Üretim Çizelgeleme

Çizelgeleme Nedir?
• Bir ürünün üretilmesi/hizmetin sunumu için
– işgörenin nerede, ne zaman gerekli olduğunun,
– gerekli faaliyetlerin zamanlamasının,
– üretime başlama ve üretimi tamamlama zamanlarının,
– çalışma zamanının belirli bölümlerinde hangi iş 
merkezlerinde hangi işlemlerin yapılacağının,
– iş merkezlerinin yeni işlemler için ne zaman hazır 
olacağının
belirlenmesi işidir.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Çizelgeleme Nedir?
• Çizelgeleme, taahhüt edilen işlerin taahhüt edildiği 
zamanda teslimini sağlama aracıdır.
• Çizelgeleme sayesinde
– müşteri taleplerine karşılık verebilmek,
– tedarik sürelerini azaltmak,
– esnekliği arttırmak,
– kapasiteyi etkin kullanmak
mümkün olmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Çizelgeleme Nedir?
• İki şekilde çizelgeleme yapılabilir:
– İleriye doğru çizelgeleme: İş gereklilikleri belli olduğunda en kısa 
zamanda işe başlamak üzere çizelge hazırlanır. Bu yöntemle 
oluşturulan çizelge son teslim tarihini karşılayamayabilir. 
Çoğunlukla müşteri siparişi üzerine başlayan, en kısa zamanda 
teslim edilmesi gereken işlerde kullanılır.
– Geriye doğru çizelgeleme: İşin son teslim tarihinden başlayarak 
geriye doğru işi oluşturan her faaliyetin zamanlamasının 
belirlenmesidir. En son faaliyetten başlayarak çizelge hazırlanır 
ve faaliyetlerin başlaması gereken zamanlar elde edilir. 
Çizelgelenen iş için gerekli kaynaklar elde olmayabilir. Çoğu 
imalat ortamında kullanılır.
• Uygulamada ileri ve geri yönlü çizelgelemelerin bir arada 
kullanıldığına da rastlanabilir.
Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Farklı Üretim Sistemlerinde 
Çizelgeleme
• Sürekli üretim: Bir işlemin ne zaman başlayıp ne zaman 
biteceği, bir sonraki işleme hazırlık için gereken zamanlar 
belirlenir.
• Kitlesel üretim: Bileşenlerin üretim hattına hangi hızda 
besleneceği, hattın günde ne kadar süre çalışacağı belirlenir.
• Proje tipi üretim: İşlemler sıralı ve birbiriyle bağlantılı olarak 
gerçekleştirilir. PERT, CPM gibi tekniklerden yararlanılır.
• Atölye tipi üretim: Bir parçanın işlem görürken izleyeceği 
rota, hangi makinelerin hangi işgörenler tarafından 
çalıştırılacağı, parçaların işlem görme sıraları 
belirlenmektedir.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Farklı Üretim Sistemlerinde 
Çizelgeleme
• Sürekli üretim sistemlerinde üretimin çizelgelenmesi kesikli 
üretim sistemlerine göre daha kolaydır. Ancak malzeme 
akışının eşgüdümlenmesi ve stokların yakından izlenmesi 
önem kazanır. Üretim sistemindeki aksaklıkların ve 
duraksamaların önlenebilmesi de önemlidir.
• Parti tipi üretim sistemlerinde ise üretime hazırlık maliyetleri 
ile stok maliyetlerinin dengelenmesi sonucu ekonomik üretim 
miktarlarının belirlenmesi ve siparişlerin sırasının belirlenmesi 
gerekmektedir.
• Atölye tipi üretimde iş akış yollarının (rotaların) ve işlem 
sürelerinin değişken olması kuyrukta beklemeye ve yarı 
mamul stoklarına neden olur. Ayrıca kapasite kullanımını da 
yönetmek zorlaşır. Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Çizelgeleme
• Çizelgeler farklı yollarla gösterilebilir:
– İş ve faaliyetler için son teslim tarihlerinin gösterilmesi
– İş ve faaliyetlerin başlangıç ve bitiş tarihlerinin ve/veya 
sürelerinin listelenmesi
– İş ve faaliyetlerin başlangıç ve bitiş sürelerinin grafik olarak 
ifade edilmesi

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Gantt Şemaları
• Henry Gantt tarafından 1900'lerin başlarında 
geliştirilmiş olan ve işleri bir zaman çizelgesi üstünde 
göstermeye yarayan şemalardır.
– Gantt ilerleme şeması: Çizelgelenen tamamlanma tarihine 
göre her iş ve faaliyetin mevcut durumunu grafik olarak 
ifade etmekte kullanılır.
– Gantt iş istasyonu şeması: Bir iş istasyonunda çizelgelenmiş 
olan işlerin zamanlarını, boş zamanları, iş istasyonunun 
yükünü çizelgelemek için kullanılır.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İlerleme Gantt Şeması
09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00
Motor bakımı
Ön düzen bakımı
Fren bakımı
Kapı Boyama

Kontrol zamanı

Kontrol zamanında yapılan izlemeye göre:

1. Motor bakımı ve fren bakımı işleri programın gerisindedir.
2. Ön düzen bakımı işi programın ilerisindedir.
3. Kapı boyama işi programa uygun ilerlemektedir.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonu Gantt Şeması

09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00
Torna A101 A72 A105
Freze A72 A105
Taşlama X87 A101 x63
Boyama B21 X87 A101 A72

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonu Düzeyinde Çizelgeleme
• İş istasyonları için çizelgelemede iş istasyonu 
içerisinde işlerin sırasının ve hangi işlemin hangi 
istasyonda yapılacağının belirlenmesi sorunları söz 
konusudur.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
• Öncelik kuralları:
– İlk gelen ilk hizmet alır.
– Teslim tarihi en erken olan ilk hizmet alır.
– İşlem süresi en kısa olan ilk hizmet alır.
– İşlem süresi en uzun olan ilk hizmet alır.
– En son gelen ilk hizmet alır.
– Kalan boşluk süresi en kısa olan ilk hizmet alır.
– Öncelikli müşterinin siparişi önce hizmet alır.
– Rassal hizmet verilir.
• Tek ölçütlü kurallar, bünyelerinde güncelleme özelliği 
olmadığı için statik niteliktedir.
Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
• Program performansının değerlendirilmesinde 
aşağıdaki ölçütler kullanılır:
– İşin tamamlanma zamanını en küçüklemek: İş başına ortalama 
tamamlanma zamanı ile ölçülür.
– Kapasite kullanımını en büyüklemek: Tesisin kullanımda olduğu 
zamanın toplam zaman içindeki oranı (yüzdesi) ile ölçülür.
– İşlem içi (çevrim) stoklarını en küçüklemek: Sistem içerisindeki 
ortalama iş sayısı ile ölçülür. Sistemdeki ortalama iş sayısı 
arttıkça işlem içi stoklar daha fazla olacaktır.
– Müşteri bekleme süresini en küçüklemek: Ortalama gecikme 
süresi ile ölçülür.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
• Bir PVC doğrama üretim atölyesinin elindeki siparişlere ilişkin 
veriler aşağıdaki tablodadır. Buna göre her öncelik kuralı için 
siparişleri sıralayıp oluşturulan programın performansını 
değerlendiriniz.
Sipariş Siparişin alınmasından  İşlem süresi  Teslim tarihine kalan 
beri geçen süre (gün) (gün) süre (gün)
A 15 25 29
B 12 16 27
C 5 14 68
D 10 10 48
E 0 12 80
F 7 16 47

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐İlk gelen ilk hizmet alır‐
Sipariş Siparişin  İşlem  Teslim tarihine  Başlangıç  Bitiş  Gecikme  Akış süresi 
alınmasından beri  süresi  kalan süre  zamanı  zamanı  süresi  (gün)
geçen süre (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (gün)
A 15 25 29 0 25 0 40
B 12 16 27 25 41 14 53
D 10 10 48 41 51 3 61
F 7 16 47 51 67 20 74
C 5 14 68 67 81 13 86
E 0 12 80 81 93 13 93

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ Teslim tarihi en erken olan ilk hizmet alır ‐
Sipariş Siparişin  İşlem  Teslim tarihine  Başlangıç  Bitiş  Gecikme  Akış süresi 
alınmasından beri  süresi  kalan süre  zamanı  zamanı  süresi  (gün)
geçen süre (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (gün)
B 12 16 27 0 16 0 28
A 15 25 29 16 41 12 56
F 7 16 47 41 57 10 64
D 10 10 48 57 67 19 77
C 5 14 68 67 81 13 86
E 0 12 80 81 93 12 93

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ İşlem süresi en kısa olan ilk hizmet alır ‐
Sipariş Siparişin  İşlem  Teslim tarihine  Başlangıç  Bitiş  Gecikme  Akış süresi 
alınmasından beri  süresi  kalan süre  zamanı  zamanı  süresi  (gün)
geçen süre (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (gün)
D 10 10 48 0 10 0 20
E 0 12 80 10 22 0 22
C 5 14 68 22 36 0 41
B 12 16 27 36 52 25 64
F 7 16 47 52 68 21 75
A 15 25 29 68 93 64 108

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ İşlem süresi en uzun olan ilk hizmet alır ‐
Sipariş Siparişin  İşlem  Teslim tarihine  Başlangıç  Bitiş  Gecikme  Akış süresi 
alınmasından beri  süresi  kalan süre  zamanı  zamanı  süresi  (gün)
geçen süre (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (gün)
A 15 25 29 0 25 0 40
B 12 16 27 25 41 14 53
F 7 16 47 41 57 10 64
C 5 14 68 57 71 3 76
E 0 12 80 71 83 3 83
D 10 10 48 83 93 45 103

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ En son gelen ilk hizmet alır ‐
Sipariş Siparişin  İşlem  Teslim tarihine  Başlangıç  Bitiş  Gecikme  Akış süresi 
alınmasından beri  süresi  kalan süre  zamanı  zamanı  süresi  (gün)
geçen süre (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (gün)
E 0 12 80 0 12 0 12
C 5 14 68 12 26 0 31
F 7 16 47 26 42 0 49
D 10 10 48 42 52 4 62
B 12 16 27 52 68 41 80
A 15 25 29 68 93 64 108

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ Kalan boşluk süresi en kısa olan ilk hizmet alır ‐

Sipariş Siparişin  İşlem  Teslim Kalan  Başlangıç  Bitiş  Gecikme  Akış 

alınmasından  süresi  tarihine  boşluk  zamanı  zamanı  süresi  süresi 
beri geçen süre  (gün) kalan süre  süresi (gün) (gün) (gün) (gün)
(gün) (gün) (gün)
A 15 25 29 4 0 25 0 40
B 12 16 27 11 25 41 14 53
F 7 16 47 31 41 57 10 64
D 10 10 48 38 57 67 19 77
C 5 14 68 54 67 81 13 86
E 0 12 80 68 81 93 13 93

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ Karşılaştırma‐

Kural Ortalama gecikme Ortalama akış  Geciken 

süresi (gün) süresi (gün) faaliyet sayısı
İlk gelen 10,5 67,8 5
Teslim tarihi en erken olan 11,2 67,3 5
İşlem süresi en kısa olan  18,3 55,0 3
İşlem süresi en uzun olan  12,5 69,8 5
En son gelen 18,2 57,0 3
Kalan boşluk süresi en kısa olan  11,5 68,8 5

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ Kritik Oran‐

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ Kritik Oran‐
• Bir makine istasyonunda, üretim programının 12. gününde 
eldeki işler aşağıdaki tabloda görüldüğü gibidir. Kritik orana 
göre işlerin sıralaması nasıl olmalıdır?

İş Tamamlanma süresi (gün) Arta kalan iş (gün)

A 18 8
B 16 2
C 20 12
D 15 3
E 21 8

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 İş İstasyonunda İşlerin Sıralanması
‐ Kritik Oran‐

İş Tamamlanma Arta kalan  Arta kalan Kritik Oran

süresi (gün) zaman (gün) iş (gün)
A 18 18‐12 = 6 8 6/8 = 0,75
B 16 16‐12 = 4 2 4/2 = 2,00
C 20 20‐12 = 8 12 8/12 = 0,67
D 15 15‐12 = 3 3 3/3 = 1,00
E 21 21‐12 = 9 8 9/8 = 1,12

İş sırası C, A, D, E, B olmalıdır. C ve A işleri hızlandırılmadığı

sürece zamanında teslim edilemeyecektir.

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 n adet siparişin iki makine 
istasyonunda sıralanması
• Tüm siparişler aynı işlem sırasını izler (örneğin önce 
birinci, sonra ikinci makine)
• Johnson Kuralı:
– İşlem süreleri incelendiğinde en kısa işlem süresi ilk iş 
istasyonunda ise en kısa işlem süresine sahip sipariş başa 
yerleştirilir.
– Eğer en kısa işlem süresi ikinci iş istasyonunda ise en kısa 
işlem süresine sahip sipariş sona yerleştirilir.
– Tüm siparişler yerleştirilene kadar sıralama devam eder.
– Böylece her iki iş istasyonundaki eşzamanlı işlem süresi en 
büyüklenir.
Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
• Bir pastanede gelen tüm siparişler önce pişirme, sonra da 
süsleme olmak üzere iki işlemden geçmektedir. Belirli bir 
zamanda gelen siparişler ve bunlar için her iki işlemde geçen 
süreler tablodaki gibidir. Buna göre işler, siparişler için 
harcanacak toplam süreyi en küçükleyebilmek için hangi 
sırayla yapılmalıdır? Bulduğunuz sıralamayı Gantt şeması 
üzerinde gösteriniz.

Siparişler
İşlem A B C D E
Pişirme (P) 35 dk 15 dk 60 dk 50 dk 30 dk
Süsleme (S) 40 dk 20 dk 25 dk 45 dk 20 dk

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
Siparişler
İşlem A B C D E
Pişirme (P) 35 dk 15 dk 60 dk 50 dk 30 dk
Süsleme (S) 40 dk 20 dk 25 dk 45 dk 20 dk

En küçük süre birinci işlemde, bu

nedenle başa yazılır.

P B
S B

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
Siparişler
İşlem A C D E
Pişirme (P) 35 dk 60 dk 50 dk 30 dk
Süsleme (S) 40 dk 25 dk 45 dk 20 dk

En küçük süre ikinci işlemde, bu

nedenle sona yazılır.

P B E
S B E

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
Siparişler
İşlem A C D
Pişirme (P) 35 dk 60 dk 50 dk
Süsleme (S) 40 dk 25 dk 45 dk

En küçük süre ikinci işlemde,

bu nedenle sona yazılır.

P B C E
S B C E

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
Siparişler
İşlem A D
Pişirme (P) 35 dk 50 dk
Süsleme (S) 40 dk 45 dk

En küçük süre birinci işlemde,

bu nedenle başa yazılır.

P B A C E
S B A C E

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
Siparişler
İşlem D
Pişirme (P) 50 dk
Süsleme (S) 45 dk

Son işlem kalan boşluğa

yerleştirilir.

P B A D C E
S B A D C E

Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐1
Pişirme işlemi
boşta, başka
• İşlem Sırası B, A, D, C, E olmalıdır. işlemler için
uygun

Süsleme işlemi boşta, önceki

işlemin bitmesini bekliyor.

Beş sipariş en kısa süre olarak toplam 210 dakikada tamamlanabilir.

Bu süre içerisinde süsleme işlemi 5 kez, toplamda 60 dakika boş
kalıp önceki işlemin bitişini beklemektedir. Pişirme işlemi ise 20
dakika boş kalmaktadır. Fakat bu sürede başka siparişler kabul
etmeye uygundur.
Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐2
• Bir imalat atölyesinde gelen siparişler iki makinede işlenmektedir. İki 
işlemden de geçmesi gereken parçalar için önce birinci, sonra ikinci 
işlem yapılmaktadır. Tabloda gelen 6 sipariş için işlem süreleri yer 
almaktadır. Buna göre bu siparişlerin en kısa sürede tamamlanması 
için hangi sırada yapılması gerektiğini, toplam tamamlanma süresini, 
işlemlerdeki bekleme sürelerini belirleyip bir Gantt şeması üzerinde 
gösteriniz.
Sipariş 1. İşlem Süresi (dk) 2. İşlem Süresi (dk)
A 27 33
B 0 21
C 5 23
D 22 18
E 20 8
F 35 30
Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Örnek‐2
Sipariş 1. İşlem Süresi (dk) 2. İşlem Süresi (dk)
A 27 33
B 0 21
C 5 23
D 22 18
E 20 8
F 35 30

1. İşlem C A F D E
2. İşlem B C A F D E

Toplam tamamlanma süresi = 133 dk

Yalnızca 1. işlemde 24 dakika boşluk vardır. Fakat bu sürede yeni
sipariş kabul edilebilir. Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
 Kural Tabanlı Çizelgeleme 
Yöntemlerinin Kısıtları
• Çizelgeleme dinamik bir iştir. Bu nedenle siparişlerde, 
işlemlerde, donanımda, ürün karmasında vb. olabilecek 
değişimlere göre kurallar gözden geçirilmelidir.
• Kurallar üst ve alt akıştaki işlemleri dikkate almaz. Bu nedenle 
diğer bölümlerdeki atıl ya da darboğaz kaynaklar gözden 
kaçırılabilir.
• Kurallar son teslim tarihlerinden ötesini dikkate almaz. 
Örneğin son teslim tarihi aynı olan iki işin bir tanesi bir 
dağıtımcının stoklarını yenileme amacı taşırken, diğer iş 
zamanında yetişmezse müşterinin tesisinin durmasına yol 
açabilecek özel bir sipariş olabilir. Siparişlerin önem derecesi 
kuralların ötesinde değerlendirilmelidir.
Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN