ഫിദൽ കാസ്േ ടാ

ഇം ീഷ് വിലാസം എ ാൽ ഇ രം ആ കമണ ൾെ തിെര

https://ml.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro പിടി ുനിൽ ു തിന് കാസ്േ ടാ റഷ യുമായി
സഖ മു ാ ി. അേമരി െ തിേര ആ കമണം
ക ൂബയിൽ ജനി ക ൂണി ് വി വകാരി� നട ുക എ ല േ ാെട റഷ ക ൂബയിൽ
മിൈസൽ താവള ൾ പണി ു, ആയുധ ൾ
യും, പതി ാ ുകേളാളം ക ൂബയുെട ഭരണ �
ലവനും ആയിരു , ഫിദൽ കാസ്േ ടാ (സ്പാനി� ാപി ു. മെ ാരു േലാക മഹായു ി�
െ വ ിേലെ ിയ ഈ സംഭവം ക ൂബൻ
ഷ് ഉ ാരണം: [fiˈðel ˈkastro] ( audio)) എ റിയ�
മിൈ ൽ പതിസ ി എ റിയെ ടു ു[8] .
െ ടു , ഫിദൽ അലക് സാ ്േറാ കാസ്േ ടാ റു�
സ്[2] . 1926 ഓഗ ് 13-നു ജനി ു , 2016 നവംബർ 1965 ൽ ാപിതമായ ക ൂബൻ ക ൂണി ്
25-നു മരി ു. 1959-ൽ ഫുൾെജൻസിേയാ ബാ� പാർ ിയുെട ജനറൽ െസ ക റിയായി കാസ് േ ടാ
ി യുെട ഏകാധിപത ഭരണെ അ ിമറി ു ാനേമ ു. ക ൂബെയ ഒരു പൂർ േസാ�
െകാ ് ഫിഡൽ അധികാര ിെല ി. 1965-ൽ ഷ ലി ു രാജ മായി കാസ്േ ടാ പഖ ാപി ു.[9]
ക ൂബൻ ക ൂണി ് പാർ ിയുെട െസ ക റിയാ� മുതലാളി െ തകർ ാനു എ ാ വി �
വുകയും ക ൂബെയ ക ൂണി ് േസാഷ ലി ് റി� വമുേ േളയും കാസ്േ ടാ േ പാ ാഹി ി�
ിക് എ ് നാമകരണം െച ുകയും െച� ു. േസാവിയ ് റഷ യുെട തകർ െയ തു�
യ്തു. ക ൂബൻ ക ൂണി ് പാർ ി നിലവിൽ ടർ ് അേമരി െ തിേര േപാരാടാനായി കാ�
വ 1961 മുതൽ 2011 വെര അതിെ െസ ക � സ്േ ടാ പുതിയ സഖ ൾ േതടി ുട ി. േലാ�
റിയായിരു ു. ക ൂബയിൽ കാസ്േ ടായുെട ഇ ാ� ക ാകമാനം അേമരി ൻ വിരു രാജ ളു�
ശ ിയിൽ വ വസായവും വാണിജ വും എ ാം െട ഒരു സഖ ം അേ ഹം വിഭാവനം െചയ്തു.
േദശീയവൽ രി െ ു. ക ൂബെയ ഒരു പൂർ� െബാളീവിയ, ക ൂബ, െഡാമനി ൻ റി ിക് ,
േസാഷ ലി ് രാജ മാ ാൻ കാസ്േ ടാ മി� ഇക േഡാർ തുട ിയവയുെട ഒരു സഖ ം ഇതി�
ു. ര ് തവണ േചരിേചരാ പ ാന ിെ നായി രൂപീകരി ു. ഈ സഖ ം െബാളിേവറി�
[3] യൻ അലയൻസ് േഫാർ ദ അേമരി ാസ് എ റി�
െചയർേപഴ്സണായി പവർ ി ി ു .്
യെ ടു ു.[10] ആേരാഗ പരമായ കാരണ ളാൽ
ഹവാന സർ കലാശാലയിൽ നിയമം പഠി ു� 2006-ൽ ഔേദ ാഗിക പദവികളിൽ നി ും ഒഴി�
േ ാഴാണ് കാസ്േ ടാ സാ മാജ ത വിരു രാ ീ� ു. അധികാരം പിൻഗാമിയായിരു സേഹാ�
യ ിൽ ആകൃ നാകു ത്.[4][5] െഡാമിനി ൻ ദരൻ റൗൾ കാസ്േ ടാ ് ൈകമാറി.
റി ി ിലും, െകാളംബിയയിലും നട
സായുധ വി വ ിൽ പെ ടു േശഷമാ� സാ മാജ ത വിരു പ ാന ിെ നായകനാ�
ണ് അേ ഹ ിന് ക ൂബയിെല ബാ ി യു� യും മനുഷ േ ഹിയായും അറിയെ ടു കാ�
െട േനതൃത ിലു അേമരി ൻ ാപിത സ്േ ടാെയ കൂരനായ ഏകാധിപതിയായി വിേശ�
സർ ാരിെന പുറ ാ ണെമ ആ ഗഹം ഷി ി ു വരുമു .് കടു മനുഷ ാവകാശ
ശ മായത്. െമാൻകാട ബാരക് സ ് ആ ക� ലംഘനം നട ിയ ഏകാധിപതിയായിരു ു
മണം എ റിയെ ടു പരാജയെ ഒരു അേ ഹെമ ് വിമർശകർ ചൂ ി ാ ു ു.
വി വ മ ിനുേശഷം കാസ്േ ടാ ജയിലിൽ ക ൂബൻ വി വ ിനുേശഷം നട വിചാ�
അട െ ു. ജയിൽ വിേമാചിതനായേശഷം, രണകളും വധശി കളും ഇതിനു െതളിവായി
[11]
അേ ഹ ിന് തെ സേഹാദരനായ റൗൾ ഇവർ ചൂ ി ാ ു ു .തെ പവൃ ികളി�
കാസ്േ ടായുെമാ ് െമക് സിേ ായിേല ് ലൂെടയും തെ രചനകളിലൂെടയും കാസ് േ ടാ
പലായനം െചേ ി വ ു. അവിെട െവ ് േലാക ിെ വിവിധ വ ികളുെടയും സം�
ഫിദൽ, റൗൾ കാസ്േ ടായുെട സുഹൃ ു വഴി ഘടനകളുെടയും രാ ീയെ വലിയ രീതിയിൽ
െചഗുേവരെയ പരിചയെ ു. [6][7]
ചരി ത പ� സ ാധീനി ി ു .
് .
സി മായ ക ൂബൻ വി വ ിലൂെട കാസ്േ ടാ,
ബാ ി െയ പുറ ാ ി അധികാരം പിടിെ ടു�
ു. ഒരു ക ൂണി ് രാ മായു ക ൂബയുെട 1 ആദ കാലജീവിതം
വളർ ഇ െ ടാതിരു അേമരി കാ�
സ്േ ടാെയ പുറ ാ ാൻ ആവു ത മി ു:
ക ൂബ ക ് ആഭ ര പശ്ന ളു ാ ി. ക ൂബയുെട തല ാനമായ ഹവാനയിൽ നി ്
രാജ ിനുേമൽ സാ ിക ഉപേരാധം നട ി� 800 കി.മി. അകെലയു ബിറാനിെല ഒരു ധനിക
ലാ ി. ഇതിെനെയ ാം കാസ്േ ടാ അതിജീവി ു. കർഷക കുടുംബ ിലാണ് കാസ്േ ടാ ജനി ത്.
എയ് ൽ കാസ്േ ടാ അർഗീസാണ് പിതാവ്, അ

1
2 1 ആദ കാലജീവിതം

ലിനാ റുസ് െഗാൺസാൽവസ് (െസപ് ംബർ 23,

1903 � ഓഗ ് 6, 1963). അ ൻ എയ് ൽ കാ�
സ്േ ടാ അർഗീസ് സ്െപയിനിൽ നി ് കുടിേയറിയ
െതാഴിലാളി ആയിരു ുെവ ിലും പിൽ ാല ്
സ നായ ഒരു കൃഷി ാരനായി ഴി ിരു�
ു. അർഗീസിന് ഒ ിലധികം ഭാര മാരു ായി�
രു ു. തേ ാൾ 30 വയേ ാളം പായം കു�
റ ഒരു വീ ുേവല ാരിയായിരു ലിന റുസ്
േഗാൺസാൽവ ുമായും അർഗീസ് ബ ം ാ�
[12]
പി ു. . ഇവർ ഒരു ദരി ദകുടുംബ ിൽ നി ു�
മു ീ ആയിരു ു [13][14] . ഈ ബ ിൽ പതിനാലു വയ ു േ ാൾ കാസ്േ ടാ അേമരി ൻ
അർഗീസിന് മൂ ു ആൺകു ികളും, നാല ് െപൺ� പസിഡ ് റൂസ്െവൽ ിന് എഴുതിയ ക ്
കു ികളും ജനി ു [14][15] . അതിൽ ഒരാളായിരു�
ു ഫിദൽ കാസ്േ ടാ. അ നും ഫിദലുമായി
ഊഷ്മളമായ ഒരു പിതൃ-പു തബ ം ഉ ായിരു�
പാർ ികളുമായി േചർ ു പവർ ി ാൻ േ പ�
ി . ഫിദലിെ െചറു കാലം സേ ാഷം നി�
രി ി ു. ക ൂബൻ ഭരണേനതൃത ിെനതി�
റ തുമായിരു ി .
േര സമരം െച ു വിദ ാർ ി സംഘടനകളി�
ഓഗ ് 13, 1926 ന് ലിനയുെട മൂ ാമെ മക� െലാ ിൽ പവർ ി ാൻ കാസ്േ ടാ തീരുമാനി�
നായാണ് കാസ്േ ടാ ജനി ത്. നിയമപരമായ ു. അേമരി ൻനിയ ിത ഭരണ ിെനതിെര�
വിവാഹ ിനു മു ു ജനി ു എ ു അപ� യു ഈ മുേ ൾ പേ വിജയം ക ി�
മാനഭാര ാൽ തെ േപരിെ കൂെട അ െ . എ ു മാ തമ അസംഖ ം വിദ ാർ ി�
േപരു േചർ ു തിനു പകരം ഫിദൽ അ യു� കൾ ജയിലിലുമാ െ ു. വിദ ാർ ി പേ ാ�
െട ാനേപരായ റൗൾ എ ് േചർ ാനാണ് ഭെ അടി മർ ാൻ സർ ാർ ഗു ാസം�
താൽപര െ ത്[14][16] . കർഷകെതാഴിലാളികളു� ഘ െളയാണ് ഏർ ാട് െചയ്തത് [20][21][22][23] .
െട ഒ മു ജീവിതം പിൽ ാല ു ബൂർഷ ാസി ഇത് സർ കലാശാല ക ് ഒരു ഗു ാ സം�
ജീവിതം സ ീകരി ു തിൽ നി ും കാസ്േ ടാ� ാരം വളരു തിനു കാരണമായി. വിദ ാർ ി�
െയ പി ിരി ി ു. ആറു വയ ു േ ാൾ കൾ പരസ്പരം േചരി തിരി ് ആ കമി ാൻ
[24][25][26]
മുതിർ സേഹാദര േളാെടാ ം ഒര ാപി� തുട ി . അേമരി യുെട കരീബിയൻ
കയുെട വീ ിൽ താമസി ു പഠി ു തിനായി സമൂഹ ിനുേമലു ആധിപത ിെനതിേരയു�
കാസ്േ ടാ ക ൂബയിെല സാ ിയാേഗാ നഗര� വിേദ ഷമായിരു ു അ ാല ് കാസ്േ ടായു�
ിേല ു േപായി. വളെര പാവെ ഒരു െട മന ു മുഴുവൻ. ഈ േമൽേ ായ് മെ തിേര
[17]
വീടായിരു ു ഈ അ ാപികയുേടത്. എ ാം പതിേഷധം തിള ു മറിയുകയായിരു ു അേ ഹ�
വയ ിൽ മാേമാദീസ കർ ം െകാ ് േറാമൻ ിെ ചി കളിൽ [27][28] . ക ൂബൻ പസി�
കേ ാലി ൻ വിശ ാസിയാെയ ിലും പിൽ ാ� ഡ ായിരു റേമാൺ േ ഗായുെട െത ായ നയ�
ല ് കാസ്േ ടാ നിരീശ രവാദിയായി ീർ ു. ൾെ തിേര കാസ്േ ടാ നട ിയ ഒരു പസംഗം
ഒ ിലധികം വിദ ാലയ ളിലായാണ് കാ� അേ ഹ ിന് വളെരയധികം മാ മ േനടി�
സ്േ ടാ തെ പാഥമിക വിദ ാഭ ാസം തുടർ � െ ാടു ു. സമൂഹ ിനു മു ാെക കാസ് േ ടാ
ത്. ഇതിനിടയിൽ കാസ്േ ടായുെട താൽപര ം ി െ ു തുട ി. അേ ഹം പി ീട് ഇട�
ചരി ത ിലും ഭൂമിശാ ിലുമായി മാറി. തു ചായ്വു സംഘടനകേളാട് വളെര േവഗം
സുഹൃ ു ളുമായി ചർ കൾ നട ി വി� അടു ാൻ തുട ി[29] . തുടർ ് 1950 െസപ്തം�
ഷയ െള ുറി ് ആഴ ിൽ സംവദി ാൻ ബറിൽ സർ കലാശാലാ ബിരുദം കര മാ ു�
[30]
കാസ്േ ടാ ഇ െ ിരു ു. ൂളിെല അ ാദമി� കയും െചയ് ത ു.
കപഠന ിൽ വലിയ േകമെനാ ുമ ാതിരു കാസ്േ ടാ പാർ ി ഓഫ് ദ ക ൂബൻ പീ ിൾ
കാസ്േ ടാ ്കായികവിേനാദ ളിലായിരു ു എ സംഘടനയിൽ അംഗത െമടു ു പവർ�
കൂടുതൽ താത്പര ം[18] . ി ാൻ തുട ി. അഴിമതിെ തിേരയും മാ�
ിനു േവ ിയും പരി മി ിരു ുെവ ിലും
ഈ പാർ ി ് തിരെ ടു ിൽ വിജയം കെ �
1�1 സർ കലാശാല ജീവിതം, രാ ീയം ാനായിരു ി . എ ിരി ിലും ഈ പാർ�
1945-1947 ിയിൽ തെ തുടരാൻ അേ ഹം തീരുമാനി ു
[31][32][33][34][35]
. പസിഡ ് േ ഗാ ഈ സമയ�
1945 െ അവസാന ളിൽ ഹവാന സർവകലാ� ,് വിദ ാർ ി പേ ാഭകെര േനരിടാൻ അ ക�
ശാലയിൽ കാസ്േ ടാ നിയമപഠന ിനായി േചർ� മികളട ു േപാലീസ് സംഘെ നിേയാഗി�
ു. ഈ സമയ ് ക ൂബൻ സ ാത സമര� ു. ഇതിനിട ് കാസ്േ ടാ ു േനെര വധഭീഷണി
െ ുറി ു പു ക ൾ കാസ്േ ടാ ധാരാ� ഉ ായി. അതിനുേശഷം േതാ ുധാരിയായി മാ�
ളമായി വായി ാൻ തുട ി[19] . വിദ ാഭ ാസ� തം കാസ്േ ടാ പുറ ിറ ാൻ തുട ി, കൂടാ�
കാല ് മന ിൽ മുഴുവനും രാ ീയമായിരു ു. െത സുഹൃ ു ളായ അംഗര ൻമാർ എേ ാ�
ഈ താൽപര ം അേ ഹെ വിവിധ രാ ീയ ഴും അേ ഹ ിനു ചു ും ഒരു സുര ാ വലയം
1�3 വിവാഹം, മാർക് സിസെ സ ീകരി ൽ 1948�1950 3

തീർ ിരു ു. കാസ്േ ടാെയ കുടു ാനായി സർ� കം ആ രാജ ് വ ാപകമായ അ കമം അഴി�
ാർ അേ ഹെ ഒ ു ര ു െകാലപാതക� ുവി ു. 3,000 േ ാളം ആളുകൾ െകാ െ �
േകസുകളിൽ ഉൾെ ടു ിെയ ിലും, മതിയാവാ� ു. സർ ാർ േസനയും, ഇടതുപ പവർ ക�
െതളിവുകളി എ കാരണ ാൽ അതിൽ രും ത ിലായിരു ു യു ം. അവിടെ പവർ�
നിെ ാം അേ ഹം ര െ ടുകയാണു ായത് കേരാെടാ ം േചർ ് ഒരു േപാലീസ് േ ഷൻ
[36][37][38]
. ആ കമണ ിൽ കാസ്േ ടാ പെ ടു ുകയു ാ�
യി [46][47][48] .

1�2 ലാ ിനേമരി ൻ വി വ ൾ
1947�1948 1�3 വിവാഹം, മാർക് സിസെ സ ീക�
രി ൽ 1948�1950
1947 ൽ െഡാമിനി ൻ റി ി ിെല അേമരി�
ൻ നിയ ിത പാവ സർ ാരിെന തുട ു നീ� "സമൂഹം എ ാെണ ് എെ പഠി ി ത് മാർ�
ാനു ഒരു രഹസ പ തിയിൽ കാസ്േ ടാ ക് സിസം ആണ്. കാ ിൽ ദി ുകളറിയാെത ഉഴ�
ഭാഗഭാ ായി. അ ാല ,് അേമരി യുെട ലു ഒരു അ െനേ ാെലയായിരു ു ഞാൻ.
സഹായേ ാെട, െഡാമിനി ൻ റി ി ് ഭരി� വർ സമര ിെ ചരി തം നി ൾ റിയിെ �
ിരു ത് റാേഫൽ ടുജിേലാ എ അതി കൂര� ിൽ, സമൂഹ ിൽ പാവെ വനും പണ ാര�
നായ േസ ാധിപതിയായിരു ു. ടുജിേലായുെട നും ത ിലു േചരിതിരിവിെന ുറി ് നി ൾ
രഹസ േപാലീസ് വിഭാഗം എതിരാളികൾെ തി� അ നാെണ ിൽ ശരി ും നി ൾ കാ ിലക�
േര കൂരമായ ശി ാനടപടികളാണ് സ ീകരി ു െ അ നാണ്"
േപാ ിരു ത് [39] . യൂണിേവഴ്സി ി ക ി േഫാർ
� കാസ്േ ടാ മാർക് സിസ ിേല ു തിരിയു ു.
െഡേമാ കസി എ സംഘടനയുെട െസ ക റി
2009 [49]
എ നിലയിൽ ഈ വി വമുേ ിൽ പെ �
ടു ാൻ കാസ്േ ടാ തീരുമാനി ു. ഏതാ ് 1,200 െകാളംബിയയിൽ നി ് ക ൂബയിൽ മട ിെയ�
ഓളം േപർ വരു തായിരു ു ഈ വി വൈസ� ിയ കാസ്േ ടാ നാ ിൽ ഒരു പധാന ാ�
ന ം. എ ാൽ ഈ നീ ം മുൻകൂ ി അറി േക മായി മാറിയിരു ു [50][51] . സർ ാരി�
ക ൂബൻ പസിഡ ് പേ ാഭകാരികെള അവരു� െ ജനവിരു നയ െള ശ മായി വിമർശി�
െട യാ ത തുട ും മു ു തെ അറ ു െചയ്തു. ാൻ മാ തമ , അ രം നിയമ ൾെ തിേര,
പേ , വളെര ത പൂർ ം, കാസ്േ ടാ ആ നീ� വിദ ാർ ികേളയും, െതാഴിലാളികേളയും സമ�
ിൽ നി ും ര െ ു. വി വകാരികൾ രരംഗേ ിറ ാനും കാസ്േ ടാ ു കഴി ു.
കയറിയ നൗക േപാലീസ് പിടി ു തിനു മു ് ഇെതാരു പുതിയ സമരരീതിയായിരു ു. അെ ാ�
കാസ്േ ടാ നദിയിേല ു ചാടി നീ ി ര െ ു� ം തെ , കാസ്േ ടാ വിവാഹിതനായി. ക ൂബ�
കള ു [40][41][42] . യിെല ഒരു സ കുടുംബ ിൽ നി ു മിർത്
ദയസ് ബ ാർ ് ആയിരു ു വധു [52][53][54] . ര ു
ആ മം പാഴായിേപാെയ ിലും കാസ്േ ടാ തിരി� േപരുെട വീ ുകാരും ശ മായി എതിർ ഒരു
ു ഹവാനയിേല ു െച ു. അവിെട േ ഗാവി� േ പമവിവാഹമായിരു ു അത്.
െ ദുർഭരണ ിെനതിേര നട ു പേ ാഭ�
ളിൽ സജീവ സാ ി മായി. 1948 ൽ സർ � ആയിട ് കാസ്േ ടാ, കാറൽ മാർക് സിെ ചി�
കലാശാലയിെല ഒരു വിദ ാർ ി േപാലീസിനാൽ കളിൽ ആകൃ നായി ുട ി. കാറൽ മാർ�
െകാലെച െ തുമായി ബ െ ,് േപാലീ� ക് സ,് െ ഫഡറിക് ഏംഗൽസ്, െലനിൻ എ ിവ�
സും വിദ ാർ ികളും ത ിൽ ഉ ായ സംഘർ� രുെട കൃതികളിൽ അതീവ താൽപര ം പുലർ ി�
ഷ ിൽ കാസ്േ ടാ അതി കൂരമായി മർ ി െ � െ ാ ് ക ൂബയിെല പശ്ന െള മുതലാളി �
ു [43][44]
. ഇ ാലയളവിൽ അേ ഹ ിെ പ� സമൂഹ ിെ പശ്ന ളായി വ ാഖ ാനി ാൻ
സംഗ ളിൽ ഒരു ഇടതു ചായ്വ് ദൃശ മായിരു� കാസ്േ ടാ മി ു. ബൂർഷ ാസികളുെട ഏകാധി�
ു. ക ൂബയിെല സാമൂഹിക, സാ ിക േവർ� പത മാണ് ക ൂബയിൽ നിലനിൽ ു െത ് കാ�
തിരിവുകൾ, അേമരി യുെട സാ മാജ ത േമൽ� സ് േ ടാ തിരി റി ു. മാർക് സിസം വിഭാവനം
േ ായ്മ തുട ിയ വിഷയ െള ുറി ു കാ� െച ു െതാഴിലാളികളുെട വർ സമരം എ
സ്േ ടായുെട അ ാലെ പസംഗ ൾ കാറൽ വി വ ിലൂെട മാ തേമ സമൂഹ ിൽ ഒരു മാ�
മാർക് സിെ ആശയ േളാടു അേ ഹ ിെ ം െകാ ുവരാൻ കഴിയൂ എ ് അേ ഹം മന�
പതിപ ിവ മാ ു തായിരു ു [45]
. ിലാ ി. ഹവാന ുപുറ ് വിദൂര ഗാമ �
ളിൽ നട ു വംശവിേവചന ിെ നീറു
കാസ്േ ടാെയ വളെരയധികം ആകർഷി ഒരു
വശ ളും കാസ്േ ടാ േനരി ു ക ു മന ിലാ ി
വ ിയായിരു ു അർജ ീനയുെട പസിഡ ാ� [55][56]
യിരു ജുവാൺ െപേറാൺ. അേ ഹ ിെ .
സഹായേ ാെട െകാളംബിയയിെല സർ ാരി� 1949 ൽ കാസ്േ ടാ ് ഒരു മകൻ പിറ ു [56][57] .
െനതിേര ഒരു വി വമുേ ം നട ു ു ായി� കാസ്േ ടാ രാ ീയ ിേല ് കൂടുതൽ ൂടുതൽ
രു ു. കാസ്േ ടാ അതിൽ പ ുേചരാൻ തീരുമാ� ഇറ ിെ ു പവർ ി ാൻ തുട ിയിരു ു.
നി ു. െകാളംബിയയിെല ഇടതുപ പവർ� െസപ്തംബർ 30 മുേ ം എ സംഘടനയിൽ
കനായ േജാർ ് എലീസറിെ െകാലപാത� േചർ ു പവർ ി ുക വഴി സർ ാരിെനതി�
4 2 ക ൂബൻ വി വം

േര അേ ഹം ശ മായ പേ ാഭപരിപാടികളു�
മായി നീ ാൻ തുട ി. സർ ാരും കു വാളി�
കളുമായു അവിഹിതബ ം െതളിവു സഹി�
തം കാസ്േ ടാ െപാതുസമൂഹ ിൽ ഉയർ ി ാ�
ി. ഇത് അേ ഹ ിെനതിേര ഇ രം കു വാളി�
കളുെട േകാപം ണി ുവരു ി. കുറ ു കാ�
ലേ െ ിലും കാസ്േ ടാ ് ഒളിവിൽ േപാേക�
ി വ ു. ആദ ം ക ൂബയുെട ഉൾ ഗാമ ളിലും,
പി ീട് അേമരി യിലും അേ ഹം ഒളി ു താമ�
സി ു. ആഴ്ചകൾ ു േശഷം കാസ്േ ടാ തിരിെക
ക ൂബയിേല ു വ ് മുഴുവൻ സമയവും പഠന�
ിൽ ി ുകയും 1950 െസപ് ംബറിൽ പഠ�
നം പൂർ ിയാ ി േഡാ ർ ഓഫ് േലാ എ ബി� ബാ ി (ഇടത്) അേമരി ൻ പ ാള േമധാവികേളാ�
രുദം കര മാ ുകയും െചയ്തു [55] . െടാ ം

1�4 ഔേദ ാഗിക ജീവിതവും രാ ീയ� െച ാൻ ത ാറായി . ക ൂബയുെട ദരി ദ പ�

വും 1950�1952 േദശ ളിൽ കാസ്േ ടാ സ ം നിലയിൽ പാർ�
ി ു േവ ി പചരണം നട ുകയും അവി�
ക ൂബയിെല പാവെ വർ ് അവരുെട അവ� െട നിെ ാെ കി ിയ പി ുണയിൽ അടു
കാശ ൾ ാപി ു കി ാനായി കാസ്േ ടായും തിരെ ടു ിൽ ന ഒരു മുേ ം നട ാൻ
സുഹൃ ു ളും കൂടി ഒരു നിയമസഹായേവദി കഴിയുെമ ് ഉറ ു വിശ സി ുകയും െചയ്തു
രൂപീകരി ു. പേ , വളെര താമസിയാെത സാ� [65][66][67] .
ികെഞരു ം അതിെന ഗസി ു. തുടർ�
് കാസ്േ ടായുെട ഓഫീസിെല ഫർണീ റുകളും ഈ പചാരണ ിനിടയിൽ മുൻ പസിഡ ായി�
മ ും ക ു െക ി. ൈവദ ുതി വിതരണം വിേ � രു ഫൽഗൻസിേയാ ബാ ി െയ കാസ്േ ടാ
ദി ു. ആരംഭി ് അധികം കഴിയു തിനു മുേ ക ുമു ി. ര ു േപരുേടയും മാർ ൾ വ�
തെ , അ െന, അത് അട ു പൂേ ി വ ു ത മായിരുെ ിലും ല ം ഒ ായിരു ു.
[58][59][60] എ ാൽ നിലവിലു പസിഡ ് പേയാെയ പു�
. കാസ്േ ടാ വീ ും സജീവ രാ ീയ ി�
േല ് തിരി ു വ ു. രാജ ് വിദ ാർ ി പ� റ ാ ു തിൽ ഒരു പരിധി ുറം ഒരു രാ�
ാന െള നിേരാധി ാൻ ക ൂബൻ സർ ാർ ീയ ബ മു ാ ാൻ കാസ് േ ടാ മി ിരു�
മി േ ാഴു ായ ഒരു പേ ാഭ ിൽ അേ � ി . പേയാ െമക് സ ിേ ായിേല ു േപായ സമ�
ഹം പെ ടു ു. േപാലീസ് അറ ു െചയ്തുെവ� യ ,
് ബാ ി ഒരു പ ാള അ ിമറിയിലൂെട അധി�
ിലും കു ൾ െതളിയി ാനാകാ തിനാൽ കാരം പിടിെ ടു ു. അേമരി യുെട സഹാ�
െവറുെത വി ു. ക ൂബയിെല മെ ാരു രാ ീയ യേ ാെടയാണ് ബാ ി ഈ നീ ം നട ിയ�
പവർ കനായിരു എേഡ ർേഡാ ഷിബാസിൽ ത് . അ ട മു ജനാധിപത ം ആണ് ബാ ി
കാസ്േ ടാ വളെരയധികം വിശ ാസമർ ി ിരു ു. വാഗ് ദ ാനം െചയ് ത െത ിലും അത് ഒരു ഏകാധി�
ഷിബാസിനും അേ ഹം േനതൃത ം െകാടു ു പതിയുെട വാ ുകളാെണ ് കാസ്േ ടാ ് ഉറ
പാർ ിേഡാ ഓർ േഡാക് േസാ എ സംഘട� േബാ മു ായിരു ു [64][68][69][70][71] . ബാ ി
ന ും മാ തേമ ക ൂബയിൽ എെ ിലും െച� ക ൂബയിെല പണ ാരുമായും, അേമരി യുമാ�
ാനാവു എ ് കാസ്േ ടാ ഉറ ു വിശ സി ു. യാണ് ബ ം ാപി ത്. റഷ യുമായു നയ�
എ ാൽ അ െ വിദ ാഭ ാസമ ിയുെട േപ� ത ബ ൾ വിേ ദി ും െതാഴിലാളി യൂ�
രിൽ ഉ യി ഒരു അഴിമതി ആേരാപണ ിെ ണിയനുകെള അമർ െചയ് ത ും േസാഷ ലി ു
േപരിൽ എേഡ ർേഡാ അറ ു െച െ ു. േകാ� പാർ ികെള അടി മർ ിയും ബാ ി മുേ ാ�
ടതിയിൽ െതളിവുകൾ നൽകി ആ കു ിൽനി� ു േപായി. ബാ ി െയ േനരിെ തിർ ു �
് വിമു നാകാൻ,നിർഭാഗ വശാൽ ഷിബാസി� തിനു പകരം, പസിഡ ിെനതിേര അഴിമതിയാ�
നായി . ഒരു േറഡിേയാ സംേ പ ണ ിനിട� േരാപണേകസുകൾ േകാടതിയിൽ രജി ർ െച�
യിൽ ഷിബാസ് സ യം െവടിെവ ു മരി ു. സർ� ുവാനായിരു ു കാസ് േ ടാ താൽപര ം കാണി�
ാർ അേ ഹെ നുണയൻ എ ് കു െ � ത് . എ ാൽ അ രം നീ െളാ ും
ടു ിയിരു ു. ആശുപ തിയിൽ ഷിബാസിെ തെ ല പാപ് ത ിയിെല ി എ റി
അ നിമിഷ ളിൽ കാസ്േ ടാ കൂെടയു ായി� കാസ് േ ടാ, ബാ ി യുെട സർ ാരിെന പുറ ാ�
രു ു [61][62][63][64]
. ാനു മ ് ഉപായ ൾ ചി ി ു തുട ി
[72][73]
.
ഷിബാസിെ പിൻഗാമിയാവാൻ കാസ്േ ടാ സ �
യം തീരുമാനി ിരു ുെവ ിലും, പാർ ിയിെല മു�
തിർ േനതാ ൾ ് അത് സ ീകാര മായിരു ി�
. കാരണം കാസ്േ ടായുെട പുതിയ രീതികൾ
അവരിൽ ഭയം വളർ ി. അവർ കാസ്േ ടാെയ
2 ക ൂബൻ വി വം
ഹൗസ് ഓഫ് േകാൺ ഗ ിേല ് നാമനിർേ ശം
2�2 വിചാരണ, "ചരി തം എനി ു മാ ു നൽകും", 1953 5

2�1 െമാൻകാട പ ാളബാര ് ആ കമ� സാ ിയാേഗാ േറഡിേയാ േ ഷൻ പിടിെ ടു ്

ണം 1952�1953 ദ മൂവ്െമ ിെ പകടന പ തിക അതിലൂെട
പേ പണം െച ുക എ ല ം കൂടി
കാസ്േ ടാ ു ായിരു ു [83] . പെ ാ �
താനൂ ാ ിൽ തെ പൂർ ികർ സ്പാനിഷ്
ഓർേ ാേഡാക് േസാ പാർ ിയുെട നയ ിൽ കാ� ബാര ് ആ കമി ് ആയുധ ൾ പിടിെ ടു
സ്േ ടാ നിരാശനായിരു ു. ഇ രം അ കമര� സംഭവമാണ് കാസ്േ ടാ ് പേചാദനമായ�
ഹിത നിലപാടുകളിലൂെട വിജയ ിെല ിേ � ത്. വിേദശാധിപിത ിെനതിേര േപാരാടിയ
രാൻ കഴിയിെ റിയാമായിരു കാസ്േ ടാ സ � മുൻ സ ാത സമരേപാരാളിയായിരു േജാസ്
മായി ഒരു വി വസംഘടന െക ി ടു ാൻ മാർ ിനിയുെട ചരി തമാണ് ഫിദലിെ മു ി�
മമാരംഭി ു. ഫിദലിെ േനതൃത ിൽ ദ മൂ� ലു ായിരു ത് [84][85] . ഫിദൽ സ യം താൻ
വ്െമ ് എ സംഘടന അ െന പിറവിെയടു� മാർ ിനിയുെട പിൻഗാമിയാെണ ് വിശ സി ു.
ു പൂർ മായും ഒരു ൈസനിക സംഘടനയാ� 165 േപരട ു ഒരു സംഘെ യാണ് കാ�
യിരു ി ദ മൂവ്െമ ിെ ല ം പകരം സാ� സ്േ ടാ െമാൻകാട നീ ിനായി ഒരു ിയത്.
ധാരണ ാരായ പൗര ാെര ൂടി ഉൾെ ാ ി ് 138 േപരുെട ഒരു സംഘം സാ ിയാേഗായിലും, 27
തിക ും ജനകീയമാവുക എ തായിരു ു കാ� േപർ ബയാേമായിലും ത ടി ു. ഫിദെലാഴിെക
സ്േ ടായുെട ആശയം. അേധാേലാക ിൽ നി� എ ാവരും കുടുംബം എ ബാ ത ഇ ാ
ും പസി ീകരി ു ഒരു പ ത ിലൂെടയാ� െചറു ാരായിരു ു. അ െനയു ഒരു
യിരു ു ഓർേ ാേഡാക് േസാ പാർ ി ത ളു� േസനയാവണം ഈ ആ കമണ ിനു േവ �
െട ആശയ ൾ നട ിലാ ാൻ മി ിരു െത� െത ് കാസ്േ ടായ ു നിർബ മു ായിരു ു.
ിൽ ബാ ി വിരു െര ക ുപിടി ് സായുധ� എ ുവ ാലും ല ം പൂർ ീകരിേ പിൻ�
പരിശീലനം നൽകി യു സ രാ ുക എ താ� മാറാവൂ എ തായിരു ു കാസ്േ ടാ തെ
യിരു ു കാസ്േ ടായുെട സംഘടനയുെട മാർ ം. സംഘാംഗ ൾ ു െകാടു ിരു കർശന
പ ് അംഗ ളു ഒരു െചറിയ െചറിയ െസ� നിർേ ശം. എ ാൽ വിചാരി േപാെലയു
ുകൾ അതായിരു ു ദ മൂവ്െമ ിെ പവർ � മുേ ം നട ാൻ അവർ ു കഴി ി . ബാ�
നരീതി [74][75][76] . ബാ ി ഭരണ ിൽ അതൃപ്തി ര ിനടുെ ിയേ ാേഴ ് തെ മു റിയി ്
പൂ 12 േപർ േചർ തായിരു ു ദ മൂവ്െമ ി� ൈസറൺ മുഴ ിയതുമൂലം സംഘ ിന് കന
െ േക േനതൃത ം. പി ീട് ഏതാ ് 1,200 എതിർ ് േനരിേട ി വ ു. ഒരു പിൻവാ ലിനു
േപർ കൂടി ഈ സംഘ ിേല ു േചർ ു. കൂ� സമയം കി ു തിനു മുേ നാലു യുവാ ൾ
ടുതലും ക ൂബയുെട ദരി ദ ഗാമ ളിൽ നി ു � മരി ു വീണു [86][87][88] . വിമതേസനയിെല
വരായിരു ു [77][78][79] . ആറുേപർ െകാ െ േ ാൾ ൈസന ിെല
മരണസംഖ 19 ആയിരു ു [89][90] .
"അടു ഏതാനും മണി ൂറുകൾ ു ിൽ
ന െള കാ ിരി ു ത് വിജയമാകാം, പരാ� ഇേതസമയം, ചില വിമതർ േചർ ് ഒരു സർ�
ജയമാകാം. ഫലം എ ുതെ യായാലും ഇത് ാർ ആശുപ തി പിടിെ ടുെ ിലും ൈസ�
നമു ് ആ ാദം നൽകു ഒ ായിരി ുെമ ്ന ം ആശുപ തി വള ് അവെര കീഴ്െ ടു�
എനി ുറ ാണ്. നാം വിജയി ുകയാെണ� ി. കൂടാെത അവിെട നി ു പിടി 22 േപ�
ിൽ വളെര അടു ു തെ േരയും യാെതാരു വിചാരണയും കൂടാെത വധി�
മാർ ിനിയുെട
അഭിലാഷ ൾ പൂർ ീകരി ുെമ ് നമു ് ു [81][91] . കാസ്േ ടായുെട ൈസന ിെല ചി�
പത ാശി ാം. ഇനി അത പരാജയെ ടുകയാ� ലെര ിലും സർ ാരിനു മു ിൽ കീഴട ു തി�
െണ ിൽ നി ൾ നിരാശരാേവ , ആയിര ൾ നു താൽപര ം പകടി ി ു. മ ു ചിലർ തിരിെക
ക ൂബ ു േവ ി മരി ുവാൻ ത ാറായി ന ു� ഹവാനയിേല ു േപായി. കാസ്േ ടായും സേഹാ�
െട പുറെക വരും. അവർ നാം പിടി െകാടി
ദരൻ റൗളും അട ു ഒരു െചറിയ സംഘമാ�
ഉയർ ിപിടി ു മുേ ാ ു േപാകും" കെ വിദൂര ഗാമ ിലു ഒരു ഗറി ാതാവള ി�
െമാൻകാട ബാര ് ആ കമണ ിനു മുേ ാടി� േല ും േപായി.
യായി വി വകാരികേളാടായി െചയ്ത പസംഗ�
ിൽ നി ും, 1953 [80]
ക ൂബൻ പസിഡ ് ാനേ ് തിരെ ടു� 2�2 വിചാരണ, "ചരി തം എനി ു മാ�
് നട ാനിരിെ 1952 ജൂണിൽ നട ിയ പ ാള ു നൽകും", 1953
അ ിമറിയിലൂെട അധികാര ിൽവ ഫുൾ�
െജൻസിേയാ ബാ ി ാെയ അധികാര ിൽനി ് ൈസന ം ഇവരുെട ഒളി ാവളം വള ് ആ ക�
പുറ ാ ാൻ ഫിദലിെ േനതൃത ിൽ 1953-ൽ മണ ിൽ പെ ടു എ ാവേരയും പിടികൂടി
[92][93][94]
നട മമാണ് െമാൻകാട പ ാളബാര ് . പാലസ് ഓഫ് ജ ീസ് എ േകാടതി�
ആ കമണം [81][82] . ക ൂബൻ വി വചരി ത� യിലായിരു ു വിചാരണ [95][96][97] . രാജ േ ദാഹ�
ിെല ധീേരാ ലമായ ഏടായി ഇത് തിള ി ു ം നട ിയതിന് കാസ്േ ടാ അട ം നിരവധി
നിൽ ു ു. െമാൻകാട ബാര ് പിടിെ ടു ് േപെര േകാടതി ശി ി ുകയു ായി. കാസ്േ ടാ
അവിടുെ ആയുധ ൾ ൈക ലാ ുകയാ� തെ യായിരു ു പതിഭാഗ ിനു േവ ി വാദി�
യിരു ു ഈ മുേ ിെ ല ം. കൂടാെത ത്. േദശീയ േനതാവായിരു േജാസ് മാർ ിനി�
6 2 ക ൂബൻ വി വം

കാസ്േ ടാ ഇ െ ത്. റൂസ് െവൽ ിെ ന ൂഡീൽ

എ കൃതിയിൽ പറയു േപാെലയു മാ ം
ക ൂബയിൽ വ ു കാണാൻ കാസ്േ ടാ ആ ഗഹി�
ു [106][107][108] . ജയിലിലിരു ുെകാ ു തെ ,
അനുയായികളുെട പി ുണേയാെട, പുറംേലാക�
െ സംഘടനയിൽ തെ സ ാധീനം കാസ്േ ടാ
നിലനിർ ിേ ാ ു. "ചരി തം എനി ു മാ ു
നൽകും" എ േപരിലു ഒരു പസി ീകരണ�
വും അേ ഹം അ ാല ു തുട ുകയു ായി,
ഇതിെ ആദ വിൽ ന തെ ഏതാ ് 27,500
േ ാളം പതികളായിരു ു.
ഈ സമയ ് ബാ ി യുെട സുഹൃ ായിരു
തെ ഒരു സേഹാദരെ സഹായ ാൽ ഫിദലി�
െമാൻകാട ആ കമണവുമായി ബ െ ് ഫിദലിെ െ ഭാര ആഭ രവകു ിൽ ഒരു േജാലി സ ാ�
അറ ് േരഖെ ടു ു ു. ദി ു. ഇത് ഫിദലിെന ആെക േകാപാകുലനാ�
ി. േജാലി േനടിയ കാര ം അവർ കാസ്േ ടായിൽ
നി ും ഒളി ുെവ ിരു ു. എ ാൽ ഒരു േറ�
യാണ് തെ പേചാദനം എ ാണ് ഒരു േചാദ � ഡിേയാ പേ പണ ിലൂെട വിവരമറി കാ�
ിനു മറുപടിയായി കാസ്േ ടാ േകാടതി ു മു� സ്േ ടാ പറ ത് ഇത് ഞാൻ ആയിരം തവണ
ാെക േബാധി ി ത് [98][99][100] . സംശയ ി� മരി ു തിനു തുല മാണ് എ ാണ്. മിർ
െ േപരിൽ പിടികൂടിയവർെ തിേര ൈസന ം മകെന അവരുെട കൂെട െകാ ുേപാകാൻ തീരു�
നട ിയ അതി കൂരമായ മർ ന ിെനതിേര കാ� മാനി തും അേ ഹ ിന് തീെര ഇ മായിരു ി�
സ്േ ടാ േകാടതിയിൽ പരാതി നൽകി. ഇ രം ; കാരണം തെ മകൻ ഒരു ബൂർഷ ാ അ �
കു വാളികൾെ തിേര അേന ഷണം നട ാം രീ ിൽ വളരാൻ കാസ്േ ടാ ഇ െ ിരു ി�
[109][110][111]
എ ് േകാടതിയിൽ നി ും ഫിദലിന് ഉറ ും ലഭി� . ഇേതാെട ഇവരുെട ദാ ത ബ�
ു. ഏഴു മുതൽ പതിമൂ ു വർഷം വെരയു ം ഒരു വിവാഹേമാചന ിെ വ ിേലെ �
വിവിധ കാലയളവുകളിേല ് 55 േപെര േകാട� ിേ ർ ു.
തി ജയിലിേല യ ു. ഒേ ാബർ 16 ന് വിചാ� 1954 ൽ ബാ ി തിരെ ടു ിെന അഭിമുഖീക�
രണേ ാടതിയിൽ ഫിദൽ നട ിയ നാലുമണി� രി ു. ഭയം കാരണം ബാ ി െ തിേര മ �
ൂർ നീ വാദ ിെ പതിനായിര ണ ിന് രി ാൻ ആരുംതെ ഉ ായിരു ി . തിക ും
അ ടി പതി ുകൾ രാജ വ ാപകമായി പച� വ നാപരമായ നീ ളിലൂെടതെ ബാ ി
രി ു. ചരി തം എെ കു ാരനെ ു വി� വീ ും അധികാര ിെല ി. പതിപ സ രം
ധി ും എ ് പഖ ാപി ുെകാ ു ഫിദലിെ ഇ ാ ഒരു ഭരണസംവിധാനമാണു ായിരു �
വിഖ ാത പസംഗം അനുയായികൾ ് ആേവശം ത്. ഈ സമയ ് കാസ്േ ടായും കൂ ാളികളും
പകർ ു [101][102][103][104] . 'ചരി തം എെ കു� രാ ീയ തടവുകാർ ു ലഭി ാവു മാ ിനു�
ാരനെ ു വിധി ും" എ ഈ വാച� േവ ി അേപ ി ു. ഇവർ ു മാ ു നൽകി
കം പി ീട് ക ൂബൻ വി വ ിെ വിളംബര� തുറ ുവിടു ത് തെ ഗവൺെമ ിന് ഒരു പ�
പഖ ാപനം േപാെലയായി മാറി. ഇരുപ ിര� തി ായ നൽകുെമ ു കരുതി ബാ ി അതിനു
ുമാസെ ശി ുേശഷം ഫിദലിെന േമാചി� സ തം മൂളി. കൂടാെത കാസ്േ ടാ രാ ീയമാ�
ി ു. ജൂൈല 26െ വി വ ിൽ പെ ടു ് യി യാെതാരു ഭീഷണിയും ഉ ാ ാൻ േപാകു�
പിടികൂടെ വരും െകാ െ വരും പിൽ ാല ിെ ും ൈധര മായി അവർ ു മാ ു നൽ�
ക ൂബയുെട ചരി തെ തെ മാ ിെയഴുതി [105] . കാെമ ും അേമരി യിൽ നി ും ബാ ി ്
ഉപേദശവും കി ിയി ു ായിരു ു [112][113][114][115]
. ജയിൽവിേമാചിതനായ കാസ്േ ടാെയ സർ�
2�3 ജയിൽവാസം, 26ജൂൈല മൂവ്െമ ് ാർ വളെര സൂ ്മമായി നിരീ ി ു ു ാ�
1953�1955 യിരു ു [116][117][118] . അേ ഹ ിെ പവർ �
ന ൾ ചില അഭിമുഖ ളിലും, േറഡിേയാ സം�
ജയിൽവാസ ിനുേശഷം "ദ മൂവ്െമ "് എ ഭാഷണ ളിലും ഒതു ി നി ു. ഈ സമയ ്
േപര് കാസ്േ ടാ “26 ജൂൈല മൂവ്െമ "് എ ാ ി കാസ്േ ടാ മിർ യിൽ നി ും വിവാഹേമാചി�
മാ ി. െമാൻകാട മുേ ിെ ഓർ ായാ� തനായി. സംഘടനെയ ശ ിെ ടു ു തിനാ�
യിരു ു ഇത്. കാസ്േ ടാ ധാരാളം വായി ുമായി� യി അേ ഹം ഒരു പതിെനാ ംഗ ക ി രൂപീ�
രു ു. മാർക് സിേ യും, െലനിേ യും രചനകൾ കരി ുകയു ാെയ ിലും തെ അധികാരം ഈ
അേ ഹം ആസ ദി ു വായി ിരു ു. കൂടാെത ക ി ് വി ുെകാടു ാൻ കാസ്േ ടാ ത ാറാ�
സി ് േഫായിഡ്, ദേ വ് ്കി, േഷക് സപ
് ിയർ യിരു ി . ഈ േസ ാധിപത ം ഇ െ ടാതിരു�
മുതലായവരുെട കൃതികളും കാസ്േ ടാ വായി ി� ചിലർ പാർ ി വി ുേപാെയ ിലും ഭൂരിപ �
രു ു. മാർക് സിസ ിെ ച ൂടിൽ നി ു� വും കാസ്േ ടാെയ അനുകൂലി ു വരായിരു ു
[119][120]
െകാ ് ഇവെയ വായി ു മന ിലാ ാനാണ് .
2�5 സിയറ മി യിെല ഗറി ാ യു ം 1956�1958 7

2�4 െമക് സിേ ാ - ഗറി ാ പരിശീലനം [129]

.
1955�1956 ക ൂബൻ വി വ ിനുേവ ി ധനം സമാഹരി�
ാനായി കാസ്േ ടാ ഒരു േലാക പര ടനം നട�
ുവാൻ തീരുമാനി ു. ബാ ി യുെട രഹ�
സ േപാലീസ് കാസ്േ ടായുെട പവൃ ികൾ സദാ
നിരീ ി ു ു ായിരു ു. ഒരു െമക് സിേ ാ
സ ർശനേവളയിൽ കാസ്േ ടാ ു േനെര പാഴാ�
യിേ ായ ഒരു വധ മവും നട ു. കൂടാെത
െമക് സി ൻ േപാലീസിെന സ ാധീനി ് ബാ ി
കാസ്േ ടാെയ അറ ു െച ി ു [130][131][132][133] .
പേ , െമക് സിേ ായിെല രാ ീയ പവർ �
കരുെട ഇടെപടൽ െകാ ് കാസ്േ ടായും കൂ രും
െപെ ു തെ സ ത രാ െ ു. വിേദശ�
പര ടന ി ിടയിലും ക ൂബയിെല ബാ ി വി�
രു രുമായി കാസ്േ ടാ നിര ര ബ ം പുലർ�
ിയിരു ു. താൻ പ തി ത ാറാ ിയിരു
ക ൂബൻ വി വമുേ ിന് ആവശ മായ പി�
ുണ ഒരു ുകയായിരു ു ഫിദൽ.
റൗൾ കാസ്േ ടാ (ഇടത്) െച ഗുേവര (വലത്), ധാ�
രാളം മഹ ായ മൂല ളു മനുഷ ൻ എ ാണ് 25 നവംബർ 1956 ന് വില ു വാ ിയ ഗ
െചഗുേവരെയ ുറി ് കാസ്േ ടാ അഭി പായെ ടാറു� എ പാ ലിൽ കാസ്േ ടായും 82 വി വകാരി�
ായിരു ത് [121] കളും, െമക് സിേ ായിൽ നി ും ക ൂബ ല �
മാ ി യാ തതിരി ു. 90 െചറുേതാ ുകൾ, 3
ഫിദലിെ മുകളിൽ കഴുകൻ ക ുകളുമായി യ വൽകൃത േതാ ുകൾ, 40 ൈകേ ാ ു�
കൾ, 2 ടാ ്-േവധ േതാ ുകൾ എ ിവയായി�
ബാ ി ഭരണകൂടം ഉ ായിരു ു. ബാ ി
രു ു ക ൂബയിെല സർ ാരിെന പരാജയെ �
ഭരണകൂട ിെനതിേര ശ മായ ഒരു നീ ി�
ടു ാൻ ത ാെറടു ിരു ആ ൈസന ി�
നു േവ ി ത ാെറടു ാൻ തൽ ാലം ക ൂബ�
െ ആയുധബലം [134][135][136][137] . 1,200 ൈമൽ
യിൽ നി ു മാറി നിൽ ാൻ കാസ്േ ടായും അനു�
സ രി ുക എ ത് അ ത എളു മ ായിരു�
യായികളും തീരുമാനി ു [122][123][124] . കാസ്േ ടാ
ു, ക ലിൽ താ ാവു തിലും അധികം ആെള
ക ൂബയിൽ നി ും പലായനം െച ു തിനു മു�
് മാധ മ ൾ ായി അയ ക ിൽ ഇ െന കയ ിയിരു ു. കൂടാെത, യാ തികർ ് കടൽ�
പറ ിരു ു: സമാധാന ിെ എ ാ വാതി� െ ാരു ും പിടിെപ ു. യാ ത ിടയിൽ ഭ �
ലുകളും എെ മു ിൽ അവർ അട ു. ഞാൻ ണദൗർലഭ ം രൂ മായിരു ു. കൂടാെത ക �
ക ൂബ വിടാൻ നിർബ ിതനായി ീർ ു. സ ാ� ലിനു േനരി േചാർ യും അവരുെട യാ ത വള�
ത ിെ എ ാ വാതിലുകളും അട അവർ െര ബു ിമു ു താ ി [138] . തീെര ീണിതരാ�
ക ൂബൻ സമൂഹ ിെ മ പരീ ി ുകയാ� യാണ് കാസ്േ ടായും ൈസന വും ഹവാന തീര�
ണ്. പേ ഇതിെനാരതിരു .് േജാസ് മാർ ിനി ു വ ത്. അ ് ദിവസമായിരു ു പതീ ി�
പറ തുേപാെല, ന ുെട അവകാശ ൾ പി� ിരു യാ താസമയം. പേ ഗ ക ൂബയി�
ടിെ ടു ാൻ സമയമായി. അതിനു േവ ി അവ� െല ിയത് ഏഴു ദിവസം കഴി ാണ്, മാ തമ�
രുെട മു ിൽ യാചിേ തി . കാസ്േ ടായും ഉടെനെയാരു ആ കമണ ിന് േപാരാളികാരും
സേഹാദരൻ റൗളും, ഏതാനും അനുയായികളും തെ സ രായിരു ുമി [139] .
െമക് സിേ ായിേല ് പലായനം െചയ്തു. റൗൾ
കാസ്േ ടാ അവിെട െവ ് ഏണേ ാ െച ഗുേവര
എ ഒരു അർജ ീനിയൻ േഡാ െറ പരിചയ� 2�5 സിയറ മി യിെല ഗറി ാ യു ം
െ ു. ഗറി ാ യു മുറകളിൽ അതി പാവീണ � 1956�1958
മു യാളായിരു ു െച ഗുേവര. ക ൂബൻ വി �
വമുേ ിൽ പെ ടു ാനു തെ താൽപ� 1956 ഡിസംബർ 2 ന് ഗ ക ൂബൻ തീര ്
ര ം െച ഗുേവര റൗളിെന അറിയി ു. ആദ കാ� എ ിേ ർ ു. തീര ു നി ും വളെരേയെറ ദു�
ഴ്ചയിൽ തെ ഫിദലിന് െച ഗുേവരെയ ഇ � രം നട ാണ് അവർ ശ തു ൈസന ിെ ഏ �
മായി. എേ ാൾ ആധുനികനായ വി വകാരി വും അടു താവള ിനടുെ ിലും എ ി�
എ ാണ് ഫിദൽ െച ഗുേവരെയ ുറി ് അഭി� യത്. ദുർഘടമായ പാതകളും യാ താ ീണവും
പായെ ത് [125][126][127][128] . ക ുമു ിയ ആദ � േപാരാളികെള അവശരാ ിയിരു ു[140] . ഒരിട�
രാ തിയിെല ദീർഘസംഭാഷ ിനുേശഷം ഫിദലി� ് തളർ ുറ ുകയായിരു അവെര ബാ ി �
െ സംഘടനയായ "ജൂൈല 26 മൂവ്െമ ിൽ" യുെട ചാരവിമാന ൾ കെ ുകയും ആ ക�
െച അംഗമായി. േലാകം മാ ിമറി ാൻ േപാ� മണം തുട ുകയും െചയ്തു. കാസ്േ ടായുെട
കു വി വകരമായ സൗഹൃദം എ ാണ് ഇരു� േസന ചി ി ിതറി. ശ തുവിൽനി ു ഈ കടു�
വരുെടയും ജീവചരി തെമഴുതിയ ൈസമ ് െറ� ആ കമണം കാരണം, േനരേ നി യി �
ഡ് െഹൻ ടി ഈ കൂടി ാഴ്ചെയ വിേശഷി ി ത് തിൽ നി ു വ ത മായി െചറിയ െചറിയ സം�
8 2 ക ൂബൻ വി വം

ഘ ളായാണ് അവർ പി ീട് സിയറ മി യി� വ ാപി ി ു. 1958 െ അവസാനേ ാെട സിയറ
േല ് സ രി ത് .[141][142] . ക ൂബൻ തീര ് മി യിെല സു പധാന േമഖലകൾ വിമതർ പിടി�
എ ിയ 81 േപരിൽ െവറും 19 േപർ മാ തേമ െ ടു ു.
ല ാന ് എ ിയു ു. ബാ ിയു വ�
െരെയ ാം ബാ ി യുെട പ ാളം പിടികൂടുകേയാ
വധി ുകേയാ െചയ്തിരു ു [143][144] . അവേശ� 2�6 ബാ ി യുെട പതനം 1958�1959
ഷി ൈസന െ െ ാ ു യു ം തുട ാൻ
കാസ്േ ടാ തീരുമാനി ു. അവർ കാര മായ കാ� ഇ ാലയളവിൽ ക ൂബയിൽ ബാ ി യുെട രാ�
വലുകളി ാ പ ാള ബാര ുകൾ ആ കമി ു. ീയ ഭാവി ു മ േല ു തുട ിയിരു ു. ബാ�
തുട ിൽ അതാതു പേദശെ യുവാ ൾ ി യുെട പ ാള ിന് ചില ല ളിൽ നി ും
ഈ വിമതേസനയിൽ േചരു തിൽ വിമുഖത കാ� പരാജയം േനരിേട ി വ ു. കൂടാെത ആ ഏകാ�
ണി ിരു ുെവ ിലും, അതിെ വിജയ ൾ ഈ ധിപതിയുെട ജനവിരു നയ ളും പീഡന �
േസനയിേല ് കുെറയധികം യുവാ െള ആകർ� ളും വ ാപകമായ എതിർ ു ണി ു വരു ി.
ഷി ു. കേമണ ൈസന ിെ അംഗബലം 200 ക ൂബയിലും, ക ൂബ ു പുറ ും ബാ ി യു�
ആയി. തുടർ ് കാസ്േ ടാ ഈ ൈസന െ മൂ� െട േസ ാധിപത നയ െള ുറി ു വിമർശ�
ായി വിഭജി ു. ഒ ിെ േനതൃത ം താൻ സ � ന ൾ ഉയരാൻ തുട ി. ബാ ി വിരു തരം�
യം ഏെ ടു ് മ ു രെ ം യഥാ കമം റൗൾ ഗം കാരണം അേമരി ക ൂബയുമായു ആയു�
കാസ്േ ടാേയയും, െച ഗുേവരേയയും ഏൽ ി ു ധവ ാപാരം നിറു ിെവ ു. ഇത് ബാ ി �
[145]
. ് കന പഹരം ആയിരുെ ിലും അേ ഹം
ഈ സമയ ് ബാ ി െ തിേര വി വസംഘ� അേമരി ു പകരം ഇം ിൽ നി ും ആയു�
[154]
ടനകൾ ക ൂബയിൽ ആകമാനം ഉയിർെ ഴു� ധം വാ ാൻ തീരുമാനി ു . ഈ തീരുമാനം
േ ൽ ു ു ായിരു ു. എ ാൽ തെ ൈസ� വ ാപകമായ പതിേഷധം ണി ുവരു ി. പ�
ന ിെ ശ ി മുഴുവൻ ഉപേയാഗി ് ബാ ി� തിപ ം ഒരു െപാതുപണിമുട ിനു ആഹ ാനം
അവെരെയ ാം അമർ െചയ്തുെകാ ിരു� െചയ് ത ു.
ു. ഇതിനിട ് വി വ ഗൂ ുകളിെലാ ് ബാ� ഏ പിൽ 9 ന് കാസ്േ ടായുെട േനതൃത ിലു
ി െ തിേര ഒരു വധ മം നട ുകയു ായി 26ജൂൈല മൂവ്െമ ് ബാ ി സർ ാരിെനതി�
[146][147][148]
. 1957 ൽ ബാ ി യുെട െകാ ാര ി� േര യു ം തുട ി. കാസ്േ ടായുെട ഈ നീ �
നു േനെര നട ആ കമണ ിനിടയിൽ അതിന് ിെനതിേര ഓ േറഷൻ െവർനാ എ ു േപ�
േനതൃത ം വഹി ആേ ാണിേയാ എ വി � രി ൈസനിക നീ ം നട ിയാണ് ബാ ി
വകാരി െകാ െ ു. ഈ മരണം, കാസ്േ ടാ ് പതികരി ത്. ൈസന ം സിയറ മി മലനി�
ഒരു ഉയിർെ ഴുേ ൽ ായി മാറി. ബാ ി െ � രകൾ വള ു. ആകാശമാർ ിലൂെടയു
തിേര ലഭ മായ എ ാ പി ുണയും സംഘടി ി� ആ കമണമായിരു ു അവർ നട ിയത്. കാ�
ാൻ കാസ്േ ടാ മമാരംഭി ു. ഇതിെ ഭാഗ� സ്േ ടായുെട േസന ് സഹായം െചയ്തുെകാ�
മായി ഓർ േഡാക് േസാ പാർ ിയുെട േനതാ � ടു ു എ തിെ േപരിൽ ഗാമീണെര ൈസ�
ളുമായി അേ ഹം ബ െ ു. ബാ ി െയ പു� ന ം അറ ു െചയ്തു. തുറ ഒരു യു �
റ ാ ു തിനായി ഒരു പുതിയ മു ണി രൂപീ� ിനു പകരം, ഗറി ായു ം ആണ് കാസ്േ ടാ
കരി െ ു. ൈസനിക േനതൃത ിനു പകരം സ ീകരി ത് [155][156] . ബാ ി യുെട േസന�
സാധാരണ പൗര ാരുെട ഒരു സർ ാർ രൂപീകരി� ് ഈ ഒളിയു ിെ രീതി വശമു ായിരു�
ുക എ തായിരു ു പുതിയ സഖ ിെ പ� ി . മാ തമ ഇ രം ഗറി ാ േപാരാളി�
ധാന അജ . നിഷ്പ മായ, വ നയി ാ , കെള എ െന േനരിടണെമ റിയാെത അവർ
ജനാധിപത രീതിയിലു ഒരു തിരെ ടു ു നട� വല ു. ൈസന ിന് കന നാശന ം
ുക എ തായിരു ു അവരുെട പധാന മു ദാ� േനരി ു. പലയിട ും ബാ ി യുെട ൈസ�
വാക ം. ന ം ഗറി ാ േപാരാളികളാൽ േതാൽ ി െ ു.
സിയറ മി മലനിരകളിൽ നി ും പിൻവാ ാൻ
ക ൂബയിെല മാ മ ൾ ് ബാ ി മൂ ു�
ൈസന ം നിർബ ിതരായി. നവംബേറാടുകൂ�
കയറി ിരു ു. ഇതുകാരണം തെ ആശയ�
ടി പധാന ൈസനികതാവള ളിൽ വ മായ
ൾ പുറംേലാകെ അറിയി ാനായി കാ�
ആധിപത ം ഉറ ി ാൻ കാസ്േ ടായുെട േസന�
സ്േ ടാ വിേദശമാ മ ളുെട സഹായം േതടി. ദ
ന ൂേയാർ ് പ ിെ േലഖകൻ കാസ്േ ടാെയ ു കഴി ു. സാ ാ ാരയിലും ലാസ് വി ാ�
സിലും അവർ േമൽൈ േനടി. പധാന േറാഡു�
ക ൂബയിൽ വ ു സ ർശി ു. ഇത് ക ൂബയിൽ
കളും തീവ ി ാതകളും തകർ ുക വഴി വിമ�
നട ിരു വി വമുേ ിന് അ ാരാ പ�
ശ ി േനടിെ ാടു ു [149][150][151] . കൂടുതൽ തർ ഫല ിൽ ക ൂബെയ ര ായി വിഭജി ു. ഇത്
മാ മ ൾ ക ൂബയിേല ് എ ാൻ തുട ി. ബാ ി യുെട ൈസന ിെ മുേ ാ ു േപാ�
[157][158]
പാരിസ് മാ ് എ പത ിെ േലഖകൻ നാലു� ് തട ു .
മാസേ ാളം വി വകാരികളുെട കൂെട സ രി� ബാ ി യുെട പതനം ഏതാ ് തീർ യായ�
ാണ് ഒരു േലഖനം ത ാറാ ിയത് [152][153] . ബാ� േ ാൾ, പുതിയ ബ ൾ ായി അേമരി
ി യുെട േസന സിയറ മി യിൽ നി ു മാറു� ക ൂബയിെല അ െ പ ാള േമധാവിയായിരു�
തുവെര കാസ്േ ടായുെട ൈസന ം ആ കമണം ജനറൽ കാ ിേലാെയ സമീപി ു. കാരണം,
 9

ഫിദൽ അധികാര ിെല ു തിെന അേമരി ാർ പി ുടർ ു േപാ ത്. ബാ ി യുെട സർ�
ഭയെ ിരു ു. ത ളുെട താൽപര ൾ ക ൂ� ാരിൽ അംഗമായിരു വർ രാ ീയ ിൽ വീ�
ബയിൽ നട ാ ാൻ അത് ബു ിമു ു ാ ു� ും പവർ ി ു ത് ഉറുഷ യുെട സർ ാർ
െമ ് അേമരി റിയാമായിരു ു. അേമരി� നിേരാധി ു. നിലവിലു എ ാ രാ ീയപാർ�
യുമായു കൂടി ാഴ്ച ുേശഷം കാ ിേ ാ ികേളയും നിേരാധി ാൻ കാസ്േ ടാ സർ ാരി�
ഫിദലിെന സമീപി ് ഒരു െവടിനിർ ലിനായി െന നിർബ ി ു [166][167][168] . പി ീട് എ ാ രാ�
നിർബ ി ു[159] . മൂ ു നിർേ ശ ളാണ് കാ� ീയ പാർ ികേളയും പെ ടു ി ുെകാ ് തി�
ിേ ാ ് മു ിൽ ഫിദൽ െവ ത്. ഹവാന� രെ ടു ് നട ും എ ു പഖ ാപി ുകയും
യിൽ ഇനിെയാരു ൈസനികനും പാടി , ബാ ി � െചയ്തു. എ ാൽ ഈ തീരുമാനം ഇതു വെര
െയ ര െ ടാനായി ആരും സഹായി ാൻ പാ� നട ായി ി എ ത് കൗതുകകരമാണ്.
ടി , അേമരി ൻ എംബ ിയുമായി യാെതാരു [169]
ബ വും പാടി എ ിവയായിരു ു ഈ മൂ ു
ആവശ ൾ[160] . ഇെത ാം അംഗീകരി കാ� വി വാന രം നട രാ ീയ തടവുകാരുെട
ിേ ാ ഇേതസമയം തെ ബാ ി േയയും സമീ� വിചാരണ ധാരാളം വിമർശന ൾ വിളി ു വരു�
പി ു, പരാജയേശഷം വി വകാരികളുെട തീരു� ി. േവ രീതിയിലു വിചാരണ നട ാെത�
മാനെമ ായിരി ുെമ ് കാ ിേ ാ ബാ ി േയ� യാണ് വധശി നട ാ ിയെത ് വിേദശമാ�
യും അറിയി ു. യു ിൽ പരാജയെ ടുക� മ ൾ ഉൾെ െട കു െ ടു ി. എ ാൽ
യാെണ ിൽ അത് തെ ജീവനു തെ ഭീഷണി� കാസ്േ ടാ ഇതിെനതിേര പതികരി ത് ഇ െന�
യാേയ ാെമ റിയാവു ബാ ി രാജി െവ� യാണ് വി വനീതി എ ത് നിയമ ിെ കാ�
ാൻ സ നനായി. തുടർ ് 1958 ഡിസംബർ ഴ്ച ാടിലൂെട നട ാ ാവു ത , മറി ് മന�
31 ന് ക ിൽ കി ിയ പണവുമായി ബാ ി രാജ ം ാ ി നുസരി ് നട ാേ താണ് . ക ൂ�
വി ു [161][162][163] . ബാ ി രാജ ംവി ു എ റി� ബൻ സർ ാർ രാ ീയ പതിേയാഗികേളാട് പ�
ി ും കാസ്േ ടാ െവടിനിർ ലിനു ത ാറായി� തികാരം െച ുകയാണ് എ ുവെര പ ത ൾ
. മറി ് കൂടുതൽ ആേവശേ ാെട മുേ ാ ു� എഴുതി. വിചാരണേ ാടതി കു ാരെ ു
േപാകാനാണ് തെ ൈസന ിന് അേ ഹം നിർ� വിധിെയഴുതിയ ഒരു കൂ ം ൈവമാനികെര കാ�
േ ശം നൽകിയത്[160] . കാ ിേ ാ ക ൂബയുെട സ്േ ടാ വീ ും വിചാരണേ ാടതി ുമു ിേല�
തലവനായി. അ െ സു പീം േകാടതി ജഡ്ജി� ു െകാ ുവ ു വിചാരണ നട ുകയു ാ�
യായിരു കാർേലാസ് പിയ ദെയ പുതിയ പസി� യി. പി ീട് അവെര ജീവപര ം തടവിനു ശി�
ഡ ായി നിയമി ു. കൂടാെത മ ു മ ിസഭാംഗ� ി ു [170][171][172] .
േളയും തിരെ ടു ു [164] .
"രാ ീയ പതിേയാഗികേളേയാ നിരപരാധികേള�
േയാ ഞ ൾ വധശി ു വിേധയരാ ിയി ി .
െകാലപാതകികൾ ാണ് ഞ ൾ വധശി വി�
2�7 താൽ ാലിക സർ ാർ 1959
ധി ത്,അത് അവർ അർഹി ു ു .് ”
പിയ ദ പസിഡ ാവു തിന് കാസ്േ ടാ അനു� � കൂ വധശി െയ ുറി ് കാസ്േ ടായുെട പ�
കൂലമായിരു ി , മറി ് അഭിഭാഷകനായിരു തികരണം, 1959 [173][174]
മാനുവൽ ഉറുഷ ലിേയാ പസിഡ ായി സത പ�
ക ൂബൻ സർ ാർ രാജ ു നിലവിലു ായിരു�
തി െച ണെമ ായിരു ു കാസ്േ ടായുെട
, േലാ റി വ വസായവും, വ ഭിചാരശാലകളും,
ആ ഗഹം[165] . ഉറുഷ പഗല ്ഭനായ ഒരു അഭിഭാ�
ചൂതാ േക ളും അട ു പൂ ി. നിരവധി പരി�
ഷകനായിരു ു. െമാൻകാട ബാര ് ആ കമണ�
ചാരകരും, േവശ കളും െതാഴിൽ ന െ വരാ�
േകസിൽ കാസ്േ ടാ ും, സഹ പവർ കർ ും
യി. ഇതറി കാസ്േ ടാ േകാപാകുലനായി മാ�
േവ ി േകാടതിയിൽ ഹാജരായത് ഉറുഷ ആയി�
റി. പധാനമ ിയായിരു േജാസ് മിേറാ കർ�
രു ു. ഉറുഷ യിെല േനതൃപാടവം കാസ്േ ടാ തി�
േദാന, തെ ാനം രാജിെവ ് അേമരി യി�
രി റി ിരു ു. കാ ിേ ായുെട ഗാർഹികതട�
േല ് പലായനം െചയ്തു. ഇയാൾ പി ീട് കാ�
വിേനാടനുബ ി ് ഉറുഷ താൽ ാലിക സർ�
സ്േ ടാ വിരു സംഘടനയിൽ േചരുകയു ായി
ാരിെ േനതൃത ം ഏെ ടു ു. ക ൂബയുെട [175][176][177]
പസിഡ ായി അേ ഹം ാനേമ ു. അേ ഹ�
ിെ മ ിസഭയിൽ ഭൂരിഭാഗവും ജൂൈല26 മൂ�
വ്െമ ിെ അംഗ ളായിരു ു. പുതിയ സർ�
ാരിൽ യാെതാരു സ ാധീനവും െചലു ാൻ 3 ക ൂബയുെട പഥമ ാനീയൻ
കാസ്േ ടാ ത ാറായി . എ ാൽ അഴിമതി വി�
രു പവർ ന ൾ, സാ രത നട ിലാ ാ�
നു മ ൾ എ ിവ േനരാംവ ം നട ു� 3�1 ശ നായ േനതാവ് 1959
ുെ ് അേ ഹം ഉറ ു വരു ു ു ായി�
രു ു. ഒരു വ ിേയാ, അേതാ ഒ ിലധികം 1959, െഫ ബുവരി 16 ന് കാസ്േ ടാ ക ൂബയുെട
വ ികളുെട ഒരു സംഘേമാ തീരുമാന െളടു� പധാനമ ിയായി അധികാരേമെ ടു ു. പ�
ുകയും അത് നട ാ ുകയും െച ു ഡി കി ധാനമ ിയുെട അധികാരപരിധി വർ ി ി ും
എ രീതിയാണ് ക ൂബയിെല താൽ ാലിക സർ� എ ഉറ ിേ ലാണ് കാസ്േ ടാ ഈ ാനം
10 3 ക ൂബയുെട പഥമ ാനീയൻ

ഏെ ടു ാെമ ് സ തി ത് [178] . അെ ാ� ഷ യുെട രാജി ുേശഷം കാസ്േ ടാ െറാസ ാൾ�

ം ഏ പിലിൽ ഒരു കൂ ം വ വസായ, നയത േഡാ േദാർ ിേ ാസിെന പുതിയ പസിഡ ായി
പതിനിധികളുമായി കാസ്േ ടാ ഒരു േലാക പര � അവേരാധി ു [187][188][189] .
ടനം നട ി. േലാക ിനു മു ിൽ തെ പ� "കാസ്േ ടായുെട കാലഘ ം വെര, ക ൂബയിെല
തി ായ വർ ി ി ുക എ തായിരു ു ഉേ � ഏ വും സ ാധീനമു , അധികാരമു ര ാ�
ശം. അേമരി യിൽ െവ ് അ െ ൈവ� മെ വ ി അേമരി യുെട അംബാസിഡർ
സ് പസിഡ ായിരു റി ാർഡ് നിക് സനുമായി ആയിരു ു. ഒരു പേ ക ൂബൻ പസിഡ ിേന�
അേ ഹം കൂടി ാഴ്ച നട ുകയു ായി. കാ� ാൾ ശ ൻ.”
സ്േ ടാ ് യാെതാരു താൽപര വുമി ാ ഒരാളാ�
യിരു െ ത നിക് സൻ [179][180] . അേ ഹം പി� � ഏൾ.ടി.സ്മി ,് ക ൂബയിെല മുൻ അേമരി ൻ
ീട്, കാനഡ, ടിനിഡാഡ്, ബസീൽ, ഉറുേഗ , അംബാസിഡർ.[190]
അർജ ീന എ ീ രാജ ൾ സ ർശി ുകയും ഫിദൽ േറഡിേയാ, െടലിവിഷൻ തുട ിയ മാ�
ബ ൂേനാസ് ഐറിസിൽ ഒരു സാ ിക ഉ � മ ളുപേയാഗി ് ജന േളാട് സംവദി ാൻ
േകാടിയിൽ പെ ടു ുകയും െചയ്തു. ആരംഭി ു. അേ ഹ ിെ ആേവശമുണർ ു�
തിരി ു വ കാസ്േ ടാ വി വകരമായ ഒരു ഭൂ� േചാദ ളും ഉ ര ളും ജന ളിൽ വള�
പരി രണനിയമമാണ് ക ൂബയിൽ നട ിലാ ി� െരയധികം മതി ുണർ ി. ക ൂബയിെല ജന�
യത്. അത് ഓേരാ ഭൂവുടമയുെടയും ഉടമ ാവ� സംഖ യുെട സിംഹഭാഗവും കർഷകരും, െതാഴി�
കാശം 993 ഏ റിൽ പരിമിതെ ടു ി. അതിൽ ലാളികളും, വിദ ാർ ികളും ആയിരു ു [191][192]
കൂടുതൽ ഭൂമി ൈകവശം െവ ാൻ പാടി എ . സമൂഹ ിെല ഒരു മ വർ മായിരു ു നി�
നിയമം കർശനമാ ി. ഈ പരിധിയിലും അധിക� ലവിലു ായിരു പതിപ ം. ഇ ാലയളവിൽ
മായി വ ികളുെട ൈക ിലു ായിരു ഭൂമി� ക ൂബയിൽ നി ും അേമരി യിേല ് േഡാ ർ�
െയ ാം പിടിെ ടു ് ഭൂരഹിതരായ കർഷകർ ് മാരുേടയും, സാേ തിക വിദഗ് രുേടയും ഒരു
വിതരണം െചയ്തു. ര ് ല േ ാളം കർഷ� വ ൻകുടിേയ ം തെ യു ായി [193][194] . കൂ�
കർ ് ഇ െന സ മായി ഭൂമി ലഭി ു എ ു ടാെത കാസ്േ ടാ വിരു സംഘടനകൾ രാജ �
കണ ുകൾ പറയു ു. കാസ്േ ടാെയ സംബ� ് തലെപാ ാൻ തുട ി. ഇതു കൂടുതലും
ി ിടേ ാളം ഇത് പധാനെ ഒരു നീ മാ� അേമരി ൻ സഹായേ ാെട ക ൂബയിേല ു
യി കണ ാ െ ടു ു.[181] . പേ ഈ ഭൂപ� വ നുഴ ുകയ ാരായിരു ു. അവരിൽ ഭൂ�
രിഭാഗവും പ ് കാസ്േ ടാ സർ ാർ നാടുകട�
രി രണം കാസ്േ ടാെയ പി ുണ ിരു മധ �
ിയവരുമായിരു ു [195] . ഇവർ രാജ ു�
വർ സമൂഹ ിലു പലേരയും പിണ ുകയു�
മി ും പശ്ന ളു ാ ാൻ തുട ി. ക ൂബൻ
ായി [182][183] . േദശീയ വിേനാദസ ാരവകു� ൈസന ം ഇ രം ഇടെപടലുകെള ശ മായ രീ�
ിെ പസിഡ ായി സ യം അവേരാധി കാ� തിയിൽ തെ അടി മർ ിെ ാ ിരു ു. ശാ�
സ്േ ടാ അേമരി ൻ വിേനാദസ ാരികെള ക ൂ� രീരിക പീഡനമായിരു ു ബാ ി യുെട രീതിെയ�
ബയിേല ് ആകർഷി ാൻ നട ിയ മ ൾ ിൽ കാസ്േ ടായുെട ൈസന ം സ ീകരി ിരു �
വിഫലമായി. സാ ിക അ ട ം നട ിൽ ത് മാനസിക പീഡനം എ േവറി വഴിയായി�
വരു ു തിെ ഭാഗമായി ഉയർ ഉേദ ാഗ � രു ു. കൂടാെത ഏകാ വാസം, ഭീഷണി തു�
രുെട േവതനം കുറ ു. അേതാെടാ ം സാധാര� ട ിയ രീതികളും കാസ്േ ടാ സർ ാർ എതിരാ�
ണ ാരായ െതാഴിലാളികൾ ് കൂടുതൽ ആനു� ളികളുെട ശ ം അടി മർ ാൻ ഉപേയാഗി ു
കൂല ൾ പഖ ാപി ു. എ ിലും ഇ രം നട� [196]
.
പടികൾ ് രാജ ിെ ഖജനാവിെന ര ി ാ�
നായി .
ഭരണ ിെ ഉ ത േനതൃത ളിെല ാം മുതിർ� 3�2 േസാവിയ ് പി ുണ, അേമരി ൻ
ക ൂണി ുകാെരയായിരു ു കാസ്േ ടാ നി� വിരു ത 1960
യമി ിരു ത്. െസൻ ടൽ ബാ ിെ ഗവർണറു�
െട ാനവും, വ വസായ മ ിയുെട പദവിയും 1960 കളിെല ശീതയു വുമായി ബ െ ്
വഹി ിരു ത് െച ഗുേവരയായിരു ു. അതു� ക ൂബ അേമരി േയാടു ത ളുെട വി�
േപാെല ഉയർ പദവികളായ, വായുേസന കമാ� േയാജി ് പരസ മായി തെ പഖ ാപി ു.
ർ തുട ിയ പദവികളിെല ാം ക ൂണി ു� ബാ ി േയാടു അേമരി യുെട താൽപര വും,
കാരായിരു ു [184][185][186] . ഈ സമയ ് പ� ക ൂബയുെട േമലു അവരുെട േമൽേ ായ്മയും
സിഡ ് ഉറുഷ യും കാസ്േ ടായും ത ിൽ ചില കാസ്േ ടാെയ െതെ ാ ുമ വിഷമി ി ിരു �
ഉരസലുകൾ ഉടെലടു ു ു ായിരു ു. രാജ ം ത്. അേമരി യുെട പധാന എതിരാളിയായിരു
ക ൂണി ് േചരിയിേല ു േപാകു തിെന ു� േസാവിയ ് റഷ േയാട് കൂടുതൽ അടു ാൻ
റി ് ഉറുഷ പരസ മായി പ ാവന നട ിയത് ഇ ാല ് കാസ്േ ടാ തീരുമാനി ു. അേ ഹം
കാസ്േ ടാെയ െചാടി ി ു. കാസ്േ ടാ പധാന� േസാവിയ ് യൂണിയെ ഭരണാധികാരികെള
മ ി പദം രാജിെവ ു. അേ ഹ ിെ അനു� ഒരു സഖ ിനു േവ ി സമീപി ു. കൂഡ്
യായികൾ പസിഡ ിെ െകാ ാരം ഉപേരാധി ു. ഓയിലിനും വള ൾ ും വ ാവസായിക ഉൽ�
അവർ ഉറുഷ യുെട രാജി ആവശ െ ു. ഉറു� ൾ ും പകരമായി പ സാരയും മ ും
ൈകമാ ം െച ാനു ഒരു കരാറിൽ ഇരു
3�2 േസാവിയ ് പി ുണ, അേമരി ൻ വിരു ത 1960 11

തിൽ പധാനിയായിരു ു. ലാ ിനേമരി യിെല

േസാഷ ലിസ ിെ പധാന േക മായിരി ും
ക ൂബ എ ് നികിത കൂഷ്േചവ് അ ് പറയു�
കയു ായി [205][206][207] . കാസ്േ ടാ അവിെടെവ ്
ഈജിപ്ത ് പസിഡ ് ജമാൽ അ ുൾ നാസർ,
ഇ ൻ പധാനമ ി ജവഹർലാൽ െന ഹു
എ ിവരുമായും കൂടി ാഴ്ച നട ി. തെ
വ ിത ം േലാക ിനു മു ിൽ തുറ ു കാ ാ�
നും, ക ൂബ ു േലാകരാ ളുെട പി ുണ
ഉറ ാ ാനുമാണ് കാസ്േ ടാ ഇ രം േവദികൾ
ഉപേയാഗി ിരു ത്.

കാസ്േ ടാ (ഇടത്), െച ഗുേവര (നടു ്), മ ് വി വ�

കാരികേളാെടാ ം ലാ േകാബർ േ ാടന ിനുേശഷം
െതരുവിലൂെട പതിേഷധവുമായി, 5 മാർ ് 1960.

രാജ ളും ഒ ു െവ ു. കൂടാെത ക ൂബ ാ�

യി 100 ദശല ം അേമരി ൻ േഡാളറിെ
ഒരു സാ ിക വായ്പയും കാസ്േ ടായുെട
ഈ നീ ിലൂെട ലഭ മാ ാൻ കഴി ു
[197][198][199]
. ഇ ാല ുതെ ൈചന, േപാള ,്
യുേഗാ ാവിയ എ ിവിട ളിെല മാർക് സി ്
സർ ാരുകളുമായും കാസ്േ ടാ ബ ം ാപി�
ാൻ തുട ി.
ക ൂബയിലു െപേ ടാളിയം ക നികെള ാം
റഷ യിൽ നി ും വരു കൂഡ് ഓയിൽ സം രി�
ാൻ ത ാറാവണെമ ് സർ ാർ ഉ രവി ു.
ക ൂബയിെല പധാന ക നികെള ാം തെ
അേമരി യുേടേതാ അേമരി ൻ നിയ ിതേമാ
ആയിരു ു. ക നികെള ാം തെ ഈ ഉ �
രവ് നിരസി ു. ഇതിെ പതികരണെമേ ാണം
രാജ െ എ ാ എ ശു ീകരണക നിക�
ളും േദശസാൽ രി ാൻ േപാകുകയാെണ ്
കാസ്േ ടാ പഖ ാപി ു. ഇത് അേമരി െയ
െചാടി ി ു, ക ൂബയിൽ നി ു പ സാര
ഇറ ുമതി അേമരി നിറു ി. ഫലെമേ ാ�
ണം കാസ്േ ടാ ക ൂബയിെല എ ാ അേമരി ൻ
ക നികളും േദശസാൽ രി ാൻ തീരുമാനി ു കാസ്േ ടാ ഐക രാ സഭയുെട ജനറൽ അസം ി�
[200][201][202] യിൽ 1960.
. അേമരി യും ക ൂബയും ത ി�
ലു ബ ം കൂടുതൽ വഷളാവാൻ തുട ി.
അേമരി ക ൂബയിൽ ഒരു പ ാള അ ിമറി
െബൽജിയ ിൽ നി ും വാ ിയ ആയുധ ളു�
നട ിേയ ാെമ ് കാസ്േ ടാ ഭയെ ിരു ു.
മായി ക ൂബയിേല ു വ ലാ േകാബർ എ
ൈസനികരുെട അംഗബലം വർ ി ി ു തിനു
ഫ ു ക ൽ ആയിട ് ഹവാന തീര ു െവ ്
പകരം ബഹുജനപ ാളി േ ാെട ഒരു ൈസ�
േ ാടന ാൽ തകർ െ ു. ഇതിനു പി ിൽ
നിക ശ ി രൂപെ ടു ാനാണ് കാസ്േ ടാ തീരു�
അേമരി യാെണ ് കാസ്േ ടാ ആേരാപി ു.
മാനി ത്. ഇതിനായി അേ ഹംക ീസ് േഫാർ
അേമരി ക ൂബ ുേമൽ സാ ിക ഉപേരാ�
ദ ഡിഫൻസ് ഓഫ് ദ െറവല ൂഷൻ എ ഒരു
ധം ഏർെ ടു ി. ക ൂബയിേല ു എ ാ
േദശീയ േസന രൂപീകരി ുകയു ായി. എ ാ
കയ ുമതികളും അേമരി നിറു ിെവ ു.
യു മുറകളിലും ഈ േസനയിെല അംഗ ൾ ്
അേമരി യുെട ക ൂബയിലു എ ാ ക നി�
പരിശീലനം നൽകിയിരു ു. അയൽരാജ ളിൽ
കളും ക ുെക ിെ ാ ാണ് ക ൂബ ഇതിനു
നി ുമു ാേയ ാവു ൈസനികനീ �
മറുപടി പറ ത് [203][204] .
െള െചറു ുക എ തായിരു ു പധാന
ഐക രാ സഭയുെട ജനറൽ അ ം ിയിൽ ല ം. അതുകൂടാെത വിദ ാഭ ാസപരവും
പെ ടു ാൻ ന ൂേയാർ ിെല ിയ കാസ്േ ടാ ആേരാഗ പരവുമായ േബാധവൽ രണം ജന�
അവിെട െവ ് പല വിേദശേനതാ ളുമായി ൾ ിടയിൽ നട ുക എ ി െനയു
കൂടി ാഴ്ച നട ി. നികിത കൂഷ്േചവ്അ� ല ൾ കൂടി ഈ േസന ു ായിരു ു.
12 3 ക ൂബയുെട പഥമ ാനീയൻ

ക ൂബയിെല 80 ശതമാനേ ാളം ജന ളും ഈ

േസനയിൽ അംഗ ളായിരു ു [208][209] . െപാ�
തുതിരെ ടു ു നട ു തിെന കാസ്േ ടാ
അനുകൂലി ിരു ി . മറി ് ജന ൾ ് േനരി ്
സർ ാരുമായി സംവദി ാം എ ഉറ ു നൽ�
്
കിയിരു ു. ക ൂബ േസാവിയ യൂണിയെ പാത
പി ുടരുകയാെണ ് അേമരി അവകാശെ �
ു. ഒരു പാർ ി തെ എേ ാഴും ഭരണ ിൽ,
വ വസായവും േദശീയ സ ുകളും ഇവരുെട
പരിധിയിൽ, കൂടാെത പ ത മാധ മ ൾ ് വി�
ല ് ഇവെയാെ യാണ് അേമരി ത ളുെട
ആേരാപണ ൾ ു താ ായി ചൂ ി ാണി �
ത് [210] .
വിദ ാഭ ാസരംഗ ും ആേരാഗ രംഗ ും കാത�
ലായ മാ ം വരു ാൻ കാസ്േ ടായുെട സർ�
ാർ മി ു. കൂടൂതൽ വിദ ാലയ ൾ രാ�
ജ ാകമാനം ആരംഭി ു. ഇത് കഴി മു�
തുെകാ ം െകാ ു ായതിേന ാൾ കൂടൂത�
ലാണ്. വിദ ാഭ ാസരംഗ ് സമൂലമായ മാ ം
വരു ി. പഠനേ ാെടാ ം േജാലിപരിചയം
ഫിഡൽ കാസ്േ ടാ1959-ൽ
കൂടി ഉൾെ ടു പാഠ രീതിയാണ് ആവി ്കരി�
ത് [211][212] . ആേരാഗ രംഗം േദശസാൽ രി�
ു. ഗാമീണ ആേരാഗ േക ൾ രാജ �
േ ാളമിേ ാളം ആരംഭി ു. ശിശുമരണനിര ് സ് ഏജൻസി പട ു ാ ി. ക ൂബെ തിേര
വൻ േതാതിൽ കുറ ാൻ ഇ രം നടപടികൾ� ആ കമണം അഴി ുവിടുക എ തു മാ തമായി�
ു സാധി ു [211] . േറാഡുകളും മ ും പണികഴി� രു ു ഉേ ശം. അ െ അേമരി ൻ പ�
ി ാനും, അടി ാനസൗകര േമഖലയിൽ കൂടു� സിഡ ് േജാൺ.എഫ്.െക ഡിയുെട എ ാ വിധ
തൽ ഊ ാനും ഈ സർ ാർ െവ ു. പി ുണയും ഈ നീ ിനായി സി.ഐ.എ
ഭവനരഹിതരായവർ ് വീടു നിർ ി ു നൽകി. സ ാദി ി ു ായിരു ു [213] . ഏ പിൽ 13 ന്
ഗ ാ ിമാലയിലും, നി രാഗ യിലും നി ് ക ൂബ�
െ തിേര യു ം െച ാൻ ഈ േസനെയ അേമ�
3�3 ദ േബ ഓഫ് പിഗ്സ ് ആ കമണം രി ൻ ൈസന ം സ മാ ി. ഏ പിൽ 15 ന് നി�
1961 രാഗ യിൽ നി ും ക ൂബയിേല ് ഈ േസന
േവ ാമാ കമണം നട ി. ക ൂബയിെല വിമാന�
ാവള ളും ൈസനിക താവള ളും േബാം�
ബിംഗിൽ തകർ ു [214] . ഈ ആ കമണം
അേമരി യും ക ൂബയും ത ിലു ബ ം ക ൂബൻ വിമതേസന തെ നട ിയതാെണ
നാൾ ുനാൾ േമാശമായി വ ു. കാസ്േ ടാ� അവകാശവാദവുമായി അേമരി രംഗെ ി
[215][216]
െ തിേര ചാരവൃ ി നട ുക എ തായിരു� എ ാൽ ഉടൻ തെ കാസ്േ ടാ ക ൂബൻ
ു ക ൂബയിെല അേമരി ൻ നയത കാര ാ� െടലിവിഷനിൽ പത െ ് അതിെ സത ാവ�
ലയ ിെല ഉേദ ാഗ രുെട േജാലി. അേമരി� ജന െള അറിയി ുകയു ായി [217][218] .
ൻ നയത കാര ാലയ ിെല േജാലി ാരു� "സാ മാജ ത ിെ മൂ ിനു താെഴ നട ു
െട എ ം അേമരി യിെല ക ൂബൻ എംബ� ഈ േസാഷ ലി ് വി വം അവർ ു രസി ു�
ിയിെല േജാലി ാരുെട എ ിനു തുല മാ� ി , അതുെകാ ാണ് അവർ ് അസ തയു�
ണെമ ് കാസ്േ ടാ ആവശ െ ു. ഇേതാ� ാവു ത് "
െട ക ൂബയുമായു എ ാ നയത ബ �
� േബ ഓഫ് പിഗ്സ ് ഇൻേവഷനിൽ െകാ െ
ളും അേമരി നിറു ിെവ ു. ക ൂബെയ അമർ�
െച ാൻ അേമരി ത ൾ ് സാ മായ ൈവമാനികരുെട സം ാരചട ിൽ െചയ്ത പ�
എ ാ മ ളും തുട ിെവ ു. ക ൂബയിേല ് സംഗ ിൽ നി ും
സാധന ളുമായി േപാകു ക ലുകൾ തകർ� ഇെതാരു ൈസനിക നീ മാെണ ് തിരി റി
ുക, ക ൂബയിൽ നി ും പുറ ാ െ വെര കാസ്േ ടാ ഉടൻതെ സംശയി െ ടു വെര�
േചർ ് കാസ്േ ടാെ തിേര േസനയു ാ ുക െയ ാം അറ ് െചയ്തു ജയിലിലട ാൻ ഉ �
എ ി െന എ ാ വഴികളിലൂെടയും അവർ � രവി ു. ഏതാ ് ര ായിരേ ാളം േപെര ക ൂ�
മമാരംഭി ു. ക ൂബയിൽ നി ും പുറ ാ � ബൻ സർ ാർ മുൻകരുതൽ എ നിലയിൽ തട�
െ വെര േചർ ് െഡേമാ കാ ി ് െറവല ൂ� ലിൽ െവ ു. പേ രാ തി അേമരി യുെട
ഷണറി ഫ ് എെ ാരു സംഘടന അേമരി� സഹായേ ാെട നുഴ ുകയ ാർ കരമാർ�
ൻ ചാരസംഘടനയായ െസൻ ടൽ ഇ ലിജൻ� ം യു ം തുട ി. കാസ്േ ടാ സ യം ആ ക�
3�5 ക ൂബൻ മിൈ ൽ പതിസ ി 1962 13

മണ ിെ േനതൃത ം ഏെ ടു ു. വിമത� രി ു, കൂടാെത അേമരി ക ൂബയുെട േമൽ

േസന ു ആയുധ ളും ഭ ണവുമായി എ ി� ഏർെ ടു ിയിരു സാ ിക ഉപേരാധവും
യിരു ക ലിനു േനെര േവ ാമാ കമണം നട� ക ൂബെയ വ ാെത തളർ ി. ഭ ദൗർലഭ ം
ാൻ തെ െചറിയ േവ ാമേസനേയാട് കാ� കാരണം േറഷൻ സ ദായം ഏർെ ടുേ ി
സ്േ ടാ ആവശ െ ു. 20 ഏ പിൽ 1961 ന് ബി� വ ു. ഭ വ ു ളും, ഉപേഭാ ൃഉൽ �
േഗഡ് 2506 എ ് അേമരി രഹസ മായി വിളി ളും േറഷനി ിെ പരിധിയിൽ െകാ ുവ�
നുഴ ുകയ ാർ ക ൂബൻ േസന ു മു ിൽ ു. രാജ ് പലയിട ളിലായി ഇതിെ േപരിൽ
അടിയറവു പറ ു [219][220] . ഈ ഒരു വിജയം അസ ാരസ ൾ ഉടെലടു ു. ഇത് ഭരണമു �
ക ൂബൻ േനതാ ൾ ് കുറെ ാ ുമ ആ ാ� ണിയിൽ എതിർ ിെ സ ര ളുയർ ി. മ ിമാ�
ദം നൽകിയത് ഈ രാ ീയ വിജയ ിന് െച രിൽ എതിർ ിെ ശ മുയർ ിയവെര പി ി�
ഗുേവര പി ീട് ഒരവസര ിൽ അേമരി േയാട് രി ാർ എ ു പറ ുെകാ ് ഫിദൽ മ ി�
ന ി പറയുകയു ായി [221] സഭയിൽ നി ു തെ പുറ ാ ി. ഫിദലിെ
അടു സുഹൃ ായിരു െച ഗുേവരയുമായു�
ക ൂബൻ െടലിവിഷനിലൂെട പേ പണം െച�
ബ ിലും ഇതിനിെട വി ൽ വീണു. ഫി�
യ്തിരു പിടിയിലായവരുെട വിചാരണ കാ�
ദലിെ േസാവിയ ് യൂണിയേനാടു ആഭിമുഖ ം
സ്േ ടാ േനതൃത ം െകാടു ഒരു കൂ ം പ ത പവർ�
െച ഗുേവര ് ഇ മായിരു ി . െച ഗുേവര
കരാണ് നട ിയത്. ഓേരാരു േരാടും കാ�
മാേവാ േസ തൂങിെ ൈചനേയാട് അടു ം പു�
സ്േ ടാ ഈ ആ കമണ ിനു കാരണം േചാ�
ദി ു. പതിനാലുേപെരാഴി ് ബാ ിയു വ� ലർ ിയിരു ആളായിരു ു [225] .
െര ഏതാ ് 25ദശല ം േഡാളറിനു തു മായ
മരു ുകൾ ു പകരമായി അേമരി ു തെ
ൈകമാറി ഇ ൂ രിൽ, ക ൂബയിൽ തട ലിൽ 3�5 ക ൂബൻ മിൈ ൽ പതിസ ി
സൂ ി ിരു വെര കുേറ കാല ൾ ുേശഷം 1962
[222]
സ ത രായി വി യ ുകയും െചയ്തു . കാ�
സ്േ ടായുെട ഈ വിജയം ക ൂബയിെല മാ തമ ,
മുഴുവൻ ലാ ിനേമരി യിേലയും അേ ഹ ിെ
അനുയായികൾ ് അപരിേമയമായ ഊർ ം പ� അേമരി ത െള എേ ാൾ േവണെമ ിലും
ദാനം െചയ്തു. ആ കമിേ ാം എെ ാരു ഭയം േസാവിയ ് യൂ�
ണിയൻ പസിഡ ് കൂഷ്േചവിനു ായിരു ു.
അേമരി യും നാേ ാ േസനയും േസാവിയ�
3�4 േസാഷ ലി ് ക ൂബ 1961�1962 ് യൂണിയെ സമീപരാജ മായ ടർ ിയിലും
പടി ാറൻയൂേറാ ിലും ാപി ിരു
ഇ ാല ് കാസ്േ ടാ േസാഷ ലി ് ക ൂബ ആണവായുധ െള ുറി ു അറിവാണ്
എ ഒരു സംഘടന രൂപീകരി ു. രാജ � കൂഷ്േചവിെന ഭയെ ടു ിയിരു ത്. ഇതി�
ിെ ഭരണം സുഗമമാ ാനായിരു ു ഇത്. െനാരു പതിേരാധം എ നിലയിൽ അേമരി �
ഇതിെ നിയ ണം മാതൃസംഘടനയായ ജൂ� െയ ല ംെവ ് ക ൂബയിൽ മിൈ ലുകൾ
ൈല26മൂവ്െമ ിനു തെ യായിരു ു [223][224] . ാപി ാനായി കൂഷ്േചവ് ഒരു പ തി
േസാഷ ലിസ ിേല ു ഈ െപെ ു ത ാറാ ി [226] . ഇതിെ തുടർനടപടികൾ�
എടു ുചാ ം േസാവിയ ് റഷ സംശയേ ാ� ായി കൂഷ്േചവ് കാസ്േ ടാെയ സമീപി ു
െടയാണ് വീ ി ിരു ത്. എ ിരി ിലും . ഉസ്ബ ി ാനിെല പാർ ി െസ ക റിയായ
ഇരു രാജ ളും ത ിലു ബ ം ദൃഢമായി� ഷറഫ് റാഷിേദാവും, മിൈ ൽ േസനയുെട
െ തുടർ ു. കാസ്േ ടാ തെ മകനായ തലവനും കൂടി കാസ്േ ടാെയ ക ൂബയിൽ െച�
ഫിെഡലിേ ാെയ ൂൾവിദ ാഭ ാസ ിനായി ുക ് ചർ നട ി[227] . അേമരി െ തിേര
േമാേ ായിേല ാണയ ത്. ഇേതകാല ് േസാവിയ ് യൂണിയനുമായു സൗഹൃദം എ ു�
ലാ ിനേമരി ൻ രാജ േളാട് വി വ ി� െകാ ും കാസ്േ ടാെയ സ ു നാ ി [228] .
നായി ത ാെറടു ാൻ കാസ്േ ടാ ആഹ ാനം പേ ഈ പ തിയിൽ കാസ്േ ടാ പൂർ
െച ുകയു ായി. ഓർഗൈനേസഷൻ ഓഫ്
തൃപ്തന ായിരു ു. ക ൂബെയ റഷ യുെട
അേമരി ൻ േ ്സ ് എ സംഘടനയിൽ നി�
ൈസനികതാവളമാ ു തിേനാട് കാസ്േ ടാ�
ും അേമരി ക ൂബെയ പുറംത ി. ൈചന
് താൽപര മു ായിരു ി [229] .ഉടെനതെ
േസാവിയ ് ബ ം മുറി േതാടുകൂടി ക ൂബ
പ തിയുെട വിശദാംശ ൾ ായി റൗൾ കാ�
പത ിൽ േസാവിയ ് യൂണിയെ കൂെടയാ�
സ്േ ടാ േമാേ ായിേല ു േപായി. കാസ്േ ടായും,
ണ് നി ത്. കാരണം ക ൂബ ു ൈസനികവും
റൗളും അടു സുഹൃ ് െച ഗുേവരയും കൂ�
ധനപരവുമായ സഹായ ൾ നൽകാൻ േസാവി�
ടാെത ഒ ു ര ു പ ാള േമധാവികളും മാ തേമ
യ ് യൂണിയനു മാ തേമ കഴിയു എ ് കാസ്േ ടാ
ഈ പ തിെയ ുറി ് അറി ിരു ു ു.
മന ിലാ ിയിരു ു. പേ ആശയപരമായി
അേമരി യുെട പധാന നഗര െള ല ംെവ�
കാസ്േ ടാ ൈചനയുെട കൂെടയായിരു ു. ് ക ൂബയിൽ േസാവിയ ് യൂണിയൻ ആർ−12
1962 ൽ ഭരണനിർവഹണ ിെല അപാകതെകാ� എ മ ദൂര മിൈ ലുകൾ ാപി ു. ക ൂ�
് ക ൂബ ഒരു സാ ിക പതിസ ിെയ േന� ബയിൽ മിൈസൽതറകൾ നിർ ി ു തിെ
14 3 ക ൂബയുെട പഥമ ാനീയൻ

ചി ത ൾ അേമരി യുെട ചാരവിമാന ൾ നും അേ ഹ ിന് ണം ലഭി ു. ഈ �

രഹസ മായി പകർ ി[230] . അേമരി യുെട ണം സ ീകരി ് കാസ്േ ടാ േമാേ ാ സ ർശി ു�
സുര ിതത ിനു േനെരയു ഈ െവ ുവിളി കയും െചയ്തു. ഏതാ ് ഒരു മാസ ിേല�
അവർ പുറംേലാകെ അറിയി ു. അേമരി െറ കാസ്േ ടാ റഷ യിൽ താമസി ് പതിനാേലാ�
183 യു ലുകളുപേയാഗി ് ക ൂബ ു ളം നഗര ൾ സ ർശി ു. പാേദശികവാസിക�
ചു ും ഒരു പതിേരാധവലയം തീർ ു. ക ൂ� ളായ ആളുകളുമായി സംവദി ു. െറഡ് യറിൽ
ബയിേല ു വരു എ ാ യാന േളയും ഒരു ജാഥെയ അഭിസംേബാധന െചയ്തു സംസാ�
നിരീ ണവിേധയമാ ി[231][232] . കൂടുതൽ രി ു. െ കംലിൻ മതിലിൽ നി ് ഒരു െമയ് ദിന റാ�
മിൈ ലുകൾ ക ൂബയിേല ു വരു ത് തടയാ� ലി വീ ി ു. കാസ്േ ടാേയാടു ബഹുമാനാർ�
നാണ് ഈ നടപടി എ ാണ് അേമരി ൻ പ� ം േമാേ ാ േ ് യൂണിേവഴ്സി ി അേ ഹ ി�
സിഡ ് െക ഡി ഇതിെന ുറി ് െടലിവിഷൻ നു േഡാ േറ ് സ ാനി ു. കൂടാെത ഓർഡർ
സേ ശ ിലൂെട േലാകേ ാട് പറ ത്[233] . ഓഫ് െലനിൻ എ പദവി നൽകി റഷ അേ �
ഏത് വിേദശ ആ കമണ ിെനതിേരയും സ യ ഹെ ആദരി ു. ഇത് ലഭി ു ആദ വിേദശി
ര ായി ത ാെറടുേ ത് ഞ ളുെട കൂടിയാണ് കാസ്േ ടാ [246][247] .
ആവശ മാെണ ാണ് മിൈസൽതറകൾ പണിത� േസാഷ ലിസെ ശ ിെ ടു ാനു പുതിയ
തിെന ുറി ് കാസ്േ ടാ െക ഡിെയ അറിയി� ആശയ ളുമായാണ് കാസ്േ ടാ തിരിെക ക ൂബ�
ത് [234][235][236][237] . യിേല ു വ ത്. േസാവിയ ് യൂണിയനിെല വർ�
എ ാൽ ഒരു ആണവയു ിേല ് േലാകെ മാനപ തമായ പവദ അേ ഹ ിൽ ഒരുപാ�
െകാെ ി ാൻ കൂഷ്േചവിനു താൽപര മു� ട് പേചാദനം നൽകിയി ു ായിരു ു. തിരിെക
ായിരു ി [238][239] . തുടർ ് കൂഷ്േചവും, ക ൂബയിൽ വ കാസ്േ ടാ രാജ ു ായിരു�
െക ഡിയും ത ിൽ നട ചർ കൾെ ാ� ര ് ഔേദ ാഗിക പ ത െള ലയി ി ് ഗ
ടുവിൽ ക ൂബയിൽ നിർ ി മിൈ ൽതറകൾ എ േപരിൽ ഒരു പ തമാ ി മാ ി [248] . ക ൂ�
െപാളി ുകളയാൻ കൂഷ്േചവ് ഉ രവി ു. കൂ� ബൻ വി വകാരികൾ സ രി പാ ലിെ
ടാെത, അേമരി രഹസ മായി തുർ ിയിലും േപരായിരു ു ഗ [249] . കായികേമഖലയിൽ ഒരു
ഇ ലിയിലും േസാവിയ ് യൂണിയെന ല ം െവ� പധാനെ ാനം േലാകരാ ൾ ിടയിൽ
് ാപി ിരു ആണവായുധ ളും നീ ം ക ൂബ ു ാവണം എ ഉൽ ടമായ ആ ഗ�
െചയ്തു [240] . േലാകയു ിേല ു നീ ി� ഹം കാസ്േ ടാ ു ായിരു ു [250] . ഇതിനു േവ�
െ ാ ിരു ഒരു പതിസ ി അ െന ഇ ാ� ി ധാരാളം പണം ഈ േമഖലയിൽ കാസ്േ ടാ
തായി. എ ാൽ ഇത് കാസ്േ ടാെയ വ ാെത നിേ പി ുകയു ായി. പതിന ിനും ഇരു�
ുഭിതനാ ി. കൂഷ്േചവ് തെ വ ി ു� പ ാറിനും വയ ിനിട ു വർ ഒഴിെക ആർ�
കയാണു ായെത ് കാസ്േ ടാ അഭി പായെ ു ുേവണെമ ിലും ക ൂബ വി ുേപാകാം എ ്
[241][242][243]
. ക ൂബ ു േമൽ ഏർെ ടു ിയി� കാസ്േ ടാ പഖ ാപി ു. ധാരാളം ആളുകൾ ഈ
രു ഉപേരാധം എടു ുകളയു തുൾ െട ഒരു നിർേ ശെ അംഗീകരി ു ക ൂബ വി ു മ ു രാ�
അ ിന പ തി കാസ്േ ടാ അേമരി ു മു� ജ ളിേല ു േചേ റാൻ തുട ി. ഇത് കാ�
ിൽ സമർ ി ു. എ ാൽ അേമരി ഈ ആവ� സ്േ ടാ പതീ ി തിലും, ഒരു പേ ആ ഗഹി�
ശ െള ാം തെ ത ി ളയുകയാണു ായ� തിലും മുകളിലായിരു ു [251] . 1964 ൽ കാ�
ത്. കുപിതനായ കാസ്േ ടാ ഐക രാ സംഘട� സ്േ ടാ വീ ും േമാേ ായിേല ് ഒരു ഹസ പ�
നയുെട സംഘം ക ൂബയിേല ് കട ു ത് നി� ര ടനം നട ി. റഷ യുമായി പ സാരവ ാ�
േരാധി ു [244] . 1963 ൽ െക ഡി വധി െ � പാര ിൽ ഒരു ദീർഘകാലകരാർ ഒ ുെവ ു�
ു. അേ ഹ ിെ െകാലപാതകി ക ൂബെയ പി� തിനു േവ ിയായിരു ു ഇത്. തിരിെക ക ൂ�
ുണ ു ആളാണ് എെ ാരു ആേരാപണം ബയിൽ വ കാസ്േ ടാ ക ൂബയിെല വി വ പ�
അേമരി ഉ യി ിരു ു തദ ാരാ െക ഡിയു� ാന െളെയ ാം േചർ ് ഔേദ ാഗികമായി
െട മരണ ിൽ ക ൂബ ു പ ു ാവാെമ ും ക ൂണി ് പാർ ി ഓഫ് ക ൂബ രൂപീകരി ു.
അവർ പേരാ മായി ആേരാപി ു. എ ാൽ
ലാ ിനേമരി യിലുടനീളം ഒരു വി വ തീജ ാല
ലീ ഹാർെവ ഓസ ാൾഡ് എ യാെള ക ൂബ�
ആളിപടർ ാനായി ആളും അർ വും നൽകി
യിൽ കാലുകു ാൻ േപാലും അനുവദി ിരു ി
സഹായി ാൻ കാസ്േ ടാ ഒരുെ ു. സാ മാ�
എ ു പറ ് കാസ്േ ടാ ഈ ആേരാപണ െള�
ജത ിെനതിേര ഉയർെ ണീ ാൻ കാസ്േ ടാ
െയ ാം ത ി ള ു[245] .
ജന േളാട് ആഹ ാനം െചയ്തു. വിയ ്നാമിലും,
െബാളീവിയയിലും സാ മാജ ത ിെനതിേരയും
േകാളനിവാഴ്ചെ തിേരയും െപാരുതു വി�
3�6 ക ൂബൻ േസാഷ ലിസ ിെ വസംഘടനകൾ ് കാസ്േ ടാ ക ൂബയിൽ
വളർ 1963�1970 പരിശീലനം നൽകി [252][253] . െച ഗുേവരയാണ്
ഇ രം നീ ൾ ് േനതൃത ം നൽകിയിരു �
1963 െഫ ബുവരിയിൽ അേമരി യുമായി ഒ ു� ത്. 1967 ൽ െബാളീവിയൻ കാടുകളിൽ െവ ്
തീർ ുനട ാനു ായ കാരണ ൾ കാണി ് സി.ഐ.എ ൈസനികരാൽ െച ഗുേവര െകാ �
കൂഷ്േചവ് കാസ്േ ടാ ് ഒരു ക യ ിരു ു. െ ു. ഇത് കാസ്േ ടാ ് ഏ ഒരു വ ൻ പ�
കൂടാെത റഷ യിേല ് ഒരു സ ർശനം നട ാ�
3�7 സാ ിക മാ ം, മൂ ാം േലാക രാ ീയം 1970�1974 15

ഹരമായിരു ു [254][255] . േസാവിയ ് യൂണിയനു� ബയുെട ര ് മ ബ നേബാ ുകൾ തകർ�

മായു ബ ിനും ഇ ാലയളവിൽ ഉല ിൽ ് അവയിെല െതാഴിലാളികെള ബ ികളാ ു�
ത ു ു ായിരു ു. കൂഷ്േചവിനു പകരം, കയു ായി. ക ൂബൻ ജയിലിലു ത ളുെട
ബഷ്േനവ് റഷ യുെട േനതാവായി ാനേമ� സഹ പവർ കെര വി യ ണം എ തായിരു�
െ ടു ു. 1976 െല ആണവവ ാപനനിേരാധന ു ആൽഫ66 [260] എ ഈ ഗൂ ിെ ആവ�
കരാറിൽ ഒ ു െവ ാൻ കാസ്േ ടാ വിസ തി� ശ ം. എ ാൽ പി ീട് അേമരി യുെട സ ർ �
ു. അേമരി യും േസാവിയ ് യൂണിയനും കൂെട ിനു വഴ ി ഇവർ ബ ികെള വി യ ു. േദ�
ഒരു മൂ ാംേലാക ിനു മി ുകയാെണ ് ശീയനായക ാെരേ ാെലയാണ് ഈ ബ ികെള
കാസ്േ ടാ വിശ സി ു [256] . കാസ്േ ടാെ തിേര കാസ്േ ടാ ക ൂബയിൽ സ ീകരി ത്. ക ൂബൻ
ഭരണമു ണിയിൽ നി ും പതിേഷധ സ ര ൾ സർ ാരിെന വിമർശി ു എ കാരണ ാൽ
ഉയർ ുതുട ി. അലക് സാ ർ ഡ ൂെബ ി� അറിയെ ടു കവിയും സാം ാരിക പവർ �
െ സാമൂഹിക പരി രണെ തടയാനായി കനും ആയ െഹർബർേ ാ പാഡി െയ കാസ്േ ടാ
േസാവിയ ് റഷ യുെട േനതൃത ിൽ നട ിയ സർ ാർ അറ ് െചയ്തത് ധാരാളം വിമർശന�
െചേ ാ ാവാക ൻ ആ കമണെ കാസ്േ ടാ ൾ ് വഴിവ ു [261][262] . പി ീട് താൻ െച�
നിശിതമായി വിമർശി ു. പാഗ് വസ െ യ്തുേപായ പവൃ ിയിൽ പാഡി േഖദം പക�
എതിർ ുക വഴി െചേ ാ ാവാക യിെല ടി ി ുകയും, ഉടൻ തെ വി യ െ ടുകയും
വി വകാരികൾ സാ മാജ ത ിെ ൈക ിടി� െചയ്തു. കലാകാര ാരുേടയും ബു ിജീവികളു�
യിെലാതു ുകയാണു ാവുകെയ ് കാസ്േ ടാ േടയും പി ുണ സർ ാരിനു ലഭി ാനായി കാ�
ക ൂബയിെല ജന േളാട് ഒരു ഉദാഹരണം എ സ്േ ടാ സർ ാർ നാഷണൽ കൾ റൽ കൗൺ�
നിലയിൽ പറ ു. സിൽ എെ ാരു വകു ് രൂപീകരി ു [263] .
ൈചനയിെല മാേവാ േസതൂങിെ േനതൃത ിൽ 1964 നുേശഷം ഏഴു വർഷം കഴി ാണ്
നട േ ഗ ് ലീപ് േഫാർേവഡിെന അനുകരി� കാസ്േ ടാ വീ ുെമാരു വിേദശപര ടന ി�
ുെകാ ് കാസ്േ ടാ ക ൂബയിെല സ കാര നു മുതിർ ത്.പുതിയതായി രൂപീകരി െ
ഉടമ തയിലു വ ാപാര ാപന ളും സ � മാർക് സി ് േനതൃത ിലു സർ ാർ ഭരി ു�
ു ളും ക ുെക ാൻ തുട ി. ഇവെര ാം ചിലിയിേല ായിരു ു ഇ വണ കാസ്േ ടാ�
കു കമുതലാളിമാരും വി വ ിെന ഒ ു� യുെട 23 ദിവസം നീ ു നി പര ടനം. ചിലി
െകാടു ു വരുമാെണ ് പറ ായിരു ു പസിഡ ് സാൽവേദാർ അെ േ ് കാസ്േ ടാ
ഇത്. ക ൂബയുെട പധാന കയ ുമതി പ സാര എ ാ വിധ പി ുണകളും വാഗ്ദാനം െചയ്തു.
ആയിരു ു, പധാന വിപണി േസാവിയ ് റഷ � കൂടാെത കാസ്േ ടാ ആ രാജ ുടനീളം സ രി�
യും. 1969 െല ഒരു െകാടു ാ ു കാരണം ു ചില ജാഥകളിൽ ജന െള അഭിമുഖീകരി ു
കരി ു കൃഷിയിൽ വൻ നാശം േനരി ു. മാ തമ , സംസാരി ു. ചിലി ൈസന ിൽ ചില വല�
അ വണെ കയ ുമതി ല ം േനടാനായി തുപ ചി ാഗതി ാരു കാര ം കാസ്േ ടാ
െതാഴിലാളികൾ കിണ ു പരി മിേ ിവ� അെ േ െയ അറിയി ിരു ു. ഇവെര േസനയിൽ
ു. പ ാളെ േ ാലും കാസ്േ ടാ കരി ിെ നി ും നീ ിയിെ ിൽ പി ീട് ഇവർ ഒരു
വിളെവടു ിനായി രംഗ ിറ ി. െമാൻകാട ൈസനിക നടപടി ു മുതിർേ ാം എ ും
ബാര ് ആ കമണേ ാളും േമാശമായ കാസ്േ ടാ ചിലി പസിഡ ിനു മു റിയി ു നൽ�
അവ എ ാണ് ഈ സംഭവെ ുറി ് കി. കാസ്േ ടായുെട മു റിയി ് ശരിയാെണ ്
കാസ്േ ടാ െപാതുജനെ അഭിസംേബാധന�
പി ീട് കാലം െതളിയി ു. അേമരി യുെട
െചയ്തേ ാൾ പറ ത്. ഈ സമയ ുേപാലും
പി ുണേയാെട ഈ വലതുപ ാർ അെ േ
ക ൂബയിെല ജന ൾ കാസ്േ ടാെ ാ ം നി ു. സർ ാരിെന അ ിമറി ് അധികാരം പിടിെ ടു�
അവർ കാസ്േ ടാെയ ത ി റ ി [257][258] . ുകയു ായി [264][265] .
പി ീട് കാസ്േ ടാ േലാകരാജ ൾ സ ർശി ു�
3�7 സാ ിക മാ ം, മൂ ാം േലാക കയായിരു ു. അൾജീരിയ, ബൾേഗറിയ, ഹംഗറി,
േപാള ,് കിഴ ൻ ജർ നി, െചേ ാ ാവാക
രാ ീയം 1970�1974 എ ീ രാജ ളിെല സ ർശന ിനു േശഷം
അവസാനം േസാവിയ ് യൂണിയനിൽ എ ി.
ക ൂബ പതുെ ഒരു സാ ിക പതിസ ിയി� േപാകു ഓേരാ രാജ ളിലും സാധാരണ ാ�
േല ു നീ ുകയായിരു ു. ഇതിൽ നി ും കര� രുമായി സംവദി ാനാണ് കാസ്േ ടാ മി �
കയറാൻ റഷ െയ സമീപി ുക മാ തേമ അവർ� ത്. സാധാരണ ാരായ ജന േളാെടാ ാ�
് മാർ മു ായിരു ു ു. കൗൺസിൽ േഫാർ ണ് കാസ്േ ടാ ഏെറ േനരവും ചിലവഴി ിരു�
മ ൂ ുൽ ഇ േണാമി ് അസി ൻസ് എ ത്. അേമരി െ തിേര യു ം െച ു
േലാക േസാഷ ലി ുരാ ളുെട സംഘടനയി� വിയ ്നാമിെല ധീര ാർ ് കാസ്േ ടാ എ ാ വിധ
െല അംഗത ം ക ൂബ ു കുറെ ാരാശ ാസം നൽ� പി ുണയും നൽകി. 1973 ൽേചരിേചരാ പ�
കി [259] . പിെ യും ധാരാളം പശ്ന ൾ ക ൂ� ാന ിൽ പെ ടു ാൻ കാസ്േ ടാ അൾജീ�
ബ ് ഈ സമയ ് അഭിമുഖീകരിേ ിവ ു. േയഴ്സിൽ എ ിേ ർ ു. കാസ്േ ടായുെട സാ�
1970 ൽ അേമരി യിെല േ ാറിഡ ആ ാനമാ� ി ം മി രാജ ളുെട പതിനിധികൾ ും
യു ചില ക ൂബൻ തീ വവാദി ഗൂ ുകൾ ക ൂ�
16 4 അനിേഷധ േനതാവ്

കയും െചയ്തു. പധാനമ ി, പസിഡ ് എ ീ

ാന ൾ എടു ു കള ു. ക ൂബയുേട�
യും, സർ ാരിേ യും പുതിയ തലവൻ ആയി
കാസ്േ ടാ മാറി [270][271] .

4 അനിേഷധ േനതാവ്

4�1 വിേദശ യു ൾ, േചരിേചരാ

പ ാന ിെ േനതൃത ം

കിഴ ൻ ജർ നിയിെല േപാളി ് ബ ൂേറാ അംഗ �

േളാെടാ ം 1972.

അസ ത ഉ ാ ി. േസാവിയ ് യൂണിയെ
ഒരു സഖ രാജ ം ഇതുേപാെലാരു സേ ളന ിൽ
പെ ടു ു തിെ ഔചിത ം അവർ മറ ുെവ�
ി . കാസ്േ ടാ തെ പസംഗ ിൽ േസാവിയ ്
അംേഗാളയിെല ഒരു ദീപ ംഭ ിൽ കാസ്േ ടായുെട
യൂണിയെന പുകഴ് ി സംസാരി ുക കൂടി െച� ചി തം, 1995.
[266]
യ്തു
1973 െല േയാം കി ൂർ യു ിൽ 1975 ൽ നട അംേഗാളയുെട ആഭ ര യു�
സിറിയ ുേവ ിയു കാസ്േ ടായുെട ഇട� ിൽ ക ൂബ വളെര നിർ ായക ഇടെപട�
െപടൽ അറബ് േലാക ് അേ ഹ ിന് വലിയ ലാണ് നട ിയത്. മാർക് സി ് അടി റയു�
ബഹുമാന ത േനടിെ ാടു ു [267] ഇ സേയലി പ ൂ ിൾസ് മൂവ്െമ ് േഫാർ ലിബേറഷൻ
േസന സിറിയയിൽ കട ു തു തടയാൻ 4,000 ഓഫ് അംേഗാള എ പാർ ിയുെട സർ ാരാ�
വരു ക ൂബൻ ൈസനികെര കാസ്േ ടാ സി� യിരു അവിടം ഭരി ിരു ത്. ഈ സർ ാ�
റിയയിൽ വിന സി ു. കൂടാെത ഇ സാേയൽ- രിെനതിേര അേമരി യുെടയും, ദ ിണ ആ ഫി�
പാല ീൻ പതിസ ിയിൽ ഇ സാേയലിെ യുേടയും സഹായേ ാെട ഒരുകൂ ം വിമ�
നിലപാടുകളും അവരുെട അേമരി യുമായു തർ വി വം തുട ിെവ ു. അംേഗാളയിെല
അടു ബ വും കാരണം കാസ്േ ടാ ക ൂ� മാർക് സി ് സർ ാർ നമീബിയയിെല ത ളു�
ബയും ഇ സാേയലുമായു എ ാ ബ ളും െട അധികാര ിന് ഭീഷണിയാേയ ും എ
വിേ ദി ു. ലിബിയൻ േനതാവായ മുവ ർ കാരണ ാലാണ് ദ ിണാ ഫി ഈ യു �
ഗ ാഫിയുമായി വളെര നീ കാലം നീ ുനി ിൽ ഭാഗഭാ ായത്. പതിനായിരേ ാളം വരു�
ഒരു ബ ം തുട ാനും അറബ് േലാകെ ൈസനികെര അംേഗാളയിേല ് ദ ിണാ�
ഇ രം ഇടെപടലുകൾ കാസ്േ ടാെയ സഹാ� ഫി അയ ു. പതിെന ായിരേ ാളം വരു�
യി ു. പ സാരയുെട വിലയിൽ അെ ാ ം ക ൂബൻ ൈസനികെര യു മുഖ ് എ ി�
ഉ ായ വർ നവ് ക ൂബയുെട സാ ിക ാണ് കാസ്േ ടാ ഈ നീ ിനു മറുപടി പറ�
ിതി അൽപം െമ െ ടു ി. കൂടാെത, ത് [272][273] . അംേഗാളയിെല വിജയ ിനു�
കാനഡ, അർജ ീന തുട ിയ രാജ ളുമായി േശഷം കാസ്േ ടാ െമാസാംബി ിെല ആഭ ര
പുതിയ വ ാപാര കരാറുകളിൽ ക ൂബ ഒ ുെവ ു യു ിലാണ് യൂ ിയത്. പി ീട് കാ�
[268][269] സ്േ ടാ െസാമാലിയ, ടാൻസാനിയ, െമാസാംബി ്
. ഓർഗൈനേസഷൻ ഓഫ് അേമരി ൻ
േ ്സിൽ വീ ും ക ൂബ ് അംഗത ം ലഭി ു. അംേഗാള മുതലായ രാജ െള ാം സ ർശി ു�
അ ് അേമരി ൻ േ ് െസ ക റിയായിരു കയു ായി. ഇവിട ളിെല ാം ക ൂബയുെട നാ�
െഹൻറി കി ി ർ ഈ പുനർ പേവശന ി� യകന് വീേരാചിതമായ സ ീകരണമാണ് ലഭി ത്.
ന് ക ൂബയുെട അേപ അനുഭാവപൂർ ം 1977 ൽ എേത ാപ യും െസാമാലിയയും ത ിൽ
പരിഗണി ുകയായിരു ു. ക ൂണി ് പാർ� നട യു ിൽ കാസ്േ ടാ എേത ാപ യുെട
ി ഓഫ് ക ൂബ അവരുെട ആദ െ േദശീയ സഹായാഭ ർ ന മാനി ് അവർ ് ൈസനിക
േകാൺ ഗ ് വിളി ു േചർ ുകയും േസാവിയ ് സഹായം നൽകുകയു ായി [274] .
മാതൃകയിലു ഒരു ഭരണഘടന അംഗീകരി ു� "ആളുകൾ മനുഷ ാവകാശെ ുറി ് വാേതാ�
4�2 െറാണാൾഡ് റീഗൻ, േഗാർബേ വ് 1980�1989 17

ധം നീ ാൻ സഹായിേ ുെമ ് കാസ്േ ടാ�

യും വിശ സി ു. കൂടാെത, ക ൂബയിൽ നി ു
പുറ ാ െ ് അേമരി യിൽ അഭയം േതടി�
യിരു രാ ീയ തടവുകാെര തിരിെക ക ൂബ�
യിൽ വ ് അവരുെട ബ ു െള സ ർശി ാ�
നും കാസ്േ ടാ അനുവദി ു. ഇതിലൂെട അേമരി�
നുഴ ു കയ ാർ ു നൽകിെകാ ിരു
സഹായം നിറു ിേയ ുെമ ും കാസ്േ ടാ പ�
തീ ി ു [276][277] .

4�2 െറാണാൾഡ് റീഗൻ, േഗാർബേ വ്

ഹവാനയിെല ഒരു േയാഗ ിൽ 1978.
1980�1989

രാെത സംസാരി ു ു. പേ അതുേപാെല 1980 കളിൽ പ സാര ു േനരി വിലയിടി�

തെ പധാനമാണ് മനുഷ വർ ിെ അവ� വ് ക ൂബെയ വീ ും ഒരു സാ ിക പതി�
കാശ ളും. കുേറ മനുഷ ർ ആഡംബര കാറുക� സ ിയിേല ു െകാ ുെചെ ി ു. ജന�
ളിൽ സ രി ുേ ാൾ എ ുെകാ ാണ് അേത ൾ ക ൂബവി ു പലായനം െച ു തുവെര�
േപാലു വർ ന പാദരായി നട ുേപാേവ ി െയ ി കാര ൾ. കി ിയ േബാ ുകളിലും മ ു�
വരു ത് ? ചിലർ ദാരി ദ ിെ അടി ിലാ� മായി അേമരി യിേല ു അവർ അഭയാർ ിക�
ണ് ജീവി ു ത്, അേതസമയം തെ കുേറ േപർ ളായി കട ാൻ തുട ി [278] . ഇത് ഇരു രാ�
സ ിെ മടി ിൽ സുഖേലാലുപജീവിതം ജ ൾ ും തലേവദന സൃ ി ു. അവസാനം
നയി ു ു. കഴി ാൻ ഒരു േനരെ ഭ � 3,500 ഓളം വരു അഭയാർ ികെള അേമരി
ണംേപാലുമി ാ േലാക ിെല ആയിര ണ� നിയമപരമായി സ ീകരി ാം എ ു സ തി ു.
ിനു കു ു െള ുറി ാണ് ഞാൻ സംസാ� 3,500 ഓളം വരു ക ൂബൻ അഭയാർ ിക�
രി ു ത്. ഭ ണവും, മരു ും നിേഷധി � െള െകാ ുേപാകാൻ നൂറുകണ ിനു േബാ�
െ ജീവി ാനു അവകാശം േപാലും തടയ� ുകൾ അേമരി യിൽ നിെ ി. എ ാൽ
ക ൂബ മാനസികനില തകരാറിലായ േരാഗികേള�
െ മനുഷ െര ുറി ാണ് എനി ു സംസാരി�
യും കു വാളികേളയുമാണ് ഇ െന അഭയാർ�
ുവാനു ത്. "
ികളായി കട ിവി ത് [279][280] . സാ ി�
� ഐക രാ സഭയിൽ ഫിദൽ െചയ്ത പസംഗ� കഭ ദത ഉയർ ാൻ േവ ി ക ൂബ രഹസ മാ�
ിൽ നി ും , 1979 [275] യി പല കാര ളും െച ാൻ തുട ി. അവ�
1979 ൽ ക ൂബയിൽ െവ ു നട േചരിേചരാ പ� രുെട േദശീയമ ൂസിയ ിൽ നി ും വിലപിടി ു�
ാന ിെ ഉ േകാടിയിൽ കാസ്േ ടാെയ െച� പല ചി ത ളും ആരുമറിയാെത വി ് പണ�
യർേപഴ്സണായി തിരെ ടു ു. 1982 വെര മാ ാൻ തുട ി. കൂടാെത പനാമ കനാൽ
കാസ്േ ടാ ഈ പദവി വഹി ിരു ു. 1979 ഒേ ാ� വഴി പല ഇലേ ാണിക് സാധന ളും അേമരി�
ബറിൽ ഐക രാ സഭയുെട ജനറൽ അ ം� യിൽ നി ും നിയമവിരു മായി കട ാനും
ിയിൽ കാസ്േ ടാ നട ിയ പസംഗ ിൽ പാ� തുട ി [281] . അേമരി യുെട പുതിയ പസിഡ�
വെ വനും പണ ാരനും ത ിലു േവർ� ായി തിരെ ടു െ റി ി ൻ പാർ ി
തിരിവിെന ുറി ് അേ ഹം നട ിയ പരാ� േനതാവ് െറാണാൾഡ് റീഗൻ ക ൂബേയാടും കാ�
മർശം അ ാരാ തല ിൽ പശംസി െ ു.സ്േ ടാേയാടും മൃദുസമീപനം ഉ യാളായിരു ി .
അേമരി ക ൂബെ തിേര ഒരു ൈജവയു ി�
േസാവിയ ് യൂണിയൻ അഫ്ഗാനി ാനിൽ നട�
നു ത ാെറടു ുകയാെണ ് കാസ്േ ടാ ആേരാ�
ിയ യു ം േചരിേചരാ പ ാന ിെല കാ�
പി ു. 1971 ൽ അേമരി ൻ ചാരസംഘടനയിൽ
സ്േ ടായുെട നില പരു ലിലാ ി. ഐക രാ�
നി ും േചാർ ു കി ിയ വിവരം അനുസരി ്
സംഘടനയുെട നിലപാടിെനതിേര നി താണ്
അവർ ൈസ ൻ ൂ ൈവറസിെന ക ൂബയിേല ്
കാസ്േ ടാ ് വിനയായത്. മ ് ചില രാജ ളു�
കട ിവി ുെവ ് കാസ്േ ടാ പറയുകയു ായി.
െട മ ത െകാ ് അേമരി യും ക ൂബ�
അതുേപാെല തെ 1981 ൽ െഡ ി പനി പര�
യുമായു ബ ം ഇ ാല ് കുേറ ുടി െമ�
ു േരാഗാണു േളയും അേമരി ക ൂബ�
െ ടുകയു ായി. ജി ി കാർ ർ പസിഡ ാ�
യിൽ പര ിെയ ും കാസ്േ ടാ ആേരാപി ു[282] .
യി ാനേമ േതാെട കാസ്േ ടാ അേമരി യു�
ഇതിനിടയിലും സാ മാജ ത ിെനതിേര നട ു�
മായി കൂടുതൽ അടു ു. ക ൂബയിൽ നട ു�
മുേ ൾ ് കാസ്േ ടാ ആകാവു ിട�
മനുഷ ാവകാശ ലംഘനെ കാർ ർ രൂ �
േ ാളം സഹായം നൽകിയിരു ു.
മായി വിമർശി ിരു ുെവ ിലും കാസ്േ ടാേയാ�
ട് േനരിയ രീതിയിലു ബഹുമാനം കാർ ർ പ� റഷ യുെട പുതിയ േനതാവായി തിരെ ടു �
കടി ി ിരു ു. ഇത് കാസ്േ ടാെയ സേ ാഷി� െ ത് മിഖാേയൽ േഗാർബേ വ് ആയിരു ു.
ി ുകയു ായി. മാ തമ അേമരി േയാടു ാേ ാ ,് െപരിസ്േ ടായി തുട ിയ നയ�
അടു ം ക ൂബ ു േമലു സാ ിക ഉപേരാ� ളിലൂെട ക ൂണിസ ിനു പുതിയ മാന ൾ
18 4 അനിേഷധ േനതാവ്

നൽകാനാണ് േഗാർബേ വ് മി ത്. എ ാൽ വിമതരുെട ഭാഗ ു നി ു ായിെയ ിലും അത്

കാസ്േ ടാെയേ ാലു യാഥാ ിതിക ക ൂ� വിഫലമായി; േഗാർബേ വ് അധികാരം തിരി�
ണി ുകൾ ഇതിെന െത ായാണ് വ ാഖ ാനി � െക പിടി ു. ക ൂബയും േസാവിയ ് റഷ യും
ത്. മുതലാളി ിേല ു ഒരു നീ മായാണ് ത ിലു ായിരു ബ ം തീെര വഷളായി [293] .
ഇവർ ഇ രം നീ െള ക ത് [283][284] . പാ� ക ൂബയിൽ ഉ ായിരു േസനെയ റഷ തിരി ു
ാത രാ ളുമായു ബ ം ദൃഢമാ ു� വിളി ു. 1991 ഡിസംബറിൽ േസാവിയ ് യൂണി�
തിന് േഗാർബേ വ് അേമരി േപാലു രാ� യൻ വിഭജി െ ു. റഷ ൻ െഫഡേറഷെ
ജ ൾ സ ർശി ് ചർ കൾ നട ി. ഇെത� പസിഡ ായി േബാറിസ് െയൽ ിൻ ാനേമ�
ാം കാസ്േ ടായുെട േഗാർബേ വിെന ുറി ു� െ ടു ു. ക ൂണി ് പാർ ി ഓഫ് േസാവിയ ്
ആശ കൾ ് ആ ം കൂ ി. ക ൂബ ് നൽ� യൂണിയൻ ഇ ാതായി. പകരം, ബഹുപാർ ി
കി വരു സഹായ ൾ കുറ ാൻ അേമരി ജനാധിപത ം എ സംവിധാനം നിലവിൽ
റഷ േയാട് ആവശ െ ു. േഗാർബേ വ് ഇതിനു വരുകയും രാജ ം മുതലാളി ം അടി ാന�
സ തം മൂളുകയും െചയ്തു. റഷ യും ക ൂബയും മായു ഒരു സ ദ് വ വ സ ീകരി ാൻ
ആയു ബ ം തകരാൻ തുട ി. ക ൂബയി� നിർബ ിതമാവുകയും െചയ്തു. െയ ിൻ
െല റഷ ൻ നയത പതിനിധികെള രഹസ മായി കാസ്േ ടാെയ ത ി റയുകയും, അേമരി യിെല
നിരീ ി ാൻ കാസ്േ ടാ നിർേ ശം നൽകി [285] . മിയാമി ആ ാനമായു ഒരു കാസ്േ ടാ വിരു
ക ൂബ സ ർശി േഗാർബേ വിെന മാർക് സി� തീ വവാദി ഗൂ ുമായി ബ ം ാപി ു�
സം-െലനിനിസം നീണാൾ വാഴെ എ െകാ� കയും െചയ്തു. േലാക ിെല മ ിട ളിൽ
ടി കാണി ാണ് ക ൂബ ാർ വരേവ ത്. ക ൂ� നട ു വി വ പ ാന ൾ ു ന ി വ
ബ ു നൽകിയിരു എ ാ പേത ക സൗജന � സഹായ ൾ നിറു ിെവ ാനും കാസ്േ ടാ
ളും നിറു ലാ ുകയാെണ ് േഗാർബേ വ് നിർബ ിതനായി.
കാസ്േ ടാെയ അറിയി ു [286][287] . എ ാൽ ഇതി�
കടു സാ ിക പതിസ ി ിടയിലും,
െല ാം വലുതായി കാസ്േ ടാ ക ത് തെ സ �
ക ൂബ ഒരു പാൻ അേമരി ൻ ചാ ൻഷി ്
ം രാജ ് വളർ ു വരു അ ഃ ി ദ ളാ�
യിരു ു. മയ ു മരു ,് അഴിമതി ആേരാപണ� ഹവാനയിൽ െവ ു നട ി [294] . അത് ഏെറ
വുമായി ബ െ ് മുതിർ പ ാളേമധാവിക� പണെ ലവു ഒരു നടപടിയായിരുെ ിലും
േളയും മ ും വിചാരണ നട ി കു ാെര ു ക ൂബയുേടയും കാസ്േ ടായുേടയും സ ാധീ�
കെ ിയേശഷം വധി ുകയു ായി. യാ� നശ ി േലാക ിനു മു ിൽ ഒരി ൽകൂടി
െതാരു ദാ ിണ വും കാസ്േ ടാ ഈ ാര ിൽ െതളിയി ാൻ ഈ സംഘാടനം വഴിെയാരു�
കാണി ി [288][289] . ി. അേമരി െയ പി ി ക ൂബയാണ്
െമഡൽനിലയിൽ ഒ ാമെത ിയത്. ക ൂബയി�
െല വിമത ഗൂ ുകൾ വീ ും പശ്ന ളുമായി
4�3 സവിേശഷമായ ഒരു കാലഘ ം ഉയിർെ ണീ ുെകാ ിരു ു. സായുധവി വ�
1990-2000 ിനു േപാലും ഈ സംഘടനകൾ ആഹ ാനം
െച ുകയു ായി. കാസ്േ ടാ അധികാര ിെല�
േസാവിയ ് യൂണിയനിൽ നി ുമു സഹായം ിയതിനു േശഷം ആദ മായി ായിരു ു ഇ ത�
നി േതാെട ക ൂബ ഒരു വൻ സാ ിക പ� േയെറ ശ മായ ജന പേ ാഭ ൾ ഉയരു ത്
[295][296]
തിസ ിെയ അഭിമുഖീകരി ു. സമാധാന ി� . ഇ രം സംഭവ െള സൂ ്മമായി
െ സമയെ ഒരു പേത ക കാലഘ ം എ ാ� നിരീ ി ുെകാ ിരി ു അേമരി യിെല
ണ് കാസ്േ ടാ ഇതിെന ുറി ് െപാതുജന � ക ൂബവിരു ഗൂ ുകൾ ഒരാ കമണ നു മു�
െള അഭിസംേബാധന െചയ്തുെകാ ് പറ ത്. തിർേ ുേമാ എ ഭയം െകാ ,് രാജ ്
െപേ ടാൾ േറഷൻ െവ ി ുരു ി. കാറുകൾ ു ഒരു ഗറി ാ യു ിനു േവ ിയു ത ാ�
പകരമായി ൈചനയിൽ നി ും ൈസ ിളുകൾ െറടു ുകൾ നട ാൻ കാസ്േ ടാ ജന േളാട്
ഇറ ുമതിെചയ്തു. അത ാവശ ഉൽ ൾ ആഹ ാനം െചയ്തു.
നിർ ി ു ത ാ എ ാ ഫാ റികളും അട�
പുതിയ കാലഘ ിൽ ക ൂബയിൽ ഒരു ഉട ു
ു പൂ ി [290] . പാചകവാതക ിനു പകരം, വി�
വാർ ൽ അനിവാര മാെണ ് കാസ്േ ടാ ു മന�
റക് ഉപേയാഗി ് പാചകം െച ാൻ ജന േളാ�
ിലായി. മുതലാളി വവ യിേല ു
ട് കാസ്േ ടാ ആവശ െ ു. ദിവസം പതിനാ�
റു മണി ൂറിലധികം ൈവദ ുതി നിറു മാ ം കൂടാെത നിലനി ുേപാകാൻ കഴിയിെ
ലാ ി. ്
ഒരു തു ി െപേ ടാൾ േപാലും ക ൂബയിേല ു അേ ഹം തിരി റി ു. ക ൂബയുെട തലവൻ
വരാ ഒരു കാലം വിദൂരമ എ ് ക ൂബയിെലഎ നിലയിൽ നി ും അേ ഹം ഒഴി ു. പക�
ജന േളാട് കാസ്േ ടാ പറ രം താരതേമ ന െചറു മായ കാർേലാസ് േലജി�
ു. നഗര ിലു
ജന േളാട് ഗാമ ളിേല ു മാറിതാമസി ാൻ െന ാനേമൽ ി ു. ക ൂണി ് പാർ ിയുെട
ആവശ െ ു [291][292] . തലവനായും, സായുധേസനയുെട ക ാ ർ ഇൻ
ചീഫായും കാസ്േ ടാ തെ തുടർ ു. സ ത
േസാവിയ ് യൂണിയൻ അതിെ യാഥാ ി� വിപണി, െചറുകിട സ കാര സംരംഭ ൾ തുട�
തിക ക ൂണിസ ിേല ് തിരി ുവരുെമ ് ിയ ഉദാരവൽ രണ ൾ ക ൂബയിൽ അനു�
കാസ്േ ടാ പതീ ി ിരു ു. പേ അവിെട വദി െ ു തുട ി. പ സാര കയ ുമതിയിൽ
േഗാർബേ വിെന പുറ ാ ാൻ ഒരു മം
4�4 പുതിയ ബ ൾ 2000�2006 19

[304]
അതിഥി ആയിരു ു .

4�4 പുതിയ ബ ൾ 2000�2006

സാ ിക പശ്ന ൾ ക ൂബെയ വ ാ�
െത അല ിയിരു സമയ ാണ് കാസ്േ ടാ,
െവനിേസ ലയുെട പസിഡ ായ ഹ ൂേഗാ ഷാ�
േവസുമായി രാ ീയ ബ ം ാപി ു ത്.
െവനിേസ ലയിെല എ ക നികെള ാം േദശ�
സാൽ രി ാനു ഒരു പ തി ് ഷാേവസ്
തുട മി ിരു ു [305][306] . മരു ിനു പകരം,
കൂഡ്ഓയിൽ ൈകമാറാനു ഒരു കരാറിൽ കാ�
സ്േ ടായും ഷാേവസും ഒ ു െവ ുയു ായി [307]
ദിനം പതി ക ൂബയിൽ നി ും െവനിേസ ലയ ു
െകാടു ു മരു ുകൾ ു പകരമായി, മിത�
മായ നിര ിൽ എ ൈകമാറാനു തായിരു ു
കരാർ. ഓേരാ രാജ ു നി ുമു 300,000
േന തേരാഗികൾ ് സൗജന േന ത ശ കിയ
നട ാനു ഒരു പ തി ു കാസ്േ ടാ തുട ം
കുറി ു [308] . 2005 ഓടു കൂടി സാ ികമായി
െമ െ നില ൈകവരി ക ൂബ, ഏതാ ്
1.6 ദശല ം വരു െതാഴിലാളികളുെട േവത�
നം ഇര ിയാ ുകയു ായി. പാവെ വർ ്
മുൻ ദ ിണാ ഫി ൻ പസിഡ ് െനൽസൺ മേ ല, അടു േളാപകരണ ൾ, നിേത ാപേയാഗ സാ�
ഇേ ഹം കാസ്േ ടായുെട പവർ ന െള പി ുണ� ധന ൾ മുതലായവ നൽകി. എ ാൽ പി ീട്
ിരു ഒരാളായിരു ു, പേത കി ് ആ ഫി യിൽ
2004 ൽ ഇ ന ിെ ദൗർലഭ ം കാരണം കു�
കാസ്േ ടാ നട ിയ ഇടെപടലുകൾ
േറേയെറ ഫാ റികൾ കാസ്േ ടാ അട ു പൂ ി
[309]
.
2001 െല മിേഷൽ ചുഴലി ാ ിൽ ക ൂബ ആെക
മാ തം ഒതു ി ിട വരുമാന േ സാത ് കൂടു�
ആടിയുല ു. ചുഴലി ാ ിെ െകടുതികെള
തൽ വിപുലീകരി ാൻ ൈജവസാേ തിക വിദ , അതിജീവി ാൻ അേമരി യുെട സഹായം കാ�
വിേനാദ സ ാരം തുട ിയ വിവിധേമഖലകൾ സ്േ ടാ നിരസി ു [310] . എ ാൽ െസപ്തംബർ
കൂടി ക ൂബ അഭിവൃ ിെ ടു ി ുട ി[297][298] . പതിെനാ ിെല ആ കമണ ിനു േശഷം കാ�
െമക് സിേ ായിൽ നി ും, സ്െപയിനിൽ നി� സ്േ ടാ അേമരി ്ശ മായ പി ുണ പഖ ാ�
ും വെ ിെ ാ ിരു വിേനാദസ ാരി� പി ു [311] . ഈ അവസര ിൽ അേമരി ൻ
കളുെട ബാഹുല ം നിമി ം രാജ ് േവശ ാവൃ� വിമാന ൾ ് േവണെമ ിൽ ക ൂബയുെട വി�
ിയും അധികരി ു വ ു. ഒരുകാല ് ഇതി� മാന ാവള ൾ ഉപേയാഗി ാം എ ും കാ�
െന ശ മായി എതിർ ിരു കാസ്േ ടാ ഈ സ്േ ടാ അേമരി െയ അറിയി ു [311] . തീ വവാ�
ഘ ിൽ അതിനു േനെര ക ട ുകയായിരു� ദ ിെനതിേരയു േപാരാ ിന് അേമരി ്
ു. കൂടാെത, അേ ഹം ജന ൾ ് മതപര� എ ാ സഹായവും അേ ഹം വാഗ്ദാനം െച�
മായ അവകാശ ൾ കൂടി അനുവദി ുെകാടു� യ്തു. ഇ ാലയളവിലും േലാകരാ േളാടു
ു. പ ികേളാടു അേ ഹ ിെ സമീപ� ബ ം സുദൃഢമായി നിലനിർ ാൻ കാസ്േ ടാ
നം മാറിെയ തിെ വ മായ െതളിവായിരു� മി ിരു ു.
ു 1998 ജനുവരിയിൽ േജാൺ േപാൾ ര ാമൻ
മാർ ാ യുെട ക ൂബ സ ർശനം.[299] . മാർ�
ാ യുെട സ ർശനേശഷം ദുഖെവ ി െപാതു 4�5 അധികാര ൈകമാ ം 2006�2008
അവധി ദിവസമായി ക ൂബ പഖ ാപി ു. സ �
യം നിരീശ രവാദി എ ു വിേശഷി ി ിരു കാ� ര ായിര ാറ് ജൂൈല 31 ന് താൻ വഹി ിരു
സ്േ ടായുെട ഈ നീ ം കൗതുകകരമായിരു ു എ ാ പദവികളും കാസ്േ ടാ താൽ ാലികമായി
[300]
. ദ ിണ ആ ഫി യിെല സ ാത സമര� സേഹാദരൻ റൗൾ കാസ്േ ടാ ് ൈകമാറി [312] .
േസനാനിയും വലിെയാരു മനുഷ േ ഹിയുമായി� ആ സമയ ു തനി ് േവ ിവ ഉദരശ �
രു െനൽസൺ മേ ലയുമായി കാസ്േ ടാ േവ� കിയ മൂലം എെ ിലും േജാലിയിൽ ഏർെ ടു�
ദി പ ി ു [301][302] . അംേഗാളയിെല ദ ിണാ� തിനു കാസ്േ ടാ ് ശാരീരികമായി സാ മ ാ�
ഫി യുെട ൈകേ ിെനതിേര ക ൂബയുെട യിരു ു. ഗ പാ ൽ ക ൂബൻ തീര ടു �
ഇടെപടലിെന മേ ല പശംസി ുകയു ായി തിെ അ താം വാർഷികാേഘാഷ ിനു േപാ�
[303]
. ദ ിണാ ഫി ൻ പസിഡ ായി െനൽസൺ ലും അേ ഹ ിന് പെ ടു ാനായി .[313] . 2007
മേ ല ാനേമ ചട ിൽ കാസ്േ ടാ ഒരു മുഖ െഫ ബുവരിയിൽ കാസ്േ ടായുെട ആേരാഗ ം െമ�
20 6 കാസ്േ ടായുെട രാ ീയം - കാസ്േ ടായിസം

5 വിരമി ലും, പി ീടു ജീ�

വിതവും
പി ീട് കാസ്േ ടായുെട ആേരാഗ നില തീെര േമാ�
ശമായി. പേ വി മി ാൻ അേ ഹം ത ാ�
റായിരു ി . ഗ പത ിൽ റി ൻസ്
എ ഒരു േകാളം എഴുതിയും, നവമാ മ�
മായ ട ി റിലൂെട ജന േളാട് സംവദി ും അേ �
ഹം തെ സാ ി ം അറിയി ുെകാ ിരു�
ു [138][319] . തെ ആേരാഗ ിതിെയ ുറി�
് ആകുലെ േട തിെ ് ക ൂബയിെല ജന�
േളാട് കാസ്േ ടാ പറ ു. േലാകേനതാ െള
കാണു തിേലാ, അവരുമായി ചർ െച ാേനാ
കാസ്േ ടാ ് തെ ീണേമാ േരാഗേമാ ഒരു തട�
ഒരു റാലിയിൽ അനുയായികേളാെടാ ം.
മായി . 2011 ഏ പിൽ 9 ന് ക ൂബൻ ക ൂണി�
് പാർ ിയുെട േക ക ി ിയിൽ നി ും കാ�
സ്േ ടാ രാജിെവ ു.

6 കാസ്േ ടായുെട രാ ീയം -

കാസ്േ ടായിസം
െ ുെവ ും, അേ ഹം ഉടൻ തെ ദിനച�
ര കളിേല ് മട ിെയ ുെമ ും റൗൾ ജന �
േളാട് അറിയി ു. ആയിട ് െവനിേസ ല പ�
സിഡ ് ഹ ൂേഗാ ഷാെവസ് ആതിേഥയനായ ഒരു
േറഡിേയാ േടാ ് േഷായിൽ കാസ്േ ടാ ആ �
വിശ ാസേ ാെട ജന േളാട് സംസാരി ുകയു�
ായി [314] . കാസ്േ ടാ പൂർ മായി സുഖം പാ�
പി ു എ ് ഈ േറഡിേയാ പരിപാടി ു േശഷം
ഷാേവസ് േലാകജനതേയാട് പറ ു. ൈചനീസ്
േപാളി ് ബ ൂേറാ അംഗം ക ൂബ സ ർശി തുമാ�
യി ബ െ പുറ ു വി ചില നി ലചി ത�
ളിൽ ആേരാഗ വാനായിരി ു കാസ്േ ടാെയ
ജന ൾ ക ു. അേ ഹ ിെ ആസ മരണ�
നാെണ െത ി ാരണകൾ അ െന നീ ി.
അേമരി ൻ പസിഡ ായിരു േജാർ .് ബുഷ്
കാസ്േ ടാെയ ുറി ,് അേ ഹ ിെ േരാഗാവ�
െയ ുറി ് പറ ത് ഇ െനയാണ് ഒരു ദി�
വസം ന വനായ ൈദവം കാസ്േ ടാെയ െകാ� മാർക് സ,് െ ഫഡറിക് ഏംഗൽസ്, െലനിൻ ഇവെരയാ�
യിരു ു കാസ്േ ടാ മാതൃകയാ ിയിരു ത്
ുേപാകും [315] . കാസ്േ ടാ ഇ െന തിരി �
ടി ു:-ഇേ ാൾ എനി ു പകൽെവളി ം േപാ�
െല വ മായി എനി ുേനെര നട വധ മ� താൻ ഒരു േസാഷ ലി ്, മാർക് സി ്, െലനിനി�
ളുെട പുറകിൽ ആരായിരു ു എ ്, ൈദവം ് ആെണ ായിരു ു കാസ്േ ടാ അവകാശെ �
ന വനായതുെകാ ് ഞാൻ ഇേ ാഴും ജീവി ി� ിരു ത് [320] . വാണിജ വും,വ വസായവും സ �
രി ു ു. െഫ ബുവരി 24, 2008 ൽ താൻ ഔേദ ാ� കാര വ ികളുെട ഉടമ തയിൽ നി ും മാ ി
ഗിക പദവികളിൽ നി ും വിരമി ുകയാെണ� േ ിെ കീഴിലാ ുക വഴി േസാഷ ലിസ ിേല�
് േദശീയ ക ി ിയിൽ കാസ്േ ടാ പഖ ാപി ു ു പാത അേ ഹം തുറ ു. സ കാര ഉടമ�
[316]
. കാസ്േ ടായുെട സേഹാദരൻ റൗൾ ആണ് തയിലു ഇ രം വ വസായ െള ാം േദ�
പുതിയ േനതാവായി തിരെ ടു െ ത്. കാ� ശീയവൽ രി ു. പാവെ വനും, പണ ാര�
സ്േ ടാ ് പകര ാരനാവി റൗൾ എ ് േദശീയ നും ത ിലു േചരിതിരിവ് പൂർ മായും നീ ം
ക ി വിലയിരു ി. അ െന കാസ്േ ടാ എ ാ െച ാൻ കാസ്േ ടാ കിണ ു മി ു. വർ
ഔേദ ാഗിക പദവികളിൽ നി ും വിരമി ു. 2012 സമരം എ വി വ ിലൂെട ബൂർഷ ാസിെയ
മാർ ് ൽ െബെനഡി ് പതിനാറാമൻ മാർ ാ� നീ ം െചയ്ത ് േ പാലിേ റിയൻ എ ു വിളി�
ക ൂബ സ ർശി േ ാൾ വ ി ാൻ നയത� െ ടു െതാഴിലാളി വർ ം അധികാര ി�
കാര ാലയ ിൽ െവ ് കാസ്േ ടാെയ േനരിൽ െല ും എ മാർക് സിെ വാ ുകൾ കാ�
ക ു സംസാരി ുകയു ായി [317][318] . സ്േ ടാ ക ൂബയിലൂെട നട ിലാ ി േലാക ിനു
 21

കാണി ുെകാടു ു. ഒേ ാബർ വി വ ിലൂെട ും പലായനം െചയ്തവരുേടയും പുറ ാ�

റഷ യിെല മുതലാളി െ ഉ ൂലനം െചയ്ത െ വരുേടയും ഒരു സമൂഹം ഉ ായിരു ു
െലനിെ ദർശനവും ജീവിതചര യും ആയിരു ു . ഇവിെട നി ാണ് അ ാരാ തല ിൽ കാ�
കാസ്േ ടാ സ ീകരി മെ ാരു മാതൃക. ഒരു മു� സ്േ ടാെ തിേരയു വിമർശന ളുെട ഭൂരിഭാ�
തലാളി രാജ െ എ െന േസാഷ ലിസ ി� ഗവും രൂപംെകാ ിരു ത് [328][329] . മ ് പാ�
േലെ ി ാം എ തിന് കാസ്േ ടായുെട മു� ാത രാജ ളിലും ിതി വ ത മായിരു ി�
ിലു ായിരു ഉദാഹരണം ആയിരു ു െല� . മ ു ക ൂണി ് േനതാ െള കാണു
നിൻ െക ി ടു റഷ . അേത ക ിലൂെടയാണ് കാസ്േ ടായും അവിട �
ളിൽ വീ ി െ ിരു ത്. ലാ ിനേമരി യുെട
ചരി ത ിൽ ഇ തയും നീ കാലെ ഒരു ഭര�
7 കുടുംബജീവിതം ണം ആദ മാണ്. കാസ്േ ടായുെട േസ ാധിപ�
ത ിനുദാഹരണമാൺ` ഈ ഭരണൈദർഘ െമ�
ാണ് പാ ാത നിരീ കരുെട അഭി പായം.
കാസ്േ ടായുെട കുടുംബജീവിതെ ുറി ു അധികാരം കാസ്േ ടായിൽ മാ തം നി ിപ്തമാ�
വിവര ൾ മാ മ ളിൽ നി ും െപാതുേവ െണ ും, ക ൂബയും അവിടുെ ജന ളും കാ�
മറ ുെവ ിരി ുകയായിരു ു [321] . അേ ഹ� സ്േ ടാ എ ഒരു മനുഷ െ വ ി പഭാവ�
ിെ ആദ ഭാര മിർത ദയാസ് ബലാർ ് എ ിൽ മാ തം നിലെകാ ു ു എ ുെമാെ ഈ
ധനികയായ യുവതിയായിരു ു. ഇത് പണ� കാലഘ െ യും അേ ഹഹ്തിെ ജീവിതെ �
യവിവാഹമായിരു ു. 1948 ഒേ ാബർ 11-ന് യും കുറി ് അേ ഹ ിെ ജീവചരി തകാര ാർ
ആയിരു ു ഇവരുെട വിവാഹം. ഈ ബ � അഭി പായെ ടു ു. അേതസമയം ജനാധിപത �
ിൽ ഫിെഡലിേ ാ എ ു േപരു മകനു ് രാ ൾ എ ് സ യം ഉദ്േഘാഷി ു മ ു
[322]
. കാസ്േ ടായും, മിർതയും 1955 ൽ േവർ� രാജ േള ാൾ ജനാധിപത ം ക ൂബയിൽ നില�
പിരി ു. ദാലിയ േസാേ ാ എ ര ാം ഭാ� വിലുെ ് ഇവർ സാ െ ടു ു ു. എ ാ
ര യിൽ അേ ഹ ിന് അ ു മ ളു ായിരു� നയരൂപീകരണ ൾ ും മു ് അ ാര ിൽ
ു.അലക് സിസ്, അലക് സാ ർ, അേ ാണിേയാ, സർ ാർ െപാതുജന ളുെട അഭി പായം േകൾ�
അലജാൻേ ഡാ, ഏ ൽ എ ിവരായിരു ു ു രീതി അവിെടയു .് അേമരി ൻ പ�
ദാലിയയിൽ ഉ ായ മ ൾ. ചില അവിഹിത സിഡ ിേന ാളും കുറ അധികാരം മാ തേമ
ബ ളിലൂെടയും കാസ്േ ടാ ് മ ളു ായി� ക ൂബയുെട േനതാവായ കാസ്േ ടാ ക ാളിയിരു�
രു ു. അലീന എ മകൾ കാസ്േ ടായുെട നയ� ു ു എ ും നിരീ ി െ ടു ു.
ളിൽ മനംമടു ് അേമരി യിൽ ഒരു അഭയാർ�
ിയായി േചേ റുകയു ായി [323] . കാസ്േ ടാ� ക ൂബയിൽ കടു മനുഷ ാവകാശ ലംഘന�
യുെട ഏക സേഹാദരി ആയിരു ു േജാവാനി ൾ നട ു ു എ ് മനുഷ ാവകാശസംഘട�
കാസ്േ ടാ. ഇവർ കാസ്േ ടായുെട നയ ളിൽ നയായ ഹ ൂമൻ ൈറ ്സ ് വാ ് ഉദാഹരണ ൾ
കടു എതിർ ു ീയായിരു ു. 1960 മു� ഉ രി ു പറയു ു. എ ാൽ മനുഷ ാവകാ�
തൽ ു തെ ഇവർ അേമരി യിലാണ് താമ� ശലംഘനം അെ ും ഒരു ജനതയുെട പുേരാ�
സി ു ത്. കാസ്േ ടായും, റൗളും കൂടി ക ൂബ� ഗമന ിനും ന ുമായി വ ികളുെട സ ാ�
െയ െവ ാൽ ചു െ ഒരു ജയിലാ ിയി� ത ിനു പരിധി നി യി ുകമാ തേമ െച�
രി ു ു എ ാണ് േജാവാനി അഭി പായെ � യ്തി ു ു എ ും കാസ്േ ടാ ഇതിനു മറുപടിയാ�
യി പറയു ു. വിദ ാഭ ാസം, െതാഴിൽ, ആേരാഗ ം
ത് [324] . കാസ്േ ടായുെട അടു സുഹൃ ു �
മുതലായ േമഖലകളിൽ ഒരു ജനത ു മുേ റ�
ളായി അറിയെ ിരു ത് ഹവാനയുെട േമയറാ�
ണെമ ിൽ ഇതുേപാലു ചില നിയ ണ ൾ
യിരു െപപിൻ നരാേ ായും, ഭിഷഗ രനായിരു�
ഏർെ ടുേ ിവരും എ ് സർ ാർ ഇ �
െറെന വേ േജായും ആയിരു ു. കാസ്േ ടാ�
യുെട ഉപേദശക സംഘ ിെ തലവൻ കൂടി� രം െചയ്തികെള ന ായീകരി ുെകാ ു പറ ു.
യായിരു ു െപപിൻ നരാേ ാ. െവനിേസ ലയി� ക ൂബൻ പസിഡ ായ കാസ്േ ടായുെട സ കാര �
െല എഴു ുകാരനായിരു ഗ ബിേയൽ ഗർസിയ സ ാദ ം ഏതാ ് 550 ദശല ം അേമരി ൻ
മാർേക സ് കാസ്േ ടായുമായി അടു സൗഹൃദം േഡാളറാെണ ും, ഇത് ബി നിെല എലിസബ ്
പുലർ ിയിരു ആളായിരു ു [325] . രാ ിയുെട സ ാദ ിേന ാൾ ഇര ിേയാളം
വരുെമ ും ഉ ഒരു വാർ 2005 ൽ േഫാബ്സ ്
2016 നവംബർ 25 ന് ക ൂബ തല ാനമായ മാഗസിൻ പസി ീകരി ുകയു ായി. എ ാൽ
ഹവാനയിൽ െവ ് തെ െതാ ൂറാം വയ� ഇവർ പറയു േപാെല വിേദശബാ ുകളിൽ ഒരു
ിൽ അ രി ു. ക ൂബൻ ടിവിയിലൂെട ഫി� അേമരി ൻ േഡാളർ എ ിലും എനി ് സ കാ�
ദൽ കാസ്േ ടായുെട സേഹാദരനും ക ൂബയുെട ര സ ാദ മു തായി െതളിയി ാൽ അ ് ഞാൻ
നിലവിെല പസിഡ ുമായ റൗൾ കാസ്േ ടായാണ് ഈ ാനം രാജിെവ ാൻ ത ാറാണ് എ ാ�
ഔേദ ാഗികമായി മരണവാർ പുറ ് വി ത്. ണ് കാസ്േ ടാ ഈ വാർ േയാട് പതികരി �
[326] ത്. ക ൂബൻ സർ ാരിെന തകർ ാനു വട�
േ അേമരി േപാലു മുതലാളി രാജ �
ആഭ രമായും, അ ാരാ തല ിലും കാ�
ളുെട ത ളാണ് ഇെത ും കാസ്േ ടാ കൂ ി�
സ്േ ടാ ധാരാളം വിമർശന ൾ േനരി ിരു ു [327] .
േ ർ ു.
അേമരി യിെല േ ാറിഡയിൽ ക ൂബയിൽ നി�
22 7 കുടുംബജീവിതം

• ഫിദൽ കാസ്േ ടാ • േഗാഥ്, റി ാർഡ് (2004). ക ൂബ: എ ന ൂ ഹി�

റി. ന ൂ ഹാേവൻ & ല ൻ: േയൽ യൂണി�
• ക ൂബയിെല ര സാ ിമ പ ിനു മു� േവഴ്സി ി പ .് ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-
ിൽ 0300104110.
• 26ജൂൈല മുേ ം സംഘടനയുെട ചി ം
• ക ിർ ്, േറാബർ ് ഇ. (1993). ഫിദൽ കാ�
• ഒരു െമയ് ദിന റാലിയിൽ സ്േ ടാ. ന ൂേയാർ ് & ല ൻ: േനാർ�
ൺ & ക നി. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-
• ഹവാനയിൽ പസംഗി ു ു 0393034851.
• വാഷിംങ്ടൺ സ ർശന ിനിടയിൽ • ൈ റ, േവാൾ (2006). ഫിദൽ കാസ്േ ടാ:
• കൂഷ്േചവിെനാ ം എ ബേയാ ഗഫി. േകം ബിഡ്ജ:് െപാൈള ി.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-0745640815.
• ഹവാനയിെല ര സാ ിത മ പ ിൽ
• േവാൺ, അലക് സ ് (2011). െറഡ് ഹീ ്:
• റഷ ൻ പസിഡ ് ാഡിമിർ പുടിൻ പുടി� േകാൺസ്പിരസി, മർഡർ, ആ ് ദ േകാൾ�
െ െയാ ം ഡ് വാർ ഇൻ ദ കരീബിയൻ. ന ൂേയാർ�
് സി ി: െഹൻ ടി േഹാൾ ് & ക നി.
• ബസീലിയൻ പസിഡ ് ലുലേയാെടാ ം ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-0805090673.
• ഫിദലിെന ുറി ു ഒരു േപാ ർ
�1� “Cuba’s Fidel Castro, former president, dies aged 90”.
• കാസ്േ ടാ, ഫിദൽ; റേമാെണ ്, ഇ ാസി� BBC. േശഖരി ത് 26 നവംബർ 2016.
േയാ (2009). ൈമ ൈലഫ്: എ സ്േപാ ൺ �2� "ഫിദൽ കാസ്േ ടായുെട ഭരണ ചരി തം".
ഓേ ാബേയാ ഗഫി. ന ൂേയാർ :് ിബ്നർ. ബി.ബി.സി.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-1416562337.
�3� േചരിേചരാ പ ാന ിെ െചയർേപഴ്സണാ�
• േകാൾമാൻ, ലീസസ ർ (2003). ദ റി� യി കാസ്േ ടാ തിരെ ടു െ ു പീ ിൾസ് െഡ�
യൽ ഫിദൽ കാസ്േ ടാ. ന ൂ ഹാേവൻ യിലി - േശഖരി ത് -െസപ്തംബർ 16,2006
& ല ൻ: േയൽ യൂണിേവഴ്സി ി പ .്
�4� "കാസ്േ ടായുെട സാ മാജ ത വിരു രാ ീയം".
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-0300107609.
േനാ ബിൾ ബേയാ ഗാഫീസ്.േകാം.
• െബ മിൻ, ജൂൾസ് ആർ. (1992). ദ യു�
�5� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 99-100
ൈണ ഡ് േ ്സ ് ആ ് ദ ഒറിജിൻ ഓഫ്
ക ൂബൻ െറവല ൂഷൻ: ആൻ എംപയർ �6� കാസ്േ ടായും െചഗുേവരയും ത ിൽ ക ുമു ു�
ഓഫ് ലിബർ ി ഇൻ ആൻ ഏജ് ഓഫ് നാ� ു േനാഎബൗ ്ക ൂബ - മീ ിംഗ് വി ് ഫിഡൽ
ഷണൽ ലിബേറഷൻ. പിൻസ്ടൺ, ന ൂ� ആ ് റൗൾ എ ഭാഗം േനാ ു
േജഴ്സി: പിൻസ്ടൺ യൂണിേവഴ്സി ി പ ്.
�7� കാസ്േ ടായുേടയും െചഗുേവരയുേടയും ആദ �
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-0691025360. െ കൂടി ാഴ്ചെയ ുറി ് ജീവചരി തകാര�
നായ ൈസമൺ െറഡ് െഹൻ ടി ഓർ ി ു ു
• േബാണിംഗ്, േഡാൺ (2005). ദ കാസ്േ ടാ
ഗാർഡിയൻ ദിനപ തം - ജനുവരി 9,2009
ഒബ്സഷൻ: അേമരി ഃ കേവ ് ഓ േറ�
ഷൻ എെഗൻ ് ക ൂബ, 1959�1965. വാ� �8� "േലാക ാഴ്ചകൾ" (ഭാഷ: മലയാളം). മലയാളം
ഷിംഗടൺ.ഡി.സി.: േപാേ ാമാക് ബു ്സ.് വാരിക. 2012 നവംബർ 02. േശഖരി ത് 2013
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-1574886764. മാർ ് 03.

• േബാൺ, പീ ർ ജി. (1986). ഫിഡൽ: എ �9� ക ബ ഒരു േസാഷ ലി ് രാജ മാണ് - കാസ്േ ടാ
ബേയാ ഗഫി ഓഫ് ഫിഡൽ കാസ്േ ടാ. ന ൂ� 1961 െല െമയ് ദിന റാലിെയ അഭിസംേബാധന
േയാർ ് സി ി: േഡാഡ്, െമഡ് & ക നി. െചയ്തുെകാ ു നട ിയ പസംഗം - മാർക് സി�
്.ഓർഗ് എ െവബ് ഇട ിൽ നി ും
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-0396085188.
�10� "െബാളിേവറിയൻ അലയൻസ് േഫാർ ദ അേമ�
• കാസ്േ ടാ, ഫിദൽ; എലിയ ്, െജ ഫി എം.&
രി ാസ്". ലാ ിൻഅേമരി ൻേകാൺഫറൻ�
െമർവിൻ (1986). നതിംഗ് കാൻ േ ാപ് ദ സ്.ഓർഗ്.
േകാഴ്സ ് ഓഫ് ഹി റി. ന ൂേയാർ :് പാ�
ത്ൈഫൻഡർ പ ്. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 0- �11� "കാസ്േ ടാെ തിെരയു വിമർശന ൾ".
873486617. എെബൗ ്.േകാം.

• െഗയർ, േജാർജി ആൻ (1991). ഗറി പിൻ� �12� "ആൻെസസ് ടി ഓഫ് ഫിദൽ കാസ്േ ടാ". വാ�
സ്: ദ അൺേടാൾഡ് േ ാറി ഓഫ് ഫിദൽ കാ� ഗ്സ.് േകാം. േശഖരി ത് ഡിസംബർ 25, 2010.
സ്േ ടാ. ന ൂേയാർ ് സി ി: ലി ിൽ ബൗൺ �13� േബാൺ 1986. പുറം. 16.
& ക നി. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-
0316308939. �14� േകാൾമാൻ 2003. പുറം 3.
 23

�15� കാസ്േ ടാ & റേമാണ ് 2009. താളുകൾ. 24&29. �52� േബാൺ 1986. പുറം 55.

�16� േബാൺ 1986. പുറം. 14. �53� ക ിർ ് 1993. പുറം 27.

�17� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 45,48, �54� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 47�48.
52&57.
�55� േബാൺ 1986. പുറം. 57.
�18� കാസ്േ ടാ & റേമാണ ് 2009. പുറം 68.
�56� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 50.
�19� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 99
�57� ക ിർ ് 1993. പുറം. 29.
�20� േബാൺ 1986. പുറം. 9�10.
�58� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 57�58.
�21� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ 20, 22.
�59� ക ിർ ് 1993. പുറം. 31.
�22� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 16�17.
�60� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 51�52.
�23� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 91�93.
�61� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 46, 53�55.
�24� േബാൺ 1986. പുറ ൾ 34�35.
�62� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 58�59.
�25� ക ിർ ് 1993. പുറം 23.
�63� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 85�87.
�26� േകാൾമാൻ 2003. പുറം 18.
�64� േവാൺ ടൺസൽമാൻ 2011. പുറം. 44.
�27� േബാൺ 1986. പുറ ൾ 32�33.
�65� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 56�57, 62�63.
�28� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 18�19.
�66� ക ിർ ് 1993. പുറം. 36.
�29� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 84
�67� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 55�56.
�30� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 89
�68� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 64�65.
�31� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 39�40.
�69� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 37�39.
�32� െബ മിൻ 1992. പുറം. 131.
�70� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 57�62.
�33� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 28�29.
�71� േഗാഥ് 2004. പുറം. 146.
�34� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 23�27.
�72� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 41, 45.
�35� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 83�85.
�73� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 63.
�36� േബാൺ 1986.പുറ ൾ. 35�36, 54.
�74� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 68�69.
�37� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 25, 27.
�75� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 50�52.
�38� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 23�24, 37�38, 46.
�76� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 65.
�39� േകാൾമാൻ 2003. p. 30.
�77� േബാൺ 1986. പുറം. 69.
�40� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 41�42.
�78� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 66.
�41� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ 24.
�79� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം. 107.
�42� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 32�34.
�80� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 79.
�43� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 42.
�81� െമാൻകാട ബാര ്
�44� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 34�35.
�82� അേ ാണിേയാ, റാേഫൽ േകാവ (1950).
�45� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 36. െമാൻകാട അ ാ ് - ബർ ് ഓഫ് ക ൂ�
�46� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 25�26. ബൻ െറവല ൂഷൻ. കേരാളിന സർ കലാശാല.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 1-57003-672-9 |isbn= - ഈ
�47� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 40�45. വില പരിേശാധി ുക (സഹായം).

�48� കാസ്േ ടാ & െറേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 98�99. �83� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 74.

�49� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം. 100. �84� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 71, 74.

�50� േബാൺ 1986. പുറ ൾ 54, 56. �85� േബാൺ 1986. പുറം. 76.

�51� േകാൾമാൻ 2003. പുര ൾ 46�49. �86� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 80�84.
 24 7 കുടുംബജീവിതം

�87� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 52�55. �121� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം. 177.

�88� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 80�81. �122� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 109 & 111.

�89� െമാൻകാട ബാര ് ആ കമണം �123� ക ിർ ് 1993. പുറം. 85.

�90� േതാമസ്, ലിേയാണാർഡ് (2004). ഫിദൽ കാസ്േ ടാ �124� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 101.
- എ ബേയാ ഗഫി. ഗീൻവുഡ് പ ്. p. 22-27.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 0-313-323011. �125� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 115�117.

�91� ക ിർ ് 1993. പുറം. 55. �126� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 96�98.

�92� േബാൺ 1986. പുറം. 86. �127� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 102�103.

�93� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 55�56. �128� കാസ്േ ടാ & െറേമാെണ ് 2009. പുറ ൾ. 172-
173.
�94� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 86.
�129� ഫിഡലും െചയും വി വാ കമായ സൗഹൃദം -
�95� േബാൺ 1986. പുറം. 91. ൈസമ ് െറഡ് െഹൻ ടി ഗാർഡിയൻ ദിനപ തം
ജനുവരി 9, 2009
�96� ക ിർ ് 1993. പുറം. 57.
�130� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 117�118, 124.
�97� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 87.
�131� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 101�102, 108�114.
�98� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 91�92.
�132� േകാൾമാൻ 2003. pp. 105�110.
�99� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 57�59.
�133� േഗാഥ് 2004. പുറം. 153.
�100� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 88.
�134� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 132�133.
�101� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 93.
�135� ക ിർ ് 1993. p. 115.
�102� ക ിർ ് 1993. പുറം. 59.
�136� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 110-112.
�103� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 90.
�137� കാസ്േ ടാ & െറേമാെണ ് 2009. പുറം. 182.
�104� കാസ്േ ടാ, ഫിദൽ. ഹി റി വിൽ അബ്േസാൾ�
വ് മി. സി ാഡൽ. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978- �138� ഗ യിെല യാ ത െചഗുേവര ഓർ ി ു ു ദ മി�
0806508528. ി ് - േശഖരി ത് - ഏ പിൽ 1,1996

�105� െമാൻകാട ബാര ് ആ കമണം വിചാരണ ഹ ൂ� �139� ഗ യിെല ഹവാനയിേല ു യാ ത കാസ്േ ടാ�
ൺ സർവകലാശാല െവബ് ഇട ിൽ നി ും യുെട ഓർ യിൽ- ക ൂബ േപാർ ൽ - ഡിസംബർ
േശഖരി ത് 2, 2001

�106� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 95�96. �140� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 184

�107� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 63�65. �141� േബാൺ 1986. പുറം. 136.

�108� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 93�94. �142� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 114-115.

�109� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 102�103. �143� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 125�126.

�110� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 76�79. �144� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 114-117.

�111� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 97�99. �145� േകാൾമാൻ 2003. p. 122.

�112� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 103�105. �146� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 142-143.

�113� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 80�82. �147� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 128, 134�136.

�114� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 99�100. �148� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 121-122.

�115� േഗാഥ് 2004. പുറം. 151. �149� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 140-142.

�116� േബാൺ 1986. പുറം. 105. �150� ക ർ ് 1993. പുറ ൾ. 131�134.

�117� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 83�85. �151� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 120.

�118� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 100. �152� ക ിർ ് 1993. പുറം. 159.

�119� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 106�107. �153� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 127�128.

�120� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 100�101. �154� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 129-130, 134.
 25

�155� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 181�183. �190� ഏണേ ാ െച ഗുേവര (േവൾഡ് ലീേഡഴ്സ ് പാ�
് & പസ )് , ഡ സ് െക നർ, 1989, െചൽസി
�156� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 131-133. ഹൗസ് പ ിേഷഴ്സ,് ISBN 1-55546-835-7, താൾ 66
�157� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 194�196. �191� ക ിർ ് 1993. പുറം. 280.
�158� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 135. �192� േകാൾമാൻ 2003. p. 168.
�159� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 200 �193� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 195�197.
�160� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 199-200 �194� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 167.
�161� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 203, 207�208. �195� േറാസ് 2006. പുറം. 159�201.
�162� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 137. �196� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 176�177.
�163� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 242 �197� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 189�190, 198�199.

�164� ക ിർ ് 1993. പുറം. 212. �198� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 292�296.

�165� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 215 �199� േകാൾമാൻ 2003. pp. 170�172.

�166� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 171�172. �200� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 205�206.

�167� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 217, 222. �201� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 316�319.

�168� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 150�154. �202� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 173.

�169� ക ൂബ എൻഡ് ഓഫ് എ വാർ, ൈടം മാസിക, �203� േബാൺ 1986. പുറം. 214.
ജനുവരി 12, 1959.
�204� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 177.
�170� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 163, 167�169.
�205� േബാൺ 1986. പുറം. 206�209.
�171� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 224�225, 228�230.
�206� ക ിർ ് 1993. പുറം. 333�338.
�172� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 147�149.
�207� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 174�176.
�173� േബാൺ 1986. പുറം. 168.
�208� േബാൺ 1986. പുറം. 233.
�174� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 149.
�209� ക ിർ ് 1993. പുറം. 345.
�175� േബാൺ 1986. പുറം. 173.
�210� ക ിർ ് 1993. പുറം. 330.
�176� ക ിർ ് 1993. പുറം. 277.
�211� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 275�276.
�177� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 154.
�212� ക ിർ ് 1993. പുറം. 324.
�178� “1959: കാസ്േ ടാ േസ ാൺ ഇൻ അസ് ക ൂബൻ �213� േജാൺ.എഫ്.െക ഡിയും േബ ഓഫ് പിഗ്സ ്
ൈ പംമിനി ർ". ബി.ബി.സി വാർ . െഫ ബു� ആ കമണവും െജ.എഫ്.െക ൈല ബറി നിലവറ�
വരി 16, 1959. േശഖരി ത് ജൂൺ 6, 2006. യിൽ നി ും
�179� ക ിർ ് 1993. പുറം. 236�242. �214� േബ ഓഫ് പിഗ്സ ് ആ കമണം - ചരി തം
�180� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 155�157. സി.ഐ.എ െവബ് വിലാസ ിൽ നി ും -
ഭാഗം 1
�181� "ഫ ് അേ ഗരിയൻ റിേഫാംസ് േലാ (1959)". േശ�
ഖരി ത് ഓഗ ് 29, 2006. �215� േബ ഓഫ് പിഗ്സ ് ആ കമണം - ചരി തം
സി.ഐ.എ െവബ് വിലാസ ിൽ നി ും
�182� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 177�178.
�216� േബ ഓഫ് പിഗ്സ ് ആ കമണം 40 െകാ ൾ ു�
�183� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 159�160. േശഷം, ചരി തം േജാർ ് വാഷിംഗടൺ യൂണി�
േവഴ്സി ി
�184� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 176�177.
�217� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 217�220.
�185� ക ിർ ് 1993. p. 248.
�218� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 178�179.
�186� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 161�166.
�219� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 222�225.
�187� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 181�183.
�220� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 180�184.
�188� ക ിർ ് 1993. പുറ ൾ. 248�252.
�221� േബ ഓഫ് പിഗ്സ ് ആ കമണം, അേമരി ് െച
�189� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ 162. ഗുേവരയുെട ന ി പകടനം
 26 7 കുടുംബജീവിതം

�222� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 226�227 �256� േബാൺ 1986. പുറം. 269.

�223� േബാൺ 1986. പുറം. 230. �257� േബാൺ 1986. പുറം. 274.

�224� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 188. �258� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 230.

�225� േബാൺ 1986. പുറം. 232. �259� േകാമിേകായിെല ക ൂബയുെട അംഗത ം സാം ഹൂ�
ൺേ ് സർ കലാശാല]
�226� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 192�194.
�260� അൽഫ66 ചരി തം അൽഫ66 ഔേദ ാഗിക െവബ്
�227� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 271 വിലാസ ിൽ നി ും േശഖരി ത്
�228� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 194. �261� െഹർബർേ ാ പാഡി അ രി ു ലാ ിനേമരി�
ൻ ഡീസ്
�229� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 272
�262� ക ൂബൻ കവി പാഡി വിടവാ ി ഗാർഡിയൻ
�230� ക ൂബൻ മിൈ ൽ പതിസ ി െക ഡി ൈല� ദിനപ തം - േശഖരി ത് 14 ഒേ ാബർ 2000
ബറിയിൽ നി ും
�263� േകാൾമാൻ 2003. pp. 232�233.
�231� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 275
�264� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 278�280.
�232� ക ൂബൻ മിൈ ൽ പതിസ ി തുട ം
�265� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 233�236, 240.
�233� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 275
�266� അൾജീേയഴ്സ ് േചരിേചരാ ഉ േകാടിയിെല കാ�
�234� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 238�239. സ്േ ടായുെട പസംഗം - പതിെനാ ാം ഖ ിക
േനാ ുക െടക് സാസ് സർ കലാശാല - ലാ ിന�
�235� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 196�197. േമരി ൻ ഇൻേഫാർേമഷൻ െന ് വർ .്
�236� മിൈസൽ പതിസ ി വാഷിംങ്ടൺ േപാ ് �267� േയാം കി ൂർ യു ം ജ ൂവിഷ് വ ർച ൽ ൈല ബ�
റിയിൽ നി ും േശഖരി ത്
�237� ക ൂബൻ മിൈസൽ പതിസ ി -സമയേരഖ
�268� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 283�284.
�238� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 197.
�269� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 240.
�239� കൂഷ്േചവ്, നികിത (ഒേ ാബർ 27, 1962). "െല ർ
ടു കാസ്േ ടാ" (പി.ഡി.എഫ്). േജാർ ് വാഷിം� �270� േബാൺ 1986. പുറം. 283.
ങ്ടൺ യൂണിേവഴ്സി ി. േശഖരി ത് െമയ് 11,
2006. �271� േകാൾമാൻ 2003. പുറങങൾ. 240�241.

�240� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 198�199. �272� േബാൺ 1986. പുറം. 281, 284�287.

�241� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 239. �273� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 242�243.

�242� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 199�200. �274� േകാൾമാൻ 2003. pp. 243�244.

�243� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 278 �275� ഐക രാ സഭയിെല കാസ്േ ടായുെട പസംഗം

�244� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 241�242. �276� േബാൺ 1986. പുറം. 289.

�245� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 289 �277� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 247�248.

�278� േകാൾമാൻ 2003. pp. 250�251.

�246� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 245�248.
�279� േബാൺ 1986. പുറം. 295.
�247� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 204�205.
�280� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 251�252.
�248� ഗ ദിനപ തം - ക ൂബ ഗ പത ിെ ഇം ീ�
ഷ് പതി ് �281� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 255.
�249� േബാൺ 1986. പുറം. 249. �282� കാസ്േ ടാ & റേമാെണ ് 2009. പുറം 252
�250� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 249�250. �283� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 256.
�251� േകാൾമാൻ 2003. p. 213. �284� േഗാഥ് 2004. p. 273.
�252� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 255. �285� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 257.

�253� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 211. �286� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 260�261.

�254� േബാൺ 1986. പുറ ൾ. 267�268. �287� േഗാഥ് 2004. പുറം. 276.

�255� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 216. �288� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 258�266.
 27

�289� േഗാഥ് 2004. പുറ ൾ. 279�286. �314� കാസ്േ ടാ ഷാേവസിെനാ ം ഒരു േറഡിേയാ പരി�
പാടിയിൽ വാഷിംങ്ടൺ േപാ ് ദിനപ തം - േശ�
�290� ക ൂബയിെല സവിേശഷമായ ഒരു കാലഘ ം ക ൂ� ഖരി ത് - െഫ ബുവരി 28,2007
ബചരി തം - പതിനാറാമെ ഖ ിക േനാ ുക
�315� േജാർ ് ബുഷിെ കാസ്േ ടാെയ ുറി ു
�291� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 271. പരാമർശം േറായിേ ഴ്സ ് ഏജൻസി - േശഖരി ത്
�292� േഗാഥ് 2004. പുറ ൾ. 287�289. 28 ജൂൺ 2007

�293� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 274�275. �316� കാസ്േ ടാ േദശീയ ക ിയിൽ തെ രാജി അറിയി�
ു ു സി.എൻ.എൻ - േശഖരി ത് - െഫ ബുവരി
�294� പാൻ അേമരി ൻ െഗയിംസ് - ഹവാന ന ൂേയാർ� 19, 2008
് ൈടംസ് - േശഖരി ത്, 1990 ജനുവരി 20
�317� െബനഡി ് പതിനാറാമൻ മാർ ാ ക ൂബ
�295� േകാൾമാൻ 2003. പുറ ൾ. 297�299. സ ർശി ു ു - ചി ത ൾ െടല ഗാഫ് ദിനപ�
തം
�296� േഗാഥ് 2004. പുറ ൾ. 298�299.
�318� െബനഡി ് പതിനാറാമൻ മാർ ാ ക ൂബ
�297� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 288. സ ർശി ു ു - വീഡിേയാ ചി തം േറാംറിേ ാർ�
�298� േഗാഥ് 2004. പുറ ൾ. 290, 322. ്സ ് - േശഖരി ത് - ഡിസംബർ 26, 2012

�299� േജാൺ േപാൾ ര ാമൻ മാർ ാ ക ൂബ സ ർ� �319� കാസ്േ ടായുെട ഔേദ ാഗിക ട ി ർ വിലാസം
ശി ു ു േശഖരി ത് ഡിസംബർ 13, 2011
�320� കാസ്േ ടാ & െറേമാെണ ് 2009. പുറം. 157.
�300� ക ൂബയിൽ ദുഖെവ ി െപാതു അവധി
�321� എ.ഡി.എം.സർവീസ് (ഒേ ാബർ 8, 2000). "ഫിദൽ
ബി.ബി.സി വാർ - േശഖരി ത് 31 മാർ ്
കാസ്േ ടാസ് ഫാമിലി". ലാ ിനേമരി ൻ ഡീസ്.
2012
േശഖരി ത് ജനുവരി 13, 2010.
�301� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 283.
�322� കാസ്േ ടായുെട കുടുംബജീവിതം ലാ ിനേമരി�
�302� േഗാഥ് 2004. പുറം. 279. ൻ ഡീസ് - മിയാമി െഹറാൾഡ് പ ത ിൽ
പസി ീകരി തു േശഖരി ത്
�303� കാസ്േ ടാ ് മേ ലയുെട പശംസ ഫീപ ി ് -
േശഖരി ത് െസപ്തംബർ 2, 2012 �323� േബാദിൽ, ആ ണി (ഓഗ ് 8, 2006). "ക ൂബാസ്
ഫ ് ഫാമിലി േനാ ് ഇ ൂണ് ടു െപാളി ി ൽ
�304� േകാൾമാൻ 2003. പുറം. 304. റിഫ്ട"് . േറായിേ ഴ്സ.് േശഖരി ത് ആഗ ് 10,
2006. തീയതി ് നൽകിയ വില പരിേശാധി ുക:
�305� െവനിേസ ലയിെല എ ക നികളുെട േദശ�
|accessdate= (സഹായം)
സാൽ രണം ബി.ബി.സി വാർ - േശഖരി ത്
- െമയ് 2,2007 �324� "ദ ബി ർ ഫാമിലി (പുറ ൾ1,2)". ൈടം. ജൂൈല
10, 1964. േശഖരി ത് െഫ ബുവരി 19, 2008.
�306� െവനിേസ ലയിെല എ ക നികളുെട േദശ�
സാൽ രണം ദി ഇ േണാമി ് ദിനപ തം - േശ� �325� കാസ്േ ടായും മാർേക സും ത ിലു സൗഹൃദ�
ഖരി ത് 28 ജൂൺ 2007 ബ ം ദ ഇ േണാമി ് - േശഖരി ത് 12 െഫ�
ബുവരി 2004
�307� മരു ിനു പകരം ഓയിൽ മൂ ാമെ പുറം േനാ�
ുക �326� “Fidel Castro dead at 90, brother tells Cuban TV”. DW.
േശഖരി ത് 26 നവംബർ 2016.
�308� സൗജന േന ത ശ കിയാ പ തി ക ൂബയിൽ
ബി.ബി.സി.വാർ - േശഖരി ത് 30 നവംബർ �327� കാസ്േ ടാ വിമർശി െ ടു ു. േകം ബിഡ്ജ ്
2005 സർ കലാശാല േജണൽ - േശഖരി ത് - ഒേ ാ�
ബർ 1991 - ല ം 23
�309� "ക ൂബ ടു ഷ ് ാ ്സ ് ടു േസവ് പവർ".
ബി.ബി.സി വാർ . െസപ്തംബർ 30, 2004. േശ� �328� കാസ്േ ടാെ തിേരയു വിമർശന ൾ
ഖരി ത് െമയ് 20, 2006. തീയതി ് നൽകിയ വില
പരിേശാധി ുക: |date= (സഹായം) �329� കാസ്േ ടാെ തിേരയു വിമർശന ൾ വാഷിം�
ങ്ടൺ േപാ ് - േശഖരി ത് െഫ ബുവരി 24,2008
�310� മിേഷൽ ചുഴലി ാ ്, ക ൂബ അേമരി യുെട
സഹായം നിരസി ു നാഷണൽ ഹരിേ ൻ െസ�
• കാസ്േ ടാ, ഫിദൽ; െദേബാറ ഷ്നൂ ൽ,
റിൽ നി ും േശഖരി ത് - 23 ജനുവരി 2002
െപേ ഡാ അൽവാെരസ് താബിേയാ (2005).
�311� െസപ്തംബർ 11 തീ വവാദി ആ കമണെ അപ� ഫിദൽ - ൈമ ഏർസി ഇേയഴ്സ ്. ഓഷ ൻ പ�
ലപി ് കാസ്േ ടാ ന ൂേയാർ ് ൈടംസ്, െസപ്തം� ്. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 1-920888-09-8.
ബർ 12, 2001
• കാസ്േ ടാ, ഫിദൽ; ഇേ േസ ാ െറേമാെണ ്
�312� റൗൾ കാസ്േ ടാ - ജീവിതേരഖ സി.എൻ.എൻ - പു�
(2008). ഫിദൽ കാസ്േ ടാ: ൈമ ൈലഫ്: എ
തു ിയത് ജനുവരി 11,2013
സ്േപാ ൺ ഓേ ാബേയാ ഗഫി. ിബ്നർ
�313� കാസ്േ ടായുെട േരാഗസ ിതി ബി.ബി.സി വാർ� ബു ് ക നി. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 1-4165-
- േശഖരി ത് 18 ഡിസംബർ 2006 5328-2.
28 7 കുടുംബജീവിതം

• ഫ ൂ സ്, േനാർെബർേ ാ; അ കുഷ്നർ

(2010). ദ ഓേ ാബേയാ ഗഫി ഓഫ് ഫി�
ദൽ കാസ്േ ടാ. േനാർ ൺ & ക നി.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-0-393-06899-3.
• െജയർ, േജാർ ി ആൻ (2001). ഗറി
പിൻസ്: ദ അൺേടാൾഡ് േ ാറി ഓഫ്
ഫിദൽ കാസ്േ ടാ. ആൻ ഡൂ മക് മീൽ.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 0-7407-2064-3.
• ഹാൽെപറിൻ, മൗറീസ് (1972). ദ ൈറ�
സ് ആ ് ഡിൈ ൻ ഓഫ് ഫിദൽ കാസ്േ ടാ:
ആൻ എേ ഇൻ േകാൺടംപററി ഹി റി.
യൂണിേവഴ്സി ി ഓഫ് കാലിേഫാർണിയ പ�
്. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 0-520-02182-7.

• ലിേയാനാർഡ്, േതാമസ്.എം. (2004). ഫിദൽ

കാസ്േ ടാ: എ ബേയാ ഗഫി. ഗീൻവുഡ് പ�
്. ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 0-313-32301-1.

• മാർസിേകാ, കാ ി (2009). ഫിദൽ കാ�

സ്േ ടാ: ക ൂബൻ പസിഡ ് & െറവല ൂഷ�
ണറി. എബിഡിഓ പ ിേ ഷൻസ് ക നി.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 978-1-60453-522-8.

• ീറ, േവാൾ ർ (2006). ഫിദൽ കാ�

സ്േ ടാ: എ ബേയാ ഗഫി. െപാൈള ി.
ഐ.എസ്.ബി.എൻ. 0-7456-3006-5.
 29

8 എഴു ിെ യും ചി ത ളുേടയും േ സാത ുകൾ, സംഭാവകർ

ഒ ം അനുമതികൾ

8�1 എഴു ്
• ഫിദൽ കാസ്േ ടാ േ സാത ്: https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AB%E0%B4%BF%E0%B4%A6%E0%B5%BD_%E0%
B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%8B?oldid=2440433 സം�
ഭാവകർ: Sudhir Krishnan, ബിപിൻ, Lijujacobk, Vssun, Sidharthan, Simynazareth, CommonsDelinker, Sidheeq, VolkovBot,
SieBot, TXiKiBoT, Mlbot, Jacob.jose, VsBot, Hirumon, Anoopan, Sugeesh, DragonBot, Jotter, AlleborgoBot, Loveless, Georgekutty,
MadPrav, Alexbot, Apnarahman, MelancholieBot, Rojypala, HerculeBot, Lucas, Anilankv, Luckas-bot, Chandrapaadam, Yousefmadari,
Xqbot, Irshadpp, Rameshngbot, TobeBot, FoxBot, TjBot, ZéroBot, EmausBot, WikitanvirBot, Irvin calicut, MerlIwBot, Arjunkmohan,
AvocatoBot, Kjbinukj, Alfasst, ViswaBot, Manuspanicker, AswiniKP, Rotlink, ProtoplasmaKid, Akhiljaxxn, Fibonacci1917 ഒ ം
അ ാതം: 1

8�2 ചി ത ൾ
• പമാണം:BatistaDC1938.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/BatistaDC1938.jpg അനുമതി:
Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: Harris & Ewing photograph via Library of Congress യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി:
Harris & Ewing
• പമാണം:Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040,_Berlin,_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg അനുമതി: CC BY-
SA 3.0 de സംഭാവന െചയ്തവർ: ഈ ചി തം സഹകരണ പ തി പകാരം ജർ ൻ െഫഡറൽ േശഖര ിൽ നി ് വി�
ിമീഡിയ േകാമൺസിേല ് നൽകിയതാണ്. യഥാർ പതി ് ഉപേയാഗി ു (െനഗ ീവ് ഒ ം/അെ ിൽ േപാസി ീവ്)
ആധികാരിക പതിനിധാനമാണ് ജർ ൻ െഫഡറൽ േശഖരം ഉറ ു നൽകു ത്, ബ െ , യഥാർ പതി ിെ ഡി�
ജി ൽ രൂപം ന ിയത് ഡിജി ൽ ചി ത േശഖരം ആണ്. യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Koard, Peter
• പമാണം:CheLaCoubreMarch.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dd/CheLaCoubreMarch.jpg
അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: Museo Che Guevara (Centro de Estudios Che Guevara en La
Habana, Cuba) യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: ലഭ മ <a href='//www.wikidata.org/wiki/Q4233718' title='wikidata:
Q4233718'><img alt='wikidata:Q4233718' src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.
svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width='20' height='11' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/
Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/
40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-file-width='1050' data-file-height='590' /></a>
• പമാണം:Cuba.FidelCastro.02.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Cuba.FidelCastro.02.jpg
അനുമതി: CC BY 3.0 br സംഭാവന െചയ്തവർ: ? യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: ?
• പമാണം:FCR_to_FDR_letter_complete.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/FCR_to_FDR_letter_
complete.jpg അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: ? യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: ?
• പമാണം:Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c5/
Fidel_Castro_-_MATS_Terminal_Washington_1959.jpg അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: ? യഥാർ കലാ�
കാരൻ/കലാകാരി: ?
• പമാണം:Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4d/
Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: The Library of Congress
Prints & Photographs Online Catalog; http://www.loc.gov/rr/print/catalog.html യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Warren K.
Leffler
• പമാണം:Fidel_Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/Fidel_
Castro_1._Mai_2005_bei_Kundgebung.jpg അനുമതി: CC-BY-SA-3.0 സംഭാവന െചയ്തവർ:
• Originally from de.wikipedia; description page is (was) here യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Volker Hüttig
Volker_Huettig@yahoo.de, User Vandrad on de.wikipedia
• പമാണം:Fidel_Castro_Signature.svg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Fidel_Castro_Signature.svg
അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: Traced in Adobe Illustrator from w:File:Signature of Fidel Castro.png യഥാർ
കലാകാരൻ/കലാകാരി: Fidel Castro
• പമാണം:Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/
17/Fidel_Castro_under_arrest_after_the_Moncada_attack.jpg അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: ? യഥാർ
കലാകാരൻ/കലാകാരി: ?
• പമാണം:Fidelcastro1978.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Fidelcastro1978.jpg അനുമതി:
CC BY-SA 2.0 സംഭാവന െചയ്തവർ: http://www.flickr.com/photos/marcelo_montecino/9609361/ യഥാർ കലാകാ�
രൻ/കലാകാരി: Marcelo Montecino
• പമാണം:Flag_of_Cuba.svg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/Flag_of_Cuba.svg അനുമതി: Public
domain സംഭാവന െചയ്തവർ: Drawn by User:Madden യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: see below
• പമാണം:Gnome_globe_current_event.svg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/df/Gnome_globe_current_
event.svg അനുമതി: LGPL സംഭാവന െചയ്തവർ: Derived from Image:Gnome-globe.svg, Image:Current event clock.svg and
Image:Stock alarm.svg (see below). യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: David Vignoni (globe, clock face/ring), Anomie (clock
hands), David Göthberg (making the clock red, shadows). Anomie and David G (putting all the parts together).
30 8 എഴു ിെ യും ചി ത ളുേടയും േ സാത ുകൾ, സംഭാവകർ ഒ ം അനുമതികൾ

• പമാണം:Gtk-dialog-question.svg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Gtk-dialog-question.svg അനു�

മതി: LGPL സംഭാവന െചയ്തവർ: സ ം സൃ ി യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Rocket000 (original icon by David
Vignoni)
• പമാണം:Karl_Marx.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fc/Karl_Marx.jpg അനുമതി: Public domain
സംഭാവന െചയ്തവർ: International Institute of Social History in Amsterdam, Netherlands യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി:
John Jabez Edwin Mayall
• പമാണം:LinkFA-star.png േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/60/LinkFA-star.png അനുമതി: CC-BY-
SA-3.0 സംഭാവന െചയ്തവർ: ? യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: ?
• പമാണം:Lobito_Lighthouse_1995.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Lobito_Lighthouse_1995.
jpg അനുമതി: CC BY 2.0 സംഭാവന െചയ്തവർ: Farol do Lobito 1995 യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Claus Bunks
� � from Hamburg, Germany
• പമാണം:Marx_Engels_Lenin.svg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Marx_Engels_Lenin.svg അനു�
മതി: CC BY-SA 3.0 സംഭാവന െചയ്തവർ: സ ം സൃ ി യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Jgaray
• പമാണം:Nelson_Mandela-2008_(edit).jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/Nelson_
Mandela-2008_%28edit%29.jpg അനുമതി: CC BY 2.0 സംഭാവന െചയ്തവർ: Flickr: Nelson Mandela യഥാർ
കലാകാരൻ/കലാകാരി: South Africa The Good News
• പമാണം:Raulche2.jpg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/Raulche2.jpg അനുമതി: Public domain
സംഭാവന െചയ്തവർ: Museo Che Guevara (Centro de Estudios Che Guevara en La Habana, Cuba) യഥാർ കലാകാ�
രൻ/കലാകാരി: അ ാതം
• പമാണം:Speaker_Icon.svg േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/21/Speaker_Icon.svg അനുമതി: Public
domain സംഭാവന െചയ്തവർ: ക ൂ റിനു വായി ാൻ ആകും വിധം ഉറവിടം വ മാ ിയി ി . സ ം സൃ ി എ ്
അനുമാനി ു ു (പകർ വകാശ ിൽ നി )് യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: No machine-readable author provided.
Mobius assumed (based on copyright claims).
• പമാണം:White_hammer_and_sickle.png േ സാത ്: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/White_hammer_and_
sickle.png അനുമതി: Public domain സംഭാവന െചയ്തവർ: സ ം സൃ ി self-made; based on Image:Hammer and sickle.svg by
Zscout370 യഥാർ കലാകാരൻ/കലാകാരി: Redthoreau

8�3 ഉ ട ിെ അനുവാദപ തം
• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0