Devetnaesto predavanje

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 1

CILJEVI PREDAVANJA ISHODI PREDAVANJA

 Sastav atmosfere. Na kraju predavanja student

 Pritisak vazduha. će biti osposobljen da:
 Gustina vazduha.  objasni sastav vazduha,
 Temperaturni profil.  definiše promenu pritiska,
gustine i temperature
atmosfere sa promenom
visine.

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 2

 Atmosfera predstavlja tanak
gasoviti omotač Zemlje.
100 km, 1000 km, 10 000 km ...???
Gasovi koji ulaze u njen sastav
ostaju u neposrednoj blizini
Zemlje zahvaljujući sili
gravitacije.
Gasovi deluju kao zaštitni omotač
Zemlje od solarne radijacije i
temperaturnih ekstrema tokom
dana i noći.
Sa porastom rastojanja od Zemljine
površine, temperatura, gustina i
sastav vazduha se menjaju.
Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 3
Najviše ima azota i kiseonika.
Azot (78%) potiče od raspadanja i sagorevanja
organske materije, vulkanskih erupcija,
hemijskog razlaganja nekih stena, a uklanja se iz
vazduha biološkim procesima i ispiranjem kišom
ili snegom.
Ulaz i izlaz azota su izbalansirani, tako da je
količina njegova u vazduhu stalna.
Kiseonik (21%) stvara vegetacija, a uklanja se
različitim organskim i neorganskim procesima,
tako da je i njegova količina stalna.
Argon čini preostalih 1% vazduha.

Sastav vazduha se menja zahvaljujući prirodnim i

antropogenim procesima:
- stalni sastojci,
- promenljivi sastojci.
4
Hemija životne sredine I (T. Anđelković)
Gas Procenat
Azot 78.08
Kiseonik 20.95
Argon 0.93
Neon 0.0018
Helijum 0.0005
Vodonik 0.00005
Ksenon 0.000009
Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 5
 Vodena para 0 do 4%
 Ugljen dioksid 0.035%
 Metan 0.0002%
 Ozon 0.000004%
Vodena para varira po svojoj koncentraciji od slučajeva kada se
skoro uopšte ne javlja u vazduhu iznad pustinjskih oblasti, do
slučajeva kada se javlja i do 4 vol% iznad okeana. (Gledano u
celini atmosfera ima konstantnu količinu vodene pare, ali ova
količina vararia u zavisnosti od mesta na Zemlji, a ne varira sa
vremenom). Vodena para ima uticaj na vremenske prilike i
klimu, jer stvara oblake i kišu, pa je na taj način vezana za
skladištenje, oslobađanje i kretanje toplotne energije.

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 6

Sastav atmosfere se menja sa visinom.

1. Homosfera: 0-80 km
 sastav je konstantan (osim vodene pare),
 značajna za čoveka.
2. Heterosfere: > 80 km
 sastav varira sa visinom (u odsustvu mešanja dolazi do
izražaja gustina gasa),
 prisustvo težih gasovitih molekula opada – lakši gasovi
dominiraju:
a) molekulski azot (N2),
b) atomski kiseonik (O),
c) atomi helijuma (He),
d) atomi vodonika (H).
7 Hemija životne sredine I (T. Anđelković)
 Pritisak = Sila / Površina
Jedinice: SI jedinice [Pa], [kPa]
meteorološke jedinice: milibar
1 mbar = 100 Pa
1000 mbar = 100 kPa
Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 8
Stub od 1 m2 koji se prostire od
Zemljine površine sve do
gornjih slojeva atmosfere,
ima masu od 10 300 kg, i vrši
pritisak od 101 325 Pa ili 101
kPa.

Atmosferski pritisak: Leva prazna plastična boca je otvorena a

P0 = 101.3 kPa = 1013 mbar zatim zatvorena na nadm. visini od 3030
m. Kada je doneta na nultu nadm. visinu
= 1 atm = 760 mmHg okolni vazduh koji je na većem pritisku
deformisao je bocu. Desna boca sadrži
vazduh na pritisku nulte nadm. visine.
Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 9
Visina Pritisak Frakcija
(km) (mbar) od P0
0 1000 1
6 500 ½
12 250 ¼
18 125 1/8
24 63 1/16

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 10

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 11
U atmosferi, gustina brzo opada sa
visinom (broj molekula koji čine
vazduh brzo opada sa visinom). Uzrok
ovome je gravitaciona sila (molekule
vazduha privlači sila ka centru
Zemlje).
Preko 90 % svih molekula atmosfere se
nalazi u prvih 16 km.
Gustina vazduha na nivou mora je oko
1.2 kg/m3.
Ukupna masa atmosfere je oko 5.1 × 1018
kg, ili oko 0.9 ppm ukupne mase
Zemlje.

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 12

 Temperatura vazduha se menja sa visinom.
 Svaki sloj atmosfere ima svoju karakterističnu
temperaturu.
 Na osnovu temperature u atmosferi se
vertikalno mogu razlikovati 4 glavna sloja.

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 13

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 14
 Troposfera je sloj najbliži Zemljinoj
površini. Prostire se do tropopauze,
što je na nekih 10-15 km nadmorske
visine u zavisnosti od latitude (geog.
dužine) i vremena u godini.
 Sa porastom nadmorske visine, t
opada oko 9ºC po km visine.
Tropopauza ima t od oko -57ºC.
 Niži deo troposfere koji je u direktnom
kontaktu sa zemljinom površinom se
naziva vazduh.
 Atmosfera u ovom sloju se zagreva
odozdo konvekcionim strujama i
radijacijom sa Zemljine površine.

15 Hemija životne sredine I (T. Anđelković)

 Troposfera sadrži oko 90% ukupne mase atmosfere; u njoj se nalazi
gotovo sva količina gasova atmosfere.
 Vremenske prilike se vezuju upravo za ovaj sloj, jer ovaj sloj sadrži
najveću količinu vodene pare. Vreme je, prosto rečeno, način
transformacije vode u vazduhu, tako da bez vode nema ni oblaka,
kiše, snega.
 Druga važna karakteristika troposfere je da je su molekuli gasova u
njoj u stalnom kretanju, molekuli vazduha mogu da putuju sa vrha
troposfere do površine Zemlje i nazad za svega nekoliko dana. Ovo
mešanje dovodi do stalne promene vremena. Kao rezultat ovog
mešanja, avioni kada lete kroz ove prostore često podležu jakim
turbulencijama, pa uglavnom avioni lete u nižoj stratosferi, da bi se
izbegle ove jake turbulencije. U sloju iznad oblaka vazduh je
ujednačeniji.

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 16

 Stratosfera je sloj koji se nalazi
iznad troposfere i proteže se do
oko 50 km.
 t raste sa porastom visine,
dostižući maksimum na oko -1ºC u
stratopauzi.
 Ozonski sloj se nalazi u stratosferi.
Ozon apsorbuje solarnu radijaciju,
što dovodi do porasta t sa visinom.
 To je stabilan sloj, sa
temperaturnom inverzijom.
 Tempretatura stratopauze je
skoro slična temperaturi na
površini Zemlje.
17 Hemija životne sredine I (T. Anđelković)
 Mezosfera se prostire od
stratopauze do oko 80 km
visine.
 U mezosferi t opada sa visinom.
 U mezopauzi temperatura
vazduha dostiže svoju najnižu
vrednost oko -90ºC
 U ovom sloju vazduh je
izuzetno proređen. Oko 99.9%
mase atmosfere se nalazi ispod
mezosfere. Međutim, odnos
azota i kiseonika na ovim
visinama je skoro isti kao na
nivou mora.
18 Hemija životne sredine I (T. Anđelković)
 Sloj vazduha iznad
mezosfere se naziva
termosfera.
 U termosferi t raste sa
visinom (temperaturna
inverzija), što je
prouzrokovano adsorpcijom
solarne UV radijacije od
strane N2 i O2.
 Nema definisanu gornju
granicu.

19 Hemija životne sredine I (T. Anđelković)

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 20
Granica do koje se nalaze oblaci:

Veoma niska temperatura tropopauze, na vrhu troposfere,

služi kao barijera koja prouzrokuje kondenzaciju vodene pare u
led, tako da voda ne može da dospe do visine na kojoj bi
podlegla fotodisocijaciji pod dejstvom UV zračenja.

Kada bi se to desilo, vodonik koji bi tada nastao bi napustio

Zemljinu atmosferu i na taj način bi došlo do njegovog gubitka
(upravo je najveći deo vodonika i helijuma, koji su u ranijoj
istoriji Zemlje bili prisutni u njenoj atmosferi, izgubljeni ovim
procesom).

Hemija životne sredine I (T. Anđelković) 21