±s¡D+, Ä edüTÔe⁄\ |ü≥¢
eTq≈£î dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q ˝Òø£H˚ ø±ã{Ïº edüTÔe⁄\ |ü≥¢ dü] nsTTq
C≤„qeTT, ne>±Vü≤q eTq≈£î m+‘√ nedüs¡eTT.
e÷qe⁄ì ø£edüsy¡ TÓ qÆ yê{Ïì eTq eTqdüT‡ ìs¡sí TTdüT+Ô ~. eTq˝À
ø£*–q uÛ≤yê\ô|’ eTq≈£î dü<äe>±Vü≤q ø£\<äT. eTqeTT eTq e÷qdæø£
128
dæú‹øÏ u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$+#·&É+ ˝Ò<äT. eTq eTqdüT‡ <ë«sê eTqeTT
nìï s¡ø±\ uÛ≤eÁ|üø≥£ q\T eTqeTT Á|üø{£ +Ï #· >∑\T>∑T‘·THêïeTT. eTqeTT
uÛÑ>∑e+‘·Tì #·ø£ÿ>± }Væ≤+#· >∑\T>∑T‘·THêïeTT. ‘·qqT ‘êqT me¬s’‘ ˚
dü]>± ns¡eú TT #˚dTü ≈£î+{≤s√, me¬s‘’ ˚ ‘·eT uÛ≤yê\qT #·øÿ£ >± Á|üø{£ kÏ ÕÔs√,
yês¡T uÛÑ>∑e+‘·Tì n~Ûø£+>± Áù|$T+#· >∑\T>∑T‘ês¡T.
e÷qe⁄ì eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tì ø=s¡¬ø’ ‘·|æ+#·e˝…qT. uÛÑ>∑e+‘·Tì
‘·|qü ˝À m{Ïº ø√]ø£\T ñ+&Ée⁄. düeTdæ‹ú ì nqTuÛ$Ñ +#·TqT. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
‘·qqT Áù|$T+#·e˝…qT kÕ«s¡úeTT e÷qe⁄q≈£î ñ+&Ésê<äT. uÛÑ>∑e+‘·Tì
Áù|eT≈£î sê>∑<˚«cÕ\T n+≥e⁄. mes¡sTT‘˚ m≈£îÿe>± uÛÑ>∑e+‘·Tì
Áù|$T+#·>\∑ T>∑T‘ês√ yês¡T m≈£îÿe>± uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì‘√ dü+ã+<Ûeä TT ø£*–
ñ+{≤s¡T. uÛÑ>∑e+‘·Tì ~e´ Áù|eT≈£î kÕ{Ï˝Ò<äT. ø±ã{Ïº uÛÑ>∑e+‘·Tì
Áù|eT ìs¡à\yÓTÆq~, ìX¯Ã\yÓTÆq~, ìkÕ«s¡úyÓTÆq~.
eTqdüT‡ m+‘√ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~. eTq uÛ≤yê\ jÓTTø£ÿ düŒwü‘º q· T
n~ >∑T]Ô+#·TqT. nø£ÿs¡˝ìÒ Ä˝À#·q\qT ìj·T+Á‹+#·TqT. ndüŒwüºyÓTÆq
Ä˝À#·q\qT dü‘·éTT <ë«sê |ü]o*+∫ nedüs¡yÓTÆq Ä˝À#·q\qT
$dü]+® #·TqT. nH˚ø£ Ä˝À#·q\‘√ dü‘e· T‘·eTj˚T´ e÷qe⁄&çøÏ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì
Ä˝À#·q\‘√ n‘·ìøÏ Äq+<äeTT H=dü>∑TqT.
eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ Ç‘·s¡T\ Ä˝À#·q\‘√ b˛\TÃ≈£îì ‘Ó\TdüTø=q
e#·TÃqT. ø=+<äsT¡ ‘·eT uÛ≤yê\≈£î, Ä˝À#·q\≈£î m≈£îÿe>± düŒ+~kÕÔsT¡ ,
eT]ø=+<äs¡T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± düŒ+~kÕÔs¡T.
eTq uÛ≤yê\, Ä˝À#·q\ X¯øÏÔì uÛÖ‹ø£ $wüj·÷\ Á|üuÛ≤eeTT#˚
ìj·T+Á‹+#· ã&ÉT‘·Tqï~, ìs√~Û+#· ã&ÉT‘·Tqï~. eTq e÷qdæø£ X¯øÏÔì
ñ|üjÓ÷–+#˚ nedüs¡eTT ñ+&Ée#·TÃ, ñ+&Éø£ b˛e#·TÃ. nsTT‘˚ eTq
129
eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ, eTqeTT kÕ~Û+∫q C≤„qeTTqT ã{Ïº ñ+&ÉTqT.
C≤„qeTT‘√ eTq ø√]ø£\ jÓTTø£ÿ |ü]$T‹ì eTqeTT Á>∑Væ≤+#·e#·TÃ.
ndü+|üPs¡íyÓTÆq Ä˝À#·q\ e\¢ eTq eTqdüT‡ uÛ≤s¡eTT>± nì|æ+#·TqT.
nq>± ndü+|üPs¡íyÓTÆq Ä˝À#·q\≈£î eTq nC≤„qy˚T ø±s¡DeTT. nq>±
eTq eTqdüT‡ m+‘· |üì#˚j·TT#·Tqï~? m+‘· u≤<Ûä |ü&ÉT#·Tqï~? nqï
Á|üX¯ï\≈£î C≤„qeTT‘√ ≈£L&çq eTqdüT‡ m≈£îÿe>± |üì#˚j·TT#·Tqï<äì,
ndüŒwüºyÓTÆq Ä˝À#·q\‘√ ≈£L&çq eTqdüT‡ m≈£îÿe>± u≤<Ûä|ü&ÉT ‘·Tqï<äì
ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. dü<ë“¤yê\‘√ ≈£L&çq eTqdüT‡ XÊ+‹ì nqTuÛÑ$+#·T
#·Tqï~, ø√]ø£\‘√ ≈£L&çq eTqdüT‡ <äT'U≤ìï nqTuÛÑ$+#·T#·Tqï~.
á <äèX¯´Á|ü|+ü #·eTT nXÊX¯«‘·yTÓ qÆ ~, #·+#·\yÓTqÆ ~. nXÊX¯«‘·yTÓ qÆ ,
#·+#·\yÓTqÆ edüTeÔ ⁄\T eTq≈£î ‘ê‘êÿ*ø£yTÓ qÆ dü+‘√wüeTTH˚ n+~+#·TqT.
@Hê&ÉsTT‘˚ á uÛÖ‹ø£ edüTÔe⁄\ |ü≥¢ eTq≈£î Áù|eT ô|s¡T>∑T‘·T+<√,
ÄHê&ÉT yê{Ïì bı+<ä˝øÒ £ <äT'KeTTqT, qwüeº TTqT nqTuÛ$Ñ +#·T#·THêïeTT.
eTqeTT @ edüTÔe⁄qT Áù|$T+#· q+‘·es¡≈£î eTqeTT Ä edüTÔe⁄ eTq
e<ä›˝Ò<äì u≤<Ûä|ü&ÉeTT. XÊX¯«‘·eTT>± me«s¡÷ @ edüTÔe⁄qT bı+<ä˝Ò s¡T.
ø±ã{Ïº edüTÔe⁄\ |ü≥¢ dü]jÓÆTq C≤„qeTT ø£*–j·TT+&Ée˝…qT.
eTq˝À ø√]ø£\T ñqï+‘·es¡≈£î, Ä ø√]ø£\≈£î u≤ìdüjÓÆT eTqdüT
u≤<Ûä|ü&ÉTqT. ø±ã{Ïº ø√]ø£\qT ‘·´õ+#·e˝…qT. edüTÔe⁄\ |ü≥¢ ø√]ø£\T
ã\|ü&É≈£L&É<äT. ø√]ø£\ |ü≥¢ ÁX¯<ä∆ ô|]π>ø=\~ eTqdüT‡˝À uÛ≤s¡eTT
ô|s¡T>∑TqT.
eTq eTqdüT‡˝À @$T ñqï~? nìï $wüj·÷\ |ü≥¢ eTqdüT‡
ø=ìï n_ÛÁbÕj·÷\T @s¡Œs¡#T· ≈£îqï~. #·÷&É≥+, $q&É+, ìs¡sí TT+#·&+É ,
<˚«wæ+#·&É+, Ä˝À∫+#·&É+ yÓTT<ä˝…’q$ Ç{Ïº ìs¡íj·÷\≈£î #Ó+~q$.
eT+∫, #Ó&ÉT\ ìs¡íj·÷\T ≈£L&Ü eTq≈£î eTT+<äT>± }Væ≤+#·T≈£îqïy˚.
130
ˇø£ $wüj·÷ìï ÄyÓ÷~+#·&É+, eTs=ø£ $wüj·÷ìï K+&ç+#·&É+ ≈£L&Ü
eTqdüT‡ eTT+<äT>± }Væ≤+#·T≈£îqï<˚.
eTqdüT‡ Á>∑V≤æ +#˚ $wüj÷· \T s¬ +&ÉT s¡ø±\T. yÓTT<ä{~Ï <äè&ÛeÉ TT>±
Hê≥Tø=ìq eTTÁ<ä\T. ¬s+&Ée~ Ä˝À#·q\T. eTq Ä˝À#·q\ <ë«sê
@~ eT+#√, @~ #Ó&√ ìs¡sí TTkÕÔeTT— @~ ‘·b˛Œ @~ ˇb˛Œ ìs¡sí TTkÕÔeTT.
eT+∫ì Ä<Ûës¡eTT #˚dTü ≈£îì á ìs¡j í T· + #˚dqæ ≥T¢ #ÓãT‘êeTT. uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ
|ü]dæú‘·T\qT ˇπøØ‹˝À uÛ≤$+#·T ≈£î+{≤s¡T. eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·÷\T
e÷s¡TŒ˝Òì $<Ûä+>± eTqTwüß\ eTqdüT‡ô|’ eTTÁ~+|üã&ÉT#·Tqï~. á
$<Ûä+>± nH˚ø£ $wüj·÷\qT b˛\TÃ≈£îì Ä˝À#·q\T, eTTÁ<ä\T @s¡Œ&ÉT
‘·Tqï$. Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\qT düMTøÏå+∫ eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT
#˚j·Te˝…qqï eTq≈£î Ç‘·s¡Á‘ê dæ<ë∆+‘·eTT\ nedüs¡+ ñqï~.
eTq eTqùd‡ nìï{Ïø° nq>± eT+∫#Ó&TÉ \≈£î, sê>∑<«˚ cÕ\≈£î ø±s¡D
eT>∑T#·Tqï~. á Ä˝À#·q\T e÷qdæø£yÓTÆq$. Hê´j·TeTT, <Ûäs¡àeTT,
<äj·÷ <ëøÏåDéTT\T yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\‘√ á ô|’ $wüj·÷\qT
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
n+<ä] eTqdüT‡\T ˇπø Ø‹q düŒ+~+#·TqT, |üì#˚j·TTqT. ˇø£s¡T
@ $<ÛäeTT>± nsTT‘˚ Á|üuÛ≤$‘·T\e⁄‘ês√ n<˚ $<ÛäeTT>± Ç‘·s¡T\˝À
≈£L&Ü Á|ü‹<Ûä«ì+#·TqT. á düŒ+<äq\≈£î Á|ü‹düŒ+<äq\T n+<ä]˝À
»ì+#·TqT. á ø±s¡DeTT#˚ ø£cÕº\≈£î, qcÕº\≈£î, düTU≤\≈£î kÕ{ÏeTìwæ
kÕqTuÛÑ÷‹‘√ düŒ+~+#·TqT. Ç‘·s¡T\ ø√]ø£\T, uÛ≤yê\T eTq≈£î
‘Ó*j·Tø£b˛e#·TÃqT. ø±˙ Ä |òüT≥q\≈£î ø±s¡D≤\T $ì, eTqdüT˝À
düŒ+<äq\T ø£\T>∑TqT.
131
13. HÓ‹
’ ø£ |Á øÁü j
Ï T·
HÓ’‹ø£eTTq≈£î ndæÔ‘·«eTT˝Ò<äT. ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq e÷qdæø£ Á|üÁøÏj·T
jÓTTø£ÿ |òü*‘·y˚T á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T. á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T ø±s¡DeTT>± eTq
uÛ≤yê\T, Ä˝À#·q\T, ÁøÏj·T\T n˙ï≈£L&Ü eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·÷ìøÏ
>∑T] ne⁄‘·÷ ñ+{≤sTT. BìH˚ HÓ’‹ø£‘· n+<äTs¡T. á $<ÛäyÓTÆq ‘·|ü
ˇ|ü\ ìs¡íj·÷\T eTqeTT qeTTà≈£îqï qeTàø±\≈£î, dæ<ë∆+‘ê\≈£î
e]Ô+|ü #˚dTü ≈£î+{≤eTT. nsTT‘˚ á HÓ‹’ ø£ ø±s¡D+>± eTqeTT ìs¡sí TT+#˚
eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·÷\T, yêdüÔeeTTq≈£î ãTTEe⁄ ñ+&É<äT.
á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T e÷qdæø£ ø±s¡´Áø£e÷\qT ã\|üs¡TdüTÔ+~. eTq
HÓ|’ ⁄ü D´+, eTqn\yê≥T¢, eTq ÇcÕºsTTcÕº\T eT]j·TT Ç‘·s¡ ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£
ø£s¡à\≈£î Ç$ e]ÔkÕÔsTT. á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T˝Àì Á|ü‘˚´ø£‘· @$T≥+fÒ,
eTq Ä˝À#·q\qT, uÛ≤yê\qT, ø£s¡à\qT Ç$ Á|ü‹kÕ] eT+∫#Ó&ÉT\
$eTs¡Ù≈£î >∑T]#˚düTÔ+~.
á HÓ‹’ ø£‘· nqTq~ Á|ü‹ ˇø£ÿ]˝À ∫qï‘·q+qT+&˚ yÓTT<ä\e⁄‘T· +~.
ø£&ÉT|ü⁄˝À _&É¶ @ $<ÛäeTT>±HÓ’‘˚ ~q~qeTT ô|]– #·+{Ï_&É¶ s¡÷|ü⁄
<ë\TkÕÔ&√ n<˚ Ø‹˝À á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T ≈£L&Ü Á|ü‹eTìwæ˝Àq÷
s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +≥T+~. ø£&TÉ |ü⁄˝À ô|]π>_&É≈¶ î£ yÓTT<ä{À¢ yÓHïÓ eTTø£ ñ+&É<Tä .
á yÓHÓïeTTø£ ‘·s¡Tyê‘· s√E\˝À |ü⁄≥Tºø=∫Ã n_Ûeè~∆ ne⁄‘·T+~. n<˚
$<ÛäeTT>± |ü⁄{Ïºq Á|ü‹ eTìwæ˝À á HÓ’‹ø£‘· yÓTT<ä{À¢ ñ+&É<äT, ø±˙
n≥T |æ<ä|üH˚ n~ eè~∆ ne⁄‘·T+~. @ $<Ûä+>± nsTT‘˚ ø£&ÉT|ü⁄˝Àì
_&É¶≈£î yÓHÓïeTTø£ Áø£y˚T|” >∑{Ïº|ü&ç ã\|ü&ÉT‘·T+<√, n<˚ Ø‹˝À e÷qe⁄ì
HÓ’‹ø£‘· ≈£L&Ü ej·TdüT‡ ô|]π>ø=B› n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~.
132
|ü⁄{Ïqº _&É¶ s¬ +&Ée dü+e‘·‡s¡+ yÓTT<ä{À¢ ............ ø£qã&ÉT‘·T+~. ?
Ä #·+{Ï_&É¶˝À »s¡T>∑T‘·Tqï ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n\»&ç ø±s¡DeTT>± Ç~
ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·Tqï~.
Á|òPü &é ‘·q $X‚w¢ Dü ˝À #·+{Ï_&É¶ jÓTTø£ÿ HÓ‹’ ø£ ‘·sÿ¡ eTT @ $<Ûeä TT>±
yÓTT<ä\sTT n_Ûeè~∆ ne⁄‘·Tqï<√ ‘Ó*j·TCÒôdqT. #·+{Ï_&É¶ jÓTTø£ÿ
dü«uÛ≤eeTT |ü]|üPs¡íyÓTÆq Á|üXÊ+‘·‘·qT nqTuÛÑ$+#·&É+. nsTT‘˚ á
Á|üXÊ+‘·‘·≈£î ‘·s¡#·T uÛÑ+>∑+ yê{Ï\T¢‘·T+~. á ø±s¡DeTT#˚ #·+{Ï_ &É¶
_>∑Zs¡>± @&ÉTkÕÔ&ÉT, nq>± ‘·q≈£î @<√ nqs¡úeTT »]–+<äì Ä _&É¶≈£î
‘Ó\TdüTÔ+~.
e÷qe⁄&ÉT uÛÖ‹ø£yÓTÆq <äèX¯´ Á|ü|ü+#·eTT qT+&ç XÊX¯«‘·yÓTÆq
Á|üXÊ+‘·‘·qT Ä•kÕÔ&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚ #·+{Ï_&É¶ ‘·q ‘·*¢ ˇ&ç ˝À
á Á|üXÊ+‘·‘·qT nqTuÛÑ$+#·&ÜìøÏ n\yê≥T|ü&ÉT‘·T+~.
Á|üXÊ+‘·‘·≈£î uÛÑ+>∑eTT ø£\T>∑>±H˚ #·+{Ï_&É¶ ¬øe⁄«q ns¡TdüTÔ+~.
yÓTT<ä{À¢ Ä _&É¶≈£î ‘·q |üs¡ uÒ<ÛäeTT\T ˝Òe⁄. ‘·q Á|üXÊ+‘·‘·≈£î uÛÑ+>∑eTT
ø£*–+∫q yê{Ïô|’ Á|ü‹|òTü ≥q≈£î |üPqT≈£î+≥T+~. u≤Vü≤ýÓTqÆ edüTeÔ ⁄\
|ü≥¢ ÇcÕºsTTcÕº\qT Á|üø£{ÏdüTÔ+~ ‘·q ∫Hêï] #˚wüº\‘√. yÓT*¢>± ‘· q
|üs¡ uÒ<eäÛ TT\T á _&É˝¶ À yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. n|ü&ÉT yÓT*¢>± ‘·q #Ó &TÉ qT
Ç‘·sT¡ \ô|’ Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~. ‘·q yê¬ses√, |üsêsTTyê¬ses√ _&É¶ >∑T]Ô+#·&+É
yÓTT<ä˝…&ÉT‘·T+~. Ç<˚ düeTj·TeTT˝À _&É¶ #˚wüº\≈£î @~ eT+#√ @~
#Ó&√ ‘Ó*j·TCÒj·T&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ yÓTT<ä˝Ö‘·T+~.
_&É¶ #·+{ÏbÕ|ü>± ô|]π> ø=B› ‘·q, |üs¡ uÒ<ÛäeTT\qT >∑T]ÔdüTÔ+~.
Ä #·+{Ï_&É≈¶ î£ ‘·*>¢ ±˙, ‘·*k¢ Õúq+˝À ñqïyês¡T ø±˙ n\yê≥T|ü&‘É ês¡T.
yêπs ‘·q düs«¡ dü«+ nqT≈£î+≥T+~. _&É¶ ô|]π>ø=B› ‘·*¢ ‘·sT¡ yê‘· ‘·+Á&çøÏ
133
n\yê≥T|ü&ÉT‘·T+~. Mπs Ä bÕ|ü≈£î düs¡«+. bÕ|ü ‘·è|æÔøÏ, πøåe÷ìøÏ ,
XÊ+‹øÏ Mπs ø±s¡D+. nsTT‘˚ _&É¶≈£î ‘·*¢ kÕúq+ #ê˝≤ Á|ü‘˚´ø£eTT.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq <äèXÊ´\qT ‘·*¢ ‘·q_&É¶≈£î @ $<ÛäeTT>± ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+ <√,
n<˚ $<ÛäeTT>± Ä _&É¶˝À düŒ+<äq\T eè~∆#Ó+<äT‘êsTT.
#·+{Ï_&É˝¶ À á düŒ+<äq\≈£î uÛ+Ñ >∑eTT ø£\T>∑>±H˚ <˚«wüeTT, ø√|üeTT
yÓTT<ä˝q’… $<ä«+düøs£ ¡ ø√]ø£\T á _&É˝¶ À yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. á Á|ü‹|òTü ≥q
eT+Á‘·eTTqT ãj·T≥ ô|≥º&ÜìøÏ á _&É¶≈£î H˚s¡TŒ‘ês¡T.
#·+{Ï_&É¶>±H˚ b˛sê≥eTT yÓTT<ä\e⁄‘·Tqï~. ˇπø edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ
<ä«+<ä« yÓ’K]ì á _&É¶ô|’ Á|üjÓ÷–+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. u≤\éTT˝À,
#˚‘·ø±ì‘·qeTT e\¢q÷, n~Ûø£ ø±\>∑eTqeTT e\qq÷ _&É¶≈£î ‘·qqT
Áù|$T+#˚ yê]ô|’qH˚ eT≈£îÿe ˝À|æ+#·T#·T+&ÉTqT. Ç<˚ dæú‹ Ä _&É¶˝À
#ê˝≤ø±\eTT eTTÁ<ä|&ü bç ˛‘·T+~. á Á|ües¡qÔ ≈£î ø±s¡DeTT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT˝Ò.
|æ\¢\ Ä˝À#·q\≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT˝Ò eT÷\ø±s¡D+.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ‘·eT |æ\¢\qT ìj·T+Á‹+#·e˝…qT. nsTT‘˚ yês¡T
‘·eT|æ\\¢ qT eT] ø£]qƒ +>±qT, Á≈£Ls¡+>±qT ô|+#·sê<äT. yê] ø±]ƒqéTT
e\q |æ\¢\˝Àì ñ‘ê‡Vü‰ìøÏ uÛÑ+>∑eTT @s¡Œ&ÉTqT. á uÛ≤cÕ uÒ<ÛäeTT
ø±s¡DeTT>± á _&É¶ ‘·q ndü\T ‘·+Á&ç kÕúqeTT˝À eTs=ø£]ì
}Væ≤+#·Tø=qTqT. á H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ á _&É¶˝À ˙#·yÓTÆq, Á≈£Ls¡yÓTÆq
Ä˝À#·q\T ãj·T˝Ò›s¡T‘êsTT. düŒèVü≤˝ÀqT, düŒèVü≤˝Òì dæú‹˝Àq÷ Çy˚
Ä˝À#·q\T á _&É˝¶ À ø=qkÕ>∑&+É e\¢ n‘·ìøÏ ˇø£ XÊ|üyTÓ Æ rs¡T‘·T+~.
_&É¶˝Àì b˛sê≥eTTqT Áù|eT‘√ »sTT+#ê*. _&É¶jÓTTø£ÿ #Ó&ÉT
es¡qÔ eTT, ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ Áù|eT˝À eTs¡∫b˛e˝…qT. ø√|üeTT, <˚«wüeTT
yÓTT<ä˝…’q$ Ms¡T Á|ü<ä]Ù+∫q|üŒ{Ïø° n$ Áø£y˚T|”, düŒèVü≤‘√ M{Ïì
134
‘·–Z+#·T≈£î+{≤s¡T. eTs¡T>∑Tq|ü&çq #Ó&ÉT eT∞fl n|ü&É|ü&ÉT ãj·T≥
|ü&ÉT‘·T+~. nq>± M]øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü M]˝À á #Ó&ÉT\ø£åD≤\T nD–
ñ+{≤sTT. n$ n+<ä] düeTø£åeTT˝ÀH√, <ë|ü]ø£eTT >±H√ ãj·T≥
|ü&ÉT‘·÷ ñ+{≤sTT.
∫qï|æ\¢\˝À nVü≤+ø±s¡eTT yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. yês¡T ‘·eT≈£î
nqT>∑TDeTT>± HÓ‹’ ø£ Á|üÁøÏjT· qT s¡÷bı+~+#·T≈£î+{≤s¡T nì p*j·THé
Vü≤ø˘‡˝Ò $X‚¢wæ+#ÓqT. _&É¶ |ü]düs¡eTT\ <äècÕº´ á Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq HÓ’‹ø£
Á|üÁøÏj·T≈£î Ä #·+{Ï_&É¶ n\yê≥T |ü&ÉT‘·T+~. eTìwæ jÓTTø£ÿ $$<Ûä
e÷qdæø£ Ø‘·T\qqTdü]+∫ e÷qe⁄&ÉT nH˚ø£s¡ø£yÓTÆq ˇ‹Ô&ÉT\≈£î >∑T]
n>∑T#·THêï&ÉT. á $<Ûyä TÓ qÆ ˇ‹Ô&TÉ \T »+‘·Te⁄\˝À ø±qsêe⁄. ô|<äy› ês¡T
‘·eT düeTdü´\qT, ˇ‹Ô&ÉT\qT ‘·eT ‘·eT nqTuÛÑeC≤„qeTT\‘√
m<äTs=ÿ+<äTs¡T. ø±˙ #·+{Ï_&É¶\≈£î á nqTuÛÑe C≤„qeTT ñ+&É<äT.
n+<äTπø Á|ü‹#·s¡´≈£î yês¡T dæ<ä∆|ü&É‘ês¡T. Á|üdüTÔ‘·eTT ñqï ˇ‹Ô &ç, eTs√
ø=‘·Ô ˇ‹Ô&çøÏ n&ÉT>∑Tq |ü&ÉT‘·T+~. á Á|ü‹#·s¡´ eT÷&ÉT $<Ûë\T>±
ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~. n$ ø£+&Ésê\ kÕúsTT˝À, Á|ü‹ø±s¡#·s¡´>±, düVü≤»
kÕúsTT˝ÀqT, »+‘·Te⁄\˝À ≈£L&Ü á $<Ûä+>±H˚ Á|ü‹#·s¡´ e´ø£ÔeT>∑TqT.
nsTT‘˚ nD∫y˚‘· ø±s¡DeTT#˚ |æ\¢\˝À á Á|ües¡Ôq Á|üdüTŒ¤≥+>±
e´ø£ÔeT>∑TqT.
nsTT‘˚ |æ\¢\˝À á qeT÷Hê, HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T˝À uÛ≤>∑eTT>±
Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü eTT+<äT Á|ü‹#·s¡´≈£î bÕ˝§Z+{≤s¡T. á H˚|ü<∏ä´+˝À
yês¡T $y˚ø£eTT ø√˝ÀŒsTT ˇø£ #·s¡´≈£î ã<äT\T y˚s=ø£ #·s¡´≈£î ~>∑T‘ês¡T.
Bìe\¢ ‘·|ü #˚kÕÔeTH˚ uÛ≤eq M]˝À ô|s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. á $<Ûeä TT>±
Ms¡T ‘·eT ˝À≥TqT Ms¡T |üP]Ô>± ø±˙ ˝Ò<ë bÕøÏøå e£ TT>± Á>∑V≤æ +#·>∑\s¡T.
‘·eT˝Àì HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T Ä<Ûës¡eTT>± M]˝Àì #Ó&ÉT Áø£eTeTT>±
135
q•+#·TqT. nsTT‘˚ @ u≤\T&ç˝À m+‘·es¡≈î£ e÷s¡T‘·T+~ nqï~ n‘·ì
HÓ’»eTTqT ã{Ïº eT]j·TT n‘·ì ‘·*¢‘√ n‘·ìøÏ ñqï dü+ã+<Ûëìï ã{Ïº
ñ+≥T+~.
Á|ü‹ |æ\y¢ ê&ÉT Áø£yT˚ |” ‘·q HÓ‹’ ø£ Á|üÁøÏjT· qT e+X¯bÕs¡+|üs´¡ Ø‹˝À
nqï≥T¢>± n_Ûeè~∆ #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. ‘·q ‘·*¢ Ä<˚XÊqTkÕs¡eTT á HÓ‹’ ø£
Á|üÁøÏjT· n_Ûeè~∆ ne⁄‘·T+~. ÁbÕ<∏$ä Tø£kÕúsTT˝ÀH˚ _&Éj ¶ TÓ Tø£ÿ düŒ+<äq\ô|’
‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Á|üuÛ≤eeTT ñ+≥T+~. nsTT‘˚ á Á|üuÛ≤eeTT á |æ\¢\≈£î
s¡T∫+#·ø£b˛e#·TÃ. yês¡T }Væ≤+∫q }Vü‰˝Àø±ìøÏ e´‹πsø£eTT>±
ñ+&Ée#·TÃ. Ç{Ïº yÓ’s¡T<ä´ ø±s¡DeTT#˚ |æ\¢\˝À HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T
yÓ T T<ä \ e⁄‘· T +~. ∫qï ej· T dü T ‡˝À Áù|eT‘√ Ms¡ T <˚ « wü e TTqT
»sTT+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. á $<ÛäeTT>± yê] HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T˝À @~eT+#√,
@~ #Ó&√ nqï~ ‘·eT Ä˝À#·q\≈£î, ÁøÏjT· \≈£î e]Ô+#·Tø√e&É+ yÓTT<ä\T
ô|&É‘ês¡T.
nsTT‘˚ ∫qï|æ\¢\T nH˚ø£yÓTÆq #Ó&ÉT, Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\≈£î
‘=+<äs¡>± düŒ+~kÕÔs¡T. |æ\¢\jÓTTø£ÿ ne÷j·Tø£‘·«eTT ø±s¡DeTT>±H˚
M]qT+&ç #Ó&ÉT uÛ≤eeTT\qT ‘=\–+#·≥+ ø£wüºeT>∑T#·Tqï~. á
H˚|ü<∏äéTT˝À á |æ\¢\T ô|]– ô|<ä›yê¬s’ mìïs¡ø±\ HÓ’‹ø£ ˇ‹Ô&ÉT\≈£î
>∑T] ne⁄‘ês√ eTqeTT }Væ≤+#·T ø√e\dæq<˚.
eTs=ø£ ndüVü≤ýÓTÆq n\yê≥T |æ\¢\˝À ñ+≥Tqï~. n<˚, yês¡T
nqT≈£îqï~ ‘·eT≈£î »]– rsê\ì |ü≥Tºã&É‘ês¡T. yês¡T ne÷j·T≈£î\T.
dü] nsTTq ne>±Vü≤q ñ+&É<äT. n{Ïº ne>±Vü≤q ˝Òì dæú‹˝À ‘·eT
ø√]ø£\˙ï »]–b˛yê \qT≈£î+{≤s¡T. n+<äT˝À ‘·ù|ŒMT ˝Ò<äì
nqT≈£î+{≤s¡T. Ä $<Ûeä TT>± nqT≈£îì ‘·eT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ô|,’ ‘·eT ø√¬sÿ\T
136
rs¡Ã˝Ò<äì ø√|üeTT, <˚«wüeTT Á|üø£{ÏkÕÔs¡T. yÓT*¢>± ø√|üeTT ‘·>∑TZ‘·T+~.
‘·eT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT u≤~Û+#êeTqï uÛ≤eq≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡T. @<√
b˛>=≥Tº≈î£ qï u≤<Ûä yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. M]˝À @<√ ø√˝ÀŒj·÷eTqï uÛ≤eq
J$‘ê+‘·+ ñ+&çb˛‘·T+~. BìøÏ kÕj·T+ |æ\¢\≈£î <ä÷s¡+>± ‘·*¢
<ä+Á&ÉT\T ≈£L&Ü ‘êeTT @~ ø√s¡T≈£î+fÒ n~ »s¡>±\qï uÛ≤eq˝À
J$kÕÔs¡T.
|ü⁄{Ïqº Á|ü‹ •X¯óe⁄≈£î, düV≤ü »eTT>± n+‘·T˝Òì ø√]ø£\T ñ+{≤sTT.
nsTT‘˚ Ä •X¯óe⁄ ô|]π>ø=B›, ‘·q ø√]ø£\˝À ø=ìï e÷Á‘·yT˚ HÓsy¡ s˚ T¡ qì
>∑T]ÔkÕÔ&ÉT. ∫qï|æ\¢\T>± ñqï|ü&ÉT yê]øÏ nqTuÛÑeeTT, ne>±Vü≤q
ñ+&É<äT. nsTT‘˚ m|ü&√ ˇø£|ü&ÉT ìC≤ìï Á>∑Væ≤+#·ø£ ‘·|üŒ<äT. ‘· q
u≤Vü≤´ |ü]dæú‘·T\≈£î nqT>∑TDeTT>± e÷s¡ø£ ‘·|üŒ<äT. n|ü&ÉT Ä •X¯ó
e⁄≈£î nqTuÛÑe C≤„qeTT ø£\T>∑T‘·T+~. Á|ü‹ •X¯óe⁄ n+‘·sY, ãVæ≤sY
eTTKeTT>± ˇ‹Ô&ÉT\qT m<äTs=ÿ+≥÷H˚ ñ+{≤&ÉT. nsTT‘˚ M{Ïì #·ø£ÿì
Ä˝À#·q\‘√qT, eT+∫ Á|ües¡Ôq\‘√q÷ |ü]wüÿ]+#·T≈£î+{≤&ÉT.
•X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ eTqdüT‡ ˇ‹Ô&ÉT\ ø±s¡DeTT>± rÁe n\»&çøÏ >∑T]
ne⁄‘·÷ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ Ms¡T n_Ûeè~∆ #˚düT≈£îqï qeT÷Hê HÓ’‹ø£
Á|üÁøÏj·T Á|üuÛ≤eeTT M]˝À #ê˝≤ø±\+ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·÷ ñ+≥T+~.
eTq ∫qïHê{Ï á nqTuÛÑyê\T eTq≈£î >∑Ts¡TÔ+&Ée⁄. nsTT‘˚
e÷qdæø£ XÊgy˚‘·Ô\T á $wüj·÷\qT sêã≥º>∑\s¡T. Væ≤b˛ïdædt <ë«sê
|æ\¢\ ∫qï|üŒ{Ï $wüj·÷\H˚ ø±ø£ >∑‘·»qà düàè‘·T\qT ≈£L&Ü eTqdüÔ‘· «
y˚‘·Ô\T sêã≥º>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. ∫qï|üŒ{Ï HÓ’‹ø£dæú‹, e÷qdæø£ dæú ‹,
Ä<Ûë´‹àø£ dæú‘·T\qT Ms¡T ‘Ó\TdüTø√ >∑\T>∑T‘·THêïs¡T. á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T
nqTq~ Á|ü‹e÷qe⁄ì ãT~∆ nqTkÕs¡eTT »]π> $y˚ø£ $#·ø£åD≤\
düe÷Vü‰s¡eTT.
137
ø±ã{Ïº u≤\´+˝À #˚dqæ ‘·|ü \T Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ø=+‘· uÛ≤s¡eTT‘√H˚
nqTuÛ$Ñ dü÷Ô ñ+{≤s¡T. BìøÏ ø±s¡DeTT Ms¡T ‘·eT ø√]ø£\qT ∫qïHê≥H˚
nDT#·Tø√e&É+ e\¢. Ä $<Ûä+>± nDÏ– ñqï ø√]ø£\T, ‘·|ü\T nì
Á>∑Væ≤+∫q|üŒ{Ïø°, n$ n|ü&É|ü&ÉT @<√ s¡÷|üeTT˝À e´ø£ÔeTe⁄‘êsTT.
Ä $<Ûeä TT>± ‘·q˝À »ìdüTqÔ ï ñÁ~ø£‘Ô q· T ‘·–+Z #·Tø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
eTs√ $<Ûeä TT>± eTq #·T≥÷º ñqï |ü]dæ‘ú T· \ ø±s¡DeTT>± eTq˝À ñÁ~ø£Ô
dæú‹øÏ >∑T] ne⁄‘êeTT. eTq #˚‘·ø±ì ‘·HêìøÏ eTq nVü≤+ u≤>±
Çã“+~|ü&ÉT‘·T+~. eTqeTT Ä•+∫q |òü*‘ê\qT sêã≥º˝Òq|ü&ÉT
eTq≈£î á |ü]dæú‹ m<äTs¡e⁄‘·T+~.
eTq˝À eTq≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ eTq #˚‘·ø±ì‘·q+ ø±s¡D+>±
eTq nVü≤+ nD>∑>=≥ºã&ç ñqï~. nsTT‘˚ eTq düŒèVü≤‘√ ≈£L&çq eTq
#˚‘·ø±ì‘·q+ e\¢, eTq˝À <ë–j·TTqï nVü≤+ eT]+‘· ã\+ |ü⁄+E
≈£î+≥T+~. nsTT‘˚ á ñÁ~ø£Ô‘· kÕqT≈£L\ |ü]dæú‘·T\˝À ‘·>∑TZeTTK+
|ü≥TºqT. n˝≤>±ø£ @ø±+‘· düeTj·÷\˝ÀqT, @ ø±s¡éTT˝ÀqsTTHê
$|ò\ü eTT bı+~q|ü&ÉT ìsêX¯ #Ó+~q|ü⁄&ÉT eT∞fl á ñÁ~ø£‘Ô · ô|s¡T>∑TqT.
ˇø£kÕ] HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T ˇø£ •X¯óe⁄˝À n_Ûeè~∆ nsTTq|ü&ÉT, Çø£
n|üŒ{Ï qT+&û ‘·q $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·T+~. ‘êqT
#˚dæq #Ó&ÉT|üqT\ uÛ≤s¡eTTqT nqTuÛÑ$düTÔ+~, eT+∫|üqT\ Vü‰sTTì
nqTuÛÑ$düTÔ+~. ô|]π>ø=B› á HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T ñ‘·ÔeT>∑‹ì #˚s¡Tø√yê*.
‘·q dü÷ø£Î Á|ü|ü+#·eTT ‘·qø=ø£ HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·TqT ˇdü–q~. á HÓ’ ‹ø£
Á|üÁøÏj·T≈£î <Ûë]àø£eTTqT, Ä<Ûë´‹àø£eTTqT ‘êqT CÀ&ç+#·T≈£îHêï&ÉT.
á $<Ûeä TT>± e÷qe⁄&TÉ ìs¡+‘·se¡ TT ˇø£ dü‘ê´H˚«wæ>± J$düTHÔ êï&ÉT.
e÷qe⁄&ÉT eT+∫ >∑TDeTT\‘√ HÓ‹’ ø£ JeHêìøÏ n\yê≥T|ü&Ü*. n+‘˚
ø±˙ ndüV≤ü »‘·«eTTq≈£î <ä÷s¡eTT>± nHÓ‹’ ø£eTT>± J$+#·sê<äT. eTq˝Àì
‘·|ü\qT eTqeTT >∑T]Ô+#·&É+ nqï~, eTq HÓ’‹ø£‘·≈£î $\TeqT
ÄbÕ~+#·&É+ ˝≤+{Ï~.
138
14. HÓ‹
’ ø£ J$
|ü⁄{Ïqº @ e´øÏÔ ‘·q ≈£î≥T+u≤ìπø |ü]$T‘·+ø±<äT. n˝≤ |ü]$T‘·yTÓ ‘Æ ˚
n~ ˇø£ ø£\Œq>±<∏ä ne⁄‘·T+~. e÷qe⁄&ÉT |ü⁄{≤ºø£ ‘·q#·T≥÷º ñqï
yês¡+<ä]‘√qT dü+ã+<Ûä u≤+<Ûyä ê´\T @s¡Œs¡#T· ≈£îì yê]‘√ ø£\dæyTÓ \dæ
J$kÕÔ&ÉT. C≤rj·T‘·, ≈£î\eTT, eT‘·eTT, uÛ≤wü, dü+düÿè‹ yÓTT<ä˝…’q
s¡+>±\‘√ n‘·qT eTT&ç ô|≥Tº≈£î+{≤&ÉT. ‘·qT »ìà+∫q es¡ZeTTq≈£î
n‘·qT >∑T]Ô+|ü⁄ ø£*– ñ+{≤&ÉT.
e÷qe⁄&ÉT πøe\+ ˇø£ e´øÏÔø±<äT. e÷qe⁄&ÉT mes√ ‘Ó\TdüT
ø√yê\+f…, eTqeTT n‘·ìì @ø±+‘·eTT>± |ü]>∑D+Ï #·sê<äT. e÷qe⁄&ÉT
dü+|òüTJ$. ø±ã{Ïº e÷qe⁄&ÉT dü‘·éTT. e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT
>∑T]Ô+#·T≈£îqï $<Ûeä TTq, dü+|òTü +˝À ≈£L&Ü ‘·q>∑T]Ô+|ü⁄qT ø=qkÕ–kÕÔ&TÉ .
e÷qe⁄&ÉT @ø±+‘·+>± eTq>∑\&ÉeTqï~ ˇø£ e÷j·T. @ e÷qe⁄&Ó’Hê
@ø±+‘·+>± yÓ÷ø£åeTT kÕ~Û+#·&ÉeTH˚~ e÷qe‘ê«ìπø dæ>∑TZ#˚≥T.
nqTuÛeÑ eTT‘√ ≈£L&çq e´øÏÔ dü‘ÿ· s¡à\‘√ dü‘ê´ìï Á>∑V≤æ +∫ XÊ+‹ì
nqTuÛ$Ñ kÕÔ&TÉ . n‘·qT »qJeq düs[¡ ˝À ˇø£ uÛ≤>∑eTT. düe÷»eTTq
HÓ\ø=ì ñqï #Ó&ÉT n‘·ìô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü<äT. n‘·qT uÛÖ‹ø£ <äèwæº
˝Òø£ Ä+‘·s+¡ –ø£ <äèwæº ø£\yê&ÉT. n‘·qT nH˚ø‘£ «· +˝À @ø£‘ê«ìï <ä]ÙkÕÔ&TÉ .
n+<ä]˝À ñqï, nìï+{Ï˙ dü+|òüT{Ï‘· |üs¡TdüTÔqï <Ó’eX¯øÏÔì >∑T]ÔkÕÔ&ÉT.
n‘·ìøÏ <˚X¯eT+fÒ n_Ûe÷qeTT ôV≤#·TÃ. <˚X¯ πøåeT+ ø√] n‘·qT ‘·q
J$‘·eTTqT ≈£L&Ü |üD+>± ô|≥º>∑\&ÉT.
#êe⁄ø£+f… ã\yÓTÆq~ Áù|eT, <˚«wüeTì n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. Áù|eT
ø√dü+ <˚«wækÕÔs¡T. Áù|eT≈£î #êe+fÒ uÛÑj·T+˝Ò<äT. eTqdüT‡ uÛÖ‹ø£yÓTÆq~,
n+‘·s¡+–ø£yÓTÆq~. n+<ä] Vü≤è<äj·÷\˝À #√≥T dü+bÕ~düTÔ+~.
139
e÷≥‘√ XÊdædü÷Ô, Ä#·s¡D‘√ <ëìì kÕ~ÛdTü +Ô ~. <˚Xu¯ øÑÛ ‘ÔÏ √, $qj·T
$<Ûj
˚ T· \‘√ Á|ü»\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥÷ ‘·è|æ>Ô ±, düTK+>± J$+#ê*.
dü+|òüTeTT ˇø£ ~eýÓTÆq πøåÁ‘·eTT, |ü$Á‘·yÓTÆq πøåÁ‘·eTT. dü+|ò üTJe⁄
\+<äs¡÷ Ç{Ïº |ü$Á‘·‘·qT nqTuÛÑ$+#ê*. Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT dü+|òüTeTT˝À
düVü≤JeqeTT kÕ–dü÷Ô kÕ{Ï eTìwæì Áù|$T+#ê*.
Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq JeHêìøÏ Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT n\yê≥T |ü&Ü*.
n|ü&ÉT HÓ‹’ ø£ JeqeTT düT\uÛeÑ Te⁄‘·T+~. ìs¡+≈£îX¯‘«· eTTqT, e´øÏ>Ô ‘∑ ·
ÁbÕã\éTTqT dü+|òüTeTT m|ü&ÉT ìs¡dæ+#·TqT. dü‘·éTTqT e÷Á‘·y˚T
dü + |ò ü T eTT nqTdü ] +#· T qT. Á|ü » ˝Ò dü e ÷»eTTq≈£ î yÓ H Ó ï eTTø£ .
dü+|òüTeTT˝À ñqïyês¡+‘ê ‘·eT‘·eT u≤<Ûä´‘·\qT, Vü≤≈£îÿ\qT >∑T¬sÔ ]–
eTdü\e˝…qT. n≥T¢ ø±ì#√ Vü≤≈£îÿ\T ø√˝ÀŒsTT, ìs¡+≈£îX¯‘·«eTT q≈£î
neø±X¯$T∫Ãq yês¡>∑T<äTs¡T.
düe÷»eTT˝Àì düuÛÑT´\+<äs¡÷ eT+∫ yê¬s’q|ü&ÉT Ä düe÷»eTT
eT+∫<äì >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äT‘·T+~. #Ó&ÉT es¡ÔqeTT‘√ #Ó&ÉT düe÷»eTT
˝Òs¡Œ&É‘êsTT. dü+|òüTeTT q+<äT e´øÏÔ>∑‘· JeqeTT, kÕ+|òæTø£ JeqeTT,
sê»ø°j·T dü+düú\T yÓTT<ä˝…’q$ nìï{Ï˝À ≈£L&çq~. n+<äs¡÷ ø£*ùd
JeqeTT kÕ–+#ê*. n+<äs¡÷ ø£*ùd ø£wüºdüTU≤\qT nqTuÛÑ$+#ê*.
e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq dü<ë#ês¡eTT‘√ ≈£L&çq JeHêìøÏ dü+|òüTeTT m+‘√
$\TeìdüT+Ô ~. n+<ä] jÓ÷>∑ øπ eå ÷\ ø√dü+ Ä•düT+Ô ~. bÕ≥T|ü&TÉ ‘·T+~
á dü+|òüTJeqeTT.
e÷qe⁄&ÉT ˇø£ |ü$Á‘·yTÓ qÆ J$, øπ e\+ »+‘·Te⁄ ø±<äT. e÷qe⁄&ÉT
dü<ë#ês¡eTT˝À ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. uÛÖ‹ø£yÓTÆq JeqeTT‘√
e÷qe⁄ì |ü]|üPs¡í‘·«eTTqT Á>∑Væ≤+#·˝ÒeTT. e÷qe⁄&ÉT ùd«#êÃ¤J$. ‘·q
140
ÇcÕºqTkÕs¡eTT J$+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT ‘·q uÛÖ‹ø£ nedüsê\qT
rs¡TÃø√e&Üìπø Áã‘·ø£&É+ ˝Ò<äT. ‘·q Jeq |üs¡e÷e~Ûì >∑T]ÔdüTÔHêï&ÉT.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq JeqeTT ìkÕ‡s¡e+‘·yÓTÆq~. ÇVü≤|üsê\‘√ ≈£L&çq Jeq
$<ÛëqeTTq≈£î n\yê≥T |ü&ç, ‘·q »qàqT kÕs¡úø£+ #˚düT≈£î+{≤&ÉT.
Çø£ÿ&É ˇø£ Á|üXï¯ ñ<äsTTdüT+Ô ~. @~ ‘·|ü ? @~ ˇ|ü? m˝≤ á
$wüj÷· ìï ‘Ó\TdüTø√e&É+. ˙‹XÊg+ qT+&ç düe÷<ÛëqeTT Á>∑V≤æ +#·e#·TÃ.
‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T ‘·‘«· eTTqT ns¡+ú #˚dTü ≈£îì eTq≈£î dü‘´· eTTqT n+~+#ês¡T.
dü+|òüT+˝À ñqï ˙‹ì, eT+∫ì uÀ~Û+#˚<˚ á ˙‹XÊgeTT. M{Ïì
e÷qe⁄\T Á>∑Væ≤+#ê*, n+‘˚ø±˙ Ms¡T ø=‘·Ô>± ˙‹XÊgeTT\qT
s¡÷bı+~+#·sê<äT. HÓ‹’ ø£‘· nqï~ j·÷eÁ‘·Œ|ü+#·eTTqT ˙‹e+‘·eTT>±
e÷]Ãy˚j·T&É+ ˝Ò<äT. ø±˙ dü+|òüTeTT ˝Àì eT+∫#Ó&ÉT\T @ kÕúsTT˝À
ñqïB ìs¡ísTTdüTÔqï~. eTq n+‘·sê‘·à e÷Á‘·y˚T eTq˝À @~ eT+#√,
@~ #Ó&√ ìs¡ísTTdüTÔ+~.
@~ eT+#√, @~ #Ó&√ nqï~ ˇø£ Hê´j·T ìs¡j í T· eTT Ä<Ûës¡eTT>±
>±ì, n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<ÛäeTT>± >±˙ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃqT. Hê´j·TyÓTÆq
rs¡TŒ˝À n˙ï $e]+|ü kÕ<ÛäéTTø±<äT. Hê´j·TeTT ø=ìï ø√D≤\˝À
|ü]o*+|üM\>∑TqT. Hê´j·T ìs¡j
í T· eTT eT]j·TT n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûeä TT‘√
eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT »s¡>±*.
Hê´j· T ìs¡ í j · T eTqTq~ ø£ å D eTT˝ÀH√, ø=ìï ø±s¡ D eTT\
Ä<Ûës¡eTT‘√H√ »s¡T>∑Tq~ ø±<äT. nsTT‘˚ á ìs¡íj·÷\T @ø±+‘·eTT>±
rdüT≈£îqï n_ÛÁbÕj·÷\T ø±e⁄. Hê´j·T ìs¡íj·TeTT, Hê´j·T XÊgeTTqT
Ä<Ûës¡eTT #˚düT≈£îì ñ+≥T+~. nsTT‘˚ eTqeTT nH˚ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À
Hê´j·T ìs¡jí ÷· \˝À e÷s¡TŒ\T >∑eTìdü÷Ô ñ+{≤eTT. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À
Á|ü<˚X¯eTT ˇø£ÿ≥sTTq|üŒ{Ïø° ìs¡íj·÷\T e÷Á‘·+ nH˚ø£+>± ñ+≥÷
141
ñ+{≤sTT. BìøÏ ø±s¡D≤\T eTq≈£î ‘Ó\TdüT. Á|ü‹ Hê´j·T ìs¡j
í T· +˝Àq÷
n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûä+‘√ Hê´j·T ìs¡íj·TeTT »s¡>∑&Éy˚T á e´‘ê´kÕ\≈£î
ø±s¡DeTT. uÛÖ‹ø£ <äèwæº‘√ ø±ø£ n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûä‘√ #˚dæq Hê´j· T
ìs¡íj·TeTT˝Ò >=|üŒ ìs¡íj·÷\T>± $T–*b˛‘êsTT.
˙wt eTVü‰X¯j·TT&ÉT, uÛÖ‹ø£ <äèwæºøÏ |ü]$T‘·yÓTÆq Hê´j·T ìs¡íj·TeTT
$\TeqT dü+‘·]+#·Tø√<äT nì X¯\$#ÓÃqT. Hê´j·T ìs¡j í T· eTT øπ e\eTT
$y˚ø£ $#·øDå£ \‘√ ≈£L&çq~. dü‘´· y˚T<√, ndü‘´· y˚T<√ Á>∑V≤æ +#·˝ìÒ dæ‹ú ˝À
e÷qe⁄&ÉT ñ+≥THêï&ÉT. >√#·s¡eTT n>√#·s¡eTT jÓTTø£ÿ dü‘·éTT e´ø£Ô
eTe⁄‘·Tqï~. á ø±s¡DeTT#˚ eT‘· dæ<ë∆+‘·eTT, HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\˝À
düŒwüº‘· @s¡Œ&É≥+ ˝Ò<äT. nsTT‘˚ á dæ<ë∆+‘ê\˝À eTq n+‘·s¡›s¡Ùq+
eT]j·TT dü+düÿè‹ e´ø£eÔ T>∑T#·Tqï~. á düe÷#ês¡eTT eTq≈£î neT÷\´
yÓTÆq~ ø±ã{Ïº HÓ’‹ø£‘· nqTq~ eTq≈£î ˇø£ uÛ≤wü>±qT, ø=\ã<ä›>±q÷
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·Tqï~. mes¡sTT‘˚ |ü]|üPs¡í+>± á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘êìï
Á>∑Væ≤kÕÔs√ yês¡T e÷Á‘·y˚T ‘·|üŒø£ \_› bı+<äT‘·THêïs¡T.
ndü\T e÷qe⁄ì n_Ûeè~∆ ø±+ø£å‘√H˚ á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T
@s¡Œ&çq$. e÷qe⁄\T »+‘·Te⁄\qT eX¯eTT #˚düT≈£îì, ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚
Ø‹˝À yê{Ïì eT\#·T ø√e≥+, Á≈£Ls¡yÓTÆq »+‘·Te⁄\qT ã+~Û+∫ Ä
»+‘·Te⁄\qT uÛÑj·T+‘√qT, u≤<Ûä ‘√qT, >±j·TeTT\‘√qT, Äø£*‘√q÷
ã\V”≤q|üsT¡ #·T#·THêïs¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· yê{Ïì ˝§+>∑BdüT≈£îì n$ eTq≈£î
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˝˚ ≤ •ø£Då ÇdüTHÔ êï&ÉT. á •ø£Då bı+~q »+‘·Te⁄\T eTq≈£î
@ e÷Á‘·+ Vü‰ì ≈£L&Ü #˚j·Te⁄. Ç<˚ Ø‹˝À HÓ’‹ø£ •ø£åD ù|s¡T‘√
e÷qe⁄ì˝À »+‘·T\ø£åD≤\qT ìj·T+Á‹+∫ e÷qe‘ê $\Te\qT
ô|+#·T≈£îì eT+∫eTìwæ>± J$+#˚+<äT≈£î á HÓ’‹ø£ $\Te\T
‘√&ÉŒ&ÉT‘êsTT.
142
ndü\T e÷qe⁄&ÉT @~ eT+#√ Á>∑V≤æ +#·e˝…qqï, n‘·qT eTT+<äT>±
‘êqT J$düTÔqï dü+|òüT+ >∑T]+∫ dü] nsTTq ne>±Vü≤q ø£*– ñ+&É
e˝…qT. dü+|òTü ˙‹‘√ eT+∫#Ó&TÉ \qT e÷qe⁄&ÉT Á>∑V≤æ düTHÔ êï&ÉT. nsTT‘˚
BìøÏ kÕj·T+ n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûeä TT>± @~ eT+#√ @~ #Ó&√ e÷qe⁄&ÉT
ìs¡ísTT+#·Tø√>∑\&ÉT.
ˇø£ edüTeÔ ⁄≈£î nH˚ø£ ø√D≤\Tqï≥T¢>±H˚ ˇø£ ø£sà¡ ≈£î ≈£L&Ü nH˚øy£ TÓ qÆ
ø√D≤\T ñ+≥Tqï$. á ø±s¡DeTT#˚, #˚ùd ø£sà¡ ≈£î mH√ï \ø£Då ≤\T+≥Tqï$.
nìï \ø£åD≤\qT, nìï ø√D≤\˝Àq÷ |ü]o*ùdÔ eTq≈£î @~eT+#√,
@~ #Ó&√ ‘˚*ø£>± ns¡úeTe⁄‘·T+~.
eTqe÷#·]+#˚ Á|ü‹ø£s¡à≈£î @<√ ˇø£ ø√DeTTqT+&ç düeTs¡ú‘· ñ
+≥Tqï~. n$#Ó&É¶ ø£s¡à\sTTq|üŒ{Ïø°, ñ<ëVü≤s¡D≈£î <=+>∑‘·qeTT,
ã+<ÛäT‘·«eTT ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&ÉT≥, #Ó&ÉT dü+düú\qT düeT]ú+#·T ≥
yÓTT<ä˝q’… $. n+‘˚ø±<äT, ø£seÔ¡ ´ ìs¡«Vü≤D˝À $y˚øe£ TT‘√ e]Ô+∫q|üŒ{Ïø°
n~ |æ]øÏ‘·qeTT>± nqTø√e&É+, <ÛÓ’s¡´+, ìs¡¢ø£å´+ yÓTT<ä\sTTq$
Ç≥Te+{Ï nH˚ø£ ø£s¡à\qT nH˚ø£ ø√D≤\‘√ #·÷dæq|ü&ÉT, @ ø√D+˝À
#·÷ùdÔ eT+#√, @ ø√D+˝À #·÷ùdÔ #Ó&TÉ e´ø£eÔ Te⁄‘·T+<√ nqï~ e´øÏ>Ô ‘∑ ·
ìs¡íj·TeTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï~. <=+>∑‘·q+ Äø£*u≤<Ûä≈£î ‘·≥Tºø√˝Òø£
#˚kÕq+{≤&ÉT. <=+>∑‘·qeTqï~ mes¡÷ #˚j·T≈£L&É<äT. Äø£* u≤<Ûä≈£î
‘·≥Tºø√˝Òø£ <=+>∑‘·q+ ‘·|üŒì ‘Ó*dæ ≈£L&Ü #˚kÕÔ&ÉT.
nsTT‘˚ kÕe÷qýÓTÆq HÓ’‹ø£ rs¡TŒqT nìï ø√D≤\˝Àq÷
$eT]Ù+#·&É+ »s¡>∑<äT. πøe\+ ˇπø ø√DeTTqT Ä<Ûës¡eTT #˚düT≈£îì
ñ+≥T+~. @ $wüj·TeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫ |ü]o*+|üã&ÉT‘·T+<√, Ä
ø√DeTTqT e÷Á‘·y˚T |ü]o*+#·ã&ÉTqT. $T>∑‘ê ø√D≤\‘√ $wüj·T
|ü]o\q »s¡T>∑<äT.
143
dü‘·ÿsêà#·s¡D e\¢ @ø±+‘·<äèwæº n\e&ÉT‘·T+~. e÷qe⁄ì <äèwæº
eTs¡\Ã&ÜìøÏ $_Ûqï ø√D≤\‘√ $wüj·TeTTqT |ü]Á>∑Væ≤+#·&É+
»s¡T>∑T‘·Tqï~. <ä«+<ä«yÓ’K]e\¢ $wüj·TeTTqT eTs√ s¡ø£eTT>± ns¡úeTT
#˚düTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|üø£è‹øÏ, uÛÖ‹ø£ |ü<ës¡úeTTq≈£î, »]–q dü+|òüT≥q\≈£î eT<Ûä´
dü+ã+<Ûeä TT ø£*– ñ+&ÉT≥ eTqyÓTiT>∑T<äTeTT. eTqeTT á $X¯«eTT˝À
ˇø£ uÛ≤>∑y˚T ‘·|üŒ y˚s¡Tø±<äT. n+<äTπø Á|üø£è‹ X¯≈£îÔ\≈£î nr‘·T \T>± ø±ø£
˝Àã&ç ñ+≥THêïeTT.
144
15. eT‘·+, e÷qe‘·«+
HÓ’‹ø£ $\Te\ j·T+<äT ø=ìï ˝À≥TbÕ≥T¢ ñ+&Ée#·TÃqT. Ä
˝À≥TbÕ≥¢qT eT‘·eTT ù|s¡T‘√ dü]~<äT›ø√e˝…qT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
eT‘·eTT nedüs¡yÓTÆj·TTqï~.
$$<Ûä eT‘· Á|üe#·Hê\˝À e÷s¡TŒ\T e´ø£eÔ T>∑TqT. eT‘· $wüjT· eTT\
|ü≥¢ ÁX¯<ä∆ #·÷|æq|ü⁄&ÉT, me]øÏyês¡T ‘·eT eT‘· Á|üuÀ<Ûä\ô|’ ÁX¯ <ä∆qT
e´ø£eÔ TT #˚jT· T<äTs¡T. Ç<˚ eT‘· #Ûê+<ädeü TT. eT‘·eTT nqTq~ n+<ä]ø°
eT+∫ì, Äq+<äeTTqT n+~+#·TqT.
dü‘·ÿsêà#·s¡D eT‘·eTTq≈£î ÄbÕ~+#·ã&çq~. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷
dü‘·ÿsêà#·s¡D≈£î eT]j·TT eT‘·eTTq≈£î ñqï düìïVæ≤‘· dü+ã+<ÛäeTTqT
Á>∑V≤æ kÕÔsT¡ . eT‘·eTT ù|s¡T #Ó|ü ≈£îì Áã‘·T≈£î‘·÷ #Ó&TÉ ø£sà¡ \≈£î n\yê≥T
|ü&çqyê&ÉT yÓ÷dü>±&˚. eT‘· $wüj·TeTT\T ‘Ó\TdüT≈£îqï+‘·˝À kÕ|òü\ ´‘·
ñ+&É<äT, yê{Ïì Ä#·]+#·T≥˝À kÕ|òü\´‘· ñ+≥T+~. dü‘·ÿsêà#·s¡DÒ
C≤„q+. á C≤„qy˚T kÕøå±‘êÿsêìøÏ <ë]rdüTÔ+~.
dü‘·ÿs¡à\T eT‘·eTTø±<äT. dü‘·ÿsêà#·s¡DÒ ‘·q J$‘·eTT. dü‘·ÿsêà
#·sD¡ ˝ÀH˚ ‘·q ñìøÏ. ñqï<ä+‘ê ‘·q˝ÀH˚ ñ+~. uÛÖ‹ø£ Á|ü|+ü #·eT+‘ê
bÕøÏøå y£ T˚ . eTqeTT, ãj·T{Ï Á|ü|+ü #·eTT HÓ‹’ ø£eTTH˚ qeTTà≈£îì J$+#ê*.
n<˚ eTq düs¡«dü«eTT. HÓ’‹ø£‘· nqTq~ eTq \ø£åéTTqT dü÷∫+#·TqT,
ø±˙ eTq nqTuÛÑeeTTq≈£î >∑eTéTT˝Ò<äT. HÓ’‹ø£‘· nqTq~ uÛ≤eeTT\
düe÷Vü‰s¡eTT.
eT‘·eTqTq~ dü‘·ÿsêà#·s¡D ø£Hêï $Tqï. eT‘·|üs¡eTT>± ˇø£
edüTÔe⁄qT edüTÔe⁄>± #·÷kÕÔeTT. Ä edüTÔe⁄ eTqeTT ø±<äT, y˚s¡T>±
145
ñ+~. Ä edüTÔe⁄ ì»eTT>±H˚ >√#·]+#·TqT. á $X¯«eTTq ì»eTT
ø±ì<˚B edüTÔe⁄>± |ü]>∑DÏ+|ü ã&É<äT. e÷qe⁄&ÉT ≈£L&Ü nXÊX¯«‘·y˚T.
á ø±s¡DeTT#˚ πøe\+ HÓ’‹ø£‘· nqTq~ eT‘·|üs¡eTT>± dü]b˛<äT.
eT‘·eTTq≈£î ˇø£ edüTÔe⁄ ø±yê*. Ä edüTÔe⁄ >∑TD≤r‘·yÓTÆq~,
nq+‘·yÓTÆq~, eTqdüT‡q≈£î Á>±Vü≤éTT ø±ì~. n~ ìsêø±s¡yÓTÆq~,
nq>± edüTÔe⁄>± >±˙ eTìwæ>± >±˙ ñ+&Éì~. n~ m\¢y˚fi¯˝≤
dü+|üPs¡íeTT>±H˚ eTqTq~. n<˚ ~e´‘·«eTT.
~e´‘·«+ dü‘·ýÓTÆq~. BìH˚ Á>∑Væ≤+#·e˝…qT, nqTuÛÑ$+#·e˝…qT.
n+<äT˝ÀH˚ eTqe˝…qT. Hê˝À ñqï uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ dü‘´· eTT. nìï edüTeÔ ⁄\
˝Àq÷ á ~e´ |ü<ës¡úeTT ñqï~. Ä miTπø dü‘·éTT. <ëìH˚ n+<äs¡÷
Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. nsTT‘˚ @ø£‘«· +˝À nH˚ø‘£ «· +qT Á>∑V≤æ +#·&+É e\¢, nH˚ø£
edüTÔe⁄\T>± e÷qe⁄\T ÁuÛÑeT|ü&ÉT‘·THêïs¡T. ñqï~ ˇπø dü‘·éTT. n~
nH˚ø£ Ø‘·T\˝À Á>∑Væ≤+|üã&ÉT‘·Tqï~.
H˚qT H˚H.˚ nVü≤+ÁãVü‰àdæà. nq>± eT‘·|sü e¡ TT>± eTq Ç#ÛÃ· ≈£î eTq˝Àì
~e´‘·«eTTq≈£î dü+ã+<Ûeä TT ñqï~. eTq dæ‹ú eTq≈£î n>√#·se¡ TT>±
ñqï~. Ä ~e´‘·«eTT‘√ eTqeTT y˚s¡T>± uÛ≤$+#·T≈£îì, eTqeTT Ç~,
eTqeTT n~ nì }Væ≤+#·T≈£î+≥THêï+. n˝≤ø±ø£, Ä ~e´‘·«eTT‘√
eTqeTT $©qyÓTÆ dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
eT‘·eTTq≈£î qeTàø£eTT Á|ü<ÛëqeTT. <˚ìHÓ’‘˚ eTqeTT dü‘·éTT>±
Á>∑V≤æ kÕÔy÷Ó , <ëìô|’ dü+|üPs¡yí TÓ qÆ qeTàø£+ ñ+&Ée˝…qT. n~ eTqø£ +f…
y˚s¡Tø±<äì >∑T]Ô+#·e˝…qT. n<˚ eTq >∑eTéTT, Ä<äs¡ÙeTT, ø√]ø£. eTq
n_ÛÁbÕj·T+ á dü‘·éTT‘√ @ø°uÛÑ$+#·e˝…qT. ñqï~ ˇø£ÿfÒ dü‘·éTT,
n~ nH˚ø£eTT>± e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~. ø±s¡DeTT, ‘·qqT ‘êH˚ Áù|$T+#·T
ø√e&ÜìøÏ, ‘·qqT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ.
146
dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ qeTàø£y˚T Á|ü<Ûëq+. uÛÖ‹ø£eTT>± á
dü‘·éTT nH˚ø£eTT>± e´ø£ÔeT>∑TqT. n+‘·s¡+>∑eTTq e÷qe‘·«eTT
~e´‘·«eTTq Ç$T&çb˛e⁄qT. qeTàø£y˚T Á|ü<ÛëqeTT. mes¡sTT‘˚ á ~e´
#Ó‘’ q· éTTqT nqTuÛ$Ñ düT+Ô {≤s√, yês¡T á ~e´ #Ó‘’ q· éTT˝ÀH˚ J$kÕÔsT¡ .
n+‘ê uÛÑ>∑e+‘·Tì <äj·T. Äj·Tq nqTÁ>∑Vü≤y˚T. Äj·Tq dü+ø£\Œy˚T.
Ä<Ûë´‹àø£eTT˝ÀH˚ HÓ‹’ ø£eTT Ç$T&ç ñ+≥Tqï~. eT‘·eTT Ä#·sD¡ ‘√
≈£L&çq~. dü‘·ÿsêà#·s¡DÒ e÷qe⁄ì ø£s¡ÔeýÓTÆ ñqï~. nìï dü‘·ÿs¡à\T
eT‘· |üs¡yÓTÆqy˚. ø±ã{Ïº nìï eT‘ê#êsê\T HÓ’‹ø£yÓTÆqy˚. e÷qe
eTqT>∑&Éπø eT‘·eTT nedüs¡eTT. á Á|ü|ü+#·eTTq e÷qe⁄ìøÏ ~X¯,
>∑eTéTTqT #·÷|æ+#·Tqy˚ eT‘·eTT. á $X¯«eTTq≈£î eT‘·eTT qT+&ç
y˚s¡T#˚dæq Ç+ø£ #˚j·T&ÜìøÏ @MT $T>∑\<äT.
eT‘·eTT nìï s¡+>∑eTT\˝ÀqT Ç$T&ç ñ+≥Tqï~. n$ XÊg
kÕ+πø‹ø£eTT q+<äT, kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\+<äT, ø£fi¯\j·T+<äT,
kÕ+|òTæ ø£ JeqeTT yÓTT<ä˝q’… $. Ç+<ä* ø£sà¡ \ìïj·TT HÓ‹’ ø£eTT˝Ò. eT‘·eTT
eT‘·eTTq≈£î eT<Ûä´ kÕeTs¡düéTT ø√˝ÀŒsTTq |ü]dæú‘·T\˝À, HÓ’‹ø£eTT
>±q÷ uÒ<äÛ uÛ≤eeTT\T bı&É#÷· |ü⁄qT. ø±˙ eT‘·eTTq≈£î HÓ‹’ ø£‘≈· î£ eT<Û´ä
uÒ<ÛäeTT\T ñ+&Ée⁄.
uÛÑ>∑e‘Y kÕøå±‘êÿs¡ ì$T‘·ÔyÓTÆ »]π> kÕ<Ûäq eT‘·eTT˝À Ç$T&ç
ñ+≥Tqï~. eT‘·+ s¡T∫˝Ò≈î£ +&Ü HÓ‹’ ø£‘· ì\ã&É<Tä . HÓ‹’ ø£‘‘· √ eT‘·eTT
q+<äT |ü⁄s√>∑eTqeTT ñ+≥T+~. eT‘·eTTMT<ä qeTàø£eTT @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
nqTuÛÑeC≤„qeTT‘√ @s¡Œ&˚<˚ eT‘·eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü⁄s√>∑‹.
mø£ÿ&Ó‘’ ˚ kÕøå±‘êÿs¡eTT ø±qsê<√ nø£ÿ&É qeTàø£eTT, eT‘·eTT ø£qã&Ée⁄.
eT‘·eTT‘√ HÓ’‹ø£ Á|ües¡Ôq uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À Ç$T&ç ñ+≥T+~.
147
dü+|òüTeTT jÓTTø£ÿ |ü]dæú‹, eT‘· qeTàø£eTT\ MT<ä Ä#ês¡eTT\
MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+&ÉTqT. dü+|òüTeTT jÓTTø£ÿ dü+|òüT{Ï‘· Á|üuÛ≤eeTT
<˚X¯eTT˝Àì eT‘ê#ês¡eTT\ ø=ø£ÿ ô|<ä› |üØø£å. e÷qe‘ê $\Te\‘√,
e÷qe‘·«eTT‘√ n+<äs¡÷ ø£\dæ yÓT\dæ düVü≤JeqeTT kÕ–+#·T≥≈£î
eT‘ê#ês¡eTT\T, dü‘·ÿsêà#·s¡D≤ #ê˝≤ ÄeX¯éTT.
nVü≤eTT HêX¯qeTT #˚düTø√≈£î+&Ü uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕ<Ûäq eTT+<äT≈£î
kÕ>∑<Tä . nVü≤+ø±s¡eTT e\¢ mH√ï nHÓ‹’ ø£ |üqT\T #˚jT· T≥≈£î n\yê≥T
|ü&ÉT<äTs¡T. eTT+<äT Ms¡T uÛÑ>∑e+‘·Tì ‘·è|æÔ |üs¡#·&ÜìøÏ kÕ<Ûäq yÓTT<ä\T
ô|&É‘ês¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ‘·eT ø√]ø£\T HÓs¡y˚s¡TÃø√yê\qT≈£î+{≤s¡T. Ä
‘·s¡Tyê‘· eT+Á‘·‘·+Á‘ê\ô|’ ÁX¯<ä∆‘√ »+‘·T ã\T\ì#·TÃ≥, eT]j·TT
‘·q˝Àì nVü≤+ø±s¡eTTqT ô|+#·Tø=qT≥ »s¡T>∑T #·Tqï~. s¬ +&Ée s¡øe£ TT
<˚e⁄ì ù|s¡T #Ó|ü≈£îì ù|s¡T Á|ü‹wüº\ ø√dü+, <Ûäq+ ø√dü+, n~Ûø±s¡+
ø√dü+ ÁbÕ≈£î˝≤&ÉT≥. Ms¡T <˚e⁄ìù|s¡T #Ó|ü≈£îì ndüVü≤ýÓTÆq ø£s¡ à\T
#˚j·TT<äTs¡T. eT÷&Ées¡ø£+ dæ<äT∆\ø√dü+ ‘·+Á‘·$<ä´\ j·T+<äT ÁX¯< ä∆
#·÷|ü⁄yês¡T.
ã\T\T, eT+Á‘√#êÃ¤s¡D\T u≤Vü≤´<äèwæº‘√ #˚dæq|ü&ÉT yê{Ï
|ò*ü ‘·eTT>± dæ<Tä \∆ T ø£\T>∑Tqqï~ ì»eTT. mes¡sTT‘˚ ñÁ<˚ø£ |üP]‘·eTT>±
á ‘ê+Á‹ø£$<ä´\T »s¡T|ü⁄‘ês√ yê{ÏøÏ ‘ê+Á‹ø£ |ò*ü ‘ê\qT bı+<äT‘ês¡T.
Ms¡T ‘·eT≈£î ‘√∫q ‘ê+Á‹ø£$<ä´\qT Á|üjT· ‘·ï|üPs¡«ø£eTT>± kÕ~ÛkÕÔsT¡ .
eT]ø=+<äs¡T n~Ûø±s¡+ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&É‘ês¡T. eT]ø=+<äs¡T
nVü≤+ø±s¡ |üPs¡«ø£eTT>± uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕ<Ûäq\T »]|æ, ‘·eT ø√¬sÿ\qT
HÓs¡y˚s¡TÃ≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. nsTT‘˚, M¬se«s¡÷ uÛÑ>∑e+‘·Tì ‘Ó\TdüT
ø√˝Òø£b˛‘·THêïs¡T.
148
nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ˇø£ Á|üX¯ï m<äTsö‘·Tqï~. ndü\T á ‘ê+Á‹ø£
X¯≈î£ \Ô e\¢ HÓ‹’ ø£‘· n_Ûeè~∆ j·T>∑THê nì, ‘·q≈£î dü+ã+~Û+∫q<˚~j·TT
‘ê´>∑eTT #˚j·Tq+‘· es¡≈£î Á|ü‹eTìwæ kÕ«s¡úeTT‘√H˚ eéVü≤]+#·TqT.
ã\T\ düeTs¡ŒD, yÓ÷dü|üP]‘· ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, ‘ê+Á‹ø£ ø£s¡à\T
ã\e+‘·eTT>± eT+Á‘√#·Ãs¤ D¡ yÓTT<ä˝q’… ø±s¡´Áø£e÷\T ‘ê+Á‹ø£ X¯øÔÏø√düyT˚
»s¡T|ü⁄<äTs¡T. á ‘ê+Á‹ø£ X¯øeÔÏ \¢ @ $<Ûyä TÓ qÆ \_∆ e÷qe⁄&ÉT bı+<ä&TÉ .
<äXÊìπs›X¯+ ˝Ò≈£î+&Ü Á|üj·T‘·ïeTT\T #˚j·T&É+, nVü≤+ø±s¡+ ô|+#·T
ø√e&É+ »s¡T>∑TqT. dü‘·éTTqT eTs¡∫, e÷j·T≈£î ˝Àã&ç Ç{Ïº ‘ê+Á‹ø£
X¯≈£îÔ\≈£î Äø£]¸‘·T\e⁄‘·THêïs¡T.
eTq eT‘ê#ês¡ s¡÷|üøs£ \Ô¡ T nVü≤+ø±s¡ HêX¯eTTø±ì Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\#˚
eT]j·TT C≤„qeTT |üP]Ô>± bı+<äì yê]#˚ s¡÷bı+~+|üã&çq, eT‘·eTT
\ìï{Ï˝ÀqT Nø£{Ï eT]j·TT uÛÑj·÷qø£ ø√D≤\T ñ+≥Tqï$. M]e\¢
nqT≈£îqï eT+∫ kÕ~Û+#·˝Òø£ b˛‘·THêïs¡T. nìï eT‘ê#êsê\˝Àq÷
ñÁ<˚øe£ TT\qT s¬ #·Ã>=≥Tº |ü<‘∆ä T· \qT dæ<ë∆+‘ê\qT bÕ{ÏdTü HÔ êïs¡T. M{Ïe\¢
eT+∫ »s¡T>∑T‘·Tqï~ ø±˙ bÕøÏåø£eTT>±H˚ me] kÕ<ÛäqqT nqTdü]+∫
yês¡T eT÷\éTTqT #Ó*¢düTÔHêïs¡T. ø=+‘·eT+~ uÛ≤y√Á<˚ø±\‘√
$Á>∑Vü‰sê<Ûäq\T dü\T|ü⁄‘·THêïs¡T. nsTT‘˚ M] <äTs¡<äèwüº+ ø=B›, Ms¡T
$Á>∑V‰ü sê<Ûqä øπ |ü]$T‘·eTe⁄‘·THêïs¡T. n˝≤ |ü]$T‘·eTT ø±ìyês¡T, ‘·eT
nVü≤eTTqT HêX¯eTT #˚dTü ≈£îì, Ä<Ûë´‹àø£ |ü⁄s√>∑‹ kÕ~Û+∫, uÛ≤y√Á<˚ø±\≈£î
nr‘·+>± uÛÑ>∑e<ësê<Ûäq\T dü*|æ ‘·]+#·T#·THêïs¡T.
149
16. HÓ‹
’ ø£ dæ<ë∆+‘·+
n. HÓ’‹ø£ XÊg+:
nH˚ø‘£ «· eTT\‘√ ≈£L&çq á HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘ê\ j·T+<äT @ø£‘«· eTTqT
Á>∑Væ≤+#˚ ~X¯>±, kÕeTs¡düéTT‘√ ≈£L&çq \ø£åéTT\qT e÷qe⁄&ÉT
>∑T]Ô+∫, Á>∑Væ≤+∫ kÕ~Û+#·e˝…qT. uÛÑ>∑e+‘·T&çøÏ dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‹
eVæ≤+#·&yÉ T˚ á n+‹eT \ø£´å eTì #ê˝≤eT+~ uÛ≤eq. M]˝À ø=+<äsT¡
uÛ>Ñ e∑ +‘·TìøÏ dü+|üPs¡í X¯sD¡ ≤>∑‘T· \e⁄‘·THêïs¡T. Ç+ø=+<äsT¡ Á|üC≤πøeå Ty˚T
\ø£åéTT>± ‘·eT J$‘ê\qT r]Ã~<äT› ≈£î+≥THêïs¡T. eT]ø=+<äs¡T
n+<ä]ø° eT+∫ì uÀ~Û+∫, eT+∫ì n+~+#˚ ÄÁX¯e÷\ dü+<˚Xe¯ TT\qT
bÕ{Ï d ü T Ô H êïs¡ T , eT]ø=+<ä s ¡ T ‘· e T ø£ s ¡ Ô e ´ø£ s êàqT kÕs¡ e TT
q&ÉT#·T≈£î+≥THêïs¡T. Ms¡+<äs¡÷ ≈£L&Ü ˇπø dæ<ë∆+‘·eTTqT nqTdü]+∫
eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·THêïs¡T.
˙‹ XÊgeTTqT nqTdü]+∫ HÓ’‹ø£ $\Te\qT Ä#·]+∫q+‘· ?
e÷Á‘·eTTq \ø£åéTT kÕ<ÛäéTTø±<äT. á HÓ’‹ø£‘·≈£î ....... eT]+‘·

CÀ&ç+∫q|ü&˚ eTq≈£î eT]+‘· |òü*‘·eTT\T ø£\T>∑T#·Tqïeì eTq
nqTuÛyÑ ê\T ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$. ø=+<äsT¡ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT˝ÀH˚ eTqeT+∫
ñ+<äì, eT]ø=+<äs¡T |ü$Á‘·‘·˝ÀH˚ eTqeT+∫ ñ+<äì, eT]ø=+<äs¡T
düTK dü+‘√wüeTT\j·T+<˚ eTqeT+∫ ñqï<äì, eT]ø=+<äs¡T ‘·eT
ø√]ø£\qT HÓs¡y˚s¡TÃ ø√e&É+˝ÀH˚ ‘·qT eT+∫ ñ+<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T.
Ms¡+<ä] n+‹eT \ø£åéTT ˇø£ÿfÒ.
Á|ü‹HÓ‹’ ø£ |ü]dæ‹ú øÏ ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ |ü]D≤eTeTT m<äTs¡e⁄ qqTq~
ì»eTTø±<äT. @ ø£sà¡ Ä#·]+#ê\Hêï |ò*ü ‘·eTT eTT+<äT }Væ≤+#·Tø√yê*.
|òü*‘·eTT qqTdü]+#˚ ø£sêà#·s¡D Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. |òü*‘·eTTqT
150
<äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì ˇø£ eT+∫ |ü<ä∆‹ì ø£ìô|{Ïº <ëìì neT\T #˚j·÷*.
ø±ã{Ïº $#ês¡D nqï~ #ê˝≤ nedüs¡+. nq>± ãT~∆øÏ |üì#ÓbÕŒ*.
HÓ’‹ø£ yÓ’|òü˝≤´\≈£î ø±s¡DeTT eTq ìs¡¢ø£åéTT, eTq ndüeTs¡ú‘·,
<äj·÷<ëøÏåDéTT\ ˝À|ü+, |üø£åbÕ‘· yÓ’K]. á H˚|ü<∏äéTT˝À HÓ’‹ø£
HÓ’|ü⁄DéTTq≈£î eTqeTT ÁX¯<ä∆‘√qT, <äj·÷<ëøÏåDéTT\‘√qT n+<ä]ø°
ÄyÓ÷<äyTÓ qÆ e÷s¡eZ TT˝À |üjT· ì+#·T≥, düeT‘·T\éTT‘√ eéVü≤]+#·&É+,
$wüj·÷e>±Vü≤q ø£*– ñ+&É&É+, $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ eéVü≤]+#·&É+
#˚j·÷*.
eTqeTT mH√ï ∫≈£îÿdüeTdü´\˝À ∫≈£îÿ≈£î+≥÷ ñ+{≤eTT. H˚qT
|ü{Ïºq ≈£î+<˚\T≈£î eT÷&˚ø±fi¯ófl nì yê~+#˚yês¡T ñqï+‘· es¡≈£L
düeTdü´\T düeTdæb˛e⁄. eTqeTT ì‘·éTT mH√ï \ø£åéTT\ ø√dü+
Á|üj·T‹ïdüTÔHêïeTT. nì Äs√>∑´+ ø√dü+, dü+|ü<äø√dü+, ù|s¡TÁ|ü‹wüº\
ø√dü+, ùdïVü≤+ ø√dü+, |ü$Á‘·‘· ø√dü+, $<ä´ø√dü+, HÓ’‹ø£ $\Te\
?
ø√dü+, Hê´j·T+ ø√dü+, kÕe÷õø£ ùde\ø√dü+. nsTT‘˚ M{Ï kÕ<Ûäq˝À
eTqeTT ì‘·éTT mH√ï $|ü‘ÿ· s¡ |ü]dæ‘ú T· \qT m<äTs=ÿ+≥THêïeTT. ø=ìï
|ü]dæú‘·T\˝À düe÷<ÛëHê\T <=s¡ø£ø£ Çã“+<äT\T m<äTs=ÿ+≥THêïeTT.
Á|ü‘´˚ ø£+>± HÓ‹’ ø£ $\Te\ Ä#·sD¡ \˝À m<äTs¡jT˚ ´ ‘ês¡‘e· ÷´\qT
@$<ÛäeTT>± |ü]wüÿ]+#·Tø√yê* nqï<ëìøÏ dü] nsTTq C≤„qeTT
˝À|æ+#·T#·Tqï~ eTqeTT @~ ø√s¡T≈£î+fÒ <ëìì bı+<ä˝ÒeTT.
Äs√>∑éTTqT, dü+|ü<äqT, $<ä´qT, Hê´j·TeTT yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì
ø√s¡T≈£î+{≤eTT ø±˙ <ëìì bı+<ä˝Òø£b˛e#·TÃqT. Ä#·s¡D ø±yê*
Ä#·s¡D Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~, ÁX¯<ä∆‘√ ≈£L&çq~, $•wüº yÓTÆq~, e´øÏÔ>∑ ‘·yÓTÆq~.
ø±ã{Ïº ø£s¡à\ |òü˝≤\qT ìs¡ísTT+#˚≥|ü&ÉT á n+XÊ\˙ï |ü]o*+#·
e\dæq<˚.
151
ˇø£e´øÏÔ Äs√>∑éTTqT ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT n+fÒ n‘·ìøÏ Äs√>∑´+>±
ã‘·ø±\qï ø√]ø£ ñ+&Éã{Ïº, ˇø£ e´øÏÔ Hê´j·T+ ø√dü+ Äsê≥|ü&TÉ
‘·THêï&É+fÒ n‘·ìøÏ Hê´j·T+>± ã‘·ø±\qï ø√]ø£ ñ+&É ã{Ïº. nsTT‘˚
e´øÏÔ e´øÏøÔ ° Ä#·sD¡ ˝À uÒ<ëÛ \T e´ø£eÔ Te⁄‘·Tqï$. á ø±s¡DeTT#˚ ˇø£e´øÏÔ
Ä#·sD¡ ‘√ dü|\üò ‘· #Ó+~q |ò\ü eTTqT eTs=ø£e´øÏÔ bı+<ä˝øÒ £ b˛‘·THêï&ÉT.
eTìwæøÏ Äs√>∑éTT eTTKý˚T. Äs√>∑´+ ø√s¡ì e´øÏÔ ñ+&É&ÉT. nsTT‘˚
J$‘·eTqï~ @<√ ˇø£ÿ yê´|üø£eTT‘√ kÕπ>~ø±<äT. mH√ï yê´|üø±\‘√
kÕπ>~ J$‘·eTT. mìï yê´|üø±\‘√ kÕ–q|üŒ{Ïø° Äs√>∑´+ ñ+fÒH˚
n˙ï kÕ~Û+#·e#·TÃ, Äq+~+#·e#·TÃ.
eTq+ @<Ó’Hê kÕ~Û+#ê\+fÒ HÓ’‹ø£ $\Te\T nedüs¡+. HÓ’‹ø£
$\Te\ Ä#·sD ¡ ‘√H˚ dü‘Œ· *¤ ‘ê\qT Ä•+#·e#·TÃ. eTq eédü˝ú À mH√ï
˝À≥TbÕ≥T¢ ñ+≥Tqï$. á ˝À≥TbÕ≥T¢ ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£‘\· qT dü+‘·]+∫≈£îì
ñ+≥Tqï$ á ˝À≥TbÕ≥¢≈î£ kÕeTs¡d´ü eTT ˝À|æ+#·TqT. á ø±s¡DeTT#˚
|ü]dæ‹ú ì ≈£îå Dí+>± |ü]o*+#·e˝…qT. ˝À≥TbÕ≥¢qT >∑T]Ô+#·e˝…qT. n<˚
$<Ûeä TT>± Ä |ü]dæ‹ú qT+&ç eT+∫ì ≈£L&Ü Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. n+‘·sè›¡ wæ‘º √
|ü]dæ‹ú ì |ü]o*+#·e˝…qT. eTq nqTuÛyÑ ê\qT ≈£L&Ü »‘·|sü #¡ e· ˝…qT.
á HÓ’‹ø£ $\Te\qT |ü]o*+#·e\dæq n+X¯eTT\T Äs√>∑´+,
dü+|ü<ä\T, ÁX¯eT|ü&ÉT ‘·‘·«+, $T‘êVü‰] ø±e&É+, $qj·T+, kÕeTs¡dü ´
<Û√s¡DÏ, H˚s¡TÃø√yê\H˚ ‘·|üq, |ü$Á‘·‘·≈£î ÁbÕ<Ûëq´+, #=s¡yê, <Û Ó’s¡éTT,
z|æø,£ q÷‘·q‘·«+, ÁX¯<‘∆ä √ ≈£L&çq |ü]ÁX¯eT\‘√ bÕ≥T eT¬sH√ï \ø£åD≤\
ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+#ê*. á $<ÛäyÓTÆq $X‚¢wüD ø=\e÷ìø£yÓTÆq~. á
H˚|ü<∏ä´+˝À eTq ˝À≥TbÕ≥¢qT |ü]o*+∫q yê{Ï ìyês¡D≈£î dü]jÓÆTq
e÷sêZ\T <=s¡≈£îqT. eTq≈£î Ä<äsêÙìøÏ ì\ã&ÉT e´≈£îÔ\ J$‘·eTT˝Ò
Ç{Ïº |ü]dæú‘·T\≈£î düe÷<Ûëq+>± n<ä›eTT |ü&ÉT‘·THêïsTT.
152
á HÓ’‹ø£$\Te\T j·÷+Á‹ø£eTT>± Ä#·]+#˚ ìj·Te÷\T ø±e⁄.
á HÓ‹’ ø£$\Te\ nedüse¡ TTqT eTT+<äT>± Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. @ düeTdü´≈£î
@@ HÓ’‹ø£ $\Te\ nedüs¡eTTqï<√ eTT+<äT>± dü<ëe>±Vü≤q‘√
Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. eTqeTT n#·]+#˚ HÓ‹’ ø£ $\Te\ô|’ eTq≈£î dü<ëe>±Vü≤q
ñqïs√Eq, @ düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡eTT @$T{À, m˝≤ kÕ~Û+#ê˝À
‘Ó\TdüTÔ+~. <ëì Á|üø±s¡eTT Ä#·s¡D≈£î |üPqT≈£î+{≤eTT.
düŒwü‘º ‘· √ ≈£L&çq $\Te\ jÓTTø£ÿ >∑eTéTT s¬ +&ÉT Ø‘·T\ ìs¡j
í T· yÓTÆ
ñ+≥T qï~. ˇø£{Ï ø±s¡DeTT, ¬s+&Ée~ ø±s¡éTT. ãTTEyÓ’q~,
ìs¡÷|æ+|üã&çq$. ø±s¡DeTTqT ã{Ïº ø±s¡éTT Ä<Ûës¡|ü&ÉT#·Tqï~.
ø±s¡DeTTq≈£î ‘·–q ø±s¡éTT ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·Tø=qTqT. Bì
Ä<Ûës¡eTT#˚ eT∞fl ø±s¡DeTT\T ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>± Á>∑Væ≤+#·&ÉyÓTÆq~.
ˇø£{Ï n+‘·s¡Z‘· ø±s¡D≤\T, ¬s+&Ée~ uÛÖ‹ø£ ø±s¡D≤\T. n+‘·s¡Z‘·
ø±s¡DeTT\T n+‘·s¡›èwæºì, Ä<äs¡ÙeTTqT n+~+#·T#·Tqï~. uÛÖ‹ø£
ø±s¡D≤\T uÛÖ‹ø£ |ü<ësêú\qT #·÷|æ+#·T#·Tqï~. n+‘·s¡›èwæº |ü$Á‘·‘ ·qT
ÄbÕ~+#·T#·Tqï~. uÛÖ‹ø£ ø±s¡D≤\T Ä]úø£<äèwæº ø£*– ñ+≥Tqï~. á
s¬ +&ç+{Ï eT<Û´ä e´‘ê´düeTT, Ä#·sD¡ ˝À #ê˝≤ u≤<Ûëø£se¡ TT>± ñ+≥Tqï~.
<Ó’q+~q J$‘êìøÏ á ¬s+&ç+{Ï eT<Ûä´ kÕeTs¡düéTT yê+#Û·˙j·TeTT.
ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À á HÓ‹’ ø£ $\Te\|ü≥,¢ Äs√>∑éTT, dü+|ü<\ä T,
ø£fi¯\T XÊgkÕ+πø‹ø£ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ìs¡¢ø£åéTT‘√ |üø£ÿq ô|&ÉT‘·THêïeTT.
á dü+<äsê“¤\˝À m<äTs¡jT˚ ´ ˝À≥TbÕ≥¢qT $y˚ø£ $#·øDå£ \‘√ |ü]wüÿ]+∫
dü]~<ä›e˝…qT. Á|üø£è‹ ìj·Te÷\T düVü≤»eTT>± »s¡>∑e˝…qT. Á|üø£è‹øÏ
$s¡T<ä∆eTT>± eéVü≤]+∫q ‘·|æŒ<ë\T »s¡T>∑TqT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
e÷qe⁄&ÉT ‘·q HÓ’‹ø£ u≤<Ûä´‘·\qT >∑T¬sÔs¡T>∑e˝…qT.
153
HÓ’‹ø£ y˚‘·Ô\T HÓ’‹ø£eTTq≈£î, Á|üø£è‹ düVü≤»eT>∑T ø±s¡´Áø£e÷\≈£ î
eT<Û´ä qTqï e´‘ê´kÕ\qT >∑T]Ô+#ês¡T. nsTT‘˚ HÓ‹’ ø£ J$‘·eTTq≈£î Á|üøè£ ‹
ìj·Te÷\≈£î eT<Û´ä >∑\ n$HêuÛ≤e dü+ã+<Ûeä TT, kÕeTs¡d´ü eTT n+<äs¡÷
Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. Á|üøè£ ‹Ø‘ê´ eTq <Óq’ +~q J$‘·eTT˝À mH√ï e÷s¡TŒ\T
dü+uÛ$Ñ +#·T#·T+&ÉTqT. á ø√DeTT˝À eTqeTT >∑‘e· TTqT, |üs´¡ ekÕHê\qT
»‘·|sü #¡ e· ˝…qT. áHê&ÉT HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘·T\T Á|üøè£ ‹ dæ<y∆ä TÓ qÆ e÷s¡TŒ\qT
|ü]Á>∑Væ≤+#·≈£î+&Ü ‘·eT dæ<ë∆+‘ê\ s¡÷|üø£\Œq≈£î |üPqT≈£î+≥THêïs¡T.
Ç<˚ $<ÛäeTT>± Á|üø£è‹ ‘·s¡|òü⁄q ≈£L&Ü HÓ’‹ø£<äèwæº n\es¡#·T ø=qe˝…qT.
Á|üø£è‹ ìj·Te÷\≈£î HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\≈£î eT<Ûä´ e´‘ê´düeTT,
uÒ<uäÛ ≤Û yê\T sê≈£î+&Ü Á|üjT· ‘·ïeTT #˚jT· e˝…qT. eèø£Xå ÊgeTT, s¡kÕj·Tìø£
XÊgeTT, yÓ<’ ´ä XÊgeTT, uÛÖ‹ø£ XÊgeTT\T e÷qe⁄ì ø£weºü TT\ ìyês¡D≈£î
düTU≤ìøÏ m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT#·Tqï$. á XÊÅkÕÔ\T HÓ‹’ ø£‘q· T ÇqTeT&ç+|ü
#˚düT≈£îqï$. Á|üø£è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\T ‘Ó\TdüTø√e&É+ ≈£L&Ü
ÄeX¯ý˚T. á Á|üø£è‹ ìj·Te÷ìøÏ e÷qe‘·«eTT CÀ&ç+#·&ÉyÓTÆq~.
n+<äTπø n˙ï XÊg kÕ+πø‹ø£|üs¡yÓTÆq ìs¡íj·÷\T>± ø±ø£ e÷qe⁄&ÉT
dü+|òüTJ$ ø±ã{Ïº e÷qe‘ê <Û√s¡DÏ‘√ $wüj·TeTTqT |ü]o*+#·e˝…qT.
Çø£ÿ&É kÕ+πø‹ø£eTq>± kÕ+|òæTø£ eT]j·TT HÓ’‹ø£ ø√DeTT\ düMTø£å.
eTqeTT Á|üøè£ ‹ HÓ»’ eTT eT]j·TT e÷qeHÓC’ ≤\qT »‘· #˚dqæ |ü⁄&ÉT
|ü<ës¡úeTT\˝À ‘·˝…‘˚Ô j·÷+Á‹ø£yÓTÆq, XÊg kÕ+πø‹ø£yÓTÆq, HÓ’‹ø£yÓTÆq
uÒ<ëÛ \qT Á|üøÿ£ qô|≥ºe#·TÃ. á $<Ûeä TT>± düŒwü‘º ˝· ìÒ e÷qedü+ã+<ÛäyTÓ qÆ
ø=ìï n+XÊ\T eT<Û´ä düK´‘· @s¡Œ&ç ã\eTT#˚≈L£ s¡TqT. HÓ‹’ ø£$\Te\qT
ãT~∆‘√ CÀ&ç+∫ n$ $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ ã\|ü&ÉTqT. n|ü&ÉT Á|üø£è‹
ìj·Te÷\≈£î e÷qeHÓ’»eTTq≈£î ñqï uÒ<ÛäuÛ≤yê\T s¡÷|ü⁄e÷|ü⁄qT.
154
n. Ä˝À#·Hêdüs¡[ :
eTìwæ @<ÓH’ ê ˇø£ $wüj÷· ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ÇcÕºsTTcÕº\T, ÄX¯\T,
uÛj
Ñ ÷· \≈£î dü+ã+~Û+∫ Ä˝À∫dü÷Ô ñ+{≤&ÉT. ˇø£ |üì#˚jT· &É+ e\¢ ˝Ò<ë
e÷q&É+ e\¢ eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<ë, #Ó&TÉ »s¡T>∑T‘·T+<ë nqï Ä˝À#·q\T
es¡TdüÁø£eT+˝À ekÕÔsTT. á ø±s¡DeTT#˚ nqT≈£îqï|üì #˚j·T&ÜìøÏ
eTqeTT ÇwüºeTT #·÷|üe#·TÃ, ˝Ò<ë nsTTwüºeTT‘√ Á|üø£ÿq ô|≥ºe#·TÃ,
ÄX¯‘√ Á|üj·T‹ï+#·e#·TÃ ˝Ò<ë uÛÑj·TeTT‘√ Á|üj·T‹ï+#·ø£ b˛e#·TÃ. á
ÇcÕº\T, nsTTcÕº\T, ÄX¯\T, uÛÑj·÷\‘√ ≈£L&çqy˚ eTq Ä˝À#·Hêdüs¡[.
»]– b˛sTTq<ëìøÏ Ä˝À#·Hê düs¡[‘√ |üì˝Ò<äT. nsTT‘˚ nkÕ<Ûä´
eTqT≈£îqï <ëìì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Ä˝À#·Hêdüs¡[ nedüs¡yÓTÆj·TTqï~.
á Ä˝À#·Hê düs[¡ m|ü&ÉT nìyês¡éTe⁄‘·Tqï~. @<ÓH’ ê ˇø£ ø±s¡éTT
#˚j·T&ÜìøÏ eTq≈£î ùd«#·Ã¤ ˝Òq|ü&ÉT á Ä˝À#·Hê düs¡[ nedüs¡
eTe⁄‘·Tqï~. á Ä˝À#·Hê düs[¡ m|ü&ÉT eTT>∑TdüT+Ô ~? eTqeTT #˚|≥
ü º
<ä\#·T≈£îqï ø±s¡éTT dü+uÛÑee÷ ndü+uÛÑee÷ nqï MTe÷+dü ‘˚˝Ò
es¡≈£L á Ä˝À#·Hêdüs¡[ ø=qkÕ>∑T‘·T+~.
eTq Ä˝À#·Hêdüs¡[ì nqTdü]+∫ eTq ÇcÕºqTkÕs¡eTT Ä
ø±s¡éTTqT #˚|ü≥ºe#·TÃqT ˝Ò<ë e÷qTø=qe#·TÃqT.
Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT ‘·q dü«X¯øÏÔ‘√H˚, ‘·q Ä˝À#·Hêdüs¡[‘√, ø±sê´\qT
#˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. eTq≈£î düŒwüº‘·˝Òì ø±sê´\j·T+<äT, \ø£å´ eTT
kÕ~Û+#·T qeTàø£eTT ‘·–Zq|ü⁄&ÉT eTqeTT Ä˝À#·Hêdüs¡[øÏ neø±X¯
$TkÕÔeTT. á Ä˝À#·Hêdüs¡[‘√ eTqeTT #˚|üfÒº $~$<ÛëHê\qT
düe÷˝À#·q\T #˚kÕÔeTT. nsTTHê eTqeTT nqT≈£îqï≥T¢ »s¡>∑e#·TÃ
»s¡>∑ø£b˛e#·TÃ. eTqeTT nqT≈£îqï≥T¢>± »s¡>∑ì ø±s¡DeTTq nqT≈£îqï
155
|üqT\T ≈£L&Ü nqT≈£îqï≥T¢>± »s¡>e∑ ⁄. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À eTqeTT \ø£åéTT
>∑T]+∫ ø±ø£ eTqeTT mqTï≈£îqï e÷s¡ZeTT, #˚dæq Á|üj·T‘·ïeTT >∑T]+∫
Ä˝À∫+#·T≥ eTTKéTT. n˝≤>±ø£ eTq≈£î \ø£åéTT n>∑T|ü&ÉT#·Tqï~.
\ø£´å eTT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ e÷sêZ\T ≈£L&Ü eTq≈£î >√#·]düTHÔ êïsTT. eTqeTT
@$T #˚kÕÔeTT? ‘˚*¬ø’q e÷s¡ZeTT˝À eT+∫ |òü*‘·eTTqT bı+<ä&ÜìøÏ
Á|üjT· ‹ïkÕÔeTT. ø±ã{Ïº Ä˝À#·Hêdüs[¡ nqï~ e´øÏìÔ j·T+Á‘·D˝À ñ+≥T+~.
ø±˙ Ä#·s¡D e÷Á‘·+ ‘·eT |ü]~Ûì <ë{Ï ñ+≥T+~.
eTìwæøÏ ìs¡j
í ÷· ‘·àø£ X¯øÔÏ #ê˝≤ nedüse¡ TT. ‘·q Ä˝À#·Hê düs[¡ ‘√,
‘·q ÇcÕºqTkÕs¡eTT ìs¡íj·÷\T rdüTø√yê*. eTq≈£î ìs¡ísTT+#·T ùd«#·Ã¤
ø£\<äT. eTq Ä˝À#·Hê düs¡[ì nqTdü]+∫ ìs¡íj·TeTT #˚kÕÔeTT. eTq
Ä˝À#·Hê düs¡[ì nqTdü]+#·T e÷s¡ZeTTq+<˚ eTq X¯øÏÔ sTT$T&ç ñ+~.
\ø£åéTT eTq n+<ä]ø° eTTKý˚T. eTqeTT nqTdü]+#·T e÷s¡ZeTT
eTq Ä˝À#·Hêdüs[¡ ì nqTdü]+∫ ñ+&ÉTqT. ø±ã{Ïº ùd«#·Ã‘¤ √H˚ eTqeTT
ø±sê´\T #˚|ü&É‘êeTT. eTqeTT dü‘·ÿsêà#·s¡D≈£î |üPqTø√e˝…qT.
dü‘ÿ· sêà#·sD¡ Ò eTq ã\eTT. nHÓ‹’ ø£ e÷s¡yZ T˚ eTq ã\V”≤q‘·. eT+∫>±˙,
#Ó&ÉT>±˙ Ä#·]+#·e˝…Hê, e<ë› nqTq~ eTq #˚‘·T\˝ÀH˚ ñqï~.
eTqeTT ˇø£|ìü eT+∫~, #˚j÷· * nì nqT≈£îqï|ü&ÉT <ëìì #˚jT· &É+
#˚jT· ø£b˛e&É+ nqï~ eTq ÇcÕºqTkÕs¡+ »s¡T>∑T‘·T+~. eTqeTT #˚|{ü ºÏq
ø±sê´\T eT+∫e÷s¡ZeTT˝ÀHê, #Ó&ÉTe÷s¡ZeTT˝ÀHê nqï~ ≈£L&Ü eTq
#˚‘T· \˝ÀH˚ ñqï~. áø±s¡DeTT#˚ e÷qe⁄&ÉT dü+‘√wüeTTqT düV≤ü »eTT>±
e´ø£ÔeTT #˚j·T˝Òø£b˛‘·THêï&ÉT, ø±˙ ‘·q eT÷s¡â‘·«eTTqT e÷Á‘·eTT
düVü≤»eTT>±H˚ e´ø£ÔeTT #˚j·TT#·THêï&ÉT. eTqe÷#·]+#·T e÷s¡ZeTTH˚
eTqeTT e´ø£ÔeTT #˚kÕÔeTT. eT+∫ e÷s¡ZeTTqT mqTï≈£îqïyê&ÉT
düV≤ü »eTT>± eT+∫H˚ e´ø£eÔ TT #˚kÕÔ&TÉ , n<˚ $<Ûeä TT>± #Ó&TÉ e÷s¡eZ TTq≈£î
n\yê≥T|ü&çq yê&ÉT #Ó&ÉTH˚ düVü≤»eTT>± e´ø£ÔeTT #˚kÕÔ&ÉT.
156
Ç. HÓ’‹ø£ \ø£å´+:
HÓ’‹ø£‘· nqTq~ nìïkÕúsTT\˝ÀqT yÓ\Te&˚ Á|üXÊï |üs¡+|üs¡.
ªªeTqyÓT˝≤ J$+#ê*? eTq \ø£åý˚T$T{Ï? düTKe÷, C≤„qe÷, HÓ’‹ø£‘ê
˝Òø£ Áø=‘·Ô edüTeÔ ⁄qT düèõ+#·&eÉ ÷? ˇø£yfi˚ ¯ eTqeTT düTKeTT ø√s¡T≈£î+fÒ,
Ä düTKeTT eTq ø√düy˚THê ˝Òø£ n+<ä] ø√düe÷? eTqeTT ˇø£ eT+∫
|üìø√dü+ yÓ÷dü+ #˚jT· e#êÃ? kÕ{Ï eTìwæ u≤<Û\ä ˝À ñqï|ü&ÉT eTqeTT
düTKeTT>± Áã‘·ø£e#êÃ? |ü]bÕ\q ndüeTs¡ú‘·‘√ ñqï|ü&ÉT, eTqeTT
nHê´j·T e÷s¡eZ TT˝À Á|üj÷· DÏ+#·e#êÃ? uÛ÷Ñ $TMT<ä n+<ä]‘√ J$+#˚
bÂs¡T&ç>± eTq u≤<Ûä´‘·˝Ò$T{Ï?μμ
HÓ‹’ ø£‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \T Ä#·sD¡ |üPs¡«ø£ ìs¡j
í ÷· \T>±
ñ+{≤sTT. á HÓ’‹ø£‘· nqTq~ $\Te\‘√ ≈£L&çq JeqeTT. e÷qe
ø£s¡à\T eT+∫yê, #Ó&É¶yê nì n<ä›eTT |üfÒº<˚ á HÓ’‹ø£‘·.
HÓ‹’ ø£‘,· dü‘ÿ· s¡à\T |üsd¡ Œü s¡+ dü+ã+<Û+ä ø£*–ñ+{≤sTT. s¬ +&ç+{Ïø°
eT<Ûä´ uÒ<ÛäeTT˝Òø£ ˇπø ns¡∆eTTqT dü÷∫+#·TqT. HÓ’‹ø£‘·≈£î eT]ø=+‘·
$\TeqT ô|+#˚<˚ dü‘·ÿs¡à. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ dü‘·ÿs¡à $#ês¡DÒ
HÓ’‹ø£‘·. á H˚|ü<∏äéTT˝À HÓ’‹ø£‘· eT]j·TT ‘·‘·«eTT ˇø£ÿfÒ.
kÕ<Ûës¡D+>± HÓ‹’ ø£‘· nqTq~ ‘·‘«· eTT‘√ ≈£L&çq~>± nì|æ+∫Hê,
n~ nìï XÊgeTT\ kÕs¡yTÓ Æ ñqï~. eTqTwü´ XÊgeTT, kÕ+|òTæ ø£ JeqeTT,
y˚<ë+‘· XÊgeTT, JeXÊgeTT, #·]Á‘·, Ä]úø£ XÊgeTT, sê»˙‹ yÓTT<ä˝’…q
XÊÅkÕÔ\˝À Ç$T&ç ñqï~ HÓ’‹ø£‘·. nsTT‘˚ á XÊÅkÕÔ\˝À á HÓ’‹ø£‘·
u≤Vü ≤ éTT>± ø£ q |ü & É < ä T , $e]+|ü ã &É ˝ Ò < ä T . e÷qedü + ã+<Û ä
$wüj÷· \˝À, á HÓ‹’ ø£‘,· á XÊÅkÕÔ\˝À ÁbÕeTTK´‘· dü+‘·]+#·T≈£îqï~.
157
á HÓ’‹ø£‘· nqTq~ m|ü&ÉT yÓTT<ä˝…’+~? eTìwæ |ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï
qT+&û $#ês¡D≤ X¯øÏÔ‘√ düTKJeqeTT ø=s¡¬ø’ ÁbÕ≈£î˝≤&ÉT≥ yÓTT<ä\T
ô|f…ºqT. eTìwæ˝À C≤„qeTT ô|]π> ø=B›, dü+|òüTeTT˝À $$<Ûä es¡ZeTT\
Jeq $<ÛëHê\qT |ü]o*+∫q MT<ä≥, HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆øÏ neø±X¯
y˚Ts¡Œ&ÓqT. dü+|òTü eTT˝Àì $$<Ûä es¡eZ TT\ jÓTTø£ÿ Ä#ês¡ eéVü‰sê\qT
|ü]o*+∫q MT<ä≥, HÓ’‹ø£‘· nqTq~ eTq Jeq $<ÛëqeTT˝À ˇø£
uÛ≤>∑yÓTÆb˛sTTq~.
á HÓ’‹ø£ dü÷Á‘ê\qT m\¢y˚fi¯˝≤ j·÷eqà+B bÕ{Ï+#ê* nqï
ìã+<Ûäq @MT˝Ò<äT. ˇø£ Á|ü<˚X¯eTTq≈£î eTs=ø£ Á|ü<˚X¯eTTq≈£î, ˇø£
es¡ZeTTq≈£î eTs=ø£ es¡ZeTTq≈£î eT<Ûä´qTqï dü+düÿè‹, dü+Á|ü<ëj·÷ \
uÒ<ÛäeTT\ e\¢, ˇπø dü÷Á‘·eTTq≈£î j·÷eqà+~ ø£≥Tºã&ÉT≥ »s¡>∑<äT.
nsTTq|üŒ{Ïø° dü+|òüTπøåeTeTT ø√dü+ bÕ≥T|ü&˚ Á|ü‹ es¡ZeTT eT+∫<˚
nqï n_ÛÁbÕj·TeTT Á|ü»\≈£î ø£\<äT. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝ÀH˚ ø=ìï esêZ\yês¡T
ø=ìï ø±s¡D≤\#˚ Ç‘·s¡ Jyê\≈£î Vü‰ì ‘·\ô|≥º≈L£ &É<ìä , Ç‘·s¡ Jyê\qT
#·+|ü≈L£ &É<ìä XÊdæ+∫]. es¡eZ TTq≈£î es¡eZ TTq≈£î eT<Û´ä qTqï kÕeTs¡d´ü eTT
ø£Hêï, yê{Ï eT<Ûä´qTqï $uÒ<Ûë˝Ò ÁbÕ<Ûëq´‘· dü+‘·]+#·T≈£î+≥THêïsTT.
dü+|òüT n_Ûeè~∆øÏ á e÷s¡TŒ\T n&ÉT¶|ü&Ée⁄.
$$<Ûä esêZ\˝À ñqï dü+düÿè‹, dü+Á|ü<ëj·÷\T ìj·TeT
ìã+<Ûäq\qT $e]+|ü HÓ’‹ø£‘· jÓTTø£ÿ \ø£åéTT ø±<äT. HÓ’‹ø£‘· nqTq~
eTqTwü´ XÊgeTTqT, kÕ+|òæTø£ JeqeTTqT e÷Á‘·eTT $e]+#·TqT.
nsTT‘˚ á HÓ’‹ø£ $\Te\T Ä#·s¡D≈£î e÷Á‘·+ ô|<ä›|”≥ y˚j·TTqT.
dü+|òüTeTT˝Àì $$<Ûä es¡ZeTT\ eT<Ûä´ ñqï e÷s¡TŒ\qT Á>∑Væ≤+∫
yê{Ïì düeTq«j·T|üs¡#·T ÄeX¯´ø£‘· ñ+<äì ø=+<äs¡T HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘· T\
yê<äq. nsTT‘˚ á dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î n+^ø±s¡eTT ˝Ò<äT. Á|ü<˚X¯eTT\
158
yêØ>±, es¡eZ TT\ yê]>± me]øÏyês¡T ‘·eT‘·eT dü+düÿèrdü+Á|ü<ëj·÷
\≈£î ø£≥Tºã&ç JeqeTT kÕ–düTÔHêïs¡T.
nsTT‘˚ ø=+<äsT¡ HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘·T\T, nìï esêZ\˝À ñqï kÕeTs¡d´ü
n+XÊ\qT |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüT≈£îì e]Ô+#ê\ì dü÷∫+#ês¡T. nsTT‘˚
n+<ä] n+^ø±s¡eTT‘√ ≈£L&çq n+XÊ\T Ä#·s¡D jÓ÷>∑´‘·≈£î
H√#·Tø√e&É+ ˝Ò<äT.
e÷qe düe÷»eTT˝À nHê~>± Ä#·sD¡ ˝À ñqï HÓ‹’ ø£ $\Te\˝À
uÒ<ÛäeTT\T ñ+&Ée#·TÃqT, ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT. ø±˙ dü+<äs¡“¤eTTqT ã{Ï º
Á|ü‹e´øÏÔ m˝≤ Á|üe]Ô+#ê˝À nqTq~ e÷Á‘·+ ˇø£ Á|üX¯ï>±H˚
$T–*b˛‘·Tqï~. nìï ìj·Te÷\≈£î ø£≥Tºã&ç JeqeTT kÕ–+#ê* nì
eTqeTT ìj·TeTeTTqT bÕ{ÏdTü HÔ êïeTT. nsTT‘˚ eTq≈£î ùd«#·Ãñ¤ +≥Tqï~.
á ùd«#·Ã¤‘√ eTqeTT á ìj·TeT ìã+<Ûäq\≈£î m+<äT≈£î ø£≥Tºã&ç
ñ+&Ü*. Hê ìj·TeT+ Hê~ nì Á|üe]Ôdü÷Ô ñ+{≤s¡T. Ç{Ïº yê]øÏ
Ä#·s¡D˝À ñqï ìj·Te÷e[ ‘Ó*j·T<äT, ‘êeTT Ä#·]+#·<ä\#·T≈£îqï~
n+‘·ø£Hêï ‘Ó*j·T<äT. Ms¡T njÓ÷eTj·T+‘√ J$düTÔ+{≤s¡T. á
ø±s¡DeTT#˚ ìj·T+Á‘·D nqTq~ nHê~>± n+<äs÷¡ bÕ{ÏdTü qÔ ï yêdüeÔ +.
eTq Ç+{À¢ eTq ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ H√≥ yÓTT≥º yÓTT<ä{Ï>± á ˙‹
ìj·Te÷\T >∑T]+∫ $+{≤eTT. ‘Ó\TdüT≈£î+{≤eTT. ‘·sT¡ yê‘· |ü⁄düøÔ e£ TT\
<ë«sê ‘Ó\TdüT≈£î+{≤eTT. á $<ÛäeTT>± Ä~qT+&û Ä#·s¡D˝À ñqï
HÓ’‹ø£ $\Te\T eTq #·]Á‘·˝À #√≥T #˚düT≈£î+≥THêïeTT.
Ä~˝À uÛ≤s¡rj·T HÓ’‹ø£‘· ‘·‘·«eTT‘√ ≈£L&ç ñ+&Ó&ç~. Ä~qT+&ç
y˚<ë\T eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ Á>∑+<∏ë\ ‘·‘·«$#ês¡D˝À á HÓ’‹ø£‘· ˇø£
uÛ≤>∑yTÓ Æ ˇ|ü‘·Tqï~. y˚<ë\˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ e÷qe⁄&ÉT m˝≤ J$+#ê˝À
159
dü÷∫+∫q $<ÛëqeTTH˚ á HÓ’‹ø£ dü÷Á‘·eTT\+<äT ≈£L&Ü bı+<äT
|üs¡#·&ÉyÓTÆq~.
y˚<ë\T Á|ü<ÛëqeTT>± Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]+∫ $e]+#êsTT. Bìì
ã{Ïº e÷qe⁄\T Á>∑Væ≤+#·e\dæq <˚eTq>± y˚<ë\T XÊdæ+#·TqT ‘·|üŒ,
eTqTwüß´\˝À qeTàø£eTTqT ø£*–+#·e⁄. á j·÷e~«X¯«eTT ˇø£
Á|üD≤[ø£qT nqTdü]+∫ ìj·TeTìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç n‘·´<äT“¤‘·
kÕeTs¡d´ü eTTqT e´ø£eÔ TT #˚jT· T#·Tqï~. dü‘´· eTT, Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+<Ûeä TT
ø£*–ñ+≥Tqï~. dü‘´· eTTqT Á>∑V≤æ +#·˝q… qï eT+∫ ‘·qeTTqT eTT+<äT>±
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. dü‘·éTTqT nqTdü]+∫ J$+#·TfÒ <Ûäs¡àeTT. dü‘·éTT,
<Ûäs¡àeTT y˚s¡T y˚s¡T ø±<äT. Ä#·s¡D‘√ nqTuÛÑeC≤„qeTT‘√ á dü‘·éTT
uÀ<Ûä|ü&ÉTqT.
á HÓ’‹ø£ dü÷Á‘ê\≈£î y˚<ë\T eT÷\eTT>± uÛ≤wæ+#·ã&ÉT‘·Tqï$.
á y˚<ë\T nìï n+X¯eTT\q ≈£åîDíeTT>± $e]+#êsTT. n$ Ä#·s¡D
jÓ÷>∑éTT\T. á y˚<äeTT\T Hê\T>∑T n+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
uÀ~Û+#êsTT. n$ n_Ûeè~∆, ‘·è|æÔ, <Ûë]àø£ JeqeTT eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£
|ü⁄s√_Ûeè~∆ á Hê\T>∑T \ø£åéTT\T eTq˝À ‘ê´>∑eTTqT, nVæ≤+düqT,
$<Û˚j·T‘·qT, HÓ’‹ø£ JeqeTTqT, $qj·T $<Û˚j·T‘·qT, nDT≈£îeqT,
|ü$Á‘·‘·qT ô|+#·T#·Tqï$. n+‘˚ø±<äT eTq˝Àì e÷*qéTT˝…’q
nVü≤+ø±s¡eTTqT, ÁuÛ≤+‘·T\qT, Á≈£Ls¡‘·«eTTqT, <=+>∑‘·qeTTqT,
Væ≤+düqT bÕs¡Á<√\T#·Tqï$.
HÓ’‹ø£ dü÷Á‘ê\T y˚<äeTT\˝À uÛ≤>∑yÓTÆ ñ+≥Tqï$. á y˚<ë\T á
$X¯«eTT˝À uÛ≤>∑yTÓ Æ ñ+≥Tqï$. Á|üøè£ ‹˝À düj÷Ó <Û´ä nedüs+¡ . Á|üø£è‹˝À
düjÓ÷<Ûä´ bı+~q ø±s¡´Áø£e÷\T n+<ä] eTqïq\qT bı+<äT‘êsTT.
160
n{Ïº ø±sê´\≈£î ‘·–q |òü*‘ê\T n+<äTqT. n˝≤ø±ø£, ‘·qqT ‘êqT
ns¡ú+#˚düTø=ì ≈£L&Ü, #Ó&ÉTe÷sêZ\qT |ü{Ïºqyê&ÉT ‘·q |ü‘·qeTTqT
‘êH˚ ø=ì ‘Ó#·TÃø=qTqT.
Ä#·s¡D˝À ñqï ìj·Te÷e[‘√ á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\qT b˛\Ã&É+
düããTø±<äT. nsTT‘˚ HÓ‹’ ø£$\Te\ Ä#·sD¡ n+<ä] ø√]ø£jTÆÓ ñ+≥Tqï~.
n+<ä] Ä+‘·s¡+–ø£ ø√]ø£qT nqTdü]+∫ Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·Hê|üs¡T˝…’,
C≤„q düeTTbÕs¡®q‘√ ‘·eT J$‘· \øå±´\qT kÕ~Û+#·T#·THêïs¡T.
@ $<Ûeä TT>±qsTT‘˚ e÷qe⁄\≈£î n+‘·s,Y ãVæ≤s¡è› wæº ø£*–ñ+≥T+<√
n<˚ $<Ûeä TT>± HÓ‹’ ø£ ìj·Te÷\qT ≈£L&Ü n+‘·sY ãVæ≤s¡è› wæ‘º √ |ü]o*+#·
e˝…qT. nsTT‘˚ eTTKéTT>± á HÓ’‹ø£ $\Te\qT+&ç @~eT+#√, @~
#Ó&√ Á>∑Væ≤+#·e\dæ ñ+≥Tqï~. ¬s+&Ée~, HÓ’‹ø£ $\Te\qT Ä#·]+#ê
eTqï uÛ≤eq\T eTq˝À ø£\T>∑T‘·Tqï$. n+‘·sê‘·à |ü]XÀ<Ûäq‘√ eTq
n+‘·s¡+>∑eTTqT |ü]o*+∫ eT+∫ #Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT #˚j·TT≥ eT+∫
Äs√>∑´ø£s¡ \ø£åDeTT.
HÓ’‹ø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q uÛÖ‹ø£ $wüj·÷\T ≈£L&Ü m+‘√
ÁbÕeTTKéTTqT dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. ÇVü≤eTT|üs¡eTT\‘√ ≈£L&çq~
J$‘·eTT. s√>∑eTT, #êe⁄|ü⁄≥Tºø£\T, X¯è+>±s¡eTT yÓTT<ä˝…’q n+X¯eTT\
>∑T]+∫ ÁX¯<e∆ä Væ≤+#·e˝…qT. e÷qe HÓ‹’ ø£|⁄ü s√_Ûeè~∆‘√ bÕ≥T á uÛÖ‹ø£
n+XÊ\ô|’ e÷s¡TŒ\T e´ø£eÔ TT #˚jT· TqT. ø±\eTT‘√bÕ≥T XÊgkÕ+πø‹ø£
n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+∫q ‘·s¡TDeTT˝À á HÓ’‹ø£ ìj·Te÷e[øÏ e÷qyê[øÏ
Vü‰ì ø£\T>∑CÒj·Tì $<ÛäeTT>± s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‘êï\T »s¡T>∑T
#·Tqï$. X¯è+>±s¡ |üs¡eTT>± ≈£L&Ü áHÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\˝À e÷s¡TŒ\T
dü÷∫+#·ã&ÓqT. ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D Ä|üsπ wüH\é T »s¡T>∑T#·Tqï$. s¡‹øÏ
161
dü+ã+~Û+∫q |ü]C≤„qeTT ≈£L&Ü >∑T|üÔs√>∑eTT\ ìs√<Ûäq¬ø’ ãVæ≤s¡Z‘·
|üs¡#·T#·THêïs¡T.
Á|üdüTÔ‘·eTTqï HÓ’‹ø£ ìj·Te÷\T, dæ<ë∆+‘ê\T e´øÏÔ>∑‘·eTT>±
e÷qe⁄\ô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄#·Tqï$. kÕ<Ûës¡D+>± neT\T˝À ñqï
dæ<ë∆+‘ê\qT Ms¡T #ê˝≤ ÇwüºeTT>± d”«ø£]kÕÔs¡T. á dæ<ë∆+‘ê\≈£î
e´‹πsø£eTT>± q&ÉT#·Tø√e&ÉeTTqT #Ó&TÉ >± Ms¡T uÛ≤$kÕÔsT¡ . á $<Ûeä TT>±
eTq HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·+ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄‘·Tqï~. mes√ ø=~›eT+~
e÷Á‘·y˚T á HÓ’‹ø£ ìj·Te÷\qT Á|ü•ïdüTÔHêïs¡T.
nsTT‘˚, ˇø£ eTTKýÓTÆq $wüj·TeTT @$T≥+fÒ, ø±\eTT‘√ bÕ≥T
ø=ìï eTTKýÓTÆq HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\˝À e÷s¡TŒ\T dü+|òüT+ Á|üuÛ≤eeTT#˚
ø£\T>∑T#·Tqï$. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À HÓ’‹ø£ $<ÛëqeTT nqTq~ ˝Ò≈£î+&Ü
ñ+≥Tqï~, ˇø£yfi˚ ¯ ñqïqT n$ ndüŒwüeº TT>± ñ+≥Tqï$. n≥Te+{Ï$
eTq düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡eTTq≈£î ñ|üj÷Ó >∑|ü&Éø£ ñ+≥Tqï$.
nsTT‘˚ XÊgkÕ+πø‹ø£ n_Ûeè~∆ ø±s¡DeTT e\¢ ø=‘·Ô>± HÓ’‹ø£
düeTdü´\T ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·THêïsTT. Ä düeTdü´\T eTT+<äT>± }Væ≤+∫q$
ø±<äT. e÷qe⁄&çøÏ r]ø£ düeTj·TeTTqT m˝≤ >∑&ÉbÕ˝À nqï $wüj·T+ô|’
Á|üdüTÔ‘· n+X¯eTT MøÏå+#·ã&ÉT‘·Tqï~. $\Te\≈£î ‹˝À<äø±\T Ç∫Ã H˚{Ï
XÊgkÕ+πø‹ø£ s¡+>∑eTT eTT+<äT≈£î <ä÷düT≈£îb˛‘·Tqï~. düe÷#ês¡eédüú
n_Ûeè~∆ #Ó+~ Á|ü|ü+#·y˚T ãVüQ∫qï~>± e÷]b˛sTTq~. nìï<˚XÊ\T
e÷qe ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ @ø±_ÛÁbÕj·T kÕ<Ûäq‘√ eTT+<äT≈£î kÕ>∑e˝…qì
‘ê|üÁ‘·jT· |ü&TÉ #·Tqï$. Á|ü|+ü #· j·TT<ë∆\T H˚]Œq bÕsƒê\‘√ e÷qe⁄&ÉT
◊ø£eT‘·éTT‘√ ø£\dæ yÓT\dæ eTT+<äT¬ø’Hê kÕ>∑e˝…qT. ˝Ò<ë e÷qe
eTqT>∑&Éπø eTT|ü>± |ü]D$T+#·>∑\<äì Á>∑Væ≤+∫Hê&ÉT.
162
e÷qe⁄ì e´øÏÔ‘·«+˝À ùd«#·Ã¤≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«ã&ÓqT. ùd«#·Ã¤>∑\
<˚XÊ\˝À m≈£îÿe n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. dü+düú\ø£Hêï
eTqTwüß˝Ò >=|üŒ. ø±\+‘√ bÕ≥T »qT\T |ü⁄&ÉT‘·THêïs¡T, –&ÉT‘·THêïs¡T.
ø±˙ mes¡T $T–*b˛‘·THêïs¡+fÒ düe÷C≤ìøÏ y˚T\T #˚dæqyêπs.
$T–*qyês¡T ø±\>∑s“¡ +¤ ˝À ø£*dæb˛‘·THêïs¡T. e÷qe⁄ì˝Àì Ä<Ûë´‹àø£‘·
e\¢H˚ n_Ûeè~∆ kÕ<ÛäéTe⁄‘·T+~. dü+≈£î∫‘· uÛ≤yê\‘√ n_Ûeè~∆
kÕ<Û´ä |ü&<É Tä . mes¡sTT‘˚ |üP]Ô ùd«#êÃ¤kÕ«‘·+Á‘ê\‘√ J$kÕÔs√, n{Ïyº êπs
n‘·´+‘· HÓ’|ü⁄D´+‘√q÷, dü+‘·è|æÔ‘√q÷ e÷qyê[ ÁX‚j·TdüT‡¬ø’
ø£èwæ#˚kÕÔs¡T.
á. HÓ’‹ø£‘· ` ‘ês¡‘·eT´+:
eTìwæ ùd«#·Ã¤qT ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT ø±˙ uÛÑj·T|ü&É‘ê&ÉT. e÷qe⁄&ÉT
ùd«#·Ã‘¤ √q÷, |ü≥Tº<\ä ‘√q÷ ‘·q ø±fi¯flMT<ä ‘êqT ì\ã&Ü\qT≈£î+{≤&ÉT
nsTT‘˚ @ø±+‘êìøÏ, u≤<Ûä´‘·\≈£î uÛÑj·T|ü&É‘ê&ÉT. ◊ø£eT‘·´+‘√ ø£\ dæ
yÓT\dæ es¡ZeTT>± |üì#˚j·÷\ì uÛ≤$kÕÔ&ÉT. á n+XÊìøÏ HÓ’‹ø£‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘· dü+‘·]+#·T≈£î+≥Tqï~. dü+|òTü +˝À $XÊ\ uÛ≤yê\T ô|s¡T>∑T‘·÷
ñ+{≤sTT. ej·TdüT‡‘√bÕ≥T e÷qe⁄&ç˝À HÓ‹’ ø£ $\Te\T ô|s¡T>∑T‘·÷
ñ+{≤sTT. ø±\+‘√ u≤≥T »s¡T>∑T‘·Tqï e÷s¡TŒ\qT |ü]o*+∫ q≥¢sTT‘˚
$XÊ\ uÛ≤yê\‘√ HÓ’‹ø£‘· n_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï kÕ+|òTæ ø£ dü+dü\ú ˝À, #·]Á‘·qT ‹s¡>π dæq≥¢sTT‘˚
dü+düú dü+düú≈£î $$<Ûäs¡ø±˝…’q HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·‘ê\T ÄbÕ~+#·ã&Ü¶s TT.
á ‘ês¡‘·eTéTTqT e´‹πsøÏ+∫ b˛sê&çq dü+|òüT≥q\T ñHêïsTT,
eT]ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À HÓs¡y˚πsÃ u≤<Ûä´‘·\≈£î nqT>∑TDeTT>± á
‘ês¡‘·eTéTT e÷s¡TŒ\T ‘·|üŒìdü]>± uÛ≤$+#·&É+ »]–+~.
163
ñ<ëVü≤s¡D≈£î:` |ü]bÕ\HêXÊKyês¡T Á|ü»\ øπ eå T+ø√] ø=ìï n~Ûø±sê\T
C≤Ø#˚kÕÔs¡T. Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>±\˝À |üì#˚ùd kÕe÷qé÷qe⁄\≈£î
|üìrs¡T ìj·T+Á‘·D eTs√ Ø‹˝À ñ+≥Tqï$. nD∫y˚jT· ã&É¶ ‘·s>¡ ‘∑ T· \≈£î
X¯s¡D≤>∑‹ ‘·‘·Ô«eTT‘√ |üì#˚j·÷\H˚ ìj·TeT ìã+<Ûäq\qT yê]øÏ
e]Ô+|ü#X˚ Ês¡T. nD∫ y˚jT· ã&É¶ ‘·s>¡ ‘∑ T· \yês¡T ‹s¡>ã∑ &É≈î£ +&É XÊdüHê\T
#˚XÊs¡T. nsTT‘˚ kÕe÷q´ e÷qe⁄\≈£î e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± eTTøÏìÔ , yÓ÷ø£eå TTqT
bı+<ä&ÜìøÏ, Væ≤+düqT Áb˛‘·‡Væ≤+#· ≈£î+&Ü JeqeTT kÕ–+#·&ÜìøÏ
ìj·TeT ìã+<Ûäq\T ‘·j·÷s¡T #˚j·Tã&É¶$.
á $<ÛäyÓTÆq e´‘ê´kÕ\T, ‘ês¡‘·eTéTT\‘√ ≈£L&çq ìj·TeT
ìã+<Ûäq\T nH˚ø£eTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À Á|ü‹ es¡ZeTTq≈£î es¡ZeTTq≈£î,
Á|ü‹ Á|ü<X˚ e¯ TTq≈£î Á|ü<X˚ e¯ TTq≈£î á ìj·TeT ã+<Ûqä \T e÷s¡T‘·THêïsTT.
M{ÏeT<Û´ä q bı+‘·q ø±qsêe&É+˝Ò<Tä . n+‘·s‘Z¡ · ø£\Vü‰\ ø±s¡DeTT>±H˚
á ‘ês¡‘·e÷´\T e´ø£ÔeT>∑T #·Tqï$. á ø±s¡DeTT>± es¡ZeTTq≈£î
kÕúsTT\≈£î b˛{°\T @s¡Œ&ÉT‘·Tqï$. e÷qe⁄&ÉT dü+|òüT+˝À ñ+≥÷ ‘·q
nedüsê\ø√dü+ dü+|òTü + ø£≥Tºu≤≥¢‘√ b˛{°|&ü TÉ ‘·THêï&ÉT. á ‘ês¡‘e· ÷´\
e\¢ Çã“+<äT\T @s¡Œ&çq|üŒ{Ïø° n$ dü«\Œø±*ø£ Á|üj÷Ó »qeTT\ <äècÕº´
@s¡Œ&çq$>± uÛ≤$+#·e˝…qT.
HÓ’‹ø£‘· nqTq~ ndæÔ‘·«eTTø±<äT. HÓ’‹ø£‘· nqTq~ e´øÏÔ>∑‘·
eT]j·TT kÕe÷õø£ Jeq $<ÛëHê\ düe÷Vü‰s¡eTT. á HÓ’‹ø£‘· ñ<˚›X¯´
y˚TeTq>± n~ dü+|òüT+˝À eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT #˚j·TT≥˝À
düVü‰j·T|ü&ÉTqT. ø±\eTT‘√bÕ≥T #·]Á‘· #·÷|ü⁄‘·Tqï Ä<Ûësê\qT ã{Ïº
Á|ü‹ dü+|òüTeTT˝Àq÷ e÷s¡TŒ\T nìyês¡éTe⁄#·Tqï$. á e÷s¡TŒ\T
dü+|òTü ÁX‚jT· düT‡ <äèwæ‘º √ ‘·\ô|{Ïqº y˚ nsTTq|üŒ{ÏøÏ yê{ÏeT<Û´ä ‘ês¡‘e· ÷´\T
ñ+≥Tqï$.
164
eTìwæ ‘·q XÊg|ü]XÀ<Ûäq\qT @ $<ÛäeTT>± ãj·T{Ï Á|ü|ü+#êìøÏ
‘Ó*j·TCÒdHæ ê&√, n<˚$<Û+ä >± HÓ‹’ ø£‘q· T ≈£L&Ü Á|ü|+ü #êìøÏ n+~+#ê&ÉT.
e÷qe eTqT>∑&É˝À eT+∫‘√bÕ≥T #Ó&ÉT≈£L&Ü #√≥T #˚düT≈£î+≥Tqï~.
eT+∫#Ó&TÉ \ ìs¡j í ÷· ìøÏ, ‘·bıŒ|ü\ ìs¡jí ÷· \≈£î á HÓ‹’ ø£‘· ‘·q ñìøÏì
ìs¡÷|æ+#·T≈£î+≥Tqï~. @ $<Ûeä TT>± nsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT ø£ìô|{Ïqº Á|üøè£ ‹
ìj·Te÷\T düVü≤»+>± e÷qe⁄ì eTqT>∑&É˝À #√≥T#˚düT≈£î+≥Tqïy√,
n<˚ $<ÛäeTT>± á HÓ’‹ø£ $\Te\T ≈£L&Ü e÷qe J$‘·eTT˝À ˇø£
uÛ≤>∑yTÓ bÆ ˛jÓTqT. Á|üøè£ ‹˝À düV≤ü »eTT>± »]π> Á|üÁøÏjT· \qT e÷qe⁄&ÉT
ø£ìô|{Ïº yê{Ïì XÊg+>± s¡÷bı+~+#ÓqT. p*j·THé Vü≤ø˘‡˝Ò |ü]o\
qqTdü]+∫, ªªá $X¯«eTT˝Àì nq+‘·yTÓ qÆ X¯øÔÏ kÕeTsêú´\T dü+øÏ|å eÔü TT>±
dü÷ø£Îs¡÷|üeTTq á HÓ’‹ø£ $\Te\ s¡÷|üeTTq n+~+#·ã&ÓqT.
mes¡sTT‘˚ á HÓ’‹ø£ $\Te\qT dü÷ø£Îs¡÷|üeTTq Ä#·]kÕÔs√ yês¡T
nq+‘·yTÓ qÆ dü÷\ú Á|ü|+ü #·eTTqT ‘·eT Vü≤è<äjT· eTT˝À ÇeTT&ÉTÃø√>∑\s¡Tμμ.
HÓ’‹ø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q Hê´j·T|üs¡yÓTÆq n+XÊ\T nHê~>±
neT\T˝À ñ+≥Tqï$. dü+|òTü eTT˝À e÷qe düV≤ü JeqeTTq≈£î á HÓ‹’ ø£
$\Te\T n+~+#·ã&çq$. nsTT‘˚ á HÓ’‹ø£ $\Te\qT n‹Áø£$T+#·T
yê]ì n<äT|ü⁄#˚j·TT ì$T‘·ÔyÓTÆ, yê]øÏ •ø£å\T $~Û+#·ã&ÉT#·Tqï$.
H˚s¡eTTq≈£î ‘·>∑Z •ø£åqT s¡÷bı+~+#·&É yÓTÆq~.
u≤>∑T#˚j·TT≥ nqTq~ ˇø£ $<ÛëqeTT. ‘·|ü#˚dæq yê]øÏ, ‘·q
‘·|æŒ<äeTT ‘Ó\TdüT≈£îì, Ä qwüºeTT uÛÑØÔ#˚j·TT $<ÛëqeTT ñ+≥Tqï~.
Bì Á|üø±s¡eTT n‘·qT qwüeº TTqT ‘·q ÁX¯eTX¯ø‘ÔÏ √>±˙ ˝Ò<ë <Ûqä s¡÷|üeTTq
ø±˙ #Ó*¢+#·e˝…qT. Ç~ ˇø£s¡ø£eTT>± H˚s¡eTTq≈£î ‘·–q •ø£å. eTs=ø£
|ü<ä∆‹ Á|üø±s¡eTT, H˚s¡eTTq≈£î #ê˝≤ n~Ûø£yÓTÆq •ø£åy˚j·TT≥ <ë«sê,
ndü\T H˚s¡eTT\H˚ ìs√~Û+#·e\qqï ñ<˚›X¯éTT e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~. á
165
ø£]qƒ •ø£\å e\¢ ‘·|ü #˚jT· Tyês¡T ãj·T≥|ü&TÉ <äTs¡T. H˚se¡ TT\T ‘·>T∑ qZ T.
dü+|òüTeTT˝Àì Á|ü»\T πøåeT+>± eTq>∑\s¡T nì uÛ≤eq.
ø±\eTT‘√u≤≥T •øå± $<ÛëqeTT˝À q÷‘·qyÓTÆq e÷s¡TŒ\T
e#·TÃ#·Tqï$. H˚sêìøÏ ø£]ƒqyÓTÆq •ø£å $~Û+#·&É+ e\¢ H˚sê\ dü+K´
‘·>∑TZqì uÛ≤$+∫q|üŒ{Ïø° n~ yêdüÔe+˝À n≥T¢ »s¡T>∑T≥˝Ò<äT. H˚sê\
dü+K´ Ç+ø± ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. á H˚|ü<∏ä´+˝À H˚sêìøÏ ‘·–q •ø£å≈£î
ã<äT\T ‘·–q•ø£D å Çe«&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . @ dü+|òTü eTsTT‘˚ H˚s¡dTü \ú
jÓT&É\ Áù|eT kÕqTuÛ÷Ñ ‹ e´ø£+Ô #˚dTü +Ô <√, mø£ÿ&É ø±]ƒq´+ Á|ü<]ä Ù+#·<√,
mø£ÿ&É ø£]ƒqyÓTÆq •ø£å\‘√ uÛÑj·Tô|≥º<√ n{Ïº #√≥¢ H˚sê\ dü+K´
>∑D˙j·TeTT>± ‘·>T∑ eZ TTK+ |ü{qºÏ ~. H˚sê\T #˚jT· ≈£î+&Ü •ø£Då Çe«&É+
≈£ L &Ü m+‘√ ÁbÕeTTK´‘· dü + ‘· ] +#· T ø=HÓ q T. n<˚ $<Û ä + >±
ø£åDÏø√Á<˚ø£eTT˝À H˚sê\T #˚dæ, dü+e‘·‡s¡eTT\ ‘·s¡ã&ç •øÏå+|üã&ÉT#·Tqï
H˚s¡düTú\≈£î ‘·–q •ø£åD\qT Ç∫Ã uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À eT∞fl yês¡T H˚sê\T
#˚j·T≈£î+&Ü yê]øÏ kÕj·T|ü&ÉT#·THêïs¡T.
H˚sd¡ Tü \ú ≈£î •ø£≈å î£ ã<äT\T>± •ø£Då ‘√ u≤>∑T#˚jT· T≥ nqTq~ #·øÿ£ ì
kÕ+|òæTø£ Á|üjÓ÷>∑eTT. á Ø‹>± Ä H˚s¡düTú\≈£î HÓ’‹ø£ $\Te\qT
uÀ~Û+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. m|ü&Ó’‘˚ á HÓ’‹ø£ $\Te\T uÀ~ÛkÕÔs√,
n|ü&ÉT Ä H˚sd¡ Tü \ú ˝À n+‘·sà¡ <Ûqä + yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. á n+‘·sà¡ <Ûäq+
ø±s¡D+>± yê]˝À eT+∫ e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑T‘êsTT. yê]øÏ C≤„H√<äj·T
eTe⁄‘·T+~. uÛ$Ñ wü´‘Y˝À eT]+‘· kÕe÷õø£ düŒèVü≤‘√ JeqeTT kÕ–kÕÔs¡T.
kÕ+|òæTø£eTT>± >±˙, eT‘·|üs¡eTT>± >±˙, Hê´j·T|üs¡eTT>± >±˙,
Á|üuÛÑT‘·« |üs¡eTT>± >±˙ Ä#·]+#˚ ìj·TeTìã+<Ûäq\T H˚s¡«e˝…qqï
bÕøÏåø£eTT>±H˚ M\e⁄‘·Tqï~. Ç+<äT #ê˝≤ uÛ≤>∑eTT e´ø£ÔeTTø±ì dæú‹˝À
166
ñ+≥Tqï~. nsTTq|üŒ{Ïø° á HÓ’‹ø£‘· e÷qe⁄\ Ä˝À#·q\T, ÁøÏj·T\ô|’
n‘·´+‘· X¯øÏÔe+‘·eTT>± |üì#˚j·TT#·Tqï~.
Ç≥Te+{Ï eT÷&ÉT n+XÊ\qT Çø£ÿ&É ñ<äV≤ü ]+#·e˝…qT. yÓTT<ä{~Ï ,
ªô|s¡T>∑T≥ $s¡T>∑T≥ ø=s¡øπ μ, ª<äTsêX¯ <äT'KeTTq≈£î #˚≥Tμ, nH˚ kÕyÓT‘·\
qqTdü]+∫ nìï dü+düÿè‘·T\˝À, nìï ø±˝≤\˝À Ç+<äT≈£î nH˚ø£
ñ<ëVü≤s¡D\T ø£\e⁄.
¬s+&Ée~, |òüP¢>∑˝Ÿ eTVü‰X¯j·TTì dü+<˚X¯eTT @eTq>±, ªe÷qe⁄&ÉT
nH˚ø£e÷s¡T¢ nVü≤+ø±s¡eTT‘√ nH˚ø£ ‘·|æŒ<ë\qT #˚j·TT#·THêï&ÉT. Ä
#˚dqæ ‘·|ü \≈£î •ø£qå T nqTuÛ$Ñ +#·e˝…qqT C≤„qeTT ø£*– ñ+≥THêï&ÉT.
á $<ÛäyÓTÆq |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√ ‘·q eTqdüT˝Àì u≤<ÛäqT ñ|üX¯eTq+
#˚dTü ≈£î+≥THêï&ÉT. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À n<äèwüeº XÊ‘·TÔ eT]j·TT |ü]dæ‘ú T· \T
kÕqT≈£L*+∫q|ü&ÉT á |üXÊÃ‘êÔ|ü u≤<Ûä ãVüQ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&É&+É e\¢,
m|üŒ{Ïø¬ H’ ê •ø£å ‘·|Œü <äT nH˚ uÛ≤eq eT~˝À $T–*b˛‘·Tqï~. á $<Ûyä TÓ qÆ
uÛÑj·÷+<√fi¯q\‘√ e÷qe⁄&ÉT ‘·q düVü≤»dæ<ä∆yÓTÆq n_Ûeè~∆øÏ, ‘·q≈£î
‘Ó*j·T≈£î+&Ü m+‘√ qwüºb˛‘·THêï&ÉT.
eT÷&Ée~, HÓ’‹ø£yÓTÆq kÕ+|òæTø£ Jeq+˝À X¯Á‘·Te⁄\T ãj·T≥
|ü&≥É +, yê]ì <˚«wæ+#·&+É , yê]ì nD∫y˚jT· T ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|≥ü &º +É ,
yê]ô|’ <Ís¡®q´+ #Ój·T´&É+ yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\˝À •ø£å≈£î >∑T] ø±e&É+
167
17. HÓ‹
’ ø£‘· eTs¡à+
Á|üøè£ ‹˝Àì Á|ü‹ n+X¯eTT ìj·Te÷qTkÕs¡yT˚ »s¡T>∑T‘·T+~. ãT~∆ì
nqTdü]+#·Tyê&ÉT e÷Á‘·yT˚ ˙‹ ìj·Te÷qTkÕs¡eTT e]ÔkÕÔ&TÉ . ø±s¡DeTT
˝Òì<˚ ø±s¡éTT »s¡>∑<äT. Çø£ÿ&É eTq Ç#·Ã¤≈£î ø±s¡DyÓTÆ ñ+≥Tqï~.
‘·q≈£î @~eT+∫<√, ‘·q≈£î @~ Çwüyº ÷Ó nqï<ëìì nqTdü]+∫ ø±sê´\T
#˚|≥
ü Tº≥ »s¡T>∑T‘·Tqï~. nq>± uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ <äèwæ‘º √ e]Ô+#˚yê&ÉT ãT~∆ì
nqTdü]+#·&ÉT.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq dæ<ë›+‘ê\T eTqô|’ ã\e+‘·eTT>± Á|üuÛ≤eeTT
#·÷|ü⁄‘·Tqï$. n$ eTq\qT XÊdæ+#·T#·Tqï$. ÇyÓ÷àìj·T˝Ÿ ¬ø+{Ÿ
‘Ó*|æq≥T¢>± ªá uÛÖ‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTTqT eTqeTT ø£∫Ã¤‘·+>± Ä#·]+#·
e\dæq ìj·TeTeTTμ. Ç{Ïº uÛÖ‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\˙ï ‘·|üŒ≈£î+&Ü Ä#·]+#·
e\dæqy˚. á XÊdüHê\≈£î nqT>∑TDeTT>± eTq n_ÛÁbÕj·÷\T
e÷s¡T#·Tqï$. á XÊdüHê\qT Ä#·]+#·T≥e\q e÷qyê[øÏ eT+∫
»s¡T>∑TqT. eTq n_ÛÁbÕj·÷ìï ã\e+‘·eTT>± e÷s¡TÃ ≈£î+≥THêïeTT.
ãT~∆ì nqTdü]+∫ ≈£L&Ü á XÊdüHê\qT Ä#·]+#·T≥ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
eT+∫ ãT~∆>∑\ e÷qe⁄&ÉT á XÊdüHê\qT neT\T #˚j·TT≥˝À
ô|<ä›>± Çã“+~|ü&É&ÉT. nq>± á XÊdüHê\ neT\TqT ã\e+‘·eTT>±
uÛ≤$+#·&TÉ . ø±s¡DeTT, á XÊdüHê\T neT\T#˚jT· &É+ e\¢ ‘·q≈£î eT+∫
»s¡T>∑TqT ø±ã{Ïº. nsTT‘˚ uÛÖ‹ø£eTT>± Ç$ XÊdæ+∫q|üŒ{Ïø° e÷qdæø£
kÕúsTTq+<äT ndüeTs¡ú‘·e\¢ ø=+‘· düeTq«j·TeTT ˝À|æ+#·T#·Tqï~.
XÊdüHê\T s¬ +&ÉTs¡ø±\T. XÊdüHê\T e÷qe⁄ì eT+∫ø√düyT˚ ñ<˚•› +#·
ã&çq$. ˇø£{Ï }Vü‰ »ì‘· XÊdüHê\T. ¬s+&ÉT XÊdüHê\T ø±s¡D≤\‘√
ãTTEe⁄ #˚j·Tã&çq$. ˇø£ eT+∫ ø±s¡éTT <ë«sê eT]jÓTTø£ eT+∫
168
ø±sê´ìøÏ <ë] rj·TTqqT uÛ≤eeTT ø£*–+#·Tq~ yÓTT<ä{Ï s¡ø£eTT. ˇø£
eT+∫ø±s¡´+, ø±s¡D+‘√ ãTTEe⁄ #˚j·Tã&ç, ìdü‡+X¯j·TeTT>± XÊdüq
eTì|æ+#·Tø=qTqT.
}Vü‰»ì‘· XÊdüHê\T, ˇø£ eT+∫ ø±s¡éTT ì$T‘·ÔeTT #˚|ü{Ïºq$.
Ä#·s¡D jÓ÷>∑éTT ø±e#·TÃqT, ø±ø£b˛e#·TÃqT. düŒwüºyÓTÆq $<Ûëq+˝À
Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq XÊdüHê\T \ø£åéTTqT ‘·|üŒø£ #˚s¡TÃqT.
Á|ü‹ ìj·TeTeTT‘√ ≈£L&çq Ä#·s¡D≈£î ˇø£ |üì kÕ|òü\éT>∑TqT.
nq>± eTqeTT nqT≈£îqï |üìøÏ ‘·–q XÊdüqeTTqT m+#·Tø√yê*. á
XÊdüHê\T dü÷Á‘·eTT\e+{Ï$. XÊgeTT\ìïj·TT Ä#·s¡DjÓ÷>∑éTT˝Ò.
Ä#·s¡D e\¢ nqTuÛÑeC≤„qeTT ø£*– n$ HÓ’|ü⁄DéTT‘√ XÊdüHê\T>±
|ü]>∑DÏ+|üã&ÉT#·Tqï$.
eTqeTT <Óq’ +~q J$‘·+˝À Ä#·]+#·e\dæq ø£sà¡ \T ndü+U≤´ø±\T.
eTqeTT nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·&É+ ˇø£ düeTdü´ ø±H˚ø±<äT. düeTdü´˝≤¢
eTqeTT nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ dü]jÓÆTq ìs¡íj·TeTT rdüT≈£îHêïe÷
˝Ò<ë nqï<˚.
ˇø£ ø£s¡à≈£î ˇø£ \ø£åéTT ñ+≥T+~. eTqeTT XÊdüHê\qT
nqTdü ] +#˚ dü e Tj· T +˝À eTq \ø£ å ´ eTT\qT ã{Ï º XÊdü H ê\qT
m+#·T≈£î+{≤eTT. eTq \ø£´å eTTqT ã{Ïº j·÷e‘Y e÷qyê[ düV≤ü »eTT>±
n+<äT≈£î ‘·–q XÊdüHêH˚ï nqTdü]+#·TqT. n+<ä] \ø£åéTT düTKy˚T.
á dü+‘√wüeTT n+<ä]ø° nedüs¡+. düTK+ø√dü+ e÷qe⁄&ÉT #ê˝≤
‘ê|üÁ‘·jT· |ü&TÉ #·THêï&ÉT. ãT~∆ |üPs¡«ø£+>± e÷qe⁄&ÉT ‘·q düTKdü+‘√cÕ\
ø√dü+ HÓ’|ü⁄DéTT‘√ eéVü≤]+#·TqT. XÊdüq ìs¡íj·TeTTq≈£î ô|<ä›>±
ãT~∆ì ñ|üjÓ÷–+|ü |üì ñ+&ÉT≥˝Ò<äT. }Vü≤‘√ ˇø£ XÊdüHêìï
169
ìs¡ísTT+#·T≈£îì eTq|üì kÕ~Û+#·e#·TÃqT. á $<ÛäeTT>± ˇø£ ø±s¡éTT
‘·sT¡ yê‘· eT]jÓTTø£ ø±s¡éTT nqï≥T¢>± eTqeTT eTT+<äT≈£î kÕ>∑e#·TÃqT.
∫es¡>± XÊdüHê\ >∑T]+∫ ˇø£ e÷≥. XÊdüHê\qT uÒwüs¡‘·T>±
Ä˝À∫+#ê*. á XÊdüHê\ e\¢ @$T kÕ~Û+#êeTqï~ ø±<äT, m˝≤
kÕ~Û+#ê eTqï~ eTTK´+. ˇø£kÕ] á XÊdüHê\ e\¢ eTqøÏ eT+∫
»s¡T>∑Tqqï n_ÛÁbÕj·TeTT ø£*–q|ü⁄&ÉT, yê{Ïì ÇwüºeTT>±qT,
‘·|üŒìdü]>±qT Ä#·]+#ê*.
á XÊdüHê\T eTq eTqdüT‡ô|’ eT÷&ÉT s¡ø±\ Á|üuÛ≤eeTT
#·÷|ü⁄‘·THêïsTT. yÓTT<ä{Ï~ ìj·Te÷\‘√ ≈£L&çq HÓ’|ü⁄DéTT. ¬s+&ÉT
$y˚ø£ $#·øDå£ \T. eT÷&ÉT XÊdüHê\˝Àì ìj·Te÷e[. yÓTT<ä{Ï n+X¯yTÓ qÆ
HÓ’|ü⁄DéTT kÕ+πø‹ø£|üs¡yÓTÆq~. ¬s+&Ée n+X¯eTT eéVü‰s¡eTTq≈£î
dü+ã+~Û+∫q~. eT÷&Ée n+X¯eTT HÓ’‹ø£‘·‘√ ≈£L&çq~.
#˚|ü{Ïºq ø±s¡´+˝À Çìï n+XÊ\T <ë– ñqïyê nì eTq≈£î
nì|æ+#· e#·TÃ. ì»y˚T á n+XÊ\ìï{Ïì eTqeTT >∑T]Ô+#ê*. eTqeTT
ˇø£ |üì #˚|ü{≤ºeT+fÒ Ä|üìì #·ø£ÿ>± |üP]Ô#˚dæ \ø£åéTT kÕ~Û+#ê*.
y˚πs nqedüs¡yÓTÆq Ä˝À#·q\T ≈£L&É<äT. ø±ã{Ïº nqT≈£îqï|üìì #·ø£ÿ>±
|üP]Ô #˚j·T&ÜìøÏ HÓ’|ü⁄DéTT nedüs¡+. $y˚ø£ $#·ø£åD\T nedüs¡+
eT]j·TT HÓ‹’ ø£e÷s¡eZ TT n_Û\wüDj° T· eTT. yê+#Û˙· j·TeTT. eTqeTT m+‘·
ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ ø±sê´\T ìs¡«Væ≤ùdÔ, n+‘· #·ø£ÿ>± |òü*‘ê\T <ä≈£ îÿqT.
eTqeTT @|üì #˚dæHê düTKdü+‘√cÕ\H˚ ø√s¡T≈£î+{≤eTT. nsTT‘˚
#˚ùd ø±s¡éTTô|’ @bÕ{Ï ÁX¯<ä∆ #·÷|ædüTÔHêïeTT? nqï<˚ Çø£ÿ&É Á|ü X¯ï. á
Á|üXï¯ ≈£î düe÷<ÛëqeTT, á eT÷&ÉT n+XÊ\˝À eTqeTT $y˚ø£ $#·øDå£ \‘√
HÓ’‹ø£ e÷s¡ZeTTq≈£î ø£≥Tºã&Ü*. n|ü&˚ #˚|ü{Ïºq ø±sê´ìøÏ nqT≈£îqï
170
|òü*‘ê\T <ä≈£îÿqT. n≥T¢ ø±≈£îqï eTìwæ eTìwæøÏ ˇø=ÿø£ÿ Ø‹q |òü˝≤\T
n+<äT‘êsTT.
ô|’ n+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D ìj·Te÷\T
s¡÷bı+~+#· ã&ÉT#·Tqï$. n|üŒC…|Œæ q ø£syÔ¡ ê´ìï ‘·T.#·. ‘·|Œü ø£ bÕ{Ï+#·
e\dæq nedüse¡ TT ñ+~. n|üŒC…|Œæ q ø±s¡éTT\T u≤<Û´ä ‘·‘√ ìs¡«Væ≤+#·
≈£îqï ndüeTs¡ú‘·≈£î <ë]rj·TTqT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£ e´øÏÔ ìsêX¯ìdüŒèVü≤\≈£î ˝ÀHÓ’ Ä‘·àVü≤‘·´
#˚düTø√e&ÜìøÏ ìs¡ísTT+#·T≈£î+{≤&ÉT. ‘·q ìs¡íj·T+ e\¢ |ü~eT+~ø°
y˚T\T ø£\T>∑T‘·T+<äì uÛ≤$kÕÔ&TÉ . ‘êqT eT+∫<ë]πø |ü]$T‘·yTÓ Æ #Ó&TÉ ≈£î
<ä÷s¡eTT>± ñ+&˚+<äTøπ á Ä‘·àVü≤‘·´≈£î ø±s¡DeT+{≤&ÉT. á $<Ûeä TT>±
Ä˝À∫+#·T≥ dü]>±<äT. Á|üøè£ ‹˝À nìï ìj·Te÷qTkÕs¡eTT düV≤ü »eTT>±
»]–b˛e⁄#·Tqï$. e÷qe⁄\+‘ê düTKdü+‘√cÕ\‘√ J$+#ê\qï<˚
Á|üø£è‹ ìj·TeTeTT n≥Te+≥|ü&ÉT ˇø£ e´øÏÔ Ä‘·àVü≤‘·´ #˚düT≈£î+fÒ
n~ Á|üøè£ ‹ $s¡T<äy∆ T˚ ne⁄‘·T+~ ‘·|Œü , |ü~eT+~ì y˚T\Tø=*ù| ø±s¡éTT
m˝≤ ne⁄‘·T+~. ø±ã{Ïº Ä‘·àVü≤‘·´ nqTq~ dü]jÓTÆ q ìs¡j í T· eTT ø±<äT.
eTs=ø£ düìïy˚Xe¯ TT #·÷&É+&ç. ˇø£ e´øÏøÔ Ï &ÉãT“ nedüs+¡ . ‘·qe<ä›
&ÉãT“ ˝Ò<Tä . Ä &ÉãT“ø√dü+ ‘êqT n|ü#˚j÷· *. Ä ãTTD+ #˚ùd≥|ü&ÉT
n‘·qT ‹]– düø±\eTT˝À n‘·qT rdüT≈£îqï ãTTD≤ìï #Ó*¢kÕÔqì
e÷{ÏkÕÔ&ÉT. n˝≤ e÷{Ïe«ø£b˛‘˚ ‘·q≈£î ãTTDeTT <=s¡ø£<äT. nsTT‘˚
‘·q≈£î ‘Ó\TdüT, ‘êqT ãTTD+ #Ó*¢+#˚ |ü]dæú‹ ‘·q≈£î ˝Ò<äì. eTqeTT
<Ó’q+~q J$‘·+˝À Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\qT mH√ï #·÷kÕÔeTT. Çø£ÿ&É
ˇø£ $wüjT· + >∑eTì+#ê*. ì‘·´+ eTq+ #˚ùd|üqT\˝À düŒwü‘º · ñ+&Ü*.
eTqeTT Ä&çqe÷≥ ‘·|üŒsê<äT Ç∫Ãq e÷≥ ì\u…≥Tºø√yê*. n|ü&ÉT
eTqe÷fÒ y˚<äeTe⁄‘·T+~.
171
eTqeTT eTq#·T≥÷º ñqïyê] ø£s¡à\qT |ü]o*dü÷Ô ñ+{≤eTT.
n+<äT˝À ø=+<äsT¡ Ä#·]+#˚ ø£sà¡ \≈£î e´‹πsø£‘· e´ø£eÔ T>∑T‘·T+~. n+<ä]
ÄyÓ÷<äeTT \_Û+#·<Tä . eT] ø=+<ä] ø£sà¡ \qT |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚ Äj·÷
ø±sê´\≈£î Ä+‘·s+¡ –ø£ e´‹πsø£‘· nqTq~ e´ø£eÔ TT ø±<äT. nsTTq|üŒ{Ïø°
n+<ä] ÄyÓ÷<äeTTq≈£î H√#·Tø√<äT. Ç+<äT, yÓTT<ä{ dü÷∫+∫q ø£s¡à\T
ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D≈£î |ü]$T‘· eT>∑T#·Tqï~. ø±>± ¬s+&ÉekÕ] dü÷∫+∫q
ø£s¡à\T $XÊ\ <äèø£Œ<∏äeTT‘√, dü‘·‡+ø£˝≤Œ\‘√ #˚|ü{Ïºq ø±s¡´Áø£e÷\T.
Çø£ÿ&É ˇø£ Á|üX¯ï ñ<äsTTdüTÔ+~. ãT~∆ì nqTdü]+#˚ yês¡+‘ê
‘êqT nqT≈£îqï<˚ y˚<eä TT, ‘êqT Ä#·]+#˚<˚ dü÷Á‘·eTT. ø±ã{Ïº n+<äs÷¡
qqTï nqTdü]+#ê* nì uÛ≤$+#·e#êÃ? Ç~ yê]yê] ãT~∆ì
nqTdü]+∫ ñ+≥T+~.
á ø£sêà#·sD¡ ˝À eT]+‘· $#ê]+#·e\dæ ñqï~. n˝≤ $#ê]+∫
q|ü⁄&ÉT eTqeTT #˚jT· T ø£sà¡ \eT<Û´ä dü+ã+<Ûë\T >∑T]Ô+#·>\∑ eTT. eTqeTT
|ü]o*+#˚ n+X¯eTT HÓ’‹ø£‘· jÓTTø£ÿ n+‘·s¡à<∏äqeTT. eTqeTT ˇø£
ø±s¡éTT #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT Ä ø±s¡éTT m˝≤ »s¡T>∑T‘·Tqï~ nì
Ä˝À∫+#·eTT, ø±˙ @$T ø±yê˝À nì e÷Á‘·eTT Ä˝À∫kÕÔeTT. nsTT‘˚
eTqeTT nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#ê\+fÒ <ëìøÏ ‘·–q ÄdüøÏÔ ñ+&Ü*,
ø±s¡D≤\T ñ+&Ü*. nsTT‘˚ ø=+‘·eT+~ nqT≈£îqï$ kÕ~ÛkÕÔs¡T. ø±˙
yê]øÏ XÊg|ü]C≤„qeTT ñ+&É<äT. M]øÏ nqTuÛÑe C≤„qeTTqï|üŒ{Ïø°
XÊgC≤„qeTT ˝Òì ø±s¡D≤q Á|ü»\T M] ìs¡íj·÷\qT ÄyÓ÷~+#·s¡T
ø±ã{Ïº ø±s¡DeTT, Ä#·s¡D ¬s+&ÉT ≈£L&Ü |ü]XÀ<ÛäHê+XÊ˝Ò.
#˚|{ü qºÏ ø±s¡éTT eTq ÇcÕºqTkÕs¡yT˚ nsTTq|üŒ{Ïø,° ìj·Te÷\‘√
≈£L&çq Ä#·s¡D…Æ ñ+&Ée˝…qT. Ä $<ÛäeTT>± ìj·Te÷\ bÕ\q nqï~
øπ e\+ $y˚øe£ +‘·T\ \ø£Då eTT e÷Á‘·yT˚ nsTT ñ+≥Tqï~. eTq Çwüeº TT
172
eTq |ü≥Tº<\ä ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñqï~. á |ü≥Tº<\ä ≈£î eT÷\eTT ø±s¡DyÓTÆ
ñ+≥Tqï~. eT] á dü÷Á‘·eTT ãT~∆>∑\yê] n+<ä]ø° e]Ô+#·e˝…qT
ø£<ë.
n˝≤ø±ø£ ˇø£ ø±s¡éTT #˚|≥ü &º ÜìøÏ >∑\ ø±s¡DeTT ø£qT>=qe˝…qT.
Ä$<ÛäeTT>± \ø£åéTTqT kÕ~Û+#·T e÷s¡ZeTT ø£qT>=qe˝…qT. ø√]ø£
nqTq~ ˇø£ø±s¡éTT #˚|≥ü &º ÜìøÏ Áù|s¡D ne⁄‘·Tqï~. nsTT‘˚ \ø£´å kÕ<Ûqä
e÷Á‘·+ ˇø£ X¯øÏÔ>± Ä ø±s¡éTTqT eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛‘·Tqï~. á
$<Ûeä TT>± ãT~∆ì nqTdü]+#·T yê]øÏ ø√]ø£ ˇø£ Áù|s¡D≤X¯ø>ÔÏ ±qT \ø£´å eTT
eTq ÇcÕºìï ã\|ü]#˚ ø±s¡éTTqT eTT+<äT≈£î rdüT≈£îyÓfi‚fl~>±qT
Á>∑Væ≤+#·&ÉeTe⁄‘·T+~.
eTqeTT mH√ï ø√]ø£\T ø√s¡T≈£î+{≤eTT. nsTT‘˚ á ø√]ø£\
kÕ<Ûë´ kÕ<Û´ä eTT\qT Ä˝À∫+#·e˝…qT. ˇø£ ãT~∆eT+‘·T&ÉT ‘·q ø√]ø£\qT
Ä#·s¡D˝À ô|≥º&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔ&ÉT. ø√]ø£ qqTdü]+∫ yês¡T
Á|üj·T‘·ïeTT‘√ dü|òü\T\e⁄‘ês¡T. nsTT‘˚ eTq˝À #ê˝≤eT+~ kÕ<Ûë´
kÕ<Ûë´\qT >∑T]Ô+#·ø£ ø√]ø£\qT neT\T |üs#¡ ê\qT≈£î+{≤s¡T. Ç≥Te+{Ï
ø±sê´\T ù|s¡T≈£î e÷Á‘·y˚T ø±s¡éTT\ì|æ+#·TqT.
me¬s’Hê ˇø£ eTVü≤‘êÿs¡éTTqT ‘·\ô|{Ïºq, Ä ø±s¡éTT˝ÀH˚
Áù|s¡DX¯øÏÔ, Ä#·s¡DX¯øÏÔ‘√bÕ≥T Ä#·s¡D ìj·Te÷\T ≈£L&Ü Ç$T&ç
ñ+≥Tqï$. n{Ïº X¯óuÛÑÁ|ü<äyÓTÆq ø±sê´\T XÊdüqeTT˝…’ e]ú\T¢qT.
ãT~∆eT+‘·T\T ‘·eT $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ >∑eTéTTqT, \ø£åéTT\qT
ìπs›•+#·T≈£î+{≤s¡T. ‘·q \øå±´\≈£î nqT>∑TDeTT>± ø√]ø£\qT
m+#·T≈£î+{≤s¡T. nø£ÿs¡˝Òì yê´|üø±\qT ‘·–Z+#·T≈£îì, ‘·eT \ø£å´+ yÓ’ù|
ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\T ø£*–ñ+{≤s¡T. Ms¡T ‘êeTT Ä•+∫q \øå±´\qT HÓs¡y˚s¡ TÃ
173
≈£î+{≤s¡T. ‘·eT Ä#·sD¡ \‘√ q\T>∑T]˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äT‘ês¡T n+<ä]ø°
Ä<äs¡Ùe+‘·T\e⁄‘ês¡T.
ø±ã{Ïº e÷qe⁄\+<ä]ø° dü÷Œ¤]Ôì ø£*–+#·T ø√]ø£\T, \ø£åéTTô|’
Ç#êÃ¤ X¯øÏÔì ô|+∫ Ä#·s¡DqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·T $<ÛäeTTq ø±sê´\T
#˚|ü≥ºe˝…qT. ñ‘·ÔeT yÓTÆq ø√]ø£\T, ñ‘·ÔeT |ü⁄s¡Twüß\T kÕ~Û+‘·Ts¡T.
kÕe÷qýÓTÆq ø√]ø£\‘√ kÕe÷qT´\T Á|üj·T‘·ïeTT #˚j·TT<äTs¡T. ø±ã{Ïº
j·÷e‘Y e÷qyê[ì <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì s¡÷bı+~+∫q ñ‘·eÔ T ø√]ø£\qT
$y˚øe£ +‘·T\T Áù|s¡Dø£*–, ‘·eT Ç#êÃ¤Xø¯ ‘ÔÏ √ yê{Ïì kÕ~Û+∫ e÷qyê[øÏ
‘·eT e+‘·T u≤<Ûä´‘·qT ìs¡«Væ≤+#·e˝…qT.
ñ‘·ÔeTyÓTÆq ø±sê´\qT kÕ~Û+#·e˝…qqï ñ‘·ÔeTyÓTÆq >∑TD≤\qT
n_Ûeè~∆ #˚dTü ø√e˝…qT. ñ‘·eÔ T >∑TD≤\T n_Ûeè~∆ ø±e˝…qqï dü‘ÿ· s¡à\≈£î
|üPqTø=qe˝…qT. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT $~Û>±
ìs¡«Væ≤+#·e˝…qT. n+‘˚ø±˙ nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·˝<Ò ìä ìs¡T‘ê‡Vü≤eTT‘√
Ä‘·àVü≤‘·´\≈£î bÕ\Œ&Ésê<äT. e÷qe⁄&ÉT j·T+Á‘·eTT ø±<äT. |üìøÏsêì
j·T+Á‘·eTTqT Á|üø£ÿq |ü&Éy˚dæq≥T¢>±, e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT mqï&É÷
ìsêX¯|sü #¡ T· ø=qsê<äT. J$‘·eTT ø£wdºü Tü U≤\‘√ kÕ>∑TqT. <ä«+<ä«eTT\‘√
≈£L&çq<˚ J$‘·eTT. á <ä«+<ä«eTT˝Ò ˝Òøb£ ˛‘˚ e÷qe n_Ûeè<˚∆ kÕ>∑<Tä .
ø±ã{Ïº Ä‘·àVü≤‘·´ ‘·\+|ü⁄ dü]ø±<äT.
$y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ e]Ô+#·Tyê&ÉT ‘·q e÷≥≈£î $\TeìkÕÔ&ÉT.
#Ó|æŒ+~ #˚kÕÔ&ÉT. q\T>∑T]˝À eéVü≤]+#˚≥|ü&ÉT ‘·q düeTÁ>∑‘·qT
ìs¡÷|æ+#·T≈£î+{≤&ÉT. ‘·q e´øÏÔ‘·«y˚T ‘·q \ø£åéTT. e÷qe‘ê«ìï
ì\u…≥Tº≈î£ +{≤&ÉT. n˝≤ø±ø£ eTq˝À e+#·q dü«uÛ≤e⁄\T ñ+≥THêïs¡T.
Ms¡T q\T>∑T]˝À ‘·eT e÷≥qT b˛wæ+#·Tø√s¡T. e÷qe‘ê $\Te\qT
b˛wæ+#·ø£ e÷qe‘ê«ìï ø√˝ÀŒe⁄#·THêïs¡T.
174
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T e÷qe‘·«eTTqT Ä#·]+∫ b˛wæ+#ê*. me]ø° Çã“+~
˝Ò<äqT≈£î+≥÷, e÷qe‘·«eTTq≈£î e´‹πsø£eTT>± Á|üe]Ô+#·sê<äT. Á|ü‹
ˇø£ÿs¡T ‘·eT Ä#·s¡D\‘√ düe÷q‘·«eTTqT ô|+#ê*, b˛wæ+#ê*.
ìs¡+‘·s¡+ e÷qe‘ê«ìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì e]Ô+#ê*.
eTqeTT Ä#·]+#˚ dü‘êÿsê´\T m\¢|ü&ÉT kÕ{ÏeTìwæ y˚T\Tø√]
#˚j·Te˝…qT. eTqeTT @ |üì #˚dæHê kÕ{Ïyê]øÏ Çã“+~ ø£\T>∑
CÒjT· sê<äT. eTq≈£î eTqøÏ eT+∫ »s¡>±\ì nqT≈£î+{≤eTT. n<˚ $<Û+ä >±
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eT≈£î eT+∫ »s¡>±\H˚ nqT≈£î+{≤s¡T. eTqeTT
Ç‘·sT¡ \qT+&ç eT+∫ì Ä•+∫qfÒ¢ Ç‘·sT¡ \T ≈£L&Ü ‘·eT≈£î ‘·eT #·T≥÷º
ñqïyê]qT+&ç eT+∫ì Ä•kÕÔs¡T. á H˚|ü<∏äéTT˝À πøe\+ ˇø£ÿe´øÏÔ
‘·eT kÕ{Ïyê]øÏ qwüºeTT >∑*–+∫q+‘·˝À dü+|òü÷ìøÏ ô|<ä› qwüºy˚TMT
»s¡>∑<äT, nsTTq|üŒ{Ïø° dü+|òüT+˝À n+<ä]‘√ kÕeTs¡dü´ <Û√s¡DÏ‘√
JeHêìøÏ n\yê≥T|ü&Ü*.
eTqeTT m+‘√ n<äèwüeº +‘·T\+. eTq+<ä]ø° ùd«#êÃ¤ kÕ«‘·+Á‘ê´\‘√
J$+#˚ Vü≤≈£îÿ ñqï~. eTqeTT @B ns¡Te⁄>± ‘Ó#·TÃø√eTT. eTq+<ä]ø°
$y˚ø£ $#·ø£åD\T ø£\e⁄. eTT+<äT $wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+∫, Ä#·]+∫,
nqTuÛÑe C≤„Hêìï dü+bÕ~kÕÔs¡T. áHê&ÉT eTqeTT Ä#·]+#˚ ø£s¡à\T
e÷qe‘ê <äèwæº‘√ yÓTT<ä\T ô|≥ºø£b˛e#·TÃqT, ø±˙ e÷qe‘·«y˚T eTq
>∑eTéTì eTqeTT >∑T]Ô+#·e˝…qT. $y˚ø£e+‘·T&ÉT ‘·q Á|ü‹#·s¡´qT
e÷qe‘ê <äèwæ‘º √H˚ Ä#·]kÕÔ&TÉ . Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ÇcÕºqTkÕs¡eTT e]ÔkÕÔsT¡ .
nsTT‘˚ n+<ä] ÄyÓ÷<äyTÓ qÆ |üqT\≈£î $y˚øe£ +‘·T&ÉT n\yê≥T|ü&‘É ê&ÉT.
$y˚ø£e+‘·T&ÉT ‘·q Ä#ês¡eéVü‰sê\T Hê´j·T|üs¡+>± ñ+&˚˝≤
r]Ã~<äT›≈£î+{≤&ÉT. n+<ä] ÄyÓ÷<äeTTqT bı+<äT‘ê&ÉT.
175
Ä<˚XÊ\T ˝Ò<ë XÊdüHê\T>± uÛ≤$+∫q Á|ües¡ÔHêe[øÏ Hê´j·T
|üsy¡ TÓ qÆ düeTà‘·eTT \_Û+∫j·TT+&Ée˝…qT. n$ $y˚øe£ +‘·T\T n~Ûø±s¡eTT>±
uÛ≤$+‘·Ts¡T. Ç{Ïº Ä<˚XÊ\˝À @ $<ÛäyÓTÆq |üø£åbÕ‘·yÓ’K] ñ+&É<äT.
e÷qe⁄&Éqïyê&ÉT düV≤ü »+>± ‘·q $y˚ø£ $#·øDå£ \‘√, Ç#êÃ¤|Pü s¡«ø£eTT>±
HÓ’‹ø£ ø£s¡à\≈£î n\yê≥T|ü&Ée˝…qT. á ø£s¡à\T Á|üø£è‹ ìj·Te÷\‘√
@ø°uÛÑ$+∫ düs¡« e÷qyê[øÏ n+^ø±s¡jÓ÷>∑ýÓTÆ ñ+≥Tqï$. ¬ø]{Ÿ
eTVü‰X¯j·TT&ÉT Ç{Ïº Ç#êÃ¤X¯øÏÔì dü+|üPs¡í ùd«#êÃ¤ Á|ü‹|ü‘·TÔ\T ø£\~>±
$e]+#ÓqT.
$y˚ø£e+‘·T\T e÷qyê[øÏ n+~+∫q dü÷Á‘ê\T, nìï |üØø£å\≈£î
ì\ã&ç, q\T>∑T] ÄyÓ÷<ëìï bı+<äT#·Tqï$. nq>±, á dü÷Á‘ê\T
Äj·÷ Á|ü<˚XÊ\˝À Ä#·s¡D≈£î d”«ø£]+#·ã&ÉT#·Tqï$. á dü÷Á‘ê\T @
ˇø£ÿ] n_ÛÁbÕj·TeTT>± uÛ≤$+#·sê<äT. á dü÷Á‘ê\qT $y˚ø£ #·øDå£ ≤\‘√
n+<ä] ÄyÓ÷<ëìï bı+~q$>± ñ+≥Tqï$. $y˚ø£e+‘·T\T n+<äs¡÷
Ç{Ïº dü÷Á‘ê\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+{≤s¡T. á dü÷Á‘·+‘√ ≈£L&çq JeHêìøÏ
n+<äs¡÷ ã<äT∆˝…’ ñ+{≤s¡T.
$y˚ ø £ e +‘· T \T ‘êeTT Ä#· ] +∫ e÷qyê[øÏ n+~+∫q
dü÷Á‘ê\qT mqï{Ïø° MTs¡s¡T. ‘·eT dü÷Á‘ê\qT ‘êeTT Çwüº |üPs¡«ø£+>±,
ùd«#·Ã¤>± Ä#·]kÕÔs¡T. ‘êeTT Ä#·]+#·T dü÷Á‘ê\T HÓ’‹ø£‘·qT bı+<äT
|üs¡#·T≈£îì >∑eT´+ yÓ’|ü⁄ q&ç|ækÕÔs¡T. HÓ’‹ø£‘· nedüs¡eTì, ˇø£
XÊdüqeTì, kÕø£å´kÕ<Ûäq≈£î ‘√&ÉŒ&ÉTqì $y˚ø£e+‘·T\T Á>∑Væ≤+‘·Ts¡T .
Ç{Ïº HÓ’‹ø£‘·‘√ ≈£L&çq ø£s¡à\T n+<ä] ÄyÓ÷<äeTTqT bı+<äT‘ês¡T.
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eT ‘·eT ø£s¡Ôe´ø£s¡à\ ìs¡«Vü≤D˝À HÓ’‹ø£Ø‹˝À u≤<Ûä´‘·‘√
ø£s¡à˝≤#·]+#·e˝…qT.
176
ø£s¡ÔeéTT nqTq~ eTq uÛ≤yê\ô|’q, düŒ+<äq\ô|’q, ñ<˚›XÊ´\
ô|’Hê Ä<Ûës¡|ü&É<äT. n~ e´≈£îÔ\eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T n_Ûeè~∆øÏ <√Vü ≤<ä
|ü&ÉTqT. Á|ü‹ dü÷Á‘êìøÏ ˇø£ ø±s¡D+ ñ+≥T+~. n<˚ Ø‹˝À ÇcÕº
sTTcÕº\T ≈£L&Ü ñ+≥T+{≤sTT. Ç<˚ Ø‹q Á|ü‹ø±s¡éTT ≈£L&Ü Ç‘·s¡
ø±sê´\‘√ n$HêuÛ≤e dü+ã+<ÛäeTT ø£*– ñ+{≤sTT. $y˚ø£e+‘·T\T
á ø±s¡DeTT#˚ ‘·eT≈£î q∫Ãq dü÷Á‘ê\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+{≤s¡T.
eTqø£s¡à\ eTT–+|ü⁄>± eTqeTT Á|ü‹ø£s¡à≈£î ˇø£ $\TeqT
ìs¡ísTTkÕÔeTT. Ä $\Te <Ûäqs¡÷|üeTTq ñ+&Ée#·TÃ ˝Ò<ë ôVA<ë
s¡÷|üeTTq ñ+&Ée#·TÃ. <Ûäqs¡÷|üeTTq $\Teø£{Ïºq|ü&ÉT, n+‘·≈£î
düe÷q $\Te‘√ Ç‘·s¡ edüTÔe⁄\‘√ e÷]Œ&ç #˚j·Te#·TÃqT. nsTT‘˚
$\Te ø£≥º˝Òì<˚ ôVA<ë. kÕ<Ûës¡D+>± Á|ü‹ ˇø£ÿ] HÓ’»eTT Á|üø±s¡eTT
e÷¬sÿ{Ÿ $\TeqT nqTdü]+∫ |òü*‘êìï Ä•kÕÔs¡T. düTKdü+‘√cÕ\qT
Ä•+#˚yês¡T <ÛäqeTTq≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ÇkÕÔs¡T. ø±˙ ø=ìï wüs¡‘·T\≈£î,
$\Te\≈£î e÷Á‘·y˚T ø£≥Tºã&çq|ü⁄&ÉT nø£ÿ&É <ÛäqeTT Á|üy˚Tj·TeTT
ñ+&É<äT. πøe\+ ôVA<ë e÷Á‘·y˚T ñ+≥T+~.
ø±ã{Ïº HÓ’‹ø£‘· nqTq~ <ÛäqeTTq≈£î nr‘·yÓTÆq~. á HÓ’‹ø£‘˚
>∑eTýÓTÆ ñ+≥Tqï~. á HÓ’‹ø£‘· eT]j·TT e÷qe‘·«eTT\T HÓ’‹ø£
e÷s¡ZeTTq |üj·Tì+∫q|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T ôVA<ë @s¡Œ&ÉTqT. HÓ’|ü⁄DéTT
eT]j·TT |üìMT<ä ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\T ø£*–q e÷¬sÿ≥Tº˝À eT+∫>± <ÛäqeTT
dü+bÕ~+#·e#·TÃqT. eTq ‘Ó*$‘˚≥\≈£î, düeTj·Tdü÷Œ¤]ÔøÏ eT]j·TT
düs¡<ë>± ø£\T|ü⁄>√s¡T‘·qeTTq≈£î düe÷»+˝À eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄, $\Te
ñ+&ÉTqT. e÷≥MT<ä ì\ã&É≥+ eT]j·TT eTqeTT Ä#·]+#˚ ø£s¡à\ô|’
dü<ä_ÛÁbÕj·TeTTqT ø£*– ñ+&É≥+ nqTq$ Ä+‘·s¡+–ø£eTT>± m+‘√
$\TeqT düeTTbÕ]®+#·TqT.
177
HÓ’‹ø£‘· n+<ä]ø° nedüs¡y˚T. HÓ’‹ø£‘·‘√ ≈£L&çq ø£sêà#·s¡D e\¢
$y˚ø£e+‘·T\T n+<ä]ø° Ä<äs¡ÙeTe⁄‘·THêïs¡T. HÓ’‹ø£ ø£sêà#·s¡D\‘√
M] dü«uÛ≤eeTT ≈£L&Ü e´ø£ÔeTe⁄‘·Tqï~. Ms¡T HÓ’‹ø£ e÷sêZìøÏ ø£≥Tºã&ç
ñ+{≤s¡T. n+<ä] jÓ÷>∑πøåe÷\T ø√] Ä#·]+#˚ á ø±s¡´Áø£e÷\˝À
‘·eTe+‘·T ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT Ms¡T Ä#·]kÕÔs¡T, bÕ\T|ü+#·T≈£î+{≤s¡T.
@ edüTÔe⁄q¬ø’Hê <Ûäs¡àeTT qqTdü]+#˚ $\Te ñ+≥T+~. nìï
edüTÔe⁄\≈£î $\Te\qT ‘Ó*j·TCÒùd~ ˇø£ >ös¡eÁ|ü<ÛäyÓTÆq kÕúqeTT.
Ä kÕúqeTT ìs¡à\yÓTÆq~, ìX¯Ã\yÓTÆq~, ìkÕ«s¡úyÓTÆq~ eT]j·TT m{Ïº
wüs‘¡ T· \≈£î ˝§+>∑ì~. n{Ïº kÕúqeTTq≈£î $y˚øe£ +‘·T\T m+‘√>ös¡yêìï
ÄbÕ~kÕÔs¡T. ø±ã{Ïº düs¡«dü«‘·+Á‘·´ dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô‘√ nqTq~
kÕe÷qé÷qe⁄\≈£î, $y˚ø£e+‘·T\≈£î Ä<Ûës¡yÓTÆ ñ+≥Tqï~.
nìï dü÷Á‘ê\T ˇø£ Äø±s¡eTTqT @s¡Œs¡#·T≈£î+≥Tqï$. á
dü÷Á‘ê\T düVü≤»eTT>± Á|üø£è‹ ìj·Te÷\qT ÇeTT&ÉTÃ≈£î+≥THêïsTT.
Á|ü‹ dü÷Á‘·eTT ˇø£ \ø£åéTT n+~+#·TqT, >∑eTéTTqT #˚s¡TÃqT.
ø±ã{Ïº $y˚ø£e+‘·T\T á dü÷Á‘ê\qT Ä#·]+#˚ düeTj·TeTT˝À,
ìj·Te÷\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+{≤s¡T. Ç{Ïº ìj·Te÷\T kÕeTs¡dü´ <Û√s¡DÏ‘√
Ä#·sD ¡ ≈£î |üPqTø√yê*. ìj·Te÷\T ˝Ò<ë Áø£eT•ø£Då nqTq~ yÓTT<ä{À¢
uÛ≤s¡eTì|æ+#·e#·TÃ, ø±˙ yê{Ï $\TeqT Á>∑Væ≤+∫q MT<ä≥ n$
nedüs¡+>± >∑T]Ô+∫q s√Eq n$ uÛ≤s¡eTì|æ+#·<äT. n|ü&ÉT Ä
ìj·Te÷\qT düV≤ü »+>±H˚ Ä#·]+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. yÓTT<ä{À¢ eTq≈£î
á ìj·Te÷\T nedüs¡+ ˝Ò<äqT≈£î+{≤eTT, ø±˙ Áø£y˚T|” M{ÏøÏ
n\yê≥T|ü&Ü¶ø£, yê{Ï $\TeqT Á>∑Væ≤+#êø£, n$ #ê˝≤ eTTKéTì
Á>∑Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á $<Ûä+>± HÓ’‹ø£ ø£sêà#·s¡D˝À yÓTT<ä{À¢
eTqeTT ñ‘ê‡Vü≤eTT #·÷|üø£b˛e#·TÃ, ø±˙ ø±s¡éTT eTT+<äT≈£î kÕπ>
ø=B› Ä ø±s¡éTTô|’ eT≈£îÿe ô|s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~.
178
ˇø£ eT+∫ dü÷Á‘·+ n+<ä]ø° düeTà‘·eTsTTq~. Ä dü÷Á‘·eTT
eT+∫H˚ ‘·|üŒ #Ó&ÉTqT n+~+#·<äT. Ç{Ïº dü÷Á‘ê#·s¡D˝À uÒ<Ûë_Û
ÁbÕj·÷\≈£î #√≥T˝Ò<äT. eTqeTT á dü÷Á‘ê\qT eTq ÇwüºeTT
e∫Ãq≥T¢ Ä#·]+#·≈L£ &É<Tä . ìj·TeTìã<ä‘∆ ‘· √ Ç{Ïº dü÷Á‘ê\ Ä#·sD
¡ ≈£î
|üPqTø√yê*. dü÷∫+∫q ìj·Te÷\≈£î ˝Àã&ç Ä#·]+∫q+‘·es¡≈£î
m{Ïº$uÛÒ<ë\T ø±qsêe⁄. n+<äTπø M{Ïì XÊdüHê\T>± eTqeTT
Á>∑Væ≤+#·e\dæ j·TTqï~. á ø±s¡DeTT#˚ n+<ä]ø° eT+∫ì n+~+#˚
˙‹ìj· T e÷\qT, dü ÷ Á‘ê\qT Çwü º | ü P s¡ « ø£ + >± Ä#· s ¡ D ≈£ î
d”«ø£]+#·e˝…qT.
@ ø±s¡éTT˝…’qqT ìj·TeTìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç Ä#·]+∫q|ü&˚
yê{Ï |òüTq‘·qT eTqeTT Á>∑Væ≤+#·>∑\T>∑T‘êeTT. ø±ã{Ïº á dü÷Á‘ê\qT
nqTdü]+#· &ÜìøÏ d”«ø£]+∫q|ü⁄&˚, á dü÷Á‘ê\≈£î nqTã+<ÛäeTT
ø£*–q ìj·TeT ìã+<Ûäq\qT eTqeTT Çwüº|üPs¡«ø£eTT>± d”«ø£]+#·
e˝…qT. Á|ü‹ dü÷Á‘·eTT dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ø£\~, \ø£åéTTqT n+~+#˚~ .
ø±ã{Ïº XÊdüqeTT˝…’ e÷qe⁄ì XÊdæ+#·T#·Tqï$.
e÷qe⁄\T ‘·eT ÇcÕºqTkÕs¡eTT ø£s¡à\Hê#·]+#Ó<äs¡T. eT+∫
ñ<˚›X¯éTT‘√ ìj·Te÷\qT Ä#·]+#·e#·TÃqT, ˝Ò<ë ìj·TeTìã+<Ûäq
\qT Á‘√dæ|ü⁄#·Ãe#·TÃqT. ˇø£ ø£sêà#·s¡D˝À ìj·TeT ìã+<Ûäq\qT
bÕ{Ï+#·ø£b˛e&É eTqTq~ nHÓ’‹ø£ #·s¡´‘√ düe÷qeTe⁄‘·T+~. n{Ïº
nHÓ’‹ø£ ø£s¡à\≈£î •ø£å\qT $~Û+#·e˝…qT. ø±ã{Ïº ø±s¡éTT dü+ø£*Œ+∫
q|ü&ÉT, Ä ø±s¡éTTqT #˚|ü≥Tºyês¡T HÓ’‹ø£e÷s¡ZeTTH˚ m+#·Tø√yê*.
e÷qe⁄\+‘ê á ìj·Te÷\ $wüj·T+˝À düe÷qy˚T. yês¡T á
ìj·Te÷\≈£î nr‘·T\T ø±s¡T. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT Ä•+∫qØ‹˝À
q&ÉTee˝…qT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT e÷qe‘·«eTT‘√ J$+#ê\ì, düTK
179
dü+‘√cÕ\qT Ä•+∫, HÓ’‹ø£ e÷s¡ZeTTq |üj·Tì+#·e˝…qì ø√s¡Tø=q
e#·TÃqT. Ä ø√]ø£\T ñqï+‘· e÷Á‘·eTTq dü]b˛<äT. e÷qe⁄&ÉT
dü+|òüTJ$. n+<ä]ø° dü+ã+~Û+∫qyê&ÉT. ø±ã{Ïº e´øÏÔ ÁbÕ‹|ü~ø£q
n‘·ì #·s¡´\qT eTqeTT ìs¡ísTT+#·≈£L&É<äT. dü$Twæº>± e÷qe⁄\
ø±s¡´Áø£e÷\ eT+∫#Ó&TÉ \qT, düeTs¡‘ú q· T ìs¡sí TT+#·e˝…qT. e÷qe⁄\≈£î
dü$Twæº<äèø£Œ<∏äeTT n‘·édüs¡eTT.
dü÷ÿ|üH√j·TsY eTVü‰X¯j·TT&ÉT Ç≥T¢ ‘Ó*ô|qT. ÄdüøÏÔ nqTq~
ˇø£ dü«#·Ã¤yÓTÆq nC≤„qeTT‘√≈£L&çq ìs¡+‘·s¡Áù|s¡D. düs¡« kÕe÷q´+>±
ùd«#·Ã¤ nqTq~ uÛÖ‹ø£ JeqeTTq≈£î |ü]$T‘·yÓTÆ ñ+≥Tqï~. ‘·q
ø£fi¯fl≈£î ø£ì|æ+#˚ <äèX¯´ Á|ü|ü+#·eTTH˚ ì»eTì Á>∑Væ≤+∫, düe÷»+˝Àì
‘ês¡‘·e÷´\qT, ôV≤#·TÃ ‘·>∑TZ\qT >∑T]Ôdü÷Ô, e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤
eVæ≤düTÔHêï&ÉT. @ $<ÛäeTT>±qsTT‘˚ e÷qe⁄ì nqTdü]+∫ n‘·ì ˙&É
ñ+&ÉTH√, n<˚$<ÛäeTT>± e÷qe⁄ì nqTdü]+∫ n‘·ì Ç#·Ã¤ñ+≥Tqï~.
á Ç#·Ã¤ nqTq~ dü«‘·+Á‘·yÓTÆq~, Ä+‘·s¡+–ø£yÓTÆq~, n<˚ düs¡«»>∑‘Y
kÕs¡yÓTÆ ñ+≥Tqï~.
á >√#·s¡yÓTÆq <äèX¯´Á|ü|ü+#·+ edüTÔ$C≤„q düe÷Vü‰s¡eTT. Ç{Ïº
<äèX¯´ Á|ü|ü+#·+˝À e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤ ø£*– ñ+≥THêï&ÉT. Ç{Ïº <äèX¯ ´
Á|ü|ü+#·+ ø±\, ø±s¡D, ø£s¡à\‘√ @s¡Œ&çq~. <˚Vü≤eTT‘√ ñqï+‘·
es¡≈£î Ç{Ïº »>∑‘·TÔ˝À ‘·q dü+ã+<ÛäeTT ‘ê‘êÿ*ø£yÓTÆ ñ+≥Tqï|üŒ{Ïø °,
‘·q ñìøÏì XÊX¯«‘·eTT>± ìs¡÷|æ+#ê\ì ÄdüøÏÔ ø£*– ñ+≥THêï&ÉT.
eTq Ç#·Ã¤ |üP]Ô>± ùd«#êÃ¤j·TT‘·yÓTÆq~, ‘·q ñìøÏì dü«j·T+>±
Á|üø£{Ï+#·T X¯øÏÔ ø£\~. á Ç#êÃ¤X¯øÏÔ @ ìj·TeTìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&Éì ~.
á <äèX¯´ »>∑‘T· Ô ø±s¡DeTTq≈£î ˝Àã&ç Hê\T>∑T $<Ûeä TT\T>± ñ+≥Tqï~.
180
Á|ü‹edüTÔe⁄q≈£î ø=ìï <Ûäsêà\T ñ+≥Tqï$. Á|ü‹edüTÔe⁄ ‘·q ñìøÏì
‘Ó\T|ü⁄fÒ ø±ø£ á »>∑‘·TÔ˝À ˇø£ uÛ≤>∑yÓTÆ ñ+≥Tqï~. á edüTÔe⁄\
|ü≥¢ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ düs¡« dü«‘·+Á‘·éTT>± Á|üø£{Ï‘· eT>∑T#·Tqï~. á »>∑‘·TÔ˝À
»]π> |ü]D≤eT Áø£eT+˝À á edüTÔe⁄\T ìs¡+‘·s¡eTT ‘·eT ñìøÏì
#ê≥T≈£î+≥÷ ñ+{≤sTT. á ø±\#·Áø£eTTqT Ä|ü⁄X¯øÏÔ <˚ìø° ˝Ò<äT. Ç~
ìs¡ + ‘· s ¡ e TT kÕ>∑ e \dæ q <˚ . Ç{Ï º bı‘· T Ô ìj· T eTìã+<Û ä q \≈£ î
˝Àã&çq~. e÷qe⁄ì Ç#·Ã¤ düs¡«dü«‘·+Á‘·yÓTÆq~. á s¬ +&ç+{Ïø° q&ÉTeT
e⁄qï dü+ã+<Ûäy˚T ¬s+&ÉT $wüj·÷\qT Á|üø£{Ï+#·T#·Tqï~. n$ ùd«#·Ã¤ ‘√
≈£L&çq nedüs¡eTT.
e÷qe⁄ì Ç#·Ã¤ nC≤„ q eTT‘√ ≈£ L &ç ñ+&É T qT. e÷qe⁄ì
n+‘·s+¡ >∑eTT n‘·ì Ä‘·à˝À Ç$T&ç ñ+≥Tqï~. n+‘·sê‘·à dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ ~,
ì>∑÷&ÛÉyÓTÆq~. dü÷ÿ|üH˚j·TsY n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ nqTq~
nìï{ÏøÏ eT÷\eTT eT]j·TT |ü$Á‘·yTÓ qÆ ~ (qøÏ© ø±ì~). C≤„qeTqTq~
á Ç#êÃ¤X¯øÏÔøÏ »‘·|üs¡#·&ÉeTÚ‘·Tqï~. Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT ‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏ Ôì
ãfÒº ‘êH˚$T{À ìs¡÷|æ+#·T≈£î+{≤&ÉT. C≤„q düeTTbÕs¡®q‘√ n‘·ì
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝À ≈£L&Ü e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑TqT. á nqTuÛÑeC≤„qeTT‘√
dü‘·´<äs¡ÙqeTT #˚düT≈£î+{≤&ÉT. n‘·ìøÏ ‘Ó*dæq C≤„qeTTH˚ e´ø£ÔeTT
#˚j·TTqT. n+‘·≈£î$T+∫ n‘·qT @MT #˚j·T dü+ø£*Œ+#·&ÉT. e÷qe⁄&ÉT
‘·q Ç#êÃ¤Xø¯ øÔÏ Ï C≤„q düeTTbÕs¡q® ÄeX¯´ø£‘q· T >∑T]Ô+∫ ø£èwæ dü\T|üe˝…qT.
eTqe÷#·]+#˚ eT+∫ì b˛*ø£‘√ Á>∑V≤æ +#·e#·TÃqT. Ç<˚ b˛*ø£‘√
eTq ˝Àì Ç#êÃ¤Xø¯ ìÔÏ ≈£L&Ü |ü]o*+#·e#·TÃqT. eTq \øå±´\qT kÕ~Û+#·T
~X¯˝À eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ eTq≈£î m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉTqT. HÓ’‹ø£ $\Te\≈£ î
ø£ ≥ Tº ã &ç , eT+∫e÷sêZ q |ü j · T ì+#· T yê]øÏ Ç#êÃ¤ X ¯ ø Ï Ô m+‘√
düVü‰j·Tø±]>± ñ+&ÉTqT.
181
eTqeTT Á|ü‹ $wüj·÷ìï eT+∫>±H˚ uÛ≤$kÕÔeTT. nsTT‘˚ ˇø£s¡T
ˇ|ü>± uÛ≤$+∫q <ëìì eTs=ø£sT¡ ‘·|ü >± uÛ≤$+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~.
yÓTT<ä{~Ï Á|üdTü ‘Ô · $wüjT· +. ø=+<äsT¡ Á|ü‘´· øå±ìøÏ, Á|üdTü ‘Ô êìøÏ $\Teì∫Ã
‘·eT n_ÛÁbÕj·TeTTqT e´ø£eÔ TT #˚kÕÔsT¡ . s¬ +&Ée s¡øe£ TTyês¡T |üs√øå±ìøÏ,
uÛÑ$wü´‘Y Á|üD≤[ø£qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£ÔeTT
#˚kÕÔs¡T.
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ≈£L&çq ø±s¡éTT eT+∫~>±qT, Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝Òì ø±s¡éTT
#Ó&ÉT>±qT eTqeTT uÛ≤$+#·T≈£î+{≤eTT. n+<ä]ø° nìï{Ïø£+f…
ñ‘·ÔeTyÓTÆq ø√]ø£ ˇø£{Ï ñ+≥Tqï~. Ä ø√]ø£qT ø√s¡T≈£î+f… $T–*q
ø√]ø£\T Áø£y˚T|” ‘·–Zb˛‘êsTT. Ç{Ïº ñ‘·ÔeTyÓTÆq ø√]ø£qT kÕ~Û+#ê\qï
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ n+<äs¡÷ ø£*– ñ+&Ü*. nsTT‘˚ n+<ä]ø° Ç{Ïº ø√]ø£
»ì+#ê\q&É+ »]π> $wüjT· +ø±<äT ø£<ë ø£˙dü+ Ä˝À∫+#·&ÜìøÏ ≈£L&Ü
M\T|ü&É&É+˝Ò<äT. á »>∑‘·TÔ˝À XÊX¯«‘·yÓTÆq dü+‘·è|æÔì, Äq+<äeTTqT
ø£*–+#·T Ç#êÃ¤X¯øÏÔ @MT˝Ò<äT. ˇø£y˚fi¯ XÊX¯«‘·yÓTÆq dü+‘·è|æÔì,
Äq+<äeTTqT n+~+#·T ø√]ø£ @<Ó’Hê ñqïjÓT&É\, Ä ø√]ø£ e\¢
Ä‘√àqï‹ eT]j·TT Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ìs¡÷à\q »s¡T>∑TqT. á ø±s¡DeTT#˚
eTq˝À n\»&ç ‘·–Z Á|üXÊ+‘·‘· #˚≈£Ls¡TqT. Ä Á|üXÊ+‘·‘·, dü+‘·è|æÔ á
»>∑‘T· qÔ T #·øÿ£ >± $X‚w¢ +æ #·T≥˝À ‘√&ÉŒ&ÉTqT. á Ø‹>± dü‘ê´ìï Á>∑V≤æ +∫,
eT+∫ e÷s¡ZeTTq≈£î |ü]$T‘·yÓTÆ, ‘·q ñ<ä∆s¡D≈£î ñ|üÁø£$T+#·TqT. á
n+‘·s¡+>∑ Á|üVü≤düqeTT Ä‘·à≈£î dü+ã+~Û+∫q~.
ˇø£ e´øÏÔ #Ó&TÉ ø±s¡éTT #˚jT· dü+ø£*Œ+∫q|ü⁄&ÉT, n‘·ìì n&É–¶ +#·
˝Òq|ü⁄&ÉT, n‘·ìì <äTsêàs¡TZì>± uÛ≤$kÕÔeTT. #˚ùd~ eT+∫|üì ˝Ò<ë
#Ó&ÉT|üì nì kÕe÷q´+>± n+<ä]øÏ ‘Ó\TdüTÔ+~. n+fÒ ˇø£ #Ó&ÉT|üì
dü+ø£*Œ+∫q|ü⁄&ÉT Ä e´øÏÔ Ç‘·s¡T\ n_ÛÁbÕj·TeTT‘√ ø£\eø£ uÒ<ë_Û
182
ÁbÕj·T+‘√ eéVü≤]düTÔHêï&Éì ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. á ‘·|æŒ<ëìøÏ
ø±s¡DeTT nVü≤+ø±s¡eTT. á nVü≤+ø±s¡ ø±s¡DeTT e\q ¬s+&ÉT
$wüj·÷\T >√#·s¡eT>∑T#·Tqï$. ˇø£{Ï, nqT≈£îqï~ #˚ôdj·÷´\qï
ã\yÓTÆq ø√]ø£, ‘·|üq. ¬s+&ÉT, ‘êeTT #˚j·÷\qT≈£îqï |üì|ü≥¢
kÕ«s¡úeTT>± Ä˝À∫+#·T≥. nq>± n+<ä] <äèwæº˝À Ä ø±s¡éTT ‘·|üŒì
‘Ó*dæq|üŒ{Ïø° kÕ«s¡úeTT#˚‘· n<˚ ‘·|üqT #˚j·T&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&ÉT<ä Ts¡T.
nVü≤+ø±s¡ |üP]‘· ø±sê´\T |üP]Ô>± kÕ«s¡úeTT‘√ ≈£L&çq$. á #Ó&ÉT
ø±s¡éTT #˚j·TT≥e\¢ Ç‘·s¡T\≈£î qwüºeTT »]–Hê ‘·q≈£î @MT |ü≥º<äT.
#Ó&TÉ o\eTTq≈£î Á|ü<ëÛ qeTT>± á s¬ +&ÉT \ø£Då ≤\T ø±s¡DyÓTÆ ñ+≥Tqï$.
Çø£ÿ&É Á>∑V≤æ +#·e\dæq $wüjT· eTT. Ç{Ïº nVü≤+ø±s¡+‘√ e]Ô+#·T Ç#êÃ¤Xø¯ ÔÏ
ø±s¡D≤q e÷qe⁄&ÉT ø£cÕº\ bÕ\>∑T#·THêï&ÉT. me]˝À á Ç#êÃ¤X¯øÏÔ
m≈£îÿe>± ñ+≥T+<√ yês¡T ø£cÕº\qT+&ç $&ÉBj·Tsêì ã+<Ûä+>±
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. <äTsêàs¡TZ\T n+‘·s¡+>∑eTTq #ê˝≤ u≤<Ûä≈£î >∑T]
n>∑T#·T+<äTs¡T. yês¡T Ä $<ÛäeTT>± n+‘·s¡+>∑eTTq u≤<Ûä|ü&ÉT#·T,
kÕ{Ïyê] u≤<Ûä\qT #·÷dæ ˝À˝À|ü\ dü+‘√wü+‘√ bı+–b˛e⁄<äTs¡T.
Ç{Ïº Á≈£Ls¡‘·«eTT, eT÷s¡â‘·«eTT M]˝À e´ø£ÔeT>∑TqT. á H˚|ü<∏ä´+˝À
Ç‘·s¡T\≈£î ø£wüºeTT, qwüºeTT ø£*–+#·&É+ ≈£L&Ü ‘·q <Û˚´j·TeTT>±
e÷]b˛‘·T+~.
á ô|’ $wüjT· eTTqT eTs√ $<Ûeä TT>± ≈£L&Ü #Ó|Œü e#·TÃqT. ndü÷j·T
ø£*–q e´øÏÔ Ç‘·s¡T\≈£î ñqï<ëìì #·÷dæ zs¡«˝Òø£ u≤<Ûä|ü&É‘ê&ÉT.
Ç‘·sT¡ \≈£î ≈£L&Ü ‘·q≈£îe÷~] ˝Ò$T‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ #·THêï&Éì ‘Ó*ùdÔ M]øÏ
n{Ïº u≤<Ûä ‘·>∑TZqT. Ç‘·s¡T\T u≤<Ûä|ü&É≥+, Ç‘·s¡T\T nHês√>∑éTT‘√
u≤<Ûä|ü&É≥+ #·÷ùdÔ M]øÏ @ u≤<Ûä>±˙ e÷s¡TŒ>±˙ ø£\T>∑<äT. Ç‘·s¡T\
ø£cÕº\T #·÷dæ M] u≤<Ûä ø=+‘· ìyês¡DeT>∑TqT. nq>± Ç‘·sT¡ \ ø£cÕºìï
183
#·÷dæ Ms¡T dü+‘√wüeTT>± ñ+<äTs¡T. Ç{Ïº Ç#êÃ¤Xø¯ ÔÏ ø£\yê]˝À Á≈£Ls¡‘«· eTT,
<Ís¡®qéTT, Væ≤+dü yÓTT<ä˝…’q$ Á|ü»«*kÕÔsTT.
#Ó&ÉTø±sê´\T #˚j·TTyês¡T n~Ûø£eTT>± ‘·eT Ç#êÃ¤X¯øÏÔì ñ|ü
jÓ÷–düTÔ+{≤s¡T. yê] n+‘·sê‘·à yê] #·s¡´\qT K+&çdü÷ÔH˚ ñ+≥T+~.
Ms¡T mìï <äTsêàs¡Z|ü⁄ |üqT\T #˚düTÔqï|üŒ{Ïø° yê] n+‘·s¡+>∑+˝À
dü‘·ý˚T<√ Á>∑Væ≤dü÷ÔH˚ ñ+{≤s¡T. Ms¡T ≈£L&Ü ‘·eT ‘·|ü\qT Á>∑Væ ≤+∫
|üXÊÃ‘êÔ|üeTT #Ó+<äT‘ês¡T.
eTqeTT, eT+∫#Ó&ÉT\ Vü≤<äT›\ eT<Ûä´ q&ç#˚ e´øÏÔì, Hê´j·TyÓTÆq
e´øÏÔ>± uÛ≤$kÕÔeTT. n‘·qT @ $<ÛäyÓTÆq Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î >∑T]ø±&ÉT. á e´øÏÔ
‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏÔì Ç‘·s¡T\ô|’ s¡T<ä›&ÉT. n+‘˚ø±<äT Ç‘·s¡T\ Ç#êÃ¤X¯ øÏÔì
>ös¡$kÕÔ&ÉT ≈£L&Ü. Ç‘·s¡T\ dü+|ü<ä\qT ø±bÕ&ÉT‘ê&ÉT. Ç<ä+‘ê ‘·q
ÇwüÁº |üø±s¡eTT #˚kÕÔ&TÉ . Ç‘·ì Ä<äsD¡ Hê´j·Tã<ä+∆ >± ñ+≥T+~. ø±ã{Ïº
Hê´j·T+>±, n+‘·s¡+>∑eTTq Ä˝À∫+∫ q≥¢sTT‘˚, me]øÏyês¡T ‘·eT
Ç#êÃ¤Xø¯ ‘ÔÏ √ eéVü≤]+#·e˝…qT ø±˙, Ç‘·sT¡ \ Ç#êÃ¤ X¯øÔÏ ‘·÷\Hê&É≥+,
øÏ+#·|üs¡#·&É+ #˚j·Tsê<äT.
eTq˝À düV≤ü »+>± #ê˝≤eT+~ kÕe÷õø£Hê´j·÷ìï ø√s¡T≈£î+{≤s¡T,
Ä#·]dü÷Ô ñ+{≤s¡T. kÕ{ÏeTìwæ ø£cÕº\˝À ñ+fÒ yê] ø£cÕº\qT #·÷dü÷Ô
}s¡Tø√s¡T. düVü‰j·T ‘·‘·«eTT˝Òìyês¡T Çy˚MT |ü{Ïº+#·Tø√s¡T. Ç‘·s ¡T\≈£î
kÕj·T|ü&˚yê&ÉT Ç‘·s¡T\ ø£cÕº\qT #·÷dæ ‘·q ø£cÕº\T>± uÛ≤$kÕÔ&ÉT.
‘·q≈£î, Ç‘·s¡T\≈£î eT<Ûä´ ñqï n+‘·s¡eTT\T Ç‘·ìøÏ |ü≥ºe⁄. Ç‘·qT
n+<ä]‘√ ø£\dæb˛‘ê&ÉT. eTqTwüß\ eT<Ûä´qTqï uÒ<ÛäuÛ≤yê\qT $T<Ûä´>±
uÛ≤$kÕÔ&TÉ . n+<ä] ø£wqºü cÕº\T ˇø£{>Ï ±H˚ uÛ≤$kÕÔ&TÉ . n+<ä] Ç#êÃ¤ Xø¯ ìÔÏ
>∑T]Ô+∫ >ös¡$kÕÔ&ÉT. á ø±s¡DeTT#˚ ‘·q≈£î Vü‰ì #˚dæq <äTsêàs¡TZ\ qT
düVæ≤‘·eTT ø£åeT‘√ eéVü≤]kÕÔ&ÉT. ‘ê´>∑uÛ≤eeTT‘√ Ç‘·s¡T\ ø£cÕº\ ≈£î
düŒ+~+∫ yê]øÏ kÕj·T+ #˚kÕÔ&ÉT.
184
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T $XÊ\uÛ≤yê\qT n\es¡#T· ø√yê*. eTq Vü≤è<äjT· eTTqT
$XÊ\uÛ≤yê\‘√ ì+|ü⁄ø√yê*. eTq Vü≤è<äj·TeTT qT+&ç dü+≈£î∫‘·
uÛ≤yê\qT $&ÉHê&Ü*. eTq eTqdüT‡qT |ü$Á‘·eTT>±, eT+∫ uÛ≤yê\‘√
ô|≥Tºø√yê*. |ü$Á‘·yTÓ qÆ eTqdüT‡, $XÊ\yÓTqÆ Vü≤è<äjT· + >∑\yês¡T ‘·eTqT
‘êeTT n+<ä]˝À #·÷düT≈£î+{≤s¡T. mes¡sTT‘˚ á dæú‹ì nqTuÛÑ$kÕÔs√
yês¡T <ÛäqT´\T, dü‘·TŒs¡Twüß\T. Ç{Ïº dæú‹˝Àì yês¡T e÷qe⁄\+‘ê
Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄\T>± >∑T]Ô+∫, Äq+<ëìï nqTuÛÑ$kÕÔs¡T.
eTìwæ˝À m|ü&Ó’‘˚ yÓ’sê>∑´+, ‘ê´>∑+ u≤>± ô|]– ñqï‘· dæú‹øÏ
#˚s¡T≈£î+{≤&√, n‘·ì˝À nH˚ø£ e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑T‘êsTT. n$ nVü≤+ø±s¡
ìs¡÷à\q, uÛÑeã+<Ûë\ qT+&ç $eTTøÏÔ, ‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏÔì |üP]Ô>±
ø√˝ÀŒe⁄≥, yÓ’sê>∑éTT yÓTT<ä˝…’q$. Ç{Ïº dü<äTZD≤\‘√ Ç‘·qT düHê´dæ>±
e÷]b˛‘ê&ÉT.
düHê´dæ J$‘·eTTq≈£î ø±e\dæq eTTKýÓTÆq \ø£åD≤\T, düVü≤»+>±
|ü$Á‘·yTÓ qÆ Jeq$<ÛëqeTT, Ç#êÃ¤Xø¯ ìÔÏ |üP]Ô>± ø√˝ÀŒe⁄≥, kÕe÷qýÓTqÆ
J$‘êìøÏ n\yê≥T|ü&ÉT≥, Ç‘·s¡T\ ø£cÕº\qT #·÷dæ, düŒ+~+∫ yê]øÏ
‘·–q kÕj·T+ #˚j·TT≥, ‘·q X¯Øs¡ b˛wüD ì$T‘·ÔeTT |ü]$T‘·yÓTÆq
kÕ‹«ø£ ÄVü‰s¡eTT d”«ø£]+#·T≥, eT]j·TT nìïy˚fi¯˝≤ n+‘·s¡›èwæº‘√
uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√ dü+ã+<Ûëìï >∑s¡T|ü⁄#·T uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTTqT
ô|+#·T≈£î+≥÷, <ëìì Ç‘·sT¡ \‘√ |ü+#·T≈£î+≥÷ HÓ‹’ ø£yTÓ qÆ , |ü$Á‘·yÓTqÆ
Jeq $<ÛëHêìï Ä#·]dü÷Ô ñ+{≤&ÉT. n+‘·s¡+>∑eTTq @~ eT+∫, @~
#Ó&ÉT? nì n+<äs¡÷ Ä˝À∫dü÷Ô ñ+{≤s¡T. Á>∑Væ≤dü÷Ô ñ+{≤s¡T. ø±˙
düHê´dæ dæú‹øÏ m~–qyê&ÉT e÷Á‘·y˚T n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûëìï >ös¡$+∫
ñqï‘· dæú‹øÏ #˚s¡T≈£î+{≤&ÉT.
185
18. HÓ‹
’ ø£‘· - e´øÏ>Ô ‘
∑ +· kÕ+|òTæ ø£+
n. HÓ’‹ø£‘· e´øÏÔ>∑‘·+ eT]j·TT kÕ+|òæTø£+ :`
e÷qe⁄&ÉT ‘êqT Ä#·]+#˚ dü+düÿè‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT ‘·q
e+o≈£î\≈£î ˇø£ ‘˚*¬ø’q, q÷‘·qyÓTÆq |ü<ä∆‹˝À n+~+#·T Á|üj·T‘·ïeTT
#˚j·TT#·THêï&ÉT. n$ *œ‘· s¡÷|üeTT>±qT, uÀ<Ûäq\ s¡÷|üeTT>±qT
eT]j·TT ø£fi≤düèwæº <ë«sêqT. M{Ïì düs¡fi¯yÓTÆq uÛ≤wü˝À ‘·q e+o≈£î \≈£î
n+~+#·T#·THêï&ÉT. e÷qe $ø±düeTT jÓTTø£ÿ eTTK´ $X‚weü TT @eTq>±,
n~ eTìwæ jÓTTø£ÿ kÕ+|òæTø£ Jeq$<ÛëqeTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï~.
e÷qe $ø±dü+˝À m+‘√ Ä#·s¡D C≤„qeTT eT]j·TT dü+|òüT n_Ûeè~∆
ø£qã&ÉT#·Tqï~.
HÓ‹’ ø£ Jeq $<ÛëqeTTô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç e÷qe n_Ûeè~∆ kÕ>∑T‘·Tqï~.
ˇø£ _&É¶ |ü⁄{Ïº e÷≥\T |ü*øπ eTT+<˚ Ä _&É¶ ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\‘√, ≈£î≥T+ã
düuÛÑT´\‘√ ø±˙, qs¡T‡‘√ ø±˙ kÕ+|òæTø£ dü+ã+<ÛäeTT HÓ\ø=\TŒ‘·T+~.
eTq dü+|òüT+˝À ˇø£ q÷‘·q e´øÏÔì ø£\TdüTÔqï dü+<äs¡“¤+˝À eTqeTT
ˇø£ bÕsƒ¡eTT H˚s¡TÃ≈£î+{≤eTT. Ä q÷‘·q u≤\TìøÏ eT+∫ e´øÏÔ‘·«eTTqT
n+~+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔeTT. á H˚|ü<∏ä´+˝À Ä q÷‘·q •X¯óe⁄
uÛÑ$‘·eéTTq≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T m+‘√ ‘ê´>∑eTTq≈£î dæ<ä∆|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
Ç<ä+‘ê eTqeTT dü÷ø£Î+>± Á>∑V≤æ +∫q≥¢sTT‘˚ eTq≈£î s¬ +&ÉT $wüj÷· \T
uÀ<Ûä|ü&É‘êsTT. ˇø£{Ï, dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ eTqT>∑&Éô|’ ÁX¯<ä∆eVæ≤+#·&É+,
¬s+&ÉT dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ n_Ûeè~∆ ø=s¡¬ø’ bÕ≥T|ü&É≥eTT.
HÓ’‹ø£‘·≈£î ˇø£ Á|üeTTK u≤<Ûä´‘· ñ+≥Tqï~. n~ @eTq>± ˇø£
e´øÏÔ˝À ñqï #Ó&ÉTqT n~ ìs¡÷à*+|ü#˚düTÔ+~. n+‘˚ø±ø£ ˇø£ eTìwæøÏ
C≤„qeTTq+~+∫ n‘·ì n_Ûeè~∆øÏ m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·Tqï~.
186
n‘·ì HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆øÏ ø±s¡D eT>∑T#·Tqï~. n+‘˚ø±ø£ e÷qe⁄&ÉT
e´wæº>± ø£+f… dü$Twæº>± ø£\dæ ñ+&˚ Á|üjÓ÷»q+ #ê˝≤ m≈£îÿe nì
#ê{Ï#ÓãT‘·T+~. e÷qe⁄&ÉT e´øÏÔ>± mH√ï |ü]$T‘·T\≈£î ˝Àã&çqyê&ÉT,
mH√ï ˝ÀbÕ\‘√ ≈£L&çqyê&ÉT. mH√ï wüs¡‘·T\≈£î ˝Àã&çqyê&ÉT. n{Ïº
|ü]$T‘· dæú‹qT+&ç e÷qe⁄&ÉT ‘·q ˝ÀbÕ\qT düe]+#·T≈£îì,
|ü]$T‘·T\qT <ë{Ï, uÒwüs¡‘·T>±, nq+‘·yÓTÆq dæú‹øÏ m<ä>∑&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ïdüTÔHêï&ÉT, kÕ~ÛdüTÔHêï&ÉT.
kÕ+|òTæ ø£JeqeTT e÷qe⁄ì˝À $ø±düeTT ø£*–+#·TqT. ÁbÕ+‘·eTT
q≈£î ÁbÕ+‘·eTTq≈£î, düeTj·÷qT≈£L\eTT>± |ü]dæ‘ú T· \qT ã{Ïº kÕ+|òæ Tø£
JeqeTT˝À, HÓ’‹ø£‘·˝À ø=ìï e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚düT≈£î+≥Tqï$. á
e÷s¡TŒ\T e÷qe n_Ûeè~∆øÏ ˝Ò<ë |ü‘·HêìøÏ <ë]rj·Te#·TÃqT.
kÕ<Ûës¡D+>∑ á e÷s¡TŒ\T e÷qe $ø±düeTTqπø <√Vü≤<ä|&ü TÉ qT. HÓ‹’ ø£‘·
e÷qe eTqT>∑&É≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT‘·÷, e÷qe $ø±düeTTq≈£î ≈£L&Ü
<√Vü≤<ä|ü&ÉT#·Tqï~.
HÓ’‹ø£ JeqeTT e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq~. á HÓ’‹ø£ JeqeTTq≈£î n\yê≥T
|ü&qç yês¡T HÓ‹’ ø£eTT>± ã<äT\∆ >∑T<äTs¡T. HÓ‹’ ø£eTT>± n_Ûeè~∆ kÕ~Û+‘·Ts¡T.
HÓ’‹ø£ <äèwæº ø£*– ñ+{≤s¡T. dü+‘·è|æÔ‘√ J$kÕÔs¡T. á HÓ’‹ø£‘· e´øÏÔ
J$‘·+ô|’ ¬s+&ÉT $<Ûë\ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. ˇø£{Ï ‘Ó*k˛ ‘Ó*j·Tø√
‘·|ü#˚XÊeTqï u≤<ÛäqT+&ç ñ|üX¯eTq+ ø£*–düTÔ+~. s¬ +&ÉT ‘·q#·T≥÷º
ñqï dü+|òTü +˝À ‘êqT≈£L&Ü ˇø£ uÛ≤>∑yT˚ nqï uÛ≤yêìï ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô ~.
e÷qe $ø±düeTT nqTq~ eTTK´+>∑ eTqeTT Ä#·]+#˚ dü+düÿè‹
kÕ+Á|ü<ëj·÷\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. á dü+düÿè‹ kÕ+Á|ü<ëj·÷\qT
eTq≈£î n+~+∫q~ eTVü‰qTuÛ≤e⁄˝Ò. kÕ+|òTæ ø£ JeqeTT e´øÏ>Ô ‘∑ · HÓ‹’ ø£
187
JeHê\ düy˚Tàfi¯qeTT e÷Á‘·y˚T ø±<äT, nì nH˚ø£ ø±s¡D, ø±s¡éTT\
Á|ü‹|òü\eTT. nsTTq|üŒ{Ïø° e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£ JeqeTT kÕ+|òæTø£
HÓ’‹ø£‘·≈£î ‘√&ÉŒ&ÉTqT, uÛ≤>∑eTT eVæ≤+#·TqT.
eTìwæøÏ eT+∫ #Ó&ÉT\qT ìs¡ísTT+#˚ $y˚ø£ $#·ø£åD\T ø£\e⁄.
n‘·qT ‘·q kı+‘·|üqT\ $wüj·÷\˝ÀH˚ >±ø£ dü+|òüTeTT˝À ‘·q#·T≥÷º
ñqïyê] eT+∫ #Ó&ÉT\qT >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. ø£s¡à\‘√ bÕ≥T Ä˝À#·q\
eT+∫#Ó&ÉT‘·qT ≈£L&Ü n‘·qT |ü]o*+#·>∑\&ÉT. HÓ’‹ø£ düŒèVü≤‘√
$y˚ø£e+‘·T\T á eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·÷ìï #˚kÕÔs¡T. Ç{Ïº #·s¡´\˝Àì
uÛ≤yê\qT, düŒ+<Ûäq\qT, ø±s¡D≤\qT n‘·qT ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. ‘·q
Á|üy˚Tj·TeTT ˝Ò≈£î+&Ü »]π> ø±sê´\qT ≈£L&Ü e÷qe⁄&ÉT >∑T]ÔkÕÔ&ÉT.
H˚&ÉT düe÷»eTT˝À »s¡T>∑T‘·Tqï ø±sê´\qT $y˚ø£e+‘·T˝Ò ø±ø£
bÕøÏåø£+>± n$y˚ø£e+‘·T\T ≈£L&Ü |ü]o*+∫ $X‚¢wædü÷Ô ñ+{≤s¡T.
düŒèVü≤‘√qT, düŒèVü≤ ˝Ò≈£î+&Üq÷ »]π> á ø±sê´\ $X‚¢wüD e\¢ n+‘ê
>∑+<äs¡>√fi¯+>±, ndüVü≤»+>± nì|ædüTÔ+~. ø±s¡éTTq≈£î ø±s¡DeTTq≈£î
bı+‘·q <=s¡ø£<äT. á H˚|ü<∏äéTT˝À e÷qe⁄&ÉT #˚ùd #Ó&ÉT|üqT\≈£î •ø£å
nedüs¡yÓTÆ ñ+&Ée˝…qT. eT÷&ÛÉqeTàø±\‘√ ‘·q n<äèwüºeTTqT |üØøÏå+#ê
\qTø√e&É+, ø±s¡D≤\T ˝Ò≈£î+&Ü ãj·T≥|ü&É≥+, ø√]ø£\qT HÓs¡y˚s¡TÃ
ø√yê\H˚ ‘ê|üÁ‘·jT· +, eTT+<äT>±H˚ ø=ìï ìs¡j
í ÷· \≈£î ø£≥Tºã&ç n+<äT≈£î
$s¡T<ä∆eTT>± »]π> dü+|òüT≥q\ô|’ eTqTwüß\ô|’ es¡ZeTT\ô|’ <˚«wü+
Á|üø£{Ï+#·&É+ ˝≤+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T á ø√e≈£î #Ó+<äT‘êsTT.
kÕe÷õø£ |ü]D≤eT Áø£eT+˝À e÷qe⁄&ÉT ø±\eTT‘√ u≤≥T e÷s¡TŒ
#Ó+<äT‘·÷H˚ ñHêï&ÉT. e÷qe⁄&ç e÷s¡TŒ\‘√bÕ≥T HÓ’‹ø£‘·˝À ≈£L&Ü
e÷s¡TŒ\T #√≥T #˚düT≈£î+≥Tqï$. á HÓ’‹ø£‘· ≈£L&Ü ø±\eTT‘√
188
e÷s¡T#·Tqï~ <Ó’q+~q J$‘·eTT˝À ˇø£ e´øÏÔ HÓ’‹ø£eTT>∑ nH˚ø£
e÷s¡TŒ\≈£î ˝Àqe⁄‘·÷e⁄+{≤&ÉT. ‘·q n+‘·s+¡ >∑eT+<äT, ‘·q uÛ≤yê\‘√
‘· q dü Œ +<ä q \‘√ ãj· T {Ï edü T Ô Á|ü | ü + #· e TT‘√ nH˚ ø £ Ø ‘· T \
nqTuÛÑ÷‘·T\qT bı+~ ‘·q nqTuÛÑeC≤„qeTTqT eè~∆#˚düT≈£î+≥THêï&ÉT.
#·s¡´≈£î Á|ü‹#·s¡´, ‘·q˝À ãj·T{≤, dü÷ø£ÎyÓTÆq dü÷ú\yÓTÆq Ç˝≤
nH˚ø£ $<Ûë\T>± »]π> nqTuÛÑyê\ ø±s¡DeTT>± ‘·q˝À HÓ’‹ø£ e÷s¡TŒ\T
@s¡Œ&ÉT#·Tqï$. Ç{Ïº JeqeTT |ü⁄{Ïºq~ yÓTT<ä\T #·ìb˛j˚T<ëø±
ìs¡+‘·se¡ TT ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. á nqTuÛyÑ ê\‘√H˚ eTq e´øÏ‘Ô «· +
n_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~. á Áø£eT+˝À nH˚ø£ <äXÊìπs›X¯ø±\T, bÕsƒê\T
ne>∑‘·eTe⁄‘êsTT.
Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£+>± e÷s¡T‘·÷H˚ ñ+{≤&ÉT. Ç~ ‘·<ÛäéTT.
á e÷s¡TŒ\T $y˚ø$£ #·øDå£ \‘√ ≈£L&ç »s¡T>∑TqT. e÷qe⁄&ÉT dü+|òTü J$>±,
dü+|òüT JeqeTT‘√ düVü≤ø£]dü÷Ô, ‘·q kÕ«s¡ú+ ø√dü+ J$düTÔ+{≤&ÉT.
dü+|òTü JeqeTT e\q ‘êqT C≤„qeTTqT, Áù|eTqT eT]j·TT Äq+<äeTTqT
|ü+#·T≈£î+{≤&ÉT. ‘·q n+‘·s¡+>∑eTTq, eT+∫#Ó&ÉT\ b˛sê≥eTT
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. dü+|òüT˙‹ì bÕ{Ï+∫q+‘· ø±\+ ‘·q≈£î,
dü+|òü÷ìøÏ eT<Ûä´ uÒ<ÛäuÛ≤yê\T #ê˝≤ n\ŒeTT>±H˚ ñ+{≤sTT. nq>±
HÓ’‹ø£e+>± dü+|òüT˙‹ bÕ{Ï+∫q yê]˝À bÕ|ü;Û‹, <Ó’eÁ|”‹ n_Ûeè~∆
j·T>∑TqT.
e´øÏÔ jÓTTø£ÿ HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆˝À düŒwüºyÓTÆq |ü]$T‘·T\T eTq≈£î
ne>∑‘· eT>∑TqT. e÷qe HÓ»’ eTTØ‘ê´, nìï HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘ê\ ø£\sTTø£‘√
≈£L&Ü e÷qe⁄ì n‘·T´qï‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£ |ü⁄s√>∑‹øÏ u≤≥\T y˚j·T˝Òø£
b˛‘·Tqï~. n+‘˚ø±<äT, ø=+<äs¡T eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T kÕ~Û+∫q n‘·T´qï‘·
189
dæú‹˝À düVæ≤‘·eTT ø=ìï ‘ês¡‘·e÷´\qT >∑T]Ô+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. @
ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü ‘êqT kÕ~Û+∫q dæú‘˚ dü]jÓÆTq<äì #Ó|üŒq\$ø±<äT. BìøÏ
ø±s¡D≤\T nH˚ø+£ ø±e#·TÃ. n$ e+X¯bÕs¡+|üs´¡ yÓTqÆ ø±s¡D≤\T, eT]j·TT
dü+|òüT+˝À eTq ø£s¡Ôe´ø£s¡à\ ‘ês¡‘·e÷´\T. Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\˝À
me¬sH’ ê ˇø£<ëìì düeT]ú+∫q|ü⁄&ÉT, dü+|òTü +˝À Ä#·sD¡ ˝À ñqï $T–*q
Ä#·s¡D\T ≈£î+≥Tã&ÉTqT.
HÓ’‹ø£‘· nqTq~ ¬s+&ÉT $<Ûë\ |ü]o*+#·e˝…qT. ˇø£{Ï e´øÏÔ
|üs¡eTT>±, eT]j·TT ¬s+&Ée~ dü+|òüT|üs¡eTT>±. eTqyÓT|ü&ÉsTT‘˚
dü+|òüT˙‹ì >∑T]+∫ Ä˝À∫kÕÔyÓ÷, n~ eTq Ä+‘·s¡+–ø£ eT]j·TT
uÛÖ‹ø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ düe÷Vü‰s¡ eT>∑T#·Tqï~. ˇø£ e´øÏÔ dü+|òüT˙‹øÏ
n\yê≥T|ü&Ée#·TÃ, ø±˙ n~ n‘·ì‘√ düVü≤»eTT>± »s¡T>∑T≥˝Ò<äT.
BìøÏ ø±s¡DeTT nC≤„qeTT. ‘·q nC≤„qeTT e\¢, ‘·qT Ä#·]+#˚
ø±s¡éTT\ô|’ dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q ˝À|ædüTÔqï~.
|üPs¡«+ s√E\˝À @<Ó’Hê ˇø£ ñ|üÁ<äeeTT »]–‘˚, <ëìøÏ
ø±s¡DeTT eT+Á‘·X¯ø√Ô ˝Òø£ Á|üø£è‘·r‘· X¯ø√Ô nì uÛ≤$+#Ó&çyês¡T. ø±˙
H˚{Ï s√E\˝À eTqeTT M{Ïì ndü\T qeTàeTT. #·÷XÊsê, @~ nsTT‘˚
áHê&ÉT eTqeTT HÓ’‹ø£+>± dü‘·éTì qeTTà‘êyÓ÷, n~ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À
ndü‘·éTT>± ìs¡÷|æ+|ü ã&Ée#·TÃqT. Ç+‘·{Ï e÷s¡TŒq≈£î ø±s¡DeTT
@$T{Ï? e÷qe⁄&ÉT ô|s¡T>∑T‘·Tqï yê‘êes¡D+˝À |üP]Ô e÷s¡TŒ\T
e∫Ãq|ü⁄&ÉT, nq>± Ä]úø£ |ü⁄s√_Ûeè~∆ kÕ~Û+∫q|ü⁄&ÉT n+‘˚ø±<äT
e÷qe⁄ì Jeq$<ÛëqeTT ˝ÀH˚ m+‘√ |ü⁄s√_Ûeè~∆ kÕ~Û+∫q|ü⁄&ÉT.
á $<ÛäyÓTÆq e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#·T≥ e\q e÷qe⁄ì dü«uÛ≤eeTT˝À
≈£L&Ü e÷s¡TŒ ø£qã&ÉT#·Tqï~. á e÷s¡TŒ nìyês¡éTT. Ç|ü&ÉTqï≥T¢
uÛÑ$wü´‘Y˝À ñ+&É<äT. n|ü&ÉT eT∞fl e÷s¡TŒ\T »s¡T>∑e#·TÃ. á
$<ÛäeTT>± ìs¡+‘·s¡eTT e÷s¡TŒ\T ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤sTT.
190
kÕ+|òTæ ø£|sü y¡ TÓ qÆ e÷s¡TŒ\≈£î ø±s¡D≤\T Hê\T>∑T. ˇø£{,Ï sê»ø°jT·
ø±s¡DeTT. Ç~ es¡ZeTT\ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤yêìï ã{Ïº ñ+≥T+~. ¬s+&ÉT,
Á|üø£è‹ì ˝§+>∑BdüT≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+˝À e÷qe⁄&ÉT nqTdü]+#˚ |ü<ä∆‘·T\T
eT÷&ÉT, e÷qe⁄&ÉT ‘·q ‘Ó*$‘˚≥\‘√ dü÷ú\ Á|ü|ü+#·eTTqT ns¡úeTT
#˚düT≈£î+≥THêï&ÉT. Hê\T>∑T, e÷qe⁄&ÉT e÷qdæø£, Ä<Ûë´‹àø£ <äèwæºì
ô|+#·T≈£îì, dü÷ø£Î <äèwæº‘√ ‘·q dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT >∑T]+∫, ‘êqT
Ä#·]+#˚ HÓ’‹ø£ $\Te\T >∑T]+∫ $#ê]düTÔHêï&ÉT.
Ä. nXÊX¯«‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£‘· :
eTq Ç+Á~j·÷˝Ò eTq nqTuÛÑyêìøÏ kÕ≈£åî\T>± eéVü≤]düTÔqï$.
eTq≈£î »]–q nqTuÛÑ÷‹‘√, eTqeTT n>√#·s¡yÓTÆq yê{Ïì ø£qT>=q
&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïeTT. á Á|üj·T‘·ïeTT ÄeX¯´ø£s¡yÓTÆ j·TTqï~.
eTq Ç+Á~j·÷\ #·\qeTT\≈£î, eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ uÛ≤eq\≈£î eTq
Ä‘·àj˚T ø±s¡DeTT. eTq Ä‘·à eTq X¯Øs¡eTT˝À ñqï+‘·es¡≈£L á
Á|üÁøÏj·T\T kÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤sTT. eTqeTT m|ü&Ó’‘˚ Ç+Á~j·÷\
jÓTTø£ÿ uÛÖ‹ø£ÁøÏj·T\T eT]j·TT n+‘·s¡+>∑eT+<äT »]π> e÷qdæø£
Á|üÁøÏj·T\qT dü÷ø£ÎeTT>± |ü]o*kÕÔyÓ÷ n|ü&˚ eTq≈£î dü]jÓÆTq
ø±s¡ D eTT ne>∑ ‘ · e T>∑ T qT. n+‘· e s¡ ≈ £ L eTqeTT e÷qdæ ø £
Ä+<√fi¯q\≈£î, uÛÑj·÷\≈£î >∑T] n>∑T<äTeTT. ø±s¡D≤\T ‘Ó*dæq |æeTà≥
á e÷qdæø£ Ä+<√fi¯q\ qT+&ç, uÛÑj·T+ qT+&ç ñ|üX¯eTq+ ø£\T>∑TqT.
eT+∫ #Ó&TÉ \qTq$ eTq Ç+Á~j·÷\ nqTuÛeÑ eTT˝À ñ+≥Tqï$,
ø±˙ #êe⁄ e÷Á‘·+ eT+∫#Ó&ÉT\ nqTuÛÑyêìøÏ <ä÷s¡+>± ñ+≥T+~.
#êe+fÒ dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q ø£\yês¡T, eTs¡DeTT düVü≤»y˚T ø±ã{Ïº
eTs¡DeTT >∑T]+∫ ∫+‹+#·ø£, J$‘·eTT Äq+~+#· Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T.
191
e÷qe J$‘·eTT nXÊX¯«‘·eTT. eTs¡DeTT ‘·|üŒ<äT m|üŒ{Ï¬ø’Hê á
ø±s¡DeTT#˚ nXÊX¯«‘·yÓTÆq <ëìô|’ yÓ÷E ‘·–Zb˛‘·T+~. á dü‘ê´ìï
Á>∑V≤æ +∫q e÷qe⁄&ÉT ‘êqT Áã‹øÏ kÕ~Û+#˚<ëìì >∑T]+∫ ∫+‹+#·&TÉ .
kÕ<Ûës¡D e´øÏÔ eTs¡DeT+f… uÛÑj·T|ü&É‘ê&ÉT. n‘·ìøÏ #êe⁄
u≤<Ûëø£s¡ yÓTÆq<äqï uÛ≤eeTT ø£+fÒ, eTìwæøÏ #êe⁄ ‘·|üŒ<äT nqï u≤<Û˚
m≈£îÿe>± |”&çdü÷Ô ñ+≥T+~. ndü\T e÷qe⁄&ÉT #êe⁄ >∑T]+∫
uÛÑj·T|ü&ÉH˚\? e÷qe⁄&ÉT Áã‹øÏq+‘·ø±\+ #êe+fÒ m˝≤ ñ+≥T+<√
‘·q≈£î ‘Ó*j·T<äT. Çø£ eTs¡DeTT dü+uÛÑ$+#êø£, ‘·q miTπø n‘·ìøÏ
ñ+&É<äT ø±ã{Ïº #êe⁄ Áã‘·T≈£î\ >∑T]+∫ m≈£îÿe>± Ä˝À∫+#·≈£L&É<äT,
u≤<Ûä|ü&É≈£L&É<äT.
eTq˝À #ê˝≤eT+~ eTs¡DeT+fÒ #Ó&ÉT n_ÛÁbÕj·TeTT ø£*–
ñ+{≤s¡T. n+‘˚ø±<äT, e÷qe⁄&ÉT #˚dæq nH˚ø£ ‘·|æŒ<ë\≈£î eTs¡TDy˚T
X¯s¡DéTqT≈£î+{≤&ÉT. $y˚ø£e+‘·T&ÉT #êe⁄≈£î uÛÑj·T|ü&É&ÉT. #êe⁄≈£î
<ä÷s¡+>± bÕ]b˛e&É+ »s¡>∑<äT. #êe⁄ n‘·ìøÏ @ $<Ûä+>±q÷
Ä≥+ø£eTT ø±<äT. #êe⁄qT #Ó&ÉT>± uÛ≤$+#·&Éy˚T »s¡>∑<äT. Ç‘·qT
ÄVü‰s¡eTTqT J$+#·&É+ ø√düy˚T rdüT≈£î+{≤&ÉT ‘·|üŒ ã\yÓTÆq
ÄVü‰s¡eTT‘√ #ê˝≤ ø±\eTT Áã‘·ø±\qï ÄX¯‘√ e÷Á‘·+ ø±<äT.
#êe⁄ eTq #˚‹˝À˝Ò<äT. n~ m|ü&ÉT m˝≤ nqï~ eTq≈£î
ne>∑‘·eTT ø±<äT. ø±ã{Ïº m|ü&√ e#˚Ã #êe⁄>∑T]+∫ e÷qe⁄&ÉT
Ä˝À∫+|ü |üì˝Ò<äT. j·TTe≈£î\T ‘·eT J$‘ê\qT #·ø£ÿ>± J$+#ê*,
yês¡úø£éTT˝À n~ M\Tø±<äT nì nqT≥ düããTø±<äT. J$‘·eTT
J$+#·&Üìπø ñ+~ n~ @ ej·TdüTyê]¬ø’Hê. ø±ã{Ïº J$+∫q+‘·
ø±\+ #·ø£ÿ>± J$+∫ eT+∫ eTs¡DeTTqT ÄVü‰«ì+#ê*.
192
HÓ‹’ ø£‘· >∑T]+∫ nìï ej·TdüT\yês¡T ÁX¯<∆ä #·÷|üe˝…qT. J$‘·+˝À
e÷qe⁄&ÉT H˚s¡TÃø√e\dæ+~ m+‘√ ñ+≥T+~. e÷qeJ$‘·+ m+‘√
$\TyÓq’ ~. e÷qeJ$‘·eTTqT ∫qïHê{Ï qT+&˚ kÕs¡øú e£ TT #˚dTü ø√e˝…qT.
uÛ$Ñ wü´‘Y m˝≤ ñ+≥T+<√ eTq≈£î n>√#·se¡ TT. ø±ã{Ïº eT+∫ì H˚sT¡ Ã≈£îì,
eT+∫q&Ée&ç‘√ JeqeTT kÕ–ùdÔ, qeTT dü+‘√wæ+#·≥y˚T ø±≈£î+&Ü,
eTq #·T≥÷º ñqïyês¡T ≈£L&Ü dü+‘√wækÕÔs¡T.
˙‹ìj·Te÷\‘√ ≈£L&çq Jeq $<ÛëqeTTqT Áb˛‘·‡Væ≤+#˚~
eT÷&ÉT $wüj·÷\T n$ neTè‘·‘·«eTT¬ø’ qeTàø£eTT, uÛÑ>∑e+‘·Tì
nqTÁ>∑Vü≤eTT eT]j·TT #êe+f… uÛÑj·T|ü&Éø£ b˛e&É+ M]øÏ <˚e⁄ì
j·T+<äT Á|ü>±&ÛÉyÓTÆq qeTàø£+‘√bÕ≥T, uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„q+, <äs¡Ùq+,
nqTuÛyÑ ê\T ø£\e⁄ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT‘√H˚ <˚e⁄ì >∑T]Ô+#·T≥ kÕ<Û´ä eTT.
kÕe÷q´ e÷qe⁄\≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ qeTàø£+ ñ+&É<äT. Ç+Á~j·÷
r‘·T&ÉT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT. ‘·|ü#˚dæq yê]ì uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT •øÏå+#·Tqì,
eT+∫#˚dæqyê]ì uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT nqTÁ>∑Væ≤+#·Tqì kÕe÷qT´\T
uÛ≤$+‘·Ts¡T. ø±˙ uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTuÛÑ÷‘·T\T bı+~qyês¡T <ÛäqT´\T.
193
19. Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡+
kÕ<Ûä≈£î\≈£î n+‹eT \ø£åéTT kÕøå±‘êÿs¡y˚T. á kÕøå±‘êÿs¡+
kÕ<Ûqä ‘√H˚ kÕ<Û´ä eTT. kÕ~Û+#˚yê&ÉT, kÕ~Û+#˚~ y˚sT¡ ø±<äT. ˇø£ Á‘ê&ÉTøÏ
yÓTT<ä\T, ∫es¡ ¬s+&É÷ ñqï≥T¢>±H˚ kÕ<Ûä≈£î&ÉT kÕ<Ûäq‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïº,
kÕ<Ûäq #˚dü÷Ô \ø£åéTTqT #˚s¡T≈£î+{≤&ÉT. á kÕ<Ûäq˝À #Ó&ÉTkÕúq+ ˝Ò<äT,
nq>± eT+∫ nqï~ á kÕ<Ûäq˝À e´ø£ÔeTe⁄‘·÷ ñ+≥T+~. eT+∫πø
|ü]$T‘·yÓTÆqyês¡T Ä‘·à kÕøå±‘êÿsêìøÏ ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T. kÕ<Ûäq nqTq~
dü«j·T+ø£èwæ. Äq+<ä+ ø√dü+ ø£èwæ#˚dæq|ü⁄&ÉT, Ä ø£èwæ˝ÀH˚ Äq+<ä+
Ç$T&ç ñ+~.
eTq+ ø£s¡à\T #˚dü÷Ô ñ+{≤eTT. Ä ø£s¡à\T Áø£eT+>± ø±˙ ˝Ò<ë
ndüeTs¡ú‘·‘√ >±˙ #˚j·Te#·TÃ. @ kÕ<Ûäq¬ø’Hê C≤„q+ ø£\T>∑T‘·T+~.
kÕ<Ûäq‘√ \ø£å´+ ~X¯>± |üj·Tì+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á kÕ<Ûäq <˚ì
ì$T‘·Ô+ #˚düTÔHêïe⁄? ˙ø√düy˚T.
ªH˚qT Ä˝À∫düTÔHêïqTμ, nqï yêø£´+˝À H˚qT eT]j·TT Ä˝À#·q
e´ø£ÔeT>∑T #·Tqï$. Çø£ÿ&É H˚qT ˝Ò≈£î+&Ü Ä˝À#·q ñ+&É<äT. ø±ã{Ïº Hê
n+‹eT \ø£åéTT, H˚qT ˝Ò≈£î+&Ü ñ+&É<äT. Hê n+‹eT\ø£åéTT\˙ï Hê
Ä˝À#·q˝Ò, ø±˙ Hê Ä˝À#·q\˙ï Hê n+‹eT \ø£åéTT\T ø±e⁄. Ä‘·à
kÕøå±‘êÿs¡eTq>±, H˚qT uÛÑ$wü‘·TÔ˝À @<Ó’Hê ˇø£ >∑e÷´ìï kÕ~Û+#ê\ì
ìs¡ísTT+#·T≈£îqï|ü&ÉT, Ä düìïy˚XÊìï H˚qT nqTuÛÑe |üPs¡«ø£+>±
kÕøå±‘·ÿ]+|ü #˚düTø√yê*.
eTqeTT ˇø£ ø£s¡à#˚XÊeT+fÒ <ëìøÏ |òü*‘êìï Ä•+∫ #˚kÕÔeTT.
ø±˙ ∫es¡˝À eTqeTT Ä•+∫q<ëìø£+f… |òü*‘·eTT n~Ûø£eTT>±
ñ+≥T+~. eTq Ä˝À#·q‘√ eTqeTT m˝≤ eTy˚Tø£yTÓ HÆ êyÓ÷, n<˚ Ø‹‘√
194
eTqeTT Ä•+∫q |òü*‘·eTT\‘√ ≈£L&Ü eTy˚Tø£eTÚ‘êeTT. Áu≤&û¢
eTVü‰X¯j·TT&ÉT á H˚|ü<∏äéTT˝À ‘Ó*j·T CÒdæq~ @eTq>±, ªªeTqeTT
ˇø£ edüTÔe⁄ qT+&ç Ä•+#˚~ eTq dæú‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. nsTT‘˚
∫es¡˝À Ä•+∫q |ò*ü ‘·eTT }Væ≤+∫q <ëìø£+f… n~Ûø+£ >± ñ+≥Tqï~.
BìøÏ ø±s¡D+ edüTÔyê? X¯Sqé÷? ˝Òø£ ø√]ø£ ˝Òø£ b˛e&Ée÷? á
Ä•+∫q <ëìø£+f… m≈£îÿe |ò*ü ‘·+ @<Ó‘’ ˚ ñ+<√, n~ eTq*ï eTT+<äT≈£î
q&ç|ædüTÔqï~. Ç{Ïº H˚|ü<∏ä´+˝À eTqeTT n~Ûø£eTT>± Ä•+#·≈£L&É<äT,
πøe\+ eTq Á|üj·T‘·ïeTTq≈£î ‘·>∑Z≥Tº>±H˚ Ä•+#·e˝…qT. ø±ã{Ïº Çø£ÿ &É
eTqeTT n+<äT≈£îH˚ |òü*‘·eTT @$T≥+fÒ, eTqø√dü+ eTqeTT @~
Ä•kÕÔy÷Ó , <ëì‘√ eTyÓTøÆ e£ TTqT kÕ~Û+#·&+É , n+<äT≈£î _Ûqï+>± eTqeTT
bı+~q <ëìì eTqeTT $e]+#·˝ÒeTT.
eTq*ï eTq+ Á|ü•ï+#·T≈£î+fÒ, kÕ<Ûës¡D+>± eTq ø√]ø£˝Ò$T{À
eTq≈£î ‘Ó\TdüTÔ+~, M{ÏH˚ eTqeTT ø√] Ä•+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
eTq J$‘·eTT˝ÀøÏ ˇø£kÕ] ‘=+–#·÷ùd,Ô @ e÷qe⁄&ÉT ø√]ø£\T ˝Ò≈î£ +&Ü
Áã‘·ø&£ +É ˝Ò<Tä . á ø√]ø£\T nH˚ø£ Ø‘·T\˝À ñ+≥Tqï$. n$ |ü]$T‘·yTÓ qÆ
ø√]ø£\T eT]j·TT $XÊ˝ uÛ≤yê\‘√ ≈£L&çq ø√]ø£˝’… ñ+≥Tqï$. $XÊ\
uÛ≤eeTT‘√ eTqeTT eTq ø√]ø£\qT |ü]o*+#·e˝…qT. eTqeTT mH√ï
ø±s¡éTT\T #˚düTÔ+{≤eTT. nsTT‘˚, kÕeT÷Væ≤ø£+>± n+‹eTeTTq
eTqeTT Ä•+#˚ |ò*ü ‘·eTT düeTÁ>∑yTÓ qÆ ~, dü+|üPs¡yí TÓ qÆ ~ Çø£ÿ&É eTqeTT
ˇø£ dü÷ø£ÎeTTqT Á>∑Væ≤+#ê*. n<˚$T≥+fÒ, ∫qï ∫qï |üqT\‘√
e÷qe⁄&ÉT >=|üŒ>=|üŒ ø±s¡éTT\T kÕ~Û+#·e#·Ãì. ø±ã{Ïº eTqeTT
@$T{À, eTq˝ø£åéTT ˝Ò$T{À, eTq Á|üj·T‘·ïeTT @bÕ{Ï<√ nqï
$wüj·÷\T eTq≈£î dü«j·T+ $~‘·y˚T.
kÕ<Ûës¡D+>± e÷qe⁄ìøÏ ø√]ø£\T yÓT+&ÉT. á ø√]ø£\T ∫qï$
eT]j·TT ô|<ä$› . á ∫qï #˚|\ü qT ô|<ä#› |˚ ü $T+–q≥T¢>±, ô|<ä› ø√¬sÿ\qT
195
$T+π> n‹ô|<ä› ø√]ø£ @yÓTÆ ñ+≥T+~? á $wüjT· yÓTÆ n+<äs÷¡ |ü]XÀ<Ûäq
#Ój·÷´*. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T düTKdü+‘√cÕ\‘√ J$‘·eTTqT nqTuÛÑ$+#ê
\qT≈£î+{≤s¡T. ø±˙ ìC≤ìøÏ #ê˝≤eT+~øÏ á düTKdü+‘√cÕ\+fÒ @$T{À
dü] nsTTq ne>±Vü≤q ñ+&É<äT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eT |ü]~∏˝À ‘·eT
J$‘ê\qT yÓ\¢ãT#·TÃ#·THêïs¡T. Ms¡T ø=ìï |ü<ä∆‘·T\≈£î n\yê≥T
|ü&j
ç T· THêïs¡T. ˇø£ ô|<ä› #·Áø£+˝À ∫qï #·Áø£+ Ç$T&çq≥T¢>±, M] ø√]ø£\T
≈£L&Ü ˇø£ ô|<ä› ø√]ø£ qqTdü]+∫, ∫qï∫qï ø√]ø£\‘√ kÕ>∑T#·Tqï$.
eTq˝À #ê˝≤eT+~øÏ ø=ìï Ä<äsêÙ\T ø£\e⁄. Ä Ä<äs¡ÙeTT
|ü]|üPs¡íyÓTÆq düTKdü+‘√cÕ\qT ø£*–+#·TqT. n{Ïº Ä<äs¡ÙeTTqT Ms¡T
n+<äTø√e#·TÃ, ˝Ò<ë n+<äTø=qø£b˛e#·TÃ. áÄ<äs¡ÙeTT ˇø£ Á|ü‘˚´ø£
yÓTqÆ ~ø±<äT. n~ y˚sT¡ >± ñ+&É<Tä . n~ ≈£L&Ü eTqeTT kÕ~Û+#·>*∑ >π <˚,
eTqeTT nqTuÛÑ$+#·>∑*π><˚. nsTT‘˚ n{Ïº Ä<äs¡Ù+ kÕ<Ûäq˝À ñqï
$esê\qT, ø±e\dæq |ü$Á‘·‘,· ◊ø£´‘·, ÁX¯<\∆ä ‘√ ≈£L&çq Á|üjT· ‘·ïeTTqT
eTT+<äT>± eTqeTT Á>∑V≤æ +#·e˝…qT. ø±ã{Ïº eTq \ø£´å kÕ<Ûqä ≈£î nqTe⁄>±
eTq*ï eTqeTT r]Ã~<äT›ø=qe˝…qT.
<Ó’q+~q J$‘·+˝À e÷qe⁄&ÉT ñ‘·ÔeT ÄX¯j·÷\‘√ ‘·qqT ‘êqT
‘Ó\TdüTø√yê\qï ‘·|üq ñqï|üŒ{Ïø°, Ä#·s¡D˝À e÷Á‘·eTT Ç+Á~j·T
düTU≤\πø |ü]$T‘·eTe⁄‘·THêï&ÉT. nq>± ÄX¯j·T kÕ<Ûäq ˇø£≥sTT‘˚,
e÷qe⁄&ÉT Ä#·]+#˚~ eT] jÓTTø£{.Ï á H˚|<ü ´ä∏ +˝À e÷qe⁄&ÉT Ç+Á~j·T
ìÁ>∑Vü≤eTTqT n\es¡#·T ø=qe˝…qT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏÔ @<äsTT‘˚
ñ+<√, n+<äT≈£î nqT>∑TDeTT>± e÷s¡e˝…qT. nq>± Á‹ø£s¡DX¯ó~∆
nedüsy¡ TÓ Æ ñqï~, nq>± eTqdüT˝Àì uÛ≤eq, e÷≥˝Àì dü÷#·q, ø£sà¡ ˝Àì
Ä#·s¡D ˇø£{Ï>± ñ+&Ü*.
196
Á‹ø£s¡DX¯ó~∆‘√ ≈£L&Éì J$‘·eTTH˚ ø√s¡<ä>∑THê? nedüs¡eTT˝Ò<äT.
nsTT‘˚ dæ<ë∆+‘ê\‘√ ≈£L&ç ñ+&Ée˝…qT. #˚ùd |üqT\≈£î ø±s¡D≤\T
>∑Ts¡TÔ ô|≥Tºø=ì ñ+&Ée˝…qT. eTT‘·´|ü⁄ ∫|üŒ˝Àì eTT‘·éTTe˝… ñ+&Ü\ì
mes¡÷ ø√s¡Tø√s¡T. ˇø£ ø£s¡à#˚dæ @$T |òü*‘·eTT e#·TÃH√ |ü]o*+∫,
<ëìì ã{Ïº $T>∑‘ê ø£s¡à\T ìsê∆s¡D #˚düTø√e#·TÃ nì nqTø√e&É+
‘·>∑<äT. Ç≥Te+{Ï |ü]$T‘·T\≈£î e÷qe⁄&ÉT ø£≥Tºã&É≈£L&É<äT. eTqeTT
nqT≈£îqï$ »s¡>∑e⁄. ø±ã{Ïº eTT+<äT>±H˚ nqT≈£îì ø±sê´\T #˚|ü≥º&É+
HÓ’‹ø£eTT>± dü]ø±<äT. eTqeTT Ä#·]+#˚ ø£s¡à\‘√ eTqeTT $XÊ\
uÛ≤yê\qT ô|+#·Tø√yê*. ìeè‹Ô‘√ e÷qe⁄&ÉT nH˚ø£‘·«eTTq+<äT
@ø£‘·«eTTqT <ä]ÙkÕÔ&ÉT. uÛÖ‹ø£ »>∑‘·TÔ˝À e÷qe⁄&ÉT @ø£‘·«eTTq+<ä T
nH˚ø‘£ «· eTTqT <ä]Ùdü÷Ô ñ+{≤&ÉT. e÷qe⁄&ÉT á s¬ +&ç+{Ïì |ü]>∑D˝ÀøÏ
rdüT≈£î+≥÷ düeT<äèwæìº ô|+#·T ø√yê*. ø±ã{Ïº kÕøå±‘êÿs¡eTq>± ‘·qqT
‘êqT ‘Ó\TdüTø√e&É+. n˝≤ ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüT≈£îì n+<ä]˝À ñqï
‘·qqT >∑T]Ô+#·Tø√e&É+, kÕøå±‘·ÿ]+|ü #˚düTø√e&É+ »s¡>±*.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq <äèwæº |ü]$T‘·yÓTÆq~. uÛÖ‹ø£yÓTÆq edüTÔe⁄\T ≈£L&Ü
|ü]$T‘·eTTH˚ n+~+#·TqT. |ü]$T‘·yÓTÆq edüTÔe⁄‘√ |ü]$T‘·eTTH˚
ø£qT>=q>∑\eTT. dü+|üPs¡íyÓTÆq C≤„qeTTqT bı+<äq+‘·es¡≈£î n~
|ü]$T‘·eTT>±H˚ uÛ≤$+#·e˝…qT. u≤Vü≤´<äèwæº ø£*–q+‘· es¡≈£î n~
|ü]$T‘·yÓTÆq~>± uÛ≤$+|üe˝…qT. m|ü&Ó’‘˚ n+‘·s¡›èwæº‘√ ‘·qqT‘êqT
‘Ó\TdüT≈£î+{≤&√ n|ü&ÉT á |ü]$T‘·T\≈£î ø£≥Tºã&Éø£ n|üs¡$T‘· dæú ‹øÏ
#˚s¡T≈£î+{≤&ÉT.
m{Ïº |ü]$T‘·T\≈£î ˝Àã&Éì~ Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT. n|ü]$T‘·eTT
nq>± H˚$T? |ü]$T‘·eTT eT]j·TT n|ü]$T‘·eTT\ ø£\sTTø£.
u≤Vü≤´<äèwæº‘√ |ü]$T‘·yÓTÆq yê{Ïì Á>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. u≤Vü≤éTT>±
197
$uÛÑõ+∫ >∑T]Ô+#·M\>∑TqT. ø±˙ n|ü]$T‘·eTTqT $uÛÑõ+#·ø£ b˛sTTHê
>∑T]Ô+#·M\>∑TqT. á ø£\sTTø£˝À bÕõ{Ïyé, HÓ¬>{Ïyé n+XÊ\T Ç$T&ç
ñ+≥Tqï$. eT+∫#Ó&ÉT\‘√ ≈£L&çq~ J$‘· Á|üj·÷DeTT. nq>±
bÕõ{Ïy,é HÓ>{∑ yÏ é ø£\sTTø£>± ñ+≥Tqï~. á eT+∫`#Ó&TÉ \ ø£\sTTø£‘√
e÷qe⁄&ÉT ìs¡+‘·s¡eTT ˇø=ÿø£ÿ yÓT≥Tº ñqï‘· dæú‹øÏ m<äT>∑T‘·THêï&ÉT.
nq>± |ü]$T‘·yÓTÆq dæú‹qT+&ç n|ü]$T‘·yÓTÆq dæú‹øÏ #˚s¡T≈£î+≥THêï&ÉT.
˙>∑T]+∫ ˙e⁄ @eTqT≈£î+≥THêïe⁄? ìqTï ˙e⁄ n+‘·s¡›èwæº‘√
#·÷düT≈£î+≥÷ ˙e⁄ nq+‘êì$, nq>± |ü]$T‘·T\T ˝Òì ‘·‘ê«ì$.
ìqTï ˙e⁄ Ç{Ïº dæú‹˝ÀH˚ Á>∑Væ≤+#·T. u≤Vü≤édüTÔe⁄\T |ü]$T‘·yÓTÆq $.
u≤Vü≤´<äèwæº‘√ Á>∑Væ≤+∫q<ä+‘ê |ü]$T‘·y˚T. |ü]$T‘·yÓTÆq edüTÔe⁄\qT
b˛\ÃM\>∑TqT. |ü]$T‘·yTÓ qÆ yê{Ï‘√ nq+‘·yTÓ qÆ ‘·‘«· eTTqT b˛\Ã&ÜìøÏ
kÕ<Ûä´+ø±<äT. ˙ jÓTTø£ÿ ‘·‘·«eTT nq+‘·yÓTÆq~. ˙ eTqdüT‡ ≈£L&Ü
nq+‘·yÓTÆq<˚. ˇø£ düs¡fi¯^‘·≈£î ‘·T~, yÓTT<ä\T ñ+≥T+~. ø±ì ˇø£
#·Áø£eTTq≈£î ‘·T~ yÓTT<ä\T ø£q|ü&<É Tä . ˇø£yfi˚ ¯ Á|üjT· ‹ïùdÔ ‘·T~, yÓTT<ä\T
ˇø£<ëì˝À ˇø£{Ï ø£*dæb˛sTT nq+‘·eTT>± >√#·]+#·TqT. nq>± eTq
ø√¬sÿ\≈£î ‘·è|æÔ nqTq~ ñ+&ÉTqT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q Á|üj·÷DeTTqT
bÕõ{Ïy,é HÓ–{Ïy\é ‘√ kÕ–düTHÔ êï&ÉT. nq>± <ä«+<ä«eTT‘√ kÕ–düTHÔ êï&ÉT.
Ç~ nq+‘·eTT>± kÕ>∑Tq<˚. <ä«+<ë«\≈£î nr‘·eTT>± e÷]q|ü⁄&ÉT
Á|üXÊ+‘·‘√ ìqTï ˙e⁄ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤e⁄. á Á|üXÊ+‘·‘· nq+‘·yÓTÆq~.
Áu≤&û¢ ‘·q n_ÛÁbÕj·TeTT˝À ø=+‘· uÒ<ÛäeTTqT e´ø£ÔeTT #˚ôdqT.
n~ @eTq>±, HÓ’‹ø£‘· nqTq~ eTq ñ<ä∆s¡Dπø. á HÓ’‹ø£‘· eTq
|ü]$T‘·T\q #˚~Û+#·T#·Tqï~. eTqeTT düeTs¡ú‘·‘√ |üqT\T #˚j·T˝Òø£
b˛‘·THêïeTT. Ä |üPs¡íyÓTÆq edüTÔe⁄ eTqeTT mqï{Ïø° ø±eTT. HÓ’‹ø£
J$‘·eTTqqTdü]+∫q+‘· ø±\eTT eTq |ü]$T‘·T\T eTq≈£î düŒwüeº TT>±H˚
198
e´ø£eÔ T>∑TqT. H˚qT, ˙e⁄, HêB, ˙~, M&ÉT, yê&ÉT Ç˝≤ nìï |ü]$T‘·T\≈£î
˝Àã&ç »s¡T>∑T#·Tqï$. eTqeTT ˇø£]øÏ ˇø£se¡ TT nqï≥Tº>± ˇø£{Ï ø±˝Òø£
b˛‘·THêïeTT. y˚sT¡ y˚sT¡ >± ñHêïeTT. eTqeTT eTq |ü]$T‘·T\qT, Vü≤<äT\› qT
^#·T≈£îì ñHêïeTT. u≤Vü≤´<äèwæº˝À me]øÏ yêπs nqï≥Tº>± e´ø£ÔeT>∑T
#·Tqï~. dü$Twæìº Hê˝À #˚sT¡ Ãø√e&É+ nkÕ<Û´ä eTT>± ñqï~. qqTï H˚qT>±
n+‘·s¡›èwæº‘√ nq+‘·eTT>± uÛ≤$+∫q|üŒ{Ïø°, u≤Vü≤´<äèwæº˝À n+<äs÷¡
nq+‘·yTÓ qÆ ‘·‘«· eTT>± Á|üø{£ +Ï #·T ø√e&É+ u≤>±H˚ ñqï~, ø±˙ yêdüyÔ êìøÏ
Hê Á|ües¡Ôq |ü]$T‘·T\‘√H˚ kÕ>∑T‘·Tqï~.
ì»y˚T eTqeTT |ü]$T‘· ‘·‘·«eTT‘√ ≈£L&çqyês¡y˚T. ìC≤ìøÏ
eTqeTT |ü]$T‘· eT]j·TT nq+‘·yÓTÆq ‘·‘·«eTT\‘√ ≈£L&çq yês¡eTT.
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eTqT ‘êeTT ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£î+{≤s¡T. n˝≤ ‘Ó\TdüT
ø√yê\qT≈£î+fÒ eTT+<äT>± yÓ’sê>∑´+‘√ nìï ã+<Ûäq\ qT+&ç $eTTøÏÔ
bı+<äe˝…qT. á $<Ûeä TT>± e÷qe⁄&ÉT Áø£yT˚ |” ‘·q ñqï‹ì kÕ~ÛdTü HÔ êï&ÉT.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝À ñqï eTs=ø£]ì ‘Ó\TdüT≈£îH˚+‘·es¡≈£L á nH˚«wüD
ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüT≈£îH˚ Á|üj·T‘·ïeTT˝À ‘·qqT ‘êqT
ô|+#·Tø√qedüs+¡ ˝Ò<Tä . ‘·qqT ‘êqT>±H˚ ‘Ó\TdüTø=qe˝…qT. uÛÖ‹ø£yÓTqÆ
ã+<Ûqä \≈£î dü«dæ#Ô |Ó Œæ n+‘·sè›¡ wæ‘º √ n+<ä]˝À ñqï ‘·qqT #·÷#·T≈£î+≥÷,
‘·qqT n+<ä]˝À #·÷&Ée˝…qT.
e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒ. @ $<ÛäeTT>± ˇø£ÿ{Ï nH˚ $es¡D ˝Ò≈£î+&Ü
uÒ<Ûë\T düeTdæb˛e⁄. Çø£ÿ&É ˇø£Á|üX¯ï. e÷qe⁄ìøÏ $XÊ\Vü≤è<äj·TeTT
ñqï~. j·÷e~«X¯«eTTqT á Vü≤è<äj·TeTT ÇeTT&ÉTÃø√>∑\&ÉT. n{Ïº
Vü≤è<äjT· +˝À á $XÊ\‘·«eTTqT ô|+#·&ÜìøÏ uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ dü+ã+<Ûë\qT
199
m≥T¢ Á>∑Væ≤+#·e˝…qT? e´wæº dü$Twæº˝À #˚]q|ü&˚, dü$Twæº˝À uÛ≤>∑
eTe⁄‘·T+~. e´øÏÔ e´wæº>± ñqï+‘·ø±\+ dü$Twæº˝À uÛ≤>∑+ ø±<äT. Çø£ÿ&É
eTs√Á|üX¯ï e´wæº>±H˚ ñ+≥÷, $ø±düeTT‘√ dü$Twæº˝À uÛ≤>∑eTT m≥T¢
bı+<ä>\∑ s¡T? »yêãT: e´wæº dü$Twæ˝º À uÛ≤>∑+ eVæ≤+#·e\dæq<˚. e´wæ>º ±
|ü]$T‘·T\≈£î, ùd«#·Ã¤ kÕ«‘·+Á‘ê´\≈£î ˝Àã&ç ñ+{≤&ÉT. ˇø£kÕ] dü$Twæ˝º À
#˚]‘˚, @<√ n‹øÏq≥T¢ ñ+&Ésê<äT, dü$Twæº˝À uÛ≤>∑yÓTÆ b˛e˝…qT. Á|ü ‹
ˇø£ÿs¡T á $wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
e÷qe⁄&ÉT dü$Twæº˝À uÛ≤>∑yÓTÆq|ü&ÉT, Ä dü$Twæº ìj·Te÷\≈£î
n\yê≥T |ü&Ée˝…qT. dü$Twæº‘√ ø£\dæq|üŒ{Ïø° e÷qe⁄&ÉT ˇø£ÿ
JeqeTTqT e÷Á‘·yT˚ kÕ–kÕÔ&TÉ . n˝≤>∑ì ˇø£ÿ&˚ J$+#·˝&Ò TÉ . dü$Twæ˝º Àì
düuTÑÛ ´\+<äsT¡ J$+∫j·TTqïyêπs. yês¡T dü$Twæ˝º À uÛ≤>∑yT˚ ‘·|Œü y˚sT¡ ø±<äT.
á dü$Twæº dü«s¡÷|üeTT ˇø£ÿfÒ. n~ ˇø£ÿ{Ï ø±ãfÒº $e]+|üã&ÓqT.
Áu≤&û¢ eTVü‰X¯j·TTì e÷≥˝À¢ Çø£ÿ&É Ç+ø± Á|üX¯ï\≈£î neø±X¯
eTT+≥Tqï~. dü$Twæº˝À H˚qT uÛ≤>∑yÓTÆ‘˚ Hê≈£î @$T{Ï? H˚qT dü$Twæº ˝À
ˇø£ düuÛÑT´&çH˚ ‘·|üŒ, H˚qT nìï düuÛÑT´\T>± e÷s¡qTø£<ë. dü$Twæº >∑T]+∫
#·ø£ÿ>± $e]+#˚ø=B›, dü$TwæºjÓTTø£ÿ düeTÁ>∑dü«s¡÷|üeTT ne>∑‘·
eTe⁄‘·T+~. dü$Twæº >∑T]+∫ ªm≈£îÿeμ $es¡D Á>∑Væ≤+∫qHê&ÉT, ‘·qqT
‘êqT ª‘·≈£îÿeμ>± e÷qe⁄&ÉT uÛ≤$+#·T≈£î+{≤&ÉT. ø±ã{Ïº Hê˝Àì m≈£îÿe
dü$Twæ˝º À #˚]b˛‘·Tqï~. dü$Twæº >∑T]+∫ ne>±Vü≤q ø£*>π ø=B›, e÷qe⁄&ÉT
‘·q≈£î, dü$TwæºøÏ>∑\ uÒ<Ûë\qT Á>∑Væ≤kÕÔ&ÉT. e÷qe⁄&ÉT kÕ«s¡úeTT‘√,
nVü≤+ø±s¡eTT‘√, dü+≈£î∫‘· uÛ≤yê\‘√ nH˚ø£yÓTÆq |ü]$T‘·T\≈£î
˝Àã&çqyê&Éì Á>∑V≤æ +#·e˝…qT.
á n+X¯eTT˝Àì ˇø£ eTTKýÓTÆq $wüj·TeTT n+<äs¡÷ Á>∑Væ≤+#·
e\dæq~>± eTqì HÓ‹’ ø£eTT>± dü$Twæ˝º Àì düuTÑÛ ´\+<äs÷¡ nÁ|üeT‘·‘Ô ·‘√H˚
200
eéVü≤]+#·T#·T+<äTs¡T. dü$Twæº Hê≈£î, eT]j·TT Ç‘·s¡ düuÛÑT´\≈£î eT<Ûä´
qTqï dü+ã+<Ûeä TT øπ e\eTT uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ dü+ã+<Û+ä ø±<äT. H˚qT, dü$Twæ˝º À
ˇø£ düuÛÑT´&çqì Hê≈£î ‘Ó\TdüT. nq>± düuÛÑT´&ç>± Hê u≤<Ûä´‘·\T Hê≈£î
‘Ó\TdüT dü$Twæ˝º À n+<ä]‘√bÕ≥T á ìj·Te÷\T Hê≈£î ≈£L&Ü e]Ô+#·TqT.
dü$TwæºjÓTTø£ÿ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝À Hê Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ≈£L&Ü uÛ≤>∑yÓTÆb˛‘·Tqï~.
dü$TwæºjÓTTø£ÿ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ eT]j·TT düuÛÑT´\ jÓTTø£ÿ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ˇø£{Ï>±
ñ+≥Tqï~.
n<˚ $<ÛäeTT>± H˚qT Hê Ç#êÃ¤X¯øÏÔì dü$Twæº˝À Á|üy˚X¯ô|&É‘êqT.
dü$Twæº˝À Á|üy˚X¯ô|≥º>±H˚ n~ dü$Twæº Ç#êÃ¤X¯øÏÔ>± e÷]b˛‘·T+~. Hê
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ nì #Ó|üø√e&ÜìøÏ ñ+&É<äT. á @ø£‘·«eTT dü$Twæº˝ÀH˚
ñqï<äì uÛ≤$+#·qø£ÿs¡˝Ò<äT. $&ç>±, Hê˝À≈£L&Ü á @ø£‘·«eTT Ç$T&ç
ñqï~. á @ø£‘·«eTT Hêø√düyÓTÆ ñqï~. dü$Twæº‘√ ø±ì Hê J$‘·eTT,
C≤„qeTT, uÛÑøÏÔ n+‘ê X¯Sqý˚T. dü$Twæº˝À uÛ≤>∑eTT>± H˚qT eéVü≤ ]+∫
q+‘·ø±\eTT Hê≈£î dü+‘√wüeTT. Äq+<äeTT <ä≈£îÿ‘·Tqï~. dü$Twæº
sêDÏ+∫q+‘· ø±\eTT Hê Äq+<ëìøÏ ø=<äTe˝Ò<Tä . dü$Twæº ≈£î+≥Tã&ç‘˚
Hê≈£î <äT'KeTT ø£\T>∑TqT. dü$Twæº Áù|eTqT H˚qT bı+<ä˝Òì s√Eq H˚qT
J$+#·˝ÒqT.
me] J$‘ê\T yê]$ Ç~ dü‘·ý˚T. nsTT‘˚, HÓ’‹ø£ J$‘êìøÏ
n\yê≥T |ü&Ü¶ø£, Çø£ÿ&É ˙, Hê uÛ≤eq\T, ‘ês¡‘·e÷´\T ñ+&É≈£L&É<äT.
dü$Twæº˝À #˚sêø£ HÓ’‹ø£eTT>± Hê≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq >∑T]Ô+|ü⁄ ñ+&É<äT. Hê
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ≈£L&Ü dü$Twæº Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝À #˚] ñ+≥Tqï~.
ø±ã{Ïº kÕøå±‘êÿs¡eTq>± @$T{Ï? eTT+<äT ìqTï ˙e⁄ dü$Twæº
dü«s¡÷|üeTT˝À uÛ≤>∑eTT>± >∑T]Ô+#·T. dü$Twæº˝À ˙e⁄≈£L&Ü ˇø£ uÛ≤>∑y˚T
201
nì nÁ|üeT‘·Ô‘·‘√ ˙Jeq $<ÛëHêìï ø=qkÕ–+#·T. ˙y˚ dü$Twæº
dü«s¡÷|ü⁄&Éeì uÛ≤$+#·T. m|ü&Ó‘’ ˚ á dü$Twæº dü«s¡÷|üeTT nq+‘·yÓTqÆ <äì
Á>∑Væ≤kÕÔy√, ˙ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ á nq+‘·yÓTÆq dü$Twæº Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝À uÛ≤ >∑eTì
‘Ó\TdüTÔ+<√, n+<ä]˝À ñqï @ø£‘·«eTTqT Á>∑Væ≤+∫q|ü&ÉT kÕ<Ûäq˝À
ñqï‘· •Ksê\≈£î #˚]qyê&ÉyÓ’ Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~qyê&Éeì
ns¡úeT>∑TqT.
HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\˙ï düŒwüºeTT>± >±˙ }Vü‰»ì‘·eTT>± >±˙
eT+∫H˚ n+~+#·TqT. @ |üHÓ’Hê eT+∫>± eTT–+#·&Éy˚T \ø£åéTT>±
uÛ≤$kÕÔeTT. Ä eT+∫ø√dü+ Á|üjT· ‘·ïeTT #˚j÷· \ì ñ+≥T+~. ø£w|ºü &ü çq
yê]øÏ e÷Á‘·y˚T |òü*‘·eTT n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥T+~. ‘êqT #˚dæq
Á|üjT· ‘êïìøÏ ‘·–q |ò*ü ‘·yT˚ n+<äT‘·T+~. n+<äT≈£î _ÛqïeTT>± »s¡><∑ Tä .
HÓ‹’ ø£‘‘· √ @ ø±s¡éTTHÓq’ qT Ä#·]+#·e\dæq<˚. Ä#·sD¡ ˝ÀH˚ Ä ø±s¡éTT
jÓTTø£ÿ kÕ|òü\´‘· Ç$T&ç ñ+~.
@ ø±s¡ýÓTÆHê eT+∫>± ‘·\ô|{Ïº #˚j·T&É+˝ÀH˚ Ä Ç#êÃ¤X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ
Ä<äs¡ÙeTT e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. eT+∫ì kÕ~Û+#ê\qï \ø£åéTT, eT+∫>±
ø±s¡éTT dü|òü\‘· >±$+#·e\qqï ‘·|üq\T ¬s+&ÉT nedüs¡yÓTÆ ñqï~.
Hê≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈î£ Hê Ä<äsÙ¡ eTT Hê≈£î eTTKéTT. á Ä<äsÙ¡ y˚T
\ø£åéTT, Hê u≤≥. eT+∫ Ä<äs¡ÙeTT ‘·|üŒ nqý˚T~ Hê~ ø±<äT.
eT+∫ Ä<äs¡ÙeTT ø=s¡≈£î J$+#·T e´øÏÔ n˙ï eT+∫|üqT\πø
|ü]$T‘· eTe⁄‘ê&ÉT. n‘·qT #Ó&ÉT|üqT\T ‘·\+|ü&ÉT, #˚j·T&ÉT. Ç~
@$T{Ï, n+fÒ <ëìøÏ y˚sπ $es¡D @MTñ+&É<Tä . n+<ä]˝Àq÷ ñqï‘·yTÓ qÆ
e´øÏÔ‘·«+ >∑\yêì>± >∑T]Ô+#·ã&É‘ê&ÉT.
202
eTq˝Àì Ç#êÃ¤X¯πøÔ eTq eT+∫ Ä<äs¡ÙeTTqT e´ø£ÔeTT #˚j·TTqT.
dü$Twæº Ç#êÃ¤X¯øÏÔì, dü«j·T+ Á|ü|ü‹Ô ø£*Zq Ç#êÃ¤X¯øÏÔì, düVü≤»eTT>±
e´ø£ÔeT>∑T Ç#êÃ¤X¯øÏÔì eTqeTT Ä<äs¡ÙyÓTÆq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ>± |ü]>∑DÏk ÕÔeTT.
HÓ’‹ø£eTT>± eTq n+‹eT \ø£åéTT ñ‘·ÔeTyÓTÆq~>±q÷, nq+‘·
yÓTÆq~>±qT ñ+&Ée˝…qT. uÒwüs¡‘·T>± Ç~ kÕ>∑e˝…qT. Ç~ Hêπø ø±ø£
n+<ä]ø°, uÒwüs¡‘·T>± Ä#·]+#·e\dæq~>± ñ+&Ée˝…qT. á HÓ’‹ø£‘·
nqTq~ dæ<ë∆+‘·|üs¡eTT>± Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. á dæ<ë∆+‘ê\≈£î n+<äs¡÷
düe÷qy˚T. Ä $<ÛäeTT>± Ç$ n+<ä] ÄyÓ÷<äeTTqT Á>∑Væ≤+∫q$.
¬s+&Ée~, á dæ<ë∆+‘ê\T @ wüs¡‘·T\≈£î ˝Àã&Éì$. M{Ï eTq>∑&É≈£î
n$ me]ô|H’ ê Ä<Ûës¡|&ü ñç +&Ée⁄. ‘·q\ø£´å y˚T ‘·q≈£î düeTdüyÔ TÓ Æ ñ+≥Tqï~.
‘·qqT XÊdæ+#·Tyês¡T mes¡÷ ˝Òs¡T ø±ã{Ïº á HÓ’‹ø£‘· nqï~ dü«#·Ã¤y ÓTÆq
Ç#êÃ¤Xø¯ ÔÏ >∑\~. eT÷&Ée~, á HÓ‹’ ø£‘· n+<ä] ÄyÓ÷<äeTTqT bı+~q~,
‘·q≈£î ‘êH˚ >∑eTýÓTÆq~ eT]j·TT dü«j·T+ Á|ü|ü‹Ô >∑\~. j·÷e‘Y
e÷qyê[ ÄyÓ÷<äeTTqT bı+~q ø±s¡DeTTq Ç~ ˇø£ XÊdüqeTT>±qT,
Ä XÊdüqy˚T ‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏÔ>±q÷ >∑T]Ô+|üã&ÉT‘·Tqï~. á ø±s¡DeTT#˚
n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äyÓTÆq<ëì‘√ Ç#êÃ¤X¯øÏÔì ø£*–j·TT+&É&ÉeTT˝À eTq≈£î
ã\eTT #˚≈£Ls¡TqT. Hê\Ze~, ø√]ø£\T ˝Òì Ç#êÃ¤X¯øÏÔì n_Ûeè~∆
|üs¡#·Tø=qe˝…qT. $X¯«eTT jÓTTø£ÿ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝À ø√]ø£\T ø±qsêe⁄.
ìsêø±s¡eTT>± eéVü≤]+#·T $X¯«eTT jÓTTø£ÿ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ j·T+<äT
Äø±s¡eTTqT Á>∑Væ≤+∫, n{Ïº Äø±s¡ ìs¡÷|üD≤s¡úyÓTÆ eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔì
≈£L&É>∑≥ºe˝…qT.
eTq J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT, n+<ä] J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT ˇø£ÿfÒ
nsTTe⁄qï~. á ø±s¡DeTT#˚ Ç~ n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äyTÓ qÆ ˇø£ XÊdüq+>±,
ˇ|ü>± d”«ø£]+#·&yÉ TÓ qÆ ~. á J$‘· |üse¡ ÷s¡eú TT nìï{Ï ø£+f… ñ‘·eÔ T
203
yÓTÆq~. á $wüj·÷ìï Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ Á>∑Væ≤+∫, kÕ<Ûäq #˚dæq j·T&É\
Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+<Ó<eä TT. á J$‘· |üse¡ ÷s¡eú TT Ä•+∫ #˚dqæ
Á|üj·T‘·ïeTT˝À ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüTø√e&É+˝ÀH˚ J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT
ne>∑‘·eT>∑TqT.
eTT+<äT>± ‘Ó*|æq≥T¢>± á J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT düŒwüºyÓTÆq~,
$X¯«»˙q yÓTÆq~, dü‘·ýÓTÆq~ eT]j·TT dæús¡yÓTÆq~. e÷qe⁄ì
Ä<äs¡Ùe+‘·Tì>± r]Ã~<ä›&Üìπø á HÓ’‹ø£‘·. Ç~ ÁbÕDeTT+&É>±
kÕ~Û+#·e\dæq~. Ä‘·à ñqï+‘· es¡πø á X¯Øs¡eTT ì\ã&ÉTqT.
Ä‘·à˝Ò≈£î+&Ü á X¯Øs¡eTT <˚ìø° ñ|üjÓ÷>∑|ü&É<äT. ø±ã{Ïº kÕøå±‘êÿs¡
kÕ<Ûäq˝À HÓ’‹ø£‘·‘√H˚ yÓTT<ä\Tô|{Ïº, HÓ’‹ø£‘·‘√H˚ eTT–+#·e˝…qT.
n+<äs¡÷ Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄˝Ò. n+<ä]˝Àq÷ ñqï~ ˇπø Ä‘·à.
n+<ä]˝Àq÷ ñqï @ø£‘·«eTTqT Á>∑Væ≤+#·TfÒ kÕøå±‘êÿs¡eTT. á
kÕøå±‘êÿs¡eTT me]øÏyês¡T kÕ~Û+#·e˝…qT. n+<äs¡÷ Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄˝Ò
nsTTq|üŒ{Ïø° n+<äs¡÷ á kÕøå±‘êÿs¡eTTqT kÕ~Û+#·˝Òs¡T. Ç{Ïº
kÕøå±‘êÿs¡eTT n+‘· düT\uÛÑ+>± \uÛÑéTj˚T´~ ø±<äT. nìï y˚fi¯˝≤ eTq
e´øÏÔ‘·«eTTqT ì\u…≥Tº≈£îsêyê*, ø±bÕ&ÉTø√yê*. kÕøå±‘êÿs¡eTqTq~
düs√«‘·ÿèwüºyÓTÆq~. <ëìì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ e÷qe⁄&ÉT ìs¡+‘·s¡eTT ø£èwæ
dü\T|üe˝…qT. Ä \ø£åý˚T ‘·qqT q&ç|æ+#·TqT. ‘·q J$‘· |üs¡e÷s¡ú
kÕ<Ûäqy˚T ‘·q ø£s¡ÔeéTT. ‘·q ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D˝À n+‘·T˝Òì Äq+<äeTT
Ç$T&ç ñqï~.
204
20. dü+ã+<Ûä u≤+<Ûäyê´\T ` ø£s¡Ôyê´\T
e÷qe⁄\≈£î e÷qe⁄\≈£î eT<Ûä´ dü+ã+<Ûäu≤+<Ûäyê´\ ø±s¡DeTT>±
ø£s¡Ôyê´\T s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+≥Tqï$. eTìwæøÏ eTìwæøÏ eT<Ûä´qTqï
dü+ã+<Ûëìï e÷qe⁄&ÉT ì\u…≥Tºø=qe˝…qT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü
‘·eT‘·eT ø£s¡Ôyê´\qT Ä#·]+#·T≥≈£î Á|üj·T‘·ïeTT #˚j·Te˝…qT ‘·|üŒ ,
Ç‘·s¡T\T ‘·eT ‘·eT ø£s¡Ôe´ø£s¡à\T dü]>± Ä#·]düTÔHêïsê nì
|ü]o*+#·sê<äT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T düVü≤»+>±H˚ ‘·eT ø£s¡Ôe´ ø£s¡à\qT
Ä#·]kÕÔs¡T. áHê&ÉT e÷qe⁄\T ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>± á dü+ã+<Ûä
u≤+<Ûäyê´\qT bÕ&ÉT #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T>±, dü+|òüT+
˝Àì bÂs¡T\T>±, |üøÏÿ+{Ï yês¡T>± Ç˝≤ nH˚ø£ $<Ûë\T>± eTq dü+ã+<Ûä
u≤+<Û ä y ê´\qT >∑ T ]Ô + ∫, n+<ä T ≈£ î ‘· – qØ‹˝À ø£ s ¡ Ô y ê´\qT
Ä#·]+#·e˝…qT.
e÷qe⁄\≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì |ü≥¢ dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q ñ+&Ée˝…qT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ñHêï&Éqï qeTàø£eTT Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT n+<ä]
jÓT&É\ ‘·eT nqTÁ>∑Vü‰ìï ≈£î]|æ+#·Tqqï dü‘ê´ìï Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e÷qe⁄\≈£î m\¢y˚fi¯˝≤ eT+∫H˚ nqTÁ>∑Væ≤+#·Tqì
uÛ≤$+#·e˝…qT. e÷qe⁄\+‘ê Ç{Ïº uÛ≤eq\‘√ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ uÛÑøÏÔì
ô|+#·Tø=qe˝…qT. uÛÑ>∑e+‘·T&ç Ä<˚XÊqT kÕs¡eTT e÷qe⁄&ÉT q&ÉT#·T
ø√yê* nqï uÛ≤eeTT düVü≤»+>± ñ+&Ü*. uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTT
nq+‘·yTÓ qÆ ~. n{Ïº C≤„Hêìï Ä#·]+#·T≥˝ÀH˚ ‘·q eT+∫ <ë– ñqï<äì
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ n#·+#·\yÓTÆq $XÊ«düeTT ø£*–q|ü⁄&ÉT,
e÷qe⁄&ÉT ‘·q πø$T ø£wüºqcÕº\T ø£*–Hê uÛÑ>∑e+‘·Tì ‹s¡düÿ]+#·&ÉT,
<ä÷wæ+#·&ÉT, nÁX¯<ä∆#˚j·T&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q eT+∫ #Ó&ÉT\qT
uÛÑ>∑e+‘·Tì #˚‹˝ÀH˚ ô|&É‘ê&ÉT.
205
Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT ‘·q≈£î ø£wüºeTT, qwüºeTT ø£*–+#·T edüTÔe⁄\T,
ø±s¡DeTT\≈£î <ä÷s¡eTT>± »s¡T>∑T‘ê&ÉT. eT]j·TT ‘·q≈£î ÇwüºeTT,
dü+‘√wüeTT, ˝≤uÛÑeTT ø£*–+#·T edüTÔe⁄\≈£î, ø±s¡D≤\≈£î <ä>∑Zs¡e⁄‘ê&ÉT.
á H˚|ü<∏ä´+˝À ‘·q≈£î Vü‰ì »s¡T>∑Tqqï eTìwæ qT+&ç >±˙, edüTÔe⁄
qT+&ç >±˙ dü+‘√cÕìï m˝≤ ø√s¡>∑\&ÉT. n+‘˚ø±<äT Ä #Ó&ÉTqT
dü+‘√wü+>± d”«ø£]+#·q÷ ˝Ò&ÉT.
ÁX¯<ä∆ mø£ÿ&É ñ+≥T+<√, uÛÑøÏÔ nø£ÿ&˚ ñ+≥T+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À
ø√]ø£\H˚$ ñ+&Ü˝≤, e<ë› nH˚~ eTq uÛÑøÏÔô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñqï~.
eTqeTT uÛÑøÏÔ‘√ ‘ê´>±ìøÏ |üPqT≈£î+{≤eTT. á ‘ê´>∑eTT m˝≤ ñ+&É
≈£L&É<äT? |ædæHê] ‘·q+‘√, ìs¡¢ø£åéTT >±qT, n‘ÓÔdüs¡T ‘ê´>∑eTT‘√,
Ä&É+ãs¡eTT>±q÷ ‘·q kÕúsTTøÏ $T+∫ ñ+&Ésê<äT.
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·q≈£î q∫Ãq uÛÑ>∑e+‘·Tì s¡÷|üeTTqT ø=\e&É+
»s¡T>∑T‘·T+~. @ø±+‘·eTTq ñqïq÷, n+<ä]˝À ñqïq÷ ‘·q Çwüº
<Ó’yêìï ø=\#·T≥ |ü]bÕ{Ï. @ø±+‘·+>± ñqï|ü&ÉT ø=ìï e÷≥\‘√,
˝Ò<ë ìX¯Ùã›eTT‘√ eTqeTT eTq Çwüº<Ó’yêìï ÁbÕ]úkÕÔeTT. düeTj·T
dü+<äsê“¤\qT ã{Ïº m|ü&Ó’Hê uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ eTqeTT eTH√>∑‘·eTT
$e]kÕÔeTT.
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ uÛÑøÏÔ˝À, uÛÑ≈£îÔ&ÉT ãj·T≥øÏ qe«&É+ ñ+&É<äT.
kÕ<ÛäýÓTÆq+‘· es¡≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’q Äq ≈£L&Ü y˚j·T&É+ »s¡>∑<ä T.
ˇø£y˚fi¯ uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ Äq y˚j·Te\dæ eùdÔ M\sTTq+‘·es¡≈£î <ëìì
‘·|æŒ+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ïy˚T #˚kÕÔ&ÉT. |ü$Á‘·‘· ˝Òì#√≥ ‘·qT eTq˝Ò&ÉT.
‘·q X¯Øs¡eTTô|’ n+‘· ÁX¯<ä∆ #·÷|ü&ÉT. ‘·q X¯Øs¡eTT ì\ã&É{≤ìøÏ
ø±e\dæ q ÄVü ‰ s¡ e TT, ã≥º \ T, >∑ è Vü ≤ eTT, yÓ T T<ä \ >∑ T yê{Ï ô |’
Ä<Ûës¡|ü&É‘ê&ÉT.
206
uÛÑøÏÔ˝À eT]ø=ìï yÓTfi¯ó≈£îe\T ù|s¡T, Á|ü‹wüº\qT, Ä&É+ãs¡eTT
ø√dü+ ‘·q uÛÑøÏÔì Á|üø£{Ï+#·Tø√sê<äT. kÕ+Á|ü<ëj·T ã<ä∆eTT>± ˝…’ +–ø£
JeHêìøÏ düeTà‘·eTT ñ+≥T+~.
me¬s’Hê ˙ <ä>∑Z]øÏ e∫Ã, |òü˝≤Hêe´øÏÔ ˙ >∑T]+∫ á $<Ûä+>±
#Ó&ÉT e÷{≤¢&É≥+ »]–+~ nì nqï|ü&ÉT, ˙e⁄ eTÚq+>± }s¡T≈£î+&ç
b˛‘êe⁄. n˝≤ ø±ø£, Ä e∫Ãq e´øÏÔ‘√, ‘·q >∑T]+∫ #Ó&ÉT>± e÷{≤¢&çq
e´øÏÔøÏ ‘·q #Ó&ÉT >∑T]+∫ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>±H˚ e´ø£ÔeTT #˚dæHê&Éì
#Ó|üŒ>∑\>±*.
Ç‘·s¡T\qT bı–&˚ dü+<äsê“¤\≈£î M\sTTq+‘·es¡≈£î <ä÷s¡+>±H˚
ñ+&É≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ n|ü&É|ü&ÉT Vü‰»s¡T ø±e\dæq
|ü]dæú‘·T\T e∫Ãq|ü⁄&ÉT XÊ+‘·yÓTÆq, HÓeTà<Ó’q Äø£]¸‘· e÷≥\‘√
bı>∑&Ée˝…qT. e÷≥\T Vü≤è<äj·TeTT qT+&ç sêe˝…qT. nq>± eTq≈£î
ÇwüºeTT ˝Òì bı>∑&ÉÔ\T e÷qe˝…qT.
n~Ûø±s¡eTT˝À ñqï ˇø£ e´øÏÔì MTs¡T ø£\yê\qT≈£î+≥THêïs¡T.
Ç+{ÏøÏ yÓ&É‘ês¡T. Ç+{Ï˝À n‘·qT ñ+&É&ÉT. π>≥T <ä>∑Z]qT+&˚ yÓqøÏÿ
sêe\dæ e#·TÃqT. ˝Ò<ë >∑TeTà+ ‘·\T|ü⁄\T rj·Ts¡T. >∑TeTà+ qT+&˚
yÓqTø£≈£î ‹]– sêe\dæ e#·TÃqT. ˝Ò<ë Ç+{Ïe<ä› dü]>± |ü\ø£]+#·
mes¡÷ ñ+&Éø£b˛e#·TÃ. »]–q rs¡T≈£î u≤<Ûä|ü&É≥+ eTq eT÷s¡â‘·«eTT
ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~. »]–q~ eTs¡∫b˛sTT, eT∞¢ ˇø£kÕ] n‘·ìì
ø£\e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê*.
q\T>∑T]‘√ ñqï|ü&ÉT ‘·q #·s¡´\ >∑T]+∫ ø±˙ ‘·q ø£cÕº\qT
$qï$+#·T≈£î+fÒ dü]b˛‘·T+~. kÕ<Ûës¡DeTT>± ˇø£] ø£wüºqcÕº\
>∑T]+∫ $ì ‘Ó\TdüTø√yê\qï ÁX¯<ä∆ me]ø° ñ+&É<äT. q\T>∑T]˝À
207
ñqï|ü  &É T , q\T>∑ T ]˙ q$«+#· & ÜìøÏ Á|ü j · T ‹ï+#· s ê<ä T . á
Á|üj·T‘·ïeTT˝À ndüuÛÑ´ø£s¡yÓTÆq e÷≥\T <=s¡T¢‘êsTT. ndüuÛÑ´ø£s¡y ÓTÆq
e÷≥\T, n\yê≥¢ e\¢ eTq >ös¡eeTT b˛‘·T+~. q\T>∑T]˝À ñqï|ü&ÉT
ndü+<äs¡“¤|ü⁄ e÷≥\qT n<äT|ü⁄#˚j·T˝Òì |üø£å+˝À, n{Ïº e÷≥\≈£î
düe÷<ÛëqeTT #Ó|üŒ≈£î+&Üq÷, ndü+‘·è|æÔì Á|üø£{Ïdü÷Ôq÷ $s¡$T+|ü
#˚j·Te˝…qT.
ˇø£ düe÷y˚X¯eTT˝À ìqTï bı>∑&É≥+, ˝Ò<ë dü+‘√wü ô|≥º&ÉeTH˚
ø±s¡´Áø£eTeTT »s¡T>∑T‘·Tqï~. n{Ïº ø±sê´\≈£î ˙e⁄ bı+–b˛≈£L&É<äT.
Ä\dü ´ yÓ T Æ q |ü Œ ≥ø° , ì<ëqeTT>± yê{Ï ì d” « ø£ ] +#· T . bı>∑ & É Ô \
ø±s¡´Áø£eTeTT »]π>≥|ü&ÉT m˝≤ nì|æ+∫+~? bı>∑&ÉÔ\ ø±s¡´Áø£eT+
|üPs¡Ôj·÷´ø£ m˝≤ nì|æ+∫+~? |üXÊÃ‘êÔ|ü uÛ≤eeTT ø±˙ ì+<ä≈£î
>∑T] nsTTq≥T¢>± >±˙ nì|æ+∫q<ë Ç≥Te+{Ï bı>∑&\ÔÉ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ
¬>’sêΩ»¬s’, ‘·qqT ‘êqT ìj·T+Á‹+#·T ø=qe#·TÃqT. n˝≤ø±ø£ Ç≥Te+{Ï
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î yÓ[flHê eTqìj·T+Á‘·D˝À ñ+&Ée˝…qT. Ç+Á~j·÷\qT
n<äT|ü⁄˝À ñ+#·e˝…qT.
me¬s’Hê @ |üHÓ’Hê #˚j·T<ä\#·T≈£î+fÒ ìs¡“¤j·TeTT>± #˚j·Te˝…qT.
#ê≥Te÷≥T>± #˚j·Tsê<äT. #ê≥Te÷≥T>± #˚dæHê n~ me]ø£+≥
qsTTHê |ü&Ée#·TÃ. nsTT‘˚ Ä #˚ùd |üì me]ø° q#·Ãq|ü⁄&ÉT, n≥Te+{Ï
|üqT\T #˚|ü≥ºø£ e~*y˚j·Te˝…qT. n˝≤ø±ø£ ˙≈£î ˇ|ü nì|æ+∫q
|üqT\qT, Ç‘·s¡T\T ‘·|ü|ü{ÏºHê uÛÑj·T|ü&É≈£î+&Ü |üP]Ô #˚j·Te˝…q T.
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ø=ìï |ü<ä∆‘·T\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&Ée˝…qT. n˝≤
|ü<ä∆‘·T\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+fÒ n~yê]øÏ ã\eTT. nsTT‘˚ ø=+‘·eT+~
|ü<ä∆‘·T\≈£î nr‘·eTT>± eéVü≤]+‘·Ts¡T. |ü<ä∆‘·T\qT ìs¡¢ø£åéTT
#˚j·T&É+ e\q yês¡T nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·˝Òs¡T.
208
eTqeTT q&É#˚≥|ü&ÉT Ä∫‘·÷∫ q&ÉTkÕÔeTT. <ë]˝À @ y˚T≈£î
ñ+<√, @ eTT\T¢ ñ+<√ n~ ø±\T˝À >∑T#·TÃ≈£îì u≤<Ûäô|≥ºe#·TÃø£<ë!
Ç<˚ Ø‹˝À eTq q&Ée&çø£˝À ≈£L&Ü kÕ{ÏeTìwæì eTqeTT mqï&É÷
‘·èD°ø£]+#·sê<äT. Ç˝≤ me]˙ ‘·èD°ø£]+#·≈£î+&Ü q&ÉT#·T ≈£îqïHê&ÉT
eTqeTT #˚|ü{Ïºq |üqT\T ‘˚*ø£>±q÷ dæús¡+>±q÷ »s¡T>∑T‘êsTT.
Á|ü‹ e´øÏÔ ‘·q X¯Øs¡ nedüsê\qT >∑T]Ô+∫ e]Ô+#ê*. eTq
X¯Øs¡ nedüsê\≈£î ≈£L&Ü ˇø£ Vü≤<äT› |ü<äT› ñ+≥T+~. m|ü&ÉsTT‘˚,
me¬s‘’ ˚ á Vü≤<äT› |ü<Tä › <ë≥T‘ês√, yês¡T C≤] ÁøÏ+<ä|&ü ‘É ês¡T. eTqeTT
ø±fi¯fl≈£î #Ó|ü\T ‘=&ÉT>∑T≈£î+{≤eTT. ø±fi¯fl≈£î y˚düT≈£îH˚ #Ó|ü\T ôd’E
ø£¬s≈£îº>± ñ+&Ée˝…qT. #Ó|ü\T _>∑T‘·T>± ñHêï, e<äT\T>± ñHêï
q&Ée&É+ ø£wüºeTe⁄‘·T+~ ø£<ë!
?
eTqeTT X¯Øs¡eTTô|’ @ $<ÛäeTT>± <äèwæºô|{≤º*? X¯Øs¡b˛wüD
ì$T‘·Ô+ eTqeTT Ä#·]+#˚ |üqT\T kÕe÷qýÓTÆq |üqT\T. n$ eTq+
rdüT≈£îH˚ »\eTT, ÄVü‰s¡eTT eT]j·TT eTq+ #˚ùd X¯Øs¡ yê´j·÷eTeTT.
nsTT‘˚ Ç{Ïº kÕe÷qýÓTÆq |üqT\≈£î e÷qe⁄\T |ü]$T‘·eTe«sê<äT.
yês¡T X¯Øs¡+ eTqdüT‡ eT]j·TT Ä‘·à\ ø√dü+ ìs¡+‘·s¡+ ø£èwæ
dü\T|üe˝…qT.
m|ü&Ó’Hê ˇø£e´øÏÔ eTs√e´øÏÔô|’ #Ó&ÉT>± Á|üe]Ô+∫q|ü⁄&ÉT >±˙,
˝Ò<ë #Ó&ÉTe÷≥\T #Ó|æŒq|ü⁄&ÉT, n~ ‘·q u≤<Ûä´‘·>± uÛ≤$kÕÔ&ÉT.
n+‘˚ø±<äT n~ ‘·q <äèwæº˝À düããT>± uÛ≤$+∫ n≥T¢#˚kÕÔ&ÉT. Ç‘·s¡T\
<äèwæº˝À n‘·qT Ä˝À∫+#·&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝À ‘·q<˚ ‘·|üŒì
Á>∑Væ≤+∫qHê&ÉT, ‘êqT yÓ÷düb˛j·÷qì #ê˝≤ u≤<Ûä|ü&É‘ê&ÉT. Ç~
dü] nsTTq ø£\sTTø£ ø±<äì Ç‘·qT uÛ≤$kÕÔ&ÉT. ‘·|ü #˚j·T≈£î+&Ü
ì+~+|üã&çq e´øÏÔ ì+<ä\≈£î ≈£L&Ü XÊ+‘·eTTH˚ eVæ≤kÕÔ&ÉT.
209
Hê´j·T+ nHê´j·T+ nqT ¬s+&ÉT ùV≤+&ç˝Ÿ‡‘√ Á|ü‹ edüTÔe⁄
ñ+≥T+~. Hê´j·TyÓTÆq ùV≤+&ç˝Ÿ‘√ Ä edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ u≤<Ûä´‘·qT
eTqeTT yÓ ÷ kÕÔ e TT. nHê´j· T |ü ⁄ ùV≤+&ç ˝ Ÿ ‘ √ <ëìì uÛ ≤ sêìï
d”«ø£]+#·eTT. Ç|ü&ÉT ˇø£ k˛<äs¡T&ÉT ø±˙, ùdïVæ≤‘·T&ÉT ø±˙ ‘·|ü 
#˚XÊ&ÉT. ‘·|ü#˚dæq M]ì nHê´j·T|ü⁄ ø√D+qT+&ç eT÷j·TC≤\eTT,
ø±˙ ô|+∫q eTeTø±s¡+‘√ Ç‘·ìyÓ’|ü⁄ ñqï Hê´j·TeTTqT |ü]øÏkÕÔeTT.
ˇø£s¡T H˚qT <Ûäqe+‘·T&ÉqT, ˙ø£+f… #ê˝≤ n~Ûø£+>± ÄdüTÔ\T
Hê≈£î ø£\e⁄ n+{≤&ÉT. y˚s=ø£s¡T, H˚qT >=|üŒ eø£ÔqT ˙ø£+fÒ m+‘√
>=|üŒ>± H˚qT e÷{≤¢&É>∑\qT n+{≤&ÉT. nsTT‘˚ á Ç<ä›s¡T ÄdüTÔ\÷
ø±<äT, ñ|üHê´kÕ\T ø±<äT.
eTq C≤„qeTTqT me]øÏ ã&ç‘˚ yê]øÏ $ì|æ+#· ≈£L&É<äT.
>=Á¬s≈£L&Ü ‘êqT y˚Tdæq >∑&ç¶ì ñ$Tà ‘êqT m+‘· >∑&ç¶ì y˚TdæqB ‘·q
bÕ˝Òs¡TøÏ #·÷|æ+#·<äT ø£<ë! >=Á¬s ‘êqT ‹qï >∑&ç¶ì, J]í+#·T≈£îì
bÕ\qT, }\TqT ÇdüTÔ+~. Ç<˚ $<Ûä+>± Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘êeTT @$T{À
nqï~ e÷≥\‘√ ø±ø£ #˚‘·\‘√H˚ e´ø£Ô+ #˚j·TT≥ eT+∫~.
ne>±Vü≤q ˝Òì e´øÏÔ jÓTTø£ÿ dæú‹, e´øÏÔ‘·«+ <äècÕº´ n‘·qT
|ü]dæú‹qT+&ç ˝≤uÛÑ+ >±˙ qwüºeTTqT >±˙ d”«ø£]+#·&ÜìøÏ dæ<ä∆eTT>±
ñ+&ÉTqT. n˝≤>±ø£ nìï $wüj·÷\ô|’ ne>±Vü≤q ñqï ‘·‘·«y˚‘·Ô
Á|ü‹ düìïy˚X¯eTTqT+&ç eT+∫ì>±˙ #Ó&ÉTqT>±˙ d”«ø£]+#·&ÜìøÏ
dæ<ä∆eTT>± ñ+{≤&ÉT. mes¡sTT‘˚ C≤„qeTTqT dü+bÕ~+#˚ u≤≥˝À
q&ÉTdüTÔHêïs√, yês¡T me]˙ ‘·÷\Hê&És¡T, me]˙ bı>∑&És¡T. me]˙
ø±<äqs¡T n+‘˚ø±<äT ‘·q >∑T]+∫ ≈£L&Ü Ç‘·s¡T\‘√ @$T e´ø£Ô+
#˚j·Ts¡T. n+‘˚ø±<äT ‘·q Á|üj·T‘êï\˝À Ä≥+ø£eTT\T @s¡Œ&ç‘˚, ‘·qqT
210
‘êqT ì+~+#·T≈£î+{≤&ÉT. me¬s’Hê ‘·qqT bı–&ç‘˚, bı>∑&˚ e´øÏÔì
Çwüº|ü&É&ÉT. me¬s’Hê ‘·qqT $eT]ÙùdÔ, yê]ì n&É¶–+#·&ÉT. ‘êqT
ø√]ø£\T ˝Òì dæú‹øÏ #˚s¡Tø=H˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ïdüTÔHêï&ÉT. Á|üø£è‹øÏ
$s¡T<ä∆yÓTÆq Á|üÁøÏj·T\j·T+<äT ‘·q nsTTwüºeTTqT ô|+#·T≈£î+{≤&ÉT .
‘·q #·T≥÷º »]π> |ü]dæ‘ú T· \qT ‘·q düV≤ü »XË*’ ‘√ dü+ã+<Ûä u≤+<Ûyä ê´\T
>∑ s ¡ T |ü ⁄ ‘ê&É T . á H˚ | ü < ∏ ä ´ eTT˝À ‘· q qT me¬ s ’ H ê |æ ∫ Ãyê&É ì ,
ne÷j·T≈£î&Éì ì+~+∫Hê n‘·qT |ü{Ïº+#·Tø√&ÉT. ˇø£ÿ eTTø£ÿ˝À
#ÓbÕŒ\+fÒ, bı<ä˝À <ë≈£îÿqï y˚{≤&Éã&˚ »+‘·Te⁄˝≤ ‘·qqT ‘êqT
}Væ≤+#·T≈£î+{≤&ÉT.
ìj·TeTã<ä∆yÓTÆq J$‘êìøÏ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T n\yê≥T|ü&Ü*. á
ìj·Te÷\qT mqï&É÷ ñ\¢+|òæT+#·sê<äT. me]¬ø’‘˚ @~ eT+∫
nì|ædüTÔ+<√, yês¡T mqï{Ïø° Ä eT+∫ì e<ä\≈£L&É<äT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T
ìs¡+‘·se¡ TT n_Ûeè~∆ u≤≥˝À |üjT· ì+#·e˝…qT. ‘·eT n_Ûeè~∆ u≤≥˝À
$y˚ø£ $#·ø£åD\πø ‘·˝§>∑Ze˝…qT.
HÓ’‹ø£ $\Te\T nqTdü]+#˚ yês¡T 3 dæú‘·T\qT >∑eTì+#·e˝…qT.
ñ<ë: yÓTT<ä≥ ‘êeTT ndü‘·éTT |ü\Tø£sê<äT. ¬s+&ÉT, dü‘·éTTqT
|ü\T≈£î≥≈£î n\yê≥T |ü&Ée˝…qT. m\¢y˚fi¯˝≤ dü‘·éTT |ü\Tø£e˝…qT.
ø±ã{Ï º eT÷&É T , |ò ü * ‘· e TT\ <ä è cÕº ´ dü ‘ · ´ + |ü \ T≈£ î ≥ jÓ T Tø£ ÿ
>=|üŒ<äqeTTqT Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. Çø£ÿ&É ∫qï $X‚¢wüD. |òü*‘·eTTqT
Ä•+#·Tyê]øÏ Ä#·s¡D eT]j·TT $wüj·TeTT >∑T]+∫ nq>± 2
eT]j·TT 1 >∑T]+∫ ‘Ó*dæ ñ+&Ü*. n<˚ $<Ûä+>± Ä#·]+#˚yês¡T,
$wüj·÷ìï mqï&É÷ eTs¡Tesê<äT. nq>± 2e dæú‹ j·T+<äT ñqïyês¡T
$wü j · ÷ ìï, nq>± 1ì eTs¡ T esê<ä T . ìC≤ìøÏ 1,2,3 \˝À
eTqyÓTqï&É÷ 1ì eTs¡Tesê<äT. nq>± Ä&çqe÷≥qT eTs¡Tesê<äT.
211
nsTT‘˚ eTq <äèwæº m+‘·es¡≈£L 3 MT<ä, nq>± |òü*‘·eTT MT~øÏ
b˛‘·Tqï~. |òü*‘·eTT MT<ä ÁX¯<ä∆ b˛e&É+ e\¢ eTqeTT Ä&çqe÷≥
‘·|ü‘·THêïeTT. ø±˙ Ä#·s¡D nqï~ eTq #˚‹˝ÀH˚ ñ+~. 1ì
eTs¡Tee<äT›, 2ì Ä#·]+#·+&ç, 3ì bı+<ä+&ç.
212
21. ø√]ø£\T ` eTH√uÛ≤yê\T
Á|ü‹e÷qe⁄&çøÏ ø√]ø£\T ñ+{≤sTT. á ø√]ø£\T ¬s+&ÉT s¡ø±\T.
ˇø£{Ï düVü≤»yÓTÆq$, ¬s+&ÉT ndüVü≤»yÓTÆq ø√]ø£\T. á nedüs¡yÓTÆq
ø√¬sÿ\T $$<Ûäs¡ø±\T>± ñ+≥Tqï$. n$ eTq≈£î düTKXÊ+‘·T\
H=dü¬>&ÉT ø√]ø£\T. eTq J$‘·eTT m+‘√ $\TyÓ’q~. Ç{Ïº J$‘·eTTqT
dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚düTø√yê\+fÒ eTq ø√]ø£\ $wüj·T+˝À eTq≈£î
dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q nedüs¡+. eTq X¯Øs¡ Äs√>∑´+ u≤>∑T+fÒ eTq+
@ |üHÓ’Hê #˚j·T>∑\+, Ä<Ûë´‹àø£ |ü⁄s√>∑‹ì kÕ~Û+#·>∑\+, Äq+<ëìï
bı+<ä>∑\+. á ø±s¡D≤\ #˚‘·H˚ eTq≈£î ø£cÕº\Hêï, u≤<Ûä\Hêï
uÛj
Ñ T· |ü&TÉ ‘êeTT. Ç$ eTqeTT kÕ~Û+∫qHê&ÉT Á|üXÊ+‹ì nqTuÛ$Ñ kÕÔeTT.
eTqeTT düTKeTTqT, ÄVü‰<¢ eä TTqT, Äq+<äeTTqT ø√s¡T≈£î+{≤eTT.
Ç$ ˝Òq|ü&ÉT u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. u≤<ÛäqT
nqTuÛÑ$+#·ì düeTj·÷\˝À eTq≈£î düTKeTT, ÄVü‰¢<äeTT nedüs¡eTT
ñ+&É<äT. á ø±s¡DeTT#˚ düTKy˚T e÷qe J$‘êìøÏ yÓTT<ä\T, ∫es¡
nsTT ñ+≥Tqï~. Ç+<äT eT÷\eTT>± düTKeTT eTq HÓ’»eTT nì
ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. düTKeTT <äècÕº´ eTqeTT ø=ìï |üqT\T #˚|ü&É‘êeTT,
e÷qT≈£ î +≥THêïeTT. eTqeTT eT∞fl eT∞fl dü T KeTT ø√dü e TT
m<äTs¡T#·÷dü÷Ô, yê{Ïì eT+∫|ü<ä∆‘·T\˝À kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdü÷Ô
ñ+{≤eTT. eTqeTT m+‘·{Ï düTU≤ìï ø√s¡T‘·THêïeT÷ n+fÒ, eTq˝À
ñqï u≤<ÛäqT b˛>=≥Tº≈£îH˚+‘· nì #Ó|üŒe#·TÃqT. eTqeTT düTU≤ìï
nqTuÛÑ$+∫q+‘·ø±\eTT XÊØs¡ø£eTT>±q÷, e÷qdæø£eTT >±q÷
u≤<Ûä≈£î >∑T]ø±eTT.
düTKy˚T eTq düs¡«dü«+>± uÛ≤$+∫q|üŒ{Ïø°, eTqeTT ø£qã&çq
Á|ü‹ düTU≤ìï ø√s¡Tø√sê<äT. ˇø=ÿø£ÿkÕ] düTU≤\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T|ü &ç
213
ø£cÕº\qT m<äTs=ÿqe\dæ edüTÔ+~. n+‘˚ø±<äT ø£wüºeTT jÓTTø£ÿ $\TeqT
≈£ L &Ü eTqeTT Á>∑ V æ ≤ +#ê*. ø£ w ü º + ˝Ò ≈ £ î +&Ü dü T K+ $\Te
‘Ó*j·T<ä+{≤s¡T eTq ô|<ä›\T. ø±ã{Ïº düTU≤H˚ï ø±ø£ ø£cÕº\qT ≈£L&Ü
ø√s¡T≈£îH˚yês¡T ñ+{≤s¡T. ñ<ë: ≈£î+r<˚$ lø£èwüßíìï ÁbÕ]údüTÔ+~
j·TT<ä∆ $s¡eTD ‘·sê«‘·. ø£cÕº\˝ÀH˚ <˚e⁄DÏí düà]kÕÔeTT. düTU≤\˝À
eT]∫b˛‘êeTT. Ç|ü&ÉT ø£cÕº\T nqTuÛÑ$+∫, ‘·s¡Tyê‘· s√E\˝À
düTK|ü&Ée#·Ãì yê] n_ÛÁbÕj·T+. düTU≤\˙ï eTq eT+∫ø√dü+ ø±<äT.
n<˚ $<ÛäeTT>± ø£cÕº\˙ï eTq #Ó&ÉTø√dü+ nì uÛ≤$+#·sê<äT. eTq
ø£cÕº\T eTq #Ó&TÉ ø√düyT˚ nì uÛ≤$+∫, yê{Ïì ‘·|Œæ +#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚j·Tsê<äT. á ø£wüºdüTU≤\˝À ñqï ˝≤uÛÑqcÕº\qT uÒØE y˚düT≈£îì
dü]jÓÆTq ìs¡íj·÷\T rdüTø√e˝…qT. ø£wüºyÓTÆHê, düTKyÓTÆHê <Û˚´j·T +
eT+∫<Ó’ j·TT+&Ée˝…qT.
düTKeTT mqï{Ïø° #Ó&ÉTø±<äT. ø±˙ Ä düTKeTTqT bı+<ä&ÜìøÏ
eTq+ #˚ùd Á|üj·T‘êï˝Ò eTq≈£î mH√ï ø£cÕº\qT ø=ì‘Ó#·TÃqT. eTqeTT
Ä•+#˚ düTKeTT ø£+fÒ á u≤<Ûä mH√ï¬s≥T¢ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~.
ø√]ø£ \ ô|’ ùd«#· Ã ¤ ø£ * –j· T T+&É & É + e\¢ eTq≈£ î eT+∫
»s¡T>∑T‘·T+~. eTqeTT nìï y˚fi¯˝≤ nìï düTU≤\qT ø√s¡Tø√eTT.
düTU≤\˙ï n+<äTu≤≥T˝À ˝Òq|ü&ÉT, n+<äTu≤≥T˝À ñqï ø=ìï
düTU≤˝Ò eTT<äT›. á düTU≤\qT eTqeTT düVü≤»+>± Ä•+#·e˝…H˚ ‘·|üŒ
......... Ä•+#·sê<äT. Äø£* s¡T∫ ms¡T>∑<Tä nqï kÕyÓT‘·qT nqTdü]+∫
q&ÉT#·Tø=qe˝…qT. Äø£*>=qï ø£&ÉT|ü⁄≈£î |ü+#·uÛÑø£å´ |üs¡e÷Hêï\‘√
|üì˝Ò<äT, kÕe÷qýÓTÆq ÄVü‰s¡eTT ≈£L&Ü dü]b˛e⁄qT. Äø£*‘√
u≤<Ûä|ü&˚yê&çøÏ ˇø£ >∑Tô|Œ&ÉT |ü#·Ã&ç yÓT‘·T≈£î˝Ò eTVü≤<ëq+<ëìï
n+~düTÔ+~.
214
eTqeTT Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq J$‘êìï >∑&ÉT|üe˝…qqï kÕe÷qýÓTÆq
J$‘êìøÏ e÷Á‘·y˚T n\yê≥T|ü&Ü* ‘·|üŒ, Ä&É+ãs¡yÓTÆq J$‘êìï
ø±<äT. Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq J$‘·eTTqT ø√s¡T≈£îH˚yê&ÉT ‘·–q ø£èwæøÏ
dæ<ä∆|ü&É‘ê&ÉT. ø£wüºeTTq≈£î n\yê≥T|ü&çqyê&ÉT, düTU≤\ ø=s¡≈£î
Äø£]¸+|üã&É&ÉT, düTKeTT ˝Ò<äì <äT'K|ü&É&ÉT.
eTqeTT nqTuÛÑ$+#˚ ø√]ø£\T eTq≈£î ‘·è|æÔì n+~+#· ˝Òq|ü⁄&ÉT,
˝Ò<ë ø£wüºeTTqT ø£*–+#·q|ü⁄&ÉT eTq≈£î Ä ø√]ø£\ô|’ yêýÓ÷Vü≤eTT
‘·–Zb˛‘·T+~. n≥Te+{Ï ø√]ø£\ô|’ πøe\+ yêýÓ÷Vü≤y˚T ñ+≥T+~.
Ä yêýÓ÷Vü≤eTT ≈£L&Ü düT\uÛÑeTT>± ‘=\–b˛‘·T+~. m≈£îÿe
dü+‘·è|æÔì Çe«ì ø√]ø£\T ø=ìï düT\uÛÑeTT>± n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Éø£
b˛e#·TÃ, ˝Ò<ë ø£wüº|ü&ç‘˚>±˙ n+<äì |ü]dæú‹>± ñ+≥T+~. n≥Te+{Ï
ø√]ø£\ô|’ ≈£L&Ü yêýÓ÷Vü≤eTT ‘=+<äs¡>±H˚ ‘=\–b˛‘·T+~.
J$‘·+˝À nqTuÛeÑ eTTqT dü+bÕ~+∫qyê&ÉT ø√¬sÿ\ô|’ |ü]$T‘·T\T
$~Û+#·T≈£î+{≤&ÉT. ø√¬sÿ\ ˝Ò$T ø±s¡D≤\‘√ ø£wüºeTT\ bÕ\Tø±&ÉT.
‘·q ø√¬sÿ\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·T≈£î+{≤&ÉT. n+‘˚ø±<äT ‘·q ø√]ø£\
ì$T‘·Ô+ Ç‘·s¡T\‘√ b˛{°|ü&É&ÉT.
J$‘·+˝À düTK|ü&É&Éy˚T <Û˚´j·TeTT>± #ê˝≤eT+~ uÛ≤$dü÷Ô,
<äTÁwüŒes¡Ôq\ ‘√qT, ˝…’+–ø£eTT>±qT düTKeTTqT Ä•dü÷Ô ñ+{≤s¡T.
Ç{Ïº düTU≤\T XÊØs¡ø£ düTKeTT‘√ n+~+#·e#·TÃqT. ø±˙ e÷qdæø£
nXÊ+‹øÏ ø±s¡DeT>∑TqT. ø±ã{Ïº, $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ kÕe÷qýÓTÆq
J$‘êìøÏ n\yê≥T|ü&ç XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ Äq+<ë\qT e÷qe⁄&ÉT
ø√s¡ T ø√e˝… q T. á H˚ | ü < ∏ ä ´ eTT˝À eT+∫ì d” « ø£ ] +∫, #Ó & É T qT
e<ä\e˝…qT.
215
eTq <˚V≤ü +˝À s¬ +&ÉT s¡ø±\T ø£<*ä ø£\T #·\qeTT\T, >∑eTqeTT\T
ñ+≥Tqï$. ˇø£{Ï, nedüs¡yÓTÆq ø£<ä*ø£\T, ¬s+&ÉT düVü≤»yÓTÆq ˝Ò<ë
ãT~∆ |üPs¡«ø£yÓTÆq #·\qeTT\T. s¡ø£Ô Á|üdüs¡D, XÊ«dü, Hê&ç, Äø£* ,
eT\eT÷Á‘· $düs¡®q yÓTT<ä\>∑Tq$ <˚Vü≤eTT e∫Ã+~ yÓTT<ä\T ‘·T~
es¡≈£L, ìs¡+‘·sêj·T+>± ø=qkÕ>∑Tqy˚. eTTKýÓTÆq Ä<Ûës¡yÓTÆq
#·\qeTT\T e÷{≤¢&É≥+, q&Ée≥+, #˚‘·T\‘√ |üqT\T #˚j·T&É+ nH˚
#·\qeTT\T ãT~∆|üPs¡«ø£+>± kÕ>∑T#·Tqï$. á #·\qeTT\T ãT~∆ô|’
Ä<Ûës¡|ü&ç ñqï$. ø±ã{Ïº }Vü≤, Ä˝À#·q nH˚~ á #·\Hê\≈£î
n+≈£îs¡yÓTÆ ñ+≥Tqï$. ∫qï>± yÓTT<ä˝…’ e÷{≤¢&ÉT≥, q&É#·T≥,
eT]j·TT Ç‘·s¡ |üqT\≈£î n\yê≥T |ü&ÉT≥ »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. á
ø£<ä*ø£\˙ï Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>± »]π>$.
Emotion = E - motion = Energy in motion
eTq eTH√ $ø±sê\T sê>∑<˚«cÕ\‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï$. á ø£<ä*ø£\T

X¯øÏÔì $ìjÓ÷–+#·Tø=qTqT.
eTqeTT @<√ ˇø£{Ï kÕ~Û+#ê\ì #˚ùd Á|üj·T‘·ïeTTH˚ ø√]ø£
˝Ò<ë ‘·|üq n+{≤eTT. ø√]ø£ ø£*– ñ+&É≥+, ndüVæ≤´+#·Tø√e&É+
nH˚ ¬s+&ÉT |üs¡düŒs¡ $s¡T<ä∆yÓTÆq ÁøÏj·T\T. ø√]ø£ ø£*–q|ü⁄&ÉT Ä
edüTÔe⁄ yÓ’|ü⁄ Á|üj·÷DeTT #˚kÕÔeTT. ndüVü≤éTT ø£*–q|ü⁄&ÉT Ä
edüTÔe⁄≈£î <ä÷s¡eTT>± »]–b˛‘êeTT.
ø√s¡T≈£îqï edüTÔe⁄\ô|’ ªÁù|eTμ, ndüVæ≤´+#·T≈£îH˚ edüTÔe⁄\ô|’
ª<˚«wü+μ »ìdüTÔ+~. ø√]ø£, Áù|eT nqTq~ ˇø£ÿfÒ, nsTT‘˚ ø√]ø£˝À
edüTÔe⁄ ø£q|ü&É<äT, ø±˙ Áù|eT˝À edüTÔe⁄ ø£qã&ÉT‘·T+~. n<˚ Ø‹˝À
ndü V æ ≤ ´+#· T ≈£ î H˚ ≥ |ü  &É T edü T Ô e ⁄ uÛ ≤ eeTT ñ+≥T+~, nsTT‘˚
<˚«wæ+#˚≥|ü&ÉT edüTÔe⁄ ñqï uÛ≤eeTT ø£\T>∑T‘·T+~.
216
eTqTwüß´\≈£î ø√]ø£\T ø£\>∑&É+, ndüVü≤´+ ø£\>∑&É+ düVü≤»y˚T.
ø=+<ä]øÏ ‹+&ç MT<ä yêýÓ÷Vü≤eTT, eT\eT÷Á‘· $düs¡®qô|’ ndüVü≤éTT
ø£\T>∑T‘·T+~. ø=ìï nqTuÛÑyê\ Ø‘ê´ ø=ìï{Ïô|’ yêýÓ÷Vü≤eTT\T
ø£\T>∑T‘·$. eTq≈£î #Ó&ÉT nqTuÛÑyê\T m<äT¬s’q dü+<äsê“¤\˝À
kÕ<Ûës¡D+>± ndüVü≤´+ ô|+#·T≈£î+{≤eTT. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À eTq≈£î
#Ó&ÉT nqTuÛÑyê\T ø£\T>∑ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° ndüVü≤éTT ô|+#·T≈£î+{≤eTT.
ø√]ø£\T ˝Òì ndüVæ≤´+#·Tø√ì edüTÔe⁄\qT eTqeTT ‘·èD°
ø£]kÕÔeTT. ‹s¡kÕÿs¡ uÛ≤eq‘√ >±˙ yÓTT+&ç‘·qeTT‘√ >±˙ eTqeTT
ø=ìï edüTÔe⁄\≈£î <ä÷s¡eTT>± »]– eT]ø=ìï edüTÔe⁄\≈£î nqTuÛÑe+
ø√dü+ <ä>∑Zs¡e«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
e÷qe⁄ì X¯ Ø s¡ e TT m\¢ | ü  &É T e÷s¡ T ‘· ÷ ñ+≥T+~. á
ø±s¡DeTT#˚ n‘·ì˝À m|ü&É÷ ny˚ ø√]ø£\T, ny˚ ndüVü≤éTT\T
nqTq$ ñ+&Ée⁄. düs¡«kÕ<Ûës¡DeTT>± n+<ä]ø° ˇπø edüTÔe⁄ô|’ ø√]ø£
ø£\T>∑T≥ nqTq~ #ê˝≤ ns¡T<äT>± »s¡T>∑TqT.
edüTÔe⁄ @<Ó’q|üŒ{Ïø° Ä edüTÔe⁄ô|’ ÇcÕºsTTcÕº\T e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq$.
ÇwüºyÓTÆq edüTÔe⁄\qT eT+∫>±uÛ≤$+∫ d”«ø£]kÕÔeTT. nsTTwüºyÓTÆq
edüTÔe⁄\ |ü≥¢ ‹s¡kÕÿs¡eTT, |ü{Ïº+#·Tø√ø£b˛e&É+, #Ó&ÉT uÛ≤eq ø£* –
ñ+&É&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. n+‘˚ø±˙ edüTÔe⁄\qT+&ç n+<äs¡÷ @ø°
uÛÑ$+#˚ eT+∫>±ì, #Ó&ÉT>±˙ ñ+≥T+<äì mqï&É÷ uÛ≤$+#·sê<äT.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq edüTÔe⁄qT #·÷düTÔqï|ü&ÉT eTq˝À ø£*π> #·\qeTT\qT
>∑eTì+#·+&ç. eTqø£fi¯ófl #·÷kÕÔsTT. Ä #·÷|ü⁄˝À s¡+>∑T\T, yÓ\T‘·Ts¡T
ñ+&ç ñ+{≤sTT. #Óe⁄\‘√ $+{≤eTT X¯ã›eTTqT. Hêdæø£‘√ yêdüq\T
|”\TkÕÔeTT. á $<ÛäeTT>± ø£fi¯ófl, eTT≈£îÿ eT]j·TT Ç‘·s¡ Ç+Á~j·÷\T
217
eTqdüT‡ <ë«sê |üì#˚dæ #·\qeTT\T s¡÷|üeTT˝À Á|üu≤Û $‘·+ #˚dTü HÔ êïsTT.
á #·\qeTT\T eTq˝À ø√]ø£ πs|üe#·TÃ #ê˝≤ ndüVü≤éTTqT
πs¬ø‹Ô+#·e#·TÃ. á Ç+Á~j·T #·\qy˚T eTq≈£î dü+‘√wüeTTqT >±˙
<äT'KeTTqT ø±˙ n+~düTÔ+~.
ø√]ø£‘√ eTT&ç|ü&çj·TTqï á e÷s¡TŒ\T eTq˝À düTKeTTqT,
dü+‘√wüeTTqT n+~dü÷,Ô yê{Ïì ã\|üs#¡ T· e÷s¡TŒ\≈£î düV≤ü ø£]+#·TqT.
ø±ã{Ïº düTKeTT, dü+‘√wüeTT nqTq~ eTq Ç+Á~j·÷\≈£î
eT+∫>± uÛ ≤ $+∫q~>± ñ+≥Tqï~. ø£ w ü º e TT nqTq~ eTq
Ç+Á~j·÷\≈£î nkÂø£s¡éTT>± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·Tqï~. á ø±s¡D+#˚
ø√]ø£ \ qT Çwü º + >±, Áù|eT>±, dü + ‘√wü + >± d” « ø£ ] dü T Ô H êïeTT.
ndüV≤æ ´+#·T≈£îH˚ yê{Ïì nsTTwü+º >±, <˚«wüeTT‘√ <ä÷s¡+>± yÓ&TÉ ‘·THêïeTT.
ˇø£ edüTÔe⁄qT #·÷&É>±H˚ eTq≈£î dü+‘√wüeTT ø£\T>∑T‘·T+~.
nq>± eTq Ç+Á~j·÷\˙ï Ä edüTÔe⁄|ü≥¢ Äø£]¸‘·eTe⁄‘êsTT.
|ü+#˚+Á~j·÷\˝Àq÷ düŒ+<äq\T ø£\T>∑T‘êsTT. X¯ã›, düŒs¡Ù, s¡÷|ü,
s¡dü, >∑+<Ûë<äT\‘√ eTqdüT˝À düŒ+<äq\T nqTuÛÑ$kÕÔ+. á Ç+Á~j·T
ø£˝≤bÕ\qT eTqdüT‡ Çwüº|ü&Ée#·TÃ, Çwüº|ü&Éø£ b˛e#·TÃ. eTqdüT‡≈£î
düTK+>±, Vü‰sTT>± ñ+fÒ <ëìì dü+‘√wüeT+{≤s¡T. eTqdüT‡≈£î
nkÂø£s´¡ +>± ñ+fÒ <ëìH˚ u≤<Ûìä n+{≤eTT. eTq eTqdüT‡q Ç‘·sy¡ TÓ qÆ
Ç+Á~j·T |ü]D≤e÷\T #√≥T#˚düT≈£îqï <ëìì ø£wüºeT+{≤eTT.
ÇwüºeTT, ø√]ø£, Áù|eT, ndüVü≤´+, <˚«wü+, dü+‘√wü+, ø£wüº+,
u≤<Ûä yÓTT<ä˝…’qe˙ï eTH√uÛ≤yê\T. M{Ï dü«s¡÷|üdü«uÛ≤yê\T y˚s¡Ty˚ s¡T>±
ñ+≥THêïsTT. Ç+‘· yÓ’$<Ûä´+>∑\ eTH√uÛ≤yê\˝À e÷qe⁄&ÉT @$T
ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT. m˝≤ ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT. yÓTT<ä≥ ‘·q ø√]ø£qT
218
e´ø£Ô+ #˚j·TTqT. ¬s+&ÉT, n+<äT≈£î ‘·–q edüTÔe⁄qT m+#·Tø=qTqT.
eT÷&ÉT, kÕqT≈£L\yÓTÆq ˝Ò<ë kÕeTs¡dü´ yê‘êes¡DeTT. Hê\T>∑T,
nqTuÛÑeeTTq≈£î Á|üj·T‘·ï+.
<∏ëeTdt ôVAuŸ‡ áeTH√uÛ≤yê\≈£î n<äT“¤‘y· TÓ qÆ s¡÷|üø\£ Œì#ÓÃqT.
ø√]ø£qT kÕ~Û+#˚ ~X¯>± »]π> Á|üj·T‘êïìï ÄX¯ nì n+{≤eTT.
ø√]ø£qT kÕ~Û+#·˝eÒ Tqï uÛ≤eeTT ø£*–q|ü⁄&ÉT <ëìì ìsêX¯ n+{≤eTT.
ndüVæ≤´+#·T≈£îH˚ edüTÔe⁄ qT+&ç Ä|ü<äqT ÄkÕ«~+#·&ÉeTTqT uÛÑj·TeTT
n+{≤eTT. n<˚ m~]+∫ ‘·|æŒ+#·Tø√e#·ÃH˚ uÛ≤eqqT <ÛÓ’s¡éT+{≤eTT.
ñqï |òü\eTTq <ÛÓ’s¡éTT Á|ü<ä]ÙùdÔ <ëìì ø√|üeTT n+{≤eTT.
ìs¡+‘·sêj·T+>± ÄX¯‘√ J$+#·&ÉeTTqT Ä‘·à$XÊ«düeT+{≤s¡T.
ìs¡+‘·s¡eTT n|üqeTàø±\‘√ J$+#·&Üìï Ä‘·àq÷´q‘ê uÛ≤e
eT+{≤s¡T. ø√|ü+‘√ kÕ{Ï eTìwæøÏ Vü‰ì ‘·\ô|≥Tº≥qT ÄÁ>∑Vü≤eTT
n+<äTs¡T. kÕ{Ï eTìwæøÏ #˚j·TT eT+∫ì ‘ê´>∑eTT, <ëqeTT, kÕj·TeTT
n+{≤s¡T. eTìwæ jÓTTø£ÿ düVü≤» dü«uÛ≤eeTT, eT+∫ dü«uÛ≤eeTT.
dü+|ü<ä\ô|’ n~Ûø£yÓTÆq ø√¬sÿ\T ø£*–j·TT+&ÉT≥qT n‘ê´X¯ ˝Ò<ë ù|sêX¯
n+{≤eTT. ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D˝À n~Ûø±s¡+ ø√dü+ Ä~Û|ü‘·´ b˛s¡TqT
n~Ûø±s¡ <ëVü≤+ n+{≤eTT. m+<äT≈£î m˝≤>∑ @$T{Ï nH˚ $wüj·÷\qT
‘Ó\TdüTø√yê\H˚ ‘·|üq õC≤„X¯ n+{≤s¡T. á õC≤„X¯ e÷qe⁄q≈£î
e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·eTT. n>∑eT´>√#·s¡yÓTÆq X¯øÏÔjÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤eeTTqT,
eTqeTT $H˚ |ü⁄sêD>±<∏ä\ kÕs¡eTTq≈£î eTq eTqdüT‡q @s¡Œ&˚
uÛ≤eeTT˝Ò eT‘·eT+{≤eTT. nqTeT‹+#·ì$ eT÷&ÛÉqeTàø±\T. eTq
˝Àì X¯øÏÔì eTqeTT Á>∑Væ≤+#·&Éy˚T ndü˝…’q eT‘·eTT.
<äTsêàs¡ZeTTqT #Ó&ÉT Á|ües¡Ôq>±qT, Ç‘·s¡T\≈£î Vü‰ì ø£*–+#·T
ø£s¡à\T>±qT e]íkÕÔeTT. yÓTT<ä≥, <Ó’eÁ|”‹˝Òì ø±s¡DeTTq á
219
<äTsêàs¡ZeTTq≈£î n\yê≥T |ü&É‘ês¡T. ¬s+&ÉT kÕ{Ï eTìwæøÏ uÛÖ‹ø£eTT>±
>±˙, e÷qdæø£eTT>± >±˙ Vü‰ì ø£*–+#·&ÜìøÏ <äTsêàs¡ZeTTq≈£î
|üPqTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. eT÷&ÉT, nC≤„q+ e\¢ ≈£L&Ü <äTsêàs¡Z|ü⁄
ø±s¡´Áø£e÷\T ‘·\ô|≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
eTq˝À #ê˝≤eT+~ nC≤„qeTT‘√H˚ J$düTÔHêïs¡T. Ä‘·àC≤„q+
kÕ~Û+#·&É+ #ê˝≤ ø£wüºeTì uÛ≤$+∫ e÷j·T˝ÀH˚ J$+#·&ÜìøÏ
e÷qe⁄&ÉT Çwüº|ü&ÉT‘·THêï&ÉT. á e÷j·Te\¢, nC≤„qeTTe\¢ ø£*π>
|ü ] D≤e÷\T #ê˝≤rÁeeTT>± ñ+&É T qT. á nC≤„ q eTT e\q
e÷qe⁄&ÉT ndüVü≤»eTT>± Á|üe]Ô+#·TqT. ‘·q Á|ües¡Ôq‘√ nH˚ø£
ø£wüºqcÕº\≈£î >∑T] ne⁄‘ê&ÉT. ‘êqT ø£cÕº\≈£î >∑T] ø±e&Éy˚T ø±ø£ ‘·q
#·T≥÷º ñqï yê]ì ≈£L&Ü nH˚ø£ ø£wüºqcÕº\≈£î >∑T]#˚kÕÔ&ÉT. nC≤„q
<√wüeTT\T mqïì #Ó|üŒ>∑\+? eTq\qT eT+∫ dü+kÕÿsê\ qT+&ç
<ä÷s¡eTT #˚düTÔ+~. eTq˝À $qj·T $<Û˚j·T‘·\T ˝À|ækÕÔsTT. nC≤„qeTT
e\q ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·÷\T dü]>± #˚j·T˝Òs¡T. n+‘˚ø±<äT uÛÑ>∑e+‘·Tì
j·T+<äT uÛÑøÏÔ, ÁX¯<ä∆\T ≈£L&Ü ˝À|ækÕÔsTT.
uÛÑj·TeTT, ø£+>±s¡T, Äy˚<äq\T e÷qe⁄ì kÕ«s¡ú|ü⁄\ø£åD≤\T.
uÛÑj·TeTT b˛yê\+fÒ e÷s¡Zy˚T$T{Ï? m+‘· dü«Á|üj·T‘·ïeTT‘√HÓ’Hê
uÛÑj·TeTTqT b˛>=≥Tº ø=q˝ÒeTT. uÛÑj·TeTT b˛yê\+fÒ, eTq˝Àì
nVü≤+ø±sêìï HêX¯qeTT #˚düT≈£îì, kÕ«s¡ú ∫+‘·q\T ‘=\–+#·T≈£îì
q\T>∑T] ÁX‚j·TdüT‡≈£î bÕ≥T|ü&çq s√Eq á uÛÑj·TeTT <ëq+‘·≥
n<˚b˛‘·T+~. @<Ó’Hê ˇø£ ø±s¡éTT˝À eTqdüT‡ ìeT>∑ïyÓTÆq|ü&ÉT
≈£L&Ü eTq˝Àì uÛÑj·÷\T ‘=\–b˛e⁄qT. nsTT‘˚ Áù|eT‘√ #˚ùd
ø±s¡´Áø£e÷\ j·T+<äT eT]j·TT uÛÑ>∑e+‘·Tì ø±s¡´ø£˝≤|üeTT\ j·T+<äT
bÕ˝§Zìq|ü&ÉT eTq˝Àì düeTdüÔ uÛÑj·÷\T ‘=\–b˛e⁄qT. eTqeTT
220
|üqT\T #˚|üfÒº≥|ü&ÉT n‘·´\ŒyÓTÆq ø±s¡D≤\≈£î Á|üuÛ≤e+ ø±≈£L&É<ä T.
n‘·´\ŒyÓTÆq ø±s¡D≤\≈£î ˝Àã&çq|ü⁄&ÉT eTqeTT uÛÑj·÷+<√fi¯q\≈£î
>∑T] ne⁄‘êeTT. n˝≤ ø±ø£ eTqeTT #˚|üfÒº ø±s¡éTT uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’
uÛ≤s¡eTTy˚dæ, kÕ{ÏeTìwæ y˚T\T ø√] #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT á uÛÑj·÷+<√fi¯q
\≈£î ‘êy˚ ñ+&É<äT. á $wüj·TeTT˝À eTqeTT ˇø£{Ï Á>∑Væ≤+#ê*,
n~ @eTq>± uÛÑ>∑e+‘·Tì ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ ndü\T düeTdü´ nH˚<˚
ñ+&É<äT. á <Ó’eø±s¡´Áø£e÷\˝À z≥eTT\T m<äTs¡T ø±e#·TÃ, nqT≈£îqï
Ø‹˝À |üqT\T |üP]Ôø±ø£b˛e#·TÃ, ø±˙ yê{Ïì eTqeTT dü<ë“¤eeTT‘√
n<˚ ÁbÕ|æÔ nì dü+‘√wüeTT‘√ d”«ø£]kÕÔeTT. uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓT&É\
n#·+#·\yÓTÆq uÛÑøÏÔÁX¯<ä∆\T ø£*–q|ü⁄&ÉT, eTq nqTuÛÑyê\T n+<ä]
<äèwæº˝À ∫s¡düàs¡D°j·÷\T>± $T–* b˛‘êsTT. e÷qe J$‘·eTT
X¯SqéTì Á>∑V≤æ +∫q s√Eq, uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì j·T+<äT $qj·T $<Ûj
˚ T· ‘·\T,
uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\T ã\|ü&ÉTqT.
221
22. |òü˝eTT\T ` kÕ<Ûäq\T
eTqeTT Ä•+#˚ |òü\eTTqT ã{Ïº kÕ<ÛäHê\qT m+#·T≈£î+{≤eTT.
|òü˝≤\qT ã{Ïº ‘·\|ü⁄\T ñ+{≤sTT. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À |òü˝≤\T,
kÕ<ÛäHê\T, ‘·\|ü⁄\T ˇπø Ø‹q e´ø£ÔeT>∑TqT.
Çø£ÿ&É ¬s+&ÉT n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$. yÓTT<ä{Ï~, Çø£ÿ&É
Á|ü‘˚´ø£eTT>± @sêŒ≥T#˚dæq \ø£åéTTH˚ Ädüsê>± #˚düT≈£îì nìï
kÕ<ÛäHê\qT Ä \ø£åéTT yÓ’|ü⁄>± |üì#˚j·TT≥. Çø£ÿ&É eTs√ $X‚wü
y˚TeTq>± n>∑eT´>√#·s¡+>±, \ø£åéTTq≈£î y˚s¡T>± @ Ç‘·s¡eTT\T
#˚|ü≥ºø£ ìj·T+Á‹+#·T≥ »s¡T>∑TqT. n+<äTe\q Á|üø£ÿ‘√e |ü≥Tº≥
»s¡T>∑<äT. Çø£ ¬s+&Ée |ü<ä∆‹ >∑eTéTTqT #˚s¡T≥˝À>±ì \ø£åéTT
kÕ~Û+#·T≥˝À>±˙ m+‘· ùV≤j·TyÓTÆq, ˙#·yÓTÆq kÕ<ÛäHê\qT nqTdü]+∫
q|üŒ{Ïø°, |üs¡yê˝Ò<äT˝Ò nqï uÛ≤eeTT‘√ eTT+<äT≈£î kÕ>∑T|ü<ä∆‹.
$\Te\≈£î ‹˝À~ø±*∫Ã, Ä#·s¡D˝ÀbÕ\qT |ü{Ïº+#·Tø=qø£, n|üŒ
#Ó|æŒq |üì #˚XÊe÷ ˝Ò<ë nqï uÛ≤eq‘√ \ø£åéTT\T kÕ~Û+#·T≥.
Ç{Ïº Á|üj·T‘·ïeTT $T<Ûä´, ÁuÛÑeT\‘√ ≈£L&çq~. \ø£å´kÕ<Ûäq˝À #˚|ü {Ïºq
kÕ<ÛHä êe÷sêZ\qT n+<ä] <äèwæº qT+&ç ‘·|Œæ +#·˝eÒ ⁄. ø±ã{Ïº \ø£´å kÕ<Ûqä ˝À
eT+∫ e÷sêZ\qT ne\+_+#·e˝…qT.
eTq+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. |òü*‘·eTTq≈£î ‘·>∑Z≥Tº>±H˚ ø±s¡D≤\T
ñ+{≤sTT nì ø±s¡éTT |üP]Ôø±≈£î+&Ü |òü*‘êìï Ä•+#·sê<äT. Ä
|òü*‘·eTT nqT≈£îqï≥T¢>± n+~q~ nì #Ó|ü≥≈£î M\T˝Ò<äT. ø±s¡éTT
∫e]<ëø±, n<˚ |üì˝À ìeT>∑ïyÓTÆ |üìMT<ä ÁX¯<ä∆ #·÷|üe˝…qT. áHê&ÉT
ndü\T |üììe÷ì, Ç‘·s¡yÓTÆq nH˚ø£ |üqT\qT #˚düTÔHêïeTT. nq>±
eTqeTT #˚ j · T T |ü q T\T ø=+#Ó + yÓ q ø±, eTT+<ä ÷ nqï≥Tº > ±
dü]ô|≥Tº≈£î+≥THêïeTT. ìC≤ìøÏ eTqeTT eTq \ø£åéTT ñqï‘·yÓTÆq~>±
ñqï|ü&ÉT eTqeTT <ëìì kÕ~Û+#·T≥˝À m+‘√ ÁX¯eT, ø£èwæ
222
nedüs¡eTT. n{Ïº ÁX¯eT, ø£èwæ n+<ä]e\¢ kÕ<ÛäéTT ø±<äT. á
H˚ | ü < ∏ ä ´ eTT˝À eTq n+‹eT \ø£ å ´ eTTq≈£ î eT<Û ä ´ ˝À eT]ø=ìï
\ø£åéTT\qT ìπs›•+#·Tø√yê*. ˇø=ÿø£ÿ yÓT≥Tº m≈£îÿ‘·÷ ô|’ yÓT≥Tº≈ £î
#˚s¡Tø√yê* nqï |ü<ä∆‹˝À eTqeTT ˇø=ÿø£ÿ \ø£åéTTqT kÕ~Û+#·T
≈£î+≥÷ eTq n+‹eT \ø£åéTTqT #˚s¡Tø√yê*.
\ø£åéTT\ >∑T]+∫, \ø£å´kÕ<Ûäq˝Àì $\Te\ >∑T]+∫ kÕe÷q´
yÓTÆq n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£ÔeT>∑T#·÷H˚ ñ+&ÉTqT. ø±˙ n$ ‘·|ü\T
dü]~<ä›&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ée⁄. n$ kÕe÷q´ n_ÛÁbÕj·÷\ e˝…
$T–*b˛‘êsTT. Á|ü‹ dü+<äs¡“¤+˝Àq÷ á $<Ûä+>± kÕe÷qýÓTÆq
n_ÛÁbÕj·÷\T yÓ\Te&ÉT≥ ÄqyêsTTr>± kÕ>∑T#·Tqï~. ø√]ø£\T
eT]j·TT dü«Á|üjÓ÷»Hê\T ˇø£ düìïy˚X¯eTT qT+&ç eT]jÓTTø£
düìïy˚XÊìøÏ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄>± ekÕÔsTT. Ç$ eT∞fl eT∞fl e´ø£ÔyÓTÆ,
dü+|òüT{Ï‘·yÓTÆ ã˝Àù|‘· eTe⁄‘êsTT. kÕe÷qýÓTÆq \øå±´\T HÓs¡y˚s¡ TqT.
á kÕe÷qýÓTÆq Ä˝À#·q\T ≈£L&Ü y˚T<Ûëe⁄\ $X‚¢wüD\≈£î >∑T]
ne⁄#·÷, $wüj·T |ü]o\q »s¡T>∑TqT. á düìïy˚XÊ\T |üØøÏå+|üã&ÉTqT.
Ä#·]+∫q |ü<ä∆‘·T\T $X‚¢wæ+|üã&ÉTqT. á |ü]o\q\T |üØø£å\T
ø±s¡DeTT#˚ ø=ìï Ä#·s¡D\≈£î ìj·Te÷\‘√ ≈£L&çq |ü<ä∆‘·T\T
s¡÷bı+~+|üã&çq$. á H˚|ü<∏ä´+˝À ˇø£ |üìeTT+<äT≈£î kÕπ> ø=\~,
$X‚¢wüD\‘√ kÕ>∑T‘·÷ dü]jÓÆTq~>± á Á|üj·T‘·ïeTT ø=qkÕ>∑T#·Tqï<√
˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø=qe#·TÃqT. Çø£ÿ&É |ü<ä∆‘·T˝Ò eTTKéTT. mes¡T
Ä#·]+#ês¡T nqï~ø±<äT, m˝≤ Ä#·]+#ês¡T nqï~ eTTKéTT.
#˚ | ü { Ï º q ø√]ø£ \ qT @$<Û ä e TT>± Ä#· s ¡ D ˝À ô|{Ï º q ~, Ä
Ä#·sD¡ \qT m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT $X‚w¢ dæ ÷ü Ô eTT+<äT≈£î kÕ>∑&+É »s¡T>∑T‘·Tqï~.
nq>± ˇø£|üì yÓTT<ä\Tô|{Ïºq|üŒ{Ï qT+&ç |üì|üPs¡Ôj˚T´ ˝À|ü\
e´ø£ Ô e Tj˚ T ´ nedü s ê\T, ˝À≥TbÕ≥T\T, |ü ] dæ ú ‘ · T \T eT]j· T T
223
n_ÛÁbÕj·T uÛÒ<ë\T n˙ï eTT+<äT>± #·]Ã+#·ã&ç, Äj·÷ düeTj·÷\˝À
$X‚¢wæ+|üã&ÉT‘êsTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À, eTqTwüß\ eT<Ûä´ ‘·\ m‘˚Ô ñ
Á<˚ø±\qT ≈£L&Ü |ü]o*+#·&ÉeTÚ‘·Tqï~. ø√]ø£ qqTdü]+∫j˚T
ø±s¡éTT kÕ|òü\éTTq≈£î Á|üj·T‘·ïeTT »s¡T>∑TqT. \ø£å´kÕ<Ûäq˝À
\ø£åéTT |ü]dæú‹ @$T{Ï? eTT–+|ü⁄ m˝≤ ñ+≥T+~? yÓTT<ä\>∑T nH˚ø£
neø±XÊ\≈£î kÕeø±X¯eTT ˝Òø£b˛˝Ò<äT. n+<äTπø yêdüÔe |ü]dæú‘·T\qT
‘·\|æ+#˚ düìïy˚XÊ\qT düèwæº+∫, yêdüÔeeTTq≈£î <ä>∑Zs¡>± Ä#·]dü÷Ô ,
>∑eTý˚T \ø£´å eTT>±, >∑eTéTTô|’ ÁX¯<ë∆ uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘√ Á|üjT· ‘·ïeTTqT ø=qkÕπ>
Ø‹˝À nÁ|üeT‘·Ô‘·‘√ eéVü≤]+∫ #˚|ü{Ïºq |üqT\T |üP]Ô#˚j·Te#·TÃqT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£ yÓ’<äT´&ÉTHêï&É+fÒ s√–ì s√>∑eTTq≈£î
dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ $esê\qT s√>∑ìsê∆s¡Dô|’ ‘Ó\TdüTø√e&É+
»s¡T>∑T‘·T+~. s√–jÓTTø£ÿ s√>∑eTTqT |üP]Ô>± ‘·–Z+#ê\qï<˚ yÓ’<äT´ì
jÓTTø£ÿ \ø£åéTT. n~ ‘êqT m+‘· es¡≈£î HÓs¡y˚s¡Ã>∑\&ÉT? ‘êqT #˚| üfÒº
yÓ’<ä´$<Ûëq+˝À s√–øÏ |üPs¡í dü«düú‘· ≈£LsêÃ\ì Ä•kÕÔ&ÉT. nsTT‘˚
s√–øÏ m+‘·es¡≈£î qj·TeTe⁄‘·T+~, s√– ‘·qeT+<äT\≈£î m+‘· es¡≈£î
düŒ+~kÕÔ&ÉT nqï~ ‘·q≈£î eTT+<äT>± ne>±Vü≤q ñ+&É<äT. Ç{Ïº
|ü]dæú‘·T\˝À s√–ì ø±ø£ s√>∑eTTqT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì eT+<äT\T
yê&ÉT≥≈£î yÓ’<äT´&ÉT dæ<ä›|ü&É‘ê&ÉT. Ç˝≤ #˚j·TT≥ e\q Ä s√–
Äs√>∑éTT ‘·|üŒø£ yÓTs¡T>∑T|ü&ÉTqT. ‘êqT s√>∑ìsê∆s¡D ø√dü+ #˚dæ q
Á|üj·T‘êïìï ã{Ïº Ä yÓ’<äT´ìøÏ s√– |ü]dæú‹≈£L&Ü ns¡úyÓTÆ, nq‹
Äs√>∑éTTqT ‹]– bı+<äT≥˝À düVü‰j·T|ü&ÉTqT.
\ø£åéTTqT kÕ~Û+#·T≥˝À Ç|üŒ{Ïø° <ä«+<ä«yÓ’Ks¡T\T e´ø£ÔeT>∑T
#· T qï$. Ä#· ] +#˚ |ü < ä ∆ ‘ · T \qqTdü ] +∫ n$ eT+∫>±ì #Ó & É T
$<Û ë qeTTqT >±˙ ne\+_+∫q≥T¢ > ± e´ø£ Ô e T>∑ T #· T qï~. á
H˚|ü<∏äéTT˝À nqTdü]+#˚ Á|ües¡ÔHê rs¡T≈£L&Ü $uÛÒ<äeTT\‘√ ≈£L&ç
ñ+≥Tqï~. yês¡T nqTdü]+#˚ |ü<ä∆‘·T\T dü]>± e⁄+&Ée#·TÃ. ñ+&Éø£
224
b˛e#·TÃqT. ‘·|ü >± >±˙ ˇ|ü>±>±˙ uÛ≤dæ+#·e#·TÃ. Ç{Ïº $X‚w¢ D
ü \‘√
Á|ü‹ $wüj·TeTTqT |ü]øÏ+#·T≥ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
ˇø£ dü+düú≈£î ˇø£ ñqï‘·yÓTÆq \ø£å´kÕ<Ûäq ñ+≥T+~. á \ø£å´
kÕ<Ûäq˝À nH˚ø£yÓTÆq ø±s¡´Áø£e÷\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï nqTdü+<Ûëq+‘√,
◊ø£eT‘·´+‘√ ìs¡«Væ≤+#·e\dæ ñ+≥T+~. dü+düú˝À |üì#˚ùdyê] <äèwæº
n+‘ê eTTK´+>± dü+düú jÓTTø£ÿ ñ‘·ÔeT \ø£å´kÕ<ÛäH˚ nsTT ñ+≥T+~.
Ä \ø£åý˚T yê]˝À ◊ø£eT‘·éTTqT ì+|ü⁄‘·T+~, Áù|s¡DìdüTÔ+~.
#˚|ü{Ïºq ø±s¡´Áø£eTeTT \ø£åéTT kÕ~Û+#êø£ eTT–+|ü⁄|ü\ø£&É+ ñ+&É <äT.
eT]jÓTTø£ ñ‘·ÔeT \ø£åéTTqT mqTïø√e&É+, eT∞fl Ä \ø£å´kÕ<Ûäq≈£î
ø£èwæ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á $<Ûä+>± \øå±´\T, kÕ<Ûäq\T
ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤sTT.
ø±s¡éTT nq>±H˚ |üìeTT≥T¢ ñ+&Ü*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î }|æ]
|”\TÃ ø√e&ÜìøÏ >±* ñ+&Ü*, neTàø±ìøÏ, ø=qT>√\TøÏ edüTÔe⁄\T
ñ+&Ü*, ˇø£düeTdü´qT $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ $#ês¡D nedüs¡+ ñ+≥T+~.
X¯SqéTT‘√ @ e÷qe⁄&ÉT |üì #˚j·T˝Ò&ÉT. Á|ü|ü+#·eTT, |ü]ø£sê\T
ñ+&ç yê{Ï‘√ |üì#˚dæq|ü⁄&ÉT |òü*‘ê\T n+<äT‘êsTT. >±*, ˙s¡T,
ø£\|ü yÓTT<ä\>∑Tq$ e÷qe⁄&ÉT ñ|üjÓ÷–+∫ q|ü⁄&˚ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqT.
˝Òø£b˛‘˚ n$ ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ée⁄.
ˇø£ eédüú˝À |üì#˚düTÔqï|ü&ÉT, mH√ï edüTÔe⁄\T |ü]ø£sê\‘√
ø±s¡´ ø£˝≤bÕ\T kÕ>∑T#·T+&ÉTqT. nH˚ø£yÓTÆq ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ düe÷Vü‰s¡y˚T
Ä eédüújÓTTø£ÿ eTqT>∑&ÉqT ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. Á|ü‹ ø±s¡éTT ìs¡«Vü ≤D
|üP]Ôø±>±H˚ $X‚¢wæ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. Bìe\¢ Ä eédüújÓTTø£ÿ
$\Te m+‘·es¡≈£î e÷s¡TŒ e∫Ãq~ ‘Ó\TdüTÔqï~. á $X‚¢wüD\‘√
m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ø=‘·Ô ø√]ø£\‘√, q÷‘·q b˛ø£&É\‘√ eédüú jÓTTø£ÿ
n_Ûeè~∆øÏ ø£èwæ »s¡T>∑T#·Tqï~.
225
ˇø£ |ü<∏äø£eTT Á|üø±s¡eTT |üqT\T #˚|ü{Ïº |üP]Ô#˚dæ \ø£åéTT\T
dæ~∆+#·T ø√e&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. eT+∫ ñ<˚›X¯éTT‘√ |üqT\T
#˚|ü≥ºe˝…qT. n|ü&ÉT |üqT\T Ä•+∫q Ø‹˝À |üPs¡Ô>∑TqT. nq>±
dü‘·Œ¤*‘ê\qT Ç#·TÃqT. ø±ã{Ïº ø±s¡éTT HÓs¡y˚s¡TÃyêìøÏ |òü\eTTqT
<äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì |üì#˚j·Te˝…qT. düŒwüºyÓTÆq |üqT\≈£î eédüú˝À #√≥T
ø£*Œ+#·&ÉeTe⁄‘·Tqï~. á ø±s¡DeTT#˚ ‘˚*ø£>± nqT≈£îqï |üqT\T
HÓs¡y˚s¡TqT. eT+≥e\¢ y˚&ç »ì+#·TqT. #·\¢<äq+ e\¢ #·* ô|s¡T>∑TqT.
n<˚ $<ÛäeTT>± yÓ’$<ÛäéTTqï |üqT\qT Áø£eTã<ä∆eTT>± ìs¡«Væ≤+∫
|üP]Ô#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À #˚|ü{Ïºq ø±sê´\T |üPs¡Ô>∑TqT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
ˇø£ Ç+{Ï ìsêàDeTTqT yÓTT<ä\Tô|{Ïº, |üP]Ô #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
n˝≤π> ˇø£ s√–øÏ dü«dü‘ú · ø£*–+#·&eÉ TT˝À yÓ<’ Tä ´&ÉT ø£è‘·øè£ ‘·T´&Ée⁄‘ê&ÉT.
nsTT‘˚ ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À #˚|ü{Ïºq ø±s¡éTTq≈£î eTT–+|ü⁄ <=s¡ø£< äT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î $wüj·TeTTqT ns¡úeTT #˚düTø√e&É+˝À >±˙ ˝Ò<ë eTq
‘·\+|ü⁄\˝À düeTÁ>∑‘· ˝À|æ+#·e#·TÃqT. nqT≈£îqï ø±s¡éTT |üPs¡ÔsTT‘˚,
|üPs¡ÔsTTq edüTÔe⁄ MT<ä <äèwæº ô|≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. nqT≈£îqï
ø±s¡éTT |üP]Ô ø±q|ü&ÉT Ä ø±s¡éTT m+<äT≈£î |üP]Ôø±˝Ò<√ nì
$X‚¢wæ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø±ã{Ïº Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ˇø£|üì #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT
‘·eT |üì rs¡TqT, eT]j·TT ‘·j·÷s¡e⁄‘·Tqï edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ s¡÷|ü⁄π sK\
MT<ä \>∑ïeTT #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
|üqT\T |üP]Ô #˚j·TT $<ÛëHê\˝À ø=+<äs¡T Á|üø£è‹ kÕj·TeTT
bı+<Ó<äs¡T. eT]ø=+<äs¡T ‘·eT ‘Ó*$‘˚≥\qT ñ|üjÓ÷–+#·T ø=HÓ<äs¡T.
mes¡÷ @ $<ÛëHêìï nqTdü]+∫q|üŒ{Ïø° |üìì |üP]Ô #˚j·TTfÒ yê]
\ø£åéTT>± uÛ≤$+#Ó<äs¡T.
226
23. ø±s¡D+ ` eTqkÕ‡øÏå
n. ø±s¡DÁ|üuÛ≤e+
eTqkÕ‡øÏå nq>± <Ûäsêà<Ûäs¡à $#ês¡DX¯øÏÔ, n+‘·'ø£s¡DeTT,
n+‘·sê‘·à, dü<ë dü~«y˚ø£eTT. ‘·‘·«C≤„qeTT nqTq~ Ä˝À#·q\‘√q÷,
Ä#·s¡D‘√q÷ ≈£L&çq~. HÓ’‹ø£ nqTq~ Ä#·s¡D‘√ ≈£L&çq C≤„qeTT.
á ‘·‘«· eTT eTq eTH√uÛ≤yê\ô|q’ eT]j·TT eTqeTT Ä#·]+#·T ø£sà¡ \ô|’
Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. Ç~ ã<ä∆ø£düTÔ\T r]ø£>± #˚dæq ìs¡íj·÷\≈£î
nr‘·yÓTÆq~. e÷qe⁄&çì n‘·ì ø£s¡Ôe´ø£s¡à\T XÊdækÕÔsTT. ø£s¡Ôe´
ìs¡«Vü≤D˝À ˝À|üeTT\≈£î uÛj
Ñ T· |ü&TÉ ‘·÷, ø£seÔ¡ ´ ìs¡«Vü≤D˝À q\T>∑T]‘√
‘·qu≤<Ûä´‘·\T |ü+#·Tø√e&ÜìøÏ eTT+<ä+»‘√ ñ+{≤&ÉT.
HÓ’‹ø£‘· eTqTwüß\T eTH√uÛ≤yê\ô|’q eT]j·TT ø£s¡à\ô|’q
Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄‘·T+~. á ø±s¡DeTT#˚ ‘·‘·«y˚‘·Ô\T X¯\$#˚Ã
<˚$T≥+fÒ, e÷qe⁄\T #˚|üfÒº ø=ìï ø±sê´\≈£î ø±s¡DeTT\T n+‘·T
ã≥ºe⁄ nì. HÓ’‹ø£‘· eTq˝À eTH√uÛ≤yê\T πs¬ø‹Ô+#·T≥ e\q eTqeTT
ø=ìï ø£sà¡ \T #˚jT· e#·TÃqT. eT]ø=qï ø£sà¡ \T #˚jT· ø£ }s¡Tø=qe#·TÃqT.
Ç{Ïº dü+<äsê“¤\˝À ø±s¡DeTT n+‘· ã\yÓTÆq~>± e´ø£ÔeTTø±<äT. Ç{Ïº
H˚|ü<∏äéTT˝À HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘ê\T eTq≈£î ndü˝…’q ø±s¡D≤\T>±
nì|æ+#·e⁄. ø±s¡DeTT ˝Ò≈£î+&Ü mes¡T @ ø±s¡éTT #˚|ü≥ºs¡qï~
j·T<ës¡úeTT. nsTT‘˚ HÓ’‹ø£‘· eTqTwüß´\ eTH√uÛ≤yê\ô|’q, ø£s¡à\ô|’q
Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄‘·Tqï+‘· ø±\eTT n{Ïº HÓ’‹ø£‘·ô|’ Ä<Ûës¡|ü&Ésê<äT.
ø±s¡DeTT‘√ dü‘·éTT >±˙ ndü‘·éTT>±˙ $~Û‘·eTe⁄‘·T+~.
dü‘·éTT>±˙ ndü‘·éTT>±˙ ˇø£ ˇ|üŒ+<äeTT e+{Ï~. eTq˝Àì
Ä˝À#·q\≈£î, e÷≥\˝Àì dü÷#·q\≈£î, ÁøÏj·T˝Àì Ä#·s¡D≈£î eT<Ûä´
227
dü+ã+<ÛäeTT ñ+&Ü*. Ç{Ïº dü+ã+<ÛäeTT‘√ ì» J$‘·+˝Àì nH˚ø£
dü+|òüT≥q˝Àì uÛ≤yê\qT, kÕs¡eTTqT Á>∑Væ≤+#·T≥ »s¡T>∑T‘·T+~.
nq>± Ç{Ïº dü+|òüT≥q\≈£î ø±s¡D≤\T >√#·s¡eT>∑TqT. Ç{Ïº ø±s¡D≤\qT
ˇ|üø√e&É+ dü‘·éTe⁄‘·T+~, ˇ|üø√ø£b˛e&É+ ndü‘·éTe⁄‘·T+~.
eTq eTH√uÛ≤yê\T, Ç#êÃ¤Xø¯ ÔÏ eT]j·TT ø£sà¡ \T m{Ïº ˇ&É+ ã&çø\£ qT
nqTdü]+#·e⁄. n$ dü«#·Ã¤yÓTÆq$, ì»yÓTÆq$, |ü]|üPs¡íyÓTÆq$. n$
Ç‘·s¡T\ eTH√uÛ≤yê\qT, Ç#êÃ¤X¯øÏÔì eT]j·TT ø£s¡à\qT nqTdü]+#·e⁄.
á H˚|ü<∏äéTT˝À n$ ø±s¡DeTTq≈£î nqTdü]+#·TqqT≥≈£î M\T˝Ò<äT.
n+<äTπø HÓ’‹ø£ ‘ês¡‘·e÷´\≈£î ø±s¡DeTT <=s¡ø£e⁄.
ø±s¡DeTT #·Ts¡T¬ø’q~ ø±<äT, ø±˙ n+‘·sê‘·à #ê˝≤ #·Ts¡T¬ø’q~.
ø±s¡DeTT >±˙ XÊgeTT>±˙ ˇø£f.Ò n$ »]–q dü+|òTü ≥q\qT $X‚w¢ +æ ∫,
Ä dü+|òüT≥q \≈£î >∑\ dü+ã+<Ûäu≤+<Ûäyê´\qT ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. Çy˚
dü+ã+<Ûä u≤+<Ûäyê´\‘√ nH˚ø£ bÕÁ‘·\T Ç$T&çq|ü&ÉT, Äj·÷ bÕÁ‘·\
$esê\≈£î ø±s¡D≤\T ø£ìô|≥º˝Ò<äT.
|ü ] o\q˝À ‘˚ * q $wü j · T eTT @eTq>± ø±s¡ D eTT eTq
Á|ües¡Ôqô|’ ¬s+&ÉT <ÛäeTT\ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. ˇø£{Ï, nqTuÛÑeeTT‘√
ñqï ˇø£ edüTÔe⁄qT #·÷|æ+∫ <ëìì ã{Ïº eTq˝À eTH√uÛ≤yê\qT
πs¬ø‹Ô+#·T≥. ¬s+&Ée~, |òü*‘ê\≈£î ø±s¡D≤\≈£î eT<Ûä´qTqï dü+ã+<Ûä
eTTqT >∑T]Ô+∫ eTq˝À eTH√uÛ≤yê\T πs¬ø‹Ô+#·T≥. ø±s¡DeTT,
|òü*‘·eTT eTq nqTuÛÑeeTT˝Àìy˚. Ç{Ïº nqTuÛÑyê\‘√ ≈£L&çq
ìs¡jí ÷· \T ≈£L&Ü n|ü&É|ü &ÉT ‘·|Œü ì ãTTEe⁄‘·T+~. n|ü&ÉT eTq≈£î
dü]jÓÆTq ø±s¡D≤\T <=s¡ø£e⁄.
yÓTT‘·Ô+MT<ä, eT+∫#Ó&ÉT\ e´‘ê´kÕ\≈£î ø±s¡DeTT dü]jÓÆTq
düe÷<ÛëqeTT sêã≥º˝Òø£b˛e⁄#·THêïeTT. á ø±s¡DeTT#˚, ø±s¡DeTTqT
228
Ä<Ûës¡eTT>± #·÷|æ ø±sê´\qT |ü⁄s¡e÷sTT+#· ˝Òø£b˛‘·THêïeTT. á
eT+∫ #Ó&ÉT\ e´‘ê´düeTT e\q ø±s¡DeTT ã\V”≤qeTT>± e´ø£ÔeT>∑T
#· T qï~. ø±s¡ D eTT‘√ bÕ≥T $y˚ ø £ $ #· ø £ å D \ e\q eTq˝À
eTH√uÛ≤yê\T e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$. á eTH√uÛ≤yê\T ø±s¡éTTq≈£î
ø±s¡DeT>∑T#·Tqï~. nsTT‘˚ Ç{Ïº dü+<äsê“¤\˝À á $y˚ø£ $#·ø£åD\T
<˚ìì Ä<Ûës¡eTT #˚düT≈£îì eT+∫Hê, #Ó&ÉTHê nqï~ dü]>± e´ø£ÔeTT
ø±e≥+ ˝Ò<äT. n˝≤>∑ì Ç‘·s¡ ìs¡íj·÷\ Hê<Ûës¡eTT #˚düT≈£îì eTqeTT
$y˚ø£eTT‘√ |ü]øÏ+∫q≥¢sTT‘˚ eT+∫ì Ä<Ûës¡eTT>± #˚düT≈£îqï
ìs¡íj·÷\≈£î ã\eTT #˚≈£Ls¡TqT.
HÓ’‹ø£‘· nqï~ edüTÔe⁄ ø±s¡D+ ø±<äqï~ ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. eT+∫
#Ó&TÉ \T nqTq$ yêdüyÔ êìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \T ø±e⁄, ø±s¡DeTT
$X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ. Á|ü‹ø±s¡éTTq+<äT, ø=ìï eTH√uÛ≤yê\T, \øå±´\T,
Ç#êÃ¤X¯≈£îÔ\T eT]j·TT Ä˝À#·q\T ≈£L&ç ñ+{≤sTT. ˇø£$<Ûä+>± eTq≈£î
yêdüÔey˚T ø£qT|æ+#·<äT. ˇø£ edüTÔe⁄qT m+‘·ø±\eTT #·÷∫qq÷, Ä
edü T Ô e ⁄q+<ä T <√wü e TT eTq≈£ î ø£ q ã&É < ä T . nsTT‘˚ Ä#· s ¡ D ≈£ î
|ü P qTø=qï|ü  &˚ , Ä#· s ¡ D ˝À ˝ÀbÕ\T ãj· T ≥|ü & É T ‘· T qï$. á
ø±s¡DeTT#˚ Ä ø±s¡éTTô|’ eTq≈£î uÒ<ë_ÛÁbÕj·÷\T ø£\T>∑T#·Tqï$.
Ç~ yêdüÔeeTT. Ç~ eTq˝Àì uÛ≤eq. BìøÏ ø±s¡DeTT eTqy˚T. nq>±
á uÒ<ë_ÛÁbÕj·÷ìøÏ edüTÔe⁄ ø±s¡DeTT ø±<äT, eTqy˚T.
eTqeTT ˇø£ ø±s¡éTT>±˙ bÕÁ‘·>±˙ #Ó&ÉT>± uÛ≤$+∫q|ü⁄&ÉT,
n~ eTq˝Àì uÛ≤eq e÷Á‘·y˚T. eT+∫ø±˙ #Ó&ÉT>±˙ X¯ã›eTT‘√qT,
s¡+>∑T\‘√qT, y˚&ç, #·\Te\‘√qT b˛\Ãe#·TÃqT. n$ yê{Ï jÓTTø£ÿ
<Ûäsêà\T. ø±˙ eTq eTqdüT‡ yê{Ïì m˝≤ Á>∑Væ≤düTÔ+~ nqï~ eTTKéTT.
eTq eTqdüT‡≈£î düTKeTì|æ+#·e#·TÃ, ˝Òø£ u≤<Ûäì|æ+#·e#·TÃ, ˝Ò<ë
229
nkÂø£s¡éTT>± uÛ≤$+#·e#·TÃ. Ä edüTÔe⁄\ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eeTT eTq
Á|ües¡Ôqô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄‘·Tqï~.
eT+∫#Ó&ÉT\qT ø£ìô|≥ºe#·TÃqT ø±s¡DeTT\ #˚‘·H√, ˝Òø£
Ä˝À#·q\ jÓTTø£ÿ b˛*ø£‘√H√ ˝Òø£ ø=ìï eTTÁ<ä\ #˚‘·H√ kÕ<ÛäéT>∑TqT.
HÓ’‹ø£‘·qT eTqeTqdüT‡ eT+∫#Ó&ÉT\ uÛ≤eeTT\T>± Á>∑Væ≤düTÔqï~.
ø±ã{Ïº HÓ’‹ø£‘· nqTq~ eTq˝À yÓT~˝Ò ø=ìï eT+∫#Ó&ÉT\ jÓTTø£ÿ
uÛ≤yê˝Ò. nsTT‘˚ á uÛ≤yê\qT $e]+|üM\Tø±<äT.
á uÛ≤yê\T Á|ü‹ø£åDeTT eTq≈£î nqTuÛÑeeTTq≈£î e#·TÃqT. á
uÛ≤yê\T eTq˝À ˇø£kÕ] dü+‘√wüeTTqT, eTs=ø£kÕ] u≤<ÛäqT $$<Ûä
yÓ÷‘ê<äT\˝À ø£*–+#·TqT. ø£s¡à>±˙ bÕÁ‘·>±˙ eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&ÉT>±
uÛ ≤ $+|ü ã &É { ≤ìøÏ ø±s¡ D eTT eTqeTT Ä edü T Ô e ⁄qT+&ç @$T
Á>∑Væ≤+#êyÓ÷ nqï<ëìì ã{Ïº, Á>∑Væ≤+∫q<ëìì ã{Ïº, eT+∫ #Ó&ÉT\T>±
eTq n_ÛÁbÕj·TeTTqT ø±s¡DeTT‘√ $e]düTÔHêïeTT. ˇø£ edüTÔe⁄
>∑T]+∫ <Ûë´ì+∫q|ü⁄&ÉT eTq≈£î ‘·è|æÔ ø£*–q jÓT&É\ Ä edüTÔe⁄ô|’
eT+∫ n_ÛÁbÕj·÷ìï e´ø£ÔeTT #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. eTq uÛ≤ey˚T
bı>∑&ÉÔ\≈£î, $eTs¡Ù\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·Tqï~. n+‘·≈£î$T+∫ $es¡eTT\
˝ÀøÏ yÓfi¯fl˝Òø£b˛‘·THêïeTT. eTq ‘·è|æÔøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT ≈£L&Ü
$X‚¢wæ+#·˝Òø£b˛‘·THêïeTT.
eTq≈£î ÇwüºeTT ø£*–+∫q+‘· e÷Á‘êq Ä bÕÁ‘·qT eT+∫>±
∫Á‹+#·˝ÒeTT. ˇø£ Áø£eT|ü<ä∆‹˝À eTqeTT ˇø£ edüTÔe⁄ qT+&ç dü+‘·è|æÔì
bı+~q|ü⁄&ÉT, Ä ø±s¡DeTT#˚, Ä edüTÔe⁄qT eT+∫>± uÛ≤$+#·&É+
»s¡T>∑T‘·T+~. eTqeTT nH˚ø£ $wüj·÷\˝À á $<ÛäyÓTÆq ìs¡íj·÷\T
rdüT≈£î+{≤eTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î s¡T∫, düŒs¡Ù, yêdüq yê{Ï $wüj·T+˝À
eTq≈£î ø£*–q nqTuÛÑyêìï eTq+ e´ø£ÔeTT #˚kÕÔeTT.
230
HÓ’‹ø£eTT>± eT+∫#Ó&ÉT\H˚$ eTq uÛ≤yê\MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç
j·TTqïy˚ ‘·|æŒ‘˚ ø±s¡D≤\ô|’ ø±<äT. Äj·÷ edüTÔe⁄\T ˝Ò<ë bÕÁ‘·\T
eTq düMTbÕq ñqï|ü&ÉT yê{Ïô|’ ø£*π> uÛ≤yê\T eTq dü+‘√wüeTTq≈£î
>±˙ <äT'KeTTq≈£î >±˙ ø±s¡DeT>∑T#·Tqï~.
e÷qe⁄&ÉT Ä#·]+#·T ø£s¡à\T m≈£îÿe>± Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü&Éy˚T
ø±ø£ e÷qe⁄ì ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À
eTq˝À ø£*π> düŒ+<äq\T ÄyÓ÷<äeTTqT ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. ãT~∆,
$y˚ø£eTT, #·‘·Ts¡‘·, kÕeTs¡dü´ <Û√s¡DÏ yÓTT<ä\>∑T \ø£åD≤\T yÓ+≥H˚
n+<ä]˙ Äø£]¸+#·TqT. n+‘˚ø±<äT kÕqTuÛÑ÷‹ ≈£L&Ü ≈£î]|æ+#·TqT.
á \ø£åD≤\T >∑\yês¡T kÕ{Ïyê]ì ‘·eT Áù|eT‘√qT, ñqï‹ ‘√q÷
Á|üuÛ≤$‘·eTT #˚kÕÔs¡T. e÷qe⁄&ÉT ‘·q düVü≤»yÓTÆq \ø£åD≤\‘√ kÕ{Ï
yê]ì dü+‘·è|æÔ#˚j·TTqT. á \ø£åD≤\qT dü]>± $e]+#·˝ÒeTT. ø±˙
\ø£åD≤\‘√ dæ<ë∆+‘ê\qT s¡÷bı+~+∫ n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ
‘Ó#ÓÃqT.
Ä. eTqkÕ‡øÏå:
eTq eTqkÕ‡øÏå eTq Á‹ø£s¡DeTT˝…’q eTH√yêø˘ ø£s¡à\ jÓTTø£ÿ
HÓ’‹ø£eTTqT Á>∑Væ≤+#·TqT. ‘·<ë«sê eTq≈£î m+‘√ dü+‘√wüeTT ˝Ò<ë
<äT'KeTTqT n+~+#·TqT. eTq Á‹ø£s¡D≤\T düeTs¡úe+‘·yÓTÆq jÓT&É\
dü+‘√wüeTT, #Ó&ÉT e÷sêZq |üj·Tì+∫ q|ü⁄&ÉT <äT'KeTT ø£\T>∑TqT.
eTq HÓ’‹ø£‘· eTq eTqkÕ‡øÏåøÏ ‘Ó\TdüT. eTq eTqkÕ‡πøå eTq
n+‘·sê«DÏ. eTq n+‘·sê«DÏ eTq≈£î sêC≤»„‘√ düe÷q+. eTqkÕ‡øÏå
eTq eTqdüT‡≈£î ns¡úeTe⁄‘·T+~. eTq eTqkÕ‡øÏå ìs¡íj·÷ìøÏ e÷qe⁄\T
HÓ’‹ø£eTT>± ã<äT∆\e⁄‘ês¡T. eTqkÕ‡øÏå ìs¡íj·Ty˚T ‘·T~ ìs¡íj·TeTT.
231
ø±s¡DeTT eT]j·TT eTqkÕ‡øÏå *s¡Te⁄s¡T eTqeTT uÛ≤$+#·T≈£îH˚ eT+∫
#Ó&ÉT\≈£î eT<Ûäé]Ô‘·«eTT eVæ≤düTÔHêïs¡T.
eTq kÕ+|òæTø£ eT]j·TT eT‘·|üs¡yÓTÆq dü+kÕÿsê\˙ï ≈£L&Ü HÓ’‹ø£
$\Te\πø ÁbÕ<Ûëq´‘· ì#ÓÃqT. dü+kÕÿs¡eTT e\qH˚ ˇø£ edüTÔe⁄≈£î
$\Te ô|s¡T>∑TqT. eTq dü+düÿè‹ì Ä#·]+∫q eTqeTT dü+düÿ]+|ü
ã&É‘êeTT. e÷qe J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. eTqkÕ‡øÏåì
nqTdü]+∫qyê&ÉT HÓ’‹ø£eTT>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äTqT. eTq eTqkÕ‡øÏåì
nqTdü]+∫qyês¡T mqï&É÷ #Ó&çb˛s¡T. á ø±s¡DeTT#˚ eTq eTqkÕ‡øÏå
eTq≈£î m+‘√ ã\eTTqT, <ÛÓ’s¡éTTqT n+~düTÔ+~.
eTqkÕ‡øÏå m|ü&É÷ düJe+>± ñ+≥T+~. ∫{Ïø£˝À eTq HÓ’‹ø£
#·s¡´qT $X‚¢wæ+∫, HÓ’‹ø£eTT>± eTq*ï q\T>∑T]˝À eTT+<äT≈£î
Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. eTq eTqkÕ‡øÏåì eTq+ ìs¡+‘·s¡eTT nqTuÛÑ$dü÷Ô
ñ+{≤eTT. eTqkÕ‡øÏå Áù|s¡D‘√ e÷qe⁄&ÉT ‘Ó*$‘√ e]Ô+#·TqT.
eTqkÕ‡øÏå eTq˝À m+‘√#=s¡e, <ÛÓ’s¡éTT\qT πs¬ø‹Ô+#·TqT. eTqkÕ‡øÏ åì
qeTTà≈£îqïyê&ÉT q\T>∑T]‘√qT düVü≤»eTT>± ø£\Te>∑\&ÉT. #=s¡e‘√
‘·q ñ<˚›X¯éTTqT ãj·T≥ô|≥TºqT. q\T>∑T]‘√qT ‘·q düÁ‘·Œes¡Ôq
ãTTEe⁄≈£î Ç‘·s¡T\‘√ düyê˝Ÿ≈£î dæ<ä∆|ü&ÉTqT. Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq eTqkÕ‡øÏå
m|ü&ÉT |ü]$T‘·eTT>± eéVü≤]+#·<äT. n~ m|ü&É÷ nq+‘·eTT>±H˚
Ä˝À∫düTÔ+~. eTqkÕ‡øÏå‘√ q\T>∑T]˝À ‘·eT uÛ≤yê\qT, nqTuÛÑyê\qT
Á|üø£{Ï+∫, n+<ä]ø° y˚T\T #˚j·TT<äTs¡T. eTqkÕ‡øÏå ø±s¡DeTTq
q\T>∑T]‘√ ø£\dæ ø±sê´\T #˚j·T&ÜìøÏ Çwüº|ü&É‘êeTT. eTqkÕ‡øÏå
Áù|s¡D‘√ q\T>∑T]˝À eTq Äq+<äeTTqT |ü+#·T≈£î+{≤eTT.
232
24. dü<äTZD+
eT+∫øÏ $\Te m≈£îÿe. eT+∫ e\¢ $\Te ô|s¡T>∑T‘·T+~.
eT+∫‘√ düs√«‘·ÔeTyÓTÆq dæú‹ì n+<äTø=qe#·TÃqT. eTqTwüß´\
eT+∫‘·qeTT\˝À ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ\T ø£qã&ÉTqT. n+<äTø£H˚ #ê˝≤eT+∫
yê]ì eTqeTT bı>∑&Ü\ì|ædüTÔ+~. n+<äs¡÷ düe÷qyÓTÆq eT+∫
‘·qeTT >∑\yê¬s’‘˚ mes¡÷ me]˙ bı>∑&É|üì˝Ò<äT.
eT+∫yê] jÓTTø£ÿ \ø£åDeTT $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ ìs¡+‘·s¡eTT
J$kÕÔs¡T. á $y˚ø£ $#·ø£åD\ ø±s¡DeTT>±H˚ M]˝À nH˚ø£ eT+∫
\ø£åD≤\T n_Ûeè~∆#Ó+<äTqT. $y˚ø£ $#·ø£åD\T ˝Ò≈£î+&Ü eTqeTT
Äq+<äeTT>± >±˙, Ä<äs¡ÙeTT>± ˝Ò<ë Hê´j·TeTT>± J$+#·˝ÒeTT.
eTs√ $<Ûä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ Äq+<äeTT>± J$+#˚yês¡T $y˚ø£$#·ø£åD
\‘√, Ä<äs¡ÙeTT‘√ eT]j·TT Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq J$‘·eTTqT >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡ T.
dü < ä T Z D eTT\ e\¢ dü V ü ≤ »eTT>± Äq+<ä ø £ s ¡ y Ó T Æ q J$‘êìï
nqTuÛÑ$+#·e#·TÃ. dü<äTZD≤\qT Äq+<äeTTqT y˚s¡T #˚j·T˝ÒeTT.
<ÛäqýÓTÆq, Äq+<äø£s¡yÓTÆq J$‘êìøÏ düeTdü´\T ø±qsêe⁄. n+‘˚ø±<äT ,
Ç‘·s¡T\≈£î Ms¡T mqï{Ïø° düeTdü´\T ø£*Œ+#·s¡T. ø√|üeTTqï e´ø£Ô+
#˚dæ ø±ì ˝Ò<ë ÄX¯ #·÷|æ+∫ ø±˙ Ms¡T Á|ü˝ÀuÛÑ|ü&És¡T. ã\V”≤qT\T
Ç{Ïº Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î >∑T] n>∑T<äTs¡T.
dü<äTZD≤\≈£î, HÓ’‹ø£‘·≈£î ˇø£ dü«#·Ã¤yÓTÆq e´‘ê´düeTT ø±qe#·TÃqT.
dü<äTZD≤\T düMTø£s¡D\‘√ kÕπ>~, HÓ’‹ø£‘· dü«‘·+Á‘·yÓTÆq~. dü<äTZ D≤\T
ø£\yês¡T ‘·eT‘·eT u≤<Ûä´‘·\qT #·ø£ÿ>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. n˝≤ø±ø£, eTq≈£î
‘Ó*dæq düT|ü]∫‘·T\qT |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚ yê] u≤<Ûä´‘·\ ìs¡«Vü≤D
ø£+f… yê]˝Àì dü<äTZD≤\πø eTqeTT Á|üuÛ≤$‘·eTe⁄‘êeTT.
233
nqTuÛÑeeTT‘√ ñqï nìï dæú‘·T\˝Àq÷, eT+∫ì e÷Á‘·y˚T
eTqeTT bı>∑&ÉT≥ »s¡T>∑T‘·T+~. á eT+∫‘·qeTT ¬s+&ÉT s¡ø±\T.
ˇø£{Ï ‘Ó*$‘˚≥\‘√ ≈£L&çq~, ¬s+&Ée~ eT+∫‘·qeTT‘√ ≈£L&çq~.
‘·‘·«C≤„qeTT, ne>±Vü≤q eT]j·TT nqTuÛÑeC≤„Hê\T ‘Ó*$‘√ ≈£L&çq
dü<äTZD≤\T. W<ës¡éTT, düVü‰j·T|ü&ÉT≥, ‘ê´>∑eTT yÓTT<ä\>∑Tqï$
dü<äTZD≤\T. $<äé\¢ ‘Ó*$‘√ ≈£L&çq dü<äTZD≤\T ô|s¡T>∑TqT. nqTuÛÑ e
C≤„HêìøÏ Ä#·s¡D, Ä#·s¡D≈£î düeTj·TeTT nedüs¡eTT. n+<äs¡T
dü<äTZD≤\qT n\yê≥T>± e÷s¡TÃø=qe˝…qT.
yÓTT<ä≥ eTqeTT nuÛ≤´düeTT <ë«sê dü<äTZD≤\≈£î n\yê≥T
|ü&Ée˝…qT. eTqeTT Hê´j·TyÓTÆq, <ÛÓ’s¡ýÓTÆq, kÕe÷qýÓTÆq |üqT\≈£î
n\yê≥T|ü&ç‘˚ Ç‘·s¡T\#˚ eTq |üqT\<ë«sê >∑T]Ô+|üã&É‘êeTT.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq düTU≤\≈£î <ä÷s¡eTT>± »s¡T>∑Tq|ü⁄&ÉT eTqeTT $T‘·eTT>±
eéVü≤]+#·T≥≈£î n\yê≥T |ü&É‘êeTT. n<˚ $<ÛäeTT>± <ÛÓ’s¡éTT.
eTqeTT uÛÑj·T|ü&ÉT $wüj·÷\qT \ø£å´ô|≥ºì s√Eq, eTq˝À Ä
$wüj·÷\ |ü≥¢ uÛÑj·TeTT b˛sTT <ÛÓ’s¡éTT #˚≈£Ls¡TqT. eTqeTT <ÛÓ’ s¡éTT
‘Ó#·TÃø=Hêïø£, @ø±+‘·eTT>± HÓ’Hê m<äTs=ÿq&ÜìøÏ dæ<ä∆eTe⁄‘êeTT.
á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚ eTq n\yê≥T¢ >∑T]+∫ ÁX¯<ä∆ #·÷|üe˝…qT. ∫qï|üŒ{Ï
qT+&ç, j·TTe≈£î\T>± ô|]π> ej·TdüT‡˝À eTqeTT eT+∫ n˝yê≥¢≈£î
n\yê≥T|ü&Ü*.
eTqeTT #˚ùd |üqT\e\¢ eTq≈£î düTKeTT>±˙ ø£wüºeTT>±˙
ø£\T>∑e#·TÃ. me¬s’‘˚ uÛÖ‹ø£yÓTÆq yê+#Û·\≈£î, XÊØs¡ø£ düTU≤\ ø=s¡≈£î
‘ê|üÁ‘·j·T|ü&ÉT<äTs√ yês¡T düeTdæú‹ì nqTuÛÑ$kÕÔs¡T. n˝≤>±ø£ XÊØs¡ø£
düTU≤\T ø√πsyês¡T, n$ n+<äq|ü⁄&ÉT #ê˝≤ u≤<ÛäqT e´ø£ÔeTT #˚kÕÔs¡ T.
me¬s’‘˚ ‘·eT≈£î ø£wüºyÓTÆqyê{Ïì ≈£L&Ü uÛÑj·T|ü&É≈£î+&Ü, düeTdæú ‹˝À
234
Á>∑Væ≤kÕÔs√, yêπs <ÛÓ’s¡é+‘·T\T. n˝≤>±ø£ me¬s’‘˚ ‘·eT≈£î ø£wüº eTT
ø£*–+#˚ yê{ÏøÏ uÛÑj·T|ü&ç, u≤<Ûä≈£î >∑T] ne⁄‘ês√, yês¡T |æ]øÏyês¡T>±
>∑T]Ô+|üã&É‘ês¡T.
dü e Tdæ ú ‹ ˇø£ dü < ä T Z D eTT. Ms¡ T <ä « +<ë«\qT dü e TeTT>±
d”«ø£]+‘·Ts¡T. eTqeTT düTKeTT ø=s¡≈£î #Ó&ÉT|üqT\T #˚düTÔ+{≤eTT,
n˝≤π> ø£wüºeTTq≈£î uÛÑj·T|ü&ç eT+∫|üqT\≈£î <ä÷s¡eTT>± »]–
b˛‘êeTT. ø±ã{Ïº düTKeTTø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T |ü&Éø£, ø£wüºeTT e\q
uÛÑj·T|ü&Éø£ eéVü≤]+#·TfÒ ì»yÓTÆq $<ä´.
dü<Tä DZ eTT\ j·T+<äT Ä#·sD¡ eT]j·TT eTH√uÛ≤yê\T e´ø£eÔ T>∑TqT.
Á|ü‹ ø£s¡àe\¢ düTKeTT>±˙ ø£wüºeTT>±˙ m<äTs¡>∑TqT. eTqeTT Ä#·]+#˚
ø£s¡à\≈£î, eTqeTT nqTuÛÑ$+#˚ ø£wüºdüTU≤\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ\T ìs¡ísTT+#·T ≈£î+{≤eTT. á ø±s¡DeTT#˚ ø£wüºdüTU≤\≈£î
m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«ã&çq~. dü<äTZD≤\qT |ü<ä∆‹>± $ìjÓ÷–+#·T
ø√e&É+ eT+∫ nì|æ+#·T ø=qTqT. n˝≤ø±ø£ dü<äTZD≤\qT n\ø£åéTT
#˚j·TTfÒ #Ó&ÉT nì|æ+#·Tø=qTqT.
eTqeTT Ä#·]+#·T |üqT\T Hê´j·Tã<ä∆eTT>±q÷, $T‘·eTT>±q÷
ñ+&É e˝…qqTø√e&É+˝À ø=ìï Á|üX¯ï\T ñ<äsTTkÕÔsTT. eTqeTT
Ä#·]+#˚ ø£s¡à\T ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ Ø‘·T\˝À Ä#·]+#·e˝…qT. á
ø±s¡DeTT#˚ eTqeTT #˚dæq ø±s¡éTT Hê´j·TeTT>±q÷ ˝Ò<ë dü]>±
#˚kÕe÷ nì eTqeTT >∑T]Ô+#·˝ÒeTT. ø£s¡ÔjÓTTø£ÿ dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\T
Ç+<äT Ç$T&ç ñHêïsTT. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ø£s¡Ô≈£î C≤„qeTT ø£*– ñ+&É
e˝…qT. ¬s+&ÉT #˚|ü{Ïºq ø±sê´\T |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡y˚T ìs¡«Væ≤+#·e˝…q T.
eT÷&ÉT, ‘êqT Ä#·]+#˚ ø±s¡éTT dæús¡yÓTÆq ∫‘·ÔeTT‘√ q&ÉT|üe˝…qT.
nq>± |üìeT<Û´ä ˝À Ä|ü≈L£ &É<Tä , |üì|üP]Ô #˚jT· e˝…qT. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À
235
#˚|üfÒº ø±sê´\T Hê´j·Tã<ä∆eTT >±qT, dü]>± |üP]Ô#˚j·TT≥ j·TqTq~
Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° m+‘√ nedüs¡yÓTÆ ñqï~. C≤„qeTT m+‘· ñqïqT, |üì
dü]jÓÆTq $<ÛäeTTq |üP]Ô #˚j·TT≥ eTTKéTì Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
|ü q T\qT Hê´j· T ã<ä ∆ + >±qT, |ü < ä ∆ ‹ >±q÷ |ü P ]Ô # ˚ j · ÷ \ì
nqT≈£î+{≤eTT. |ü]dæ‘ú T· \qT ≈£L&Ü $X‚w¢ +æ #·Tø√yê*. Hê´j·Tã<äe∆ TT>±
Ä˝À∫+∫ |üìì |üP]Ô#ù˚ dyês¡T ñ+{≤s¡T. |ü<‘∆ä T· \qqTdü]+∫ |üqT\qT
dü]jÓÆTq $<Ûä+>± |üP]Ô #˚ùdyês¡T ñ+{≤s¡T. ndü\T |üqT\T #˚|ü≥º
≈£î+&Ü eT+∫‘·qeTT eTq≈£î nã“<äT.
ndü\T eT+∫ n+fÒ @$T{Ï? eTq Ä‘·à˝À eT÷&ÉT $wüj·÷\T
ñ+{≤sTT. n$ eTH√uÛ≤yê\T, ãT~∆ eT]j·TT o\eTT. eTq˝Àì
eTH√uÛ≤yê\T ø√|üeTT Äø£*, uÛÑj·TeTT, ‘·qô|’ qeTàø£eTT, ás¡¸´,
dü+‘√wüeTT, ùdïVü≤uÛ≤eeTT, <˚«wüeTT, ÄÁ‘·T‘·, <äj·T, nqTø£s¡TD
eT]j·TT düTKeTT, <äT'KeTT ø£\T>∑T nqTuÛÑyê\T. eT+∫ ñ<˚›X¯éTT‘√
á eTH√uÛ≤yê\qT nqTuÛÑ$+#·&É+ ãT~∆ nì|æ+#·T ≈£î+≥T+~. ñ
<ë: ø√|üeTT, u≤<Û,ä <äjT· yÓTT<ä\>∑T uÛ≤yê\qT nqTuÛ$Ñ +#·T≥. eTqeTT
eT+∫øÏ ì\ã&É‘êe÷ ˝Òø£ #Ó&TÉ ≈£î ì\ã&É‘êe÷ nqï~ o\eTT jÓTTø£ÿ
dæú‹ô|’ ñ+≥T+~. ñ<ë : ø√|üeTT e∫Ãq|ü&ÉT ñÁ<˚ø£eTTq≈£î ˝ÀHÓ’q#√
#Ó&ÉT>± Á|üe]Ô+‘·TeTT. eTq˝À eT+∫ uÛ≤eq\T ø£*–q|ü⁄&ÉT eTqeTT
ñÁ<˚ø£ eTTq≈£î ˝ÀqTø±ø£ eT+∫>± Á|üe]Ô+‘·TeTT. Ç<˚ Ø‹˝À eTq
eTH√uÛ≤yê\T eTq Á|ües¡Ôqô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT.
eTq eTH√uÛ≤yê\≈£î eT+∫, #Ó&ÉT nqTq~ ñ+&É<äT. eTq
uÛ≤yê\qT ã{Ïº eTqeTT eT+∫ yês¡e÷ ˝Òø£ #Ó&É¶ yês¡e÷ nqï~
ìs¡j
í T· eTT ø±<äT. eTqeTT #˚ùd eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&TÉ |üqT\qT ãfÒº eTqeTT
>∑T]Ô+|üã&É‘êeTT. eTq eTH√uÛ≤yê\T eTq˝ÀH˚ ñ+{≤sTT. n$
236
e´ø£ Ô e TT ø±e⁄. ø±˙ Ä#· s ¡ D qT ã{Ï º eTq eT+∫ #Ó & É T \T
e´ø£ÔeTe⁄‘êsTT.
eTq≈£î ø√|üeTT >±˙ uÛÑj·TeTTø±˙ y˚dæq|ü⁄&ÉT Á|ü‘êé÷ïj·TeTT
ø£q|ü&É<äT. ø±˙ eT+∫ >∑TD≤\≈£î Á|ü‘êé÷ïj·TeTT ñ+≥T+~. ô|’>±,
eTqeTT eTH√ uÛ≤yê\‘√ ø£]– b˛j·÷eT+≥T+{≤eTT. nsTT‘˚ eT+∫
#Ó&ÉT\≈£î e÷qe⁄&ÉT düŒ+~kÕÔ&ÉT ‘·|æŒ‘˚ ø£]–b˛&ÉT. eTq˝Àì ãT~∆
düeT+»dü+>±H˚ e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. ø±˙ Á|üø£è‹ eTq*ï eT+∫ ˝Ò<ë
#Ó&ÉT nqïØ‹˝À r]Ã~<ä›<äT.
dü<äTZD≤\T eTH√uÛ≤yê\T, ãT~∆ø±q|ü&ÉT o\yÓTÆ ñ+&Ü*.
dü<äTZDeTT >±˙ HÓ’|ü⁄DéTT>±˙ ˇø£ edüTÔe⁄qT+&ç eT+∫ì e÷Á‘·y˚T
sêã≥TºqT. Ä eT+∫‘√ Ä |üìì #·ø£ÿ>± |üP]Ôø±$+#·TqT. ñ<ë:
eTq≈£î ø£fi¯óflHêïsTT. eTq ø£fi¯flqT C≤Á>∑‘·Ô>± #·÷düT≈£î+{≤eTT. eTq
ø£fi¯ófl u≤>± #·÷&Ü\ì, #·÷|ü⁄ u≤>∑T+fÒ eTqeTT u≤>± #·÷&É>∑\T>∑T
‘êeTì. Ç<˚ Ø‹˝À eTìwæ˝Àì o\eTT #ê˝≤ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. eTìwæ˝Àì
o\eTT u≤>∑T+fÒ, eT+∫ |üqT\≈£î n\yê≥T |ü&É‘ê&ÉT.
eTq o\eTTqT ã{Ïº eTq HÓ’»eTT e´ø£ÔeTe⁄‘·Tqï~. eTqeTT
ˇø£|üìì #˚|ü{≤ºeTT. Ä |üì˝À eT+∫ #Ó&ÉT\ bÕfi¯ófl @e÷Á‘·+ ñ
+≥Tqï$. eT+∫øÏ ø£≥Tºã&çqyê&ÉT, |üP]Ô>± eT+∫>±H˚ |üìì
|üP]Ô#˚kÕÔ&ÉT. n˝≤ ø±ìHê&ÉT |üìì eT+∫ #Ó&ÉT\‘√ |üP]Ô#˚dæ
eTT–kÕÔ&ÉT.
ø£s¡à\Hê#·]+#˚ düeTj·T+˝À eTq eTH√uÛ≤yê\qT ìj·T+Á‘·D˝À
ñ+#ê*. eTqeTT ø√|üeTT, Äø£*, uÛÑj·TeT, eTqô|’ eTq≈£îqï
qeTàø£eTT, <äj·T, u≤<Ûä, dü+‘√cÕ\qT n‹>± ø±˙, ndü\T ˝Ò≈£î+&É>±
237
ø±˙ e´ø£Ô+ #˚j·Tsê<äT. ¬s+&ç+{Ïø° eT<Ûä´düÔ+>± ñ+&Ü*. eTqeTT
dü+<äs¡“¤eTTqT |ü⁄s¡düÿ]+∫ eéVü‰s¡eTT #˚j·÷*. eTqeTT edüTeÔ ⁄\qT
ã{Ïº Á|üe]Ô+#ê*. eTqeTT eTqTwüß\qT ã{Ïº eéVü≤]+#ê*. eT+∫
ñ<˚›X¯éTT‘√ J$+#ê*. dü<äTZD≤\˝À nìï eTH√uÛ≤yê\T düeTbÕfi¯fl˝À
e´ø£ÔeTT #˚j·Te˝…qT.
Ç<˚Ø‹ eTqeTT #˚|üfÒº ø£s¡à\˝À ≈£L&Ü e´ø£ÔeTe⁄‘·÷ ñ+≥T+~.
dü<äTZDeTT\˝À e´ø£ÔeTj˚T´ eTH√uÛ≤yê\T eT]j·TT Ä#·s¡D n‹>±
ñ+&Ésê<äT ndü\T ˝Ò≈î£ +&ÜqT ñ+&Ésê<äT. n‹>± ñHêï ndü\T ˝Ò≈î£ Hêï
n{Ïº ø£s¡à\T dü|òü\eTTø±e⁄. ¬s+&ç{ÏøÏ eT<Ûä´düÔeTT eVæ≤+∫q|ü⁄&É T
ø£s¡à\T dü|òü\eTT #Ó+<äTqT. ø±s¡´ kÕ|òü\éTT ø£*–q bı>∑&ÉÔ n+<ä TqT,
ø±s¡´ kÕ|òü\éTT eT]j·TT bı>∑&ÉÔ nqTq$ dü<äTZDeTT jÓTTø£ÿ \ø£åD≤\T.
ø±ã{Ïº ìj·T+Á‘·D nqTq~ dü<äTZDeTT\ jÓTTø£ÿ \ø£åDeTT.
eTq yÓ’|òü˝≤´\≈£î nH˚ø£ ø±s¡D≤\T+{≤sTT, ø±˙ dü|òü\eTT
ø±e&ÜìøÏ ˇπø e÷s¡ZeTT ñ+≥T+~. n‹eèwæº, nHêeèwæº #Ó&ÉT jÓTTø£ÿ
\ø£åD≤\T. á ¬s+&ç{Ïø° eT<Ûä´ e÷s¡ZeTTqT ne\+_Û+#·T≥ dü<äTZDeTT
jÓTTø£ÿ \ø£åDeTT. n]kÕº{Ï˝Ÿ eTVü‰X¯j·TT&ÉT dü<äTZD≤\qT >∑T]+∫
Ç≥T¢ ‘Ó*ô|qT. nqTuÛÑe C≤„qeTT‘√ n‹>±q÷, ndü\T ˝Ò≈£î+&ÜqT
ñ+&É≈£î+&Ü eT<Ûä´ e÷s¡Zy˚T ÁX‚jÓ÷ e÷s¡ZeTT>± uÛ≤$+∫ |üqT\T
#˚|ü≥Tº≥ $y˚ø£e+‘·T\ \ø£åDeTT>± ‘Ó*j·TCÒôdqT.
Á|ü‹ ø±s¡éTT eTH√uÛ≤eeTTq≈£î eT<Ûä´düÔeTT>± |üì#˚j·TT≥≈£î
neø±X¯eTT ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT. ø=ìï ø±sê´\T |üP]Ô>± #Ó&É¶$. ñ<ë:
dæ>∑TZ ˝Òì‘·qeTT, ndü÷j·T, <˚«wüeTT, |ü>∑ yÓTT<ä\sTTq$ #Ó&ÉT
eTH√uÛ≤yê\T. \+#·>=+&ç‘·q+, <=+>∑‘·q+, Vü≤‘·´ yÓTT<ä\sTTq$
#Ó&TÉ |üqT\T. M{Ïì mqï{Ïø° eT+∫ |üqT\T>± uÛ≤$+#·˝eÒ TT. Ç≥Te+{Ï
238
#Ó&ÉT eTH√uÛ≤yê\T, ø±s¡éTT \+<äT eT<Ûä´düÔeTT>± nqTq~ ndü\T
e]Ô+#·<äT. á #Ó&ÉT \ø£åD≤\T @ ø=~›>± e´ø£ÔeTsTTHê, n~ #Ó&ÉT
Á|ües¡Ôq>±H˚ uÛ≤$+#·e˝…qT.
Ç|üŒ{Ï<ëø± ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\T kÕe÷qéTT>± n+<ä]ø°
e]Ô+#·TqT. nsTT‘˚ ø=ìï e´øÏÔ>∑‘· dü+|òüT≥q\qT rdüT≈£îqï|ü&ÉT,
eTqeTT #·]Ã+#·T≈£îqï $wüj·÷\T #ê˝≤ Á|üdüTŒ¤≥eTT>± e´ø£ÔeT>∑TqT.
ø=ìï e´øÏÔ>∑‘· dü+|òüT≥q\T n+<äs¡÷ uÛÑj·TeTTqT e´ø£ÔeTT #˚ùd
|ü]dæú‘·T\˝À ø=+<äs¡T #ê˝≤ <ÛÓ’s¡éTT>± eéVü≤]+‘·Ts¡T. ‘·qô|’ ‘·q≈£î
>∑\ qeTàø£eTTeT+∫<˚ ø±˙ ‘êqT #˚ùd |üqT\ô|’ ‘·q≈£î n‹>±
qeTàø£eTTqï, Ä n‹e\¢ |üì bÕ&É>∑TqT. mes¡sTT‘˚ n~Ûø£eTT>±
uÛÑj·T|ü&ÉT‘ês√ yês¡T uÛÑj·TdüTú\T>± >∑T]Ô+|üã&É‘ês¡T. ø£wüºdüT U≤\qT
düeTeTT>± d”«ø£]+#ê*. Ç˝≤ n+<äs¡÷ ñ+&É˝Òs¡T ø=+<äs¡T düTKeTT
ø√dü+ n~Ûø£+>± ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&É‘ês¡T. eT]ø=+<äs¡T á düTKeTT\
$wüj·TeTT˝À @MT |ü{Ïº+#·Tø√s¡T.
<ÛäqeTT Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø√e&É+˝À W<ës¡éTTqT #·÷|æ+#ê*.
<ÛäqeTTqT eè<Ûë|üs¡#·sê<äT. nedüs¡eTTqï #√≥ ndü\T Ks¡TÃ
ô|≥º≈£î+&Ü |ædæHê]‘·qeTT |üìøÏsê<äT. eTìwæì n‘·ì >ös¡e
eTsê´<ä\qT |ü⁄s¡düÿ]+#·T≈£îì >ös¡$+#·e˝…qT. n‹>± bı>∑&Ésê<äT.
n‹>± bı>∑&ÉT≥ <Ûä÷s¡Ô\ø£åDeTT. ø√|üeTT>∑\yês¡T eT+∫ dü«uÛ≤eeTT‘√
eéVü≤]+#·T≥ düããT. ªdü‘·´+ Áã÷j·÷‘Y, Á|æj·T+ Áã÷j·÷‘Y
dü‘·éTÁ|æj·T+ q Áã÷j·÷‘Yμ ` u≤u≤. n+<äs¡÷ nìïy˚fi¯˝≤ dü‘·éTTH˚
nqTdü ] +#· e ˝… q T. dü ‘ · ´ eTTqT ñqï~ ñqï≥Tº > ± #Ó | ü Œ e˝… q T.
n‹>±q÷ #Ó|üŒsê<äT, dü‘·éTTqT<ë#·sê<äT. q\T>∑T]˝À ñqï|ü&ÉT
#·eT‘êÿs¡eTT Äs√>∑´ø£s¡eTT>± ñ+≥T+~. á #·eT‘êÿs¡eTT n‹>±
239
ñ+fÒ Vü‰kÕ´düŒ<ä+>± e÷s¡T‘·T+~. ndü\T #·eT‘êÿs¡eTT ˝Òø£b˛‘˚
nHê>∑]ø£‘·, yÓ÷≥T‘·qeTT>± ñ+≥T+~. eTqeTT q\T>∑T]˝À
eTdü˝Ò≥|ü&ÉT ùdïVü≤|üP]‘· yê‘êes¡DeTT ø√s¡T≈£î+{≤eTT. á
ùdïVü≤eTT˝À bı>∑&ÉÔ\T m≈£îÿe>± ñ+fÒ n~ <Ûä÷s¡TÔ\ \ø£åDeTT. n˝≤
ø±ø£ Á|ü‹ ∫qï$wüj·÷ìøÏ ∫qïãT#·TÃø√e&ÉeTT e\¢ Çã“+~ø£s¡
yê‘êes¡DeTT @s¡Œ&ç $s√<Ûë\≈£î HÓ\ee⁄qT.
ø=ìï eTH√uÛ≤yê\˝À ≈£L&Ü eT<Ûä´düÔeTT Äs√>∑´ø£s¡eTT>±
ñ+≥T+~. dæ>∑TZ˝Òì ‘·qeTT #Ó&ÉTø±s¡éTT nsTT‘˚ qÁeT‘·>∑\ e´øÏÔì
n_Ûq+~+#ê*. eTqeTT n‹>± dæ>∑TZ|ü&˚yê]ì #·÷düTÔ+{≤eTT.
ndü\T dæ>∑TZ˝Òì yê]ì ≈£L&Ü #·÷düTÔ+{≤eTT. Á|ü‹ ˇø£ÿ]‘√ ø√|ü+
˝Ò≈£î+&Ü eTsê´<ä|üPs¡«ø£+>± eéVü≤]+#ê* kÕ{Ïyê]ô|’ |ü>∑
<˚«cÕ\qT mqï{ÏøÏ e´ø£ÔeTT #˚j·Tsê<äT. kÕ<Ûës¡DeTT>± eTq Çs¡T>∑T
bıs¡ T >∑ T yê]ì, ùdïVæ ≤ ‘· T \qT #· ÷ dæ eTq˝À ásê¸´ <˚ « cÕ\T
ø£\T>∑T‘êsTT. ás¡¸´ ndü÷j·T\T ø£\yês¡T kÕ{ÏeTìwæ u≤>∑T|ü&ÉT≥
#·÷&É˝Òs¡T. n+‘˚ø±<äT kÕ{ÏeTìwæ u≤<Ûä˝À ñ+fÒ #·÷∫ Äq+~kÕÔs¡T.
ø√|üeTT n~Ûø£eTT>± ñqï e´øÏÔì ø√|æwæº n+{≤eTT. ø√|üeTT
˝Òì e´øÏÔì XÊ+‘·dü«uÛ≤e⁄&Éì n+{≤eTT.
eTq eTH√uÛ≤yê\T eT]j·TT ø±sê´\T n‹>±q÷, ndü\T
˝Ò≈£î+&Üq÷ ñ+fÒ, n$ #Ó&ÉT ø±sê´\T>± s¡÷|ü⁄~<äT› ≈£î+{≤j·Tì
‘Ó\TdüT≈£îHêïeTT. eT<Û˚é÷s¡ZeTT ÁX‚j·Tdüÿs¡eTì #Ó|ü≈£îHêïeTT.
nsTT‘˚, nìï dü+<äsê“¤\˝Àq÷ eT<Û˚é÷s¡ZeTTqT n+‘· düT\uÛÑeTT>±
sêã≥º˝ÒeTT. eTqeTT s√p mH√ï |üqT\T #˚düTÔ+{≤eTT. <ÛäqeTT
Ç∫Ã|ü⁄#·TÃ ø√e&Ü\T #˚düTÔ+{≤eTT. <ëq<Ûäsêà\T #˚düTÔ+{≤eTT.
dü]jÓÆTq e´øÏÔøÏ <ëq$T#êÃe÷? dü]jÓÆTq düeTj·T+˝À eT+∫
240
|üì#˚kÕe÷? Äø£*>± ñqï|ü&˚ nqï+ ô|{≤º*. Ä ô|fÒº~ s¡T∫>±
ñqï|ü&˚ e&ç¶+#ê*, bÕdæ b˛j·÷ø£ ô|≥ºsê<äT. eT+∫ ñ<˚›X¯éTT‘√
<ëq<Ûäsêà\T #˚j·÷*. ù|s¡T Á|ü‹wüº\ ø√dü+ #˚j·Tsê<äT. Ç˝≤ ˇø£
eT+∫ |üì #˚j·÷\+fÒ mH√ï $wüj·÷\T Ä˝À∫+∫ #˚j·÷*. ø±ã{Ïº
n˙ï düÁø£eTeTT>± nìïy˚fi¯˝≤ »s¡>∑e⁄. Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\˝À
eT<Ûä´düÔeTT ø±s¡éTT\sTTHê dü+‘√wüy˚T, ø±s¡DeTT yÓT*¢>± ˝ÀbÕ\qT
düe]+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ ñ+≥T+~.
dü<äTZD≤\ j·T+<äT eTH√uÛ≤yê\T, |üqT\T Ç$T&ç ñ+≥Tqï$.
$y˚ø£eTT‘√ ≈£L&çq ø±sê´\≈£î bı>∑&ÉÔ\T, $eTs¡Ù\T m<äTs¡Tø±e#·TÃ.
‘·q Á|üy˚Tj·TeTT ˝Ò≈£î+&Ü »]–b˛j˚T |üqT\≈£î ø£åe÷|üD\T, C≤*
Ç‘·s¡T\ qT+&ç n+<äTqT. nq>± eTq Á|üy˚Tj·TeTT ˝Ò≈£î+&Ü »]π>
|üqT\T nC≤„qeTT e\¢>±˙ Ç‘·s¡T\ ã\e+‘·eTTô|’ >±˙ »s¡T>∑T
#·Tqï$. ‘·|üŒìdü] |ü]dæú‘·T\˝À »]π> ø±sê´\T ø£s¡Ô Á|üy˚Tj·TeTT
˝Ò≈£î+&Ü, πøe\+ |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤eeTTe\¢ e÷Á‘·y˚T »s¡T>∑T‘êsTT.
dü<äTZD≤\≈£î neø±XÊ\T yÓT+&ÉT. eTqTwüß´\ >∑TD≤\qT $X‚¢wæ+#·
&ÜìøÏ yês¡T #˚|üfÒº ø±sê´\qT ã{Ïº »s¡T>∑TqT. >∑TDe+‘·T\T $y˚ø£e TT
‘√&ç eéVü≤]+‘·Ts¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î •X¯óe⁄\T eT]j·TT ∫qï ∫qï
»+‘·Te⁄\T ãT~∆ì |ü+#·T≈£î+{≤sTT. nsTT‘˚ yê{ÏøÏ ñqï neø±X¯eTT\
>∑T]+∫ ‘Ó*j·T<äT. e‹Ô&çøÏ˝ÀHÓ’ #˚|ü{Ïºq |üqT\T $y˚ø£eTT‘√
≈£L&çq|üŒ{Ïø° n$ ã\e+‘·eTT>± #˚|ü{Ïºq$, Ç‘·s¡ kÕeø±XÊ\T
˝Òq{Ïº~. $y˚ø£eTT ñqï#√≥ neø±XÊ\T yÓT+&ÉT>± ñ+{≤sTT. ñqï
neø±XÊ\˝À yÓTs¡T¬>’q neø±XÊìï mìïø£ #˚düTø=qT≥ $y˚ø£e+‘·T\
\ø£åDeTT.
241
dü<äTZDeTT nq>± eT<Ûä´düÔeTT>± eTq eTH√uÛ≤yê\qT, ø±sê´\qT
ìs¡«Væ≤+∫ eTq o\eTTqT n_Ûeè~∆ #˚düTø=qT≥. eTq dü<äTZD≤\T
eTqeTT #˚|üfÒº ø±sê´\qT nqTdü]+∫ n_Ûeè~∆ j·T>∑TqT. eTq
dü<äTZD≤\T eTq nBÛqeTT˝À ñ+≥Tqï$. $y˚ø£eTT‘√ ìj·Te÷\qT
nqTdü]+∫ |ü<ä∆‹>± |üqT\T |üP]Ô #˚j·TT≥ »s¡T>∑TqT.
eTqeTT $y˚ø£eTT‘√ e]Ô+∫q|üŒ{Ïø° eTqeTT nqT≈£îqï≥Tº>±
|ü q T\T |ü P ]Ô #˚ j · T ˝Ò ø £ b ˛e#· T ÃqT. ˇø=ÿø£ ÿ kÕ] |ü ] |ü P s¡ í y Ó T Æ q
C≤„ q eTT‘√ yÓ T T<ä \ Tô|{Ï º , yÓ T T<ä { Ï qT+&ç ∫e]ø£ + ≥÷ |ü P ]Ô
#˚j·T>∑\T>∑T‘êeTT. ˇø=ø£ÿkÕ] |üìì #·ø£ÿ>± yÓTT<ä\Tô|&É‘êeTT, ø±˙
eT<Ûä´˝À nHês√>∑´ |ü]dæú‘·T\ e\¢ |üqT\T düeéTT>± eTT+<äT≈£î
kÕ>∑e⁄. nq>± $y˚ø£eTT‘√ eéVü≤]+∫q|üŒ{Ïø°, eTq kÕ«BÛqeTT˝À
ñqï|üŒ{Ïø° |üqT\˙ï ˇø£ÿ Ø‹˝À |üP]Ôø±e⁄.
Ä‘·à|üs¡eTT>± ¬s+&ÉT eT+∫ \ø£åD≤\T ø£\e⁄. n$ o\eTT
eT]j·TT ‘Ó*$‘˚≥\T. Ä‘·à|üs¡eTT>± ¬s+&ÉT $wüj·÷\qT Á>∑Væ≤+#·TqT.
ˇø£{Ï $y˚ø£eTT ‘√{Ï, ¬s+&ÉT n$y˚ø£eTT‘√{Ï. $y˚ø£eTT‘√ Á>∑Væ≤+#˚ $
eT∞fl ¬s+&ÉT s¡ø±\T. ˇø£{Ï ì‘·ýÓTÆq$, dæús¡yÓTÆq$, ¬s+&ÉT ndæús ¡yÓTÆq$.
eTqeTT ì‘·éTT mH√ï edüTÔe⁄\‘√ |üqT\T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤eTT.
eTq Ä‘·à≈£î edüTÔe⁄q≈£î ñqï dü+ã+<ÛäeTT edüTÔe⁄ e⁄düTÔe⁄q≈£î
e÷s¡T‘·T+~. nq>± edüTÔe⁄q≈£î Ä‘·à≈£î eT<Ûä´ ¬s+&ÉT s¡ø±\ dü+ã+<Ûä
u≤+<Ûäyê´\T HÓ\ø=\Œ ã&ÉT‘·Tqï$. n$ XÊÁd”Ôj·TeTT eT]j·TT
ø=\ã<ä∆eTT. XÊg$wüj·TeTTq #·]Ã+#·T≥ »s¡T>∑TqT. nsTT‘˚ dæús¡yÓTÆ q
edüTÔe⁄\j·T+<äT #·s¡Ã≈£î ‘êe⁄˝Ò<äT. Ç+ø£ πøe\+ $y˚ø£eTT‘√ $\Te
ø£≥ºe\dæ ñ+≥T+~. á ¬s+&ÉT dæú‘·T\T ≈£L&Ü dü<äTZDeTT jÓTTø£ÿ
\ø£åD≤˝Ò.
242
|üì|üP]Ô #˚dæq $<ÛëqeTTqT ã{Ïº |üìì $X‚¢wæ+#·T≥ »s¡T>∑TqT.
eTqeTT #˚|ü{Ïº #˚ùd ø±s¡éTTqT, eT]j·TT Ä ø±s¡éTT jÓTTø£ÿ
dü«uÛ≤eeTTqT, eT÷&ÉT $wüj·TeTT\T ìj·T+Á‹+#·TqT. n$ Ç+Á~j·T
ìÁ>∑Vü≤eTT, ø√]ø£ eT]j·TT ø±s¡D≤\T.
M{Ï˝À Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT m{Ïº ø±s¡éTTqT Ä•+#·<äT.
»+‘·Te⁄\˝À á $wüj·TeTTqT Á>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. »+‘·Te⁄\T ‘·eT
#·T≥÷º ñqïyê{Ïì ‘·eT Ç+Á~j·÷\‘√ |ü]øÏ+#·TqT, ø±˙ yÓ+≥H˚
‹]– m{Ïº #·s¡´≈£î |üPqTø=qe⁄. düeTs¡ú‘·, ndüeTs¡ú‘·\ eT<Ûä´ eTq
Ä˝À#·Hê düs¡[ kÕ>∑TqT. Á|üj·T‹ï+#·&É+, ‘·|æŒ+#·T ø√e&ÉeTH˚~
eTq ø√]ø£\ $wüj·T+˝À »s¡T>∑TqT. ø±ã{Ïº düeTs¡ú‘·‘√ ≈£L&çq
Ä˝À#·q\T, Á|üj·T‘·ïeTT‘√ ≈£L&çq Ä#·s¡D eTq≈£î #ê˝≤ eTTKéTT.
Ç+<äT dü‘·éTT, ‘Ó*$‘˚≥\T Ç$T&ç ñqï$. eT+∫ø√]ø£\qT
dü‘·´ìs¡‹‘√ ‘Ó*$‘˚≥\‘√ #˚|ü{Ïº |üP]Ô #˚j·Te˝…qT. ndü‘·úÛ≤eq‘√
ø±sê´\T #Ó&ÉT>± |üPs¡Ô>∑TqT.
ˇø£ ø±s¡éTT #˚|ü{Ïº #·ø£ÿ>± |üP]Ô #˚j·T&ÜìøÏ ø√]ø£ eT]j·TT
ø±s¡D≤\T ñ+&Ü*. ø√]ø£ mìïø£ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ÉTqT. eTq mìïø£≈£î
ø±s¡D≤\T ñ+{≤sTT. eTq $y˚ø£eTT eTq Ä<Ûë´‹àø£ dæú‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç
ñ+≥T+~. eT+∫ ø±s¡éTT #˚|ü≥ºe˝…qHêï #Ó&ÉT ø±s¡éTT #˚|ü≥º
e˝…qHêï eTq $y˚ø£eTT‘√bÕ≥T eTq o\eTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç j·TTqï~.
n$y˚ø£eTT ø±s¡éTTqT kÕ~Û+#·<äT. nsTT‘˚ |üìì |üP]Ô #˚j·÷\qï
dü+ø£\ŒeTT‘√ ≈£L&çq $y˚ø£y˚T Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq~ ÁøÏj·÷o\ø£
$y˚ø£eTT ≈£L&Ü #ê˝≤ ñ‘·ÔeTyÓTÆq~. ñ<ë: ˇø£ eT+∫ ø±s¡éTT
#·ø£ÿ>± |üP]Ô n>∑TqT. eTq ø√]ø£ ≈£L&Ü Ç<˚. ˇø£ |üìì #˚|ü≥º&ÜìøÏ
ø√]ø£˝À¢ mìïø£ nedüs¡+. Ä ø√]ø£qT ã\|üs¡#·T ‘·s¡ÿeTT nedüs¡eTT.
n|ü&ÉT e÷qe⁄&ÉT ø±s¡éTT #˚|ü≥TºqT.
243
>∑‘+· ˝À ˇø£kÕ] »]–b˛sTTq |üìì eT∞fleTqeTT m+#·Tø√eTT.
»]–b˛sTTq |üì>∑T]+∫ mes¡÷ #·]Ã+#·s¡T. >∑‘·+˝À »]–q |üìì
mes¡÷ ø±<äq˝Òs¡T. ˇø£kÕ] »]–q |üìì ‹]– Ä |üìì ‘·|æŒ+#·&É+
me] ‘·s¡eT÷ ø±<äT.
ø£s¡à $y˚ø£eTT‘√ ≈£L&ç dü‘·ýÓTÆq u≤≥˝À nqTdü]+#·e˝…qT.
dü<äTZDeTT jÓTTø£ÿ 5 \ø£åDeTT\qT eTq Ä‘·à dü‘·éTT <ë«sê
bı+<äT#·Tqï~. n$ ø£fi¯, XÊÁd”Ôj·T $C≤„qeTT, nqTuÛÑe C≤„qeTT,
‘ê‹«ø£ C≤„qeTT eT]j·TT Ä+‘·s¡+–ø£ C≤„qeTT. rs¡TŒ eT]j·TT ñ<˚›
X¯éTT\qT Ç+<äT #˚s¡Ã˝Ò<äT. ø±s¡DeTT á ¬s+&ç+{Ïø° ø£fi¯+ø£eTT
ÄbÕ~+|üã&Ée#·TÃqT.
ø£fi¯ nqTq~ ø£s¡Ô#˚‹˝Àì HÓ’|ü⁄DéTT. ˇø£ •*Œ sêsTT˝À
$Á>∑Vü≤eTTqT #·÷kÕÔ&ÉT. Ä $Á>∑Vü≤eTTqT r]Ã~<äT›‘ê&ÉT. ø£fi¯ nqTq~
edüTÔe⁄˝À ˝Ò<äT. ø£fi¯ nqTq~ ø£s¡ÔjÓTTø£ÿ HÓ’|ü⁄DéTT. nH˚ø£ edü TÔe⁄\
qT+&ç ø£fi≤ø±s¡T\T nH˚ø£ edüTÔe⁄\qT düèwæºkÕÔs¡T. q≥q ≈£L&Ü ˇø£
ø£fi‚. Çø£ÿ&É eTqeTT q≥q >∑T]+∫ Á|ükÕú$+#·T≥ ˝Ò<äT.
XÊÁd”Ôj·T $C≤„qeTT nqTq~ #ê˝≤ nedüs¡yÓTÆ ñqï~. XÊÁd”Ôj·T
$C≤„qeTT eTq≈£î ‘Ó*dæq~ ø=+#ÓeTT, ‘Ó*j·Tì~ #ê˝≤ ñ+≥Tqï~.
XÊÁd”Ôj·T $C≤„qeTT e÷s¡Tq~ ø±<äT. n+<äTu≤≥T˝À ñqï XÊg
$C≤„qeTT eTq≈£î ìs¡+‘·s¡eTT ne>∑‘·y˚T, nedüs¡y˚T. Á‹ø£s¡DX¯ó
~∆ ‘ √ Ä#· ] +∫q HÓ ’ | ü ⁄ DéTT, HÓ ’ | ü ⁄ DéTT e\q dü e T‘· « eTT,
düeT‘·«eTT‘√ ≈£L&çq C≤„qeTT $X¯«e÷qyê[øÏ ÄyÓ÷<ä jÓ÷>∑éT>∑TqT.
n{Ïº C≤„qeTT XÊX¯«‘·eTT, nedüs¡eTT. Ç{Ïº XÊg $C≤„qeTTqT
$y˚ø£e+‘·T\T nqTdü]+#Ó<äs¡T.
244
nqTuÛÑe C≤„qeTqï~ e÷qe⁄ì Á|ü‘˚´ø£kÕúsTT˝À ì\u…≥TºqT.
ø£fi¯y˚s¡T, XÊÁd”Ôj·T C≤„qeTT y˚s¡T. nqTuÛÑe C≤„qeTqï~ ‘·qes¡≈£î
e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·eTT nqï≥Tº>± ñ+≥T+~. á nqTuÛÑe C≤„qeTT
e\q ‘·q≈£î y˚T\T »s¡>∑&Éy˚Tø±ø£, q\T>∑T]y˚T\T≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É&É +
»s¡T>∑T‘·T+~. Ç<˚ $<Ûä+>± ‘·q≈£î »]π> #Ó&ÉTqT Á>∑Væ≤+#·&Éy˚Tø±ø£,
Ä #Ó&ÉTqT q\T>∑T]ø° ‘Ó*j·TCÒdæ yês¡T qwüºb˛≈£L&É<äqï uÛ≤eeTT
e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. eT+∫ nqï~ M] n+‹eT \ø£åéTT. <ëìì n+<äs¡÷
kÕ~Û+#ê*.
nqTuÛÑeC≤„qeTqï~ m+‘√ ñ‘·ÔeTyÓTÆq dü<äTZDeTT. n~ ˇø£
ø£fi¯ ø±<äT. nqTuÛÑe C≤„qeTT nuÛ≤´düeTT e\q kÕ<ÛäéTT. Ä#·s¡D
jÓTTø£ÿ $es¡eTT\T Ç‘·ì ms¡Tø£˝À ñ+&ÉTqT. nqTuÛÑe C≤„qeTT
ø£\yê]øÏ nqTuÛÑeeTT eT]j·TT C≤„qeTT ¬s+&É÷ ñ+{≤sTT.
‘·‘·«C≤„qeTT nqTq~ eT+∫ì dü÷∫+#·TqT. ø±˙ eTq˝Àì
‘·‘·«eTT eTqqT+&ç eT+∫ì sêã≥ºe˝…qT. n<˚ dü<äTZDeTT.
Ç+‘·es¡≈£L #·]Ã+#·T≈£îqï Hê\T>∑T C≤„qeTT\T Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷
dæ<ë›+‘· |üs¡eTT>± Á>∑Væ≤+∫q|üŒ{Ïø°, nìï{Ï˙ ø£{Ïº ñ+#˚~ Ä‘·à‘√
nqTdü+<ÛëqyÓTÆq dü‘·éTT. n<˚ Ä+‘·s¡+–ø£ C≤„qeTT. eTq≈£î ˇø£
$wüj·TeTT ns¡úeTsTT´+~. edüTÔe⁄˝À ø£fi¯, XÊg $C≤„qeTT, nqTuÛÑe
C≤„qeTT eT]j·TT ‘ê‹«ø£ C≤„qeTT\T >√#·s¡eTT ø±e⁄. á Hê\T>∑T
ø£s¡Ô˝À Ä#·s¡D <ë«sê bı+<ä&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ä+‘·s¡+–ø£ C≤„q+‘√
ˇø£edüTÔe⁄qT #·÷dæq|ü⁄&ÉT yÓTT<ä{Ï Hê\T>∑T dæ<ë∆+‘·eTT\T nqTuÛÑ eeTT
q≈£î e#·TÃqT. á ◊<äT C≤„Hê\ ø£\sTTø£H˚ C≤„qeT+<äTs¡T.
»+‘·TkÕúsTT˝À düTKeTT>± ñ+&É&ÜìøÏ dü<äTZD≤\T ÄeX¯´ø£‘·
ñqï~. dü<äTZD≤\ Hê#·]+#·T≥ e\q eTqãT~∆ n_Ûeè~∆ #Ó+<äTqT.
245
eTqeTT <Ó’q+~qJ$‘·+˝À nH˚ø£ ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT Ä#·]dü÷Ô ñ+{≤eTT.
Ä ø£s¡Ôe´ø£s¡à\qT Hê´j·Tã<ä∆eTT>±q÷, <ÛÓ’s¡éTT>±q÷ eT]j·TT
dü<äTZD≤\ ø£\sTTø£‘√ HÓs¡y˚s¡Ãe˝…qT. á ø£s¡Ôe´ø£s¡à\ ìs¡«Vü≤D˝À
eTq eTH√uÛ≤yê\qT |ü$Á‘·+>± ñ+#·T≈£î+≥÷, ùdyê‘·‘·Œs¡‘·qT e´ø£Ô+
#˚dü÷Ô düeTs¡ŒD≤ uÛ≤e+‘√ |üqT\T |üP]Ô#˚j·÷*. e÷qe⁄˝≤#·]+#·
e\dæq ø£s¡à\T á Ø‹>± kÕ>∑e˝…qT. eTq eTH√uÛ≤yê\ jÓTTø£ÿ
Á|üuÛ≤eeTT eTq o\eTTô|’ #·÷|ü⁄qT. nqTuÛÑeC≤„qeTT o\eTT jÓTTø£ÿ
dü<äTZDeTT\qqTdü]+#·TqT. á ø±s¡DeTT#˚ nqTuÛÑe C≤„qeTT˝À
Ç$T&çj·TTqï dü<äTZD≤\T HÓ’‹ø£‘·≈£î dü]b˛‘êsTT. n˝≤π> HÓ’‹ø£‘· <ë«sê
‘Ó\TdüT≈£îqï$ nqTuÛÑeC≤„qeTT‘√ Á>∑Væ≤+∫q dü<äTZD≤\≈£î bı+‘·q
dü]b˛‘·T+~.
eTq eTH√uÛ≤yê\≈£î dü<äTZD≤\≈£î eT<Ûä´ dü+ã+<ÛäeTT ø£\<äT.
eTqeTT Ä#·]+#˚ dü$Twæº ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À Ç$ ≈£L&Ü ˇø£uÛ≤>∑y˚T.
eTqeTT Ä#·]+#˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˙ï e÷qe‘·«eTT‘√ ≈£L&çqy˚.
e÷qe‘·«eTT‘√ Ä#·]+#˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î m+‘√ Äq+<äeTTqT
nqTuÛÑ$kÕÔeTT.
Çø£ÿ&É ˇø£ #·s¡Ã˙j·÷+X¯eTT ñ+≥T+~. eTqeTT |üqT\T #˚|ü{Ïº
|üP]Ô #˚j·T&ÜìøÏ eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ø±s¡De÷ ˝Òø£ eTq Ä#·s¡D
ø±s¡De÷? Çø£ÿ&É Á>∑Væ≤+#·e\dæq~, ˇø£ ø±s¡éTTqT Ä#·]+#·&ÜìøÏ
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ, ÁøÏj·÷X¯øÏÔ ¬s+&É÷ nedüs¡y˚T. á ¬s+&É÷ düeéTT>± ñ+fÒH˚
@ ø±s¡ýÓTÆHê düeéTT>± |üP]Ô n>∑TqT. ÁøÏj·÷o\ n+XÊ\T nH˚ø£+
ñ+{≤sTT. e÷qe‘·«eTT˝À uÛ≤>∑+>± á dü<äTZD≤\˙ï nuÛ≤´düeTT‘√
kÕ~Û+#·e˝…qT. Ç{Ïº e÷qe‘ê $\Te\T ‘Ó\TdüT≈£îì, yê{Ïì
Ä#·]+∫q dü+|òüT+˝À n+<ä]ø° Ä<äs¡Ùe+‘·T&É>∑TqT.
246
e÷qe⁄&ÉT ‘·q X¯Øsêìï ø±bÕ&ÉTø√yê*. n+‘˚ø±<äT uÛÖ‹ø£yÓTÆq
Á|ü|ü+#·eTTq J$düTÔHêï&ÉT. eT] e÷qe⁄&ÉT á uÛÖ‹ø£yÓTÆq »>∑‘·TÔ
q+<äT düTK|ü&É≈£L&É<ë? düTK|ü&Ü* m+‘·es¡≈£î. ìC≤ìøÏ eTq X¯Øs¡
b˛wüD ø=s¡≈£î ÁX¯<ä∆ rdüTø√yê*. eTqJ$‘·+qT kÕ–+#·&ÜìøÏ ˇø£
yê´|üø£eTT ñ+&Ü*. n+fÒ eTq uÛÖ‹ø£ ø√]ø£\T #ê˝≤ |ü]$T‘·eTT>±
ñ+#·Tø√yê*. |ü]$T‘·yÓTÆq uÛÖ‹ø£ nedüs¡eTT\‘√ e÷qe⁄&ÉT
n+‘·T˝Òì Äq+<äeTTqT bı+<äe#·TÃ. e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£ e÷s¡ZeTTq≈£î
ã<äT∆&Ó’ ñ+&Ü*. Á|ü‹ ∫qï ø±s¡éTT dü<äTZDeTT‘√ Ä#·]+#ê*.
dü<äTZD≤\‘√ Ä#·]+∫q J$‘·eTT, m+‘· kÕe÷qýÓTÆq<Ó’q|üŒ{Ïø°
n+‘·T˝Òì Äq+<äeTTqT n+~+#·TqT.
eT]jÓTTø£ #·s¡Ã˙j·÷+X¯eTT. á eT+∫#Ó&ÉT |üqT\T e÷qe⁄q≈£î
düVü≤»e÷ ˝Òø£ ndü»Vü≤e÷? á düeTdü´≈£î düe÷<ÛëqeTT sêã≥º
e˝… q qï eTqeTT Á|ü ø £ è ‹ì @ Ø‹>± ns¡ ú e TT #˚ d ü T ≈£ î HêïyÓ ÷
‘Ó\TdüTø√yê*. á Á|üø£è‹ n<äT“¤‘ê\≈£î $s¡T<ä∆eTT nì Á>∑Væ≤+∫qHê&ÉT
eT+∫, #Ó&ÉT\T ¬s+&É÷ düVü≤»y˚T nì ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. @ $<ÛäeTT>±
n<äT“¤‘ê\T ndüVü≤»yÓ÷, n<˚ Ø‹˝À eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ n‹ eT+∫‘·q+,
eT]j·TT <äTsêàs¡TZ\ n‹ øÏsê‘·ø£|üqT\T ≈£L&Ü ndüVü≤»y˚T. á
H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚ eTqeTT á eT+∫ #Ó&ÉT\qT @~ düVü≤»yÓ÷ @~
ndüVü≤»yÓ÷ Á>∑Væ≤+#·e˝…qT.
@ \ø£åDyÓTÆHê eTq≈£î>±˙ kÕ{Ïyê]øÏ >±˙ düTU≤ìï, dü+‘√cÕìï
n+~düTÔ+<√ <ëìô|’ eTq≈£î Áù|eT eT]j·TT >ös¡eeTT ø£\T>∑T‘·T+~
Ç<˚ $<ÛäeTT>± @ \ø£åDeTT e\¢HÓ’Hê eTq≈£î >±˙ eTq kÕ{Ïyê]øÏ
>±˙ <äT'KeTT, Çã“+<äT\≈£î >∑T]#˚dæq yê{Ïô|’ @Vü≤úÛ≤eq eT]j·TT
<˚«wüeTT ø£\T>∑T‘·T+~. eT+∫>±˙, #Ó&ÉT>±˙ eTq eTqdüT‡˝À
247
düeTeTT>± düŒ+~+#·TqT. ø±ã{Ïº @~ eT+∫? @~ #Ó&ÉT? nì
ìs¡ísTT+#·&É+˝À eTq düŒ+<äq\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø√yê* eT+∫
nq>±H˚ dü+‘√wækÕÔeTT, Äq+~kÕÔeTT, >∑]«kÕÔeTT. #Ó&ÉT nq>±H˚
u≤<Ûä|ü&É‘êeTT, ndüVü≤´|ü&É‘êeTT.
eT+∫ #Ó&ÉT\H˚$ Äj·÷ >∑TD≤\jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤yê\qT e´ø£Ô+
#˚ùd$. n$ eTqdüT‡jÓTTø£ÿ nqTuÛÑe+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç j·TTqï~. á
dæ<ë∆+‘ê\˙ï e÷qe dü«uÛ≤e+˝À Ç$T&çb˛sTT o\eTT>± s¡÷|ü⁄
~<äT›≈£îqï~. ø£s¡à\H˚$ @ dæ<ë∆+‘·eTTqT nqTdü]+∫ dü+uÛÑ$+#·˝Ò<äT .
ø±ã{Ïº ø£s¡à\ Á|üuÛ≤eeTT Áù|eT <˚«wüeTT, >∑]«+#·&É+, ndüVæ≤´+#· T
ø√e&É+ nH˚ $wüj·÷\‘√ eTT&ç|ü&É<äT. n+‘˚ø±<äT HÓ’‹ø£‘· Á|üy˚Tj·T +
≈£L&Ü ø±qsê<äT.
á H˚|ü<∏ä´+˝À eTqeTT @ jÓTTø£ÿ ø±s¡éTT>±˙ ø±s¡éTT\ jÓTTø£ÿ
HÓ’‹ø£ $X‚¢wüD‘√ eTq≈£î dü+ã+<ÛäeTT ˝Ò<äT. #˚‹˝Àì |üì ˇø£ÿfÒ.
n~ mes¡T @ $<ÛäeTT>± Ä#·]düTÔHêïs√ nqï<˚ eTTKéTT. á Ä#·s¡D
eTq dü«uÛ≤eeTT ô|’qH˚ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄#·Tqï~. eTq≈£î ‘Ó\TdüT
e÷≥\˝À e´ø£ Ô e TT #˚ j · T ˝Ò ì mH√ï $wü j · ÷ \qT ø±s¡ ´ eTT‘√
e´ø£ÔeT>∑TqT. á ø±sê´\ Ä#·s¡D\˝À, ø£s¡ÔjÓTTø£ÿ HÓ’»eTTqT ã{Ïº,
Áù|eT>±˙ <˚«wüeTT >±˙ Á|üø£{Ï‘·eTe⁄‘·Tqï~.
ø±ã{Ïº ø£sêà#·s¡D˝À eTq eTqdüT‡ |üìrs¡Tô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç
ñ+≥Tqï~. |üìqT+&ç Äq+<ëìï sêã≥ºe˝…qqï eTq eTqdüT‡ qT+&ç
n{Ïº dü+πø‘ê\qT sêã≥ºe˝…qT. n≥T¢ sêã≥º˝Òq|ü⁄&ÉT nsTTwüºyÓTÆq
|üqT\T>±, |üìMT<ä ÁX¯<ä∆˝Òø£, #Ó&ÉT>± |üPs¡Ô>∑TqT.
@ |üHÓ’Hê düe´+>± |üP]Ô#˚j·÷\ì Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T nqT≈£î+{≤s¡T.
|üì#˚ùdyêπs ø±<äT, Ä |üìì >∑T]+∫ ‘Ó*dæqyês¡T ≈£L&Ü. Ä
248
ø±s¡´ìs¡«Vü≤DqT >∑eTìdü÷Ô, Ä ø±s¡éTT düeéTT>± »]–qB ˝ÒìB
Á>∑Væ≤+#·>∑\s¡T. Çø£ÿ&˚ eTq e÷≥\≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«ã&çq~.
HÓ‹’ ø£ Á|üyT˚ j·TeTT ˝Ò≈î£ +&Ü yÓTT<ä˝q’… e÷qe⁄ì ø±s¡´ ø£˝≤bÕ\≈£î
ø±\eTT‘√ $X‚¢wüD≈£î >∑T] njÓT´qT. ø=ìï ø±sê´\T ø=+<ä]
ÄyÓ÷<äeTTqT, ø=+<ä] ‹s¡kÕÿs¡eTTqT bı+<äT#·Tqï$. n˝≤π> eT]
ø=ìï ø±sê´\T n~Ûø£ dü+K´˝À ‹s¡kÕÿs¡eTT, n\Œdü+K´˝À ÄyÓ÷<äeTT
bı+<äT#·Tqï$. n~Ûø£ dü+K´˝À ÄyÓ÷<äeTTqT bı+~q ø±sê´\
ªdü+|üPs¡íyÓTÆqμ ø±sê´\T>± >∑T]Ô+|üã&çq$. n<˚ $<ÛäeTT>± n+<ä]
‹s¡kÕÿs¡eTTqT >∑T]jÓÆTq ø±sê´\T ªndü+|üPs¡íμ ø±s¡´Áø£e÷\T>±
>∑T]Ô+|üã&çq$.
dü+|üPs¡íyÓTÆq |ü<äeTT yê&çq+‘·H˚ HÓ’‹ø£‘·qT, dü‘·éTTqT
CÀ&ç+#·T ø=ìq~>± uÛ≤$+#·e˝…qT. Á|ü‹ edüTeÔ ⁄ ‘·q <Ûsä êàìøÏ ø£≥Tºã&ç
j·TT+&ÉTqT. ø±\eTT‘√ Ä edüTÔ <Ûäs¡àeTT e÷s¡<äT. dü+|üPs¡íyÓTÆq
|ü]C≤„qeTT‘√ nH˚ø£ edüTeÔ ⁄\ jÓTTø£ÿ <Ûsä êà\T e÷qe⁄&ÉT Á>∑V≤æ +∫Hê&ÉT.
¬sø±sY&Ó’sY eTVü‰X¯j·TT&ÉT e÷qe‘·«eTTqT >∑÷]Ã Ç≥T¢ ‘Ó*ô|qT.
$qeTÁ‘·‘√ e÷qe⁄&ÉT ‘·q dü<äTZDeTT\qT, ‘·q˝Àì X¯øÏÔ kÕeTs¡úéTT
\qT <ë#·Tø=qe\dæq, nD#·Tø√e\dæq |üì˝Ò<äT. eTq*ï eTqeTT
#Ó&É¶yê]>±q÷, m+<äT≈£î |üìøÏsêeTT nqï V”≤q uÛ≤eeTT‘√ øÏ+#·|üs¡#·T
ø√sê<äT. n≥T¢ø±ø£ ‘·q˝Àì ˝ÀbÕ\qT >∑T]Ô+∫ yê{Ïì dü]~<äT›≈£îì
ñrÔs¡Tí\>∑T≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·e˝…qT. n˝≤>∑ì n‹>± Á|üe]Ô+#·sê<äT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT e÷qe⁄q≈£î n<äT“¤‘·yÓTÆq eqs¡T\qT ø£*Œ+#ÓqT.
nsTTq|ü Œ {Ï ø ° e÷qe⁄&É T |ü ] $T‘· e TT>±H˚ J$dü T Ô H êï&É T n<˚
n+‘·Tã≥º&É+˝Ò<äT.
249
ìeè‹Ô e÷sêZìøÏ e÷qe⁄&ÉT n\yê≥T|ü&eÉ ˝…qT. ìeè‹Ôe÷sêZìøÏ
n\yê≥T |ü&çqyê&ÉT nH˚ø£‘·«eTT˝À @ø£‘·«eTTqT Á>∑Væ≤kÕÔ&ÉT. Ç<˚
e÷qe»qà≈£î |üs¡e÷e~Û. n{Ïº |üs¡e÷e~Ûì kÕ~Û+#·e˝…qqï
e÷qe⁄&ÉT dü<äTZD≤\H˚ ÄÁX¯sTT+#·e˝…qT. eTq dü<äTZD≤\T m+‘·es¡≈£î
|ü]|üø£«‘· #Ó+~qy√ <ëìì ã{Ïº eTqeTT uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTTqT
kÕ<Ûäq#˚kÕÔeTT.
e´wæºkÕ<Ûäq, dü$Twæº kÕ<Ûäq nH˚ ¬s+&ÉT |ü<ä∆‘·T\T ñHêïsTT.
e´wæº kÕ<Ûäqø£+fÒ dü$Twæº kÕ<Ûäq m+‘√ ñqï‘·yÓTÆq~. á $wüj·÷ìï
n+<äs¡÷ Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. dü$Twæº kÕ<Ûäq˝À Áù|eT eT]j·TT uÛÑ>∑+‘· Tì
C≤„qeTT Ç$T&ç ñqï~. e´wæº kÕ<Ûäqe\¢ e´øÏÔ>∑‘·eTT>± n_Ûeè~∆
kÕ~Û+∫q|üŒ{Ïø° nVü≤+ø±s¡eTT ô|s¡T>∑TqT. nVü≤+ø±s¡eTT ô|s¡T>∑T≥
e\q eTq+ uÛ Ñ > ∑ e +‘· T ìøÏ <ä ÷ s¡ y Ó T Æ b˛‘êeTT. m|ü  &É s TT‘˚
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ <ä÷s¡eTe⁄‘êyÓ÷ eTq˝À ø±]ƒqéTT, &Ü+;ø£eTT,
>∑s¡«eTT, ‘ê´>∑eTT˝Òø£b˛e⁄≥, <äj·÷ <ëøÏåD≤´\T q•+#·T≥ »s¡T>∑TqT.
á \ø£åD≤\˙ï #Ó&ÉT \ø£åD≤˝Ò.
uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤+ nq+‘·yÓTÆq~. uÛÑ>∑e+‘·Tì nqÁ>∑Vü≤+
e\¢ n+‘ê eT+#˚ »s¡T>∑TqT, #Ó&ÉT »s¡>∑<äT. ì»yÓTÆq uÛÑ>∑e+‘·Tì
nqTÁ>∑Vü‰ìï >∑T]Ô+#·T≥ kÕ<Ûës¡DeTT>± ø£wüºkÕ<Ûäý˚T. ø±˙ ø±\eTT‘√
u≤≥T »]π> |ü]D≤e÷\≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤+ #·÷|üs¡T\≈£î
ne>∑‘·eTe⁄‘·T+~. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‹ nqï~ Áø£y˚T|”
kÕ<Ûä´|ü&ÉT‘·T+~. yÓTT<ä{Ï ‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏÔ Áø£y˚T|” ‘·>∑TZeTTK+ |ü&ÉT‘·T+~,
eT]j·TT ìs¡+‘·s¡eTT uÛÑ>∑e+‘·Tì <Ûë´dü˝À >∑&É|ü&É+ e\¢ X¯s¡D≤>∑ ‹
kÕ<Ûä´|ü&ÉT‘·T+~.
250
ø=+<äs¡T ‘êeTT m\¢|ü&É÷ ‘·eT #·T≥÷º ñqï q\T>∑T]ø√düy˚T
J$+#êeTì, ‘·eT ø√dü+ ‘êeTT @ $<ÛäeTT>±qT ø£èwæ #˚j·T˝Ò<äì
uÛ≤$dü÷Ô ñ+{≤s¡T. á $<Ûä+>± Á|üø£{Ï+#·Tø√e&É+ <äTs¡Vü≤+ø±s¡y˚T
ne⁄‘·T+~, kÕ«s¡yú T˚ ne⁄‘·T+~. @$T #˚dHæ ê ªHêμ nqï kÕ«s¡+ú ø√düy T˚ .
Mfi¯ófl #˚ùd |üqT\≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&ç‘√ bÕ≥T ‘√{Ï e÷qe⁄\T ≈£L&Ü
‘·è|æÔ |ü&Ü\qT≈£î+{≤s¡T, ø±˙ ìC≤ìøÏ uÛÑ>∑+‘·T&ç‘√ eéVü‰s¡eT+fÒ
‘·q≈£î ‘êqT ‘·è|æÔ |ü&É&É+ ˝≤+{Ï~.
nVæ≤+dü e+{Ï dü<äTZD≤\ô|’ mH√ï˙‹ ø£<∏ä\T eTq≈£î ‘Ó\TdüT.
ndü ‘ · ´ e÷&É T ≥ e\q ≈£ L &Ü kÕ{Ï eTìwæ ø Ï Vü ‰ ì ‘· \ ô|{Ï º q
yês¡eTe⁄‘êeTT. n<˚ $<ÛäeTT>± <=+>∑‘·qeTT ≈£L&Ü Ç‘·s¡T\≈£î Vü‰ì
ø£*–+#·&Éy˚T. eTq nedüsêìøÏ Hê´j·T+>±, <Ûäs¡à+>± dü+bÕ~+#ê*.
eTq nedüsêìøÏ $T+∫ dü+bÕ~ùdÔ, n~ ≈£L&Ü kÕ{ÏeTìwæøÏ Vü‰ì
‘·\ô|{Ïqº ≥T¢ >±H˚ uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·T+~. ˇø£sT¡ n~Ûøe£ TT>± dü+bÕ~+#· &É
eT+fÒ eTs=ø£]ì ù|<äyê]>± e÷]Ã, Äø£* ø£&ÉT|ü⁄\‘√ ñ+#·&É+
˝≤+{Ï<˚. eTqeTT nedüsêìøÏ $T+∫q ø√]ø£\qT ô|+#·T≈£î+fÒ,
Ç‘·s¡T\ ø√]ø£\≈£î >∑+&çø={ÏºqfÒ¢. nVæ≤+kÕ|ü<ä∆‹ <äècÕº´, ‘·q
nedüsêìøÏ $T+∫ n~Ûø£eTT>± Äsê≥|ü&ç‘˚, n~ Væ≤+dü>± uÛ≤$+#·
ã&ÉT‘·T+~.
<äj·÷>∑TD+‘√ Ç#˚Ãyês¡T, |ü⁄#·TÃ≈£îH˚yês¡T ø£ì|ækÕÔs¡T. ø±˙
ø±s¡TDéTT‘√ Ç#˚Ãyês¡T, |ü⁄#·TÃ≈£îH˚yês¡T ø£qã&És¡T. nq>± Ç#˚Ãyê&ÉT
uÛÑ>∑e+‘·T&˚, |ü⁄#·TÃ≈£îH˚yê&É÷ uÛÑ>∑e+‘·T&˚. ø±s¡TDéTTqï #√≥ H˚qT
ÇdüTÔHêïqT nqï uÛ≤eq ñ+&É<äT. >ö‘·eTãT<äT∆&ÉT ø±s¡TDéTTqT
uÀ~Û + #Ó q T. >ö‘· e TãT<ä T ∆ & É T dü s ¡ « e÷qe kÂÁuÛ ≤ Á‘· T ‘· « eTTqT
ô|+bı+~+|ü düsê«ìï ‘ê´>∑eTT #˚ôdqT. ø±s¡TDéTT e\q ìsê«DeTT
251
kÕ<ÛäéT>∑TqT. ìsê«DeTTe\q <ä«+<ë«r‘· dæú‹ì nqTuÛÑ$+#·e#·TÃ.
Vü≤<äT›\T˝Òì dæú‹ n+‘·T˝Òì Äq+<äÁbÕ|æÔ ø£\T>∑TqT.
ã+<ÛäHê\≈£î, yÓ’sê>±´ìøÏ ªeT<Û˚é÷s¡ZeTT>±μ >ö‘·eT ãT<äT∆&ÉT
ˇø£ $<ÛëqeTTqT dü÷∫+#ÓqT. Ç~ ÇVü≤|üsê\‘√ ≈£L&çq~. Ç~
ÇVü≤eTT\ eT]j·TT |üs¡eTT\ jÓTTø£ÿ \_∆ì #˚≈£Ls¡TÃqT. nsTT‘˚ uÛÖ‹ø£
düTU≤\‘√ ≈£L&çq J$‘·eTT ø£+fÒ, ã+<Ûäq\ ø£r‘·+>±, yÓ’sê>∑´
uÛ≤e+‘√, ø±s¡TDéTT ‘√qT, Áù|eTeTj·T J$‘êìï >∑&ÉT|ü⁄≥ m+‘√
ÁX‚jÓ÷<ëj·Tø£eTT.
<Ûë´qeTT <ë«sê <äT'KeTT, u≤<Ûä˝Òì dæú‹ì bı+<äe#·Ãì ãT<äT∆&ÉT
uÀ~Û+#·&É+ »]–+~. uÖ<ä∆eT‘·eTT uÛÖ‹ø£ Á|ü|ü+#·eTTqT+&ç dü+|üPs¡í
ùd«#·Ã¤qT ø√s¡Tø√eT+≥T+~. ìsê«DeTT πøe\+ Çø£ÿ&˚ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
n+^ø£]+|ü<äT, nq>± n+<äs¡÷ ø£*dæø£≥Tº>± ìsê«DeTT kÕ~Û+#ê\ì
uÖ<äe∆ T‘·eTT uÀ~Û+#·T #·Tqï~. Je⁄&ÉT j·÷e‘Y $X¯«+˝À ˇø£ uÛ≤>∑eTT.
eTVü‰j·÷q uÖ<ä∆eT‘·eTT qqTdü]+∫, Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT ø=s¡≈£î
Á|ü‹»„ #˚dæq kÕ<Ûä≈£î&ÉT, düeTdüÔ düèwæº˝Àì JesêdüT\˙ï ìsê«DeTT
kÕ~Û+∫q s√EH˚ ‘êqT ìsê«DeTTqT bı+<Ó<äqì X¯|ü<∏äeTT #˚kÕÔ&ÉT.
252
25. Hê´j·T+
bÕ¢{À Hê´j·T+ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eTTqT, Ä$sê“¤eeTTqT á ÁøÏ+~
e÷≥\˝À ‘Ó*j·TCÒôdqT.
ªªÁ|ü»\ n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡eTT ˇø£ #Ó&ÉT |üì#˚j·T&ÉeT+<˚
düããT>± ñ+≥Tqï~. n˝≤ø±ø£, ˇø£ |üì #˚j·T&É+ e\¢ ‘·q≈£î ø£*π>
˝≤uÛÑ+ ø£Hêï Ç‘·s¡T\πø ø£*π> n|üø±s¡y˚T n~Ûø£eTT>± ñ+fÒ, Ä |üìì
#˚|ü≥º≈£L&É<äT. á H˚|ü<∏ä´+˝À ˇø£ |üì #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT ø=+<äs¡T
˝≤uÛÑ|ü&Ée#·TÃ ˝Ò<ë qwüºb˛e#·TÃ, eT]ø=+<äs¡T n~Ûø±s¡eTT˝Òø£ n≥T
˝≤uÛÑeTTqT bı+<ä˝Òø£ b˛e#·TÃqT. ø±˙ qwüºeTTq≈£î >∑T] ø±e\dæ
e#·TÃqT. Ç≥Te+{Ï dü+<äsê“¤\˝À Çs¡TesêZ\ yês¡T ˇø£ ˇ&É+ã&çø£
Á|üø±s¡eTT mes¡T ‘·|ü #˚j·T≈£L&É<äT, mes¡÷ qwüºb˛≈£L&É<äT nì
ìs¡ísTT+#·T≈£î+{≤s¡T.á $<Ûä+>± Hê´j·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ˇ&É+
ã&çø£\T #˚düT≈£î+≥T+{≤s¡T. yês¡T rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\ Á|üø±s¡eTT
@~ Hê´j·TyÓ÷, @~ø±<√ ‘˚\TÃ≈£î+{≤s¡T. Hê´j·TeT+fÒ á Ø‹>±
ñ+≥Tqï~. nq>± Hê´j·TeTT Çs¡T»≥¢ eT<Ûä´ ≈£î<äTs¡TÃ≈£îqï sêJ
ˇ|üŒ+<äeTT>± ñ+≥Tqï~. Hê´j·TeTT nq>± #Ó&ÉTqT n]ø£≥Tº
kÕ<ÛäqeTT>± ø£ì|ædüTÔqï~μμ.
Á|üø£è‹Ø‘ê´ Hê´j·TeTq>± Çs¡Te⁄] eT<Ûä´ ˇø£]ø=ø£s¡T qwüºeTT
ø£*–+#·Tø√≈£î+&Üq÷, qwüº|ü&˚ düeTj·TeTT˝À kÕj·T|ü&˚+<äT≈£î
≈£î<äTs¡TÃ≈£îqï Çs¡T|üøå±\ ˝≤uÛÑkÕ{Ï ˇ&É+ã&çø£. mø£ÿ&ÉsTT‘˚ á
ˇ&É+ã&çø£ neT\T˝À ˝Ò<√ nø£ÿ&É @~ Hê´j·TyÓ÷, @~ nHê´j·TyÓ÷
‘˚\Ã&É+ ø£wüº+. Hê´j·TeTT Ç{Ïº~ nì eTT+<äT>± e´ø£ÔeTTø±<äT. nsTT‘˚
eTqTwüß´\ eT<Ûä´ ˇ|üŒ+<äeTT Á|üø±s¡eTT ˇø£]ø=ø£s¡T Vü‰ì ø£*–+#· T
ø√sê<ä T , qwü º | ü s ¡ # · T ø√sê<ä T nqï dü ÷ Á‘êìøÏ ã<ä T ∆ \ >∑ T <ä T s¡ T .
253
nHê´j·TeTTq≈£î #Ó&ÉTqT ÄbÕ~+#·˝ÒeTT. ø±˙ nHê´j·TeTTq≈£î
•ø£å|ü&ÉTqì, Ä •ø£åqT+&ç mes¡÷ ‘·|æŒ+#·Tø√˝Òs¡qï uÛÑj·TeTT
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. Hê´j·TeTT n+<ä]ø° düe÷qeTT>± e]Ô+#·TqT. n~
ìs¡à\yÓTÆq~. nsTT‘˚ <˚X¯ø±\ dü+<äsê“¤\qT ã{Ïº ˇø=ÿø£ÿkÕ] |ü]dæú ‹
‘ês¡Te÷s¡T ne⁄‘·T+~. nq>± áHê&ÉT Hê´j·T+>± ‘√∫q~, ‘·s¡Tyê‘·
s√E\˝À nHê´j·T+>± >√#·]+#·e#·TÃ, |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº.
Hê´j· T eTTqT ˇ|ü  >± uÛ ≤ $+∫q+<ä T q Hê´j· T ã<ä ∆ y Ó T Æ q
J$‘·eTTq≈£î n\yê≥T |ü&ÉT<äTs¡T. eTqTwüß\T ‘·|ü\T #˚j·T&ÜìøÏ
dæ<ä∆|ü&És¡T.
Hê´j·Teedüú e´øÏÔ˝Àq÷, düe÷»+˝Àq÷ e´ø£ÔeT>∑TqT. e´øÏÔ
Hê´j·T+ ø£+fÒ düe÷» Hê´j·TeTT >=|üŒ~, ø±ã{Ïº düe÷C Hê´j·T+
ø√dü+ bÕ≥T|ü&ÉT≥ ÁX‚jÓ÷<ëj·Tø£eTT. ˇø£ e´øÏÔ mqï{Ïø° |ü]|üPs¡Tí &ÉT
ø±&ÉT. Ç‘·s¡T\ô|’ nìï $wüj·÷\˝À Ä<Ûës¡|ü&É‘ê&ÉT, düVü‰j·TeTTqT
bı+<äT‘ê&ÉT. á $<ÛäeTT>± ˇø£]øÏ ˇø£s¡T nqï≥T¢>± n+<äs¡÷ ø£*dæ
J$+#·&Éy˚T düe÷»eTT. ‘·q <ä>∑Zs¡ ñqï~ kÕ{Ïyê] øÏe«&É+, ‘·q
<ä>∑Zs¡˝Òì~ kÕ{Ïyê] qT+&ç bı+<ä&É+ <ë«sê düe÷»eTT e\¢ n+<äs¡÷
\_∆ì bı+<äT‘·THêïs¡T.
@ Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\T ˇπø Ø‹˝À |ü⁄≥ºs¡T. yê] eè‘·TÔ\Ø‘ê´ yê]˝À
nH˚ø£ ‘˚&Ü\T e´ø£ÔeT>∑TqT. nH˚ø£yÓTÆq edüTÔe⁄\T ‘·j·÷s¡e⁄‘êsTT.
‘·q eè‹ÔØ‘ê´, ‘·q HÓ’|ü⁄DéTT Ø‘ê´ Ä edüTÔe⁄ ‘·j·÷Ø˝À ‘·q
HÓ’|ü⁄DéTT ãj·T≥|ü&ÉTqT.
ù|¢{À jÓTTø£ÿ n_ÛÁbÕj·TeTT qqTdü]+∫ ªdüe÷»eTTq≈£î Hê\T>∑T
eT+∫\ø£åD≤\T ø£\e⁄. n+<äT˝À Hê\Ze \ø£åDeTT eT]j·TT n‘·´+‘·
254
eTTKýÓTÆq~ á Hê´j·Teédüú. eTq düe÷»+˝À Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eT
|üqT\T ‘êeTT #˚düTø√yê*. me] dü«uÛ≤eØ‘ê´ yês¡T ‘·eT ‘·eT
|üqT\T #˚düT≈£îqï|ü&ÉT düe÷»eTT n_eè~∆j·T>∑TqT.
Hê´j·TeTq>± mes¡T |üqT\T yês¡T #˚düTø√e&É+, Ç‘·s¡ |üqT\˝À
CÀø£´+ #˚dTü ø√ø£b˛e&É+. dü+s¡ø≈å£ î£ &ç>±, yê´bÕs¡y‘˚ >Ô· ±, ø£fi≤ø±s¡T&ÉT>±,
Ç‘·s¡ düVü‰j·T ñ|üÁøÏj·T\≈£î ìj·T$T‘·T˝…’qyês¡T. me]øÏyês¡T ‘·e T
‘·eT ø£s¡Ôyê´\qT HÓs¡y˚s¡TÃ≥ Hê´j·Tã<ä∆eT>∑TqT. n|ü&ÉT düe÷»+
Hê´j·T düe÷»+>± >∑T]Ô+|üã&ÉT‘·T+~. Ç{Ïº Hê´j·Tdüe÷»eTT˝À nìï
‘·s¡>∑‹ Á|ü»\T ˇø£]H=ø£s¡T dü+ã+<Ûäu≤+<Ûäyê´\T >∑s¡|ü⁄≥ e\q,
Ç{Ïº düe÷»+˝À M]øÏ Vü‰ì »s¡T>∑T≥≈£î neø±X¯eTT ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&ÉTqT.
@ $<ÛäeTT>± nsTT‘˚ düe÷»Hê´j·TeTT ñ+≥Tqï<√, n<˚
$<ÛäeTT>± e´øÏÔ Hê´j·TeTT ≈£L&Ü ñ+≥Tqï~. ˇø£ e´øÏÔ ‘·q ø£s¡Ôe´
ø£s¡à\qT düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+#·e˝…qT. n‘·qT düÁø£eT+>± m|ü&ÉT
‘·q ø£seÔ¡ ´ø£sà¡ \qT ìs¡«Væ≤+#· >∑\&ÉT? s¬ +&ÉT n+XÊ\T >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø√yê*.
ˇø£{Ï ø±s¡DeTT. ¬s+&ÉT Ä#·s¡D. ‘·q ø£s¡ÔeéTT˝Àì u≤<Ûä´‘·\T
ìs¡«Væ≤+#·TfÒ Á|ü<Ûëq ø±s¡DeTT. Ä u≤<Ûä´‘· HÓs¡y˚s¡TÃ≥˝À ‘êqT
#·÷|üe\dæq Ä#·s¡D XÊØs¡ø£, e÷qdæø£eTT>± á ¬s+&ÉT n+XÊ\≈£î
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T dæ<ä∆|ü&Ü*. Ä $<ÛäeTT>± n+<äs¡T •ø£åD bı+<ë*. eTq˝À
ø√]ø£\qT nD∫ô|{Ïº ñ+#ê*. XÊØs¡ø£ düTKeTTô|’ ìj·T+Á‘·D ø£*–
ñ+&Ü*. n|ü&˚ X¯Øs¡eTT düVü≤ø£]düTÔ+~. Á|ü‹e´øÏÔ ‘·q XÊj·TX¯≈£î Ô˝≤
‘·q ø£s¡Ôe´ø£s¡à\ Ä#·s¡D $wüj·TeTT˝À ø£èwæ#˚j·÷*. n|ü&ÉT ‘êqT
XÊdæ+#·>∑\&ÉT. n≥T¢ ø±ì#√ ‘êqT XÊdæ+|üã&É&ÉT.
ìC≤ìøÏ, Hê´j·TeTqTq~ uÛÖ‹ø£eTT>± e´ø£ÔeTT #˚ùd~ ø±<äT,
n~ Ä+‘·s¡+–ø£yÓTÆq~. nq>± ˇø£ e´øÏÔjÓTTø£ÿ düeTÁ>∑ dü«s¡÷|üy˚T
255
Hê´j·TeTT. ˇø£ Hê´j·TyÓTÆq e´øÏÔ ‘·q |üqT\T‘êqT #˚düT≈£î+{≤&ÉT,
Ç‘·s¡T\ CÀø£éTTq≈£î neø±X¯$Te«&ÉT. Hê´j·÷ìøÏ ø£≥Tºã&çq e´øÏÔ
Áø£eT•ø£åD‘√ ‘·q >∑èVü≤eTTqT ‘êqT #·ø£ÿu…≥Tºø=qTqT. Á‹ø£s¡D X¯ó ~∆>±
nq>± eTqkÕ, yê#ê, ø£sà¡ D≤ ‘·q |üqT\T #·øÿ£ >± ìs¡«Væ≤+#·T≈£î+{≤&ÉT.
ˇø£e´øÏÔ Hê´j·Tã<äy∆ TÓ qÆ J$‘êìøÏ n\yê≥T |ü&Hç ê&Éì >∑T]Ô+∫q
s√Eq n‘·ì˝À mH√ï dü<äTZD≤\T e´ø£ÔeTe⁄‘êsTT. n‘·qT ‘·q|üqT\T
‘êqT #˚düT≈£î+≥÷, Ç‘·s¡T\≈£î kÕj·T|ü&É‘ê&ÉT. Ç‘·qT C≤„qe+‘·T&ÉT ,
q\T>∑T]ø° ‘·–qØ‹˝À dü\Vü‰\ q+~+∫ kÕj·T|ü&É‘ê&ÉT. Ç+<äT≈£î
$s¡T<ä∆eTT>± nC≤„qeTT‘√, u≤<Ûä´‘ê s¡Væ≤‘·+>± eéVü≤]+∫q≥¢sTT‘˚
n{Ïº ø±sê´\ e\¢ düeTdü´\T ‘·˝…‘·TÔqT. ‘êqT düe÷C≤ìøÏ |òüTÀs¡yÓT Æq
‘·|æŒ<ë\‘√ rÁeyÓTÆq nHê´j·T+ #˚dæqyê&É>∑TqT.
Hê´j·T|üs¡yÓTÆq yê{ÏøÏ ¬s+&ÉT dæ<ë∆+‘ê\T e]Ô+#·TqT. yÓTT<ä≥,
Hê´j·÷ìøÏ ã<äT∆˝…’qyês¡T ùd«#·Ã¤‘√ eéVü≤]+#·e˝…qT. ¬s+&ÉT,
ndüe÷q‘·\T @yÓTÆHê ñqï|üŒ{Ïø°, yê{Ïe\¢ n+<ä]ø° ˝≤uÛÑ+ ø£*π>˝≤,
n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚ ˝≤>∑Tq ìπs›•+|üã&Ée˝…qT. á
dü÷Á‘·eTT eT]j·TT q\T>∑T]ø° #˚dæq ùde\≈£î Á|ü‹|òü\eTT, Hê´j·TeTT
n+<ä]ø° e]Ô+#·TqT. nq>± <˚XÊ\≈£î, sêÅcÕº\≈£î, yê´bÕs¡ dü+düú\≈£ î,
eT‘· kÕ+Á|ü<ëj·÷\≈£î, eT]j·TT nH˚ø£ dü+πøåeT dü+düú\≈£î e]Ô+#·TqT.
á Hê´j·TeTT me]øÏ e]Ô+#·TqT? Çã“+~ø£s¡ düìïy˚XÊ\˝À
Çs¡TesêZ\ eT<Ûä´ düjÓ÷<Ûä´≈£î $y˚ø£e+‘·T\T #˚düT≈£îH˚ Á|üÁøÏj·T á
Hê´j·TeTT. HÓ’‹ø£ |üs¡yÓTÆq dü÷Á‘ê\≈£î ˝Àã&ç, ˇø£] y˚T\T ø=s¡≈£ î
ˇø£s¡T @sêŒ≥T #˚düT≈£îqï ˇ&É+ã&çø£ á Hê´j·TyÓTÆq Á|üÁøÏj·T.
uÛÖ‹ø£+>± Hê´j·TeTTqT e´ø£eÔ TT #˚jT· T≥ø£+f…, eTq Á|ües¡qÔ \˝À,
Ä˝À#·q\˝À, eTq eéVü‰sê\˝À, dü<ë“¤eq\qT, düVü≤ø±s¡eTT\qT
256
n+~dü÷Ô Hê´j·TeTTqT Ä#·]+#·e˝…qT. eTq˝À |ü$Á‘·‘· ñ+&Ée˝…qT.
eTq˝À Hê´j·TeTT ñ+&Ée˝…qT. n|ü&É|ü&ÉT Çs¡TesêZ\ eT<Ûä´ b˛{°
@s¡Œ&çq|üŒ{Ïø° Çs¡Te⁄s¡÷ u≤>∑T|ü&É‘ês¡T.
C≤Hé sê˝Ÿ‡ n_ÛÁbÕj·÷qïqTdü]+∫, ùd«#·Ã¤‘√ eéVü≤]+#˚
e´≈£îÔ\T, ˇø£]MT<ä ˇø£s¡T ô|‘·Ôq+ #Ó˝≤sTT+#·≈£î+&Ü, ø£\sTTø£‘√
ˇø£ ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤+#·Tø=qT#·÷, Áø£eT•ø£åDqT bÕ{Ïdü÷Ô, n+<äT
Ç$T&çj·TTqï Hê´j·T dü÷Á‘ê\qT nqTdü]dü÷Ô ˇø£]ø=ø£s¡T ø£wüº
düTU≤\qT, ˝≤uÛÑqcÕº\qT |ü+#·Tø=qT≥qT ˇø£ eT+∫ ø±s¡éTT ˝Ò<ë
düÁø£eTyÓTÆq ø±s¡éTT>± $e]+#ÓqT.
@~ Hê´j·TyÓTÆq~? @~ Áø£eTyÓTÆq~? Ä#·s¡D˝À ñqï ˇø£
ø±s¡éTT e\¢>±˙, eédüú e\¢ >±˙ mes¡÷ Çã“+~ |ü&Éq+‘·es¡≈£L,
n~ Hê´j·TyÓTÆq~ >±H˚ uÛ≤$+#·e˝…qT. ˇø£ es¡ZeTTyês¡T \_›bı+~,
eTs=ø£ es¡ZeTTyês¡T qwüºeTT bı+~q n~ Hê´j·TeTì|æ+#·Tø√<äT.
n+<äs¡÷ Hê´j·TeTTH˚ Ä•kÕÔs¡T. ‘·q≈£î Hê´j·TeTT>± uÛ≤$+#·q<ëìì
Ç‘·s¡T\T ≈£L&Ü n<˚ $<ÛäeTT>± uÛ≤$+#·e˝…qì Ä•kÕÔs¡T. ø=ìï
dü÷Á‘ê\ Ä<Ûës¡eTTô|’ #˚düTø=ìq ˇ|üŒ+<ë\sTT‘˚, Ä dü÷Á‘ê\
qqTdü]+∫ @ø°uÛ≤eeTT ≈£î<äTs¡TqT. ¬s+&ÉT esêZ\ eT<Ûä´ kÕeTs¡dü´‘·
\‘√, dü+‘·è|æÔ‘√ #˚düT≈£îqï ˇ&É+ã&çø£qT ‘·T, #·, ‘·|üŒø£ Ä#·]+∫
q≥¢sTTq n~ Hê´j·TyÓTÆq eéVü‰s¡+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ.
ˇø£]H=ø£s¡T @ø±_ÛÁbÕj·T+>± Á|ü‹bÕ~+#·T≈£îqï ˇ&É+ã&çø£qT,
m{Ïº ˇ‹Ô&ÉT\≈£î ˝ÀqTø±≈£î+&Ü Ä#·]+#·≥y˚T Hê´j·TeTTq≈£î ã<äT∆
˝…’q≥T¢. ˇø£ ˇ&É+ã&çø£ á $<ÛäyÓTÆq n+^ø±s¡+‘√ Ä#·s¡D jÓ÷>∑´
yÓTÆq|ü&ÉT, n+<ä]ø√dü+, n+<ä]ø° nqTyÓ’q kÕe÷õø£ Hê´j·TeTTqT
257
Ä#·]+#·T≥ m+<äT≈£î M\T|ü&É<äT. eTqeTT n+^ø£]+#˚ dü÷Á‘ê\T
n+<ä]ø° Ä#·sD¡ jÓ÷>∑éTT>± ñ+&Ü*. n{Ïº Hê´j·T eédüú ã\|ü&TÉ qT.
Ç<ä›] eT<Ûä´q ≈£î~]q ˇ|üŒ+<äeTT Á|üø±s¡eTT q&ÉT#·T≈£î+≥÷
Ä rsêàHê\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&Ée˝…qT. á H˚|ü<∏äéTT˝À me]øÏ yês¡T
ø£s¡Ôe´ã<äT∆˝…’ ‘·eT≈£î dü+Áø£$T+∫q ìj·Te÷\qT, Vü≤≈£îÿ\qT bÕ{Ïd ü÷Ô
\_∆bı+<äe#·TÃqT. ˇø£ ˇ&É+ã&çø£ <äècÕº´ Vü≤≈£îÿ\qT, ø£s¡Ôe´ø£s¡à \qT
Ä#·]+∫ \_∆bı+<ä&ÉeTTqT Çs¡TesêZ\ eT<Ûä´ kÕeTs¡dü´ |üPs¡«ø£eTT>±
kÕ–q Hê´j·T Á|üÁøÏj·T nqe#·TÃ.
Çs¡TesêZ\ eT<Ûä´q »]–q ˇ&É+ã&çø£qT neT\T #˚ùd≥|ü&ÉT
Ä ˇ&É+ã&çø£ j·T+<äT uÛÑøÏÔÁ|ü|ü‘·TÔ\T eT]j·TT nqTÁ>∑Vü≤ uÛ≤eeTT ñ
+&Ü*. Çø£ÿ&É Ä#·]+#·e\dæq dü÷Á‘ê\T $es¡eTT>± ‘Ó\T|üã&çq$.
ˇø=ÿø£ÿkÕ] Hê´j·T ã<äT∆˝…’ ø=ìï{Ïì ‘ê´>∑uÛ≤e+‘√ eéVü≤]+#·e\dæ
ñ+≥T+~. ˇ&É+ã&çø£≈£î ø£≥Tºã&çqyês¡T Çs¡TesêZ\≈£î ÁX‚jÓ÷<ëj·Tø£
eTT>± Ä˝À∫+#ê*, Ä#·]+#ê*. á $<ÛäyÓTÆq Á|ües¡Ôq≈£î HÓ’‹ø£‘·
m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉTqT. Çø£ÿ&É HÓ’‹ø£‘·, eT+∫‘·qeTT, n+‘·sê‘·à
Á|üuÀ<ÛäeTT nH˚ $wüj·÷\ CÀ*øÏ yÓfi¯fl≈£î+&Ü, ˙e⁄ @ $<Ûä+>± Ç‘·s¡T\
qT+&ç Hê´j·TeTTqT Ä•kÕÔy√, n<˚$<Ûä+>± ˙e⁄ ≈£L&Ü Ç‘·s¡T\ |ü≥¢
u≤<Ûä´‘· eVæ≤+∫ e]Ô+∫q≥¢sTTq n~ Vü≤s¡¸˙j·TeTT.
Hê´j·TeTT mø£ÿ&É ñ+fÒ nø£ÿ&É n_Ûeè~∆kÕ>∑TqT. Hê´j·TeTT
mø£ÿ&É ñ+fÒ nø£ÿ&É n+<äs¡÷ \_∆ìbı+<Ó<äs¡T. Hê´j·TeTT mø£ÿ&É
ñ+fÒ nø£ÿ&É düe÷»ÁX‚j·TdüT‡ »s¡T>∑TqT. Hê´j·TeTT mø£ÿ&É ñ+fÒ
nø£ÿ&É HÓ’|ü⁄DéTT e´ø£ÔeT>∑TqT.
Hê´j·T dü÷Á‘ê\T Ä#·s¡DjÓ÷>∑ýÓTÆq|ü⁄&ÉT yê{Ïì ñ\¢+|òæT+#˚
nedüs¡eTT n+‘·>± ñ+&É<äT. á Hê´j·T dü÷Á‘ê\T n+<ä]ø° ÄyÓ÷<ä
258
jÓ÷>∑ýÓTÆ, n+<ä]#˚‘· Ä#·]+|ü#˚j·TT ~X¯˝À n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑eTT
#·s¡´\T rdüTø=qe˝…qT. e÷qe HÓ’»eTTqT |ü⁄s¡düÿ]+#·T≈£îì á
dü÷Á‘ê\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·Te˝…qT. n|ü&˚ Á|ü»\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£î ì
Hê´j·÷ìøÏ u≤≥\T y˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq J$‘êìøÏ n+<äs¡÷ düTeTTK+>± ñ+{≤s¡T. á
ø±s¡D+#˚ dü+|òüTJeqeTT˝À, ‘·eT≈£î dü+ã+<ÛäeTTqï+‘·es¡≈£î nìï
esêZ\yê]øÏ Hê´j·Tã<äy∆ TÓ qÆ J$‘·+ nedüse¡ TT. dü+|òTü +˝À mH√ï esêZ\T
ñ+{≤sTT. es¡ZeTTq≈£î es¡ZeTTq≈£î HÓ’‹ø£ uÒ<Ûë\T ñ+≥T+{≤sTT. ø±˙
kÕe÷õø£ Hê´j·TeTTqT n+<äs¡÷ ø√s¡T≈£î+≥T+{≤s¡T.
dü+|òTü JeqeTTq≈£î Hê´j·Teédüú ‘·\e÷ìø£eTT. Á|ü»\ ÁX‚jT· düT‡πø
á Hê´j·Teédüú ñqï~. Hê´j·T eédüú e\¢ ø£*π> \_∆ì |ü⁄s¡düÿ]+#·T
ø=ìj˚T dü+|òüTeTT˝À Á|ü‹#·s¡´ Hê´j·T|üs¡eTT>± #˚j·TT≥≈£î eTT+<ä+»
y˚j·TT#·Tqï~. á $<ÛäyÓTÆq #·s¡´\e\¢ dü+|òüT+˝À nìï esêZ\yês¡T
düTKdü+‘√wüeTT\‘√ JeqeTT >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡ì qeTàø£eTT. á Hê´j·T
eédüú˝Àì dü÷Á‘ê\ Ä#·s¡D Á|ü»\jÓTTø£ÿ dæú‹>∑‘·T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç
ñ+≥Tqï~. Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+ ‘·q |ü]o\Hê <äèwæ‘√ n+<ä]˙
ìj·T+Á‹+#·>∑\T>∑T‘·Tqï<ë ˝Ò<ë nqï n+X¯eTT ≈£L&Ü Çø£ÿ&É
>∑eTì+#ê*. Á|ü»\T Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î düVü≤ø£]+#ê*. Á|ü»\T ˇø£]
ø=ø£s¡T kÕj·T|ü&Ü*. Ç˝≤ e÷qe‘ê $\Te\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì,
dü+|òüT+˝À ˙‹ ìj·Te÷\qT ‘êeTT Ä#·]dü÷Ô, Ç‘·s¡T\T ≈£L&Ü
Ä#·]+#˚≥≥T¢ düV≤ü ø£]+#·&+É düe÷»ÁX‚jT· düT‡≈£î ‘√&ÜŒ≥T q+~+#ê*.
e÷qe‘·«+‘√q÷, $T‘·eTT>±q÷ eéVü≤]+#·T≥˝À Hê´j·T eédüú
eTq≈£î m+‘√ düVü‰j·Tø±]>± ñ+&ÉTqT.
Á|üø£è‹ eTq≈£î bı<äT|ü⁄>± mH√ï eqs¡T\qT n+~+#·T#·Tqï~.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£fi¯‘√qT, ø£wüºeTT‘√, ÁX¯eT‘√ eT]+‘· m≈£îÿe
259
yÓ÷‘ê<äT˝À M{Ïì Á>∑Væ≤+#·T#·THêï&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚ eTq
dü+|òüTJeq+˝À ÄdüTÔ\ Á|ükÕÔeq ø£\T>∑T‘·Tqï~. eTq≈£î dü+Áø£$T+∫q
ÄdüTÔ\qT eTq+ Hê´j·Tã<ä∆eTT>± nqTuÛÑ$+#ê*. eTq ÄdüTÔ\qT
Hê´j·Tã<ä∆eTT>± |ü+#·T≥˝Àq÷, nqTuÛÑ$+#·T≥ ˝Àq÷ eTq+<ä]ø°
HÓ’‹ø£ u≤<Ûä´‘· ø£\<äT.
e÷qe⁄&ÉT dü+|òüT˙‹ì bÕ{Ï+#ê*. dü+|òüT˙‹ì bÕ{Ï+∫q
s√Eq n+‘ê düe´+>± kÕ>∑T‘·T+~. nìï ˙‹XÊÅkÕÔ\ jÓTTø£ÿ
|üs¡e÷e~Û dü+|òüT ÁX‚j·Tùd‡. dü+|òüTÁX‚j·TdüT‡ <äècÕº´, dü+|òüT +˝À
eT>∑yê]ø£+≥÷ Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±sê\qT πø{≤sTT+#ês¡T. Ç<˚ $<Ûä+>±
dü+|òüT+˝À Åd”Ô\≈£î ≈£L&Ü ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±sê\T πø{≤sTT+#·&É+
»]–+~. Ç<˚ H˚|ü<∏äéTT˝À e÷qe⁄ì HÓ’»eTTØ‘ê´, eTq ÄdüTÔ\
|ü+|üø£+ $wüj·T+˝À ø=ìï ìj·Te÷\T bÕ{Ï+#·&É+ »]–+~. kÕ«s¡ú
∫+‘·q ˝Ò≈£î+&Ü, |üø£åbÕ‘· s¡Væ≤‘·eTT>± ≈£î~]Ãq á dü÷Á‘ê\e\¢
e÷qe⁄&ÉT m+‘√ \_›ì bı+<äT#·THêï&ÉT.
e÷qe⁄ì ÄdæÔ @$T{Ï? e÷qe⁄ì ÄdæÔ @<äsTT‘˚ Hê´j·T
ã<ä∆eTT>± dü+Áø£$T+∫+<√, n<˚ e÷qe⁄ì ÄdæÔ. <ëìì ‘êqT e÷Á‘·y˚T
$ìjÓ÷–+#·T ø√yê*. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ≈£L&Ü eTq dü+Á|ü<ëj·÷\qT
nqTdü]+∫, #·≥ºeTT, XÊdüHê\ qqTdü]+∫ eT]j·TT ÁbÕ<Ûëq´‘ê
|üPs¡«ø£+>±q÷ ÄdüT\Ô $wüj÷· \qT ‘Ó\TdüTø=qT≥ eT+∫~. á ÄdüT\Ô
$wüj·T+˝À kÕ<Ûës¡DeTT>± e÷s¡TŒ\≈£î neø±X¯eTT ñ+&É<äT. e÷qe
ÁX‚j·TdüT‡ <äècÕº´H˚ á ÄdüTÔ\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê*. á ~X¯>±
Hê´j·Tdü÷Á‘ê\T s¡÷bı+<äe˝…qT.
kÕe÷q´+>± ÄdüTÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\˙ï Hê>∑]ø£
düe÷»+≈£î ˝Àã&ç ñ+&ÉTqT. nq>± dü+|òüTJeHêìøÏ uÛÑ+>∑eTT
260
ø£\T>∑≈£î+&Ü, kÕ+|òæTø£ Hê´j·÷ìøÏ ø=~› e÷s¡TŒ\‘√ á ÄdæÔ ‘·>±<ë\T
|ü]wüÿ]+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&É nqTdü]+#˚ ìj·Te÷\˙ï #·≥º+
<ë«sê, XÊdüq+ <ë«sê s¡÷bı+~+∫q ìj·Te÷qTkÕs¡yT˚ »s¡T>∑T‘·T+~.
nsTT‘˚ $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î, $$<Ûä yê‘êes¡D≤\≈£î, $$<Ûä |ü<ä∆‘·T\≈£ î,
$$<Ûä eT‘ê\≈£î dü+<äsê“¤qTkÕs¡eTT>± nq>± »HêuÛ≤, yê´bÕs¡,
eT]j·TT Ç‘·s¡ |ü]dæú‘·T\ Ø‘ê´ Á|üuÛÑT‘·«eTT dü÷∫+∫q dü÷Á‘ê\T
sêC≤´+>∑ ã<ä∆eTT>± #√≥T#˚düT≈£îqï$.
Hê´j·÷ìøÏ |üsê´j·T|ü<äeTT XÊdüqeTT. ø±˙ ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À
Hê´j·TeTT XÊdüqeTTø£+fÒ ñ‘·ÔeT+>±q÷, _Ûqï+>±q÷ ñ+&ÉTqT.
kÕ<Ûës¡D+>± Hê´j·TeTT XÊdüHêìøÏ, XÊdüqeTT <ë«sê Hê´j·÷ìøÏ
nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñ+≥T+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À eTq+ ˇø£ $wüj·TeTT
Á>∑Væ≤+#ê*. á XÊdüqeTT nqTq~ ÁøÏ+~ ø√s¡T\º ø√ ô|ø’ √s¡T\º ø√ ø=+‘·
‘ês¡‘·eTéTT ñ+≥T+~. á ø±s¡DeTT#˚ ÁøÏ+~ ø√s¡Tº\˝À XÊdüqeTT
qqTdü]+∫ yÓ\Te&çq Hê´j·TeTTqT eTqeTT ø±<äì ô|’ø√s¡Tº\≈£î
Hê´j·T+ ø√dü+ ÄÁX¯sTTkÕÔeTT.
&Ó˝Ÿ Vü≤Öwæj·÷ eTVü‰X¯j·TT&ÉT Ç≥T¢ dü÷∫+#ÓqT. Hê´j·TeTqï~
¬s+&ÉT $<Ûë\T>± Á>∑Væ≤+#·e#·Ãì, n$ XÊdüq ã<ä∆eTT >±q÷, HÓ’‹ø£
ã<ä∆eTT>±q÷ nì $e]+#ÓqT. HÓ’‹ø£ $\Te\≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘·
Çe«ã&ÓqT. dü<äTZD≤\T eT]j·TT HÓ’‹ø£ JeHêìøÏ Hê´j·TXÊgeTT
$X¯«»˙j·TeTT>± ÄyÓ÷<äeTTqT ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï~. Hê´j·T|üs¡+>± á
dü<äTZD≤\T eT]j·TT HÓ’‹ø£ $\Te\ b˛wüD e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ Vü≤≈£îÿ\T
eT]j·TT u≤<Ûä´‘·\T>± >∑T]Ô+#·&ÉyÓTÆq~. XÊdüq+‘√ ≈£L&çq Hê´j·T+
¬s+&ÉT $<Ûë\T>± $uÛÑõ+|üã&ÓqT. ˇø£{Ï |ü+∫ô|≥Tº $<Ûëq+, ¬s+&ÉT
Á|ü‹|òü\eTTì#·TÃ $<Ûëq+. Á|ü‹|òü\eTTì#·TÃ $<Ûëq+˝À eT] ¬s+&ÉT
261
s¡ø±\T>± $uÛÑõ+|üã&ÓqT. ˇø£{Ï ôV≤#·TÃ•ø£åqT ‘·≈£îÿe •ø£å>± e÷s¡ TÃ
|ü<ä∆‹. ¬s+&ÉT, ìs¡“+<ÛäeTT‘√ •øÏå+#·T|ü<ä∆‹. |ü+∫ ô|≥Tº $<Ûëq+
¬s+&ÉT $<Ûë\T>± $uÛÑõ+|üã&ÓqT. ˇø£{Ï, eTT+<äT ‘Ó*dæq |ü<ä∆‹,
¬s+&ÉT Äs√|æ+#·T Hê´j·TeTT.
á Hê´j·TXÊÅkÕÔ\T, #·{≤º\T, sêC≤´+>±\T, Hê´j·T|üs¡yÓTÆq
|ü<ä∆‘·T\T n˙ï ≈£L&Ü düŒwüºeTT>± $e]+|üã&É˝Ò<äT. bÕÁ‘·‘·, ≈£îÁ≥
yÓTT<ä\>∑T |ü<ë\≈£î Hê´j·TXÊgeTTq dü]jÓÆTq ìs¡«#·q MTj·T˝Ò<äT.
ø±s¡DeTT eTT+<äT>± Ä|ü<ä\T, |ü]dæú‘·T\≈£î nqTe⁄>± m≥T¢ $e]+|ü
e˝…H√ $e]+|ü ã&É˝Ò<äT.
á $<Ûä+>± *œ‘·|üPs¡«ø£eTT>±q÷, *œ‘· |üPs¡«ø£eTT>± ˝Òì
XÊdüqeTT\ ø±s¡D+>± düe÷»eTT˝À H˚{Ïø° nH˚ø£ $eTs¡Ù\≈£î
neø±X¯eTT ø£\T>∑T#·Tqï~. Hê´j·TXÊgeTT Á|ü‹XÊdüqeTTqT nqTdü]+∫,
$e]+∫ rs¡TŒ #Ó|ü#·Tqï~. nsTT‘˚ á $es¡D\T kÕe÷q´
e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£$\Te\≈£î #˚s¡Te⁄˝À ñ+≥Tqï~. ø±ã{Ïº Hê´j·T
kÕúqeTT, Hê´j·TXÊgeTT, Hê´j·T dü÷Á‘ê\T mqï{Ïø° düeTdü´\qT
‘=\–+#·˝Òe⁄. nq>± ˇø=ÿø£ÿkÕ] Hê´j·TkÕúqeTTq düe÷<ÛëHê\T
˝Òì |ü]dæú‘·T\T m<äTs¡e⁄‘·÷ ñ+{≤sTT.
262
26. $\Te\T
e÷qe⁄&ÉT düTK+>± J$+#ê\qT≈£î+{≤&ÉT. düTU≤\ ø√dü+
‘ê|üÁ‘·j·T|ü&É‘ê&ÉT. düTK+>± J$+#·&Éy˚T ‘·q ø£s¡ÔeéTqT≈£î+{≤&É T.
düTU≤\ ø√düy˚T Áã‘·T≈£î‘ê&ÉT. á düTKeTj·T J$‘·eT+<˚ ‘·q
$\TeqT Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêï&ÉT. á düTU≤\≈£î ˇø£ Vü≤<ä T›
|ü<äT› ˝Ò≈£î+&Ü ñ+≥Tqï~. ˇø£kÕ] Ä˝À∫ùdÔ á düTU≤\T ‘·q≈£î
eT+∫ ø£+f… #Ó&ÉTH˚ m≈£îÿe>± ø£*–düTÔ+<äì Á>∑Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘· T+~.
$y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ á düTU≤\qT düMTøÏå+∫q|ü⁄&ÉT ndü˝…’q $\e\T
ãj·T≥|ü&ÉT‘·Tqï$.
eTq≈£î q∫Ãq, yÓT∫Ãq nqTuÛÑyê\qT $X‚¢wæ+∫q|ü⁄&ÉT Ä
nqTuÛÑyê\ qT+&ç ø=ìï $\Te\T ãj·T≥|ü&ÉTqT. á nqTuÛÑeeTT
eTq≈£î $T–*Ãq Äq+<äeTT, Ä $\Te\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT
‘Ó\T|ü⁄qT. Ç≥Te+{Ï Ä#·s¡D |üPs¡«ø£yÓTÆq $esê\qT+&ç $\Te\
nedüs¡eTT ãj·T≥ |ü&ÉT‘·T+~. eTq ø£sêà#·s¡DeTTqT $X‚¢wæ+∫
q≥¢sTT‘˚, ø£s¡à˝À Ç$T&ç e⁄qï edüTÔe⁄ qT+&ç πøåeTø£s¡yÓTÆq eT]j· TT
$y˚ø£e+‘·yÓTÆq $\Te\T ãj·T≥|ü&É‘·$.
á dæ<ë∆+‘·eTTqT $e]+#·e˝…qqï ¬s+&ÉT dæú‘·T\ eT<Ûä´ ‘˚&ÜqT
Á>∑ V æ ≤ +#· e ˝… q T. ñ<ë: ø√]ø£ , ø√s¡ < ä – q~. nqTuÛ Ñ $ +∫q~,
nqTuÛÑ$+#·<ä>∑Z~. »]–q <ëìì ‘Ó\TdüTø√e&É+ e\¢ yêdüÔeeTT
ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~.
ˇø£ edüTÔe⁄ eTq≈£î düTKeTTìdüTÔ+~. m+‘·{Ï düTKeTTqT
eTqeTT Ä edüTÔe⁄ qT+&ç sêã≥ºe#·TÃqT? á $wüj·TeTT eTq≈£î
‘˚\<äT. eTqeTT düTKeTT ø√s¡T‘·THêïeTT. eTqeTT nqTuÛÑ$+#˚
263
düTKeTT eTq≈£î eT+∫ì ø£*–+#·T#·Tqï<ë ˝Òø£ ø°&ÉTqT ø£*–+#·T
#·Tqï<ë? á nqTuÛÑeeTT˝À $\Te\T <ë– ñqïyê? eTqeTT á
nqTuÛÑeeTTqT eT]Ãb˛e#êÃ? >∑Ts¡TÔô|≥Tºø√e#êÃ?
ø±ã{Ïº eTq+ Ä•+#˚ düTKeTTqT bı+<äe˝…qqï |ü]dæú‘·T\qT
$X‚¢wæ+#·T ø√yê*, ø=ìï |ü]$T‘·T\qT ^#·Tø√yê*. n|ü&˚ eTqeTT
bı+<ä<ä–q düTU≤ìøÏ kÕ«>∑‘·+ |ü\Tø£e#·TÃ. Çø£ÿ&É eTq+ Ä•+∫q
düTU≤ìï ãj·T{ÏøÏ e´ø£ÔeTT #˚j·÷*. n|ü&˚ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Ä•+#˚
|òü*‘·eTT eTq≈£î ø£fi¯fl≈£î ø£q|ü&ÉT‘·T+~. n|ü&˚ eTq Ä˝À#·q\≈£î
yêdüÔe s¡÷|üeTTqT Çe«>∑\eTT. á ø±s¡éTT˝À ˝Ò<ë nqTuÛÑe+˝À
rs¡TŒ, düeTà‹ eT]j·TT n+#·Hê\T Ç$T&ç ñHêïsTT. Ç{Ïº ø±s¡éTTq≈£î
$\Te dü+Áø£$T+#·TqT.
ˇø£ Ä˝À#·q, ˇø£ ø±sê´#·s¡D Á|üÁøÏj·TqT s¡÷bı+~düTÔ+~. á
Á|üÁøÏj·T≈£î XÊgkÕ+πø‹ø£eTT>± düeTs¡ú‘· \_ÛdüTÔ+~. á ø±s¡DeTT
#˚‘·H˚ Á|ü‹#·s¡´qT XÊgkÕ+πø‹ø£ Ø‹˝À $X‚¢wæ+#·&É+ nedüs¡+.
eTq≈£î edüTÔe⁄\ô|’ yÓ+≥H˚ n_Ûs¡T∫ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ä n_Ûs¡T∫
eTq˝À ìs¡+‘·s¡+ e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. á n_Ûs¡T∫ ø±s¡D+ $\Te\T.
m{Ïº $\Te\T ‘Ó*$‘˚≥\T ø±e#·TÃ, HÓ’‹ø£ $\Te\T ø±e#·TÃ. eTq≈£î
n_Ûs¡T∫ ñqï n+XÊ\ô|’ eTq+ m≈£îÿe>± Ä˝À∫kÕÔeTT. Ä#·s¡D‘√
≈£L&çq nqTuÛÑe+ e\¢ eTq≈£î n_Ûs¡T∫ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. eTq≈£î n_Ûs¡T∫
ø£\ n+XÊ\ nqTuÛÑeeTT‘√ bÕ≥T, $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ ø√]ø£\qT,
ÇcÕº\qT ne>±Vü≤q #˚düTø=qe˝…qT.
ˇø£ e´øÏÔ ‘·q øÏwüºyÓTÆq ø√]ø£\qT, ‘êqT Ä•+#˚ düTU≤\qT
e´ø£ÔeTT #˚kÕÔ&ÉT. Ç{Ïº ìs¡íj·÷\T n\yê≥T #=|üq, kÕ«s¡ú+‘√q÷,
264
nqTø√≈£ î +&Üq÷, dü Œ +~+∫ rdü T ≈£ î qï ìs¡ í j · ÷ \T. n˝≤ø±ø£
nuÛ≤´düeTT‘√, ‘Ó*$‘˚≥\‘√, ñ‘·ÔeTyÓTÆq Ä<äsêÙ\qT n+~+#·T
yê{Ïì, HÓ’‹ø£ |ü⁄s√_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä |ü&ÉTyê{Ïô|’ eT≈£îÿe ô|+#·T ø√yê*.
Ä+‘·s+¡ –ø£ düe÷<ÛëHê\T eTq≈£î dü]|ü&Ü »yêãT\qT n+~+#·
˝Òø£b˛e#·TÃ ø±˙, yê{Ï dü$Twæº nqTuÛÑeeTT eTq≈£î <ë]#·÷|ü⁄‘·T+~.
ˇø£ e´øÏøÔ Ï ˇø£ edüTeÔ +fÒ #ê˝≤ Çwü+º . n~ Ä‘·ì Çwü+º . Ç+<äT˝À
$uÛÒ~+#ê*‡q n+X¯eTT @MT˝Ò<äT. nsTT‘˚ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À »]π>
|ü]D≤e÷\ Ø‘ê´ Ä‘·ì ø√]ø£ô|’ #·s¡´ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
Á|üdüTÔ‘·eTTqï |ü]dæú‘·T\˝À mes¡T @$T ø√s¡T≈£îHêï, Ä ø√]ø£\jÓTTø£ÿ
uÛÖ‹ø£ $\TeqT e÷Á‘·y˚T Á>∑Væ≤+#·>∑\+.
eTq≈£î nqTuÛÑyê\T H˚s¡TŒ bÕsƒê\T mH√ï. eTq+ eTq ø√]ø£\‘√,
düTU≤\‘√ nH˚ø£ Ø‘·T\˝À Á|üe]ÔdüTÔHêïeTT. Ç+<äT ø=ìï Á|ües¡Ôq\qT
eTqeTT K+&ç+∫ rs¡T‘êeTT. Ä‘·à $eTs¡Ù‘√ eTq+ nqTuÛÑ$+∫q
düTU≤\T $\Te\‘√ ≈£L&çq ø£s¡à<ë«sê kÕ~Û+∫q<ë nì $#ê]+#·
e˝… q T. á $X‚ ¢ w ü D yêdü Ô y êìï ãTTEe⁄ #˚ d ü T Ô + ~. edü T Ô e ⁄qT
dü~«ìjÓ÷>∑eTT #˚düT≈£îqï|ü&ÉT, Ä edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ $\TeqT eTqeTT
>∑T]Ô+∫, Ä edüTÔe⁄qT eTqeTT m|ü&É÷ ø√s¡T≈£î+{≤eTT.
e+X¯ b Õs¡ + |ü s ¡ ´ eTT>± eTq+ ø=ìï $\Te\qT >∑ T ]Ô + ∫
>ös¡ $ kÕÔ e TT. ø=ìï nqTuÛ Ñ y ê\T eTq≈£ î j· ÷ <ä è ∫Ã¤ ø £ e TT>±,
nqTø√≈£î+&Ü m<äTs¡e⁄‘êsTT. n{Ïº nqTuÛÑyê\qT eTqeTT $X‚¢wæ+#·
˝ÒeTT. ˇø£yfi˚ ¯ $X‚w¢ +æ ∫Hê |üP]Ô düe÷#ês¡eTT n+<ä<Tä . ‘ê‘êÿ*ø£yÓ TqÆ
eT]j·TT XÊX¯«‘·Á|ü‹|ü~q eTq≈£î nqTuÛÑyê\T m<äTs¡e⁄‘·÷ ñ+{≤sTT.
eTq HÓ’»eTT, Á|ües¡Ôq\ Ø‘ê´ eTqeTT á ‘ê‘êÿ*ø£yÓTÆqyê{ÏøÏ ˝Ò<ë
XÊX¯«‘·yÓTÆq Äq+<ë\qT ø√s¡T≈£î+{≤eTT.
265
C≤Hé &É÷ý˚ düŒwüeº TT>± Ç≥T¢ ‘Ó*ô|qT, ªª$\Te\≈£î dü+ã+~Û+∫q
ìs¡íj·÷\ düMTø£å≈£î |ü]dæú‘·T\T, nqTuÛÑyê\T nedüs¡eTT. eTqeTT
Ä•+∫q |òü*‘ê\qT @ |ü]dæú‘·T\T eTq≈£î n+~+#·TH√ eTqeTT
Á>∑V≤æ +#ê*. nq>± ìj·T+Á‘·D‘√H˚ nqT≈£îqï |ò*ü ‘ê\qT kÕ~Û+#·e#·TÃ.
eTqeTT m{Ïº nqTuÛÑ÷‹ì bı+~q|üŒ{Ïø° n~ eTq e´øÏÔ>∑‘· Á|ües¡Ôq
ô|’qH˚ Ä<Ûës¡|ü&ÉTqT. <ëìøÏ kÕ+|òæTø£ ø±s¡D≤\T ≈£L&Ü ø=+‘·es¡≈£ î
‘√&Ée⁄‘êsTTμμ.
eTqeTT ø√s¡T≈£îqï<ëìì kÕ~Û+#˚ Áø£eT+˝À eTq+ m+‘·es¡≈£î
eTT+<äT≈£î yÓfi¯fl<ä\#·T≈£îHêïeTT? ˇø£kÕ] |ü]dæú‘·T\qT n+#·Hê
y˚düT≈£î+fÒ, eTq ø√]ø£ @$T{Ï? eTqø√¬sÿ m+‘·es¡≈£î ø√s¡<ä–q~?
eTq+ @$T kÕ~Û+#ê\qT ≈£î+≥THêïeTT. á s¬ +&ç{øÏ ° eT<Û´ä e´‘ê´dü+
m+‘·? á ¬s+&ç{Ïø° eT<Ûä´ dü+ã+<ÛäeTT @$T{Ï? á $esê\qT
eTqeTT á <äX¯˝À $#ê]+∫ q|ü⁄&ÉT, eTqe÷#·]+#˚ ø£s¡àô|’
ne>±Vü≤q ø£\T>∑T‘·T+~. Ä˝À#·q‘√ eTq≈£î dü]jÓÆTq ìs¡íj·T+
rdüT≈£î+{≤eTT.
eTq+ n+‘·s¡›èwæº‘√ eTq Á|ües¡ÔqqT ìj·T+Á‹+∫, Ä Á|ües¡Ôq
<ë«sê \_Û+#˚ düTKeTTqT, nqTuÛÑeeTTqT ˇø£kÕ] $X‚¢wæ+#·Tø√yê*.
n{Ïº $X‚¢wüD≈£î ns¡ú+, |üs¡e÷s¡ú+ ñ+≥T+~. n{Ïº nqTuÛÑeeTT eTq≈£ î
#˚<äT nqTuÛÑ÷‘·T\qT $T>∑\Ãe⁄. uÛÖ‹ø£ <äèwæº‘√ eTqeTT eTq
Á|ües¡Ôq‘√ Ä düTKeTTqT nqTuÛÑ$dü÷Ô ñ+{≤eTT. Ä düTKeTT ø√dü+
eT]+‘·>± ‘·|ækÕÔeTT. n+‘·s¡›èwæº‘√ ˇø£ edüTÔe⁄qT dü]jÓÆTq Ø‹˝À
nqTuÛÑ$+∫ Äq+~kÕÔeTT. n<˚ edüTÔe⁄qT u≤Vü≤´<äèwæº‘√ nqTuÛÑ$+∫
u≤<Ûä≈£î >∑T] ne⁄‘êeTT.
Çø£ÿ&É $\TeqT <˚ìøÏ ÄbÕ~+#ê*? dü+‘√wü|ü&çq <ëìø± ˝Òø£
u≤<Ûä|ü&çq <ëìø±? dü+‘√wü|ü&çq <ëìπø $\TeqT ÄbÕ~+#·&É+
266
»s¡T>∑T‘·T+~. edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ $\Te q\T>∑T]ø° m|ü&ÉT ‘Ó\TdüTÔ+~?
Ä edüTÔe⁄e\¢ ø£*–q \_∆ì nqTuÛÑ$+∫q yê]øÏ Ä edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ
$\Te ‘Ó\TdüTÔ+~. dü+‘·è|æÔøÏ dü]jÓÆTq $\Te ø£≥º˝ÒeTT. ø±˙ eTq+
nqTuÛÑ$+#˚ dü+‘·è|æÔì $\Te>± e÷s¡TÃø√yê*. ìC≤ìøÏ $\Te
nqï~ nìï edüTÔe⁄\≈£î m|ü&É÷ ñ+&˚<˚, nsTT‘˚ Ä edüTÔe⁄qT
yê&Éø£+ $wüj·T+˝À ˝ÀbÕ\T ø±s¡DeTT>± á $\TeqT Á>∑Væ≤+#·˝Òø£
b˛‘·THêïeTT. ìC≤ìøÏ e÷qe⁄&çøÏ edüTÔe⁄\ $\Te\|ü≥¢ ø=+‘·
ne>±Vü ≤ q ñqï|ü Œ {Ï ø ° , yê{Ï ì ñ|ü j Ó ÷ –+#˚ Á|ü Á øÏ j · T q+<ä T
˝ÀbÕ\T+≥Tqï$.
ˇø£eTìwæ jÓTTø£ÿ $\Te n‘·ì n~Ûø±s¡eTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç
j·TTqï~. ˇø£ eTìwæ jÓTTø£ÿ $\Te ‘·q≈£î‘êqT ìs¡ísTT+#·Tø√˝Ò&ÉT.
n~ kÕ{Ï eTìwæ ìs¡ísTT+#·e\dæ ñ+≥T+~. ‘·q≈£î ‘êqT, ìs¡ísTT+#·T
≈£îH˚≥≥¢sTT‘˚, ‘·q $\TeqT m+‘√ n~Ûø£eTT>± yÓ\¢ãT#·TÃ‘ê&ÉT.
ø±˙ ìC≤ìøÏ eTìwæ $\Te n‘·ì düVü≤#·s¡T˝Ò ìs¡ísTTkÕÔs¡T.
Çø£ÿ&É ˇø£ eTìwæøÏ $\Te ø£≥º&É+ nqï~ Ä e´øÏÔ jÓTTø£ÿ >ös¡e
eTsê´<ä\qT ã{Ïº eTqeTT Äsê~Û+#˚ e´øÏÔøÏ m≈£îÿe $\Te ø£&É‘êeTT.
n˝≤π> |üsêuÛÑ$+#˚ e´øÏÔøÏ ‘·≈£îÿe $\Te ø£&É‘êeTT. $\Te jÓTTø£ÿ
ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ\T Ä e´øÏÔjÓTTø£ÿ e´øÏÔ‘·«eTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï~.
Á|ü»\ eT<Ûä´ yÓT*π> e´øÏÔjÓTTø£ÿ $\Te dü+|òüT+˝À n‘·ì
ôVA<ëqT ã{Ïº ìs¡ísTT+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. XÊdæ+#˚ n~Ûø±s¡T\T,
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T á e´øÏÔjÓTTø£ÿ $\TeqT Á>∑Væ≤kÕÔs¡T.
ˇø£ eTìwæì eTqeTT m|ü&ÉT Ä<ä]kÕÔeTT, >ös¡$kÕÔeTT? eTq
nedüsê\qT düeT≈£Ls¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î, eTq düeTdü´\ |ü]cÕÿsê\≈£î
267
eTqeTT kÕ{ÏeTìwæ ôVA<ëqT ã{Ïº dü+Á|ü~kÕÔeTT. Ä e´øÏÔ ‘·q
ôVA<ë‘√ eTq nedü s ê\qT rs¡ T kÕÔ & É ì , eTq dü e Tdü ´ \qT
|ü]wüÿ]kÕÔ&Éì eTq uÛ≤eq. Ä e´øÏÔ eTqeTT Ä•+∫q Ø‹˝À
kÕj·T|ü&çq|ü&ÉT eTqeTT Ä e´øÏÔì bı>∑&É≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ç‘·s¡T\
qT+&ç kÕj·T+ Ä•+#·q+‘·es¡≈£L, ˇø£ e´øÏÔ @eTìwæ˙ bı>∑&É&ÉT.
á H˚|ü<∏äéTT˝À düVü‰j·TeTT ø√s¡˝Ò<äì, bı+<ä˝Ò<äì ˇø£ e´øÏÔ |ü≥ ¢
ìs¡¢ø£å´ yÓ’K]ì Á|ü<ä]Ù+#·T≥ Ä e´øÏÔì nee÷q|üs¡∫qfÒ¢ ne⁄‘·T+~.
ˇø£ e´øÏÔjÓTTø£ÿ $\Te y˚s¡T düeTs¡ú‘·y˚s¡T. düeTs¡ú‘· nqï~
n‘·qT sêDÏ+#˚ s¡+>∑eTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. á düeTs¡ú‘· nqï~
n‘·ì n_Ûs¡T∫ì ã{Ïº ñ+≥T+~.
|ü<ä∆‘·T\T nq>±H˚ Áø£eT•ø£åD‘√ ≈£L&çq düÁ‘·Œes¡Ôq. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T
‘·q Á|ües¡qÔ ‘√ ∫qï ∫qï eT+∫ n\yê≥¢‘√ ‘·q#·T≥÷º ñqï q\T>∑T]
yÓT|üqT bı+<äe#·TÃ. ñqï‘· ÄX¯j·÷\T ø£\yês¡T ‘·eT Á|ües¡Ôq‘√
n+<ä] düTKeTT, XÊ+‹, ◊X¯«s¡éTT ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. eTq+ eTq
J$‘·eTTqT düTKeTT>± ñ+&Ü \qT≈£î+{≤eTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
e÷qe⁄&ÉT düTKeTTø√dü+ edüTÔe⁄\ yÓ+≥|ü&É‘ê&ÉT. e÷qe⁄&ÉT @
edüTÔe⁄qT ˇø£kÕ] nqTuÛÑ$+∫ ‘·è|æÔ|ü&É&ÉT. n+<äTø£H˚ düTK+ø√dü+
e÷qe⁄&ÉT edüTÔe⁄\qT ùdø£]+∫, yê{Ïì $ìjÓ÷–+∫ düTU≤ìï
nqTuÛÑ$düTÔHêï&ÉT.
eTq˝Àì HÓ’‹ø£‘· ‹s¡>∑ã&çq|ü⁄&ÉT, eTq˝Àì #Ó&ÉT \ø£åD≤\T
düeTdæ, $\Te\qT >∑T]Ô+#·T≥ yÓTT<ä\Tô|&É‘êeTT. eTq˝À ø±s¡´
X¯Ss¡T´˝…’qyês¡T ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*+#·ø£
ø±s√´qTàKT\e⁄‘ês¡T. n{Ïºyês¡T Ä˝À#·q\‘√ ‘·eT˝Àì |ü>∑qT
#·˝≤¢s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. HÓ’‹ø£‘·≈£î |ü≥º+ ø£{Ïºq e´≈£îÔ\T ‘·eT e´øÏ Ô‘·«+‘√
Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>± $»j·÷ìï kÕ~ÛkÕÔs¡T.
268
u≤ìdü‘·«eTT nqTq~ nD∫y˚j·Tã&çqyês¡T, ndüeTs¡Tú\T>±
uÛ≤$+∫q yÓ’K] ø£\yês¡T. yês¡T Á|ü‹<ëìøÏ ˝Ò<äT nH˚ düe÷<Ûëq+
#ÓãT‘ês¡T. á ˝Ò<äT nH˚ düe÷<Ûëq+‘√H˚ yês¡T m+‘√ Ä˝À∫kÕÔs¡T.
yês¡T uÛÖ‹ø£ <äèwæºπø n\yê≥T |ü&É‘ês¡T. yê]˝À n+‘·s¡›èwæº ˝À|æd üTÔ+~,
nq>± n+‘·s¡+>∑eT+<äT |ü>∑‘√ s¡>∑T\T ‘·T+{≤s¡T. ‘·qMT<ä ‘·qπø
e´‹πsø£ <Û√s¡DÏì e´ø£ÔeTT #˚kÕÔ&ÉT. M]#˚‘· @ |üHÓ’Hê yÓTT<ä\T
ô|{Ï+º #ê\+fÒ u≤Vü≤éTT>± M]ì ñ‘˚»Ô |üs#¡ ê*. á $<Ûeä TT>± Ç‘·sT¡ \
ˇ‹Ôfi¯fl≈£î e÷Á‘·y˚T Ms¡T düŒ+~kÕÔs¡T.
u≤ìdü‘ê«ìøÏ $s¡T<ä∆+>± Á|üuÛÑTe⁄\ HÓ’»eTT ñ+≥T+~. Ms¡T
#ê˝≤ ñ‘ê‡Vü≤+>± ñ+{≤s¡T. ø£åD+˝À ìs¡íj·÷\T #˚kÕÔs¡T. Ms¡T ‘·eT
Á|ü‘´· s¡T\ú ‘√ nqTÁ>∑V≤ü uÛ≤e+‘√q÷, dü+‘√wüøs£ +¡ >±q÷ eéVü≤]+‘·Ts¡T.
ndüeTs¡Tú\T eT]j·TT nD∫ y˚j·Tã&çqyês¡T ‘·eT dü+‘√cÕìï
nHêdüøÏÔ>± Á|üø£{Ï+‘·Ts¡T. yês¡T nHês√>∑´+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï≥T¢ ,
<˚ìMT<ä ñ‘ê‡Vü≤+ ˝Òq≥T¢ Á|üe]Ô+‘·Ts¡T. |ü>∑ã{Ïºqyês¡T dü‘ê´ìï
Á|üø£{Ï+#·s¡T. M]˝À ˙‹ ìC≤sTTr\T ˝À|æ+#·TqT. M] HÓ’»eTT
yÓ÷dü|üP]‘·eTT. M] eTqdüT‡ <=&ç¶<ës¡T\T, Á|üø£ÿ<ës¡T\T, s¡Vü≤dü ´
Á|ü<˚XÊ\qT yÓ<äT≈£î‘êsTT. ãj·T{ÏøÏ ‘·q uÛ≤yê\qT ndü\T @
$<Ûä+>±q÷ e´ø£ÔeTT #˚j·T&ÉT. ìXÊ#·s¡ J$˝≤ ˇ+≥] J$‘êìï
ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. ìX¯Ùã›eTTqT ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. m+‘· ø±\yÓTÆHê
ìØøÏåkÕÔ&ÉT. Ç‘·ìøÏ C≤„|üø£X¯øÏÔ m≈£îÿy˚. ‘·qqT ‘êqT øÏ+#·|üs¡# ·T
≈£î+{≤&ÉT. ‘·qqT ‘êqT ‘·≈£îÿe n+#·Hê y˚düT≈£î+{≤&ÉT. Ç≥Te+{Ï
e´≈£ î Ô \ T ∫e]øÏ Á|ü u Û Ñ T e⁄\ ø£ + f… ‘Ó * $>∑ \ yê]>± ãTTEe⁄
#˚düT≈£î+{≤s¡T. |ü<äTHÓ’q #·eT‘êÿs¡eTT Áã‘·ø£&ÜìøÏ #ê˝≤ nedüs¡+ .
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ j·T+<äT e÷qdæø£ ˇ‹Ôfi¯ófl ø±qsêe⁄. yês¡T
düŒèVü≤˝À ˝Òø£b˛sTTHê düVü≤»+>±H˚ düŒ+~kÕÔs¡T. ø±˙ kÕe÷q´
269
e÷qe⁄\T ˇ‹Ôfi¯fl≈£î rÁe+>± düŒ+~kÕÔs¡T. Áù|eT, ø√|üeTT, Äsê<Ûäq,
ø£è‘·»„‘·, |ü>∑ yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\˝À ñÁ<˚ø£eTTqT Á|ü<ä]Ù+‘·Ts¡T .
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\˝À ìs¡düq nqTq~ n‘·ì dü«uÛ≤e+˝À #˚]b˛‘·T+~.
#ê˝≤kÕs¡T¢ á ìs¡düq ãj·T≥|ü&É<äT. ø±˙ ã\V”≤qT\T ndüeTs¡Tú\T.
ìs¡düqqT ‘·|üŒø£ e´ø£Ô+ #˚kÕÔs¡T.
kÕ<ÛäTdü‘·TŒs¡Twüß\T ‘·eT X¯Á‘·Te⁄\qT, ‘·eT qcÕº\qT, ‘·eT
#˚‘·ø±ì ‘·Hêìï |ü{Ïº+#·Tø√s¡T. yês¡T nìï{Ï˙ düs¡T›≈£îb˛j˚T >∑TD+
ø£*– ñ+{≤s¡T. yê]øÏ nø£ÿs¡˝Òì $wüj·÷\T ‘=+<äs¡>± eTs¡∫b˛j˚T
X¯øÏÔ≈£L&Ü ñ+≥T+~. Ms¡T ‘·eT X¯Á‘·Te⁄qT ≈£L&Ü >ös¡$kÕÔs¡T. X¯Á‘·Te⁄
‘·eT˝ÀH˚ ñ+≥T+~, n~ ãj·T≥ mø£ÿ&√ ñ+&É<äT nH˚ uÛ≤eqqT
Ms¡T e´ø£Ô+ #˚kÕÔs¡T. |ü>∑‘√ eéVü≤]+#˚ rπs y˚s¡T. yês¡T ‘·eT#· T≥÷º
X¯Á‘·Te⁄\qT ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£î+{≤s¡T. ‘·q X¯Á‘·e⁄qT <äTsêàs¡TZ&ÉT >±
∫Á‹+#·T≈£î+{≤s¡T. ‘·q >∑T]+∫ ‘êqT #ê˝≤ ñ‘·ÔeTT&ç>± uÛ≤$kÕÔ&ÉT.
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T eTT+<äT>± Á|ü‹edüTÔe⁄˝Àq÷ eT+∫H˚ Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘˚ yê]øÏ #Ó&ÉT ãj·T≥ |ü&ÉT‘·T+~.
C≤„qeTT‘√ nH˚ø$£ wüj·÷\qT bı+<äT‘êeTT. n+<äT ñ‘·eÔ TyÓTÆq~
ùdïVü≤eTT. á C≤„qy˚T eTq≈£î m+‘√ Ä‘·àX¯øÏÔì ø£*–düTÔ+~. ø£cÕº\T
ø£\ø±\+ ñ+&Ée⁄. e÷qe⁄&ÉT ‘·q ‘·|æŒ<ë\ e\q eT<ÛäTs¡yÓTÆq
ùdïVü≤eTTqT m≈£îÿe ø±\eTT ø±bÕ&ÉTø√˝Òø£b˛‘·THêï&ÉT.
Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq HÓ’‹ø£‘· eTq J$‘êìï #·ø£ÿ>± r]Ã~<äT›qT.
eTqeTT nqT≈£îqï ÄX¯j·÷\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ eTq HÓ’‹ø£ Jeq+
eTq≈£î m+‘·>±H√ düVü≤ø£]düTÔ+~. J$‘·+˝À eTq≈£î m<äTs¡j˚T´
Á|ü‹|òüT≥q\qT, yÓTTVü≤e÷{≤\ qT+&ç düT\Te⁄>± ãj·T≥|ü&É‘êeTT.
nHÓ’‹ø£‘· e\q J$‘·+˝À m<äTs¡j˚T´ |ü]dæú‘·T\qT m<äTs=ÿqTX¯øÏÔ˝Òø £
mH√ï ø√˝ÀŒ‘·T+{≤eTT.
270
$\Te\T >∑T]+∫ e÷{≤¢&≥˚ |ü&ÉT eTqeTT ñ‘˚õÔ ‘·T\ eTe⁄‘êeTT.
J$‘·eTT qT+&ç eTq+ nH˚ø£ >∑TDbÕsƒê\qT H˚s¡TÃ≈£î+{≤eTT, nq>±
nH˚ø£ $\Te\qT dü+Áø£$T+#·T≈£î+{≤eTT. $\Te\‘√ ≈£L&çq
J$‘·eTT m+‘√ <ÛäqýÓTÆq~.
e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£+>± ~>∑C≤s¡sê<äT. HÓ’‹ø£+>± |ü‘·qyÓTÆq
yê&ç|ü≥¢ kÕqTuÛÑ÷‹ @\? ìC≤ìøÏ ‘·q |ü‘·HêìøÏ ‘êH˚ ø±s¡≈£î&ÉT
ø£<ë! n˝≤ ø±ø£ |ü]dæú‘·T\T @yÓTÆq|üŒ{Ïø°, HÓ’‹ø£+>± ì\ã&ç
|ü ] dæ ú ‘ · T \qT m<ä T s=ÿìqyê&É T , n+<ä ] Vü ≤ è<ä j · ÷ \˝À kÕú q +
dü+bÕ~+#·T≈£î+{≤&ÉT. Ms¡T mqï{Ïø° ~>∑C≤s¡s¡T. Á|üj·T‘·ï+‘√H˚
eTT+<äT≈£î <ä÷düT≈£îb˛‘ês¡T.
Áù|eT nìï XÊdüHê\qT n~Û>∑$TdüTÔ+~. Áù|eT‘√H˚ m+‘·{Ï
düeTdü´HÓ’Hê »sTT+#·e#·TÃ. m<äTs=ÿqe#·TÃ. Áù|eT‘√ HÓs¡ù| Ä#·s¡D≈£î
mH√ï $\Te\T ÄbÕ~+|üã&É‘êsTT. Áù|eT‘√ ìs¡«Væ≤+∫q ø±sê´\˙ï
Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq$. Áù|eT‘√ nìï |ü]$T‘·T\qT <ë≥e#·TÃ. Áù|eT‘√
düeT‘·«eTT, düe÷q‘·«eTTqT kÕ~Û+∫ e÷qe eTqT>∑&É≈£î ø£èwæ
#˚<ë›eTT.
271
27. eTìwæøÏ eT+∫
nìï{Ïø£+f… eTTKýÓTÆq Á|üX¯ï. eT+∫øÏ ìs¡«#·q+ @$T{Ï?
HÓ’‹ø£+>± eT+∫ nq>± #Ó&ÉT>±ì~. ˇø£ ‘·|ü mH√ï ‘·|ü\≈£î <ë]
rdüTÔ+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À eTq+ eT+∫ì >∑T]+∫ ne>±Vü≤q nedüs¡+
nq>± #Ó&ÉTqT n]ø£fÒº<˚ eT+∫ nì ns¡úeTe⁄‘·T+~.
XÊg $C≤„qeTTqqTdü]+∫, HÓ’‹ø£eTq>± eTq Ä˝À#·q\≈£î
dü]jÓÆTq ø±s¡D≤\qT n+~dü÷Ô @~ ñqï‘·yÓTÆq<√ ìs¡ísTT+#·&É+.
eTqeTT eT+∫ì dü]>± nyêVü≤q #˚düTø√≈£î+&Ü dü]jÓÆTq ø±s¡D≤\qT
dü÷∫+#·˝ÒeTT. HÓ’‹ø£ C≤„qeTT‘√ dü]jÓÆTq ø±s¡D≤\qT ø£qT>=qT≥j˚T
>±ø£ dü]jÓÆTq |òü*‘ê\qT ≈£L&Ü bı+<ä&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
‘ê‹«ø£Ø‹˝À #Ó|üŒe˝…qqï eT+∫ nqï~ dü+jÓ÷>∑eTT‘√
≈£L&çq~, #Ó&ÉT nqTq~ $uÛÑ»q‘√ ≈£L&çq~. eT+∫ nqï~ düs¡fi¯
yÓTÆq~. düs¡fi¯yÓTÆq<ëìì n+<äs¡÷ >∑T]Ô+#·>∑\s¡T. ñ<ë: |üdüT|ü⁄s¡ +>∑T
ñ+~. |üdüT|ü⁄s¡+>∑TqT >∑T]Ô+#·ì yês¡T ñ+{≤sê? ñ+&És¡H˚ #ÓbÕŒ*.
n<˚ $<Ûä+>± eT+∫ n+fÒ á ˝Àø£eTT˝À ‘Ó*j·Tìyês¡T ñ+&És¡H˚
#ÓbÕŒ*. eT+∫ nq>± Ä˝À∫+∫ ‘Ó\TdüTø√e\dæq~. ˇø£]øÏ ns¡ú+
ø±ì~ ¬s+&ÉeyêìøÏ ≈£L&Ü ns¡ú+ø±<äT. ñ<ë: ˇø£ |ü⁄* ñ+~. |ü⁄*
m˝≤ ñ+≥T+<√ e]í+∫ #ÓãT‘ês¡T. ˇø£ øÏ¢wüºyÓTÆq edüTÔe⁄qT uÛ≤>±\T>±
#˚dæ <ëìì $e]+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔ+{≤eTT. Ä $&ç uÛ≤>±\T
düs¡fi¯yÓTÆq$. yê{Ïì eT]+‘· düs¡fi¯eTT>± $uÛÑõ+#·˝ÒeTT. n<˚ $<Ûä+ >±
eT+∫>±˙, |üdüT|ü⁄ s¡+>∑T >±˙ düs¡fi¯yÓTÆq Ø‹˝À n+<ä]ø° ns¡ú
eTe⁄‘·T+~.
ˇø£ edüTÔe⁄ <ëì jÓTTø£ÿ <Ûäs¡à+‘√ >∑T]Ô+|üã&ÉT‘·T+~. Ä <Ûäs¡à+
eT+∫<äì eTqeTT ìs¡ísTT+∫q|ü⁄&ÉT, n+<äT≈£î eT]jÓTTø£ Ø‹q
272
eTqeTT Ä edüTÔe⁄qT Á>∑Væ≤+#·˝ÒeTT. ˇø£ øÏ¢wüºyÓTÆq edüTÔe⁄ ñ+<ä +f…,
<ëìì düsfi¡ Ø¯ ‹ì $uÛõÑ +∫ $e]+#· Á|üjT· ‹ïkÕÔ+. ø±˙ eT+∫ nqï~
düs¡fi¯+>±H˚ ñ+≥T+~. <ëìì eT]+‘· düs¡fi¯+>± $uÛÑõ+|ü kÕ<ÛäéTT
ø±<äT. Ä düs¡fi¯yÓTÆq <ëìì ìs¡÷|æ+#· kÕ<ÛäéT>∑TqT. eT+∫ nqTq~
ìs¡÷|æ+|ükÕ<Ûä´|ü&˚~.
Ç~ $T<Ûë´ Á|ü|ü+#·eTT. eT+∫ì eT+∫>± e]ídü÷ÔH˚, eT]jÓTTø£
Ø‹q e]í+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. HÓ’‹ø£+>± ≈£L&Ü eT+∫ jÓTTø£ÿ
Ç‘· s ¡ \ø£ å D eTT\qT $e]dü T Ô + ~. eT+∫øÏ Ç‘· s ¡ \ø£ å D ≤\qT
n+≥>∑≥º&É+ nqTq~ eT÷s¡â‘·«+ eT]j·TT ÁuÛÑeT‘√ ≈£L&çq~.
eTq+ eTTKéTT>± ‘Ó\TdüTø√e\dæq~ @$T{Ï n+fÒ eT+∫
e÷Á‘·y˚T. á s√Eq n+<äs¡÷ eT+∫ì >∑T]+∫ Ä˝À∫kÕÔs¡T. eT+∫ì
>∑÷]Ã ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. eT+∫ô|’ ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT yÓ\¢&çkÕÔs¡T.
á $<Ûeä TT>± eT+∫ì düŒwüeº TT>± Á>∑V≤æ +#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·THêïs¡T.
ˇø£e´øÏÔ ªH˚qT dü+‘√wü+>± ñHêïqTμ n+{≤&ÉT. nq>± n‘·ìøÏ
ˇø£ eTqdü T ‡ ñ+~. Ä eTqdü T ‡, Ä ì$Twü + ˝À dü + ‘√cÕìï
nqTuÛÑ$+∫q≥T¢ ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. m+‘·{Ï dü+‘√wüeTT? m≈£îÿe ˝Ò<ë
ø=+#Ó+. @ $<ÛäyÓTÆq dü+‘√wü+? ˇø£ s¡ø£yÓTÆq dü+‘√wü+. Ä e´øÏÔ
nqTuÛÑ$+∫q dü+‘√cÕìï e]í+#·˝ÒeTT, ø±˙ Ä e´øÏÔ jÓTTø£ÿ
dü+‘√cÕìøÏ ø±s¡D≤˝…’q yê{Ïì eTq+ >∑T]Ô+#· >∑\T>∑T‘·THêïeTT.
nq>± ˇø£<ëìøÏ eTs√<ëìøÏ ñqï dü+ã+<Ûëìï eTqeTT >∑T]Ô+#·
>∑\T>∑T‘·THêïeTT. ñ<ë: eTqdüT‡ ñ+~. eTqdüT‡˝À ø√]ø£ ñ+~.
dü+‘√wüeTTqT $e]+|ü˝ÒeTT ø±˙ dü+‘√wüeTTqT m˝≤ sêã≥º>∑\yÓ÷
$e]+|üe#·TÃqT.
273
Á|ü‹ ø£fi¯, $#ês¡D, ø±s¡´+ eT]j·TT Á|üj·T‘êï\T n˙ï eT+∫
ø√düy˚T Á|üj·T‹ïkÕÔsTT. á ø±s¡D+ #˚‘· eT+∫ nqTq~ nìï s¡+>±\
yês¡T Ä•+#˚<˚.
e÷qe⁄\T \øå±´\T @sêŒ≥T #˚düT≈£î+{≤s¡T. ‘·eT \ø£å´ kÕ<Ûäq˝À
yês¡T ‘·eT ‘·eT Á|üj·T‘êï\T #˚düTÔ+{≤s¡T. á Á|üj·T‘·ïeTT\˝À
ø=~›bÕ{Ï e÷s¡TŒ\T ñ+&Ée#·TÃ. \øå±´\T, |üìrs¡T‘√bÕ≥T Çø£ÿ&É
eTTKéTT>± >∑eTì+#·e\dæq eT÷&√ n+X¯eTT |òü*‘·eTT. Ä•+∫q
<ëìø£+fÒ ñqï‘·eTT>± |òü*‘·eTT ñ+&É e#·TÃ. nq>± |üìrs¡TqT
ã{Ïº |òü*‘ê\T y˚s¡Ty˚s¡T>± Á|üø£{Ï‘·eTe⁄‘êsTT.
eTq+ ˇø£ \ø£å´kÕ<Ûäq≈£î ø=ìï |üqT\T #˚|ü&É‘êeTT. á \ø£å´
kÕ<Ûqä ˝ÀH˚ ñ+≥÷, Ç‘·s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ |ü≥¢ ÁX¯<∆ä #·÷|üeTT. \ø£´å kÕ<Ûqä
|ü≥¢ #˚ùdø£èwæ #ê˝≤ ñ‘·ÔeTyÓTÆq~. ˇø£ ñqï‘· \ø£å´ kÕ<Ûäq˝À ˇ≈£s ¡T
Á|üj·Tï‹+∫Hê, n+<äs¡÷ ø£*dæ #˚dæHê, n+<ä] dü+j·TTø£Ôø£èwæ‘√
|üì|üPs¡ÔsTTq<äì #Ó|üø√e&ÉeTT Ä |òü*‘·eTT jÓTTø£ÿ $\TeqT
ô|+#·T‘·T+~.
eTq≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñqï C≤„qeTT eT]j·TT #˚ùd Á|ü‹
Á|üj·T‘·ïeTT jÓTTø£ÿ \ø£åéTT eT+∫ìkÕ~Û+#·&Üìπø. sê»˙‹ m|ü&É÷
nìï{Ï ø £ + fÒ ñ‘· Ô e T \øå ± ´\qT m+#· T ≈£ î ì ø±sê´#· s ¡ D <ë«sê
kÕ~Û+#ê\ì dü÷∫düTÔ+~. ªªdüπs«»Hê' düTœH√ uÛÑe+‘·T. ˝Àø±dü‡eTkÕÔ
düTœH√uÛÑe+‘·Tμμ HêqT&ç qqTdüs¡+∫ n+<ä] jÓ÷>∑πøåe÷\T ø√s¡T≥
»s¡T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ dü+‘√wüeTT m˝≤ kÕ~Û+#·e#·TÃ? nH˚ n+X¯eTT
MT<ä uÒ<ë_ÛÁbÕj·÷\T ñ+{≤sTT. ø=+<ä] <äèwæº˝À dü+‘√wüeTq>±
düTKeTT, dü+|ü<ä\T eT]j·TT >ös¡eeTsê´<ä\T ø£*– ñ+&É&ÉeTì
uÛ≤$kÕÔs¡T. M]˝À ≈£L&Ü eT]ìï _ÛHêï_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$.
274
n˙ï ñHêï Äs√>∑´+ ≈£L&Ü ñ+&Ü\+{≤s¡T ø=+<äs¡T. Äs√>∑ý˚T
eTVü‰uÛ≤>∑´+. n˙ï ñ+&ç Äs√>∑´+ ˝Òø£b˛‘˚ yê&çøÏ dü+‘√wü+ mø£ÿ&ç
qT+&ç edü T Ô + ~ n+{≤s¡ T eT]ø=+<ä s ¡ T . Çy˚ M T ˝Ò ø £ b ˛sTTHê
JeHê<Ûës¡+ ñ+&ç dü+‘√wü+>± m+<äs¡T+&É≥+˝Ò<äT nì n+{≤s¡T
Ç+ø=+<äs¡T.
eTq dü+|òüT+˝À J$düTÔqïyê]ì |ü]o*+∫q|ü&ÉT dü+‘√wüeTT
nq&ÜìøÏ düTK+‘√ nqTã+<Ûä+ @s¡Œs¡#·T≈£îHêïs¡T. á ø±s¡D+#˚‘·H˚
kÂKýÓTÆq J$‘·eTT ˝ÀH˚ dü+‘√wü+ ñ+<äì n+<äs¡÷ uÛ≤$düTÔHêïs¡T.
eT÷&ÉT $<Ûë˝…q’ Jeq $<ÛëHê\≈£î »qT\T n\yê≥T |ü&TÉ ‘·THêïs¡T.
kÂKýÓTÆq J$‘·eTTqT, $y˚ø£eTT‘√ ≈£L&çq J$‘·eTT, <Ûë´qeTT‘√
≈£L&çq J$‘·eTT. <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ, #ê˝≤eT+~ u≤ìdü uÛ≤eeTT‘√
kÂKýÓTÆq J$‘êH˚ï ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T.
ñqï‘·uÛ≤yê\‘√ #·Ts¡T≈£î>± e]Ô+#·T e´≈£îÔ\T Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq
J$‘·eTT ˝ÀH˚ dü+‘√wüeTTqT e´ø£Ô+ #˚kÕÔs¡T. n<˚ yê] \ø£åéTT.
Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq J$‘·+˝ÀH˚ eT+∫‘·qeTT eTT&ç|ü&ç ñ+<äì M]
uÛ≤eq. ô|’>± Ms¡T dü+|òüT+˝Àì ñqï‘· e´øÏÔ‘·«+‘√ nq>± nqTuÛÑe
C≤„q+>∑\ yê]#˚‘· dü‘·ÿ]+|üã&Ü\ì ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. M]˝Àì eT+∫ì
#·÷dæ, dü+|òüT+˝Àì eT+∫yê] n_Ûe÷q+ ø√dü+ Ms¡T Ä•kÕÔs¡T.
M]øÏ eT+∫‘·qy˚T \ø£åéTT. M]øÏ ‘·eT>ös¡e eTsê´<ä\ ø£+fÒ
eT+∫‘·qy˚T eTTK´+. Ç~ ≈£L&Ü |ü]|üPs¡í+ ø±<äT. áHê{Ï |ü]dæú‘·T˝À¢
eT+∫yês¡ì|æ+#·T≈£îqïyês¡T n~Ûø£ ìÁ<ä≈£î n\yê≥T|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
Bs¡Èø±\+ @ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ j·T+<äT bÕ˝§ZqT≥˝Ò<äT. ô|’>± mH√ï
ø£wüºqcÕº\≈£î >∑T] j·T>∑T#·THêïs¡T. áHê&ÉT &ÉãT“ dü+bÕ<äq ‘·|üŒ ì
dü]>± ‘·j·÷s¡sTTq~. nÁø£eT <Ûäqdü+bÕ<äq eT+∫~ø±<äT. <Ûäq
275
dü+bÕ<äq≈£î ø±s¡D≤\T nH˚ø£+. áHê&ÉT Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° ‘·qMT<ä ‘·q≈£î
Áù|eT yÓT+&ÉT. ‘·q kÕ«s¡ú+ ‘·qT #·÷düT≈£î+≥THêï&ÉT. ìC≤ìøÏ Ç~
me] \ø£åéTTø±<äT.
eT+∫ nH˚ |ü<äeTT nH˚ø£ $<Ûë\T>± ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. |ü<ës¡ú
$wüj·TeTT˝À, >∑TD≤\ $wüj·TeTT˝À, dü+ã+<Ûä $wüj·TeTT˝À Ç˝≤
nH˚ ø £ Ø‘· T \˝À eT+∫ì dü ÷ ∫+#· T ≥ »s¡ T >∑ T qT. |ü < ës¡ ú e TT
$wüj·TeTT˝À uÛÑ>∑e+‘·Tì eT]j·TT ø±s¡DeTTqT, dü<äTZD≤\˝Àì eT+∫
\ø£åD≤\T, Á|ües¡Ôq j·T+<äT eT<Ûä´düú+>± eéVü≤]+#·T≥ nq>±
n‹>±qT, ndü\T ˝Ò≈£î+&É>±q÷ ø±≈£î+&Ü dü+ã+<Ûä u≤+<Ûäyê´\
j·T+<äT ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>±, ø±˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫ neø±X¯+ ∫øÏÿqy˚fi¯,
düú\eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫ nqTyÓ’q düú\eTT˝À, Ç˝≤ eT+∫ì nH˚ø£
Ø‘·T\˝À $e]+#·e#·TÃ, nqTuÛÑ$+#·e#·TÃ. Ç{Ïº eT+∫eìï ˇø£
düeTj·T+˝À \_Û+#ê\ì ˝Ò<äT. nìï ˇπø |ü<ës¡ú+˝À ñ+fÒ Ç˝≤
Á|ükÕÔ$+#· |üì˝Ò<äT ø£<ë.
eT+∫ nH˚~ ¬s+&ÉT s¡ø±\T>∑ e´ø£ÔeTe⁄#·Tqï~. ˇø£{Ï, ‘·eT˝À
ñqï eT+∫ì e´ø£ÔeTT #˚j·TT≥ ¬s+&ÉT, @ ø±s¡DeTT#˚‘· Ä eT+∫
‘·qeTT ñ|üjÓ÷>∑ |ü&ÉT‘·T+<√ ‘·eT˝À ñqï @ \ø£åD≤\qT ã{Ïº eT+∫
nì e´ø£ÔeTT #˚j·Te#·TÃ? eTq˝Àì ‘Ó*$‘˚≥\T, eTq #·÷|ü⁄, eTq
>ös¡ e eTT, eTqdü T U≤\T yÓ T T<ä ˝ … ’ q n+XÊ\qT eTq eT+∫>±
n_Ûe]í+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT ñ<äVü≤]+∫q eT+∫ n+<ä]˝À
ˇπø $<ÛäeTT>± ñ+&ÉT≥ ˝Ò<äT. nq>± ‘Ó\¢<äqeTTqT eT+#·T‘√H√
˝Ò<ë ‘Ó\ì¢ ø±–‘·+‘√ b˛\Ãe#·TÃqT. ø±˙ á eTsê´<ä\T, ‘Ó*$‘˚≥\T,
C≤„qeTT, düTKdü+‘√cÕ\qT Ç‘·s¡T\‘√ b˛\ÃM\T>±<äT.
276
eTqeTT Ä•+#˚ eT+∫ eTq≈£î ˇπøØ‹˝À n+<äT≥˝Ò<äT. $$<Ûä
Ø‘·T\˝À ø£s¡à\T Ä#·]+|üã&ÉT‘·THêïsTT. ø£fi¯\‘√ ≈£L&ç, XÊg|üs¡eTT
>±q÷ $_ÛqïØ‘·T\˝À á eT+∫ì n+<äT≈£î+≥THêïeTT. @ |üì
@Ø‹˝À #˚dæHê eT+∫ì Ä•+#˚ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. nq>±
yÓ’<ä´|üs¡+>± Äs√>∑éTTqT Ä•kÕÔeTT. ˇø£ |ü<∏äø£eTT Á|üø±s¡eTT
$»j·÷ìï Ä•kÕÔeTT. Ç+{ÏbÕ¢qTqT ã{Ïº ˇø£ _*¶+>∑TqT ì]àkÕÔeTT.
Á|ü‹ø±s¡éTT, Á|üj·T‘·ïeTT eT+∫ì Ä•+#˚ #˚|ü&É‘êeTT. n+<ä]
$wüj·÷\˝Àq÷ á HÓ’»eTT Ç+‘˚. á eT+∫ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ me]øÏ
yêπs Á|üj·T‘·ïeTT #˚düTø√e#·TÃ ˝Ò<ë n+<äs¡÷ ø£\dæ>∑≥Tº>± ÁX¯$T+∫
Ä eT+∫ì kÕ~Û+#·e#·TÃ.
eT+∫øÏ e´‹πsø£|ü<äeTT #Ó&ÉT. #Ó&ÉT‘√ b˛*Ãq|ü⁄&ÉT eT+∫øÏ
$\Te ô|s¡T>∑T‘·T+~. #Ó&ÉT‘√ b˛*Ã eT+∫øÏ $\TeqT ô|+#·&É+
e÷qe HÓ’»eTT>± ñ+≥Tqï~.
eTqeTT, á J$‘·eTT˝À eT+∫øÏ #Ó&ÉT≈£î >∑\ ø±s¡D≤\qT
M\sTTq+‘· es¡≈£î ‘Ó\TdüTø√yê*. n˝≤ ‘Ó\TdüT≈£îqïs√Eq #Ó&ÉTqT
‘·–Z+#·T≈£îì, düeTdü´\qT <ä÷s¡eTT #˚düTø√e#·TÃ. á ø±s¡DeTT#˚
eTqeTT J$‘·eTT˝À dü+‘√wüeTTq≈£î e÷s¡ZeTT\ nH˚«wæ+∫, n{Ïº
dæú‹ì kÕ~Û+∫, ø£wüºeTT\≈£î <ä÷s¡eTT>± dü+‘√wüeTT‘√ >∑&ÉT|üe#·TÃ.
n|ü&ÉT eTqeTT #Ó&ÉT≈£î >±˙ ‘·|ü\≈£î >±˙ Á|üuÛ≤$‘·eTT ø±eTT.
eTqeTT Á|ü‹s√E mH√ï dæú‘·T\˝À dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤düTÔ+{≤eTT.
n~ >√#·s¡yÓTÆq~ ` n>√#·s¡yÓTÆq~. dü«s¡ZeTT ` qs¡ø£eTT yÓTT<ä\sTTq$.
ˇø£<ëì ø£+f… eTs=ø£{Ï m+‘√ _ÛqïyÓTqÆ ~, ñqï‘·yÓTÆq~, ñ‘·ÔeTyÓTÆq~.
á dæú‘·T\˙ï e÷qe⁄&çøÏ n+<äTu≤≥T˝ÀH˚ ñ+≥Tqï$. n{Ïº $$<Ûä
dæú‘·T\˝ÀH˚ e÷qe⁄&ÉT JeqeTT kÕ–düTÔHêï&ÉT.
277
ˇø£ e´øÏÔ ˇø£ >∑eTéTTqT, e÷s¡eZ TTqT mqTï≈£î+{≤&ÉT. m+<äT≈£î?
Ä e÷s¡ZeTT ‘·q≈£î nqTyÓ’q~ ø±ã{Ïº. Ç<˚ $<ÛäeTT>± Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷
‘·eT≈£î nqTyÓ’q Ø‘·T\˝À ‘·eT \øå±´\qT kÕ~ÛkÕÔs¡T. >∑eTéTTqT
#˚sêø£ yê]øÏ $ÁXÊ+‹ <=s¡T≈£î‘·T+~, ø√]ø£ rs¡T‘·T+~, Ä•+∫q
eT+∫ |òü*‘·eTT <ä≈£îÿ‘·T+~. >∑eTéTT #˚s¡&ÉeT+f… ‘·\ô|{Ïºq
ø±s¡éTTq≈£î eTT–+|ü⁄ |ü\ø£&Éy˚T. ø±ã{Ïº Á|ü‹|üì, Á|ü‹ #·\qeTT
eT+∫ì kÕ~Û+#·T≥πø. á H˚|ü<∏äéTT˝À eT+∫ nq>± ˇø£ ø±sê´ìøÏ
eTT–+|ü⁄ |ü\ø£&Éy˚T.
\ø£ å ´ eTT ~X¯ > ± Á|ü j · T ‘· ï eTT˝À ø±s¡ ´ eTT ‘· – qØ‹˝À
Ä#·]+#·e˝…qT. eT+∫ |òü*‘ê\qT Ä•+∫q|ü⁄&ÉT, ø±s¡éTTqT ≈£L&Ü
eT+∫>±H˚ |üP]Ô #˚j·Te˝…qT. ø±ã{Ïº \ø£åéTT‘√bÕ≥T ø±s¡éTT ≈£L&Ü
eT+∫>± #˚dæq|ü⁄&ÉT |òü\eTT ≈£L&Ü eT+∫>±H˚ ñ+&ÉTqT.
ø=+<äs¡T ‘Ó*$‘˚≥\‘√q÷, eT]ø=+<äs¡T düVü≤»eTT>±q÷
ø±sê´\T #˚|ü&ÉT<äTs¡T. ‘Ó*$‘˚≥˝‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïºqyês¡T eTT+<äT>±H˚
\ø£åéTTqT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì n+<äT≈£î ‘·–q ø£èwæ dü\T|ü⁄<äTs¡T .
ø=+<äs¡T düVü≤»eTT>± ø±sê´\T #˚|ü{Ïºq|ü⁄&ÉT, yê]øÏ \ø£åéTTô|’ dü]
nsTTq ne>±Vü≤q ˝Òø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°, düVü≤»eTT>±H˚ ∫‘·ÔX¯ó~∆‘√
n+øÏ‘·uÛ≤eeTT‘√ \ø£åéTTô|’ >∑T]‘√ ø£èwæ#˚j·TT<äTs¡T, kÕ~Û+‘·Ts¡T.
ø±ã{Ïº ‘·\ô|{Ïqº ø±s¡éTT eT+∫<Ó’ j·TT+&ç, Ä#·sD
¡ eT+∫ <Óq’ |ü&ÉT,
|òü*‘ê\T ≈£L&Ü eT+∫>±H˚ ñ+&ÉTqT.
ˇø£ eT+∫ ø±s¡éTT yÓTT<ä\Tô|&É‘êeTT. Ä#·s¡D˝À eT<Ûä´ eT<Ûä´
#Ó&ÉT Ä˝À#·q\T eTq˝À Á|üy˚•kÕÔsTT. á #Ó&ÉT Ä˝À#·q\≈£î
Á|üuÛ≤$‘·T\yÓTÆq|ü&ÉT #Ó&ÉT e÷s¡ZeTTq Ä#·s¡D ñ+≥T+~. nq>±
ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£eT>±H˚ #Ó&ÉT Ä#·s¡D e\¢ #Ó&ÉT |òü*‘·eTT\qT bı+<äe \dæ
278
ñ+≥T+~. n+<äs¡÷ eT+∫H˚ ø√]q|üŒ{Ïø°, yês¡T #Ó&ÉT e÷s¡ZeTT
|ü{Ïºq+<äT≈£î>±qT, #Ó&ÉT ø√s¡ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° yê]øÏ #Ó&ÉT |òü*‘ê˝Ò
m<äTs¡>∑TqT.
eTq Ä#· s ¡ D ˝À ˝ÀbÕ\T ñqï|ü  &É T , eTq |ò ü * ‘· e TT˝À
#·÷|æ+#·TqT. ñ<ë: ˇø£ eTìwæ ø±\T meTTø£ e+ø£s¡>± ñ+fÒ, n‘·ì
q&Éø£˝À n${Ï ‘·qeTT e´ø£ÔeT>∑TqT. me¬s’Hê ˇø£s¡T ø£s¡àHê#·]+#˚
≥|ü⁄&ÉT, ‘·q˝Àì ˝ÀbÕ\qT düe]+#·T≈£îì, Ä#·s¡D≈£î ~>∑T‘ê&ÉT.
˝ÀbÕ\T˝Òì |üìøÏ, |òü*‘·eTT nfÒ¢ ñ+&ÉTqT. Ä|üì˝À ˝ÀbÕ\T
e´ø£ Ô e TTø±e⁄. ˇø=ÿø£ ÿ kÕ] ˝ÀbÕ\T ãj· T ≥|ü & É ‘ êsTT. nq>±
Ä#·s¡D˝À ãj·T≥|ü&Éì ˝ÀbÕ\T |òü*‘·+˝À ãj·T≥|ü&É‘êsTT. Ä
|òü* ‘ê\˝Àì ˝ÀbÕ\T ñ<˚›X¯´ |ü P s¡ « ø£ e TT>± e∫Ãq$ ø±<ä T .
nsTTq|üŒ{Ïø° ˝ÀbÕ\T ˝ÀbÕ˝Ò.
ˇø£ ‘Ó*$>∑\ e´øÏÔ ˇø£ ø±s¡éTT #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT ˝ÀbÕ\T
˝Ò≈£î+&ÜH˚ |üP]Ô#˚j·÷\qT≈£î+{≤&ÉT. ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£eTT>± @ e´øÏÔ
˝ÀbÕ\‘√ ø±s¡éTT\T #˚j·T&ÉT.
ô|’ $es¡DqT ã{Ïº #Ó&ÉT ≈£L&Ü eT+∫jÓTTø£ÿ |üìj˚T. #Ó&ÉT≈£î
ø±s¡DeTT #Ó&˚ >∑qø£sTT‘˚, Ä #Ó&ÉT |üì#˚j·Ts¡T. ø±ã{Ïº #Ó&ÉT≈£î ø±s¡D+
eT+∫j˚T n+‘˚ø±<äT, @~ ˝Ò<√ n~ <˚ìø° ø±s¡D+ ø±<äT. ø±ã{Ïº
Á|ü‹ ø±s¡DeTT yêdüÔeeTTq ñqï~. ø±˙ #Ó&ÉT yêdüÔeeTTq ˝Ò<äT.
ø±ã{Ïº #Ó&ÉT <˚ìø° ø±s¡DeTTø±<äT. á H˚|ü<∏äéTT˝À #Ó&ÉT≈£î ø±s¡ DeTT
eT+∫ nH˚ ns¡úeTe⁄‘·Tqï~.
eT+∫ \øå±´\‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïºq |üqT\T eT+∫|òü˝≤\H˚ Ç#·TÃqT.
n<˚ $<ÛäeTT>± #Ó&ÉT \ø£åéTT\‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïºq |üqT\T #Ó&ÉT
279
|òü*‘ê\H˚ Ç#·TÃqT. Çø£ÿ&É eTqeTT ˇø£ÿ $wüj·T+ >∑Ts¡TÔô|≥Tºø√yê*.
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T eT+∫ \øå±´\‘√H˚ |üqT\qT #˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T. nq>±
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T eT+∫ |òü˝≤\H˚ Ä•düTÔHêïs¡T. ø±ã{Ïº #Ó&ÉT \øå±´\‘√
|üqT\T #˚|ü{Ïºq|ü&˚ #Ó&ÉT |òü˝≤\T n+<äTqT. #Ó&ÉT \øå±´\‘√ |üqT\T
#˚|ü{Ïºq|ü&ÉT Á|üe÷<äeX¯eTTq eT+∫ |òü*‘ê\T n+<äe#·TÃqT.
nqTø√ì Á|üe÷<ä ø±s¡DeTT≈£L&Ü á ø±s¡éTT˝ÀH˚ Ç$T&ç ñ+≥Tqï~.
eT+∫øÏ ø±s¡DeTT eT+#˚, #Ó&ÉT mqï{Ïø° ø±<äT.
n+‘˚ø±≈£î+&Ü, Á|ü‹ ø±s¡DeTT ˇø£ |ü<ës¡úeTT, s¡÷|üeTT, ø£s¡Ô
˝Ò<ë \ø£åýÓTÆ ñ+≥Tqï~. #Ó&ÉT |ü<ës¡úeTT ø±<äT, ø±s¡DeTT ø±s¡éTT
q+<äT, X¯øÏÔq+<äT n$ eT+∫ì e´ø£Ô+ #˚j·TT#·Tqï~. n<˚ $<ÛäeTT>±
#Ó&ÉT ø£s¡Ôø±<äT, ø±s¡DeTT #Ó&ÉT≈£î s¡÷|üeTT˝Ò<äT. #Ó&ÉT \ø£åéTT ø±<äT,
ø±s¡DeTT #Ó&ÉT \øå±´\‘√ mes¡÷ mqï&É÷ |üì yÓTT<ä\Tô|≥ºs¡T. ø±ã{Ïº
#Ó&ÉT <˚ìø° ø±s¡DeTT ø±<äT. ˇø£y˚fi¯ @<Ó’Hê #Ó&ÉT≈£î ø±s¡DyÓTÆ‘˚ , n~
eT+∫e\¢H˚ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
HÓ’‹ø£ $wüj·TeTTq HÓ’‹ø£#Ó&ÉT≈£î ø±s¡DeTT ˝ÀbÕ˝Ò. ˇø£ HÓ’‹ø£
‘·|æŒ<äeTT düVü≤»eTT>± »]–q<˚ ‘·|üŒ, ø±yê\ì »s¡>∑&É+ ø±<äT.
HÓ’‹ø£ ˝À|üeTT ø±sê´#·s¡D˝À ãj·T≥|ü&ÉT‘·Tqï~. HÓ’‹ø£ #Ó&ÉT nqï~
|ü < ës¡ ú e TTq≈£ î >±˙, s¡ ÷ |ü e TTq≈£ î >±˙, ø±s¡ D eTTq≈£ î >±˙
dü+ã+<ÛäeTT ˝Ò≈£î+&Ü ñ+≥Tqï~. ø±˙ ø£s¡Ô e÷Á‘·+ ø±s¡DeTsTT
ø£ì|ædüTÔHêï&ÉT.
HÓ’‹ø£ ø£s¡à\˝À Hê\T>∑T dæ<ë∆+‘ê\T es¡Tdü Áø£eT+˝À |üì#˚j·TT
#·Tqï$. ÁøÏj·÷o\ø£ X¯øÏÔ X¯Øs¡eTTqT |üì#˚j·TeTì XÊdæ+#·T#·Tqï~.
ÁøÏj·÷o\ø£ X¯øÏÔ Ç#êÃ¤X¯øÏÔì nqTdü]+#·TqT. $#·ø£åD≤ X¯øÏÔ Ç#êÃ¤ X¯øÏÔì
Áù|sπ |æ+#·T#·Tqï~. $#·øDå£ ≤X¯øÔÏ eT+∫ #Ó&TÉ \ ìs¡j
í T· eTT #˚jT· T#·Tqï~.
280
$#·ø£åD≤ X¯øÏÔ <˚ì#˚‘·HÓ’‘˚ Äø£]¸+|üã&ç+<√, n~ $#·ø£åD≤X¯øÏÔì
Áù|πs|æ+#·TqT. ø±ã{Ïº ˇø£ HÓ’‹ø£ Á|üÁøÏj·T˝À yÓTT<ä{Ï~, $wüj·TeTTqT
‘Ó\TdüTø=qT≥. ¬s+&Ée~ Ä ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·TeTT jÓTTø£ÿ eT+∫
#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT. eT÷&Ée~ á eT+∫#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT ‘·s¡Tyê‘·
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ Áù|s¡D. Hê\Ze~ ÁøÏj·÷o\ø£ X¯øÏÔ‘√ X¯Øs¡eTTqT
XÊdæ+∫ ø±s¡éTT ˝ÀìøÏ ~+|ü⁄≥. ø±s¡DeTT qqTdü]+∫ ÁøÏj·TqT
|üP]Ô#˚j·TT≥.
ø±s¡´ ìsê«Vü≤DX¯øÏÔ˝ÀH˚ eT+∫#Ó&ÉT\ e´‘ê´düeTT >∑T]Ô+#·&É
eTsTTq~. Ç#êÃ¤X¯øÏÔ eT+∫øÏ ø£≥Tºã&ç‘˚, Ä ø±s¡éTT eT+∫>±H˚
|üPs¡Ô>∑TqT. n˝≤ø±ø£ Ç#êÃ¤X¯øÏÔ #Ó&ÉTe\¢ Äø£]¸+|üã&ç‘˚ Ä ø±s¡éTT
#Ó&ÉT>±H˚ »s¡T>∑TqT. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À nqTø√≈£î+&Ü ˝ÀbÕ\T
»s¡>∑e#·TÃ. ñ<ë: n${Ï‘·qeTT e\¢, nq>± n+>∑yÓ’ø£\´+ e\¢,
Ä#·s¡D˝À ˝ÀbÕ\T »s¡>∑e#·TÃ. Ç≥Te+{Ï ìsê«Vü≤D X¯øÏÔ˝Àì
˝ÀbÕ\qT HÓ’‹ø£˝ÀbÕ\T>± |ü]>∑DÏ+|üsê<äT. ø±ã{Ïº HÓ’‹ø£eTT>±
˝ÀbÕ\T ñqï<ëìøÏ eT÷\ø±s¡DeTT eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔj˚T.
eTqeTT @ ø±s¡DeTT#˚‘· ø±sê´\T #˚|ü&É‘êeTT? nqT≈£îqï
\øå±´\T>±˙ \ø£åéTT\T>±˙ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Á|ü‹\ø£åéTT eTq Ç#êÃ¤
X¯øÏÔ‘√ eTT&ç|ü&ç ñ+≥T+~. Çø£ÿ&É eTqeTT Ä•+#˚ \ø£åéTT eTq≈£î
dæús¡eTT>± ne>±Vü≤q˝À ñ+≥Tqï~. á $<ÛäeTT>± dæús¡yÓTÆq \ø£åéTT
~X¯>± eTq ø√]ø£ |üs¡T>∑T\T rdæq|ü⁄&ÉT, Ä ø±s¡éTT dü|òü\eT>∑TqT.
nqT≈£ î qï |ü ì ì |ü P ]Ô # ˚ j · ÷ *. nqT≈£ î qï |ü ì »s¡ T >∑ T ‘· T qï
dü e Tj· T +˝À, eTq Ç#êÃ¤ X ¯ ø Ï Ô Ç‘· s ¡ y ê{Ï ô |’ Äø£ ] ¸‘· y Ó T Æ q |ü ⁄ &É T ,
»s¡T>∑T‘·Tqï |üìô|’ ÁX¯<ä∆‘·–Z, ˝ÀbÕ\‘√ |üì »s¡T>∑TqT. á $<ÛäeTT>±
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ Ç‘·s¡ Äø£s¡¸D\≈£î Äø£]¸+|ü ã&É≥+ HÓ’‹ø£˝À|üy˚T.
281
$#·ø£åD≤ X¯øÏÔ˝À ˝ÀbÕ\T ñqï|ü&ÉT, Ç#êÃ¤X¯øÏÔ˝Àq÷ ˝ÀbÕ
\T+≥Tqï$. Ç#êÃ¤Xø¯ ˝ÔÏ À ˝ÀbÕ\T e\¢ ÁøÏj÷· o\‘· X¯ø˝ÔÏ À HÓ‹’ ø£ ˝ÀbÕ\T
ãj·T≥|ü&ÉT‘·Tqï$. á ˝ÀbÕ\T $y˚ø£eTT‘√ rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷˝Ò.
Ç{Ïº ˝ÀbÕ\‘√ ≈£L&çq |üqT\≈£î Ç#êÃ¤X¯øÏÔ Áù|s¡D bı+<äe#·TÃ,
bı+<äø£b˛e#·TÃ. \ø£åéTT düŒwüº+>± ˝Ò<äT. nqT≈£îqï \ø£åéTT kÕ~ÛùdÔ
dü+‘√wüy˚T. n˝≤ø±ø£ ˝ÀbÕ\‘√ |üì »s¡T>∑T‘·Tqï jÓT&É\ <ëìøÏ
ø±s¡DeTT Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔqT+#Ó.
Á|ü ø £ è ‹˝À dü V ü ≤ »eTT>± dü + ‘√wü e TqTq~ Ä#· s ¡ D ‘√H˚
kÕ<ÛäéT>∑TqT. Ä#·s¡D ˝Ò≈£î+&Ü dü+‘√wüeTT n+<ä<äT. nqT≈£îqï
|üqT\T düÁø£eT+>± kÕ–q|ü⁄&ÉT, nqT≈£îqï düTK dü+‘√cÕ\T ≈£L&Ü
dü+|üPs¡íeTT>± ñ+&Ée⁄. n+‘˚ø±<äT Ä#·s¡D˝À ≈£L&Ü ˇø£<ëì
qqTdü]+∫ eT]jÓTTø£{Ï nqT≈£îqï≥T¢ kÕ>∑<äT.
ÄVü‰s¡eTT eT]j·TT X¯è+>±s¡eTT e÷qe⁄ì n+‹eT\øå±´\T ø±e⁄.
á ¬s+&ÉT ≈£L&Ü ˇø£<ëìø=ø£{Ï>± n+‹eT \øå±´\T ø±e⁄. ø±ã{Ïº
dü+‘√wüeTqTq~ á kÂU≤´\+<äT ˝Ò<äT. ÄX¯j·÷\‘√ ≈£L&çq
J$‘·eTTq≈£î á ¬s+&ÉT kÂU≤´\T Ä≥+ø±\T>± |ü]>∑DÏ+|üã&ÉTqT.
πøe\+ Ç+Á~j·T düTKeTTqT Ä•+∫qyê&ÉT á kÂU≤´\T ø√s¡e#·TÃqT.
ÄX¯j·÷\ <äècÕº´, nq>± e÷qe»qà m+‘√ $\TyÓ’q~. n{Ïº $\TyÓ’q
e÷qe»qà≈£î Ç{Ïº X¯Øs¡ kÂU≤´\≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq, dü+‘√wüeTT <äø£ÿ<äT.
e÷qe⁄&ÉT m+‘√ ñqï‘·yÓTÆqyê&ÉT. m+‘√ ñqï‘· e´øÏÔ‘·«+
ø£\yê&ÉT. m+‘√ ñqï‘· e´øÏÔ‘·«eTT>∑\ e÷qe⁄&ÉT n‹ kÕe÷qýÓTÆq
|üqT\≈£î n\yê≥T |ü&É&É+, n‘·ìøÏ düVü≤»yÓTÆq~ø±<äT. ñqï‘·yÓTÆq
ÄX¯j·TeTT ø=s¡πø e÷qe J$‘·eTTqT ñ|üjÓ÷–+#ê*. ñqï‘·
ÄX¯j·TkÕ<Ûäq ø£èwæ˝À ‘·H˚ m+‘√ ñqï‘· dæú‹øÏ m<ä>∑e˝…qT. Ç+Á~j·T
282
dü T KeTT\H˚ $ #ê˝≤ n‘· ´ \ŒyÓ T Æ q $. n‘· ´ \ŒyÓ T Æ q kÂU≤´\˝À
e÷qe⁄q≈£î düTKdü+‘√cÕ\T m˝≤ <=s¡T≈£î‘êsTT?
e÷qe⁄&çøÏ uÛÖ‹ø£ »>∑‘·TÔ˝Àì n‘·´~Ûø£ n~Ûø±s¡+, n‘·ìøÏ eT+∫
nì|æ+#·Tø√<äT n{Ïº n~Ûø±s¡+ bı+<äT≥˝À, n<äèwüº+ ø£\dæsêyê*.
á n~Ûø±s¡+ XÊX¯«‘·yÓTÆqB ø±<äT. n~ e÷qe⁄ì Ç#·Ã¤Á|üø±s¡+
<äπøÿ~ø±<äT. Ç~ #ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À #Ó&ÉTyê]H˚ e]düTÔqï~. á
\ø£åD≤\T, eT+∫øÏ bı‘·TÔ ø±e⁄. n+‘˚ø±<äT Ä ñqï‘·yÓTÆq n~Ûø±s¡+
ø√dü+ e÷qe⁄&ÉT ‘êqT ≈£L&Ü n+‘·{Ï ñ‘·ÔeTT&ÉH˚ nqT≈£î+≥THêï&ÉT.
n~Ûø±s¡+ ñ+<äH√, ˝Ò<äH√ eTqeTT n‘·ìì eT+∫yê&ÉH√, #Ó&É¶yê&ÉH√
ìs¡ísTT+#·eTT. m|ü&É÷ eT+∫ |üqT˝Ò #˚düTÔHêï&Éì Ä e´øÏÔì
eT+∫yêì>± uÛ≤$+#·qø£ÿs¡˝Ò<äT. ø±ã{Ïº n~Ûø±s¡eTT˝À ñHêï&Éì
n‘·ìì #ê˝≤ eT+∫yê&Éì uÛ≤$+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT.
Äs√>∑éTT>± ñHêïs¡ì, n+<äeTT>± ñHêïs¡ì, ã\eTT>±
ñHêïs¡ì M]ì eT+∫yês¡ì ‘·\#·≈£L&É<äT. #Ó&ÉTyê]˝À≈£L&Ü Ç{Ïº
\ø£åD≤˝Ò ñ+{≤sTT. á \ø£åD≤\T XÊX¯«‘·eTTø±<äT. á \ø£åD≤\T eTq
Ç#·Ã¤≈£î ˝Àã&ç˝Òe⁄. X¯Øs¡eTT eTTKé÷, Ä‘·à eTTKé÷ nì
Á|ü•ï+#·Tø=qï|ü&ÉT Ä‘˚à eTTKéTì düe÷<Ûëq+ edüTÔ+~. eTq˝À
Ä‘·à ñqï+‘·es¡πø, eTq X¯Øs¡eTT˝Àì á eT÷&ÉT \ø£åDeTT\≈£î
XÀuÛÑ ñ+≥Tqï~. ø±ã{Ïº <˚Vü≤ kÂ+<äs¡éTT ø£+f… Ä‘·à kÂ+<äs¡éTT
eTTKéTT. ø±ã{Ïº Äs√>∑éTT, ã\eTT, kÂ+<äs¡éTT nqTq$
eTìwæ˝Àì eT+∫‘·HêìøÏ >∑Ts¡TÔ\Tø±e⁄. ìC≤ìøÏ e÷qe⁄&ç ø£+f…
»+‘·Te⁄\˝À á eT÷&ÉT \ø£åD≤\T #ê˝≤ n~Ûø£eTT>± ø±qe#·TÃqT.
ˇø£y˚fi¯ á eT÷&ÉT \ø£åD≤˝Ò e÷qe⁄&ç eT+∫øÏ ∫Vü‰ï˝…’‘˚, »+‘·Te⁄\T
m+‘√ dü+‘√wæ+#ê*. ø±˙ »+‘·Te⁄\˝À á dü+‘√wüeTTqT eTqeTT
283
#·÷&É≥+ ˝Ò<äTø£<ë. ø±ã{Ïº <˚Vü≤kÂ+<äs¡éTT e÷qe⁄ì eT+∫øÏ
∫Vü‰ï\Tø±e⁄.
n˝≤>∑ì, e÷qe⁄ì düTKdü+‘√cÕ\≈£î n‘·ì HÓ‹’ ø£d‘úæ ˚ ø±s¡DeTì
uÛ≤$+#·≈£L&É<äT. HÓ’‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\ìï{Ïø° \øå±´\T y˚s¡T>± ñ
+≥THêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, Hê´j·TeTT>± J$+#·&É+ e\¢ XÊ+‹
e]∆\T¢‘·T+~. á $<ÛäyÓTÆq \øå±´\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ e÷qe⁄&ÉT
düTeTTKeTT>± ñ+&É&ÉT. ˇø£e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£eTT>± J$+∫q+‘·
e÷Á‘êq dü+|òüTeTT˝À XÊ+‹ \_Û+#·<äT ø£<ë.
e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£ dæú‹ì |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚, n‘·ì eTH√ uÛ≤yê\T
n‘·ì #·T≥÷º ñqï edüTÔdüeTT<ëj·÷\qT nqTdü]+∫ ñ+≥T+~.
ø±˙ n‘·ì n+‹eT \ø£åéTTq≈£î, á eTH√uÛ≤yê\≈£î bı+‘·q
≈£î<äTs¡T≥˝Ò<äT. Ç‘·ì \ø£å´+ ñqï‘· yÓTÆq<˚, ø±˙ eTqdüT‡ n+<äT≈£ î
düVü≤ø£]+#·T≥˝Ò<äT, nq>± eTqdüT‡ eTs√~X¯>± |üs¡T¬>&ÉT‘·Tqï~.
ø±ã{Ïº πøe\+ HÓ’‹ø£‘˚ e÷qe⁄ìøÏ dü+‘√cÕìï n+~e« C≤\≈£îqï~.
eT+∫#Ó&ÉT\H˚$ eTq eTH√uÛ≤yê\ô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·Tqï$.
edüTÔe⁄\˙ï düVü≤»<Ûäsêà˝‘√ e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$. ø±˙ á edüTÔe⁄\jÓTTø£ÿ
<Ûäsêà\≈£î e÷qe⁄\T nH˚ø£s¡ø±\T>± düŒ+~düTÔHêïs¡T. ˇø£ edüTÔe⁄
jÓTTø£ÿ <Ûäs¡àeTT ˇø£]øÏ eT+∫>± nì|æ+#·e#·TÃ. ˇø£]øÏ #Ó&ÉT>±
nì|æ+#·e#·TÃ. ˇø£]øÏ @MT nì|æ+#·ø£ b˛e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î:
ø=+‘·eT+~øÏ dü+^‘·eT+fÒ #ê˝≤ Çwüº+. ø=+‘·eT+~øÏ dü+^‘·eT+fÒ
u≤<Ûä>± Çã“+~ |ü&É‘ês¡T. #Ó${Ïyê]ô|’ á dü+^‘·eTT m{Ïº Á|üuÛ≤eeTT
#·÷|ü<äT.
284
ô|’q ñ<äVü≤]+∫q Ø‹qqTdü]+∫ e÷qe⁄&ÉT H˚s¡TÃ ø√e\dæ+~
#ê˝≤ ñ+≥T+~. Çø£ÿ&É dü+^‘êìøÏ Çwüº|ü&ç <ä>∑Zs¡sTTqyês¡THêïs¡T.
dü+^‘·eT+fÒ nsTTwüº+‘√ –≥ºìyês¡T ñHêïs¡T. edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ
<Ûäs¡àeTTô|’ eTqeTT eT≈£îÿe ô|+#·Tø√yê*. n|ü&ÉT eTqeTT Ä
edüTÔe⁄≈£î <ä>∑Zs¡e⁄‘êeTT. edüTÔ<Ûäs¡àeTTô|’ eT≈£îÿe˝Òq|ü⁄&ÉT Ä edüTÔe⁄≈£î
<ä÷s¡eTe⁄‘êeTT. ÄedüTÔ <Ûäs¡àeTT |ü≥¢ eTqeTT ÇwüºeTT Á|üø£{Ï+∫
q|ü⁄&ÉT, eTq Á|ües¡Ôq Ä edüTÔe⁄|ü≥¢ dü+|üPs¡í+>± ñ+≥T+~, Ç≥T¢
ø±ìjÓT&É\ ndü+|üPs¡í+>± ñ+≥T+~.
kÕ<Ûës¡D+>± e÷qe⁄&ÉT ‘·q \ø£åéTT ~X¯>± Ä˝À∫dü÷Ô,
Á|üj·T‘·ïeTT #˚dü÷Ô ñ+{≤&ÉT. nq>± n‘·ì \ø£å´kÕ<Ûäq≈£î dü+ã+~Û+∫
n‘·ì eTqdüT‡ #·Ts¡T≈£î>± |üì#˚dü÷Ô ñ+≥T+~. n≥Te+{Ï |üqT\qT
ÁX¯<ë∆dü≈£îÔ\‘√ #˚kÕÔ&ÉT. ø±˙ <Ó’q+~q ø±s¡´Áø£e÷\˝À e÷qe⁄&ÉT
nH˚ø£ $wüj·÷\ |ü≥¢ ÁX¯<ä∆ eVæ≤+#·&É+˝Ò<äT. ÁX¯<ä∆˝Òì ø±sê´\qT
ìdü‡‘·TÔe‘√ #˚düTÔ+{≤&ÉT. ÁX¯<ä∆‘√ #˚ùd ø±sê´\˝À eTqX¯øÏÔ kÕeTsêú´\T
ãj·T≥|ü&É‘êsTT. ÄdüøÏÔ ˝Òì ø±sê´\j·T+<äT eTq nC≤„qeTT,
#˚‘·ø±ì‘·qeTT ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~. ÁX¯<ä∆‘√ #˚ùd |üqT\e\¢ e÷qe⁄&çøÏ
eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+~. ÄdüøÏÔ˝Òì |üqT\e\¢ e÷qe⁄ìøÏ eT+∫ ˝Ò<ë
#Ó&ÉT »s¡>∑e#·TÃ.
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ãT~∆ì dü~«ìjÓ÷>∑eTT #˚düT≈£îqï|ü&˚ m≈£îÿe
\_∆ì bı+<ä>∑\&ÉT. á ˇø£ÿ $wüj·TeTTô|’H˚ e÷qe⁄&çøÏ ñ‘·ÔeTyÓTÆq,
ñqï‘·yÓTÆq dæú‹˝À dü+‘√wüeTT, Äq+<ë\qT bı+<ä>∑\&ÉT. Ç{Ïº
Äq+<äeTT‘√ n‘·ì eTqdüT‡ Á|üXÊ+‘·eTT>± ñ+≥T+~. ‘·q ‘Ó*$
‘˚≥\qT m\¢yfi˚ ˝¯ ≤ eT+∫ e÷s¡+Z ˝À |üjT· ì+|ü#j
˚ T· &ÜìøÏ e÷qe⁄ìøÏ
uÛÑ>∑e+‘·Tì $C≤„qeTT n‘·édüs¡yÓTÆ ñqï~. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ ø√]ø£qT
ô|+#·T≈£îqï, Ä ˇø£ÿø√]ø£ $T>∑‘ê ø√]ø£\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·TqT.
285
J$‘·eTT $y˚ø£eTT‘√ ≈£L&çq~. $y˚ø£ $#·ø£åD\T e÷qe⁄ì
eT+∫ e÷s¡ZeTTq ìj·T+Á‹+#·TqT. eT+∫ e÷s¡ZeTTq≈£î n\yê≥T
|ü&çq e´øÏÔ J$‘·eTTqT Äq+~kÕÔ&ÉT. Ç{Ïº Äq+<äø£s¡yÓTÆq J$‘êìøÏ
ø£*π> Ä≥+ø£eTT\H˚ #Ó&ÉT>± eTqeTT e]íkÕÔeTT.
eTìwæ ‘·q eT+∫øÏ <√Vü≤<ä|ü&˚ nìï ø±sê´\q÷ #˚j·T&ÜìøÏ
düTeTTK‘· ø£*– ñ+{≤&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝À e÷qe⁄ìøÏ ãj·T{ÏqT+&ç
#Ó & É T »s¡ > ∑ & ÜìøÏ neø±X¯ + ñ+~. $y˚ ø £ e TT‘√ eT+∫#Ó & É T \
ìs¡ í j · T eTT‘√ e÷qe⁄&É T ‘· q J$‘· e TTqT Äq+<ä e Tj· T +>±
#˚düTø=qe˝…qT.
e÷qe⁄&çøÏ nH˚ø£ ø√]ø£\T ñ+{≤sTT. yê{Ï˝À ø=ìï{Ïì
eTTKýÓTÆq ø√]ø£\T>± ìs¡ísTT+#·T≈£î+{≤&ÉT. nsTT‘˚ nìï{Ï ø£+f…
eTTKýÓTÆq ø√]ø£ @$T{Ï? ‘·q≈£î nìï{Ïø£+f… eTTKýÓTÆq ø√]ø£,
‘·q≈£î m≈£îÿe eT+∫ #˚ùd ø√]ø£jÓÆT ñ+≥T+~. Ä $<ÛäeTT>±
e÷qe⁄&ÉT eTTKýÓTÆq ø√]ø£\qT |ü]$T‘·eTT #˚düT≈£îqï|ü&ÉT, Ä
ˇø£ÿ ø√]ø£ ø√düy˚T Á|üj·T‹ïkÕÔ&ÉT. ˇø£{Ïø£+f… m≈£îÿe>± eTTKýÓT Æq
ø√]ø£\T ñqï|ü&ÉT, yê{Ïø√dü+ Á|üj·T‹ïkÕÔ&ÉT. ‘·q≈£î #ê˝≤
eTTKýÓTÆq ø√]ø£qT ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïø£, Ä ø√]ø£ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
$T>∑‘ê ø√]ø£\qT Á|üø£ÿq ô|&É‘ê&ÉT.
eTq \ø£åéTT dü+‘√wüeTT. dü+‘√wüeTTqT $T+∫q eTs√ ø√]ø£
ñ+&É<äT. eTqeTT eTq˝À mH√ï eT+∫ \ø£åD≤\qT ø√s¡T≈£î+{≤eTT.
eTqeTT kÂKéTTqT, dü+|ü<\ä qT, >ös¡e eTsê´<ä\qT ø√s¡T≈£î+{≤eTT.
<˚ìø√dü+? dü+‘√wü+ ø√dü+. nq>± á ø√]ø£\qT kÕ~Û+#·&É+ e\¢
dü+‘√wüeTTqT bı+<äe#·TÃ. Ç+‘˚ø±˙ dü+‘√wüeTTqT bı+~, Ä
286
dü+‘√wüeTT qT+&ç >ös¡e eTsê´<ä\T, dü+|ü<ä\T kÕ~Û+#·&ÉeTH˚~
»s¡>∑<äT.
dü+‘·è|æÔ nH˚~ nìï{Ïø£+f… eT+∫>∑TD+. dü+‘·è|æÔ nq>±
‘·H=ø£ÿ&˚ @ ø=s¡‘ê ˝Ò≈£î+&Ü >∑&É|ü&É+ nìø±<äT. ‘·q‘√u≤≥T, ‘·q
≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T, ùdïVæ≤‘·T\T, dü+|òüTeTT˝À ‘·q#·T≥÷º ñqï q\T>∑Ts¡÷
düTKdü+‘√cÕ\‘√ñ+fÒH˚ á dü+‘·è|æøÔ Ï ˝Àqe⁄‘ês¡T. dü+‘·è|æÔ m|ü&ÉT
ø£\T>∑T‘·T+~? ‘·q≈£î n˙ï ñHêïsTT. ‘·q≈£î ‘·q <äèwæº˝À ˝Ò$T nqï~
˝Ò<äT. nìï ø√]ø£\˝ÀøÏ dü+‘√wüy˚T ñ‘·ÔeTyÓTÆq ø√]ø£. dü+‘√cÕìï
@ Ç‘·s¡ ø√¬sÿ\‘√q÷ b˛\Ã <ä–q~ ø±<äT. dü+‘√wüy˚T e÷qe⁄q≈£î
dü+‘·è|æÔì ø£*–+#˚~. e÷qe⁄ì >∑eTéTT, \ø£åéTT dü+‘√wüy˚T.
dü+‘√wüeTTqT e÷qe⁄&ÉT @ $<ÛäeTT>± dü+bÕ~+#·>∑\&Éì,
‘·s¡#·÷ n+<äs¡÷ Ä˝À∫+#˚ Á|üX¯ï. C≤„q+ e\¢, n\yê≥¢ e\¢, ˇø£
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq •ø£åD e\¢ uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü≤+ e\¢ á dü+‘√wüeTT
dü+Áø£$T+#·THê? ádü+‘√wüeTH˚ ãVüQeT‹ì uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|ükÕ<äeTT
>∑qø£sTT‘˚ e÷qe⁄\+<äs¡÷ á dü+‘√cÕìï nqTuÛÑ$dü÷Ô ñ+&˚yês¡T.
n˝≤ø±ø£ $<äé\¢, •ø£åDe\¢, eT+∫ >∑TD≤\e\¢ \uÛÑéTj˚T´<˚ á
dü+‘√wüeTT nqT≈£î+fÒ, n˝≤≈£L&Ü m+‘√ eT+~ kÕ~Û+#˚yêπs. ø±ã{Ïº
dü+‘√wü+ ø£*–q|ü&ÉT, <ëìì nqTuÛÑ$+#·&Éy˚T eTTKéTT. nq>±
dü+‘√cÕìï bı+<ä&ÉeTH˚~ n+‘· ‘˚*ø£>± »]π> Á|üÁøÏj·Tø±<äT.
ˇø£ eTìwæ dü+‘√wüeTT n‘·ì dü«uÛ≤eeTTqT ã{Ïº ñ+≥T+~.
n‘·ì dü«uÛ≤eeTT nq>± n‘·ì X¯Øs¡eTT, eTqdüT‡, Ä‘·à\ô|’ Ä<Ûës¡|ü& ç
ñ+≥Tqï~. Ä‘·à≈£î dü+ã+~Û+∫q ø±s¡ýÓTÆq|ü&ÉT, Ä ø±s¡éTT
kÕ<Ûäq¬ø’ Ä J$‘·eT+‘ê $ìjÓ÷–+#·&ÉeTe⁄‘·Tqï~. n<˚ Ä J$‘·
|üs¡e÷s¡úeTe⁄‘·Tqï~.
287
X¯ØsêìøÏ, eTqdüT‡≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\˝À uÛÖ‹ø£
dü+ã+<ÛäyÓTÆq $wüj·÷\ <ë«sê nq>± ùdïVæ≤‘·T\T, dü+|ü<ä\T,
n~Ûø±s¡eTT yÓTT<ä\>∑Tq$ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄#·Tqï~. eT+∫ »qà
ø£*–j·TT+&É≥+, eT+∫ |æ\¢\qT ø£q&É+, n+<äeTT>± ñ+&É≥+,
dü+|òüTeTT˝À |üs¡|ü‹ ø£*– ñ+&É≥+ yÓTT<ä\sTTqe˙ï dü+‘√wüeTT
jÓTTø£ÿ |üsê´j·T |ü<äeTT\e˝… ñHêïsTT. ìC≤ìøÏ á \ø£åD≤\T
dü+‘√wüeTTq≈£î ø±s¡DeT>∑T#·Tqï$. á ø±s¡DeTT#˚‘·H˚ dü+|ü<ä\e\¢
dü+‘√wüeTT <ä≈£îÿqì ø=+<äs¡T, dü<äTZDeTT\ e\¢H˚ dü+‘√wüeTT
ÁbÕ|æÔ+#·Tqì eT]ø=+<äs¡T n_ÛÁbÕj·T|ü&ÉT‘ês¡T.
$y˚ø£e+‘·T\T dü«uÛ≤eØ‘ê´ eT+∫‘·qeTT‘√ dü+‘√wüeTTqT
düVü≤»+>±H˚ nqTuÛÑ$+#·T#·T+<äTs¡T. ø√]ø£ nH˚~ düVü≤»+>± n+<ä]
˝Àq÷ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ @ ø√]ø£? n+<ä]˝À nìï s¡ø±\ ø√]ø£\T
e´ø£ÔeTe⁄‘êsTT. <ëìøÏ ø±s¡DeTT á ø√]ø£\T $y˚ø£eTTqqTdü]+∫
ñ+&ÉT≥˝Ò<äT. á e÷s¡TŒ\≈£î ø±s¡DeTT, n+<ä]˝À ˇπø s¡ø£yÓTÆq
C≤„qeTT ñ+&ÉT≥˝Ò<äT. C≤„qeTT ˝Òìyê]øÏ düVü≤»yÓTÆq ø√]ø£˝Ò
ø£\T>∑T‘·THêïsTT. Ç+Á~j·T C≤„qeTT ø£\yês¡T Ç+Á~j·T düTU≤\qT
ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. $y˚ø£e+‘·T\T ‘·eT Ç#êÃ¤X¯øÏÔ‘√ ‘·eT ø√¬sÿ\
kÕ<Ûäq¬ø’ ø£èwæ #˚j·TT#·THêïs¡T.
Ç+‘·≈£î eTT+<äT ‘Ó\TdüT≈£îqï≥T¢>±H˚ eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ eTq $y˚ø£
$#·ø£åD\ qqTdü]+#·TqT. eTq $y˚ø£ $#·ø£åD\T eTqjÓTTø£ÿ $C≤„Hêìï
nqTdü]+#·T#·Tqï~. ø±ã{Ïº dü+‘√cÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q n+X¯eTT
eTq $C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q~>± >∑T]Ô+#·e˝…H˚ ‘·|üŒ, eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ
ã{Ïºø±<äT nì Á>∑Væ≤+#· e˝…qT. XÊØs¡ø£ düTKeTT\ e\¢ e÷qe⁄&ÉT
mqï{Ïø° dü+‘√wüeTTqT bı+<ä˝Ò&ÉT.
288
Ä‘·à≈£î dü+ã+~Û+∫q~ nq>±H˚ dü<äTZD≤\‘√ ≈£L&çq~. e÷qe
dü«uÛ≤eeTT @$T{Ï? dü+‘√wüeTT>± ñ+&É≥y˚T e÷qe HÓ’»eTT.
dü<äTZD≤\T nq>±H˚, n~ X¯Øs¡eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q n+X¯eTTø±<äT.
n~ Ä‘·à≈£î dü+ã+~Û+∫q n+X¯eTT. ø±ã{Ïº dü+‘√wüeTT Ä‘·à≈£î
dü+ã+~Û+∫q~.
ñqï‘·yÓTÆq \ø£åéTT ~X¯>± eTqeTT kÕ<Ûäq#˚kÕÔeTT. Ä ñqï‘·
yÓTÆq \ø£åý˚T eTq\qT XÊdædüTÔ+~. Ä ñqï‘·yÓTÆq \ø£åý˚T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT.
nq>±, dü+‘√wüeTTq≈£î ø±s¡DeTT ‘Ó\TdüTø√yê\qï dü‘·éTTqT
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. dü‘·´XÀ<Ûäq‘√ e÷qe⁄&ÉT ‘·q C≤„qeTTqT #Ó’‘·qéTT‘√
nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT. ø±ã{Ïº \ø£åéTT ~X¯>± |üj·Tì+#·e˝…qqï eTT+<äT
dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤+#ê*. dü‘·éTTqT Á>∑Væ≤+#·e˝…qqï e÷qe⁄&ÉT
dü«j·T+ ø£èwæ‘√ kÕ~Û+#· >∑\&ÉT. ìC≤ìøÏ e÷qe⁄&ç jÓTTø£ÿ nìï
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T á \ø£åéTT ~X¯>±H˚ kÕ>∑e˝…qT. e÷qe⁄ì düs¡«ø£s¡à\T,
nìï dü<äTZD≤\T ádü‘·éTTH˚ yÓ\¢&ç+#·TqT. ø±ã{Ïº Ç+<äTeT÷\eTT>±
Á>∑Væ≤+∫q<˚eTq>± e÷qe⁄ì dü+‘√wüeTTq≈£î ø±s¡DeTT C≤„qeTT
eT]j· T T dü ‘ · ´ eTT ‘Ó \ Tdü T ø=qT≥. á Ä<Û ë ´‹àø£ $wü j · ÷ \T
XÊX¯«‘·yÓTÆq$ eT]j·TT uÛÑ>∑e+‘·Tì $wüj·÷˝…’ ñqï$.
289
28. eTq n+<äTu≤≥T˝Àì X¯≈£îÔ\T
HÓ’‹ø£‘·≈£î |ü⁄Hê~ $y˚ø£y˚T. á $y˚ø£eTT‘√ eTqeTT Hê´j·TeTT
>±q÷, Ä<äs¡ÙeTT>±q÷, dü+‘√wüeTT>±q÷ J$+#·e#·TÃ. <Ûë´qeTT‘√
eTqeTT eTq n+<äTu≤≥T˝À ñqï eqs¡T\qT >∑T]Ô+#ê*.
á eqs¡T\qT eTqeTT |ü]o*+∫q|ü⁄&ÉT ø=ìï eqs¡T\T eTq
n+<äTu≤≥T˝À ñqï≥T¢, eT]ø=ìï eTq n+<äTu≤≥T˝À ˝Òq≥T¢
>∑T]ÔkÕÔeTT. eTq n+<äTu≤≥T˝À ñqï$ eTqø£s¡à\T, Ä˝À#·q\T,
ø√]ø£\T, nsTTcÕº\T eT]j·TT Ç#êÃ¤X¯øÏÔ. eTq n+<äTu≤≥T˝À ˝Òì$
eTq X¯Øs¡eTT, ÄdüTÔ\T, >ös¡eeTsê´<ä\T. eTq |üì düú˝≤\T eTq
nBÛqeTT˝À ñqï$. düVü≤»+>±, ùd«#·Ã¤‘√ @ $<ÛäyÓTÆq n<äT|ü⁄,
ìj·T+Á‘·D ˝Ò≈£î+&Ü eTq n<äT|ü⁄˝À ñ+{≤sTT. eTq nBÛq+˝À
˝Òì$ düVü≤»+>± ã\V”≤q+>±q÷, ìj·T+Á‘·D˝ÀqT eT]j·TT Ç‘·sT¡ \
nBÛq+˝À ñ+&ÉTqT. Ç|ü&Óe¬s’Hê ‘·q nBÛq+˝À ñqïy˚ ‘·qeì,
Ç‘·s¡T\ nBÛq+˝À ñqï$ |üs¡T\eì uÛ≤$+∫q≥¢sTT‘˚, @ eTìwæ
kÕ{Ï eTìwæì ìs¡“¤+~+#·&ÉT, me]˙ ‘·|ü |ü≥º&ÉT. Ç‘·s¡T\T mes¡÷
n‘·qøÏ Vü‰ì #˚j·Ts¡T ø±s¡DeTT X¯Á‘·Te⁄\T ˝Òø£b˛e&Éy˚T.
me¬s’Hê >=|üŒ|üqT\qT #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT, Ä >=|üŒ |üqT\qT ∫qï
∫qï Á|üj·T‘êï\‘√kÕ~Û+#·˝Ò&ÉT. ˇπøkÕ] nìï|üqT\qT kÕ~Û+#Ój·÷´
\H˚ ñ<˚›X¯éTT eT+∫~ø±<äT. n‘·qT Ä•+∫qyê{Ï˝À¢ ø=ìï{Ïì
|üP]Ô>± e÷qTø√yê*, eT]ø=ìï{Ïì Á|üdüTÔ‘êìøÏ yêsTT<ë y˚düTø√yê*.
me¬s’Hê >=|üŒ|üqT\‘√ bÕ≥T, n~Ûø±s¡eTTqT, dü+|ü<ä\qT kÕ~Û+#ê
\qT≈£î+fÒ, n‘·ìøÏ düTKeTT, ùd«#·Ã¤ ø£s¡Tee⁄‘êsTT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T
ø£wüºyÓTÆHê ‘êqT nqT≈£îqï$ kÕ~Û+#·>∑\&Ü nì ‘·qqT‘êqT X¯\´|üØø£å
#˚düTø√yê*. á |üØø£å˝À ‘·q≈£î dü+ã+<ÛäeTT ˝Òì n+XÊ\T >√#·]ùdÔ,
n{Ïºyêìô|’ ‘·q ÄdüøÏÔì ‘·–Z+#·Tø√yê*.
290
ø√]ø£˝ÀH˚ ‘êqT Ä•+#˚ ø√]ø£qT kÕ~ÛkÕÔ&ÉH˚ ÄX¯ ñ+≥T+~.
‘·q≈£î ÇwüºeTT ˝Òì |üìì #˚|ü{Ïº Çã“+~ |ü&É&ÜìøÏ Ç‘·qT dæ<ä∆eTT>±
ñ+&É&ÉT. me¬s’Hê <äTs¡<äèwüº+ e\¢ ‘êeTT Ä•+∫q |òü*‘·eTTqT
kÕ~Û+#· ˝Òø£b˛e#·TÃqT. ‘êqT#˚j·T≈£L&É<äì uÛ≤$+∫, #˚|ü{Ïºq |üqT\
e\¢ n‘·ìøÏ ø£wüºeTT>± ñ+≥T+~. n≥¢sTTq, Ç|ü&Óes¡sTTHê ‘·q≈£î
ÇwüºeTT˝Òì |üqT\qT e÷Á‘·y˚T e~*y˚j·T&É+, n~ ≈£L&Ü n‘·ì
nBÛq+˝À ñ+&É&É+, n‘·qT ‘·q≈£î nsTTwüºyÓTÆq |üqT\˝À mqï{Ïø°
‘·\<ä÷s¡Ã&ÉT. ø±˙ me¬s’Hê #êe⁄ì, nHês√>∑éTTqT Çwüº+˝Ò<äì
‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+<ë? M\Tø±<äT, ô|’>± #ê˝≤ø£wüº+>±
ñ+≥T+~. á H˚|ü<∏äéTT˝À ‘·q nBÛqeTT˝À ˝Òì nsTTcÕº\ìï{Ï˙,
‘·q nBÛqeTT˝Àì ÇcÕº\T>± e÷s¡TÃø√>∑\>±*. Çø£ÿ&É ø√]ø£qT
Á|üdüTÔ‘êìøÏ |üP]Ô>± HêX¯qeTT #˚düTø√yê*. eTq nBÛqeTT˝À ñqï
eqs¡T\‘√ eTq ø√]ø£\qT kÕ~Û+#·&ÉeTH˚~ C≤„qT\T #˚ùd ñ‘·ÔeT|üì.
Çìï $wüj·÷\˝À eTq Ä‘·à ø=ìï{Ïì Çwüº|ü&ÉT‘·T+~. n˝≤
Çwüº|ü&çq edüTÔe⁄\ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eeTTqT eTqeTT >∑T]Ô+∫ e]Ô+#ê*.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£]øÏ eT{Ïº≈£î+&É+fÒ #ê˝≤ Çwüº+. n~ eT{Ïº≈£î+&É
ø±ã{Ïº m|üŒ{Ïø£sTTHê |ü–*b˛e#·TÃ. eT{Ïº≈£î+&É |ü–*b˛sTT+<äì
u≤<Ûä|ü&É≈£L&É<äT.
me¬s’Hê ˇø£ ø±s¡éTTqT #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT, ‘êqT #˚|ü{Ïºq ø±s¡éTT
|ü≥¢ nÁ|üeT‘·Ô‘·‘√ qT+&Ée˝…qT. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ‘êqT #˚|ü{Ïºq|üìì
dü+ø£*Œ+∫q Ø‹˝À |üP]Ô #˚j·÷\ì ø√s¡T≈£î+≥÷, ‘·q Ç#êÃ¤X¯øÏÔì
düVü≤»+>±H˚ Ä #·s¡´˝À Á|üy˚X¯ô|{≤º*.
»s¡T>∑T‘·Tqï $wüj·÷\≈£î e÷qe⁄\T u≤<Ûä|ü&És¡T, ø±˙ yês¡T
‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\≈£î u≤<Ûä|ü&É‘ês¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î: #êe+fÒ
291
|ü{Ïº+#·Tø√s¡T ø±˙, Ä #êe⁄ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\≈£î yês¡T
ø£\‘· #Ó+<äT‘ês¡T. kÕ<Ûës¡D+>± eTq≈£î á $<ÛäeTT>± <äT'KeTT,
u≤<Ûä ø£*–q|ü⁄&ÉT eTqeTT Ç‘·s¡T\qT ì+~+#·eTT. ø±˙ eTq*ï
eTqy˚T ì+~+#·T≈£î+{≤eTT, nq>± eTq n_ÛÁbÕj·÷\qT, ndü+|üPs¡í
yÓTÆq C≤„qeTT ø£*–qyê&˚ Ç‘·s¡T\qT ì+~+#·TqT, ‘·q V”≤q |ü]dæú‹øÏ
C≤„q+ kÕ~Û+#˚ ø=B› ‘·|üqT ‘·qMT<˚ y˚düT≈£î+{≤&ÉT. m|ü&ÉsTT‘˚
dü+|üPs¡í C≤„q+ kÕ~ÛkÕÔ&√ Ç+ø£ n|ü&ÉT Ç‘·s¡T\qT ì+~+#·&ÉT,
‘·qqT ‘êqT ì+~+#·Tø√&ÉT.
Ç‘·s¡T\ jÓTTø£ÿ \_∆øÏ >±˙ HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ >±˙ eTqeTT bı+–
b˛sê<äT. eTqeTT Á|üø£è‹ì nqTdü]+∫ q&É#·Tø=ìq|ü⁄&ÉT, Á|üø£è‹˝À
m<äTs¡j˚T´ eT+∫ eT+∫ nqTuÛÑyê\≈£î eTqeTT bı+–b˛e#·TÃ. Ä
Äq+<äeTT eTq~>±H˚ uÛ≤$+#·T≈£î+{≤eTT ø±ã{Ïº.
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘êqT Ä•+∫q Ø‹˝À ‘·eT |üqT\T »s¡>±\qT
≈£î+{≤s¡T. Ç~ dü]ø±<äT. |üqT\T m˝≤ »s¡T>∑T‘·THêï d”«ø£]+#·&ÜìøÏ
eTqeTT dæ<ä∆eTT>± ñ+&Ü*. n|ü&ÉT eTqeTqdüT‡ ˇ‹Ô&ÉT\≈£î
>∑T]ø±ø£ Á|üXÊ+‘·eTT>± ñ+≥T+~.
nHês√>∑éTT X¯ØsêìøÏ Ä≥+ø£eTT, ø±˙ eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ø±<äT.
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ≈£L&Ü nHês√>∑´ uÛ≤eq≈£î >∑T]jÓÆTq|ü&ÉT Ä≥+ø£eTT>±
uÛ≤$+|üã&ÉT‘·T+~. n${Ï‘·qeTT X¯Øs¡eTTqπø Ä≥+ø£eTT ‘·|æŒ‘˚,
eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔøÏ ø±<äT. á $<ÛäeTT>± Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T Ä˝À∫+∫,
Ä≥+ø±\≈£î ‘·eT≈£î ÄbÕ~+#·ø£ |üqT\T #˚düTø=ìq ñ‘·ÔeTeTT.
eTq J$‘·+˝À eTq≈£î mH√ï dü+|òTü ≥q\T m<äTs¡e⁄‘·÷ ñ+{≤sTT.
n≥Te+{Ï dü+<äsê“¤\˝À yê{Ïì >∑T]+∫ $#ê]+∫, Ä dü+|òüT≥q\qT
292
eTqeTT d”«ø£]+#·&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&Ü*. ˇø£ n+<äyÓTÆq j·TTe‹ì >±˙
j·TTe≈£î&çì >±˙ #·÷dæq|ü⁄&ÉT eTq˝À Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT ô|+#·T
ø√yê*. eTqeTT u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$+#˚ düeTj·÷\˝À Á|üj·T‘·ïeTT‘√ Ä
u≤<ÛäqT ‘·≥Tºø√yê*. eTq*ï me¬s’Hê ì+~+∫q|ü⁄&ÉT, eTqeTT zs¡TŒ
eVæ≤+#ê*. á $<ÛäyÓTÆq J$‘·eTTq≈£î n\yê≥T |ü&çq|ü⁄&ÉT,
J$‘·eTT˝À m<äTs¡j˚T´ dü+|òüT≥q\T eTq*ï ô|<ä›>± u≤<Ûäô|≥ºe⁄,
Á|üuÛ≤$‘·+ #˚j·Te⁄.
z edüTÔe⁄qT b˛>=≥Tº≈£îHêïqT nì nqe<äT›. H˚qT ‹]–
dü+bÕ~+#êqT nì nq+&ç. ˇø£] edüTÔe⁄\T eTs=ø£s¡T Vü≤düÔ>∑‘·+
#˚düTø√e&É+ <äTsêàs¡TZ\|üì. ˙≈£î Ç∫Ãq uÛÑ>∑e+‘·T&˚ ‹]– rùddüT
≈£îHêï&Éì uÛ≤$+#·Tø√+&ç. me¬s’Hê ‘·eT #˚‹˝À ñqï+‘· es¡πø n~
‘·eT edüTÔe⁄>± uÛ≤$+#·e˝…qT. Ä edüTÔe⁄ ‘·eT Vü≤düÔeTTq ˝Òq|ü⁄&É T,
Ç+ø£ Ä edüTÔe⁄ >∑T]+∫ ∫+‹+#·≈£L&É<äT.
me¬s’Hê q\T>∑T]˝À ñqï|ü&ÉT, ‘·qqT ‘êqT >=|üŒ>± uÛ≤$+#·T
≈£î+f…, n~ Ä‘·àe+#·H˚ ne⁄‘·T+~. Á|üø£è‹ qqTdü]+∫ uÛÖ‹ø£
nedüsê\T rs¡TÃø√yê\qTø√e&É+ m+‘·eT+~ ÇcÕº|üPs¡«ø£+>±
d”«ø£]kÕÔs¡T. eTqeTT ˇø£ edüTÔe⁄ |ü≥¢ ÁX¯<ä∆ #·÷|æ‘˚, ¬s+&√ edü TÔe⁄|ü≥¢
ìs¡¢ø£åéTT eVæ≤+#·e\dæ ñ+≥T+~.
me¬s’Hê ‘·q uÛ≤sê´|æ\¢\T, ùdïVæ≤‘·T\‘√ ø£\ø±\+ J$+∫
ñ+&Ü\qT ø√e&É+ πøe\+ eT÷s¡â‘·«y˚T ne⁄‘·T+~. ‘·q nBÛqeTT˝À
˝Òì e´≈£îÔ\T, edüTÔe⁄\T ‘·q |ü]~Û˝À m+‘·ø±\+ ñ+#·>∑\T>∑T‘ês¡T.
‘·q |ü]~Û˝À ‘·q ø√]ø£\T rs¡TÃø√e&É+ düãuÒ. ˇø£e´øÏÔ ùd«#·Ã¤>±
ñ+&Ü\ì nqT≈£î+fÒ >∑qø£, n‘·qT @B ø±yê\ì nq&ÉT, e<ä›˙
nq&ÉT. Ä‘·ìøÏ m<äT¬s’q e´≈£îÔ\ô|’ Ç~ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~.
293
J$‘·eTTqT ˇø£ bÕØº>± uÛ≤$+#ê*. Ä bÕØº˝À eTqeTT m+‘√
eT+~ì ø£\TkÕÔeTT. m+‘√ eT+~‘√ ø£s#¡ ê\q+ #˚kÕÔeTT. m+‘√eT+~
eTq*ï |ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü kÕ–b˛‘·T+{≤s¡T. bÕØº n+‘ê nsTTb˛j·÷ø£
eT∞fl eTqeTT @ø±øÏ>± $T–*b˛‘êeTT. J$‘·eTT ≈£L&Ü n+‘˚.
ô|fi¯flj·÷´ø£ uÛ≤s¡´ edüTÔ+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· |æ\¢\T ekÕÔs¡T. mes¡÷
XÊX¯«‘·eTT>± ñ+&És¡T. |æ\¢\T ô|<ä›yê¬s’ y˚πs Á|ü<˚XÊ\≈£î yÓ[flb˛e#·TÃ.
á $<ÛäeTT>± yÓ’sê>∑úÛ≤eeTT‘√ J$+#·&É+ nqï~ düããT>±
ñ+≥T+~.
ˇø£ Ç+{À¢ ˇø£e´øÏÔ eTs¡DÏ+∫Hê, ˝Ò<ë ˇø£ dü+|ü<ä ‘·]–Hê,
Ä Ç+{À¢ u≤<Ûä|ü&É‘ês¡T. ìC≤ìøÏ #·ìb˛sTTq yê] >∑T]+∫, ‘·]–
b˛sTTq ÄdæÔ>∑T]+∫ u≤<Ûä|ü&Ée\dæq |üì˝Ò<äT. ø±˙ ìC≤ìøÏ yê]˝À
ñqï nC≤„q+ e\¢ yê]øÏ u≤<Ûä ø£\T>∑T‘·Tqï~. #·ìb˛sTTq yê]+{ÏøÏ
yÓ[fl e÷≥\‘√ |üsêeTs¡Ù#˚ùdÔ dü]b˛<äT, yê]˝Àì Ä+‘·s¡+–ø£ u≤<ÛäqT
‘·–Z+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #Ój·÷´*.
eTq nBÛq+˝À ˝Òì $wüj·÷\ô|’ b˛{°|ü&É≈£î+&Ü nCÒj·T+>±
ñ+&É&Éy˚T ñ‘·ÔeT \ø£åD+. eTqeTT ˇø£ e´øÏÔjÓTTø£ÿ >=|üŒ‘·HêìøÏ
düHêàì+#·&+É #·÷düT+Ô {≤eTT. n‘·ìì m+‘·>±H√ }Væ≤+#·T≈£î+{≤eTT.
eTqeTT eT+∫yês¡ y Ó T Æ ‘ ˚ , Ä >=|ü Œ e´øÏ Ô ô |’ ndü ÷ j· ÷ <˚ « cÕ\≈£ î
‘ê$e«eTT. ˇø£e´øÏÔ >=|üŒ |ü<ä$˝À ñ+≥÷, yÓ’sê>∑´+‘√ ùd«#·Ã¤>±
ñ+&É&ÉeTH˚~ »s¡>∑<äT. ˇø£y˚fi¯ n~ »]–‘˚, <ëìøÏ ø±s¡D+ n‘·ì
C≤„qy˚T, yÓ’sê>∑ý˚T. á ˝Àø£+˝À @B XÊX¯«‘·+ ø±<äT. ‘êqT
nqTuÛÑ$+#˚ >=|üŒ|ü<äM, n~Ûø±s¡+ ≈£L&Ü XÊX¯«‘·+ø±<äT nì
uÛ≤$+∫qe´øÏÔ, ‘·q nBÛq+˝À˝Òì $wüj·÷\¬ø’ ô|<ä›>± |ü{Ïº+#·Tø√&ÉT.
eTq*ï me¬s’Hê ‹≥ºe#·TÃ, ø=≥ºe#·TÃ, nee÷ì+#·e#·TÃ,
eTq˝Àì uÛ≤yê\qT ã{Ïº eTqeTT nee÷q+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ.
294
|üsêsTTe´øÏÔ ‘·qqT Çã“+~ ô|{Ïºq|ü&ÉT, ‘·qqT ‘êqT Ä‘·à$eTs¡Ù
#˚düT≈£î+fÒ, ‘·q Çã“+~øÏ ø±s¡DeTT ‘·q uÛ≤yê˝Ò nì ns¡∆eTe⁄‘·T+~.
ø±ã{Ïº m<äTs¡j˚T´ dü+|òüT≥q\≈£î ‘=+<äs¡>± düŒ+~+#·sê<äT. ì\ø£&É ‘√
‘·qqT ‘êqT dü+u≤[+#·T≈£îqï|ü&ÉT, ‘·qMT<ä ‘·q≈£î ìÁ>∑Vü≤+
ø£\T>∑T‘·T+~.
me¬s’Hê Á|ü‹s√E #êe⁄qT ‘·q ø£fi¯fleTT+<äT }Væ≤+#·T≈£î+fÒ,
n‘·ìøÏ #Ó&ÉT uÛ≤eq\T ø£\T>∑e⁄. $T‹MT]q ø√]ø£\T ñ+&Ée⁄.
me¬s’Hê ˇø£ eTìwæì dü+‘·è|æÔ |üs¡#·&ÜìøÏ uÛÖ‹ø£yÓTÆq $wüj·÷\
|ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£*–+∫q, n‘·ì J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT uÛÑ+>∑|ü&çq≥T¢
uÛ≤$+#·e˝…qT. eTq≈£î ñqï+‘·˝À dü+‘·è|æÔì nqTuÛÑ$+#ê*.
ªªqHÓïe«s¡÷ |ü{Ïº+#·Tø√≈£L&É<äT. qHÓïe«s¡÷ >∑T]Ô+#·≈£L&É<äTμμ
á $<ÛäyÓTÆq Ä˝À#·q\T ø=+<ä]øÏ ø£\T>∑T‘·T+{≤sTT. M] ñ<˚›X¯éTT˝À
bı>∑&ÉÔ\qT Ms¡T #Ó&ÉT>± uÛ≤$kÕÔs¡T. ‘·q nBÛqeTT˝À ñqï eqs¡T\‘√
ˇø£ e´øÏÔ m+‘·{Ï >=|üŒ ø±sê´\HÓ’Hê kÕ~Û+#·>∑\&ÉT. n‘·qT bı>∑&ÉÔ \qT
Ä•+#·ø£ ìsê&É+ãs¡eTT>± J$+#·e#·TÃqT.
ˇø£ e´øÏÔ eT+∫|üqT\T #˚ùdÔ eT+∫yê&Éì|æ+#·T≈£î+{≤&ÉT.
#Ó&ÉT|üqT\T #˚ùdÔ #Ó&É¶yêì>± >∑T]Ô+|üã&É‘ê&ÉT. dü+|òüT+˝À ˇø£ eT+∫
ø±s¡éTTq≈£î ˙≈£î ã<äT\T>± y˚s=ø£]ì m+|æø£ #˚düT≈£îqï|ü&ÉT Ä
m+|æø£≈£î ˙e⁄ u≤<Ûä|ü&É‘êe⁄. ø±˙ n~ dü]ø±<äT. ˙ ø£+fÒ jÓ÷>∑T´&ç ì
m+|æø£ #˚düT≈£îHêïs¡ì ˙e⁄ dü+‘√wæ+#· >∑\>±*. n<˚ $<ÛäeTT>± ˇø£
#Ó&ÉT dü+|òüT≥q˝À, ˙ ù|s¡T Á|ükÕÔ$+#·˝Ò<äT. ˙e⁄ n+<äT≈£î #ê˝≤
dü+‘√wækÕÔe⁄ ø£<ä. nq>± eTqeTT ø£wüº|ü&Éì<ëìøÏ ù|s¡T Á|ü‹wü˜\T
Ä•+#·&É+ n‘ê´X‚ ne⁄‘·T+~. n~ eT÷s¡Tâ\ \ø£åD+.
295
eTqeTT Á|üø£è‹ì nqTdü]+∫ mH√ï $wüj·÷\˝À @ø±_Û
ÁbÕj·TeTTqT e´ø£Ô+ #˚düTÔ+{≤eTT. e÷≥\˝À ø±ø£ #˚‘·\˝À á
n_ÛÁbÕj·÷\qT #˚dæ #·÷|æ+#ê*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£] Ç+{À¢ n‘·ì
_&√¶ ˝Òø£ uÛ≤s¡´ #·ìb˛sTT+~ nqTø√+&ç. #êe⁄ me]¬ø’Hê sêø£
e÷q<äT, ø±ã{Ïº u≤<Ûä|ü&Ée<ä›ì Ä Ç+{À¢ |üsêeTs¡Ù #˚dæ ekÕÔeTT.
ø±˙ eTq Ç+{À¢ì e´≈£îÔ˝Ò #·ìb˛‘ês¡T. n|ü&ÉT eTq |ü]dæú‹ @$T{Ï?
#ê˝≤ #ê˝≤ <äT'œkÕÔeTT. ø±ã{Ïº |üsêeTs¡Ù #˚dæq|ü&ÉT ne‘·* yê]
u≤<ÛäqT Á>∑Væ≤+∫, yê] u≤<Ûä≈£î ñ|üX¯eTq+ ø£*–+#˚ Á|üj·T‘·ï+
#Ój·÷´*.
eTq˝À #ê˝≤eT+~ <˚e⁄ì ÄÁX¯sTTkÕÔs¡T. <˚e⁄ì ÄÁX¯sTT+∫q
M] |ü]dæú‹ M]øÏ ns¡úeTTø±<äT. Ms¡T nqTuÛÑeeTTqï Ä<Ûë´‹àø£
|üs¡T\qT $#ê]+∫ $wüj·TeTT\qT ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*. eTqeTT
Ç+‘·≈£î eTT+<˚ ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·TeTT, eTq n+<äTu≤≥T˝À ˝Òì
$wüj÷· \ qT+&ç eT+∫ø±˙ #Ó&TÉ ø±˙ m<äTs¡T ø±e#·Ãì #Ó|ü ≈£îHêïeTT.
eTq kÕ«BÛq+˝À ˝Òì $wüj·÷\|ü≥¢ eTqeTT ø√]ø£\T, <˚«cÕ\T
ô|+#·Tø√≈£L&É<äì ≈£L&Ü #Ó|ü≈£îHêïeTT. ˇø£y˚fi¯ eTq˝À ø√]ø£\T,
<˚«cÕ\T ô|+#·T≈£î+fÒ, eTq˝À uÛÑj·÷\T ≈£L&Ü ô|s¡T>∑T‘êsTT.
˙ nBÛq+˝À ñqï |üqT\T ˙e⁄ nqT≈£îqï≥T¢>± HÓs¡y˚s¡q|ü&ÉT,
˙e⁄ uÛÑ>∑e+‘·Tì ÄÁX¯sTT+#·T≥ ñ‘·ÔeT+. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ ˙ |ü]dæú‘·T \T
$qï$+#·Tø√. nq>±H˚ dü«+‘· $wüj·÷\T ˙ nBÛq+˝À ñqïyê{Ïì
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ $qï$+#·Tø√. n+‘˚ø±˙, ˙ ùdïVæ≤‘·T&ç $wüj·TyÓ÷
˝Òø£ <˚X¯uÛÑÁ<ä‘· >∑T]+#√ nsTT‘˚ ˙e⁄ <˚e⁄ì‘√ $qï$+#·Tø√e⁄ ø£<ä.
ùdïVæ≤‘·T&çH˚ dü+Á|ü~kÕÔe⁄. <˚X¯+ $wüj·T+˝À q\T>∑T]‘√ bÕ≥T ˙e⁄
q&ÉTkÕÔe⁄.
296
Ç#êÃ¤X¯øÏÔøÏ nedüsêìøÏ eT<Ûä´qTqï dü+ã+<ÛäeT÷ $yê<ëdüŒ<ä
yÓTÆq~. nedüs¡eTT nq>±H˚ n~ eTq nBÛq+˝À ˝Òq≥Te+{Ï
$wüj·TeTT. eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔøÏ ≈£L&Ü n+^ø£]+∫q |ü]dæú‹. eTq+
eTq J$‘êìï eT+∫>± J$+#ê˝≤ ≈£L&É<ë nqï $wüj·T+ ≈£L&Ü
eTq nedüsêìï ã{Ïº »s¡T>∑T≥˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ áHê&ÉT, eTq≈£î
ÇwüºeTT˝Òì |üqT\qT, e~* y˚j·÷\qT≈£îqï |üqT\qT, mìï{ÏH√
#˚j·Te\dæedüTÔqï~. |üqT\qT nsTTwüº+>±H˚ #˚|ü&ÉT‘·THêïeTT.
eTqeTT Çwüº|ü&ç‘˚, eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ø±s√´qTà≈£îÔ\qT #˚düTÔ+~. eTq
Ç#êÃ¤X¯øÏÔ‘√ ø±ø£, m+|æø£‘√ ø±sê´\qT yÓTT<ä\T ô|≥ºe\dæ edüTÔqï~.
eTqeTT Ç#êÃ¤X¯øÏÔ ùd«#·Ã¤>± eéVü≤]+#ê\qT≈£î+{≤eTT, ø±˙
eTq nedüsê\ ì$T‘·Ô+ eéVü≤]+#·&É+˝À eTq≈£î ùd«#·Ã¤ ˝Ò≈£î+&Ü
ne⁄‘·Tqï~. eTq nedüsê\ $wüj·T+˝À, eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ |üs¡T\
Ç#êÃ¤X¯øÏÔøÏ ˝Àã&ç, m+‘√ Çã“+<äT\≈£î >∑T] ne⁄‘·Tqï~. u≤<Ûä|ü&˚
e´øÏÔ, Ç~ düVü≤»y˚T nì, e÷qe‘ê <äèø£Œ<∏ä+‘√ u≤dæ\¢e˝…qT. nq>±
eTq˝Àì Ç#êÃ¤X¯øÏÔ eTqeTT ìs¡“+<ÛäeTT>± ‘·èD°ø£]+#·|üì˝Ò<äT.
297
29. ˝Àø±j·T‘·eTH˚ nqTeT‘·+
e÷qdæø£+>±qT, XÊØs¡ø£+>±q÷ Á|üø£è‹ e÷qe⁄\+<ä]˙
düe÷qeTT >±H˚ |ü⁄{Ïº+#ÓqT. ˇø£ eTìwæ kÕ{ÏeTìwæ ø£+fÒ ø=+#Ó+
ã\+>± ñ+&=#·TÃ eT]j·TT ø=+‘· n~Ûø£ ‘Ó*$‘˚≥\‘√ ñ+&Ée#·TÃ.
n+‘·≈£î$T+∫ m{Ïº ‘˚&Ü\T ñ+&Ée⁄.
ã\eTT $wüj·÷ìøÏ eùdÔ, ˇø£ ã\yÓTÆq e´øÏÔ ˇø£ ã\V”≤qyÓTÆq
e´øÏÔ#˚ ‘·TbÕø°‘√>±˙ ˝Ò<ë q\T>∑T] #˚‘· ø£\dæø£≥Tº>± >±˙ #·+|üã&É
e#·TÃqT. ø±ã{Ïº XÊØs¡ø£ ã\eTTqT ø±ø£ e÷qdæø£ ã\eTTqT eTqeTT
b˛\TÃø=qe˝…qT. n|ü&ÉT n+<äs¡÷ düe÷q ‘Ó*$‘˚≥\‘√ ñqï≥T¢
>±H˚ n>∑T|æ+#·TqT. ªª$y˚ø£eTT‘√ Ä#·s¡D Ä#·s¡D‘√ nqTuÛÑe+μμ.
á dü÷Á‘·+ n+<ä]ø° e]Ô+#·TqT.
e÷qe⁄ì HÓ’»eTT Á|üø±s¡eTT, kÕ{ÏeTìwæ jÓTTø£ÿ ‘Ó*$‘˚≥\≈£î,
C≤„qeTTq≈£î e÷qe⁄&ÉT ÄX¯Ãs¡´b˛‘ê&ÉT. ø±˙ ‘·q˝À ≈£L&Ü n+‘·{Ï
‘Ó*$ ‘˚≥\THêïsTTì >∑T]Ô+#·˝Ò&ÉT. eT]ø=+<äs¡T+{≤s¡T, yês¡T
kÕ{Ïyê] ø£+fÒ ‘Ó*$‘˚≥\˝À m+‘√ n~Û≈£î\eTqT≈£î+{≤s¡T. @~
@yÓTÆHê ‘Ó*$‘˚≥\˝À e÷qe⁄\T ˇø£]ø=ø£s¡T rdæb˛s¡T. kÕe÷q´+>±
kÕ{ÏeTìwæ ‘Ó*$‘˚≥\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ ô|<ä› ‘˚&Ü\T e´ø£ÔeTTø±e⁄.
‘Ó*$‘˚≥\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ n+<äs¡÷ \ø£åéTTqT #˚s¡&É+˝À
düe÷qyÓTÆq ÄX¯\T ø£*– ñ+{≤s¡T. ø±ã{Ïº Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\T ˇπø
\ø£åéTTqT Ä•+∫q|ü&ÉT, n~ πøe\+ ˇø£ÿ]πø <ä≈£îÿ‘·T+~ ø±ã{Ïº,
yê]<ä›s¡÷ X¯Á‘·Te⁄\sTTb˛‘ês¡T. X¯Á‘·Te⁄\sTTq ø±s¡DeTT#˚ ‘·eT
eTqT>∑&É ø√dü+ kÕ{Ï X¯Á‘·Te⁄qT nD∫y˚j·T&É+ >±˙ HêX¯q+ #˚j·T&É+
>±˙ »s¡T>∑T‘·T+~.
298
e÷qe⁄ì HÓ’»eTTØ‘ê´ e÷qe⁄&ÉT yÓ’sêìøÏ ø±s¡D≤\T eT÷&ÉT.
n$ b˛{°‘‘· «Ô· +, qeTàø£eTT˝Òø£ eT]j·TT yÓu’ eÑÛ eTT. yÓTT<ä≥>± b˛{°‘‘· «Ô·
eTH˚~ ˝≤uÛÑeTTHê•+∫ <ë&ç#˚j·T&É+, ¬s+&Ée~ qeTàø£+ ˝Òì ø±s¡D≤q
πøåeTeTT ø=s¡≈£î <ë&ç#˚j·T&É+, eT÷&ÉT Ç‘·s¡T\ yÓ’uÛÑyêìï #·÷dæ ù|s¡T
Á|üU≤´‘·T\ ø√dü+ <ë&ç#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á yÓ’s¡+˝À ≈£L&Ü
$$<Ûä s¡ø±\T. ø=+<äs¡T Væ≤+kÕe÷sêZìï mqTïø=ì kÕ{ÏeTìwæì
˝§+>∑BdüT≈£î+{≤s¡T. ø=+<äs¡T m+‘·{Ï X¯Á‘·Te⁄HÓ’Hê m~]kÕÔs¡T. yês¡T
X¯Á‘·Te⁄≈£î ‘=+<äs¡>± ˝§+–b˛s¡T. eT÷&√ s¡ø£+ ˇø£e÷≥‘√, ˇø£
∫s¡Tqe⁄«‘√, ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+‘√, eTπs Ç‘·s¡ Á|ü»„e\¢
>±˙ yÓ’]ì ˝§+>∑BdüT≈£î+{≤s¡T.
kÕ<Ûës¡D+>± ˇø£ #·Áø£e]Ôø,Ï n‘·ì X¯øøÔÏ Ï uÛøÑ ‘ÔÏ √ ≈£L&çq uÛj
Ñ T· +‘√
Á|ü»\T, kÕeT+‘·sêE\T eTHÓ&çyês¡T. ø±˙ m|ü&ÉsTT‘˚ n{Ïº
ìj·T+Á‹+#·T X¯øÏÔ˝Ò<√, Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ me]øÏ yêπs >=|üŒ>± uÛ≤$+‘·Ts¡T.
j·TT<ë∆\T yÓTT<ä\>∑TqT. á j·TT<ë∆\ e\q nbÕs¡ qwüºeTT »s¡T>∑TqT.
eè~∆ ø°åDÏ+#·TqT, kÕ+Á|ü<ëj·÷\T HêX¯qeT>∑TqT.
Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\˝À @B Hê´j·TeTT>± kÕ>∑<äT. ‘·bıŒ|ü\
ìs¡íj·T+ »s¡T>∑<äT. Hê´j·÷Hê´j·T ìs¡íj·÷\T »s¡>∑e⁄. mø£ÿ&ÉsTT‘˚
dü]jÓÆTq n~Ûø±s¡eTT ˝Ò<√, nø£ÿ&É Hê´j·÷ìøÏ #√≥T ñ+&É<äT. mø£ÿ&Ó ’‘˚
Hê´j·TeTT+&É<√, nø£ÿ&É nHê´j·T+ Á|üu\TqT. mø£ÿ&Ó’‘˚ Á|ü»\≈£î
Hê´j·Teédüú ñ+≥T+<√, nø£ÿ&É ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·T+, Hê´j·÷
Hê´j·÷\ rs¡TŒ\T yÓ\Te&ÉTqT. dü+|òTü +˝À eédüú düÁø£eT+>± kÕ>∑TqT.
e÷qe⁄&ÉT XÊ+‹ì ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. ø±s¡DeTT, e÷qe⁄q≈£î
#êe+fÒ uÛÑj·T+. n+‘˚ø±<äT düeýÓTÆq J$‘êìøÏ ø±e\dæq ø√]ø£\
kÕ<Ûäq˝À n‘·qT $X‚wü+>± ø£èwæ #˚j·TT#·THêï&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
299
e÷qe⁄&ÉT XÊ+‹ JeHêìøÏ XÊ+‹ dü÷Á‘ê\qT bÕ{ÏdüTÔHêï&ÉT. á
XÊ+‹ dü÷Á‘ê\T Á|üø£è‹ì nqTdü]+∫ ‘·j·÷s¡T #˚düT≈£îqïy˚.
Á|üø£è‹dæ<ä∆+>± Á|ü‹e÷qe⁄ìøÏ ùd«#·Ã¤>±, ‘·q≈£î nqTyÓ’q
$<ÛäeTT>±, J$+#·&ÜìøÏ Vü≤≈£îÿ>∑\<äT. ùd«#·Ã¤ nq>± kÕ{ÏeTìwæ e\¢
@ Ä≥+ø±\T ø£\T>∑≈£î+&Ü, Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT J$+#·e#·TÃ.
Á|üø£è‹ ìj·Te÷e[ Á|üø±s¡+, eT]j·TT ‘·–q ø±s¡DeTT‘√
XÊdæ+#˚ <˚eTq>±, @ e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘êìï n+‘·eTT #˚düTø√sê<äT.
Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘êìï ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷ J$+#ê*.
ô|’q ñ<äVü≤]+∫q ìj·Te÷qTkÕs¡eTT Á|ü‹eTìwæ XÊ+‹ì
ø√s¡TqT. XÊ+‹ì nqTdü]+#·TqT. ˇø£y˚fi¯ n‘·ìøÏ XÊ+‹ ∫ø£ÿq|ü&ÉT,
Á|üø£è‹ ìj·Te÷qTkÕs¡+ XÊ+‹ø√dü+ n‘·qT Á|ü‹|òüT{Ï+#·e#·TÃ.
¬s+&Ée dü÷Á‘·eTT qqTdü]+∫, Á|ü‹eTìwæ ùd«#·Ã¤>± J$+#ê\ì,
Ç‘·s¡T\e\¢ @ $<ÛäyÓTÆq Ä≥+ø±\T ø£\T>∑ ≈£L&É<äì uÛ≤$kÕÔ&√, n<˚
$<Û+ä >± ‘·qT≈£L&Ü Ç‘·sT¡ \ ùd«#·Ã¤ $wüj÷· ˝À¢ n+‘·sêj·÷\T ø£*–+#·
≈£L&É<äT. kÕ{ÏeTìwæ XÊ+‹ ø√dü+, πøåeT+ ø√dü+, düVü≤Jeq+ ø√dü+
‘·q ùd«#·Ã¤qT ìj·T+Á‹+∫ q\T>∑T]‘√kÕ>±*.
Á|üø£è‹ ìj·Te÷qTkÕs¡eTT, ˇø£]ø=ø£s¡T ‘·eT ‘·eT Vü≤≈£îÿ\qT
|ü+#·Tø√yê*. á Vü≤≈£îÿ\ |ü+|üø£eTT ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡eTT. Ç<ä›s¡÷
‘·eT Vü≤≈£îÿ\qT ˇø£]H=ø£s¡T e÷s¡TÃø=qT≥˝À ‘˚&Ü\T e´ø£ÔyÓTÆq|ü&ÉT,
ùdïVü≤+‘√>±˙, Á|ü‹|òü\+‘√ >±˙, ãVüQe÷q+>± >±˙, nqTÁ>∑Vü≤+>±
>±˙ e÷s¡TŒ#˚dTü ø=q e#·TÃqT. n+^ø±s¡+ ≈£î~]qŒ{Ïø,° nqTe÷q+‘√
Ä#·s¡D˝À ˝Òq|ü&ÉT, á ˇ|üŒ+<ä+ |üìøÏ sê≈£î+&Ü b˛e⁄qT. ¬s+&ÉT
esêZ\ eT<Ûä´ ã\e+‘·eTT>± á ˇ|üŒ+<ëìï Ä#·s¡D˝À ô|≥ºe˝…qì
ìs¡ísTT+∫q|ü⁄&ÉT á ˇ|üŒ+<ä+ ìØ«s¡éTTø±<äT.
300
eT÷&Ée dü÷Á‘·+ Á|üø±s¡+ ˇ|üŒ+<äeTT˝Òì H√{Ïe÷≥\≈£î
|ü]$T‘·eTT ø±ø£, Ä#·s¡D˝À ñ+&Ée˝…qT. ˇø£kÕ] ˇø£ ˇ|üŒ+<ëìï
≈£î<äTs¡TÃ≈£îHêïø£, <ëìøÏ ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*. Ä ˇ|üŒ+<ëìï nqTdü]+#·ø£
b˛e&É + nHê´j· T y˚ T ne⁄‘· T +~. ˇ|ü Œ +<ä + ˝À nHê´j· ÷ \≈£ î
<ë]rdæq Ä ˇ|üŒ+<ä+ düeTs¡úe+‘·eTT>± ˝Ò<äì uÛ≤eeTT.
@ $<ÛäeTT>±HÓ’‘˚ Hê´j·TeTT eTT+<äT ≈£î<äTs¡TÃ≈£îqï ˇ|üŒ+<ëìï
nqTdü]+∫ ñ+&ÉTH√, n<˚ $<ÛäeTT>± ø£è‘·»„‘· eTT+<äT ≈£î<äTs¡TÃ≈£î qï
nqTÁ>∑Vü≤+ ˝Ò<ë ãVüQe÷qeTTqT ã{Ïº ñ+&ÉTqT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
Á|üø£è‹ qqTdü]+∫ eT]jÓTTø£ dæ<ë∆+‘·eTT Á|üø±s¡eTT, ˇø£ eTìwæ
eTs√e´øÏÔøÏ nqTÁ>∑Vü≤ uÛ≤eeTT‘√ @<˚ì ãVüQeT‹ Ç∫Ãq, @
ø±s¡DeTT #˚‘·qT u≤<Ûä|ü&É≈£L&É<äT. nsTT‘˚ Ä ãVüQeT‹ Á>∑V”≤‘·≈£î
ÇwüºeTT ˝Òì |üø£å+˝À <ëìì n‘·qT d”«ø£]+#·ø£ ‹s¡düÿ]+#·TqT. á
‹s¡kÕÿs¡eTTqT ø£è‘·|òüTï‘· n+{≤s¡T.
Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ ◊<äe dü÷Á‘·eTT eTsê´<ä dü÷Á‘·+. á dü÷Á‘êìï
nqTdü]+∫ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T kÕeT÷Væ≤ø£ Jeq Ádüe+‹˝À uÛ≤>∑yÓTÆb˛yê*.
Äs¡e dü÷Á‘êqïqTdü]+∫, >∑‘·eTT˝À »]–q bıs¡bÕ≥¢qT dü]~<äT›
ø=qT≥≈£î neø±X¯eTTqT ø√s¡T≥. #˚dæq ‘·|ü\qT ø£å$T+#·T≥ e\q
XÊ+‹ @s¡Œ&ÉTqT. nsTT‘˚ ø=+‘·eT+~ ñÁ<˚ø£+>±H˚ eéVü≤]+‘·Ts¡T.
M] ñ<˚›X¯´+˝À n{Ïº XÊ+‹ e\¢ M]øÏ uÛÑj·÷\T @s¡Œ&ÉTqT. Ç{Ïº
dü+<äsê“¤\˝À ø£å$T+#·T≥ »s¡T>∑<äT. XÊ+‹ ø=s¡≈£î Äs¡e ìj·TeTeTT
Á|üø±s¡eTT Á|üjT· ‘·ïeTT #˚dqæ |üŒ{Ïø,° XÊ+‹øÏ e´‹πsø£eTT>± »]>∑e#·TÃqT.
@&Ée Á|üø£è‹ dü÷Á‘·eTTqqTdü]+∫ e÷qe⁄&ÉT kÕe÷qéTT>±
#Ó&ÉT≈£î ã<äT\T>± #Ó&ÉT‘√ düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘ê&ÉT. ø±˙ Çø£ÿ&É
e÷qe⁄\T, »]–q #Ó&ÉT≈£î ã<äT\T>± eT+∫‘√ düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ*
301
nì uÛ≤$+#·T≥ m+‘√ ñ‘·ÔeT+. Çø£ÿ&É nHê´j·T+ #˚dæqyê]ì •øÏå+#·
≈£î+&Ü, •ø£åD Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Äs¡e dü÷Á‘·+˝ÀqT, @&Ée
dü÷Á‘·+˝Àq÷, uÛÑ$wü‘·TÔqT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì nHê´j·T+ #˚dæqyê]ì
ø£å$T+#·T≥ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒj·T ã&çq~.
Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ mì$T<äe dü÷Á‘êqïqTdü]+∫ @ e´øÏÔ ‘·q
e÷≥e\¢ ø±˙, #˚‘\· e\¢ ø±˙, nqTÁ>∑V≤ü eTT e\¢ø±˙, dü+»„\ e\¢ø±˙
kÕ{Ï eTìwæô|’ <˚«wüeTT ø±˙ n\ø£åéTT #˚j·TT≥ ø±˙ #˚j·T≈£L&É<äT.
á dü÷Á‘·+ Á|üø±s¡eTT kÕ{ÏeTìwæì Á|ürø±s¡uÛ≤e+‘√ #·÷&Ésê<äì
e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~.
‘=$Tà<äe Á|üø£è‹ dü÷Á‘êqïqTdü]+∫ e÷qe⁄\+‘ê düe÷qy˚T
nì Á>∑Væ≤+#·T#·THêïs¡T. uÛÑ>∑e+‘·Tì düèwæº˝À e÷qe⁄\+‘ê düe÷qy˚T
nì uÛ≤eeTT. Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ |ü<äe dü÷Á‘êqïqTdü]+∫, XÊ+‹
ˇ|üŒ+<äeTT˝À, ˇø£ e´øÏÔøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\qT @sêŒ≥T #˚dæq
jÓT&É\ n<˚ Vü≤≈£îÿ\T n+<ä]ø° ø£*Œ+#·e˝…qT. á XÊdüHêìï
Ä#·]+#·Tyês¡T kÂeTT´\T, ñ\¢+|òæT+#˚yês¡T yÓTT+&çyês¡T. ˇø£ e´øÏ Ô
$T–*q e´≈£îÔ\‘√ eéVü‰s¡+ »]ù|≥|ü⁄&ÉT, n‘·qT n+<ä]˙
düe÷qeTT>± uÛ≤$kÕÔ&ÉT.
11e dü÷Á‘·eTTqqTdü]+∫, ˇø=ÿø£ÿkÕ] ÄdæÔì |ü+#·&É+
kÕ<Ûä´|ü&Éq|ü&ÉT n+<äs¡÷ dü$Twæº>± nqTuÛÑ$+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Vü≤<äT›\T M\Tø±ì Ç{Ïº ÄdüTÔ\qT Vü≤≈£îÿ<ës¡T\T m+‘·eT+~ ñ+fÒ
n+‘·eT+~øÏ düe÷qVü≤≈£îÿ ø£*Œ+#·&ÉeTe⁄‘·T+~. n≥T¢ø±ì jÓT&É\,
Ä ÄdæÔ |ü+|üø£eTT dü]>± »s¡>∑˝Ò<äì #Ó|üŒe#·TÃ. Vü≤≈£îÿ >∑\yês¡+ <ä]ø°
düe÷q+>± |ü+|üø£+ »]–q|ü⁄&˚ n+<ä] ÄyÓ÷<äeTT \_ÛdüTÔ+~,
n+<äT≈£î $s¡T<ä∆eTT>± }Væ≤+#·˝ÒeTT.
302
ÄdæÔ düe÷q+>± |ü+#·q|ü&ÉT, ˝Ò<ë dü$Twæº>± |ü+|üø£+
»s¡>∑q|ü⁄&ÉT, n{Ïº Ädæúì yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ e∫Ãq Vü≤≈£îÿ<ës¡TìøÏ >±˙,
˝Ò<ë eT]jÓTTø£ $<Ûä+>± >±˙ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚≥≥T¢ rs¡TŒ#Ó|üŒ&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
N≥T¢ ¬s+&ÉT s¡ø±\T. ˇø£{Ï dü«#·Ã¤+<äeTT>±, ¬s+&ÉT düVü≤»+>±.
yÓTT<ä{Ï~, b˛{°<ës¡T\+‘ê dü«#·Ã¤+<äeTT>± @sêŒ≥T#˚düT≈£îqï~.
¬s+&ÉT, yÓTT<ä≥e∫Ãq yê]øÏ eTT+<äT>± nqï ìs¡íj·TeTT, ˝Ò<ë »qà˝À
CÒ´wüßºìøÏ eTT+<äT>± |ü]o*+#·T |ü<ä∆‹.
Á|üø£è‹ dæ<ë∆+‘êqïqTdü]+∫ XÊ+‹ø√dü+ Á|üj·T‹ï+#˚ yês¡+‘ê
øπ eå Tø£sy¡ TÓ qÆ |ü<‘úä T· \qqTdü]+#·e˝…qT. XÊ+‹ø√dü+ »]π> Á|üjT· ‘êï\˝À
eT<Ûäé]Ô‘·«+ ‘·|üŒìdü]. eT<Ûäé]Ô‘·«eTT πøåeT <ëj·Tø£+>± ñ+&Ü*.
¬s+&ÉT »≥¢eT<Ûä´ $uÛÒ<ë\T ‘·˝…‹Ôq|ü&ÉT, Çs¡T»≥T¢ ‘·eT‘·eT
Vü≤≈£îÿ\ø√dü+ b˛sê≥eTT #˚kÕÔs¡T. á Á|üj·T‘·ï+˝À Çs¡T»≥T¢,
me]øÏyês¡T \_∆bı+<ë\ì Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. á ø±s¡D+ #˚‘·H˚
eT<Ûäé]ÔøÏ ÄX¯#·÷|æ+∫, πødüT ¬>\e&ÜìøÏ Á|üj·T‘êï\T ≈£L&Ü
»s¡T>∑T‘·T+≥$. Áyê‘·|üPs¡«ø£eTT>± Çs¡T»≥T¢ ‘·eT ‘·s¡|ü⁄q ñqï
Vü≤≈£îÿ\qT Hê´j·TkÕúHêìøÏ ‘Ó*j·TCÒkÕÔs¡T, eT<Ûäé]Ô‘·«eTT ø√dü+ .
Ç+‘·es¡≈£î Á|ükÕÔ$+∫q Hê´j·Tdü÷Á‘ê\˙ï, Á|üø£è‹ XÊdüHê\T>±,
dü+|òüT+ πøåeT+ ø=s¡≈£î, dü+|òüT+ eTqT>∑&ÉqT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì XÊ+‹
kÕú|üq≈£î #˚dæq Á|üj·T‘êï\T. á dü÷Á‘ê\˙ï HÓ’‹ø£‘· Ä<Ûës¡eTTqH˚
@s¡Œ&çq$, eT+∫#Ó&ÉT\ $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ ≈£L&çj·TTqï$.
eT+∫#Ó&ÉT\H˚$ eTq ÇcÕºsTTcÕº\T>± #Ó˝≤eTDÏ ne⁄‘·Tqï$.
ˇø£ dü+|òü÷ìøÏ eT]jÓTTø£ dü+|òü÷ìøÏ eT<Ûä´ kÕ+Á|ü<ëj·T ã<ä∆eTT
303
>±q÷, dæ<ë∆+‘ê\ |üs¡+>±q÷ mH√ï e´‘ê´kÕ\T ñ+≥Tqï$. eTìwæøÏ
eTìwæøÏ mH√ï e´‘ê´kÕ\T ñ+≥Tqï$. n$ s¡T∫˝À, yêdüq˝À,
$ìøÏ&˝ç À, düŒs¡Ù˝À eT]j·TT #·÷|ü⁄˝À, ø±s¡DeTTq≈£î ≈£L&Ü e÷qe⁄\T
_ÛqïeTT>± düŒ+~+#·T#·THêïs¡T. n+‘˚ø±<äT, ˇø£eTìwæ $$<Ûä
dü+<äsê“¤\˝Àq÷, nH˚ø£ düeTj·÷˝À¢q÷ $_Ûqï+>± Á|üe]Ô+#·T
#·THêï&ÉT. áHê&ÉT eT+∫ nqï edüTÔe⁄qT ø=+‘·ø±\eTT ‘·s¡Tyê‘·
<ëìì #Ó&ÉT>± e]ídüTÔHêï&ÉT. Á|üø£è‹˝À eTìq+‘·es¡≈£î, e÷qe⁄&ÉT
á eT+∫#Ó&ÉT\qT ‘·q kı+‘· eéVü‰s¡eTTe˝… e÷s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. á
ø±s¡ D eTT#˚ n+<ä s ¡ ÷ @ø±_Û Á bÕj· T +‘√ XÊ+‹ ø√dü + #˚ ù d
Á|üj·T‘êï\qT eT+∫>± ìs¡ísTT+#ês¡T. á H˚|ü<∏äéTT˝À Hê´j·TeTT,
ø£è‘·»„‘·, düeT‘·«eTT, <äj·T, C≤*, ø£s¡TD, kÕe÷q´ Jeq+ yÓTT<ä˝… ’q
n+XÊ\ìï{Ïì düVü≤»+>± eT+∫ nì ìs¡ísTT+#·&ÉyÓTÆq~. á
\ø£åD≤\˙ï dü<äTZD≤˝Ò. Ç+<äT≈£î _ÛqïeTsTTqe˙ï <äTs¡TZD≤˝Ò. á
$<ÛäeTT>± eT+∫ #Ó&ÉT\ XÊgy˚T HÓ’‹ø£‘·.
304
30. ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTT
Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT ø±\eTT‘√ u≤≥T eè~∆ kÕ~Û+#ê\qT≈£î+{≤&ÉT.
á eè~∆ nH˚~ n+‘·sêj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü ìs¡+‘·s¡+ kÕ>±\ì n+<äs¡÷
ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. á n_Ûeè~∆H˚ dü+‘√wü+>± ø=+<äs¡T ‘·‘·«y˚‘·Ô\T
n_Ûe]í+#·T#·THêïs¡T. Ç<˚ J$‘·eTTq≈£î, dü+‘√wüeT+{≤s¡T. M]
ñ<˚›X¯´+˝À XÊX¯«‘·yÓTÆq Á|üXÊ+‘·‘· J$‘·+˝À eTq eTqdüT‡≈£î m|ü&É÷
kÕ<Ûä´|ü&É<äT nì uÛ≤$kÕÔs¡T. n+<äTπø J$‘·+ ˇø£ n+‘·T˝Òì
Á|üj·÷DeTì, Ä Á|üj·÷D+ ø√]ø£\‘√ ìs¡+‘·s¡+ kÕ>∑T‘·÷H˚
ñ+≥T+<äì, uÛÑj·÷\‘√ ì+&ç ñ+≥T+<äì, Ç~ ˇø£ ns¡ú+ |üs¡ú+
˝Òì Á|üj·÷DeTì ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïs¡T. Ms¡T Á|ü‹bÕ~+∫q dü÷Á‘ê\H˚
ªñ|üjÓ÷–‘· yê<äeTTμ n+{≤s¡T.
ñ|üjÓ÷–‘êyê<ä dæ<ë›+‘·eTT qqTdü]+∫ Á|üø£è‹ e÷qyê[øÏ
Ç<ä›s¡T #·Áø£es¡TÔ\qT, XÊdüqø±s¡T\qT n+~+∫+~. yêπs ˇø£s¡T düTK+,
¬s+&ÉT <äT'K+. ˇø£yÓ’|ü⁄ HÓ’‹ø£‘·qT nqTdü]+∫ ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·T+,
eT]j·TT ø£s¡à dæ<ë∆+‘êqï qTdü]+∫ dü+uÛÑ$+#˚ á ø£wüºdüTU≤\T. á
dæ<ë∆+‘ê\T eTq Á‹ø£s¡DeTT\ kÕøÏå>± eTq*ï XÊdædüTÔqï$. e÷qe⁄&ÉT
á dæ<ë∆+‘ê\≈£î ã<äT∆&Ée⁄‘·THêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT á dæ<ë∆+‘ê\ qT+&ç
bÕ]b˛yê\ì m+‘·>∑{Ïº>± Á|üj·T‘·ïeTT #˚ùdÔ, n+‘· ˝À‘·T>± M{Ï˝À¢
≈£Ls¡T≈£îb˛‘·THêï&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝À e÷qe⁄&ç düTKXÊ+‘·T\≈£î á
ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTT ˇø£ |ü⁄Hê~ì @sêŒ≥T #˚düTÔqï~.
á $X‚¢wüD˝À Á|ü‹ø£s¡àqT #˚s¡Ã&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. @ ø£s¡àeT+∫~,
@ ø£s¡à#Ó&É¶~? @ ø£s¡àe\¢ e÷qe⁄q≈£î dü+‘√wü+ \_ÛdüTÔqï~? @
ø£s¡àe\¢ e÷qe⁄&ÉT dü+‘√cÕìøÏ <ä÷s¡eT>∑T#·THêï&ÉT. düTK+e\¢
305
e÷qe⁄&ÉT dü+‘√cÕìï n+<äT ≈£î+≥THêï&Ü? ˝Òø£ <äT'U≤ìï bı+<äT
‘·THêï&Ü? e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq ìs¡íj·÷\≈£î |ü]$T‘·eTT >±ø£ dü$Twæº>± á
$X‚¢wüD »s¡T>∑T‘·Tqï~.
Á|ü‹ edüTÔe⁄q≈£î ø=ìï <Ûäsêà\T ñ+{≤sTT. Ä edüTÔe⁄\ <Ûäsêà\
qqTdü]+∫ e÷qe⁄&ÉT Ä edüTÔe⁄\qT+&ç @$T bı+<äT‘·THêï&ÉT?
eT+∫Hê, düTKeTTHê, \_›Hê, dü+‘√wüeTTHê? ˝Òø£ Ä edüTÔe⁄e\¢
e÷qe⁄&ÉT ‘·q ø£wüºeTTqT, u≤<ÛäqT, #Ó&ÉTqT, ø£|ü≥‘·«eTTqT ìs√~Û+ #·
>∑\T>∑T‘·THêï&Ü? á Ä˝À#·q\T πøe\+ ˇø£ e´øÏÔì <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
ø±ø£ kÕeT÷Væ≤ø£+>± dü+|òüTÁ|ü»\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì $X‚¢wæ+∫q
$wüj·÷\T dü+|òüT+ Á|ü»\‘√ ≈£L&çñ+≥T+~. nq>± dü+|òüTπøåeTy˚T
<Û˚´j·TeTT>± á dæ<ë∆+‘ê\qT s¡÷bı+~+#·&ÉyÓTÆq~. dü+|òüT ÁX‚j·Tdü T‡
q+<˚ e÷qe⁄\ jÓTTø£ÿ dü$Twæº ø√]ø£\T Ç$T&ç ñ+≥Tqï$.
ˇø£ e´øÏÔøÏ ˇø£ edüTÔe⁄ô|’ eT≈£îÿe m|ü&ÉT ø£\T>∑T‘·T+~? Ä
edüTÔe⁄ e\¢ n‘·ì dü+‘√wüeTT ô|]–q|ü⁄&ÉT ˝Ò<ë n‘·ì <äT'KeTT
‘·]–q|ü⁄&ÉT. @ ø£s¡à\T Á|ü<ÛëqyÓTÆq$? dü+|òüTÁX‚j·TdüT‡qT <äèwæ º˝À
ô|≥Tº≈£îì, dü+|òü÷ìøÏ y˚T\TqT #˚dæ dü+‘√cÕìï n+~+#·T ø£s¡à\T
ÁX‚wüºyÓTÆq ø£s¡à\T. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚, dü+|òü÷ìøÏ y˚T\T≈£î ã<ä T\T
Vü‰ì #˚j·TTø£s¡à\qT ‘·–Z+#·Tø√yê*.
á dæ<ë∆+‘ê\ |ü≥¢ yÓTT>∑TZ#·÷|æq e´øÏÔ, á dæ<ë∆+‘êqïqTdü]+∫
ø£s¡à\jÓTTø£ÿ eT+∫#Ó&ÉT\T jÓ÷>∑´‘êjÓ÷>∑éTT\ <äècÕº´ düeT]ú+#·TqT.
dü+‘√wüeTTq¬ø’ Ä#·]+#·T ø£s¡à\T @$T ne⁄H√, @$T ø±y√, @ø£s¡à
‘· b ˛Œ, @ø£ s ¡ à ˇb˛Œ, dü + <ä s √“¤ ∫ ‘· + >± ìs¡ í s TT+#· T qT. Çø£ ÿ &É
dü+<äs√“¤∫‘·+>±H˚ ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·TeTT »s¡T>∑TqT, ˝Ò≈£îqï Ä
|ü<ë\≈£î ns¡úeTT ñ+&É<äT.
306
dü + ‘√wü e TTq≈£ î $s√<Û ä y Ó T Æ q |ü < ä e TT\T $s√<Û ä e TT, |ü > ∑ ,
kÕqTuÛÑ÷‹ yÓTT<ä˝…’q$. kÕqTuÛÑ÷‹ dæ<ë∆+‘·+ Á|üø±s¡+ düVü≤ø±s¡+,
$s√<Ûä dæ<ë∆+‘·eTT Á|üø±s¡eTT |ü>∑, <˚«wüeTT Á|üø£{Ï+#·T≥ »s¡T>∑T
#·Tqï~. nq>± ˇ|üø√e&É+, ˇ|üø√ø£ b˛e&Ü\T »s¡T>∑T#·Tqï$.
á dü+|òüT≥q\T e´øÏÔ>∑‘· yÓTÆq|ü⁄&ÉT |ü>∑ <˚«cÕ\T Á|üø£{Ï‘·eTe⁄‘·Tqï$.
‘·q≈£î ÇwüºeTT˝Òì e´øÏÔ, dæ<ë∆+‘ê\ qqTdü]+#·T#·Tqï|üŒ{ÏøÏ, Ä
dæ<ë∆+‘· Ä#·s¡D˝À ˝ÀbÕ\T rdüT≈£îì Ä dæ<ë∆+‘ê\πø <ä÷s¡eT>∑Tq≥T¢
‘·eT <˚«wüeTTqT Á|üø£{Ï+#·T≥ »s¡T>∑T#·Tqï~. Ç~ yêdüÔeeTTq≈£î
<ä ÷ s¡ e TT. e´øÏ Ô > ∑ ‘ · y Ó T Æ q <ä ÷ wü D ≤‹s¡ k Õÿsê\‘√ dæ < ë∆ + ‘ê\≈£ î
<ä÷s¡eT>∑T≥ dü]jÓÆTq |ü<ä∆‹ ø±<äT.
m{Ïº ø£s¡à\T ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ýÓ÷, m{Ïº ø£s¡à\T jÓ÷>∑éTT ø±y√
Ä#·]+#˚ Á|ü‹e´øÏÔøÏ ‘·q uÛ≤yê\˝À ‘Ó\TdüTÔ+~. eTq'|üP]Ô>±
ÄyÓ÷<äeTTqT ‘Ó*j·T CÒj·T&ÉeTH˚~ dü]jÓÆTq |ü<ä∆‹. ø=+<äs¡T ‘·eT
ÇcÕºqTkÕs¡eTT ø£s¡à\ô|’ ÄyÓ÷<äeTTqT ‘Ó\T|üC≤\s¡T. n|ü&ÉT n$
#Ó&ÉTø£s¡à\T>± yê]øÏ ˝…ø£ÿ. n+^ø±s¡+, ÄyÓ÷<ä+, nq+^ø±s¡+,
ÄyÓ÷<ä+ \_Û+#·ø£b˛e&É+ e\q dæ<ë∆+‘ê\ ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·÷\T
e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$. á dæ<ë∆+‘ê\˙ï ø£&É≈£î eTq dü+‘√wüeTTq≈£î <ë]
rùdy˚ nsTT ñ+≥Tqï$.
kÕqTuÛÑ÷‹, e´‹πsø£ dæ<ë∆+‘ê\qqTdü]+∫ rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\
e\¢ kÕ<Ûës¡D+>± nH˚ø£ ‘·|ü\T »]–b˛e⁄qT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
ne÷j·T≈£î\T •ø£å≈£î >∑T] n>∑T<äTs¡T. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À ø=+‘·
Á|ü‹|òü\eTTq≈£î ã<äT\T uÛ≤Ø>± Á|ü‹|òü\eTT eTT≥ºC…|ü≥ »s¡T>∑TqT.
Ç<˚ Ø‹˝À <äj·÷, ø£s¡TD\ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü »s¡T>∑TqT.
|ü<˚|ü<˚ eTqeTT »„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃ≈£îH˚ dæ<ë∆+‘·eTT ˇø£{Ï ñqï~.
n<˚ <Ó’eìs¡íj·TeTT. e÷qeHÓ’»eTT Á|üø±s¡eTT dü‘·ÿs¡à\T <Ó’eeTTq≈£î
307
Á|”‹bÕÁ‘·eTT\ì ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. nsTT‘˚ Ç~ ≈£L&Ü dü]jÓÆTq
dæ<ë∆+‘·eTT>± ‘√#·T≥˝Ò<äT. <ëìøÏ ø±s¡DeTT, ndü\T eT+∫ ø±s¡éTT
nqT<ëìøÏ dü]jÓÆTq ìs¡«#·qeTT eTqe<ä›˝Ò<äT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ q∫Ãq eT+∫ ø±s¡ý˚T<√ e÷qe⁄q≈£î ne>±Vü≤q ˝Ò<äT.
ˇø£ ø±s¡´+˝À ¬s+&ÉT $wüj·÷\T Ç$T&ç ñ+≥Tqï$. yÓTT<ä≥
ø£s¡Ô eT~˝À ø£s¡à≈£î dü+ã+~Û+∫q Ä˝À#·q\T. ¬s+&ÉT Ä ø£s¡àqT
Áb˛‘·‡Væ≤+∫ ã\|üs¡#·T ÄyÓ÷<äyÓTÆq ø±s¡D≤\T. @ ø±s¡éTT #˚|ü{ÏºH ê
n~ e÷qe⁄ì dü+‘√cÕìøÏ <ë]rj·TTqqT≥ düVü≤»eTT. ˇø£ ø£s¡à
$wüj·TeTT˝ÀH˚ ø±<äT, #˚|üfÒº Á|ü‹ø£s¡à $wüj·T+˝Àq÷ Ç<˚ |ü<ä∆‹
nqTdü ] +#· T ≥ »s¡ T >∑ T #· T qï~. ø±s¡ ´ eTTqT #˚ | ü { Ï º q yê]øÏ , Ä
ø±s¡éTTqT ã\|üs¡#˚ ø±s¡D≤\T ms¡Tø£˝ÀH˚ ñ+&ÉTqT. nsTT‘˚
dü+‘√wüeTTqT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îH˚ ø±sê´\T #˚|ü≥Tº≥ »s¡T>∑T#·Tqï~.
á dü+‘√wüeTTqT n+~+#˚ ø£s¡à\≈£î Ä#·s¡D˝À ãj·T{ÏqT+&ç
ñ‘ê‡Vü≤, Áb˛‘ê‡Vü‰\T ìs¡+‘·sêj·T+>± n+<äT#·T+&ÉTqT.
#·≥ºØ‘ê´ dü+‘√wüeTqTq~ dü+|òüT+˝Àì Á|ü»\≈£î kÂKéTTqT,
πøåeTeTTqT #˚≈£Ls¡TÃq~>± uÛ≤$+#·&É eTe⁄#·Tqï~. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚
e÷qe⁄\T ≈£L&Ü πøåeTeTTqT, kÂU≤´\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì #·≥ºØ‘ê´
yÓT\T>∑T#·THêïs¡T. á H˚|ü<∏äéTT˝À e÷qe⁄ì düTU≤\≈£î, <äT'U≤\≈£î
ø±s¡D≤\qT ø£qT>=qe\dæ j·TT+≥Tqï~.
düTU≤ìøÏ, <äT'U≤ìøÏ Hê\T>∑T eqs¡T\T e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$. n$
uÛÖ‹ø£eTT, sê»˙‹, Á|ü#ês¡eTT˝Àì$ eT]j·TT eT‘·|üs¡yÓTÆq$. á
düTK<äT'U≤\≈£î dü+ã+~Û+∫q eqs¡T\T #·≥ºeTTq≈£î nqTã+<ÛäyÓTÆ
ñ+≥Tqï$. á ø±s¡DeTT#˚ á eéVü‰sê\˝À nqTeT‘·T\qT
bı+<äe\dæ ñ+≥Tqï~.
308
Á|üdüTÔ‘· kÕe÷q´ |ü]dæú‘·T\˝À eTq düTK<äT'U≤\≈£î ø±s¡DeTT
eTq dü+|òüT+˝Àì ø=+<ä] n~Ûø±s¡T\T Hê´j·Teédüúô|’q Ä<Ûës¡
|ü&çq|ü⁄&ÉT n~ sê»˙‹øÏ dü+ã+~Û+∫q ø±s¡DyÓTÆ ñ+≥Tqï~.
eT÷&ÉT, ìj·TeT ìj·T+Á‘·D\≈£î nr‘·+>± ‘·q#·T≥÷º #˚] ñqï
eTqTwüß´\ nqTeT‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï n~ Á|ü#ês¡+˝À ñqï
|ü<ä›‹>± ‘Ó\TdüTÔqï~. Hê\T>∑T, >√#·s¡eTTø±ì nq>± n>√#·s¡yÓTÆq
eédüú‘√ ≈£L&çq, nq>± eT‘·|üs¡yÓTÆq ìj·Te÷e[øÏ nqTã+<ÛäyÓTÆ
j·TT+≥Tqï~.
uÛ Ö ‹ø£ , sê»˙‹ eT]j· T T Á|ü # ês¡ + ˝À ñqï ìj· T e÷\
qqTdü]+∫ düTK<äT'U≤\T Á|üdüTÔ‘· »qà˝ÀH˚ dü+Áø£$T+#·TqT. eT‘·
|üs¡eTT>± <ä≈£îÿ düTK<äT'U≤\T Á|üdüTÔ‘· »qà˝Àø±˙ ˝Ò<ë eTs¡T»qà˝À
ø±˙ dü+Áø£$T+#·TqT.
kÂKéTTqT n+~+#·T≥, ø£wüºeTT\qT bÕs¡Á<√\T≥ nqT ¬s+&ÉT
n+XÊ\T #·≥ºeTT |ü]o\q˝À m|ü&É÷ ñ+&ÉTqT. á ¬s+&ç+{Ï $\Te
e÷qe⁄ìøÏ ne>±Vü≤q˝ÀH˚ ñ+&ÉTqT. e÷qe⁄&ÉT ì‘·éTT á
¬s+&ç{Ïø√düy˚T ÁX¯$Tdü÷Ô ñ+{≤&ÉT. M{ÏjÓTTø£ÿ X¯øÏÔì ≈£L&Ü e÷qe⁄&ÉT
Á>∑Væ≤+#˚ e]ÔkÕÔ&ÉT. M{Ï $\TeqT düVæ≤‘·+ e÷qe⁄&ÉT |ü]>∑D˝ÀøÏ
rdüT≈£î+{≤&ÉT.
e÷qe⁄\T nqTuÛÑ$+#·T düTK<äT'U≤\ jÓTTø£ÿ |ü]D≤eTeTT ˝Ò<ë
rÁe‘·\qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ á $wüj·÷\T eTq≈£î düVü≤ø£]+#·TqT.
n$ rÁe‘·, düeTj·TeTT, düŒwüºeTT, ndüŒwüºeTT, s¡ø£Ô dü+ã+<ÛäeTT
eT]j·TT ø£qT|æ+#·ø£ eéVü≤]+#·T≥ nqTq$.
eTqeTT ˇø£ ø£cÕºìøÏ ø±˙ düTU≤ìøÏ ø±˙ ø±s¡DyÓTÆq n+XÊ\
jÓTTø£ÿ $\Te\qT $X‚¢wæ+#˚ düeTj·T+˝À |ü]o\+#·e\dæq Ç‘·s¡
309
|ü]dæú‘·T\T ø=ìï ñ+{≤sTT. n$ yÓTT<ä≥, ãVüQ dü+‘êqeTT ø£*–
ñ+&ÉT≥. Ç+<äT ñ+&ÉT ø£wüº düTU≤\T eTq≈£î ne>∑‘·y˚T. <ë]Á<äéTT‘√
ñqïyê]øÏ u≤<Ûä\T, nqT≈£L\ |ü]dæú‘·T\˝À kÂU≤´\T nqTuÛÑ$+#·TqT.
¬s+&Ée n+X¯eTT |ü$Á‘·‘√ ≈£L&çq~. ø£wüºeTTH√, düTKeTTH√ <äèwæº˝À
ô|≥Tº≈£îì n+<äT≈£î $s¡T<ä∆eTT>± |üqT\T #˚|ü≥Tº≥. ø£wüºeTTqT <äè wæº˝À
ô|≥Tº≈£îì düTK|ü&ÉT≥. düTKeTT\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì ø£wüº|ü&ÉT≥.
eT÷&Ée~ |ü]D≤eT+ nq>± m+‘· n~Ûø£ dü+K´˝À á |ü]dæú‹øÏ
˝Àqe⁄‘ês¡T nì ‘Ó\TdüTø√e&É+.
ø£wüºdüTU≤\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&ÉeTH˚~ eTT#·Ãf…Æq C≤„q+. á
ø£ w ü º dü T U≤\T dü s ¡ fi ¯ e TT>± >±˙, dü + øÏ ¢ w ü º e TT>±>±˙ ñ+&É T qT.
düs¡fi¯yÓTÆq$, eT]+‘· düs¡fi¯eTT>± $uÛÑõ+|üã&Ée⁄. dü+øÏ¢wüºyÓTÆq$
düs¡fi¯eTT>± $uÛÑõ+|üã&ç |ü]wüÿè‘·eT>∑TqT.
dü T U≤\T` dü T KeTT, ø£ w ü º e TT`ø£ c Õº \ >∑ T ]+∫ ùdø£ ] +#˚
$es¡eTT\T dü+øÏ¢wüºeTT>±q÷ eTT#·Ã≥>±q÷ >√#·s¡eT>∑TqT. M{Ïì
Áù|sπ |æ+#˚ ø±s¡D≤˝Ò eTq˝À ñ‘ê‡Vü‰ìï sπ ø¬ ‹Ô+#·TqT. @ ˇø£ÿ ø±s¡DeTT
#˚‘· düTU≤\˙ï πs¬ø‹Ô+#·ã&ÉTH√ ‘Ó\TdüTø√e&É+, nq>± @ ø±s¡DeTT#˚
düTU≤\˙ï dü$Twæº>± n+<äTu≤≥T˝À ñ+&ÉTH√ ‘Ó\TdüTø√e&É+.
düs¡fi¯yÓTÆq düTU≤\ ø=s¡≈£î |üs¡T>∑T\T rj·TT≥ e÷qeHÓ’»eTT.
Á|ü‹ Ç+Á~j·TeTT e\q e÷qe⁄&ÉT kÂKéTTqT nqTuÛÑ$+#·T#·THêï&ÉT.
n+<äyÓTÆq s¡+>∑T\T, u§eTà\T, |ü#·Ã<äqeTT, ø=+&É\T, Á|üø£è‹
n+<ë\T yÓTT<ä\sTTq$ eTq #·÷|ü⁄q≈£î Äq+<äeTTqT #˚≈£Ls¡TÃqT.
|ü≈£åî\ øÏ\øÏ˝≤ sêeeTT\T, ôd\j˚Ts¡¢ >∑\>∑\\T, yÓTT<ä\sTTq$ eTq
#Óe⁄\≈£î Ç+|ü⁄>± ñ+&ÉTqT. |ü⁄cÕŒ\ |ü]eTfi≤\T, dü«#·Ã¤yÓTÆq >±*ì
|”*Ãq|ü&ÉT eTq X¯Øs¡eTT˝À ø£*–q eTs¡T>¬ q’ s¡øÁÔ£ kÕeeTT yÓTT<ä˝q’… $
eTq Hêdæø± s¡+Á<Ûë\≈£î Vü‰sTTì ø£*–+#·TqT.
310
düTKeTTqT n+~+#·T Ç‘·s¡ kÕ<ÛäHê\T, dü+|ü<ä\T, HÓ’|ü⁄DéTT,
>ös¡eeTT, n~Ûø±s¡eTT, ùdïVü≤eTT, |ü$Á‘·‘·, Ç‘·s¡T\≈£î kÕj·T|ü&É T≥,
C≤„|üø£X¯øÏÔ, }Vü≤\˝À $Vü≤]+#·&É+, q\T>∑T]‘√ ø£\dæ >∑&É|ü≥+,
n<˚ $<Ûä+>± düs¡fi¯yÓTÆq ø£cÕº\T eTq Ç+Á~j·÷\e\¢ ùd«#·Ã¤ e\¢,
X¯Á‘·T‘·«+ e\¢, $|üØ‘· <Û√s¡DT\ e\¢, n>ös¡eeTT\ e\¢ ø£\T>∑T#·Tqï$.
e÷qe dü«uÛ≤yêìøÏ u≤>± Vü≤‘·TÔø=qTq$ kÂKéTT. eTq
dü<Tä DZ ≤\ qqTdü]+∫ eTqeTT ø=ìï edüTeÔ ⁄\ |ü≥¢ u≤>± Çwü|º &ü ‘É êeTT,
eT]ø=ìï $wüj·÷\qT <˚«wækÕÔeTT. J$‘ê+‘·eTT á ã+<ÛäeTT
ø=qkÕ>∑TqT. eTq dü+‘√wüeTTq≈£î, eTq eT+∫‘·q+ô|’ á kÂKéTT\
Á|üuÛ≤eeTT eTqô|’ ‘·|üŒø£ ñ+≥T+~. BìøÏ ø±s¡DeTT e÷qe⁄&ÉT
düTKeTTqT Ä•+#·&É+, ø£wüºeTT\≈£î <ä÷s¡eTT>± »s¡>∑&É+.
Á|ü‹ Ç+Á~j·TeTT ø=ìï edüTÔe⁄\ |ü≥¢ #ê˝≤ ñ‘ê‡Vü≤eTTqT
ø£q|üs¡#·TqT Á|ü‹ Ç+Á~j·TeTT ‘·q #·ø£ÿì |üìrs¡T‘√ ‘·q≈£î u≤>±
Äø£]¸‘·yÓTÆq edüTÔe⁄\|ü≥¢ nqTã+<ÛäeTT ø£*– ñ+&ÉTqT. Ç+Á~j·÷\T
á $<ÛäeTT>± düŒ+~+#·&ÉeTT ÄVü‰«ì+#·<ä–q~. á $<ÛäyÓTÆq
nqTã+<ÛäeTT e\q ñqï‘·yÓTÆq edüTÔe⁄\‘√ ã+<ÛäeTT @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
Ç{Ïº ã+<ÛäeTT dü+|üPs¡íyÓTÆq~ eT]j·TT Äq+<äø£s¡yÓTÆq~.
Ç+Á~j·T kÂKéTT e÷qdæø£yÓTÆq~. dü+|üPs¡íyÓTÆq kÂKý˚T
nìï{Ï ø £ + f… ñ‘· Ô e TyÓ T Æ q dü T KeTT. ˇø£ Ç+Á~j· T eTT #· ø £ ÿ >±
|üì#˚düTÔqï~ nqï<ëìøÏ ì<äs¡ÙqeTT @$T≥+fÒ, á Ç+Á~j·TeTT
e\q nH˚ø£yÓTÆq ñ‘·ÔeT edüTÔe⁄\qT Á>∑Væ≤+#·&ÉeTe⁄‘·T+~. Çø£ÿ&É
kÂKéTT‘√ ø±s¡éTT dü+|üPs¡íeT>∑TqT.
311
Çø£ÿ&É ˇø£ $wüj·TeTT >∑eTì+#ê*. ˇø£ Ç+Á~j·TeTT ˇø£
edüTÔe⁄‘√ nqTã+<ÛäeTT @s¡Œ&É>±H˚ kÂKéTT nqTuÛÑeeTT˝ÀøÏsê<äT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£s√– yÓ’<äT´&çì ø£*dæq+‘·˝ÀH˚ n‘·ì Äs√>∑éTT
#·ø£ÿã&É<äT ø£<ë. eT+<äT\T yê&Ü*, |ü<∏äéTT #˚j·÷*. n|ü&˚
Äs√>∑éTT #˚≈£Ls¡TqT. ˇø£ÿ yÓTT>∑Z |ü⁄wüŒeTT>± $ø£dæ+#·&ÜìøÏ
düeTj·TeTT |ü&ÉT‘·T+~. Ç+Á~j·T düTKeTT e÷qdæø£yÓTÆq~ Ç+‘·≈£î
eTT+<˚ >∑Ts¡TÔ#˚düT≈£îHêïeTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À eTq $y˚ø£ $#·ø£åD ≤\T,
n+‘·s¡TàK+>± Ç+Á~j·TeTT, edüTÔ dü+|üs¡ÿ$wüj·T+˝À |üì#˚j·TTqT.
á e÷qedæú‹q+<˚ kÂKéTT nqTuÛÑyêìøÏ e#·TÃqT.
e÷qe⁄&ÉT kÂKéTTqT ìsê≥+ø£eTT>± m+<äT≈£î nqTuÛÑ$+#·˝Òø£
b˛‘·THêï&ÉT? ìC≤ìøÏ e÷qe⁄\T n$ÁXÊ+‘·eTT>± @|üì #˚j·TC≤\s¡T.
kÂKéTT nqTq~ Ä#·s¡D düeTj·T+˝À n+<˚~ ø±ã{Ïº, e÷qe⁄&ÉT
kÂKéTTqT Ä düeTj·T+˝ÀH˚ nqTuÛÑ$+#·TqT. #·÷&É+&ç, ø=ìï
edüTÔe⁄\T ø=‘·Ô˝À eTq*ï u≤>± Äø£]¸+#·TqT. ø±˙ ø±\eTT‘√
áÄø£s¡¸D ‘·>∑TZqT. yÓTT<ä{À¢, ñ<ëVü≤s¡D≈£î: eTqeTT ˇø£ edüTÔe⁄qT
yÓTT<ä{ÏkÕ] #·÷dæq|ü⁄&ÉT m≈£îÿe>± Äø£]¸‘·eTe⁄‘êeTT. Áø£y˚T|” á
Äø£s¡¸D‘·>∑TZ‘·T+~. Ç<˚ ø±s¡DeTT#˚ Ä düTKeTT|ü≥¢≈£L&Ü ñ‘ê‡Vü≤eTT
q•düTÔ+~.
e÷qe⁄\+‘ê düTKeTTH˚ m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+{≤s¡T? düTU≤\qT
nqTuÛÑ$+#· &Üìπø á J$‘·eTT nqï uÛ≤eq‘√ e÷qe⁄\T düTU≤\T
ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. J$‘·eTH˚~ ˇø£ Bs¡Èø±*ø£ Á|üD≤[ø£. á J$‘·eTTqT
e÷qe⁄&ÉT ‘·q nBÛq+˝À ñqï eqs¡T\˝À ‘·q øÏwüºyÓTÆq ø√]ø£\qT
kÕ~Û+#·T≥≈£î $ìjÓ÷–kÕÔ&ÉT. ñ<ë Vü≤s¡D≈£î: ˇø£ dü+^‘· ø£fi≤ø±s¡T&ÉT
ñHêï&É+fÒ, ‘·q øÏwüºyÓTÆq dü+^‘êìï $qT≥‘√bÕ≥T Ä dü+^‘·eTT˝Àì
312
yÓTfi¯ó≈£îe\qT H˚s¡TÃ≈£î+{≤&ÉT. ‘·eT‘·eT |üqT\<ë«sê »qT\T
düTKkÂU≤´\qT nqTuÛÑ$dü÷ÔH˚ ñ+≥THêïs¡T. J$‘·eTT ñqï+‘·˝À
ø√]ø£\qT rs¡TÃø√yê\ì e÷qe⁄&ÉT uÛ≤$kÕÔ&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚
J$‘·eTT qT+&ç düTU≤\qT y˚s¡T#˚j·TT≥ kÕ<ÛäéTT ø±<äì #Ó|üŒe#·TÃqT.
ø£s¡Ô ˝Ò≈£î+&Ü ø£s¡à #˚j·T M\T>±<äT. ø£s¡àqT Ä#·]+#·TdüeTj·TeTT˝ÀH˚
düTKeTT nqTuÛÑeeTTq≈£î e#·TÃqT.
düTU≤\T nH˚$ ˇø£ s¡øe£ TT>± ñ+&Ée⁄, nq>± $$<Ûä dü«uÛ≤yê\‘√
ñ+&ÉTqT. $$<Ûä dü«uÛ≤yê\‘√ ñqï edüTÔe⁄\T $_ÛqïØ‘·T\˝À
\uÛÑéT>∑TqT, |üqT\T |üP]Ô#˚j·TTqT. Ç+Á~j·÷\‘√ ≈£L&çq |üqT\T
eT]j·TT Ä˝À#·q\T $_ÛqïeTT>± ñ+≥Tqï$. á H˚|ü<∏äéTT˝À
kÂU≤´\T ≈£L&Ü $_ÛqïeTT>±H˚ ñ+&ÉTqT.
dü « uÛ ≤ e Ø‘ê´ kÂKéTT nqTuÛ Ñ e eTTq≈£ î e#· T ÃqT. á
nqTuÛÑeeTT Ø‘ê´ Ä kÂKéTT eT]+‘·eè~∆øÏ <ë]rj·TTqT. ñ
<ëVü≤s¡D≈£î, dü+^‘·eT+fÒ Çwüº|ü&˚yês¡T ñ+{≤s¡T. á dü+^‘·eTTô|’
ÇwüºeTT ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. n~ ‘·]π>~ ø±<äT. dü«uÛ≤eØ‘ê´
$$<Ûä nqTuÛÑyê\qT bı+<äT‘·÷, bı+~q nqTuÛÑeeTT <ë«sê $TøÏÿ*
n_Ûs¡T∫ ô|+#·T≈£îì eTqeTT n_Ûeè~∆ kÕ~ÛkÕÔeTT.
eTqeTT Á|üj·T‘·ïeTT‘√ ø=ìï ø±sê´\qT ≈£î~+∫, yê{ÏqT+&ç
kÂKéTTqT nqTuÛ Ñ $ +#· T ≥≈£ î n\yê≥T|ü & É T ‘· T HêïeTT. ˇø£
kÂKéTTqT nqTuÛÑ$+#˚ düeTj·T+˝À nqTø√≈£î+&Ü ãj·T{ÏqT+&ç
eTs√ kÂK´+‘√ n+‘·sêj·T+ ø£\>∑&É+‘√ yÓTT<ä{Ï kÂKéTT HÓs¡y˚s¡T≥
˝Ò<äT. nq>± Ä•+#·ì ãj·T{Ï kÂKéTT\ e\q kÂKéTTø£+f… u≤<Û˚
ø£\T>∑T‘·Tqï~. n{Ïº n+‘·sêj·÷\ e\¢ dü«uÛ≤eØ‘ê´, ø±sê´\T
<Óã“‹qT#·Tqï$.
313
eTqeTT Ä#· ] +#˚ ø£ s ¡ à \T eT+∫>±q÷, #Ó & É T >±q÷ ñ
+≥THêïsTT. á ø±sê´\T ø=ìï #˚|üfÒº$>± ñ+≥THêïsTT. eT]ø=ìï
e~*ô|fÒ º $ >± ñ+≥T HêïsTT. eT]ø=ìï ø±sê´\T eTq\qT
dü + ~>∑ ∆ + ˝À ñ+#· T ‘· T qï$. Ç<˚ Ø ‹ dü T U≤\ |ü ≥ ¢ ≈£ L &Ü
e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~. ø=ìï düTU≤\T eT+∫$>±qT, eT]ø=ìï düTU≤\T
ìwæ<ä∆eTT\T>± ñ+≥Tqï$. Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq J$‘·eTTqT Ä•+#·Tyês¡T
ñqï‘·yÓTÆq yê{Ïì ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T, kÕe÷qýÓTÆq J$‘êìï
ø√s¡Tyês¡T ø√s¡sêì ø√]ø£\qT nqTuÛÑ$dü÷Ô n|üsê<ÛäuÛ≤eeTT ø£*–
ñ+≥THêïs¡T.
ø√]ø£ø£Hêï nqTuÛÑeeTT˝À ñqï düTKy˚T eTTKýÓTÆq~. <ëìøÏ
ø±s¡DeTT, ø√]ø£ dü«uÛ≤eeTT ø±\eTT‘√ eTT&çô|{Ïº y˚s¡T#˚j·T&ÉyÓTÆ q~,
ø±˙ düTKeTT nqTq~ ø±s¡éTT˝À Ç$T&ç ñ+≥Tqï~. ø√]ø£,
düTKeTT\ eT<Ûä´qTqï ‘˚&ÜqT kÕe÷q´ e÷qe⁄&ÉT n+‘· ‘˚*ø£>±
‘Ó\TdüTø√˝Òøb£ ˛‘·THêï&ÉT. ø±sê´\T y˚s¬ q’ |ü&ÉT düTU≤\T≈£L&Ü n+<äT≈£î
‘·–q≥Tº>±qT ñ+≥THêïsTT. düTU≤\˝À ø=ìï düTU≤\T ñqï‘·yÓTÆq$.
ˇø=ÿø£ÿ »+‘·Te⁄ ‘·q <Ûäsêà\qqTdü]+∫, ø=ìï ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ô|’
m≈£îÿe eT≈£îÿe #·÷|ü⁄qT. ≈£îø£ÿ, >∑Ti¿+, eTìwæ á eT÷&ç+{Ï˙
|ü]o*+∫q|ü⁄&ÉT eTq≈£î á $wüj·T+ uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. eT∞fl ˇø£s¡ø£+
»+‘·Te⁄\T Ä düTKeTTqT $$<Ûä kÕúsTT\˝À ø√s¡T≈£î+{≤sTT.
eTqTwüß´\˝À á ‘˚&Ü #ê˝≤ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. #·÷&É+&ç,
ˇø£ düTU≤ìøÏ ø=+<äs¡T eT≈£îÿe #·÷|æ‘˚, eT]ø=+<äs¡T n<˚ düTKeTT
|ü≥¢ $eTTK‘· #·÷|ü⁄‘ês¡T. eTqeTT á $X‚w¢ D
ü \qT eT+∫yê] <äèwæ‘º √
|ü]øÏ+#ê*. nq>± HÓ’‹ø£‘·‘√ á düTKeTTqT $X‚¢wæ+#ê*. HÓ’‹ø£eTT>±
314
ñ‘·ÔeTT&Ó’q e´øÏÔ, ‘·qH=ø£ düTKeTT Vü‰sTTì ø£\T>∑#˚dæq<äì ‘Ó*dæ q
yê&ÉT, Ä düTKeTTqT n+<äs¡÷ ÄyÓ÷~+#·e#·TÃ. n˝≤>±ø£, #ê˝≤
nkÂø£s¡éTTq≈£î >∑T]#˚ùd kÂU≤´\T ndü\T düTU≤\T>± uÛ≤$+#·sê<äT.
eTqeTT mH√ï ø£s¡à\qT Á|ü‹s√p Ä#·]dü÷Ô ñ+{≤eTT. á
ø±s¡éTT\ jÓTTø£ÿ n+‹eT |ü]D≤eTeTT eT+∫>±˙ #Ó&ÉT>±˙ ø±e#·TÃ.
ø=ìï ø±s¡éTT\ e\¢ eTq≈£î Vü‰ì ø£\T>∑TqT. nsTTq|üŒ{Ïø° yê{Ïì
m+<äT≈£î #˚|ü{≤º*? á Á|üX¯ï˝À eT÷&ÉT $wüj·TeTT\T Ç$T&ç ñqï$.
n$ ñ<˚›X¯éTT\T, |üs¡ékÕqeTT\T eT]j·TT M{ÏeT<Ûä´q >∑\
dü+ã+<ÛäeTT\T. á dü+ã+<ÛäeTT\ e\¢ Ç‘·s¡ |üs¡ékÕqeTT\≈£î
neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉTqT. á ø±s¡éTT\T #˚|ü≥Tº≥, e÷qT≥ nqTq~
$y˚ø£e+‘·T\T, $y˚ø£V”≤qT\T ìs¡íj·TeTT\qT ã{Ïº »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT.
ˇø£ ø±s¡´ìs¡«Vü≤D˝À ne>∑‘·eTj˚T´$ ñ<˚›X¯éTT\T, |ü]dæú‘·T\T,
|ü]D≤e÷\T eTq Ç#êÃ¤X¯øÏÔ eT]j·TT $wüj·T |ü]C≤„qeTT. á
$wüj·TeTT\˙ï |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ eTq˝À ø±s¡éTT\qT eT÷&ÉT
s¡ø£eTT\T>± HÓs¡y˚s¡TdüTÔHêïs¡T. ø=+<äs¡T n˙ï ‘Ó\TdüT≈£îì düŒèVü≤‘√,
eT]ø=+<äs¡T $wüj·T |ü]C≤„qeTT˝Òø£qT, eT]ø=+<äs¡T $wüj·T
|ü]C≤„qeTT ˝Òø£b˛sTTHê ñqï<äqï ã÷≥ø£ yê>±›Hê\˝À ø±s¡éTT\˝À
~>∑T‘ês¡T.
ô|’q ñ<äVü≤]+∫q eT÷&ÉT dæú‘·T\˝Àì ø£s¡Ô\ |ü]dæú‘·T\qT
ˇø£kÕ] |üs¡øÏ+#Ó<äeTT. yÓTT<ä≥, n˙ï ‘Ó*dæ |üqT\T #˚|ü{Ïºq e´øÏÔ øÏ
»]–q |üìrs¡Tô|’ |üP]Ô ne>±Vü≤q ø£*– ñ+&ÉTqT. ¬s+&ÉT,
dü+|üPs¡íyÓTÆq C≤„qeTT ø±s¡éTT #˚|ü{Ïºq e´øÏÔ, Ä |üì|ü≥¢ dü] nsTTq
ne>±Vü≤q˝Òø£, dü]nsTTq $es¡eTT\T n+~+#· ˝Òø£b˛e#·TÃqT.
315
eT÷&É T , ã÷≥ø£ Á |ü # ês¡ e TT‘√ ‘Ó * j· T ø£ b˛sTTHê ‘Ó \ Tdü T qì
ø±s¡éTT˝ÀøÏ ~–qe´øÏÔ jÓTTø£ÿ $es¡eTT\T qeTà<ä–q$ ø±<äT.
eTqeTT #˚|üf…º ø±s¡éTT\T mH√ï s¡ø£eTT\T>± ñ+≥T+{≤sTT.
Á|ü‹ø±s¡éTT ˇø£ ñ<˚›X¯éTT‘√ #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&É ˇø£
‘˚&ÜqT >∑T]Ô<ë›eTT. n~ dü«uÛ≤eeTT. n$ dü]jÓTÆ q dü«uÛ≤eeTT eT]j·TT
e´‹πsø£ dü«uÛ≤yê\T. dü]jÓÆTq dü«uÛ≤eeTT\e\¢ |üqT\T #·\qeTT˝À
ñ+&ÉTqT. nq>± |üqT\T #·ø£ÿ>± »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. e´‹πsø£ dü«uÛ≤eeTT
e\¢ |üqT\T Ä–b˛e⁄qT.
á ø±s¡éTT\˝À eTs√ Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+≥Tqï~. n~ uÛÖ‹ø£eTT
eT]j·TT n+‘·s¡Z‘·eTT. uÛÖ‹ø£yÓTÆq~ XÊØs¡ø£eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q~.
n+‘·s¡Z‘·yÓTÆq~ e÷qdæø£yÓTÆq~. ø=≥º&ÉeTT nH˚~ uÛÖ‹ø£yÓTÆq |üì.
ø={≤º\ì nqTø√e&É+ e÷qdæø£yÓTÆq|üì, ñ<äVü≤s¡D≈£î ˇø£s¡T ñ|üHê´dü
$TdüTÔHêïs¡T. n‘·ì #·s¡´\qT >∑eTì+#·+&ç. n‘·qT ‘·q e÷≥\˝À
ø=≥ºeTì #Ó|üŒe#·TÃ, ˝Ò<ë *œ‘· |üPs¡«ø£eTT>± ø=≥ºeTì #Ó|üŒe#·TÃ
˝Ò<ë |ü]C≤„q+ <ë«sê ø=≥ºeTì #Ó|üŒe#·TÃ.
ˇø£ ø±s¡éTT #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT, ø=ìï |ü]D≤eTeT\T @s¡Œ&ÉTqT.
á |ü]D≤eTeTT˝À Äj·÷ edüTÔe⁄\≈£î e÷Á‘·y˚T dü+ã+<ÛäeTT ø£*–
ñ+&ÉTqT. ˇø£ edüTÔe⁄ e\¢ eTs=ø£ edüTÔe⁄≈£î |ü]D≤eT $wüj·TeTT˝À
dü+ã+<ÛäeTT\T @s¡Œ&É‘·$.
ˇø£ ø±s¡éTT jÓTTø£ÿ |ü]D≤eTeTT\T dü+|òüT≥q\T>± #Ó|üø=q
e#·TÃqT. ˇø£ dü+|òüT≥q s¡÷|ü⁄~<äT›ø√e&ÜìøÏ Hê\T>∑T |ü<ä∆‘·T\T
ø±qedüTÔqï$. yÓTT<ä{Ï~ ìsêàDeTT, ¬s+&Ée~ bı+<ä&É+, eT÷&Ée~
|üø£ÿyê]‘√ dü+ã+<Ûä+, q\T>∑T kÕeT÷Væ≤ø£ Á|üuÛ≤eeTT. á Hê\T>∑T
316
n+XÊ\T Á|ü‹ dü+|òüT≥q˝À K∫Ã‘·eTT>± #√≥T #˚düTø√yê\ì ˝Ò<äT.
Á|ü‹ dü+|òüT≥q≈£î nH˚ø£ |ü]dæú‘·T\T ø±s¡DyÓTÆ ñ+≥Tqï$. nH˚ø£
|ü]D≤eTeTT\˝À eTqeTT ø=ìï+{Ïì e÷Á‘·y˚T >∑T]Ô+#·>∑\eTT. ˇø£
dü+|òüT≥q˝À Ç$T&ç ñqï |ü]D≤e÷\ìï{ÏøÏ Á>∑Væ≤+#· e˝…qqï, n~
$y˚ø£e+‘·T\≈£î e÷Á‘·y˚T kÕ<ÛäéTT.
eTqeTT ø±s¡éTT\T ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£eTT>± #˚|ü&É‘êeTT. eTq
ñ<˚›X¯éTT\qT ø±s¡éTTô|’q eT]j·TT |ü]D≤eTeTT\ô|’q e´ø£Ô+
#˚kÕÔeTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À eTqeTT ø±s¡éTTô|’ ˇø£ ñ<˚›X¯éTT ø£* –
ñ+&çq, n<˚ ñ<˚›X¯éTT‘√ Ä ø±s¡éTTqT ìs¡«Væ≤kÕÔeTT. ˇø£y˚fi¯
eTq ñ<˚›X¯éTT |ü]D≤eTeTT\ô|’ ñ+∫q, n{Ïº |ü]D≤eTeTT\qT
<äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì ø±s¡éTT ìs¡«Væ≤kÕÔeTT. ˇø=ÿø£ÿkÕ] ø±s¡éTTô|’
>±˙, |ü]D≤eTeTT\ô|’>±˙ @ $<ÛäyÓTÆq ñ<˚›X¯éTT\ ˝Ò≈£î+&Ü
ø±s¡éTT\T #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
kÕ<Ûës¡DeTT>± Á|ü»\T ‘·eT ‘·eT n_ÛÁbÕj·TeTT\qT e´ø£ÔeTT
#˚düTÔ+{≤s¡T. á n_ÛÁbÕj·TeTT\T eT+∫>±qT ñ+{≤sTT. #Ó&ÉT>±q÷
ñ+{≤sTT. |ü]dæú‘·T\ qqTdü]+∫ á n_ÛÁbÕj·TeTT\T eT+∫ ˝Ò<ë
#Ó&ÉT nì ‘Ó*j·TTqT. nsTT‘˚ á n_ÛÁbÕj·TeTT\ jÓTTø£ÿ kÕs¡eTT
dü+<˚Vü‰s¡∆eTT>±q÷ ndüŒwüºeTT>±q÷ ñ+&ÉTqT. ìC≤ìøÏ eT+∫#Ó&ÉT
\H˚$ ø±s¡éTT˝ÀH˚ ñ+≥T+~. düTKeTT ˝Ò<ë ø£weºü TTq≈£î dü+ã+~Û+∫q
$wü j · T eTT\ô|’ eTq n_Û Á bÕj· T eTT\T e´ø£ Ô + #˚ j · T e#· T ÃqT.
düTKeTT\≈£î ø±s¡DeTT\ô|’ >±˙ ˝Ò<ë ø£wüº ìyês¡D\ô|’ >±˙ eTq
n_ÛÁbÕj·TeTT\T e´ø£Ô+ #˚j·Te#·TÃ. kÕ<Ûës¡DeTT>± ˇø£ ø±s¡éTTqT
#˚|ü{Ïºq ø±s¡DeTTqT ã{Ïº eTq n_ÛÁbÕj·TeTT\T e´ø£ÔeTT #˚kÕÔeTT.
Ä ø±s¡DeTT\T ñ<˚›X¯éTT\T ˝Ò<ë \ø£åéTT\T>± eTq≈£î e´ø£Ô
317
eT>∑T#·Tqï$. ˇø=ÿø£ÿkÕ] |ü]D≤eTeTT\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì eT+∫
˝Ò<ë #Ó&ÉT n_ÛÁbÕj·TeTT\T e´ø£ÔeTe⁄‘·÷ ñ+{≤sTT. ˇø£ ø±s¡éTT
jÓTTø£ÿ \ø£åéTT\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì>±˙, |ü]D≤eTeTT\qT <äèwæº ˝À
ô|≥Tº≈£îì >±˙ n_ÛÁbÕj·TeTT\T yÓ\¢&ç n>∑TqT.
Á|ü‹ø±s¡éTT e\q Ä ø±s¡éTT˝Àì <Ís¡q® éTTe\q K∫Ã‘·eTT>±
nH˚ø£ |ü]D≤eTeTT\T m<äTs¡e⁄qT. @~ @yÓTÆHê nqT≈£îqï |üì »s¡>±*
nH˚ \ø£åéTT ñqï#√≥ |üì#˚j·Te˝…qqï n+<äT≈£î ‘·–q e´øÏÔ‘·«eTT
>∑\yês¡T |üì#˚j·÷*.
•ø£å≈£î >∑T]jÓÆTq dü+<äs¡“¤eTT\˝À Hê\T>∑T n+X¯eTT\qT |ü]>∑D
˝ÀìøÏ rdüTø√yê*. yÓTT<ä{Ï, »]–q ø±s¡éTTqT düMTøÏå+#·e˝…qT.
¬s+&ÉT, @ |ü]dæú‘·T\˝À á ø±s¡éTT ìs¡«Væ≤+#·ã&çq~. eT÷&ÉT, á
ø±s¡éTT @ ñ<˚›X¯éTT‘√ yÓTT<ä\Tô|≥ºã&çq~. Hê\T>∑T, á ø±s¡éTT
HÓs¡y˚]Ãq $<ÛäeTT nq>± ‘Ó*dæ #˚dæq<ë, ‘Ó*j·Tø£ #˚dæq<ë ˝Òø£
‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê ‘Ó*dæq≥T¢ ã÷≥ø£ Á|üø£≥q\‘√ #˚dæq<ë? Ç$ø±ø£
eT] ¬s+&ÉT n+X¯eTT\T ≈£L&Ü |ü]o*+#·T≥ »s¡T>∑TqT. yÓTT<ä≥
ndü\T á ø±s¡éTT #˚|ü≥º&ÜìøÏ ø±s¡Dy˚T$T≥ì ‘Ó\TdüTø√yê*.
¬s+&Ée~, kÕe÷qéTT>± e´ø£ÔeTT #˚j·÷\H˚ n_ÛÁbÕj·T+.
eTqeTT #˚|ü{Ïºq ø±s¡éTT\ jÓTTø£ÿ \ø£åéTT\qT $#·ø£åD≤
sêVæ≤‘·éTT‘√ ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>± e´ø£ÔeTT #˚kÕÔeTT. yÓTT<ä{Ï |ü <ä∆‹˝À
»]–q nqTuÛÑeeTT\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì, ‘·eT \ø£åéTT\T yê{Ïì
nqTdü]+∫ j·TT+&ÉTqT nì #Ó|ü≥. á |ü<ä∆‹˝À m{Ïº n\+ø£s¡D\T
ñ+&Ée⁄. Ç+ø£ ¬s+&Ée |ü<ä∆‹ qqTdü]+∫, Ä \ø£åéTT\T ‘·eT
eTH√uÛ≤eeTT\qT, ‘·eT eTH√;ÛwüºeTT\≈£î kÕj·TeTT>± ø£*Œ‘·
bÕÁ‘·\‘√ ‘·eT \ø£åéTT\qT $qï$+#Ó<äs¡T. á Á|üø£≥q\˝À n‘ê´X¯,
318
˝≤uÛÑeTT, k˛eT]‘·qeTT, kÕj·TeTT yÓTT<ä\>∑Tqï$ e´ø£ÔeT>∑TqT. á
|ü<ä∆‹˝À \ø£åéTT\qT n\+ø±s¡eTT\‘√ yÓ\¢&ç+‘·Ts¡T.
ì» J$‘·eTT˝Àì dü+|òüT≥q\T eTq\qT ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>±
#·*+|ü CÒj·TTqT. yÓTT<ä{Ï~ n+‘·s¡+>∑eT+<äT, ø£wüºeTTqT >±˙
Äq+<äeTTqT>±˙ ø£*–+#·TqT. M{ÏøÏ nqT>∑TDeTT>± eTqeTT
q&É#·Tø√e˝…qT. ¬s+&Ée~, uÛÖ‹ø£yÓTÆq ø±s¡éTTe\¢ @s¡Œ&çq #·\qeTT.
Ç$≈£L&Ü ø£wüºdüTKeTT\ qqTdü]+∫j˚T ñ+&ÉTqT. M{Ïì uÛÖ‹ø£
#· \ qeTT\+<ä T s¡ T . #· \ qeTT e\q ø£ w ü º d ü T KeTT\ nqTuÛ Ñ ÷ ‹.
ø±s¡éTTqT ìs¡«]Ô+#·T rs¡TqTã{Ïº á #·\qeTT\T ø£\T>∑TqT.
á dæ<ë∆+‘·eTT qqTdü]+∫, düTKeTq>±H˚ eT+∫ n_ÛÁbÕj·TeTT
e´ø£ Ô e T>∑ T qT. n+‘˚ ø ±<ä T , ø£ w ü º e TT\qT ‘· ≥ Tº ≈ £ î H˚ X¯ ø Ï Ô ø£ * –
j·TT+&É≥eTT ≈£L&Ü ñ‘·ÔeTyÓTÆq<˚. u≤<ÛäqT, ø£wüºeTTqT #Ó&ÉT>±
uÛ≤$kÕÔeTT. nq>± @ edüTÔe⁄˝Àq÷ #Ó&ÉT nH˚~ mqï&É÷ e´ø£ÔeTTø±<äT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£ <äTsêàs¡TZ&ÉT ñHêï&ÉT. n‘·ìøÏ <äTwüº dü+ø£\ŒeTT
\qïq÷, <äTwüº ø±s¡éTT\qïqT ÇwüºeTT, Äq+<äeTT. n‘·qT yÓ÷düeTT,
ndü÷j·T, <˚«wüeTT, <Ís¡®qéTT\≈£î |üPqT≈£î+{≤&ÉT. n‘·qT á
|üqT\qT ÇwüºeTT>± #˚kÕÔ&ÉT. ‘·q≈£î ÇwüºeTT˝Òì yê]|ü≥¢ <äTsêàs¡Z eTT>±
Á|üe]Ô+∫q|üŒ{Ïø°, yês¡T u≤<Ûä|ü&É≥+ #·÷dæ ‘êqT Äq+~kÕÔ&ÉT.
eTqeTT kÕe÷qéTT>± #˚ùd |üqT\qT yê{Ï ñ<˚›X¯éTT\qT
ã{Ïº eT+∫ |üqT\T ˝Ò<ë #Ó&TÉ |üqT\ì #Ó|ü ≈£î+{≤eTT. |ü]D≤eTeTT\qT
<äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì ø±s¡éTT\ eT+∫, #Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTTqT e´ø£ÔeTT
#˚kÕÔeTT. eT+∫ |üqT\q>±H˚ düTKeTTqT n+~+#˚$, eT]j·TT
ø£weºü TTqT ‘=\–+#˚$>± uÛ≤$kÕÔeTT. n<˚ $<Ûeä TT>± #Ó&TÉ |üqT\q>±H˚
ø£wüºeTT\T ø£*–+#˚$ ˝Ò<ë düTKeTTqT HêX¯qeTT #˚ùd~>± uÛ≤$kÕÔeTT.
319
ndü\T $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ, ˇπø \ø£åéTT e´ø£ÔeTT #˚dæq|üŒ{Ïø° Ä
|üqT\ e÷Á‘·+ eT+∫>± >±˙, #Ó&ÉT>±>±˙ ˝Ò<ë eT+∫#Ó&ÉT\
ìs¡íj·TeTT kÕ<ÛäéTT ø±ìØ‹˝À eTT–j·TT#·Tqï$.
|ü]D≤eTeTT\ Ø‘ê´ ˇø£ ø±s¡éTT jÓTTø£ÿ \ø£åéTT\T eT+∫
˝Ò<ë #Ó&ÉT>± ìs¡íj·TeT>∑TqT. ˇø£y˚fi¯ ˇø£ ø±s¡éTTqT, |ü]D≤eTeTT\
H˚|ü<∏ä´+˝À #Ó&ÉT>± ìs¡ísTT+∫q|ü⁄&ÉT, ø±s¡éTT jÓTTø£ÿ |üs¡ékÕqeTT
\ìï{Ïì düMTøÏå+∫q |æ<äù| ìs¡ísTT+|üã&ÉT‘·T+~.
ø±eTeTT, <Ís¡®qéTT, ˝ÀuÛÑ‘·«eTT yÓTT<ä˝…’q \ø£åDeTT\˝À eTq
eTH√uÛ≤eeTT\T e´ø£ÔyÓTÆq|ü&ÉT yê{Ï |üs¡ékÕqeTT #Ó&ÉT>±H˚
dü÷∫+#·TqT. nq>± á uÛ≤eeTT\T #Ó&ÉTqT e´ø£ÔeTT #˚j·TTqT. M{ÏøÏ
|üsê´j·T |ü<äeTT\T ñqï$. Ä |ü<äeTT\T #Ó&ÉT uÛ≤eeTT\qT e´ø£ÔeTT
#˚j·Te⁄. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ø±eTeTT nq>± #Ó&ÉT uÛ≤eeTT e´ø£ÔeT>∑TqT,
ø±˙ X¯è+>±s¡eTT nq>± n{Ïº #Ó&ÉT ‘·\+|ü⁄sê<äT. n<˚ Ø‹˝À
<Ís¡®qéTTq≈£î ã<äT\T>± nkÂø£s¡éTT, ˝ÀuÛÑeTTq≈£î ã<äT\T>±
<ÛäqeTT‘√ eéVü‰s¡eTT>± ∫Á‹+#·e#·TÃqT. á H˚|ü<∏äéTT˝À ø±eTeTT,
<Ís¡®qéTT eT]j·TT ˝ÀuÛÑeTT nqT |ü<äeTT\qT yê&ÉT≥ dü]ø±<äT.
yêdüÔeeTTq≈£î Ä |ü<äeTT\T dü‘·ý˚T, ø±˙ Ä |ü<äeTT\qT yê&ÉT≥
|üìøÏe÷*q |üH˚ ne⁄‘·T+~.
eTqeTT Á|”‹, düeTà‹, ÇwüºeTT\‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïºq |üqT\T
dü+‘√wüeTTqT n+~+#·TqT. eTq dü+‘√wüeTTq≈£î ø±s¡DeTT eTq˝Àì
$XÊ\ uÛ≤yê\‘√ ≈£L&çq C≤„qeTT eT]j·TT ùdyêuÛ≤eeTT. |ü]dæ‘ú T· \qT
ã{Ïº Ç‘·s¡ \ø£åéTT\T dü+‘√wüeTTq≈£î <ë]rj·TTqT. Á|”‹, düeTà‹
‘· s ¡ T yê‘· ùdïVü ≤ eTTe\¢ eT]j· T T »Hê_Û Á bÕj· T eTTqT ã{Ï º
nqTdü]+#·T≥ e\q dü+‘√wüeTTqT bı+<Ó<äeTT.
320
eTqeTT mH√ï ø±s¡éTT\ #˚|ü&É‘êeTT. á ø±s¡éTT\ jÓTTø£ÿ
\ø£åéTT Á|ü|ü+#·eTTq≈£î @<√ eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<äì ø±<äT, eTq≈£î
y˚T\T »s¡>±\H˚ ø√s¡T≈£î+{≤eTT. nsTT‘˚ eTqeTT u≤>∑T|ü&çHê
Á|ü|ü+#·eTTq≈£î y˚T\T »]–qfÒ¢. ñ‘·ÔeT |ü⁄s¡Twüß\ Ä˝À#·q\qT
|ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚, yês¡T #˚|ü{Ïºq ø±s¡éTT\ e\¢ nqT≈£îqïyê]øÏ
y˚T\T »]–q<ë ˝Ò<ë nì. nsTT‘˚ á H˚|ü<∏äéTT˝À yês¡T #·≥ºØ‘ê´
me]ø° Vü‰ì ‘·\ô|≥º≈£L&É<äT. kÕe÷õø£ Hê´j·TeTT Á|üø±s¡eTT,
n+<ä]˝Àq÷ ô|]π>~ eT+∫‘·qy˚T. dü+‘√wüeTT nqTq~ q\T>∑T]
nqTã+<ÛäeTT‘√ ≈£L&çq<Ó’ ñ+≥Tqï~, ˝Ò<ë ˇø£ dü+<äs¡“¤eTTqT
|ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì düe÷y˚Xy¯ TÓ qÆ e´≈£î\Ô ≈£î dü+ã+~Û+#·q~>± ñ+≥Tqï~.
dü+‘√wüeTTq≈£î ø±s¡DeTT e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£‘· nì ‘ê‹«≈£î\T
‘Ó * j· T CÒ k ÕÔ s ¡ T . mes¡ T m≈£ î ÿe dü ‘ · ÿ s¡ à \T Ä#· ] kÕÔ s √ yês¡ T
dü+‘√wüeTTqT, Äq+<äeTTqT bı+<Ó<äs¡ì yês¡T ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïs¡T.
dü‘·ÿs¡à\‘√ eT+∫ì ô|+#ê*. n+<äT≈£î $s¡T<ä∆yÓTÆq #Ó&ÉT|üqT\≈£î
<ä÷s¡eTT>± ñ+&Ü*. dü+‘√wüeTq>±H˚ düTKeTTqT nqTuÛÑ$+#·T≥
eT]j·TT <äT'KeTTqT <ä÷s¡eTT>± ñ+#·&É+. <äT'K eTq>±H˚ u≤<Ûä\T
nqTuÛÑ$+#·&É+ ˝Ò<ë düTKeTTqT nqTuÛÑ$+#·˝Òø£b˛e&É+. e÷qe⁄&ÉT
m|ü&É÷ ø√s¡T≈£îH˚~ ¬s+&ÉT. ˇø£{Ï düTKeTT, ¬s+&ÉT <äT'KeTTq≈£î
<ä÷s¡eTT>± ñ+&É≥+. e÷qe⁄ì ø√]ø£\˝À düVü≤»eTT>± dü+‘√wüeTT
ø√düy˚T ‘ê|üÁ‘·j·T+ e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. e÷qe⁄&ÉT ‘·q n+‹eT
\ø£´å eTT>± ‘·q˝À HÓ‹’ ø£ JeqeTTqT ô|+#·Tø√yê*. n{Ïº HÓ‹’ ø£ Jeqy˚T
e÷qe⁄q≈£î dü]jÓÆTq~.
$ìjÓ÷>∑ dæ<ë∆+‘·eTT qqTdü]+∫, ˇø£ ñ‘·ÔeTT&ÉT ‘·q ñ‘·ÔeT
Á|ües¡Ôq‘√, ‘·H˚ u≤>∑T|ü&ÉTqqTø=qT≥ ñ+&É<äT. n‘·ì #·T≥÷º ñqï
321
yês¡ + <ä s ¡ ÷ dü + ‘√wü e TTqT nqTuÛ Ñ $ +‘· T s¡ T . n‘· q T n+<ä ] ø°
Ä<äs¡ÙeTT>± ñ+&ç dü+‘√wüeTTqT ø£*–+#·TqT. n‘·ì o\eTTqT
nqTdü]+∫ dü+|òüTeTT˝Àì Á|ü»\T ≈£L&Ü u≤>∑T|ü&ÉT<äTs¡T. dü+‘√wüeTT
e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq~>±H˚ ø±ø£ dü$Twæº‘√ kÕeT÷Væ≤ø£eTT>± nqTuÛÑ$+#˚~.
ø±ã{Ïº dü+‘√wüeTTqT n+~+#˚, dü+‘√wüeTTqT ô|+#˚ ñ‘·ÔeT
\ø£åDeTT\qT n+<äs¡÷ n\es¡#·T ø=qe˝…qT.
‘·è|æÔ>± J$+#˚ yê]ì #·÷dæ H˚s¡TÃø√e\dæq bÕsƒ¡eTT\T ¬s+&ÉT.
yês¡T m|ü&É÷ VüQcÕs¡T>± ñ+{≤s¡T, eT]j·TT yês¡T Ä<Ûë´‹àø£
C≤„q+ ø£*–qyês¡T. á Ä<Ûë´‹àø£ C≤„q+ ø£*–q ø±s¡DeTTq yês¡T
ìsê&É+ãs¡ J$‘·eTTqT ø√s¡T≈£î+≥÷ ‘·è|æÔ>±J$kÕÔs¡T. Ms¡T ñqï+‘·
˝ÀH˚ ‘·è|æÔ>± J$+#ê\H˚ dæ<ë∆+‘·eTT‘√ J$kÕÔs¡T ‘·|æŒ‘˚ ô|<ä›>±
düTKkÂKéTT\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·T|ü&És¡T. n+‘˚ø±<äT, Ms¡T m|ü&ÉT
ñ‘ê‡Vü≤eTT>± ñ+{≤s¡ì #Ó|ü ≈£îHêïeTT ø£<ë! Ms¡T ‘·è|æ>Ô ± >∑&TÉ |ü⁄‘·÷,
VüQcÕs¡T>± >∑&ÉT|ü⁄‘·÷ ‘·eT≈£îqï ø=~›bÕ{Ï ø£wüºeTT\qT eTs¡∫b˛‘ês¡T.
e÷qyê[ M]ì #·÷dæ m+‘√ H˚s¡TÃø√yê*. nq>± ø£wüºdüTKeTT \‘√
≈£L&çq $TÁX¯eT J$‘·eTT e÷qyê[øÏ m+‘√ y˚T\T #˚j·TTqT.
á $ìjÓ÷>∑ dæ<ë∆+‘·eTTq¬ø’ ˇø£ e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~.
n~ @eTq e÷qeJ$‘·eTTq≈£î dü+‘√wü ø±s¡ø±˝…’q |ü]D≤e÷\≈£î
Ç+‘·es¡≈£L $X‚¢wüD »s¡>∑˝Ò<äì. BìøÏ ø±s¡DeTT, ø±s¡éTTqT
düMTøÏå+#·T≥≈£î dü]|ü&ÉT ø±\düeTj·TeTT ˝Òø£b˛e≥j˚T. e÷qe⁄&ÉT
nHê~>± nqTuÛÑeeTT‘√, $y˚ø£eTT‘√ dü+‘√wüeTTqT ø£*–+#·T mH√ï
qeTàø±\qT dæ<+∆ä #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. á qeTàø±\qT HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘· eTT\T>±
s¡÷bı+~+#·T≈£îì yê{ÏìqeTTà‘·÷ edüTÔHêï&ÉT. á H˚|ü<∏ä´+˝À
‘ê‹«ø£y˚‘·Ô\T á dæ<ë∆+‘·eTT\qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT düMTøÏå+∫, yÓTs¡T ¬>’q
322
e÷s¡TŒ\qT dü÷∫düTÔHêïs¡T. e÷qe y˚T<ÛädüT‡ ô|]π> ø=\B, á
e÷s¡ T Œ\T ø±\eTT‘√u≤≥T n_Û e è~∆ u≤≥qT Áb˛‘· ‡ Væ ≤ dü ÷ Ô
ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
$y˚ ø £ e TT>∑ \ e÷qe⁄\T, ‘· e T‘· e T Ä˝À#· q \‘√ ‘· e T
J$‘·eTT\qT ø=qkÕ–dü÷Ô, $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ eT+∫ #Ó&ÉT\qT
Á>∑Væ≤dü÷Ô, C≤„qeTT, eT÷s¡â‘·«eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü\T n+XÊ\≈£î
düe÷<ÛëqeTT\T sêã&ÉT‘·÷ eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·THêïs¡T. e÷qe⁄\T
‘·eT n+<äTu≤≥T˝À ñqï <ä÷s¡<èä wæìº #·øÿ£ >±, m\¢yfi˚ ˝¯ ≤ $ìjÓ÷–+#·T
≈£î+≥THêïs¡T. HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\qT bÕ{Ï+#·T uÛÑ≈£îÔ\T, HÓ’‹ø£‘ ·qT
n+<äT≈£î nqT>∑TDyÓTÆq \ø£åDeTT\qT nqTdü]dü÷Ô HÓ’‹ø£‘·qT ‘·eT˝À
n_Ûeè~∆ |üs¡#·T≈£î+≥THêïs¡T.
@ $<ÛäeTT>± HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\≈£î nqTeT‘·T\T nedüs¡yÓ÷
n<˚ $<ÛäeTT>± á $ìjÓ÷>∑ dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î ≈£L&Ü nqTeT‘·T\T
e]ÔkÕÔsTT. á nqTeT‘·T\T uÛÖ‹ø£eTT eT]j·TT n+‘·s¡+–ø£eTT.
uÛÖ‹ø£eTT>± e÷qe⁄&ÉT kÕ«s¡úeTT‘√ ‘·q ‘√{Ï yê]qT+&ç |òü\eTT\qT
Ä•+#·T#·T+&ÉTqT. Ç‘·s¡T\≈£î nkÂø£s¡éTT ø£*>∑+#·sê<äì uÛ≤$kÕÔ&É T.
Ç‘·s¡T\|ü≥¢ <äj·T, kÕqTuÛÑ÷‹, Áù|eT\qT e´ø£ÔeTT #˚j·TTqT.
uÛÑ>∑e+‘·Tì j·T+<äT uÛÑøÏÔ‘√ HÓ’‘˚H˚$T, kÕ«s¡ú∫+‘·q‘√ qsTT‘˚H˚$ T
e÷qe⁄&ÉT uÛÖ‹ø£eTT>± ‘·q Á|ües¡Ôq‘√ kÕ{Ïyê]ì Äø£]¸+|ü
Á|üj·T‹ï+#·TqT. ¬s+&Ée~ n+‘·s¡+>∑eT+<äT, ‘·q ø£s¡Ôe´bÕ\q≈£î
dü + ã+~Û + ∫q $wü j · T eTT. ‘· q ø£ s ¡ Ô e éTT dü e Ts¡ ú e +‘· e TT>±
ìs¡«Væ≤+∫q ‘·è|æÔì, ‘·q ø£s¡ÔeéTTqT ndüeTs¡ú‘√ ìs¡«Væ≤+∫q|ü⁄&É T
u≤<ÛäqT, ndü+‘·è|æÔì nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT. á Á|ües¡Ôq\≈£î HÓ’‹ø£‘· m+‘√
‘√&ÉŒ&ÉTqT.
323
n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<ÛäeTTqT nqTdü]+∫qyês¡T u≤>∑T|ü&ÉT<äTs¡T.
Bì kÕs¡y˚TeTq>± n+‘·sê‘·àqT nqTdü]+∫qyês¡T |ü$Á‘·‘√
yÓT\T>∑T<äTs¡T. ‘·eT ø£s¡ÔeéTTqT ÁX¯<ë∆ uÛÑ≈£îÔ\‘√ ìs¡«Væ≤+‘·T s¡T. ‘·eT
ø£ s ¡ Ô e ´ ìs¡ « Vü ≤ D˝À nqýÓ T Æ q Ä˝À#· q \≈£ î ‘ê$e«s¡ T . n≥T¢
nHê˝À#·q\≈£î dæ<ä∆yÓTÆq yês¡T ˝≤uÛÑeTTHê•+∫ <äj·T, Áù|eT,
kÕqTuÛÑ÷‘·T\qT ≈£î]|æ+#·TfÒ ø±ø£ uÛÑj·TeTTqT ≈£L&Ü bı+<Ó<äs¡T.
#·ø£ÿ>± ø£s¡ÔeéTTqT ìs¡«Væ≤+#·Tyês¡T, ‘·eTeT‘· dæ<ë∆+‘·eTT\qT
Ä#·s¡D˝À #·÷|æ+‘·Ts¡T. ‘·eT u≤\éTTqT >∑Ts¡TÔ #˚düT≈£î+<äTs¡T. ‘·eT
>∑‘·eTTqT ‘·\#·T≈£î+<äTs¡T. ‘·eT Ä‘·à>ös¡eeTTqT ì\u…≥Tºø=+<äTs¡ T.
Ç‘·s¡T\|ü≥¢ $qj·T$<Û˚j·T‘·\T ø£*– ñ+<äTs¡T. n|ü&É|ü&ÉT ‘êeTT
#˚dæq bıs¡bÕ≥¢≈£î ‘·eTqT ‘êeTT ì+~+#·Tø=+<äTs¡T. n+‘·sê‘·àqT
nqTdü]+∫qyês¡T |ü$Á‘· uÛ≤eeTT\‘√, |ü$Á‘· ø£s¡à\‘√ n\sês¡T
#·T+<äTs¡T.
ª|üs√|üø±sês¡ú+ Ç<ä+ X¯Øs¡+μ nqT dü÷Á‘·eTTqT nqTdü]+∫
kÕ{ÏeTìwæøÏ kÕj·T|ü&É≥y˚T e÷qe»qà jÓTTø£ÿ n+‹eT \ø£åéTT
nì n+<ä s ¡ ÷ >∑ T ]Ô + #· e ˝… q T. á uÛ ≤ eq n+<ä s ¡ ÷ n_Û e è~∆
|üs¡#·Tø√yê*. á \ø£åéTTq≈£î dæ<ä∆yÓTÆqyês¡T n<äèwüºe+‘·T˝Ò. á
\ø£åéTT‘√ yês¡T ‘·eTø£s¡à\Hê#·]dü÷Ô Äq+<äeTTqT nqTuÛÑ$kÕÔs¡T.
e÷qe⁄\+‘ê ‘·eT˝≤ eéVü≤]+#·&É+ ˝Ò<äì Ms¡T u≤<Ûä|ü&És¡T. Ç{Ïº
dæú‹ì nqTuÛÑ$+#·Tyês¡T HÓ’‹ø£ Ä#ês¡eTT\qT Ä#·]+#·ø£ b˛sTTqq÷
|üs¡yê˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° M] uÛÖ‹ø£ Á|ües¡Ôq m|ü&É÷ HÓ’‹ø£‘·≈£ î
nqT>∑TDeTT >±H˚ ñ+&ÉTqT. n+‘˚ø±<äT Ms¡T yêdüÔyêìøÏ <ä>∑Zs¡>±
J$kÕÔs¡T. Ms¡T ‘·eT≈£î >∑\ nbÕs¡yÓTÆq nqTuÛÑeeTT‘√, kÕ{Ïyê]ô|’
Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄‘·÷ dü÷Œ]Ôì ø£*–+‘·Ts¡T.
324
HÓ’‹ø£ JeqeTT e÷qe⁄ì dü+‘√wüeTTq≈£î ø±s¡DeTT. e÷qe⁄&ÉT
dü+|òüTJ$. dü+|òüTeTT˝À ‘êq÷ ˇø£ uÛ≤>∑y˚T nqï uÛ≤eeTT‘√H˚
J$‘ê+‘·+ n‘·qT J$kÕÔ&ÉT. á H˚|ü<∏äéTT˝ÀH˚ dü+‘√wüeTT jÓTTø£ÿ
ÁX‚j·TdüT‡ ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. ◊ø£eT‘·´+‘√ |üqT\T #˚j·T dü+ø£*ŒkÕÔ& ÉT.
n+<ä]‘√ ø£\dæ Äq+<äeTTqT |ü+#·Tø√yê\qT≈£î+{≤&ÉT. dü+|òüTeTT
˝Àì Á|ü»\≈£î Vü‰ìì ‘·\ô|≥Tº |üqT\T #˚j·T&ÉT. e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£
\ø£åDeTT\qT n_Ûeè~∆ #˚düT≈£îì dü+|òüT˙‹ì bÕ{ÏkÕÔ&ÉT.
kÕ«s¡ú∫+‘·q ˝Òìyês¡T ‘·eT ø√dü+ ‘êeTT bÕ≥T|ü&É≈£î+&Ü ‘·q
#·T≥÷º ñqï q\T>∑T] ø√dü+ J$kÕÔs¡T. Ç{Ïº e÷qdæø£ |ü]es¡Ôq
e÷qe⁄ìøÏ #ê˝≤ nedüsy¡ TÓ Æ ñ+≥Tqï~. nedüse¡ TT\T ô|s¡T>∑T#·Tqï$,
|ü]dæú‘·T\T e÷s¡T#·Tqï$. ◊ø£eT‘·éTT‘√ ≈£L&çq J$‘·eTT jÓTTø£ÿ
ÄeX¯´ø£‘· m+‘Ó’Hê ñ+≥Tqï~. dü+|òüTeTT˝Àì q\T>∑T] ø√dü+ J$+#·
&ÜìøÏ n\yê≥T |ü&çqyê&ÉT <ÛäqT´&ÉT.
eTqeTT @$T qe÷à\Hêï ãTTEe⁄\T ø√s¡T≈£î+{≤eTT. #·÷|ü⁄‘√
edüTÔe⁄\qT #·÷dæ qeTTà‘êeTT. $ìøÏ&çX¯øÏÔ‘√ X¯ã›eTT\qT $ì
qeTTà‘êeTT. n<˚ Ø‹˝À eTq≈£î y˚T\T #˚j·TT dæú‹ì eTqeTT
ø√s¡T≈£î+{≤eTT. dü+‘√wüeTTqT m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+≥THêïeTT? nì
me¬s’Hê n&ç–‘˚ @$T #ÓãT‘êeTT. dü+‘√wüeTTqT nqTuÛÑ$+∫, <ëìì
kÕ~Û+#˚ ì$T‘·Ô+ dü+‘√wüeTTqT ø√s¡&ÉeTe⁄‘·Tqï~. Á|ü‹e´øÏÔøÏ n‘·ì
dü+‘√wüeTT n‘·ìøÏ eT+∫>± nì|æ+#·TqT. kÕ<Ûës¡DeTT>± dü+‘√wü
eTqTq~ n+<ä]ø° e]Ô+#·TqT. dü+‘√wüeTT n+<ä]ø° e]Ô+#˚~ ø±ãfÒº,
dü+‘√wüeTT ø√dü+ n+<äs¡÷ ø£èwæ#˚j·÷*, nq>± HÓ’‹ø£‘·≈£î n\yê≥T
|ü&Ü*.
dü+‘√wüeTTq≈£î nH˚ø£ ø±s¡DeTT\T ñ+≥THêïsTT. Á|ü‹ø±s¡DeTT
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq<˚, eTTKýÓTÆq<˚. @ $<ÛäeTT>± dü+‘√wüeTTq≈£î nH˚ø£
325
ø±s¡DeTT\ dü$Twæºø£èwæ>± uÛ≤$düTÔHêïyÓ÷, e÷qe⁄\T nqTuÛÑ$+#˚
düTKeTT\T, kÂKéTT\T ≈£L&Ü á $<ÛäyÓTÆq dü$Twæº ø£èwæ |òü*‘·y˚T
nì Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î dü+^‘·eTT Äs√>∑éTT. eT+∫
Äs√>∑éTTqT nqTuÛÑ$düTÔHêïeTT n+f… <ëìøÏ ø±s¡DeTT\H˚ø£+
ñ+{≤sTT. ø±ã{Ïº á ø±s¡DeTT\˙ï eTTKý˚T. M{Ïì ø±s¡DeTT\T>±H˚
ø±ø£ \ø£åéTT\T>± ≈£L&Ü >∑T]Ô+#ê*.
á $ìjÓ÷>∑ dæ<ë∆+‘·eTTqT nqTdü]+∫ dü<äTZDeTT nqTq~
yÓTT<ä{À¢ \ø£åéTT ø±<äT, n~ n\yê≥T‘√H˚ \ø£åéTT>± e÷s¡T‘·Tqï~.
á dü<äTZDeTT\qT n+<äs¡÷ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. ìC≤ìøÏ Ä#·]+#·˝Òø£
b˛sTTqŒ{Ïø°, á dü<äTZDeTT\ ô|’q>∑\ Áù|eT, eT≈£îÿe\ e\q á
dü<äTZDeTT\qT ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. dü+‘√wüeTT q≈£î Ä#·s¡D eTTKéTT.
dü<äTZDeTT\≈£î <ä÷s¡eTT>± ñHêï ø£wüºeTT\≈£î <ä>∑Zs¡e⁄‘êeTT nqï
uÛ≤eq e\q, M]øÏ dü<äTZDeTT\qï n_Ûe÷qeTT yÓT+&ÉT. á ¬s+&ÉT
ø±s¡DeTT\e\q e÷qe⁄\T dü<äTZDeTT\ô|’ dü<ë ne>±Vü≤q ø£*–
ñ+<äTs¡T.
dü+‘√wüeTTjÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eeTT @$T{Ï? dü+‘√wüeTTqT n+~+#·T
J$‘·eTTq≈£î dü‘·ÿs¡à˝Ò ø±s¡DeTì uÛ≤$kÕÔeTT. ‘·q n+<äTu≤≥T˝À
ñqï eqs¡T\‘√ e÷qe⁄&ÉT ø£èwæ#k˚ ÕÔ&TÉ . ˇø£ eT+∫e´øÏøÔ Ï n+<äTu≤≥T˝À
ñqï$ n‘·ì eT+∫>∑TDeTT\T. dü<äTZDeTT\‘√ ≈£L&çq J$‘·eTT
ÁX¯eT‘√ ≈£L&çq~. $˝≤düeTT\≈£î ˇ|üø√ì~, ìwüŒ¤\yÓTÆq |üqT\‘√
ø±\πøå|ü+ #˚ùdã<äT\T ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq |üqT\‘√
ìeT>∑ïyÓTÆ ñ+&ÉT≥ dü]j·Tì uÛ≤$+#·T<äTs¡T. nq>± ø£w|ºü &ü ç |üì#˚jT· T≥
j·T+<äT, eT+∫ì Ä#·]+#·T≥j·T+<äT, eè<Ûë ø±s¡´Áø£e÷\ j·T+<äT
bÕ˝§Zqø£ b˛e&ÉeTT e\q dü+‘√wüeTT \_Û+#·Tqì ns¡úeT>∑T#·Tqï~.
326
eTq˝Àì dü < ä T Z D eTT\qqTdü ] +∫ eTq≈£ î dü + ‘√wü ÁbÕ|æ Ô
ø£ \ T>∑ T #· T qï+<ä T q, eTq˝À M˝… ’ q ìï dü < ä T Z D eTT\qT n_Û e è~∆
#˚düTø=qT≥ ñ‘·ÔeTeTT. nH˚ø£yÓTÆq e´≈£îÔ\T, nH˚ø£yÓTÆq ñ‘·ÔeT
\ø£åDeTT\qT e´ø£ÔeTT #˚j·TT<äTs¡T. ø=+<ä]øÏ |ü$Á‘·yÓTÆq eTqdüT‡
ø£*– ñ+&É≥+ ñ‘·ÔeT \ø£åDeT+{≤s¡T. eT]ø=+<äs¡T Ä‘·àqT>∑T]+∫
‘Ó\TdüTø√e&É+, Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·q˝À >∑&É|ü&É+ yÓTT<ä˝…’q $wüj·TeTT
\ô|’ ÁX¯<ä∆ m≈£îÿe. me]ø° @ $wüj·TeTT˝À ÁX¯<ä∆ ñqï|üŒ{Ïø°, á
n+X¯ e TT\˙ï e÷qe⁄q≈£ î dü + ‘√wü e TTqT n+~+#· T qT. á
$wüj·TeTT\qT n+<äs¡÷ |ü]o*+#·e˝…qT.
ñ‘·ÔeTyÓTÆq \ø£åDeTT\T Ä#·]+#·T≥ e\q eTq≈£î #ê˝≤ eT+∫
»s¡T>∑TqT nq&ÜìøÏ ¬s+&ÉT ø±s¡DeTT\T. yÓTT<ä{Ï~, á ø±s¡éTT˝Àì
ø±s¡DeTT\T eT]j·TT M{Ïì Ä#·]+#·T ø£s.Ô¡ s¬ +&ÉT, Ç~ ìs¡+‘·se¡ TT>±
kÕπ> kÕ<Ûäq. á kÕ<Ûäq˝À nH˚ø£ dü‘·éTT\T eTq nqTuÛÑeeTTq≈£î
e#·TÃqT.
‘ê‹«ø£∫+‘·q e÷qe⁄q≈£î m+‘√ Vü‰sTTì, Äq+<äeTTqT
n+~+#·TqT. á ‘ê‹«ø£ ∫+‘·q nqTq~ ìs¡+‘·s¡eTT |ü$Á‘·yÓTÆq
uÛ≤eeTT\‘√, Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£eTT>± kÕπ> j·T»®eTT. Ç{Ïº ‘ê‹«ø£
∫+‘·q‘√ >∑&çù|yê]ì eTqeTT #·÷düTÔ+{≤eTT. yês¡T m+‘√
Äq+<äeTT>± ø£qã&É‘ês¡T. eTìwæ dü«j·T+ düeTè~∆>± J$+#·&ÜìøÏ
á ‘ê‹«ø£ ∫+‘·q #ê˝≤ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
e÷qe»qà≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&˚ ø±s¡DyÓTÆ‘˚, e÷qeJ$‘·eTTq≈£L
uÛÑ>∑e+‘·T&˚ ø±s¡DeTT. Á|üø£è‹˝À nìï{Ïø° eTTKýÓTÆq ø±s¡DeTT\T
ñ+{≤sTT. Ä ø±s¡DeTT\e\q n$ m≈£îÿe düTKeTTqT bı+<äT‘·THêïsTT.
327
ø±s¡DeTT‘√ J$+#·&Éy˚T e÷qe⁄q≈£î eTTKýÓTÆq~, dü+‘√wüø£s¡
yÓTÆq~. me¬s’‘˚ ì‘·éTT Äq+<äeTTø√dü+ ∫+‘·q #˚kÕÔs√, n{Ïºyê]øÏ
∫+‘·H˚ Äq+<äeTT>± e÷]b˛‘·T+~.
á $ìjÓ÷>∑ dæ<ë∆+‘·eTTqqTdü]+∫, e÷qe dü«uÛ≤eeTT
dü+‘√wüeTTqT ‘·|Œü eT]j˚T Ç‘·s¡ ø√]ø£\qT ø√s¡<Tä . ø±ã{Ïº e÷qe⁄&ÉT
Ä#·]+#˚ ø£s¡à\ìï+{ÏqT+&ç dü+‘√wüeTTqT ø√s¡T‘·T+{≤&ÉT. e÷qe⁄&ÉT
dü+‘√wüeTTH˚ ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT ø±ã{Ïº, HÓ’‹ø£‘·qT ≈£L&Ü Ç+<äT˝ÀH˚
ÇeTT&É T Ã≈£ î qï+<ä T q, dü < ä T Z D eTT\‘√ kÕ–q e÷qeJ$‘· e TT
Äq+<äeTTqT nqTuÛÑ$+#·TqT.
HÓ ’ ‹ ø£ J eqeTT Vü ≤ s¡ ¸ ˙j· T eTT. e÷qe⁄ì Äq+<ä e TTq≈£ î
ø±s¡DeTT uÛÑ>∑e+‘·T&˚. nq>± uÛÑ>∑e+‘·Tq≈£î, HÓ’‹ø£‘·≈£î dü+ã+<Û äeTT
ñ+≥Tqï~. á $ìjÓ÷>∑ dæ<ë∆+‘·eTT dü<äTZDeTT\qT, uÛÑ>∑e+‘·Tì
C≤„qeTTqT qeTTà#·Tqï~. uÛÑ>∑e+‘·Tì ìs¡íj·TeTT qqTdü]+∫ kÕ–q
HÓ’‹ø£ JeqeTT j·÷e‘Y e÷qyê[øÏ m+‘√ y˚T\T #˚j·TT#·Tqï~. á
e÷qe‘·«eTT, á HÓ’‹ø£‘· uÛÑ>∑e+‘·Tì Ç#êÃ¤X¯øÏÔH˚ yÓ\¢&ç+#·T#·Tqï~,
e´ø£ÔeTT #˚j·TT#·Tqï~.
328
31. eTqdüT‡, n+‘·'ø£s¡D≤\‘√ @\Tã&ç
eTqdüT‡, n+‘·'ø£s¡DeTT\‘√ ≈£L&çq HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT≈£î ¬s+&ÉT
ns¡úeTT\T e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$. ˇø£{Ï eTìwæ ‘·q e´øÏÔ‘·«eTTqT ‘·H˚
ì]à+#·Tø=qTqT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q e÷qdæø£ dæú‹ì, n+‘·'ø£s¡DeTT\
dæú‹ì <ë{Ï C≤„qeTTqT bı+<ä˝Ò&ÉT. ¬s+&ÉT e÷qe⁄&ÉT ‘·q ñìøÏì,
ndæÔ‘·«eTTqT HÓ]+–j·TTHêï&ÉT. nq>± e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘·H˚
ø√s¡Tø=qTqT. Ç<˚ Ø‹˝À kÕ{Ï e÷qe⁄\qT ≈£L&Ü m+#·Tø=qTqT.
eTqeTT @$T ø√s¡T≈£î+{≤yÓ÷, <ëì $\Te @$T{À nqï~ eTqMT<˚
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. m+<äTø£+fÒ eTqeTT #Ó&ÉTqT mqï&É÷ ø√s¡Tø√eTT.
eTqeTT m|ü&É÷ eT+∫H˚ ø√s¡T≈£î+{≤eTT. eTq≈£î eT+∫ ø±ì~,
Ç‘·s¡T\≈£î ≈£L&Ü eT+∫~ø±<äT.
e÷qe⁄&çøÏ $wüj·TeTT\T ndüŒwüºeTT>± ñqï|ü&ÉT, »qà‘·'
dæ~∆+∫q ‘·q düVü≤»yÓTÆq dü«uÛ≤eeTTH˚ ÄÁX¯sTT+#·TqT. n˝≤
ÄÁX¯sTT+∫q<˚eTqdüT‡. eTqdüT‡˝Àì uÛ≤eeTT\T. uÛ≤eeTT\qT
Ä#·s¡D˝À ô|≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~, |æ<ä|ü Ä uÛ≤eeTT\≈£î ˇø£
s¡÷|üeTTqT Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ø£s¡à<ë«sê Ä#·]+#·≈£î+&Ü yêdüÔeeTT e´ø£ÔeTT ø±<äT. Á|ü‹ eTìwæ
‘·q≈£î‘êH˚ ˇø£ qeT÷Hê. ‘·qqT ‘êqT ìs¡÷|æ+#·Tø=qT≥≈£î yÓTT‘·Ô+
MT<ä e÷qe⁄&ÉT ‘·qT Ä#·]+#˚ ø±s¡éTT\ jÓTTø£ÿ dü$Twæº dü«s¡÷|üeTT,
e÷qe J$‘·eTT ˇø£ ô|<ä› dü+düú. á dü+düú mH√ï ø±s¡´Áø£eTeTT\qT
ìs¡«Væ≤düTÔqï~, eT¬sH√ï ø±s¡´Áø£eTeTT\qT #˚|ü&ÉT‘·Tqï~. »s¡T>∑T ‘·Tqï
ø±s¡ ´ eTT\ìï{Ï ø ° e÷qe⁄&˚ ø£ s ¡ Ô > ± ñ+≥THêï&É T . e÷qe⁄&É T
n_Ûeè~∆|ü<∏ä+˝À |üj·TìdüTÔHêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q HÓ’‹ø£‘·qT ‘·H˚
m+#·T≈£î+≥THêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT ñqï |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤eeTTqT+&ç
329
‘·|æŒ+#·Tø√˝Ò&ÉT. ‘êqT m|ü&ÉT @ |ü]dæú‹˝À ñHêï, ùd«#·Ã¤>± ‘·q≈£î
q∫Ãq m+|æø£qT m|ü&ÉT ø£*– ñ+≥THêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT |ü]dæú‘·T\‘√
b˛{° |ü&ÉT‘·THêï&ÉT.
e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ HÓ’‹ø£JeqeTT n‘·ì jÓTTø£ÿ ˙‹ ìC≤sTTr\ô|’
Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT. ˙‹ìC≤sTTr‘√ eéVü≤]+#˚yês¡T. ‘·|ü
#˚dæq|ü&ÉT, Ä ‘·|üqT ˇ|üø√e&Éy˚T ø±ø£ n+<äT≈£î ‘·–q •ø£å≈£î
≈£L&Ü dæ<ä∆eTT>± ñ+{≤s¡T. n˝≤ ø±ø£ ‘·|ü#˚dæ, ø£åe÷|üD eTTdüT>∑ T˝À
•ø£åqT ‘·|æŒ+#·Tø√e&ÉeTH˚~ ˙‹ nì|æ+#·Tø√<äT. n$˙‹ m|ü&É÷
dü‘·´<ä÷s¡yÓTÆq<˚. ø±ã{Ïº n$˙‹ì ùd«#·Ã¤>± ÄÁX¯sTT+#·sê<äT.
e÷qe⁄ì düeTÁ>∑ e´øÏÔ‘·«eTT˝Ò n‘·ì ˙‹ ìC≤sTTr\T.
e÷qe⁄&ÉT nqTuÛÑ$+#˚ ùd«#êÃ¤ kÕ«‘·+Á‘·éTT\T e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£
Hê´j·TeTT‘√ Ç$T&ç ñ+~. e÷qe⁄&ÉT ùd«#êÃ¤J$. ˙‹ ìC≤sTTr\‘√
≈£L&çq e÷qe⁄&ÉT Ä•+#˚ n+‹eT\ø£åéTT ùd«#êÃ¤ J$‘·eTT.
|ü]dæú‘·T\T @yÓTÆq|üŒ{Ïø° e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤H˚ ø√s¡TqT. e÷qe⁄&ÉT
‘êqT ùd«#·Ã¤qT ø√πs düeTj·TeTT˝À n~ ‘·q#·T≥÷º ñqïyê] ùd«#·Ã¤ô|’
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+<äì Á>∑Væ≤kÕÔ&ÉT. á ùd«#·Ã¤ nqTq~ eTq≈£î, eTq
kÕ{Ï yê]øÏ eT<Ûä´>∑\ n$HêuÛ≤e dü+ã+<ÛäeTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À
mes¡sTT‘˚ ‘·eT ùd«#·Ã¤qT Ç‘·s¡T\ ùd«#·Ã¤qT+&ç ‘·|æŒ+#˚ Á|üj·T‘· ï+
#˚kÕÔs√, yê]ì |æ]øÏyêfi¯ófl>± »eTø£≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ùd«#·Ã¤qT
ìcÕŒøÏ å ø £ e TT >±q÷, |ü ø £ å b Õ‘· s¡ V æ ≤ ‘· e TT>±q÷ nqTuÛ Ñ $ +#·
e\dæj·TTqï~.
eTq e÷qdæø£ dæú‹ô|’ eTqjÓ T Tø£ ÿ nVü ≤ +ø±s¡ eTT jÓ T Tø£ ÿ
Á|üuÛ≤eeTT #ê˝≤ n~Ûø£eTT>± ñ+≥Tqï~. eTq e÷qdæø£ dæú‹ô|’ á
nVü≤+ø±s¡eTT jÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤eeTT #ê˝≤ XÀ#·˙j·TeTT>±q÷, ùV≤j·TeTT
330
>±q÷ ñ+≥Tqï~. eT] Bìì dü]#˚j·TT≥ m≥T¢? á nVü≤+ø±s¡eTT
eTqô|’ Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄‘·Tqï+‘· es¡≈£L, ø±s¡DeTT\qT u≤Vü≤´
Á|ü | ü + #· e TT˝À yÓ ‘ · ≈ £ î ≥ »s¡ T >∑ T qT. eTqeTT ì‘· ´ eTT mH√ï
Á|üjÓ÷>∑eTT\qT #˚düTÔ+{≤eTT. á Á|üjÓ÷>∑eTT\ <ë«sê m+‘√
nqTuÛÑeC≤„qeTTqT dü+bÕ~düTÔHêïeTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À, eTq˝Àì
nVü≤+ø±s¡ ìs¡÷à\q≈£î, eTq˝ÀH˚ e÷s¡TŒ\qT dü÷∫+#·Tø√yê*.
u≤Vü≤éTT>± yÓ‘·T≈£î#·Tqï ø±s¡DeTT\qT eTq n+‘·'ø£s¡D˝ÀH˚
yÓ‘·T≈£îÿì, ‘·|ü\qT dü]#˚düTø=qT≥≈£î n\yê≥T |ü&Ée˝…qT. á
H˚ | ü < ∏ ä ´ eTT˝ÀH˚ eTqeTT nqTuÛ Ñ e C≤„ q eTT‘√ ≈£ L &ç q HÓ ’ ‹ ø£
dæ<ë∆+‘·eTT\T, ˙‹ ìj·TeTeTT\T H˚s¡TÃ≈£îì e÷qe dü«uÛ≤eeTT˝À
eT+∫ e÷s¡TŒ\≈£î Á|üj·T‘·ïeTT #˚j·Te˝…qT.
ì‘·´J$‘·eTT˝À eTqeTT mH√ï $wüj·TeTT\ô|’ eTq≈£î kı+‘·
n_ÛÁbÕj·TeTT\T ñ+≥Tqï$. á n_ÛÁbÕj·TeTT\˙ï }Vü‰‘·àø£yÓTÆqy˚.
eTqeTT mH√ï dæ<ë∆+‘·eTT\qT uÛÑ>∑e+‘·Tì C≤„qeTTqT $+≥THêïeTT,
?
‘Ó\TdüT≈£î+≥THêïeTT, Ä#·]düTÔHêïeTT, eTq˝À e÷s¡TŒ\qT dü÷∫+#·T
≈£î+≥THêïeTT. n˝≤ e÷s¡TŒ\qT kÕ~Û+#ê*. n≥T¢ ø±ì#√ eTq
n_ÛÁbÕj·TeTT\T πøe\+ }Vü≤\T>±H˚ $T–*b˛‘êsTT. Ä }Vü≤\≈£î
$\Te ñ+&É<äT. á n_ÛÁbÕj·TeTT\qT }Vü≤\T>± ñ+#·≈£î+&Ü,
dæ<ë∆+‘·eTT\‘√ b˛\TÃø√e˝…qT. á dæ<ë∆+‘·eTT\T dü‘·ýÓTÆq$,
dæús¡yÓTÆq$. eTq }Vü≤\T, n_ÛÁbÕj·TeTT\T á dæ<ë∆+‘·eTT\≈£î
@ø°uÛÑ$+#ê*. á dæ<ë∆+‘·eTT\qqTdü]+∫j·TTqï dü‘·éTTqT,
n~Ûø±s¡eTTqT n+<äTø=q>∑\eTT. ø±ã{Ïº n+<äs¡÷ ˇø£ $wüj·TeTTqT
Á>∑Væ≤+#ê*. eTq n_ÛÁbÕj·TeTT\qT, }Vü≤\qT yÓ+≥H˚ $X‚¢wæ+#·
≈£î+&Ü Ä#·s¡D˝À ô|≥º≈£L&É<äT. eTq }Vü≤\≈£î, n_ÛÁbÕj·TeTT\≈£î
>∑‘·eTT˝À »]–q nqTuÛÑeeTT\‘√ $X‚¢wæ+#·T≈£îì eTT+<äT≈£î kÕ>±*.
331
HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\˝À ø=+‘· ‘ês¡‘·eTéTT\T ñ+&Ée#·TÃ, ø±˙
#ê˝≤ dæ<ë∆+‘·eTT\T düs«¡ kÕ<Ûës¡DeTT>± ÄyÓ÷<äeTT ø£*–j·TT+&ÉTqT.
á dæ<ë∆+‘·eTT\T dæús¡yÓTÆq$, eTT+<äT>± >√#·s¡eTTø±ì$. e÷qe⁄ì
J$‘·eTT˝À Á|ü‹ø£åDeTT @<√ ø=‘·Ô $wüj·TeTT\T ø£ìô|≥Tº >∑TDeTT
ø£*– ñ+≥Tqï~. e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤>± J$dü÷Ô nH˚ø£yÓTÆq q÷‘·q
$wüj·TeTT\qT ìs¡+‘·s¡eT÷ ‘Ó\TdüT≈£î+≥÷H˚ ñ+≥THêï&ÉT.
332
32. HÓ’‹ø£ |ü<ës¡ú >∑eTqy˚>∑ XÊgeTT
1. kÕe÷qéTT>± $ì|æ+#·T ‘·s¡ÿeTT:
kÕe÷qéTT>± $ì|æ+#·T ‘·s¡ÿeTT á Ø‹q ø=qkÕ>∑TqT. ˇπø
|üìì n+<äs¡÷ #˚dæq jÓT&É\, yê{Ï |ü]D≤eTeTT\T <äTs¡<äèwüº
ø£s¡eTT>±q÷ ø√s¡<ä–q~>±qT ñ+&ÉTqT. ø±ã{Ïº n+<äs¡÷ ˇπø |üìì
#˚j·Tsê<äT. á $wüj·TeTTH˚ eTs√ Ø‹q #Ó|üø=qe#·TÃqT. @ |ü˙
mes¡÷ ‘·\ô|≥ºø£ }s¡≈£î+&É&É+ ø√s¡<ä–q~ ø±<äT. ø±ã{Ïº, n+<äs¡÷
@<√ ˇø£|üì #Ój·÷´*. á ‘·s¡ÿeTTqqTdü]+∫ Á>∑Væ≤+#·e\dæq~
@eTq>±, ˇø£]øÏ eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&ÉT>± ‘√∫q|üì, ny˚ |ü]dæú‘·T\˝À
n≥Te+{Ï dü«uÛ≤eeTT>∑\ e´≈£î\Ô ≈£î eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&TÉ >±H˚ nì|æ+#·TqT.
eTqe÷#·]+#Ó|qü T\≈£î HÓ‹’ ø£‘≈· î£ nqTã+<Ûeä TT ø£*– ñ+{≤sTT.
n{Ïº ø±s¡éTT\ jÓTTø£ÿ |ü]D≤eTeTT\T düeT+»düeTT>± ñ+&ÉTqT.
n˝≤ø±ø£ ndüeT+»dü |ü]D≤eTeTT\T e´ø£ÔeTj˚T´ #√≥, Äj·÷
ø±s¡éTT\≈£î HÓ‹’ ø£‘≈· î£ nqTã+<Ûeä TT ˝Ò≈î£ +&Ü ñqï<äì ns¡eú Te⁄‘·Tqï~.
ø±s¡éTTqT Ä#·]+#˚ ø£s¡ÔjÓTTø£ÿ o\eTT, Ä ø±s¡éTT Ä#·]+#·T
|ü]dæú‘·T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ÉTqT. ˇø£ ø±s¡éTT jÓTTø£ÿ eT+∫#Ó&ÉT\T, Ä
ø±s¡éTT jÓTTø£ÿ |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº ˝Ò<ë dü+<äs¡“¤eTTqT ìs¡íj·TeT>∑TqT.
á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À eT+∫#Ó&TÉ \T ìs¡sí TT+#˚yês¡T Á|ü‘´˚ ø£eTT>± ñ+≥THêïs¡T.
Ms¡T $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ Ä eT+∫ #Ó&ÉT\qT ø±s¡DeTT‘√ $e]+#·
X¯øÏÔ>∑\yês¡T.
á kÕ<Ûës¡Dìj·TeTeTT nqTdü]+∫ ˇø£ìj·TeTeTT ñ+≥Tqï~.
ªÇ‘·sT¡ \ qT+&ç @$T Ä•düTHÔ êïy√, n<˚ ˙e⁄ Ç‘·sT¡ \≈£î #˚dæ #·÷|æ+#·Tμ.
333
á dæ<ë∆+‘·eTTqT kÕe÷qéTT>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ, á dæ<ë∆+‘·eTTô|’
ndüVü≤éTT ø£\T>∑T‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î: ˇø£ e´øÏÔ ‘·qô|’ #Ó&ÉT>±
Á|üe]Ô+∫q|ü⁄&ÉT, ‘·qT ≈£L&Ü n˝≤π> düŒ+~+#ê* nì á ìj·TeTeTT
#Ó|ü #·Tqï~. á H˚|<ü ´ä∏ eTT˝À á ìj·TeTeTTqT á $<Ûeä TT>± e´ø£eÔ TT
#˚ j · T &É y Ó T Æ q ~, ªHê´j· T eTTqqTdü ] +∫ ñ∫‘· e TT>± >±ì ˝Ò < ë
nqT∫‘·eTT>± >±ì H˚qT ne‘·\ e´øÏÔ|ü≥¢ Á|üe]Ô+∫ q|ü⁄&ÉT, n<˚
Hê´j·TeTTqT nqTdü]+∫ ne‘·* e´øÏÔqT+&ç ≈£L&Ü n{Ïº Á|ües¡ÔqH˚
Ä•+#·e˝…qT.
á kÕe÷qýÓTqÆ dæ<ë∆+‘·eTTqqTdü]+∫, á dæ<ë∆+‘·eTT˝À Ç$T&ç
ñqï HÓ’‹ø£ $\Te\qT Çø£ÿ&É Á|ü‘˚´ø£eTT>± nq>± eT+∫, #Ó&ÉT ˝Ò<ë
ˇ|ü>± ‘Ó*j·TCÒj·Tã&ÉT‘·Tqï~. á ø±s¡DeTT#˚ á dæ<ë∆+‘·eTT
nìï dæ<ë∆+‘·eTT\ ‘√q÷ eTT&çô|{ºã&çq~. á dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ
Á|ü‘˚´ø£‘· @$T≥+fÒ, Ç+<äT bı+<äT|üs¡∫q Hê´j·TeTTq≈£î ‘·–q
ø±s¡DeTT\T dü÷∫+|üã&çq$. á ø±s¡DeTT\‘√ á dæ<ë∆+‘·eTT
jÓTTø£ÿ $•wüº‘· ‘Ó*j·Tã&ÉT#·Tqï~. n~, ªˇπø s¡ø£yÓTÆq e´≈£îÔ\≈£î
ˇπø s¡ø£yÓTÆq |ü]dæú‘·T\Tμ dü÷Á‘·eTTqT nqTdü]+#·TqT. á dü÷Á‘·eTT
qqTdü]+∫ Hê´j·TeTTq≈£î ‘·>∑Z ø±s¡DeTT\qT e÷Á‘·eTT Ç+<äT
e´ø£ÔeT>∑TqT.
á kÕe÷q´ dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ ‘·s¡ÿeTTqT eTqeTT ˇ|üø=ìq
H˚ | ü < ∏ ä ´ eTT˝À Hê´j· T eTTq≈£ î dü ] jÓ Æ T q ø±s¡ D eTT\T dü ÷ ∫+#·
|ü&ÉT#·Tqïeì ‘Ó*j·T#·Tqï~. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É uÛÖ‹ø£yÓTÆq, e÷qdæø£yÓ TÆq
HÓ’‹ø£ $wüj·TeTT\ j·T+<äT düŒwüºyÓTÆq Á|ü‘˚´ø£‘·\T ñ+≥Tqïeì
#ê˝≤eT+~ n_ÛÁbÕj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
334
á ¬s+&ç+{Ï H˚|ü<∏äéTT˝À, HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT uÛÖ‹ø£ $wüj·TeTT\
|ü≥¢ ÁbÕeTTK´‘·qT e´ø£ÔeTT #˚j·T˝Ò<äT. ø±˙ e÷qdæø£ kÕúsTTq+<äT,
Hê´j·T ìs¡íj·TeTT jÓTTø£ÿ yÓ’K]ì Á|üdüTÔ‹+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. uÛ≤e
dæ<ë∆+‘·eTT\ qqTdü]+∫, ø£s¡ÔjÓTTø£ÿ yÓ’K]ì e´ø£ÔeTT #˚j·T&É
eTe⁄‘·Tqï~. ˇø£ Hê´j·TyÓTÆq rs¡TŒqT dü]jÓÆTq ø±s¡DeTT\ #˚‘·
$e]+#·˝Òq|ü&ÉT, n~ dü]jÓÆTq ìs¡íj·TeTT>± #Ó|üø√ã&É<äT. n{Ïº
ìs¡íj·TeTT\≈£î $\Te ñ+&É<äT.
á kÕe÷q´ dæ<ë∆+‘·eTT HÓ’‹ø£ dæ<ë›+‘·eTT\qT düŒwüºeTT>±
neT\T #˚j·Tã&ÉTqT. dæ&éZ$ø˘ n_ÛÁbÕj·TeTT Á|üø±s¡eTT, ªª@ e´øÏÔ
nsTTHê ‘·q≈£î ‘êqT>± ˇø£ ø±s¡éTTqT ˇ|ü>± uÛ≤$+∫q|ü&ÉT,
Ä e´øÏÔ n<˚|]ü dæ‘ú T· \˝À n<˚ e´≈£î\Ô ≈£î n<˚ Hê´j·TeTTqT dü÷∫+#·TqT.
HÓ’‹ø£ ìs¡íj·TeTT\T ìø£s¡yÓTÆq$, düŒwüºyÓTÆq$, e÷s¡TŒ ˝Òq≥Te+{Ï $>±
ñ+≥÷, n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑éTT˝…’ ñ+≥Tqï$μμ nì dæ&éZ$ø˘ á
$wüj·TeTTqT ≈£L&Ü ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ á dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î ã\eTTqT
#˚≈£L¬sÃqT.
rs¡TŒ˝À HÓ’‹ø£ $wüj·TeTT\qT yÓ\¢&ç #˚j·TTq|ü⁄&ÉT, mH√ï
nqTe÷q eTT\≈£î neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉTqT. Ç~ düVü≤»y˚T. nsTTq|üŒ{Ïø°
Hê´j·TeTTqT e´ø£ÔeTT #˚ùd düeTj·TeTT˝À á HÓ’‹ø£$wüj·TeTT\
Á|ü k ÕÔ e q dü e TT∫‘· e TT>±H˚ ñ+&É T qT. rs¡ T Œ\qT $X‚ ¢ w æ + #· T
düeTj·TeTT˝À @ ¬s+&ç+{Ï rs¡TŒ\˝À e´ø£ÔyÓTÆq HÓ’‹ø£ uÛ≤eeTT\qT
me¬s’Hê $X‚¢wæ+#·Tø√yê*. ñqï‘·yÓTÆq rs¡TŒ\˝À á uÛ≤eeTT\
‘ês¡‘·eTéTT\qT düŒwüºeTT>± Á>∑Væ≤+#·&ÉeTÚ‘·Tqï~. eTT+<äT>±
ìs¡ísTT+∫q ø±s¡DeTT\T $X‚¢wüD≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ée⁄. ø±s¡éTT
qqTdü]+#˚ $#ês¡D, ø±s¡DeTT\T ãj·T≥|ü&ÉTqT.
335
2. ì»eTì ìsê∆s¡D :
yÓ \ ¢ & ç + ∫q $wü j · T eTT\˝Àì yêdü Ô e eTT\qT sêã≥Tº ≥ ≈£ î
dü÷∫+∫q Á|üe÷DeTT\‘√ ì»ìsê∆s¡D »s¡T>∑TqT. eTT+<äT>±
$wüj·TeTTqT |üP]Ô>± Á>∑Væ≤+∫q |æ<ä|ü, yÓ\¢&ç+∫q $wüj·TeTT\
yêdüÔ$ø£‘·qT |ü]o*+#ê*. á H˚|ü<∏äéTT˝À yÓ\¢&ç nj˚T´ Á|ü‹
$wüj·TeTT m+‘√ uÛ≤eÁ|ü<ÛëqeTT>± ‘√#·TqT. yêdüÔe |ü]dæú‘·T\
düMTø£å, eT]j·TT |ü]dæú‘·T\≈£î ã\eTTì#˚Ã $wüj·TeTT\T yÓ\¢&ÉsTT‘˚
ì»eTTqT ˇ|ü≈£î+≥÷, ndü‘·éTTqT ‹s¡düÿ]+#·T≥ »s¡T>∑TqT.
ì»ìsê∆sD ¡ s¬ +&ÉT $<Ûeä TT\T. yÓTT<ä{~Ï Ä#·sD
¡ |üPs¡«ø£eTT>±qT,
¬s+&ÉT dæ<ë∆+‘·|üs¡eTTq. kÕ<Ûës¡DeTT>± $wüj·TeTTqT ‘Ó\TdüT≈£îqï
yÓ+≥H˚, n$ ì»eTì|æ+#·TqT. á H˚|ü<∏äéTT˝À eTqeTT ãTTEe⁄
#˚j·T≈£î+&Ü }s¡Tø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ #ê˝≤ n+X¯eTT\T
eTqeTT nqT≈£î+fÒ kÕø±s¡eTT>± ãTTEe⁄ #˚j·T M\>∑TqT. nsTT‘˚
ø=ìï Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n+X¯eTT\T kÕø±s¡eTT>± ãTTEe⁄ #˚j·T M\Tø±<äT.
n≥Te+{Ï n+X¯eTT\qT dæ<ë∆+‘·|üs¡eTT>± ãTTEe⁄≈£î d”«ø£]+#·&É
eTe⁄‘·T+~.
ãTTEe⁄#˚ùd düeTj·TeTT˝À ¬s+&ÉT n+X¯eTT\T ñ+≥Tqï$.
ˇø£{Ï ã\yÓTÆq ãTTEe⁄, ¬s+&ÉT ã\V”≤qyÓTÆq ãTTEe⁄. ã\yÓTÆq
ãTTEe⁄ nq>±H˚, Ä n+X¯+˝Àì dü‘·éTTqT K∫Ã‘·eTT>± nqTuÛÑe
|üPs¡«ø£eTT>± ãTTEe⁄ |üs¡#· e#·TÃqT. ã\V”≤qyÓTÆq ãTTEe⁄qT
Ä#·sD¡ |üPs¡«ø£eTT>± ãTTEe⁄ #˚jT· &É+ kÕ<Û´ä + ø±e#·TÃ, ø±ø£b˛e#·TÃ.
kÕe÷qýÓ T Æ q ˙‹XÊgeTT˝Àì $wü j · T eTT\T Hê\T>∑ T
s¡ø£eTT\T>± $uÛÑõ+#·e#·TÃqT. yÓTT<ä{Ï s¡ø£eTT˝À n+<ä] eTT+<äT
336
Á|üy˚X¯ô|{Ïºq n+X¯eTT\qT HÓ’‹ø£eTT>±qT Hê´j·T dü÷Á‘êqTkÕs¡eTT
$e]+|üã&ÉT#·Tqï~. ¬s+&Ées¡ø£eTT Çø£ÿ&É $wüj·TeTT˝Àì n+X¯eTT.
eT÷&ÉT HÓ’‹ø£ $\Te\≈£î Çø£ÿ&É ô|<ä› |”≥ y˚j·T&ÉyÓTÆq~. Hê\T>∑T,
yêdüÔeeTTq≈£î HÓ’‹ø£ n+X¯eTT\‘√ düeT]Œ+∫q rs¡TŒ.
yêdüÔeeTTq≈£î HÓ’‹ø£ eT÷\dæ<ë∆+‘·eTT\qT $X‚¢wæ+|üC≤\eTT.
ø±s¡DeTT, yê{Ïì |üØøÏå+#·T Á|üe÷DeTT\T ˝Òø£b˛e⁄≥j˚T. HÓ’‹ø£
∫Vü≤ïeTT\T $ìjÓ÷–+∫q+‘· e÷Á‘·eTTq yêdüÔ$ø£‘· ô|s¡>∑<äT.
HÓ’‹ø£ |ü<äeTT\ jÓTTø£ÿ ns¡úeTT\T, yê{Ï Á|üuÛ≤eeTT\T ‘Ó\TdüT
ø√e\dæq nedüs+¡ ñ+~. á HÓ‹’ ø£ |ü<eä TT\T uÛ≤eeTTqT Á|üø{£ +Ï #·TqT,
uÛ≤eeTT\T |ü⁄{Ïº+#·TqT. eT]j·TT ø±s¡éTT\T #˚|ü≥Tº≥j·T+<äT
düŒ+<äq\T ø£*–+#·TqT. á |ü<äeTT\qT XÊdüqeTT\T>± ñ|ü
jÓ÷–+#·&ÉyÓTÆq~. ìC≤ìøÏ á HÓ’‹ø£ |ü<äC≤\eTT uÛ≤e Á|üø£≥q\πø
ø±ø£, $$<Ûä s¡ø£eTT˝…’q düŒ+<äq\T, @ @ kÕúsTT\˝À yÓ\¢&ÉjÓT´H√
‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î ñ|üjÓ÷–+#·&ÉeTe⁄‘·Tqï~.
HÓ ’ ‹ ø£ Hê´j· T eTT jÓ T Tø£ ÿ dü ‘ · T Ô e qT ‘Ó \ Tdü T ø√e&É e Tqï~
nkÕ<ÛäéTT nì Á>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. BìøÏ ø±s¡DeTT, M{ÏøÏ uÛÖ‹ø£yÓTÆ q
dü+ã+<ÛäeTT ˝Òø£b˛e⁄≥j˚T. ˇø£ yêø£éTT˝À ns¡úy˚T ˝Òq|ü&ÉT, Ä
yêø£éTT eT+∫ì e´ø£Ô+ #˚ôdH√ #Ó&ÉTqT e´ø£Ô+ #˚ôdH√ m≥T¢ ìs¡ísTT+#·
>∑\+? HÓ’‹ø£ $\Te\qT e´ø£ÔeTT #˚ùd yêø£éTT\T, Ç‘·s¡ $wüj·TeTT
\qT Á|üø£{Ï+#·e⁄. n$ πøe\+ HÓ’‹ø£ $wüj·TeTT\≈£î e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·
eT>∑T#·Tqï$. á yêø£éTT\˝À ì»eTT, nu<ä∆eTT\T ãj·T≥|ü&Ée⁄.
á |ü<äeTT\T ˝Òø£ yêø£éTT\T ãTTEe⁄ #˚j·T&ÉeTT M\Tø±<äT,
ø±s¡DeTT yê{Ïì Ä˝À∫+#·T≥≈£î ô|{Ïºq dü+>∑‹ düeéTT>± ˝Òø£
337
b˛e⁄≥j˚ T . HÓ ’ ‹ ø£ Hê´j· T eTT jÓ T Tø£ ÿ kÕs¡ ú ø £ ‘ · ø£ s ¡ Ô jÓ T Tø£ ÿ
n_ÛÁbÕj·TeTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç˝Ò<äT. HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT e\q @ $<ÛäyÓT Æq
uÛ≤eÁ|üø£≥q\T yÓ\Te&Ée˝…qqT ìj·TeTeTT ˝Ò<äT. HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT
#·≥º|üs¡yÓTÆq~ ø±<äT.
uÛ≤cÕ Á|üuÛ≤eeTTq e÷qyê[ >∑T]Ô+∫q~ yÓ÷dü+, #·eT‘êÿs¡+ ?
eT]j·TT n˙ï ‘Ó*j·TTqT nqï |ü<äeTT\T á HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT
|ü]~Û˝À ñ|üjÓ÷>∑ ô|{Ïºq|ü&ÉT, yê{ÏøÏ rs¡T kÕqT≈£L\eTT>± ñ+&É
uÀ<äT. n<˚ Ø‹q yÓ÷düeTT ≈£L&Ü ˇø£ Á|üÁøÏj˚T. yÓ÷düeTT nqTq~
eTqdüT‡q≈£î ‘√∫q <äTwüºdü+ø£\ŒeTT. á <äTwüº dü+ø£\ŒeTTq≈£î
nVü≤+ø±s¡eTT ø±s¡DyÓTÆ ñ+≥Tqï~. >∑j·÷´fi¯ó\T #ê˝≤ ‘Ó*yÓ’qyês¡T.
yê´bÕs¡düTÔ\T, eø°\T\T yÓTT<ä˝…’qyês¡T ‘·\\T rùdyês¡T eT]j·TT
ø±˝ÒÃùdyês¡T, eT+Á‘·>±&ÉT nq>±H˚ $|üØ‘·yÓTÆq ‘Ó*$‘˚≥\T ø£\yê&Éì
ns¡úeTT, nyÓT]ø± |ü]uÛ≤wü˝À ns¡úeTT $y˚ø£e+‘·T&ç˝À $y˚ø£eTT
ñ+≥T+~. $y˚ø£V”≤qT&çì ne÷j·T≈£î&ç>± »eTø£≥º ã&˚yê&ÉT.
3. kÕù|ø£å‘·‘·Ô« |ü]o\q :
ˇø£ HÓ’‹ø£ ‘·‘·«y˚‘·ÔqT kÕe÷qéTT>± kÕù|ø£å ‘·‘·«y˚‘·Ô>±
uÛ≤$+|üã&ÉTqT. HÓ’‹ø£ $\Te\qT $#ê]+#˚ düeTj·T+˝À kÕù|ø£å
‘·‘·«eTT >√#·s¡eT>∑TqT. á kÕù|ø£å‘·‘·«+˝À nVü≤+ø±s¡+, kÕ«s¡ú+
Ç$T&ç ñHêïsTT. á H˚|ü<∏äéTT˝À, uÛ≤eeTT˝À m+‘· e´‘ê´düeTT
ñqï|üŒ{ÏøÏ dü]jÓÆTq |ü<äC≤\eTT‘√H˚ eéVü≤]+|üã&ÉT#·Tqï~.
ˇø£ ù|s¡T Á|üU≤´‹>∑\ e´øÏÔøÏ á kÕù|ø£å dæ<ë∆+‘·eTTqT
nqTqsTT+#·sê<äT. á kÕù|ø£å dæ<ë∆+‘·eTT˝À kÕ<Ûës¡DeTT>±
nVü≤+ø±s¡ |üP]‘· |ü<ä Á|üjÓ÷>∑eTT »s¡T>∑TqT. kÕù|ø£å dæ<ë∆+‘·eTT
338
ø±ì~ dü+|üPs¡íyÓTÆq ˝Ò<ë $TqVü‰sTT+|ü⁄˝Òì |ü]o\q ne⁄‘·T+~.
Ä#·s¡D≈£î H√#·Tø√ì HÓ’‹ø£‘· |ü]dæú‹ @$T{Ï? Ä#·]+#·≈£î+&Ü
˙‹yêø£éTT\T yÓfi¯fl&ç+#˚yês¡T ñ+{≤s¡T. yê] e÷≥\˝À @~ ì»yÓ÷,
@~ nã<ä∆yÓ÷ ‘Ó*j·T<äT. @~ dæús¡yÓ÷, @~ ndæús¡yÓ÷ ‘Ó*j·T<äT. á
$X‚¢wüD #˚ùd e´≈£îÔ\‘√ á HÓ’‹ø£ ìj·Te÷\T b˛\Ãsê<äT.
HÓ’‹ø£ $wüj·TeTT\T |ü≥¢ »qT\≈£î nH˚ø£ n_ÛÁbÕj·TeT\T+{≤sTT.
nsTT‘˚ kÕ<Ûës¡DeTT>± yê{Ïô|’ dü<ä_ÛÁbÕj·Ty˚T ñ+≥T+~. Ä#·]+∫q
s√EH˚ HÓ’‹ø£\ $\Te\T ns¡úeT>∑TqT. Ä#·s¡D‘√H˚ HÓ’‹ø£$\Te\T
dü‘·ýÓ÷, ø±<√ ‘Ó\TdüTø=qe#·TÃqT.
HÓ’‹ø£ $\Te\ |ü≥¢ dü<ä_ÛÁbÕj·TeTTqï e´øÏÔ, yê{Ïì dü+|üPs¡íeTT
>±qT eT]j·TT ÇwüºeTT>±qT $X‚¢wæ+∫, uÛÖ‹ø£, $y˚ø£eTT‘√ eT]j·TT
nqTuÛÑeC≤„qeTT ø£*– XÊgC≤„qeTT ˝Òø£b˛e⁄≥j·TqT eT÷&ÉT $wüj·T
eTT\qT sêã≥Tº#·THêï&ÉT. uÛÖ‹ø£ |üs¡eTT>± HÓ’‹ø£ $\Te\ |ü≥¢
dü<ä_ÛÁbÕj·TeTT ø£*– ñ+≥THêï&ÉT. ¬s+&Ée~, á HÓ’‹ø£ $\Te\qT
$y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ Ä#·]+∫, Äj·÷ ìj·TeTeTT\ jÓTTø£ÿ $X‚¢wüD‘√
$\TeqT Á>∑Væ≤+∫, Ä $\Te\qT kÕ{Ï $\Te\‘√ b˛*Ã yê{ÏeT<Ûä´
dü+ã+<ÛäeTTqT ‘Ó\TdüTø√e&ÉeTe⁄#·Tqï~.
eT÷&Ée $wüj·TeTT>± á HÓ’‹ø£ $\Te\|ü≥¢ nqTuÛÑe C≤„qeTT
ø£*– ñqï|üŒ{Ïø° M]øÏ XÊgC≤„qeTT ˝Òø£b˛e⁄≥ e\q uÛ≤eeTT\
jÓTTø£ÿ kÕ+Á<Ûä‘·qT, e÷qdæø£ kÕúsTTøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± ne>±Vü≤q ø£\T>∑T≥
˝Ò<äT. á ø±s¡DeTT#˚ dü+|üPs¡íyÓTÆq $X‚¢wüD nedüs¡eTT. HÓ’‹ø£
$es¡eTT\T, nqTuÛÑeeTT\ |ü≥¢ nqTe÷qeTT\T e´ø£ÔeTsTTq
dü+<äs¡“¤eTT\˝À dü]jÓÆTq |ü]cÕÿs¡eTT e\q HÓ’‹ø£‘· |ü≥¢ qeTàø£eTT
ô|+#·TqT.
339
HÓ’‹ø£ $\Te\ jÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤eeTT eTqdüT‡ô|’ #·÷|ü⁄qT. HÓ’‹ø£
$\Te\|ü≥¢, dü<ä_ÛÁbÕj·TeTT ø£*–qe´øÏÔ, #·÷|ü⁄q≈£î Hê´j·TeTT>±
‘√∫q Ø‹˝À á dü+|òüT≥q\qT $e]dü÷Ô, ‘·H˚ kÕøÏå>± eéVü≤]kÕÔ&ÉT.
HÓ’‹ø£ $wüj·TeTT\|ü≥¢ dü<ä_ÛÁbÕj·TeTT ø£*–q e´øÏÔ jÓTTø£ÿ
\ø£åDeTT\T. HÓ’‹ø£eTT ø±ì $wüj·TeTT\ |ü≥¢ n‘·ìøÏ ÁX¯<ä∆ ñ+&É<äT .
n‘·qT düeTãT~∆‘√ eéVü≤]kÕÔ&ÉT. dü÷ø£åàãT~∆>∑\yê&ÉT, dæús¡yÓTÆq
∫‘·ÔeTT >∑\yê&ÉT. Ç‘·s¡ $wüj·TeTT\ |ü≥¢ n‘·qT n+<ä]˝≤>∑
Á|üe]ÔkÕÔ&ÉT. yêdüÔeeTTq≈£î á HÓ’‹ø£ dü÷Á‘·eTT\T dü‘·ýÓTÆq$.
dü<äTZDeTT\‘√ ≈£L&çq$ ø±e⁄qH˚ n$ e÷qdæø£ kÕúsTTô|’ dü+ã+<ÛäeTT
ø£*– ñ+≥Tqï$.
4. #Ó&ÉT qeTàø£eTT ` ˙‹ ìC≤sTTr\T :
#Ó&ÉTqeTàø£eTq>± nã<ä∆eTT‘√ düe÷qeTT. ˇø£]øÏ nã<ä∆eTT>±
‘√∫q~, n+<ä]ø° kÕe÷qéTT>± nã<ä∆eTT>±H˚ ‘√#·TqT. nã<ä∆eTT
˝≤&ÉT≥ e´‹πsø£ yÓ’K]ì ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. á ndü‘·´JeqeTT,
uÛ≤wüDeTT n+‘·sê‘·à≈£î uÛ≤s¡eTT>± ñ+&ÉTqT. Ç‘·qT e÷s¡TŒqT
ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. ìC≤ìøÏ ndü‘·´ uÛ≤wüDeTT #˚ùd e´øÏÔøÏ ì»eTT @$T{Ï
nqï~ düŒwüºeTT>± ‘Ó\TdüT. nsTTq|üŒ{Ïø° n‘·qT ì»eTTqT <ë#·
Á|üj·T‹ïkÕÔ&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘Ó*j·Tì $wüj·TeTT\ |ü≥¢ nã<ä∆eTT
˝≤&É&ÉT, ˝Ò<ë bıs¡bÕ≥T|ü&çq dü+<äs¡“¤eTT\˝À ≈£L&Ü nã<ä›eTT
˝≤&É&ÉT. eTqTwüß´\MT<ä qTqï <˚«wüeTT\‘√ ì»eTT @<√ ‘Ó*dæ
q|üŒ{Ïø°, nã<ä∆eTT ˝≤&ÉT#·T+<äTs¡T. yê] e÷≥\˝À yêdüÔeeTT
ø£q|æ+#·<äT. yê] qeTàø£eTT <˚«wüeTTô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
n+‘·s¡TàK+>± yê&ÉT |ü$Á‘·T&˚, ø±s¡DeTT yê&çøÏ ì»eTT ‘Ó\TdüT
340
ø±ã{Ïº. ìC≤ìøÏ nã<ä∆eTT˝≤&É≥+ e\q ø£*π> |üs¡ékÕqeTT\T ø£s¡Ô
nqTuÛÑ$+#·e\dæq<˚. nã<ä∆eTT˝≤&ÉT≥ e\q Ç‘·s¡T\ô|’ Ms¡T #Ó&ÉT
qeTàø£eTT ø£*–j·TT+&ÉTfÒ ø±ø£ #Ó&ÉT n_ÛÁbÕj·TeTT ≈£L&Ü ø£*–
j·TT+<äTs¡T.
á nã<ä∆eTT˝≤&ÉTyês¡T ì»eTTqT #˚<äT>± e´ø£ÔeTT #˚j·TT<äTs¡T,
nã<ä∆eTTqT rj·Tì ì»eTT>± #Ó|ü<äTs¡T. n|üqeTàø£eTT #Ó&ÉT
dü«uÛ≤eeTTq≈£î ì<äs¡Ùq+. á nã<ä∆eTT‘√ yêdüÔeeTTqT ø£|æŒ
y˚dTü HÔ êï&ÉT. Çø£ÿ&É ø£sj
Ô¡ T˚ yÓ÷dü+ #˚dTü HÔ êï&ÉT, ø£sj
Ô¡ T˚ yÓ÷ düb˛‘·THêï&ÉT.
ø£s¡ÔjÓTTø£ÿ ‘Ó*$‘˚≥\T e÷Á‘·y˚T Ç+<äT Ç$T&ç ñ+≥Tqï$. ø±˙
n+‘·s¡+>∑eTT e÷Á‘·eTT nã<ä∆eTT ø±s¡DeTT#˚ Á|üuÛ≤eeTTq≈£î >∑T]
n>∑TqT.
#Ó & É T qeTàø£ e TTq≈£ î $s¡ T >∑ T &É T ˙‹, ìC≤sTTr\T. ˙‹
ìC≤sTTr\T nqï$ n~Û ø ±]ø£ e TT>± Á|ü ø £ { Ï + #· ã &É T qT. ˙‹
ìC≤sTTr\‘√ e÷qe⁄&ÉT @$T kÕ~ÛkÕÔ&ÉT? ˙‹ ìC≤sTTr\‘√
e÷qe⁄&ÉT ‘·q n+‘·sê‘·à Á|üuÛ≤eeTT‘√ ‘·q˝Àì e÷qe‘·«eTTqT
Á|üø£{Ï+#·T≈£î+≥THêï&ÉT.
5. X¯øÏÔ kÕeTs¡úéTT\T :
ª»+‘·÷Hê+ qs¡»qà<äTs¡¢uÛÑ+μ nHêïs¡T ô|<ä›\T. e÷qe»qà
m‹Ôq+<äT≈£î á e÷qe»qàqT kÕs¡úø£+ #˚düTø√yê*. e÷qe»qà ñ
‘·ÔeTyÓTÆq~ eT]j·TT X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~, ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉTq~. e÷qe⁄ì
jÓTTø£ÿ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ X¯≈£îÔ\T nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq$. e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ
s¡÷|üeTT, ‘Ó*$‘˚≥\T, ø£fi¯\T, yê>±∆{Ï, W<ës¡éTT, >=|üŒ ãT~∆
yÓTT<ä\>∑Tqeìïj·TT e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ kÕeTs¡úéTT\qT ‘Ó*j·T
341
CÒj·TTqT. e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ düè»Hê‘·àø£X¯øÏÔ nyÓ÷|òüTeTT. e÷qe⁄&ÉT
‘·q düè»Hê‘·àø£ X¯øÏÔ‘√ mH√ï ø=‘·Ô $wüj·TeTT\qT ø£qT>=+≥THêï&ÉT .
dü+|ü<ä\T ô|+#·T≈£î+≥THêï&ÉT, ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\T kÕ~ÛdüTÔHêï&ÉT,
ùdïVæ≤‘·T\qT bı+<äT‘·THêï&ÉT, n<äèwüºeTTqT e]düTÔHêï&ÉT. ø±˝≤qT
>∑TD+>± n‘·ì˝À X¯øÏÔ kÕeTs¡úéTT\T ô|s¡T>∑T#·Tqï$.
e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ >=|üŒ<äqy˚T$T≥+fÒ, n‘·ì jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ
kÕeTs¡úéTT\T ˇø£<ëì ø=ø£{Ï ‘√&Ó’ nqï≥Tº>±, ◊ø£´‘·‘√ nq+‘·yÓTÆq
X¯øÏÔ>± Á|üø£{Ï‘·eTe⁄‘·Tqï~. Ç≥Te+{Ï nq+‘·yÓTÆq X¯øÏÔj·TT‘·T\
qT+&ç ˇø£ dü+düú, ˇø£ eédüú, dü+|òüTeTT nqT dü$Twæº j·T+Á‘ê+>∑ eTT
\˝À ◊ø£eT‘·ý˚T ã\eTT>± Á|üø£{Ï‘·eT>∑T#·Tqï~.
dü+|ü<ä\T ñ+&ç <äj·÷>∑TDeTT ‘√&ÉsTT‘˚ n‘·ìøÏ ùdïVæ≤‘·T\‘√
u≤≥T ù|s¡T Á|ü‹wüº\T ≈£L&Ü kı+‘·eTe⁄‘êsTT. n˝≤ø±ø£ dü+|ü<ä\T
ñ+&ç W<ës¡éTT ˝Òì s√Eq Ç‘·s¡T\ ásê¸´<˚«wüeTT\≈£î >∑T]
ø±e\dæ e#·TÃqT.
ø°]ÔÁ|ü‹wüº\ jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ #ê˝≤>=|üŒ~. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T >=|üŒX¯øÏÔ
jÓTTø£ÿ ˙&ÉqT Ä•+#˚yês¡+‘ê á >∑÷{ÏøÏ #˚] Bìì eT]+‘·
ã\|üs¡TkÕÔs¡T. Bì e\q ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\T eT]+‘· eè~∆#Ó+<äTqT.
á e´øÏÔ‘·«eTT˝Àì \ø£åDeTT\ ÇwüºeTTqT >±˙ uÛÑj·TeTqT >±˙
ø£*–+#·e#·TÃ. @~ @yÓTÆq|üŒ{Ïø° Ç‘·ì >=|üŒX¯øÏÔøÏ n+<äs¡÷ ‘·\
e+#·T‘ês¡T. á X¯øÏÔ˝À m+<ä]ø√ kÕj·TeTT n+<äT‘·T+~.
kÕeTs¡úéTT‘√ ≈£L&çq ¬>\T|ü⁄ m+‘√ ñ‘·ÔeTyÓTÆq~, X¯øÏÔe+‘·
yÓTÆq~. á X¯øÏÔe\¢ C≤„qeTT, n<äèwüºeTT ø£\T>∑TqT. Ç{Ïºyê]ì »qT\T
nqTdü]+‘·Ts¡T. ˝Ò<ë uÛÑj·T|ü&ÉT<äTs¡T. <äj·T>∑\ dü«uÛ≤e+ >∑\yês¡T
‘·eT Áù|eT‘√ eT]+‘· X¯øÏÔe+‘·T\e⁄‘ês¡T.
342
‘Ó*$ ‘˚≥\T jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ kÕeTs¡úéTT\qT >∑T]Ô+∫, Á|üuÛÑT‘·«
j·T+Á‘ê+>∑ eTT\˝À ‘Ó*$ ‘˚≥\T >∑\yê]øÏ neø±X¯eTT *e«&É+
düVü≤»eTT>±H˚ »]π> Á|üÁøÏj·T. $y˚ø£eTT >∑\yês¡T >=|üŒ yê>±∆{Ï‘√
q\T>∑T]˙ yÓT|æŒ+#˚X¯øÏÔ >∑\yês¡T.
s¡÷|üeTTq≈£î kÕj·TeTT >∑TDeTT ‘√&Ó’q, Ád”Ô|ü⁄s¡Twü uÒ<ÛäeTT
˝Ò≈£î+&Ü >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+#·TqT. kÕe÷q´ e÷qe⁄\T X¯øÏÔkÕeTs¡úéTT\T
‘˚*ø£bÕ{Ï |üqT\j·T+<äT, Ç+Á~j·T düTKeTT\j·T+<äT $ìjÓ÷–+#Ó<sä T¡ .
M]øÏ #êe+fÒ uÛÑj·T+, nHês√>∑éT+fÒ uÛÑj·T+ á uÛÑj·TeTT\≈£î
ø±s¡DeTT, ‘·q≈£î ‘·q yê]#˚ s¡ø£åD ˝Ò<äì uÛÑj·T|ü&É≥y˚T. BìøÏ
$s¡T<ä∆eTT>± düeTs¡Tú\T ø£wüºeTT\‘√ b˛sê&ç ¬>\TkÕÔs¡T.
kÕe÷qýÓTÆq X¯øÏÔkÕeTs¡úéTT\T ø£\yês¡T C≤„qeTT ø√düeTT
eT]j·TT XÊ+‹ì n+~+#˚ ø£fi¯\j·T+<äT ø√]ø£>∑\yê¬s’ j·TT+{≤s¡T.
á ø√]ø£ e\¢ yê] r]ø£ düeTj·TeTT dü~«ìjÓ÷>∑eT>∑TqT. Ç{Ïº
ø√]ø£\T ‘·eT≈£î n<äq|ü⁄ X¯øÏÔ>± |üì#˚j·TTqT.
eTqeTT ˇø£ e´øÏÔøÏ X¯øÏÔ‘√qsTTHê ≈£îj·TTøÏÔ‘√qsTTHê n~Ûø±s¡eTT
ø£{Ïºô|{Ïº X¯øÏÔe+‘·Tì>± #˚j·T&ÉeTH˚~, eTq*ï eTq+ HêX¯q+
#˚düT≈£îqï≥¢>∑TqT. M]]e⁄] eT<Ûä´ nqTe÷qeTT\T ô|s¡T>∑TqT.
n~Ûø±s¡+ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·j·TeTT˝À ˇø£<ëì yÓ+≥ eTs=ø£{Ï
nqï≥T¢>± ø£wüºeTT\T m<äTs¡e⁄qT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q ‘Ó*$‘˚≥\‘√ á
ø£wüºeTT\ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eeTT\qT ‘Ó\TdüT≈£îì ‘·q≈£î n~Ûø£Vü‰ì
»s¡>∑≈£î+&Ü #˚düT≈£î+{≤&ÉT.
kÕ+|òæTø£, HÓ’‹ø£ eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ düeTdü´\ìï{Ï˝ÀøÏ n~Ûø±s¡+
ø√dü + m<ä T s¡ j ˚ T ´ dü e Tdü ´ \ |ü ] cÕÿs¡ e TT˝Ò #ê˝≤ ø£ w ü º e TT>±
343
nì|æ+#·TqT. n~Ûø±s¡eTT ø=s¡≈£î ‘ê|üÁ‘·j·T |ü&É≥+ nH˚~ X¯Øs¡eTT
jÓTTø£ÿ #Ó&ÉT \ø£åD+ ø±<äT. n~Ûø£ ‹+&ç e\q eT]j·TT $T‹MT]
Ç+Á~j·TdüTK uÛÀ>∑eTTe\¢qT X¯Øs¡eTT ˙s¡dæ+∫, |ü≥Tº‘·|üqT. X¯Øs¡
|ü]dæú‹ m˝≤ ñHêï n~Ûø±s¡ yêýÓ÷Vü≤eTT e÷Á‘·eTT ô|s¡T>∑T‘·÷H˚
ñ+&ÉTqT.
dü+|òüTØ‹ qqTdü]+∫ ˇø£ e´øÏÔ sê»ø°j·TeTT>±>±˙, Ä]úø£eTT>±
>±˙, eT‘·|üs¡eTT>± >±˙ ñqï‘·dæú‹øÏ #˚s¡T≈£îqï|ü&ÉT, n‘·ìøÏ
neø±X¯eTT\ô|’q, eqs¡T\ô|’q m≈£îÿe n~Ûø±s¡eTT ø£\<äT. á
s¡+>∑eTT\˝À eè~∆ nH˚~ HÓeTà~ MT<ä kÕ>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ ø=+<äs¡T
‘· e T˝Àì $•wü º y Ó T Æ q \ø£ å D eTT\‘√ ∫qïej· T dü T ˝ÀH˚ ñqï‘·
kÕúqeTT\≈£î m<äT>∑T‘ês¡T. ej·TdüT‡ ô|]π> ø=B›, M]øÏ n~Ûø±s¡eTTô|’
neø±X¯eTT\T ô|]–, eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&ÉT e÷s¡ZeTT\˝À Ä |ü~$ì
$ìjÓ÷–+#·Tø=qTqT.
ø=+<ä]˝À mH√ï <äTsêàs¡Z|ü⁄ \ø£åDeTT\T ñ+≥T+{≤sTT. á
\ø£åDeTT\qT Ms¡T mqï{Ïø° M&És¡T. eTTdü*yê¬s’q|æ<ä|ü á \ø£åDeTT˝Ò
M]ì $&ç∫ô|≥TºqT nqï≥T¢>± »s¡T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ |ü<äM ø±+ø£å
$wüjT· eTT˝À $wüjT· eTT y˚sT¡ >± ñ+≥Tqï~. nq>± |ü<Mä yêýÓ÷Vü≤eTT
>∑\yês¡T. ‘·eT˝Àì <äTs¡TDZ eTT\qT e<äT\Tø√s¡T, ˝Ò<ë á <äTs¡TDZ eTT\T
≈£L&Ü M]H˚ n+{Ïô|≥Tº≈£îì e<ä\≈£î+&Ü ñ+≥$. ej·TdüT‡ ô|]π>ø=B›
M]˝À |ü<äM ø±+ø£å n~Ûø£yÓTÆ n~Ûø£yÓTT‘·Ô+˝À ‘·eT ø√]ø£\qT rs¡TÃ≈£îì
>∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äT‘ês¡T. eTqeTT ‘·s¡#·T sê»ø°j·TeTT>± mH√ï
ø±s¡´Áø£e÷\T $+≥÷ ñ+{≤eTT. #·÷dü÷Ô ñ+{≤eTT. Ä ø±s¡´Áø£eTeTT\
e\¢ Á|ü » \≈£ î ˝≤uÛ Ñ e TT ø£ * π > ~ @MT ñ+&É < ä T . π ø e\+ ‘· e T
n~Ûø±s¡eTTqT eTTdü* ej·TdüT‡˝Àq÷ <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚d÷ü HÔ ˚ ñ+{≤s¡T.
344
sê»ø°jT· eTT˝À n~Ûø±s¡eTT ø√dü+ mH√ï yê>±∆qeTT\‘√ Á|üe÷D
|üÁ‘·eTT\T $&ÉT<ä\ #˚düTÔ+{≤s¡T. Ç+‘·es¡≈£L á yê>±∆qeTT˝ Ä#·s¡D
ø√dü+ m{Ïº #·s¡´\T mes¡÷ #˚|ü{Ïºq <ëK˝≤\T ˝Òe⁄. n~Ûø±s¡eTT
m+‘·es¡≈£L ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥Tqï+<äTq, á n~Ûø±s¡eTTqT n<äT|ü⁄
#˚j·Te˝…qqï eT]jÓTTø£ n~Ûø±s¡eTT‘√ #˚‘·T\T ø£*|æq|ü&˚ n~
kÕ<Ûä´|ü&ÉTqT. C≤rj·T düyÓTÆø£´‘· nqTq~ πøe\+ n~Ûø±s¡+˝À ñqï
ô|<ä›\ eT<ä›‘·T>± ns¡úeTe⁄‘·Tqï~.
á ø±s¡DeTT#˚ ùd«#·Ã¤qT ø√πs Á|ü»\≈£î n~Ûø±s¡ ìj·T+Á‘·D
#ê˝≤ eTTKéTT. dü « #· Ã ¤ y Ó T Æ q bÕ\q≈£ î dü e T‘· T \´+ eT]j· T T
Áø£eT•ø£åD‘√ ≈£L&çq HÓ’|ü⁄DéTT #ê˝≤ ndües¡yÓTÆ ñ+≥Tqï~. á
H˚|ü<∏äéTT˝À, n~Ûø±s¡ ìj·T+Á‘·D ø=s¡≈£î #˚|ü{Ïºq #·s¡´\˝À
eTTKýÓTÆq~ n~Ûø±s¡T\ ø±\|ü]$T‹. n+<äTπø Á|üC≤Á|üuÛÑT‘·«eTT\T
‘·eT bÕ\≈£î\≈£î ø±\|ü]$T‹ì ìs¡ísTT+∫q$. ø=ìï#√≥¢ ¬s+&ÉekÕ]
mìïø£<ë«sê neø±X¯+ ñ+&Ée#·TÃ, ñ+&Éø£b˛e#·TÃ. ˇø£y˚fi¯ mìïø£
<ë«sê neø±X¯+ ñ+fÒ, ¬s+&ÉekÕ] mìïø£≈£î neø±X¯+ @s¡Œ&Ée#·TÃ.
BìøÏ |ü]dæú‘·T\T eT]j·TT Á|ü»\ düeTà‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
6. bı>∑&ÉÔ, nC≤„qeTT :
bı>∑ & É Ô \ Hê•+#· T yês¡ T , ‘· e TqT bı>∑ & ç q yê] bı>∑ & É Ô \
qqTdü]+∫ ø±s¡éTT\T #˚|üf…º<äs¡T. n+‘˚ø±<äT eTqeTT ø=+<äs¡T
e´≈£îÔ\qT eT]j·TT yê] bı>∑&ÉÔ\qT ≈£L&Ü n\ø£åéTT #˚düTÔ+{≤eTT.
ø=+<äs¡T eTqTwüß\T #·ìb˛j·÷ø£ bı>∑&ÉT≥ »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. á
bı>∑&ÉÔ\T }]πøb˛e⁄. kÕ<Ûës¡DeTT>± bı–&ç+#·Tø√e&É+ n+<ä]ø°
˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£+, ô|>’ ± yês¡d‘ü «· eTT˝≤ ábı>∑&\ÔÉ T kÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤sTT.
345
yês¡T J$+∫ j·TT+&Éq|üŒ{Ïø°, á bı>∑&ÉÔ\ ñ|üjÓ÷>∑eTT yês¡T
Á>∑Væ≤+#Ó<äs¡T. @<Ó’‘˚ Ç+Á~j·TeTT\≈£î düTKeTTqT Ç#·TÃH√, n<˚
$<ÛäeTT>± }Vü≤\T ≈£L&Ü kÂKéTTì#·TÃqT.
XÊg C≤„qeTT ˝Òq|ü&ÉT ˇø£ e´øÏÔ eTs=ø£ e´øÏÔì dü+Á|ü~+#·
e\dæq nedüs¡eTT ñ+≥T+~. me¬s’‘˚ ‘·eT ìs¡íj·TeTT\T, ø±s¡DeTT
\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&És√, yês¡T ‘·eTø£+f… ‘Ó*$ø£\yê] n_ÛÁbÕj·TeTT\≈£î
>ös¡e$T∫Ã, Ä#·]+∫ ‘êeTT yÓ÷düb˛sê<äT.
nC≤„q+ e\¢ e÷≥\ $\TeqT Á>∑Væ≤+#·˝Òø£, ˝Ò<ë $wüj·TeTT
ns¡úeTT #˚düTø√ì ø±s¡DeTT #˚‘· e÷qe⁄\T qeTàø£eTT‘√ |üqT\T
#˚|&ü ‘É ês¡T. Ä|üì »s¡T>∑T‘·Tqï düeTj·TeTT˝À yê] qeTàø£eTT ì»eTì
‘˚\e#·TÃ ˝Ò<ë ‘·|üŒì ‘˚\e#·TÃ, e÷≥\ >±s¡&û ãj·T≥|ü&Ée#·TÃ.
e÷qe⁄\T ˇø£ $wüj·TeTTqT dü÷∫+#·&ÜìøÏ ‘·eT eTH√_ÛwüºeTT
qqTdü]+∫ $$<Ûä |ü<äeTT\qT yê&É≥+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î,
ˇø£ e´øÏÔ ne‘·\ e´øÏÔjÓTTø£ÿ n_ÛÁbÕj·TeTTqT n+^ø£]dü÷Ô, n~
n‘·ì e´øÏÔ>∑‘· n_ÛÁbÕj·TeT+{≤&ÉT. ˇø£y˚fi¯ ne‘·* e´øÏÔ jÓTTø£ÿ
n_ÛÁbÕj·TeTT q#·Ãø£b˛‘˚, <ä«+<ä«yÓ’K]ì e´ø£Ô+ #˚j·TT≥ »s¡T>∑TqT.
<ä«+<ä«yÓ’K]øÏ, e´øÏÔ>∑‘· n_ÛÁbÕj·TeTTq≈£î Çø£ÿ&É ‘˚&Ü @$T ñqï~?
düVü≤»eTT>± ø=+<äs¡T ‘·eT nC≤„q+ e\¢ Ç‘·s¡T\qT ‘˚*ø£>±
qeTTà‘ê&ÉT. qeTàX¯ø£éTT ø±ì $wüj·TeTT\qT ≈£L&Ü qeTTà‘ê&ÉT.
ø±s¡DeTT yê{Ïì Ä˝À∫+#·T C≤„qeTT ‘·eTe<ä› ˝Òø£. ø£˝≤¢ø£|ü≥+
˝Òø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°, e÷qe⁄\T ‘·eT nC≤„qeTT‘√ nã<ä∆eTT\qT
qeTTà‘·÷, nã<ä∆eTT\qT Ä&ÉT‘·÷, nã<ä∆eTT\qT |ü⁄{ÏºdüTÔ+{≤s¡T.
346
uÛ Ñ $ wü ´ ‘· T Ô >∑ T ]+∫ ‘ê|ü Á ‘· j · T |ü & ˚ y ê&É T , yêdü Ô e eTT˝Àì
|ü]dæú‘·T\qT #·ø£ÿ~<äT›≈£îì, uÛÑ$wü´‘·TÔqT ã+>±s¡Tu≤≥>± eT\T#·T ≥≈£î
Á|üj·T‹ïkÕÔ&ÉT.
düVü≤»eTT>± »]π> $wüj·TeTT\ |ü]C≤„qeTT ˝Òìyês¡T, nC≤„q+
e\¢ ø=ìï nr‘· X¯≈£îÔ\qT q$Tà uÛÑj·TeTTq≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡T. M]øÏ
eT+∫ »]–‘˚, <ëìøÏ ø±s¡DeTT yês¡T }Væ≤+∫qX¯≈£îÔ˝Ò nqT≈£îì
yê{ÏøÏ ø£è‘·»„‘·\T ‘Ó*j·TCÒkÕÔs¡T. ‘·eT≈£î q∫Ãq edüTÔe⁄\qT ‘·eT
<˚e‘·\T>± uÛ≤$+#·T≈£î+{≤s¡T. á $<ÛäyÓTÆq uÛÑj·TeTT‘√ ≈£L&çq
Ä˝À#·q˝Ò eT‘·eTT>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï~.
7. u≤<Ûä´‘· ` ø£åe÷|üD :
Ä#·s¡D nqTq~, ˇø£ Áø£eTyÓTÆq |ü<ä∆‹‘√, e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ
HÓ’‹ø£‘·qT ãVæ≤s¡+>∑|üs¡#·TqT. <ëìøÏ ø±s¡DeTT eTìwæjÓTTø£ÿ
dü«uÛ≤eeTTqT n‘·ì HÓ’‹ø£‘· XÊ•+#·T#·Tqï~. ‘·T #· ‘·|üŒø£ Ä#·]+#·T
Ø‹q á HÓ ’ ‹ ø£ ìj· T eTeTT\qT e÷qe⁄\T Ä#· ] +#· T ≥≈£ î
n\yê≥T|ü&ÉT<äTs¡T. ªH˚qT @$T #˚j·÷*μ ? nH˚ Á|üeï e÷qe⁄&çì
‘·|æŒ+#·Tø√˝Ò<äT.
Á|ües¡Ôq˝Àì düeTdü´\qT yÓ+≥H˚ |ü]wüÿ]+#·Tø√yê*. eT]jÓTTø£
düeTdü´ e#êÃø£ yÓTT<ä{Ï düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#·Tø√e#·Ãì ‘·\#·sê<äT .
ø±s¡DeTT, yÓTT<ä{Ï düeTdü´ |ü]cÕÿs¡eTsTTq |æ<ä|üH˚ ¬s+&Ée düeTdü´≈£î
|ü]cÕÿs¡+ kÕ<ÛäéT>∑TqT ø±ã{Ïº, düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·≈£î+&Ü
e~˝Ò ù dÔ , dü e Tdü ´ \T »{Ï \ yÓ T Æ ns¡ ú e TT>±ø£ #ê˝≤ dü e Tdü ´ \≈£ î
neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉT‘·T+~.
347
Ä#ês¡ dæ<ë∆+‘·eTT\ô|’ dæús¡yÓTÆq qeTàø£+‘√, Ä#·s¡D˝À m≈£îÿe
düeTj·TeTT |ü{Ïºq|üŒ{Ïø° á dæ<ë∆+‘·eTT\qT nqTdü]+#·T≥ e\q
eTìwæ ˝ À dü V ü ≤ »C≤„ q eTT n\e&É T qT. Ç{Ï º dæ ú ‹ ˝À á HÓ ’ ‹ ø£
dæ<ë∆+‘·eTT\qT dü+|üPs¡íeTT>± d”«ø£]+#·T≥ »s¡T>∑TqT. n|ü&ÉT
eTqeTT M{Ïì ÄC≤„|üq>± >±ø£ yêdüÔeeTT\T>± d”«ø£]+#·T≥
»s¡T>∑TqT. Ç{Ïº dæ<ë∆+‘·eTT\ô|’ mqï{Ïø° dü+<˚Vü≤eTT\≈£î ‘êe⁄ ñ
+&É<äT. Ç{Ïº rs¡T eTq˝À u≤<Ûä´‘·\qT ø£*–+#·TqT.
eTqeTT ∫qï|üŒ{ÏqT+&ç ø=ìï dæ<ë∆+‘·eTT\qT Ä#·]dü÷Ô
ô|]–q|ü⁄&ÉT, Ä dæ<ë∆+‘·eTT\qT ‹s¡düÿ]+#ê\qï Ä˝À#·qqT eTqeTT
ndüVü≤´|ü&˚˝≤ #˚düTÔ+~. ˇø£y˚fi¯ ì»eTT>± Ä#·]+#·ì s√Eq
|üXÊÃ‘êÔ|üeTTq≈£î >∑T] ne⁄‘êeTT. n˝≤ø±ø£ m|üŒ{Ï˝≤>± Ä#·]ùdÔ,
eTq eTqdüT‡ m+‘√ ‘˚*ø£>± ñ+≥T+~. á $<ÛäyÓTÆq Ä˝À#·q\T
eTq˝À u≤<Ûä´‘·\qT ø£*–+#·TqT. Ä u≤<Ûä´‘· |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº,
nø£ÿ&É #˚]j·TTqï≥T e+{Ï e´≈£îÔ\qT ã{Ïº <ëì rÁe‘· ñ+≥T+~.
HÓ’‹ø£ $\Te\T XÊdüHê\e˝… eTq≈£î ñ+{≤sTT. eTqeTT Ä
HÓ’‹ø£ $\Te\≈£î n^ø£]+∫Hê, d”«ø£]+∫Hê, Ä $\Te\≈£î ã<äT›˝…’
ñ+{≤eTT. nq>± eTq ø£s¡à\qT á HÓ’‹ø£ $\Te\T XÊ•+#·TqT.
ˇø£s¡T ‘·|ü #˚kÕs¡T. ‘·|ü\qT nH˚ø£s¡ø£eTT\T>± #˚düTÔ+{≤s¡T.
Ä ‘· | ü  #˚ X Êø£ , Ä ‘· | ü  qT dü e T]ú + #˚ y ês¡ T n‘· ì
ã+<ÛäTyês¡+˝Àìyês¡T n‘·ìøÏ n+&É>± ì\ã&ç, Ä ø£wüºeTT qT+&ç
n‘·ìì >∑f…ºøÏÿ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔ&ÉT.
ˇø£ ‘· | ü  qT dü e T]ú + #˚ dü e Tj· T eTT˝À, n‘· q T u≤<Û ä ´ ‘·
eVæ≤+∫q|ü⁄&ÉT, n‘·qT m{Ïº |ü]dæú‘·T\˝Àq÷ ‘·|ü ˇ|üø√&ÉT.
348
n˝≤ø±ø£, ‘·|üqT düeT]ú+#˚ düeTj·TeTT˝À ‘·|üqT ˇ|ü≈£îqï|ü&ÉT ,
n‘· q T Ä ‘· | ü  qT+&ç ãj· T ≥|ü & É y˚ j · T &ÜìøÏ |ü P ]Ô u≤<Û ä ´ ‘·
eVæ ≤ +#· & É T . ˝Ò < ë ndü ˝ Ò u≤<Û ä ´ ‘· eVæ ≤ +#· & É T . Ç≥Te+{Ï
dü+<äs¡“¤eTT\˝À ªø£åe÷|üD≈£î neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉT‘·T+~. á ø£åe÷|üD\
ø±s¡´Áø£eTeTT ˇø£ $<ÛäeTT>± eT+∫<˚. ‘·bıŒ|ü\ düMTø£å C≤Á>∑‘·Ô> ±
»]|æ , dü « uÛ ≤ eeTT˝À e÷s¡ T Œø√dü + Á|ü j · T ‘· ï + »s¡ T >∑ T ‘· T +~.
kÕ<Ûës¡DeTT>± ø£åe÷|üD\ Á|üVü≤düqeTT\T ≈£L&Ü düVü≤»eTT>±
»s¡>∑e⁄. mH√ï neø£‘·eø£\‘√ »s¡T>∑TqT. n+<äTπø á ø£åe÷|üD
‘·+‘·T\T dü|òü\eTT ø±e⁄.
349
33. ˙‹XÊg ‘·‘·«eTT
|ü•ÃeT HÓ’‹ø£ XÊgeTTqT >∑‘· ¬s+&ÉTy˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\˝À,
nq>± kÕ|òædtº‡ ø±\+ qT+&ç 20e X¯‘êã›eTT ∫e]es¡≈£î #˚dæq
|ü]o\q˝À eT÷&ÉT $wüj·TeTT\T yÓ\T>∑T#·÷|æq$. yÓTT<ä{Ï~ á
HÓ’‹ø£ $\Te\qT dü‘·éTT>± ˇ|üø=q≈£ Á|ü‹|òüT{Ï+∫q dü+|òüT≥q\T.
á HÓ ’ ‹ ø£ $ \Te\T s¡ ∫ +∫qyêπ s ‘· e T≈£ î ‘√∫q Ø‹˝À á
ìj·TeTeTT\qT s¡∫+∫ ñ+&Ée#·Ãì uÛ≤$+∫q rs¡T. ¬s+&ÉT á HÓ’‹ø£
$\Te\T π ø e\+ @ ˇø£ ÿ {À ñ<˚ › • +∫ rsêàì+∫q$ ø±<ä ì ,
$y˚ø£eTT‘√ me¬s’Hê M{Ïì Ä#·]+#·e#·Ãì, $es¡D\‘√ ≈£L]Ãq
dü+<äs¡“¤eTT\T bı+<äT|üs¡∫q yÓ’qeTT. eT÷&ÉT @~ eT+∫, @~ #Ó&ÉT,
@~ ‘·|ü, @~ ˇ|ü nH˚ $wüj·TeTT\ >∑÷]Ã nH˚ø£e÷s¡T¢ ‘·s¡®q
uÛÑs¡®q\T »]|æq rs¡T. >∑‘· e+<ädü+e‘·‡s¡eTT\˝À á bÕ‘· dæ<ë∆+‘·
eTT\≈£î nH˚ø£yÓTÆq q÷‘·qyÓTÆq e÷s¡TŒ\qT dü÷∫+#ÓqT. ø±s¡DeTT
Ä#·s¡D˝À m<äTs¡j˚T´ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#˚ H˚|ü<∏ä´+˝À nH˚ø£
dü+ã+<ÛäeTTqï $wüj·TeTT\˝À e÷s¡TŒ\T dü÷∫+#·ã&ÓqT. M{Ïì
eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T>± ‘Ó*j·TCÒj·Tã&ÓqT. n$˙‹ XÊg‘·‘·«eTT,
düVü≤»yÓTÆq ˙‹XÊgeTT eT]j·TT Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq ˙‹XÊgeTT.
HÓ’‹ø£ XÊgeTT jÓTTø£ÿ ‘·‘·«$#ês¡D ìs¡«Væ≤+#·T≥ m+<äT≈£î?
eTq≈£î XÊgeTTô|’q >∑*–q nqTe÷qeTT\T rs¡T≥≈£î eT]j·TT
XÊgeTTô|’ ne>±Vü≤q ô|s¡T>∑T≥≈£î. á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\˝À ñ|ü
jÓ÷–+∫q uÛ≤wüqT eT]j·TT uÛ≤yês¡úeTTqT Çø£ÿ&É |üØøÏå+#ÓqT. @
HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T mes¡T Ä#·]+#ê* nH˚ Á|üX¯ï mqï&É÷ ñ<äsTT+#·
˝Ò<äT. HÓ’‹ø£‘·qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îH˚ á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\ Ä#· s¡DqT
d”«ø£]+#·e˝…qT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ªeT+∫ J$‘·eTT n+fÒ @$T{Ï?μ,
350
ªe÷qe⁄&ç ø£s¡ÔeéTT @$T{Ï?μ yÓTT<ä˝…’q $wüj·TeTT\qT ‘Ó\TdüT
ø√yê\qT≈£ î qïyês¡ T , á dæ < ë∆ + ‘· e TT\qT, dü ÷ Á‘· e TT\qT
nqTdü]+∫q|ü⁄&ÉT yê]øÏ düe÷<ÛëqeTT\T <=s¡≈£îqT. Ç<˚ $<ÛäeTT>±
HÓ’‹ø£ J$‘·eTT jÓTTø£ÿ ÄeX¯´ø£‘·qT ‘Ó\TdüTø√e&É+ düeTT∫‘·eTT>±
ñ+≥T+~. á $<ÛäeTT>± eTqeTT #˚j·Te\dæq |üqT\T, nqTdü]+#·
e\dæq Ø‘·T\T, n+<äT Ç$T&ç ñqï HÓ‹’ ø£ dü÷Á‘·eTT\T, dæ<ë∆+‘·eTT\T,
yê{Ï Á|üe÷DeTT\qT ‘Ó\TdüTø=qT≥ eTq eT+<äs¡eTT #˚j·Te\dæq
yÓTT≥º yÓTT<ä{Ï|üì.
á HÓ’‹ø£ XÊgeTT eTq*ï ñ‘·ÔeTT\T>± r]Ã~<ä›<äT. á HÓ’‹ø£
XÊgeTT eTqeTT ñ‘·ÔeTT\T>± ‘·j·÷s¡e&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
á HÓ‹’ ø£ $\Te\≈£î m+<äT≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*? m˝≤ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*?
Ä#·s¡D˝À m<äTs¡j˚T´ mH√ï kÕ<Ûäø£ u≤<Ûäø±\≈£î @ Ø‹˝À á HÓ’‹ø£
dæ<ë∆+‘·eTT\T eTq≈£î kÕj·T|ü&ç n+&É>± ì\ã&ÉT‘·THêïsTT?
Ç≥Te+{Ï Á|ü X ¯ ï \≈£ î Ä#· s ¡ D ‘√ dü e ÷<Û ë qeTT\T sêã{Ï º , á
$\Te\qT eT]+‘· |ü{ÏwüºeTT>± Ä#·]dü÷Ô, M{Ï $\Te\qT q\T>∑T]ø°
‘Ó*j·TCÒj·T&É+ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~.
HÓ’‹ø£ $\Te\T e÷qe⁄\≈£î e÷qe‘·«|ü⁄ $\Te\ >∑T]+∫
ne>±Vü≤q ô|+#·TqT. á HÓ’‹ø£ ‘·‘·«$#ês¡D‘√ #·]Á‘·qT |ü]o*+∫,
n|üŒ{Ï Á|ü»\jÓTTø£ÿ HÓ’‹ø£ Jeq$<ÛëqeTT\qT |ü]o*+#·T≥ ≈£L&Ü
á ˙‹XÊg ‘·‘·«eTT á dæ<ë∆+‘·eTT\qT >∑÷]Ã, ìs¡íj·TeTT\qT
>∑T]+∫ k˛<ëVü≤s¡DeTT>± $e]+#·T≥ »s¡>∑<äT. ô|’q Á|üX¯ï\≈£î
düe÷<ÛëqeTT\T>± á dæ<ë∆+‘·eTT\T, ìs¡íj·TeTT\T $e]+#·
ã&É ‘ êsTT. nq>± Çø£ ÿ &É $wü j · T eTTqT eTT+<ä T >± Á>∑ V æ ≤ +∫,
351
n≥T|æeTà≥ Ä n+X¯eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T#˚dæ
$wüj·TeTTqT n+~+#·T≥ »s¡T>∑TqT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î: me¬s’Hê eT+∫ ø±s¡´Áø£eTeTT\T #˚|ü{Ïºq eT+∫
düTKeTTqT Ä#·]+∫q yês¡+‘ê bı+<äe#·TÃqT nì ñqï~. Á|üX¯ï,
ªm≈£îÿeeT+~ >=|üŒ düTKeTT\T m˝≤ bı+<ä>∑\s¡T?μ Á|üX¯ïqT dü]>±
ns¡úeTT #˚düT≈£î+fÒ ‘·|ü düe÷<Ûëq+ ñ+&É<äT.
á Á|üX¯ï $es¡D s¡÷|üeTT˝À á HÓ’‹ø£ ‘·‘·«$#ês¡D m+‘·ì
$e]+#·>∑\eTT? á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\qT Ä#·]+#·T≥ e\q
düTKeTT n+<äTqì ‘Ó\TdüT≈£î+{≤eTT. ìC≤ìøÏ ˇø£ÿ düTKeTT e÷Á‘·y˚T
\_Û+#·THê? Ç+ø± nH˚ø£yÓTÆq $wüj·TeTT\T ≈£L&Ü Ç+<äT Ç$T&ç
ñ+{≤sTT øä<ë. nq>± Ç+<äT˝À ‘Ó*j·TCÒj·Tã&Éì, Á|ükÕÔ$+#·ã&Éì
Ç‘·s¡ n+X¯eTT\≈£î eT]jÓTTø£ $es¡D nedüs¡eTe⁄‘·Tqï~. Ç{Ïº
$es¡D\T HÓ’‹ø£ $wüj·TeTT\≈£î dü+ã+~Û+∫ ñ+fÒ |üs¡yê˝Ò<äT.
n˝≤ø±ø£ HÓ’‹ø£‘·≈£î dü+ã+<ÛäeTT˝Òì $wüj·TeTT\T $e]+∫q
dü+<äs¡“¤eTT\˝À á HÓ’‹ø£ $es¡D\T $|òü\eTe⁄‘·Tqï$.
áHê&ÉT düVü≤» C≤„qeTT ø£\yês¡T á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T
e´ø£ÔeTT #˚j·TTdü‘·éTT\qT yÓ+≥H˚ Á>∑Væ≤+∫ d”«ø£]düTÔHêïs¡T. á
HÓ’‹ø£ dü÷Á‘·eTTqT ìcÕŒøÏåø£eTT>±q÷, Á|üXÊ+‘· ∫‘·ÔeTT‘√q÷, ìs¡à \
eTqqdüT‡‘√q÷, düŒwüºyÓTÆq ne>±Vü≤q‘√q÷, XÊ+‹‘√q÷ |ü]o*+∫
q≥¢sTT‘˚, á dü÷Á‘·eTT˝À ˝À|üeTT\T ãj·T≥|ü&Ée⁄. n+‘˚ø±<äT
nqTuÛÑeE„\ Ä#·s¡D C≤„qeTTqT ≈£L&Ü Ms¡T ùdø£]+∫ ñ+<äTs¡T. á
$<Ûeä TT>± $X‚w¢ +æ #·≈î£ +&Ü, øπ e\+ ‘·eT }Vü≤\‘√ á dæ<ë›+‘·eTT\≈£î
ôd’ n+fÒ Ms¡T $|òü\eT>∑T<äTs¡T.
352
áHê{Ï düVü≤» C≤„q+ ø£\yês¡T á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\ |ü≥¢
‘·eT Ä˝À#·Hê <äèø£Œ<∏äeTT y˚s¡T>± ø£qã&ÉT#·Tqï~. ø=+<ä]øÏ
ùdïVü≤eTT˝À ñqï e÷<ÛäTs¡éT+fÒ ÇwüºeTT. eT]ø=+<ä]øÏ Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ
n+<ä#·+<ë\+fÒ #ê˝≤ ÇwüºeTT. Ç+ø=+<ä]øÏ Ä#·]+#·e\dæq ø£s¡Ôe´
ø£s¡à\qT ˇø£ |ü<ä∆‹ qqTdü]+∫ #˚j·Te˝…qqT dü«uÛ≤eeTT ø£\yês¡T>±
ñ+{≤s¡T. á $<ÛäeTT>± $_ÛqïuÛ≤eeTT\‘√ eéVü≤]+#˚ yê]øÏ á
HÓ’‹ø£ dü÷Á‘·eTT\T ìs¡íj·TeTT\˝À ˝À≥TbÕ≥T¢ e´ø£ÔeT>∑TqT.
düV≤ü » C≤„qeTqTq~ ø±\eTT‘√bÕ≥T $y˚ø£ $#·øDå£ \ ø±s¡DeTT>±
ø±\<√wüeTT |üf…ºqT. á $y˚ø£ $#·ø£åD Á|üÁøÏj·T nqTdü]+∫ ì»eTTqT
¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>± e´ø£ÔeTT #˚j·Tã&ÓqT. ˇø£{Ï, $y˚ø£eTT‘√ ≈£L&ç q
ì»eTT, ¬s+&ÉT yêdüÔe ìs¡÷|üD. ìC≤ìøÏ á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T
á ¬s+&ÉT ø√e\˝Àq÷ #˚s¡e⁄. ø±s¡DeTT, ì»eTTqT á dü÷Á‘·eTT\˝À
πøe\eTT $es¡DeTT>±, \ø£åDeTT>± e÷Á‘·y˚T ‘Ó*j·TCÒôdqT. á
dü÷Á‘·eTT\qT yêdüÔeeTT\T>± d”«ø£]+#·e˝…qqï $es¡eTT\T ñ+&Ée⁄.
á ø±s¡DeTT\#˚ HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT˝À ì»eTT\T >√#·s¡eTT ø±e⁄ nH˚
HêqT&ç yê&ÉTø£˝À ñ+~.
ˇπø yêø£éTTqT HêHês¡ø£eTT\T>± ns¡úeTT #˚düTø√e&É+ eTqeTT
>∑eTìdü÷Ô ñ+{≤eTT. HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT eTq uÛ≤eq\ô|’ düŒ+<äq
ø£*–+#·TqT, Çø£ÿ&É ˇø£#√≥ #Ó&ÉT »]–q<äì ‘Ó\T|ü>±H˚, eTqeTT
»]–q Ä #Ó&ÉT≈£î düŒ+~kÕÔeTT, K+&çkÕÔeTT. n+‘˚ø±<äT eTq
n_ÛÁbÕj·TeTT\qT Ç‘·s¡T\≈£î ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô, |ü+#·T≈£î+≥÷ yê]qT+&ç
≈£L&Ü düeTà‹ì ø√s¡T≈£î+{≤eTT. á ø±s¡DeTT#˚‘·H˚ düVü≤»eTT>±
eTq˝À #ê˝≤eT+~ eTq kı+‘· n_ÛÁbÕj·TeTT\qT Ç‘·s¡T\≈£î
‘Ó*j·TCÒdæ yê] n+^ø±s¡eTTqT ≈£L&Ü ø√s¡Tø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
353
nsTT‘˚ eT+∫ #Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT dü]>± ‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü, e´øÏÔ>∑‘·
n_ÛÁbÕj·TeTT\qT ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ dü]ø±<äì M]MT<ä ˇø£ $eTs¡Ù
ñ+~.
eTq ñìøÏì ‘Ó*j·TCÒj·TT Ø‹˝À Çø£ÿ&É eTq e÷qdæø£
dæ ú ‹ j· T +<ä T e÷s¡ T Œ\T dü ÷ ∫+|ü ã &Ó q T. nq>± n{Ï º yêdü Ô $ ø£
|ü]dæú‘·T\˝À ˙e⁄ ì»eTT>±, nq>± ìs¡“+<Ûä |ü]dæú‘·T\˝À ˙e⁄ @
$<ÛäeTT>± düŒ+~+#êe⁄, @ $<ÛäeTT>± ˙e⁄ Ä #Ó&ÉTqT Á>∑Væ≤+#êe⁄
nqï~ Çø£ÿ&ç $wüj·TeTT. ˙e⁄ ªj·T<ës¡úeTTqTμ düeT]ú+∫q+‘·es¡≈£î
˙e⁄ m{Ïº $eTs¡Ù\≈£î >∑T]ø±e⁄.
HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTTqT Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î eT]jÓTTø£ $<ÛëqeTT ≈£L&Ü
ø£ìô|≥ºã&ÓqT. á $<ÛëqeTT qqTdü]+∫ HÓ’‹ø£Hê´j·TeTT yÓTT<ä{À¢
<˚ì˙ $e]+∫ ‘Ó*j·TCÒj·T<äT. n+‘˚ø±<äT Çø£ÿ&É eTq n_ÛÁbÕj·T
ùdø£s¡D ≈£L&Ü »s¡>∑<äT. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É m˝≤ »s¡T>∑T#·Tqï~? ªHÓ’‹ø£
Hê´j·TeTT ÄC≤„|æ+#·T#·Tqï~. ø±s¡éTT $e]+#·T#·Tqï~μ. Çø£ÿ&É
ø£s¡ÔqT ñ<˚›•+∫ ÄC≤„|æ+#·&ÉyÓTÆq~. mes¡÷ Çø£ÿ&É me]ø° @~eT+#√,
@~ #Ó&√ #Ó|üŒ&É+ ñ+&É<äT. Çø£ÿ&˚ HÓ’‹ø£ ùd«#·Ã¤ \_ÛdüTÔqï~. Çø£ ÿ&É
HÓ’‹ø£ ùd«#·Ã¤ eT]j·TT eTq $y˚ø£ $#·ø£åD\‘√ HÓ’‹ø£Hê´j·TeTT |ü≥ ¢
eTq n_ÛÁbÕj·TeTTqT ìs¡ísTT+#·T≈£î+{≤eTT.
HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT n+<ä] düeTà‹ì ã&Éj·Te˝…qqï $y˚ø£eTT‘√
≈£L&çq ø±s¡DeTT\T #·÷|æ+#ê*. Ç≥Te+{Ï düìïy˚X¯eTT\qT $y˚ø£
$#· ø £ å D \‘√ |ü ] øÏ + #· & É + »s¡ T >∑ T ‘· T +~. ø±˙ e÷qdæ ø £ e TT>±
düŒ+~+#ê*‡q nedüs¡eTT ñ+&É<äT. Çø£ÿ&É me¬s’Hê eT+∫, ˇ|ü>±
uÛ≤$+∫q≥¢sTT‘˚ n+<ä] düeTà‹øÏ ø£≥Tºã&çqfÒ¢. n+<ä] düeTà‹
nqï~ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq $y˚ø£eTT‘√ ≈£L&çq Á|üÁøÏj·T. Ç{Ïº
354
Á|üÁøÏj·T‘√ ø=ìï HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTTqT $X‚¢wæ+#·T≥ »]¬>qT. n+‘˚ø±<äT
@yÓTÆHê ‘˚&Ü\T+fÒ, yê{Ïì≈£L&Ü $X‚¢wæ+#· kÕ<Ûä´|ü&ÉTqT.
Çø£ÿ&É HÓ’‹ø£ $\Te\jÓTTø£ÿ ÄeX¯´ø£‘·qT ≈£L&Ü $X‚¢wæ+#·ã&ÓqT.
á $\Te\+fÒ m+‘·eT+~øÏ ÁX¯<ä∆? á $\Te\qT m+‘·eT+~
ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T? nìï{Ïø£+fÒ >=|üŒ $\Te @$T{Ï? nìï{Ïø£+f…
ñ‘·ÔeT $\Te ø£*–q~ eTq düeTÁ>∑yÓTÆq nedüs¡eTT\qT kÕeTs¡dü´
|üPs¡«ø£eTT>± düV≤ü ø£]+#·TqT. HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\ jÓTTø£ÿ ñ|üjÓ÷>∑eTT
@$T{Ï? á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T eTq ø√]ø£\qT rs¡TÃqT, eTq≈£î
πøåeTeTTqT düeT≈£Ls¡TÃqT eT]j·TT eTq n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉTqT.
HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T düe÷» ÁX‚j·TdüT‡≈£î ‘√&ÉŒ&˚+<äT≈£î dü÷∫+∫
q≥T¢>± >∑T]Ô+#·&ÉyÓTÆq~.
m|ü&Ó’‘˚ ˇø£ HÓ’‹ø£Hê´j·TeTT »qkÕe÷qéTTq≈£î Á|ü‹bÕ~+#·
ã&ÉT‘·T+<√, Ä Á|ü‹bÕ<äq≈£î eTT+<äT>±H˚ Ä HÓ’‹ø£ dü÷Á‘·eTT\ jÓTTø£ÿ
ÄX¯ j · T eTT\T, yê{Ï e \¢ ø£ * π > Á|ü j Ó ÷ »qeTT\T, Çã“+<ä T \T
yÓTT<ä\>∑Tqï$ nìï{Ïì |ü]o*+#·e˝…qT. á H˚|ü<∏ä´+˝À M{Ïì
Á|ü‹bÕ~+#˚yês¡T ‘·eT e´øÏÔ>∑‘· Á|üjÓ÷»qeTT\qT eTs¡∫b˛yê*.
á $<ÛäeTT>± ìcÕŒøÏå‘·eTT>± #˚dæq Á|ü‹bÕ<äq e\¢ n+<ä]ø°
Hê´j·TeTTqT ≈£L]Ã n+<ä] eTqïq\qT bı+<äT≥ »s¡T>∑TqT.
HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT uÛÖ‹ø£ $wüj·TeTT\qT, e´øÏÔ>∑‘· nqTuÛÑe
eTT\‘√ ≈£L&çq yêdüÔeeTT\qT ÇeTT&ÉTÃø√ø£ b˛sTTq|üŒ{ÏøÏ, ì»e÷?
nã<ä∆e÷? nì X¯+øÏ+#˚ e´≈£îÔ\T ñ+{≤s¡T. Ç{Ïº |ü]dæú‹ì HÓ’‹ø£
ì»eTì Á>∑Væ≤+#·≥+ »s¡T>∑TqT. yêdüÔeeTT qT+&ç uÛÖ‹ø£eTTqT y˚s¡T
#˚dæq|ü⁄&ÉT á HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT dü‘·éTì ˝Ò<ë nã<ä∆eTì Á>∑Væ≤+‘· Ts¡T.
355
eTqeTT HÓ’‹ø£ ø±s¡éTT\qT Ä#·]+#·T düeTj·TeTT˝À, eTqeTT
HÓ’‹ø£ $\Te\qT Ä#·s¡D˝À #·÷|üe˝…qT. ª˙e⁄ HÓ’‹ø£‘·qT m+<äT≈£î
Ä#·]+#ê*?μ nH˚ Á|üXï¯ ≈£î ˙ Ä#·sD¡ ˝ÀH˚ düe÷<ÛëqeTT <=s¡T≈£î‘·T+~.
düVü≤»C≤„q+ ø£\yês¡T, á Á|üX¯ï≈£î mH√ï $es¡eTT*kÕÔs¡T. M] <äèwæº˝À
HÓ’‹ø£‘· nqï~ n‘·s¡+>∑eT+<äT yÓ\Te&ÉT ø±s¡DeTT\≈£î düe÷<Ûëq
eTT\ì M] uÛ≤eq. uÛ≤yêy˚X¯eTT\≈£î ˝Àqj˚Týês¡T @~ ìs¡ísTT+∫Hê
HÓ’‹ø£y˚T nì uÛ≤$kÕÔs¡T. M] ìs¡íj·TeTT\T n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑éTT
ø±<äT. BìøÏ ø±s¡DeTT HÓ’‹ø£ ø√]ø£\T eTq˝À HÓ’‹ø£‘·qT nqT≈£îqï
Ø‹˝À ô|+#·ø£b˛e&Éy˚T.
kÕ«s¡údü«Á|üjÓ÷»qeTT\≈£î eT]j·TT HÓ’‹ø£‘·≈£î eT<Ûä´qTqï
dü+ã+<ÛäeTTqT $X‚¢wæ+#·T≥ #ê˝≤ ø£wüºeTT. eTqeTT mH√ïkÕs¡T¢
#· ÷ kÕeTT. kÕ«s¡ ú e TT‘√ dü T KeTTqT Ä•+∫qyês¡ T dü T KeTTqT
bı+<ä˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. nsTT‘˚ ø=+<ä] J$‘·eTT\qT >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚,
yês¡T m+‘√ Ä<äs¡ÙeTT‘√ ‘·eT J$‘·eTT\qT yÓfi¯flãT#·TÃ‘ês¡T.
n≥Te+{Ïyês¡T dü+‘·è|æÔ>±, dü+‘√wüeTT>± J$kÕÔs¡T. eTq ø√]ø£\
qqTdü]+∫ ø±s¡DeTT\T ñ+{≤sTT. á ¬s+&ç+{Ïì nqTdü]+∫ eTq
$y˚ø£ $#·ø£åDeTT\qT ñ|üjÓ÷–+#ê*.
sê˝Ÿ‡ Á|ü‹bÕ~+∫q HÓ’‹ø£XÊg ‘·‘·Ô«eTTqT nqTdü]+∫, ªã\yÓTÆq
HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTTqT Á|ü‹_+_+#·TqTμ. sê˝Ÿ‡ <äè wæº˝À
Á|ü‹_+_+#·T HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT ˇø£ |üØøå±y˚~ø£>± e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï~.
nìï dæ<ë∆+‘·eTT\qT |üØøÏå+|ü M\T˝Òì ø±s¡DeTTq sê˝Ÿ‡ Á|ü‹bÕ<äq
ã\V”≤q|ü&ÓqT.
Áu≤+&éº eTs=ø£ $wüj·TeTTqT Á|ü‹bÕ~+#ÓqT. eT+∫ nH˚ Á|ü‹
n+X¯eTT $y˚øe£ TT‘√ #·øÿ£ >± $e]+#·ã&É>\∑ <äT. n‘·ì dü÷#·q y˚Ts¡≈£ î
356
e÷qdæø£ ∫øÏ‘·‡ <ë«sê n|üqeTàø£eTT\T, uÛÑ$wü´‘Y >∑T]+∫ ø√]ø£\T,
Ç‘·s¡ ø±s¡DeTT\‘√ ø£*–q ÇwüºeTT\T eT]j·TT <˚«wüeTT\T, ∫qïHê{Ï
ø£weºü TT\T yÓTT<ä˝q’… yê≥ìï{Ïø° $y˚øe£ TT‘√ dü]#˚jT· ã&ÉTqì ‘Ó*ô| qT.
n‘·ì n_ÛÁbÕj·TeTT Á|üø±s¡eTT @~eT+#√, @~ #Ó&√ ‘Ó\TdüT
ø√e&É+ n+<ä]ø° #ê˝≤ nedüs¡eTT. @<äsTT‘˚ #Ó&ÉT>± ìs¡ísTT+#·
ã&ÉT‘·T+<√, <ëìì HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T nqTeT‹+#·e⁄. eT]j·TT
dü+|òüTeTT˝Àì $y˚ø£e+‘·T\T ≈£L&Ü ‹s¡düÿ]+#Ó<äs¡T. Çø£ÿ&É Ç‘·qT
ˇø£ Á|üX¯ïy˚ôdqT. $y˚ø£eTT‘√ m|ü&ÉT eT+∫|üqT\T #˚j·TT≥ kÕ<Ûä´
eT>∑THê? kÕj·TeTT #˚j·TTe´øÏÔ $y˚ø£eTT‘√ m\¢y˚fi¯˝≤ eT+∫ |üqT\≈£î
n\yê≥T |ü&Ée#·Ãì n‘·ì n_ÛÁbÕj·TeTTqT ‘Ó*ô|qT. n<˚ $<ÛäeTT>±
Ms¡T n$˙‹ |ü≥¢ ndüVü≤éTTqT Á|üø£{Ï+#Ó<äs¡T. nsTT‘˚ M]˝À eT+∫
HÓ’‹ø£ $\Te\T ñqï|üŒ{Ïø°, ˇø=ÿø£ÿkÕ] kÕ«s¡ú dü«Á|üjÓ÷»qeTT\
$wüjT· eTT˝À ‘·eT˝Àì HÓ‹’ ø£ $\Te\T yÓ\yÓ\uÀ‘·Tqï$. $y˚øe£ TT>∑\
e´øÏÔ ‘êqT Ä#·]+#·T ø£s¡à\qT Á|ü‹kÕ] düeT]ú+#·Tø√>∑\&ÉT ø±ì
ˇø=ÿø£ÿkÕ] n‘·ì e<ä›≈£L&Ü düe÷<ÛëqeTT ˝À|æ+#·TqT.
Ç|üŒ{Ïes¡≈£î ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·TeTT\qT |ü]o*+∫q HÓ’‹ø£
Hê´j·TeTTq≈£î ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄˝≤ ñqï n+X¯eTT\qT Á>∑Væ≤+#·T≥ »]¬>qT.
ø±s¡DeTT\‘√ $e]+∫q y˚Ts¡≈£î á n+X¯eTT\qT düeT]ú+∫
ˇ|üø=qT≥ »s¡T>∑TqT. nq>± $es¡eTT\T ˝Òì#√≥ ndüeTs¡ú‘·≈£î
nq>± $uÛÒ<äeTT\≈£î ‘êe⁄ ñqï~. Çø£ÿ&É eT]jÓTTø£ düeTdü´ ñqï~.
n~ @$T≥+fÒ, ndü\T HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\˝Àì Hê´j·TeTTqT
‘·|ü˝Ò<ë ˇ|ü\T>± |üØøÏå+#·T≥ uÛ≤eéTT ø±<äì á Á|üX¯ï\≈£î
nq>± HÓ’‹ø£‘· eT]j·TT kÕ«s¡ú dü«Á|üjÓ÷»qeTT\ eT<Ûä´ ‘·˝…‘˚Ô
Á|üX¯ï\≈£î j·TT>∑eTT\T >∑&É∫Hê düe÷<ÛëqeTT\T \_Û+#·T≥˝Ò<äT nì
ns¡úeT>∑T#·Tqï~.
357
34. düVü≤»yÓTÆq ˙‹XÊgeTT
düVü≤»yÓTÆq ˙‹XÊgeTT. e÷qyê[ Ä#·s¡D≈£î Á|üe÷DeTT\T,
ìj·TeTeTT\qT dü÷∫+#·T#·Tqï~. kÕe÷qýÓTÆq $es¡DeTT\‘√
ˇ|ü nì|æ+#˚ |üqT\qT #˚|ü≥Tº≥ Çø£ÿ&É ˇø£ eTTKýÓTÆq $wüj·T+.
Çø£ÿ&É |ü]D≤e÷\qT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì Ä ø±s¡éTTjÓTTø£ÿ eT+∫
#Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT »s¡T>∑T‘·T+~. M{Ïì |ü]D≤eT ÁøÏj·T\T>± >∑T]Ô+#·
ã&ÉT#·Tqï$.
|ü]D≤eT ÁøÏj·T\qT ÁX‚wüºyÓTÆq ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTT>±q÷
#Ó|üø=q e#·TÃqT. ÁX‚wüºyÓTÆq ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTT qqTdü]+∫ Á|ü‹
|üìì eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&ÉT>± >∑T]Ô+#·e˝…qqï, á ø£s¡à‘√ eTs√ø£s¡àjÓTTø£ÿ
|ü]D≤eTeTT\qT b˛\Ãe˝…qT. Ä $<ÛäeTT>± ¬s+&ÉT ø£s¡à\ |ü]D≤eT
eTT˝…’q düTKeTTqT ô|+#·T≥j·T+<äT ˝Ò<ë u≤<ÛäqT ‘·–Z+#·T≥ j·T+<äT
á e´‘ê´dü e TTqT >∑ e Tì+#· T ≥ »s¡ T >∑ T qT. BìH˚ kÂKéTT,
Äq+<äeTTqT uÀ~Û+#Ó&ÉT eT‘·eTT>± #Ó|üŒã&ÉT#·Tqï~.
ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTTqT eT]+‘· $düÔ]+∫q <ëìì |ü]D≤eT
ÁøÏj·÷yê<äeTT>± #Ó|üŒe#·TÃqT. á dæ<ë∆+‘·eTTqT s¡÷bı+~+∫q~
õ.Ç.eT÷sY. á dæ<ë∆+‘·eTT Á|üø±s¡eTT, HÓ‹’ ø£ |ü]D≤eTeTT\πø ô|<ä›|≥”
y˚j·Tã&ÉT#·Tqï~ ‘·|üŒ, düTKeTT, ø£wüºeTT\ >∑T]+∫ ô|<ä›>± |ü{Ïº+ #·Tø√
qedüs¡+˝Ò<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î: n+<äeTT>± ñ+&É&ÉeTH˚~ eT+∫<˚.
á n+<äeTTe\¢ ø=+‘· Vü‰sTT nì|æ+#·TqT. n<˚ $<ÛäeTT>± ùdïVü≤eTT
˝Àì rj·T<äqeTT‘√bÕ≥T n+‘·s+¡ >∑eT+<äT eT]+‘· Vü‰sTT nì|ædTü +Ô ~.
á |ü<ä∆‹˝À |ü]D≤eT $X‚¢wüD‘√u≤≥T, n+~+#·T düTKeTTqT ≈£L&Ü
$X‚¢wæ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
358
eT]jÓTTø£ |ü]D≤eT ÁøÏj·÷yê<äeTT ù|s¡T y˚T˝…’q ñ|üjÓ÷–‘ê
yê<äeTT. eTq≈£î y˚T\TqT ≈£LπsÃ$ nH˚ø£eTT>± ñ+≥T+{≤sTT. á
|ü<ä∆‹e\¢ e÷qe⁄&ÉT M{Ï<ë«sê m≈£îÿe ‘·è|æÔì bı+<ä>∑\&ÉT. M{Ï|ü≥¢
e÷qe⁄\≈£î ø√]ø£ ø£\T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ e÷qe⁄q≈£î @~ y˚T\T
#˚düTÔqï~. kÕ<Ûës¡DeTT>± e÷qe⁄\T ∫qï ∫qï düTKeTT\T eT]j·TT
eT‹˝Òì kÂKéTT\qT nqTuÛ$Ñ dü÷Ô ‘·eT J$‘·eTT\qT >∑&ùç |düT+Ô {≤s¡T
nH˚ ˇø£ n|üyê<äT ñ+≥Tqï~. á dæ<ë∆+‘·+ Á|üø±s¡+ n{Ïº
yê<äeTTq≈£î <ä÷s¡eTT ø±e#·TÃ. á dæ<ë∆+‘·eTT Á|üø±s¡eTT »qT\≈£î
y˚T\TqT #˚≈£Ls¡TÃ $wüj·TeTT\|ü≥¢ ne>±Vü≤q ô|+#·T‘ês¡T. á
ne>±Vü≤q‘√ Á|ü»˝Ò ‘·eT≈£î @ ø√]ø£\T ø±yê˝À ìs¡sí TT+#·T≈£î+{≤s¡T.
|ü]D≤eT ÁøÏj·÷yê<äT\qT ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ,
yês¡T ÁøÏj·÷ ñ|üjÓ÷–‘êyê<äT\T eT]j·TT ìj·TeT ñ|üjÓ÷–‘ê
yê<äT\T. @~ á ¬s+&ç+{Ï˝À ñqï‘·yÓTÆq~? ÁøÏj·÷ ñ|üjÓ÷–‘ê
yê<äeTT‘√ ñqï‘·yÓTÆq |ü]D≤eTeTT\T dü+uÛÑ$+#·T≥, ìj·TeTeTTqT
nqTdü]+∫ ñqï‘·|]ü D≤eTeTT\qT n+<äTø=qT≥qT ìj·TeT ñ|üj÷Ó –‘ê
yê<äeT+<äTs¡T. á ¬s+&ç+{Ï ‘˚&Ü\T dü+<äs√“¤∫‘·eTT>± ñ+&ÉTqT.
á ìj·TeT ñ|üjÓ÷–‘êyê<äeTTe\¢ |ü]D≤eTeTT\T HÓ’‹ø£eTTq≈£î
<ä>sZ∑ ˝¡ À ñ+&ÉTqT. ìj·T+Á‘·D˝À ñ+&ÉTqT. eT]j·TT á |ü]D≤eTeTT\T
e\¢ u≤<Ûä ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚ ˝≤>∑Tq ñ+&ÉTqT. m|ü&Ó’‘˚ ìj·TeTeTT‘√
|ü]D≤eTeTTqT ìj·T+Á‹+#·T≥ »s¡T>∑T#·Tqï<√, ø=ìï |ü]D≤eTeTT\T
|ü ] >∑ D ˝ÀøÏ rdü T ø√≈£ î +&Ü e~*y˚ j · T e\dæ edü T Ô q ï~. ø=ìï
|ü]D≤eTeTT\qT |ü{Ïº+#·Tø√ø£b˛e&ÉeTH˚~, ndü\T dæ<ë∆+‘·eTTqπø
$s¡T<ä∆eTT>± ñ+≥Tqï~. á ø±s¡DeTT#˚ á dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î n+<ä]
düeTà‹ \_Û+#·T≥˝Ò<äT.
359
eTqeTT ì‘·´J$‘·eTT˝À rdüT≈£îH˚ HÓ’‹ø£ ìs¡íj·TeTT\T eTq
düVü≤» C≤„qeTT‘√qT HÓ’‹ø£ $\Te\‘√ ≈£L&çq$>± ñ+≥Tqï$. á
dæ‘·ú‹˝À eTq≈£î ø£*π> |ü]D≤eTeTT\qT eTqeTT @ $<ÛäeTT>±q÷
‘Ó\TdüTø=q&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·T≥˝Ò<äT. Ä dæ<ë∆+‘·eTT\ qqTdü]+∫,
H˚sT¡ Ã≈£îì, d”«ø£]+∫, Ä#·]+∫ eT+∫ ˝Ò<ë #Ó&TÉ \qT bı+<äT‘·THêïeTT.
á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\qT, düVü≤»C≤„qeTT‘√ Ä#·]+∫q|ü⁄&ÉT
#ê˝≤eT+∫ |òü*‘·eTT\qT bı+<äe#·TÃqT. á HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T
düŒwüºeTT>±, ∫qï>± ñ+&ç $y˚ø£eTT‘√ n+<äs¡÷ Á>∑Væ≤+#˚˝≤ ñ+&Ü*.
düVü≤» C≤„qeTT‘√ #˚dæq ìs¡íj·TeTT\≈£î kÕe÷q´ C≤„qeTT‘√ #˚dæq
ìs¡íj·TeTT\≈£î eT<Ûä´ ‘˚&Ü\T ô|<ä›>± ñ+&Ée⁄.
Hê´j·Tdü÷Á‘·eTT\qT m+|æø£ #˚düT≈£îH˚ dü+<äs¡“¤eTT˝À, Á|ü»\≈£î
ø£\T>∑T qwüºeTT\ qT+&ç ‘·eTqT‘êeTT s¡øÏå+#·Tø√e&ÜìøÏ yê]øÏ
¬s+&ÉTe÷s¡ZeTT\T dü÷∫+|üã&ÓqT. yÓTT<ä≥, ‘êeTT n~Ûø£ ùd«#·Ã¤qT
ø√s¡T≈£î+≥÷, ‘·eT #·T≥÷º ñqï yê]øÏ ≈£L&Ü n{Ïº ùd«#·Ã¤ \_Û+#ê\ì
ø√s¡T≥. ¬s+&Ée~ dü÷Á‘·eTTqqTdü]+∫ q&É#·T≥. á dü÷Á‘·eTT <ë«sê
dü+|òüTeTT˝Àì n+<ä]y˚T\T ø√s¡T≥ »s¡T>∑T#·Tqï~. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É
eqs¡T\qT düe÷qeTT>± |ü+#·T≥≈£î M\>∑T≥ ˝Ò<äT. dü÷Á‘·eTT
qqTdü]+∫ »]π> |ü]|üø£«eTT Á|üø±s¡eTT yê] yê] HÓ’|ü⁄DéTTqT
n+<˚ Á|ü‹|òü\eTT\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îqï á ìj·TeTeTTe\¢ ≈£L&Ü
dü]jÓÆTq Hê´j·TeTT »s¡T>∑T≥˝Ò<äT.
HÓ’‹ø£ $\Te\ <äècÕº´, Vü≤≈£îÿ\H˚$ HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\qT+&ç
˝Ò<ë kÕ+|òæTø£ eT]j·TT Hê´j·Tdü+ã+<ÛäyÓTÆq Ä#·s¡DeTT\qT+&ç
Á>∑Væ≤+#·e˝…qT. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É Ä $<Ûëq+ e÷]q~. Vü≤≈£îÿ\H˚$
HÓ’‹ø£ dæ<ë›+‘·eTT\qT+&ç Á>∑Væ≤+#·&ÉyÓTÆq~. J$+#·&ÜìøÏ ùd«#·Ã¤q T
360
nqTuÛÑ$+#·&ÜìøÏ, Hê´j·T|üs¡eTT>± dü+Áø£$T+∫q ÄdæÔì nqTuÛÑ$+#·
&ÜìøÏ eTqeTT Vü≤≈£îÿ\T ø£*– ñ+≥THêïeTT. XÊdüq ñ\¢+|òTü q nqTq~
#·≥ºã<ä∆eTT ø±<äT.
ñ|üdæ<ë∆+‘·eTT qqTdü]+∫, Ç‘·s¡T\ Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&ÉT≥˝À
düVü‰j·T|ü&ÉT≥ nqTq~ eTq ø£s¡ÔeéTT>± ñ+≥Tqï~. á düVü‰j·TeTT
n+~+#·T düeTj·TeTT˝À yê] Vü≤≈£îÿ\≈£î @ $<ÛäyÓTÆq ñ\¢+|òüTq
»s¡T>∑sê<äT. HÓ‹’ ø£ $\Te\T sêC≤´+>∑eTT˝Àì eT÷˝≤<Ûës¡yTÓ qÆ Vü≤≈£îÿì
ø£*Œ+#·T≥˝À ‘√&ÉŒ&ÓqT. n+<ä]ø° düe÷qyÓTÆq Vü≤≈£îÿ eT]j·TT
n+<ä]˙ >ös¡$+#·T≥. Ç‘·s¡T\qT >ös¡$+#·T≥ nH˚ e÷≥˝À ns¡úeTT
Ç‘·s¡T\≈£î kÕj·T|ü&ÉT≥ nqT ns¡úeTT‘√ yê]ì ìs¡¢ø£åéTT>± e<ä\
≈£L&É<äì ns¡úeTT. á dü÷Á‘·eTT qqTdü]+∫ eTqeTT mH√ï $wüj·TeTT
\+<äT, Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&ÉT HÓ|üeTT‘√qT, Ç‘·s¡T\qT >ös¡$+#·T
HÓ|üeTT‘√q÷ Ç‘·s¡T\ ø±s¡éTT\+<äT CÀø£éTT #˚düTø=qT≥≈£î
M\>∑TqT. ø±+‘Y Á|ü‹bÕ~+∫q eTqTwüß\qT >ös¡$+#·T≥ nqTq~
HÓ’‹ø£eTT>± eT÷˝≤<Ûës¡yÓTÆq dæ<ë∆+‘·eTT>± >∑T]Ô+#·e˝…qT.
Á|üø£è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q HÓ’‹ø£ ìj·TeTeTT\ $wüj·TeTT˝À
n+<äs¡÷ u≤<Ûä´‘·‘√ ìj·TeTeTT\qT nqTdü]+#·e\dæq<˚. á
Á|üø£è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q eqs¡T\T J$‘·eTT, C≤„qeTT, Ä≥\T,
nqTuÛÑeeTT\T, ùdïVü≤eTT, Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq ø±s¡DeTT\T eT]j·TT
eT‘·eTT. á eqs¡T\ jÓTTø£ÿ $•wüº‘·qT eTqTwü´ XÊgeTTq+<äT
$e]+|üã&ÓqT. Á|ü‹ eqs¡T\T #ê˝≤ eTTKýÓTÆq$. Ç+<äT˝À @
eqs¡T m≈£îÿe, @~ ‘·≈£îÿe nì ìs¡ísTT+#·T≥ ≈£î<äs¡<äT. á eqs¡T\T
me¬se]øÏ, m+‘Ó+‘· nqï~ ≈£L&Ü ìs¡ísTT+#·&É+ kÕ<ÛäéTTø±<äT.
á eqs¡T\ yê&ÉTø£˝À Vü‰ì ø£\T>∑T≥qT ìsêø£]+#·TqT.
361
HÓ’‹ø£ nVü≤+ø±s¡ dæ<ë∆+‘·eTT Á|üø±s¡eTT Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T ‘·eTjÓTTø£ ÿ
ø±s¡éTT\qT dü«+‘· Á|üjÓ÷»qeTT\ <äècÕº´ |ü{Ïº+#·Tø√e˝…qT. Bìe\¢
dü«Á|üjÓ÷»qeTT\T eT]j·TT eTq˝Àì HÓ’‹ø£‘·≈£î uÛÑ+>∑eTT yê{Ï\¢<äT .
eTqeTT eTq ø±s¡´ø£˝≤|üeTT\ e\¢ Ç‘·s¡T\≈£î nHê´j·TeTT #˚j·T
q+‘·es¡≈£î, eTq kı+‘· Á|üjÓ÷»qeTT\T $y˚ø£eTT‘√ kÕ~Û+#·T≥qT
Áb˛‘·‡Væ≤+#·e#·TÃqT. HÓ’‹ø£ nVü≤+ø±s¡eTT eT+∫<äì ‘√∫q, ˙
HÓ’‹ø£eTT ≈£L&Ü ˙≈£î düŒwüºeTT>±H˚ ns¡úeT>∑TqT. düs¡«kÕe÷qýÓTÆ q
nVü≤+ø±s¡eTT qqTdü]+∫, ªme¬s’Hê ‘·q ø√dü+ @yÓTÆHê kÕ~Û+#·
e#·TÃqTμ nì ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï~. á dæ<ë∆+‘·eTTq me]ù|s¡T¢ dü÷∫+|ü
ã&É˝Ò<äT. n+<äs¡÷ ≈£L&Ü ‘·eT ‘·eT e´øÏÔ>∑‘· Á|üjÓ÷»qeTT\ ø√dü+
‘·|üŒ≈£î+&Ü bÕ≥T|ü&Ée#·Ãì ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï~. ø±ã{Ïº Ç~ ≈£L&Ü HÓ’‹ø£
dæ<ë∆+‘·eT>±H˚ #Ó|üø√e#·TÃ.
nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ˇø£ $wüj·TeTT >∑eTì+#ê*. me]øÏyês¡T
‘·eT‘·eT |ü]~Û˝À ‘·eT y˚T\Tø√dü+ bÕ≥T|ü&É&É+ düãuÒ nì
n+^ø£]+#·&É+ »]–+~. ø±˙ á dæ<ë∆+‘·eTT nìï dü+<äs¡“¤eTT
\˝Àq÷ dü]ø±<äT. ÁbÕ<∏ä$Tø£ ìj·TeTeTT\qT bÕ{Ï+∫q|ü&˚ n+<ä]ø°
düe÷q Hê´j·TeTT n+<äTqì eTq+<ä]ø° $~Û‘·y˚T. á H˚|ü<∏äéTT˝À
ìj·T+Á‘·D, Vü≤<äT›\T @s¡Œs¡#·T≥ nqTq~ Á|üuÛÑT‘·«eTT jÓTTø£ÿ u≤<Ûä´‘·.
á u≤<Ûä´‘·˝À Á|ü»\T ø=ìï eT÷\dæ<ë∆+‘·eTT\qT Ä#·]+#˚ $<Ûä+>±
yê]øÏ n+<äe\dæq Á|üCÀ|üjÓ÷>∑ ø±s¡éTT\T yê]øÏ n+<˚˝≤>∑Tq
Á|üuÛÑT‘·«+ u≤<Ûä´‘·>± >∑T]Ô+#·e˝…qT.
362
35. Ä#·s¡D‘√ ≈£L&çq HÓ’‹ø£‘·
kÕe÷qýÓTÆq HÓ’‹ø£‘·˝Àì ˝À≥TbÕ≥¢qT dü] #˚j·T&ÜìøÏ
Ä#·s¡D‘√ ≈£L&çq HÓ’‹ø£‘·qT Á|ü‹bÕ~+#ÓqT. >∑‘· ø=ìï y˚\
dü+e‘·‡s¡eTT\qT+&û n$ dü+|òTü +˝À e÷qdæø£ ‘·‘«· y˚‘\Ô· T Ä‘·àVü≤‘·´\T,
∫qï |æ\¢\ düeTdü´\T, Ä&Éyê]ì nD∫y˚j·TT≥, X¯è+>±s¡ ìj·Te÷\T,
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\ |üìrs¡T, yÓTT<ä˝…’q düeTdü´\|ü≥¢ ‘·eT Ä˝À#·q\qT
yÓ\¢&ç+#ês¡T. düeTj·TeTT >∑&ç#˚ø=B› düe÷q‘·«+, e÷qe Vü≤≈£îÿ\T,
Hê´j·TeTT, j·TT<äe∆ TT, dü+|òTü ìsêø£sD¡ √<äéT+, kÕ+|òTæ ø£ <äTsê˝À#·q\T,
>∑s¡“¤ÁkÕe+, e÷qe»qà $\Te, yê‘êes¡D |ü]s¡ø£åD, nHêj·÷dü
eTs¡DeTT, düe÷qeTT>± dü+|ü<ä\ |ü+|æDÏ yÓTT<ä˝…’q $wüj·TeTT\
|ü≥¢ e÷qdæø£ XÊgy˚‘·Ô\T ‘·eT Ä˝À#·q\qT πø+ÁBø£è‘·+ #˚XÊs¡T.
eTqeTT ‘·s¡#·÷, ªe÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒμ nH˚ ìHê<äeTT\qT
$+≥÷ ñ+{≤eTT. Ç≥Te+{Ï yêø£éTT\T sê»ø°jT· eT]j·TT kÕ+|òTæ ø£
<äèwæº‘√ $\TeqT ÄbÕ~+#·T≈£îqï$. sê»éTT\T b˛sTT Á|üC≤
Á|üuTÑÛ ‘·«eTT\T @s¡Œ&çq$. sê»˙‹˝À nH˚ø£ e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚dTü ≈£îqï$.
e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒ nqï uÛ≤eqqT sê»ø°j·TeTT\+<äT u≤>± ñ|ü
jÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs¡T.
≈£î\eT‘·es¡Z $eø£å‘·\qT s¡÷|ü⁄e÷ù| Á|üj·T‘·ïeTT\T »s¡T>∑T
#·Tqï$. á dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î nqT≈£L\eTT>± Á|üdüTÔ‘·eTT yÓqTø£≈£î
eT*¢+#·T |ü<ä∆‹˝À $eø£å‘· yÓTT<ä˝…’q~. nq>± nyÓT]ø±˝Àì q\¢C≤‹
yê]øÏ, uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝Àì ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\T, ‘Ó>∑\yê]øÏ >∑‘·eTT˝À
»]–q nHê´j·TeTT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì, yê]øÏ Á|üdüTÔ‘·eTT Hê´j·TeTT
»]π> ~X¯>± #·s¡´\T rdüTø=qã&ÉT‘·Tqï$. >∑‘·eTT˝À »]–q $eø£å‘·
363
e\¢, Ä Á|ü»\≈£î #ê˝≤ nHê´j·TeTT »]– Ç|üŒ{Ïø° yÓqTø£ã&ç ñHêïs¡T.
M]øÏ ªe÷øÏ‡eTHéμ dü÷Á‘·eTT qqTdü]+∫ Ç|üŒ{Ï¬ø’Hê Hê´j·TeTT
»s¡>±*.
Ád”Ô |ü⁄s¡Twü e´‘ê´düeTT\ |ü≥¢ ≈£L&Ü ÁX¯<ä∆ eVæ≤+#·&ÉyÓTÆq~. á
$wüj·TeTT >∑T]+∫ m+‘√ #·s¡Ã »s¡T>∑T‘·Tqï~. Ád”Ô |ü⁄s¡Twü düe÷q‘·«
eT+f… Ä&ÉèT>∑yê] u≤<Ûä´‘·\qT eT]∫b˛e&Ée÷? ˝Òø£ u≤<Ûä´‘·\T
@yÓTÆq|üŒ{Ïø° Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\≈£î düe÷qôVA<ë Çyê«˝≤? Ä&Éyêfi¯¢≈£î ,
eT>∑ y êfi¯ fl ≈£ î $$<Û ä kÕú s TT ôVA<ë\˝À ñqïyê]øÏ #· s ¡ Ã \T
»s¡T>∑T‘·THêïsTT. Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ ndüe÷q‘·«eTTqT ‘=\–+#˚ ñ
<˚›X¯éTT‘√ á #·s¡Ã\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT.
Ád”Ô\qT nD∫y˚‘·≈£î >∑T]#˚dæq+<äT≈£î>±qT Ç|ü&ÉT Ád”ÔøÏ |üP]Ô
ùd«#êÃ¤ kÕ«‘·+Á‘·éTT\qT ø£*Œ+#ê* nqï~ H˚{Ï n_ÛeT‘·eTT. Ád”ÔøÏ
≈£L&Ü |ü⁄s¡Twüßì‘√ bÕ≥T düe÷q Vü≤≈£îÿ\qT ø£*Œ+#ê* nì s¡+>∑eTT\
˝ÀqT, dü+|òüTeTT\˝Àq÷ ø√s¡T‘·THêïs¡T. n|ü&˚ Ád”Ô\T dü+|òüTeTT˝À
n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘ês¡T.
dü+|òüTeTT˝À Hê´j·TeTT eT]j·TT düe÷q‘·«eTT\ n+X¯eTT\˝À
ô|<ä>› ± düeTdü´\T ø±qsêe&É+ ˝Ò<Tä . dü+|ü<\ä $wüjT· eTT˝À düe÷q‘· «
$wüj·TeTT >∑T]+∫ @ $<ÛäyÓTÆq Ä˝À#·q\T #˚|ü≥º&É+ ˝Ò<äT. nsTT‘˚
á $wüj·TeTT˝À ≈£L&Ü Ä˝À#·q\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. u≤>± <Ûäìø£
esêZ\yê]øÏ nìï edü‘·T\T düeTè~∆>± ñ+fÒ, ù|<ä es¡ZeTT\yê]øÏ
ø£˙düeTT eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·TeTT\T ≈£L&Ü n+<äT≥˝Ò<äT. á $<ÛäyÓTÆq
ndüe÷q‘·\≈£î |ü]cÕÿs¡eTT @$T{Ï? kÕ{Ï ù|<äyês¡T u≤<Ûä|ü&ÉT‘·T+fÒ
<Ûäqe+‘·T\T #·÷dü÷Ô }s¡T≈£î+{≤sê? yê]øÏ ù|<äyê]ô|’ HÓ’‹ø£ u≤<Ûä ´‘·
˝Ò<ë? á #·s¡Ã\ ø±s¡DeTT>± nH˚ø£ <˚X¯eTT\˝À, nH˚ø£ <Ûäìø£
364
es¡ZeTT\yês¡T ù|<ä Á|ü»\ dü+πøåeTeTT ø√dü+ >∑‘·eTT˝À ø£+f… H˚&É T
nH˚ø£ #·s¡´\T #˚|ü{≤ºs¡T.
ô|’q #˚|ü{Ïºq #·s¡´\qT neT\T#˚dü÷Ô, dü‘êÿs¡éTT\ <ë«sê
dü+|òüTeTT˝À q\T>∑T]ø° y˚T\T #˚j·TT ì$T‘·ÔeTT ªÁ≥dtºμ eédüú
@s¡Œ&çq~. áHê&ÉT e÷qe⁄\T dü+bÕ~düTÔHêïs¡T. yê] dü+bÕ<äq≈£î
Vü≤<äT›\T @s¡Œs¡∫Hês¡T. |ü]$T‹øÏ $T+∫ ÄdüTÔ\T ñqï H˚|ü<∏äéTT˝À
yê] dü+bÕ<äqqT dü~«ìjÓ÷>∑eTT #˚j·TT≥¬ø’, á Á≥düTº\qT @sêŒ≥T
#˚düTø=qe#·TÃqT. Á≥düTº <ë«sê dü~«ìjÓ÷>∑eTT ø±ã&ÉT ì<ÛäT\¬ø’
Á|üuÛÑT‘·«eTT jÓTTø£ÿ n»e÷sTTw” m+‘· e÷Á‘·eTT ñ+&É<äT. ˇø£y˚fi¯
Á|üuÛÑT‘·« n»e÷sTTw” ñ+fÒ, á Á≥düTº eéVü‰s¡eTT\˝À mH√ï
e´‹πsø£‘·\T m<äTs=ÿqe\dæ e#·TÃqT. Á|üuÛÑT‘·«eTT jÓTTø£ÿ n»e÷sTTw”
˝Òì ø±s¡DeTTq, Á≥düTº\T dü«#·Ã¤+<äeTT>± eTT+<äT≈£î e∫Ã dü+|òüT
ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ nH˚ø£ #·s¡´\T #˚|ü≥Tº#·Tqï$.
»+‘· T e⁄\ |ü ≥ ¢ kÕqTuÛ Ñ ÷ ‹‘√ nH˚ ø £ #· s ¡ ´ \T #˚ | ü ≥ º & É +
»s¡T>∑T‘·Tqï~. e÷qe⁄\T nH˚ø£ $wüj·TeTT\˝À Ç‘·s¡ »+‘·Te⁄\
ø£+f… ñqï‘·yÓTÆq ôVA<ëqT nqTuÛÑ$+#·T#·THêï&ÉT. á Ä˝À#·q e\¢
»+‘·Te⁄\ |ü≥¢ ≈£L&Ü <äj·T, ø±s¡TDéTT‘√ e÷qe⁄&ÉT eéVü≤]+#·
e\dæq n_ÛÁbÕj·TeTT düs¡«Á‘ê e´ø£ÔeT>∑T #·Tqï~. á H˚|ü<∏äéTT˝À
»+‘·Te⁄\ |ü≥¢ Á≈£Ls¡‘·«eTTqT ‘·–Z+#˚+<äT≈£î nH˚ø£ <˚X¯eTT\˝À,
dü+|òüTeTT\˝À ø±s¡´Áø£eTeTT\T #˚|ü≥ºã&ÓqT.
yê‘êes¡D |ü]s¡ø£åD nqï~ eT]jÓTTø£ n+X¯eTT. áHê&ÉT
yê‘êes¡D düeTdü´\T e÷qe⁄ì <äèwæºøÏ e∫Ãq$. bÕ‘· düeTdü´\≈£î
‘√&ÉT ø=‘·Ô düeTdü´\T >∑T]+∫ #·s¡Ã\T »s¡T>∑T#·Tqï$. >∑‘·eTT˝À
»]–q nH˚ø£ e÷qe ‘·|æŒ<äeTT\ e\qH˚ áHê&ÉT á $wüj·TeTT\
365
>∑T]+∫ Ä˝À∫+#·e\dæq nedüs¡eTT @s¡Œ&çq~. n&Ée⁄\T ‘·]–
b˛e⁄#·Tqï$. ø=ìï »+‘·Te⁄\T n+‘·]+∫b˛‘·Tqï$. yê‘êes¡D
düeT‘·T\éTT <Óã“‹+≥Tqï~. á qwüºeTT\˙ï e÷qe ‘·|æŒ<äeTT\
e\q »]–qy˚. Çy˚ø±ø£ Ç‘·s¡ ø±s¡DeTT\T ≈£L&Ü @yÓTÆHê ñHêïj·÷?
»+‘·Te⁄\T, n&Ée⁄\T, q<äT\T, yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T yÓTT<ä˝…’q
$wüjT· eTT\ìï{Ï˙ e÷qe⁄&ÉT ‘·q kÕ«s¡dú «ü Á|üj÷Ó »Hê\≈£î ñ|üj÷Ó –+#·T
#·THêï&ÉqT $wüj·TeTT H˚&ÉT n+<ä] <äèwæºøÏ e∫Ãq~. á H˚|ü<∏äéTT˝À
M{Ïì ø±bÕ&ÉT≥≈£î ‘·ø£åD #·s¡´\T #˚|ü≥ºe\dæq nedüs¡eTT nìyês¡´
eT>∑T#·Tqï~.
yê‘êes¡D düeTdü´\T Á|üdüTÔ‘· ‘·s¡eTTqπø ø±ø£, uÛ≤$‘·sê\yê]ì
<äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì düeTdü´\ |ü]wüÿs¡D≈£î |üPqTø√yê*. eTq
uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î @$T yê>±›qeTT #˚j·T>∑\eTT? kÕ«s¡ú+ e\¢, nVü≤+ø±s¡eTT
e\¢ uÛ ≤ $‘· s ê\ yê] <ä è wæ º ì Äø£ ] ¸+#˚ Ø‹˝À m{Ï º #· s ¡ ´ \T
#˚|ü&ÉT‘·Tqï≥T¢>± ø£ì|æ+#·T≥˝Ò<äT.
ñqï $wüj·TeTT #Ó|üø√yê\+fÒ, uÛ≤$‘·sê\yê] >∑T]+∫
Ä˝À∫+#˚ r]ø£ me]ø° ˝Ò<äT. áHê{Ï e÷qe⁄&ÉT ‘·q düeTdü´\‘√H˚
dü ‘ · e T‘· e Te⁄‘· T Hêï&É T . nsTT‘˚ áHê&É T π s &ç j Ó ÷ <Û ë ]àø£ e´s¡ ú
|ü<ës¡úeTT\ <äèwæº nìï düe÷»eTT\ô|’ ã&çq$. yê{Ïì ìs¡¢ø£åéTT
#˚j·TT≥ ≈£î<äs¡<äT. uÛ≤$‘·sê\yê]ì <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì ‘·ø£åD #·s ¡´\T
#˚|ü≥ºe\dæ ñ+≥T+~.
áHê&ÉT eTs√ eTTKýÓTÆq n+X¯eTT »HêuÛ≤ düeTdü´. Á|ü|ü+#·
»HêuÛ≤ u≤>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï~. Bìe\¢ ≈£î≥T+ã eédüú\˝À nH˚ø£
e÷s¡TŒ\T edüTÔHêïsTT. ñeTà&ç ≈£î≥T+ã eédüú ‘·>∑TZ‘·Tqï~. ∫qï
∫qï ≈£î≥T+u≤\ eédüú n~Ûø£yÓTÆHêsTT. Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤ Ç|üŒ{Ïπø
366
u≤>± s¡B›>± ñqï<äì n+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ˇø£ Á|üX¯ï.
Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤ m+‘· ñ+&Ü*? n_Ûeè~∆ kÕúsTTì »HêuÛ≤ kÕúsTTì
ã{Ïº ìs¡ísTTkÕÔsê? Ç≥Te+{Ï Á|üX¯ï\≈£î dü]jÓÆTq düe÷<ÛëqeTT\T
<=s¡ø£e⁄.
Ç+‘·es¡≈£î #·] Ã+∫q Á|ü ‹ n+X¯ eTT, HÓ ’ ‹ø£ e÷s¡ Z eTTq
|ü]cÕÿs¡eTT\T ø£qT>=qe˝…qT.
j·TT<ä∆eTT\T eT]j·TT <Ís¡®qéTT\T nH˚$ HÓ’‹ø£düeTdü´\T.
M{Ïe\¢ XÊ+‹ ø√˝ÀŒe⁄≥ »s¡T>∑TqT. j·TT<ä∆ |ü]dæú‹ì ˇø£kÕ]
düMTøÏå+#·+&ç. Á|üuÛÑT‘·«eTT\T Hê´j·TeTT ø√düeTT b˛sê&É{≤ìøÏ
j·TT<ä∆eTT\T #˚|ü&É‘êsTT. nsTT‘˚ á j·TT<ä∆eTT\ e\q kÕe÷q´
»qJeHêìøÏ nH˚ø£ Çø£ÿ≥T¢ ø£\T>∑T‘êsTT. M]˝À eè<äT∆\T, Ád”Ô\T,
|æ\¢\T ñ+≥THêïs¡T. n≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T \˝À j·TT<ä∆eTTq≈£î
dæ<ä∆|ü&ÉT≥ Hê´j·TyÓTÆq e÷s¡ZeTT>± ‘√#·<äT. j·TT<ä∆eTT ø±s¡DeT‘√
ˇø£ <˚X¯ Á|üuÛÑT‘·«eTT eT]jÓTTø£ <˚X¯ Á|ü»\≈£î nH˚ø£ ø£wüº, qwü ºeTT\qT
ø£\T>∑CÒj·TT≥ m+‘·es¡≈£î düããT?
2001 ˝À ‘ê*ãq¢ô|’ nyÓT]ø± Á|üuÛÑT‘·«eTT <ë&ç #˚ôdqT. BìøÏ
ø±s¡DeTT ‘ê*ãq¢ <äTX¯Ãs¡´˝Ò. yê]ì •øÏå+#·&ÜìøÏ nyÓT]ø±
Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î HÓ’‹ø£ Vü≤≈£îÿ @s¡Œ&ç+~. Ä|üÈìkÕÔHé˝Àì ‘ê*ãq¢ ô|’,
kÕe÷q´ Á|ü»\T Çã“+~ |ü&≈É î£ +&Ü, nyÓT]ø± j·TT<äe∆ TT Á|üø{£ +Ï ∫+~.
e÷≥\˝À nqT≈£îqï+‘· ‘˚*ø£>± Ä#·s¡D ñ+&É<äT ø£<ë! 1993˝À
nyÓT]ø± eT]j·TT Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«eTT\T Çsêø˘ô|’ dü+j·TTø£ÔeTT>±
<ë&ç#˚ôdqT. á j·TT<ä∆eTT e\q Á|ü»\≈£î qwüºeTT n~Ûø£eTT>±
ø£*–q<äì #Ó|üŒe#·TÃqT. á j·TT<ä∆eTT\ e\q »]–q qwüºeTT\≈£î
HÓ’‹ø£ Hê´j·TeTT Ø‘ê´ <ë&ç#˚dæq Äj·÷ Á|üuÛÑT‘·«eTT\T jÓ÷#·q˝À
|ü&çq$.
367
l ns¡$+<äT\yês¡T j·TT<ä∆eTT\T ˝Ò≈£î+&Ü ˇø£ Á|ü‹bÕ<äq
#˚XÊs¡T. e÷qe⁄&ÉT nìïs¡+>∑eTT\˝À, n_Ûeè~∆ #Ó+~q+‘· e÷Á‘·eTTq
dü]b˛<äT. e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒ nqï düeT‘êuÛ≤eeTT‘√, ◊ø£eT‘·éTTqT
ô|+#·Tø√yê*. e÷qe⁄\T ‘·eT˝Àì nVü≤+ø±s¡eTT\qT HêX¯q+
#˚düTø=ì |üs¡düŒs¡ yÓ’$<ÛäéTT\qT s¡÷|ü⁄e÷|ü⁄ø√yê*. nqï<äeTTà\e˝…
J$dü÷Ô düs¡«e÷qe kÂÁuÛ≤‘·è‘·«eTTqT ô|+#·Tø√yê*. n|ü&ÉT @
s¡ø£yÓTÆq Äj·TT<ÛäeTT\‘√ |üì ñ+&É<äT. j·TT<ä∆eTT\T ìyês¡D n|ü&˚
kÕ<ÛäéTT.
nDTj· T T<ä ∆ e TT\ >∑ T ]+∫ $HêïeTT. áHê&É T X¯ Á ‘· T e⁄qT
HêX¯ q eTT #˚ j · T T ñ<˚ › X ¯ ´ eTT‘√ nD≤«j· T T<Û ä e TT\qT dæ < ä ∆ e TT
#˚düT≈£î+≥THêïs¡T. á nD≤«j·TT<Ûä eTT\qT me]ô|’ Á|üjÓ÷–+‘·Ts¡T?
X¯Á‘·T<˚X¯eTT\ô|’, á nD≤«j·TT<ÛäeTT\ e\q ÄdæÔqwüºeTT eT]j·TT
ÁbÕDqwüºeTT ≈£L&Ü n~Ûø£eTT>±H˚ »s¡T>∑TqT. ¬s+&Ée Á|ü|ü+#·
j·TT<ä∆eTT˝À y˚dæq nDTu≤+ãT $<Ûä«+düø£ |ü]dæú‘·T\ qT+&ç »bÕHé
50 @fi¯flsTTHê Ç+ø± |üP]Ô>± ø√\Tø√˝Ò<Hä ˚ #ÓbÕŒ*. á nD≤«j·TT<Ûeä TT\
Á|üuÛ≤eeTT e\q Áã‹øÏ ñqï yê]˝À nH˚ø£yÓTÆq Äs√>∑´düeTdü´\T
‘·˝…‹ÔHêsTT.
e÷qe J$‘·eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q eTs√ n+X¯eTT, >∑s¡“¤
ÁkÕeeTT. >∑s¡“¤ÁkÕeeTTq≈£î HÓ’‹ø£eTT>± nqTeT‹ \_Û+#·THê? ˇø£
eTìwæì #·+|ü⁄≥ H˚se¡ TT ø±<ë nì HÓ‹’ ø£yê<äT\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·TeTTqT
‘Ó\T|ü⁄‘·THêïs¡T. nsTT‘˚ á >∑s¡“¤ÁkÕe+ $wüj·T+˝À Á|ü‹≈£L\
yê<äq\T ≈£L&Ü $ì|ædüTÔHêïsTT. >∑s¡“¤düú •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ s¡ø£åD≈£ î @
Vü≤≈£îÿ\T ˝Òe⁄. á ø±s¡DeTT#˚ Ç+ø± •X¯óe⁄>± s¡÷|üeTT <ë\Ãì,
|ü⁄≥ºì •X¯óe⁄≈£î Áã‹≈£îqï eTqTwüß\‘√ b˛\Ãe\dæq |üì˝Ò<äì eT]
368
ø=+<ä] yê<äq. eT]j·TT ‘·*¢ Äs√>±´ìï >∑Ts¡TÔô|≥Tºø=ì >∑s¡“¤ÁkÕe+
#˚düTÔHêïs¡T.
»HêuÛ≤ düeTdü´qT <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì >∑s“¡ Á¤ kÕeeTTqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·T
|ü]dæú‘·T\T eTq≈£î düs¡«kÕ<Ûës¡DeTj·÷´sTT. nsTT‘˚ e÷qe»qà
m+‘√ |ü$Á‘·yÓTÆq~, $\TyÓ’q~ ø±ã{Ïº >∑s¡“¤düú •X¯óe⁄>± ñqï|üŒ{Ïø °
<ëìøÏ s¡ø£åD @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚ HÓ’‹ø£ yê<äeTT. n+‘˚ø±<äT, n+<äs¡÷
uÛÑ>∑e+‘·Tì dü«s¡÷bÕ˝Ò. Ä uÛÑ>∑e+‘·Tì n+X¯eTT‘√H˚ e÷qe⁄\T>±
s¡÷|ü⁄<ë\TÃ‘ês¡T. ø±ã{Ïº >∑s¡“¤ÁkÕeeTT bÕ|üeTT>± HÓ’‹ø£ yê<äeTT
‘Ó*j·TCÒôdqT. nsTT‘˚ Á|ü»\T á düeTdü´ô|’ $$<Ûä n_ÛÁbÕj·TeTT\qT
e´ø£ÔeTT #˚j·TT#·THêïs¡T. nsTT‘˚ á >∑s¡“¤ÁkÕeeTTqT n]ø£fÒº+‘·
ã\eTT>± á HÓ’‹ø£‘· Ç+ø± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä˝Ò<äT.
nHêj·÷dü eTs¡DeTT $wüj·TeTT˝À ≈£L&Ü >∑s¡“¤ÁkÕe+ n+X¯eTT
e˝…H˚ #·s¡Ã »]–q~. á nHêj·÷dü eTs¡DeTT dü«#·Ã¤+<äe÷ ø±<ë
nH˚<˚ #·s¡Ã˙j·÷+X¯ eTÚ‘·Tqï~. |ü⁄{Ïºq •X¯óe⁄\T nH˚ø£ XÊØs¡ø£
n+>∑yÓ’ø£\éTT\‘√ »ìà+#Ó<äs¡T. yê]øÏ }Vü≤ ‘Ó*j·T<äT. á
ø±s¡ D eTT#˚ yê] n+^ø±s¡ e TT ñ+&É < ä T . nq>± Ç{Ï º |æ \ ¢ \ T
dü«#·Ã¤+<äeTT>± nHêj·÷dü eTs¡DeTTqT bı+<ä˝Òs¡T. nsTT‘˚ |ü]dæú‘· T
\qT ã{Ïº dü«#·Ã¤+<äeTs¡DeTT\≈£î Á|üuÛÑT‘·«eTT\T n&ÉT¶ #Ó|ü≥˝Ò< äT.
á nHêj·÷dü eTs¡DeTT\ e\q me]ø° Vü‰ì »s¡>∑q+‘·es¡≈£î
Á|üuÛÑT‘·«eTT nqTeT‹ \_ÛdüTÔ+~. J$+∫ ñ|üjÓ÷>∑eTT˝Ò<äT nqT≈£îH˚
yê] $wüj·TeTT˝À Á|üuÛÑT‘·«eTT dü«#·Ã¤+<äeTT>± ø±ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° ,
yê] eT+∫ #Ó&ÉT\qT #·÷ùdyê] ø√]ø£MT<ä≥ nqTeT‹+#·T#·Tqï~.
ø=+<äs¡T HÓ’‹ø£ dæ<ë∆+‘·eTT\T #êe⁄q≈£î nqTeT‹ bı+<äT≥
eT]j·TT #·+|ü⁄≥≈£î >∑\ e´‘ê´düeTT\ô|’ <äèwæºô|f…ºqT. #·ìb˛e⁄≥≈£ î
nqTeT‹ nqTq~ m|ü&ÉT e]Ô+#·TqT?
369
ˇø£s√–ì yÓ’<äT´&ÉT |üØø£å#˚dæ n‘·qT ø√\Tø√e&ÜìøÏ m{Ïº
neø±X¯eTT ˝Ò<äì ìs¡ísTTkÕÔ&ÉT. nsTT‘˚ n‘·ìøÏ yÓ+≥H˚ #êe⁄sê<äT.
s√– ‘·q nHês√>∑éTT e\¢ u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$+#ê*. s√– Ä u≤<Ûä\qT
nqTuÛÑ$+#·˝Òø£ ‘·q J$‘·eTTqT eTT–+#ê\qT≈£î+{≤&ÉT. düe÷»+˝À
HÓ\ø=ì ñqï |ü]dæú‘·T\ <äècÕº´ ‘·bıŒ|ü\ ìs¡íj·TeTT Çø£ÿ&É #Ó|ü ≥
ø£wüºeTT. HÓ’‹ø£yê<äT\T e÷qe J$‘·eTTqT m{Ïº |ü]dæú‘·T\˝Àq÷
n+‘·yTÓ T+~+#·sê<äì ‘Ó*j·TCÒkÕÔsT¡ . nsTT‘˚ |ü]D≤eT ÁøÏj÷· yê<äeTT
qqTdü]+∫ M]øÏ eT<ä›‘·T \_Û+#·T#·Tqï~.
>∑s¡“¤ÁkÕeeTT eT]j·TT nHêj·÷dü eTs¡DeTT\ n+X¯eTT\T
áHê&ÉT yÓ<’ ´ä XÊgeTT eT]j·TT JeXÊgeTT\ qqTdü]+∫ HÓ‹’ ø£ <äèwæ‘º √
|ü]o*+#· ã&ÉT#·Tqï~. ªJe`HÓ’‹ø£‘·μ nqT n+X¯eTT‘√ yÓ’<äT´\T,
Hê´j·Tyê<äT\T, XÊgy˚‘·Ô\T eT]j·TT ‘·‘·«y˚‘·Ô\T á $wüj·TeTTô|’
#·s¡Ã\T »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T.
á Je`HÓ’‹ø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q mH√ï $wüj·TeTT\T Ç|ü&ÉT
eTq≈£î ‘Ó*j·TT#·Tqï$. eTìwæjÓTTø£ÿ nHês√>∑´ ø±s¡DeTT\ e\q
>∑s¡“¤ÁkÕeeTTqT, eT]j·TT nHêj·÷dü eTs¡DeTT\qT H˚&ÉT HÓ’‹ø£eTT>±
nqTeT‘·T\T \_Û+#·T≥≈£î neø±X¯eTT\T ô|s¡T>∑T#·Tqï$.
yÓ’<ä´s¡+>∑eTT˝À dü+uÛÑ$düTÔqï n_Ûeè~∆ H˚|ü<∏äéTT˝À |ü\TÁ|üX¯ï \T
#√≥T #˚düT≈£î+≥Tqï$. ÁbÕDeTT ì\T|ü≥j˚T yÓ’<äT´ì jÓTTø£ÿ \ø£åéTT.
ÁbÕDeTT rj·TT≥ ø±<äT. á H˚|ü<∏äéTT˝À ÁbÕDeTT rj·TT≥≈£î ã<äT\T
ÁbÕDeTTqT ì\u…≥ºe#·TÃø£<ë nì yê] n_ÛÁbÕj·TeTT. BìøÏ ‘√&ÉT>±
nqï≥Tº>± á $wüj·TeTT\ |ü≥¢ HÓ’‹ø£ düeTs¡ú‘· ≈£L&Ü \_Û+#·T≥
˝Ò<äT. s√–ø√]Hê, ø√s¡ø£b˛sTTHê, ˝Ò<ë s√– ‘·q n;ÛwüºeTT #Ó|üŒ˝Òì
|ü]dæú‹˝À ñqï|ü&ÉT yÓ’<äT´˝Ò s√–jÓTTø£ÿ Äs√>∑éTTqT $X‚¢wæ+∫,
370
Ä s√–jÓTTø£ÿ nHês√>∑éTTqT Ä<Ûës¡eTT #˚dTü ≈£îì yÓ<’ Tä ´˝Ò ìs¡sí TT+#·T≥
düeTT∫‘·eTT>± ñ+&ÉTqì n_ÛÁbÕj·TeTT\T e´ø£ÔeT>∑T#·Tqï$.
eTs√ n+X¯eTT s√–jÓTTø£ÿ dü«‘·+Á‘·‘·, nHêj·÷dü eTs¡D+
$wüj·TeTT˝ÀH˚ ø±ø£ e÷qe <˚Vü≤eTTqT |üØø£å\T »]–q H˚|ü<∏äéTT
˝Àq÷ á dü«‘·+Á‘·‘· #ê˝≤ eTTKýÓTÆq n+X¯+>± e÷]q~. á
H˚|ü<∏äéTT˝À ‘·|æŒ<äeTT\T »s¡T>∑T‘·Tqï <äècÕº´, á $wüj·TeTTqT
#ê˝≤ ì•‘·+>± $X‚¢wæ+#·T#·THêïs¡T. ‘·eT X¯Øs¡ uÛ≤>∑eTT\ô|’
Á|üjÓ÷>∑eTTq≈£î s√>∑T\T eTT+<äT>± ‘·eT düeTà‹ ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
nsTT‘˚ @@ $wüj·TeTT\T s√–øÏ ‘Ó\TbÕ* nqï~ Ç+ø± ‘˚\ì
$wüj·TeTT>± ñ+≥Tqï~. eTT+<äT>± ìs¡ísTT+∫q Ø‹˝À nqï≥Tº>±
ø±ø£ n|ü Œ {Ï ø £ | ü  &É T @ s√–ì ìs¡ í s TT+#ê˝À nqï |ü < ä ∆ ‹ ì
nqTdü]+#·T≥ e\q, Ç+<äT m≈£îÿe ˝À|üeTT\≈£î neø±X¯eTT ñ
+≥Tqï~. ø=‘·Ô |ü<ä∆‹˝À ∫øÏ‘ê‡ $<ÛëqeTTq≈£î s√– ¬s+&ÉT ˝Ò<ë
eT÷&ÉT |üØø£å\≈£î ˇ|üø£ì, n‘·ì n;ÛwüºeTT y˚Ts¡ ∫øÏ‘·‡ bı+<ä&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
eqs¡T\T ‘·≈£îÿe>± ñqï H˚|ü<∏ä´+˝À ÄK]<Ó’q eT]j·TT |ü]$T‘·
eqs¡T\qT me]øÏ ñ|üj÷Ó –+#ê*, nH˚~ Á|üXï¯ . >∑T+&Ó≈î£ dü+ã+~Û+∫q
eT]j·TT eT÷Á‘·|æ+&Ü\≈£î dü+ã+~Û+∫q X¯g∫øÏ‘·‡\˝À á |ü]$T‘·
eqs¡T\qT ñ|üjÓ÷–+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ldü‘·´kÕsTT dü÷|üsYôdŒcÕ*{° ÄdüT|üÁ‹˝À nìï yÓ’<ë´\T
ñ∫‘·eTT>± n+~+#·ã&ÉTqT. nsTT‘˚ á |ü]$T‘· eqs¡T\qT
Á|ü<∏äeT+>± ∫qï|æ\¢\≈£î, j·TTe≈£î\≈£î $ìjÓ÷–+#·T≥ á ÄdüT|üÁ‹
q+<äT Ä#·]+#·T |ü<ä∆‹>±ñ+≥Tqï~.
371
e÷qe ñ‘·Œ‹ÔøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·TeTT. •X¯ó »qq+ ‘·*¢
>∑s¡“¤eTTq ø±ø£ ãj·T≥ »s¡T>∑T#·Tqï~. Ç~ ˇø£ #·s¡Ã˙j·÷+X¯yÓTÆq~.
_&É¶ »ìà+#˚˝À|ü⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T #·ìb˛‘˚ |ü]dæú‹ @$T{Ï? Çø£ÿ&É
eTs√ n+X¯eTT. ø=+<äs¡T Ád”Ô\≈£î _&É¶\T |ü⁄≥ºì |ü]dæú‹. n≥Te+{Ï
dü+<äs¡“¤eTT\˝À uÛÑs¡ÔjÓTTø£ÿ Ms¡éTTqT eT]jÓTTø£ Ád”Ô˝À Á|üy˚X ¯ô|{Ïº
Ä Ád”Ô˝À >∑s¡“¤düú •X¯óe⁄ ô|s¡T>∑T<ä\ kÕ>∑T‘·T+~. á Ád”ÔøÏ á ø±s¡éTTq
düVü‰j·T|ü&çq+<äT≈£î Ä]úø£ kÕj·TeTT n+~+#·ã&ÉT‘·T+~. _&É¶ |ü⁄{≤ºø£,
ndü\T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Ä _&É¶qT kÕ«BÛqeTT #˚düT≈£î+{≤s¡T.
Çø£ÿ&É ø=ìï Á|üX¯ï\T m<äTs¡e⁄‘êsTT. HÓ’‹ø£eTT>± ˇø£ Ád”Ô ‘·q
>∑sê“¤Xj
¯ T· eTTqT nq>± ñ‘·Œ‹ÔkÕúqeTTqT <ÛHä êX¯‘√ n<Ó≈› î£ Çe«e#·TÃHê?
Çø£ÿ&É eTs√ düeTdü´≈£î neø±X¯+ ñ+≥Tqï~ n~ @$T≥+fÒ,
eTT+<äT>± n<Ó›≈£î ‘·q >∑sê“¤X¯j·TeTTqT Ç∫Ã, _&É¶ »ìà+#êø£, Ä
_&É¶qT ‘·H˚ ô|+#·Tø√yê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îì, ‘·qe<ä›H˚ _&É¶qT
ô|+#·Tø√e&É+. Ä $<ÛäyÓTÆq Vü≤≈£îÿ Ä Ád”ÔøÏ ø£\<äT. ˇø£y˚fi¯ |ü⁄s¡Twüßìe\¢
_&É¶\T ø£*π> neø±X¯+ ˝Òø£b˛e#·TÃ. n|ü&ÉT n‘·ì uÛ≤s¡´≈£î ‘·*¢
ø±yê\qï ø√]ø£‘√, |üs¡|ü⁄s¡Twüßì Ms¡éTT Ä Ád”Ô˝À Á|üy˚X¯ô|≥Tº≥
»s¡T>∑TqT. Ä |üs¡|ü⁄s¡Twüß&ÉT mes√ Ä Ád”ÔøÏ ‘Ó*j·T<äT. Ä |üs¡|ü⁄s¡Twüß&ÉT
‘·q Ms¡éTT ì∫Ãq+<äT≈£î n‘·ìøÏ ø=+‘· ô|’ø£eTT eTT≥º #Ó|üŒ&É
eTe⁄‘·T+~. á $<ÛäyÓTÆq Á|üj·T‘·ïeTT Ä Ád”Ô eTT+<äT>± ‘·q uÛÑs¡Ô
nqTeT‹ rdüT≈£îH˚ dæ<ä∆|ü&Ü*.
XÊgkÕ+πø‹ø£eTT>± nH˚ø£yÓTÆq e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚düT≈£î+≥Tqï$.
á XÊg kÕ+πø‹ø£ n_Ûeè~∆ Äs√>∑´ s¡+>∑eTT˝À #ê˝≤ n~Ûø£eTT>±
ñ+≥Tqï~. HÓ’‹ø£eTT>± nqTeT‘·T\T \_Û+#·ì yê{ÏøÏ ≈£L&Ü H˚&ÉT
HÓ’‹ø£ nqTeT‘·T\T \_Û+#·T#·Tqï$. eTT+<äTeTT+<äT eT¬sìï e÷s¡TŒ\T
#√≥T #˚düT≈£î+{≤jÓ÷ ø±\y˚T ìs¡ísTT+#ê*.
372
36. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À HÓ’‹ø£‘·
kÕ+|òTæ ø£ |üse¡ TT>± sêuÀe⁄ s√E\˝À HÓ‹’ ø£eTT>± uÛ≤Ø e÷s¡TŒ\T
»s¡T>∑T‘êj·Tì HÓ’‹ø£ XÊgE„\T n_ÛÁbÕj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T. sê»˙‹‘√
≈£L&çq n+X¯eTT\˝À e÷qyê[ j·÷e‘·TÔ ◊ø£eT‘·éTT‘√ @ø±_ÛÁbÕj·T
ìs¡íj·TeTT\qT rdüTø=qTqT. Bìe\q X¯Á‘·T‘·«eTT ‘·>∑TZ‘·T+~.
ùd«#êÃ¤kÕ«‘·+Á‘·éTT\ $wüj·TeTT˝À ø£˙dü Vü≤<äT›\qT ìs¡ísTT+#·&É +,
$<ë´ neø±X¯eTT\qT ô|+#·&É+ eT]j·TT s√>∑ìyês¡D≈£î ‘·–q
#·s¡´\T #˚|ü{Ïº Äs√>∑éTT q+~+#·&É+, Á|ü»˝ jÓTTø£ÿ düTKJeqeTT
ø=s¡≈£î #·s¡´\T #˚|ü≥º&É+ ˝≤+{Ï nH˚ø£ $wüj·TeTT\˝À e÷s¡TŒ\T
sêe#·TÃqT. j·÷e‘Y e÷qyê[ jÓTTø£ÿ e÷qdæø£ <äèwæºì Á>∑Væ≤+∫,
yês¡+<ä]ø° dü]jÓÆTq HÓ’‹ø£ •ø£åDqT n+~+∫, ‘·eT ‘·|ü\≈£î ‘êy˚T
•ø£åqT n+‘·s¡+>∑eT+<äT nqTuÛÑ$+#·&É+ #·÷&É≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq •ø£å\ô|’ ø±ø£ n+‘·s¡+>∑ •ø£å\πø ÁbÕ<Ûëq´‘· ô|s¡T>∑T ‘·T+~.
á HÓ’‹ø£ e÷s¡TŒ\qT #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡´\T #ê˝≤ nedüs¡eTT.
#ê˝≤ ø£wüºeTT‘√ ≈£L&çq Á|üj·T‘·ïeTT. nsTTq|üŒ{Ïø° nkÕ<ÛäéTT
e÷Á‘·eTT ø±<äT. yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº Á|ü|ü+#·eTT˝Àì sêC≤´~ÛH˚‘·\+<äs ¡÷
ˇø£ÿ kÕe÷q´ πø+Á<ä kÕúqeTTq Vü‰»s¡Tø±yê*. á $<ÛäeTT>±
<˚X¯Hêj·T≈£î\+<äs¡T ˇø£#√≥ #˚]qHê&ÉT yê]˝À ◊ø£eT‘·éTTq≈£î
neø±X¯eTT\T ô|s¡T>∑TqT. e´‹πsø£ <Û√s¡DT\≈£î eTT–+|ü⁄ |ü\T≈£îqT.
ªˇπø Á|ü|ü+#·eTTμ nH˚ HêqT&çì nqTdü]+∫ j·÷e‘Y e÷qyê[ì
@ø£Á‘ê{Ïô|’øÏ rdüT≈£îsêe\dæq nedüs¡eTT m+‘Ó’Hê ñ+~. M{Ïe\¢
$uÛÑ»q j·T+Á‘ê+>∑eTT\T ‘·>∑TZeTTK+ |ü&ÉT‘êsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î:
u≤ìdü‘·«eTTqT nìï <˚X¯eTT\T HÓ’‹ø£eTT>± K+&ç+#êsTT. á
ø±s¡DeTT#˚ u≤ìdü‘·«eTTqT nìï <˚XÊ\T ìùw~+#êsTT.
373
eTT+<äT>± Á|ü»\T e÷s¡TŒqT ø√s¡Tø√yê*. Ä e÷s¡TŒ\≈£î HÓ’‹ø£
eT<ä›‘·T \_Û+#ê*. n˝≤ HÓ’‹ø£ eT<ä›‘·T \_Û+∫q H˚|ü<∏äéTT˝À Á|ü| ü+#·
<˚XÊ~ÛH˚‘·\T yê{Ïì Á|ü»\ πøåeT+ ø√dü+, eT]j·TT Á|ü»\ eT<Ûä´
n+‘·s¡éTT\qT ‘=\–+#·&É+ ø√dü+ ÁX¯<ä∆#·÷|ü⁄‘ês¡T. e÷qe‘·«eTT
j· T T<ä ∆ e TTq≈£ î Á|ü ‘ · ´ e÷ïj· T eTT>± eTs√ HÓ ’ ‹ ø£ e÷s¡ Z e TTqT
ø£qT>=qe\dæ ñqï~.
nq>±, eTq n+‘·s‘Z¡ · ø£\Vü‰\ ø±s¡DeTT>± eTq X¯Á‘·TkÕúqeTT˝À
ñqï ˇø£ <˚X¯eTT>±˙, dü+düú>±˙ eTq <˚«wüeTTq≈£î <Ís¡®qéTT\≈£î
HêX¯qeTT ø±sê<äT. eTq˝À <˚«wüeTT\T ñqï+‘· es¡≈£î eTq
n+‘·'ø£\Vü‰\T mqï{Ïø° dü<äT›eTD>∑eì eTqeT+‘ê >∑T]Ô+#ê*.
<˚ « wü e TTq≈£ î Á|ü ‘ êé÷ïj· T eTT Áù|eT. eTq˝Àì <˚ « wü e TTqT,
<Ís¡®qéTTqT s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ Áù|eTe÷s¡Zy˚T dü]jÓÆTq~. eTqeT<Ûä´ q
ñqï ªeTqX¯Á‘·Te⁄μqT eTT+<äT>± eTqeTT >∑T]Ô+#ê*. Ä X¯Á‘·Te⁄˝Ò
nHês√>∑´+, ù|<ä]ø£+, Äø£*, nC≤„q+ eT]j·TT dü+|òüTeTT˝À eTqeTT
Ä#·]+#˚ #Ó&ÉT n\yê≥T¢. @Hê&Ó’‘˚ dü+|òüTeTT˝À eTq≈£î ø£˙dü
nedüs¡eTT\T #˚≈£Ls¡TH√, ÄHê&ÉT eTqeTT eTq XÊØs¡ø£, e÷qdæø£
ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ #·s¡´\T #˚|ü{Ïº kÕ~Û+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
á e÷s¡TŒ\≈£î $y˚ø$£ #·øD å£ \ ÄeX¯´ø£‘· m+‘ÓH’ ê nedüse¡ TT+~.
Á|ü»\˝À eT+∫, #Ó&ÉT\ nÁ|üeT‘·Ô‘· nedüs¡+. Á|ü»\≈£î HÓ’‹ø£
$wüj·TeTT\|ü≥¢ dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. ‘·|ü#˚dæq yê]ì
•øÏå+#˚ |ü<ä∆‹øÏ dü«dæÔ #ÓbÕŒ*. C≤„qeTT‘√ yê] nC≤„qeTTqT ‘=\–+∫
yê] HÓ’‹ø£ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#ê*. Áù|eT‘√, dü<äe>±Vü≤q
n+~+∫q s√Eq Ç≥Te+{Ï düeTdü´\T ‘·|üŒø£ e÷j·TeTe⁄‘êsTT.
374
$y˚ø£eTT‘√ ≈£L&çq ne>±Vü≤q‘√ @<Ó’Hê kÕ~Û+#·e#·TÃ. j·÷e‘Y
e÷qyê[ ≈£L&Ü C≤„qeTTqT ô|+#˚ Á|üj·T‘·ïeTT #˚düTÔqï~. á
C≤„qeTTqT ô|+#·&É+ e\¢ HÓ’‹ø£eTT>± eT+∫ #Ó&ÉT\ ìs¡íj·TeTT
»s¡T>∑T‘·T+~. á H˚|ü<∏äéTT˝À C≤„qeTT, dü<äe>±Vü≤q nqT∫‘·yÓTÆq
ø±s¡´s¡+>∑eT+<äT Á|üy˚X¯ ô|≥ºe˝…qT.
áHê&ÉT uÛÖ‹ø£eTT>± Á|ü|ü+#·eTT m+‘√ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT#·Tqï~.
Ç~ HêD…eTTq≈£î ˇø£yÓ’|ü⁄ e÷Á‘·y˚T nqï dü‘·éTTqT n+<äs¡÷
ã\e+‘·+>±HÓ’Hê ˇ|üø=ì rs¡e\dæq<˚. HêD…eTTq≈£î ¬s+&Ée yÓ’ù|
kÕ+|òæTø£ HÓ’‹ø£‘·. ãj·T≥ Á|üø£è‹ eqs¡T\qT n]ø£≥º&É+ ø£+f…
e÷qe⁄&ÉT ‘·q dü«uÛ≤eeTTqT ìj·T+Á‹+#·T ø√e&É+ eT]+‘·
eTTKýÓTÆq n+X¯eTT.
e÷qe⁄&É T ‘· e T dü « uÛ ≤ eeTTqT ìj· T +Á‹+#· e˝… q qï
n+‘·s¡TàKT\T ø±yê*. n|ü&ÉT e÷qe⁄&ÉT ‘·eT˝À s¡>∑T\T#·Tqï HÓ’‹ø£
düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡eTTqT kÕ~Û+#·>∑\s¡T. Ç~ m|ü&ÉT kÕ<ÛäéTT?
e÷qe⁄&ÉT @ $<ÛäeTT>± nsTT‘˚ ‘·q XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ nedüs¡eTT\
$wüj·TeTT˝À ÁX¯<ä∆ #·÷|ækÕÔ&√ n<˚ $<Ûä+>± HÓ’‹ø£ eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£
$wüj·TeTT\ |ü≥¢ ≈£L&Ü ÁX¯<ä∆ #·÷|üe˝…qT. n|ü&ÉT e÷qe⁄&ÉT #Ó&ÉT
n\yê≥¢≈£î <ä÷s¡eTT>± ñ+&ÉT≥j˚T ø±ø£ ‘·q HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆øÏ ‘·è|æÔ ì
≈£L&Ü nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT. ‘ê‹«ø£ dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ |üs¡e÷e~Û á
dü+‘·èù|.Ô HÓ‹’ ø£‘· nqï~ n+<ä]ø° ÄeX¯´ø£yT˚ nì n+<äs÷¡ >∑T]Ô+#ê*.
HÓ’‹ø£ eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT‘√ düs¡«e÷qe kÂÁuÛ≤‘·è‘·«eTTqT
kÕ~Û+#ê*.
e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£‘·≈£î eT]j·TT kÕ+|òæTø£HÓ’‹ø£‘·≈£î eT<Ûä´qTqï
dü+ã+<ÛäeTT ø±\e÷s¡TŒ\qT ã{Ïº eTq≈£î ne>∑‘·eT>∑T#·Tqï~.
375
C≤„qeTT ô|s¡T>∑T<ä\, |ü{ÏwüºyÓTÆq ìj·T+Á‘·D, ùd«#êÃ¤kÕ«‘·+Á‘·éTT\
ô|s¡T>∑<ä\, e÷qdæø£ |ü]|üø£«‘·, düTKeTj·TyÓTÆq J$‘·$<ÛëqeTT,
e´øÏ>Ô ‘∑ · ùd«#·Ã¤ yÓTT<ä˝q’… e˙ï e÷qe⁄ì n_Ûeè~∆ì dü÷∫+#·TqT. ø±ã{Ïº
á n+X¯eTT\˙ï e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£ \ø£åéTT\T>± >∑T]Ô+#·Tø√yê*. á
n+X¯eTT\˝À |üø£åbÕ‘·yÓ’K] e\¢ X¯Á‘·T‘·«eTT\T @s¡Œ&É≥eTqï~ #Ó&ÉT
|ü]D≤eTeTT\≈£î <ë]rj·TTqT. á $<ÛäyÓTÆq s¡+>∑eTT\≈£î e÷s¡TŒ\T
dü÷∫+#·&ÉyÓTÆq~. kÕ+|òæTø£ |ü]~∏˝À ≈£L&Ü á e÷s¡TŒ\≈£î e÷s¡ZeTT
@s¡Œ&ÉT#·Tqï~. n+‘·s¡+>∑eT+<äT ≈£L&Ü á e÷s¡TŒ\≈£î dü<äe>±Vü≤q
nedüs¡eTT.
e÷qe⁄\ e\¢H˚ $\Te\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄ e#·TÃ#·Tqï~. ø±ã{Ïº Ä<äs¡Ù
e+‘·yÓTÆq Jeq $<ÛëqeTTq≈£î n+<äs¡÷ n\yê≥T|ü&Ü*. á
nqTuÛÑeeTT\qT eTqq+ #˚düTø√e&ÜìøÏ e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£eTT>±qT,
e÷qdæø£eTT>±q÷ eT]+‘· ã\eTTqT #˚≈£Ls¡TÃ≈£îì, ‘·q n+‘·s¡+>∑
eT+<äT ‘·˝ m‘·TÔ düeTdü´\qT ‘·q≈£î‘êH˚ |ü]wüÿ]+#·Tø=qe˝…qT.
n|ü&ÉT e÷qe⁄&ÉT ‘·q≈£î ‘êqT>± HÓ’‹ø£e÷s¡ZeTTq≈£î n\yê≥T
|ü&É‘ê&ÉT.
e÷qe⁄&ÉT düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·e˝…qqï, eTT+<äT>±
‘·q˝À kÕ>∑T‘·Tqï n+‘·'ø£\Vü≤eTT\qT C≤„qeTT‘√, Áù|eT‘√,
Ä#·s¡D‘√, e÷qdæø£ |ü]|üø£«eTT‘√ eT]j·TT $\Te\‘√ »sTT+#·
e˝…qT. Ç~ ‘·|üŒ eTs√<ë] ˝Ò<äT. Áù|eT‘√qT, C≤„qeTT‘√q÷ eT]j·TT
ne>±Vü≤q ‘√q÷ e÷qe⁄&ÉT eTT+<ä&ÉT>∑T y˚j·Te˝…qT. E*j·THé
Vü≤ø˘‡˝Ò eTVü‰X¯j·TT&ÉT Ç≥T¢ dü÷∫+#ÓqT. ªe÷qe⁄&ÉT ‘·q n+‘·sY
eT]j·TT uÛÖ‹ø£ eqs¡T\qT @ø£+ #˚düTø√yê*. e÷qe⁄&ÉT ‘·q˝Àì
nVü≤+ø±s¡eTTqT s¡÷|ü⁄e÷|æ ‘·q˝À s¡>∑T\T#·Tqï ñÁ<˚ø£eTT\qT
376
n<äT|ü⁄˝À u…≥Tºø=qe˝…qT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q nqTuÛÑeeTTqT, ‘êqT
#˚ | ü { Ï º q ø£ s ¡ à \j· T +<ä T dü e Tq«j· T eTTqT kÕ~Û + ∫ kÕeTs¡ d ü ´
|üPs¡«ø£eTT>±ø£èwæ dü\T|üe˝…qT.
e÷qe⁄ì eTqdü T ‡ |ü ] $T‘· y Ó T Æ q ~, Vü ≤ è<ä j · T eTT m+‘√
$XÊ\yÓTÆq~. nq>± e÷qe⁄ì eTqdüT‡ |ü]$T‘·yÓTÆq~ ø±ã{Ïº
dü÷ø£ÎyÓTÆq $wüj·TeTT\qT |ü]o*+#·>∑\<äT, e÷qe⁄ì Vü≤è<äj·TeTT
$XÊ\yÓTÆq~ ø£qTø£ j·÷e‘Y $X¯«eTTqT n~ ÇeTT&ÉTÃø√>∑\<äT. nq>±
e÷qe⁄&ÉT yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ‘·q >∑T]+∫ ‘êqT ‘Ó\TdüTø√yê*. Ä
‘·s¡Tyê‘· dü+|òüTeTT Ä ‘·s¡Tyê‘· Á|üø£è‹. e÷qe⁄&ÉT uÛÑ÷‘· uÛÑ$wü´
es¡Ôe÷qeTT\ C≤„qeTT‘√ Á|üdüTÔ‘·eTT˝À J$+#·&ÉeTT H˚s¡TÃø√yê*.
á ñìøÏ XÊX¯«‘·yÓTÆq~, nq+‘·yÓTÆq~, dü‘·ýÓTÆq~, n#˚‘·qyÓTÆq~.
Ç{Ïº C≤„qeTT‘√ e÷qe⁄&ÉT dü÷ø£Îdæú‹ qT+&ç dü÷ú\C≤„qeTTqT
Á>∑Væ≤+#·>∑\&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT≈£L&Ü á dü÷ú\ Á|ü|ü+#·eTT˝À ‘·q
ñìøÏì dü÷ø£ÎeTT>± nqTuÛÑ$+#·>∑\&ÉT.
Vü≤ø˘‡˝Ò e÷≥\˝À, dü÷ø£ÎC≤„qeTT yêdüÔeeTTqT eT]j·TT
kÕeTs¡úéTTqT ‘Ó*j·TCÒj·TTqT. yêdüÔeeTTqT eTH√uÛ≤eeTT\qT
‘Ó*j·TCÒj·TTqT. >∑‘·eTTqT eT]j·TT uÛÑ$wü´‘·TÔqT ∫Á‹+#·TqT. uÛÖ ‹ø£
dæ < ë› + ‘· e TT\T eT]j· T T n+‘· s ¡ Z ‘ · Á|ü u Û ≤ eeTT\T yÓ T T<ä ˝ … ’ q
n+X¯eTT\˙ï e÷qe⁄ì e÷qdæø£ dæú‹ô|’ eT+∫#Ó&ÉT\ s¡÷|üeTT˝À
Á|üø£{Ï+|üCÒdæ, yê{Ï |üìrs¡TqT yÓTs¡T>∑T|üs¡T#·TqT.
nqTuÛÑeC≤„qT\T eT]j·TT $y˚ø£e+‘·T\T e´øÏÔøÏ, düe÷»eTTq≈£î
eT<Ûä´ $s√<ÛäeTT\qT >∑T]Ô+#·s¡T. e´øÏÔ dü+|òüTJ$ e´øÏÔ dü+|òüTeTT˝À
@ø±øÏ>± J$+#·&ÉeTqTq~ ns¡úeTT˝Òì e÷≥. dü+|òüTeTT˝À uÛ≤>∑
377
yÓTÆq|ü&˚ e÷qe⁄&ÉT HÓ’‹ø£eTT>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä>∑\&ÉT. <ëìøÏ
ø±s¡DeTT dü+|òüTeTT e÷qe⁄ìøÏ |üP]Ô ùd«#·Ã¤‘√u≤≥T Ä<äs¡ÙeTT\
$wüj·TeTT˝À yÓdü\Tu≤≥T ø£*Œ+∫q~.
e´øÏÔ |üse¡ TT>± ø±˝≤qT>∑TDeTT>± nH˚ø£ e÷s¡TŒ\T »s¡T>∑T‘·Tqï$.
á e÷s¡TŒ\˙ï dü+|òüTeTT‘√ ø£*ùd »s¡T>∑T#·Tqï$. >∑‘·+‘√ b˛*Ã‘˚,
á e÷s¡TŒ\T ø±\eTT‘√ eT]+‘· y˚>∑eTTqT dü+‘·]+#·T≈£î+≥THêïsTT.
á e÷s¡TŒ\T eTqô|’ ìj·T+Á‘·D ô|+#·T‘·THêïsTT.
Ç<˚ y˚>∑eTT‘√ e÷s¡TŒ\T uÛÑ$wü´‘·TÔ˝Àq÷ »]–‘˚, e÷qe⁄&ÉT
}Væ≤+#·ì |ü]D≤eTeTT\qT uÛÑ$wüé÷qe⁄\T #·$#·÷kÕÔs¡T. HÓ’‹ø£
|ü]D≤eT Ø‘ê´ n~ X¯óuÛÑ|ü]D≤eTeTT. n~ n˝≤ »]– rs¡e\dæ+<˚.
Ä e÷s¡TŒ\≈£î düVü≤ø£]+#·TfÒ eTq HÓ’‹ø£ u≤<Ûä´‘·. á e÷s¡TŒ\≈£î
mqï&É÷, mes¡÷ n&ÉT¶ ø£≥ºy˚j·Tsê<äT. eTqeTT eTq dü+|òüT|ü⁄s√_Û
eè~∆πø ø£èwæ #˚j·Te˝…qT ‘·|üŒ, dü+|òüT|ü‘·qeTTq≈£î mqï&É÷ ø±s¡D eTT
ø±sê<äT.
ø±\eTT‘√ u≤≥T dü+uÛÑ$+#˚ e÷s¡TŒ\≈£î C≤„qeTT eT]j·TT
$\Te\‘√ ≈£L&çq $C≤„qeTT ndües¡eTT. nsTT‘˚ e÷qe⁄\T e÷Á‘·y˚T
á $\Te\‘√ ≈£L&çq $wüj·TeTT\qT Á>∑Væ≤+#·>∑\s¡T. ø±˙ dü+|òüTeTT
ø±<äT. nq>± e÷qe⁄\+‘ê dü+|òüT+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq|üŒ{Ïø°, dü+|òüTeTT
˝Àì e÷qe⁄\+<ä]ø° á C≤„qeTT, á $y˚ø£ $#·ø£åD\T eT]j·TT
Ä#·s¡DC≤„qeTT ñ+&ÉT≥˝Ò<äT. Ç$ dü+|òüTeTT˝À @ø=~›eT+~øÏ
e÷Á‘·y÷Ó nqTuÛ÷Ñ ‹ ø£*– ñ+≥Tqï~. eT] Ç{Ïº ‘·sT¡ DeTT˝À e÷s¡eZ TT
@$T{Ï? Ä ø=~›bÕ{Ï C≤„qeTT ø£*–q e´≈£îÔ\T dü+|òüTeTT˝Àì $T>∑‘ê
e´≈£îÔ\≈£î ≈£L&Ü á C≤„qeTTqT n+~+#·T≥≈£î ø£èwæ dü\T|üe˝…qT.
378
dü+|òüTeTTq≈£î e´øÏÔøÏ eT<Ûä´qTqï dü+ã+<ÛäeTT, ¬s+&ÉT n+#·T\≈£î
eT<Ûä´ qTqï dü+ã+<Ûä+ e+{Ï~. dü+|üPs¡íyÓTÆq e´øÏÔ $ø±düeTT nqTq~
|ü]|üPs¡íyÓTÆq e÷s¡TŒ. n<˚ j·TT>∑e÷s¡TŒq≈£î n+‹eT \ø£åéTT. πøe\+
e÷qe⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T Áù|eT, C≤„qeTT, Ä<Ûë´‹àø£ |ü]es¡Ôq\‘√ n{Ïº
n‘·T´‘·ÔeT dæú‹ì kÕ~Û+#·>∑\&ÉT. nsTT‘˚ <äTs¡<äèwüºeTT ø=B›, dü+ |òüTeTT
jÓTTø£ÿ |ü<ä∆‘·T\T Ç+<äT≈£î e´‹πsø£eTT>± ñqï#√ nø£ÿ&É á Áù|eT≈£ î,
C≤„qeTTq≈£î Ä<Ûë´‹àø£ |ü]es¡Ôq≈£î ‘êe⁄+&É<äT. Bìe\¢ e´øÏÔ>∑‘·
n_Ûeè~∆ |üP]Ô>± ≈£î+≥Tã&ÉT‘·T+~. n˝≤ø±ø£ dü+|òüTeTT˝À dü]jÓÆTq
|ü<ä∆‘·T\T Ä#·s¡D˝À ñqï, e÷qe⁄ì n_Ûeè~∆øÏ nìï $<Ûë˝≤
<√Vü≤<ä|ü&ÉTqT.
á H˚|ü<∏äéTT˝À, e÷qe⁄ì ‘·s¡Tyê‘· #·s¡´ e÷qe‘·«+ jÓTTø£ÿ
düyÓTÆø£´‘·. Ç|üŒ{Ïø° á ~X¯>± mH√ï e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚düT≈£îqï$.
Ç|ü Œ {Ï ø ° XÊgkÕ+π ø ‹ø£ s¡ + >∑ e TT\˝À nH˚ ø £ e÷s¡ T Œ\T #√≥T
#˚dTü ø=HÓqT. düe÷#ês¡ s¡+>∑eTT m+‘√ n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#ÓqT. Ç+≥¬sï{Ÿ
n_Ûeè~∆‘√ Á|ü|ü+#·y˚T ≈£î~+|üã&çq<ë nqï≥T¢>± nìï n_Ûeè~∆
ø±s¡´ø£˝≤|üeTT\≈£î <√Vü≤<ä|ü&ÉT#·Tqï~.
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î, neT\T≈£î j·÷e‘Y e÷qyê[
j·T+<äT mH√ï #·s¡´\T #˚|ü≥ºã&ÉT#·Tqï$. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ uÛÑ+>∑eTT
ø£ * –+#˚ y ê]ô|’ #· s ¡ ´ \T #˚ | ü & É T ‘· T Hêïs¡ T . e÷qe⁄ì ùd«#êÃ¤
kÕ«‘·+Á‘·éTT\ô|’ n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«ã&ÉT‘·Tqï~. sê#·]ø£|⁄ü eédüú
|üP]Ô>± q•+∫b˛jÓTqT. mø£ÿ&É #·÷dæHê Á|üC≤Á|üuÛÑT‘·«eTT˝Ò Á|ü»\
πøåe÷ìøÏ $$<Ûä kÕúsTT\˝À |üì#˚j·TT#·Tqï$. á H˚|ü<∏äéTT˝À ˇø£
πø+ÁBø£è‘·yÓTÆq Á|ü|ü+#· dü+düú @s¡Œ&ç, Ä dü+düú<ë«sê e÷qe⁄ì sê»˙‹
nedüs¡eTT\qT rs¡Ãe˝…qT.
379
e÷qe |ü ] D≤eTÁø£ e TeTT˝À Á>∑ V æ ≤ +#· e \dæ q eTTKýÓ T Æ q
$wü j · T eTT @eTq>± nH˚ ø £ ‘ · « eTT˝À @ø£ ‘ · « eTTqT <ä ] Ù+#· T ≥
»s¡T>∑T#·Tqï~. á @ø£‘·« <äs¡ÙqeTT e\q ◊ø£´‘· kÕ<ÛäéT>∑T#·Tqï~.
á $<ÛäeTT>± @ø£‘·«eTT‘√, ◊ø£éT‘·éTT‘√ |ü⁄s√>∑$T+#·&É+ e\q
e÷qe⁄&ÉT @<ÓH’ ê kÕ~Û+#·&ÜìøÏ s¡+>∑eTTqT dæ<e∆ä TT #˚dTü ≈£î+≥THêï&ÉT.
l ns¡$+<äT\T, eTVü‰jÓ÷– <ä÷s¡<äèwæº >∑*–q düTŒ¤s¡Á<ä÷|æ.
e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ |ü]D≤eT Áø£eTeTTqT á $<ÛäeTT>± $e]+#ÓqT.
|üPe⁄ @ $<ÛäeTT>± $ø£dæ+#·T#·Tqï<√, n<˚ Ø‹˝À düèwæº˝Àì
JesêdüT\˙ï |ü<ës¡ús¡÷|üeTT˝À e´ø£ÔyÓTÆ, uÛÖ‹ø£ kÕúsTT qT+&ç n>√#·s¡
yÓTÆq Ä‘·àkÕúsTTøÏ #ê˝≤ ø£wüºeTT>± e÷s¡TŒ #Ó+<äT#·Tqï~. >√#·s¡y ÓTÆq
uÛÖ‹ø£ kÕúsTT qT+&ç, n>√#·s¡yÓTÆq Ä‘·àkÕúsTTøÏ Á|üj·÷DÏ+#·&Éy˚T
ndü˝…’q düèwæºs¡Vü≤düéTT>± ‘Ó*j·TT#·Tqï<äHÓqT.
düèwæº˝À e÷qe⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T ¬s+&ÉTø±fi¯fl‘√ ì{≤s¡T>± q&ç#˚
ÁbÕDÏ. Ä $<ÛäeTT>± e÷qe⁄&ÉT n~Ûø£ ‘Ó*$‘˚≥T ø£\yê&ÉT. ‘·q
‘Ó*$‘˚≥\‘√ ‘êqT mes¡T, mø£ÿ&çqT+&ç e#êÃ&ÉT, mø£ÿ&çøÏ Á|üj·÷D+
#Ój·÷´* yÓTT<ä˝…’q $wüj·TeTT\ìï{Ïì $#ês¡D‘√ ùdø£]+#·T#·THêï&ÉT.
$wüj·TeTTqT Á>∑Væ≤+#êø£ Ä \ø£´å y˚T n‘·ì J$‘· |üse¡ ÷s¡eú Te⁄‘·Tqï~.
n|üŒ{Ï<ëø± n>√#·s¡eTT>± ñqï J$‘· |üs¡e÷s¡úeTT, ˇø£ÿkÕ]>±
ne>±Vü≤q ø£*>∑q+‘·H˚ n+‘ê ‘êHÓ’ nqï≥Tº>± ñ+≥Tqï~. e÷qe⁄&ÉT
‘·q düs«¡ X¯≈î£ \Ô qT ‘·q J$‘· |üse¡ ÷s¡eú TTqT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ø£èwæ#˚jT· TqT.
eTqùd düs¡«dü«eTT ø±<äT. eTqdüT‡ ø£+f… #Ó’‘·qéTT >=|üŒ~.
dü÷|üsYyÓTÆ+&é ñ+≥Tqï~, Ä‘·à ñ+≥Tqï~. |üX¯óe⁄ ñ+≥Tqï~. |üX¯ó
e⁄˝À eTqdüT‡ n+‘·+‘·e÷Á‘·+>± ñ+≥Tqï~. |üX¯óe⁄ qT+&ç
380
Áø£eTeTT>± e÷qe»qà dü+Áø£$T+#·T#·Tqï~. e÷qe⁄&ÉT eTqdüT‡
eT]j·TT ãT~∆‘√ Á|üø±•+#·T#·THêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ≈£L&Ü ÁX¯eT
|ü&ÉT‘·÷H˚ ñ+≥THêï&ÉT. m|üŒ{Ïes¡≈£î? ‘·q˝Àì ~e´‘·«eTTqT
‘Ó\TdüT≈£îH˚ Á|üj·T‘·ïeTT‘√ e÷qe⁄&ÉT e÷s¡TŒ\‘√ ñqï‘·dæú‹øÏ
#˚s¡T≈£î+≥÷ á düèwæºøÏ ø±s¡DeTT, $X¯«#Ó’‘·qéTT\qT >∑T]Ô+∫
nqTuÛÑ$+∫ n+<äT ©qeTe⁄≥≈£î Á|üj·T‹ïdüTÔHêï&ÉT.
|ü]D≤eTÁø£eT+˝À eT{Ïº ˝Ò<ë Kì»eTT\T yÓTTø£ÿ>± e÷¬sqT.
yÓTTø£ÿ |ü]D≤eT Áø£eTeTT˝À »+‘·Te⁄>± e÷¬sqT. »+‘·Te⁄ |ü]D≤eT
Áø£eT+˝À eTìwæ>± e÷¬sqT. eTìwæ>± e÷qe⁄&ÉT kÕ~Û+#·e\dæ+~
m+‘√ ñ+~. eTìwæ |ü<ës¡úeTT qT+&ç ÁbÕDeTTq≈£î, ÁbÕDeTT qT+&ç
eTqdüT‡q≈£î, eTqdüT‡qT+&ç dü÷|üsY yÓTÆ+&é ˝Ò<ë n~Ûø£yÓTÆq eTqdü T‡qT
kÕ~Û+#·e˝…qT. á e÷s¡TŒ\‘√ e÷qe⁄ì kÕúsTTqT+&ç nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq
e÷qekÕúsTTøÏ m<äT>∑e˝…qT. Ç{Ïº e÷πsŒ e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ >=|üŒ
eTVæ≤eT.
l ns¡$+<äT\Tyês¡T kÕ<Ûës¡D e´øÏÔì á $<ÛäeTT>± $e]+#ÓqT.
ªªe÷qe⁄&ÉT mes¡T? e÷qe⁄&ÉT e÷qdæø£yÓTÆq J$— J$‘·eTTq≈£î
|ü<ës¡úeTTq≈£î ã+~Û+|üã&ç j·TTHêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q eTqdüT‡≈£î
u≤ìdü>± ñ+≥THêï&ÉT. eTqdüT‡ |ü]$T‘·yÓTÆq~. nq>± e÷qe⁄&ÉT
|ü]$T‘·yÓTÆq »>∑‘·TÔq≈£î ˝Àã&ç ñ+≥THêï&ÉT. »>∑‘Y (»G>∑‘Y) nq>±
e∫Ãb˛j˚T~. XÊX¯«‘·eTTø±<äT. á »>∑‘·TÔ ndü‘·ýÓTÆq~. á »>∑‘·TÔ
n>√#·s¡yÓTÆq~, q•+#˚~.
e÷qe⁄&ÉT Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄&ÉT, <Ó’eeTT nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq e´øÏÔ
eT]j·TT ndü˝…’q |ü⁄s¡Twüß&ÉT. eTqdüT‡ m˝≤ ñ+&Ü*? eTqdüT‡
381
nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq eTqdüT‡>± |ü]D$T+#ê*. n|ü&ÉT n~ X¯Øs¡eTTqT
n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tºø=qTqT. n|ü&ÉT n~ Á|üø£è‹ì XÊdæ+#·>∑\T>∑TqT.
n|ü&ÉT n~ <˚ìø° u≤ìdü>± ñ+&Éø£ ùd«#·Ã¤>± eéVü≤]+#·TqT. n~
dü+|üPs¡íeTT>± ñ+&ÉTqT. n~ $uÛÑ»q≈£î ˝ÀqTø±<äT. <ëìøÏ #êe+fÒ
uÛÑj·TeTT˝Ò<äT. n~ Nø£{Ïø±<äT. n~ yÓ\T>∑T‘√ ì+&çe⁄+≥T+~. n~
Äq+<äeTj·Tdæú‹, nq>± <ä«+<ë«r‘· dæú‹. n~ m+‘√ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq
dæú‹. |ü]$T‘·eTT>± e´ø£ÔyÓTÆq|üŒ{Ïø° n~ m|ü&ÉT nq+‘·yÓTÆq
‘·‘·«eTT‘√H˚ ø£\dæ ñ+&ÉTqT. ‘êqT uÛÑ>∑e+‘·Tì s¡÷|üy˚T j·Tì
Á>∑Væ≤+∫ uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À J$+#·TqT.
á e÷qe⁄&ÉT Ç$ n˙ï ‘êH˚ nsTT e⁄Hêï&ÉT. ø±ì#√ ‘êq≥T¢
yê{Ï>± e÷s¡>∑\&ÉT. ‘·q˝À @<Ó’‘˚ ñ+<√, <ëìH˚ ‘êqT e´ø£ÔeTT
#˚j·T>∑\&ÉT. uÛÖ‹ø£ <äèwæº ø£*–q+‘· es¡≈£L e÷qe⁄&ÉT u≤ìdü>±
J$+#·T#·THêï&ÉT.
e÷qe⁄&ÉT u≤ìdü Áã‘·T≈£î qT+∫ ãj·T≥|ü&Ü\+fÒ @$T
#˚j·÷*? e÷qe⁄&ÉT ‘·q>∑T]+∫ ‘êqT ‘Ó\TdüT≈£îì e÷s¡TŒ#Ó+<ë*.
e÷qe⁄&ÉT eTìwæ>± |ü⁄{≤º&ÉT. eTìwæ>±H˚ J$+#ê*. ø±˙ e÷qe⁄&ÉT
|üX¯ó\ø£åDeTT\‘√ e]ÔdüTÔHêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT Ä˝À∫kÕÔ&ÉT, e÷qe⁄&ç˝À
ˇø£ ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ñHêï&ÉT. e÷qe⁄&ÉT Äq+<ä|æbÕdæ. e÷qe⁄&ÉT
C≤„q|æbÕdæ. e÷qe⁄&ÉT ≈£L&Ü edüTÔe⁄\qT düèwæº+#·>∑\&ÉT. e÷qe⁄&ÉT
n+<ä+‘√ bÕ≥T Äq+<äeTTqT ≈£L&Ü nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT.
e÷qe⁄ì˝À Çìï \ø£ å D eTT\T ñqïe+fÒ nkÕ<Û ë s¡ D
e÷qe⁄ì>± m<ä>∑&Üìπø. e÷qe⁄&ÉT ‘·q eTqdüT‡qT kÕe÷qýÓTÆq
eTqdüT‡ kÕúsTTqT+&ç nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq eTqdüT‡ kÕúsTTøÏ #˚s¡Ãe˝…qT.
382
n<˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì ø√]ø£, uÛÑ>∑e+‘·Tì X¯øÏÔ>± uÛ≤$+#·e˝…qT. nkÕ<Ûë s¡D
yÓTÆq eTqdüT‡ ø£*– ñ+&É&É+, nqï~ eTqdüT‡q≈£î nr‘·eTT>±
‘·j·÷s¡e«&É+. nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq e´øÏÔ‘·«eTT‘√ Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTTq≈£î
n\yê≥T|ü&ç uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À J$+#ê*. e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT
uÛÑ>∑e+‘·Tì>± m]–, nìï{Ï˝Àq÷ ‘·qqT‘êqT Á|üø£{Ï+#·Tø√>∑\>±*.
n|ü&˚ HÓ’‹ø£‘· jÓTTø£ÿ \ø£åéTT HÓs¡y˚s¡T‘·T+~. e÷qe⁄&ÉT
HÓ’‹ø£eTT>± e÷s¡TŒ#Ó+~ Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTTq≈£î n\yê≥T|ü&Ü*.
nDT Äj·TT<ÛäeTT\ ‘·j·÷s¡T >∑T]+∫, n+‘·sê®rj·T dü+düú˝…’q
j· T TmHé z |ü ì rs¡ T , Á|ü | ü + #· < ˚ X Ê\ π ø +Á<ä b Õ*‘· Á|ü u Û Ñ T ‘· « eTT,
nHês√>∑´+ s¡÷|ü⁄e÷|ü⁄≥. Äø£* ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q, ñ∫‘·$<ä´ nìï
s¡+>∑eTT\˝ÀqT XÊgkÕ+πø‹ø£ s¡+>∑eTT\˝À n_Ûeè~∆ kÕ<Ûäq,
$|òüTïeTT\T ˝Ò≈£î+&Ü e÷qe Vü≤≈£îÿ\ neT\T yÓTT<ä˝…’q n+X¯eTT\˙ï
H˚{Ï eTq e÷s¡TŒ\≈£î <√Vü≤<ä|ü&˚ HÓ’‹ø£ n+X¯eTT\T. uÛ≤$‘·s¡eTT\
yês¡T H˚{Ï ‘·s¡eTT\ yê]ì, yê] Hêj·T≈£î\qT $X‚¢wæ+#Ó<äs¡T. Ä
$X‚¢wüD HÓ’‹ø£e÷ ø±<ë nqï~ Ç|üŒ{Ï ‘·s¡eTT\ jÓTTø£ÿ düVü≤ø±s¡eTT,
◊ø£eT‘·éTT\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ÉTqT.
Á|ü‹ eTìwæ˝Àq÷ ñqï <Ó’eeTTqT >∑T]Ô+#˚ ~X¯>± e÷qe⁄\T,
eT]j·TT <˚X¯eTT\T m<ä>∑e˝…qT. á Ä<Ûë´‹àø£ JeHêìøÏ e÷qe⁄ìøÏ
ùd«#êÃ¤JeqeTT n‘·édüs¡yÓTÆ ñqï~. Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTT e÷qe⁄ì
jÓ T Tø£ ÿ uÛ Ö ‹ø£ nedü s ¡ e TT\≈£ î ‘Ó s ¡ ~ +#· T qT. nq>± ãj· T {Ï
Á|ü|ü+#·eTT‘√ e÷qe⁄\qT y˚s¡T#˚j·TT≥>± uÛ≤$+#·sê<äT.
nH˚ø£‘·«eTT˝À @ø£‘·«eTTqT nqTuÛÑ$+|üCÒùd~ Ä<Ûë´‹àø£
JeqeTT. Á|ü‹ eTìwæ ñqï dæú‹qT+&ç ñqï‘· dæú‹øÏ m~– ‘·q˝À ñqï
383
~e´‘·«eTTqT Á>∑Væ≤kÕÔ&ÉT. ‘·q˝À e´ø£ÔeTj˚T´ á ~e´‘·«eTTqT ‘êqT
n+<ä]˝Àq÷ <ä]Ù+#·>∑\T>∑T‘ê&ÉT. n+<ä]˝À @Hê&Ó’‘˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì
#·÷&É>∑\T>∑T‘ê&√, ÄHê&ÉT ‘êqT n+<ä]˝Àq÷ ñqï uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ
ùde#˚j·T>∑\&ÉT. n‘·qT ‘·q ùd«#·Ã¤qT nqTuÛÑ$+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü,
|üs¡T\T ≈£L&Ü n<˚ ùd«#·Ã¤qT nqTuÛÑ$+#ê\ì ø√s¡T≈£î+{≤&ÉT. ‘êqT
ñqï‹ì kÕ~Û+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, n+<ä] ñqï‹ì ø±+øÏåkÕÔ&ÉT. ‘êqT
‘·q ø√dü+>±˙ ‘·q dü+|òüT+ ø√dü+>±˙ J$+#·&ÉT. ‘êqT J$+#˚~
‘·q˝À ñqï uÛÑ>∑e+‘·Tì eT]j·TT »>∑‘·TÔ˝À ñqï uÛÑ>∑e+‘·Tì ø√dü+.
e÷qe⁄&ÉT Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTTq≈£î n\yê≥T|ü&Ée˝…qqï
yÓTT<ä≥>± |ü<ës¡ú C≤„qeTTqT ‘·–Z+#·T≈£îì, e÷qdæø£ C≤„qeTTqT
ô|+#·Tø√yê*. ˇø£ Ä<Ûë´‹àø£ Jeq eédüú eT÷&ÉT eTTKýÓTÆq
n+X¯eTT\T >∑T]Ô+∫q~. n$ <Ó’eeTT, ùd«#·Ã¤ eT]j·TT ◊ø£eT‘·éTT.
á eT÷&ÉT dü$Twæº dü«s¡÷|üeTT˝Ò, e´wæº dü«s¡÷|üeTT\T ø±<äT.
uÛÑ>∑e+‘·Tì Á>∑Væ≤+#·≈£î+&Ü e÷qe⁄&ÉT ùd«#·Ã¤qT, ◊ø£eT‘·éTT\qT
nqTuÛ$Ñ +#·˝&Ò TÉ . uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT e÷qe⁄ìøÏ n+<äTu≤≥T˝ÀH˚ ñqï|üŒ{Ïø,°
e÷qe⁄&É T m+‘· e s¡ ≈ £ L uÛ Ñ > ∑ e +‘· T ì ‘Ó \ Tdü T ≈£ î H˚ Á|ü j · T ‘· ï y˚ T
#˚j·TT#·THêï&ÉT. nq>± uÛÖ‹ø£eTT>± $Á>∑Vü≤eTT\˝À uÛÑ>∑e+‘·Tì
#·÷#·T≥≈£î Á|üj·T‹ïdüTÔHêï&ÉT. ô|’>± Ä Á|üj·T‘·ïeTT ≈£L&Ü nVü≤+ø±s¡
eTeTø±s¡ e TT\‘√ ø=qkÕ>∑ T ‘· T qï~. e÷qe⁄&É T @Hê&Ó ’ ‘ ˚ ‘· q
nVü≤+ø±s¡eTTqT HêX¯qeTT #˚düT≈£î+{≤&√, Ä ø£åDeTT qT+&˚
<Ó’eeTTqT ‘·q˝ÀqT ãj·T{≤ Á>∑Væ≤+#·&ÉeTT yÓTT<ä\Tô|&É‘ê&ÉT. Á|ü‹
Ä<Ûë´‹àø£|üs¡T&ÉT Ä•+#˚~ Ç<˚.
Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTT dü$Twæºì ø√s¡T≈£î+≥T+~. e÷qe⁄\+‘ê
Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄˝Ò. e÷qe⁄&ÉT e´wæºdü«s¡÷|ü⁄&˚. @Hê&Ó’‘˚ e÷qe⁄&ÉT ‘·q
384
nVü≤+ø±s¡eTTqT HêX¯qeTT #˚düT≈£î+{≤&√ ÄHê&ÉT ‘·q˝Àì Ä‘·à
‘·‘·«eTTqT, nq>± dü$Twæº ‘·‘·«eTTqT >∑T]Ô+∫, dü$Twæº JeqeTT
kÕ–kÕÔ&ÉT. Ä<Ûë´‹àø£ JeqeTT‘√ ≈£L&çq dü+|òüTeTT $<ä´ jÓTTø£ÿ,
XÊg kÕ+πø‹ø£ C≤„qeTT jÓTTø£ÿ, HÓ’‹ø£‘· jÓTTø£ÿ, ø£fi¯\jÓTTø£ÿ, Ä]úø£
eT]j·TT sê»˙‹ jÓTTø£ÿ düeTÁ>∑ dü«s¡÷|ü ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]Ô+∫,
e÷qe⁄ì˝À <Ó’eeTTqT Á>∑Væ≤+#˚+<äT≈£î Áb˛‘·‡Væ≤+#·TqT.
n≥Te+{Ï Ä<Ûë´‹àø£ dü+|òüTeTT Á|ü»\qT Áù|eT‘√ #·÷#·TqT.
ndü\T <˚«wüeTT Á|üø£{Ï+#·<äT. ø£wüºeTT\˝À ñqïyê]ì }s¡&ç+#·TqT.
nC≤„qeTT˝À ñqï yê]øÏ C≤„qeTTq+~+#·TqT. ã+<Ûäq\˝À ∫≈£îÿ≈£îqï
yê]ì ã+<Ûä$eTTøÏÔ #˚j·TTqT, ìsê“¤>∑T´\≈£î Ä<Ûës¡eTT @sêŒ≥T
#˚j·Tã&ÉTqT. uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ e´wæº ùde\ ø£+fÒ dü$Twæº ùde\T n+fÒ
ÇwüºeTT. ø±s¡DeTT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT dü$Twæº dü«s¡÷|ü⁄&ÉT ø±ã{Ïº. á
H˚|<ü ´ä∏ +˝À e÷qe⁄ì˝À Áù|eT, ø£sT¡ D, <äjT· , $qj·TeTT\T ô|s¡>&∑ ÜìøÏ
dü$Twæº ùde\˝À bÕ˝§Zqe˝…qT.
@Hê&Ó’‘˚ e÷qe⁄&ÉT á dü‘·éTT\qT d”«ø£]kÕÔ&√ ÄHê{Ï qT+&˚
Ä<Ûë´‹àø£ dü+|òüTJeqeTT n‘·ìøÏ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. Ç<˚ $wüj·TeTTqT
nHê~>± Á|ü‹ eT‘·eTT e÷qe⁄ì >∑Ts¡TÔ #˚j·TT#·Tqï~. yês¡T j·÷e‘Y
e÷qyê[ì uÛÑ>∑e+‘·Tì ≈£î≥T+ãeTT>± >∑T]Ô+∫ e]Ô+#·T#·THêïs¡T.
Ä<Ûë´‹àø£eT‘·eTT nq>± e÷qe‘·«+. Bì ns¡úeTT uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À
e÷qe |ü]~Û˝À uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì C≤„qeTT nìï s¡+>∑eTT\˝Àq÷ ô|s¡T>∑T‘·÷
ñ+&ÉT≥. e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒ nqï uÛ≤eq, uÛÑ>∑e+‘·Tì düèwæº˝À
e÷qe⁄&˚ n‘·T´qï‘· J$j·Tì Á>∑Væ≤+#·T≥, πøe\+ e÷qe »qàe\¢H˚
e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüTø=q>∑\T>∑T#·THêï&Éì ns¡úeT>∑T#·Tqï~.
385
á nqTuÛÑeeTTqT n‘·qT kÕø±s¡eTT>± á »>∑eTTq+<äT kÕø±s¡eTT
#˚düT≈£î+{≤&ÉT. e÷qe»qàeTT |ü]|üø£«‘· kÕ~Û+#·e˝…qqï e÷qe⁄&ÉT
‘·qqT ‘êqT kÕ{Ïyê]˝À #·÷düTø=q >∑\>±*. e÷qe⁄&ÉT J$+∫
ñ+&É>±H˚ ‘·q \ø£åéTT\qT kÕ~Û+#ê*. e÷qe⁄&ÉT X¯Øs¡eTT‘√
ñqï+‘· es¡πø @<Ó’Hê kÕ~Û+∫ Äq+~+#·>∑\&ÉT.
|ü]D≤eT Áø£eTeTT˝Àì e÷s¡TŒ\T dü‘·´<ä÷s¡eTTø±e⁄. n$ ‘·|üŒø£
kÕ~Û+|üã&ÉTqT. Ä s¡+>∑eTT\T Hê\T>∑T. uÛÖ‹ø£s¡+>∑eTT, e÷qdæø£
s¡+>∑eTT, Ä<Ûë´‹àø£s¡+>∑eTT eT]j·TT HÓ’‹ø£ s¡+>∑eTT. e÷qe⁄ì
HÓ’‹ø£‘· nqTq~ e÷qe⁄&ÉT Á|üø£è‹ qT+&ç dü+‘·]+#·T≈£îHêï&ÉT. ø±ã{Ïº
Á|üø£è‹øÏ dü+ã+<ÛäeTT ˝Ò≈£î+&Ü e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£‘·≈£î düeTs¡ú‘· ñ+&É<äT.
eTqeTT á dü+ã+<ÛäeTTqT >∑T]Ô+∫q|ü⁄&ÉT, ndü\T HÓ’‹ø£‘·qT
e÷qe⁄&ÉT $&ç∫ô|≥Tº≥ nqï~ »s¡T>∑THê? á HÓ’‹ø£‘·≈£î $\Te\T
mqï&É÷ ÄbÕ~+|üã&É˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° b˛*ø£‘√, á HÓ’‹ø£
$\Te\qT Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î M\T ø£\T>∑TqT. á HÓ’‹ø£ e÷s¡TŒ\qT
≈£L&Ü á b˛*ø£\‘√H˚ $X‚¢wæ+#·e˝…qT.
»+‘· T XÊgE„ \ T, ø±\eTT‘√ ô|s¡ T >∑ T ‘· T qï C≤„ q eTTqT,
n_Ûeè~∆øÏ ∫Vü≤ïeTT>± e]í+#ÓqT. eTq e<ä›qTqï C≤„qeTTqT eTqeTT
n_Ûeè~∆ Áø£eTeTT˝À @ $<ÛäeTT>± dü~«ìjÓ÷>∑eTT #˚düTø√yê˝≤ nqï
$wüj·TeTT l ns¡$+<äT\T eT]j·TT n≥Te+{Ï jÓ÷>∑|ü⁄+>∑e⁄\T
eTq≈£î dü÷∫+#ês¡T.
uÛÖ‹ø£yÓTÆq »>∑‘·TÔq+<äT, e÷qe⁄&ÉT »qà m‘·TÔ‘·THêï&ÉT. á
uÛÖ‹ø£yÓTÆq J$‘·eTT mH√ï s¡ø£eTT\ ø±s¡´Áø£eTeTT\ düeT÷Vü≤eTT.
nsTT‘˚ e÷qe⁄&ÉT ‘·q düVü≤» dü«s¡÷|üeTTqT >∑T]Ô+∫, n+<äT≈£î
386
nqTe⁄>± ñqï‘· dæú‹øÏ nH˚ø£ e÷s¡TŒ\qT ‘·q˝À #√≥T ø£*Œ+#·T
≈£î+≥÷, uÛÖ‹ø£eTT>±q÷ \_∆bı+<äT‘·THêï&ÉT. e÷qe⁄ì HÓ’‹ø£‘·,
düÁ‘·Œes¡Ôq eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ |æbÕdü. n‘·ì Ä<Ûë´‹àø£ düeTÁ>∑‘·q T
ìs¡÷|æ+#·TqT.
387
388

DH006 Dharmam PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DH006 Dharmam PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ధరమ్ం

ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష�

�� వల �సత్రణ� �గం� ఈ �ం�ష� �థ్�ంచబ�న�. ��వ్�� అ�న్ �వ� అం�ంచబ��.

ఈ �ం�ల� ఉ�తం� ఆ� �� చ��ట�, ��మ�(��ల్�) ��ట� గల ��గ్�:

Website: www.freegurukul.org Mobile App: Free Gurukul email: support@freegurukul.org

ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష� – Free Gurukul Education Foundation

సరవ్ం పర�తమ్ �ద సమరప్ణమ�త్

e÷Á‘·eTTq \ø£å´eTT kÕ<Ûä´eTTø±<äT. á HÓ’‹ø£‘·≈£î ....... eT]+‘·

eTq eTH√ $ø±sê\T sê>∑<˚«cÕ\‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï$. á ø£<ä*ø£\T

You might also like

DH006 Dharmam PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DH006 Dharmam PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ధరమ్ం

ఉ�త ���ల �దయ్ �ం�ష�

�� �� �� �వల �సత్రణ� �గం� ఈ �ం�ష� �థ్�ంచబ�న�. ���వ్�� అ�న్ �వ� అం�ంచబ��.

ఈ �ం�ల� ఉ�తం� ఆ� �� � చ��ట�, ��మ�(��ల్�) ����ట� గల ��గ్�:

Website: www.freegurukul.org Mobile App: Free Gurukul email: support@freegurukul.org

ఉ�త ���ల �దయ్ �ం�ష� – Free Gurukul Education Foundation

సరవ్ం పర�తమ్ �ద సమరప్ణమ�త్

e÷Á‘·eTTq \ø£å´eTT kÕ<Ûä´eTTø±<äT. á HÓ’‹ø£‘·≈£î ....... eT]+‘·

eTq eTH√ $ø±sê\T sê>∑<˚«cÕ\‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï$. á ø£<ä*ø£\T

You might also like

ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష�

�� వల �సత్రణ� �గం� ఈ �ం�ష� �థ్�ంచబ�న�. ��వ్�� అ�న్ �వ� అం�ంచబ��.

ఈ �ం�ల� ఉ�తం� ఆ� �� చ��ట�, ��మ�(��ల్�) ��ట� గల ��గ్�:

ఉ�త ��ల �దయ్ �ం�ష� – Free Gurukul Education Foundation