You are on page 1of 17

‫المرأة الفلسطينية والتخطيط التنموي‬

‫إمكانيات وتحديات‬
‫(*)‬
‫أ‪.‬مجد الوجيه مهنا‬

‫عع ع‬ ‫ع ععم‬ ‫رعع عع‬ ‫د‬ ‫مع ععق د األع ععمن دلقر ع عاض مع ععص د ألع ععاة د تبع ععش لع ععتة م ع ع‬
‫ت ع ععت د م ع ععر‬ ‫رعع ت‬ ‫بألر ع ع د‬ ‫د هع ععترش مانمع ععت ك م ع ع مب ع ع مع ععص د ع ع د را د ارر ع ع‬
‫د بع ععو د ع ععا د ألرع ععتنض د ر ع ع ر ر‬ ‫د ا ع عش هع ععت مع ععش ر ع ع‬ ‫ع ععماا د ك اع ععت‬ ‫د ث ع ععو‬
‫ع ععتن‬ ‫هع ععت ع ع ه اتن ع ععت د أل ت ر ع ع د ع عاا‬ ‫ع ععو‬ ‫ه ما ع ع ه‬ ‫ر ع ع لع ععر ىد‬ ‫ع ععتة د‬
‫رع ع ععتض‬ ‫ار ع ع ع‬ ‫بألر ع ع ع د م ع ع ععم دلمث ع ع ع إ ع ع ععو ع ع ععتر‬ ‫إ ع ع ععو بع ع ععق د ي ع ع ععح ده ع ع ع دا ركرت‬
‫رش‬ ‫لمادن د ك ق د ر‬ ‫كاا‬

‫إ ع ععو ع ععم‬ ‫هع ع ع‬ ‫ع ععر‬ ‫ت ع ععت ةه ع ع ع من‬ ‫ما ع ع ع ت‬ ‫إىد ل ع ععتة ااا ع ععت د ا رع ع ع د‬
‫رع ع ع ي ع ععرح‬ ‫ع ععتنم ب ع ععص ه مد ع ع ع د ار ع ععر م ع ععص قع ع ع‬ ‫د ر ع ععان إا ع ععتنض إ توع ع ع ده‬
‫رار ع ع‬ ‫ر عع‬ ‫دف ع ع د مع ععش ع ع‬ ‫دف ع ععت‬ ‫م ع ع من ل ع ع ص ألع ععمل دف ع ععتة ع ععمما ع ع مع ععا‬
‫إ عع د‬ ‫عع ه‬ ‫ع ععت ض ع ععص ة ي ع ععرح م ع ع من‬ ‫ع ععش‬ ‫ر ع ع ب ع ع ىد هع ععت ل رهع ععمت‬ ‫ع ع ر ة مت‬
‫دف ع ععتة د ار ع ععر‬ ‫ع ععت‬ ‫بألر ع ع م ا ع ع مع ععص م‬ ‫غرر ع ع دا وف ا ع ع مع ععش د ك ع ععق مع ععص ق ع ع‬
‫دف ع ععتة ا اع ع ع‬ ‫ع ععرص ع ع ع د‬ ‫عع ع ه‬ ‫هم‬ ‫دف ع ععتة ر ع ع ع‬ ‫ى ع ععإل مد ع ع ع‬ ‫د امرهرع ع ع‬
‫(‪)1‬‬
‫ة‬ ‫ام ت‬ ‫مدوه م تك‬ ‫د‬ ‫إم ت رت‬

‫(*) مدير عام مركز التخطيط الفلسطيني‪ ،‬م‪ .‬ت‪.‬ف‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫دراسات‬

‫د ك ع ععق (م ع ععش د ك ع ععق‬ ‫عع‬ ‫ا ع ععش د ااار ع ععتة د ع ععت ألتة ع ععتة د ع ع عاهض د ع ععش ثع ع ع‬
‫ه ع ع ع هة اع ع ععمة ع ع عاا ت‬ ‫(‪)2‬‬
‫ع ع ع د ع ع ععت ‪ %49.2‬مع ع ععص ع ع ع ن د ع ع ع تة)‬ ‫ععع‬ ‫د ر ععع ر ش‬
‫ع ععمم م ع ععش ع ع ع ر‬ ‫م ع ععش د ي ع ععرح د‬ ‫رع ع ع‬ ‫رع ع ع د‬ ‫ع ععت دض م ع ععق د اوع ع ع م ع ععش‬ ‫ع ععو ع ع ع ت د‬
‫ر مث و را م ألم‬ ‫دم م إو‬

‫االستراتيجيات التنموية‪:‬‬
‫د ع ع ععتم‬ ‫ر ع ع ع غررع ع ععا د ألع ع ععترش مي ع ع ععح هع ع ععم‬ ‫ما ع ع ع‬ ‫ا ع ع ععا ده ع ع ع دا ركر د‬
‫ع ع ععت ) ع ع ع ه‬ ‫ك رع ع ععق ع ع عمد ش د برع ع ععتض مع ع ععش د ك ع ع ععق ألع ع ععمت ع ع ع هم ع ع عادن ( وع ع ععته‬ ‫د اتم ع ع ع‬
‫ع ععف إل‬ ‫(‪)3‬‬
‫دض‬ ‫ع ععت‬ ‫ب ع ع ص م ع ععتن د ا د ع ع د‬ ‫ع ععت ل‬ ‫ع ععت ل ع ع ص د ب ع ع مع ععش د‬ ‫ن أل دا ع ععش‬
‫ر عع‬ ‫دف ع ععتة‬ ‫عع د‬ ‫ع ععو ه ع ععهت ع ععت‬ ‫ع ععمنض‬ ‫رع ع د‬ ‫ع ع ت م ع ععم إ ع ععو ه اع ععتن د‬
‫رع ع ع‬ ‫ع ع ععماا ه ع ع ع‬ ‫ع ع ععا ماع ع ععت مع ع ععش ع ع ععت مك ا ع ع ع‬ ‫مع ع ععص ع ع عن ب ع ع ع تة م ع ع ععت ل لا‬
‫‪ 1995‬هكع ع ع ع د ع ع ع ع ا د ا ع ع ععت ش‬ ‫د ع ع ععار ت‬ ‫عع ع ع‬ ‫م ع ع ععش م‬ ‫(‪)4‬‬
‫ي ع ع ععرح د ع ع ع ع رن د ع ع ع ع من‬
‫ه ب ع ععت د ع ع عاهض د رت ع ععت‬ ‫ا ععع‬ ‫م ع ع ع دا‬ ‫ع ععرت‬ ‫ع ععو ب ع ععا ض‬ ‫د دا ع ععق د ا ع ععش ع ععت اهض‬
‫ت ع ع مع ععص د عع عمدإة‬ ‫ع ععت ن مع ععش ق ع ع‬ ‫ع ععمس رت ع ععت‬ ‫م هع ععت م ت ا هع ععت مع ععص هو ع ع‬ ‫د رأل ع ع‬
‫أل ععمل د ع عاهض‬ ‫ععم‬ ‫رع ع‬ ‫رع ع م ععت و ععت م ععش د م ععتر د‬ ‫ععت ن م ععش‬ ‫د ععت‬ ‫ععرص د او ععت‬
‫ع ع ععا رت ع ع ععت‬ ‫ع ع ععو ب ع ع ععا ض ة ع ع ععممرا‬ ‫د عععع ا‬ ‫ل ع ع ععت ع ع ع ع‬ ‫د ي رع ع ع ع‬ ‫م ع ع ععش د ك ع ع ععته‬
‫د ي ع ععرح د ألرع ععرن إ ع ع دا م داك ع ع د د ع ععت‬ ‫ل ع ع دا‬ ‫ع ععل د ك ع ع‬ ‫مر عع ع‬ ‫ما ممع ععت‬
‫م هكر ع ععت‬ ‫ر عع‬ ‫د‬ ‫ع ع ع دا‬ ‫د ب رع ع ع مع ععش ب ع ععق دق ع ععت د‬ ‫د ا أل ع ع ع ععت اهض د م ع عت‬
‫م هع ععت‬ ‫ألرع ععرن ه ع ع د‬ ‫ت ك ع ععرص لع ععف إل ا ع ع‬ ‫ا اع ع د ب رع ع د ا ع ع‬ ‫مع ععص هو ع ع‬ ‫دل بع ععت‬
‫(‪)5‬‬
‫ة‬ ‫مش د ا‬

‫رع ع د ع عاا اعععتت ‪ 1995‬م ادمأل ععت م ععق عععف د ع ع مض ر لع ع ه رع ع‬ ‫ألع ع و ععت ألاا ععا د‬
‫همع ععتت‬ ‫د اوع ععت‬ ‫د برت ر ع ع ع ععرص د ع ععت‬ ‫د ع ععت ص مع ععش د مع ععا‬ ‫د ع ععش ا ع ع‬ ‫ع ع دا‬ ‫ب ععق د‬
‫د ع ع ععش‬ ‫ع ع ع ع دا‬ ‫رع ع ع ع د‬ ‫رع ع ع ع د ه ع ع ع ع ت‬ ‫د‬ ‫د م ع ع ععت‬ ‫عع ع ع ن‬ ‫ع ع ععتت د ع ع ع ع ش‬ ‫ع ع ععفد ده‬
‫ر ع ع د ا ع ع ع ععت ك ق‬ ‫د‬ ‫ا ت ع ععت د ع ععتم‬ ‫رعع‬ ‫ع ععو رع ععتى ألرع ععرن م ع ع مش د‬ ‫ع ععت‬
‫مه‬ ‫د ش باهت م ا رص دلكثا ر ر‬ ‫دا‬ ‫صد‬ ‫مل‬

‫دور المؤشرات في عملية التنمية‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫رع ع ع مد ع ععق د رك ع ععمض ع ععرص‬ ‫د يت ع ع ع ت ب ع ععت د ع ع عاهض م ع ععش ع ع ع دا ض‬ ‫ع ع ع دا‬ ‫ع ععت ن د‬


‫د ارر ع ع ع ك ع ععا ع ععف‬ ‫م ع ععش ب ع ع ع ده ع ع ع دا ركرت‬ ‫مر ع ع ع‬ ‫ن رع ع ع‬ ‫ععع‬ ‫د ع ععت‬ ‫د او ع ععت‬
‫ع ع ععو ع ع ع ع ت‬ ‫م ع ع ععت دض د ك ع ع ععرص لع ع ع ع تة م ع ع ععت ل مت ع ع ع ع‬ ‫د عع ع ع‬ ‫د رك ع ع ععمض د م ع ع ععم إ ع ع ععو‬
‫ع ععق ه ع ععا د رت ع ععت‬ ‫مع ععش‬ ‫ع ع دا‬ ‫ع ععف د‬ ‫ل ع ععت ع ععت ش ه ر ع ع‬ ‫رعع‬ ‫رعع د‬ ‫ع ععت دض مع ععش‬ ‫د‬
‫ععو ب ععار‬ ‫ع ع رح د ل ععم‬ ‫ععت ن م ععش‬ ‫د ععت‬ ‫ععو لع ع م ععص د او ععت‬ ‫د ي ععح د ر ععفض‬
‫(‪)6‬‬
‫رص د ك رص‬ ‫د أل ت بم د ا د‬ ‫ت ت ش ألر‬ ‫د ت‬ ‫هن د ل مص د اوت‬

‫ا اع ع ع ع ع د ا د ع ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ععا ةد أل ت رع ع ع ع ع‬ ‫رألع ع ع ع ع ةده ع ع ع ع ع دا ركر د م ر ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ع م ع ع ع ععا‬


‫ع ع ع عمدت ‪2013-2011‬‬ ‫ع ع ععتن ض ع ع ععص دإ ض ع ع ع ع ة د ع ع ع عاهض‬ ‫ع ع ععت دض ع ع ععرص د ك ع ع ععرصة د‬ ‫د‬
‫دل ماع ع ع ع‬ ‫ع ع ععتك ىد‬ ‫ع ع ععت د‬ ‫د‬ ‫غ ع ع ععا‬ ‫ماع ع ع ع ده ع ع ع ع دا ركر ةه ع ع ع ع‬ ‫ع ع ععتة د ي ع ع ع ع د‬
‫ع ع ععرص د ك ع ع ععرص‬ ‫د ع ع ععش ي أله ع ع ععت د ررع ع ع ع‬ ‫د أل رع ع ع ع م ع ع ععص د ركع ع ع عمد‬ ‫ع ع ععت اهض هع ع ع ع‬ ‫عع ع ع‬ ‫د‬
‫بأل ع ع ععمل‬ ‫ع ع ع ع كر‬ ‫د ت عع ع ع د‬ ‫ع ع ععت اق د ي ع ع ععتى دفوع ع ع ع دا د‬ ‫د‬ ‫ع ع ععماا د ع ع ع عادم‬ ‫لت ع ع ععتى‬
‫ع ع ع د اوع ع ععت‬ ‫ر ععع‬ ‫ع ع ععهن مع ع ععش د بع ع ععم ده كع ع ععت ش مع ع ععش ع ع ععا‬ ‫م ع ع ععت‬ ‫بع ع ععق د ع ع ععت‬
‫ع ععو هة‬ ‫ب ع ععرص ممد ع ععق د ع ععت مع ععش د ك ع ععق‬ ‫مع ععص هو ع ع‬ ‫ع ععتن‬ ‫م ع ععت‬ ‫عع‬ ‫د ع ععت‬
‫ع ع ع هك ع ع ع‬ ‫ع ع ععا مهن‬ ‫همع ع ععتت د ع ع عمد رص م اتم عع ع ع مع ع ععق م دا ع ع ععتض عع ع ع د هن‬ ‫د رع ع ععا‬ ‫ععع‬
‫ع ع ععت هة‬ ‫دل ماع ع ع ع ت‬ ‫ع ع ععص د ررع ع ع ع ىد‬ ‫د تو ع ع ع ع‬ ‫ع ع ععارهت إ ع ع ععو إ ع ع ع عادإ د ركع ع ع عمد‬ ‫د م رألع ع ع ع‬
‫إ ا ع ععتن‬ ‫ىد‬ ‫عع‬ ‫مب ع ععت‬ ‫عع ن‬ ‫ع ععت دض د ا د ع ع ع‬ ‫ع ععت اهض إ ع ععو ما ع ع ع د‬ ‫و ع ععا ت ر ع ع‬
‫د رت ع ع ع ععر‬ ‫ع ع ع ععتن‬ ‫رع ع ع ع ع دف ع ع ع ععت ر ده‬ ‫أل ع ع ع ععمل د ع ع ع ع عاهض د ألت م رع ع ع ع ع د‬ ‫تمع ع ع ع ع‬ ‫ا ععععع‬
‫ت ت دل اش‬ ‫د ا ر ر د يت‬

‫ع ععو مك م ع ع ع ل رع ع عاض م ع ععص‬ ‫ع ععتن م ع ععش ب ع ععق ع ععف د م رألع ع ع د اوارع ع ع‬ ‫ع ع ع ع ععن ده‬
‫دل ع ع ععا ض د أل ت ع ع ععت‬ ‫ع ع ع مات‬ ‫ع ع ععو و رع ع ععق د‬ ‫د ع ع ععش ا ع ع ع ه بع ع ععت د ع ع عاهض‬ ‫ع ع ع دا‬ ‫د‬
‫مرهع ع ععت و رع ع ععق د داك ع ع ع‬ ‫د ا عع ع ع د ع ع ععش ع ع ععت ل‬ ‫ع ع ععت‬ ‫دل بع ع ععت‬ ‫د د ع ع ععت‬ ‫مع ع ععص ق ع ع ع‬
‫ع ع ع ع ع و راه ع ع ع ععت‬ ‫ر ع ع ع ععا د ب ممرع ع ع ع ع د ي‬ ‫د م ع ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ععتررت‬ ‫د ب ممرع ع ع ع ع دل رع ع ع ع ع دف‬
‫مت ع ع ع م ع ععش‬ ‫عع ع‬ ‫ن رع ع ع مي‬ ‫ع ععت‬ ‫ع ععص م‬ ‫د ه ع ع ع ع ععت اهض ع ععت م دهو ع ععت ش ملع ع ع‬
‫فد د كت‬

‫ع ع ععو ه ت ع ع ع‬ ‫ع ع ععو‬ ‫ا ع ع ععا دل ع ع ععتى د ا ع ع ععش ب ر ع ع ع د ع ع ععفم‬ ‫ع ع ع دا‬ ‫ع ع ععت هة د‬


‫مص د ا ط‪:‬‬ ‫مر غش هة مدما مرهت مك م‬ ‫ما‬ ‫د‬ ‫د ي ح ده دا ركرت‬

‫‪7‬‬
‫دراسات‬

‫هة‬ ‫ر ع ععل م ع ععص د ر ع ععا‬ ‫ع ع ع مب ع ععق د ع ع عاهض‬ ‫ععع‬ ‫مب‬ ‫عا‬


‫عع د‬ ‫‪ -‬هة ا ع ععمة د‬
‫د ع ع ع دا ركرت‬ ‫ع ععن د رت ع ععت‬ ‫ر ع ععر ش م ع ععش‬ ‫عع‬ ‫ع ع ع دا‬ ‫د اتك ع ع‬ ‫ع ععت ن د رت ع ععت‬
‫ع ع ععت دض ع ع ععرص د او ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ع دم د م ع ع ععم‬ ‫رع ع ع ع د‬ ‫بألرع ع ع ع د‬ ‫ما ع ع ع ع دلمع ع ع ع‬ ‫ع ع ععراض ه‬
‫(‪)7‬‬
‫ندر‬ ‫ر‬ ‫وه‬ ‫د ت‬
‫ع ع ع ععم‬ ‫أل ع ع ع ععت‬ ‫ت ث ع ع ع ععت‬ ‫نه ه ع ع ع ععت مه ع ع ع ععش ر ع ع ع ععا م ع ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ع ع دا‬ ‫غر ع ع ع ععا د‬ ‫‪-‬‬
‫ه د غر دا‬ ‫كد‬ ‫لد‬ ‫ماا‬ ‫ش ت‬ ‫ت‬ ‫ق م ر د بم د‬
‫رع ع ع ع ع‬ ‫ت ع ع ع ع ع م ع ع ع ععق د م ع ع ع ععق د بت ع ع ع ع ع م ع ع ع ععش مره ع ع ع ععمت د‬ ‫ع ع ع ع ع دا‬ ‫ع ع ع ععم د‬ ‫‪-‬‬
‫د اا‬
‫ع ع ععرص‬ ‫ع ع ععا ه هكثع ع ععا رع ع ععل ع ع ععا ح ل ع ع ع مع ع ععص د‬ ‫ع ع ع ا مبع ع ععم دة‬ ‫ع ع ععص هة‬ ‫‪-‬‬
‫تنم دهو ت ش ت ا رن‬ ‫ده‬
‫ع ععمن ياوهع ععت مع ععص ندرع ع عاض‬ ‫د‬ ‫ع ععم هت إ ع ععو د ه ع ع‬ ‫ع ع دا‬ ‫د‬ ‫ع ععم ا ع ع‬ ‫‪-‬‬
‫ر ع ع د ا ع ععرن ت ع ع إ ع ععو م ع ععا مع ععا‬ ‫ع ععم‬ ‫ما ع ععو ع ع ر د ثع ععت‬ ‫ع ععا د راع ععت‬ ‫د‬
‫إ ع ععو د ع ععفلم مع ععش د ا ع ععرن دل ت ع ععش مع ععص‬ ‫ع ع دف ع ععت‬ ‫د ك ع ععرص مع ععش د ا ع ععرن مألعع ع د را ع ع‬
‫‪ %120‬مع ع ع ععش م ع ع ع ع رص مع ع ع ععش د اع ع ع ععتت‬ ‫عععع‬ ‫ع ع ع ععم‬ ‫‪ %95‬مع ع ع ععش د اع ع ع ععتت ‪1995-1994‬‬
‫ررع ع ع‬ ‫ع ععف إل دق رع ع ع‬ ‫ع ععو د ع ععفلم‬ ‫ع ععرا إ ع ععو ر ع ععمل دف ع ععت‬ ‫ع ععفد‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪2012-2011‬‬
‫د مو‬ ‫إ و د ألر‬ ‫د ت‬ ‫ا د ا ر ش مش د ألت مص د ألر‬ ‫إ هت د ركمد‬
‫ع ع ع ععص د ع ع ع ععرتل د اع ع ع ععتت‬ ‫ع ع ع ععماا م ع ع ع ع دا‬ ‫د ا ر ع ع ع ع مع ع ع ععش‬ ‫مد ع ع ع ع دهو هع ع ع ععتند‬ ‫‪-‬‬
‫ع ععرص‬ ‫د ركع ععمض مع ععش ع ععرتل د مد ع ععق د ا ع ععت‬ ‫ع ع دا‬ ‫ع ععف د‬ ‫ى برع ععل ا ع ع‬ ‫بع ععم د ع ع‬
‫(‪)9‬‬
‫د ي ر د ش ا هت ده دا ركرت‬ ‫د ك رص مش د كته‬
‫و ععع ض‬ ‫م ع ع ع دا‬ ‫ععع ر‬ ‫د ا ر ع ع ع مع ع ععش بع ع ععق‬ ‫‪ -‬ه لع ع ععت مد ع ع ع دهو هع ع ععتند‬
‫ى‬ ‫ع ععت م ع ععص ق م ع ععر د ب ع ععم د ع ع ع‬ ‫رع ع ع د ب ع ععل د ا ع ععش د ع ععم ش د‬ ‫م ع ععص قع ع ع‬
‫هت‬ ‫تن د يت‬ ‫د امدم د رت ر ه دهو ت ر ه ده‬

‫‪8‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫جدلية العالقة بين العدالة والتنمية البشرية‪:‬‬


‫ت ع ععا ه ا ع ع ع ع ي‬ ‫ر ع ع د ع عاا د يت ع ع ت ا د ع ع ع ععرص د ك ع ععرص‬ ‫د‬ ‫عع‬
‫م ع ععق إ ع ععتور هن‬ ‫أل ع ععت‬ ‫مع ع عادن‬ ‫ر عع ع‬ ‫د‬ ‫ع ععو ع ععممرا د م ع ععا‬ ‫م ع ععش دف تورع ع ع د ألتر ع ع ع‬
‫د ع عاهض مع ععش د ب ع ععم‬ ‫ع ععت م ع ععرص هم ع عادن د ك ع ععق ع ععرص د او ع ع‬ ‫د ا د ع ع دهو ت ر ع ع د ع ععش‬
‫رع ع ع م ع ع ع دم م ع ع ع ألاض ل ا اع ع ع‬ ‫ع ععو‬ ‫ع ععم هن‬ ‫بع ع ع تة‬ ‫د امدرع ع ع‬ ‫د ر ع ععا‬ ‫ع ععو رع ع ع‬
‫ع ع ععو ع ععممرا د م ع ع ععتر د تن ع ع ع د ا ر ر ع ع ع د ثألتمرع ع ع د ارر ع ع ع‬ ‫ع ععرص د ع ع ععف ص أل ع ععمت‬ ‫ت ع ععل د‬
‫(‪)10‬‬
‫ن‬ ‫د ي رح د ب ن مش د مد‬ ‫ت ل مش د يتى د أل دا‬ ‫ص دلمادن مص د‬
‫ع ع ععو بألرع ع ع ع د رتو ع ع ععت‬ ‫رع ع ع ع د ألتر ع ع ع ع‬ ‫رع ع ع ع د‬ ‫د ع ع ععت أل‬ ‫ع ع ععا د ا اع ع ع ع د‬ ‫ي‬
‫ب ع ع ععرص‬ ‫ع ع ع د را ع ع ع د إم ع ع ع‬ ‫ع ع ععر‬ ‫ر ع ع ع د ع ع ع ث ت مع ع ععش دف ع ع ععتة‬ ‫ت ع ع ععت‬ ‫د ك ع ع ععق ت‬
‫ع ع ععو‬ ‫ق‬ ‫ع ع ععت‬ ‫ععع‬ ‫ع ع ععفد‬ ‫ك اع ع ع‬ ‫د يت ع ع ع‬ ‫ع ع ع مع ع ععص د يع ع ععتى د أل ع ع ع دا د‬ ‫مار ع ع ع‬
‫ع ععص‬ ‫ع ععو د ع ع ع ر‬ ‫ع ععتن‬ ‫ع ععرص د ع ع عاهض إ ع ععو د م ع ععم ه ع ععت إ ع ععو ده‬ ‫د ع ع عاهض ر ع ععل هع ع ع‬
‫ع ع ععت ه ع ع ع ع م ع ع ععص دف ع ع ععت ض إ ع ع ععو هة إنم ع ع ععت د ع ع ع عاهض ع ع ععم‬ ‫ااع ع ع ع د ثألتمع ع ع ع د ا ع ع ععرن د ا ع ع ع ع‬
‫رع ع ع‬ ‫ع ععم بألرعع ع د‬ ‫إى هة د هعع ع‬ ‫عع ع مت بعع ع ىد ع ع ع‬ ‫ع ععر‬ ‫ر عع‬ ‫ع ع م ع ععش د‬ ‫إ ع ع دا ركر‬
‫(‪)11‬‬
‫د رتر ض د ك ار‬
‫ع ععو‬ ‫د يت ع ع ع ععت هاض م ع ععف د ع ع د ع ع ل د ا ع ع د ع ععمم‬ ‫د د ع ععت‬ ‫عع ن‬ ‫عع‬
‫م ع ععرا هت مع ععش‬ ‫ق عع‬ ‫قت ع ع دة د ع عاهض د ر ع ع ر ر د ع ع ت‬ ‫د ع ععت أل‬ ‫د ألع ععرن د ا ا ع ع د‬
‫مع ع ععش إ ع ع ععت‬ ‫د ع ع ععش ع ع ع ع‬ ‫عع ع ع ت‬ ‫د لع ع ععت د ع ع ععم ش د ر ع ع ع ع ر ش بألر ع ع ع د ا ع ع ع ع مع ع ععص د‬
‫د ا رع ع ع د ل ع ععت ر م ع ععش د ل ع ععبر د رر ع ععف د ا ع ععش إه هة ع ععإل‬ ‫ع ععت دض د ع ع عادك قع ع ع‬ ‫د‬
‫ره ع ععت‬ ‫د ا ع ععت‬ ‫ع ععو د ا ع ع ع د ع ععم ش م ع ععش مك ع ععت د ا ع ععتند‬ ‫ت ع ع عاض‬ ‫ععع‬ ‫ععع ت‬ ‫د‬
‫ع عمد‬ ‫ع ععر مع ععص‬ ‫ع ععن ا ع ع إ ع ععو ن و ع ع د ألم ع ع د ع ععش ث هع ععت كا هع ععت م هكع ععت ت ع ععت ير ع ع‬
‫ت دض إه مص ت ر ماا‬ ‫ت‬ ‫مك ق ىلم م ه ا ا‬ ‫د رر ب ت مش‬

‫‪9‬‬
‫دراسات‬

‫واقع مؤشرات التمكين للمرأة الفلسطينية ‪:‬‬


‫ل ع ععت ه ت ع ععرت بع ععا ات‬ ‫عع‬ ‫رع ع‬ ‫رع ع د‬ ‫ه و ع ع د مع ععش هة م ع ععت ل د ع عاهض مع ععش‬
‫تمت‬ ‫تا‬ ‫ص م ت ل د او إة ن ص‬ ‫ه أل‬
‫دهو ت رع ع ع ع ع هن د‬ ‫ع ع ع ععتن‬ ‫ا ع ع ع ععا م ع ع ع ع ع دا م ع ع ع ععت ل د ع ع ع ع عاهض د رت ع ع ع ععر ده‬
‫ر ع ع ع د ع ععتم م ع ععش هم‬ ‫ع ععت م ع ععش د‬ ‫د را رع ع ع‬ ‫ع ععت‬ ‫ره ع ععت ر ع ععتى د‬ ‫ماامرع ع ع ع ع ع ن ع ععت‬
‫رع ععتى رهع ععمت د ا د ع ع ع ععرص‬ ‫مع ععص ت ر ع ع هقع ععاش ا ع ععا هن د‬ ‫مك ع ععق ه ن ع ع مع ععص ت ر ع ع‬
‫دهو ت ر ع ع‬ ‫ع ععتن‬ ‫د هرتك ع ع ده‬ ‫عع‬ ‫ع ععتم‬ ‫رع ع‬ ‫ع ععص د ب ع ع ل ع ععص‬ ‫د ك ع ععرص م ع ع‬
‫م م ع ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ع ن ة د ب ع ع ع ع ل ع ع ع ععص م ع ع ع ععت ل مت ع ع ع ع ك رع ع ع ععق ت ع ع ع ععت‬ ‫د رت ع ع ع ععر مع ع ع ععش د‬
‫ع ع ععت ن ة‬ ‫ع ع ععص د بع ع ع ع ل ع ع ععص م ع ع ععت ل مت ع ع ع ع‬ ‫ه‬ ‫د او ع ع ععت‬ ‫د ك ع ع ععق م ع ع ععص د ع ع ععت‬
‫ص مع ععش‬ ‫عع‬ ‫ا ا ع ع م ع ععت هص د ع ععش ل ع ع ص ع ععإل د رت ر ع ع د ع ععت را ع ععص اا ع ع ده ع ع دا‬
‫ععع و‬ ‫ع ع ععت‬ ‫ع ع ععفد د ع ع ع‬ ‫د مبع ع ععم ر ف ع ع ع دا‬ ‫د مع ع ععا‬ ‫ر ع ع ع إ ت ع ع ع د ر ع ع عا‬ ‫رععع د‬
‫ععع‬ ‫ع ع ععماا‬ ‫ع ع ععرص د ع ع عاهض‬ ‫م ت ا ع ع ع مألرع ع ععتى‬ ‫ع ع ععرص مع ع ععش و رع ع ععق د كع ع ععته‬ ‫ا رع ع ع د‬
‫ش‪:‬‬ ‫ثرل مش ه اتن د ث‬
‫ع ع ععا دل ت ع ع ععش د ي ع ع ععت‬ ‫د‬ ‫ع ع ع ق د أل ع ع ع دا م ع ع ععص ق ع ع ع‬ ‫ع ع ععت ل د رت ع ع ععر‬ ‫‪ -1‬د‬
‫م داك ع ع د ألرع ععتنض مع ععش‬ ‫مع ععش د ألت عع ع د ا ت ر ع ع مع ععش د ب مم ع ع‬ ‫دف ع ععت‬ ‫ع ع د ع ععفلم‬ ‫ألرع ععتى‬
‫ت ل مش ده يت ت‬ ‫د‬ ‫دل دن م ت ل هت مش د رت د‬
‫عععع‬ ‫ر ع ع ععتى‬ ‫م ع ع ع ع دا‬ ‫ع ع ع ع ق د ألع ع ع ع دا م ع ع ععص قع ع ع ع‬ ‫ع ع ععتن‬ ‫ع ع ععت ل ده‬ ‫‪ -2‬د‬
‫م ع ع ع ااص مع ع ععش م ت ع ع ععل‬ ‫مع ع ععش د ت ع ع ععل ل ع ع ععا رص م ع ع ع رص ل ع ع ععت‬ ‫دف ع ع ععت‬ ‫د ع ع ععفلم‬
‫ع ع ععتنم د د ع ع ععش‬ ‫دف ع ع ععت ده‬ ‫ع ع ععت ل م ع ع ععش مك ع ع ععته‬ ‫عععع د‬ ‫ل ع ع ععف إل‬ ‫أل رع ع ع ع‬ ‫مه رع ع ع ع‬
‫ت ش د ا م موش‬ ‫د‬
‫ع ع ع ع دا‬ ‫مك م ع ع ع ع م ع ع ععص د‬ ‫ع ع ععت ل دهو ت رع ع ع ع ‪ :‬اع ع ع ع ن رت ع ع ععهت م ع ع ععص قع ع ع ع‬ ‫‪ -3‬د‬
‫د ععع ل د ععع د ه‬ ‫ع ع ععته‬ ‫ع ع ععا د ا ع ع ععرن‬ ‫د ع ع ععش ب ع ع ع ن بع ع ععق د ع ع ع هاض مع ع ععش د ك ع ع ععق ل‬
‫ع ع ععص د ر ع ع ع مع ع ععص د ع ع ععا ط د مبع ع ععم ر‬ ‫رع ع ععل ه‬ ‫ب ع ع ع د ع ع عاهض‬ ‫د ا ععع‬ ‫د ا م ععع‬
‫د اهض د ك اش د ا مم‬ ‫صن‬ ‫ت‬ ‫ك ق‬
‫د مااعع ععت‬ ‫ررع ع ع اع ع ع‬ ‫ع ع ع ل د ع ع ع دق دفو ع ععت م معع ععش دل ا ع ععتن د ث ع ع ع د ع ععت أل‬
‫ع ععت دض مع ععش ع ععرص ع ععاش قع ععا ة ع ععتة‬ ‫ع ععتنم ألع ععمندة إ ع ععو د‬ ‫ع ععرص دهو ع ععت ش ده‬ ‫ع ععتة د‬
‫ع ععرص‬ ‫م ع ععم إ ع ععو د‬ ‫و ع ععمن م ع ععت دض م ع ععش دل ع ععتى ع ععر د ك ع ععت هم ع ععتت و ر ع ععق د ع ععت‬

‫‪10‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫د ع ععش ع ععا ح‬ ‫ع ععرص د ا ع ععت‬ ‫هقع ععاش مع ععش د هع ععت د امدم ع ع د دما ع ع كع ععت د‬ ‫ك ه ع ع مااع ععت‬
‫ع ععتن‬ ‫ع ععو د ع ع دا ح د ألع ععمم د‬ ‫عع ن‬ ‫د ع ععش‬ ‫م هع ععت ماا ع ع د ع ع‬ ‫ع ععرص‬ ‫ت ع ععا د‬ ‫ع ععرص‬
‫ع ع ععو د ع ع عامرص‬ ‫ع ع ععرص دهو ع ع ععت ش مع ع ععش د م ع ع ععح‬ ‫رع ع ععل ألع ع ععق د‬ ‫ع ع ععرص‬ ‫ت ع ع ععا د‬ ‫ع ع ععرص‬
‫ع ع ع ععتنم‬ ‫ع ع ع ععرص ده‬ ‫ع ع ع ع مت ع ع ع ع مق د‬ ‫ع ع ع ععف إل‬ ‫ع ع ع ععرص د رت ع ع ع ععش‬ ‫ع ع ع ععتنم د‬ ‫ع ع ع ععرص ده‬ ‫د‬
‫ع ع ععا‬ ‫ي‬ ‫(‪)12‬‬
‫ع ع ععبر‬ ‫ع ععرص د رت ع ع ععش د ا ع ع ع‬ ‫ع ععرص دهو ع ع ععت ش ع ع ع مق ت تكر ع ع ع د‬ ‫د‬
‫ع ع ع عاهض ع ع ع ع نم إ ع ع ععو د ت ع ع ع ع‬ ‫ع ع ععتنم‬ ‫ع ع ع ع مش ده‬ ‫ع ع ععتة د ر ع ع ععت د‬ ‫ع ع ععف د مااع ع ع ع ع ع ععت ألم‬
‫ت ع ععت ش‬ ‫ع ععت ل د رت ع ععر‬ ‫د ك ع ععت‬ ‫اع ع ع نم ت ل ع ععا ض إ ع ععو مع ع ع‬ ‫ع ععت دض دهو ت رع ع ع‬ ‫د‬
‫بأل ع ع ع ىد ه ع ع ععت‬ ‫بع ع ععا دو ت ر ع ع ععت‬ ‫ع ع ععت م ع ع ععص م ع ع ععت ل هت د رت ع ع ععر‬ ‫مت‬ ‫ع ع ععر‬ ‫ااأل ع ع ع‬
‫ع ع ععتن ت ه ل ع ع ععت م ع ع ععش مك ع ع ععت دف ع ع ع ع دا ركر د ر ع ع ع ع ر ر ا ع ع ععتت ‪ 2008‬مألع ع ع ع ع ع ععن د ك ع ع ععتإ‬ ‫د‬
‫ع ععرص د رت ع ععش‬ ‫ه ع ععت رل د م ع ععم إ ع ععو د‬ ‫م ع ععت‬ ‫د ع ععش د ا ع ع‬ ‫مك م ع ع مع ععص د د ع ععت‬
‫ع ع ععتنم ل ع ع ععت‬ ‫ع ع ععرص دهو عع ععت ش مع ع ععص ع ععن ده‬ ‫ع ععت ل مع ع ععش د ي ع ععرح ع ع ععص ااع ع ع د‬ ‫د‬
‫ع ع ععص بع ع ععاهت م ع ع ع ررت‬ ‫ع ع ععمه‬ ‫د ي ع ع ععر ع ع ععم دإ ض د ع ع عاهض د ر ع ع ع ر ر‬ ‫ده ع ع ع دا ركرت‬ ‫ععع م‬
‫د ام ع ععت ه د ي ع ععت د ع ععما ندق ع ع‬ ‫دل ر ع ع د ا ر ع ع هع ععت مع ععص ق ع ع‬ ‫لت ع ع‬ ‫ت ع ععل ماا ع ع‬
‫د ا ر ع ع د ع ععش‬ ‫د ي ع عمد‬ ‫د ع ععت‬ ‫ع ععف د ب ع ععر‬ ‫ع ععص د أل ر ع ع مع ععص ه ر ع ع‬ ‫ه‬ ‫د ع ععم دإ د‬
‫رع ععل رتو ع ععت‬ ‫ع ععمنض‬ ‫ا ع ع إ ع ععو ديمع ععت د‬ ‫ع ععن ا ع ع‬ ‫عع ش‬ ‫عع‬ ‫كت هع ععت اع ععص‬ ‫ه عع‬
‫عع ع ع ع ع مات‬ ‫ع ع ع ع ععو د‬ ‫ع ع ع ع عاهض‬ ‫م ع ع ع ع ععررهت ل بع ع ع ع ععت م ادوا ع ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ع ع دا‬ ‫د‬ ‫ع ع ع ع ععتررت‬ ‫دف‬
‫ا ع ع ع ععهت دل ب ع ع ع ععت د يت ع ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ععف م ع ع ع ع ع دا‬ ‫دهو ت رع ع ع ع ع د رت ع ع ع ععر‬ ‫ع ع ع ععتن‬ ‫ده‬
‫مات‬ ‫و إل د‬ ‫م مد‬ ‫ر ش ات ش مص هإمت‬ ‫ك قم‬
‫التمكين االجتماعي واالقتصادي‪ ،‬عوائق ومفارقات‪:‬‬
‫ع ع ععمن د أل ع ع ععتن د ع ع ععق م ع ع ععش دل ع ع ععتط دلكتن رع ع ع ع د ع ع ععا ر ع ع ععتة د أل ع ع ععرن د ا ع ع ععت را‬
‫ع ع ع ل هم ع ععتت نمع ع ع‬ ‫ت ع ععت ش لب ع ععتو‬ ‫ألع ع ع‬ ‫ما ع ععهص‬ ‫د أل ر ع ع ع بع ع ع م ع ععص ااع ع ع د ع ععت‬
‫ععو م ععت ل د ع عاهض‬ ‫د امدمع ع د ععش ع ع ا‬ ‫ع ع مبع ع‬ ‫ا ععص‬ ‫ماع ع‬ ‫د ع عاهض م ععش د ا رع ع د‬
‫م ع ع ع ‪ -‬تفب ع ععتم‬ ‫ع ععت و ع ع ع م ع ععص د امدمع ع ع د تن ع ع ع د‬ ‫هة‬ ‫عع ع‬ ‫رع ع ع‬ ‫رع ع ع د‬ ‫م ع ععش‬
‫د ع ععت‬ ‫ع ععو د ب ع ع مع ععص ده ع ع رتنض مع ععص ت ع ععت‬ ‫ع عاهض‪ -‬ا ع ع ماع ععت‬ ‫إ ع ععو د م ع عاض د أل ر ع ع‬
‫د ع ععت ى‬ ‫رع ع ع دفوب ع ععت‬ ‫د ع ع عاهض م ع ععش د‬ ‫ت ع ع ع د ع ععش ع ععا ح م ع ععت‬ ‫د ا ععع د‬ ‫ععع‬
‫ا ع ع ع د ع ع عاهض‬ ‫بع ع ع ت قر ع ععا ن رع ع ع ل ع ععت م ع ععش د ث ع ععت د ع ععت ش مر ع ععش ع ععرص هة دك ع ععا م ع ععت‬
‫ع ع ع ‪ %37.9‬م ع ععص إو ع ععت ش‬ ‫ع ع ع إ ع ععو‬ ‫ر ع ععل‬ ‫ثع ع ع م ع ععش د أل ع ععت د د ع ععش‬ ‫د ر عع ع ر ر‬

‫‪11‬‬
‫دراسات‬

‫ع ع ع ه ع ععو م ع ععص‬ ‫ع ععش‬ ‫ععع ض‬ ‫ع ععت‬ ‫مألت ع ع ع ‪ %27.4‬م ع ععش‬ ‫د ا ع ععتم رص م ع ععش د ل ع ععر د غا رع ع ع‬
‫ع ع ععت‬ ‫ع ع ععص د كع ع ععت رص د ه ع ع ععرص هع ع ععف د‬ ‫قع ع ععا مل ع ع ع‬ ‫ع ع ععت‬ ‫م ع ع ععت ل د ع ع ععت مع ع ععش هم‬
‫ععع‬ ‫ععع م‬ ‫ع ع ع من د ألع ع ععت مع ع ععش دل دبع ع ععش د‬ ‫د د ع ع ع مع ع ععش ا ا ع ع ع د‬ ‫ه ه ع ع ععت ن‬
‫ع ع إ ع ععو‬ ‫د د ر ع ع ع ع ش د ع ععت ه اع ععتن‬ ‫مع ععلة د ار ع ع‬ ‫ع ععممرا ع ع د غع ععفد د ر ع ع ر ر‬
‫اهع ع ع ع ععت‬ ‫اهع ع ع ع ععت د ع ع ع ع ععت مألت ع ع ع ع ع ‪%92.1‬‬ ‫د د رععععع د ت رععععع‬ ‫‪ %7.9‬مع ع ع ع ععص د برع ع ع ع ععت دإ‬
‫ع ععو د ع عاهض د ع ععفم ع ععا ح ه لع ععت مع ععش لثرع ععا مع ععص‬ ‫ع ععرا إ ع ععو د م ع ععن د مد ع ععق‬ ‫ع ععفد‬ ‫*‬
‫د ع ععفلم‬
‫د م ال‬ ‫أل ت اهض‬ ‫دل رتة مق ت د غ ص د‬
‫ت ععع‬ ‫ععع‬ ‫ع ع ععم ك ع ع ععر‬ ‫ع ع ع دم‬ ‫رععع د‬ ‫د‬ ‫بر ع ع ععت هة ه ع ع ععن ه ع ع ع د‬ ‫مع ع ععت ع ع ع‬
‫رع ع ع ع‬ ‫م ع ع ععتت د ب ت عع ع ع دهو ت رع ع ع ع‬ ‫ا ع ع ع د ع ع ع عمد رص بر ع ع ععل رعع ع ع‬ ‫ع ع ععتن‬ ‫دو ت ر ع ع ع د‬
‫هع ععن‬ ‫ع ععتن ت ر ع ع‬ ‫هن مع ععش د ك ع ععق د‬ ‫ر ع ع اتم ع ع د ع عمد رص اع ععث ص م ع ععت‬ ‫د بألع ععمل د‬
‫لاا‬ ‫بر‬ ‫مما هن رتض‬ ‫ومن نق لت‬
‫ر ع ع ع ع ع هة هى د ع ع ع ع ععت دهو ع ع ع ع ععت ش لم مك ع ع ع ع ععق‬ ‫ر ع ع ع ععل ه ع ع ع ع ع مع ع ع ع ععص د اع ع ع ع ععت‬
‫ع ع ععرص د ع ع ععتى‬ ‫د أل ع ع ععرن د ع ع ععش ب ع ع ععن د ر ع ع ععت‬ ‫د مد ع ع ع ع‬ ‫د ا ع ع ععت‬ ‫ع ع ععت‬ ‫لع ع ع ع ص د‬
‫إه د ع ع ع ع مع ع ع ععص د هع ع ع ععن د ر ع ع ع ع إ ع ع ع ععو هة‬ ‫دهو ت ر ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ععتن‬ ‫ر ع ع ع ع ده‬ ‫ع ع ع ععت ن مع ع ع ععش د‬
‫ع ع ع ر هت إ ع ععو ورع ع ع‬ ‫ه أل ع ععمت ورع ع ع‬ ‫ع ععش‬ ‫ع ع ع لع ع ع‬ ‫ت ايرع ع ع‬ ‫ع ععر‬ ‫د ا ع ععت را د أل ع ععرن ع ععش‬
‫رع ع ع د غرر ع ععا‬ ‫إة‬ ‫ع ععرت‬ ‫إ ع ععو إ ع ععتنض ااا ع ععت‬ ‫ق ع ععا م ع ععش هم مك ع ععق ن ة هة ا ع ععا‬
‫ع ع دا م ععت‬ ‫ت عع د‬ ‫ععش ا ع ع‬ ‫غرر ععا د بأل ععتر دهو ت رع ع‬ ‫ععف م ععش ع ع ىد ه ععت م ععا‬
‫ع ع ع عادر دو ت ر ع ع ع ع مي ر ع ع ع ع مع ع ع ععش ع ع ع ععارهت و راع ع ع ععت بألر ع ع ع ع م ع ع ع ععت بهت‬ ‫ع ع ع ععرص مك م ع ع ع ععت‬
‫**‬
‫ال‬ ‫د‬ ‫د يت‬
‫ع ع عاهض‬ ‫ع ععت ل‬ ‫د‬ ‫م ع ع ع دا‬
‫هم ع ععتت د أل ع ععم م ع ععش رع ع ع د غرر ع ععا ع ععإل ُ ع ععرص اع ع ع‬
‫د ر ع ع ع ع ع ر ر هة د ركع ع ع ع ععمض دهو ت ر ع ع ع ع ع مت دإ ع ع ع ع ع مموع ع ع ع ععمنض ع ع ع ع ع م رت ع ع ع ع ع مع ع ع ع ععش د ك ع ع ع ع ععق‬
‫راع ع ع ه ب ع ععت د ك ع ععق د ر ع ع ع ر ش‬ ‫ع ععق م ع ععص‬ ‫ب ع ع ع ه وع ع ع مرت ع ععت‬ ‫د ر ععع ر ش ععع‬
‫د فف‬ ‫د يت‬

‫* الجهاز المركزي لالحصاء‪ ،‬المرأة والرجل في فلسطين‪ ،‬قضايا وإحصاءات ‪ ،2013‬ص‪.110‬‬


‫** ليزا تراكي‪ .‬أهمية مفهوم النوع االجتماعي في التنمية البشرية‪ .‬دراسة واردة في المجلد األول‪ :‬وضعية‬
‫المرأة الفلسطينية‪ -‬دراسات وتقارير‪ -‬المبادرة‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫د ر ع ع ع ر ر م ع ععش‬ ‫ما ع ععو د ع ععا ن م ع ععص د يع ع عادط د ع ع عاهض م ع ععش د ا ع ع ع إ ع ععا ع ععمنض د ع ع ع‬
‫إه هة د ركعع ع ععمض‬ ‫ع ع ع ع ‪ %41.1‬مألت ع ع ع ع ‪ %58.9‬و ع ع ععت‬ ‫د م ررع ع ع ع د ا ممرع ع ع ع د ع ع ععش غع ع ع ع‬
‫‪ %68.7‬ع ع ععفلم مألت ع ع ع‬ ‫رع ع ععل غ ع ع ع‬ ‫ع ع ععت ل مع ع ععش د ألع ع ععمش د اتم ع ع ع‬ ‫ل ر ع ع عاض مع ع ععش د‬ ‫مت دإ ع ع ع‬
‫(‪)13‬‬
‫‪ %16.6‬إل ت‬
‫رع ععل‬ ‫ت ع ع ع ععرص د ععت ه ع ععو م ه ععت مع ععص د او ععت‬ ‫عع د‬ ‫هة‬ ‫ك ععت مهع ععا د رت ععت‬
‫عع ع ع‬ ‫غعع ع ع‬ ‫ر عع ع ع‬ ‫مع ع ععش د م عع ع ع‬ ‫‪ %20.5‬مع ع ععص د او ع ع ععت‬ ‫‪ %32.9‬ع ع ععرص د ع ع ععت‬ ‫غ ععع‬
‫ع ع ععص د ا ع ع ع مع ع ععش ع ع ععص (‪ %62.2 )29-15‬م ع ععش ع ع ععتت ‪ 2012‬مألت ع ع ع‬ ‫د اع ع ععت‬ ‫د ع ععت ت‬
‫ع ع ع إ ع ععو‬ ‫ت ع ع ع ع ععرص د ع ع ع تة‬ ‫ععع د‬ ‫م ع ععق ‪ %34.5‬م ع ععص د ع ع ع تن م ع ععش ع ع ع ض د راع ع ع‬
‫(‪)14‬‬
‫ماض ‪ %88.1‬رص د ت ت‬ ‫ل‬ ‫غ‬ ‫‪%48.8‬‬
‫د ع ع ع ض تبع ع ع ادن م ع ععش مكعع ععت‬ ‫ت ا ع ع ع د رك ع ععمض د‬ ‫د ا ععع‬ ‫ع ععا د ع ععت‬ ‫اا ع ععش د‬
‫اهض‬ ‫تنم‬ ‫رص ده‬ ‫د اح ت‬ ‫دا‬
‫ع ععو م ع ع د د ع ع مد‬ ‫ع ععف د ركع ععمض‬ ‫ا ع ععرن م ع ع ا ص د رت ع ع مع ععش د ع ع ت‬ ‫همع ععت ت ع ع‬
‫ع ععم هت إ ع ععو بع ععق رر ع ع م د كع ععت ش قت ع ع مع ععش مكع ععت‬ ‫ع ععو دية ع ع‬ ‫ع ععمه‬ ‫د ع ععت أل‬
‫وع ع ع د ع ععت م امى ‪ %40‬مألت ع ع ع ‪%22‬‬ ‫د ب ع ععتم‬ ‫ع ع ع دف ع ععت‬ ‫ععع‬ ‫د ا ع ععرن د ا ع ععت ش‬
‫(‪)15‬‬
‫د فلم‬
‫بعع ع د ع عاهض‬ ‫ع ععا د ارر ع ععش ع ععم د ا ع ع‬ ‫د‬ ‫ع ععت‬ ‫همع ععت مع ععش د كع ععت دهو ع ععت ش‬
‫ع ع ععل م ألت عع ع ع مرع ع ععش د لع ع ععر‬ ‫اابع ع ععمة ا عع ع ع‬ ‫د ع ع ععفلم‬ ‫ك ع ع ع هة دف ع ع ععت‬ ‫ى د ه ععع‬
‫مع ع ععص لع ع ع د ك ع ع ععرص‬ ‫اابع ع عمد ا ع ع ع‬ ‫ه ع ععن د ع ع ع د‬ ‫ععع‬ ‫ع ع ع د ع ععف ص ع ععن‬ ‫د غا رع ع ع ألع ع ع‬
‫ىد ع ع ع معع ععلة د عع ععفلم‬ ‫م ع ععش د م ع ع ع‬ ‫ع ع ع ض ع ععتت ‪2011‬‬ ‫ع ععت‬ ‫‪ %11.9‬مألت ع ع ع ‪ %23.6‬م ع ععش‬
‫ع ع ععفد‬ ‫ع ع ع ‪ %26.3‬مألت ع ع ع ‪ %21.8‬مع ع ععص د ع ع ععت‬ ‫ععع ض‬ ‫ع ع ععت‬ ‫مع ع ععش‬ ‫ماابع ع ععمة ا ع ع ع‬
‫ع ع ع ععم‬ ‫د موع ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ععو د ا ع ع ع ع ع‬ ‫ك ع ع ع ععق د ر ع ع ع ع ع ر ش م ع ع ع ععا‬ ‫ا ع ع ع ععا بع ع ع ع ع ت ه ت ع ع ع ععرت‬
‫(‪)16‬‬
‫ش‬ ‫دهو ت‬

‫ع ع ع ععتنم دهو ع ع ع ععت ش‬ ‫رص ده‬ ‫ع ع ع ع ع ع ع ععت‬ ‫د ي‬ ‫ع ع ع ع دا‬ ‫ع ع ع ععتت ألمن ع ع ع ععت د‬ ‫عععع‬
‫ع ععت د ع ععفم كع ععل‬ ‫ع ععم د‬ ‫ع ععم‬ ‫إ ع ععو بع ععق‬ ‫ع ععت‬ ‫لع ععا ض د‬ ‫ع ععت دض إ ع ععو دفن د‬ ‫د‬
‫م ع ع ععق د ع ع ع ع إ ع ع ععو‬ ‫م ع ع ععش د ه ع ع ععمض ديق ع ع ععفض ته ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ع هاض‬ ‫ع ع ععرص‬ ‫بألرع ع ع ع د‬ ‫د هتوع ع ع ع‬
‫د ت أل‬ ‫د رت ت‬ ‫ا‬ ‫ر ش ل ت ه ها‬ ‫ق م ر د مبق د ر‬

‫‪13‬‬
‫دراسات‬

‫المرأة الفلسطينية والمشاركة السياسية‪:‬‬


‫ع ع ع ععرتنض دفن د د اع ع ع ععتت ت ر ع ع ع ع م ع ع ع ععت ل د ع ع ع عاهض مع ع ع ععش د كع ع ع ععته‬ ‫ع ع ع ععم‬ ‫ه وعععع د‬
‫رععع‬ ‫د يت ع ع ع ع ع ععت اهض لتم ع ع ع د مد ر ع ع ع د‬ ‫ع ع ع مش د ع ع ع ش د ع ع ع دا‬ ‫ع ع ععو د‬ ‫د رت ع ع ععر‬
‫رع ععل‬ ‫ع ععت ل د رت ع ععر‬ ‫ع ععو ع ع د ع عاهض مع ععش د‬ ‫و راهع ععت‬ ‫بألع ععمل دف ع ععتة د ع ععش ل ع ع‬
‫د ب ع ععن‬ ‫ع ععماا رع ععت‬ ‫ع ع دا مه ع ععت مع ععش ع ععت د ع ععم ص مع ععش‬ ‫ع عاهض‬ ‫ع ععت ل د رت ع ععر‬ ‫اع ع د‬
‫م ع ععش د بر ع ععتض د رت ع ععر‬ ‫ل ع ععت ثع ع ع م ع ععت ل د عع ععت د ر ع ع ع ر رت‬ ‫د ي ع ععتى د ألع ع ع دا‬ ‫ع ععت‬ ‫د‬
‫ك ع ع ع ععق د ر ع ع ع ع ر ش ى د ي م ع ع ع ععر ‪-‬‬ ‫ر ع ع ع ع د ع ع ع ععتم‬ ‫ر عععع د‬ ‫بع ع ع ععا ض مع ع ع ععص هو ع ع ع ع‬
‫ع ع ععل‬ ‫را ت د ع ع ععش‬ ‫رع ع ع ع‬ ‫رت ع ع ععر ‪ -‬ع ع ع ع‬ ‫مألت مع ع ع ع ‪-‬م ع ع ععتر‬ ‫‪ -‬ال ع ع ععت‬ ‫د عععع‬
‫هت‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫م ت ل مت‬

‫ع ع ع ععم‬ ‫ع ع ع ععت ل د رت ع ع ع ععر‬ ‫د ا أل ع ع ع ع ت‬ ‫ع ع ع ع دا‬ ‫رعععع د‬ ‫ق ع ع ع ععح د‬ ‫عععع ن‬ ‫عععع‬


‫ع ع ل بع ععر‬ ‫ع ع ي ت م ه ع ععت دلكثع ععا نه ع ع‬ ‫دهو ع ععت ش د ع ععش كع ععت إ د ث ع ععت ش م ع ع دا‬
‫د ع ع ع عاااش‬ ‫ل ع ع ععما د ك ع ع ع ع‬ ‫د ألرتن ع ع ع ع‬ ‫ع ع ععش م ع ع ععت ل د ع ع ععت م ع ع ععش د هر ع ع ععت‬ ‫د ك ع ع ععت‬
‫عع ق‬ ‫ع ععت ل د ع عاهض مع ععش م داك ع ع‬ ‫ل ع ععتى‬ ‫مش د أللع ععت‬ ‫د ررف ع ع‬ ‫ع ععت ل مع ععش د ع ع‬ ‫د‬
‫ألرتى د ركمض رص د ك رص‬ ‫د أل دا‬

‫د ع ععم ش د ر ع ع ع ر ش م ع ععص د ع ع ع‬ ‫ع ع ع ‪ %7.5‬م ع ععش د ك ع ع ع‬ ‫د ع ععت‬ ‫ع ععت‬ ‫‪-‬‬


‫ع ع ع ض ع ععتت ‪1996‬‬ ‫ع ععت‬ ‫ع ع ع ن ‪ 744‬ل ع ععم م ع ععش ن ع ع ع د بتن ع ع ع د ا ع ع عااص د األع ع ع ض م ع ععش‬
‫ثر ع ع د ع عاهض مع ععش ن ع ع د بتن ع ع د ا ع عااص ع ععتت ‪ 2000‬ق ع ع ع‬ ‫عع‬ ‫مع ععش ع ععرص ع ع‬
‫ع ععمش دم ع عاهض د ع ع ض مع ععش‬ ‫د ال ع ع م مع ععش ع ععرص ه مو ع ع‬ ‫ع ععت مع ععص ه ع ع ‪ 28‬مع ععش د ك ع ع‬
‫رر‬ ‫د بااا د ر‬ ‫ل رت ر مش م م‬ ‫د ك د ررف ه و م‬
‫د ع ع ع عاااش ع ع ععتت‬ ‫ثرع ع ع ع ‪ %7.5‬م ع ع ععص مألت ع ع ع ع د ك ع ع ع ع‬ ‫عععع‬ ‫د ع ع ععت‬ ‫ألألع ع ع ع‬ ‫‪-‬‬
‫تت ‪2006‬‬ ‫إ و ‪ %13‬مش د يت ت‬ ‫ف د‬ ‫م‬ ‫‪1996‬‬
‫رر‬ ‫دم ر در‬ ‫إاا تة مش د‬ ‫ت‬ ‫‪-‬‬

‫‪14‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫في األحزاب الفلسطينية‪:‬‬


‫ه كع ع ععت إ د ع ع ع ع‪ %5‬مع ع ععص‬ ‫ع ع ع م ع ع ععت ل د ع ع عاهض مع ع ععش د ك ع ع ع د ال ا ع ع ع بال ع ع ع م ع ع ع‬
‫‪ %4‬مش د ك د بالر د ا رت‬ ‫مك م ه لت د ك د ال ا‬
‫ع ع ع ععل‬ ‫ك هع ع ع ع ع د ع ع ع ععا ر د‬ ‫ع ع ع ع ع ‪ %10‬م ع ع ع ععش د ك ع ع ع ع ع د ال اع ع ع ع ع‬ ‫ثع ع ع ع ع د ع ع ع ع عاهض‬
‫‪14‬‬ ‫مألت‬ ‫د رت ش هم ‪ 3‬لمد‬
‫ع ع ع د ع ععت م ع ععش د ك ع ع ع د ال اع ع ع د اتمع ع ع إ ع ععو‬ ‫عع ع‬ ‫أل دا رع ع ع‬ ‫م ع ععش د ك هع ع ع د‬
‫ل د رت ش مش د ت‬ ‫مش د‬ ‫ت ‪ 3‬لمد‬ ‫‪%23‬‬
‫إ ع ععو‬ ‫عع‬ ‫د ألرتن ع ع مع ععش ع ع ن م ع ع د مأل ع ع‬ ‫ع عاهض مع ععش د هر ع ععت‬ ‫ع ععت ل‬ ‫عع د‬ ‫همع ععت‬
‫(‪)17‬‬
‫ن‬ ‫ب‬ ‫ثر هت ‪ %19‬مص د ك د ال ا‬ ‫‪ %30‬مر ت‬
‫ع ع ع ‪ %4.3‬اع ع ع مت‬ ‫ر ع ع ع رص مألت ع ع ع ‪ 92‬ع ععرر دا م ع ععش د ا ع ععت ن‬ ‫‪ -‬موع ع ع ‪ 4‬ع ععرر دا‬
‫(‪)18‬‬
‫‪2008‬‬ ‫‪ %5.4‬تت‬ ‫كت‬
‫ه ك ع ع ع ع ععت إ ‪ %12‬م ع ع ع ع ععص إو ع ع ع ع ععت ش ع ع ع ع ع ع ن د ألل ع ع ع ع ععتض م ع ع ع ع ععش‬ ‫ع ع ع ع ع ع د ألتب ع ع ع ع ععرت‬ ‫‪-‬‬
‫(‪)19‬‬
‫رص‬ ‫م‬

‫أهمية المشاركة السياسية للمرأة‪:‬‬


‫د م ع ععتت د رت ع ععش‬ ‫بألرع ع ع ه ع ع ع د‬ ‫م ع ععت ل د ع ع عاهض م ع ععش د بر ع ععتض د رت ع ععر ب ع ععا ا‬
‫د ثر ر ع ع د ررف ع ع ع ع ععمض ثر رع ع ع ت ا ع ع م ع ععص د يرع ععت د ع ع ع أل دا ش‬ ‫ع ععت‬ ‫ع ععفد ا ع ععش د‬
‫ع ع ععق ت مد ع ع ع‬ ‫ت هعع ععت‬ ‫ع ع ععش دف ع ع ع دا‬ ‫م ع ع ععت ل د ع ع عاهض د رت ع ععر‬ ‫ع ععفد مع ع ععلة ه ع ع ععو مألع ع ع مت‬
‫ع ع ع عاهض معع ع ععش‬ ‫عع ع ععت ل د رت عع ع ععر‬ ‫ل ع ع ععت هة د‬ ‫ع ع ععت دض د تمع ع ع ع هم ع ع ععتت د أل ع ع ععت مة ن ة ررع ع ع ع‬ ‫د‬
‫ا ع ع ععص مع ع ع ععش إ ت ع ع ع ع د كع ع ع ععت هم ع ع ععتت د ع ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ع ق د أل ع ع ع ع دا‬ ‫د ي رع ع ع ع ا ر ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ع مات‬ ‫د‬
‫ع ع ععت ل مع ع ععش ررع ع ععف ت دف ع ع ع دا‬ ‫د‬ ‫د رت ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ق د ي ع ع ععح د ع ع عادم‬ ‫ع ع ععت ل مع ع ععش‬
‫(‪)20‬‬
‫ود ك قل‬ ‫رهت ت امن ت رتر ض‬
‫ع عااار‬ ‫رت ع ععر‬ ‫د ع عاهض د ر ع ع ر ر ه ر هع ععت مع ععش ع ععم م ت ع ععل رتن ع ع‬ ‫مأل ع ع ه ع ع‬
‫د ع عااار دل ع ععو ع ععتت ‪ 1996‬مع ععمإ‬ ‫ا ع ععا د كا ع ع د ع عااار دل ع ععو د ع ععا ده يت ع ععت‬
‫رع ع ع‬ ‫م ع ععت ل م رع ع ع م ع ععش‬ ‫عع ععإل د ع ععر د‬ ‫كا ع ع ع د ع ع ع ض ر ع ععل مت ع ع ع‬ ‫ع ععت‬ ‫ق ععع‬
‫ع ع ع ع ل د رألع ع ع ع‬ ‫د ا ع ع ععت‬ ‫ع ع ععت مة د ا ع ع ع ع‬ ‫ره ع ع ععت مثع ع ع ع‬ ‫ع ع ععما‬ ‫د ألع ع ع عمد رص د‬ ‫ع ع ععرت‬
‫ع ع ععت لص‬ ‫د ر ع ع ععتن مع ع ععمإ‬ ‫رعع ع ع ل عع ع ع‬ ‫م ع ع ععش‬ ‫ل ع ع ععت ع ع ععت‬ ‫رع ع ع ع‬ ‫ع ع ععت مة د ي م ع ع ع د‬
‫مع ع عص ه ع ععاإ م كع ع ع د هص‬ ‫د يت ور ع ع‬ ‫م ع ععش د ا ع ععت‬ ‫عع ع ق د رت ع ععت‬ ‫ع ععو م ع ع ع مش‬ ‫رات ر ع ع‬

‫‪15‬‬
‫دراسات‬

‫ره ع ع ععت‬ ‫رألع ع ع ع دف ع ع ع ع ط د ع ع ععم ش د ر ع ع ع ع ر ش م ع ع ععش ‪ 2002/5/16‬د م رألع ع ع ع د ع ع ععش هكع ع ع ع‬


‫ع ع ععل ندق ع ع ععش ملع ع ع ع‬ ‫ع ع ععتنم دفند م د ألل ع ع ععترش‪ :‬ل‬ ‫ه رع ع ع ع دف ع ع ع ع ط د رت ع ع ععش ده‬
‫د ت ع ع ععل‬ ‫ع ع ععت‬ ‫ع ع ععو دف رع ع ععت‬ ‫هقع ع ععاش ل ع ع ع ع ع ع ض د ع ع ععت‬ ‫ع ع ععص مك م ع ع ع د كع ع ععت دإ‬
‫(‪)21‬‬
‫مر‬ ‫د ألرتن‬
‫اهع ع ععت‬ ‫د ع ع ععش‬ ‫د أل ع ع ع د‬ ‫ع ع ععم دفم ت رع ع ععت‬ ‫ع ع ععت همث ع ع ع لثر ع ع عاض مع ع ععت ع ع ع د مت ع ع ع‬
‫هن د‬ ‫ع ععتر‬ ‫م ع ععت ا ع ععش ب ع ععا ض مدوع ع ع‬ ‫مان ع ع ع‬ ‫ع ععته‬ ‫ععع‬ ‫د ع ع عاهض إه هة ت ر ه ع ععت‬
‫م ع ععت‬ ‫رع ع ع د ع ع عاهض‬ ‫ع ععرص ب رع ع ع مبع ع ع ند‬ ‫ع ع ع ن د ع ع عاهض م ع ععم ه ع ععت إ ع ععو ت ع ع ع د‬
‫ل هترهت‬ ‫د ارر‬ ‫ود‬ ‫مم‬

‫وسائل وأدوات دعم التمكين للمرأة‪:‬‬


‫ع ععت‬ ‫د ك ع ععق د ع ع ع ش ل ع ععت ت د ع ع عاهض د‬ ‫م م ع ععت‬ ‫‪ -‬ع ع ع ن دل ع ععا د ع ععما‬
‫مع ع ععش‬ ‫ععع‬ ‫ع ع ععو لتم ع ع ع دل ع ع ععا ض د ع ع ععش ا ع ع ععا ع ع عاا ت ه ت ع ع ععرت‬ ‫رععع‬ ‫رععع د‬ ‫مع ع ععش‬
‫ر د اا‬ ‫دما مش لت ت د‬ ‫ه‬ ‫ررف م ت اق م‬ ‫مكته‬
‫ع ع ععت ن ه لع ع ععت مع ع ععش ن ع ع ععن‬ ‫‪ -‬ك ع ع ععت هة دل ع ع ععا د ألت م ر ع ع ع دلكتن ر ع ع ع د ي ر ر ع ع ع‬
‫ع ع عاهضة مع ع ععش ع ع ععتت‬ ‫ع ع ععو ع ع ع ر د ثع ع ععت ه ع ع ع ةده بتن د اع ع ععتت‬ ‫ع ع ععرص د ع ع عاهض لع ع ععت ت ت‬
‫ت ع ع ع ع دا د ل ع ع ععت م ع ع ععص دوع ع ع ع د ب ع ع ععا د ع ع ععم ش‬ ‫ا عععع‬ ‫ع ع ععما‬ ‫رألع ع ع ع م ع ع ععتن‬ ‫‪1994‬‬
‫د بالع ع ع‬ ‫ع ع عاهض م ع ععش مبت ع ع ع م ع ععص رعع ععتند‬ ‫ع ععت بألمل دل ت عع ععر‬ ‫ا ععع‬ ‫إب ع ععتم إ عع ععو رألع ع ع‬
‫(‪)22‬‬
‫دم ر‬ ‫د‬ ‫ت ر‬ ‫م ر م ت ل د ت مش ما‬ ‫د ما‬
‫ب ع ع ع ع ص ه ع ع ع ع دمهت‬ ‫دإ ض ع ع ع ع ة د ع ع ع عاهض ع ع ع ععتت ‪ 2003‬د ع ع ع ععش بع ع ع ععا‬ ‫‪ -‬إة إ ع ع ع ععت‬
‫ع ععص‬ ‫ع ععاش د ع ععم دإ ض ع ع مت‬ ‫ع ععت دض ع ععرص د ك ع ععرص مع ععش مكع ععت‬ ‫ر ع ع د ع عاهض ا ا ع ع د‬ ‫لع ععر‬
‫ما ع ع‬ ‫ت رعع د‬ ‫ع ع ق د ي ع ععح د غرع ععا‬ ‫ع ععش ه ت ع ععش مع ععش‬ ‫عع‬ ‫ع ععت ن‬ ‫لع ععت ت د ع عاهض‬
‫رأل ع ع ع ةده ع ع ع دا ركر‬ ‫ع ع ع وع ع ععت‬ ‫مد ع ع ععق د ع ع عاهض ب ع ع ع تة ألم هع ع ععت‬ ‫مع ع ععش ع ع ع ر د هع ع ععم‬
‫ع ع ع ععت دض د ا د ع ع ع ع ع ع ع ع ععرص د ك ع ع ع ععرص ‪2013-2011‬ة‬ ‫ا اع ع ع ع ع د‬ ‫ع ع ع ععا د أل ت رع ع ع ع ع‬ ‫د م رع ع ع ع ع‬
‫مع ع ععش‬ ‫د ع ععث‬ ‫ع ع ع مد‬ ‫رع ع ع د ر ع ع ع ر ر‬ ‫ت ع ععت ة ك ع ععا دل ع ععتى مع ع ععش إ ع ع ع دن ق ع ع ع د‬ ‫ت‬
‫ع ع ععم‬ ‫د ع ع ععش بع ع ععم ن ة‬ ‫ع ع ع دف ع ع ع ت رت‬ ‫ع ع عاهض‬ ‫د بألرألر ع ع ع‬ ‫ر ع ع ع ده رتوع ع ععت‬ ‫ععع ر‬
‫ع ععت دض ع ععرص‬ ‫ةا ا د‬ ‫بألرع ع ع د هع ع ع‬ ‫ع ععو مم ع ععق م ع ععت م ع ععش د ك ع ععق م ع ععص هوع ع ع‬ ‫د ع ع عاهض‬
‫(‪)23‬‬
‫اهضة‬ ‫رص د‬ ‫د ك رص‬

‫‪16‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫د م رع ع ع ع‬ ‫د عععع‬ ‫دإ د‬ ‫د يت ع ع ع ع ع ع ععت اهض م ع ع ععش ت ر ع ع ع ع‬ ‫د م عععع د‬ ‫ع ع ععت‬ ‫‪-‬‬


‫لع ععت ت‬ ‫ع ععمم‪ -‬ع ع م‬ ‫ا ررهع ععت ت اتم ع ع د ي ر ع ععش د‬ ‫ع ععص اا ع ع‬ ‫د ر ع ع ر ر مع ععش د ا ع ع‬
‫مع ععش‬ ‫ع ععت ل‬ ‫عع‬ ‫ع ععت دض مع ععش د م رر ع ع د ا ممر ع ع‬ ‫بألر ع ع د ع عمدإة د‬ ‫د ع عاهض ت ا ع ع د راع ععت‬
‫را د أل ت ر ة ت أل د فلا‬ ‫بق رأل ةده دا ركر د م ر‬
‫ععع‬ ‫ع ع ع أللع ع ععت ت د ع ع عاهض مع ع ععت‬ ‫د داك ع ع ع د بثر ع ع ع دلكتن ر ع ع ع د ي‬ ‫‪ -‬ه ع ع ععه‬
‫د ا د عععع‬ ‫ع ع ع ع دا‬ ‫ع ع ععو د د ع ع ع ع د ا رع ع ع ع‬ ‫ع ع ععماا د ا ع ع ع ع‬ ‫م ع ع ععش‬ ‫ه ب ع ع ععت‬ ‫م ع ع ععص ن د ع ع ععت‬
‫دهو ت ر‬
‫د ع ع ععت أل‬ ‫ع ع ععو مع ع ع ع د د ع ع ع ع مد‬ ‫ع ع ععت د الع ع ع ع م د ر ع ع ع ع ر ش‬ ‫‪ّ -‬م ع ع ععا وه ع ع ععتإ دف‬
‫رع ع ع ع‬ ‫رعع ع ع د ع ع عاا‬ ‫عع ع ع ت‬ ‫ع ع ععو ه ع ع ععهت د ي‬ ‫ع ع ععو دية دف ع ع ععتررت د اع ع ع ع نض‬
‫أللع ععت ت د او ع ع‬ ‫مع ععش ع ععفد د كع ععت‬ ‫دف ع ع د د ع ع مم د ي ع ع‬ ‫د ع عاهض قت ع ع مع ععص ق ع ع‬
‫د هاض‬
‫ع ععف إل‬ ‫‪ -‬إة د رر ع ع ب ع ع د ع عاهض لع ععتة مع ععت دإ م ع ع دا مع ععش ر ع ع د ك ع ععق ألتم ع ع‬
‫د ك ع ععق د ع ع ش‬ ‫م ع ععت‬ ‫رت ع ععرت م ب ع عت بال ع ع د ع ععما‬ ‫ع ععت د يت رع ععت‬ ‫د ام ع ععت م‬ ‫ت عع‬
‫ت ع ععت‬ ‫ع ع مع ععش ع ععف د‬ ‫ع ع ض لع ععتة د‬ ‫عع ر‬ ‫ع ععت‬ ‫م‬ ‫ي ع ععرت‬ ‫ع ععتت‬ ‫عع‬
‫ع ععص د ع ععت مع ععص‬ ‫هع ععن رر ع ع د د كت رع ععت ع ععم ر ع عاض إم ر ع ع مب ع ع نض‬ ‫ت عع‬ ‫عع‬ ‫هة د ام ع ععت‬
‫ك ع ععا د ه ع ععمض ع ععرص د ك ع ععرص‬ ‫ع ععتم‬ ‫ععع‬ ‫مت ام ع ععت‬ ‫د م ع ععم إ ع ععو ممد ع ععق د يع ع عتى د ألع ع ع دا‬
‫ع ع ععرتنض و ع ععم دو عع ععت ش ب ع ع ع‬ ‫ا اع ع ع د ثألتمع ع ع أل ع ع ع د ع ع عاهض م ع ععش ع ععف د مد ع ع ععق م ع ععش ع ع ع‬
‫مأل ع ع ه ع ع ش هكثع ععا مع ععص ‪ %4‬مع ععص د ر ع ع ر ررص مع ععش د ع ع‬ ‫عع‬ ‫د رر ع ع د ثألع ععتمش ه ع ععن ه‬
‫ع ع ع ت د ع ع ع ا دن ن ه ي ع ععتن د ع ععت م ع ععص ر ع ععل د ع ع ع ه م ع ععت‬ ‫ع ععات‬ ‫ع ع عاهم هُو ع ععام د ا ع ععتت د‬
‫د او ع ع‬ ‫ع ععو دف ع ع ل رع ععا‬ ‫ع ععش رع ععا م ع ععت ا‬ ‫د ع ععت مع ععش ده يت ع ععت‬ ‫ا ع ععش هة مع ععا‬
‫(‪)24‬‬
‫ت‬ ‫و م ت ش د ألت مة ر ه‬
‫رع ععل ا ع ععا‬ ‫د مع ععا ع ععم مع ععتت د ام ع ععت‬ ‫مع ععش وهع ععت‬ ‫ع ععو د ع ععا ن مع ععص دهق مع ععت‬
‫ع ععم‬ ‫هع ععت‬ ‫ا ع ععص هة ع ع‬ ‫أل دا ر ع ع‬ ‫ع ععو د ا ر ع ع د‬ ‫هة د ام ع ععت ا ع ع‬ ‫د ع ععا د ع عادم‬
‫إه هة دل ر ع ع مع ععص د ك ع ععق د ر ع ع ع ر ش‬ ‫ع ع ع ق د أل ع ع دا‬ ‫إ ع ععو م داك ع ع‬ ‫رع ععا لر ع ع د‬ ‫ع ععت‬
‫(‪)25‬‬
‫ل‬ ‫هت إ و ‪ %62‬ا ة فد د‬

‫التحديات التي تواجه عملية التنمية للمرأة‪:‬‬

‫‪17‬‬
‫دراسات‬

‫‪ -‬د ثألتمع ع ع ع د ك ارع ع ع ع د ع ع ععتر ض ر ع ع ععل ب ع ع ع ع د ثألتمع ع ع ع د ر اع ع ع ع د فلم اع ع ع ع د ع ع ععتر ض‬


‫ع ع ععتة‬ ‫ععع‬ ‫ا ع ع ععص د‬ ‫ع ع ع ق د أل ع ع ع دا‬ ‫ع ع ععم د ع ع عاهض إ ع ع ععو م داك ع ع ع‬ ‫د ع ع ع ه ع ع ععن د امدر ع ع ع مع ع ععش‬
‫عع ق‬ ‫د أل ت ع ع د فلم ا ع ع ا ع ع إ أل ت ع ع ه ثما ع ع ا ع ع ت ه ر ع ع د ع عاهض مع ععش د م ع ععم إ ع ععو م داك ع ع‬
‫ع ع ععو د ك ع ع ععق ع ع ععت مر ع ع ع د ثألتمعع ع ع‬ ‫امهع ع ععا ى ع ع ععإل م ع ع ع ش ر ع ع ع د ثألتم ع ع ع د فلم ا ع ع ع‬ ‫د أل ع ع ع دا‬
‫مع ع ععش نت د ركع ع ععمض د ا ر ع ع عاض‬ ‫ع ع ععم د‬ ‫د‬ ‫دفو ع ع ع دا د‬ ‫ثر ع ع ع ا ع ع ع‬ ‫ل ع ع ععت مهع ع ععا‬ ‫(‪)26‬‬
‫د ع ع ععما‬
‫دف ت‬ ‫رص د فلم‬
‫رع ع ع ع ع‬ ‫ر ع ع ع ععا د ب ممرع ع ع ع ع م ع ع ع ععش‬ ‫دل رع ع ع ع ع د م ع ع ع ععت‬ ‫د م ع ع ع ععت‬ ‫‪ -‬داو ع ع ع ععق ن‬
‫ع ع ع ق د ألع ع ع دا‬ ‫ع ع عاهض د ر ع ع ع ر ر م ع ععش م داكع ع ع‬ ‫ع ععت ل د رت ع ععر‬ ‫ن ع ععن د‬ ‫رع ع ع د رت ع ععر‬ ‫د‬
‫رع ع ععا م ر ع ع ع ه ا ع ع ععا د رت ع ع ع ب ع ع ع ص‬ ‫ع ع ع ل ع ع ععتم رص ه ه ع ع ععت هة ع ع ععإل د م ع ع ععت‬
‫ع ع ع ع اط ه أل ل ع ع ععش ماع ع ع ع‬ ‫رع ع ع ع د ماع ع ع ع د ع ع ععش‬ ‫عععع ل‬ ‫ت ر ع ع ععت‬ ‫ع ع ععت ت هت‬ ‫ه ع ع ع ع دمهت‬
‫(‪)27‬‬
‫د ا ر د رت ر‬ ‫ش ر‬ ‫د ك قد‬ ‫ي‬ ‫ت ت‬ ‫م ت اق‬
‫هع ع ععإل‬ ‫مع ع ععش د لع ع ععر د غا ر ع ع ع د‬ ‫ع ع ععص ده ع ع ع‬ ‫د تو ع ع ع‬ ‫‪ -‬د ع ع ع دا دف ع ع ع ت رت‬
‫د بع ع ع ع عمدو‬ ‫ع ع ع ععص د ك ع ع ع ع د د رت ع ع ع ع ع‬ ‫ملعع ع ع ع‬ ‫ه ر ع ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ععت‬ ‫بأل ع ع ع عمل دف ع ع ع ععتة وع ع ع ععته‬
‫إ ع ع ععو ى ع ع ععإل‬ ‫ع ع ععتن د ر ع ع ع ع ر ش ال ع ع ععت‬ ‫ع ع ععتنم د ه ع ع ععإل‬ ‫ده ع ع ععتط ده‬ ‫د ا ع ع ع ع اا‬
‫م ع ع ع عمدإم م ع ع ععق‬ ‫عع ع ع‬ ‫د ع ع ععت‬ ‫ع ع ععتك ش د ألع ع ع ع ى د ع ع ععش ع ع ع ع‬ ‫دف تمع ع ع ع د ع ع ع ع ص‬ ‫إ ع ع ع ع ت رت‬
‫(‪)28‬‬
‫د اوت‬
‫ع ععرص د رت ع ععش م ع ععت ل د ع عاهض مع ععش‬ ‫مع ععش لع ععر د‬ ‫ع ععو هى د ب ع ع ت‬ ‫‪ -‬ع ععت ش‬
‫م ع ععش‬ ‫ععع‬ ‫دل ع ع ع دن د ر ع ع ع ر ر ر ع ععهت د ع ععفم‬ ‫ع ع ع ق د ألع ع ع دا د رت ع ععش مم ع ع ع‬ ‫م داكع ع ع‬
‫رت ع ع ععر‬ ‫رععع‬ ‫د ارر ع ع ععش د ع ع ععتط هع ع ععت مع ع ععص م ر ع ع ع‬ ‫قت ع ع ع دلند د ع ع ع ش رت ع ع ععت ت ع ع ع‬
‫ع ععم ض‬ ‫لع ع د‬ ‫ع ععغ هت د ع ععت م ععش ع ععإل دل ع ع دن‬ ‫عععو د ت ع ععل د عععش‬ ‫ا رعععش ده ع ع‬
‫ع ععم ت‬ ‫ع ع عاهض لألت ع ع ع ض د يت رع ع ع‬ ‫دل ع ع ع دن‬ ‫د ألت ع ع ع بت ع ع ع د ررع ع ع د ع ع ع ش م ع ععش د ع ع ع غ‬
‫مش م ر هت م ت ل تم ه ممد ق د يتى د أل دا‬
‫ع ععف‬ ‫مع ععش ه عع ع دن د ع ععت مع ععش دل ع ع دن اع ع ع ه ع ع م د ع ع دا‬ ‫ع ع ده يرع ععت‬ ‫ا‬
‫ع ععإل دل ع ع ع دن‬ ‫اهع ع ع ن م ع ع ع أل‬ ‫ع ععو د ألت ع ع ع ض د ك ت رااع ع ع‬ ‫ع ععت ادوق م ع ععت ع ع ع ا‬ ‫د ععع‬
‫ع عادم دو ت ر ع ع‬ ‫ع ععو دل ع ع دن د ع ععش ا ع ع م ع ععتن‬ ‫ع ععر اض د اوع ععت‬ ‫اع ععت ش ى ع ععإل رك ع ع‬
‫ع ع ش د ركع ععمض ع ععرص د ي ع ععتن د ب ع ععش‬ ‫ع ععت‬ ‫د ع عاهض‬ ‫ع ععت دض د ا د ع ع ع ععرص د او ع ع‬ ‫ع ععتنم ت‬
‫د ت‬

‫‪18‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫رععع‬ ‫ع ع ععم دل ع ع ع دن ع ع ععص‬ ‫د ع ع ععم ش د رت ع ع ععش ع ع ع ش د ع ع عاهض رك ع ع ع‬ ‫‪ -‬بع ع ععا‬


‫عععع ل‬ ‫د م ر ع ع ع ع د رت ع ع ع ععر ألمد ع ع ع ع ت د ع ع ع ععا ر ه ه ع ع ع ع أل تن م ت ع ع ع عااص مع ع ع ععص ت ر ع ع ع ع‬
‫ع ع ععت‬ ‫مع ع ععش د لع ع ععر د غا ر ع ع ع ه ده أل ع ع ععتت مع ع ععش‬ ‫د ع ع ععش ع ع ع ت ده ع ع ع‬ ‫د ع ععغت هت تلإمع ع ععت‬
‫ض‬
‫ع ع ععو‬ ‫تن ع ع ععت‬ ‫د‬ ‫ع ع ععتنم د ع ع ععفم ا ع ع ععت ش م ع ع ع ع د ع ع ع ع‬ ‫ده‬ ‫ع ع ع ع ل د ل ع ع ععا‬ ‫‪-‬‬
‫ععع‬ ‫أل ع ع ع‬ ‫د ت رععع د‬ ‫م ع ع ع دلإمع ع ععت‬ ‫د ت بععع‬ ‫مع ع ععص د ع ع ع‬ ‫ع ع ععا‬ ‫د‬ ‫د ام ع ع ععت‬
‫ر ب ىد هت‬ ‫ر د‬ ‫م د مش‬ ‫د ش م‬
‫ع ععتنم م ع ععش‬ ‫‪ -‬ده أل ع ععتت د رت ع ععش د بع ععتن د ع ععفم هنش إ ع ععو ت ع ع مع ععص د ع ععانم ده‬
‫ا ع ععت بت ع ع ع د ك رع ع ع م ع ععش د م ررع ع ع د ا ممرع ع ع‬ ‫ع ععت‬ ‫د ا عع ع‬ ‫داو ع ععق م ع ععا‬ ‫عع ع ض‬ ‫ع ععت‬
‫عع‬ ‫مع ععش د ل ععر د غا ر ع ع‬ ‫ع ععفد هنش إ ع ععو ععم هكثع ععا مع ععش ع ع ن د م رع ععت‬ ‫عع ض‬ ‫ع ععت‬ ‫معععش‬
‫ض‬ ‫ت‬ ‫ر مش‬ ‫ر د‬ ‫ت مش‬ ‫ض هنش ت ت ش إ و ك ر ن‬ ‫ت‬ ‫مش‬
‫د عععع ل‬ ‫ع ع ع ععته‬ ‫ع ع ع ع ض د لع ع ع ععغح دهو ع ع ع ععت ش‬ ‫ع ع ع ععت‬ ‫ع ع ع ععمن‬ ‫‪ -‬د رألع ع ع ععا د ع ع ع ععفم‬
‫د اهض إاتنض مكمض د رر‬ ‫ه ت هنش إ و ادوق ن‬ ‫د تك‬
‫ع ععم د ألتر ع ع‬ ‫ر ع ع إى‬ ‫ر عع د‬ ‫ع ع ادن مع ععش ع ععان مبع ع ع ند‬ ‫ع ععق د كع ععت‬ ‫ه‬
‫ص ير هت ت ت ش‪:‬‬ ‫د ش‬ ‫اص ألو د رك مص ف د م‬ ‫د رت ر‬
‫دهو ت ر ع ع ع ع ع د يت ع ع ع ع ع ع ع ع ع ععت ك ق‬ ‫ع ع ع ع ععتن‬ ‫دل بع ع ع ع ععت د رت ع ع ع ع ععر ده‬ ‫ه ععععع‬
‫د ك ع ع ععق‬ ‫ع ع ععت‬ ‫م‬ ‫د عع ع ع‬ ‫ب ع ع ععت‬ ‫د ع ع عاهض‬ ‫ع ع ععتنض ع ع ععرص د اوع ع ع ع‬ ‫د ر ع ع ع ر ش مك ع ع عمد‬
‫ع ع ععا‬ ‫ير ع ع ععهت رت ع ع ععهت‬ ‫ع ع ع و ع ع ععا ع ع ععف د ركع ع ععمض مع ع ععص ق ع ع ع‬ ‫مي‬ ‫ع ع ععت‬ ‫د ععع ش م‬
‫م ع ع ع ع إ ع ع ع ععو‬ ‫ما ع ع ع ع دف ع ع ع ع دا ركر‬ ‫بع ع ع ععق د ي ع ع ع ععح د‬ ‫د ا د ع ع ع ع دهو ت ر ع ع ع ع‬ ‫م ع ع ع ع دا‬
‫رت ع ع ععرت م ع ع ععش ع ع ع ع ر ده أل ع ع ععت ت ب ع ع ععت هت‬ ‫ع ع ععرص د ع ع ع عاهض دو ت ر ع ع ععت‬ ‫ع ع ععت دض‬ ‫د ا د عععع د‬
‫مم ر‬ ‫ر د ي رح د‬ ‫ب تة م ت ل هت مش‬
‫ت ع ع ع د ع ع عاهض ب ع ع ععا ض رار هع ع ععت ع ع ععم د ع ع ععتر إه هة د ب ع ع ع ند‬ ‫إى لع ع ععتة د ع ع ععم ش‬
‫ع ععو ه ع ععهت د ثألتم ع ع د فلم ا ع ع د هر ع ع ده ع ع‬ ‫ر ع ع د ع عاهض لثر ع عاض م ا ع ع نض ع ععت ش‬ ‫همع ععتت‬
‫ر ع ع ع د ع ع عاهض م ع ع ععت ل هت د رت ع ع ع‬ ‫رع ع ع‬ ‫ترألع ع ععت همع ع ععتت‬ ‫د ع ع ععش أل ع ع ع‬ ‫ده أل ع ع ععتت د رألع ع ععا‬
‫ع ع ش د اثرع عااص‬ ‫ععتن‬ ‫ماع ع د ععش ه ي ععم م ععص مد ععت‬ ‫ت ععت ش ه ع ع م ععص او ع ع د ي ععح د‬
‫ا اععع‬ ‫دلن د‬ ‫ت ع ع ع ي دت لتم ع ع ع د ع ع ع‬ ‫ع ع ععتم‬ ‫رععع‬ ‫ب ععع‬ ‫ت ععع‬ ‫ع ع ععو دل‬
‫ألع ععمش‬ ‫هع ععت م دام ع ع مع ععق ن ع عمد‬ ‫ع ععت د برع ععمم مع ععش ق م ع ع‬ ‫ع ععو ن‬ ‫ع ععم ض د ع عاهض د الر ع ع‬

‫‪19‬‬
‫دراسات‬

‫ع ع ع ععت ل د رت ع ع ع ععر د رت ع ع ع ع‬ ‫ع ع ع ع د ع ع ع عاهض مع ع ع ععش د‬ ‫ع ع ع ععت دض‬ ‫د رت ع ع ع ععر د ب ر ع ع ع ع ع ع ع ععل دا د‬


‫ع ععت‬ ‫ع ع عاهض ن‬ ‫ع ععتنم د رت ع ععش دهو عع ععت ش‬ ‫د ع ع عمد ن د إمع ع ع د ع ع ع ن ده‬ ‫ي ع ععر‬
‫ن فد د مو‬ ‫د ار‬ ‫د مت‬ ‫ت‬ ‫ر مق د‬ ‫ت‬

‫المراجع‬
‫(‪ )10‬غادة بفلح‪ .‬النوع االجتماعي وتنمية‬
‫الموارد البشرية‪ ،‬موقع شبكة التواصل‬
‫االجتماعي‪.‬‬ ‫(‪ )1‬د‪.‬فدوى المصري‪ ،‬التنمية وأسس‬
‫(‪ )11‬االطار العام لمؤشرات وتدخالت نحو‬ ‫التخطيط لها داخل المجتمع‪ .‬الحوار‬
‫إدماج النوع االجتماعي‪ .‬مصدر سابق‪.‬‬ ‫المتمدن‪ ،‬العدد ‪2008/6/16 .2315‬‬
‫ص‪.34‬‬ ‫(‪ )2‬المرأة والرجل في فلسطين‪ -‬قضايا‬
‫(‪ )12‬امين عامي‪ -‬سامي سحويل‪ -‬المساواة‬ ‫وإحصاءات ‪ 2013‬كانون األول ‪/‬‬
‫بين الجنسين وتمكين المرأة‪ -‬الهدف‬ ‫ديسمبر ‪ ،2012‬الجهاز المركزي‬
‫الثالث من أهداف االلفية‪ .‬وزارة شؤون‬ ‫لالحصاء الفلسطيني‪ .‬رام هللا – فلسطين‪.‬‬
‫المرأة‪ .‬آذار ‪ .2012‬ص‪.15-14‬‬ ‫(‪ )3‬االطار العام لمؤشرات وتدخالت نحو‬
‫(‪ )13‬الجهاز المركزي لالحصاء‪2013 .‬‬ ‫ادماج النوع االجتماعي ضمن‬
‫(‪ )14‬المرأة والرجل في فلسطين قضايا‬ ‫استراتيجيات وموازنة الهيئات‬
‫وإحصاءات ‪ .2013‬الجهاز المركزي‬ ‫المحلية‪.‬مفتاح‪ .‬تشرين الثاني‪.2011 .‬‬
‫لإلحصاء‪ .‬دولة فلسطين‪ .‬تشرين الثاني‬ ‫ص‪.2‬‬
‫‪ .2013‬ص‪109‬‬ ‫(‪ )4‬د‪.‬فدوى المصري‪ ،‬مرجع سابق‪.‬‬
‫(‪ )15‬المرجع السابق‪ ،‬ص‪64‬‬ ‫(‪ )5‬تقدير المؤتمر العالمي الرابع المعني‬
‫(‪ )16‬المرجع السابق‪ .‬ص‪119‬‬ ‫بالمرأة ‪ -1995‬الهدف االستراتيجي ‪22‬‬
‫(‪ )17‬دور التنظيمات والحركات السياسية‬ ‫والهدف االستراتيجي ‪.32‬‬
‫الفلسطينية في تمكين النساء من الوصول‬ ‫(‪ )6‬ااالطار العام لمؤشرات وتدخالت نحو‬
‫لصناعة القرار‪ .‬مركز شؤون المرأة‪.‬‬ ‫ادماج النوع االجتماعي‪ ،‬مرجع سابق‪.‬‬
‫غزة‪-‬فلسطين ‪ .2013‬ص‪6-5‬‬ ‫(‪ )7‬نادر عزت سعيد‪ .‬ايمن عبد المجيد‪.‬‬
‫(‪ )18‬الرجل والمرأة في فلسطين (الجهاز‬ ‫مؤشرات النوع االجتماعي في الضفة‬
‫المركزية لالحصاء ‪)2013‬‬ ‫الغربية وقطاع غزة‪( .‬توصيات مؤتمر‬
‫(‪ )19‬المرجع السابق‪ .‬ص‪132‬‬ ‫بكين كمرجعية)‪ .‬برنامج دراسات التنمية‬
‫(‪ )20‬المشاركة السياسية للمرأة الفلسطينية‬ ‫–جامعة بيرزيت‪ .‬آذار ‪ ،2001‬ص‪54‬‬
‫في الحيز العام والخاص‪ .‬مركز شؤون‬ ‫(‪ )8‬المرأة والرجل في فلسطين‪ .‬قضايا‬
‫المرأة –غزة ‪ .2013‬ص‪13‬‬ ‫وإحصاءات ‪ .2013‬الجهاز المركزي‬
‫(‪ )21‬روز شوملي مصلح‪ .‬المشاركة‬ ‫لالحصاء الفلسطيني‪ .‬دولة فلسطين‪.‬‬
‫السياسية للمرأة وصنع القرار‪ ،‬مركز‬ ‫تشرين الثاني ‪.2013‬‬
‫األبحاث‪ .‬منظمة التحرير الفلسطينية‬ ‫(‪ )9‬االطار العام لمؤشرات التدخالت نحو‬
‫‪ .2012‬ص‪58-56‬‬ ‫اندماج النوع االجتماعي‪ .‬مرجع سابق‪.‬‬
‫صف‪.6‬‬

‫‪20‬‬
‫مجلة مركز التخطيط الفلسطيني‬

‫(‪ )22‬المشاركة السياسية للمرأة الفلسطينية‬


‫في حيز العام والخاص‪ .‬مركز سابق‪.‬‬
‫(‪ )23‬تقديم وزارة شؤون المرأة ربيحة‬
‫ذياب للوثيقة‪ ،‬موقع الوزارة على الشبكة‬
‫العنكبوتية ‪www.mowa.pna.ps‬‬
‫(‪ )24‬برنامج دراسات التنمية ‪.2004‬‬
‫(‪ )25‬المرجع السابق‪.‬‬
‫(‪ )26‬هالة مناع‪ .‬مشاركة النساء في‬
‫المجالس المحلية في قطاع غزة‪.‬مركز‬
‫شؤون المرأة‪-‬غزة ‪ .2006‬ص‪.41‬‬
‫(‪ )27‬ناهض ابو حماد‪ .‬التمويل الدولي‬
‫للمؤسسات االهلية الفلسطينية وأثره على‬
‫التنمية السياسية في قطاع غزة‪-2000 .‬‬
‫‪ .2010‬رسالة ماجستير‪ .‬جامعة االزهر‬
‫‪.2011‬‬
‫(‪ )28‬ياسر عالونة‪ .‬دور المرأة في التنمية‪.‬‬
‫سلسلة ابحاث ودراسات البحث السادس‬
‫عشر‪ .‬مركز تنمية المجتمع‪ .‬بانوراما‪ .‬رام‬
‫هللا ‪ .2001‬ص‪28-27‬‬

‫‪21‬‬

You might also like