Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

T-6.

OBRADA BUŠENJEM

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

CILJEVI UČENJA:

1. Razumete proizvodne operacije u obradi

bušenjem.
2. Planirate alate u obradi bušenjem.
3. Objasnite otpore i snagu pri rezanju.
4. Planirate režime obrade u obradi
brušenjem.
5. Razumete rad mašina u obradi bušenjem.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Nastavna pitanja:

Strana u
1. Proizvodne operacije i alati 121
udžbeniku

2. Otpori i snaga rezanja 127

3. Režim obrade u obradi bušenjem 128

4. Mašine u obradi bušenjem 129

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Bušenje je postupak izrade i obrade otvora i rupa.

Glavno obrtno i pomoćno pravolinijsko kretanje izvodi alat.
Glavno kretanje je definisano:
•brzinom rezanja (V, m/min) ili
•brojem obrta (n, o/min), a
Pomoćno kretanje je definisano :
•korakom (S, mm/o – aksijalnim pomeranjem alata za jedan obrt alata)
•brzinom pomoćnog kretanja (Vp= n·S, mm/min).

a) Bušenje b) Proširivanje c) Razvrtanje

Osnovna kretanja i rezni sloj u obradi bušenjem
Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić
Бушење

•бушење,
•проширивање бургијом,
•проширивање проширивачем и
•развртање. Dn
Db1 Db

dr = Dr = Dn
dp = Dp ≤ Dr - δ2
db = Db ≤ Dp - δ1 Db1
db > 30mm
db1 = Db1 ≈ 0.6·Db δ1/2 Db
ar = (Dr - Dp) / 2 δ2/2 Dp
ap = (Dp - Db) / 2 Dr
ab = (Db - Db1) / 2 Dp Dr
 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Geometrijski parametri obrade

Širina i debljina reznog sloja pri bušenju su:

Površina poprečnog preseka reznog sloja:

Dubina rezanja u obradi proširivanjem i razvrtanjem je:

dok su dodaci za obradu:

δ1 - dodatak za obradu proširivanjem,
δ2 - dodatak za obradu grubim razvrtanjem i
δ3 - dodatak za obradu finim razvrtanjem.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Proizvodne operacije u obradi bušenjem

Pored osnovnih operacija (bušenja, proširivanja, upuštanja i razvrtanja)

bušenjem se mogu realizovati i druge operacije izrade i obrade otvora i
rupa kao što su: zabušivanje, bušenje dubokih otvora (duboko bušenje)
i izrada navoja.

Bušenje otvora i rupa se izvodi u punom materijalu jednim alatom ili, kod
većih prečnika, stepenasto u nekoliko faza, burgijama različitog prečnika

Proizvodne operacije bušenja

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić
 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Bušenje otvora spiralnim burgijama je efikasno kod otvora

manje dubine (odnosa dubine i prečnika otvora l/D ≤ 5).

Za otvore veće dubine primenjuje se postupak dubokog bušenja,

korišćenjem burgija za duboko bušenje (topovske burgije).

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Naknadna i konačna obrada otvora ostvaruje se operacijama proširivanja i

razvrtanja, koje obezbeđuju ostvarenje zadatih dimenzija otvora i
propisanog kvaliteta površina.

Proizvodne operacije proširivanja i razvrtanja

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Obrada krajeva otvora se izvodi upuštanjem.

Sve operacije upuštanja imaju za cilj obezbeđenje pravilnog naleganja
vijaka različitog tipa (poravnavanje čeone površine i upuštanje glave
vijaka).
Ravno upuštanje se primenjuje za obradu čeone površine otvora kroz koji
prolazi vijak sa ravnim sedištem (šestougaone glave i sl.), cilindrično za
imbus vijak, a konično za vijak sa konusnom glavom.

Proizvodne operacije upuštanja

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Zabušivanje pre bušenja otvora ili gnezda za centriranje se koristi pre

bušenja ili pre obrade osovina i vratila.
Zabušivanje pre bušenja obezbeđuje centriranje i pravilno vođenje
spiralne burgije. Izvodi se zabušivačima sa jednostrukim konusom.

Zabušivanje gnezda za centriranje, na vratilima i osovinama, obezbeđuje

pravilno centriranje i stezanje osovina i vratila u obradi struganjem i
brušenjem.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Izrada unutrašnjeg navoja se ostvaruje korišćenjem jednostrukih ureznika.

Pre izrade navoja buši se otvor čiji prečnik odgovara unutrašnjem prečniku
navoja.

Izrada unutrašnjeg navoja na bušilici

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Alati u obradi bušenjem

Za bušenje otvora i rupa koriste se burgije, zabušivači i burgije za duboko bušenje.
Burgije su definisane standardima.
Prema obliku dele se na: ravne i spiralne (sa cilindričnom i koničnom drškom),
specijalne.
Prema vrsti alatnog materijala burgije se dele na burgije od brzoreznog čelika i sa
pločicama od tvrdog metala,
Prema postupku izrade na burgije izrađene glodanjem, valjanjem i brušenjem.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Za proširivanje i upuštanje otvora koriste se proširivači i upuštači.

Prema obliku razvrstavaju se na:
spiralne proširivače sa cilindričnom i koničnom drškom, vratne, sa vođicama,
nasadne, sa pločicom od tvrdog metala, specijalne i sl. odnosno cilindrične, konične,
specijalne upuštače itd.

Alati za proširivanje i upuštanje otvora

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić
 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Alati za razvrtanje

Razvrtači se dele na: ručne i mašinske,

Prema konstrukciji na: podešljive i nepodešljive,
Prema vrsti alatnog materijala na: razvrtače od brzoreznog čelika i sa
pločicama od tvrdog metala,
Prema obliku na: cilindrične i konične

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

U savremenim proizvodnim uslovima sve češće se koriste burgije (alati)

sa izmenjivim pločicama od tvrdog metala, rezne keramike i super
tvrdih materijala ili burgije (alati) poboljšanih karakteristika, sa prevlakama

Savremeni alati sa izmenjivim pločicama

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Spiralna burgija se sastoji od drške, vrata, tela i vrha.

Drška obezbeđuje pozicioniranje, centriranje i stezanje burgije. Može biti
cilindrična (za burgije prečnika do 20 mm) ili konična (za burgije prečnika
preko 5 mm).
Vrat se koristi za upisivanje osnovnih karakteristika burgije (materijal i
prečnik).

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Telo čini cilindrični deo, koji odgovara

nominalnom prečniku burgije.

Na telu se nalaze dva naspramna zavojna

žljeba za odvođenje strugotine.

Zavojni žljebovi su složenog profila izrađeni

tako da obrazuju konično centralno jezgro
zamišljenog prečnika od oko 2/15 D na
vrhu burgije, sa povećanjem prečnika ka
vratu burgije.

Reznu geometriju spiralne burgije,

kao dvosečnog alata, pored uglova
reznog klina (α, β i γ), definišu i
uglovi:

2 ϕ - ugao vrha spiralne burgije,

ψ - ugao nagiba pomoćnog sečiva i
ω - ugao uspona spirale - zavojnice.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Radni deo proširivača i razvrtača se sastoje od dva dela: reznog i

kalibrirajućeg.
Rezni deo, u vidu konusa sa uglom vrha 2ϕ, obezbeđuje uklanjanje viška
materijala, a kalibrirajući vođenje alata, kalibrisanje otvora i održavanje
dimenzija (prečnika) alata nakon oštrenja (pomeranjem reznog dela prema
dršci alata).

Geometrija alata za proširivanje

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić
 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Geometrija alata za razvrtanje

Rezni deo, u vidu konusa sa uglom vrha 2ϕ, obezbeđuje uklanjanje viška
materijala, a kalibrirajući vođenje alata, kalibrisanje otvora i održavanje
dimenzija (prečnika) alata nakon oštrenja (pomeranjem reznog dela prema dršci
alata)

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Nastavna pitanja:

Strana u
1. Proizvodne operacije i alati 121
udžbeniku

2. Otpori i snaga rezanja 127

3. Režim obrade u obradi bušenjem 128

4. Mašine u obradi bušenjem 129

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Rezultujući otpor
rezanja u obradi
bušenjem se razlaže na
tri komponente:

F1 - glavni otpor rezanja,

F2 - otpor prodiranja,
F3 - otpor pomoćnom
kretanju.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Osnovne komponente rezultujućeg otpora rezanja:

otpor pomoćnom kretanju:

obrtni moment (moment uvijanja):

gde su:

•Cf, Cm, x1, y1, x i y - konstanta i параметри обрадљивости

(eksponenti otpora),
•D, mm - prečnik burgije
•S, mm/o - korak.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Snage mašine:
Na osnovu obrtnog momenta u obradi bušenjem:

definiše se snaga mašine:

pri čemu su:

•η - mehanički stepen iskorišćenja snage mašine i

•n, o/min - broj obrta alata.

Snaga mašine se orijentaciono može proveriti i na osnovu specifične

snage rezanja preko izraza:

gde su, pored poznatih veličina: q, cm3/min - specifična proizvodnost obrade

i p, kW/cm3 min - prosečna specifična snaga rezanja.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Nastavna pitanja:

Strana u
1. Proizvodne operacije i alati 121
udžbeniku

2. Otpori i snaga rezanja 127

3. Režim obrade u obradi bušenjem 128

4. Mašine u obradi bušenjem 129

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Основни елементи процеса резања - бушење
vs
n Брзина резања [m/min]

Број обрта алата n [о/min]

D
Брзина помоћног vs = n·s
кретања
[mm/min]

L s/2 Корак-померање алата s [mm/о]

за један обрт алата

Главно време обраде [min]

b1
κr Производност [mm3/min]
Ход алата- дубина L
gde su, pored poznatih
бушења
[mm]
veličina:
L = l + e + l1, mm – hod alatа
Нападни угао κr [o ]
l, mm - dubina obrade;
e = 2 - 5 mm - prilaz alata i l1
≈ D/3, mm - izlaz alata. Дужина сечива у
контакту
[mm]
 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Brzina rezanja u obradi bušenjem predstavlja obimnu brzinu alata na spoljašnjem

prečniku:

Izbor brzine rezanja se vrši na bazi:

•preporuka
•proračunom.
Preporučena brzina rezanja se bira u funkciji
materijala predmeta obrade, jačine materijala
na kidanje, koraka, prečnika burgije i sl.,
najčešće na osnovu preporuka proizvođača.

Proračun (provera) brzine rezanja se izvedi s

obzirom na iskorišćenje:
•postojanosti alata i
•snage mašine.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Nastavna pitanja:

Strana u
1. Proizvodne operacije i alati 121
udžbeniku

2. Otpori i snaga rezanja 127

3. Režim obrade u obradi bušenjem 128

4. Mašine u obradi bušenjem 129

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Mašine u obradi bušenjem - bušilice se

mogu razvrstati na različite načine.

Prema položaju glavnog vretena na:

• horizontalne
• vertikalne bušilice
Prema broju glavnih vretena na:
• jednovretene i
• viševretene bušilice.
Jednovretene bušilice su namenjene
pojedinačnoj i serijskoj proizvodnji. Ovoj
grupi bušilica pripadaju:
stone, stubne, radijalne, univerzalne
radijalne i koordinatne bušilice.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Stona bušilica

qSluži za bušenje malih rupa, prečnika do 10 mm.

qZbog malog prečnika moraju da raspolažu velikim brojevima obrta, radi
postizanja potrebne brzine rezanja.
qPomoćno kretanje se uglavnom obavlja ručno, pomoću ručice.
qPoluautomatska bušilica - glavno vreteno obavlja radni hod i vraća se,
nakon čega se pomoćno kretanje zaustavlja
•Opis proizvoda:

•snaga motora: 300 W / 220 V ~ 50 Hz

•maksimalni prečnik bušenja u čeliku: Ø 13 mm
•dubina ulaganja: 104 mm
•hod vretena: 50 mm
•broj obrtaja vretena: 520 - 2620 o/min
•broj brzina: 5
•prihvat stezne glave: konus B 16
•dimenzije radnog stola: 160 x 160 mm
•zakretanja radnog stola: ± 45° / 360°
•maksimalno rastojanje od vretena do stola: 240 mm
•dimenzije radnog stola na postolju: 135 x 175 mm
•maksimalno rastojanje od vretena do postolja: 325 mm
•prečnik stuba: 46 mm
•gabariti (dxšxv): 420x220x580 mm
•neto težina: 19 kg

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Bušilica stona B20 trofazna

•snaga motora: 550 W / 400 V - 50 Hz

•maksimalni prečnik bušenja u čeliku: 20 mm
•dubina ulaganja: 170 mm
•hod vretena: 80 mm
•broj obrtaja vretena: 210 - 2220 o/min
•broj brzina: 12
•izbor smera okretanje vretena: levo / desno
•dimenzije radnog stola: 275 x 275 mm
•zakretanje radnog stola: +/- 45 i 360 stepeni
•maksimalno rastojanje od vretena do stola: 450 mm
•dimenzije radnog stola na postolju: 205 x 200 mm
•maksimalno rastojanje od vretena do postolja: 635 mm
•prečnik stuba: 70 mm
•gabariti (dxšxv): 700x300x990 mm
•neto težina: 53 kg

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Burgije spiralne za metal set

•proizvođač: OPTIMUM, Nemačka

•broj burgija u setu: 25 kom.
•dimenzije burgija: 1 / 1.5 / 2 / 2.5 / 3 /
3.5 / 4 / 4.5 / 5 / 5.5 / 6 / 6.5 / 7 / 7.5 / 8
/ 8.5 / 9 / 9.5 / 10 / 10.5 / 11 / 11.5 / 12 /
12.5 / 13 mm
•titanijumska prevlaka
•tvrđe od burgija od tvrdog metala
•bolji rezultati obrade
•veća izdržljivost
•pakovanje: metalna kutija

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Stubna bušilica

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Stubna stona bušilica

•Napon: 400 V - 50 Hz
•Snaga: 1100 W (S2 15 min)
•Broj obrtaja: 160-3000 /min (16
brzina)
•Smer obrtanja: levi-desni
•Zakretanje radne ploče: -45° do +45°
•Prihvat burgije: Ø 3-25 mm
•Glava: B16
•Hod vretena: 200 mm
•Dimenzije postolja: 520 x 305 mm
•Dimenzije radne površine: 335 x 335
mm
•Ukupna visina: 1670 mm
•Težina: 89 kg

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

•Napon: 400 V ~ 50 Hz
•Snaga: 630 watts (S2 15 min.)
•Brzina motora: 1,400 min-1
•Radna brzina: 12 koraka 120-2,450 min-1
•Rotiranje table: -45° to +45°
•Debljine burgije: Ø 3 mm to Ø 16 mm
•Težina: 38 kg
•Dimenzije: 770x430x210 mm

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Radijalna bušilica

•Za bušenje težih radnih predmeta, većih

dimenzija - pri bušenju više rupa, radni
predmet ne mora da se pomera za svaku
rupu.
•Pogonski elektromotor, za pogon glavnog
vretena se nalazi na nosaču alata.
•Glavno vreteno vrši vertikalno pomoćno
kretanje.
•Nosač alata se pomera radijalno, duž
konzole bušilice, u odnosu na stub.
•Konzola se može kretati u vertikalnom
pravcu duž zavojnog vretena (poseban
elektromotor) i da se obrće oko stuba.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Radijalna bušilica

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Radijalna bušilica

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Koordinatna bušilica obezbeđuje bušenje odnosno obradu prema zadatim

koordinatama centra otvora, u skladu sa programom utvrđenim
koordinatama.

Zahteva posebne uslove, u pogledu mikroklime, i obezbeđuje visok kvalitet

obrade.

Mašine u obradi bušenjem

Osnovne eksploatacijske karakteristike jednovretenih bušilica (značajne i

pri izboru i nabavci mašina) su:

•koeficijent preciznosti Cmp i tačnosti mašine Cmpk,

•pogonska snaga mašine P i mehanički stepen iskorišćenja snage η,
•raspon brojeva obrta nmin - nmax
•geometrijski faktor promene prenosnika glavnog kretanja ϕn,
•raspon koraka Smin - Smax i geometrijski faktor promene prenosnika
•pomoćnog kretanja ϕS,
•gabariti predmeta obrade (maksimalni prečnik i dubina bušenja) i sl.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Koordinatna bušilica

1. Omogućava bušenje rupa na tačnom međusobnom odstojanju bez

prethodnog merenja i obeležavanja na radnom predmetu.
2. Zahtevaju se posebni radni uslovi zbog tražene preciznosti.
3. Može se koristiti kao glodalica za uzdužno glodanje.

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Viševretene bušilice su namenjene masovnoj proizvodnji.

To su: redne, bušilice sa viševretenom glavom i viševretene bušilice.

Šema viševretene bušilice

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić
 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Bušilica sa viševretenom glavom

Jednovretena bušilica, adaptirana za istovremeno bušenje sa više vretena

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Šematski prikaz redne bušilice

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

Agregatne bušilice

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić

 Osnovne akademske studije – Studijski program - Inženjerski menadžment

HVALA NA PAŽNJI

Tehnički sistemi 2011. Dušan B. Regodić