ω¤Î√ 1 — Áˆ©Î_Ï÷¿

1 ’ÎÏfl¤ÎÏWο ÂOÿÎı
’˛V÷ΉfiÎ —
MÎoBÎÌIÎLÎÎ MÎΛÎLÎÎ ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀı ±ÎMÎHÎı MÎÎÏfl¤ÎÏWο ÂOÿÎıLÎÎı MÎÏfl«› ±Î ±ı¿‹ ¶ÎflÎ ‹ı‚‰ÌÂo. ±Î ±ı¿‹‹Îo ±ÎMÎHÎLÎı
VÎoBÎÌIÎ, ±·o¿Îfl, flÎBÎ, ‰F›Û V‰fl, ‰ÎÿÌ V‰fl, VÎo‰ÎÿÌ V‰fl, ±fi‰ÎÿÌ V‰fl, ω‰ÎÿÌ V‰fl, ¿HÎ V‰fl, ‰ø V‰fl, ‹ŸÕ,
±Î·ÎMÎ, OÎÎı·IÎÎLÎ, ’Ò‰ÎÛ_BÎ, μkÎflÎBÎ, μkÎfl flÎ_BÎ, ’Ò‰Û flÎBÎfiÌ T›ÎA›Î±˘fiÌ μÿÎËflHÎÁË Á‹…^÷Ì ’˛ÎÅ ◊Λ »ı. …ı flÎ√˘fi_
⁄_‘ÎflHÎ Á‹…‰Î ¬Ò⁄ μ’›˘√Ì »ı.
WMÎflÎı@IÎ MÎÎÏfl¤ÎÏWο ÂOÿÎıLÎÎı MÎÏfl«› flÎBÎ OÎo‘ÎflH΋Îo V΋…‰Î ¬ÒOÎ μMΛÎıBÎÌ »ı.
’ÎÏfl¤ÎÏWο ÂOÿÎıLÎÎı MÎÏfl«› —
(1) VÎoBÎÌIÎ — BÎÌIÎ, LÎÚI› ±LÎı ‰Îz ±Î hÎHÎı› ¿‚ÎLÎÎ V΋L‰›LÎı VÎoBÎÌIÎ ¿Ëı »ı. ±Î hÎHÎı› ¿‚αÎı V‰IÎohÎ ËÎı‰Î
»IÎÎo ±ı¿OÎÌΩLÎÌ ’Òfl¿ »ı.
(2) ±·o¿Îfl — ωÏÂp ±LÎı ±fiø‹‰Î‚Ì IÎηOΩ V‰flfl«LÎÎLÎı ±·o¿Îfl ¿Ëı »ı.
μÿÎËflHÎ — VÎÎflıBÎ, flıB΋...
(3) flÎBÎ — ‹LÎfio flo…LÎ ¿flı ±ı‰Ì ±ÎflÎıË-±‰flÎıË ±LÎı ‰ÎÿÌ-VÎo‰ÎÿÌ‰Î‚Ì ‹‘fl V‰flfl«LÎÎLÎı flÎBÎ ¿Ëı »ı.
(4) ‰F›˝ V‰fl — …ı V‰fl flÎB΋Îo LÎ ±Î‰IÎÎı ËÎı› IÎıLÎı ‰F›˝ V‰fl ±JΉΠ‰Ï…˝IÎ V‰fl ¿Ëı »ı.
(5) ‰ÎÿÌ V‰fl — flÎB΋Îo ±Î‰IÎÎ ‹A› V‰flLÎı ‰ÎÿÌ V‰fl ¿Ëı »ı. flÎB΋Îo ±Î‰IÎÎo ±L› V‰flÎı ¿flIÎÎo IÎıLÎÎı ωÂıWÎ μMΛÎıBÎ
JÎΛ »ı.
WÿÎËflHÎ — flÎBÎ ‹Î·¿ÎˆoVÎLÎÎı ‰ÎÿÌ V‰fl - ‹ (‹K›‹).
(6) VÎo‰ÎÿÌ V‰fl — ‰ÎÿÌ V‰fl MÎ»Ì ±Î‰IÎÎ ‹Ëk‰LÎÎ V‰flLÎı VÎo‰ÎÿÌ V‰fl ¿Ëı »ı.
ðÎÿÌ V‰fl VÎÎJÎı V‰fl VÎo‰Îÿ ‘flΉIÎÎ, ±ıÀ·ı ¿ı ‰ÎÿÌ V‰flJÎÌ «ÎıJÎÎ ¿ı MÎÎo«‹Î V‰flLÎı VÎo‰ÎÿÌ V‰fl ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — flÎBÎ-‹Î·¿ÎˆoVÎLÎÎı VÎo‰ÎÿÌ V‰fl - VÎÎ (ÊÕ…˚).
(7) ±fi‰ÎÿÌ V‰fl — flÎ√‹Î_ ±Î‰÷Î ‰ÎÿÌ ±LÎı VÎo‰ÎÿÌ V‰fl ÏVΉΛLÎÎ OΑΠ… V‰fl˘LÎı ±fi‰ÎÿÌ V‰fl ¿Ëı »ı.
(8) ω‰ÎÿÌ V‰fl — …ı V‰fl flÎB΋Îo LÎ ±Î‰IÎÎı ËÎı› »IÎÎo IÎıLÎÎı μMΛÎıBÎ @›Îflı¿ ¿fl‰ÎJÎÌ flÎBÎ ËÎÏfi LÎ JÎΛ ±LÎı
flÎBÎfiÌ fl_…¿÷Î ±JÎνIÎ˚ ‹‘flIÎÎ ‰‘ı, IÎı‰Î V‰flLÎı ω‰ÎÿÌ V‰fl ¿Ëı »ı.
(9) ¿HÎ V‰fl — ÂÎjÎÌ› VÎoBÎÌIÎLÎÎ flÎBÎLÎÎ V‰flLÎı BÎÎIÎÎo F›Îflı OÎÌΩ V‰flLÎÎı VMÎÂÛ ±MÎΛ I›Îflı …ı V‰flLÎÎı VMÎÂÛ ±ÎMÎ̱ı
IÎıLÎı ¿HÎ V‰fl ¿Ëı »ı. ¿HÎ V‰flLÎı VMÎÂÛ V‰fl MÎHÎ ¿Ëı »ı.
μÿÎËflHÎ — ÏLΑU
(10) ‰ø V‰fl — …ı V‰fl ·ı‰ÎJÎÌ ±ÎflÎıË‹Îo ±‰flÎıË ±LÎı ±‰flÎıË‹Îo ±ÎflÎıË JÎΛ IÎıLÎı ‰ø V‰fl ¿Ëı »ı. ‰ø V‰flJÎÌ
flÎBÎLÎÎ VÎΈoÿ›Û‹Îo ‰‘ÎflÎı JÎΛ »ı IÎJÎÎ …ı-IÎı flÎBÎLÎı IÎıLÎÌ ±ÎVÎMÎÎVÎLÎÎ V΋ÎLÎ V‰flÎı ‘flΉIÎÎ flÎBÎÎıJÎÌ ±·BÎ MÎÎÕÌ
¿Λ »ı.
(11) ‹ŸÕ — ±ı¿ V‰flJÎÌ OÎÌΩ V‰fl MÎfl …IÎÎo ‰E«ıLÎÎ V‰flÎı MÎflJÎÌ CÎVÎÎ¥LÎı …‰_o IÎıLÎı ‹ŸÕ ¿Ëı »ı.
C
μÿÎËflHÎ — MÎBÎ {ŸÕ V‰fl ÿÂÎÛ‰‰Î V‰fl MÎfl μ·Ào ±‘Û«oƒ¿Îfl ¿flΛ »ı. ‹ŸÕLÎÎ OÎı ≠¿ÎflÎı »ı.
(1) ±fi·Îı‹ ‹ŸÕ ±LÎı (2) ω·Îı‹ ‹ŸÕ
(12) ±Î·ÎMÎ — flÎBÎLÎÎ V‰flÎıLÎı ±Î¿Îfl‹Îo ωVIÎÎfl ¿fl‰ÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı ±Î·ÎMÎ ¿Ëı »ı.
(13) OÎÎı·IÎÎLÎ — flÎB΋Îo ±Î‰IÎÎ BÎÌIÎLÎÎ ÂOÿÎıLÎı ωω‘ flÌIÎı, …ÿÌ …ÿÌ ·›‹Îo V‰flÎı‹Îo BÎÒoJÎÌLÎı IÎηOΩ BÎΉÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı
OÎÎı·IÎÎLÎ ¿Ëı »ı.
(14) ’Ò‰Î*BÎ — VÎM÷¿LÎÎ ≠J΋ ω¤ÎBÎLÎı ’Ò‰Î*BÎ ¿Ëı »ı.
1
’ÎÏfl¤ÎÏWο ÂOÿÎı
 WÿÎËflHÎ — VÎÎflıB΋ ±JΉΠVÎÎflıB΋MÎ.
(15) μkÎflÎoBÎ — VÎM÷¿LÎÎ OÎÌΩ Ï‰¤ÎBÎLÎı μkÎflÎoBÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — ‹MΑÏfi ±JΉΠ‹MΑÏfiVÎÎo.
(16) ’Ò‰ÛflÎBÎ — …ı flÎBÎLÎÎı ‰ÎÿÌV‰fl ’Ò‰Î*B΋Îo ËÎı› ±LÎı IÎıLÎÎı V‰fl ωVIÎÎfl ‹oƒ ±LÎı ‹K› VÎM÷¿LÎÎ ’Ò‰Î*B΋Îo ‰‘Îflı
JÎΛ IÎıLÎı ’Ò‰ÛflÎBÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — flÎBÎ ÏOÎËÎBÎLÎÎı ‰ÎÿÌ V‰fl BÎ »ı, IÎıJÎÌ IÎı ’Ò‰ÛflÎBÎ BÎHÎΛ »ı.
(17) μkÎflflÎBÎ — …ı flÎBÎLÎÎı ‰ÎÿÌ V‰fl μkÎflÎoB΋Îo ËÎı› ±LÎı IÎıLÎÎı V‰fl ωVIÎÎfl ‹K› ±LÎı IÎÎfl VÎM÷¿fiÎ μkÎflÎoB΋Îo
‰‘Îflı JÎΛ IÎıLÎı μkÎflflÎBÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — flÎBÎ ¤ˆfl‰ ±LÎı ±ÎÂΉflÌLÎÎı ‰ÎÿÌ V‰fl ‘ »ı, IÎıJÎÌ IÎı μkÎflflÎBÎ BÎHÎΛ »ı.

V‰ÎK›Î›
1. LÎÌ«ıLÎÎ ≠ëÎıLÎÎ …‰ÎOÎ ±ÎMÎÎı —
(1) VÎoBÎÌIÎ ±ıÀ·ı Âo ?
(2) ±·o¿Îfl ±ıÀ·ı Âo ?
(3) flÎBÎ ±ıÀ·ı Âo ?
(4) ‰F›˝ V‰fl ±ıÀ·ı Âo ?
(5) ‰ÎÿÌ V‰fl ±ıÀ·ı Âo ?
2. LÎÌ«ı ±ÎMÎı·Î ≠ëÎı‹Îo …ı ω¿SMÎ VÎΫÎı ËÎı› IÎı ω¿SMÎ MÎfl ““9”” ÏLÎÂÎLÎÌ ¿flÎı —
(1) ‰ÎÿÌ V‰fl MÎ»Ì ±Î‰IÎÎo ‹Ëk‰LÎÎ V‰flLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) V‰fl (⁄) VÎo‰ÎÿÌ V‰fl (¿) MÎ¿Õ (Õ) ‰F›* V‰fl
(2) ‰ÎÿÌ ±LÎı VÎo‰ÎÿÌ V‰fl ÏVΉΛLÎÎ OΑΠ… V‰flLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) ±fi‰ÎÿÌ V‰fl (⁄) ‰F›Û_ V‰fl (¿) V‰fl (Õ) ±·o¿Îfl
(3) VÎM÷¿LÎÎ ≠◊‹ ω¤ÎBÎLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) VÎM÷¿ (⁄) ’Ò‰Î*BÎ (¿) μkÎflÎoBÎ (Õ) ‰ÎÿÌ V‰fl
(4) flÎBÎLÎÎ V‰flÎıLÎı ±Î¿Îfl‹Îo ωVIÎÎfl ¿fl‰ÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) IÎÎLÎ (⁄) OÎÎı·IÎÎLÎ (¿) ±Î·ÎMÎ (Õ) ±·o¿Îfl
(5) VÎM÷¿LÎÎ OÎÌΩ Ï‰¤ÎBÎLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) ’Ò‰Î*BÎ (⁄) MÎ¿Õ (¿) flÎBÎ (Õ) μkÎflÎoBÎ
(6) …ı V‰fl flÎB΋Îo LÎ ±Î‰IÎÎı ËÎı› »IÎÎo IÎıLÎÎı μMΛÎıBÎ @›Îflı¿ ¿fl‰ÎJÎÌ flÎBÎËÎÏfi LÎ JÎΛ ±LÎı flÎBÎfiÌ flo…@÷Î
‰‘ı IÎı‰Î V‰flLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) ‰ÎÿÌ V‰fl (⁄) ±fi‰ÎÿÌ V‰fl (¿) ω‰ÎÿÌ V‰fl (Õ) MοÕ
(7) flÎB΋Îo ±Î‰IÎÎ BÎÌIÎLÎÎ ÂOÿÎıLÎı ωω‘ flÌIÎı, …ÿÌ-…ÿÌ ·›‹Îo V‰flÎı‹Îo BÎÒJo ÎÌLÎı IÎηOΩ BÎΉÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı Âo ¿Ëı »ı?
(±) ±Î·ÎMÎ (⁄) OÎÎı·IÎÎLÎ (¿) IÎÎLÎ (Õ) ‹ŸÕ
3. T›ÎA›Î±Îı ·¬Îı —
(1) ¿HÎ V‰fl (2) ‰ø V‰fl (3) ‹ŸÕ (4) ’Ò‰*flÎBÎ (5) μkÎflflÎBÎ (6) ±Î·ÎMÎ
***

2
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 2 ‹Ò‚¤Ò÷ ÂOÿ˘fiÌ Á‹…^÷Ì
’˛V÷ΉfiÎ —
MÎoBÎÌIÎLÎÎ MÎΛÎLÎÎ ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀı ‹Ò‚¤Ò÷ ÂOÿ˘fiÌ Á‹…^÷Ì …wflÌ »ı. ±Î ±ı¿‹‹Î_ ±ÎMÎHÎı LÎÎÿ ±LÎı IÎıLÎÌ Ï‰ÂıÊIÎαÎı,
‰HÎÛ ±LÎı IÎıLÎÎ ≠¿ÎflÎı, flÎBÎ-ΩÏIÎ ±LÎı IÎıLÎÎ ≠¿ÎflÎı, flÎBÎLÎÎ ÏLΛ‹Îı IÎJÎÎ ¿ıÀ·Î¿ ’˛OÎo‘Îı MΈ¿Ì ‘˛MÎÿ, ‘‹Îfl, Ã‹flÌ, IÎflÎLÎÎ
±LÎı «IÎfloBΠωÂıfi˘ ±P›ÎVÎ ¿flÌÂo.

(1) LÎÎÿ ±LÎı LÎÎÿLÎÌ Ï‰ÂıWÎIÎαÎı —

LÎÎÿ — VÎoBÎÌIÎ μMΛÎıBÎÌ ±‰Î… ¿ı …ıLÎÌ ¿oMÎLÎ-VÎoA›Î ÏLΛϋIÎ ËÎı› IÎıLÎı LÎÎÿ ¿Ëı »ı. LÎÎÿLÎÌ 3 (hÎHÎ) ωÂıWÎIÎαÎı »ı.
(1) LÎÎÿfio ¨«Î-LÎÌ«ÎMÎb_ — …ı‹ LÎÎÿLÎÌ ±ÎoÿÎı·LÎ VÎoA›Î ‰‘Îflı IÎı‹ LÎÎÿ ¨«Îı ±LÎı …ı‹ LÎÎÿLÎÌ ±ÎoÿÎı·LÎ
VÎoA›Î ±Îı»Ì IÎı‹ LÎÎÿ LÎÌ«Îı ËÎı› »ı.
WÿÎËflHÎ — IÎÎfl VÎM÷¿LÎÎ WÎÕ˚…(VÎÎo)LÎÌ ±ÎoÿÎı·LÎ VÎoA›Î Ωı 480 ËÎı› IÎÎı IÎıLÎÎJÎÌ O΋HÎÎ LÎÌ«Î ‹K› VÎM÷¿LÎÎ
WÎÕ˚…(VÎÎ)LÎÌ ±ÎoÿÎı·LÎ VÎoA›Î 240 ËÎı› »ı.
(2) LÎÎÿfio LÎÎLÎÎ - ‹ÎıÀÎMÎb_ — …ı LÎÎÿLÎÌ CÎLÎIÎÎ ±JΉΠ¿oMÎLÎ ±Îı»\_ IÎı‹ LÎÎÿ LÎÎLÎÎı ËÎı› »ı. …ı‹ LÎÎÿLÎÌ
CÎLÎIÎÎ ±JΉΠ¿oMÎLÎ ‰‘ IÎı‹ LÎÎÿ ‹ÎıÀÎı ËÎı› »ı.
WÿÎËflHÎ — ¿Îı¥ MÎHÎ V‰fl ‘Ì‹ıJÎÌ BÎΉΠ¿ı ‰BÎÎÕ‰ÎJÎÌ LÎ∞¿ VÎo¤‚ÎÂı, MÎfloIÎ IÎı V‰flLÎı ¬S·Î ±‰Î…ı
BÎΉΠ¿ı ‰BÎÎÕ‰ÎJÎÌ ÿÒfl VÎ‘Ì VÎo¤‚ÎÂı.
y΋, ¿Îı¥ ‰VIÎ MÎfl ±ÎMÎHÎı ‘Ì‹ıJÎÌ ’˛ËÎfl ¿fḻı IÎÎı ±‰Î… ‘Ì‹Îı ±Î‰ı IÎıJÎÌ IÎıLÎı LÎÎLÎÎı LÎÎÿ ¿ËÌÂo
±LÎı ΩıflJÎÌ ’˛ËÎfl ¿fḻı IÎÎı ±‰Î… ‹ÎıÀÎı ±Î‰ı IÎıJÎÌ IÎıLÎı ‹ÎıÀÎı LÎÎÿ ¿ËÌÂo. sı‹ LÎÎÿLÎÎ ±ÎoÿÎı·LÎLÎÌ
MÎËÎı‚Î¥ ‰‘ı IÎı‹ LÎÎÿ ¨«Îı ±LÎı LÎÎÿLÎÎ ±ÎoÿÎı·LÎLÎÌ MÎËÎı‚Î¥ CÎÀı IÎı‹ LÎÎÿ LÎÌ«Îı JÎIÎÎı ËÎı› »ı. y΋,
LÎÎÿfio LÎÎLÎÎ-‹ÎıÀÎMÎb_ IÎıLÎÎ ±ÎoÿÎı·LÎLÎÌ MÎËÎı‚Î¥ MÎfl ±Î‘ÎÏflIÎ ËÎı› »ı.
(3) LÎÎÿLÎÌ ΩÏIÎ ±JΉΠBÎHÎ — LÎÎÿLÎÌ ±ı‰Ì ωÂıWÎIÎÎ »ı ¿ı IÎıLÎı Ωı›Î ‰BÎfl VÎÎo¤‚ÌLÎı MÎHÎ ±Îı‚¬Ì ¿Λ
»ı. IÎıLÎı LÎÎÿLÎÌ ΩÏIÎ ±JΉΠBÎHÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — flıÏÕ›Îı MÎfl ‰ÎBÎIÎo ‰Îz / ‰Îg…hÎ ¿ı BÎΛ¿LÎÎı ±‰Î… Ωı›Î ‰BÎfl VÎÎo¤‚ÌLÎı ±Îı‚¬Ì ¿Λ »ı.

(2) ‰HÎÛ ±LÎı IÎıLÎÎ ≠¿ÎflÎı —

ðHÎÛ — VÎoBÎÌI΋Îo V‰flÎıLÎÌ Ï‰ÏÂp ·BÎΉÀLÎÌ Ïø›ÎLÎı ‰HÎÛ ¿Ëı »ı. BÎΉÎLÎÌ ’˛I›ZÎ Ïø›ÎLÎı ‰HÎÛ ¿Ëı »ı, ‰HÎÛLÎÎ
‹A› 4(«Îfl) ≠¿Îfl »ı.
(1) VJÎÎ›Ì ‰HÎÛ (2) ±ÎflÎıËÌ ‰HÎÛ (3) ±‰flÎıËÌ ‰HÎÛ ±LÎı (4) VÎo«ÎflÌ ‰HÎÛ
(1) VJÎÎ›Ì ‰HÎÛ — ±ı¿ … V‰flLÎı ‰Îflo‰Îfl ±À¿Ì-±À¿ÌLÎı μMΛÎıB΋Îo ·ı‰ÎLÎÌ Ïø›Î ±JÎÎÛIÎ˚ ±ı¿ … V‰flLÎı OÎı
¿ı IÎıJÎÌ ‰‘ ‰Îfl ·ı‰ÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı VJÎÎ›Ì ‰HÎÛ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — VÎÎVÎÎVÎÎVÎÎ, flıflıflıflı...
(2) ±ÎflÎıËÌ ‰HÎÛ — LÎÌ«Î V‰flÎıJÎÌ ¨«Î V‰flÎı VÎ‘Ì «œIÎÎ ø‹‹Îo ·ı‰ÎLÎÌ Ïø›Î ±JÎÎÛIÎ˚ V‰flÎıLÎı «œIÎÎ ø‹‹Îo
fl…Ò ¿fl‰ÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı ±ÎflÎıËÌ ‰HÎÛ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — VÎÎflıB΋MΑ...
(3) ±‰flÎıËÌ ‰HÎÛ — ¨«Î V‰flÎıJÎÌ LÎÌ«Î V‰flÎı VÎ‘Ì μIÎflIÎÎ ø‹‹Îo ·ı‰ÎLÎÌ Ïø›Î ±JÎÎÛIÎ˚ V‰flÎıLÎı μIÎflIÎÎ ø‹‹Îo
fl…Ò ¿fl‰ÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı ±‰flÎıËÌ ‰HÎÛ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — VÎÎoÏfi‘M΋BÎ....
3
‹Ò‚¤Ò÷ ÂOÿ˘fiÌ Á‹…^÷Ì
 (4) VÎo«ÎflÌ ‰HÎÛ — VJÎΛÌ, ±ÎflÎıËÌ ±LÎı ±‰flÎıËÌ ±Î hÎHÎı› ‰HÎÎıÛLÎÎ VÎo›ÎıBÎJÎÌ F›Îflı V‰flÎıLÎÌ μ·À-MηÀ ¿flΛ
»ı. ±JÎÎÛIÎ˚ hÎHÎı› ‰HÎÛLÎı Ï‹l ¿flÌ fl…Ò ¿fl‰ÎLÎÌ Ïø›ÎLÎı VÎo«ÎflÌ ‰HÎÛ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — VÎÎVÎÎVÎÎVÎÎ, flıflıflıflı; VÎÎflıB΋MΑ, VÎÎoÏfi‘M΋BÎ.

(3) ΩÏIÎ ±LÎı IÎıLÎÎ ≠¿ÎflÎı —

hÎBÎ ΩÏIÎ — flÎB΋Îo ±Î‰IÎÎ ±ÎflÎıË-±‰flÎıËLÎÌ V‰fl VÎoA›Î MÎflJÎÌ …ı LÎyÌ JÎΛ »ı IÎıLÎı flÎBÎ ΩÏIÎ ¿Ëı »ı.
hÎBÎLÎÌ ‹A› 3 (hÎHÎ) ΩÏIÎ »ı.
(1) ±ÎˆÕ‰ (2) WÎÎÕ‰ ±LÎı (3) VÎo’ÒHÎÛ.
(1) ±ÎˆÕ‰ — …ı flÎBÎLÎÎ ±ÎflÎıË - ±‰flÎıË‹Îo 5 (MÎÎo«) V‰fl ±Î‰ı IÎıLÎı ±ÎˆÕ‰ ΩÏIÎLÎÎı flÎBÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — ‹Î·¿ÎˆoVÎ, ¤ÒMÎηÌ...
(2) WÎÎÕ‰ — …ı flÎBÎLÎÎ ±ÎflÎıË-±‰flÎıË‹Îo 6 (») V‰fl ±Î‰ı IÎıLÎı WÎÎÕ‰ ΩÏIÎLÎÎı flÎBÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — ’ÒÏfl›Î, ‹Îfl‰Î...
(3) VÎo’ÒHÎÛ — …ı flÎBÎLÎÎ ±ÎflÎıË - ±‰flÎıË‹Îo 7 (VÎÎIÎ) V‰fl ±Î‰ı IÎıLÎı VÎo’ÒHÎÛ ΩÏIÎLÎÎı flÎBÎ ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — ¤ˆfl‰, ›‹LÎ...
rnLÿVIÎÎLÎÌ VÎoBÎÌIЈ·Ì/MΩÏIÎLÎÎ ÏVΩÎoIÎ ‹…OÎ flÎB΋Îo ±Îı»Î‹Îo ±Îı»Î 5 (MÎÎo«) ±LÎı ‰‘‹Îo ‰‘ 7 (VÎÎIÎ)
V‰flÎı ËÎı‰Î Ωı¥±ı.
½HÎÎ flÎBÎÎı‹Îo ±ÎflÎıË ±LÎı ±‰flÎıË‹Îo ±Î‰IÎÎ V‰flÎıLÎÌ VÎoA›Î ‰‘÷Ì-±Îı»Ì ËÎı› »ı. ±ÎJÎÌ ‹A› 3(hÎHÎ)
ΩÏI΋ÎoJÎÌ OÎÌ∞ 6 (») MÎıÀÎΩÏIÎ OÎLÎı »ı. ±Î‹ ¿<· 9 (LΉ) ΩÏIÎ ≠¿Îfl˘ »ı.
sı LÎÌ«ı ‹…OÎ »ı —
{A› 3 (hÎHÎ) ΩÏIÎ — (1) ±ÎˆÕ‰ (2) WÎÎÕ‰ ±LÎı (3) VÎo’ÒHÎÛ
{A› 3 (hÎHÎ) ±LÎı MÎıÀÎΩÏIÎ 6 (») ‹‚ÌLÎı ¿<· 9 (LΉ) ΩÏIÎ LÎÌ«ı ‹…OÎ »ı —
yΈՉ-±ÎˆÕ‰ WÎÎÕ‰-WÎÎÕ‰ VÎo’ÒHÎÛ - VÎo’ÒHÎÛ
yΈՉ - WÎÎÕ‰ WÎÎÕ‰-±ÎˆÕ‰ VÎo’ÒHÎÛ - ±ÎˆÕ‰
yΈՉ - VÎo’ÒHÎÛ WÎÎÕ‰-VÎo’ÒHÎÛ VÎo’ÒHÎÛ-WÎÎÕ‰
(4) flÎBÎLÎÎ ÏLΛ‹Îı —
hÎBÎ — ‹LÎfio flo…LÎ ¿flı ±ı‰Ì ±ÎflÎıË-±‰flÎıË ±LÎı ‰ÎÿÌ-VÎo‰ÎÿÌ‰Î‚Ì ‹‘fl V‰fl fl«LÎÎLÎı flÎBÎ ¿Ëı »ı. …ı‹Îo ÂÎjÎÎı@IÎ
ÏLΛ‹Îıfio MÎηLÎ JÎIÎo ËÎı› »ı, …ı LÎÌ«ı ‹…OÎ »ı.
(1) flÎB΋Îo flo…¿IÎÎ/‹‘flIÎÎ ËÎı‰Ì Ωı¥±ı, ¿ı‹ ¿ı IÎı BΉΛ »ı.
(2) flÎBÎLÎÌ μIMÎÏkÎ JÎÎÀ/‹ı·‹ÎoJÎÌ JÎΛ »ı.
(3) flÎB΋Îo ≠Îflo¤LÎÎı V‰fl “VÎΔ @›Îflı› ‰F›Û_ ¿flÌ Â¿Î› LÎËŸ.
(4) flÎB΋Îo ±ÎflÎıË-±‰flÎıË OÎLLÎı ËÎı‰Î Ωı¥±ı.
(5) flÎB΋Îo ‹ (‹K›‹) ±LÎı ’ (MÎo«‹) ±ı¿ VÎÎJÎı ¿ÿÌ ‰F›* ËÎı‰Î Ωı¥±ı LÎËŸ.
(6) flÎB΋Îo ±ı¿ V‰flLÎÎ OÎı V‰wMÎ ±ı¿ ÁÎ◊ı MÎÎVÎ-MÎÎVÎı ±Î‰Ì ¿ı LÎËŸ. μÿÎËflHÎ — Uflıflı, BÎUBÎ
(7) flÎB΋Îo ±Îı»Î‹Îo ±Îı»Î 5 (MÎÎo«) ±LÎı ‰‘‹Îo ‰‘ 7 (VÎÎIÎ) V‰flÎı ËÎı‰Î Ωı¥±ı.
(8) flÎB΋Îo ±ÎflÎıË, ±‰flÎıË, ‰ÎÿÌ, VÎo‰ÎÿÌ, ’Ò‰Î*BÎ, μkÎflÎoBÎ, BÎΛLÎ-‰ÎÿLÎ V΋› ‰BÎıflı ÏLΛ‹Îıfio MÎηLÎ JΉ_o
Ωı¥±ı.

4
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 q
(9) …ı flÎB΋Îo Â© ‹K›‹ (‹) ±LÎı MÎo«‹ (5) OÎoLÎı V‰flÎı ‰Ï…˝IÎ/‰F›˝ ËÎı› IÎı‹Îo IÎ̉˛ ‹K›‹ (‹...) ±‰U›
ËÎı› »ı ±LÎı IÎı flÎBÎLÎÌ Âw±ÎIÎ ‹oƒ VÎM÷¿LÎÎ Â© ÏLÎWÎÎÿ (ÏLÎ$) JÎÌ JÎΛ »ı.
(5) ‘˛MÎÿ —
±Î ±ı¿ ≠ΫÌLÎ BÎÌIÎ≠¿Îfl »ı. ‘˛MÎÿ ±ıÀ·ı ‘˛‰+’ÿ. …ı √Λ¿Ìfi_ ’ÿ ‘˛‰ ÷ÎflÎ …ı‰_ ±«‚ ±fiı ÷ı…V‰Ì »ı
÷ıfiı ‘˛‰’ÿ ±◊νIÎ˚ ‘˛’ÿ ¿Ëı »ı.
yÎÂflı MÎÎo«VÎÎı ‰Wν MÎËı·Îo B‰ÎÏ·›flLÎÎ flÎΩ ‹ÎLÎgVÎË IÎÎı‹flı ‘˛MÎÿ BÎΛLÎLÎÎı ¬ÒOÎ ’˛«Îfl ¿›ÎıÛ ËIÎÎı. ‘˛MÎÿLÎı
BÎÎLÎÎflαÎıLÎı ““‘˛MÎÏÿ›Î”” ¿Ëı‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı. ‘˛MÎÿ ‹ÎÀı ±Î ¿JÎLÎ ›Îÿ flά‰Î …ı‰_o »ı. “The man who has the
strength of five buffaloes. Let that man sing Dhrupad”, yJÎÎÛIÎ˚ …ı ‹ÎHÎV΋Îo MÎÎo« O΂ÿ/±Î¬·Î …ıÀ·o O΂
ËÎı› IÎı … ‘˛MÎÿ BÎΉ΋Îo V΋JÎÛ BÎHÎΛ. ÏËLÿVIÎÎLÎfio ±Î ‹ÿÎÛLÎÌ ±LÎı ΩıflÿÎfl BÎΛLÎ ‹LÎΛ »ı. ‘˛MÎÿ BÎÎLÎÎflαÎıLÎı
“¿·Î‰oIΔLÎÌ VÎoiÎÎJÎÌ ±Îı‚¬‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı. ‹„V·‹ ›BÎ ‘˛MÎÿ BÎΛLÎLÎÎı “VÎ‰HÎÛ ›BΔ IÎflÌ¿ı ±Îı‚¬Î› »ı. ‘˛MÎÿ‹Îo
¥rfl VIÎÏIÎLÎÎ ÂÎoIÎ, flV΋›, ‰˛… ±LÎı ÏËLÿÌ ¤ÎWÎ΋Îo BÎÌIÎÎı ËÎı› »ı.
μÿÎËflHÎ IÎflÌ¿ı flÎBÎ ›‹LÎLÎÎı ‘˛MÎÿ - “±Îı‹˚ Ëfl Ëfl ωÂ_¿fl” A›Î·LÎÌ ±MÎıZÎαı ‘˛‰MÎÿ ‰‘Îflı ωVIÎÚIÎ ËÎı›
»ı. MÎËı·Îo ‘˛MÎÿ‹Îo «Îfl (4) ¤ÎBÎ ËIÎÎo.
(1) VJÎÎ›Ì (2) ±oIÎflÎ (3) VÎo«ÎflÌ ±LÎı (4) ±Î¤ÎıBÎ.
ÃÎfloIÎ ËηLÎÎ V΋›‹Îo ‹ÎhÎ (1) VJÎÎ›Ì ±LÎı (2) ±oIÎflÎ ±ı‹ OÎı ¤ÎBÎ ’˛«Îfl‹Îo »ı. ‘˛MÎÿ BÎΛ¿Ì‹Îo Âw±ÎI΋Îo,
LÎÎı‹˚-IÎÎı‹˚LÎÎ ±Î·ÎMΫÎflÌJÎÌ ¿fl‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı. I›ÎflOÎÎÿ IÎı‹Îo ωω‘ ·›¿ÎfḻÎı …ı‰Ì ¿ı ÿBÎLÎ, ÏIÎBÎLÎ, «ÎˆBÎLÎ, ±ÎÕÌ,
ÏOαÎÕÌ, ¿<±ÎÕÌ ‰BÎıflı OÎIÎΉ‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı.
IJMÎÿ BÎΛ¿Ì “‹ÚÿoBÎ ¿ı MάΉ…”LÎÎ ‰ÎzLÎÎ ‰ÎÿLÎ VÎÎJÎı BÎΉ΋Îo ±Î‰ı »ı. ‘˛MÎÿ BÎΛ¿Ì «ÎˆIÎη, VÎ·ŒÎBÎ, IÎı‰flÎ,
{oMÎÎ, Oβõ, wƒ ‰BÎıflı ¬S·Î ⁄Î…fiÎ IÎηÎı‹Îo BÎΉ΋Îo ±Î‰ı »ı. ‘˛MÎÿ BÎΛ¿Ì‹Îo ‰Ìfl, ¿wHÎ ±LÎı ÂÎoIÎ flVÎ Ωı‰Î ‹‚ı
»ı. ‘˛MÎÿLÎÌ ‹A› 4 («Îfl) OÎÎLÎ̱Îı / ˆ·Ì±˘ »ı.
(1) ¬oÕËÎflOÎÎLÎÌ (2) LÎÎıËÎflOÎÎLÎÌ (3) ÕÎBÎflOÎÎLÎÌ ±LÎı (4) BÎÎıOÎflËÎflOÎÎLÎÌ
IJMÎÿLÎÎ ≠ΫÌLÎ BÎΛ¿Îı — (1) V‰Î‹Ì ËÏflÿÎVÎ (2) IÎÎLÎVÎıLÎ, (3) BÎÎıMÎη LÎΛ¿ (4) OΈ…-OÎΉflÎ ‰BÎıflı...
IJMÎÿLÎÎ ±‰ÎÛ«ÌLÎ BÎΛ¿Îı — (1) ÕÎBÎflOÎo‘ (2) BÎÕı«ÎOÎo‘ (3) OÎËıfl΋¬Îo (4) BÎΩLÎLÎ Ãο<fl (¤˘…¿) ‰BÎıflı...
(6) ‘‹Îfl —
‘‹Îfl ±ı «Îˆÿ ‹ÎhÎÎLÎÎı ¬S·Î ⁄Î…fi˘ ÷η »ı. ÷ı‹Î_ √‰Î÷Î √Ì÷˘fiı ‘‹Îfl ¿Ëı »ı. ‘‹Î… √Λ¿Ì‹Î_ ’¬Î‰…
¿ı Q≤ÿo√ ‰ÎzfiÌ Á_√÷ ◊Λ »ı. IÎη ‘‹Îfl BÎΛ¿Ì‹Îo ‹A›I‰ı flΑÎ-¿ÚWHÎLÎÎo ¤„@IÎMÎÿÎı IÎı‹… ËÎıflÌfio ‰HÎÛLÎ ËÎı› »ı.
±Î ±ı¿ lÚoBÎÎÏfl¿ BÎÌIÎ-≠¿Îfl »ı. ±ÎJÎÌ ‘˛MÎÿ √Λ¿ÌLÎÌ ±MÎıZÎαı ‘‹Îfl BÎΛ¿Ì‹Îo BÎo¤ÌflIÎÎ ±Îı»Ì Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ±Î
BÎΛ¿Ì‹Îo MÎHÎ ‘˛MÎÿLÎÌ …ı‹ … Âw±ÎI΋Îo LÎÎı‹˚-IÎÎı‹˚LÎÌ ±Î·ÎMΫÎflÌ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ±fiı ±Î √Ì÷’˛¿Îfl‹Î_ ÿBÎLÎ,
ÏIÎBÎLÎ, «ÎıBÎLÎ ‰BÎıflı ·›¿ÎfḻÎı IÎJÎΠωω‘ OÎÎı·IÎÎLÎÎıLÎÎı MÎHÎ Ïø›ÎI‹¿ ’˛›ÎıBÎ JÎΛ »ı. ‘˛MÎÿ BÎΛ¿Îı ‘‹Îfl BÎÌIÎ VÎfl‚IÎÎJÎÌ
BÎÎ¥ ¿ı »ı. Ëη‹Îo ±Î BÎÌIÎ ≠¿Îfl ¤BΉÎLÎLÎÎ VÎL‹¬ ‹ÚÿoBÎ ±JΉΠMά‰Î… ‰ÎzLÎÎ ‰ÎÿLÎ VÎÎJÎı ‰ˆWHΉ˘fiÌ Ë‰ı·Ì‹Î_
BΉΛ »ı. ÷ıfiı ˉı·Ì Á_√Ì÷ ¿Ëı »ı. ‘˛MÎÿ-‘‹Îfl BÎΛ¿Ì VÎÎı - ÿÎıœVÎÎı ‰WÎÛ MÎËı·Î ‰‘ ’˛«Îfl‹Îo ±Î‰Ì ËIÎÌ.
«Î«ÌLÎ ‘‹Îfl BÎΛ¿Îı — V‰Î‹Ì ËÏflÿÎVÎ, IÎÎLÎVÎıLÎ, OΈ…-OÎΉflÎ, BÎÎıMÎη LÎΛ¿
y‰Î˝«ÌLÎ / ËηLÎÎ ‘‹Îfl BÎΛ¿Îı — ÕÎBÎflOÎo‘, BÎÕı«ÎOÎo‘, BÎΩLÎLÎ Ãο<fl (¤˘…¿)
(7) Ã‹flÌ —

±Î ±ı¿ ±Î‘ÏLο BÎÌIÎ-≠¿Îfl »ı, …ı‹Î_ flÎBÎLÎÌ Â©IÎÎLÎı ≠ΑÎL› ±ÎMΉ΋Îo ±Î‰IÎo LÎJÎÌ. ±Î flÎ√fi˘ ±ÎωW¿Îfl
·¬LÎΈLÎÎ ±_Ï÷‹ LΉÎOÎ ‰Î∞ÿ ±·ÌÂÎËı ¿›ÎıÛ ËIÎÎı. ±Î LΉÎOÎ V‰›o ±ı¿ BÎΛ¿ ËIÎÎ. ÷ı‹HÎı ±A÷flÏMΛÎLÎÎ μMÎLÎ΋JÎÌ
5
‹Ò‚¤Ò÷ ÂOÿ˘fiÌ Á‹…^÷Ì
±LÎı¿ Ã‹fḻÎıLÎÌ fl«LÎÎ ¿flÌ ËIÎÌ. ÂÚoBÎÎfl ±LÎı ωflË OÎoLÎı ¤Î‰LÎı ±Î BÎΛ¿Ì‹Îo fl…Ò ¿fl‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı. Ã‹flÌ BÎÌI΋Îo
ÂOÿÎı ±Îı»Î ËÎı› »ı, MÎfloIÎ ‹‘fl V‰flÎo¿LÎ ±LÎı ¿·ÎI‹¿ fl…Ò±ÎIÎLÎı ¿ÎflHÎı Ã‹flÌ ¬ÒOÎ ·Îı¿Ï≠› JΛı· »ı. Ã‹flÌLÎı flÎBÎÎıfio
OÎo‘LÎ ËÎıIÎo LÎJÎÌ. IÎı‹ »IÎÎo ¿ıÀ·Îo¿ BÎHÎÌ…LÎÎı ¶ÎflÎ ‹‘fl flÎBÎÎı‹Îo ω‰ÎÿÌ V‰flÎıfio VÎo›Îı…LÎ ¿flÌ …ÿÎ …ÿÎ V‰flÎo¿L΋Îo
fl…Ò ¿flı »ı.
Ã‹flÌLÎÎ ‹A› 3 (hÎHÎ) ≠¿ÎflÎı »ı — (1) OÎLÎÎflVÎÌ (2) ·¬LÎ‰Ì ±LÎı (3) MÎoΩOÎÌ.
Ã‹flÌ BÎΛL΋Îo ·¬LÎΈ, OÎLÎÎflVÎ ±LÎı MÎoΩOÎ ±Î hÎHÎı› ’˛ÿÂ
ı Îı MÎÎıIÎÎLÎÌ ±ÎBÎ‰Ì ±·BÎ-±·BΠωÏÂpIÎαÎı ‘flΉı »ı.
X‹flÌLÎÎ flÎBÎÎı‹Îo ¬‹Î…, ¿ÎŒÌ, MÎÌ·, ÿıÂ, {Ÿ{ÎıÀÌ, ¤ˆfl‰Ì ‰BÎıflı flÎBÎÎı‹Îo Ï‹lHÎ ¿flÌLÎı Ã‹flÌ BÎÌIÎÎı V‰flOΩ
¿fl‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı.
X‹flÌLÎÎ IÎηÎı‹Îo ÿÌMΫoÿÌ, ÿÎÿflÎ, ¿Ëfl‰Î, ±K‘Î, MÎoΩOÎÌ-ÏhÎIÎη ‰BÎıflı IÎηÎı‹Îo ÏLÎOΩ ËÎı› »ı.
X‹flÌ BÎΛLЈ·ÌLÎÎ BÎΛ¿-BÎÎÏ›¿Î±Îı —
çÎıB΋ ±A÷fl, flVÎ·LÎOÎÎ¥, ÏVÎK‘ırflÌ ÿı‰Ì, ÂÎı¤ÎBÎIÎ*, ÏBÎÏflΩÿı‰Ì, ÂÎoÏIÎ ËÌflÎLÎoÿ, μVIÎÎÿ OÎÕı BÎ·Î‹±·Ì¬În.

(8) IÎflÎLÎÎ —

±Î BÎÌIÎ-≠¿ÎflLÎÎ ’˛HÎıIÎÎ OÎÎfl‹Ì VÎÿÌLÎÎ ’˛¬fl ŒÎflVÎÌ ÂΛfl-VÎoBÎÌIοÎfl ±‹Ìfl ¬ÂflÎı ËIÎÎ, ±ı‹ ‹ÎLΉ΋Îo ±Î‰ı
»ı. IÎflÎLÎ΋Îo …ÿÎ-…ÿÎ flÎBÎÎı‹Îo ±JÎÛËÌLÎ ÂOÿÎıLÎı ƒÒIη›‹Îo BΉΛ »ı. ¿Ëı‰Î› »ı ¿ı ±‹Ìfl ¬ÂflÎıLÎı VÎoBÎÌIÎ ¤ÎWÎÎfio
iÎÎLÎ LÎ ËÎı‰ÎJÎÌ IÎı‹HÎı VÎoBÎÌIÎLÎÎ VÎoV¿ÚIÎLÎÎ BÎÌIÎÎıLÎÎı ±VMÎp μE«Îfl ¿›Îı˝. …ıLÎÎ MÎÏflHÎ΋ı IÎflÎLÎÎ BÎΛLÎ Âw JΛo. ±Î
±ı¿ ‹„V·‹ ›BÎJÎÌ Âw JΛı· BÎÌIοÎfl »ı. IÎflÎLÎ΋Îo V‰fl ±LÎı ·›LÎÎı VÎoB΋ IÎıLÎo ‹Ëk‰fio ±Î¿WÎÛHÎ »ı. IÎflÎLÎÎ ¿Îı¥
MÎHÎ flÎB΋Îo BÎÎ¥ ¿Λ »ı. ±Î BÎÌIÎ ≠¿Îfl‹Îo BÎÌIÎLÎÎ ÂOÿÎıLÎı OÎÿ·ı IÎÎı‹˚, IÎLÎ, μÿÎLÎÌ, ÿÌ‹˚ IÎÿÎLÎÌ, IÎËÎflı, μÿIÎLÎ
…ı‰Î ±JÎÛËÌLÎ ÂOÿÎı ËÎı› »ı. ±Î BÎΛ¿Ì‹Îo BÎΛ¿LÎı ƒÒIÎ ·› ¿ı ±ÏIÎ ƒÒÒIη›‹Îo ωÂıWÎ IΈ›ÎflÌ ¿fl‰Ì MÎÕı »ı. ±Î BÎΛ¿Ì‹Îo
‰ˆÏ‰K› ËÎı‰ÎJÎÌ lÎıIÎÎ ‰BÎÛLÎı ‹LÎÎıflo…LΠωÂıWÎ ‹‚ı »ı. IÎflÎLÎ΋Îo ƒÒIÎ ÏhÎIÎη, ±ı¿IÎη, wMο, {MÎIÎη …ı‰Îo IÎηÎı‹Îo
ÏLÎOΩ ËÎı› »ı. μVIÎÎÿ ÏLÎVÎÎfl ËVÎıLάÎ_, ωLÎΛ¿flΉ MÎÀ‰‘ÛLÎ, ≠ÎıŒıVÎfl ‰Ì. ±Îfl. ±ÎÉ·ı ‰BÎıflı ΩHÎÌIÎÎ IÎflÎLÎÎ BÎΛ¿Îı
»ı. IÎflÎLÎÎLÎı ¿HÎνÀ¿Ì Á_√Ì÷‹Î_ ÏIÎS·ÎLÎÎ ¿Ëı »ı.

(9) «IÎfloBÎ —

…ı BÎÌI΋Îo BÎÌIÎÎıLÎÎ «Îfl Ï÷fl‰fl Ωı‰Î ‹‚ı IÎıLÎı «IÎfloBÎ ¿Ëı‰Î›. ±Î BÎÌI΋Îo (1) A›Î·LÎÎ ÂOÿ (2) IÎflÎLÎÎLÎÎ
OÎÎı· (3) VÎflB΋ / V‰fl‹ÎÏ·¿Î ±LÎı (4) Ï÷fl‰À …ı‰Î_ BÎÌIÎÎıLÎÎı V΋Ήı JÎΛ »ı. ±Î BÎÌIÎ ≠¿Îfl ωω‘IÎÎVΤfl
ËÎı‰ÎJÎÌ ‹LÎÎıflo…¿ ±LÎı ±Î¿WÎÛ¿ ·ÎBÎı »ı. ≠◊‹ ¤ÎB΋Îo A›Î·LÎÎ ÂOÿÎı, OÎÌΩ ¤ÎB΋Îo IÎflÎLÎÎLÎÎ OÎÎı·, hÎÌΩ ¤ÎB΋Îo
VÎflB΋/V‰fl‹ÎÏ·¿Î ±LÎı «ÎıJÎÎ ¤ÎB΋Îo IÎOηÎLÎÎ OÎÎı·Îı …ı‰Î Ï÷fl‰ÀLÎÎ OÎÎı· ±Î‰Î ωω‘ ŒÒ·ÎıLÎÌ ËÎfl‹Î‚Î ±ıÀ·ı «IÎfloBÎ.
«IÎfloBÎLÎÌ BÎΛ¿Ì »ÎıÀÎ A›Î·LÎÌ BÎΛ¿ÌLÎÌ …ı‹ ËÎı› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±Î BÎÌI΋Îo ±Î·ÎMÎ-OÎÎı·IÎÎLÎ-IÎÎLÎ ‰BÎıflı ·ı‰Î› »ı.
÷ı ‹ÎıÀı ¤ÎBÎı ÏhÎIÎη ±LÎı ±ı¿IÎη …ı‰Î IÎη‹Îo BΉΛ »ı. «IÎfloBÎ ¿Îı¥ MÎHÎ flÎB΋Îo BÎÎ¥ ¿Λ »ı.
V‰ÎK›Î›
1. LÎÌ«ı ±ÎMÎı·Îo ≠ëÎıLÎÎ …‰ÎOÎ ±ÎMÎÎı —
(1) LÎÎÿLÎÌ ¿ıÀ·Ì ωÂıWÎIÎαÎı »ı ?
(2) ‰HÎÛLÎÎ ¿ıÀ·Îo ≠¿Îfl »ı ?
(3) flÎBÎLÎÌ ‹A› ΩÏIÎ ¿ıÀ·Ì »ı ?

6
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 (4) flÎBÎLÎÌ MÎıÀÎΩÏIÎ ¿ıÀ·Ì »ı ?
(5) flÎBÎLÎÌ ¿<· ¿ıÀ·Ì ΩÏIÎ BÎHÎΛ »ı ?
(6) flÎB΋Îo ±Îı»Î‹Îo ±Îı»Î ¿ıÀ·Îo V‰flÎı ËÎı‰Î Ωı¥±ı ?
(7) flÎB΋Îo ‰‘‹Îo ‰‘ ¿ıÀ·Îo V‰flÎı ËÎı‰Î Ωı¥±ı ?
2. ÀÒo¿LÎÎıo‘ ·¬Îı —
(1) ‘˛MÎÿ (2) ‘‹Îfl (3) Ã‹flÌ (4) IÎflÎLÎÎ (5) «IÎfloBÎ
3. LÎÌ«ı ±ÎMÎı·Î ≠ëÎı‹Îo …ı ω¿SMÎ VÎΫÎı ËÎı› IÎı ω¿SMÎ MÎfl ““9”” ÏLÎÂÎLÎÌ ¿flÎı.
(1) VÎoBÎÌIÎ-μMΛÎıBÎÌ ±‰Î… ¿ı …ıLÎÌ ¿oMÎLÎ-VÎoA›Î ÏLΛϋIÎ ËÎı› IÎıLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) V‰fl (⁄) LÎÎÿ (¿) MÎ¿Õ (Õ) C΢ÓCÎÎÀ
(2) LÎÎÿLÎÌ ¿ıÀ·Ì ωÂıWÎIÎαÎı »ı ?
(±) 2 (⁄) 4 (¿) 3 (Õ) 5
(3) ‰HÎÛLÎÎ ‹A› ¿ıÀ·Îo ≠¿Îfl »ı ?
(±) 4 (⁄) 3 (¿) 2 (Õ) 5
(4) VÎoBÎÌI΋Îo V‰flÎıLÎÌ Ï‰ÏÂp ·BÎΉÀLÎÌ Ïø›ÎLÎı Âo ¿Ëı »ı ?
(±) V‰fl (⁄) ‰HÎÛ (¿) MÎ¿Õ (Õ) IÎη
(5) flÎBÎLÎÌ ‹A› ΩÏIÎ ¿ıÀ·Ì »ı ?
(±) 2 (⁄) 4 (¿) 5 (Õ) 3
(6) flÎBÎLÎÌ ¿<· ΩÏIÎ ¿ıÀ·Ì JÎΛ ?
(±) 3 (⁄) 9 (¿) 6 (Õ) 4
(7) flÎBÎLÎÌ μIMÎÏkÎ Âı‹ÎoJÎÌ JÎΛ »ı ?
(±) JÎÎÀ (⁄) IÎη (¿) flÎBÎ (Õ) ¿Îı¥ LÎÏË
(5) ‘˛MÎÿLÎÌ ¿ıÀ·Ì OÎÎLÎ̱Îı »ı ?
(±) 5 (⁄) 6 (¿) 3 (Õ) 4
***

7
‹Ò‚¤Ò÷ ÂOÿ˘fiÌ Á‹…^÷Ì
 3 flÎ√˘fiÌ ÂÎjÎÌ› ‹ÎÏË÷Ì
’˛V÷ΉfiÎ —
MÎoBÎÌIΠˈ ¥rfl ¿Ì „@IÎ,
nfl V‰fl‹ıÓ OÎVÎı ˈo fl΋.
hÎBÎÌ Ωı VÎLÎΛı flÎBÎ,
íÎÎı flÎıBÎÌ ¿Îı Ï‹·ı ±Îfl΋.
¼ÎflIÎÌ› VÎoBÎÌI΋Îo flÎBÎfio ωÂıWÎ ‹Ëk‰ flËı·o »ı. flÎBÎLÎı V΋›ÎfiVÎÎfl BÎΉ΋Îo ±Î‰ı IÎÎı ‹fiW›˘, ≠ÎHÎ̱Îı ÷◊Î
‰LÎVMÎÏIÎ MÎfl MÎHΠωÂıWÎ ±VÎfl JΛÎLÎÎ ±LÎı¿ ºpÎoIÎÎı ωz‹ÎLÎ »ı. ÷ı◊Ì Ï‰zÎJÎÌÛ±˘ ‹ÎÀı flÎBÎLÎÌ ÂÎjÎÌ› ‹ÎÏËIÎÌ ΩHÎÌ,
IÎı ¿›Î JÎÎÀ‹ÎoJÎÌ μIMÎLfi JÎΛ, IÎı‹Îo ¿›Î V‰flÎı μMΛÎıBÎÌ OÎLÎı, IÎı ¿¥ ΩÏIÎLÎÎı flÎBÎ »ı, IÎı‹Îo ‰ÎÿÌ-VÎo‰ÎÿÌ V‰fl ¿›Î
»ı, IÎı ¿›Î V΋›ı-V‰wMÎı BΉΛ »ı IÎı ΩHΉ_o ±I›oIÎ ±Î‰U›¿ »ı. flÎBÎLÎı ›ÎıB› flÌIÎı BΉΛ IÎÎı ±Î…LÎÎ iÎÎLÎ-ωiÎÎLÎLÎÎ
›B΋Îo IÎOÎÌOÎÌ VÎı‰ÎLÎÎ wM΋Îo MÎHÎ μk΋ flÌIÎı μMΛÎıBÎÌ ÏLΉÕı· »ı.
hÎBÎLÎÌ ±fi¤ÒÏIÎ ‹ÎLΉ-ÂflÌfl‹Îo ±ı¿ ±ÎË˚·Îÿ ’˛VÎflÎ‰Ì Ïÿ‰VÎ ÿflÏ‹›ÎLÎLÎÎ ‹ÎLÎÏVο IÎÎHÎ ¿ı JÎοLÎı ÿÒfl ¿fl‰Îfio
μk΋ VÎΑLÎ »ı, ωzÎJÎÌÛ±Îı‹Îo MÎÕı·Ì VÎWÎM÷ „@IÎLÎı ω¿ÎVÎ ø‹ ±ÎMΉÎfio ¿Î›Û MÎHÎ flÎ√ ¿flı »ı.
y΋ VÎoBÎÌIÎLÎΠω¶ÎLÎÎı «ÎıyVÎ’HÎı ¿Ëı »ı ¿ı VÎoBÎÌIÎ ¶ÎflΠωzÎJÎÌÛ ÏÂZÎH΋Îo ±ı¿ÎBβIÎÎ ¿ı‚‰Ì MÎÎıIÎÎfio ˆZÎÏHο
∞‰LÎ ±ÎK›Î„I‹¿ flÌIÎı ÏÿT› OÎLÎÎ‰Ì Â¿ı »ı.
1. flÎBÎ-Ï⁄ËÎBÎ
flÎ√ V‰w’ Ï«hÎÎ_¿fi øÎ - ÏLÎ VÎo‰Îÿ OÎLÎΛ¿fl, «œIÎı Ïfl-‘ ¿Îı I›ÎBÎ –
hÎÏhÎ ÿÒVÎflı ’˛Ëfl ‹ıo, BÎΉIÎ flÎBÎ ÏOÎËÎBÎ ––

ÚÎÎÀ — ÏOηΉ·
M‰fl — OÎı ‹K›‹ IÎJÎÎ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©
ðÏ…˝IÎ V‰fl — ±ÎflÎıË‹Îo flı ±LÎı ‘
òÏIÎ — ±ÎıÕ‰ - VÎo’ÒHÎÛ
ðÎÿÌ V‰fl — BÎ
MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — ÏLÎ
øÎΉÎLÎÎı V΋› — flÎÏhÎLÎÎı OÎÌΩı MÎËÎıfl
hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — ÂÎoIÎ ±LÎı VÎΈQ›
yÎflÎıË — ÏLÎ$ VÎÎ BÎ ‹ MÎ ÏLÎ VÎÎo
q
y‰flÎıË — ÁÎo ÏLÎ ‘, MÎ ‹ BÎ ‹ BÎ, flı VÎÎ
q
ÃÎ¿Õ — MÎ ‹ BÎ ‹ BÎ, flı Ïfi{{ VÎÎ
hÎBÎLÎÎı ’˛¤Î‰ — fl@IÎVÎo«Îfl IÎohÎLÎı ÏLΛohÎH΋Îo flάı »ı.
r‰ÂıWÎ — ±Î flÎBÎLÎÎ ±‰flÎıË‹Îo flı, ‘ V‰flÎıLÎÎı ’˛›ÎıBÎ ¿HÎ V‰flLÎÎ wM΋Îo ¬ÒOÎ ±SMÎ ’˛‹ÎH΋Îo JÎΛ »ı. VÎÎoÏfi‘MÎ ±LÎı
B΋BÎflıVÎÎ ±Î ’˛›ÎıBÎJÎÌ flÎBÎLÎÌ VÎoÿflIÎÎ ‰‘ı »ı. ±Î flÎ√ hÎHÎı› VÎM÷¿‹Îo BΉΛ »ı. ±Î flÎ√‹Î_ A›Î·, ‘˛MÎÿ, ‘‹Îfl
‰BÎıflı BΉΛ »ı.
8
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
2. flÎBÎ-OÎÎBÎılÌ —

r¶IÎÌ› ’˛Ëfl ÏLÎÏ BÎ - ÏLÎ ‹Úÿ, ‹ÎLÎIÎ ‹-VÎÎ VÎo‰Îÿ –

yÎflÎıËLÎ V‰fl flı-MÎ ‰Ï…˝IÎ, flάIÎ ¿ÎŒÌ JÎÎÀ ––
ÚÎÎÀ — ¿ÎŒÌ
M‰fl — √U - ÏLÎU ¿Îı‹‚ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©
ðÏ…˝IÎ V‰fl — ±ÎflÎıË‹Îo flı - MÎ, ±‰flÎıË‹Îo MÎ
òÏIÎ — ±ÎıÕ‰ - WÎÎÕ‰
ðÎÿÌ V‰fl — ‹
MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — VÎÎ
øÎΉÎLÎÎı V΋› — ‹K›flÎÏhÎ
hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — ¿flHÎ BÎo¤Ìfl
yÎflÎıË — VÎÎ √U ‹ ‘ ÏfiU VÎÎo
y‰flÎıË — VÎÎo ÏfiU ‘ ‹ √U flı VÎÎ
ÃÎ¿Õ — Ïfib ‘{{ Ïfib VÎÎ, ‹ √
U flı VÎÎ
hÎBÎ ’˛¤Î‰ — fl@IΫΒ ÏLΛohÎH΋Îo flάı »ı.
r‰ÂıWÎ — ±Î flÎB΋Îo A›Î·, ‘˛MÎÿ, ‘‹Îfl, ¤…LÎ, ≠ÎJÎÛLÎÎ, ¤„@IÎBÎÌIÎ ‰BÎıflı BΉΛ »ı. VÎÎoÏfi‘,
U ‹MΑ, ‹√flı
U VÎÎ
±Î flÌIÎı MÎo«‹LÎÎı ωÏÂp flÌIÎı μMΛÎıBÎ ¿flΛ »ı.

3. flÎBÎ - ±ÎVÎΉflÌ —
øÎ - ‘ - ÏLÎ ¿Îı‹· VÎÒfl ·BÎıo, «œIÎ BÎ - ÏLÎ LÎ VÎËÎIÎ –
Ä - BÎ ‰ÎÿÌ - VÎo‰ÎÿÌ IÎıo, ±ÎVÎΉflÌ ¿ËÎIÎ ––
ÚÎÎÀ — ±ÎVÎΉflÌ
M‰fl — √U ‘U ÏLÎU ¿Îı‹‚ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©
ðÏ…˝IÎ V‰fl — ±ÎflÎıË‹Îo BÎ ±LÎı ÏLÎ
òÏIÎ — ±ÎıÕ‰ - VÎo’ÒHÎÛ
ðÎÿÌ V‰fl — ‘U
MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — BUÎ
øÎΉÎLÎÎı V΋› — Ïÿ‰VÎLÎÎı OÎÌΩı ’˛Ëfl
hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — ¿flHÎ
yÎflÎıË — VÎÎ flı ‹ MÎ ÏLUÎ ‘U ÏLUÎ ‘U VÎÎo
y‰flÎıË — VÎÎo ÏLÎU ‘U MÎ, ‹ MÎ ‘U ‹ MÎ ‹ BÎ, ‹ flı VÎÎ
UU BÎ,
UU
ÃÎ¿Õ — ‹ ‹
‹MÎ ‘U ‹ MÎ BUUÎ BUUÎ flı VÎÎ
hÎBÎ ’˛¤Î‰ — F‰fl (IÎΉ) ‹@IÎ ¿flLÎÎflÎı flÎBÎ
r‰ÂıWÎ — ±Î flÎB΋Î_ A›Î·, ‘˛MÎÿ, ‘‹Îfl, IÎflÎLÎÎ ‰BÎıflı BΉΛ »ı.
9
flÎ√˘fiÌ ÂÎjÎÌ› ‹ÎÏË÷Ì
4. flÎBÎ-‹Î·¿ÎˆoVÎ —
hı - MÎ ‰Ï…˝IÎ, ±ÎıÕ‰ ‹‘fl, VÎOÎ ¿Îı‹‚ VÎfl‹ÎLÎ –
{-VÎÎ ‰ÎÿÌ-VÎo‰ÎÿÌ VÎΈo, ‹Î·¿ÎˆoVÎ MÎË«ÎLÎ ––
ÚÎÎÀ — ¤ˆfl‰Ì
M‰fl — BUÎ - ‘U - ÏLUÎ ¿Îı‹‚ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©
ðÏ…˝IÎ V‰fl — flı ±LÎı MÎ
òÏIÎ — ±ÎıÕ‰ - ±ÎıÕ‰
ðÎÿÌ V‰fl — ‹
MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — VÎÎ
øÎΉÎLÎÎı V΋› — ‹K›flÎÏhÎ
hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — ÂÎoIÎ ±LÎı BÎo¤Ìfl
yÎflÎıË — VÎÎ BÎU ‹ ‘U ÏLÎU VÎÎo
y‰flÎıË — VÎÎo ÏLÎU ‘U ‹ BÎU VÎÎ
ÃÎ¿Õ — ‘b ÏLÎb VÎÎ ‹, BÎU ‹ BÎU VÎÎ
hÎBÎ ’˛¤Î‰ — ‹LÎ ’˛Œ„S·IÎ ¿flLÎÎflÎı flÎBÎ.

r‰ÂıWÎ — ±Î flÎB΋Îo OÎÌΩ ¿Îı¥ MÎHÎ flÎBÎLÎÌ VÎËı… MÎHÎ »Î›Î ±Î‰IÎÌ LÎ ËÎı› IÎı‰Î flÎBÎÎı‹ÎoLÎÎı ±ı¿ flÎBÎ »ı.
±Î flÎ√ hÎHÎı VÎM÷¿‹Îo BΉΛ »ı. ±Î ‹ŸÕ’˛‘Îfi flÎB΋Îo A›Î·, ‘˛MÎÿ, ‘‹Îfl, IÎflÎLÎÎ, ¤…LÎ ‰BÎıflı BÎΉÎLÎÎı Ïfl‰Î… »ı.

5. flÎBÎ ¿ıÿÎfl
{K›‹ ¶ˆ IÎ̉fl VÎOÎËÌ, ±ÎflÎıËIÎ flı - BÎ ËÎLÎ –
M΋ VÎo‰ÎÿÌ ‰ÎÏÿ IÎı, ¿ıÿÎfl MÎÏË«ÎLÎ ––
ÚÎÎÀ — ¿S›ÎHÎ
M‰fl — OÎoLÎı ‹K›‹ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©
ðÏ…˝IÎ V‰fl — ±ÎflÎıË‹Îo flı-BÎ
y‰flÎıË‹Îo BÎ
òÏIÎ — ±ÎıÕ‰-WÎÎÕ‰
ðÎÿÌ V‰fl — ‹
MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — VÎÎ
øÎΉÎLÎÎı V΋› — flÎÏhÎLÎÎı MÎËı·Îı ’˛Ëfl
hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — BÎo¤Ìfl

10
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 q
yÎflÎıË — VÎÎ ‹ ‹ √ MÎ, ‹ MÎ ‘ MÎ, ÏLÎ ‘ VÎÎo
q
y‰flÎıË — VÎÎo ÏLÎ ‘ MÎ, ‹ MÎ ‘ MÎ, ‹ ‹ flı VÎÎ
q
ÃÎ¿Õ — VÎÎ ‹ ‹ √ MÎ, ‹ MÎ ‘ MÎ, ‹, VÎÎ flı VÎÎ
hÎBÎ ’˛¤Î‰ — V‰¿IÎÛT› MÎfl ωrÎVÎ ÏL΋ÎÛHÎ

r‰ÂıWÎ — flÎBÎ ¿ıÿÎfl‹Îo ‹K›‹ MÎfl BÎo‘ÎflLÎÎ ¿HÎLÎÎı ’˛›ÎıBÎ flÎBÎLÎÌ VÎoÿflIÎÎ ‰‘Îflı »ı ±LÎı IÎı ±ÏLÎ‰Î›Û ’HÎ »ı.
±Î flÎ√fiÌ fl_…¿÷Î ‰‘Îfl‰Î ‹ÎÀı ω‰ÎÿÌ V‰fl ¿˘‹‚ ÏfiÊÎÿfi˘ ’˛›ÎıBÎ ¿flΛ »ı.

6. flÎBÎ - ¤ˆfl‰ —
ÚÎÎÀ ¤ˆfl‰, flı - ‘ ¿Îı‹‚, ‘ - flı V‰fl VÎo‰Îÿ –

«ÎIΗ V΋› Ï‹· BÎÎ¥›ı, VÎo’ÒflLÎ ¤ˆfl‰ flÎBÎ ––

ÚÎÎÀ — ¤ˆfl‰

M‰fl — flıU ‘U ¿Îı‹‚ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©

ðÏ…˝IÎ V‰fl — LÎJÎÌ

òÏIÎ — VÎo’ÒHÎÛ VÎo’ÒHÎÛ

ðÎÿÌ V‰fl — ‘U

MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — flıU

øÎΉÎLÎÎı V΋› — ≠ÎIΗ¿Î·

hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — ÂÎoIÎ, BÎo¤Ìfl, ¤„@IÎflVÎ ’˛‘ÎLÎ

yÎflÎıË — VÎÎ √ flıU BÎ ‹ MÎ, BÎ ‹ ÏLÎ ‘U ÏLÎ ‘U ÏLÎ VÎÎo

y‰flÎıË — VÎÎo ÏLÎ ÏLÎ ‘U ÏLÎ ‘U MÎ, ‹ MÎ, BÎ ‹ √ flıU √ flıU VÎÎ

ÃÎ¿Õ — BÎ ‹ ÏLÎ ‘U ÏLÎ ‘U MÎ, BÎ ‹ √ flıUı √ flıU VÎÎ

hÎBÎ ’˛¤Î‰ — ±ı¿ÎBβIÎÎ ‰‘ÎflLÎÎflÎı flÎBÎ

r‰ÂıWÎ — flÎBÎ ¤ˆfl‰LÎÎ flUı ±LÎı ‘U V‰fl ±ÎoÿÎıÏ·IÎ »ı. VÎo’ÒHÎÛ flÌIÎı ‹ŸÕ ±LÎı B΋¿’˛‘ÎLÎ flÎBÎ »ı. ¤ˆfl‰fio V‰wMÎ
Ëo‹ıÂÎo ¿Îı‹‚ flËı »ı. ¤ÎflIÎÌ› VÎoBÎÌIÎ MΩÏIÎLÎÎı ¬ÒOÎ ≠ΫÌLÎ ±LÎı ’˛ÏVΩ flÎBÎ BÎHÎΛ »ı. ±Î flÎ√‹Î_ A›Î·, ‘˛MÎÿ,
‘‹Îfl, IÎflÎLÎÎ ‰BÎıflı BΉΛ »ı.
11
flÎ√˘fiÌ ÂÎjÎÌ› ‹ÎÏË÷Ì
7. flÎBÎ - MÎÀÿÌMÎ —
sOÎ ¿ÎŒÌ¿ı ‹ı·‹ıo, ±ÎflÎıËLÎ flı-‘ I›ÎBÎ –
þ© ÏLÎWÎÎÿ MÎÀÿÌMÎ ‹ıo, ‹ÎLÎIÎ MÎ-VÎÎ VÎo‰Îÿ ––
ÚÎÎÀ — ¿ÎŒÌ
M‰fl — BÎU ¿Îı‹‚ OÎοÌLÎÎ V‰flÎı Â©
‰Ï…˝÷ V‰fl — ±ÎflÎıË‹Îo flı - ‘
òÏIÎ — ±ÎıÕ‰ VÎo’ÒHÎÛ
ðÎÿÌ V‰fl — MÎ
MÎo‰ÎÿÌ V‰fl — VÎÎ
øÎΉÎLÎÎı V΋› — Ïÿ‰VÎLÎÎı hÎÌΩı ’˛Ëfl
hÎBÎ ’˛¿ÚÏIÎ — ÂÎoIÎ, BÎo¤Ìfl
yÎflÎıË — ÏLÎ$ VÎÎ BÎU ‹ MÎ ÏLÎ VÎÎo
y‰flÎıË — VÎÎo ÏLÎ ‘ MÎ ‹ BÎU flı VÎÎ
ÃÎ¿Õ — MÎ ÏLÎ VÎÎo, ‘ ‹ MÎ, ÏLÎ ‘ MÎ
hÎBÎ ’˛¤Î‰ — «M΂IÎ΋Î_ T≤Ï© ¿flLÎÎfl
r‰ÂıWÎ — ±Î flÎ√fiÎ JÎÎÀ ±oBÎı ‹I΋IÎÎoIÎfl ËÎı‰Î »IÎÎo ÷ı ¿ÎŒÌ JÎÎÀ‹Îo BÎHÎΛ »ı. ±Î flÎ√‹Î_ »ÎıÀÎ A›Î·, ‘˛MÎÿ,
¤…LÎ ‰BÎıflı BΉΛ »ı.
V‰ÎK›Î›
9” ÏLÎÂÎLÎÌ ¿flÎı.
1. LÎÌ«ıLÎÎ ≠ëÎıLÎÎo …ı …‰ÎOÎ VÎΫΠËÎı› IÎı ω¿SMÎ MÎfl “9
(1) OÎı ‹K›‹ ±Î‰IÎÎ ËÎı› IÎı flÎBÎfio LÎ΋ Âo ?
(±) OÎÎBÎılÌ (⁄) MÎÀÿÌMÎ (¿) ÏOÎËÎBÎ (Õ) ±ÎVÎΉflÌ
(2) ¿›Î flÎBÎLÎÌ ΩÏIÎ VÎo’ÒHÎÛ »ı ?
(±) ±ÎVÎΉflÌ (⁄) ¤ˆfl‰ (¿) ‹Î·¿ÎˆoVÎ (Õ) ¿ıÿÎfl
(3) ¿›Î flÎBÎLÎÎı BÎΉÎLÎÎı V΋› ‹K›flÎÏhÎ »ı ?
(±) ÏOÎËÎBÎ (⁄) MÎÀÿÌMÎ (¿) ¤ˆfl‰ (Õ) ‹Î·¿ÎˆoVÎ
(4) ±ı‰Îı ¿›Îı flÎBÎ »ı …ı JÎÎÀ MÎHÎ ËÎı› ±LÎı flÎBÎ MÎHÎ ËÎı› ?
(±) ±ÎVÎΉflÌ (⁄) ÏOÎËÎBÎ (¿) ¿ıÿÎfl (Õ) MÎÀÿÌMÎ
(5) ¿›Î flÎB΋Îo BÎo‘Îfl-ÏLÎWÎÎÿ ¿Îı‹‚ ±Î‰ı »ı ?
(±) ¤ˆfl‰ (⁄) OÎÎBÎılÌ (¿) ‹Î·¿ÎˆoVÎ (Õ) MÎÀÿÌMÎ
(6) ¿›Î flÎBÎLÎÌ ’˛¿ÚÏIÎ BÎo¤Ìfl »ı ?
(±) ¿ıÿÎfl (⁄) ‹Î·¿ÎˆoVÎ (¿) OÎÎBÎılÌ (Õ) ¤ˆfl‰
(7) ¿›Î flÎBÎLÎÎı ‰ÎÿÌ V‰fl MÎo«‹ »ı ?
(±) ‹Î·¿ÎˆoVÎ (⁄) OÎÎBÎılÌ (¿) ¿ıÿÎfl (Õ) MÎÀÿÌMÎ

12
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
2. fiÌ«ı ±Î’ı· ΩıÕ¿Îo BÎÎıÉÎı.
(±) (⁄)
(1) flÎBÎ ¤ˆfl‰ (1) BÎ ‘ ÏLÎ ¿Îı‹‚
(2) flÎBÎ ÏOÎËÎBÎ (2) ±ÎıÕ‰ WÎÎÕ‰
(3) flÎBÎ ±ÎVÎΉflÌ (3) flı ‘ ¿Îı‹‚
(4) flÎBÎ OÎÎBÎılÌ (4) flÎÏhÎLÎÎı MÎËı·Îı ’˛Ëfl
(5) flÎBÎ ¿ıÿÎfl (5) ÏOηΉ· JÎÎÀ
(6) flÎBÎ MÎÀÿÌMÎ (6) VÎÎ BÎ ‹ ‘ ÏLÎ VÎÎo
(7) flÎBÎ ‹Î·¿ÎˆoVÎ (7) WÎÕ… - Á_‰ÎÿÌ V‰fl
3. fiÌ«ı ±Î’ı·Ì ¬Î·Ì …B›Î ’ÒflÎı.
(1) flÎBÎ ¿ıÿÎflfi˘ ◊ÎÀ ........... »ı.
(2) flÎBÎ OÎÎBÎılÌLÎÎı BÎΉÎLÎÎı V΋› ........... »ı.
(3) flÎBÎ ±ÎVÎΉflÌLÎÎ ±ÎflÎıË‹Îo ........... V‰fl ‰Ï…˝IÎ »ı.
(4) flÎBÎ ‹Î·¿ÎˆoVÎLÎÎı JÎÎÀ ........... »ı.
(5) flÎBÎ MÎÀÿÌM΋Îo ........... V‰fl ¿Îı‹‚ ±Î‰ı »ı.
(6) flÎBÎ ¤ˆfl‰LÎÎı BÎΉÎLÎÎı V΋› ........... »ı.
***

13
flÎ√˘fiÌ ÂÎjÎÌ› ‹ÎÏË÷Ì
 4 ÷ηiÎÎLÎ
’˛V÷ΉfiÎ —
MÎoBÎÌI΋Îo V΋› ‹ÎMΉÎLÎÎ VÎΑLÎLÎı IÎη ¿Ëı »ı. Á_√Ì÷fi˘ ’˛ÎHÎ IÎη »ı ±fiı ÷ηfi˘ ’˛ÎHÎ ·› »ı. BÎΛLÎ,
‰ÎÿLÎ ±LÎı LÎÚI› V‰IÎohÎ ËÎı‰Î »IÎÎo ±ı‹Îo IÎηLÎÌ ¬ÒOÎ …wÏfl›ÎIÎ flËı·Ì »ı. ωω‘ VÎoBÎÌIÎLÎÎ BÎÌIÎ ≠¿ÎflÎı …ÿÎ …ÿÎ
IÎη‹Î_ √Î¥ ¿Λ »ı. ωzÎJÎÌÛ±Îı V‰fliÎÎLÎ ±LÎı IÎηiÎÎLÎLÎÎı ω¿ÎVÎ ¿flÌ Â¿ı IÎı‰Î ËıIÎVÎfl ±Î ±ı¿‹‹Îo ±ÎMÎHÎı
ÿflı¿ IÎηÎıLÎÌ ‹ÎhÎÎ, OÎÎı·, IÎηÌ, ¬Î·Ì, ¬_Õ IÎJÎÎ Ï·ÏMÎOΩ ÷ηLÎÌ ‹Ò‚·› ±LÎı ÿBÎLΠωÂı ωVI≤÷ ‹ÎÏË÷Ì ‹ı‚‰ÌÂ_o.
±Î OΑΠω¤ÎBÎÎıfio ¬ÎVÎ ‹Ëk‰ »ı.

1. IÎη - {MÎIÎη ‹ÎhÎÎ 10 ¬_Õ 4 (2-3-2-3 ‹ÎhÎÎLÎÎ)

íÎηÌ-3 (1-3-8 ‹ÎhÎÎ MÎfl) ¬Î·Ì-1 (6 ‹ÎhÎÎ MÎfl)
yÎ IÎηLÎÎı μMΛÎıBΠω·oÏOÎIÎ A›Î·, ‹K›·›, BÎÌIÎ, BÎ{·, ÁÎÿflÎ ‰BÎıflı‹Îo JÎΛ »ı. OÎo‘ OÎÎ…LÎÎı ËÎı‰ÎJÎÌ
IÎOηΠMÎfl ‰BÎÎÕΛ »ı.
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1
⁄˘· ‘Ìi LÎÎ ‘Ìi ‘Ìi LÎÎ IÎÌi LÎÎ ‘Ìi ‘Ìi LÎÎ ‘Ÿ
Ï«é É 2 0 3 É

ÿ√fi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1
c c c c c c c c c
‘Ìi LÎÎ ‘Ìi ‘Ìi LÎÎ IÎÌi LÎÎ ‘Ìi ‘Ìi LÎÎ ‘Ìi LÎÎ ‘Ìi ‘Ìi LÎÎ IÎÌi LÎÎ ‘Ìi ‘Ìi fiÎ ‘Ÿ
cÉ c c
2.... c c c
0..... c c
3..... c c É
2. IÎη-«ÎˆIÎη ‹ÎhÎÎ 12 ¬_Õ-6 (2-2 ‹ÎhÎÎLÎÎ)
IÎηÌ-4 (1-5-9-11 ‹ÎhÎÎ MÎfl) ¬Î·Ì 2 (3-7 ‹ÎhÎÎ MÎfl)
’˛Î«Ìfi V΋›JÎÌ ’˛«Ï·IÎ JΛı·Îı ±Î ÷η ¬S·Î OÎÎ…LÎÎı ËÎı‰ÎJÎÌ ‹ÚÿoBÎ ¿ı MάΉ… MÎfl ‰BÎÎՉ΋Îo ±Î‰ı
»ı. …ıfiÎ ⁄˘· ‰Ìfl, BÎo¤Ìfl flVÎ ’˛‘ÎLÎ »ı. ‘˛MÎÿ BÎΛ¿Ì‹Îo, LÎÎÀ¿LÎÎ ‹oBηΫflH΋Îo ±LÎı ˉı·Ì ¿ÌIÎÛLÎ ‰BÎıflı‹Îo
IÎıLÎÎı ωÂıWÎ μMΛÎıBÎ JÎΛ »ı.
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1
⁄˘· ‘Î ‘Î ÿÌi ÷Î Ï¿À ‘Î ÿÌi ÷Î Ï¿À ÷¿ √Ïÿ √fi ‘Î
c c c c c
Ï«é É 0 2 0 3 4 É

ÿ√fi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1
c c c c c c c c c c c c
‘Î ‘Î ÿÌi ÷Î Ï¿À‘Î ÿÌi ÷Î Ï¿À ÷¿√ÿÌ √fi ‘Î ‘Î ÿÌi ÷Î Ï¿À ‘Î ÿÌi ÷Î Ï¿À ÷¿ √ÿÌ √fi ‘Î
c A c A AA A c c A
c c AA A A
É 0..... c
2..... c 0..... c
3..... c c
4..... c É

14
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
3. IÎη - ÿÌMΫoÿÌ ‹ÎhÎÎ 14 ¬_Õ-4 (3-4-3-4 ‹ÎhÎÎLÎÎ)
IÎηÌ-3 (1-4-11 ‹ÎhÎÎ MÎfl) ¬Î·Ì 1 (8 ‹ÎhÎÎ MÎfl)
Ã‹flÌ, ¤…LÎ, VÎB΋ VÎoBÎÌIÎ …ı‰Î BÎÌIÎ ’˛¿ÎflÎı VÎÎJÎı ±Î IÎη ‰BÎÎՉ΋Îo ±Î‰ı »ı. …ı OÎo‘ OÎÎ…LÎÎı ËÎı‰ÎJÎÌ IÎOηΠMÎfl ‰BÎÎÕΛ »ı.
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1
⁄˘· ‘Î ‘Ìi Õ ‘Î ‘Î ÷Ìi Õ ÷Î ÷Ìi Õ ‘Î ‘Î ‘Ìi Õ ‘Î
Ï«é É 2 0 3 É
ÿ√fi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1
c i c ci cc c c c c c cc c c
‘Î ‘Ì Õ ‘Î ‘Î ÷Ì Õ ÷Î ÷Ìi Õ ‘Î ‘Î ‘Ìi Õ ‘Î ‘Ìi Õ ‘Î ‘Î ÷Ìi Õ ÷Î ÷Ìi Õ ‘Î ‘Î ‘Ìi Õ ‘Î
c cc c c c c c c c cc c c
É 2 0 3 É
4. IÎη-¬ı‹ÀÎ ‹ÎhÎÎ 6 ¬_Õ-2 (3-3 ‹ÎhÎÎLÎÎ)
IÎÎ·Ì 1 (1 ‹ÎhÎÎ MÎfl) ¬Î·Ì-1 (4 ‹ÎhÎÎ MÎfl)
CÎH΢ … ·˘¿Ï’˛› ±fiı ’˛·Ï·« ±ı‰˘ ±Î IÎη flÎVÎ-BÎflOÎÎ, ·Îı¿-VÎoBÎÌIÎ, VÎB΋ VÎoBÎÌIÎ, V΋ÒËBÎÌIÎ …ı‰Î ≠¿ÎflÎı
VÎÎJÎı ‰BÎÎՉ΋Îo ±Î‰ı »ı. …ı ÂÚoBÎÎfl ±LÎı ‰ÌflflVÎ ’˛‘ÎLÎ »ı.
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 1
⁄˘· ‘Î√ ‘ÌfiÎ √Ìfi ‘Î√ ÷ÌfiÎ √Ìfi ‘Î√
c c c c c c c
Ï«é É 0 É
ÿ√fi 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1
c c
‘Î√ ‘ÌfiÎ √Ìfi ‘Î√ c
÷ÌfiÎ √Ìfi c
‘Î√ c
‘ÌfiÎ √Ìfi c
‘Î√ ÷ÌfiÎ √Ìfi ‘Î√
c c c c c c c c c c c c c
c
É c c c 0 c c É
V‰ÎK›Î›
1. LÎÌ«ıLÎÎ ≠ëÎıLÎÎ …ı …‰ÎOÎ VÎΫΠËÎı› IÎı ω¿SMÎ MÎfl “9” ÏLÎÂÎLÎÌ ¿flÎı.
(1) » ‹ÎhÎÎLÎÎı IÎη ¿›Îı »ı ?
(±) ÿÌMΫoÿÌ (⁄) «ÎˆIÎη (¿) ¬ı‹ÀÎ (Õ) {MÎIÎη
(2) hÎÌ∞ ±LÎı ±ÎÃ‹Ì ‹ÎhÎÎ MÎfl IÎÎ·Ì ±Î‰IÎÌ ËÎı› IÎı‰Îı IÎη ¿›Îı »ı ?
(±) {MÎIÎη (⁄) ¬ı‹ÀÎ (¿) «ÎˆIÎη (Õ) ÿÌMΫoÿÌ
(3) 0 Ï«é IÎη‹Îo Âo ÿÂÎÛ‰ı »ı ?
(±) V΋ (⁄) ¬Î·Ì (¿) IÎÎ·Ì (Õ) ‹ÎhÎÎ
(4) “BÎÿÌ BÎLΔ OÎÎı·LÎÎı μMΛÎıBÎ ¿›Î IÎη‹Îo ◊Λ »ı ?
cc
(±) {MÎIÎη (⁄) ÿÌMΫoÿÌ (¿) ¬ı‹ÀÎ (Õ) «ÎˆIÎη
(5) ¿›Î IÎη‹Îo ±ÎÃ‹Ì ‹ÎhÎÎ MÎfl ¬Î·Ì ±Î‰ı »ı ?
(±) ÿÌMΫoÿÌ (⁄) {MÎIÎη (¿) ¬ı‹ÀÎ (Õ) «ÎˆIÎη

15
÷ηiÎÎLÎ
 (6) hÎHÎ ±LÎı VÎÎIÎ ‹ÎhÎÎ MÎfl ¬Î·Ì ±Î‰IÎÌ ËÎı› IÎı IÎηfio LÎ΋ Âo »ı ?
(±) {MÎIÎη (⁄) «ÎˆIÎη (¿) ÏhÎIÎη (Õ) ¿Ëfl‰Î
2. fiÌ«ı ±Î’ı· ΩıÕ¿Îo ΩıÕ˘.
(±) (⁄)
(1) ¬ı‹ÀÎ (1) Ã‹flÌ
(2) ÿÌMΫoÿÌ (2) ‘ŸLÎÎ
(3) «ÎˆIÎη (3) 6 ‹ÎhÎÎ
(4) {MÎIÎη (4) 6 ¬_Õ
***

16
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 5 »oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
’˛V÷ΉfiÎ —
»oÿ˘⁄© BÎ…flÎIÎÌ ¿ÎT›Îı‹Î_ ±Î‰÷Î »oÿLÎÎ ‹A› OÎı ≠¿ÎflÎı »ı — (1) ‹ÎhÎ΋ı‚ »oÿ ±LÎı (2).±ZÎfl‹ı‚ »oÿ. ±Î
’˛¿flH΋Î_ ±Î’HÎı ‹ÎhÎ΋ı‚ »oÿLÎÎ OÎo‘ÎflHÎ VÎÎJÎı «ÎıMÎÎ¥ »oÿ, ËÏflBÎÌIÎ »oÿ, ÿÎıËflÎı »oÿ IÎJÎÎ ±ZÎfl‹ı‚ »oÿLÎÎ OÎo‘ÎflHÎ
VÎÎJÎı ±fipMÎ, ϬÏflHÎÌ, ‹oÿÎøÎoIÎÎ, ÂÎÿÒ˝·Ï‰øÌÏÕIÎ ‰BÎıflı »oÿÎıLÎÎı ±P›ÎVÎ ¿flÌÂo.
μ’flÎ_÷ ¤ÎflIÎÌ› ‰ÎzÎıLÎÎ ‹A› «Îfl ≠¿ÎflÎıLÎÎ ‰√a¿flHÎfi˘ μÿÎËflH΢ ±fiı Ï«h΢ VÎÎJÎıLÎÎı ±P›ÎVÎ ¿flÌÂo ±fiı
¤Îfl÷fiÌ ‹A› ⁄ı Á_√Ì÷ ˆ·Ì±˘ - μkÎfl ÏËLÿV÷ÎfiÌ ±fiı ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Ï‰ÂıLÎÎı ’HÎ ¨ÕÎHÎ’Ò‰Û¿LÎÎı ±P›ÎVÎ ¿flÌÂo.
(1) »oÿ ±LÎı IÎıLÎÎ ≠¿ÎflÎı —
LÎyÌ ¿flı·Î ±ZÎflÎı ¿ı ‹ÎhÎαÎı ’˛‹ÎHÎı ÂOÿÎıLÎÌ ¿ÎT›fl«LÎÎfiı »oÿ ¿Ëı »ı. ±ZÎfl ±ı ‰ÎHÎÌfiÎ μE«Îflfi˘ ±ı¿‹
»ı. ±ZÎfl˘ ¤ı√Î ‹‚Ì ÂOÿ˘ ⁄fiı »ı ±fiı ÂOÿ˘fiÌ ‰ÎHÎÌ ⁄fiı »ı. ¿Ï‰ MÎÎıIÎÎLÎÌ ¿ÚÏI΋Îo ‰ÎHÎÌLÎı ’˛›Îı…IÎÎo IÎıLÎÎ ±ZÎflÎıLÎÎ
‹ÎMÎJÎÌ Ï¤LfiϤLfi ±Î¿ÚÏIαÎı fl«ı »ı. ±Î ±Î¿ÚÏIÎ ¿ı ±Î¿Îfl IÎı … »oÿ.
AoÿLÎı MÎÎıIÎÎfio ±ÎBΉ_o OÎo‘ÎflHÎ ËÎı› »ı, ±LÎı ±Î OÎo‘ÎflHÎLÎı ·Ì‘ı … ¿ÎT›fio VÎ…ÛLÎ ·› VÎÎJÎı ¤Î‰¿LÎı ±Î¿WÎıÛ
IÎJÎÎ ±ÎLÎoÏÿIÎ ¿flı »ı. »oÿ ·CÎ-BÎfl ‰HÎÎı˝ ¿ı ‹ÎhÎαÎıLÎÎo ÏLÎÏçIÎ ±LÎı ÏLΛϋIÎ ±Î‰IÎÛLÎÎıLÎÎı ±ı¿ ωÏÂp V΋ÒË »ı.
MÎoBÎÌIÎÂÎjÎLÎÎ ±P›ÎVÎJÎÌ …ı‹ VÎoBÎÌIÎLÎÎı ‰‘ ±ÎLÎoÿ ·¥ ¿Λ »ı, IÎı‹ »oÿÂÎjÎLÎÎ ±P›ÎVÎJÎÌ ¿ÎT›ÎıLÎÎı ‰‘ ±ÎLÎoÿ
·¥ ¿Λ »ı. ±Î »oÿÎıfio OÎo‘ÎflHÎ V΋…‰Î IÎıLÎÎ MÎÎÏfl¤ÎÏWο ÂOÿÎı …ı‰Î ¿ı ‰‘ ±fiı √flfiÌ μÿÎËflHÎ ÁË Á‹… ‹ı‚‰Ì±ı.
÷CÎ — ±ıÀ·ı LÎÎfio. …ı ±ZÎflLÎÎı μE«Îfl ¿flIÎÎo V΋› ±Îı»Îı ·ÎBÎı »ı IÎıLÎı ˡV‰ ¿ı ·CÎ ±ZÎfl ¿Ëı »ı IÎıLÎÌ VÎoiÎÎ
“·” »ı.
WÿÎËflHÎ — ±, ¥, μ ±LÎı ∑ - ˡV‰ V‰flÎıJÎÌ OÎLÎı· ±ZÎflÎıLÎı ·CÎ ±ZÎflÎı ¿Ëı »ı. f, Ï¿, ¿<, ¿Ú-·CÎ ±ZÎfl
BÎHÎΛ »ı.
øÎfl — ±ıÀ·ı ‹ÎıÀo. …ı ±ZÎflLÎÎı μE«Îfl ’˛‹ÎH΋Îo ‰‘ V΋› ·ı »ı IÎı ÿÌCν ±JΉΠBÎfl ±ZÎflÎı ¿Ëı »ı. IÎıLÎÌ VÎoiÎÎ
“BÎΔ »ı.
WÿÎËflHÎ — ±Î, ¥, ∂, ±ı, ±ˆ, ±Îı, ±Îˆ - ÿÌCν V‰flÎı ¿Î, ¿Ì, ¿Ò, ¿ı, ¿ˆ, ¿Îı, ¿Îˆ - BÎfl ±ZÎfl BÎHÎΛ »ı.
÷CÎ — ∪ ÏLÎÂÎLÎÌ (±‘Û «oƒÎ¿Îfl) ˡV‰ ±ZÎflÎı ‹ÎÀı
øÎfl — -- ÏLÎÂÎLÎÌ (±ÎÕÌ ·ÌÀÌ) ÿÌCν ±ZÎflÎı ‹ÎÀı
WÿÎËflHÎ —
- - - ∪ ∪ - ∪ - ∪ ∪ ∪ ∪ - - ∪ - - ∪
W BÎı »ı VÎ fl ¬Ì ¤ flÌ fl ω ‹Ú ÿ Ëı ‹o IÎ LÎÎı ’Ò ‰˝
øÎÎ BÎÎ √Î · · BÎÎ · BÎÎ · · · · BÎÎ BÎÎ · BÎÎ BÎÎ ·
n‰ı ±ÎMÎHÎı »oÿLÎÎ OÎı ≠¿ÎflÎı ωÂı V΋∞±ı — (I) ±ZÎfl‹ı‚ »oÿ ±LÎı (II) ‹ÎhÎ΋ı‚ »oÿ
(I) ±ZÎfl‹ı‚ »oÿ — …ıLÎÌ ’˛I›ı¿ MÎo„@IÎLÎÎ ±ZÎflÎıLÎÌ VÎoA›Î ÏfiÏç÷ ¿flı·Ì ËÎı› »ı IÎı‰Î »oÿLÎı ±ZÎfl‹ı‚ »oÿ
¿Ëı »ı. ·CÎ ±LÎı BÎfl ±ı ±ZÎfl‹ı‚ »oÿLÎÎ ±ı¿‹Îı »ı. ±ZÎfl‹ı‚ »oÿÎıLÎı ‰ÚkÎÎı MÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı.
yZÎfl‹ı‚ »oÿÎı — ±fipMÎ, ϬÏflHÎÌ, ‹oÿÎøÎIÎÎ, ÂÎÿÒ۷ωøÌÏÕIÎ ‰BÎıflı.
yfipMÎ »oÿ — ±Î ±›ÏIο ±ZÎfl‹ı‚ »oÿ »ı. IÎıLÎÎ ’˛I›ı¿ «flH΋Îo 8 (±ÎÃ) ±ZÎflÎı ±Î‰ı »ı, IÎı‹ÎoLÎÎı MÎÎo«‹Îı
±ZÎfl ·CÎ ËÎı› »ı. ±Îı»Îo ÏLΛ‹LΉ΂Îı ±Î »oÿ ‘Ìfl-BÎo¤Ìfl ¤Î‰LÎÎ ±Î·ı¬LÎ ‹ÎÀı ’˛A›ÎIÎ »ı. VÎoV¿ÚIÎ VÎÎÏËI›LÎÎı IÎı
…ÒLÎ΋Îo …ÒLÎÎı »oÿ BÎHÎΛ »ı.

17
»oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
OÎo‘ÎflHÎ — 8 - 8 ±ZÎflLÎÎ 4 «flHÎ ËÎı› »ı. MÎËı·Î ±LÎı hÎÌΩ «flH΋Îo MÎÎo«‹Îı ·CÎ, »ßÎı ±LÎı VÎÎI΋Îı BÎfl IÎı‹Îo
»ıS·Îı ±ZÎfl ·CÎ LÎ ËÎı‰Îı Ωı¥±ı.
V‰flÎo¿LÎ —
MÎÎ BÎ - BÎ - BÎ - BÎ flı - BÎ - BÎ,
rLÎ ÂÎ - …ı - VÎ - ‰˝ ¤Ò - IÎÎı - LÎÌ,
hı - BÎ - flı - VÎÎ ÏLÎ{{ VÎÎ - flı flı;
íÎı - ‹Îo - Ω - Bβ IÎ VÎo - › ‹Ì;
MÎÎ - flı - BÎ - BÎ - BÎ flı - BÎ - flı,
sı - ‹Îo - Ω - BÎı - OÎ ‘Îo - ¤Ò - IÎÎı,
ÏLÎ{{ - flı - ÏLÎ{{ - flı BÎ flı - ÏLÎ{{ VÎÎ.
íÎı - iÎÎ - LÎÌ - ‹ ÏLÎ LÎÌ - ÏLÎ ÂÎ.
μÿÎËflHÎ —
(1) ÏLÎÂÎ …ı VΉ˝¤ÒIÎÎıLÎÌ, IÎı‹Îo ΩBβIÎ VÎo›‹Ì,
sı‹Îo ΩBÎı OΑÎo ¤ÒIÎÎı, IÎı iÎÎLÎÌ ‹ÏLÎLÎÌ ÏLÎÂÎ.
(2) ·ÎoOÎÎ ΩıÕı ÀÒo¿Îı Ω›, ‹flı LÎËŸ IÎÎı ‹ÎoÿÎı JÎΛ,
íÎı ‹ÎÀı Iο Ωı¥ I΋΋, „@IΠω«ÎflÌ ¿Ïfl›ı ¿Î‹.
(¿Ï‰ ÿ·MÎIÎfl΋)
rþ¬ÏflHÎÌ »oÿ — ±Î VΛÏIο ±ZÎfl‹ı‚ »oÿ »ı. IÎıLÎÎ ’˛I›ı¿ «flH΋Îo 17 (VÎkÎfl) ±ZÎflÎı ËÎı› »ı, …ı‹Îo (9
·CÎ Ü 8 BÎw) ±Î‰ı »ı. IÎıLÎÌ ÿflı¿ MÎo„@IÎLÎÎ »ßÎ ±ZÎflı ›ÏIÎ ±Î‰ı »ı. ±Î »oÿfi˘ VÎoV¿ÚIÎ ±LÎı BÎ…flÎIÎÌ VÎÎÏËI›‹Îo
VÎÎflÎ ’˛‹ÎH΋Îo ’˛›˘√ ◊›˘ »ı. Âw±ÎI΋Îo ±ı¿ ·CÎ MÎ»Ì VÎ΋ÀÎ MÎÎo« BÎw‰Î‚Îı ϬÏflHÎÌ »oÿ ±ÎMÎHÎLÎı ÏBÎÏfl-ϬflLÎÎ
«œÎHÎLÎÌ ’˛IÎÌÏIÎ ¿flΉı »ı. ›ÏIÎ MλÌLÎÎı MÎo„@IÎLÎÎı OÎÌΩı ¬oÕ ±ı¿ VÎ΋ÀÎ MÎÎo« ·CÎJÎÌ Âw JÎIÎÎı ËÎı¥ Ϭfl «œuÎ MλÌ
VÎÕVÎÕÎÀ LÎÌ«ı μIÎflIÎÎo ËÎı› IÎı‰Îı ±Î¤ÎVÎ JÎΛ »ı, IÎıfio V‰wMÎ V‰flÎo¿LÎ VÎÎJÎı LÎÌ«ı ‹…OÎ »ı.
OÎo‘ÎflHÎ —
÷BÎÎ BÎÎBÎÎBÎÎBÎÎ, ·····BÎÎ, BÎη, ··BÎÎ
(› ‹ LÎ VÎ ¤ · BÎÎ)

V‰flÎo¿LÎ —
Ä{{VÎÎ - flı - BÎ - ‹ - BÎ flı, flıBÎ flı VÎÎ ÏLÎ$ VÎÎ - flı BÎ ó - flı ÏLÎ$ flı VÎÎ;
yVÎ - I›Îı - ‹Îo - Ëı - JÎÌ -, ≠¤ MÎ fl ‹ VÎ - I›ı - ó IÎo · ¥ Ω;
MÎÎMÎ - MÎ - MÎ - MÎ - MÎ, VÎÎ MÎ MÎ MÎ MÎ MÎ - ‘ ó - MÎ ‹ ‹ BÎ flı
ŸÕÎ - ±o - ‘Î - flı - JÎÌ ≠¤ MÎ fl ‹ IÎı - …ı ó - IÎo · ¥ Ω.
{ËÎ - ‹Ú - I› - ‹Îo - JÎÌ, ± ‹Ú IÎ VÎ ‹Ì MÎı - LÎÎ ó - JÎ · ¥ Ω -
hı BÎ - flı - VÎÎ LÎ$Ì VÎÎ flı BÎ, flı BÎ flı VÎÎ LÎ$Ì VÎÎ flı BÎ ó flı LÎ$Ì flı VÎÎ.
íÎo ËÌ - HÎÎı - Ëo - »_ - IÎÎı, IÎ … ÿ fl VÎ LÎÎo - ÿÎ ó LÎ ÿ ¥ Ω.

18
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 μÿÎËflHÎ —
(1) ±VÎI›Îı ‹ÎoËıJÎÌ, ≠¤ ! MÎfl‹ VÎI›ı IÎo ·¥ Ω,
ŸÕÎ ±o‘ÎflıJÎÌ, ≠¤ ! MÎfl‹ IÎı…ı IÎo ·¥ Ω.
{ËÎ ‹ÚI›‹ÎoJÎÌ ±‹ÚIÎ V΋ÌMÎı LÎÎJÎ ·¥ Ω
íÎo ËÌHÎÎı Ëo »\_ IÎÎı, IÎ… ÿflVÎfiÎ, ÿÎLÎ ÿ¥ Ω. (¿Ï‰ LËÎfiηη)
(2) ¿ÿÌ ‹ÎflÌ MÎÎVÎı, ‰LΉLÎ IÎHÎÎo ËÎıIÎ ¿<VÎ‹Îı;
MÎ‘Î VMÎÂıÛ ¬ÌS›Îo, ‹‘ »·¿IÎÎo, lÌLÎÌIÎflIÎÎo
{oÿÎøÎoIÎÎ »oÿ — ±Î »oÿLÎÌ ‰HÎÛVÎoA›Î 17 (VÎkÎfl) »ı ±LÎı ±ı‹Îo «ÎıJÎÎ ±LÎı ÿV΋Π±ZÎflı ›ÏIÎ ±Î‰ı »ı.
OÎo‘ÎflHÎ — ‹ ¤ LÎ IÎ IÎ BÎÎ BÎÎ ±LÎı IÎıfio V‰wMÎ BÎÎ BÎÎ BÎÎ BÎÎ / ·····BÎÎ / BÎηBÎÎBÎηBÎÎBÎÎ »ı.
μÿÎËflHÎ — nÎ MÎVIÎΉÎı ωMÎ· {flb_, V‰BÎÛJÎÌ μIΛ* »ı,
ÃÎÎMÎÌ IÎı‹Îo ÕÒOÎ¿Ì ÿ¥LÎı MÎH›ÂÎ‚Ì OÎLÎı »ı.
þÎÿÒ۷ωøÌÏÕIÎ »oÿ — ±Î »oÿLÎÌ ‰HÎÛVÎoA›Î 19 (±ÎıBÎHÎÌVÎ) »ı ±LÎı ±ı‹Îo OÎÎfl‹Î ±ZÎflı ›ÏIÎ ±Î‰ı »ı.
OÎo‘ÎflHÎ — ‹ VÎ … VÎ IÎ IÎ BÎÎ ±LÎı íÎıfio V‰wMÎ BÎÎBÎÎBÎÎ ··BÎÎ ·BÎÎ ···BÎÎ / BÎÎBÎηBÎÎBÎηBÎÎ »ı.
μÿÎËflHÎ — QBÎı »ı VÎfl¬Ì ¤flÌ flω‹Úÿ, Ëı‹oIÎLÎÎı ’Ò‰˝‹Îo,
¼Òfl_ »ı LΤ V‰E», V‰E» ÿÌVÎIÎÌ ±ı¿ı LÎJÎÌ ‰Îÿ‚Ì.
II ‹ÎhÎ΋ı‚ »oÿ —
‹ÎhÎ΋ı‚ »oÿLÎı ΩÏIÎ »oÿÎı MÎHÎ ¿Ëı »ı. IÎıLÎÎı VÎoOÎo‘ »oÿ‹ÎoLÎÌ MÎo„@IαÎıLÎÌ ±ZÎfl VÎoA›Î VÎÎJÎı LÎËŸ MÎHÎ ‹ÎhÎÎLÎÌ
VÎoA›Î VÎÎJÎı »ı. IÎıJÎÌ IÎı VÎoBÎÌIÎLÎÎ IÎηÎıı‹Îo BÎÎ¥ ¿Λ »ı. ±ËŸ ·CÎLÎÌ ±ı¿ ±LÎı BÎflLÎÌ OÎı ‹ÎhÎÎ BÎHΉ΋Îo ±Î‰ı »ı.
IÎı‹Îo ÏLΛIÎ VÎoA›ÎLÎÎo ‹ÎhÎÎ VÎoÏ‘LÎÎ ±Î‰IÎÛLÎÎı ËÎı› »ı.
±Î ‹ÎhÎÎ VÎoÏ‘±Îı «Îfl »ı — (1) Ïhο· (2) «IÎW¿· (3) MÎo«¿· ±LÎı (4) VÎM÷¿·.
(1) Ïhο· — hÎHÎ ‹ÎhÎÎLÎÌ VÎoÏ‘LÎı Ïhο· ¿Ëı »ı. IÎıLÎı IÎη ÿÎÿfl΋Îo ’˛›Îı∞ ¿Λ.
(2) «IÎW¿· — «Îfl ‹ÎhÎÎLÎÌ VÎoÏ‘LÎı «IÎW¿· ¿Ëı »ı. IÎıLÎı IÎη ¿Ëfl‰Î, ‘‹Î‚Ì, ÏhÎIÎη ‰BÎıflı IÎηÎı‹Îo ’˛›Îı∞ ¿Λ.
(3) MÎo«¿· — MÎÎo« ‹ÎhÎÎLÎÌ VÎoÏ‘LÎı MÎo«¿· ¿Ëı »ı. IÎıLÎı {MÎIÎη IÎη‹Îo ’˛›Îı∞ ¿Λ.
(4) VÎM÷¿· — VÎÎIÎ ‹ÎhÎÎLÎÌ VÎoÏ‘LÎı VÎM÷¿· ¿Ëı »ı. IÎıLÎı IÎη wMο, IÎı‰flÎ ‰BÎıflı IÎηÎı‹Îo ’˛›Îı∞ ¿Λ.
‹ÎhÎ΋ı‚ »oÿÎı‹Îo «ÎıMÎÎ¥, ËÏflBÎÌIÎ, ÿÎıËflÎı ‰BÎıflıfi˘ Á‹Î‰ı ◊Λ »ı. …ıfiΠωÂı ‹ÎÏË÷Ì ‹ı‚‰Ì±ı.
• [ÎıMÎÎ¥ »oÿ — ±Î »oÿ‹Îo 15 ‹ÎhÎÎ, 4 «flHÎ ±LÎı 1 IÎη ËÎı› »ı.
V‰wMÎ — √Î√Î √Î√Î √Î√Î BÎη
yı‹Îo 4 («Îfl) ‹ÎhÎÎLÎÌ «IÎW¿· VÎoÏ‘fio 3 (hÎHÎ) ‰¬IÎ ±Î‰IνLÎ JÎΛ »ı ±LÎı »ıS·ı BÎfl - ·CÎ ±Î‰ı »ı.
WÿÎËflHÎ — ðÎÕ JÎ¥LÎı «Ì¤ÕÎo √‚ı, VÎÎıoCÎÌ ‰VIÎ @›ÎoJÎÌ ‹‚ı ?
¾‚ ¬ÎIÎo ËÎı› Ωı ±Lfi, IÎÎı ∞‰ı LÎÏË ±ı¿ …LÎ.
• nÏflBÎÌIÎ »oÿ — ±Î »oÿ‹Îo 28 ‹ÎhÎÎ, 4 «flHÎ ±LÎı IÎη 8 — 3, 6, 10, 13, 17, 20, 24 ±LÎı 28‹Ì
‹ÎhÎαı ±Î‰ı »ı.
14 ±LÎı 16 ‹ÎhÎαı ›ÏIÎ ±Î‰ı »ı.
yı‹Îo 7 (VÎÎIÎ) - 7 (VÎÎIÎ) ‹ÎhÎÎLÎÎo VÎM÷¿· VÎoÏ‘LÎÎo 4 ±Î‰IÎÛLÎÎı ±Î‰ı »ı.
yıfio V‰wMÎ — √Î√η√Î, √Î√η√Î, √Î√η√Î, √Î√ηBÎÎ
yı‹Îo »ıS·Îı (28)‹Îı ±ZÎfl BÎfl ËÎı‰Îı Ωı¥±ı.

19
»oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
 WÿÎËflHÎ — 1 MÎ¬ V΋›‹Îo »¿Ì LΉ …‰_o, ÿ—¬‹Îo LÎ gË‹IÎ ËÎfl‰Ì;
MÎ¬-ÿ—¬ VÎÿÎ À¿IÎÎ LÎJÎÌ, ±ı LÎÌÏIÎ μfl μIÎÎfl‰Ì.
WÿÎËflHÎ — 2 F›Î_ F›Î_ fi…fl ‹ÎflÌ Ãflı;
›ÎÿÌ ¤flÌ I›Î_ ±Î’HÎÌ.
• ËÎıËflÎı »oÿ — ±Î »oÿ‹Îo 24 ‹ÎhÎ 4 «flHÎ ±LÎı IÎη 3 — 1, 5 ±LÎı 9‹Ì ‹ÎhÎαı ±Î‰ı »ı.
MÎËı·Î ±LÎı hÎÌΩ «flH΋Î_ 13 ‹ÎhÎÎ IÎJÎÎ 11‹Ì ‹ÎhÎαı ·CÎ ±ZÎfl ±Î‰ı »ı. OÎÌΩ ±LÎı «ÎıJÎÎ «flH΋Îo MÎHÎ
11 ‹ÎhÎÎ ±Î‰ı »ı. »ıS·Î OÎı ±ZÎfl BÎfl ±LÎı ·CÎ ËÎı› »ı.
WÿÎËflHÎ — yÎı ¥rfl ¤∞±ı IÎLÎı, ‹ÎıÀo »ı IÎ… LÎ΋;
øÎHÎ IÎÎflÎ ÏLÎIÎ BÎÎ¥±ı, JÎΛ ±‹ÎflÎo ¿Î‹.
(2) ¤ÎflIÎÌ› ‰ÎzÎıLÎÎ ≠¿Îfl —
«Î«ÌLο΂JÎÌ … ¤ÎflIÎÌ› ‰ÎzÎıLÎı ‹A› 4 («Îfl) ≠¿Îfl‹Îo ω¤ÎÏ…IÎ ¿fl‰Î‹Îo ±ÎT›Î_ »ı. …ı LÎÌ«ı ‹…OÎ »ı.
(I) IÎ_÷ ‰Îz (II) ±‰LÎK‘ ‰Îz (III) CÎLΉÎz ±LÎı (IV) VÎÏWÎfl ‰Îz
(I) IÎ_÷ ‰Îz — ÷_÷ ‰Îz ±ıÀ·ı IÎÎfl‰Î‚Î_ ‰Îz.
sı ‰ÎzLÎÌ V‰fl μIMÎÏkÎ IÎÎfl ¶ÎflÎ JÎIÎÌ ËÎı› IÎıLÎı IÎÎfl‰Î‚Î_ ‰Îz ¿Ëı »ı.
÷_÷ ‰Îz˘fiÎ ⁄ı ’ıÀÎ ’˛¿Îfl »ı. ÷IÎ˚ ±fiı ω÷÷˚
÷÷˚ ‰Îz
sı ‰ÎzLÎı Ï‹…flÎOÎ …ı‰Î VÀˇÎı¿fl ±JΉΠ±ÎoBÎ‚Ì ¶ÎflÎ ‰BÎÎՉ΋Îo ±Î‰ı »ı IÎıLÎı IÎIÎ˚ ‰Îz ¿Ëı‰Î› »ı.
μÿÎËflHÎ — ÏVÎIÎÎfl Ï‹…flÎOÎ ¶ÎflÎ, VÎflÎıÿ …‰Î ¶ÎflÎ, ‹ıLÕÎı·ÌLÎ ±LÎı ÏBÎÀÎfl VÀˇÎı¿fl ¶ÎflÎ ±LÎı IÎÎLÎ’ÒflÎı ±LÎı ±ı¿IÎÎflÎı
±ÎoBÎ‚Ì ¶ÎflÎ ‰BÎÎՉ΋Îo ±Î‰ı »ı.
ω÷÷˚ ‰Îz
sı ‰Îz‹Îo V‰flÎıLÎÌ μIMÎÏkÎ IÎÎfl μMÎfl BÎ… CÎVΉÎJÎÌ JÎΛ »ı IÎı ‰ÎzLÎı ωIÎIÎ˚ ‰Îz ¿Ëı‰Î› »ı.
μÿÎËflHÎ — VÎÎfloBÎÌ, ‰Î›ÎıÏ·LÎ, Ïÿ·wOÎÎ, flΉHÎËJJÎÎı ‰BÎıflı.
(II) ±‰LΩ ‰Îz — ±‰fi© ‰Îz ±ıÀ·ı «‹˝ ¿ı «Î‹ÕÎLÎÎ_ ‰Îz. sı ‰Îz‹Î_ «‹˝ ¿ı «Î‹ÕÎJÎÌ MÎÎı·Î ¤ÎBÎLÎı ‹œÌ ÿ¥LÎı
V‰flfiÌ μI’ÏkÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı IÎıLÎı ±‰LΩ ‰Îz ¿Ëı »ı. ±Î ‰ÎzÎıLÎÎı μMΛÎıBÎ ‹A›I‰ı IÎη ±LÎı ·› ‹ÎÀı JÎΛ »ı.
WÿÎËflHÎ — IÎOηÎ, œÎı·¿, Mά‰Î…, œÎı·, ‹ÚÿoBÎ, LÎη, OÎÎıBÎÎı-¿ÎıBÎÎı, Õˇ‹, Õ‹w ‰BÎıflı...
(III) CÎLÎ ‰Îz — CÎfi ‰Îz ±ıÀ·ı LÎyfl ‘ÎIÎLÎÎ ‰Îz. sı ‰ÎzÎıLÎÌ V‰fl μIMÎÏkÎ LÎyfl ‘ÎIÎ ¶ÎflÎ JÎIÎÌ ËÎı›
IÎıLÎı CÎLΉÎz ¿Ëı »ı. VÎoBÎÌI΋Îo ±Î ‰ÎzLÎÎı μMΛÎıBÎ ““VÎÎ¥Õ flÌ‘‹”” IÎflÌ¿ı ¿fl‰Î‹Îo ±Î‰ı »ı. ±Î‰Î_ ‰ÎzÎı‹Îo V‰flLÎÌ
μIMÎÏkÎ MÎflVMÎfl ±ÎCÎÎIÎ ¿ı CÎWÎÛHÎ ±ÎMΉÎJÎÌ JÎΛ »ı.
WÿÎËflHÎ — ¿flIÎη, ‹o∞flÎ, ¿ÎoÁÌΩıÕÎ, {Îo{, CÎoÀÎIÎfloBÎ, …·IÎfloBÎ, ÏMΛÎLÎÎı ‰BÎıflı...
(IV) VÎÏWÎfl ‰Îz — ÁÏÊfl ‰Îz ±ıÀ·ı ŒÒo¿ ¿ı ˉÎLÎÎ ‰ÎzÎı.
sı ‰ÎzÎıLÎÌ V‰fl μIMÎÏkÎ ŒÒo¿ ¿ı ˉΠ¶ÎflÎ JÎIÎÌ ËÎı› IÎıLÎı VÎÏWÎfl ‰Îz ¿Ëı »ı.
WÿÎËflHÎ — ‰ÎoV΂Ì, Ë΋Îı˝ÏLΛ‹, ÂflHÎÎ¥, OÎÌLÎ, Âo¬, @·ıfḻÎıLÎıÀ, MÎΉÎı ‰BÎıflı...
VÎoBÎÌIÎ ‹ÎÀıLÎÎ ‰ÎzLÎÎ «Îfl ≠¿ÎflÎıLÎÎı μS·ı¬ fl΋ΛH΋Îo LÎÌ«ı ‹…OÎ »ı.
(1) IÎoIÎ ‰Îz (2) ±‰LÎK‘ ‰Îz (3) CÎLÎ ‰Îz (4) VÎÏWÎfl ‰Îz
È È È È
ðÌHÎÎ ‹ÚÿoBÎ ¿ÎoV› Âo¬
r‰MÎo«Ì ¤ıflÌ (LÎÎıOÎIÎ) ±Î‘ÎÏÀ (‹o∞flÎ) ‰ıHÎ
20
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
IÎIÎ-ωIÎIÎ˚ ‰Îz (IÎÎfl‰Î‚Î_ ‰ÎzÎı)

÷Îfi’Òfl˘
ÏÁ÷Îfl

Ï√ÀÎfl

ÁÎfl_√Ì

ˉΥ/Q›ÒÀ Ï√ÀÎfl

‰Î›˘·Ìfi

flΉHÎËJ◊˘

21
»oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
CÎLΉÎz (LÎyfl ‘ÎIÎLÎÎ ‰ÎzÎı)

¿Î_ÂÌ ΩıÕÎ

¿fl÷η

‹_∞flÎ

Ï’›Îfi˘

ÀˇÎ›_√· ⁄ı·

…·÷fl_√

23
»oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
 VÎÏWÎfl ‰Îz (e_¿ ¿ı ˉÎLÎÎ ‰ÎzÎı)

‰Î_Á‚Ì (⁄_ÁÌ)

Áı@Á˘Œ˘fi

@·ıflÌ›˘fiıÀ

ÀˇQ’ıÀ

±ı¿˘ÏÕÛ›fi

Ë΋˘˝Ïfi›‹ flHÎÏÂ_√

24
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
(3) ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·ÌfiÎ ’˛¿Îfl˘ —
¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì ‹A› 2 (O˘) »ı —
(i) μkÎfl ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ì ±L˘
(ii) ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ì (¿HÎνÀ¿Ì Á_√Ì÷ ˆ·Ì)

(I) μkÎfl ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ì —

‹˘√· Á·÷Îfi˘fiÎ ±Î√‹fi◊Ì μkÎfl-¤Îfl÷‹Î_ ŒÎflÁÌ ±L˘ ±fl⁄Ì Á_√Ì÷fiÌ ±Áfl ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ’fl Ωı‰Î
‹‚ı »ı.
’˛«ÎflfiÎ ’˛ÿı¢— √…flÎ÷, ‹K›’˛ÿıÂ, flÎ…V◊Îfi, μkÎfl ’˛ÿıÂ, ’_Ω⁄, ÏˋΫ· ’˛ÿıÂ, ‹ËÎflÎWÀˇ, Ï⁄ËÎfl‹Î_ ±Î
’©Ï÷ ’˛«Ï·÷ »ı.
V‰fl ’˛¿Îfl˘ — 7 (ÁÎ÷) Â© V‰fl ±L˘ 4 («Îfl) ¿˘‹‚ V‰fl ÷◊Î 1 (±ı¿) ÷̉˛ V‰fl ‹‚ÌL˘ ¿· 12 (⁄Îfl)
V‰fl˘ ◊Λ »ı. ±Î ’©Ï÷‹Î_ V‰flfiÌ Á˙◊Ì fiÌ«Ì ±‰V◊Î ¿˘‹‚ V‰fl »ı.
μÿÎËflHÎ — flı (¿˘‹‚ Ïflʤ) √ (¿˘‹‚ √_‘Îfl) ‘ (¿˘‹‚ ‘ˆ‰÷) ±L˘ ÏLÎU (¿˘‹‚ ÏfiÊÎÿ)
ÁÎ ±L˘ ’ ±Î O˘ V‰fl˘L˘ ±«‚ V‰fl˘ ÷flÌ¿ı V‰Ì¿Î›Î˝ »ı.
◊ÎÀ — μkÎfl ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ì‹Î_ ¿· - 32 ◊ÎÀ »ı. …ı‹Î_◊Ì 10 ◊ÎÀfiÌ ’©Ï÷ ’˛«Ï·÷ »ı.
Â© V‰fl˘fi ◊ÎÀ ÷flÌ¿ı Ï⁄·Î‰· √HÎΛ »ı.
√Ì÷ ’˛¿Îfl˘ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ A›Î·, ‘˛’ÿ, ‘‹Îfl, Ã<‹flÌ, ÷flÎfiÎ, «÷fl_√ ‰B˘flı ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl ˢ› »ı.
flÎ√ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ¤Ò’ηÌ, ÿ√ÎÛ, ‹Î·¿˙_Á, ¿ÎŒÌ, ›‹fi …ı‰Î ±L˘¿ flÎ√˘ »ı. ±ı¿ V‰flfiÎ O˘ V‰w’ ’ÎÁ’ÎV˘
±Î‰÷Î_ fi◊Ì. flÎ√‹Î_ ±˘»Î‹Î_ ±˘»Î 5 (’Î_«) ±L˘ ‰‘‹Î_ ‰‘ 7 (ÁÎ÷) V‰fl˘ ˢ› »ı.
¤ÎÊÎ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ √Ì÷˘ ‹˘Àı ¤ÎB˘ ‰˛… ±L˘ ÏËLÿÌ ¤ÎÊ΋Î_ ˢ› »ı. ÷ÿ˚’flÎ_÷ √…flÎ÷Ì, ’_Ω⁄Ì, ‹flÎÃÌ,
‹Îfl‰ÎÕÌ, μÿÒÛ ‰B˘flı ¤ÎÊα˘fi˘ ’HÎ Á‹Î‰ı ◊Λ »ı.
÷η — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ÷η‰Îz ÷flÌ¿ı ÷⁄·Î ±L˘ ’¬Î‰… ’˛«Ï·÷ »ı. «˘yÁ ‹ÎhÎÎfiÎ ¬Î·Ì-¤fl̉΂Π÷η
ˢ› »ı. …ı‹ ¿ı ÿÎÿflÎ, ¿Ëfl‰Î, ÏhÎ÷η, {’÷η, ±ı¿÷η, «˙÷η ‰B˘flı...
√Λfi ˆ·Ì — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ±Î·Î’, ÷Îfi ⁄˘·÷Îfi, ‹ŸÕ, √‹¿ ÷◊Î ¿HÎ V‰fl ‹Ëk‰fiÎ √HÎΛ »ı. …ı‹Î_ ÂOÿ,
V‰fl ±L˘ ·›fi_ ±Î¿ÊÛHΠˢ› »ı.
(II) ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ì —
ÿÏZÎHÎ ¤Îfl÷‹Î_ ‹˘√· ÂÎÁ¿˘ ’ˢ_«Ì fi ¿‰Î◊Ì ŒÎflÁÌ ±L˘ ±fl⁄Ì Á_√Ì÷fiÌ ±Áfl ◊¥ fiËŸ ±L˘ ’˛Î«Ìfi
Á_√Ì÷ ›◊Ή÷˚ flxÎ_ »ı. ±Î ’©Ï÷L˘ ¿HÎÎÛÀ¿Ì Á_√Ì÷ ’HÎ ¿Ëı »ı.
’˛«ÎflfiÎ ’˛ÿı¢ — ¿HÎÎÛÀ¿, ¿ıfl·, ÷Ï‹·fiÎÕ, ±Î_‘˛’˛ÿıÂ, Ï‹{˘fl‹, ’˘_ÏÕ«ıflÌ, ±˘ÏflVÁ΋Î_ ±Î ’©Ï÷ ’˛«Îfl‹Î_ »ı.
V‰fl ’˛¿Îfl˘ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ¿· 12 (⁄Îfl) V‰fl˘ »ı, ’fl_÷ ¿ıÀ·Î_¿ V‰fl˘fiÎ ⁄ı-⁄ı fi΋ »ı. …ı‰Î_ ¿ı Â© √_‘Îflp,
lÏ÷Ïflʤ. V‰flfiÌ Á˙◊Ì fiÌ«Ì ±‰V◊Î Â© V‰fl »ı. ÁÎ ±L˘ ’ ±«‚ V‰fl˘ √HÎΛ »ı.
◊ÎÀ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ¿· ◊ÎÀ 72 »ı. …ı‹Î_◊Ì 19 ◊ÎÀfiÌ ’©Ï÷ ’˛«Ï·÷ »ı. ¿fi¿Î_√Ì Â© V‰flfi˘ ◊ÎÀ
√HÎΛ »ı.
√Ì÷’˛¿Îfl˘ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ Ï÷S·ÎfiÎ, ’S·‰Ì, ‰HÎÛ‹˚, ¿Ì÷Ûfi‹˚, ’ÿ‹˚, Ω‰·Ì, ÂOÿ‹˚ …ı‰Î ωω‘ √Ì÷ ’˛¿Îfl˘
Ωı‰Î ‹‚ı »ı.

25
»oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
 flÎ√ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ¿S›ÎHÎÌ, ‹˘Ëfi‹˚, ¬flËflÏ’˛› …ı‰Î_ ±L˘¿ flÎ√˘ »ı. ±ı¿ V‰flfiÎ O˘ V‰w’ ±ı¿ ÁÎ◊ı ·¥
¿Λ »ı.
¤ÎÊÎ — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ‹·›Î·‹, ÷Ï‹·, ¿¯ÎÕ, I˘·√, Á_V¿Ú÷ …ı‰Ì ¤ÎÊα˘fi˘ Á‹Î‰ı ◊Λ »ı.
÷η — ±Î ’©Ï÷‹Î_ ‹A› 7 (ÁÎ÷) ÷η »ı. I˘fiÌ 5 (’Î_«) ΩÏ÷±˘ √HΉ΋Î_ ±Î‰ı »ı. ±Î‹ ¿· 35 (’Î_hÎÌÁ)
÷η »ı. ÷η‰Îz ÷flÌ¿ı ‹Úÿ_√‹˚ ’˛«Ï·÷ »ı.
√Λfi ˆ·Ì — ±Î ’©Ï÷‹Î_ V‰fl˘fi_ ωÏÂp μE«ÎflHÎ ◊Λ »ı. ÷Îfi ±L˘ √‹¿˘fi_ ’˛Î⁄S› »ı ±◊‰Î Ωı‰Î
‹‚ı »ı.
V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ıfiÎ ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄ ±Î’˘ —
(1) »_ÿfiÌ T›ÎA›Î ±Î’˘.
(2) ·CÎ ±L˘ √fl ‰E«ıfi˘ ÷ŒÎ‰÷ T›ÎA›Î ¶ÎflÎ …HÎΉ˘.
(3) »_ÿfiÎ ¿ıÀ·Î_ ’˛¿Îfl »ı ?
(4) ±ZÎfl‹ı‚ »_ÿ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ?
(5) ‹ÎhÎ΋ı‚ »_ÿfi_ ⁄_‘ÎflHÎ Â_ »ı ?
(6) Ïhο· ±ı ¿ıÀ·Ì ‹ÎhÎÎfiÌ Á_Ï‘◊Ì ⁄fiı·Ì ˢ› »ı ?
(7) «÷W¿· ±ıÀ·ı Â_ ?
(8) ’_«¿· ±ı ¿›Î ÷η‹Î_ ’˛›˘∞ ¿Λ »ı ?
(9) ÁM÷¿· ±ıÀ·ı Â_ ?
(10) ¤Îfl÷Ì› ‰Îz˘fiÎ ‹A› ¿ıÀ·Î_ ’˛¿Îfl »ı ?
(11) ÷÷˚-ω÷÷˚ ‰Îz ±ıÀ·ı Â_ ?
(12) ⁄ı ±‰fiK‘ ‰ÎzfiÎ fi΋ ±Î’˘.
(13) CÎfi‰Îz ±ıÀ·ı Â_ ?
(14) ¿˘¥’HÎ ⁄ı ÁÏÊfl ‰ÎzfiÎ fi΋ ±Î’˘.
(15) ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì ¿ıÀ·Ì »ı ?
(16) μkÎfl ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·ÌfiÎ ’˛«ÎflfiÎ ’˛ÿı¢ ¿›Î »ı ?
(17) ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ìfi˘ Â© V‰fl˘fi˘ ◊ÎÀ ¿›˘ »ı ?
9”” ÏfiÂÎfiÌ ¿fl˘.
2. fiÌ«ı ±ÎM˘·Î_ ’˛ë˘ı‹Î_ …ı ω¿S’ ÁΫ˘ ˢ› I˘ ω¿S’ ’flfiÎ ‰÷Û‚L˘ ““9
(1) fiyÌ ¿flı·Î ±ZÎfl˘ ¿ı ‹ÎhÎα˘ ’˛‹ÎHÎı ÂOÿ˘fiÌ ¿ÎT›fl«fiÎ ◊Λ »ı I˘L˘ Â_ ¿Ëı »ı ?
(±) √Ì÷ (⁄) »_ÿ (¿) ÷η (Õ) ’˛⁄_‘
(2) »_ÿfiÎ ¿ıÀ·Î ’˛¿Îfl »ı ?
(±) 4 (⁄) 3 (¿) 2 (Õ) 5
(3) ±fip’ ±ı ¿›Î »_ÿ ’˛¿Îfl‹Î_ ±Î‰ı »ı ?
(±) ±ZÎfl‹ı‚ (⁄) ‹ÎhÎ΋ı‚ (¿) ‹fi‹ı‚ (Õ) ¿˘¥ fiÏË
(4) «˘’Î¥ »_ÿ ±ı ¿›Î »_ÿ ’˛¿Îfl‹Î_ ±Î‰ı »ı ?
(±) ‹fi‹ı‚ (⁄) ‹ÎhÎ΋ı‚ (¿) ±ZÎfl‹ı‚ (Õ) ¿˘¥ fiÏË

26
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
(5) ÏÁ÷Îfl ±ı ¿›Î ‰Îz ’˛¿Îfl‹Î_ ±Î‰ı »ı ?
(±) ±‰fiK‘ (⁄) CÎfi (¿) ÷÷˚ - ω÷÷˚ (Õ) ÁÏÊfl
(6) ¿›_ ‰Îz ±‰fiK‘ ‰Îz √HÎΛ »ı ?
(±) ‹_∞flÎ (⁄) Ï√ÀÎfl (¿) ‰Î_Á‚Ì (Õ) ÷⁄·Î
(7) …ı ‰ÎzfiÌ V‰fl μI’ÏkÎ fiyfl ‘Î÷ ¶ÎflÎ ◊÷Ì Ë˘› I˘ ‰ÎzL˘ Â_ ¿Ëı »ı ?
(±) ‘fi (⁄) ÷÷˚-ω÷÷˚ (¿) ÁÏÊfl (Õ) ±‰fiK‘
(8) fiÌ«ıfi_ ¿›_ ‰Îz ÁÏÊfl ‰Îz »ı ?
(±) ‰Î›˘Ï·fi (⁄) ‰Î_Á‚Ì (¿) ‹_∞flÎ (Õ) fiη
(9) ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì ‹A› ¿ıÀ·Ì »ı ?
(±) 3 (⁄) 4 (¿) 2 (Õ) ¿˘¥ fiÏË
(10) μkÎfl ±L˘ ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ’©Ï÷‹Î_ ¿›Î O˘ V‰fl˘ ±«· √HÎΛ »ı ?
(±) ‹ ±L˘ fiÌ (⁄) ÁÎ ±L˘ ’ (¿) flı ±L˘ ‘ (Õ) √ ±L˘ fiÌ
(11) μkÎfl ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ˆ·Ì‹Î_ ’˛«Ï·÷ ◊ÎÀ ¿ıÀ·Î_ »ı ?
(±) 10 (⁄) 20 (¿) 30 (Õ) 40
(12) ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷ ’©Ï÷/ˆ·Ì‹Î_ ¿· ◊ÎÀ ¿ıÀ·Î_ »ı ?
(±) 82 (⁄) 72 (¿) 62 (Õ) 52
(13) μkÎfl ±L˘ ÿÏZÎHÎ ÏËLÿV÷ÎfiÌ Âˆ·Ì‹Î_ ¿· V‰fl˘ ¿ıÀ·Î_ »ı ?
(±) 48 (⁄) 36 (¿) 24 (Õ) 12
***

27
»oÿ, ‰Îz’˛¿Îfl ±fiı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ˆ·Ì
 6 ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÌ μI’ÏkÎ ±L˘ Á√‹ Á_√Ì÷
’˛V÷ΉfiÎ —
ÿflı¿ ¿‚΋Î_ ≥Ï÷ËÎÁ »Ò’Λı·˘ ˢ› »ı. ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÌ μI’ÏkÎ ±L˘ I˘fiÎ Á_ÏZÎM÷ ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ‰ˆÏÿ¿›√◊Ì
Âw ¿flÌ V‰÷_hÎ ¤Îfl÷fi_ Á_√Ì÷ ÷◊Î √…flÎ÷fiÌ A›Î÷fi΋ Á_√Ì÷fiÌ Á_V◊α˘ ωÂı ’Ïfl«› ‹ı‚‰ÌÂ_.
Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ √…flÎ÷Ì ¿·Î¿Îfl˘fi_ ›˘√ÿÎfi‹Î_ Á√‹ Á_√Ì÷fiÌ T›ÎA›Î ÁÎ◊ı √…flÎ÷fiÎ …\ÿÎ …\ÿÎ fi΋Î_Ï¿÷
¿·Î¿Îfl˘±ı Á√‹ Á_√Ì÷ ZÎıhÎı ±ÎM˘· ›˘√ÿÎfi ωÂıfiÌ flÁ’˛ÿ ‹ÎÏË÷Ì ±Î ±ı¿‹‹Î_◊Ì ‹ı‚‰ÌÂ_.
(1) ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÌ μI’ÏkÎ ±L˘ I˘fi˘ Á_ÏZÎM÷ ≥Ï÷ËÎÁ —
¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷ ’fl CÎHÎÌ⁄‘Ì Á_V¿ÚÏ÷±˘fi˘ ’˛¤Î‰ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ I˘fi˘ ω¿ÎÁ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ¤Îfl÷Ì›
·Ï·÷ ¿‚Îfi˘ ≥Ï÷ËÎÁ Ωı÷Î_ ’˛Î«Ìfi¿Î‚◊Ì ‹K› ›√ Á‘Ì ‘‹˝ ±L˘ ¿‚Îfi˘ ±IÎÒÀ Á_⁄_‘ »ı. ±Î Á_⁄_‘◊Ì ⁄_L˘L˘ ’˘ÊHÎ
‹Y›_ »ı. …ıL˘ ‹A›I‰ı fiÌ«ı ‹…⁄ ‰Ëı_«Ì ¿Λ.
(1) ‰ˆÏÿ¿ ›√ (2) ‹˙›Û ±L˘ √M÷¿Î‚ (3) ‹˘√·¿Î‚ (4) ±_√˛ı…¿Î‚ ÷◊Î V‰÷_h›÷Î ’»Ìfi_ Á_√Ì÷

(1) ‰ˆÏÿ¿ ›√ — ±Î ›√fiÎ ∑B‰ıÿfi_ Á_√Ì÷ ’˛Î◊Ï‹¿ ±‰V◊΋Î_ Ë÷_. I˘‹Î_ hÎHÎ ’˛¿ÎflfiÎ V‰fl˘fi˘ μ’›˘√ ◊÷˘
Ë÷˘. (I) μÿÎkÎ - ¨«Î V‰fl˘ (II) ±fiÿÎkÎ - fiÌ«Î V‰fl˘ (III) V‰Ïfl÷ - ‰«·Î V‰fl˘.
±Î√‚ …÷Î_ μÿÎkÎL˘ ËηfiÎ √, Ïfi ±fiÿÎkÎL˘ ËηfiÎ flı, ‘ ±L˘ V‰Ïfl÷L˘ ËηfiÎ_ ÁÎ, ‹, ’ ÁÎ◊ı Áfl¬ÎT›Î
»ı. √ΛfifiÌ ºÏp±ı Á΋‰ıÿ ±√I›fi˘ √H›˘ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á΋‰ıÿ◊Ì … Á_√Ì÷fiÎ_ ‹Ò‚ V◊’ΛÎ_ ±L˘ I˘‹Î_ ËηfiÎ 7
(ÁÎI˘›) V‰fl˘fi˘ Á‹Î‰ı ◊›˘ Ë÷˘. ±Î ›√‹Î_ ›iÎ-MÎÒΩ-±«ÛfiÎ Á‹›ı Á_√Ì÷fi˘ μ’›˘√ ◊÷˘ Ë÷˘. Á΋ÒÏË¿ ‰ıÿ-
’Ãfi, f·˘¿-√Îfi ◊÷_ Ë÷_. ±Î Á‹› ÿflQ›Îfi fiÎflÿ‹Ïfi ±ı ““fiÎflÿÌ› - ÏÂZÎΔ” fi΋fiÎ √˛_◊fiÌ fl«fiÎ ¿flÌ Ë÷Ì.
I›Îfl ⁄Îÿ ¤fl÷‹Ïfi±ı “¤fl÷ fiÎÀuÂÎVhΔ ‹÷_√‹Ïfi±ı “O≤ËÿıÂÌ›” fi΋fiÎ √˛_◊fiÌ fl«fiα˘ ¿flÌ Ë÷Ì. ¤fl÷‹Ïfi±ı
’˘÷ÎfiÎ √˛_◊‹Î_ flÎ√˘fi_ ‰HÎÛfi ¿›* fi◊Ì ’HÎ ‹÷_√‹Ïfi±ı flÎ√˘fiÌ ««ÎÛ I˘‹fiÎ √˛_◊‹Î_ ¿flÌ Ë÷Ì. ±Î ›√‹Î_ ‹Ë÷Ì ‰ÌHÎÎ,
flΉHÎÌ ‰ÌHÎÎ ‰B˘flı ‰ÌHÎÎfiÎ ±L˘¿ ’˛¿Îfl˘ ’˛«Îfl‹Î_ ±ÎT›Î.
±Î ›√fi˘ Á‹› ¥.Á. MÎÒ‰ı˝ 1500fiÌ ±ÎÁ’ÎÁfi˘ ‹ÎL˘· »ı. ‰ˆÏÿ¿ Á‹›‹Î_ ›iΛÎ√ÎÏÿ ’˛Á_√˘±ı …ı Á_√Ì÷‹›
‹_h΢fi˘ μ’›˘√ ◊÷˘ I˘L˘ »_ÿ ¿Ëı÷Î. ±Î ‹_h΢ √ÎfiÎflL˘ I˘ Á‹›‹Î_ hÎHÎı› ÁM÷¿fi_ iÎÎfi Ë÷_. I˘‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı
»ı. ÷ηfiÌ ºÏp±ı ’HÎ 2 (O˘) ’˛¿Îflfi_ Á΋√Îfi ◊÷_ Ë÷_.
(2) ‹˙›Û ±L˘ √M÷¿Î‚ — ±Î Á‹› ÿflQ›Îfi ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷, ÏÂS’ ≥I›ÎÿÌ ¿‚α˘fiÌ ’˛ÏÁÏ© ÏËLÿV÷Îfi
⁄ËÎfl ’HÎ ’˛ÁflÌ ±L˘ ±Î … Á‹› ÿflQ›Îfi … ±Î’HÎÌ ¿‚Î √˛ÌÁ, ≥Ï…M÷ ±L˘ fl˘‹fiÌ Á_V¿ÚÏ÷±ı ±’fiΉÌ. ±Î Á‹›‹Î_
ÏËLÿ‹Î_ ÷ZÎÂÌ·Î, fiη_ÿÎ, ωrωzη›‹Î_ Á_√Ì÷¿‚Îfi_ ÏÂZÎHÎ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰÷_ Ë÷_. flÎΩ±˘ ¶ÎflÎ ¿·Î¿Îfl˘L˘ flÎF›Îl›
±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰÷˘ Ë÷˘. …ı◊Ì Á‹Î…‹Î_ ±L˘ ÿı‹Î_ ¿‚α˘fi_ ‹Ëk‰ ‰K›_. ±Î ¿Î‚‹Î_ fiÎflÿ fi΋fiÎ ’_ÏÕ÷ ¶ÎflÎ
““Á_√Ì÷‹¿fl_ÿ”” fi΋fiÎ √˛_◊fiÌ fl«fiÎ ¿flÌ Ë÷Ì. μ’flÎ_÷ ’ÎrÛÿı‰ fi΋fiÎ …ˆfi ω¶ÎL˘ ““Á_√Ì÷ Á‹›ÁÎfl”” fi΋fi˘
√˛_◊ ·A›˘ Ë÷˘. ¤@÷ ¿Ï‰ …›ÿı‰ı ““√Ì÷ √˘g‰ÿ”” fi΋fiÎ √˛_◊fiÌ fl«fiÎ ¿flÌ Ë÷Ì.
(3) ‹˘√·¿Î‚ — ±ıÀ·ı ¿ı ‹„V·‹˘fiÎ ±Î√‹fi◊Ì ‹˘√·¿Î‚ Á‘Ìfi˘ Á‹›.
±Î Á‹›‹Î_ Ωˆfi’flfiÎ Á·÷Îfi ËV˙fi ¿a ¶ÎflÎ ““A›Î·”” √Λ¿ÌfiÌ Âw±Î÷ ◊¥ Ë÷Ì. ⁄ÎÿÂÎË ±¿⁄flfiÎ
Á‹›‹Î_ ÷ÎfiV˘fi, O˙…\-⁄ΉflÎ, V‰Î‹Ì ËÏflÿÎÁ, VÎÒflÿÎÁ, ‹ÌflÎ_⁄Î¥, ÷·ÁÌÿÎÁ ±L˘ ±p»Î’ ¿Ï‰±˘ - Á_√Ì÷¿Îfl˘ ¶ÎflÎ
¤„@÷Á_√Ì÷ I˘‹… ‘˛’ÿ-‘‹Îfl ˆ·Ìfi˘ ω¿ÎÁ ◊›˘ Ë÷˘. ¥.Á. 1719 ◊Ì 1740 ‹Î_ fl_√Ì·Î ‰_ÂfiÎ ±_Ï÷‹ flÎΩ
““‹˘Ë‹ÿÂÎË fl_√Ì·ı”” Á_√Ì÷¿‚΋Î_ Ïfi’HÎ Ë÷Î_. I˘‹fiÎ_ ÿfl⁄Îfl‹Î_ O˘ Á_√Ì÷¿Îfl˘ ÁÿÎfl_√ ±L˘ ±ÿÎfl_√ …ı±˘±ı
““A›Î·”” √Λ¿Ìfi˘ ’˛«Îfl ¿›˘˝ Ë÷˘.
±_√˛ı…¿Î‚ — ±Î ›√fiÌ ±ı¿ ±…⁄ CÎÀfiÎ »ı ¿ı ±_√˛ıΩı±ı ËΩfl˘ ‹Î¥· ÿÒfl◊Ì ’HÎ ÏËLÿV÷Îfi ’fl ±ı¿ «øı

28
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
ÂÎÁfi ¿fl‰Îfi_ ¿Î›Û ‰Ê˘˝ Á‘Ì Áfl‚÷Î◊Ì ¿›*. …ı ¿Î›Û √M÷Á‹˛ÎÀ˘, Á·÷Îfi˘, ‹ËÎflÎΩ±˘, ‹˘√· ⁄ÎÿÂÎˢ ±L˘ M˘rα˘
fi ¿flÌ Â@›Î I˘ ±_√˛ıΩı±ı ±Î’HÎÎ … ‹ÎHÎÁ˘ ±L˘ ±Î’HÎÌ … Á‹ÚÏ© ‰Õı ¿flÌ ⁄÷ÎT›_.
Ï⁄˛ÏÀ ÁS÷fi÷ Á‹∞ √¥ Ë÷Ì ¿ı …ıfiÎ_ ±Î‘Îflı I˘ flÎF› ¿fl÷Ì Ë÷Ì I˘ V˙L› ’HÎ I˘‹fiÎ ‰Â‹Î_ flËı I˘‹ fiˢ÷_.
⁄ÌΩ CÎHÎÎ ¿ÎflH΢Áfl ±_√˛ıΩıL˘ ÏËLÿV÷Îfi »˘Õ‰_ ’Õu_. flÎWÀˇÌ› «‚‰‚fiÎ …\‰Î‚ı ‰ÌÁ‹Ì ÁÿÌfiÌ Âw±Î÷◊Ì ±‘a ÁÿÌ
Á‘Ì ±Î’HÎÌ ¿‚Î, Á_V¿ÚÏ÷, ÁÎÏËI›, Á_√Ì÷-ÿflı¿L˘ flÎWÀˇÌ› fl_√ ·Î√‰Îfi˘ Âw ◊¥ √›˘. ’flÿıÂÌ ÏÂZÎHÎfiÌÏ÷fiÎ ⁄ÏËW¿Îfl
ÁÎ◊ı flÎWÀˇÌ› ÏÂZÎHÎ Á_V◊α˘ Âw ◊¥. LÎÒ÷fi ω«ÎflÁflHÎÌ ‘flΉ÷Î ÏÂZÎHÎÂÎVhÎ̱˘L˘ Á_√Ì÷fiÌ μ’›˘√Ì÷Î …HÎÎ¥.
‹˘√· ±L˘ ±_√˛ı…¿Î‚ ‰E«ıfiÎ Á‹›√΂΋Î_ flÎ…-fl…‰ÎÕ΋Î_ Á_√Ì÷fi˘ ω¿ÎÁ ◊›˘ Ë÷˘. ±Î ›√‹Î_ CÎflÎHÎÎ_
’©Ï÷/ ˆ·Ì MÎÒHÎÛw’◊Ì Ï‰¿ÎÁ ’Î‹Ì Ë÷Ì. ¤Îfl÷‹Î_ ‹A›I‰ı B‰ÎÏ·›fl, …›’fl, Ï¿flÎfiÎ, ±Î√˛Î ‰B˘flı CÎflÎHÎÎ_ ±Î… Á‘Ì
ω¿ÎÁ ’΋÷Î_ flxÎÎ_ »ı. ±Î{ÎÿÌ Á_√˛Î‹ ÿflQ›Îfi ωWHÎ fiÎflΛHÎ ¤Î_÷¬_Õı, ’_ÏÕ÷ ωWHÎ Ïÿ√_⁄fl ’·V¿fl, μV÷Îÿ Œˆ›Î_{¬Î_,
μV÷Îÿ-±S·ÎÏÿ›Î_¬Î_, μV÷Îÿ ⁄Õı √·Î‹ ±·Ì¬Î_ ‰B˘flı ÏËLÿ-‹„V·‹ ω¶Îfi ¿·Î¿Îfl˘ ¶ÎflÎ Á_√Ì÷fi˘ ω¿ÎÁ, I˘fi_ ÏÂZÎHÎ
’©Ï÷Áfl ω¿Á÷_ flxÎ_. ±Î ›√‹Î_ Ã<‹flÌ, ¿◊¿ L≤I› ˆ·Ìfi˘ ω¿ÎÁ ◊›˘ Ë÷˘. flωLƒ Á_√Ì÷ fi΋fiÌ Âˆ·Ì ¿Ï‰‰fl
flωLƒfiÎ◊ Ãοfl ¶ÎflÎ ’˛Îfl_¤ ◊›˘ Ë÷˘.
V‰÷_hÎ ¤Îfl÷fi_ Á_√Ì÷ — ¤Îfl÷L˘ V‰÷_hÎ÷Î ‹Y›Î ⁄Îÿ Á_√Ì÷fi˘ T›Î’ ¬Ò⁄ ‰K›˘ Ë÷˘. ˆZÎÏHο Á_V◊α˘fiÌ
Á_A›Î‹Î_ ‰‘Îfl˘ ◊÷˘ flx΢. Áfl¿Îfl ¶ÎflÎ Á_√Ì÷L˘ Â΂οZÎαı ωʛfi_ V◊Îfi ±Î’‰Î‹Î_ ±ÎT›_. Ëη ±Î¿Î‰ÎHÎÌ (flıÏÕ›˘),
ÀÌ.‰Ì. ¶ÎflÎ Á_√Ì÷fi˘ T›Î’ ‰‘÷˘ flx΢.
V‰÷_hÎ÷Î ⁄Îÿ √…flÎ÷, μkÎfl’˛ÿıÂ, ‹ËÎflÎWÀˇ, flÎ…V◊Îfi, ‹K›’˛ÿı …ı‰Î_ flÎF›˘‹Î_ Á_√Ì÷-L≤I›-fiÎÀ¿ (fiÎÀu)
±¿Îÿ‹ÌfiÌ V◊Î’fiÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı. …ıfiÎ ¶ÎflÎ fi‰Î-fi‰Î μ√÷Î ¿·Î¿Îfl˘ ÷◊Î ’˛A›Î÷ ¿·Î¿Îfl˘fiÎ ¿Î›Ûø‹˘fi_
√΋ı√΋ ±Î›˘…fi ◊Λ »ı. ·˘¿˘‹Î_ Á_√Ì÷ ’˛I›ı flÁ Ω√˛÷ ◊÷˘ flx΢ »ı. flÎF› Áfl¿Îfl ¶ÎflÎ ¿·Î¿Îfl˘L˘ ±"‰˘Õ˚ÁÛ,
’ÎÏfl÷˘ÏÊ¿ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ¿ıLƒ Áfl¿Îfl ¶ÎflÎ ’HÎ ¿·Î¿Îfl˘L˘ ÏÂW›T≤ÏkÎ ±’Λ »ı. ¤Îfl÷fiÎ flÎWÀˇ’Ï÷fiÎ ËVI˘
¤Îfl÷flIfi, ’•Ï‰¤ÒÊHÎ, ’•¤ÒÊHÎ ±L˘ ’•lÌfiÎ Á‰˘˝E« ±"‰˘ÕÛ ¶ÎflÎ ¿·Î¿Îfl˘L˘ ÁL‹Îfi ±’Λ »ı. flÎF› ±L˘
¿ıLƒ Áfl¿Îfl ¶ÎflÎ ›‰¿ ‹Ë˘IÁ‰fi_ ’HÎ ±Î›˘…fi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
√…flÎ÷fiÌ A›Î÷fi΋ Á_√Ì÷ Á_V◊α˘ —
(1) ‹ËÎflÎΩ Á›Î∞flΉ √Λ¿‰ÎÕ ¶ÎflÎ ‰Õ˘ÿfl΋Î_ Q›Ï{¿ ¿Î"·ı… …ıL˘ Œı¿SÀÌ ±Î"Œ ’Œ˘˝Ï‹*√ ±ÎÀ˝˚Á◊Ì
±˘‚¬Î› »ı.
(2) ±Ï¬· ¤Îfl÷Ì› √Î_‘‰Û ‹ËÎωzη› ‹_Õ‚- Ï‹fl… ¶ÎflÎ √…flÎ÷‹Î_ I˘fiÌ Á_·Bfi Âάα˘ ¶ÎflÎ Á_√Ì÷fi_
ÏÂZÎHÎ ±’Λ »ı.
(3) O≤Ëÿ˚ √…flÎ÷ Á_√Ì÷ ÁÏ‹Ï÷ ¶ÎflÎ Á_«ÎÏ·÷ √Î_‘‰Û ‹ËÎωzη› ±‹ÿΉÎÿ ÷◊Î I˘L˘ Á_·Bfi √…flÎ÷fiÎ
√˛ÎQ› ±L˘ ÂËıfl˘‹Î_ Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ ±’Λ »ı.
(4) √…flÎ÷ flÎF› ¶ÎflÎ Á_√Ì÷ L≤I› ¤Îfl÷Ì› ±ı¿ıÕı‹Ì Á_«ÎÏ·÷ Á_√Ì÷-L≤I› ‹ËÎωzη›, flÎ…¿˘À.
(5) ±Î ÏÁ‰Î› Á˙flÎWÀˇ, ¤Î‰fi√fl, ÁflÿÎfl ’Àı· √…flÎ÷ ‰B˘flı ›Ïfi‰ÏÁ˝À̱˘‹Î_ Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ ±’Λ »ı.
(2) Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ √…flÎ÷Ì ¿·Î¿Îfl˘fi_ ›˘√ÿÎfi —
±Î’HÎı Á˙’˛◊‹ Á√‹ Á_√Ì÷ ωÂı ΩHÎÌ ·¥±ı. Á√‹ Á_√Ì÷ ±ıÀ·ı ¿ÎT›Á_√Ì÷. ⁄ÌΩ ÂOÿ˘‹Î_ ¿Ë̱ı ÷˘,
Á√‹ ±ıÀ·ı ÁËı·Î¥◊Ì Á‹… ’Õı ±ı‰_ Á_√Ì÷. “Á√‹ Á_√Ì÷” ±ıÀ·ı …fiÁΑÎflHÎL˘ Á‹Ω› I˘‰_ Á_√Ì÷. ·˘¿Á_√Ì÷
±L˘ ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷◊Ì ±·√ ’ÎÕ‰ÎfiÎ Ëı÷◊Ì fi‰Ìfi œÎ‚fiÎ_ √Ì÷˘L˘ ±Î¿Î‰ÎHÎÌ ¶ÎflÎ Light Vocal Music ±◊ÎÛ÷˚
Ë‚‰_ ¿_Ãu Á_√Ì÷L˘ ±ÎM˘· fi‰_ fi΋ Á√‹ Á_√Ì÷ CÎHÎÌ flÌI˘ fi˘_¬_ …HÎÎ÷_ fi◊Ì. Á√‹ Á_√Ì÷ ±ı flÎ√ Á_√Ì÷ ±L˘
·˘¿Á_√Ì÷fi_ ‰ÎflÁÿÎfl »ı. Á√‹ V‰wM˘ fl…^ ¿fl÷Î_ Á_√Ì÷fiÎ ’˛¿ÎflL˘ ““Á√‹ Á_√Ì÷”” fi΋ ±’Λ_ »ı. “Á√‹ Á_√Ì÷”
fi΋ ±Î¿Î‰ÎHÎÌ ¶ÎflÎ 1940-”45fiÎ Á‹›‹Î_ ’˛«Îfl‹Î_ ±ÎT›_ ±L˘ ±ı fi΋ Ãοfl …›ÿı‰gÁËı ±ÎM›_ Ë÷_. Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_
‹A›I‰ı √Ì÷, √{·, ¤…fi, √fl⁄ÎL˘ K›Îfi‹Î_ flάÌL˘ √…flÎ÷fiÎ ¿ıÀ·Î_¿ √…flÎ÷Ì ¿·Î¿Îfl˘fi_ ›˘√ÿÎfi Ωı‰Î_ ‹‚ı »ı.
√…flÎ÷fiÎ ±Ï‰V‹flHÎÌ› ±Ï‰fiÎ¤Υ T›ÎV˘ √…flÎ÷Ì √Ì÷-Á_√Ì÷‹Î_ I˘‹fi_ ’˛ÿÎfi ±fiL› »ı. ⁄˘·«Î·fiÌ ¤ÎÊÎ◊Ì
29
¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÌ μI’ÏkÎ ±L˘ Á√‹ Á_√Ì÷
Âw ¿flÌ ±_ÿÎ…ı 15,000 …ıÀ·Î_ μE« ÁÎÏËÏI›¿ √Ì÷˘fiÎ fl«Ï›÷Î ÷◊Î 175 …ıÀ·Ì √…flÎ÷Ì ÁÏË÷ ¿· 250
ÏŒS‹˘fiÎ Á_√Ì÷¿Îfl lÌ ±Ï‰fiΠT›ÎÁfiı √…flÎ÷Ì Á_√Ì÷fiÎ ’›Î˝› √HÎÌ Â¿Î›.
1970‹Î_ ¤Îfl÷ Áfl¿Îflı I˘±˘L˘ “’•lÌ” ◊Ì ÁL‹ÎÏfi÷ ¿›ÎÛ Ë÷Î. lÌ ±Ï‰fiΠT›ÎÁfiÎ ΩHÎÌ÷Î Á√‹
Á_√Ì÷fiÎ √Ì÷˘‹Î_ (1) ‹Î_ÕÌ ÷Îfl_ ¿_¿ ¬›*... (2) ’_¬ÌÕÎL˘ ±Î g’…fl_... (3) ±«¿˘-‹«¿˘ ¿Îflı·Ì... ‰B˘flı »ı.
√…flÎ÷fiÎ O˘ ±Î"· ≥„L՛ΠflıÏÕ›˘ VÀıÂfifiÎ Q›Ï{¿ ’˛˘ÕuÁfl ÷flÌ¿ıfiÌ μk΋ V˘‰Î ±L˘ Á√‹ Á_√Ì÷fi˘
⁄ˢ‚˘ ’˛«Îfl - ’˛ÁÎfl ¿flfiÎfl‹Î_ ±‹ÿΉÎÿfiÎ V‰. lÌ flÏÁ¿·Î· ¤˘…¿ ±L˘ ‰Õ˘ÿflÎfiÎ lÌ …›ÿı‰ ¤˘…¿
»ı. √…flÎ÷fiÎ A›Î÷fi΋ ÷‹Î‹ Ï‰η›˘‹Î_ ““ω‹ÏËQfi V÷˘hΔ” √…flÎ÷Ì ±◊ÛCÎÀfifiÌ ¿˘‹ıLÀˇÌ ÁÎ◊ı ‰√ÎÕΛ
»ı, F›Îflı ““fl΋flZÎÎV÷˘hΔ”fiÎ √…flÎ÷Ì ¿˘‹ıLÀˇÌ ÁÎ◊ı flıÏÕ›˘ ’fl◊Ì lÌ …›ÿı‰¤Î¥ ¤˘…¿fi_ Á…Ûfi ¿flı· »ı, …ı
fl΋fi‰‹ÌfiÎ Ïÿ‰V˘ flıÏÕ›˘ ’fl◊Ì ’˛ÁÎÏfl÷ ¿flΛ »ı. V‰. lÌ flÏÁ¿·Î· ¤˘…¿ ±L˘ lÌ …›ÿı‰¤Î¥ ¤˘…¿fiÎ
V‰flÎ_¿fi ¿flı·Î Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ fi΋Î_Ï¿÷ ¿·Î¿Îfl˘ ¶ÎflÎ Ëη‹Î_ ’HÎ flıÏÕ›˘ À̉ÌfiÎ ‹ÎK›‹ ¶ÎflÎ ÁÎ_¤‚‰Î ‹‚ı
»ı. V‰. lÌ flÏÁ¿·Î· ¤˘…¿fi_ V‰flÎ_¿fi ±L˘ ¿˙‹ÿÌ ‹LÂ̱ı √Λı·_ ““Á_ÿfl‹˚””fi_ ““{Î_{fl ±·¿‹·¿””◊Ì ¬Ò⁄
ΩHÎÌ÷_ »ı. F›Îflı lÌ …›ÿı‰ ¤˘…¿fi_ V‰flÎ_¿fi ±L˘ lÌ ±ÎÏÁ÷ ÿıÁÎ¥±ı √Λı·Ì √fi̤Υ ÿË̉ηÎfiÌ √{·
““fi ÷˘ ¿_’ »ı ‘flÎfi˘”” ¬Ò⁄ ΩHÎÌ÷Ì »ı. √…flÎ÷Ì ÏŒS‹ ±L˘ Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ gÁˌ΂˘ ±Î’fiÎfl V‰fl¿Îfl lÌ
√˙flÎ_√ T›ÎV˘ Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ 850 √Ì÷˘fi_ V‰flÎ_¿fi ¿flÌ √…flÎ÷fiÎ A›Î÷fi΋ ¿·Î¿Îfl˘ ’ÎV˘ ¿Î›Ûø‹, ¿ıV˘À,
flıÏÕ›˘, ÀÌ.‰Ì.fiÎ ‹ÎK›‹˘ ¶ÎflÎ ·˘¿¤˘B› ⁄fiÎT›Î_ »ı. lÌ √˙flÎ_√ T›ÎÁfi_ V‰flÎ_¿fi, lÌ fl‹ı ’Îflı¬fi_ ·¬ı·
¿ÎT› ±L˘ ÏŒS‹ Á_√Ì÷fiÌ ’˛A›Î÷ √ÎÏ›¿Î lÌ‹÷Ì ±ÎÂÎ ¤˘_Á·ıfiÎ ¿_Ãı √‰Î›ı·_ √Ì÷ ““ÁÎ_‰Ïfl›˘ flı ‹Îfl˘
ÁÎ_‰Ïfl›˘”” ±Î…ı ·˘¿ ˈ›ı ‰V˘· »ı.
√…flÎ÷Ì Á√‹ Á_√Ì÷L˘ Á‹Ú© ¿flfiÎfl V‰fl¿Îfl ±L˘ √Λ¿ lÌ ’flÊ˘k΋ μ’ÎK›Î›fi_ ’˛ÿÎfi ’HÎ fi˘Ó‘’ÎhÎ ¿ËÌ
¿Λ. ÿÏfi›ÎfiÎ ÷‹Î‹ ÿı¢‹Î_ ÿÁ ËΩfl◊Ì ‰‘ ¿Î›Ûø‹ ±Î’fiÎfl, 60 …ıÀ·Ì √…flÎ÷Ì ÏŒS‹˘‹Î_ Á_√Ì÷ ±Î’fiÎfl ÷◊Î
√…flÎ÷ Áfl¿Îflfi˘ √…flÎ÷ √˙fl‰ ±"‰˘ÕÛ ±L˘ ωr √…ÛflÌ ±"‰˘ÕÛ◊Ì ÁL‹ÎÏfi÷ lÌ ’flÊ˘k΋ μ’ÎK›Î› ¶ÎflÎ V‰flÎ_Ï¿÷
√{· ““Ïÿ‰Á˘ …\ÿÎ¥fiÎ Ω› »ı...”” ‹˘ËQ‹ÿ flŒÌ ÁÎËı⁄fiÎ ‹‘fl ¿_Ãı √‰Î›ı·Ì »ı. ±Î‰Î … ⁄ÌΩ ±ı¿ √…flÎ÷Ì
¿·Î¿Îfl ±L˘ V‰fl¿Îfl (√Λ¿) lÌ Ïÿ·Ì’ ‘˘‚Ï¿›Î ±ıÀ·ı ±ı‰˘ √…flÎ÷Ì Á_√Ì÷ο΋Î_ {‚Ë‚÷˘ ÁÿΛ «‹¿÷˘ ÷Îfl·˘
√HÎΛ »ı. ÷ı‹HÎı √Λı·_ ±fiı ±∞÷ ‹«*À V‰flÎ_Ï¿÷ √Ì÷ ““÷ÎflÌ ±Î_¬fi˘ ±ŒÌHÎÌ...”” Ëη‹Î_ ’HÎ ÁÎ_¤‚‰Î ‹‚ı »ı.
lÌ fiÌfi_ ‹…‹ÿÎfl ‰Õ˘ÿflÎfiÎ …‹ÌfiÿÎfl fiÎ√fl ¿À_⁄fiÎ Á_÷Îfi Ë÷Î. I˘‹HÎı ’HÎ Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ ›˘√ÿÎfi ±ÎM˘· »ı.
I˘‹fi_ ‹Ò‚ fi΋ lÌ Ïfifl_…fi ‹…‹ÿÎfl Ë÷_. I˘‹HÎı √…flÎ÷Ì ÏŒS‹˘‹Î_ ’HÎ Á_√Ì÷ ±ÎM˘· »ı. ““±Î¿Î √_√Î VÎÒ›Û«_ƒ
÷ÎflÎ....”” ±Î √Ì÷fiÎ V‰flÎ_¿fi (V‰fl¿Îfl) lÌ fiÌfi¤Î¥ ‹…‹ÿÎfl Ë÷Î. flÎWÀˇÌ› Á‹Îfl˘Ë ‹ÎÀı …\ÿÌ …\ÿÌ ¤ÎÊα˘‹Î_◊Ì
Á‰Ûlıq fl«fiα˘fiÌ ’Á_ÿ√Ì Áfl¿Îfl ¶ÎflÎ ◊÷Ì Ë˘› »ı. ±ı‹Î_ √…flÎ÷Ì ¤ÎÊ΋Î_◊Ì lÌ fiÌfi¤Î¥ ‹…‹ÿÎflfiÌ ±Î fl«fiÎ
’HÎ ’Á_ÿ ◊¥ Ë÷Ì. ‹_⁄¥‹Î_ I˘±˘±ı ‰ÌÁ ‰ÊÛ Á‘Ì Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ Q›Ï{¿ ’˛˘ÕuÁfl ÷flÌ¿ı V˘‰Î±˘ ±Î’Ì Ë÷Ì.
““’_¬Ì±˘±ı ¿·Â˘fl....”” ÷◊Î ““T≤_ÿΉfi ‹ÎÀı Á¬Ì....”” ±Î I˘‹fiÎ V‰flÎ_¿fi ¿flı·Î_ √Ì÷˘ ¬Ò⁄ ΩHÎÌ÷Î_ »ı. lÌ ZÎı‹¤Î¥
Ïÿ‰ıÀ̛Π±ıÀ·ı Á√‹ Á_√Ì÷ ¿Î›Ûø‹˘fiÎ Á_«Î·¿, fiÎÀu-Á_√Ì÷fiÎ Á_√Ì÷ Ïfiÿı˝Â¿, ±Î"· ≥„L՛ΠflıÏÕ›˘fiÎ ‹ÎL› V‰fl¿Îfl
(√Λ¿) √…flÎ÷ flÎF› Á_√Ì÷, L≤I› - fiÎÀu, ±¿Îÿ‹ÌfiÎ ¤Ò÷MÎÒ‰Û ÁP› ÷◊Î ““Á_√Ì÷Á‘Δ” fi΋fiÌ √…flÎ÷fiÎ 35
¿Ï‰±˘fiÎ √Ì÷˘ 26 …\ÿÎ …\ÿÎ Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ ¿·Î¿Îfl˘fiÎ ¿_Ãı √‰Î›ı· Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ √Ì÷˘, √{·, √fl⁄ÎfiÌ ±fi˘¬Ì
ÿÁ ¿ıV˘ÀfiÎ V˘ÀfiÎ ’˛V÷÷¿÷ÎÛ ÷◊Î √…flÎ÷ flÎF› ““√˙fl‰ ’flV¿Îfl”” ±"‰˘ÕÛ ‹ı‚‰fiÎfl »ı. ““flΑÎfi_ fi΋ ÷‹ı...”” ÷◊Î
““«Î· Á¬Ì ’Î_ÿÕÌ‹Î_...”” ±Î I˘‹fiÎ lıq V‰flÎ_¿fi ¿ËÌ Â¿Î›.
√…flÎ÷fiÎ Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ V‰fl¿Îfl-√Λ¿ lÌ ±ÎÏÂ÷ ÿıÁÎ¥±ı ’HÎ gÁˌ΂˘ ±ÎM˘· »ı. ÿıÂ-ωÿı¢‹Î_ Á√‹
Á_√Ì÷fiÎ ’˛«Îfl-’˛ÁÎfl‹Î_ I˘‹fi_ ’˛ÿÎfi ‹Ëk‰fi_ √HÎÌ Â¿Î›. ““ËÎ◊L˘ «Ìfl˘ ÷˘ √_√Î fiÌ¿‚ı...”” ÷◊Î ““ÁÎ_… ’Ëı·Î_fiÌ
ÁÎ_…...”” ±Î √Ì÷˘ I˘‹fiÎ ¬Ò⁄ ’˛ÏÁ© ’΋ı· »ı.
U›Î‹·-Á˙Ï‹· - ±Îfl÷Ì ‹fiÂÌfiÌ ÏhÎ’À̱ı √…flÎ÷Ì Á√‹ Á_√Ì÷L˘ √…flÎ÷‹Î_ ±L˘ ÿıÂ-ωÿı¢‹Î_ ‰Ëı÷_ ¿flı·
»ı. U›Î‹· - Á˙Ï‹·ı ““ÂÌ÷·”” lıHÎÌ ±_÷√Û÷ ““ËV÷ÎZÎfl”” fi΋fi˘ Á√‹ Á_√Ì÷fi˘ » ±˘ÏÕ›˘ ÁÌ.ÕÌ. ÷◊Î ¿ıV˘À˘fi˘
V˘À ⁄ËÎfl ’ÎÕı· »ı. 150 ⁄΂¿˘L˘ ·¥L˘ ““‹ıCΑfiÊ”” …ı‰Î_ ¿Î›Ûø‹˘ ¿flı· »ı. Á_√Ì÷ ZÎıhÎı ¿Î›Ûfl÷ flËı I˘ Ëı÷Áfl U›Î‹·-

30
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
Á˙Ï‹·ı ““Àg«√ - ÀuLÁ”” fi΋ı Q›Ï{¿ ¿_’fiÌ Âw ¿flÌ »ı. I˘‹fiÎ V‰flÎ_¿fi˘‹Î_ ““‰Î_Á·ÕÌ Õ˘À ¿˘‹...”” ÷◊Î
““±ı¿ »˘¿flÌfiÎ ËÎ◊◊Ì w‹Î· ’Õı...”” ¬Ò⁄ ’˛ÏÁ© ’΋ı· √Ì÷˘ »ı.
√…flÎ÷Ì Á√‹ Á_√Ì÷L˘ ∞‰_÷ flάfiÎfl V‰fl¿Îfl ±fiı √Λ¿ ÷flÌ¿ı lÌ fi›L˘Â ΩfiÌfi_ fi΋ ¿ı‹ ¤Ò·Î›.? Áfl‚
V‰flÎ_¿fi˘ ±L˘ ÁË… √Λ¿Ì ¤Î¥lÌ fi›L˘Â ΩfiÌfiÌ ±Î√‰Ì ±˘‚¬ »ı. I˘‹fiÎ_ V‰flÎ_¿fi ¿flı· ±L˘ Á√‹ Á_√Ì÷ ZÎıhÎı
¬Ò⁄ ’˛ÏÁ© ’΋ı· √Ì÷˘‹Î_ ““±Î_¬˘‹Î_ O˘Ãı·Î «Î÷¿...”” ±L˘ ““¤ŸI˘ «Ì÷flı·Î wÕÎ √fl‰Î √HÎ’Ï÷...”” »ı.
Á√‹ Á_√Ì÷ ZÎıhÎı lÌ fi›fi¤Î¥ ’_«˘·Ìfi_ ›˘√ÿÎfi ’HÎ ‹Ëk‰fi_ »ı. ““Á_√Ì÷ ZÎıhÎı ‹Ëıfi÷ ¿flı ±ıfi_ ËÌfl {‚@›Î
ωfiÎ flËı fiËŸ”” ±Î ¿ËıfiÎfl lÌ fi›fi ’_«˘·Ìfi_ fi΋ Á_√Ì÷ZÎıhÎı ÿıÂ-ωÿı¢‹Î_ ’˛ÏÁ© »ı. 1987‹Î_ lıq ““√{·
√Λ¿”” ÷flÌ¿ı ““O˘√‹ ±A÷fl ±"‰˘ÕÛ”” ‹ı‚‰fiÎfl lÌ fi›fi ’_«˘·ÌL˘ ±L› fiÎfiÎ - ‹˘ÀÎ ±"‰˘ÕÛ ÁÏË÷ √…flÎ÷Ì Á√‹
Á_√Ì÷ ŒÎμLÕıÂfifi˘ lıq √Λ¿fi˘ ±"‰˘ÕÛ ’HÎ ‹Y›˘ »ı. I˘±˘ ±Î"· ≥„L՛ΠflıÏÕ›˘fiÎ “±ı” √ı˛ÕfiÎ ±ÎÏÀ˝VÀ »ı.
lÌ flωfi fiΛ¿fi_ fi΋ Á_V¿Îfl fi√flÌ ‰Õ˘ÿflÎfiÎ ’HÎ Á√‹ Á_√Ì÷ ZÎıhÎı fi˘Ó‘’ÎhÎ »ı. Á√‹ Á_√Ì÷L˘ Á‹Ï’˝÷
±Î ¿·Î¿Îfl √Λ¿, ¿_’˘{fl (V‰fl¿Îfl) ±L˘ Q›Ï{¿ ÕΛflı@Àfl »ı. …ı ““flı‹ ’Ïfi”” fi΋fiÌ Á_V◊΋Î_ ¿Î›Ûfl÷ »ı. ÿıÂ-
ωÿı¢‹Î_ Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ ’˛˘√˛Î‹ ±Î’fiÎfl lÌ flωfi¤Î¥ fiΛ¿ı ‰Õ˘ÿfl΋Î_ ’˛A›Î÷ ““√fl⁄Δ” √Λ¿ ÷flÌ¿ı ’HÎ A›ÎÏ÷
‹ı‚‰ı· »ı. Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ ‹Ë˘IÁ‰ Á‹Î ““Á‹L‰›”” ¿Î›Ûø‹‹Î_ I˘±˘fi_ V‰flÎ_¿fi (““¿_’˘{fl ±Î"Œ ‘ ›fl”” ±"‰˘ÕÛ)◊Ì
ÁL‹Îfi ◊›_ »ı. I˘‹fiÎ ΩHÎÌ÷Î_ V‰flÎ_¿fi˘‹Î_ ““±Ï¬· ⁄˛õÎ_Õ‹Î_ ÷_ ±ı¿ lÌËÏfl...”” ÷◊Î ““√flO˘ fl‹‰ÎL˘ √˘flÌ ÏfiÁ›Î˝...””
√HÎÌ Â¿Î›.
lÌ flÎ…ıLƒ¤Î¥ ÂÎË (V‰fl¿Îfl ±fiı √Λ¿) ±Î¿Î‰ÎHÎÌ ±fiı ÿÒflÿ½fifiÎ ⁄Ì-ËÎ¥ √˛ıÕ ‹ÎL› ¿·Î¿Îfl »ı. ÷ı±˘
‰Õ˘ÿfl΋Î_ “√_…fi” fi΋fiÌ Á_V◊Î «·Î‰Ì √…flÎ÷ flÎF› Á_√Ì÷ fiÎÀu ±¿Îÿ‹Ì, √Î_‘Ìfi√flfiÎ ÁP›’ÿı flËÌ «Ò@›Î »ı.
÷ı±˘ √Ì÷-√{·fiÎ V‰fl¿Îfl ±fiı ’˛¬fl √Λ¿ ÷flÌ¿ı fi΋fiÎ ‹ı‚‰Ì. fiıÂfi· ¿ZÎαı ÷ı‹… Á_√Ì÷fiÎ ’˛«Îfl-’˛ÁÎfl ±◊ı˝
ωÿı¢‹Î_ ’HÎ Á_√Ì÷fiÎ ±fiı¿ ¿Î›˝ø‹˘ ±ÎM›Î »ı. ‹În ËflırflÌ ÿı‰Ì ÷flŒ◊Ì ““√˘SÕ ‹ıÕ·”” ÷ı‹… ⁄ÌΩ ±L› ÁL‹Îfi˘
’˛ÎÅ ◊›ı· »ı.
±Î‹, Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ √…flÎ÷fiÎ ±L› fi΋Î_Ï¿÷ ¿·Î¿Îfl˘fi_ ›˘√ÿÎfi flËı·_ »ı. …ı‹ ¿ı ‰Õ˘ÿflÎfiÎ lıq √fl⁄Î
√Λ¿ lÌ ’wÊ˘k΋ μ’ÎK›Î›, lÌ ±÷· ’fl˘ÏË÷, lÌ ±ÎÏÂ÷ ÿıÁÎ¥, lÌ ±∞÷ ‹«*À, lÌ ±∞÷ ÂıÃ, lÌ Ïÿ·Ì’
‘˘‚Ï¿›Î, lÌ ÿÏ·Ì’ ‘˘‚Ï¿›Î, lÌ ±Î·Î’ ÿıÁÎ¥, lÌ ±‹fl Ïfifl_…fi ¤|, lÌ flÎÁÏ⁄ËÎflÌ ÿıÁÎ¥, lÌ Ï‰¤Î ÿıÁÎ¥,
lÌ fi›fiı ΩfiÌ, lÌ fi›fi ’_«˘·Ì, ¿<. ±ˆr›ÎÛ ‹{‹ÿÎfl, lÌ ’ÎÏ◊˝‰ √˘ÏË· ‰B˘flıfi˘ fi˘_‘’ÎhÎ ŒÎ‚˘ flËı·˘ »ı.
V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ıfiÎ ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄˘ ±Î’˘ —
(1) ‰ˆÏÿ¿ ›√‹Î_ Á_√Ì÷‹Î_ ¿ıÀ·Î ’˛¿ÎflfiÎ V‰fl˘fi˘ μ’›˘√ ◊÷˘ Ë÷˘ ?
(2) √Λfi ºÏp±ı ¿›˘ ‰ıÿ ±√I›fi˘ √HÎΛ »ı ?
(3) ¿›Î ›√‹Î_ ÷ZÎÏ·Î, fiη_ÿΠωr ωzη›‹Î_ Á_√Ì÷ ¿‚Îfi_ ÏÂZÎHÎ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰÷_ Ë÷_ ?
(4) ¿˘fiÎ ±Î√‹fi◊Ì ‹˘√·¿Î‚ Á‘Ìfi˘ Á‹› √HÎΛ »ı ?
(5) Ωˆfi’flfiÎ Á·÷Îfi ËV˘fi ¿a ±ı ¿¥ √ÎÏ›¿ÌfiÌ Âw±Î÷ ¿flÌ Ë÷Ì ?
(6) ¿›Î ›√‹Î_ CÎflÎfiÎ ’©Ï÷ MÎÒHÎÛw’◊Ì Ï‰¿ÎÁ ’Î‹Ì Ë÷Ì ?
(7) ¿˘fiÎ ËVI˘ ¤Îfl÷flIfi, ’•Ï‰¤ÒÊHÎ, ’•¤ÒÊHÎ ±L˘ ’•lÌfi˘ ±"‰˘ÕÛ ±’Λ »ı ?
(8) Á√‹ Á_√Ì÷ ±ıÀ·ı Â_ ?
(9) Á√‹ Á_√Ì÷fi_ fi΋ ¿˘HÎı ±ÎM›_ Ë÷_ ?
(10) 1970‹Î_ ¤Îfl÷ Áfl¿Îflı lÌ ±Ï‰fiΠT›ÎÁL˘ ¿›Î ±"‰˘ÕÛ◊Ì ÁL‹ÎÏfi÷ ¿›ÎÛ Ë÷Î ?
(11) √…flÎ÷fiÎ O˘ ±Î"· ≥„L՛ΠflıÏÕ›˘ VÀıÂfi‹Î_ Q›Ï{¿ ’˛˘ÕuÁflfiÎ fi΋ …HÎΉ˘.

31
¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÌ μI’ÏkÎ ±L˘ Á√‹ Á_√Ì÷
 (12) Á√‹ Á_√Ì÷L˘ Á‹Ú© ¿flfiÎfl V‰fl¿Îfl lÌ ’flÊ˘k΋¤Î¥ μ’ÎK›Î›L˘ √…flÎ÷ Áfl¿Îflfi˘ ¿›˘ ±"‰˘ÕÛ
‹Y›˘ Ë÷˘ ?
(13) “÷ÎflÌ ±Î_¬fi˘ ±ŒÌHÎÌ” ±Î √Ì÷fiÎ V‰fl¿Îfl ¿˘HÎ »ı ?
(14) ¤Î¥lÌ fiÌfi_ ‹…‹ÿÎfl ¿›Î ÂËıflfiÎ …‹ÌfiÿÎfl fiÎ√fl ¿À_⁄fiÎ Á_÷Îfi Ë÷Î_ ?
(15) lÌ ZÎı‹¤Î¥ Ïÿ‰ıÀÌ›ÎL˘ ¿›˘ ±"‰˘ÕÛ ‹Y›˘ Ë÷˘ ?
(16) lÌ fi›fi¤Î¥ ’_«˘·ÌL˘ lıq ““√{· √Λ¿”” ÷flÌ¿ı ¿›˘ ±"‰˘ÕÛ ‹Y›˘ »ı ?
2. fiÌ«ı ±Î’ı· ΩıÕ¿Î_ ΩıÕ˘ —
““±”” ““⁄””
(1) fiÎflÿ‹Ïfi (1) √Ì÷√˘g‰ÿ
(2) ¤fl÷ ‹Ïfi (2) Á_√Ì÷ Á‹›ÁÎfl
(3) ‹÷_√ ‹Ïfi (3) Á_√Ì÷ ‹¿fl_ÿ
(4) ’_ÏÕ÷ fiÎflÿ (4) O≤ËÿıÂÌ›
(5) ’ÎrÛÿı‰ (5) ¤fl÷ fiÎÀuÂÎVhÎ
(6) ¤@÷ ¿Ï‰ …›ÿı‰ (6) fiÎflÿÌ›-ÏÂZÎÎ
(7) ±Ï‰fiÎ¤Υ T›ÎÁ (7) ω‹ÏË‹˚ V÷˘hÎfiÎ V‰fl¿Îfl
(8) flÏÁ¿·Î· ¤˘…¿ (8) 850 √Ì÷˘fi_ V‰flÎ_¿fi
(9) √˙flÎ_√¤Î¥ T›ÎÁ (9) ’•lÌ ±"‰˘ÕÛ ‹ı‚‰fiÎfl
(10) ’flÊ˘k΋¤Î¥ μ’ÎK›Î› (10) ““÷ÎflÌ ±Î_¬fi˘ ±ŒÌHÎÌ””fiÎ √Λ¿
(11) Ïÿ·Ì’¤Î¥ ‘˘‚Ï¿›Î (11) √…flÎ÷ √˙fl‰ ±L˘ ωr √…ÛflÌ ±"‰˘ÕÛ ‹ı‚‰fiÎfl
(12) ZÎı‹¤Î¥ Ïÿ‰ıÀ̛Π(12) ““±Î¿ÎÂ-√_√Î VÎÒ›Û-«_ƒ””fiÎ V‰fl¿Îfl
(13) fiÌfi¤Î¥ ‹…‹ÿÎfl (13) √…flÎ÷ flÎF› Á_√Ì÷-L≤I›-fiÎÀu ±¿Îÿ‹ÌfiÎ ¤Ò÷MÎÒ‰Û ÁP›
(14) U›Î‹·-Á˙Ï‹· (14) ±Î_¬˘‹Î_ O˘Ãı·Î «Î÷¿fiÎ V‰fl¿Îfl
(15) fi›L˘Â ΩfiÌ (15) Àg«√ - ÀuLÁ fi΋ı Q›Ï{¿ ¿_’fiÌ Âw ¿flfiÎfl

ÖÖÖ

32
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 7 ∞‰fi«ÏflhÎ
’˛V÷ΉfiÎ —
¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÎ ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ±L˘¿ ¿·Î¿Îfl˘±ı ’˘÷ÎfiÌ ¿·Îfi_ ›˘√ÿÎfi ±Î’Ì, Á_√Ì÷ ‰ÎflÁÎL˘ ‹ÒS›‰Îfi
⁄fiΉ‰Îfi˘ ’˛›Ifi ¿flı· »ı. ±Î ωzÎfiÌ ÁΑfiÎ◊Ì ±L˘¿ ¿·Î¿Îfl˘±ı μE« V◊Îfi ’˛ÎM÷ ¿›* »ı. Á_√Ì÷ ¿·Î±ı Á΋ÎL›
¿·Î fi◊Ì, ’fl_÷ ¥rflL˘ ’΋‰ÎfiÌ ±L˘ Á_V¿Îflfi_ gÁ«fi ¿fl‰ÎfiÌ μk΋ ¿·Î »ı. ±ı ±Î ±ı¿‹‹Î_ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ωzÎ◊a±˘
±Î ±ı¿‹fiÎ ±P›ÎÁ◊Ì ¤Îfl÷fiÎ ‹ËÎfi Á_√Ì÷ ÁΑ¿˘fi_ ∞‰fi«ÏflhÎ ‰Î_«ÌL˘ ’˛ıflHÎÎ ‹ı‚‰Âı ±L˘ ¤Ï‰W›‹Î_ I˘‹L˘ ÁÎflÎ
±L˘ μE« ¿·Î¿Îfl ⁄fi‰ÎfiÌ ’˛ıflHÎÎ ‹‚Âı ±ı Ëı÷ ±Î ±ı¿‹‹Î_ Ωı‰Î ‹‚Âı. ±Î ±ı¿‹ ¶ÎflÎ V‰. ’_ÏÕ÷ ωWHÎÏÿ√_⁄fl∞,
V‰. μV÷Îÿ Œˆ›Î{¬Î_ ÷◊Î V‰. ’_ÏÕ÷ ±ÎÏÿI›fl΋∞ …ı‰Î ‹ËÎfi Á_√Ì÷ ÁΑ¿˘fiÎ ∞‰fi ¶ÎflΠωzÎ◊a±˘L˘ ’˛ıflHÎÎ ‹‚Âı.
(1) V‰. ’_ÏÕ÷ ωWHÎ Ïÿ√_⁄fl ’·V¿fl∞
’·V¿fl∞fi˘ …L‹ ÷Î. 18-8-1872 lΉHÎÌ MÎÒÏHν‹ÎL˘ Ïÿ‰V˘ ¿fl_ÿ‰ÎÕ Ï…S·ÎfiÎ
O˘·√Î_‰ √΋‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘. I˘‹fiÎ Ï’÷Î Ïÿ√_⁄fl √˘’η ±ı¿ ’˛ÏÁ© ¿Ì÷Ûfi¿Îfl Ë÷Î.
‹Î÷Îfi_ fi΋ √_√Îÿı‰Ì Ë÷_. ⁄΂’H΋Î_ ŒÀοÕÎ Œ˘Õ÷Î_ ±¿V‹Î÷ fiÕ÷Î_ I˘‹fiÌ ±Î_¬˘
fi⁄‚Ì ’ÕÌ I˘ ¿ÎflHÎı Â΂Îfi_ ÏÂZÎHÎ ‹ı‚‰Ì Â@›Î fiËŸ. I˘‹fiÎ Ï’÷αı I˘‹L˘ Á_√Ì÷fiÌ
÷η̋ ‹ÎÀı I˘ ‰¬÷fiÎ ’˛ÏÁ© √ΛfiÎ«Î›Û Ï‹fl…fiÎ ’_ÏÕ÷ ⁄η¿ÚWHÎ ⁄‰Î ∫«·¿fl_∞¿fl
’ÎV˘ ‹˘¿S›Î. ωWHÎ Ïÿ√_⁄flfi˘ ¿ÿfl÷Ì ±‰Î… ÁÎfl˘ fi ˢ‰Î »÷Î_ ¬Ò⁄ ¬_÷◊Ì ±L˘
‘Ìfl…◊Ì Ïÿ‰ÁfiÎ 14 ◊Ì 18 ¿·Î¿ ‹Ëıfi÷ ¿flÌ ±‰Î…L˘ √ΉΠ›˘B› ⁄fiÎT›˘. ±_√˛ı∞
ÂÎÁfiL˘ ’ÏflHÎ΋ı ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÌ ±‰ÿÂÎ ◊¥ Ë÷Ì. ÁP›Á‹Î… Á_√Ì÷◊Ì ÿÒfl flËı÷˘
Ë÷˘. ωzÎ ’˛ÎM÷ ¿›ÎÛ ’»Ì Á_√Ì÷fiÎ ’˛«Îfl-’˛ÁÎfl ±◊ı˝ ¥.Á. 1896◊Ì gËÿV÷ÎfifiÎ
·√¤√ ⁄‘Î ‹A› ÂËıfl˘‹Î_ ¿Î›Ûø‹˘ ±Î’Ì, ±ı¿ √Λ¿ ÷flÌ¿ı fi΋fiÎ ‹ı‚‰Ì, ’Ëı·Î
Á÷Îfl΋Î_, ’»Ì ‰Õ˘ÿfl΋Î_ ¬Ò⁄ ‹Îfi ‹Y›_. ‰÷˝‹Îfi’h΢‹Î_ ’˛Â_ÁÎ ◊¥. …^fiÎ√œ ¿ÎÏÛΉÎÕ
√›Î I›Îfl’»Ì ’_Ω⁄, 1897‹Î_ B‰ÎÏ·›fl, ‹◊flÎ ◊¥ ËÎ◊flÁ, ±·Ì√œ, ÏÿSËÌ ◊¥L˘
1898‹Î_ …·_‘fl √›Î. flV÷΋Î_ ±L˘¿ Á_√Ì÷ ω¶Îfi˘ ‹Y›Î. …·_‘fl◊Ì ±‹Ú÷Áfl, ·Îˢfl,
¿ÎU‹Ìfl, flΉ·Ï’_ÕÌ ◊¥L˘ ¤fl÷’fl ’λΠ±ÎT›Î. Á_√Ì÷ ¿·Î ±L˘ ¿·Î¿Îfl ’˛I›ı ·˘¿˘L˘ ±Î¿ÏÊ˝÷ ¿›ÎÛ. ¥. Á. 1901‹Î_
·Îˢfl‹Î_ ±L˘ ¥. Á. 1908‹Î_ ‹_⁄¥‹Î_ “√Î_‘‰Û ‹ËÎωzη›” fiÌ V◊Î’fiÎ ¿flÌ. 1904‹Î_ ωzη›fi_ ‹¿Îfi ⁄Î_K›_, I›Î_ ÏÂZÎHÎfiÎ
ZÎıh΋Î_ fi‰Î fi‰Î ’˛›˘√˘ ¿›ÎÛ. fi‰Ì V‰flÏ·Ï’ ¢‘Ì. √Ì÷fiÎ ÂÚ_√Îfl flÁfiÎ ¬flÎ⁄ ÂOÿ˘L˘ ⁄ÿ·Ì ¤„@÷flÁfiÎ Á_ÿfl ÂOÿ˘ flÎA›Î.
√Ì÷fiÎ ÂOÿ˘‹Î_ ’Ïfl‰÷Ûfi ¿›*. Á_√Ì÷fiÌ V‰flÏ·Ï’‹Î_ 40 ’V÷¿˘ ·A›Î_ ±L˘ »’ÎT›Î_. Á_√Ì÷ ⁄η ⁄˘‘ ’Ëı·_ ’V÷¿ O˘ ¤ÎÊ΋Î_
»’ÎT›_. I›Îfl⁄Îÿ ⁄ÌΩ Á_√Ì÷ ⁄η⁄˘‘, Á_√Ì÷ ÷k‰ÿÂÛ¿, ¤…fi΋Ú÷, ·ËflÌ, ±·_¿Îfl, flÎ√’˛‰ıÂ, ÀM’Î √Λfi, ⁄η’˛¿Î ‰B˘flı
’V÷¿˘ ·A›Î_. »ÎhÎη› ÁÎ◊ıfiÌ Á_√Ì÷Â΂Πˢ‰Î◊Ì ‹Œ÷ ÏÂZÎHÎ, ¤˘…fi ±L˘ flËı‰ÎfiÌ T›‰V◊ÎL˘ ¿ÎflHÎı ÁϯÎq, ÁÿΫÎflÌ ±L˘
Á_V¿ÎflÌ ÏÂZο˘ I˙›Îfl ¿›ÎÛ, I˘‹fiÎ ÏÂW›˘±ı ¤„@÷flÁfiÎ_ ’ÿ˘L˘ ÂÎVhÎÌ› œÎ‚‹Î_ O˘ÁÎÕÌ Á_V¿ÎflÌ ¿À_⁄˘L˘ Á_√Ì÷‹Î_ flÁ ·ı÷Î ¿›ÎÛ.
’_ÏÕ÷∞ B‰ÎÏ·›fl CÎflÎfiÎfiÎ Ë÷Î. A›Î·√Λfi‹Î_ ±Î·Î’«ÎflÌfi_ ±_√ Ë÷_. I˘‹fiÌ flÎ√ fl…^±Î÷ ‹‘fl ±L˘ ±Î¿ÊÛ¿ Ë÷Ì. V‰fl
±L˘ ·› ’fl ±ÿ˚¤÷ ’˛¤I‰ Ë÷_. ωω‘ ÷Îfi˘ ±L˘ ⁄˘·÷Îfi˘fi˘ ±P›ÎÁ Ë÷˘. I˘‹HÎı ±L˘¿ lıWà ¿·Î¿Îfl˘ I˙›Îfl ¿›ÎÛ …ı‹Î_
’_. ±˘‹¿ÎflfiÎ◊ Ãοfl, ’_. ωfiΛ¿flΉ ’À‰‘Ûfi, ’_. Â_¿fl √HÎı T›ÎÁ, ’_. fiÎflΛHÎ ‹˘flırfl ¬flı, ’_. fiÎflΛHÎ T›ÎÁ, ÿkÎÎhÎı›
’·V¿fl, ’˛˘. ⁄Ì. ±Îfl. ÿı‰‘fl, ‰Ì. ±ı. ¿Âη¿fl, ‰Ì. ±ıfi. ÿÎfl ‹A› »ı. Áfi˚ 1908‹Î_ ’_ÏÕ÷∞ ±ı ‹_⁄¥‹Î_ √Î_‘‰Û ‹ËÎωzη›fiÌ
±ı¿ ÂάΠ¬˘·Ì. ·√¤√ 15 ‰ÊÛ Á‘Ì Ï‰zη›fi_ ¿Î›Û ÁÎflÌ flÌI˘ «Î·÷_ flxÎ_. ‹¿Îfi ⁄fiΉ‰Î ¬Ò⁄ ¿…Û ¿fl‰_ ’Õu_. I˘ ¿…Û
CÎHÎÎ Á‹› Á‘Ì ±Î’Ì Â@›Î fiËŸ. Œ·V‰w’ ωzη› ⁄_‘ ◊¥ √›_. I˘fiÎ◊Ì I˘±˘ ¬Ò⁄ ÏfiflΠ◊›Î ±L˘ I˘‹fi΋Î_ Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì
‹fi ∂ÃÌ √›_. I˘±˘ B˘fl±Î fl_√fiÎ_ ‰VhÎ ’Ëıfl‰Î ·ÎB›Î ±L˘ ¿Î›‹ “flCÎ’Ï÷ flÎCΉ flÎΩfl΋” ¿Ëı‰Î ·ÎB›Î. I›Îfl ’»Ì I˘‹L˘
fiÎÏÁ¿‹Î_ fl΋fi΋ ±Î‘Îfl ±Îl‹fiÌ V◊Î’fiÎ ¿flÌ. fl΋ΛHÎfi_ ’ÎflΛHÎ ¿fl‰Î‹Î_ ’˘÷Îfi˘ Á‹› ‰Ì÷Ή÷Î. ÷·ÁÌÿÎÁfiÌ «˘’Î¥±˘
ωω‘ œÎ‚‹Î_ V‰fl⁄© ¿flÌ. ¥.Á. 21-8-1931fiÎ fl˘… ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÎ μ©Îfl¿ ±L˘ ¤„@÷-Á_√Ì÷fiÎ MÎÒΩflÌfi˘ ∞‰fiÿÌ’

34
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
⁄{Î¥ √›˘. I˘‹L˘ 12 ’h΢ Ë÷Î I˘‹Î_◊Ì 11 ’h΢fi_ ‹ÚI› ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ … ◊›_ ±L˘ Œ@÷ 1 ’hÎ ÿkÎÎhÎı› ωWHÎ
’·V¿fl 35 ‰ÊÛ Á‘Ì Á_√Ì÷fiÌ V˘‰Î ¿fl÷Î flxÎÎ, Áfi˚ 1955 ωF›Îÿ‹̱ı I˘‹fi_ ’HÎ ÿıËΉÁÎfi ◊¥ √›_.
(2) V‰. μV÷Îÿ Œˆ›Î{¬Î_
μ. Œˆ›Î{¬Î_fi˘ …L‹ ÷Î. 8-2-1881 μkÎfl’˛ÿıÂfiÎ ±Î√˛Î ÂËıfl‹Î_ fl_√Ì·ı
CÎflÎfi΋Î_ ◊›˘ Ë÷˘. ¿‹fiÁÌO˘ …L‹fiÎ 3-4 ‹ÏËfiÎ ’Ëı·Î_ … I˘‹fiÎ Ï’÷Îfi_
±‰ÁÎfi ◊›_ Ë÷_. I˘◊Ì I˘‹fi˘ μ»ıfl ±P›ÎÁ, ¤flHÎ’˘ÊHÎ ‰B˘flı ⁄‘Ì … …‰Î⁄ÿÎflÌ
I˘‹fiÎ fiÎfiÎ √·Î‹ ±O⁄ÎÁ ¬Î_L˘ Á_¤Î‚Ì Ë÷Ì. Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ I˘‹HÎı … ±ÎM›_.
I˘‹fiÎ MÎÒ‰ÛΩı ±Á·‹Î_ gËÿ T›‰ÁÎ›Ì √‰ˆ›Î Ë÷Î. Œˆ›Î{¬Î_fiÎ Ï’÷Î “fl_√Ì·ı”
CÎflÎfiÎfiÎ √Λ¿ Ë÷Î. ±Î◊Ì I˘‹L˘ …L‹fiÎ Á_V¿Îfl “fl_√Ì·ı” CÎflÎfiÎfiÎ μ’flÎ_÷
⁄«’HÎ◊Ì … fiÎfiÎL˘ I›Î_ ±Î√˛Î CÎflÎfiÎfiÌ ÷η̋ ‹‚Ì. I˘‹HÎı ’˘÷ÎfiÎ CÎflÎfiÎfiÌ
ωzÎ μ’flÎ_÷ ±L› √Λ¿˘ ’ÎV˘◊Ì Ã<‹flÌ, √{· ‰B˘flıfiÌ ÷η̋ ‹ı‚‰Ì. ¬Î_ ÁÎËı⁄
A›Î·, ‘˛’ÿ, ‘‹Îfl, Ã<‹flÌ, ÀM’Î, √{·, ¿T‰Î·Ì ‰B˘flı ⁄‘Î … √Λfi‹Î_ ¿·
Ë÷Î. A›Î·‹Î_ ’HÎ ‘˛’ÿ - ‘‹ÎflfiÎ …ı‹ fi˘‹÷˘‹fi˘ ±Î·Î’ ¿fl÷Î. I˘‹fiÌ V‰fl
·√Ή‰ÎfiÌ flÌ÷◊Ì ±Î√˛Î CÎflÎfiÎfi˘ ±ÎPÎÎÁ ◊¥ …÷˘ Ë÷˘. I˘‹fiÌ √Λ¿Ì‹Î_ ¬Ò⁄
fl_√÷ Ë÷Ì. ⁄˘·-⁄fiΉ ±L˘ ⁄˘·÷Îfi‹Î_ …ı ±Î√˛Î CÎflÎfiÎfiÌ Ï‰ÂıÊ÷Î »ı, ¬Ò⁄
Ïfi’HÎ Ë÷Î. V‰fl, ·› ±L˘ IÎη ’fl I˘‹fi˘ MÎÒHÎÛ ±Ï‘¿Îfl Ë÷˘. I˘‹fiÌ ÷Îfi˘
V’p, Á_ÿfl ±L˘ I˙›Îfl Ë÷Ì. I˘ ÿflı¿ flÎ√ …\ÿÎ …\ÿÎ œ_√◊Ì √Î¥ ¿÷Î. Œˆ›Î{¬Î_ Ï¿Â˘flΉV◊Î◊Ì … ÁÎfl_ √Î¥ ¿÷Î
Ë÷Î. ÿflı¿ …B›Î±ı I˘‹fi˘ ’˛¤Î‰ ¬Ò⁄ ’Õ÷˘. I˘ Á‹›fiÎ ‹ˆÁÒflfiÎ fiflı √Λ¿ ±Î’fiÎ √Λfi◊Ì ¬Ò⁄ ’˛¤Îω÷ ◊›Î.
I˘‹L˘ 1906‹Î_ ±ı¿ ‹ıÕ· ±L˘ Áfi˚ 1911‹Î_ “±ÎŒ÷ÎO˘ ‹˙ÁÌ¿Ì”fiÌ μ’ÎÏ‘ ±Î’Ì. ‰Õ˘ÿflÎ ‹ËÎflÎΩ Á›Î∞flΉfiÌ ‰ÊÛ√Î_Ã
μ’fl Œˆ›Î{¬Î_ ‰Õ˘ÿflÎ ’ˢ_E›Î. I˘‹fiÎ √Λfi◊Ì Á›Î∞flΉ ¬Ò⁄ ’˛¤Îω÷ ◊›Î ±L˘ ’˘÷ÎfiÎ ÿfl⁄Îfl‹Î_ Ïfi›@÷ ¿flÌ
·Ì‘Î. I›Îfl◊Ì ±_÷¿Î‚ Á‘Ì ⁄ÌΩ flÎF›˘‹Î_ ÁÎflÌ fi˘¿flÌ ‹ÎÀı ±Î‹_hÎH΢ ‹‚÷Î_ ˢ‰Î »÷Î_ I˘‹HÎı ‰Õ˘ÿflÎ »˘Õu_ fiËŸ
±L˘ √…flÎ÷L˘ ’˘÷Îfi_ ¿Î›ÛZÎıhÎ ⁄fiÎ‰Ì ±L˘¿ ÏÂW›˘ I˙›Îfl ¿›Î*. ¬Î_ ÁÎËı⁄ Á_√Ì÷ Â̬‰‰Î‹Î_ ¬Ò⁄ μÿÎfl Ë÷Î.
ωzÎ◊a±˘L˘ Á_√Ì÷ ÏÂZÎHÎ μ’flÎ_÷, flËıÃÎHÎ, ’˘Âο, ¤flHÎ’˘ÊHÎfiÌ …‰Î⁄ÿÎflÌ ’˘I˘ … V‰Ì¿Îfl÷Î. ±Î‹ ¬Î_ ÁÎËı⁄
±ı¿ ∞‰_÷ Á_V◊Î Ë÷Î. I˘‹fiÎ ‹A› ÏÂW›˘‹Î_ ’_ÏÕ÷ ±ıÁ. ±ıfi. flÎ÷Î_…fi¿fl, μV÷Îÿ √·Î‹flÁ·¬Î_, μ. ÂflÎŒ÷ ËV˘fi¬Î_,
μ. ·÷ÎŒ÷ ËV˘fi¬Î_, μ. ±Î÷ÎËV˘fi¬Î_, V‰Î‹Ì ‰S·¤ÿÎÁ, Ïÿ·Ì’«_ƒ O˘ÿÌ, fiflıLƒflΛ Â@·, ¿ı. ±ı·. ÁΛ√·, Á˘ËfigÁCÎ
‰B˘flıL˘ √HÎÎ‰Ì Â¿Î›. I˘‹HÎı “’˛ı‹ Ï’›Î” μ’fi΋◊Ì CÎHÎÌ fl«fiα˘ Á_√Ì÷L˘ ±Î’Ì »ı. V‰fl ±L˘ ÁÎÏËI› ⁄_L˘ ’fl
Á_MÎÒHÎÛ ±Ï‘¿Îfl ‘flΉ÷Î. ±Î◊Ì I˘‹fiÌ fl…^±Î÷‹Î_ Á‹Îfi÷Î ±L˘ ±ÎI‹Ï‰rÎÁfiÎ ÿÂÛfi ◊÷Î. 1915‹Î_ ±Ï¬· ¤Îfl÷Ì›
’ÏflÊÿfi_ Á˙’˛◊‹ ±Ï‘‰ıÂfi ‰Õ˘ÿfl΋Î_ ¤flΛ_ I›Îflı I˘‹L˘ flÎ√ fl΋¿·Ì ±L˘ ¤ˆfl‰Ì flÎ√ ¤Î‰Ï‰¤˘fl ◊¥L˘ √ΛÎ_.
ÿfl⁄Îfl ˢ·‹Î_ ’‘Îflı·Î flÎΩ-‹ËÎflÎΩ±˘, Ïÿ‰Îfi˘, ⁄˙Ï©¿˘, μ’flÎ_÷ Á΋ÎL› „V◊Ï÷fiÎ VhÎÌ’flÊ˘ V÷O‘ ◊¥ √›Î.
I˘‹fi΋Î_ “Ë_” ’ÿ fiˢ÷_. ‰Õ˘ÿflÎfiÎ flÎF›√Λ¿ ÷flÌ¿ı ’˘÷ÎfiÌ Œfl… ⁄Ω‰÷Î_ ¬Î_ ÁÎËıO˘ √…flÎ÷L˘ ’˘÷Îfi_ ¿Î›ÛZÎıhÎ
⁄fiÎT›_. ±Î …‰Î⁄ÿÎflÌ Ïfi¤Î‰÷Î_ ±Î‰Î μÿÎfl Ïÿ·fiÎ Á_√Ì÷ ¿·Î√fl ÷Î. 5-11-1950fiÎ fl˘… ±‰ÁÎfi ’ÎQ›Î. ±Î…ı
’HÎ I˘‹fi˘ ’ËÎÕÌ ±L˘ ‹‘fl ±‰Î…, flÎ√ …ˆ…ı‰_÷Ì‹Î_ “‹˘flı ‹_Ïÿfl ±⁄ ·˙_ fiÏË ±Î›ı”, flÎ√ Ωı√‹Î_ “±Î… ‹˘flı CÎfl
±Î›ı”, flÎ√ ·Ï·÷‹Î_ Ïfi⁄© “÷fl’÷ ËÒ_ …ˆV˘ …· Ï⁄fi ‹Ìfi” ÷◊Î flÎ√ fiÀ Ï⁄ËÎ√‹Î_ “{fi {fi {fi ’Λ· ⁄Î…ı”
ÁÎ_¤‚̱ı »Ì±ı.
(3) V‰. ’_ÏÕ÷ ±ÎÏÿI›fl΋∞
μk΋ ¿˘ÏÀfiÎ √Λ¿, ‹Ú ÿ _ √ ‰Îÿ¿ ±L˘ ÂÎVhοÎfl I˘‹… Á_ V ¿Ú ÷ ±L˘ ±Î› ‰ ı ˝ ÿ ‹Î_ ¿  ‚÷Î ’˛ Î M÷ ¿flfiÎfl
±ı ‰ Î ±ÎÏÿI›fl΋∞fi˘ …L‹ ¥.Á. 1819 ‹Î_ ’˛ f fi˘flÎ fiÎ√fl ¿ À  _ ⁄ ‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘. ±ÎÏÿI›fl΋∞fiÎ Ï’÷Î
‰ˆ ¿  _ à flΛ ‹Ò ‚ Á˙flÎWÀˇ fi Î Ω‹Ωı ‘ ’ fl √΋fiÎ ‰÷fiÌ Ë÷Î, ’fl_ ÷  ∞‰fiÏfi‰ÎÛ Ë ‹ÎÀı I˘±˘ …^ fi Î√œ‹Î_
±Î‰ÌL˘ ‰V›Î Ë÷Î. I˘±˘ Á_ V ¿Ú ÷ fiÎ ’˛ ¿ Î_ Õ ’_ Ï Õ÷, ¿Ï‰ ±L˘ Á_ √ Ì÷’˛ ı ‹ Ì Ë÷Î. ±ÎÏÿI›fl΋‹Î_ …L‹Ω÷ ¿Ï‰I‰,
Á_ √ Ì÷ ±L˘ ωzÎfiÎ Á_ V ¿Îfl Ë÷Î. I˘‹fi˘ ¿_ à VÎÒ fl Ì·˘ ˢ‰Î◊Ì Ï’÷αı I˘‹L˘ Á_ √ Ì÷fi _ ’˛ Î ◊Ï‹¿
35
∞‰fi«ÏflhÎ
 ÏÂZÎHÎ ±ÎM›_. I˘…V‰Ì ⁄Ï©, V‹flH΄@÷ ±L˘ √˛ËHÎ ¿fl‰ÎfiÌ Â„@÷L˘ ·Ì‘ı I˘‹fiÌ
Á_√Ì÷¿·Î ¬Ì·‰Î ·Î√Ì. I˘‹fiÌ ‹‘fl √Λ¿ÌfiÌ ‰Î÷ ·˘¿∞¤ı «œÌL˘ …^fiÎ√œ fi‰Î⁄
⁄ËÎÿfl¬Îfi∞L˘ ¿ÎL˘ ’ˢ_«Ì ±L˘ fi‰ÎO˘ I˘‹L˘ Á_√Ì÷ ÁÎ_¤‚‰Î ⁄˘·ÎT›Î. ¥.Á.
1827‹Î_ …^fiÎ√œ‹Î_ fi‰Î⁄ ⁄ËÎÿfl¬Îfi∞fi_ flÎF› «Î·÷_ Ë÷_ ±L˘ I˘±˘ ’˘I˘
Á_√Ì÷fiΠ¢¬Ìfi Ë÷Î. ±ıÀ·_ … fiÏË ΩHοÎfl ’HÎ Ë÷Î. fi‰Î⁄ Á΋ı I˘‹HÎı V‰fl,
·› ±L˘ ÷η ’fl ¿Î⁄ flάÌL˘ ±ı‰Î VÎÒfl »ıÕuÎ ¿ı fi‰Î⁄ ÁÎËı⁄ ¬ ◊¥ √›Î.
fi‰ÎO˘ I˘‹L˘ fi…flÎHÎ_ ±Î’ÌL˘ fi‰ÎF›Î. ±L˘ I˘fiÌ Á_√Ì÷¿·ÎL˘ ’˛˘IÁÎËfi ±ÎM›_.
μ’flÎ_÷ I˘‹L˘ μV÷Îÿ fiLfiÏ‹›Î_ ’ÎV˘ Á_√Ì÷ Â̬‰Îfi˘ ⁄_ÿ˘⁄V÷ ¿flÌ ±ÎM›˘. ±Î
Á‹›ı ±ÎÏÿI›fl΋ Œ@÷ 9 ‰ÊÛfiÎ Ë÷Î. ·¬fi˙fiÎ μV÷Îÿ fiLfiÏ‹›Î_ ’ÎV˘◊Ì 8 ‰ÊÛfiÌ
ÁCÎfi ÷η̋ ·Ì‘Î ⁄Îÿ ±ÎÏÿI›fl΋ √Ή΋Î_ ¬Ò⁄ Ïfi’HÎ ⁄L›Î ±L˘ fi‰Î⁄
⁄ËÎÿfl¬ÎL˘ I˘‹L˘ 17 ‰ÊÛfiÌ fiÎfiÌ ™‹fl‹Î_ … flÎF›√Λ¿ ⁄fiÎ‰Ì I˘‹fi_ ÁL‹Îfi
¿›*. A›Î· √Λ¿Ì ’fl ’˛¤I‰ ‹ı‚T›Î ’»Ì ’HÎ I˘‹HÎı Á_√Ì÷fi˘
ÁÎ◊ fi »˘Õu˘. ±ı¿ ‰Îfl I˘±˘ √Î÷Î Ë÷Î I›Îflı I˘‹fiÎ CÎflı Ï√flfiÎ ±ı¿ ÁΑ ±Î‰Ì «ÕuÎ_ ±L˘ ‹Úÿ_√ ’fl Á_√÷ ¿fl‰Î
·ÎB›Î. ±Î ÁΑfiÌ ‹Úÿ_√ ‰√ÎÕ‰ÎfiÌ I˙›ÎflÌ Ωı¥L˘ ±ÎÏÿI›fl΋L˘ ‹Úÿ_√ Â̬‰ÎfiÌ ≥E»Î ◊¥ ±L˘ I˘‹HÎı ±Î ÁΑL˘
√fl ⁄fiÎ‰Ì ◊˘ÕÎ ‰Ê˘˝ ‹Úÿ_√ ÂÌA›_, ±Î‹ ◊˘ÕÎ ‰Ê˘˝‹Î_ ÷˘ I˘‹HÎı ‹Úÿ_√ ‰√ÎÕ‰ÎfiÌ ¿‚Î ’HÎ ±ÎI‹ÁÎ÷˚ ¿flÌ ·Ì‘Ì.
±Î μ’flÎ_÷ I˘±˘±ı ’_ÏÕ÷ √À·Î·fiÎ Ï’÷Î ’_ÏÕ÷ CÎfiU›Î‹∞ ¤| ’ÎV˘◊Ì Á_V¿Ú÷fiÎ ’Î_« ‹ËοÎT›˘, fiÎÀ¿˘ ±L˘ ¤Î√‰÷
‰B˘flı √˛_◊˘fi_ ±K››fi ¿›*. ±Î μ’flÎ_÷ I˘‹HÎı CÎfiU›Î‹∞ ’ÎV˘ gËÿÌ ¤ÎÊÎ ±L˘ gËÿÌ ¿ÎT›˘ ÂÌA›Î ±L˘ I˘±˘ ÏËLÿÌ‹Î_
’HÎ ¿ÎT›˘ fl«‰Î ‹Î_ÕuÎ. ±Î‹ Á_√Ì÷‹Î_ I˘±˘ μk΋ ‰ÎB›ı›¿Îfl ⁄L›Î. ±Î μ’flÎ_÷ I˘‹HÎı ±Î›‰ı˝ÿfi˘ ±P›ÎÁ ¿flÌ
I˘‹Î_ ’HÎ Ïfi’HÎ÷Î ‹ı‚‰Ì.
17 ‰ÊÛfiÌ ‰›ı ±ÎÏÿI›fl΋ı Ï’÷Î √‹ÎT›Î. I˘◊Ì CÎflfiÌ ±ÎÏ◊˝¿ …‰Î⁄ÿÎflÌ I˘‹fiÎ ‹Î◊ı ±Î‰Ì. I˘‹HÎı Á_√Ì÷L˘
T›‰ÁΛ ÷flÌ¿ı ±’fiÎT›_. ’fl_÷ I˘‹fiÎ ±Î ÏfiHÎÛ›◊Ì I˘‹fiÎ ¿À_⁄Ì…fi˘ fiÎflÎ… ◊›Î ±L˘ I˘‹HÎı ±ÎÏÿI›fl΋fi˘ Ï÷flV¿Îfl
¿›˘˝. ¿ÎflHÎ ¿ı I˘ ‰¬I˘ Á_√Ì÷¿Îflfi˘ ‘_‘˘ fiÌ«Ì ¿ZÎÎfi˘ √HÎÎ÷˘. ’Ïfl‰Îfl…fi˘fiÎ ¬Ò⁄ Á‹ΩT›Î ’»Ì ’HÎ I˘±˘ ±ı¿fiÎ
O˘ fi ◊›Î ±L˘ Á_√Ì÷L˘ ‰‚√Ì flxÎÎ.
fi‰Î⁄ ⁄ËÎÿfl¬Îfi ¥.Á. 1840‹Î_ ±‰ÁÎfi ’ÎQ›Î ±L˘ I˘‹fiÎ ’hÎ Ë΋ÿ¬Îfi …^fiÎ√œfiÌ √Îÿ̱ı ±ÎT›Î.
Ë΋ÿ¬ÎfiL˘ ’HÎ Á_√Ì÷fi˘ ¢¬ Ë÷˘ ±ıÀ·ı I˘±˘ ±ÎÏÿI›fl΋ ’ÎV˘ Á_√Ì÷ Â̬‰Î ·ÎB›Î. ¥. Á. 1841‹Î_ I˘±˘ …^fiÎ√œ
»˘ÕÌ Ω‹fi√fl ±ÎT›Î. I›Î_ ‘˛’ÿ-‘‹Îfl √Λ¿ÌfiÎ ÏfiWHÎÎ÷ ±ı‰Î Ω‹fi√flfiÌ Ë‰ı·Ì‹Î_ ‹ËÎflÎ… ‰˛…·Î·∞ flËı÷Î Ë÷Î.
±ÎÏÿI›fl΋L˘ I˘‹HÎı ’˘÷ÎfiÌ ’ÎV˘ flÎ¬Ì ·Ì‘Î. ‰˛…·Î·∞ ’ÎV˘ ⁄·fl΋∞ fi΋fiÎ ¿‚ ÁÎfl_√̉Îÿ¿ Ë÷Î, ±ıÀ·ı
Ω‹fi√fl‹Î_ Á_√Ì÷ ÏhÎ’ÀÌ Ω‹Ì ’ÕÌ ±L˘ ±ÎÏÿI›fl΋fiÌ Á_√Ì÷ ¿ÌÏ÷˝ ⁄‘ı Œı·Î÷Î I˘‹L˘ Ω‹fi√flfiÎ ‹ËÎflÎ…
Ω‹ÁÎËı⁄fiÎ …L‹Ïÿ‰V˘ √ΉÎfi˘ ‹˘¿˘ ‹Y›˘. ±ÎÏÿI›fl΋ı ÷ÎfiMÎÒfl˘ ·¥L˘ I˘‹fiÎ ‹‘fl ¿_Ãı Â©ÁÎfl_√ flÎ√ fl…^ ¿›˘˝.
±Î¬Ì Á¤Î ±Î‰Î ›‰Îfi ±L˘ ±Î‰Î VÎÒflÌ·Î ±ÎÏÿI›fl΋fi˘ ±‰Î… ÁÎ_¤‚Ì V÷O‘ ⁄fiÌ √¥. ±Î ’˛Á_√ ’»Ì Ω‹ÁÎËıO˘
¬Ò⁄ ‹Îfi-‹fl÷⁄Î◊Ì ±ÎÏÿI›fl΋L˘ ÿfl⁄ÎflÌ Á_√Ì÷¿Îfl ⁄fiÎT›Î. ±Î μ’flÎ_÷ I˘‹HÎı ¥.Á. 1846‹Î_ ±ÎÏÿI›fl΋fiÎ ·Bfi
’HÎ ‘΋‘Ò‹◊Ì ¿flÎ‰Ì ±ÎM›Î ±L˘ I˘fi˘ ÷‹Î‹ ¬«Û Ω‹ÁÎËıO˘ ¤˘√T›˘. Ω‹ÁÎËı⁄fiÎ ‹ÚI› ’»Ì I˘‹fiÎ ’hÎ Ω‹Ï‰¤Î∞
¥.Á. 1852‹Î_ √Îÿ̱ı ±ÎT›Î I›Îflı ’HÎ I˘‹HÎı ±ÎÏÿI›fl΋∞fiÌ ⁄Ë ÿı¬¤Î‚ ¿flÌ ±L˘ ‰ÎÏÊ˝¿ «Îfl ËΩfl ¿˘flÌfi_
ÁÎÏ·›ÎHÎ_ ⁄Î_‘Ì ±ÎM›_.
±ÎÏÿI›fl΋ı Ω‹fi√fl‹Î_ Á_√Ì÷Â΂ΠÂw ¿flÌ, ±Î μ’flÎ_÷ ˉı·ÌfiÎ ‹ËÎflÎ… ‰˛…·Î·∞ ÁÎ◊ı Á_√Ì÷fiÌ ›ÎhÎαı
fiÌ¿Y›Î ±L˘ ±L˘¿ V◊‚˘±ı Á_√Ì÷fi_ iÎÎfi Œı·ÎT›_. Ω‹fi√fl‹Î_ ’λΠŒflÌ I˘‹HÎı Á_√Ì÷ μ’fl ’V÷¿ ·¬‰Î ‹Î_Õu_.
…ı “Á_√Ì÷ÎÏÿI›” ÷flÌ¿ı ±Î…ı ’HÎ Á_√Ì÷fiÎ ±‹ÒS› √˛_◊ ÷flÌ¿ı ’˛ÏÁ© »ı.
±ÎÏÿI›fl΋∞±ı ±L˘¿ ÏÂW› I˙›Îfl ¿flÌ, ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fi˘ ‰ÎflÁ˘ Ω‚‰‰Î‹Î_ ‹ÿÿ ¿flÌ. I˘‹fiÎ ⁄_L˘ ’h΢
¿ı‰·Î· ±L˘ ·Z‹ÌÿÎÁ ‰œ‰ÎHÎ flÎF›fiÎ flÎF›√Λ¿ ⁄L›Î ±L˘ I˘±˘±ı ’HÎ ±ÎÏÿI›fl΋∞fiÎ Á_√Ì÷ ‰ÎflÁÎL˘ Ω‚‰Ì
flÎA›˘. ÷◊Î “Á˙flÎWÀˇ Á_√Ì÷ fiÎÀ¿ ±¿Îÿ‹Ì” ÷flŒ◊Ì F›Îflı 1955‹Î_ ±ÎÏÿI› Á_√Ì÷ ‹Ë˘IÁ‰ μ…‰‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ I›Îflı

36
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
I˘±˘±ı ¿ı‰·Î·fiÎ ÏÂW› ¤| ⁄‚ÿı‰∞ ÷◊Î «hΤ… flÎÃ˘Õı ±ÎÏÿI›fl΋∞fiÌ ’fl_’flÎfi˘ A›Î· ±ÎM›˘ Ë÷˘. ±Î‹,
±ÎÏÿI›fl΋∞fiÌ Á_√Ì÷ A›ÎÏ÷ ÿÏfi›ÎfiÎ ¬ÒHÎı¬ÒHÎı T›Î’Ì √¥ Ë÷Ì. ±Î‹ O˙…\ ’»Ì √…flÎ÷L˘ ’˘÷Îfi˘ ¿ËÌ Â¿Î› I˘‰Î
‹ËÎfi Á_√Ì÷¿Îfl ±ÎÏÿI›fl΋∞L˘ ±Î…ı ’HÎ Á˙ ›Îÿ ¿flı »ı.
±ÎÏÿI›fl΋fiÎ ±ı¿ ’hÎ ·Z‹ÌÿÎV˘ “Á_√Ì÷ÎÏÿI›” √˛_◊L˘ √…flÎ÷Ì ¤ÎÊ΋Î_ ’˛¿À ¿flÌL˘ √…flÎ÷Ì Á_√Ì÷¿Îfl˘fiÌ
V˘‰Î ¿flÌ »ı.
±Î‰Î ’˛¬fl ¤ÎÊÎ’_ÏÕ÷, Á_V¿Ú÷fiÎ ‘fl_‘fl ω¶Îfi, Á_√Ì÷ ÂÎVhÎfiÎ fl«Ï›÷Î ±L˘ ‹‘fl¿_ÃfiÎ μk΋ √Λ¿ ±ÎÏÿI›fl΋
Á_√Ì÷fiÎ fi¤˘‹_Õ‚‹Î_ ±ÎÏÿI›fiÌ …ı‹ ±…‰Î‚Î_ ’Î◊flÌ 61 ‰ÊÛfiÌ ™‹flı ¥.Á. 1880‹Î_ ±V÷ ’ÎQ›Î. Á‹√˛ Á˙flÎWÀˇ‹Î_
±ÎÏÿI›fl΋L˘ Á_√Ì÷fiÎ ±ÎÏÿ√fl ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
V‰ÎK›Î›
9” ÏfiÂÎfiÌ ¿fl˘.
1. fiÌ«ıfiÎ ’˛ë˘fiÎ …ı …‰Î⁄ ÁΫΠˢ› I˘ ω¿S’ ’fl “9
(1) ’_ÏÕ÷ ωWHÎ Ïÿ√_⁄fl ’·V¿fl∞ Á_√Ì÷ ¿˘fiÌ ’ÎV˘ ÂÌA›Î ?
(±) μV÷Îÿ Œˆ›Î{¬Î_ (⁄) ⁄η¿ÚWHÎ⁄±Î ≥«·¿fl_∞¿fl
(¿) ÕÌ. ‰Ì. ’·V¿fl (Õ) μV÷Îÿ ±O⁄ÎÁ¬Î_
(2) μV÷Îÿ Œˆ›Î{¬Î_ ¿›Î ¿·Î¿Îfl ÷flÌ¿ı ’˛ÏÁ© Ë÷Î.
(±) ÷⁄·Î‰Îÿ¿ (⁄) Á_IÎÒfl‰Îÿ¿ (¿) fiÚI›¿Îfl (Õ) Ã<‹flÌ √Λ¿
(3) ’_ÏÕ÷ ωWHÎ Ïÿ√_⁄fl ’·V¿fl∞fiÎ ÏÂW› ¿˘HÎ Ë÷Î ?
(±) ’_ÏÕ÷ ±˘‹¿ÎflfiÎ◊ Ãοfl (⁄) μV÷Îÿ ·÷ÎŒ÷ ËV˘fi¬Î_
(¿) μV÷Îÿ ÂflÎŒ÷ ËV˘fi (Õ) μV÷Îÿ √·Î‹flÁ·
(4) ±ÎÏÿI›fl΋∞fi˘ …L‹ ¿¥ Áη‹Î_ ◊›˘ ?
(±) 1872 (⁄) 1881 (¿) 1819 (Õ) 1875
(5) ’_ÏÕ÷ ωWHÎ Ïÿ√_⁄fl ’·V¿fl∞ ¿›Î CÎflÎfiÎfiÎ √Λ¿ Ë÷Î ?
(±) B‰ÎÏ·›fl (⁄) ±Î√˛Î (¿) …›’fl (Õ) Ï¿flÎfiÎ
(6) ±ÎÏÿI›fl΋∞ ¿›Î ‰Îz‹Î_ ’˛ÏÁ©÷Î ‘flΉ÷Î Ë÷Î ?
(±) ‰Î›˘Ï·fi (⁄) ÷⁄·Î (¿) ‹Úÿ_√ (Õ) ÏÁ÷Îfl
(7) ’_ÏÕ÷ fiÎflΛHÎ ‹˘flırfl ¬flıfiÎ √fl ¿˘HÎ Ë÷Î ?
(±) ’_ÏÕ÷ ±˘‹¿ÎflfiÎ◊ Ãοfl (⁄) μV÷Îÿ Œˆ›Î{¬Î_
(¿) ’_ÏÕ÷ ωWHÎÏÿ√_⁄fl ’·V¿fl∞ (Õ) ’_ÏÕ÷ ωWHÎfiÎflΛHÎ ¤Î÷¬_Õı∞
***

37
∞‰fi«ÏflhÎ
 8 ∞‰fi ±fiı ÏÂZÎH΋Î_ Á_√Ì÷
’˛V÷ΉfiÎ —
ÏÂZÎH΋Î_ ⁄Ï©fiÌ ¿ı‚‰HÎÌfiÌ ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı xÿ›fiÌ Á_‰ıÿfiÎ, Á_V¿Îfl ±fiı ¤Î‰fiα˘fi˘ ’HΠω¿ÎÁ ◊‰˘ Ωı¥±ı, …ı
Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ ’˛ÎÅ ¿flÌ Â¿Î› »ı. Á_√Ì÷ ±ı ÏÂZÎHÎ ±fiı ∞‰fi ÁÎ◊ı Á_¿‚Λı·_ ±ı¿ ‹Ëk‰’ÒHν ’ÎÁ_ »ı. …ıfiÌ ‹ËkÎÎ ±Î’HÎı
ˉı Ïfi⁄_‘w’ı Á‹∞±ı.
Ïfi⁄_‘ - 1
ÏÂZÎH΋Î_ Á_√Ì÷fi_ ‹Ëk‰ —
∞‰fi‹Î_ ÿflı¿ ’˛Á_√ı Á_√Ì÷fi_ ‹Ëk‰ »ı, ÷ı‹ ÏÂZÎH΋Î_ ’HÎ Á_√Ì÷fi_ ‹Ëk‰ »ı. Â΂ÎÏÂZÎHÎfiÌ Âw±Î÷◊Ì ⁄΂‹_Ïÿfl‹Î_
⁄΂√Ì÷˘, ΩıÕ¿HÎÎ_ Â̬‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ΩıÕ¿HÎÎ_‹Î_ ⁄Ï©√Q›, ’˛ıflHÎÎI‹¿ ‰Î÷˘ Á_√Ì÷fiı ÁËÎflı ¤HÎΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
⁄΂√Ì÷˘‹Î_ ’HÎ ¿o¥¿ Á_ÿı ˢ› »ı. ÷ıfiı ’HÎ Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ ±Ï¤T›@÷ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı, …ı◊Ì ⁄΂¿˘‹Î_ ‹V÷Ì ±fiı
‹fi˘fl_…fi ¶ÎflÎ ‹ÎÏË÷Ìfi_ ÏÁ_«fi ◊Λ »ı.
ÿÏfi›ÎfiÎ ·√¤√ ÷‹Î‹ ÿı¢‹Î_ Â΂οZÎαı Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÕÎ". ±ıfiÌ ⁄ıÁLÀ fi΋fiÌ ±ı¿
›fl˘Ï’›fi ‹Ï˷αı ¤Îfl÷‹Î_ Á‰˝’˛◊‹ ‰Îfl Â΂α˘‹Î_ Á_√Ì÷-ÏÂZÎHÎfiÌ Ï‰Ê› ÷flÌ¿ı Âw±Î÷ ¿flΉÌ. lÌ flωLƒfiÎ◊
ÀÎ√˘flı ’HÎ ÂÎ_Ï÷Ïfi¿ı÷fi‹Î_ Á_√Ì÷ÏÂZÎHÎ ŒflÏ…›Î÷ ⁄fiÎT›_. ÏÂZÎH΋Î_ Á_√Ì÷fiı ›˘B› ‹Ëk‰ ±Î’‰Î◊Ì Ï‰zÎ◊a±˘‹Î_-
(1) ¿·ÎÁÒ{ ¿ı‚‰Î› »ı.
(2) ±Î’H΢ ¿·Î-Á_V¿Îfl ‰ÎflÁ˘ Á«‰Î¥ flËı »ı.
(3) flÎWÀˇÌ› ±ı¿÷ÎfiÌ ¤Î‰fiÎ ’HÎ ¿ı‚‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Â΂Π¿ZÎαı ¿˘¥ ¨«fiÌ« ¿ı ‘‹˝fiÎ ¤ıÿ¤Î‰ ˢ÷Î fi◊Ì.
Á‰˝‘‹˝ ’˛Î◊˝fiÎfi˘ Ëı÷ ’HÎ ±ı … »ı.
(4) ωzÎ◊a±˘‹Î_ fl…Ò±Î÷fiÌ Ïfi¤˝›÷Î ±fiı ¬ı·Ïÿ·Ìfi_ ÏÁ_«fi ◊Λ »ı.
(5) Á_√Ì÷¿·Îfi˘ ’˛ÁÎfl ◊Λ »ı ±fiı ÷ıfi˘ T›Î’ ‰‘ı »ı.
Á΋ÎL› ±ı‰Ì Á‹…HÎ »ı ¿ı Á_√Ì÷¿Îfl, Á_√Ì÷ÏÂZο ¿ı Á_√Ì÷fiÎ ±L› ¿˘¥ T›‰ÁΛ‹Î_ ’Õ‰_ ˢ› ÷˘ … Á_√Ì÷fiÌ
÷η̋ …wflÌ »ı. ±Î ‹ÎL›÷Î ›˘B› fi◊Ì. ∞‰fifiı Á_ÿfl flÌ÷ı ∞‰‰Î Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ ÿflı¿ T›„@÷ ‹ÎÀı …wflÌ »ı. ⁄΂¿fiÎ
ÂÎflÌÏfl¿ ω¿ÎÁ ‹ÎÀı T›Î›Î‹, fl‹÷-√‹÷ ≥I›ÎÏÿ …wflÌ »ı, ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷ıfiÎ ±ÎI‹ÎfiÎ CÎÕ÷fl ‹ÎÀı Á_√Ì÷ ±fiı ±L›
¿‚α˘fi_ ÏÂZÎHÎ ±Î‰U›¿ »ı.
⁄΂¿fiÎ …L‹ ÁÎ◊ı ÷ıfi_ CÎÕ÷fl Âw ◊¥ Ω› »ı. ±ÎÁ’ÎÁfi_ ‰Î÷ΉflHÎ, ¿<À<_⁄fiÎ ±L› ⁄΂¿˘ ¿ı ‰ÕÌ·˘fi_ ⁄΂¿
’˛I›ıfi_ ‰÷˝fi, ⁄΂¿fiÎ ¿Îfi ’fl ’Õ÷Î C΢ÓCÎÎÀ ¿ı ‹‘fl fiÎÿ ≥I›ÎÏÿ ÿflı¿ ‰V÷fi˘ ’˛¤Î‰ ⁄΂¿fiÎ Ï«kÎ ’fl ±Áfl¿Îfl¿ flÌ÷ı
’Õ÷˘ ˢ› »ı ±fiı fiÎfiÌ ™‹fl‹Î_ ’Õı· ±Î Á_V¿Îfl ⁄΂¿fiΠω¿ÎÁ‹Î_ ±√I›fi˘ ¤Î√ ¤…‰ı »ı.
‰ÎflÁ΋Î_ ¿ı ⁄ÎS›Î‰V◊Î◊Ì … …ı ⁄΂¿fiı Á_√Ì÷fiÎ Á_V¿Îfl˘ ‹Y›Î fi◊Ì ÷ı ⁄΂¿˘‹Î_ Á_√Ì÷fi˘ flÁ ¿ı wÏ« μI’¯Î ◊÷Î_
CÎH΢ Á‹› ·Î√ı »ı. ÏÂZÎHÎ I›Îflı … ÁŒ‚ ⁄fiı »ı ¿ı F›Îflı ÷ı ωʛ‹Î_ flÁ μI’¯Î ◊Λ. flÁ μI’¯Î ◊‰Î ‹ÎÀı Á_’¿Û ±ı ’ΛÎfiÌ
‰V÷ »ı.
±Î…ı Á_√Ì÷ ωzη›˘ ¿ı ›Ïfi‰ÏÁ˝ÀÌ Á_«ÎÏ·÷ Á_√Ì÷fiÌ ¿Î"·ıΩı‹Î_ VfiÎ÷¿ ◊‰Î ωzÎ◊a±˘ ÿά· ◊Λ »ı, ’fl_÷ ÷ı‹Î_
VfiÎ÷¿ ¿ZÎÎfi_ iÎÎfi CÎHÎÎ ±˘»Î ’˛ÎÅ ¿flı »ı, ¿ÎflHÎ ¿ı ’Λ΋Î_ …ı ’˛Î◊Ï‹¿ CÎÕ÷fl ◊‰_ Ωı¥±ı ÷ıfi˘ ±¤Î‰ ˢ› »ı.
⁄η‹_Ïÿfl◊Ì ‹ÎK›Ï‹¿ Â΂ΠÁ‘Ì ±L› ÏÂZÎHÎ ÁÎ◊ı Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ ±Î’‰_ ±I›_÷ …wflÌ »ı. Ϭ‰Î÷Î ⁄‘Πωʛ˘
μE« ¿ZÎÎfiÎ ±P›ÎÁ ‹ÎÀı ωzÎ◊a±˘ ·ı÷Î fi◊Ì. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Á_√Ì÷fi_ μE« ¿ZÎÎfi_ ÏÂZÎHÎ ’˛ÎÅ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±˘»Î ωzÎ◊a±˘
÷ˆ›Îfl ◊Âı, ’fl_÷ Á_√Ì÷fiÌ Á΋ÎL› Á‹…HÎ ’˛ÎÅ ¿flfiÎfl ‰√˝ ‰‘÷˘ …Âı. ±Î ’˛¿Îflfi˘ Á_√Ì÷fiÌ Á‹…HÎ ‘flΉ÷˘ ‰√˝ …
Á_√Ì÷¿‚Î ±fiı ¿‚οÎfl˘fiı ’˛˘IÁÎÏË÷ ¿flÌ Â¿ı.
Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ ’Õı· Á_V¿Îfl˘ ¤Î‰ÎI‹¿ ±ı¿÷Î ±fiı Â© ¤Î‰˘ μI’¯Î ¿flı »ı. ωÂ΂ ¤Îfl÷fiÎ …\ÿÎ …\ÿÎ ’˛Î_÷˘ ±fiı
iÎÎÏ÷±˘ ‰E«ıfiÎ_ CÎÊ˝H΢ Á_√Ì÷ ±fiı ±L› ·Ï·÷ ¿‚α˘ ¶ÎflÎ ÀÎ‚Ì Â¿Î›. ±Î…ı ÁÎ_V¿ÚÏ÷¿ ±ı¿÷ÎfiÌ ÿıÂfiı …wfl »ı ±fiı ÷ı
‹ÎÀı ±L› ÏÂZÎHÎ ÁÎ◊ı Á_√Ì÷fi_ ÏÂZÎHÎ ±√I›fi˘ ŒÎ‚˘ ±Î’Ì Â¿ı.
38
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 Ïfi⁄_‘ - 2
∞‰fi‹Î_ Á_√Ì÷fi_ V◊Îfi
Á‹√˛ V≤„WÀfiÌ Á_√Ì÷ ωfiÎ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ‹U¿ı· »ı. ‹Îfi‰∞‰fifiÌ ±ı¿-±ı¿ ZÎHÎ Á_√Ì÷‹› »ı. Á_√Ì÷ ±ı Œ@÷
flÎ√, ÷η ¿ı L≤I› fiËŸ, ’fl_÷ Á_√Ì÷ ±ıÀ·ı ∞‰fi.
±Î’HÎÎ xÿ›fiÎ ‘⁄¿ÎflÎ Ïfi›Ï‹÷ ·›⁄© ˢ› »ı. ‹fiW› ÷ıfiÎ …L‹◊Ì Q≤I› ’›*÷ Á_√Ì÷ ÁÎ◊ı ’˛I›ZÎ ›Î ’fl˘ZÎ flÌ÷ı
Á_¿‚Λı·˘ »ı. …L‹fiÌ ‰‘΋HÎÌ, fi΋¿flHÎ, ·√# ±fiı Q≤I› …ı‰Î ÁÎflÎ-‹ÎÃÎ ’˛Á_√Îı±ı Á_√Ì÷fiÌ ‹ËkÎÎ »ı. ÁÎflÎ ’˛Á_√ı
Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ μIÁÎË ÷◊Î ±Îfi_ÿ ‹‚ı »ı. ‹ÎÃÎ ’˛Á_√ı Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ ÁÎ_I‰fiÎ ‹‚ı »ı. ÿflı¿ ¿˘‹ ÷◊Î ‘‹˝‹Î_ Á_√Ì÷ ‰HÎΛı·_ »ı.
’fl_÷ ÷ıfiı ’˛V÷÷ ¿fl‰ÎfiÌ ’©Ï÷ ±·√ ±·√ ˢ› »ı.
ωrfiÌ μI’ÏkÎ ÁÎ◊ı fiÎÿfiÌ μI’ÏkÎfiı Á_⁄_‘ »ı. ‹Îfi‰∞‰fifiΠω¿ÎÁ ÁÎ◊ı ’Â, ’ZÎÌ ±fiı ¿<ÿfl÷‹Î_◊Ì μI’¯Î ◊÷Î
‹‘fl fiÎÿ˘fiı ‹Îfi‰Ì±ı √˛ËHÎ ¿›Î˝ ±fiı ÷ı‹Î_◊Ì ±Î…fiÎ Á_√Ì÷fi˘ ω¿ÎÁ ◊›˘. ’Â-’ZÎÌ ¿fl÷Î_ ‹Îfi‰Ìfi_ ∞‰fi ±·√ »ı.
Œ@÷ ’˘ÊHÎ ±fiı ∞‰fi ∞‰‰ÎfiÌ ÏfiflÎ_÷ μ’flÎ_÷, ‹Îfi‰Ìfi_ ‹fi ±Îfi_ÿ ÷k‰fiÌ Â˘‘ ¿fl÷_ flËı »ı. ±Î ±Îfi_ÿ÷k‰ ¿‚Î ¶ÎflÎ
‹‚ı »ı, …ı‹Î_ Á_√Ì÷¿‚Îfi_ V◊Îfi Á˙◊Ì ‹˘¬flı »ı. ±ÎÏ◊˝¿ flÌ÷ı ÁK‘fl ±ı‰Ì T›„@÷±˘ ’HÎ ±Îfi_ÿ ±fiı ÂÎ_Ï÷ ‹ÎÀı T›Î¿<‚ ⁄fiı
»ı. Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ ‹fifiı ÂÎ_Ï÷ ÷ı‹… ±ÎI‹Îfiı ±Îfi_ÿ ’˛ÎÅ ◊Λ »ı.
¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fi˘ …L‹ ‘‹˝¤Î‰fi΋Î_◊Ì ◊›˘ »ı. ±˘‹¿ÎflfiÎ K‰Ïfi ÁÎ◊ı ‹fifiÌ T≤Ïkα˘ ±Î’˘±Î’ ÂÎ_÷ ◊‰Î ‹Î_Õı
»ı ±fiı fiÎÿÎfi_ÿfiÎ ±fi¤‰ ÁÎ◊ı ‹ÎfiÏÁ¿ ÂÎ_Ï÷ ’˛ÎÅ ◊Λ »ı. K‰Ïfifi˘ ±Î ±ÎV‰Îÿ ‹ı‚‰‰Îfi_ K›ı› ÿflı¿ ‘‹˝‹Î_ »ı. ±Î‰Ì
±Áfl μ’Ω‰÷_ Á_√Ì÷ ±ÎI‹ÎfiÌ μ¯ÎÏ÷ ¿flı »ı.
±Î’HÎı I›Î_ ⁄‘Î … ·˘¿˘fiı ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷ ’Á_ÿ ±Î‰ı ÷ı‰_ ±Â@› »ı. ’fl_÷, ·˘¿Á_√Ì÷ ±fiı ÏŒS‹Ì Á_√Ì÷ ÷˘ ’Á_ÿ
±Î‰ı … »ı. …\ÿÌ …\ÿÌ ±‰V◊Î ÿflÏ‹›Îfi Á_√Ì÷fiÌ ’Á_ÿ√Ì ⁄ÿ·Î÷Ì Ë˘› »ı. ›‰ÎfiÌ‹Î_ √{·, ÏŒS‹ÌÁ_√Ì÷fi˘ ’˛¤Î‰ ‰‘
Ωı‰Î ‹‚ı »ı. F›Îflı T≤©Î‰V◊΋Î_ ¤„@÷Á_√Ì÷fi˘ ’˛¤Î‰ ‰‘ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. fiÎfiÎ ⁄΂¿fiÌ ‰Î÷ ¿fḻı ÷˘ ÷ıfiı ÁÒ‰ÎՉΠ‹ÎÀı
‹Î÷Î F›Îflı ËηflÕ<_ √Λ »ı I›Îflı ⁄΂¿ ÂÎ_Ï÷◊Ì ÁÒ¥ Ω› »ı. Â΂΋Î_ ÿά· ◊Λ I›Îflı ΩıÕ¿HÎÎ_, ⁄΂√Ì÷˘ ¶ÎflÎ Á_√Ì÷fiı
‹ÎHÎı »ı. CÎfl‹Î_ ’HÎ ’ÒΩ-±Îfl÷Ì ‰¬÷ı Á_√Ì÷fi˘ μ’›˘√ ◊Λ »ı. ‹_Ïÿfl, √w¶ÎflÎ, ÿıflÎÁfl, ÿı‰‚‹Î_ ’HÎ Á_√Ì÷ ±Ïfi‰Î›˝’HÎı
ÁÎ_¤‚‰Î ‹‚ı »ı. ±Î’HÎı ’ZÎ̱˘fi˘ ¿·fl‰ ÁÎ_¤‚̱ı »Ì±ı, ÷ı‹Î_ ’HÎ Á_√Ì÷ »ı. ‰ˆiÎÎÏfi¿ flÌ÷ı ÏÁ© ◊›ı·Ì ⁄Î⁄÷ »ı ¿ı
Á_√Ì÷ ¶ÎflÎ ‹ÎfiÏÁ¿ ÷ÎHÎ, ◊ο ÿÒfl ◊Λ »ı ±fiı ±ı¿ ’˛¿ÎflfiÌ VeÏ÷˝ ‹‚ı »ı.
’Â±˘‹Î_ ’HÎ Á_√Ì÷fiÌ ±Áfl Ωı‰Î ‹‚ı »ı. √Λ˘fiı ÿ˘Ë÷Ì ‰¬÷ı Á_√Ì÷ Á_¤‚Ή÷Î_ ÷ı ‰‘ ÿÒ‘ ±Î’ı »ı, …ı ‰ˆiÎÎÏfi¿
’˛›˘√˘ ¶ÎflÎ ÏÁ© ◊›_ »ı. ‹Îfi‰ÌfiÎ ±ÁÎK› fl˘√˘ ’HÎ ÁÎK› ◊›ÎfiÎ ’˛›˘√˘ ◊›Î »ı. ±Î’HÎÎ ‹ËÎfi ‰ˆiÎÎÏfi¿ Áfl Õ˘.
…√ÿÌ«_ƒ ⁄˘{ı ‰fiV’Ï÷‹Î_ ∞‰ »ı ±ı ⁄Î⁄÷ e·»˘Õfiı Á_√Ì÷ Á_¤‚ΉÌfiı ÏÁ© ¿flÌ »ı. √Λfi ‰¬÷ı rÎÁ˘E»˚‰ÎÁfiÌ
Ïø›Î◊Ì ’˛ÎHÎΛ΋ ◊Λ »ı, …ı◊Ì ŒıŒÁÎ_ ‹…⁄Ò÷ ⁄fiı »ı. ‰Îz ‰√ÎՉ΋Î_ ±fiı L≤I› ¿fl‰Î‹Î_ ÂflÌflfiΠωω‘ VfiΛ±˘fiı
¿Áfl÷ ‹‚ı »ı. Á_√Ì÷fiı T›‰„V◊÷ flÌ÷ı Ωı ÁÎK› ¿fḻı ÷˘ ±ı¿ ¿·Î¿Îfl ÷flÌ¿ı ¿ÎflÏ¿ÿa ⁄fiÎ‰Ì Á‹Î…‹Î_ fi΋fiÎ ’HÎ ‹ı‚‰Ì
±ÎÏ◊˝¿ flÌ÷ı Á©fl ◊¥ ’√¤fl ◊¥ ¿Λ »ı.
±Î‹, V≤„WÀfiÎ ÷‹Î‹ ∞‰˘ ‹ÎÀı Á_√Ì÷ ∞‰fi ÁÎ◊ı Á_¿‚Λı·_ ‹Ëk‰’ÒHν ’ÎÁ_ »ı.

39
∞‰fi ±fiı ÏÂZÎH΋Î_ Á_√Ì÷
’HÎ ΩHοÎfl Ë÷Î. Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ ’HÎ I˘±˘±ı ¨Õ˘ flÁ ÿάT›˘ Ë÷˘. ¤Îfl÷Ì› ωω‘ ›Ïfi‰ÏÁ˝À̱˘fiÎ ±ı¿ ¿Ï‹À̱˘‹Î_
““ÁÏø› ÁP›”” Ë÷Î. ±ı‹fiÎ iÎÎfi◊Ì ’˛¤Îω÷ ◊¥L˘ ωω‘ ›Ïfi‰ÏÁ˝À̱˘±ı, Á_V◊α˘±ı √…flÎ÷ flÎF›ı ±ı‹fi_ ⁄Ë‹Îfi
¿›* Ë÷_. “ÁΛ¿˘·˘∞ ±Î"Œ Q›Ï{¿” ±ı - V˘{ ±Î"fi Q›{Ì¿Î"·˘∞, “VÀÕÌ{ ≥fi Q›{Ì¿˘·˘∞” “Q›{Ì¿˘ ±Î"Œ ‹Î›¿˘·˘∞”
“±Î"fi Q›Ï{¿” “Ã<‹flÌ” ¿_’˘{ÌÂfi ≥fi ≥„LÕ›fi Q›Ï{¿” …ı‰Î ωʛ˘fiÎ √˛_◊˘fiÎ I˘±˘ “Á_’Îÿ¿” Ë÷Î. ¤Îfl÷ Áfl¿Îflı
“’•¤ÒÊHΔfiÎ ±"‰˘ÕÛ◊Ì ÁL‹ÎÏfi÷ ¿›ÎÛ Ë÷Î.
√…flÎ÷fiÎ Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ ’˛ÏÁK‘ ¿·Î¿Îfl˘
(I) V‰. ±Ï‰fiΠT›ÎÁ
V‰. ±Ï‰fiΠT›ÎÁfi˘ …L‹ 21 …\·Î¥, 1912fiÎ fl˘… ±‹ÿΉÎÿ ÂËıfl‹Î_ ◊›˘
Ë÷˘. 1940‹Î_ ‹_⁄¥ ‹¿Î‹ı I˘±˘±ı μV÷Îÿ ±·ÎμtÌfi ¬Î_ ÁÎËı⁄ ’ÎV˘◊Ì ÂÎVhÎÌ›
Á_√Ì÷fiÌ ÷η̋ ‹ı‚‰Ì Ë÷Ì. ±ı«. ±ı‹. ‰Ì. ÷◊Î ›_√ ≥„L՛Πflı¿ÕÛ ¿_’fiÌ‹Î_ I˘±˘ı±ı
‰Îÿ¿ ÷flÌ¿ı ¿Î‹ ¿›* Ë÷_. 1950 ’»Ì I˘±˘ √…flÎ÷Ì Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ ÏÁ÷ÎflÎ ÷flÌ¿ı
«‹@›Î Ë÷Î. ±Ï‰fiÎ¤Υ T›ÎÁ ±_⁄Î∞ ‹Î÷Î∞fiÎ ’fl‹ ¤@÷ Ë÷Î. ÿfl ‰Êı˝ I˘±˘
±_⁄Î∞ ›ÎhÎÎ ‘΋‹Î_ ‹Î ±_⁄Î ‹Î÷Î∞fiÎ ÿÂÛL˘ …÷Î Ë÷Î. √…flÎ÷Ì √Ì÷-Á_√Ì÷‹Î_ I˘±˘fi_
’˛ÿÎfi ±fiL› √HÎÌ Â¿Î›. √…flÎ÷Ì Á_√Ì÷fiÎ ’›Î˝› ¿ËÌ Â¿Î› ±ı‰Î ±Ï‰fiΠT›ÎÁ
√Ì÷¿Îfl, Á_√Ì÷¿Îfl Ë÷Î. I˘±˘ 15000 …ıÀ·Î_ ⁄˘·«Î·fiÌ ¤ÎÊÎ◊Ì ‹Î_ÕÌ μE« ÁÎÏË„I›¿
√Ì÷˘fiÎ fl«Ï›÷Î Ë÷Î. ÷ı‹HÎı 175 …ıÀ·Ì √…flÎ÷Ì ÁÏË÷ ¿· 250 ÏŒS‹˘‹Î_ Á_√Ì÷ ±ÎM›_
Ë÷_. I˘±˘±ı 190 ÏŒS‹˘‹Î_ 1217 √…flÎ÷Ì √Ì÷˘fi_
V‰flÎ_¿fi ¿›* Ë÷_. √…flÎ÷Ì ÏŒS‹ “‹_√·ŒıflΔfi_ √Ì÷ “flάfiÎ fl‹¿ÕÎ_” ¤Îfl÷fiÌ ±L› 18 ¤ÎÊ΋Î_ ±fi‰ÎÏÿ÷ ◊›_ I˘
√˙fl‰’˛ÿ CÎÀfiÎ √HÎÌ Â¿Î›. ¤Îfl÷ Áfl¿Îflı I˘±˘L˘ “’•lÌ”◊Ì ÁL‹Îfi ¿›* Ë÷_.

(II) V‰. ±∞÷ ‹fl«LÀ

V‰. ±∞÷ ‹fl«LÀfi˘ …L‹ 15 ±Î"√VÀ, 1922fiÎ fl˘… ‹_⁄¥‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘.
I˘‹fiÌ ‘‹Û’IfiÌfi_ fi΋ Ïfi·‹O˘fi Ë÷_. ±∞÷¤Î¥ ‹Ò‚ ÷˘ fiÎÀu¿·Î¿Îfl Ë÷Î ’HÎ
1945◊Ì Á_√Ì÷ ZÎıh΋Î_ ±ÎT›Î. I˘±˘ ¤Îfl÷Ì› Á_√Ì÷fiÎ ¿_’˘{fl ±L˘ ÕΛflı@Àfl Ë÷Î.
√…flÎ÷Ì Á_√Ì÷ …√÷fi˘ «‹¿÷˘ ÏÁ÷Îfl˘ ±ıÀ·ı V‰. lÌ ±∞÷ ‹fl«LÀ. ÷ı±˘
A›Î÷fi΋ Á_√Ì÷¿ÎflfiÌ ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı fiÎÀu¿·Î¿Îfl ’HÎ Ë÷Î. ÷ı±˘ 1945◊Ì Á_√Ì÷ ZÎıhÎı
ΩıÕΛΠË÷Î. ÷ı±˘fiÎ Ï’÷ÎlÌ ΩHÎÌ÷Î “ÏøÏ‹fi· ·Î"›fl” Ë÷Î ±fiı Á_√Ì÷fiÎ ¬Ò⁄
¢¬Ìfi ˢ‰ÎL˘ ¿ÎflHÎı ±Ï…÷¤Î¥L˘ ’HÎ Á_√Ì÷ Â̬‰Î ’˛˘IÁÎÏË÷ ¿fl÷Î.
lÌ ±Ï…÷ ‹fl«LÀı ¤ŸÕÌ⁄Ωfl CÎflÎfiÎfiÎ √fllÌ ’_ÏÕ÷ ω¿‹Îfl Â@· ’ÎV˘◊Ì ÷η̋ ‹ı‚‰Ì Ë÷Ì. ‹¿ıÂ, ±ÎÂÎ
¤˘_Á·ı, ‹˘Ë_‹ÿ flŒÌ ÷◊Î …√∞÷gÁË …ı‰Î ¿ıÀ·Î› A›Î÷fi΋ ¿·Î¿Îfl˘±ı I˘‹fiÎ_ V‰flÎ_¿fi˘ √ΛÎ_ »ı. ÷ı‹HÎı √…flÎ÷Ì,
ÏËLÿÌ, ‹flÎÃÌ ÁÏË÷ ·√¤√ 250 ±œÌÁ˘ fiÎÀ¿˘‹Î_ Á_√Ì÷fi_ Á_«Î·fi ¿›* Ë÷_. “÷ÎflÌ ±Î_¬fi˘ ±ŒÌHÎÌ...”, ÷◊Î “fl΋
¤…fifiÌ ·√fiÌ ·Î√Ì...” ±Î √Ì÷˘ √…flÎ÷Ì √Ì÷-Á_√Ì÷fiÎ ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ “‹Î¥·VÀ˘fi √Ì÷” ⁄L›Î. ‹ËÎflÎWÀˇ Áfl¿Îflı
÷ı±˘fiı √…flÎ÷Ì ÁÎÏËI› ±"¿ıÕı‹Ì ±"‰˘ÕÛ 2007‹Î_ ±ÎM›˘ Ë÷˘.

(III) lÌ ’flÊ˘k΋ μ’ÎK›Î›

lÌ ’flÊ ˘k΋ μ’ÎK›Î›fi˘ …L‹ 15 ±Î"√VÀ, 1934fiÎ fl˘… √…flÎ÷fiÎ μkÎflÁ_ÕÎ √΋‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘. I˘±˘fi˘ ’Ïfl‰Îfl
√flÌ⁄ ±fiı Á_V¿ÎflÌ Ë÷˘. fiÎfi’HÎ◊Ì I˘±˘L˘ Á_√Ì÷fiÎ √Ì÷˘ ÁÎ_¤‚‰Î ¬Ò⁄ √‹÷Î_ Ë÷Î. Â΂αı ¤HΉΠ…÷Î I›Îflı ’HÎ ±P›ÎÁ
¿fl÷Î_ flÎ√fiÎ ±P›ÎÁ‹Î_ ‰‘ flÁ ’Õ÷˘ Ë÷˘. I˘±˘±ı ‹ÎhÎ » ‰Ê˝fiÌ ™‹flı ¿Ï‰lÌ flCÎfiÎ◊ ⁄˛õ¤|fi_ ±ı¿ √Ì÷ “ÁΑ «flHο‹·

41
’˛ÏÁ© Á_√Ì÷¿Îfl˘
¤˘…¿, ¿Ï‰÷Î ÏøWH΋ÒÏ÷˝, ¿HÎa¿ ÂÎË, ÏfiÂÎ ’Îfl‘Ì ‰B˘flı fi΋Î_Ï¿÷ ¿·Î¿Îfl˘±ı √Î¥L˘ ·˘¿¤˘B› ⁄fiÎT›Î »ı. √…flÎ÷‹Î_
““Á√‹ Á_√Ì÷fiÌ μIøÎ_Ï÷”” ÏËLÿV÷ÎfiÌ Á_√Ì÷fiÎ ‹ÏË·Î Á_√Ì÷¿Îfl˘, ÿÏZÎHÎ ¤Îfl÷Ì›fiÎ Á_√Ì÷¿Îfl˘ ‰B˘flı Á_√Ì÷fiÎ
’V÷¿˘ I˘‹HÎı ·A›Î »ı.
““√…flÎ÷Ì Á√‹ Á_√Ì÷ ŒÎμLÕıÂfi”” ¶ÎflÎ Á_√Ì÷ V˘‰Î ±"‰˘ÕÛ ÷◊Î ‰Õ˘ÿflÎ ±L˘ ±L› ÂËıfl˘‹Î_ ±"‰˘ÕÛ ±L˘
Âη ±˘œÎÕÌL˘ I˘±˘fi_ ÁL‹Îfi ¿›* »ı. 87 ‰ÊÛfiÌ …ˆŒ ‰›ı ‰Õ˘ÿfl΋Î_ ωfi΋ÒS›ı Á√‹ Á_√Ì÷fiÎı Œı·Î‰˘ ¿flÌ flxÎÎ »ı.
V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ıfiÎ ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄ ±Î’˘.
(1) V‰. flΉ∞ ’Àı·fi˘ …L‹ ¿¥ Áη‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘ ?
(2) V‰. ±Îfl. ÁÌ. ‹Ëı÷Îfi˘ …L‹ ¿¥ Áη‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘ ?
(3) “±ÎÏÿ‰ÎÁÌ Á_√Ì÷ ±L˘ “flÎ√ ÿÂÛfi” lıHÎÌfiÎ ÁÎ÷ ¤Î√ ¿˘HÎı ·A›Î Ë÷Î ?
(4) ’˛˘. ±Îfl. ÁÌ. ‹Ëı÷ÎL˘ ¤Îfl÷ Áfl¿Îflı ¿›˘ ±"‰˘ÕÛ ±ÎM›˘ Ë÷˘ ?
(5) √…flÎ÷ Áfl¿Îflı V‰. flΉ∞ ’Àı·L˘ lıq ¿Î›˘˝ ‹ÎÀı ¿›˘ ±"‰˘ÕÛ ±ÎM›˘ Ë÷˘ ?
(6) V‰. ±Ï‰fiΠT›ÎÁfi˘ …L‹ ¿¥ Áη‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘ ?
(7) ±∞÷¤Î¥ ‹fl«LÀ ‹Ò‚ ÂıfiÎ ¿·Î¿Îfl Ë÷Î ?
(8) lÌ ’flÊ˘k΋ μ’ÎK›Î›fi˘ …L‹ ¿¥ Áη‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘ ?
(9) lÌ …›ÿı‰ ¤˘…¿fi˘ …L‹ ¿¥ Áη‹Î_ ◊›˘ Ë÷˘ ?
2. √…flÎ÷fiÎ A›Î÷fi΋ ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷fiÎ ¿·Î¿Îfl˘fi˘ ÁÏ«hÎ ’˛˘…ı@À ⁄fiΉ˘.
(1) V‰. lÌ flΉ∞ ’Àı· ±L˘
(2) V‰. ±Îfl. ÁÌ. ‹Ëı÷Î
3. √…flÎ÷fiÎ Á√‹ Á_√Ì÷fiÎ ¿·Î¿Îfl˘fi˘ ÁÏ«hÎ ’˛˘…ı@À ⁄fiΉ˘.
(1) lÌ ±∞÷ ‹fl«LÀ
(2) V‰. lÌ ±Ï‰fiΠT›ÎÁ
(3) lÌ …›ÿı‰ ¤˘…¿
(4) lÌ ’flÊ˘k΋ μ’ÎK›Î›
***

43
’˛ÏÁ© Á_√Ì÷¿Îfl˘
 ω¤Î√ 2 — Ïø›ÎI‹¿
1 V‰fliÎÎfi
’˛V÷ΉfiÎ —
±·_¿Îfl ±ı √Λfi ±fiı ‰Îÿfi Â̬‰Î ‹ÎÀıfi_ ’˛◊‹ ’√Ï◊›_ »ı. V‰flfi_ iÎÎfi ‹ı‚‰‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹… ÷η iÎÎfi ‹ı‚‰‰Î
‹ÎÀı ±·_¿Îflfiı ΩHΉÎ-Á‹…‰Î ¬Ò⁄ … …wflÌ »ı. Â©, ¿˘‹‚ ±fiı ÷̉˛ V‰fl˘fi_ iÎÎfi ‹ı‚‰‰Î ‹ÎÀı ±·_¿Îfl Â̬‰Î ¬Ò⁄ …
…wflÌ »ı. ±Î’ı·Î flÎ√˘fiÎ ±·_¿Îfl˘fiÌ ‹ÿÿ◊Ì Â© ±fiı ω¿Ú÷ V‰fl‰Î‚Î ±·_¿Îfl˘ ωzÎ◊Ì˝±˘ ΩHÎı, ÷ˆ›Îfl ¿flÌ Â¿ı ±ı ¶ÎflÎ
Á_√Ì÷fiÎ V‰fl˘ ±fiı flÎ√˘fi_ ’ΛÎfi_ iÎÎfi ‹ı‚‰Ì ¿ı ÷ı ±Î ±ı¿‹fi˘ Ëı÷ »ı.
(1) fiÌ«ı ±Î’ı·Î ±·_¿Îfl˘fiı flÎ√-¤Ò’Î·Ì ±fiı flÎ√ ÿ√ν‹Î_ √ΉÎfi˘ ±P›ÎÁ —
flÎ√ - ¤Ò’Î·Ì - ±·_¿Îfl
(1) ÁÎflı√, flı√’, √’‘, ’‘ÁÎ_
ÁÎ_‘’, ‘’√, ’√flı, √flıÁÎ
(2) ÁÎflı√’, flı√’‘, √’‘ÁÎ_
ÁÎ_‘’√, ‘’√flı, ’√flıÁÎ
flÎ√ - ÿÒ√ν - ±·_¿Îfl
(1) ÁÎflı‹, flı‹’, ‹’‘, ’‘ÁÎ_
ÁÎ_‘’, ‘’‹, ’‹flı, ‹flıÁÎ
(2) ÁÎflı‹’, flı‹’‘, ‹’‘ÁÎ_
ÁÎ_‘’‹, ‘’‹flı, ’‹flıÁÎ
(2) Â© V‰fl, ¿˘‹‚ V‰fl ±fiı ÷̉˛ V‰flfiÌ ±˘‚¬ ¿fl‰Ì ±fiı ⁄÷Ή‰Ì —
‹A› V‰fl ““ÁÎflı√‹’‘Ïfi”” ÁÎ÷ »ı. ±Î ÁÎ÷ V‰fl˘‹Î_ ÁÎ ±fiı ’ V‰fl ±«· (±Ï‰¿ÎflÌ) ±ıÀ·ı ’˘÷Îfi_ V‰w’
⁄ÿ·÷Î fi◊Ì. ⁄Î¿Ì ’Î_« V‰fl “flı √ ‹ ‘ Ïfi” ’˘÷Îfi_ V‰w’ ⁄ÿ·ı »ı. ±ıÀ·ı ’˘÷ÎfiÎ Ïfi›÷ V◊Îfi◊Ì fiÌ«˘ ±◊‰Îq μ’fl Ω›
»ı. ±ıÀ·ı ÷ıfiı «· (ω¿ÎflÌ) V‰fl ¿Ëı »ı. ’Î_« V‰fl‹Î_◊Ì «Îfl V‰fl “flı √ ‘ Ïfi” ¿˘‹‚ V‰fl ±fiı ±ı¿ V‰fl “‹” ÷̉˛ V‰fl
¿Ëı‰Î› »ı. ¿˘‹‚ V‰flfiı ±˘‚¬‰Î V‰flfiÌ fiÌ«ı ±ÎÕÌ ·ÌÀÌ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ±fiı ÷ı Â© V‰fl ¿fl÷Î_ fiÌ«˘ √‰Î› »ı. ÷̉˛
V‰flfiı ±˘‚¬‰Î V‰flfiÌ μ’fl ∂¤Ì ·ÌÀÌ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ±fiı ÷ı Â©V‰fl ¿fl÷Î_ ¨«˘ √‰Î› »ı. ±Î flÌ÷ı ¿<· ‹‚Ìfiı ⁄Îfl
V‰fl »ı.
q
ÁÎ flıUı flı √U √ ‹ ‹ ’ ‘U ‘ ÏfiU Ïfi
“ÁΔ V‰fl flı √ ‹ ’ ‘ Ïfi ±Î » V‰fl˘fi˘ μI’Îÿ¿ V‰fl »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ±«· »ı ±fiı “’” √ÏHÎ÷ÎfiÁÎfl “ÁΔ V‰flfiÎ
±‰Î…◊Ì Á‹’˛‹ÎHÎ◊Ì ÿ˘œ˘ ¨«˘ »ı. ±ıÀ·ı “ÁΔ V‰flfiÎ ±‰Î…‹Î_ ’ÒHνw’◊Ì Á„Q‹Ï·÷ ◊¥ Ω› »ı ±fiı “flı √ ‹ ‘ Ïfi”
V‰fl “’” V‰flfiÌ …ı‹ Á‹’˛‹ÎH΋Î_ Á„Q‹Ï·÷ ◊÷˘ fi◊Ì ±ıÀ·ı “’” V‰flq ±«· »ı. ÁÎ ±fiı Â© flı ‰E«ı flı (¿˘‹‚ flÌʤ)
flı ±fiı √ Â© V‰fl ‰E«ı √ U (¿˘‹‚ √_‘Îfl), ‹ ±fiı ’ Â©V‰fl ‰E«ı ‹ (÷̉˛ ‹K›‹), ’ ±fiı ‘ Â© V‰fl ‰E«ı ‘U (¿˘‹‚
‘ˆ‰÷), ‘ ±fiı Ïfi Â© V‰fl ‰E«ı Ïfi (¿˘‹‚ ÏfiÊÎÿ) ˉı √ - ‹ Â© V‰fl ±fiı fiÌ - ÁÎ_ Â© V‰fl ‰E«ı ±ı¿ ’HÎ V‰flfi_ ±_÷fl
fi◊Ì. ÁÎ◊ı … »ı.
(3) V‰flÁ‹ÒË ¶ÎflÎ ±P›ÎÁø‹‹Î_ ±Î‰÷Î flÎ√˘fiÌ ±˘‚¬ Á‹Ω‰‰Ì —
1 - U ÁÎ
’ÏfiÁÎ_‘‹’, Ïfi‘’, BÎflı - ’ÀÿÌ’
q
2 - ‹’‘’‹, ÁÎflıÁÎ, ‹ - ¿ıÿÎfl
3 - ‘$ÏfibÁ΋, B΋‘Ï
UU LΑ,
U ‹’‘ BÎ,UU flıÁÎ - ⁄Î√ılÌ

44
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 q
4 - ’‹√‹√, flıÁÎ - Ï⁄ËÎ√
q
5 - √‹‘. UU‘’,
U √‹ flıUUı. flıUUÁÎ - ¤ˆfl‰
6 - flı‹’ÁÎ_‘’, ‘‹’, BUUÎ - flıÁÎ - ±ÎÁΉflÌ
7 - UU BÎÁÎ,
B΋ UU ‘bÏfib ÁÎ ‹ - ‹Î·¿˙ÓÁ
8 - UU LÎflı
B΋‘Ï U ÓÁÎ_ÏLΑ,
U ‹ BÎflı UU ÁÎ - ⁄Î√ılÌ
9 - ‘U - ‘U ÏfiÏfiÁÎ_ÁÎ_, flıUÓÁÎ_, ÏfiÁÎ_‘’
U - ¤ˆfl‰
q
10 - √‹’ÏfiÁÎ_Ïfi‘’, ’‹√‹√flıÁÎ - Ï⁄ËÎ√
11 - UU ÓÁÎ_, flıÓ ÏLÎU ‘U ’
’ BÎflı - ±ÎÁΉflÌ
12 - UU UU‘ ÏLÎÁÎ_
B΋ U q ÏLÎU ‘‹U - ‹Î·¿˙ÓÁ
13 - ÁÎ_Ïfi‘’, ‹’‘’, ‹ - ¿ıÿÎfl
14 - ’, ‹’ BUU΋’ÏfiÁÎ_, BUUÎ_flıÓÁÎ_ - ’ÀÿÌ’

V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ı ±Î’ı· ±·_¿Îflfiı flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ ÷◊Î flÎ√ - ¤ˆfl‰‹Î_ √α˘.
(1) ÁÎ B΋,
UU B΋ UU ‘...
U
(2) ÁÎ B΋
UU ‘,
U B΋ UU ‘U ÏLÎU ...
(3) ÁÎflıU√, flıU√‹...
(4) ÁÎ flıU √‹, flıUı√‹’...
2. fiÌ«ı ·¬ı·Î V‰flÁ‹ÒË ’fl◊Ì flÎ√ ±˘‚¬˘.
(1) Á΋‹’
q
(2) √‹’‘’‹√‹flıÁÎ
(3) ’ÏfiÁÎ_‘‹’
(4) ÁÎ B΋‘,
UU ‹ BÎflı UU ÁÎ, Ïfib ‘$ÁÎ
(5) ‹.’.‘.ÏU fi.U ‘.’,
U BÎflı UU ÁÎ
(6) ‹.‘.Ï
U fi.U .‘,
U ‹ BÎ.ÁÎUU
(7) √.‹.‘’,U √.‹.flıUı.ÁÎ
***

45
V‰fl iÎÎfi
 2 flÎ√iÎÎfi
’˛V÷ΉfiÎ —
flÎ√ ’˛I›ı ±Ï¤wÏ« ¿ı‚‰‰Î ωzÎ◊Ì˝±˘fiı …\ÿÎ …\ÿÎ flÎ√˘◊Ì ‹ÎÏË÷√Îfl ¿flÌ √Λfi ±fiı ‰ÎÿfifiÎ ¿˙ÂS›˘fi˘ ω¿ÎÁ
¿flÌ Â¿Î› »ı. ÂÎVhÎÌ› √Λ¿Ì‹Î_ ±Î‰÷Î »˘ÀÎ A›Î·, ÷flÎfiÎ, ‘˛’ÿ ‰√ıflı √Ì÷’˛⁄_‘˘fi˘ ±P›ÎÁ ¿fl‰˘ ±Î‰U›¿ »ı ±ıfiÎ
¶ÎflÎ flÎ√fiÎ V‰fl˘fiÌ „V◊fl÷Î, ¿S’fiΠ„@÷fi˘ ω¿ÎÁ, ‹˙Ï·¿ flÎ√ηΒ ±fiı ÷Îfi˘fiÎ ¿˙ÂS›˘‹Î_ T≤Ï© ¿flÌ Â¿Î› »ı.
±Î μ’flÎ_÷ ‰ÎzÁ_√Ì÷fiΠωzÎ◊a±˘ ‹ÎÀı √÷ ±fiı flΩ¬ÎfiÌ √÷fi˘ ÷Îfi-÷˘ÕÎ ÁÏË÷ Á‹Î‰ı ¿flı· »ı. …ıfiÎ ¶ÎflÎ
ωzÎ◊a±˘fiı Ïø›ÎI‹¿ ’ZÎ ÷flŒ ±Ï¤‹¬ ¿flÌ Â¿Î›.
(1) flÎ√-Ï⁄ËÎ√

±Îfl˘Ë — Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_

q
±‰fl˘Ë — ÁÎ_ Ïfi ‘ ’, ’ ‹ √ ‹ √ flı ÁÎ
q
’¿Õ — ’ ‹ √ ‹ √ flı Ïfi$ ÁÎ
V‰fl ωV÷Îfl — ÁÎ, Ïfi$ ÁÎq flı ÁÎ, Ïfi$, ’$ Ïfi$ ÁÎ - - Ïfi$ÁÎ √ÁÎ, flı ÁÎ q
Ïfi$, ’$ Ïfi$ ÁÎ √ flı Ïfi$ ÁÎ Ïfi$ ÁÎ √ ‹ √
- - ÁÎ ‹ q √ ÁÎ, Ïfi$ ÁÎ √ ‹, ’‹ q
√ ‹ √ - - - flı Ïfi$ ÁÎ ÁÎ √ ‹ ’, ’‹ √ ‹√-, √ ‹ ’ ‘ √ ‹ √q - -,q c
c √ ‹ ’ Ïfi
- - Ïfi ‘‹’ √‹√ - √‹Ïfi ‘‹ ’ √‹√ - -, flı Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ Ïfi, Ïfi, Ïfiq ’ ÏfiÁÎ_
c
q
- -, ÁÎ_ - Ïfi ‘‹’ - ‹ √ ‹ ’ Ïfi
Ïfi q ÁÎ_ - -q -, ÁÎ_, ÏfiÁÎ_flıÁÎ_Ïfi - ’ÏfiÁÎ_√_ÁÎ_, ’ Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÏfiÁÎ_flıÁÎ_ Ïfi - ‘‹ ’ - ‹√‹√, √‹’ÏfiÁÎ_√_ÁÎ_ - flıÓÏfiÁÎ_ - Ïfi’
‘‹ ’ - ‹ √ ‹√, √ ‹ ’ ‘ √ ‹.√.ÁÎ

flÎ√-Ï⁄ËÎ√ V‰fl-‹ÎÏ·¿Î ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ- 16)

V◊Î›Ì —
q
√ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ √‹
q c cq c c
√ - -’‹ √‹ √flı ÁÎÏfi$ ÁÎ √ ‹ √ ‹ ’ ‹ √ ‹
c c c c
’ ‘ √ ‹ √ -flı ÁÎÏfi$ ÁÎ
c c
É 2 0 3

√ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ -
q
’ Ïfi ÁÎ_ √_ flıÓ Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_ -flıÓ ÁÎ_Ïfi ÁÎ_ ’ -‘ ’‹ ’
q c c c c
√ -‹ ’‹ √‹ √ -flı ÁÎÏfi$ ÁÎ
c c c c c
É 2 0 3

flÎ√-Ï⁄ËÎ√ - »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)

V◊Î›Ì —
±⁄ Ë_ ·Î·fi ‹ˆÓ¿Î …\√,
Ï⁄÷ √›ı ÷‹flı Ï‹·fi ¿˘,
÷flŒ ÷flŒ Ï…›flÎ ÷flÁı flı ––
46
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
μ‹_√ı fiˆfiÎ ⁄ÎÿflÌ ÏÁ{fl,
·Î√Ì Ï…›flÎ ÷flÁı,
ÿÎÏ‹fiÌÁÌ ¿˙Ó‘«˙Ó‘ ‹ıËfl‰Î ⁄flÁı flı ––
V◊Î›Ì —
Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ - Ïfi Ïfi
± ⁄ Ëo Õ ·Î Õ · fi
c
ÁÎ_ - Ïfi - ’- √‹ √ ’ - √ ‹ √ - ÁÎ -
‹ˆÓ Õ ¿Î Õ Õ Õ c …\Õ √ ⁄Ì Õ ÷ √ ›ı Õ Õ Õ
Ïfi$ ’$ Ïfi$ c
Ïfi$ ÁÎ ÁÎ ÁÎ - ÁÎ ÁÎ √ ‹ ’ ’ √ ‹
÷ ‹ flı Ï‹ · fi ¿˘ Õ ÷ fl
c Œ ÷ fl Œ Ï… ›
’ - √ ‹ √ - ÁÎ -
flÎ Õ ÷ fl Áı Õ flı Õ
É 2 0 3

±_÷flÎ —
’ ’ ÁÎ_ - ÁÎ_ - ÁÎ_ - ÁÎ_ - √_ ÁÎ_ - ÁÎ_ Ïfi ’
μ ‹_ √ı Õ fiˆ Õ fiÎ Õ ⁄Î Õ ÿ flÌq Õ ÏÁ { fl
’ - ÁÎ_ - Ïfi - ’ - √ ‹ ’ ‹ √ ‹ √ ÁÎ
·Î Õ Õ Õ √Ì Õ Õ Õ Ï… › flÎ Õ ÷ fl Áı Õ
Ïfi$ - ’$ Ïfi$ ÁÎ ÁÎ √ - ‹ √ - ÁÎ Ïfi - ’ ’
ÿÎ Õ Ï‹ fiÌ Õ ÁÌ ‹ˆÓ Õ ‘ «˙Ó Õ ‘ ‹ı Õ Ë fl
’ - √ ‹ √ - ÁÎ -
‰Î Õ ⁄ fl Áı Õ flı Õ
É 2 0 3
flÎ√-Ï⁄ËÎ√ »˘ÀÎ - A›Î· ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)
V◊Î›Ì —
‹ıfl˘ ‹fi ±À@›˘ Á_ÿfl U›Î‹ ––
±_÷flÎ —
ÏfiÁ ⁄ÎÁfl ‹˘Ëı ’·¿fi ·Î√÷,
Ïfi¿V›˘ Ω÷ ’˛Îfi
V◊Î›Ì — q
√ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ Ïfi ‘‹ ’
c c Õ
‹ı fl˘ ‹ fi ± À @›˘Õ
q
’‘ ‹’ √ ‹ √ - - ÁÎ c
c
Á_Õ c
ÕÕ ÿ fl U›Î Õ Õ ‹
c
É c 2 0 3

47
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎ —
’ ’ ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_
Ïfi Á ⁄Î Õ Á fl ‹˘ Ëı
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÏfiÁÎ_ flıÓÁÎ_ Ïfi Ïfi √ ‹ √ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ flıÓ
’ · ¿ fi c ·ÎÕ c
ÕÕ √ ÷ Ïfi ¿ V›˘ Õ Ω Õ Õ ÷
q
ÁÎ_flıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ c √‹ c’‹ √flı ÁÎ
c c c c
’˛ÎÕ ÕÕ ÕÕ ÕÕ ÕÕ ÕÕ c c c
ÕÕ fi
cÉ cccc 2 c c 0 3
V◊ΛÌfiÎ ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ “‹ıfl˘ ‹fi ±À@›˘ Á_ÿfl U›Î‹” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ - Ïfi$ ’$ - Ïfi$ ÁÎ -
√ - - ‹ √ - -flı ÁÎ
q
2 c √ - - ÁÎ √ ‹ ’ -‹
q
√ - - ’‹ √‹ √flı ÁÎÏfi$ ÁÎ c
q
3 cccc ÁÎ ‹ √ ’ - ‹ √ ‹
q
Ïfi ‘ ’ -‹ √‹ ’‹ √flı ÁÎ
4 cccc √ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ Ïfi - ’
‘ √ - ‹ √ -flı ÁÎ -
É 2 c 0 3
±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ —
±_÷flÎfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ “ÏfiÁ ⁄ÎÁfl ‹˘ÓËı ’·¿fi ·Î√÷” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î. q
1 ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‹ ’ √ ‹
√ - - ÁÎ √‹ ’Ïfi ÁÎ_ -
2 cc √ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ - - Ïfi
’ Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÏfiÁÎ_ - - -
3 c ’ Ïfi ÁÎ_ √_ - flıÓ Ïfi flıÓ
q
ÁÎ_ -Ïfi ‘’ ‹’ √‹ ’Ïfi ÁÎ_ -
É cccc 2 c 0 3
÷Îfi —
ÿflı¿ ÷Îfi “‹ıfl˘ ‹fi ±À@›˘ Á_ÿfl U›Î‹” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì. q q
1 √‹ √‹ ’‹ √‹ ’‹ √‹ √flı ÁÎ
q
ÏfiÏfi ‘’ ‹’ √‹ ’‘ √‹ √flı ÁÎ c c c c c c c
ccccccc
q q
2 √‹ ’Ïfi ‘’ ‹’ √‹ ’‹ √‹ √
q
’Ïfi ÁÎ_flıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ √‹ √flı ÁÎ c c c c c c c
ccccccc q
3 √_√_ flıÓÁÎ_ ÏfiflıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ √‹ ’Ïfi
q
ÁÎ_ -Ïfi ‘’ ‹’ √- -‹ √flı ÁÎ c c c c c c cc
É c ccc 2 cc 0 3

48
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 flÎ√ Ï⁄ËÎ√ ·ZÎHÎ √Ì÷ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)

V◊Î›Ì —
Â© Áflfi¿˘ ‹ı· ¿flı √Ïfi,
√Ή÷ flÎ√ Ï⁄ËÎ√,
±˘Õ‰ Á_’Òflfi ¿fl ‹Îfi÷,
μ’…÷ Ïfi÷ ±fiflÎ√ ––
±_÷flÎ —
‰ÎÏÿ √_‘Îfl ¿flı Áfl ÁË«fl,
÷ο˘ ÿı÷ Ïfi¬Îÿ,
flÎ÷ Á‹ıÓ Ïfi÷ ÿÒ…ı ’Ëfl‹ıÓ,
√Ή÷ Á⁄ ⁄Õ¤Î√ ––

V◊Î›Ì —
√ ‹ √ ‹ ’ ’ Ïfi -
Â Õ © Á fl fi ¿˘ Õ
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi Ïfi ’ ’ ’ - √ ‹ ’ - √ ‹
‹ı Õ · ¿ flı Õ √ Ïfi √Î Õ ‰ ÷ flÎ Õ √ Ï⁄
√ - - - ÁÎ - - ÁÎ Ïfi$ - ’$ ’$ Ïfi$ - ÁÎ -
ËÎ Õ Õ Õ Õ Õ Õ √
c ±˘ Õ Õ ‰ Á_ Õ ’Ò fl
q
’ ’ √ ‹ √ - ÁÎ ÁÎ Ïfi Ïfi ‹ ’ √ ‹ ’ ‹
fl fi ¿ fl ‹Î Õ fi ÷ μ ’ … ÷ Ïfi ÷ ± fi
√ - - - ÁÎ - - Á
flÎ Õ Õ Õ Õ Õ Õ √
É 2 0 3
±_÷flÎ —
√ ‹ √ ‹ ’ - Ïfi Ïfi
‰Î Õ Ïÿ √_ c
‘Î Õ fl ¿
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ - Ïfi - ’ ’
flı Õ Á fl
c
Á Ë « fl ÷Î Õ ¿˘ Õ ÿı Õ ÷ Ïfi
’ - ÁÎ_ - Ïfi - ’ ’ √ ‹ √ ‹ ’ - Ïfi Ïfi
¬Î Õ Õ Õ Õ Õ Õ ÿ flÎ Õ ÷ Á ‹ı Õ Ïfi ÷
ÏfiÁÎ_ √_ Ïfi ÁÎ_ Ïfi Ïfi ’ - ’ - √ ‹ ’ ’ √ ‹
c
ÿÒÕ Õ …ı ’ Ë fl ‹ıÓ Õ √Î Õ ‰ ÷ Á ⁄ ⁄ Õ
c
√ - - - ÁÎ - - ÁÎ
¤Î Õ Õ Õ Õ Õ Õ √
É 2 0 3
49
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√-Ï⁄ËÎ√ ÷flÎfiÎ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)
V◊Î›Ì —
Ïÿfl Ïÿfl ÷ fi fi fi fi fi ÿı flıfiÎ, ÷ ÿÎ flı ‘fiÌ ÿŸ ÷fi ÿıflıfiÎ
÷ fi fi fi ÿı flı fiÎ, ÷fifi fifi fififi ÷Îflı ÿÎfiÌ ––

±_÷flÎ —
μÿÎfiÌ ÿÎfiÌ ÷ÿÎfiÌ ÷ÿflı ÷ÿflı ÿÎfiÌ, ÿa ÷fi ÿıflıfiÎ.
÷fififi ÿıflıfiÎ, ÿıflıfiÎ ÿıflıfiÎ, Ïÿfl Ïÿfl ÷Îflı ÿÎfiÌ ––
V◊Î›Ì —
q
√ ‹ ’ ÁÎ_ Ïfi ‘ ‹ ’ √ ‹
Ïÿfl Ïÿfl ÷ fi fi fi fi fi ÿı flı
c c
√ - - ‹ √ flı ÁÎ Ïfi$ ’$ - Ïfi$ ÁÎ √ flı ÁÎ -
fiÎ Õ Õ ÷ ÿÎ flı ÿÎ fiÌ ÿŸ Õ ÷ fi ÿı flı fiÎ Õ
q
’ ‹ √ ‹ √ flı ÁÎ - √ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ flıÓ Ïfi ÁÎ_
÷ fi fi fi ÿı flı fiÎ Õ ÷ fi fi fi fi fi fi fi
q
ÁÎ_- Ïfi‘ ’ ‹ ’,
c
÷Î Õ flıÕ ÿÎ Õ fiÌ,
c
É 2 0 3
±_÷flÎ —
’ ’ √ ‹ ’ ’ Ïfi ÁÎ_
μ ÿÎ fiÌ ÿÎ fiÌ ÷ ÿÎ fiÌ
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ ’ - Ïfi ÁÎ_ √_ flıÓ ÁÎ_ -
÷ ÿ flı ÷ ÿ flı ÿÎ fiÌ ÿŸ Õ ÷ fi ÿı flı fiÎ Õ
q q
’ ‹ √ ‹ √ flı ÁÎ - ÁÎ ‹ √ ’ ‹ ‘ ’ ’
÷ fi fi fi ÿı flı fiÎ Õ ÿı flı fiÎ ÿı flı fiÎ Ïÿfl Ïÿfl
ÁÎ_ - Ïfi‘ ’ ‹ ’,
q c c

÷Î Õ c flıÕ ÿÎ Õ fiÌ,
É c 2 0 3

flÎ√-Ï⁄ËÎ√ ‘˛’ÿ ÷η - «˙÷η (‹ÎhÎÎ - 12)

V◊Î›Ì —
±Î÷ ˢÓ√ı ±Î·Ì M›Îflı,
¤Ò¬fi ·Îfl÷ fiÎflı,
⁄ı√ μà ‘Ή˘ M›ÎflÌ,
ÏË›flÎ Ë·ÁÎ÷ ˈ ––
50
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
e·fi¿Ì Áı… ¿fl˘,
Á¬Ì Á⁄ ¿Î‹ ÷Ωı,
e·fi¿ı ŒflÁ ¿fl˘,
Ë‹flı ‹fi ¤Î÷ ˈ ––
V◊Î›Ì — c c
Ïfi - ’ √ - ‹ ’ √ ‹ √ - ÁÎ
±Î Õ ÷ Ë˘Ó Õ √ı ±Î Õ ·Ì c
M›Î Õ flı
Ïfi$ - ’$ Ïfi$ ÁÎ - ÁÎ ÁÎ ‹ √ - ÁÎ
¤Ò Õ ¬ fi ·Î Õ fl ÷ Õ fiÎ Õ flı
Ïfi$ ÁÎ ÁÎ √ - ‹ ’ - Ïfi Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_
c
⁄ı Õ √ μ Õ Õ ‘Î Õ ‰˘ c
M›Î Õ flÌ
ÁÎ_ Ïfi ’ - √ ‹ ’ √ ‹ √ - ÁÎ
ÏË › flÎ Õ Ë · ÁÎ Õ ÷ ˈ Õ Õ
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
√ - ‹ ’ ÏfiÏfi ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_
c
ÁÎ_ -
e Õ · fi ÕÏ¿ Áı Õ … ¿ fl˘ Õ
ÁÎ_ ÁÎ_ - c
Ïfi - ’ ’ - ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ’
Á ¬Ì Õ Á Õ⁄ ¿Î Õ ‹ ÷ Ωı Õ
’ - √‹ √ -ÁÎ √ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ -
e Õ c ·Õ fi Õ ¿ı Œ fl Á ¿ fl˘ Õ
ÁÎ_ √_ c Ïfi - ’√‹ ’ √ ‹ √ - ÁÎ
Ë ‹ flı Õ ‹ c
fiÕ ¤Î Õ ÷ ˈ Õ Õ
É 0 2 c 0 3 4

flÎ√-Ï⁄ËÎ√ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16) √÷ (ω÷÷˚ ‰Îz ‹ÎÀı)

V◊Î›Ì —
Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ - Ïfi ’ √ ‹ √ -
√ ‹ ’ ÁÎ_ Ïfi - ’ - √ ‹ ’ ‹ √ - ÁÎ -
0 3 É 2

±_÷flÎ —
√ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_ - Ïfi ÁÎ_ Ïfi ’ ÏfiÁÎ_ flıÓÁÎ_ Ïfi -
q cc
ÁÎ ’ ‹ ’ √ ‹ √ - √ ‹ ’ ‹ √ - ÁÎ -
0 3 É 2

51
flÎ√iÎÎfi
÷Îfi˘ (Á‹◊Ì ‰√ÎÕ‰Ì)
(1) Ïfi$ÁÎ √‹ ’Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√ flıÁÎ
c c c c c c c
(2) √‹ ’Ïfi ÁÎ_√_ flıÓÁÎ_ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√ flıÁÎ
c c c c c cq c c
(3) Ïfi$ÁÎ √‹ ÁÎ√ ‹’ √‹ ’‹ √flı ÁÎ
c c c c c c c c
(4) ÏfiÏfi ‘’ √‹ ’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√ flıÁÎ
c c c c c c c c
(5) √_√_ flıÓÁÎ_ ÏfiÏfi ‘’ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√ flıÁÎ
c c c c c c c c
É 2

flÎ√-Ï⁄ËÎ√ (÷IÎ˚ ‰Îz ÏÁ÷Îfl ‹ÎÀı) ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
ÁÎ Ïfi$ ÁÎ ‹‹ √ ’ - Ïfi ‘ ÁÎ_
c
ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ
c
Ïfi - - ’ ‹ ’ √‹ √ ‹ ’’ ‘ ‹ √ flı ÁÎ Ïfi$
c c
ÿÎ Õ Õ flÎ ÿÎ flÎ Ïÿfl ÿÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ
c c
’ ’$’$ Ïfi$ ÁÎ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ ÁÎ ‹‹ √√ ‹‹ √- √flı -flı ÁÎ
c c c c c c c
ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c c
√‹ ’‘ √ ‹ √ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ ‹‹ √ ’ - Ïfi ‘ ÁÎ_
cc c
Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ
cc c
É 2 0 3

±_÷flÎ —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
√ ‹‹ ’’ Ïfi - Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ √_√_ √_√_ ‹_‹_ √_- √_flı_ -flıÓ ÁÎ_
c c c c c c c c
ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c c c
√ ‹‹ ’’ Ïfi - ‘ ’ ‹ √ ‹‹ √√ ‹‹ √- √flı -flı ÁÎ
c c c c c c c c
ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c c c
√‹ ’‘ √ ‹ √ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ ‹‹ √ ’ - Ïfi ‘ ÁÎ_
cc c
Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ
cc c
É 2 0 3

52
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 1 2 3 4 5 6
q
(1) ÁÎ_ÏfiÏfi ‘’ ‹’ √‹ √flıflı ÁÎÁÎ
c c c c c c
c c
(2) ’ÏfiÏfi ÁÎ_Ïfi ‘’ Ïfi‘ ’‹‹ √flı
c c c c c c
c c
(3) ’ÏfiÏfi ÁÎ_√_ flıÁÎ_ Ïfi’ ’‹‹ √flı
c c c c c c
c c
(4) √‹‹ ’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√√ flıÁÎ
c c c c c c
c c
(5) ÁÎ√√ ‹’ ÏfiÁÎ_ Ïfi‘ ’‹‹ √flı
c c c c c c
c c

(2) flÎ√-⁄Î√ılÌ
c
±Îfl˘Ë — Ïfib$ ÁÎ BUUÎ ‹ ‘ ÏLUÎ ÁÎ_
±‰fl˘Ë — ÁÎ_ ÏLÎU ‘, ‹ ’ ‘ ‹ BÎ, UU ‹ BÎUU flı ÁÎ
’¿Õ — Ïfib$ ‘$ Ïfib$ ÁÎ, ‹ BÎ UU flı ÁÎ
V‰fl ωV÷Îfl — ÁÎ - - - Ïfib - - Ïfib - - ÁÎ, ÁÎ - - Ïfib ‘$ Ïfib ÁÎ - -
Ïfib ÁÎ flı ÁÎ - - Ïfib ‘$ ÏLÎ$U ÁÎ - - ‹ - - - BÎUU flı ÁÎ, ‘$ Ïfi$ ÁÎ flı BÎ
c UU flı
ÁÎ Ïfib ÏLÎ$U ‘$ Ïfib ÁÎ, ÁÎ BÎ UU ‹ ‘ ‹, ‹ BÎUU flı ÁÎ, ÁÎ BÎU ‹ ‘, ‹ ‘ ÏLÎU ‘,
‹ ’ ‘, ‹ BÎ UU flı ÁÎ ÁÎ - - - ‹ - - - ÏLÎU - - - ‘, ‹ BÎUU flı ÁÎ
BÎUU ‹ ‘ ÏLÎU ÁÎ_ - - - ÏLÎU ‘ ÁÎ_ - - - , ‘ ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_, ‘ ÏLÎU ÁÎ_ BÎ_ UU
flıÓ ÁÎ_, ÏLUÎ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_, ÏLUÎ - - BUUÎ_ flıÓ - ÁÎ_ - - , ‘ ÏfiU flıÓ ÁÎ_ ÏfiU ‘, ‹ ‘
ÏLÎU flıÓ ÁÎ_, ‹ ‘ ÏLÎU √_
U flıÓ ÁÎ_ - - -, ÁÎ_ ÏLÎU ‘, ‹ ’ ‘ ‹ BÎ, UU ‹ BÎUU flı ÁÎ

flÎ√ ⁄Î√ılÌ V‰fl ‹ÎÏ·¿Î ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)

V◊Î›Ì —
ÏLÎU ‘ ‹ BÎ
U flı ÁÎ ‘$ ÏLÎ$U
ÁÎ - ‹ - UU
BÎ - ‹ ‘ ÏLÎU ‘ ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÏLÎU ‘
‹ ÏLÎU ‘ ‹ UU
BÎ flı ÁÎ -
É 2 0 3
±_÷flÎ —
UU ‹ ‘ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ -
BÎ
ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ‘ ‘ ÏLÎU ÁÎ_ ‹_ BÎ_
UU flıÓ ÁÎ_ -
ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ‘ ‹ BÎ UU ‹ ‘
É 2 0 3

53
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√ ⁄Î√ılÌ »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ±ı¿÷η (‹ÎhÎÎ - 12)
V◊Î›Ì —
Ω±˘ Ω±˘ Ë‹ıÓ fiÎ Á÷α˘
‹Îfi˘ ‹Îfi˘ U›Î‹ ––

±_÷flÎ —
ΩfiÌ ΩfiÌ ÷‹flÌ ⁄Ï÷›Î_
ÿÒ_√Ì ±⁄ ‹ˆÓ ·Î¬ √ÎÏfl›Î_
»˘Õ Õ√Ïfl›Î ‹˘ËÏfi›Î_ ––
V◊Î›Ì —
c
ÁÎ
‹ UU
BÎ flı ÁÎ ÁÎ Ïfib ÁÎ flıÁÎ ÏLÎ$U
ÁÎ ‘$ ÏLÎ$U
c
Ω ±˘ Ω ±˘ Ë ‹ı fiÎ Õ ÁÕ ÷Î Õ ±˘
c
ÁÎ ‹ - ‘ ’‘ ÁÎ_ÏLÎU ‘ - ‹ BÎ UU flı ÁÎ
c
‹Î fi˘ Õ ‹Î ÕÕ fi˘ U›Î Õ Õ Õ ‹ Õ
c
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
BUUÎ ‹ ‘ ÏLUÎ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ÏLUÎ ‘ ÁÎ_ -
Ω fiÌ Ω fiÌ ÷ ‹ flÌ Õ ⁄ Ï÷ ›Î_ Õ
ÏLÎU ÁÎ_ UU
BÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ U
ÏLÎÁÎ_ flıÓ flıÁÎ_ ÏLÎU ‘ ‘
c c
ÿÒ_ Õ √Ì ± ⁄ ‹ˆÓ ·ÎÕ Õ ¬Õ √Î Ïfl ›Î_
‹ Ïfi ÁÎ_ c c
UU
BÎ ‹ ‘ ÏLÎU ÁÎ_ ÁÎ_ ‘ÏLÎU ÁÎ_ÏLÎU ‘’ UU
‹ BÎ flıÁÎ ÏfibÁÎ
c c c c c c
»˘ Õ Õ Õ √ Ïfl ›ÎÕ ÕÕ ‹˘Õ ËÕ ÏfiÕ ›Î_Õ
c c c c c c
É 0 2 0 3 4

flÎ√ - ⁄Î√ılÌ »˘ÀÎ A›Î· ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ- 16)

V◊Î›Ì —
⁄Ë√fi ¿Î‹ fi ±Î‰ı Á…fiÌ,
…⁄ ·√ ¿fl‹ fi Ω√ı ––
±_÷flÎ —
…√÷ ÁfiÌ Ëˆ ⁄Î÷ fl_√Ì·ı,
w’ Ωı⁄fi √fi ¤fl˘ ËÌ flË÷ı,
ÏËfi ¤Î√fi ¿ı ±Î√ı ––
54
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
V◊Î›Ì —
ÁÎ_ ÁÎ_ ÏLÎU ÏLÎU ‘
‹ ‹’ ‘’
c c
⁄ Ë √ fi ¿Î Õ ‹Õ fiÕ
c c
U - flı
BÎ ÁÎ flı flı U ‹ ‘
ÁÎ - ÁÎ ÁÎ ‹ ‹ BÎ ‹
±Î Õ ‰ı Õ Á … fiÌ Õ … ⁄ · √ ¿ fl ‹ fi
U ‘ÏLÎU
‹‘ ÏLÎÁÎ_ ÁÎ_U
ÏLΑ ’‹ BÎflı
UU ÁÎ
ccc c c c
ΩÕ ÕÕ ÕÕ Õ √ıÕ ÕÕ ÕÕ Õ
ccc c c c
É 2 0 3

±_÷flÎ —
U ‹
‘ ÏLÎU ÁÎ_ -
BÎ ÁÎ_ -
… √
÷ Á fiÌ Õ Ëˆ Õ
ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi flıÓÁÎ_ ÏLÎU ‘ ‘ -
‘ ’‘ ÏLÎU ÏLÎU ‘ ‘
c c
⁄Î Õ ÷ fl_ √Ì ÕÕ ·ı Õ w Õ ’ ΩıÕ ⁄ fi √ fi
c c
UU
BÎ UU flı ÁÎ flı flı ÁÎ - ‘ ÏLÎU
BÎ UU flı_ flıÓ
ÁÎ_ ‹_ BÎ_ ÁÎ_ -
c
¤ fl˘ Õ ËÌ fl Ë ÷ı Õ ÏË fi ¤Î ÕÕ √ fi ¿ı Õ
c
ÏLÎU ÏLÎU ‘ - ‹‘ ÏLÎÁÎ_
U ‘ÏLÎU ÁÎ_
ccc
±Î Õ Õ Õ √ıÕ ÕÕ ÕÕ Õ
ccc
É 2 0 3

V◊ΛÌfiÎ ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ “⁄Ë √fi ¿Î‹ fi ±Î‰ı Á…fiÌ” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ - - - Ïfib ‘$ ÁÎ -
‹ - BÎ UU - flı BÎUU ‹ BÎ
UU flı ÁÎ
cc
2 ÏLUÎ$ ÁÎ ‹ - BUUÎ ‹ ‘ -
‹ - ’ ‘ BÎ U - flı ÁÎ
3 ÁÎ BÎ UU ‹ ‘ ÏLÎU - ‘ -
‹ ‘ ÏLÎU ‘ ‹ BÎ UU flı ÁÎ
4 UU ‘ÏLÎU ÁÎ_ - ÏLÎU
B΋ ‘ ÁÎ_ -
cc
U ÏLÎU ‘ ‹ BÎ
‹‘ ÏLÎÁÎ_ UU ‹ BÎ
UU flı ÁÎ
cc cc
É 2 0 3

55
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ —
±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ “…√÷ ÁfiÌ Ëˆ ⁄Î÷ fl_√Ì·ı” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ_ - - - ÏLUÎ ‘ ÁÎ_ -
U ‘ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ - ÁÎ_ -
‹‘ ÏLÎÁÎ_
ccc
2 UU - - -
BÎ_ flıÓ - ÁÎ_ -
‹_ BUUÎ_ flıÓ ÁÎ_ flıÓÁÎ_ ÏLUΑ ÁÎ_ -
cc
É 2 0 3
÷Îfi — ÿflı¿ ÷Îfi “⁄Ë √fi ¿Î‹ fi ±Î‰ı Á…fiÌ” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
1 UU ‹ BÎ
‹ BÎ UU flıÁÎ ÏfibÁÎ ÁÎ_ÏLÎU ‘’ ‹ BÎ
UU flıÁÎ
c c c c c c c c
flıÓflıÓ ÁÎ_ÏLÎU ‘ÏLÎU ÁÎ_ÏLÎU ‘’ ‹ BÎ
UU ‹ BÎ
UU flıÁÎ
c c c c c c c c
2 ‹‘ ÏLUÎÁÎ_ ‘ÏLUÎ ÁÎ_flıÓ BUUÎ_flıÓ ÁÎ_ÏLUÎ ‘ÏLUÎ ÁÎ_‹_
c c c c c c c c
UUflıÓ ÁÎ_ÏLÎU ‘ÏLÎU ÁÎ_ÏLÎU ‘’ ‹ BÎ
BÎ_ UU flıÁÎ ÏfibÁÎ
c c c c c c c c
É 2 0 3

flÎ√-⁄Î√ılÌ ·ZÎHÎ√Ì÷ ÷η {’÷η (‹ÎhÎÎ-10)

V◊Î›Ì —
√Ή˘ ⁄Î√ıÁflÌ, Q≤ÿ ·√÷ Áfl √fiÌ,
¬flËflÏ’˛› ÃÎÃ, ÷̉fl ¿fl÷ ‘flÌ ––
±_÷flÎ —
‹K›‹ ¿flı Ωfi, Á‹‰ÎÿÌ ÁÎ ‹Îfi,
U ’BÎUU flıflıÁÎ ––
’_«‹ ¿flı ±S’, ‹‘ ÏLΑ‹
V◊Î›Ì —
‹ BÎUU flı ÁÎ - Ïfib ‘$ ÁÎ ÁÎ -
√Î Õ ‰˘ ⁄Î Õ √ı Õ Á flÌ Õ
‹ ‹
ÁÎ ÁÎ ‹ ‹ ‹ ‹ ‹ ’ U
BÎ -
Q≤ ÿ · √ ÷ Á fl √ fiÌ Õ
‹ BÎUU ‹ ÏLÎU ‘ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_
¬ fl Ë - fl Ï’˛ › ÃÎ Õ Ã
ÁÎ_ - ‘ ÏLÎU ‘ ‹ ‹ ’ UU
BÎ -
÷Ì Õ ‰ fl ¿ fl ÷ ‘ flÌ Õ
É 2 0 3

56
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
‹
UU ‹ ÏLÎU ‘ ÏLÎU ÁÎ_ - ÁÎ_ - ÁÎ_
BÎ
‹ Õ K› ‹ ¿ flı Õ Ω Õ fi c
ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ - ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU - ‘
Á ‹ ‰Î Õ ÿÌ ÁÎ Õ ‹Î Õ fi
‘ - ÏLUÎ ÏLUÎ ‘ BUUÎ - flı - ÁÎ
’_ Õ « ‹ ¿ flı Õ ± Õ S’
flı ÁÎ ÏLUÎ$ ‘$ Ïfi$ ÁÎ - ‹ ‹ BUUÎ
‹ ‘ ÏLÎU ‘ ‹ ’ BÎ UU flı flı ÁÎ
É 2 0 3

flÎ√ - ⁄Î√ılÌ ÷flÎfiÎ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)

V◊Î›Ì —
÷ μÿ÷fi ÿŸ ÷ÿŸ÷ÿŸ, ÿflıfiÎ
÷ÿflıÿÎfiÌ ÿŸ÷ ÿŸ÷fifi ÿŸ ––

±_÷flÎ —
÷ÿflı ÿÎfiÌ ÿıfiÌ ÿıfiÌ ÿŸ ÿŸ
÷ ÷ÿflıÿÎfiÌ ÿıfiÎ* ÿıfiÎ* ÿŸ,
÷fifififi ÿıfiÎ* ÿıfiÎ* ÿŸ ÿŸ ––

V◊Î›Ì —
‹ UU ‹
BÎ ‘ ÏLÎU
÷ μ ÿ ÷ fi
ÁÎ_ - ÏLÎU ‘ - ‹ ’ ‘ UU flı ÁÎ ÁÎ Ïfib$ ÁÎ ‘$ ÏLÎ$U
BÎ
ÿŸ Õ ÷ ÿŸ Õ ÷ ÿŸ Õ ÿ flı fiÎ, ÷ ÿ flı ÿÎ fiÌ
ÁÎ ‹ ‹ ‹ - ‹ BÎ
UU flı BÎ
UU ‹ -,
ÿŸ Õ ÷ ÿŸ Õ ÷ fi fi ÿŸ Õ Õ,
É 2 0 3

57
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎ —
‹ √U ‹ ‘ ÏLÎU
÷ ÿ flı ÿÎ fiÌ
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ ÏLUÎ ‘ ÏLUÎ ÁÎ_ -, ÏLUÎ ÁÎ_ÁÎ_ BUUÎ__ flıÓ ÁÎ_
c
ÿı Õ fiÌ ÿ Õ fiÌ ÿŸ Õ ÿŸ Õ Õ, ÷ ÷ÿ flı ÿÎ fiÌ
c
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ‘ -, ‹ ‘ LÎÌ U ÁÎ_ ÁÎ_
ÿı Õ fiν ÿı Õ fiν ÿŸ Õ ÿŸ Õ Õ, ÷ fi fi fi fi
ÁÎ_ - ÏLÎU ‘ - ‹ BÎ UU flı BÎ UU ‹ -,
ÿı Õ fiν ÿı Õ fiν ÿŸ Õ ÿŸ Õ Õ,
É 2 0 3

flÎ√ - ⁄Î√ılÌ ‘˛’ÿ ÷η - «˙÷η (‹ÎhÎÎ-12)

V◊Î›Ì —
…› …› …› …√ÿΑÎfl,
ÿÌfi ⁄_‘ ÿÌfi˘©Îfl,
ÿÎfl̃ ÿ—¬ ËflfiËÎfl,
¿‹·Î’Ï÷ ¿flHΑÎfl ––

±_÷flÎ —
fl΋¿ÚWHÎ ‰ÎÁÿı‰,
«_ƒ‹ÏHÎ ‹‘ÁÒÿfi,
’Îfl⁄˛õ ’fl‹ırfl,
’fl‹ ’flÊ ÏfiflοÎfl ––
V◊Î›Ì —
ÁÎ_ ÁÎ_ ÏLUÎ ‘ ’ ‘ ÏLUÎ ‘ ‹ BUÎ flı ÁÎ
… › … › … › … √ ÿÎ ‘Î Õ fl
ÁÎ - flıÁÎ Ïfib‘$ ÁÎ ÁÎ ‹ - BÎ UU flı ÁÎ ÁÎ
c c
ÿÌ Õ fiÕ ⁄_Õ Õ ‘ ÿÌ Õ fi˘ ©Î Õ fl
c c
ÁÎ - ‹ ‘‹ ‘ ‹ ‘ ÏLÎU ÁÎ_ - ÁÎ_
ÿÎ Õ flÌ ƒ
ÿ— ¬ Ë fl fi ËÎ Õ fl
‹_ BUUÎ_ flıÓ ÏLUΑ
ÁÎ_ ’‘ ÏLUÎ ‘ ‹ BUUÎ flı ÁÎ
¿ ‹ ·Î Õ c’Õ c
Ï÷Õ ¿ fl HÎ ‘Î Õ fl
c c
É 0 2 0 3 4

58
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
UU ‹ ÏLÎU
‹ BÎ ‘ ÏLÎUÏLÎU ÁÎ_ - ÁÎ_ - ÁÎ_
flÎ Õ ‹ ¿Ú Õ Á WHÎ ‰Î Õ ÿı Õ ‰
‘ ÏLÎU ÁÎ_ √_
UU flıÓ ‘ ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ‘ ‘
«_ Õ ƒ ‹ Õ ÁÒ ÏHÎ ‹ ‘ Õ ÿ fi
‹ BÎUU flı ÁÎ ‹ ‘ÏLÎU ‹ ‘ ‹ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_
c
’Î Õ fl ⁄˛ Õ õ ’ fl ‹ıÕ Õ r fl
c
UU flıÓ ÁÎ_ ÏLΑ
‹_ BÎ_ U ‹‘ ÏLÎU ‘ ‹ UU flı ÁÎ
BÎ
cc
’ fl ‹ ’ wÕ ÊÕ Ïfi flÎ Õ ¿Î Õ fl
cc
É 0 2 0 3 4

flÎ√ ⁄Î√ılÌ - (ω÷IÎ˚ ‰Îz ‹ÎÀı) ‹K›·› √÷ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ- 16)

V◊Î›Ì —
ÁÎ_ - ÏLUÎ ÏLUÎ ‘ ‹ ’ ‘ √
U √
U flı ÁÎ flı flı ÁÎ -
U - flıÁÎ
ÁÎ - Ïfib ‘$ Ïfib ÁÎ ÁÎ - ‹ ‘ ’‘ ÏLÎU ‘ √
c c
0 3 É 2

±_÷flÎ —
U
√ ‹ ‘ ÏLÎU ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ‘
‘ - ‘ - ’‘ ÏLÎU ‘ - ‹ - ’ ‘ ‘ √ U - flıÁÎ
c c
0 3 É 2

÷Îfi˘ (Á‹◊Ì ‰√ÎÕ‰Ì)

(1) ‹√U flıÁÎ ÏfibÁÎ ‘$Ïfib ÁÎ- ÏfibÁÎ U
√‹ ‘ÏLÎU
c c c c c c c c
(2) ‹√U flıÁÎ ‘$ÏLÎ$U ÁÎ√U ‹‘ ÁÎ√ U ‹‘ U
ÏLΑ
c c c c c c c c
(3) ‹√U flıÁÎ U
√‹ ‘ÏLÎU ÁÎ_flıÓ ÁÎ_fiÌU ‘‹ ‘ÏLÎU
c c c c c c c c
(4) ÁÎ√U ‹‘ U
√‹ ‘ÏLÎU ÁÎ_‹_ √_U flıÓ ÁÎ_ÏfiU ‘ÏLÎU
c c c c c c c c
(5) U
√‹ ‘ÏLÎU U
ÁÎ_√_ U
‹_√_ flıÓÁÎ_ U
ÏLΑ ‹√U flıÁÎ
c c c c c c c c
É 2

59
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√ ⁄Î√ılÌ flΩ¬ÎfiÌ √÷ - (÷÷˚ ‰Îz/ÏÁ÷Îfl ‹ÎÀı)
V◊Î›Ì —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
‘$ Ïfib ÁÎ ‹‹ U
√ ‹ ‹ ‘‘ ’ ‘
c c
ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ
c c
ÏLÎU - - ÏLÎU ‘ ‘ ‹ ‹ U
√ ‹‹ U√
√ U ‹‹ U
√- U
√flı -flı ÁÎ
c c c c c c
ÿÎ Õ Õ flÎ ÿÎ flÎ ‘ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c
ÁÎ ÏfibÏfib ÏfibÏfib ‘$ - Ïfib ÁÎ ÁÎ ÁÎ ‹‹ U√
√ U ‹‹ U
√- U
√flı -flı ÁÎ
c c c c c c c c
ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c c c
‹ √ U ‹ √U flı ÁÎ,
ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ,
É 2 0 3

±_÷flÎ —
U
√ ‹‹ ‹‹ ‘ - ÏLÎU ÁÎ_ ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ÁÎ_ U fiU
ÏLÎÏ flıÓflıÓ
ÁÎ_ ÁÎÏLÎU -ÏLÎU ‘
c c c c c c c c
ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c c c
U
√_ - U
√_ flıÓ - ÁÎ_ flıÓflıÓ flıÓflıÓ ÁÎ_- ÁÎ_ÏfiU -ÏfiU U
ÁÎ_ÁÎ_
ÏLÎ- U
ÏLΑ -‘ ‹
c c c c c c c c
ÿÎ Õ flÎ ÿÎ Õ flÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c c c c c c c c c
√ U√
√U ‹ √
U flıflı ÁÎ
c c
ÿÎ ÿÌfl ÿÎ flÎ ÿÌfl ÿÎ
c c
É 2 0 3
flÎ√ ⁄Î√ılÌ - ÷˘ÕÎ (É) Á‹◊Ì
(1) ‘$Ïfib Ïfib $ ÁÎ√
U ‹‘ U
‹√ U flıÁÎ,
‹√
c
c c c c c c
(2) ÁÎÏfibÏfib ‘$Ïfib ÁÎ√ U ‹‘ U flıÁÎ,
‹√
c cc c c c c
(3) U b ÁÎ√
‘$ÏLÎÏfi U ‹‘ ÏLΑ U U flıÁÎ,
‹√
c
cc c c c c
(4) ÁÎ√ U√U ‹‘ ÏLÎÁÎ_
U ÏLΑ U U flıÁÎ,
‹√
c
(5) c c c ÏfiU c c c
U
√‹‹ ‘ÏLÎU ÁÎ_ ‘‹ U flıÁÎ,
‹√
c
c c c c c c
É 2

60
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 (3) flÎ√-±ÎÁΉflÌ

±Îfl˘Ë — ÁÎ flı ‹ ’ ÏLÎU ‘U ÏLÎU ‘U ÁÎ_

±‰fl˘Ë — ÁÎ_ ÏLUÎ ‘U ’, ‹ ’ ‘U ‹ ’, ‹ √ U √
‹
U flı ÁÎ
’¿Õ — ‹ ’ ‘U ‹ ’, ‹ √U ‹ √ U flı ÁÎ
V‰fl ωV÷Îfl — ÁÎ ÏLÎU ‘b ÏLÎU ‘b ÁÎ, ÁÎ flı ‹ ’ ‹ ’, ’ ‹ √ U ‹U √
U flı ÁÎ
. .
ÏLÎ ÏLÎ
ÁÎ flı ‹ ’ U ‘U U ‘U ’, ‘U ‹ ’ ÏLÎU ‘U ’ ‘ ‹, ‹ ’ ‘U ‹ ’, √U ‹ √U flı ÁÎ
$ ‹

‹ ’ ÏLÎU ‘U ÏLÎU ‘U ÁÎ_, flıÓ ÏLÎU ‘U ’ ‘U ‹ ’ ‘U ‘U ’ ‹ ’ ‹ √ ‹

U √U flı ÁÎ
c
ÁÎ flı ‹ ’ ÏLÎU ‘U ÏLÎU ‘U ÁÎ_, ‘U ÁÎ_ flıÓ √_U flıÓ ÁÎ_, flıÓ ÏLÎU $ ‘U ’, ‘U ‹ ’ ÁÎ_ ÏLÎU ‘U ’,
‹ ’ ‘U ‹ ’ ‹ √ U √U flı ÁÎ ÁÎ Ïfi ‘U ÏLÎU ‘‘ U ’, ‘U ‹, ’ ÏLÎU ‘U ÏLÎU ‘U ÁÎ_, flıÓ ÏLÎÏ
‹ $
U LÎU ‘U ’
‹ ‹ ‹ ‹
U flıÓ ÁÎ_, ÏLÎU ÁÎ_ flıÓ ÏLÎU ÁÎ_, flıÓ ÏLÎU ‘U ’, ‹ ’, ‘U ‘U ’ ‹ ’ √
√_ U √, U ÁÎ flı ’ √ U √ U flı ÁÎ
c
flÎ√ - ±ÎÁΉflÌ V‰fl ‹ÎÏ·¿Î ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ -16)
V◊Î›Ì —
flı ‹ ’ ÏLÎU
‘U ‘U ’ ’ ‹ ’ ‘U ’ √ U √ U flı ÁÎ flı ÁÎ ‘b ’$
‹$ ’$ ‘$ ÁÎ flı ‹ ’ ‘U √ U √ U flı ÁÎ
É 2 0 3

±_÷flÎ —
‹ ’ ‘U ‘U
ÁÎ_ - flıÓ ÁÎ_ ‘U ‘U ÁÎ_ √_
U flıÓ ÁÎ_ ‘U ’ ’ U flıÓ ÁÎ_
√_
flıÓ ÁÎ_ ‘U ’ ‹ ’ ‘U ’ U √
√ U flı ÁÎ
É 2 0 3

flÎ√ - ±ÎÁΉflÌ »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ- 16)

V◊Î›Ì —
±flı ‹fi Á‹… Á‹… ’√ ‘Ïfl±ı,
±flı ‹fi ¥Á …√‹ıÓ fiËŸ ±’fiÎ,
¿˘¥ ’fl»Î¥Á˘Ó ÕÏfl±ı ––
±_÷flÎ —
ÿ˙·÷ ÿÏfi›Î ¿<À<_⁄ ¿⁄Ì·Î,
¥fi Á˙Ó fiıË fi ¿⁄ËÒ_ fi ¿Ïfl±ı,
fl΋fi΋ Á¬‘΋ …√÷’Ï÷,
ÁÏ‹flfi Á˙Ó …√ ÷Ïfl±ı ––

61
flÎ√iÎÎfi
V◊Î›Ì —
’ ÏLÎU ‘ ‹ ÁÎ
‹ ‹ ’ ÁÎ_ U ’ ’‘U ‹’ U
√ flı ‹ ‹
c c
± flı ‹ fi Á ‹ {Õ ÁÕ ‹ { ’ √
c c
’ ’ ’ - ’
‘U ‹ ’ ’ ÏLÎU ‘UU Ïfi‘UU ÏLÎU ‘UU
‹ ’‘U ’ ‘U ‹’
c c
‘ Ïfl ±ı Õ ± flı ‹ fi ¥ Á … √ ‹ıÓ Õ fiÕ ËŸÕ
c c
√U U
√ flı ÁÎ flı - ÁÎ - ÏLÎU ÁÎ_ ÁÎ_ √_
U - flıÓ - ÁÎ_ -
± ’ fiÎ Õ ¿˘ Õ ¥ Õ ’ fl »Î Õ ¥ Õ Á˘ Õ
ÁÎ_
flıÓ ÏLÎU ‘U ’
Õ Ïfl ›ı Õ
É 2 0 3
±_÷flÎ —
‹ ’
’ ÏLÎU ‘U ‘U ‘U
- ’ -
ÿ˙ ÷ ÿ Ïfi ›ÎÕ · Õ
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ - ‘U ‘U ‘U
- ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_
¿< À<_ ⁄ ¿ ⁄Ì Õ ·Î Õ ¥ Õ fiı Õ Ëfi Á˙Ó fi
U √_U _flıÓ ÁÎ_ ÏLÎU ÁÎ_ ÏLÎU ‘U ’ ’
ÁÎ_ ÁÎ_
√_ ‘U - ’ ‘‹‘U ÏLÎU
U ’
c
¿ ⁄ ËÒ_ fi ¿ flÌ ±ı Õ flÎ Õ ‹ fiÎ Õ ‹ ÁÕ ¬
c
U -
√ U √_
flı ÁÎ flı flı ÁÎ ÁÎ ÁÎ ÁÎ √_ U flıÓ - ÁÎ_ ÁÎ_
‘Î Õ ‹ … √ ÷ ’ Ï÷ Á Ï‹ fl fi Á˙Ó Õ … √
flıÓ ÏLÎU ‘U ’
÷ Ïfl ±ı Õ
É 2 0 3

flÎ√ - ±ÎÁΉflÌ »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ- 16)

V◊Î›Ì —
±Ï¬›Î_ ·Î√Ì flË÷ ÏfiÂÏÿfi,
M›Îflı Ï÷ËÎflı ÿı¬fi¿˘ ––

±_÷flÎ —
‘Ïfl’· Ï»fi ‹˘Ëı …\√ÁÌ ⁄Ì÷÷,
ÏfiÂÏÿfi «À’ÀÌ ·Î√ flË÷ ‹ÏËo ––

62
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
V◊Î›Ì —
‹ ‹ ’ ÁÎ_
± Ϭ ›Î_ Õ
ÏLÎU ‘ ‹
U - ’ - ‘U ‹ ’‘U ‹’ U -
√ flı ÁÎ flı ÁÎ ÁÎ flı
c c
·Î Õ √Ì Õ fl Ë ÷Õ ÏfiÕ Â Õ Ïÿ fi M›Î Õ flı Ï÷
.ÏLÎU‘ c c
. U. - ÁÎ - flı ‹ ’‘U ‹’ U
√ - flı ÁÎ
c c
ËÎ Õ flı Õ ÿı Õ ¬Õ fiÕ ¿˘ Õ Õ Õ
. c c
É 2 0 3

±_÷flÎ —
’
‹ ’ ÏLÎU ‘U ÏLÎU ‘U
‘ Ïfl ’ ·
U
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ √_ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓÏLÎU ‘U ’ ’ √_U flıÓ ÁÎ_
c
Ï» fi ‹˘ Ëı …\ √ ÁÌ Õ ⁄Ì ÕÕ ÷ ÷ Ïfi  Ïÿ fi
c
flı ÁÎ_ ÏLÎU ‘U ’ flı ‹ ’‘U ‹’ √ U √ U flı ÁÎ
cc
« À ’ ÀÌ ·Î Õ √Õ flÕ Ë ÷ ‹ ÏËo
cc
É 2 0 3

V◊ΛÌfiÎ ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ “±Ï¬›Î_ ·Î√Ì flË÷ ÏfiÂÏÿfi” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ flı ‹ ’
ÏLÎU ‘U - ’ ‘U ‹’ √ U - flı - ÁÎ -
c
2 ‹ ’ ÏLÎU ‘U
- ’ ‹’ ‘’ U √ U - flı ’ flı √ U flı ÁÎ
cc
3 U
√ flı ÁÎ -
ÏfibÁÎ flı ‘$U ’$ ‹$ ’$ ‘$U$ ÁÎ flı √ U flı ÁÎ
c
4 U
√ flı ÁÎ -
’ √ U - flı ÁÎ flı ‹ ’ ‘ ÏLUÎ ‘U ’
É 2 0 3

63
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ —

±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ “‘Ïfl’· »Ïfi ‹˘Ëı …\√ÁÌ ⁄Ì÷÷” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.

1 flı ‹ ’ ÏLÎU
‘U - ’ - ‹ ’ ‘U - ÁÎ_ - flıÓ ÁÎ_
2 UU
’ BÎ_ flıÓ ÁÎ_
flıÓ ÏLÎU ‘U ’ ‹ ’ ‘U ÁÎ_ flıÓ BÎ_
UU flıÓ ÁÎ_
3 ÁÎ_ - - -
flıÓ UU
- ÁÎ_ - ÁÎ_ flıÓ BÎ_ - flıÓ - ÁÎ_ -
É 2 0 3

÷Îfi —
ÿflı¿ ÷Îfi “±Ï¬›Î_ ·Î√Ì flË÷ ÏfiÁÏÿfi” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
1 ÁÎflı ‹’ ‘’ UU
U ‹ BÎ
cccc
U LÎU ‘’
flıÁÎ ‹’ ÏLÎÏ U ‹BÎ U ÁÎ_ÏLÎU ‘’ ‹ BÎ
UU flıÁÎ ‹’ ‘ÁÎ_ UU flıÁÎ
cccccccccccc
2 ÁÎ_flıÓ ÁÎ_ÏLÎU ‘’
U ‹ BÎ
UU
cccc
U ‹’ ÁÎ_- BÎ_UU BÎ_
flıÁÎ ÁÎflı ‹’ ‘- U ‘U ’‹ BÎflı
UU flıÓÁÎ_ ÏLÎ. UU ÁÎ-
cccccccccccc
3 U LÎU ‘’
ÁÎflı ‹’ ÏLÎÏ U
cccc
U LÎU ‘’
‹’ ÏLÎÏ U ‹ BÎ U
UU flıÁÎ ÁÎflı ‹’ ‘ÁÎ_ U ’‹ BÎflı
ÏLΑ UU ÁÎ-
cccccccc cccc
É 2 0 3

·ZÎHÎ√Ì÷

V◊Î›Ì —
√Ή÷ ±ÎÁΉflÌ Ï¶÷Ì› ’˛Ëfl Ïÿfi,
√‘Ïfi ¿˘‹· flά÷ √fiÌ…fi ––

±_÷flÎ —
±˘Õ‰ Á_’Òflfi ΩÏ÷ ¿ËΉ÷,
±Îl› flÎ√ √fiÌ Á⁄ Ωfi÷,
‹ ’ ÏLÎU ÏLÎU ‘U ’ ‹ ’ V‰fl ·√Ή÷ ––

64
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
V◊Î›Ì —
‹ ‹ ’ ÁÎ_ ‘U - ’ ’
√Î ‰ ÷ ±Î ÁÎ Õ ‰ flÌ
‹ ‹ ’‘U ‹’ U √
√ U flı ÁÎ ‘b ‘b ‘b - ÁÎ - ÁÎ ÁÎ
c c
϶ Ï÷ ›Õ ’˛Õ Ë fl Ïÿ fi √ ‘ Ïfi Õ ¿˘ Õ ‹ ·
c c
flı ‹ ’‘U ‹’ U
√ - flı ÁÎ
c c
flÎ ¬ ÷Õ √Õ fiÌ Õ … fi
c c
É 2 0 3
±_÷flÎ —
‹ ‹ ‹ ‹ ’ - ‘U ‘U
±˘ Õ ‰ Á_ ’U Õ fl fi
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ ’ - √_
U √_
U flıÓ - ÁÎ_ ÁÎ_
Ω Õ Ï÷ ¿ ËÎ Õ ‰ ÷ ±Î Õ l › flÎ Õ √ √
ÏfiU - ÁÎ_ flıÓ ‘U - ’ ’ ‹ ’ ÏfiU ÏfiU ‘U ’ ‹ ’
fiÌ Õ Á ⁄ Ω Õ fi ÷ ‹ ’ ÏfiU ÏfiU ‘U ’ ‹ ’
BÎ
UU - flı ÁÎ flı ‹ ’ ’
V‰ Õ fl · √Î Õ ‰ ÷
É 2 0 3

flÎ√ - ±ÎÁΉflÌ ÷flÎfiÎ ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ 16)

V◊Î›Ì —
÷fifi ÿıflıfiÎ ÷fifi ÿıflıfiÎ,
÷Îfi ÿıflıfiÎ ÷Ïÿ›fi ÿıflıfiÎ ––
±_÷flÎ —
fiÎ ÏÿflÏÿfl ÿÎfiÌ ÏÿflÏÿfl ÷‹ ÏÿflÏÿfl ÿÎfiÌ ÿÌQÎ˚,
÷Ïÿ›fi ÿıflıfiÎ Ïfi÷Îfi ÿıflıfiÎ,
÷˘QÎ˚ ÷fiÎ ÷˘QÎ˚ ÷fiÎ ÷˘QÎ˚ ÷fiÎ,
÷Ïÿ›fi ÿıflıfiÎ ––
V◊Î›Ì —
ÁÎ flı ‹ ’ ’
.÷ fi .fi ÿı flı
ÏLÎU ‘ flı ÁÎ ÏLÎU ‘b ÏLÎU ‘
U - ’ ’ ‘U ‹ ’ UU
’ BÎ - b ÁÎ ÁÎ
fiÎ Õ ÷ fi fi fi ÿı flı fiÎ Õ Õ, ÷Î Õ fi ÿı flı
flı ‹ ’ ÏLÎU ‘U ’ ‹ UU
’ BÎ flı ÁÎ,
fiÎ Õ fi Ïÿ › fi ÿı flı fiÎ Õ Õ,
É 2 0 3

65
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎ —
ÏLÎU ‘
‹ ’ ’ UU ‘U ‘U ‘U ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ -
fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ fiÌ Ïÿfl Ïÿfl ÷‹ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ fiÌ ÿÌ QÎ
cc cc c c c
‘U ÁÎ_ flıÓ U flıÓ flıÓ ÁÎ_ -
√_ ÏfiU ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÏfiU‘U ‘U ’ -
÷ Ïÿ › fi ÿı flı fiÎ Õ Ïfi ÷Î Õ fi ÿı flı fiÎ Õ
- √_U flıÓ U flıÓ ÁÎ_ - ‘U
√_ ’ U
Ïfi ‘U ’ - ’ ‹ ’
Õ ÷˘ ÕQÎ˚ ÷ fiÎ Õ Õ ÷˘ ÕQÎ˚ ÷ fiÎ Õ Õ ÷˘ ÕQÎ˚ ÷
c c c
flı ‹ ’ U ‘U
Ïfi ’ ‹ ’ √ U flı ÁÎ,
fiÎ Õ ÷ Ïÿ › fi ÿı flı fiÎ Õ Õ
É 2 0 3

flÎ√ - ±ÎÁΉflÌ ‘˛’ÿ ÷η-«˙÷η (‹ÎhÎÎ 12)

V◊Î›Ì —
±Ï÷ ’˛÷Î’ ÷ıfl˘,
…√‹ıÓ Ë˘ flΉ flÎ…ı ⁄ËÎÿfl ––

±_÷flÎ —
fi΋ Áfi÷ √Ïfi,
±Î‰÷ ‘Λ ‘Λ,
’Ή÷ ‹fi ≥E»Î Œ·,
Ï÷fi¿˘ ±Î‘Îfl ––
V◊Î›Ì —
flı ‹ ’ ’ U
- Ïfi
± Ï÷ ’˛ ÷Î Õ ’
‘U - - ’ - ‘U‹ ’ ‹√
U - flı - ÁÎ
c
÷ı Õ Õ fl˘ Õ ÕÕ … √ Õ ‹ıÓ Õ Õ
c ÏfiU
flı ‹ - ’ - - ‘U - ‘U ‘U - ’
ˢ Õ Õ Õ Õ Õ flÎ Õ ‰ flÎ Õ …ı
’‘U U
√ - flı - ÁÎ
c
⁄Õ ËÎ Õ ÿ Õ fl
c
É 0 2 0 3 4

66
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
‹ ’ - Ïfi.
U ‘ - Ïfi.
U U ‘ ÁÎ_ ÁÎ_
U - ÁÎ_ - ÁÎ_
‘U
fiÎ Õ Õ ‹ Õ Á fi ÷ Õ √ Õ Ïfi
ÏfiU
‘U - - ÁÎ_ - ÁÎ_ flıÓ - ÁÎ_ ‘U - ’
±Î Õ Õ ‰ Õ ÷ ‘Î Õ › ‘Î Õ ›
Ïfi.
U ‘
’ U
√_ flıÓ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ - U - ‘U
’Î Õ ‰ ÷ ‹ fi ≥ E»Î Õ Œ Õ ·
‹ ’ - ‘U ÁÎ_ - flıÓ ÁÎ_ flıÓ ÏUfiU ‘U ’
Ï÷ fi Õ ¿˘ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
’‘U U
√ - flı - ÁÎ
c
±ÎÕ ‘Î Õ Õ Õ fl
c
É 0 2 0 3 4

‰Îz Á_√Ì÷fiΠωzÎ◊a±˘ ‹ÎÀı

flÎ√ - ±ÎÁΉflÌ - (ω÷IÎ˚ ‰Îz ‹ÎÀı) ‹K›·› √÷ ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ 16)
V◊Î›Ì —
ÁÎ flı ‹ ’ ‘U - ’ - ‹ ’ ‘U U √
’ √ U flı ÁÎ
flı ÁÎ ‘b ’ ÁÎ - flı ‹ ’ ÁÎ_ ‘U U √
’ √ U flı ÁÎ
3 É 2 0
±_÷flÎ —
‹ ’ ‘U ‘U ÁÎ_ - ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_flıÓ U
√_ U ‘U
flıÓ ÁÎ_ flıÓ Ïfi ’
c
U flıÓ ÁÎ_ ‘U - ’ flı ‹ ’
√_ ÁÎ_ ‘U U √
’ √ U flı ÁÎ
3 É 2 0

÷Îfi (5‹Ì ‹ÎhÎÎ◊Ì Âw ¿fl‰Ì)

(1) ÁÎflı ‹√U flıÁÎ ÁÎflı ‹’ ‘’ U ‹√ U flıÁÎ
c c c c c c c c
(2) ÁÎflı ‹’ ‘U ÏfiU U
‘’ ‹’ ‘’ U ‹√ U flıÁÎ
c c c c c c c c
(3) ÁÎflı ‹’ ÁÎ_ÏfiU U
‘’ ‘U ÏfiU ‘’
U ‹√ U flıÁÎ
c c c c c c c c
(4) flı‹ ’‘U ÁÎ_flıÓ U flıÓ
√_ ÁÎ_ÏfiU ‘’
U ‹√ U flıÁÎ
c c c c c c c c
(5) ‹’ U
‘ÁÎ_ U flı_
√_ U
ÁÎ_Ïfi U ‹√
‘’ U ‹√ U flıÁÎ
c c c c c c c c
2 0

67
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√- ±ÎÁΉflÌ - (÷IÎ˚ ‰Îz ÏÁ÷Îfl ‹ÎÀı) flΩ¬ÎfiÌ√÷ ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
‹ ‹ ’ - ÁÎ_
ÿÎ flÎ ÿÎ Õ flÎ
‘U - U fiU
- ÏfiÏ ‘U ’’ ‹ ’ U√
flı √ U flıflı ‹‹ U
√- U
√flı -flı ÁÎ
ÿÎ Õ Õ cÏÿfl ÿÎ c
Ïÿfl ÿÎ ÿÎ flÎ cÏÿfl c Ïÿfl cÏÿfl c
ÿÎÕ c
flÿÎ c
Õfl ÿÎ
’ - ’ c U
√_ - cU flıÓflıÓ
√_ flıÓflıÓ c Ïfi
ÁÎ_ ÁÎ_ cc
U ‹
U Ïfi
c‹ c’ c
- ÁÎ_
ÿÎ Õ flÎ ÿÎ Õ cflÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl ÿÎÕ c
flÿÎ Õfl ÿÎ flÎ ÿÎ Õ flÎ
É 2 c c c0 cc 3
±_÷flÎ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
‹ ’’ ’’ ‘U - ‘U ÁÎ_ ÁÎ_ ‘U ÁÎ_ÁÎ_ ‘. U ‘U flıÓflıÓ ÁÎ_- ÁÎ_ÏfiU -ÏfiU ‘U
ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl ÿÎ Õ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c Ïÿfl c Ïÿfl c
Ïÿfl c ÿÎÕ cflÿÎ Õfl ÿÎ
c c flıÓ c ÏfiU c c‹ c ‹ c ’ c
U - √_
√_ U - ÁÎ_ flıÓflıÓ flıÓflıÓ ÁÎ_- ÁÎ_ -ÏfiU - ÁÎ_
ÿÎ Õ flÎ ÿÎ Õ flÎ cÏÿfl c Ïÿfl c ÿÎÕ cflÿÎ c Õfl ÿÎ flÎ ÿÎ Õ flÎ
É 2 ccc 0 cc 3
flÎ√- ±ÎÁΉflÌ ÷˘ÕÎ
÷˘ÕÎ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
ÁÎflıflı ‹’ flı‹ ’ÏfiU
‘U’’ √U flı ÁÎÁÎ
c c c
ÁÎflı c ‹’ cflı‹ c
’‘U c
‹’’ c
U
√flı c
ÁÎÁÎ
c ‘ÁÎ_ c c c c
c c c
‹’’ U flıÓÏfiU U
‘’‹’’ U
√flı ÁÎÁÎ
c c
flıc c c
‹‹ ’ÁÎ_ ‘U’ c ‘Uc
’ÏfiU’’ c
√U flı c
ÁÎÁÎ
c
c c c c c
‹’’ U √
‘’ U √U flıc
flıÁ΋‹ c
’ÏfiU c
‘’
c cc c c c c c c
2 0

(4) flÎ√-‹Î·¿˙ÓÁ

±Îfl˘Ë — Ïfib ÁÎ √ U ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_

±‰fl˘Ë — ÁÎ_ ÏfiU ‘U ‹ √U ÁÎ
’¿Õ — ‘b Ïfib ÁÎ ‹, √ U ‹√ U ÁÎ
V‰fl ωV÷Îfl — ÁÎ Ïfib ÁÎ, ÁÎ Ïfib ‘b Ïfib ÁÎ, ‘b Ïfib ÁÎ √U ÁÎ, ÁÎ √ U ‹√ U ÁÎ
U ‹ √U ÁÎ Ïfib √
√ U ÁÎ, Ïfib ÁÎ √U Ïfib ÁÎ ‹ √ U ÁÎ, ÁÎ √U ‹ ‘U ‹, ‹ ‘U ÏfiU ‘U ‹ √ U ‹√U ÁÎ
U ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_ - - - - ÏfiU ÁÎ_ - - - ‘U ÏfiU ÁÎ_ - - - ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_ ÏfiU ‘U, √
√ U ‹√ U ÁÎ
Ïfib ÁÎ √
U ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_ - - - ‘U ÏfiU ÁÎ_ √_
U ÁÎ_, ÁÎ_ ÏfiU √_
U ÁÎ_, ‹_ √_U ÁÎ_, ÁÎ_ ‘U ÏfiU ‘U ‹, √
U ‹ √U ÁÎ
68
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ V‰fl ‹ÎÏ·¿Î ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)
V◊Î›Ì —
U ‹ √
√ U ÁÎ Ïfib ÁÎ ‘b Ïfib
ÁÎ - ‹ - ‘U ‹ √U ÁÎ ÁÎ √
U ‹ ‘U ÏfiU ‘U ‹ √ U
U
‹ ‘U √ U Ïfib ÁÎ
‹ ÁÎ √
É 2 0 3
±_÷flÎ —
‹ U √
√ U ‹ ‹ ‘U ‘U ÏfiU
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÏfiU √_
U ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ U ‹_ √_
√_ U ÁÎ_ ÏfiU ‘U ‹
ÏfiU ‘U ‘U ‹ ‹ √ U Ïfib ÁÎ
É 2 0 3

flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ »˘ÀÎA›Î· ÷η-±ı¿÷η (‹ÎhÎÎ 12)

V◊Î›Ì —
¤… flı ‹fi fl΋ fi΋,
’ÒflHÎ Á⁄ ˢ÷ ¿Î‹ ––
±_÷flÎ —
fl΋ fi΋ ÁÿÎ ±fi_÷,
’Λ˘ Á⁄ Á¬ ±Îfi_ÿ,
fi΋ËÌ ‹ıÓ «Îfl˘ ‘΋ ––
V◊Î›Ì —
ÁÎ ‹ BÎ UU ÁÎ ÁÎ ÁÎ Ïfib - ÁÎ ‘b - Ïfib
¤ … flı Õ ‹ fi flÎ Õ ‹ fiÎ Õ ‹
UU ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ ‘U ÏfiU ‘ ‹ √U ‹
BÎ ÁÎ
c
’Ò Õ fl HÎ Á ⁄ ˢ Õ ÷ ¿ÎÕ Õ ‹
c
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
UU - ‹ ‘U - ÏfiU ÏfiU ÁÎ_ ÏfiU ÁÎ_ -
BÎ ÁÎ_
flÎ Õ ‹ fiÎ Õ ‹ Á ÿÎ ± fi_ Õ ÷
ÏfiU - ÏfiU ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ ÏfiU ÏfiU ÁÎ_ ‘U - ‘U
’Î Õ ›˘ Õ Á ⁄ Á ¬ ±Î fi_ Õ ÿ
ÁÎ_ ‹_ BÎ_UU ÁÎ_ÏfiU ‘UU ÏfiU ‘U BÎ
UU ‹ BÎ
UU Ïfib ÁÎ ÁÎ
fiÎ Õ ‹ c ËÌÕ c ÕÕ ‹ˆÓ «Î Õ fl˘ ‘Î Õ ‹
É 0
c c
2 0 3 4

69
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ »˘ÀÎ A›Î· ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ 16)
V◊Î›Ì —
¿˘›Ï·›Î ⁄˘·ı ±_⁄‰Î ÕÎfl ’fl,
∑÷ ⁄Á_÷¿Ì ÿı÷ Á_ÿı‰Π––
±_÷flÎ —
fi›Ì ¿Ï·›fi ’fl √Ò_…÷ ¤_‰flÎ,
μfi¿ı Á_√ ¿fl÷ fl_√flÏ·›Î,
›ËÌ ⁄Á_÷¿Ì ÿı÷ Á_ÿı‰Π––
V◊Î›Ì —
ÁÎ_ U ÁÎ_ÏfiU
BÎ_ ÁÎ_ ‘U ‹ ‘U ÏfiU
¿˘ › c Ï·Õ ›Î ⁄˘ ·ı ±_ ⁄
‘U ÏfiU ‘U c
ÁÎ_ - - ‹ ‹ U
BÎ U BÎ
BÎ U ‹‘U ÏfiÁÎ_
U ÏfiU ÁÎ_ -
‰Î Õ Õ ÕÎ Õ fl ’ fl ∑ ÷ ⁄ c
Á_Õ cÕÕ ÷ ¿Ì Õ
c c
BÎ
U - U
BÎ ‹ U
BÎ ÁÎ ÁÎ -
ÿı Õ ÷ Á_ ÿı  ‰Î Õ
É 2 0 3
±_÷flÎ —
U
BÎ U
BÎ U
BÎ U
BÎ ‹ ‹ ‘U ÏfiU
fi ›Ì ¿ Ï· › fi ’ fl
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ U
BÎ_ ÏfiU ÁÎ_ - ÏfiU ÏfiU ÏfiU - ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_
U
BÎ_ Õ … ÷ ¤_ ‰ flÎ Õ μ fi ¿ı Õ Á_ Õ √ ¿
‘U ‹ ‘U ÏfiU ‘U ‹ ‹ - √
U U
√ U
√ ‹‘U U
ÏfiÁÎ_ ÏfiU ÁÎ_ -
fl ÷ fl_ √ fl Ï· ›Î Õ › ËÌ ⁄ c
Á_Õ c
ÕÕ ÷ ¿Ì Õ
c c
U
BÎ - BÎU ‹ BÎ U ÁÎ ÁÎ -
ÿı Õ ÷ Á_ ÿı  ‰Î Õ
É 2 0 3
V◊ΛÌfiÎ ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ “¿˘›Ï·›Î ⁄˘·ı ±_⁄‰Î ÕÎfl ’fl” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ‹ - BÎ U - ‹ U ÁÎ -
BÎ
U ‹ ‘U - ‹ - BÎ
BÎ U ÁÎ
2 ‹ - ‘U - ÏfiU - ÁÎ_ -
ÏfiU ‘U ‹ BÎ U ‹ BÎ U ÁÎ -
3 U - ‹ ‘U ÏfiU
√ - - ÁÎ_
‘U ÏfiU ‘U ‹ BU΋ BU΋ BUÎ ÁÎ
4 cc ÁÎ √ ‘U ÏfiU
U ‹ ‘ - ‹
‘U ‹ BÎ U ‹ BÎ U - - ÁÎ
É 2 0 3

70
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ —
±_÷flÎfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ “fi¥ ¿Ï·›fi ’fl √Ò_…÷ ¤_‰flΔ √Î¥ ’»Ì Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ_˚ - ÏfiU ‘U ÏfiU - ‘U ‹
U ‹ ‘U - ÏfiU - ÁÎ_ -
BÎ
2 ÁÎ_ - - - ‘U ‹ U
√ ‹
‘U ÏfiU - ‘U ÁÎ_ ÏfiU ÁÎ_ -
3 ‘U ÏfiU ÁÎ_ √_ U ‹_ √_U ÁÎ_ -
ÁÎ_ √_ U ÏfiU ÁÎ_ ‘Ï U fiU ÁÎ_ÏfiU ‘Ï
U fiU ÁÎ_
c c c
É 2 0 3

÷Îfi —
ÿflı¿ ÷Îfi “¿˘›Ï·›Î ⁄˘·ı ±_⁄” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
(1) ÏfibÁÎ B΋
U ‘Ï U fiU ÁÎ_- ÁÎ_ÏfiU ‘Ï
U fiU U
‘‹ U
BÎÁÎ
c c c c c c c c
(2) U ‘Ï
B΋ U fiU ÁÎ_√_
U ÁÎ_ÏfiU ‘Ï
U fiU ‘‹
U U
B΋ U
BÎÁÎ
c c c c c c c c
(3) U ‹‘U B΋
ÁÎBÎ U ‘Ï U fiU ‹‘U ÏfiÁÎ_
U U fiU
‘Ï ÁÎ_-
c c c c c c c c
É 2

“¿˘›Ï·›Î ⁄˘·ı ±_⁄‰Î¿Ì ÕÎfl ’fl” ·ÌÀÌ √Î¥fiı ÷Îfi Âw ¿fl‰Ì.

(4) Ïfi$U ÁÎ B΋

U ‘ÏU fiU ‘‹
U B΋
U ‘Ï
U fiU ÁÎ_ÏfiU ‘‹
U
cccccccc
U ‘Ï
B΋ U fiU ÁÎ_BÎ_
U ÁÎ_ÏfiU ‘Ï
U fiU ‘‹
U B΋ U
U BÎÁÎ
cccccccc
É 2 0 3

flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ ·ZÎHÎ√Ì÷ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)

V◊Î›Ì —
‹Î·¿˙ÓÁ Á⁄ √Ïfi…fi √Ή÷,
‹K›flÎÏhÎ ‹‘fl V‰fl ±Î·Î’÷ ––
±_÷flÎ —
∑ʤ ’_«‹ ‰flÏ…÷ ‹Îfi÷,
“‹ ÁΔ Á_‰Îÿ, ±˘Õ‰ V‰fl √Ή÷ ––

71
flÎ√iÎÎfi
V◊Î›Ì —
ÁÎ_ ÏfiU ÁÎ_ ‘U ÏfiU ‘U ‹ ‹
‹Î Õ · ¿˙Ó Õ Á Á ⁄
U
√ ‹ ‘U ‹ ÁÎ ‹ U ÁÎ ÁÎ
√ ÁÎ ‹ U ‹ ‘U ÏfiU
√ ÏfiU
√ Ïfi … fi √Î Õ ‰ ÷ ‹ K› flÎ Õ ÏhÎ ‹ ‘ fl
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - U
√_ ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_
V‰ fl ±Î Õ ·Î Õ ’ ÷
É 2 0 3
±_÷flÎ —
‹ U
√ ‹ ‹ ‘U ‹ ‘U ÏfiU
∑ Õ Ê ¤ ’ Õ « ‹
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ U
√_ ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ‹_ U ÁÎ_ ÏfiU ÏfiU ‘U
√_ ‹
‰ fl Ï… ÷ ‹Î Õ fi ÷ ‹ ÁÎ Á_ ‰Î Õ ÿ ±˘ Õ
ÏfiU ‘U ÁÎ_ ÏfiU ‘U ‹ U ÁÎ
√
Õ ‰ V‰ fl √Î Õ ‰ ÷
É 2 0 3

flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ ÷flÎfiÎ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)

V◊Î›Ì —
÷ fi fi fi ÿıflı fiÎflı ÷ÿÎflı ÷ÿÎflı ÿÎfiÌ,
÷ÿÎflı ÷ÿÎflı ÿÎfiÌ, ÷ÿÎflı ÿÎfiÌ ÷fi ––

±_÷flÎ —
Ïÿfl Ïÿfl ÷fi Ïÿfl Ïÿfl ÷fi, ÷ÿÎflı ÷ÿÎflı ÿÎfiÌ,
÷ÿÎflı ÿÎfiÌ ÷fi ÷ÿÎflı ÿÎfiÌ ÷fi ––

V◊Î›Ì —
U ‹
√ U ÁÎ Ïfib ÁÎ ‘b
√ Ïfib
÷ fi fi fi ÿı flı fiÎ flı
ÁÎ ÁÎ √U ‹ ‹ ‹ ‹ ‹ √ U ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_
÷ ÿÎ flı ÷ ÿÎ flı ÿÎ fiÌ ÷ ÿÎ flı ÷ ÿÎ flı ÿÎ fiÌ
‘U ÏfiU ‘U ‹ - ‹ ‹ ‹
÷ ÿÎ flı ÿÎ Õ fiÌ ÷ fi
É 2 0 3

72
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
U
√ √U ‹ ‹ ‘U ‘U ÏfiU ÏfiU
Ïÿfl Ïÿfl ÷ fi Ïÿfl Ïÿfl ÷ fi
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ √_U ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ cÏfiU cÏfiU ÁÎ_ √_U c
- cÁÎ_
ÁÎ_ ÁÎ_
÷ ÿÎ flı ÷ ÿÎ flı ÿÎ fiÌ ÷ ÿÎ flı ÿÎ Õ fiÌ ÷ fi
‘U ÏfiU ‘U ‹ - ‹ ‹ ‹
÷ ÿÎ flı ÿÎ Õ fiÌ ÷ fi
É 2 0 3

flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ ‘˛’ÿ ÷η - «˙÷η (‹ÎhÎÎ-(12)

V◊Î›Ì —
±Î›ı flCÎ‰Ìfl ‘Ìfl,
·_¿‘Ì ±‰‘‹Îfi,
Á_√ Á¬Î ±_√ÿ Á√fl̉,
±˙fl Ëfi‹Îfi ––
±_÷flÎ —
flËÁ flËÁ √Ή÷ ›‰÷Ì,
…fi ⁄_‘fi ⁄Ì÷Îfi,
ÿı‰ ¿<Á‹ ⁄fl¬÷ Ωfi,
Ω÷ı flËı fi¤ ω‹Îfi ––
V◊Î›Ì —
ÁÎ - ÁÎ - ‘b Ïfib
ÁÎ ‹ ‹ √U ‹ ‹
±Î Õ ›ı Õ fl CÎ
‰Ì Õ fl ‘Ì Õ fl
‹ - ‹ ‹ - ‹‘U ‹ ‹ √U - U
√
·_ Õ ¿ ‘Ì Õ Â ± ‰ ‘ ‹Î Õ fi
√U - ‹ ‘U ÏfiU ÁÎ_
ÁÎ_ U ÁÎ_
- √_ ÏfiU ‘U
Á_ Õ √ Á ¬Î Õ±_ Õ √ ÿ Á √
‹‘U ÏfiU ‘U ‹ - ‹U
√ U ‹ √
√ U ÁÎ ÁÎ
c
flÌÕ Õ ‰ ±˙ Õ fl Ë fi Õ ‹Î Õ fi
cÉ 0 2 0 3 4

±_÷flÎ —
U
√ U ‹ ‹
√ ‘U ‘U ÏfiU - ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_
fl Ë Á fl Ë Á √Î Õ ‰ ÷ › ‰
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ‘U ‘U ÏfiU ‘U ‹ ‹
÷Ì Õ … fi ⁄_ Õ ‘ fi ⁄Ì ÷Î Õ fi

73
flÎ√iÎÎfi
 ÁÎ_ - ‹_ U
√_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ √_U ÁÎ_ ÏfiU ‘U
ÿı Õ ‰ ¿< Á ‹ ⁄ fl ¬ ÷ Ω fi
‹ ‘U ‹‘U ÏfiU ‘U ‹ √ U √ U ‹ √ U ÁÎ ÁÎ
c
Ω Õ ÷ıÕ Õ fl Ëı fi ¤ ω ‹Î Õ fi
c
É 0 2 0 3 4
‰Îz Á_√Ì÷fiΠωzÎ◊a±˘ ‹ÎÀı
flÎ√ - ‹Î·¿˙ÓÁ - (ω÷IÎ˚ ‰Îz ‹ÎÀı) ‹K›·› √÷ ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ 16)
V◊Î›Ì —
U ‹ √
√ U ÁÎ Ïfib ÁÎ ‘b Ïfib ÁÎ - ‹ - U
√ U ÁÎ
‹ √
‘b Ïfib ÁÎ ‹ - ‹ ‘U ÏfiU ‘U - ‹ - U
√ U ÁÎ
‹ √
0 3 É 2
±_÷flÎ —
U √
√ U ‹ ‹ ‘U ‘U ÏfiU ÏfiU ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÏfiU √_
U ÁÎ_ -
ÁÎ_ √U _ ‹_ √ U _ ÁÎ_ - CUÎ ÏfiU ÁÎ_ ‘U ÏfiU ‘U U ‹ √
√ U ÁÎ
0 3 É 2

÷Îfi (Á‹◊Ì ‰√ÎÕ‰Ì)

(1) ÏfibÁÎ √‹U U fiU
‘Ï ÁÎ_- ÁÎ_ÏfiU U
‘‹ U √ÁÎ
√‹ U
c c c c c c c c
(2) ÏfibÁÎ √‹U ÁÎ√U ‹‘U U
√‹ U fiU
‘Ï ‹‘U ÏfiÁÎ_
U
c c c c c c c c
(3) U‹ √
√ U ÁÎ U‹
√ ‘UÏfiU ÁÎ_ÏfiU ‘U‹ U‹ √
√ U ÁÎ
c c c c c c c c
(4) U
√‹ U fiU
‘Ï U
ÁÎ_√_ U
‹_√_ ÁÎ_ÏfiU U
‘‹ U √ÁÎ
√‹ U
c c c c c c c c
(5) ‘bÏfib ÁÎ√ U ‹‘U U
ÏfiÁÎ_ √_U ÁÎ_ ÏfiU ‘U ‹√U ÁÎÁÎ
c c c c c c c c
É 2
fi˘Ó‘ — “Ïfi” ÿflı¿‹Î_ ·ı‰˘.
√Îfl - ‹Î·¿˙ÓÁ flΩ¬ÎfiÌ√÷ (÷IÎ˚ ‰Îz ‹ÎÀı) ÷η ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)
V◊Î›Ì —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
ÁÎ ÁÎ Ïfib ÁÎÁÎ Ïfib ÁÎ - Ïfib ‘b Ïfib
c
ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ
c
ÁÎ - ‹ - ‹ ‹‹ ‹ ‹ √ U ‹‹ √ U√
U ‹‹ U
√- U
‹√ U ÁÎ
-√
c cc c c c c
ÿÎ Õ flÎ Õ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl Ïÿfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
c cc c c c c
74
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 ÁÎ ÏfibÏfibÏfibÏfib ‘U - ‘U ‹$ ‘b‘b ÏfibÏfibÁÎÁÎ √-
‹$ ‹$ U ‹‹ U ÁÎ
-√
cc cccc c c
ÿÎ ÿÌfl ÿÌfl ÿÎ Õ ÿÎ flÎ flÎ ÿÎ ÿÌfl ÿÌfl ÿÌfl ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎ
cc cccc c c
‹ ‹ √ U U
‹ √ ÁÎ ÁÎ ÁÎ Ïfib ÁÎÁÎ Ïfib ÁÎ - Ïfib ‘b Ïfib
c
ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ
c
É 2 0 3
±_÷flÎ —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
√U ‹‹ ‹‹ ‘U - ÏfiU ÁÎ_ ÁÎ_ ÏfiU ÁÎ_ÁÎ_ ÏfiÏ
U fiU √_U √_
U ÁÎ_- ÁÎ_ÏfiU ÏfiU ‘U
ÿÎ c ÿÌfl cÿÌfl ÿÎ Õ ÿÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c ÿÌfl c ÿÌfl cÿÌfl ÿÎÕ c flÿÎ ÕflÎ ÿÎ
‹_‹_ c
‹_‹_ c U
‹_‹_ √_ - c cfiÁÎ_
U ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ÁÎ_ ÏfiÏ
√_ cccc
U U ÁÎ_ Ïfi- ÏfiU‘U -‘U ‹
c c c
ÿÌfl ÿÌfl ÿÌfl ÿÎ c Õ ÿÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c ÿÌfl c ÿÌfl cÿÌfl c ÿÎÕ c
flÿÎ c Õfl ÿÎ
c‹ c ‹ c c cccccc
√U ÁÎ U
√ ÁÎ,
ÿÎ ÿÎ flÎ ÿÎ ÿÎ flÎ,
É 2 0 3
1 2 3 4 5 6
(1) U√
ÁÎ√. U ‹‘U U
√‹ U fiU
‘Ï U
‘‹‹ U
√ÁÎ
c c c cÏfi c cc c
(2) U
√‹‹ ‘ÏfiU ÁÎ_ U U
‘‹ U
√‹‹ U
√ÁÎ
c c c c cÏfi c c c
(3) U
√‹‹ ‘ÏfiU ÁÎ_ U
√ ÁÎ_ U U
‘‹‹ U
√ÁÎ
c c c c c ccc
(4) U .√
ÁÎ.√ U ‹‘U ÏfiU ÁÎ_ ÏfiU ‘U ‹√U ÁÎÁÎ
c
Ïc √_Uc Ïc c c
c
(5) U ‘U
‹.‘.. U
fiÁÎ_ ÁÎ_ fiU‘U ‹ U ÁÎÁÎ
√
c c c c c c c
É 2

(5) flÎ√-¿ıÿÎfl
q
±Îfl˘Ë — ÁÎ ‹ ‹ ’, ‹ q ’ ‘ ’, Ïfi ‘ ÁÎ_˚ c
±‰fl˘Ë — ÁÎ_ Ïfi ‘ ’, ‹q ’ ‘ ’, ‹ ‹ flı ÁÎ c
’¿Õ — ÁÎ ‹ ‹ ’, ‹ ’ ‘ ’ ‹, ÁÎ flı ÁÎ
c
V‰fl ωV÷Îfl — q ÁÎ Ïfi$ flı - - - ÁÎ, ÁÎ ‹ ‹ √ ’ - - -, ’ ‹ - flı ÁÎ –
c
ÁÎ ‹ ‹√ ’, ‹ q’ ‘ ’ ‹, ÁÎ Ïfi$ q flı ÁÎ – c
ÁÎ ‹ ‹ √ ’, q ‹ ’ ‘ ÏfiU ‘ ’, ‹ ’ ‘ ’ ‹, ’ ‹ q ÁÎ Ïfi$ flı ÁÎ – c
ÁÎ ‹ ‹ ’, ‹ ’ ‘ fiÌ ÁÎ_ - - q - - ÁÎ_ Ïfi ‘ ’, ‹ ’ ‘ ’ ‹, ’ ‹ ÁÎ flıq ÁÎ, ‹ √ ’ ‹ ‘ ’ ‹, flı ÁÎ –
c
’ ÁÎ_ - - flıÓ ÁÎ_, ÁÎ_ ‹_ flıÓ ÁÎ_, ‹ ’ ‘ Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_, ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’, ‹ ’ ‘ ’ ‹, ÁÎ ‹ √ ’ ‹ ‘ ’ ‹, flı ÁÎ, ÁÎ
Ïfi$ ‘$ ’$, ÁÎ Ïfi$ flı ÁÎ –

75
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√ - ¿ıÿÎfl V‰fl ‹ÎÏ·¿Î ÷η - {’÷η (‹ÎhÎÎ - 10)
V◊Î›Ì —
ÁÎ ÁÎ ‹ - ‹ ‹ ‹ ’ - ’
q q
‹ ’ ‘ ‘ ’ ‹ ’ ‹ - ‹
‹ ‹ ’ - ’ ÁÎ_ Ïfi ‘ ‘ ’
q q
‹ ’ ‘ ‹ ’ ‹ ‹ flı flı ÁÎ
É 2 0 3
±_÷flÎ —
’ ’ ÁÎ_ - ÁÎ_ ‘ ‘ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_
ÁÎ_ Ïfi ‘ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‹
‹ ‹ ’ - ’ ÁÎ_ Ïfi ‘ ‘ ’
q q
‹ ’ ‘ ‹ ’ ‹ ‹ flı flı ÁÎ
É 2 0 3

flÎ√ - ¿ıÿÎfl »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ±ı¿÷η (‹ÎhÎÎ-12)

V◊Î›Ì —
±Î fl_√Ì·ı ±Î CÎfl ––
±_÷flÎ —
±Î_√fi {Îfl_ Áı… ⁄ËÎfl_
÷ıflı ÿı¬fi¿˘ «Î‰ CÎfl ––

V◊Î›Ì — c
√ √
‹ - ’ ’ ‘ - ’ - √‹ ÁÎ flı ÁÎ
±Î Õ Õ fl_ √Ì Õ ·ı Õ ±Î Õ CÎ fl
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
q
‹’ - ÁÎ_ ÁÎ_
±Î_ Õ √ fi
ÁÎ_ Ïfi
ÁÎ_ - ÁÎ_ - ‘ ‘ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’
{Î Õ fl_ Õ Áı Õ … ⁄ ËÎ Õ fl_ Õ
q
’ Ïfi$
ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ’‹ ’ - ‹√ ‹ ÁÎ flı ÁÎ
c c
÷ı flı ÿı ¬ fiÕ ¿˘ Õ «ÎÕ Õ ‰ CÎ fl
c c
É 0 2 0 3 4

76
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 flÎ√ - ¿ıÿÎfl »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)
V◊Î›Ì —
Á˘« Á‹… ‹fi ‹Ì÷ Ï’›fl‰Î,
Áÿ√fl fi΋ ¿flı ÁÏ‹flfi‰Î ––
±_÷flÎ —
‘Ïfl‘Ïfl ’·’· μ‹fl CÎÀ÷ Á⁄,
±…Ë_ «ı÷ ‹Ï÷ ‹_ÿ «÷fl‰Î ––
V◊Î›Ì —
q
ÁÎ flı ÁÎ ’ ’ ’ ‹ ’
Á˘ Õ « Á ‹ … ‹ fi
q
‘ - ’ ’ ‹’ ’ ‹ - ‹ ‹ ’ ’ ‘Ïfi ÁÎ_ ‘ ’
‹Ì Õ ÷ Ï’ c›Õ fl ‰Î Õ Á ÿ √ fl cfiÎÕ Õ ‹ ¿
‹ - c
‘ ’ ‹ flı ÁÎ - c
flı Õ Á Ï‹ fl fi ‰Î Õ
É 2 0 3
±_÷flÎ —
’ ’ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_
‘ Ïfl ‘ Ïfl ’ · ’ ·
‘ Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‹ ‹ ’ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ‘ ’
μ ‹ fl ‘ À ÷ Á ⁄ ± … Ë_ «ı Õ ÷ ‹ Ï÷
‹ - ‘ ’ ‹ flı ÁÎ -
‹_ Õ ÿ « ÷ fl ‰Î Õ
É 2 0 3
V◊ΛÌfiÎ ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ Á˘« Á‹… ‹fi ‹Ì÷ Ï’›fl‰Î √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
V◊Î›Ì —
1 ÁÎ - - - ‹ - - -
’ - ‹ - flı - ÁÎ -
q q
2 ‹ ’ ‹ - flı ÁÎ ‹ ’
q
‘ ’ ‹ ’ ‹ - flı ÁÎ
3 ‘ ÏfiU ‘ ’ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’
q
‹ ’ ‘ ’ ‹ - flı ÁÎ
q
4 ÁÎ ‹ √ ’ ‹ ‘ - ’
q
‹ ’ ‘ Ïfi ÁÎ_ Ïfi ‘ ’
É 2 0 3
±_÷flÎfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ ‘Ïfl‘Ïfl ’·’· μ‹fl CÎÀ÷ Á⁄ √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
77
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎ —
1 ’ - - - ÁÎ_ - - -
flıÓ - - - ÁÎ_ - - -
q
2 ‹ ’ ‘ Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ -
‹_ - flıÓ ÁÎ_ ‘Ïfi ÁÎ_flıÓ ÁÎ_ -
cc
3 ÁÎ - ‹ - ’ - ÁÎ_ -
q
Ïfi flıÓ ÁÎ_ - ‹’ ‘Ïfi ÁÎ_flıÓ ÁÎ_-
cccc
É 2 0 3

÷Îfi —
V◊ΛÌfiÌ ÿflı¿ ÷Îfi Á˘« Á‹… ‹fi √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
q
(1) ‹‹ flıÁÎ ‹‹ flıÁÎ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
cq c c c cq c c c
(2) ‹’ ‘Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c cq c c c
(3) ‘Ïfi ÁÎ_flı_ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c c c c
É 2

Á˘« Á‹… ‹fi ‹Ì÷ Ï’›fl‰Î √Î¥fiı ÷Îfi Âw ¿fl‰Ì.

q q q
(4) ‘’ ‹’ ‹’ ‘’ ‘‹ ’’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c c c c
‹‹ flıÁÎ ‹‹ flıÁÎ Á˘Õ «Á ‹… ‹fi Á˘Õ «Á ‹… ‹fi Á˘Õ «Á ‹… ‹fi ‹Ì
ccccccccc c c c c c c c
É 2 0 0 É

V◊Î›Ì —
¿ıÿÎfl flÎ√ ÏfiÁ ϶÷Ì› Á˘ËÌ,
ÿ˘μ ‹K›‹ ÏfiÊÎÿ √Î÷ √fiÌ ––

±_÷flÎ —
‹K›‹ ‰ÎÿÌ ÊÕ… Á_‰ÎÿÌ,
‰flÏ…÷ I≤Ï÷› ÁÒfl ¿Ë·Î¥,
flÌʤ I›…÷ ±Îfl˘ËÌ ––

78
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
V◊Î›Ì —
q
’‹ ‘’ ‹ - flı ÁÎ Ïfi$ flı ÁÎ ÁÎ
c c
¿ıÕ ÕÕ ÿÎ Õ fl flÎ Õ √ Ïfi Á
cq c q
‹ ‹ ‹ ’ - ’, ‹ ’ ‘ ÏfiU ‘ ’ ‹ ’ - ’
϶ ÷Ì › Á˘ Õ ËÌ, ÿ˘ μ ‹ Õ K› ‹ Ïfi ÊÎ Õ ÿ
’ - ‘ ’ ‹ -,
√Î Õ ÷ √ fiÌ Õ,
É 2 0 3
±_÷flÎ —
’ - ’ ’ ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_
‹ Õ K› ‹ ‰Î Õ ÿÌ Ê
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ‹_ ‹_ flıÓ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_
Õ … Á_ Õ ‰Î Õ ÿÌ Õ ‰ fl ∞ ÷ I≤ ÷Ì › ÁÒ
q q
- flıÓ ÁÎ_ ‘ ‹ ‘ ’ - ‹ ‹ ‹ ‹ ’ ’ ‹ ’
Õ fl ¿ Ë ·Î Õ ¥ Õ flÌ Ê ¤ I› … ÷ ±Î Õ
q q
‹’ ‘Ïfi ÁÎflıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’
c
fl˘Õ cÕÕ c
ÕÕ c ÕÕ c ËÌÕ c
ÕÕ
c
É cccc
2
c 0 3

flÎ√-¿ıÿÎfl ÷flÎfiÎ ÷η ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)

V◊Î›Ì —
fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎfiÌ ÷ÿÎfiÌ ÷˘Ó ÷fi,
fiÎ ÷ÿflıÿÎfiÌ ÿŸ ÿÎfl ÷_ƒıÿÎfiÌ ––
±_÷flÎ —
±˘ÿıfiÎ÷ ÷fi ÿıflı ÷fi˘Ó ÷Îfi flı,
÷ÿflıÿÎfiÌ ÿŸ ƒıfiÎ ƒıfiÎ ÿÌ,
÷ÿÎflı ÷ÎflıÿÎfiÌ ––
V◊Î›Ì —
q
ÁÎ ‹ ‹ √ ’ ’ ‹ ’
fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Ïfi ÷ ÿÎ Ïfi
’ ‹ c ’ c
q q
‘ - - - ÏfiU ‘ ’ ‹ ‘ ’ ‹ ‹ ‹
÷˘Ó Õ Õ Õ Õ Õ Q÷ fi fiÎ Õ Õ ÷ ÿ flı ÿÎ fiÌ
‹ - ‘ ’ ‹ flı ÁÎ ÁÎ
ÿŸ Õ ÿÎ flÎ ÷_ ƒı ÿÎ fiÌ
É 2 0 3

79
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎ —
’ ’ ’ ‘ ’ ‹ ‹ √ ’ ÁÎ_ - ÁÎ_ - √_ ‹_ -
±˘ ÿı fiÎ ÷ ÷ fi ÿı flı ÷ fi˘Ó Õ ÷Î Õ fi flı Õ
‹_ ‹_ flıÓ ÁÎ_ - flıÓ ÁÎ_ - ’ - ’ flıÓ - flıÓ ÁÎ_ -
÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ ÿŸ Õ ƒı Õ fiÎ ƒı Õ fiÎ ÿŸ Õ
’ ‹ - ’ ‹ flı ÁÎ Ïfi$
÷ ÿÎ Õ flı ÷Î flı ÿÎ fiÌ
É 2 0 3

flÎ√-¿ıÿÎfl ‘˛’ÿ ÷η-«˙÷η (‹ÎhÎÎ-12)

V◊Î›Ì —
⁄Ò_ÿ ’‰fi, ’Òfl‰Î¥ ⁄Ëı,
√fl… √fl… ⁄flÁ÷ ‘fi ––
±_÷flÎ —
μ‹Õ μ‹Õ CÎ‹Õ CÎ‹Õ,
μ‹Õ flÎ÷ CÎfiC΢fl,
μÕ÷ ⁄Îfi »^À÷ ’˛Îfi,
√fl…÷ ·fl…÷ ‘fi ––
V◊Î›Ì —
c
ÁÎ_ - ‘ - ÁÎ_ flıÓ - ÁÎ_ Ïfi ‘ ÏfiU ’
⁄Ò_ Õ ÿ Õ Õ Õ ’ Õ ‰ Õ fi Õ
q q
‹ - ’ - ‘ ÏfiU ‘ ’ ‹ ’ - ‹
’Ò Õ fl Õ ‰Î Õ ¥ Õ ⁄ Ëı Õ Õ
‹ ‹ ‹ √ ’ ’ ‹ ‹ ÁÎ flı ÁÎ ÁÎ
√ fl … √ fl … ⁄ fl Á ÷ ‘ fi
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
’ ’ ’ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_
μ ‹ Õ μ ‹ Õ ‘ ‹ Õ c
‘ ‹ Õ
ÁÎ_ ‘ - ÁÎ_ - flıÓ ÁÎ_ Ïfi - ‘ - ’
μ ‹ Õ flÎ Õ ÷ ‘ fi Õ ‘˘ Õ fl
q q
‹ ‹ ’ ‘ ÏfiU ’ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ - ’
μ Õ ÷ ⁄Î Õ fi »^ À ÷ ’˛Î Õ fi
ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ - ‹ - ‹
√ fl … ÷ · fl … ÷ Õ ‘ Õ fi
É 0 2 0 3 4

80
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 ‰Îz Á_√Ì÷fiΠωzÎ◊a±˘ ‹ÎÀı
flÎ√ - ¿ıÿÎfl ‹K›·› √÷ (ω÷Îfl ‰Îz ‹ÎÀı)

÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-13)
V◊Î›Ì —
q
ÁÎ flı ÁÎ ÁÎ ‹ - ’ ’ ÁÎ_ - ‘ ’ ‹’ ‘’ ‹ -
’ c
‹ c
q
‘ ’ ‹ - flı flı ÁÎ - ‹ ’ ‘ - flı ÁÎ
0 3 É 2
±_÷flÎ —
’ ’ ÁÎ_ - ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ - ‘ ‘ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’
q q q
‹ ‹ ’ ’ ‘ ‘ÏfiU ‘ ’ ‹ ’ ‘ ’ ‹ - flı ÁÎ
0 3
c É 2

÷Îfi˘ (É) Á‹◊Ì Âw ¿fl‰Ì —

(1) ÁÎflı ÁÎÁÎ ‹‹ flıÁÎ ‹√ ’’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c q c c c
(2) ÁÎflı ÁÎÁÎ ‹√ ’’ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c c c c
(3) ÁÎflı ÁÎÁÎ ‹√ ’’ ÁÎ_ÁÎ_ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c q c c c
(4) ‹’ ‘ÁÎ_ flıÓÁÎ_ ‘’ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c cq c c
(5) ‹√ ’’ ÁÎ_flıÓ ÁÎ_ÁÎ_ ‘’ ‹’ ‹‹ flıÁÎ
c c c c c c c c
flÎ√ - ¿ıÿÎfl - (÷IÎ˚ ‰Îz ÏÁ÷Îfl ‹ÎÀı) ÷η ÏhÎ÷η - ‹ÎhÎÎ - 16
V◊Î›Ì —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
ÁÎ Ïfi$
ÿÎ flÎ
q
ÁÎ flıflı ÁÎ ‹ - √ ’ - ‹ ‘ ’ - ‹ flıflı
ÿÎ c
Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ Õ ÿÎ c
Ïÿfl
É c 2 0 3
c
±_÷flÎ —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
ÁÎ Ïfi$
ÿÎ flÎ
q
ÁÎ flıflı ÁÎ ‹ - √ ’ - ‹ ‘ ’ - ‹ ’’ ‘‘ ÁÎ_
c cc
81
flÎ√iÎÎfi
 ÿÎ Ïÿfl ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ Õ
ÿÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ
c cc
‘- ‘’ -’ ‘- ‘ - ÁÎ_‘ ‹ - ‹√ ‘ ’ ‹ flıflı
cc cc c c c
ÿÎÕ flÿÎ Õfl ÿÎÕ ÿÎ Õ ÿÌfl ÿÎ Õ Ïÿfl ÿÎ flÎ ÿÎ Ïÿfl
c c c
É 2 0 3
÷˘ÕÎ —
9 10 11 12 13 14
(1) ÁÎflıflı ÁÎÁÎ ‹√ ’’ ‹‹ flıÁÎ
c c cc q c c c
(2) ‹√ ’’ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c cc q c c c
(3) Á΋‹ √’ ‹’ ‘’ ‹‹ flıÁÎ
c c cc c c c
(4) ’’’ ÁÎ_- ÁÎ_flıÓ ÁÎ_- ‘Ïfi ’-
c c cc c c c
(5) ‹’’ ‘ÁÎ_ ‘‘ ’’ ‹‹ flıÁÎ
c c cc c c c
0 3

(6) flÎ√-¤ˆfl‰

±Îfl˘Ë — ÁÎ √ flıUı √ ‹ ’, √ ‹ Ïfi‘U Ïfi‘U - Ïfi ÁÎ_

±‰fl˘Ë — ÁÎ_ ÏfiÁÎ_‘U ‘U ’, ‹ ’ ‹, √ ‹ ’ √ ‹ √ flıU √ flıU ÁÎ
’¿Õ — √ ‹ Ïfi‘U Ïfi‘U ’, √ ‹ ’ √ ‹ √flıU √flıU ÁÎ
V‰fl ωV÷Îfl — ÁÎ, flıU√ flıU√ ÁÎ, ÁÎ Ïfi$ ‘bÏfi$ ‘bÏfi$ Ïfi$ ÁÎ
ÁÎ flıU √ - ‹ - -, √ ‹ ’ √ ‹ flıUı flıUı ÁÎ, √ ‹ ‘U - - ’, ‹ ’, ‘U ‘U ’ ‹ ’ √ ‹ ’ √ ‹ flıU ÁÎ
c
ÁÎ ‹ √ ’ ‹ ‘U ‘U ’, √ ‹ Ïfi‘U Ïfi‘U Ïfi ÁÎ_ - - - ‘U Ïfi ÁÎ_ flıUıÓ flıUıÓ ÁÎ_ - - -, Ïfi ÁÎ_ flıUıÓ ÁÎ_, ÁÎ_, √_ ‹_ flıUıÓ ÁÎ_, ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ ‘U
flıUıÓ ÁÎ_, ÁÎ_ Ïfi‘U Ïfi‘U ’, ‹ ’, √ ‹ ’, √ ‹ flıU flıU ÁÎ

flÎ√ - ¤ˆfl‰ V‰fl ‹ÎÏ·¿Î ÷η - {’÷η (‹ÎhÎÎ - 10)

V◊Î›Ì —
ÁÎ ‘U ’ ’ ‹ ’ ‹ ‘U √ flıU
√ flıU √ ‹ ‹ √‹ flıU
’ flıU ÁÎ
c
Ïfi$ ÁÎ flıU flıU ÁÎ ‘b ‘b Ïfi$ ÁÎ -
√ flıUı √ ‹ ’ ‹ √‹ flıU flıU ÁÎ
c
É 2 0 3

82
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
’ ’ ’ ‘U Ïfi ÁÎ_ - ‘U Ïfi ÁÎ_
‘U ‘U Ïfi ÁÎ_ flUıÓ ÁÎ_ Ïfi ‘U ‘U ’
‹ √ ‹ ’ ‘U flıUÓ ÁÎ_ ‘U ‘U ’
ÁÎ_ Ïfi ‘U ‘U ’ ‹ √‹ flıU flıU ÁÎ
c
É 2 0 3

flÎ√ - ¤ˆfl‰ »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ƒÒ÷ ±ı¿ ÷η (‹ÎhÎÎ - 12)
V◊Î›Ì —
Ω√˘ Ï⁄˛…flÎ… ¿<_‰fl,
fi_ÿ¿ı ÿ·Îflı ––
±_÷flÎ —
…‹fi΋ıÓ √ıÓÿ ÕÎfl, B‰Î· ⁄η ËÎflı,
¿Î·Ì ⁄¤¿Îfl ÿı ÷, U›Î‹ ËÌ ±ı¿ ÷Îflı ––

V◊Î›Ì —
‹ - flıU - ÁÎ ÁÎ flıU - ÁÎ ÁÎ ÁÎ ÁÎ
Ω Õ √˘ Õ Ï⁄˛ … flÎ c Õ … ¿<_ ‰ fl
ÁÎ - flıU √ ‹ ’‹ √ ÁÎ flıU √ ‹ ’
c
fi_ Õ ÿ ¿ı Õ ÿÕ ·Î Õ flı Õ Õ Õ
c
É 0 2 0 3 4

±_÷flÎ —
√ ‹ ‘U - Ïfi flıUÓ ÁÎ_
ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_
… ‹ fiÎ Õ ‹ıÓ Õ
ÿ ÕÎ √ıÓ Õ Õ fl
‘U- ‘U Ïfi ÁÎ_ flıUÓ ÁÎ_
ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ ‘U ’
B‰ÎÕ · ⁄Î Õ Õ Õ· ËÎ Õ flı Õ
√ ‹ ÁÎ_ -Ïfi ‘U ’‹ flUı
’ √ ‹ - ÁÎ
c c
¿Î Õ ·Ì ÕÕ ⁄ ¤ ¿Î Õ flÕ ÿı Õ ÷
c c
‹ ‘U ’ ‘U ‹ ’ √ ÁÎ ÁÎ√ ‹’ √‹ ’
cc c
U›Î Õ ‹ ËÌ ±ı ¿ ÷Î Õ flıÕ ÕÕ ÕÕ Õ
ccc
É 0 2 0 3 4

83
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√ - ¤ˆfl‰ »˘ÀÎ A›Î· ÷η ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)
V◊Î›Ì —
Ω√˘ ‹˘Ëfi M›Îflı,
ÁÎ_‰flÌ ÁÒfl÷ ‹˘flı ‹fi ¤Î‰ı,
Á_ÿfl U›Î‹ Ë‹Îflı ––
±_÷flÎ —
’˛Î÷ Á‹ı ∂ÃÌ ¤Îfi μÿ› ¤›˘,
B‰Î· ⁄η Á⁄ ¤Ò’÷ ÃÎÕı,
ÿflÁfi¿ı Á⁄ ¤Ò¬ı M›ÎÁı,
μÏÛ˘ fi_ÿ Ï¿Â˘flı ––

V◊Î›Ì —
√ ‹ ‘U - ’ - ‘U ‹
Ω Õ √˘ Õ ‹˘ Õ Ë fi
‘U ‘U ’‹ ’ - ‹ - √ - √ - ‹ √ flıU - √ ’
cc
M›ÎÕ ÕÕ Õ Õ flı Õ Õ Õ ÁÎ_ Õ ‰ flÌ ÁÒ Õ fl ÷
cc
‹ √ ‹ √ flUı - ÁÎ - Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ ‘U Ïfi ÁÎ_
‹˘ flı ‹ fi ¤Î Õ ‰ı Õ Á_ Õ ÿ fl U›Î Õ ‹ Ë
flıUÓ - ÁÎ_ Ïfi ‘U ’ ‹ √
‹Î Õ Õ Õ flı Õ Õ Õ
É 2 0 3
±_÷flÎ —
’ - ’ ’ ‘U - Ïfi Ïfi
’˛Î Õ ÷ Á ‹ı Õ ∂ ÃÌ
ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ flUıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ ‘U - ‘U Ïfi - Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_
¤Î Õ fi μ ÿ › ¤ ›˘ B‰Î Õ · ⁄Î Õ · Á ⁄
flıUÓ - ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘U ’ √ ‹ ’ ‘U ÁÎ_ Ïfi ‘U ’
c
¤Ò Õ ’ ÷ ÃÎ ÕÕ Õı Õ ÿ fl Á fi ¿ı Õ Á ⁄
c
‹ √ ‹ √ flıU - ÁÎ - Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ ‘U Ïfi ÁÎ_
¤Ò Õ ¬ı Õ M›Î Õ Áı Õ μ ÃÌ ›˘ Õ fi_ Õ ÿ Ï¿
flUıÓ - ÁÎ_ Ïfi ‘U ’ ‹ √
¢ Õ Õ Õ flı Õ Õ Õ
É 2 0 3

84
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
V◊Î›Ì ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ Ω√˘ ‹˘Ëfi M›Îflı √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ √ ‹ ’ ‘U - ’ -
√
‹ ’ ‹ √ ‹ flıU - ÁÎ
’ Ïfi
2 √ ‹ ‘U - Ïfi ‘U - ’
’ ‘U ‹ ’ ‹ √ flUı ÁÎ
3 ÁÎ √ ‹ ’ ‹ - √ ‹
√
‘U - ’ - √ ‹ flUı ÁÎ
’ Ïfi
4 √ ‹ ‘U - Ïfi ÁÎ_ - ‘U
√
’ ‹ √ ‹ flıU flıU ÁÎ -
É 2 0 3
±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ —
±_÷flÎfiÎ_ ÿflı¿ ±Î·Î’ ’˛Î÷ Á‹ı μà ¤Îfi μÿ› ¤›˘ √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ÁÎ_ - Ïfi - ‘U Ïfi ÁÎ_ flıUÓ
Ïfi
ÁÎ_ - ‘U ’ ‘U Ïfi ÁÎ_ -
2 ’ √ ‹ ’ ‘U ‘U ÁÎ_ -
√_ √_
Ïfi ÁÎ_ √_ ‹_ flıU flıU ÁÎ_ -
3 ’ ’ ‘U Ïfi ÁÎ_ - Ïfi ÁÎ_
√_
flUı_ - √_ - ‹_ - flıÓ ÁÎ_
É 2 0 3
÷Îfi —
V◊ΛÌfiÌ ÿflı¿ ÷Îfi ““Ω√˘ ‹˘Ëfi”” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
(1) Ïfi$ÁÎ √‹ ’‘U ÏfiÁÎ_ ÁÎ_Ïfi ‘’ U ‹√ flıUÁÎ
c c c c c c c c
(2) U
‘Ïfi ÁÎ_‘U ÏfiÁÎ_ ‘Ïfi U U
ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√ flıUÁÎ
c c c c c c c c
(3) ÁΑU ’‘U ‹’ √‹ flUı√ ‹’ √‹ flUıÁÎ
c c c c c c c c
É 2 0 3
(4) ““Ω√˘ ‹˘Ëfi M›Îflı”” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
Ïfi$ÁÎ √‹ ’‘U ÏfiÁÎ_ Ïfi‘U ’‹ √flUı √‹
cc c ccccc
’‘U ÏfiÁÎ_ flıUÓ√_ √_flıUÓ ÁÎ_Ïfi ‘’
U ‹√ flıUÁÎ
c c c ccccc
É 2 0 3

85
flÎ√iÎÎfi
 flÎ√ - ¤ˆfl‰ ·ZÎHÎ √Ì÷ ÷η ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)

V◊Î›Ì —
’˛◊‹ flÎ√ ‹fi ¤ˆfl‰ √Λ˘,
‘ flı ¿˘‹· Q≤ÿ Áfl ¤Î›˘ ––

±_÷flÎ —
ÁM÷ Áfl ω Â_¿fl √Λ˘,
Áfl¿Ì √Ï÷¿˘ ’Îfl fi ’Λ˘ ––

V◊Î›Ì —
’ ‘U ’ ‹ ‘U ’ √ ‹
’˛ ◊ ‹ flÎ Õ √ ‹ fi
‘U ’ √ ’ ‹ √ flUı ÁÎ ÁÎ flUı ‹ √ ’ ‘U ’ ‹
¤ˆ Õ fl ‰ √Î Õ ›˘ Õ ‘ flı ¿˘ Õ ‹ Õ · QÎÚ
‘U ’ ‹ ’ ‹ √ flıU ÁÎ
ÿ Õ Á fl ¤Î Õ ›˘ Õ
É 2 0 3

±_÷flÎ —
√ ‹ ’ ‘U ’ ’ ‘U ’
Á Õ M÷ Á Õ fl ÏÂ ‰
Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ √_ flıUÓ ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ √_ flıUÓ ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ‘U
Â_ Õ ¿ fl √Î Õ ›˘ Õ Á fl ¿Ì Õ √ Ï÷ ¿˘ Õ
‹ ‘U ’ ’ ‹ √ flıU ÁÎ
’Î Õ fl fi ’Î Õ ›˘ Õ
É 2 0 3

flÎ√ - ¤ˆfl‰ ÷flÎfiÎ ÷η ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)

V◊Î›Ì —
ÿÎfiÌ ÷˘Ó ÷fi Ïfi÷Ïfi÷ ÿıfiν,
÷Î ÿνfiÌ fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎfiÌ,
÷_ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎfiÌ ÷fi ÷_ Ïÿfl
÷ÿflı ÿÎfiÌ ––
86
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎfiÌ ÷ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎfiÌ ÷fi ÷_ Ïÿfl
‘ıkÎı ·Îfi ‘ıkÎı ·Îfi ÷fi ÷_ Ïÿfl
÷ÿflı ÿÎfiÌ ––

V◊Î›Ì —
‹ √ ‹ - Ïfi‘U Ïfi‘U ’ ’ ‘U ‹
ÿÎ fiÌ ÷˘Ó Õ ÷ fi Ïfi ÷ Ïfi ÷
‘U ‘’
U ‹’ - ‹ - √ - √‹ ’ flıU - - - ÁÎ -
c c c
ÿı ÕÕ ÕÕ Õ fiν Õ Õ Õ ÷ÎÕ Õ ÿν Õ Õ Õ Ïfi Õ
c c c
ÁÎ ÁÎ flıU √ ‹ ‹ ’ ’ ’ ‘U - ‘U ‘U flıUÓ ÁÎ_ Ïfi
fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ fiÌ ÷_ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ fiÌ ÷ fi ÷_ Ïÿfl
Ïfi c c cc c
‘U Ïfi‘U Ïfi ‘U - ’,
÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ,
É 2 0 3
±_÷flÎ —
Ïfi
√ ‹ ‹ ‘U - ‘U Ïfi ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_ Ïfi‘U Ïfi‘U Ïfi ÁÎ_
fiÎ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ fiÌ ÷_ Ïÿfl Ïÿfl ÿÎ Õ fiÌ ÷ fi ÷_ Ïÿfl
cc c c c
ÁÎ_ flıUÓ - ÁÎ_ - Ïfi ‘U Ïfi - ‘U - ’ ‘U flıUÓ ÁÎ_ Ïfi
‘ı kÎı Õ ·Î Õ fi ‘ı kÎı Õ ·Î Õ fi ÷ fi ÷_ Ïÿfl
Ïfi c
‘U Ïfi‘U Ïfi ‘U - ’,
÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ,
É 2 0 3

flÎ√ - ¤ˆfl‰ ‘˛’ÿ ÷η- «˙÷η (‹ÎhÎÎ - 12)

V◊Î›Ì —
√_√Αfl ω Ï’fiοÌ,
hΈ·˘«fi ÂÒ· ’ÎfiÌ,
fiÌ·¿oà ¤V‹ ±_√,
’Îfl‰÷Ì ±fl‘Î_√ ––
±_÷flÎ —
¿fl ÏhÎÂÒ· Õ‹w ‘fl,
√·ı fiÎ√ ‹_Õ ‹Î·,
¿ÏÀ ‰Áfi T›ÎCβÎ_⁄fl,
‰ÎÁ ¿fl÷ ¤Ò÷ Á_√ ––
87
flÎ√iÎÎfi
V◊Î›Ì —
‘U - ‘U - ’ ’ ‹ ’ √ ‹ ’ ’
√_ Õ √Î Õ ‘ fl Ï ‰ Ï’ fiÎ Õ ¿Ì
√ ‹ ‘U - ’ ’ √ ‹ ‹ flıU - ÁÎ
hΈ Õ ·˘ Õ « fi ÂÒ Õ · ’Î Õ fiÌ
Ïfi
‘b - Ïfi$‘b ÁÎ - ÁÎ √ ‹ ‹ ’ - ’
fiÌ Õ · ¿o Õ Ã ¤ Õ V‹ ±_ Õ √
√ ‹ Ïfi‘U Ïfi‘U ÁÎ_ - √ ‹ - flıU - ÁÎ
’Î Õ fl ‰ ÷Ì Õ ± fl Õ ‘Î_ Õ √
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
Ïfi
‹ ‹ ‘U - Ïfi‘U
‹ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_
¿ fl ÏhÎ ÂÒ Õ · Õ ‹ w Õ ‘ fl
Ïfi
‘U Ïfi‘U - Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ flıUÓ- ÁÎ_ Ïfi‘U - ’
√ ·ı Õ fiÎ Õ √ ‹_ Õ Õ ‹Î Õ ·
√_
ÁÎ_ √_ ‹_ flıUÓ √_flıUÓ ÁÎ_ Ïfi‘U Ïfi ‘U - ’ ’
¿ ÏÀ Õ ‰ Á fi T›Î Õ ‘˛Î_ Õ ⁄ fl
Ïfi
√ ‹ ‘U Ïfi‘U ÁÎ_ ÁÎ_ √ ‹ ‹√ flıU - ÁÎ
‰Î Õ Á ¿ fl ÷ ¤Ò Õ ÷ Á_ Õ √
É 0 2 0 3 4

flÎ√ - ¤ˆfl‰ (ω÷÷˚ ‰Îz ‹ÎÀı) ‹K›·› √Ì÷ ÷η-ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)
V◊Î›Ì —
√ ‹ flıU - ÁÎ - √ ‹ ‘U - ’ - ‹ ’ ‹ -
flıU flıU √ ‹ ’ - ‘U ’ ‹ √ ‹ √ flıU flıU ÁÎ -
Ïfi$ ÁÎ √ ‹ ’ ‘U Ïfi ÁÎ_ ‘U flıUÓ ÁÎ_ - Ïfi ‘U ’ ‹
0 3 É 2

±_÷flÎ —
√ ‹ ’ ’ √ ‹ ‘U ‘U Ïfi Ïfi ÁÎ_ - flıUÓ flıUÓ ÁÎ_ -
ÁÎ_ flıUÓ √_ ‹_ flıUÓ flıUÓ ÁÎ_ - ‘U ÁÎ_ Ïfi ‘U ’ ‹ √ flıU
√ ‹ ’ ‘U ’ ‘U Ïfi ÁÎ_ ‘U flıUÓ ÁÎ_ - Ïfi ‘U ’ ‹
0 3 É 2

88
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
(1) ÁÎflıUı √‹ U
‘’ ’‹ √‹ ’‹ √UUflıı ÁÎÁÎ
c c c c c c c c
(2) ÁÎflıU √‹ ÏfiÏfi U
‘’ ‘U ‘U ’‹ √Uflıı ÁÎÁÎ
c c c c c c c c
(3) √‹ ’‘U ÏfiÁÎ_ flUıÓÁÎ_ Ïfi‘U ’‹ √Uflıı ÁÎÁÎ
c c c c c c c c
(4) U
‘Ïfi ÁÎ_√_ ‹_√_ flıUÓÁÎ_ Ïfi‘U ’‹ √Uflıı ÁÎÁÎ
c c c c c c c c
(5) √‹ U
‘Ïfi ÁÎ_ Ïfi‘U ’‘U ’‹ ’‹ √-
c c c c c c c
flÎ√ - ¤ˆfl‰ (÷÷˚ ‰Îz ÏÁ÷Îfl ‹ÎÀı) ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)
V◊Î›Ì —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
ÁÎ Ïfi$ ÁÎ √√ √√ √√ ‹- ‹’ -’ ’
ÿÎ flÎ ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
ÿÎÕ c
flÿÎ c
Õfl ÿÎ
‘U - - ’ ‹ ’ √ ‹ √ c
‹‹ c
√√ c
‹‹ c
√- c
√flıU c
-flıUı ÁÎ
ÿÎ - - flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
ÿÎÕ c
flÿÎ c
Õfl ÿÎ
ÁÎ Ïfi$Ïfi$ Ïfi$Ïfi$ ‘b - ‘b ’$ ’$ ‹$ c
’$’$ c
‘b ‘b c
Ïfi$ Ïfi$ c
ÁÎ- c
ÁÎflıUı c
-flıUı c
ÁÎ
ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl ÿÎ Õ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
ÿÎÕ c
flÿÎ c
Õfl c
ÿÎ
‹ c√ cflıU √ flıU ÁÎ ÁÎ Ïfi$ ÁÎ c
√√ c
√√ c
√√ c
‹- c
‹’ c
-’ ’
ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
Ïÿfl c
ÿÎÕ c
flÿÎ c
Õfl ÿÎ
É 2 0 c c c c3 c c
±_÷flÎ —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
√ ‹‘U ‹‹ ‘U - Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ÁÎ_ÏfiÏfi flıUÓflıÓ ÁÎ_- ÁÎ_Ïfi -Ïfi ‘U
ÿÎ c
Ïÿfl c
Ïÿfl ÿÎ ¿ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c
Ïÿfl c Ïÿfl c
Ïÿfl c
ÿÎÕ cflÿÎ c Õfl ÿÎ
‘U c- c’ √ √ flıU ÁÎ Ïfi$ ÁÎ c c
√√ √√ √√ c c c
‹- ‹’ -’ c ’
ÿÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ flÎ ÿÎ c
Ïÿfl c Ïÿfl c
Ïÿfl c
ÿÎÕ cflÿÎ c Õfl ÿÎ
É 2 0 ccc c3 cc
÷˘ÕÎ —
1 2 3 4 5 6
(1) ÁÎ flıU flıU √‹ ‘U‘U ’’ √‹ flıUÁÎ
c
flıc c c c flıc
c
(2) √ ‹‹ UÁÎ √‹ U
‘’ √‹ UÁÎ
c c c c c
(3)
c
√ ‹‹ U
‘Ïfi U
‘’ ‹’ √‹ flıc
UÁÎ
c c ÁÎ_ c c c flıc
c
(4) √ ‹‹ U
‘Ïfi Ïfi ‘’ √‹ UÁÎ
c c
(5)
c
√ ‹‹ ‘U ‘U c
’’ c
√‹ c
flıU.flıU c
ÁÎÁÎ
c c c c c c c
É 2

89
flÎ√iÎÎfi
 (7) flÎ√-’ÀÿÌ’
±Îfl˘Ë — U ‹ ’ Ïfi ÁÎ_
Ïfi$ ÁÎ √
±‰fl˘Ë — ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‹ √ U flı ÁÎ
’¿Õ — ’ Ïfi, ÁÎ_ ‘ ‹ ’, Ïfi ‘ ’
V‰fl ωV÷Îfl — ÁÎ - -, flı ÁÎ Ïfi$, Ïfi$ ÁÎ √ U flı ÁÎ, ’$ Ïfi$ ÁÎ √ U flı Ïfi$ ÁÎ, Ïfi$ ÁÎ √ U ‹ ’√ U ‹√U flı ÁÎ –
U ‹ ’, ‘ ‹ ’, √U ‹ ’ Ïfi - ‘ ’, √U ‹ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ - - -, ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ ‘ ’, ‘ ‹ ’, √,
Ïfi$ ÁÎ √ U ‹√ U flı ÁÎ –
U ‹ ’ Ïfi ÁÎ_ flıÓ Ïfi ÁÎ_ ‘ ’, ’ Ïfi ÁÎ_ √_
√ U flıÓ ÁÎ_, Ïfi ÁÎ_ Ïfi ‘ ’, ’ √, U ‹√ U flı ÁÎ
ÁÎ_
’ ‹√ U ‹ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ - - -, √_U flıÓ ÁÎ_, ‹_ √_
U flıÓ ÁÎ_, ’ Ïfi ÁÎ_ √_
U flıÓ ÁÎ_, ’ √_
U flıÓ ÁÎ_, ÁÎ_ Ïfi - ‘ ’, ‘ ’ √U ‹ ’ Ïfi ‘
U ‹√
’, ’ √, U flı ÁÎ
flÎ√ - ’ÀÿÌ’ V‰fl ‹ÎÏ·¿Î ÷η - ±ı¿÷η (‹ÎhÎÎ - 12)
V◊Î›Ì —
’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘ ’ ‹ ’ U ‹√
√ U flı ÁÎ - ÁÎ
c c c
‹ - U
√ ’ - ‹ U
√ ‹ ’ Ïfi - Ïfi
ÁÎ_ √ U_ flıÓ ÁÎ_ Ïfi Ïfi ÁÎ_ ‘ - ’ ‹ ’
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
’ - ’ U
√ ‹ ‹ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_
’Ïfi ÁÎ_flıÓ ÁÎ_ ÁÎ_ ’‘ ’‹ ’ ’ √‹ U U
√flı ÁÎ ÁÎ
c c c c c c
ÁÎflı Ïfi$ÁÎ ‹ ‹ √‹ U U
√‹ ’ ’ ’Ïfi ’Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_
c c c c c c
É 0 2 0 3 4
flÎ√ - ’ÀÿÌ’ »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)
V◊Î›Ì —
¿· fiÎËÌ ±Î›ı, ÷‹flı Ï⁄fiÎ ‹˘Ëı ––
±_÷flÎ —
ÿı¬fi¿Ì ±ÎÂÎ ÏË›‹ıÓ ·√Ì Ëˆ,
±⁄ ·˙ Ï÷ËÎflı ÿflÁfi ’Λı ––
V◊Î›Ì —
‘ ’ √ U - ‹
¿ · fiÎ Õ ËÌ
’ Ïfi - - - - ‘Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘ ’ -, ‹ ‹ ’ - Ïfi
cc
±Î Õ Õ Õ Õ Õ ÕÕ ÕÕ ›ı Õ Õ, ÷ ‹ flı Õ ⁄Ì
cc
‘ - ’ - √ U ÁÎ √ U ‹ √ U flı ÁÎ,
fiÎ Õ Õ Õ Õ Õ ‹˘ Õ Ëı Õ Õ,
É 2 0 3
90
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
U ‹ ’ Ïfi Ïfi
√
ÿı Õ ¬ Õ fi
ÁÎ_ - - - fiÌ ÁÎ_ UÓ flıÓ ÁÎ_ -, Ïfi Ïfi ÁÎ_ - √_U
ÏfiÁÎ_ flı√_
cc
¿Ì Õ Õ Õ ±Î Õ ÕÕ ÕÕ ÂÎ Õ Õ, ÏË › ‹ı Õ ·
cc
flıÓ - ÁÎ_ - Ïfi - ‘Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘ ’ -, √ U √ U flı ÁÎ ÁÎ
cc
√Ì Õ Õ Õ Õ Õ ÕÕ ÕÕ Ëˆ Õ Õ, ± ⁄ ·˙ Õ Ï÷
cc
U
√ ‹ ‹ ’ ’ Ïfi ‘Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘ ‹ ’,
cc
ËÎ Õ flı Õ ÿ fl ÁÕ fiÕ ’Î Õ ›ı,
cc
É 2 0 3

flÎ√ - ’ÀÿÌ’ »˘ÀÎ A›Î· ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ - 16)

V◊Î›Ì —
‹ˆÓ ÷˘flı Á_√ fiÎ Ω™,
Ï’›fl‰Î ‘Ìfl ·_√fl‰Î ––
±_÷flÎ —
Ë‹flÌ ÷‹ Á_√ fiÎËŸ ⁄fiı flı,
flÎ÷ flËı ÷‹ Á˘÷fi œŸ√‰Î ––

V◊Î›Ì —
’ ‹ ’ √ U ‹
‹ˆÓ ÷˘ flı Á_ √
’ Ïfi - Ïfi Ïfi - ’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘ - ’, ’ ‹ ‘’ √ U ÁÎ
cc c
fiÎ Õ Õ Õ Õ Õ ΩÕ ÕÕ ™ Õ Õ, Ï’ › flÕ ‰Î Õ
cc c
U ‹ ’ Ïfi ÁÎ_flıÓ ÁÎ_Ïfi ‘ ’
√ ‘ ‹ ’,
cc
‘Ì Õ À ·_ √Õ flÕ ‰Î Õ Õ Õ Õ,
cc
É 2 0 3

±_÷flÎ —
U ’ Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_
- √‹
c
Õ Ë‹ flÌ Õ ÷ ‹ Á_ √
c
U
- ’Ïfi ÁÎ_ √_ flıÓ flıÓ ÁÎ_ - - Ïfi Ïfi ÏfiÁÎ_ ‘ ’ ‹ ’
c c
91
flÎ√iÎÎfi
 Õ fiÎÕ ËÌ ⁄ fiı Õ flı Õ Õ
flÎ ÷ flÕ Ë Õ ÷ ‹
c c
U ’ÁÎ_ - - ‘
√‹ U
’ √ U flı ÁÎ,
‹ √
cc
Á˘Õ ÕÕ Õ Õ ÷ fi œŸ √ ‰Î Õ Õ,
cc
É 2 0 3

V◊ΛÌfiÎ ±Î·Î’ —
V◊ΛÌfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ ““‹ˆÓ ÷˘flı”” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 ’ - - -
ÁÎ
U
√ - - U
- ÁÎ √ U
‹ √ flı - ÁÎ,
2 U
ÁÎ √ ‹ ’
ÁÎ
U ’
√‹ - ‘ U √
‹ √ U - flı - ÁÎ,
c
3 U
√ ‹ ’ Ïfi
‘ - ’ - ‹’ ‘’ √
U ‹ ’ - -,
cc
4 ’ U
‹ √ ‹
’ Ïfi - - ÁÎ_ - - - ‘ - ’,
É 2 0 3

±_÷flÎfiÎ ±Î·Î’ —
±_÷flÎfiÎ ÿflı¿ ±Î·Î’ ““Ë‹flÌ ÷‹ Á_√”” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Î.
1 U ’Ïfi ÁÎ_ -
√‹
- - Ïfi ÁÎ_ ‘ ’ ‹ ’ - cc
2 ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ √‹
U
’Ïfi - - - ÁÎ_ - ’Ïfi ÁÎ_flıÓ ÁÎ_ cccc
c3 cc
U
’ Ïfi ÁÎ_ √_
flıÓ - ÁÎ_ - ÁÎ_flıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ -
É c2 ccc 0 3

÷Îfi —
V◊ΛÌfiÌ ÿflı¿ ÷Îfi ““‹ˆÓ”” √Î¥fiı Âw ¿fl‰Ì.
1 U
Ïfi$ÁÎ √‹ U
’‹ √‹
c c c c
U ‹√
’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ ÏfiÏfi ‘’ ‹’ ‘’ √- U flıÁÎ
c c c c c c c c c c c
2 U
√‹ U flıÓÁÎ_
’Ïfi ÁÎ_√_
c c c c
92
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 U flıÁÎ Ïfi$ÁÎ √‹
ÏfiÁÎ_ flıÓflıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹√ U ’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’,
c c c c c c c c c c c
3 U ‹√
ÁÎ√ U flıÁÎ Ïfi$ÁÎ
c c c c
’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’ ÁÎ_√_U ‹√_
U flıÓÁÎ_ ÏfiÁÎ_ flıÓflıÓ ÁÎ_Ïfi ‘’,
c c c c c c c c c c c
É 2 0 3

·ZÎHÎ√Ì÷ ÷η - {’÷η (‹ÎhÎÎ - 10)

V◊Î›Ì —
’ÀÿÌ’ fi‰ flÎ√, √Î÷ √fiÌ ›ÎÏ‹fiÌ,
√_‘Îfl Q≤ÿ ·ı÷, ±Îfl˘Ë √ - ‘ ‰fl… ––
±_÷flÎ —
’_«‹ ·Á÷ ‰ÎÿÌ, ÊÕ… ÁÒfl Á_‰ÎÿÌ,
ΩÏ÷ ±˘Õ‰ ’ÒHν, ÂÚ_√Îfl flÁ ‰flÁ ––

V◊Î›Ì —
Ïfi ÁÎ_ ‘ - ’ √U ‹ U
√ flı ÁÎ
’ À ÿÌ Õ ’ fi ‰ flÎ Õ √
Ïfi$ - Ïfi$ ÁÎ ÁÎ √U ‹ U
√ flı ÁÎ
√Î Õ ÷ √ Ïfi ›Î Õ Ï‹ fiÌ Õ
U
√ ‹ ’ - ’ Ïfi ÁÎ_ ‘ - ’
√ Õ ‘Î Õ fl Q≤ ÿ ·ı Õ ÷
ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ’ √U ‹ U
√ flı ÁÎ
±Î Õ fl˘ Õ Ë √ ‘ ‰ fl …
É 2 0 3
±_÷flÎ —
U
√ ‹ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_
’_ Õ « ‹ · Á ÷ ‰Î Õ ÿÌ
’ Ïfi ÁÎ_ U
√_ flıÓ Ïfi ÁÎ_ ‘ - ’
Ê Õ … ÁÒ fl Á_ Õ ‰Î Õ ÿÌ
‹_ U
√_ flıÓ Ïfi ÁÎ_ ‘ ’ ‹ - ’
Ω Õ Ï÷ ±˘ Õ Õ ‰ ’Ò Õ Hν
ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ’ √U ‹ U
√ flı ÁÎ
ÂÚ_ Õ √Î Õ fl fl Á ‰ fl Á
É 2 0 3

93
flÎ√iÎÎfi
flÎ√ - ’ÀÿÌ’ - ÷flÎfiÎ - ÷η - ±ı¿÷η (‹ÎhÎÎ - 12)
V◊Î›Ì —
÷fifi ÷fifi ÷ÿflı ÿÎfiÌ, ÷fi μÿ÷fi ÷ÿflı ÿÎfiÌ,
÷fifi ÷fifi ÷fi Ïfi÷Îfi, ÷˘Ó ÷fififi ÷˘Ó ÷fififi ––
±_÷flÎ —
÷ÿflı ÷ÿflı ÷ÿflı ÿÎfiÌ, ÷fi μÿ÷fi ÷ÿflı ÿÎfiÌ,
÷fi ÷ÿÎfiÌ ÷ÿflı ÿÎfiÌ, ÷˘Ó ÷fififi ÷˘Ó ÷fififi ––
V◊Î›Ì —
’ Ïfi ÁÎ_ ‘ ’ ’ √ U ‹ √ U flı ÁÎ ÁÎ
÷ fi fi ÷ fi fi ÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ
Ïfi$ ÁÎ ‹ √ U flı ÁÎ √ U ‹ √ U flı ÁÎ ÁÎ
÷ fi μ ÿ ÷ fi ÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ
‹ ‹ √ U ‹ ’ ’ ’ fiÌ ÁÎ_ ‘ - ’
÷ fi fi ÷ fi fi ÷ fi Ïfi ÷Î Õ fi
ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‹ ’ √ U ‹ √ U flı ÁÎ ÁÎ
÷˘Ó Õ ÷ fi fi fi ÷˘Ó Õ ÷ fi fi fi
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
’ ’ ‹ ‹ √ U ‹ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ - Ïfi
÷ ÿ flı ÷ ÿ flı ÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ
Ïfi ÁÎ_ ‹_ √_ U flıÓ ÁÎ_ Ïfi Ïfi ÁÎ_ ‘ - ’
÷ fi μ ÿ ÷ fi ÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ
’ ‹ ’ √ U - ‹ ’ Ïfi Ïfi ÁÎ_ - ÁÎ_
÷ fi ÷ ÿÎ Õ fiÌ ÷ ÿ flı ÿÎ Õ fiÌ
ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‹ ’ √ U ‹ √ U flı ÁÎ ÁÎ
÷˘Ó Õ ÷ fi fi fi ÷˘Ó Õ ÷ fi fi fi
É 0 2 0 3 4

flÎ√ - ’ÀÿÌ’ ‘˛’ÿ ÷η - «˙÷η (‹ÎhÎÎ - 12)

V◊Î›Ì —
‹Î‘‰ ‹fi ‹˘Ëfi ÷‹
¤@÷fi ‘fi fi_ÿfi_ÿfi
√˘¿<· …fi¿ı ’˛ÎHÎ
±Ï¬· …√÷ ¿fl ’ηfi ––
94
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±_÷flÎ —
¤Îfl ‘flfiÌ Ëflfi ¿fl÷ (fi)
Á_÷fi Ï«÷ ¿fl÷ ¤‰fi
ÿı‰¿Ì ‰ÎÁÿı‰ Á‰fi
¿oÁ √fl⁄(‰) fiÌfl ÿηfi ––
V◊Î›Ì —
Ïfi - Ïfi ÁÎ_ ‘ ’ U
√ ‹ U
√
flı ÁÎ ÁÎ
‹Î - ‘ ‰ ‹ fi ‹˘ Õ Ë
fi ÷ ‹
fiÌ$ - Ïfi$$ Ïfi$$ ÁÎ ÁÎ U
√ ‹ U
√
flı ÁÎ ÁÎ
¤ Õ ¿÷ fi ‘ fi fi_ Õ ÿ
fi_ ÿ fi
‹ - ‹ √ U ’ ‹ ’ Ïfi ÁÎ_
‘ ‹ ‹
√˘ Õ ¿< · … fi ¿ı Õ Õ
’˛Î Õ HÎ
’ fiÌ ÁÎ_ √_ U flıÓ ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ fiÌ
ÁÎ_fiÌ ‘’ ‹’
cc c
± Ϭ · … √ ÷ ¿ fl ’Î ÕÕ ·Õ fiÕ
cc c
É 0 2 0 3 4
±_÷flÎ —
’ - ’ ’ U
√ ‹ ’ Ïfi
Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_
¤Î Õ fl ‘ fl fiÌ Ë fl
fi ¿ fl ÷(fi)
Ïfi U
- ÁÎ_ √_ flıÓ ÁÎ_ fiÌ fiÌ
ÁÎ_ ‘ ‹ ’
Á_ Õ ÷ fi Ï« ÷ ¿ fl
÷ ¤ ‰ fi
Ïfi - ‘ ’ ‹ ’ U
√U flı ÁÎ ÁÎ
√ ‹
ÿı Õ ‰ ¿Ì ‰ Á ÿı Õ
‰ Á ‰ fi
Ïfi$ - ÁÎ √U ‹ ’ Ïfi Ïfi
’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘’ ‹’
cccc
¿o Õ Á √ fl ⁄(‰) fiÌ fl ÿÎÕ ÕÕ ·Õ fiÕ
cccc
É 0 2 0 3 4

flÎ√ - ’ÀÿÌ’ (ω÷IÎ˚ ‰Îz ‹ÎÀı) ‹K›·› √÷ ÷η - ÏhÎ÷η (‹ÎhÎÎ-16)

V◊Î›Ì —
9 10 11 12 13 14 15 16 1 2 3 4 5 6 7 8
’Ïfi ÁÎ_Ïfi ‘ ’ ‹ U
’ √ ‹ ’ - Ïfi Ïfi ÁÎ_ √_U flıÓ ÁÎ_
cc
Ïfi Ïfi ‘ ’ ‹ U
’ √ U
‹ ÁÎ √ ‹ U ’Ïfi ’Ïfi ÁÎ_ÁÎ_
’ √‹
cccc
0 3 É 2

95
flÎ√iÎÎfi
±_÷flÎ —
’ ’ ’ ’ ‹ U
’ √ ‹ ’ - Ïfi Ïfi ’ Ïfi ÁÎ_ ÁÎ_
’ Ïfi ‘ ’ ’ U
‹ √ ‹ ’ - √ U √flı
U ‹ ’‹ √‹ U Ïfi$ÁÎ
0 3 É c
2
ccc

÷Îfi˘ — (É) Á‹◊Ì ÷Îfi˘ Âw ¿fl‰Ì

(1) ’‹ U‹
√ ’Ïfi ‘’ ‹’ U‹
√ √U flı Ïfi$ÁÎ
(2)
c c c c
flıÓÁÎ_ c Ïfi‘ c c c
U
√‹ ’Ïfi ÁÎ_ U
√_ ’‹ U
√‹ ’-
(3) c c √_U c c
Ïfi‘ c c c c
’Ïfi ÁÎ_ flıÓÁÎ_ ’‹ U
√flı ÁÎ- U
√‹
(4) c c c c ÁÎ_ c c c
ÁÎ_- c
U
√‹ ’Ïfi ÁÎ_- ’Ïfi √_
U flıÓflıÓ Ïfi‘
(5) c c c c c c c c
U flıÓ
√_ ÁÎ_ Ïfi ‘’ U
√‹ ’Ïfi ‘’ ÁÎ U
√ ‹’
c c c c c c c c
É 2

flÎ√ - ’ÀÿÌ’ flΩ¬ÎfiÌ √÷ (ÏÁ÷Îfl ‹ÎÀı) ÷η ÏhÎ÷η

V◊Î›Ì —
Ïfi ÏfiÏfi ‘ ’ ‹ ’’ √ U ‹ ’ - Ïfi Ïfi U √_
ÁÎ_ √_ U flıÓ ÁÎ_
ÿÎ cÿÌfl ÿÎ flÎ c
ÿÎ ÿÌfl ÿÎ flÎ ÿÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ cÿÌfl ÿÎ flÎ
c c ‹ √Uc
U
√ - √U ‹ U flı flı ÁÎ
√ ÁÎ ÁÎ_ ÏfiÏfi ‘‘ ’ U flı
√ ÁÎ
ÿÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ c
ÿÌfl ÿÎ flÎ ÿÎ c ÿÌfl c
ÿÌfl ÿÎ ÿÎ cÿÌfl ÿÎ flÎ
0 3
c É c c 2
c
±_÷flÎ —
U
√ ‹‹ ’ ‹ √U ‹‹ ’’ ÏfiÏfi ÁÎ_ - ÁÎ_ ÁÎ_ U
√_ flıÓflıÓ ÁÎ_ ÁÎ_
ÿÎ c
ÿÌfl ÿÎ flÎ ÿÎ c
ÿÌfl c
ÿÌfl c
ÿÌfl ÿÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ c
ÿÌfl ÿÎ flÎ
c c c c c
U
√_ flıÓflıÓ ÁÎ_ÁÎ_ ÏfiÏfi ‘‘ ’’ ‹ ’ U
√ - ’ ‹ U
√ flıflı ÁÎ ÁÎ
ÿÎ c
ÿÌfl c
ÿÌfl c
ÿÌfl c
ÿÌfl c
ÿÌfl ÿÎ flÎ ÿÎ Õ ÿÎ flÎ ÿÎ c
ÿÌfl ÿÎ flÎ
0 c c c c3 c É 2 c

flÎ√-’ÀÿÌ’ ÷˘ÕÎ —
(1) √‹
U ’‹ U
√‹ ’‹ √‹U ’‹ U
√flı ÁÎ
c
(2) ÁÎ_ c c c c c c
ÁÎ_ ÏfiÏfi ‘‘ ’ ‹’ U
√‹ U
√flı ÁÎ
(3) cU ’Ïfi
√‹ c c
ÁÎ_ c
U flıÓÁÎ_ Ïfi‘
√_ c
’’ c
U
√‹ ’
(4) cU ‹ ’√
√ c
U
c
‹’ c c
U ‹ ’Ïfi
√ c
U_
ÁÎ_
√ c
flıÓÁÎ_ ÏfiÁÎ_
c
(5) ‹’ ÏfiÁÎ_
c c c c c c c
flıÓÁÎ_ ÏfiÁÎ_ Ïfi‘ ’’ U
√‹ ’
c c c c c c c
É 2

96
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 ωÂıÊ fi˘Ó‘
V‰flÏ·Ï’ ’Ïfl«›
(’_ÏÕ÷ ωWb fiÎflΛHÎ ¤Î÷¬_Õı ’©Ï÷ ’˛‹ÎHÎı)
(1) Â© V‰fl ÁÎ flı √ ‹
¿˘¥ Ï«LË fiËŸ
(2) ¿˘‹‚ V‰fl flıUı BÎ
UU ‘U ÏLÎU
V‰flfiÌ fiÌ«ı ±ÎÕÌ ·ÌÀÌ
q
(3) ÷̉˛ V‰fl ‹
V‰flfiÌ μ’fl ∂¤Ì ·ÌÀÌ
(4) ‹_ƒ ÁÅ¿ Ïfi$ ‘$ ’$
V‰flfiÌ fiÌ«ı g⁄ÿÌ
(5) ‹K› ÁÅ¿ ÁÎ flı √
¿˘¥ Ï«é fiÏË
(6) ÷Îfl ÁÅ¿ ÁÎ_ flıÓ √_
V‰flfiÌ μ’fl Ï⁄_ÿÌ
(7) ¿HÎ V‰fl ’ ‹
√ flı
(V’½ V‰fl) c
V‰flfiÌ μ’fl ÕÎ⁄Ì ⁄Î…\±ı V‰fl
(8) ‹ŸÕ ’√
(9) Á‹ É
(10) ÷Î·Ì 2, 3, 4
÷η‹Î_ ±Î‰÷Ì ÷ηÌfiÌ Á_A›Î ’˛‹ÎHÎı
(11) ¬Î·Ì 0
(12) ±Î‰÷˝fi ’Òfl_ 1
(13) ±ı¿ ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ÁÎ
¿˘¥ Ï«LË fiÏË
(14) 1/2 ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ÁÎflı
c
±ı¿ ‹ÎhÎ΋Î_ ⁄ı V‰fl˘, ÿflı¿ V‰flfiÌ 1/2 ‹ÎhÎÎ
(15) 1/4 ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ÁÎflı√‹
c
±ı¿ ‹ÎhÎ΋Î_ «Îfl V‰fl˘, ÿflı¿ V‰flfiÌ 1/4 ‹ÎhÎÎ
(16) 1/8 ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ÁÎflı√‹’‘ÏfiÁÎ_
c
±ı¿ ‹ÎhÎ΋Î_ ±Îà V‰fl˘, ÿflı¿ V‰flfiÌ 1/8 ‹ÎhÎÎ
(17) V‰fl ·_⁄Ή‰Î ÁÎ - - -
V‰fl ·A›Î ’»Ì ±ÎÕÌ ·ÌÀÌ ¿fl‰Ì.
(18) √Ì÷fiÎ ±ZÎfl ·_⁄Ή‰Î flÎ Õ Õ ‹
ÂOÿ ’»Ì Õ (±‰√˛Ë) ÏfiÂÎfiÌ

97
flÎ√iÎÎfi
 V‰flÏ·Ï’ ’Ïfl«›
(’_ÏÕ÷ ωWb Ïÿ√_⁄fl∞ ’·V¿fl ’©Ï÷ ’˛‹ÎHÎı)
(1) Â© V‰fl ÁÎ flı √ ‹
¿˘¥ Ï«LË fiÏË
(2) ¿˘‹‚ V‰fl flı˚ BÎ˚ KÎ˚ Ïfi˚
(3) ÷̉˛ V‰fl ‹˛ ±◊‰Î ‹Î
(4) ‹_ƒ ÁÅ¿ Ïfi_ ‘_ ’_
V‰flfiÌ μ’fl Ï⁄_ÿÌ
(5) ‹K› ÁÅ¿ ÁÎ flı √
¿˘¥ Ï«LË fiËŸ
q q q
(6) ÷Îfl ÁÅ¿ ÁÎ fl ı √
V‰flfiÌ μ’fl ∂¤Ì ·ÌÀÌ
’ ‹
(7) ¿HÎ V‰fl √ flı
(V’½ V‰fl) ‹Ò‚ V‰flfiÌ ÕÎ⁄Ì ⁄Î…\±ı
c
(8) ‹ŸÕ ’√
(9) Á‹ 1
(10) ÷Î·Ì …ı ‹ÎhÎÎ ’fl ÷Î·Ì ±Î‰ı ÷ı ±Î_¿Õ˘
(11) ¬Î·Ì +
(12) ±ı¿ ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ÁUUÎ flUı BUUÎ ‹UU
V‰flfiÌ fiÌ«ı ±ÎÕÌ ·ÌÀÌ
(13) 1/2 ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ÁÎ$ flı$ √$ ‹$
(14) 1/4 ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ‹ ’ ‘ Ïfi
cccc
(15) 1/8 ‹ÎhÎÎfiÌ ÏfiÂÎfiÌ ‹ ’ ‘ Ïfi flı √ ‹ ’
c
cc cc cc
cccc
ccccc
(16) V‰flfiı ·_⁄Ή‰Î ÁÎ Õ Õ Õ
(17) ÂOÿfiı ·_⁄Ή‰Î flÎ - - ‹

ωÂıÊ fi˘Ó‘ — ‰Îz ω¤Î√

(1) Ïÿ·w⁄Î, ‰Î›˘·Ìfi, ⁄_ÁflÌ, Ë΋˘˝Ïfi›‹ ±fiı ˉΥfi Ï√ÀÎflfiΠωzÎ◊a±˘fiı ¿oÃu Á_√Ì÷ √ΛfifiÌ …ı‹ ‰√ÎÕ‰Îfi˘
±P›ÎÁ ¿fl‰Îfi˘ flËıÂı.
(2) ÏÁ÷Îfl, ‹ıLÕ˘·Ìfi, Áfl˘ÿ, V’ıÏfi Ï√ÀÎflfiΠωzÎ◊a±˘fiı √ΛfifiÎ ‰Îz Á_√Ì÷ ±P›ÎÁø‹‹Î_ ÿÂν‰ı· ‹K›·›
«ÌΩıfiÌ …B›Î±ı ‹ÁÌ÷¬ÎfiÌ √÷fiÎ ’Î_« ÷˘ÕÎ ±fiı flΩ¬ÎfiÌ √÷fiÎ ’Î_« ÷˘ÕÎ ‰√ÎÕ‰ÎfiÎ flËıÂı.
(3) ‘˘flHÎ 10fiÎ ±P›ÎÁø‹‹Î_ ω·_⁄Ì÷ ·›‹Î_ ω·_⁄Ì÷ A›Î· fiËŸ ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı, ‹ÁÌ÷¬Î_fiÌ √÷fi˘ μ’›˘√ ¿fl‰Î‹Î_
±ÎT›˘ fi◊Ì.

98
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 3 ÷ηiÎÎfi
’˛V÷ΉfiÎ —
Á_√Ì÷‹Î_ Á‹› ‹Î’‰ÎfiÎ ÁΑfifiı ÷η ¿Ëı »ı. Á_√Ì÷fi˘ ’˛ÎHÎ ÷η ±fiı ÷ηfi˘ ’˛ÎHÎ ·› »ı. √Λfi, ‰Îÿfi ±fiı
L≤I›‹Î_ ÷ηfiÌ ¬Ò⁄ …wÏfl›Î÷ flËı·Ì »ı. Á_√Ì÷fiΠωω‘ √Ì÷ ’˛¿Îfl˘ …\ÿÎ …\ÿÎ ÷η‹Î_ √Î¥ ¿Λ »ı. ωzÎ◊a±˘
V‰fliÎÎfi ±fiı ÷ηiÎÎfifi˘ ω¿ÎÁ ¿flÌ Â¿ı ÷ı‰Î Ëı÷Áfl ±Î ±ı¿‹‹Î_ ±Î’HÎı ωω‘ ÷η˘fi_ ÷ηiÎÎfi ‹ı‚‰ÌÂ_. ‹ÎhÎÎ, ⁄˘·,
÷ηÌ, ¬Î·Ì, ω¤Î√ ÷◊Î Ï·Ï’⁄© ÷ηfiÌ ‹Ò‚·› ±fiı ÿ√fi ωÂı ωVI≤÷ ‹ÎÏË÷Ì ‹ı‚‰ÌÂ_. ±Î ⁄‘Πω¤Î√˘fi_ ¬ÎÁ
‹Ëk‰ »ı. ÷η˘fiÌ fl«fiÎ √Ì÷’˛¿Îfl˘fiÌ ’˛¿ÚÏ÷ ±fiÁÎfl ˢ› »ı. V‰fl, ·›, ÷η, flÎ√ ±fiı √Ì÷ Á_√Ì÷fiÎ μ’¿flHÎ »ı.
(±) (1) ÷η - {’÷η ‹ÎhÎÎ - 10 ω¤Î√-4 (2 - 3- 2- 3 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 3 (01 - 3 - 8 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 1 (6 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - ¬_ÕΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ‘Ÿ fiÎ ‘Ÿ ‘Ÿ fiÎ ÷Ÿ fiÎ ‘Ÿ ‘Ÿ fiÎ ‘Ÿ
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 2 0 3 É
÷η - {’÷η ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷, Ë‚‰Î ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷, ÏŒS‹Ì √Ì÷˘ ÷◊Î √{·‹Î_ μ’›˘√ ◊Λ »ı. Á˘·˘ ÷⁄·Î‰Îÿfi‹Î_
’HÎ μ’›˘√Ì ÷η »ı.
(2) ÷η - «˙÷η ‹ÎhÎÎ - 12 ω¤Î√-6 (ÿflı¿ ⁄ı ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 4 (1 - 5 - 9 - 11 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 2 (3 - 7 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬S·˘ ⁄Î… - «÷ôÎΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1
Q≤ÿo√fiÎ ⁄˘· ‘Î ‘Î ÿŸ ÷Î Ï¿À ‘Î ÿŸ ÷Î Ï¿À ÷¿ √ÿÌ
√fi ‘Î
c c c c
c
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 0 2...... 0...... 3...... 4... É...
÷η - «˙÷η …^fiÎ Á‹›◊Ì ’˛«Ï·÷ »ı. ‘˛’ÿ √Λ¿Ì‹Î_ ¬ÎÁ μ’›˘√ ◊Λ »ı. ¬ÎÁ fiÎÀ¿fiÎ ‹_√·Î«flH΋Î_ ±Î
÷ηfi˘ μ’›˘√ ωÂıÊ ◊Λ »ı. ˉı·Ì Á_√Ì÷‹Î_ ’HÎ ¬ÎÁ ‰’flΛ »ı. Q≤ÿo√ ¿ı ’¬‰Î… ’fl ‰√ÎՉ΋Î_ ±Î‰ı »ı.
(3) ÷η - ÿÌ’«_ÿÌ - ‹ÎhÎÎ - 14 - ω¤Î√-4 (3 - 4 - 3 - 4 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 3 (1 - 4 - 11 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 1 (8 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - Ï÷ôÎΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ‘Î ‘Ÿ - ‘Î ‘Î ÷Ÿ - ÷Î ÷Ÿ - ‘Î ‘Î ‘Ÿ - ‘Î
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 2 0 3 É
÷η - ÿÌ’«_ÿÌ Ã<‹flÌ, ¤…fi, Á√‹ Á_√Ì÷‹Î_ μ’›˘√Ì »ı.
(4) ÷η - ¬ı‹ÀÎ ‹ÎhÎÎ - 6 ω¤Î√-2 (3 - 3 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 1 (1 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 1 (4 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - Ï÷ôÎΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 1
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ‘Î√ ‘ÌfiÎ Ï√fiÎ ‘Î√ Ï÷fiÎ Ï√fiÎ ‘Î√
c c c c c c c
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 0 É
·˘¿Á_√Ì÷, Á√‹ Á_√Ì÷, flÎÁ-√fl⁄Î, Á‹ÒË√Ì÷ ‰√ıfl‹
ı Î_ ±Î ÷ηfi˘ ωÂıÊ μ’›˘√ ◊Λ »ı. ’˛«Ï·÷ ±fiı ·˘¿Ï’˛› »ı.
99
÷ηiÎÎfi
 (⁄) (1) ÷η - ÏhÎ÷η (÷Ìfi ÷η) ‹ÎhÎÎ - 16 ω¤Î√-4 (4 - 4 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 3 (1 - 5 - 13 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 1 (9 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - «÷ôÎΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ‘Î ‘Ÿ ‘Ÿ ‘Î ‘Î ‘Ÿ ‘Ÿ ‘Î ‘Î ÷Ÿ ÷Ÿ ÷Î ÷Î ‘Ÿ ‘Ÿ ‘Î ‘Î
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 2 0 3 É
ÿ√fi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1213 1415 16 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121314 1516 1
c c c c c c c c c c c c c c c c
‘ΑŸ ‘Ÿ‘Î ‘ΑŸ ‘Ÿ‘Î ‘Î÷Ÿ ÷Ÿ÷Î ÷ΑŸ ‘Ÿ‘Î ‘ΑŸ ‘Ÿ‘Î ‘ΑŸ ‘Ÿ‘Î ‘Î÷Ÿ ÷Ÿ÷Î ÷ΑŸ ‘Ÿ‘Î ‘Î
c c c c c c c c c c c c c c c c
É 2 0 3 É
÷η - ÏhÎ÷η ⁄ÕÎ A›Î·, »˘ÀÎ A›Î·, ÷flÎfiÎ ‰√ıflı‹Î_ μ’›˘√ ◊Λ »ı.
(2) ÷η - ±ı¿÷η ‹ÎhÎÎ -12 ω¤Î√-6 (2 - 2 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 4 (1 - 5 - 9 - 11 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 2 (3 - 7 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - «÷ôÎΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ‘Ÿ ‘Ÿ ‘Î hο, ÷Ò fiÎ ¿ kÎÎ ‘Î hο ‘Ÿ fiÎ ‘Ÿ
c c
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 0 2 0 3 4 É
ÿ√fi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1
c c c c c c c c c c c c
‘Ÿ‘Ÿ ‘Îhο ÷ÒfiÎ ¿kÎÎ ‘Îhο ‘ŸfiÎ ‘Ÿ‘Ÿ ‘Îhο ÷ÒfiÎ ¿kÎÎ ‘Îhο ‘ŸfiÎ ‘Ÿ
c c c c
c c c c c c c c c c c c
É 0 2 0 3 4 É
÷η ±ı¿÷η ‹K›·›‹Î_ ‰√ÎՉ΋Î_ ±Î‰÷˘ ˢ‰Î◊Ì ÷ı »˘ÀÎ A›Î·, ÷flÎfiÎ ‰√ıflı‹Î_ μ’›˘√ ◊Λ »ı.
(3) ÷η - {’÷η ‹ÎhÎÎ - 10 ω¤Î√-4 (2 - 3 - 2 - 3 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 3 (1 - 3 - 8 ‹ÎhÎÎ ’fl) ¬Î·Ì - 1 (6 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - ¬_ÕΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ‘Ÿ fiÎ ‘Ÿ ‘Ÿ fiÎ ÷Ÿ fiÎ ‘Ÿ ‘Ÿ fiÎ ‘Ÿ
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 2 0 3 É
ÿ√fi 12 34 56 7 8 9 10 1 2 34 56 7 8 9 10 1
c c c c c c c c c c
‘ŸfiÎ ‘Ÿ‘Ÿ fiÎ÷Ÿ fiΑŸ ‘ŸfiÎ ‘ŸfiÎ ‘Ÿ‘Ÿ fiÎ÷Ÿ fiΑŸ ‘ŸfiÎ ‘Ÿ
c c c c c c c c c c
É 2 0 3 É
÷η - {’÷η ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷, Ë‚‰Î ÂÎVhÎÌ› Á_√Ì÷, ÏŒS‹Ì √Ì÷˘ ÷◊Î √{·‹Î_ μ’›˘√ ◊Λ »ı. Á˘·˘ ÷⁄·Î‰Îÿfi‹Î_
’HÎ μ’›˘√Ì ÷η »ı.
(4) ÷η - w’¿ ‹ÎhÎÎ - 7 ω¤Î√-3 (3 - 2 - 2 ‹ÎhÎÎfiÎ)
÷Î·Ì - 3 (1 - 4 - 6 ‹ÎhÎÎ ’fl) ⁄_‘ ⁄Î… - Ï÷ôÎΩÏ÷
‹ÎhÎÎ 1 2 3 4 5 6 7 1
÷⁄·ÎfiÎ ⁄˘· ÷Ÿ ÷Ÿ fiÎ ‘Ÿ fiÎ ‘Ÿ fiÎ ÷Ÿ
÷Î·Ì - ¬Î·Ì É 2 3 É
100
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
ÿ√fi 12 34 56 71 23 45 67 1
c c c c c c c
÷Ÿ÷Ÿ fiΑŸ fiΑŸ fiÎ÷Ÿ ÷ŸfiÎ ‘ŸfiÎ ‘ŸfiÎ ÷Ÿ
c c c c c c c
É 2 3 É

V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ı ±Î’ı·Î ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄ ±Î’˘.
(1) ÷η «˙÷ηfiÌ ÷ηÌfiÌ Á_A›Î ¿ıÀ·Ì ±fiı ¿¥ ¿¥ ‹ÎhÎÎ ’fl ±Î‰ı »ı ?
(2) ÷η ¬ı‹ÀÎfiÌ ‹ÎhÎÎ ¿ıÀ·Ì ?
(3) ÷η {’÷ηfi˘ ⁄Î… ¿›˘ ?
(4) ÷⁄·Î ’fl ‰√ÎÕ÷Î ÷ηfiÎ ÂOÿ˘fiı Â_ ¿Ëı »ı ?
(5) ÿ√fi ±ıÀ·ı Â_ ?
(6) ¿›Î ÷η‹Î_ 3 - 4 - 3 - 4 ‹ÎhÎÎfiΠω¤Î√ »ı ?
2. ÷η «˙÷η ωÂı Á_’ÒHν ‹ÎÏË÷Ì ±Î’Ì Ï·Ï’⁄© ¿fl˘.
3. fiÌ«ı ±Î’ı· ΩıÕ¿Î_ ⁄fiΉ˘.
± ⁄
(1) ÷η w’¿ (1) 12 ‹ÎhÎÎ
(2) ÷η ±ı¿÷η (2) 10 ‹ÎhÎÎ
(3) ÷η ÿÌ’«_ÿÌ (3) 6 ‹ÎhÎÎ
(4) ÷η {’÷η (4) 7 ‹ÎhÎÎ
(5) ÷η ÏhÎ÷η (5) 14 ‹ÎhÎÎ
(6) ÷η ¬ı‹ÀÎ (6) 16 ‹ÎhÎÎ

Ö Ö Ö

101
÷ηiÎÎfi
 4 »_ÿ√Îfi
’˛V÷ΉfiÎ —
±Î ±ı¿‹ ¶ÎflÎ ±Î’HÎı ¤ÎÊÎfiÎ_ ’ÎÃu’V÷¿‹Î_◊Ì √ı› ¿ÎT›˘ √Î¥Â_ ±fiı ωzÎ◊a±˘fiı √‰ÕΉÌfiı flÁ’Îfi ¿flΉÌÂ_.
»oÿ√Îfi‹Î_ ±ZÎfl‹ı‚ »oÿfi_ ⁄_‘ÎflHÎ ±fiı V‰w’ ΩHÎÌÂ_ ÷◊Î ±P›ÎÁø‹‹Î_ ±Î’ı·Î_ »oÿ˘ ’ˆ¿Ì {Ò·HÎÎ_ »oÿ, ‹_ÿÎøÎ_÷Î
»oÿ, ϬÏflHÎÌ »oÿ, ÂÎÿÒ˝· ωøÌÏÕ÷ »oÿ, ‰Á_÷Ï÷·¿Î »oÿ ±fiı ±fiWÀ<’ »oÿfiÎ V‰flÎ_¿fi ¶ÎflΠωzÎ◊a±˘fiı flÁ’Îfi
¿flΉÌÂ_.
(±) »oÿ√Îfi —
±Î’ı·Î »oÿ˘‹Î_◊Ì ±Î’HÎı ÷ıfiÎ »oÿ ⁄_‘ÎflHÎfiÌ Á_ÏZÎM÷ ‹ÎÏË÷Ì ΩH›Î ⁄Îÿ ±P›ÎÁø‹fiÎ ±Î’ı·Î »oÿ˘fiı V‰flÎ_¿fi
ÁÎ◊ı ±P›ÎÁ ¿flÌ ·¥±ı.
(1) ‹_ÿÎøÎ_÷Î »oÿ — ±Î »oÿ ±ZÎfl‹ı‚ »oÿfi˘ ±ı¿ ’˛¿Îfl √HÎÌ Â¿Î›. ±Î »oÿfiÌ ‰Hν Á_A›Î 17 »ı ±fiı ±ı‹Î_ «˘◊Î ±fiı
ÿÁ‹Î ±ZÎflı ›Ï÷ ±Î‰ı »ı.
⁄_‘ÎflHÎ — “‹ ¤ fi ÷ ÷ √Î √Δ »ı ±fiı ÷ıfi_ V‰w’ — “√Î√Î√Î√Î/·····√Î/√Î ·√Î√ηÎ√Î√Δ »ı.
(2) ϬÏflHÎÌ »oÿ — ±Î »oÿ ±ZÎfl‹ı‚ »oÿfi˘ ±ı¿ ’˛¿Îfl √HÎÌ Â¿Î›. ±Î »oÿfiÌ ‰Hν Á_A›Î 17 »ı ±fiı ±ı‹Î_ »ßÎ
±ZÎflı ºœ ±fiı ⁄Îfl‹Î ±ZÎflı ¿˘‹‚ ›Ï÷ ±Î‰ı »ı.
⁄_‘ÎflHÎ — “› ‹ fi Á ¤ · √Δ »ı ±fiı ÷ıfi_ V‰w’ — “·√Î√Î√Î√Î√Î/·····√Î/√η··√Δ »ı.
(3) ÂÎÿÒ˝·Ï‰øÌÏÕ÷ »oÿ — ±Î »oÿ ±ZÎfl ‹ı‚ »oÿfi˘ ±ı¿ ’˛¿Îfl √HÎÌ Â¿Î›. ±Î »oÿfiÌ ‰Hν Á_A›Î 19 »ı ±fiı ÷ı‹Î_
⁄Îfl‹Î ±ZÎflı ›Ï÷ ±Î‰ı »ı.
⁄_‘ÎflHÎ — “‹ Á … Á ÷ ÷ √Δ »ı ±fiı ÷ıfi_ V‰w’ — “√Î√Î√Î ··√Î ·√Î ···√Î / √Î√η√Î √η√Δ »ı.
(1) {Ò·HÎÎ_ »oÿ V‰flÎ_¿fi ÁÎ◊ı
5 - ‹ √ flı ÁÎ flı - √flıı ÁÎ - -
Ω - √ fiı - - Ω - c ÿ- ‰Î - -
ÁÎ - flı √ - flıÁÎ ÁÎflı √‹ ‹ √ - -
¿Ú - WHÎ √˘ - c
-- c
‰Î- c
-- Ïfi ›Î - -
√ √ ‹ ‘ - - ’ - ‹ √ flı ÁÎ
÷ … ω fiÎ - - ‘ı - fi ‹Î - -
ÁÎ - flı √ flı√ ’ ‹ - - - - -
¿˘ - HÎ Ω c
-- - Âı - - - - -
‹ ‹ ‹ ‹ √ ‹ ’‘ Ïfi ‘ ’ - -
hÎ HÎ Áı fiı - - c
ÁÎ- - à √˘ - -
’ - ’ ‘ fiÌ ’ ‘ ‹ ‹ ’ - ‹
‰Î - ‚ À˘ - - ‚ı - ‹ Y›Î - -
‹ ‹ - ‘ - ‘ ’ - ‹ √ flı ÁÎ
‰ Õ˘ - flı - √˘ ‰Î - Ï‚ ›Îı - -
ÁÎ - flı √ flı√ ’ ‹ - - - - -
¿˘ - HÎ ◊Î c
-- - Âı - - - - -
c
102
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 (1) Ω√fiı Ωÿ‰Î, ¿ÚWHÎ √˘‰ÎÏ‚›Î,
÷… ωfiÎ CÎıfi ‹Î ¿˘HÎ ΩÂı.
hÎHÎ Áı ÁÎÃ, √˘‰Î‚ À˘‚ı ‹Y›Î,
‰Õ˘ flı √˘‰ÎÏ‚›˘ ¿˘HÎ ◊ÎÂı.
(2) ‹_ÿÎøÎ_÷Î »oÿ V‰flÎ_¿fi ÁÎ◊ı
flı - flı - ÁÎ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ flı flı, flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ - flı - flı - √ flı - ÁÎ
÷ı - ’_ - ¬Ì - Ïfi$ μ ’ fl, ’ ◊ fl˘Ó ŒıÓ - ¿ ÷Î - ŒıÓ - ¿Ì ÿÌ - ‘˘
flı - flı- - ÁÎ flı ÁÎ fiÌ$ ÁÎ flı flı flı, flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ - flı √ - flı - √ flı - ÁÎ
»\ - Àu˘ - ÷ı - fiı - ± fl fl fl, ’ ÕÌ ŒÎ_ - - ‚ ˈ - ›Î - ‹ ËÌ - ÷˘
ÁÎ - ÁÎ - flı ‹ flı ‹ ‹ flı ‹ ‹ √ - √ √ - ÁÎ - √ flı ÁÎ Ïfi$
flı - flı - ·Î B›˘ ÿÌ · ’ fl ± fiı rÎ - Á w_ - ‘Î - ¥ Ω - ÷Î_,
flı - flı - ÁÎ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ flı flı ÁÎ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ - flı √ - flı √ flı - ÁÎ
fiÌ - «ı - ±Î - T›_ - ÷ w μ ’ fl ◊Ì ’Î_ - ¬ œÌ - ·Ì - ◊ ÷Î - ‹Î
(1) ÷ı ’_¬ÌfiÌ μ’fl, ’◊fl˘ ŒıÓ¿÷Î ŒıÓ¿Ì ÿÌ‘˘,
»Àu˘ ÷ıfiı ±flflfl, ’ÕÌ ŒÎ‚ ˈ›Î ‹ËÌ ÷˘,
flı flı ·ÎB›˘ Ïÿ· ’fl ±fiı rÎÁ w_‘Î¥ Ω÷Î_,
fiÌ«ı ±ÎT›_ ÷w μ’fl◊Ì ’Î_¬ œÌ·Ì ◊÷Î ‹Î.
(2) ËÎ ’V÷Ή˘ ω’· {flb_, V‰√˝◊Ì ∂÷›* »ı,
’Î’Ì ÷ı‹Î_ Õ>⁄¿Ì ÿ¥fiı ’H›ÂÎ‚Ì ⁄fiı »ı.
(3) ϬÏflHÎÌ »oÿ V‰flÎ_¿fi ÁÎ◊ı
‘$ ÁÎ - flı - √ - ‹ - √ flı,
± Á - I›˘ - ‹Î_ - Ëı - ◊Ì -,
√ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ flı √ - - flı Ïfi flı ÁÎ
’˛ ¤ ’ fl ‹ Á I›ı - - ÷ · ¥ Ω.
‘$ ÁÎ - flı - √ - ‹ - √ flı
¨ ÕÎ - ±_ - ‘Î - flı - ◊Ì -,
√ flı ÁÎ Ïfi$ ÁÎ flı - √ - - flı Ïfi$ flı ÁÎ
’˛ ¤ ’ fl ‹ ÷ - …ı - - ÷_ · ¥ Ω
ÁÎ ’ - ’ - ’ - ’ - ’
‹ ËÎ - Q≤ - I› - ‹Î_ - ◊Ì

103
»oÿiÎÎfi
 ÁÎ ’ ’ ’ ’ ’ - ‘ - - ’ ‹ ‹ √ flı
± Q≤ ÷ Á ‹Ì ’ı - fiÎ - - ◊ · ¥ Ω -
flı √ - flı - ÁÎ Ïfi$ ÁÎ flı √,
÷ ËÌ - H΢ - Ë_ - »\_ ÷ ÷˘,
flı √ flı ÁÎ Ïfi$ - ÁÎ flı √ - - flı Ïfi$ flı ÁÎ
÷ … ÿ fl  fi fiÎ_ - ÿÎ - fi ÿ ¥ Ω
(1) ±ÁI›˘ ‹Î_Ëı◊Ì ’˛¤ ’fl‹ ÁI›ı ÷_ ·¥ Ω›,
¨ÕÎ ±_‘Îflı◊Ì, ’˛¤ ’fl‹ ÷ı…ı ÷_ ·¥ Ω.
‹ËÎ Q≤I›‹Î_◊Ì, ±Q≤÷ Á‹Ì’ı fiÎ◊ ·¥Ω,
÷_ ËÌH΢ Ë_ »\_ ÷˘, ÷… ÿflÁfiÎ_ ÿÎfi ÿ¥Ω.

(2) Œ›˘˝ ÷ÎflÌ ÁÎ◊ı, Ï’˛›÷‹ Á¬ı Á˙Q› ‰›fiÎ_,

VˉÎfl˘fiı Ωı÷˘, ω¿ÏÁ÷ ◊÷Î_ ˆ·Ï¬flı.

(4) ÂÎÿÒ˝·Ï‰øÌÏÕ÷ »oÿ V‰flÎ_¿fi ÁÎ◊ı

ÁÎ - ÁÎ - flı - ‹ ‹ ’ - ‹ ’ - ’ ‹ ‘ ’
∂ - √ı - »ı - ÁÒ fl ¬Ì - ¤ flÌ - fl ω Q≤ ÿ
‹ - ’ ‘ ÏLÎU - ‘’ √ - ’ ‹ - flı BÎU ÁÎflı
Ëı - ‹_ - ÷ fi˘ - - - ’Ò - ‰˝ ‹Î - - - -
flı - ’ - - - ‹ - √ flı √ - flı √ - flı ÁÎ flı Ïfi$
¤ - w - - - »ı - fi ¤ V‰ - E» V‰ - E» ÿÌ Á ÷Ì
Ïfi$ - ÁÎ - flı √ - - - ÁÎ flı Ïfi$ ÁÎ
±ı - ¿ı - fi ◊Ì - - - ‰Î - ÿ ‚Ì

(1) ∂√ı »ı Áfl¬Ì ¤flÌ flωQ≤ÿ, Ëı‹_÷fi˘ ’Ò‰˝‹Î_,

¤Òfl_ »ı fi¤ V‰E» V‰E» ÿÌÁ÷Ì ±ı¿ı fi◊Ì ‰Îÿ‚Ì.

(2) ‰ıÃı ±ı ‰fi‰ÎÁ‹Î_ ω¿À ËÎ ! ¿WÀ˘ ÂflÌflı ±Ï÷,

fiı Ë_ ‹Ëı· ωÊı ‰Á_ Á¬ ◊¿Ì, ±ı ›˘B› ¤ÎÁı fiÏË.

(5) ‰Á_÷Ï÷·¿Î »oÿ V‰flÎ_¿fi ÁÎ◊ı

Ïfi$ ÁÎ flı - flı √ - flı ÁÎ flı
ω - r_ - ¤ flÌ - ± ¬Ì ·
√ - ‹ √ flı √ flı Ïfi$ ÁÎ flı
ω - r ÷ HÎÌ - … fiı ÷Î -
Ïfi$ ÁÎ flı - flı √ flı - ÁÎ flı ÁÎ flı √ flı
ω zÎ ‘ flÌ ‰ ÿ fi ‹Î_ ‰ Á Ωı ω ‘Î ÷Î
104
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 (1) ωr_¤flÌ ±Ï¬· ωr÷HÎÌ …fiı÷Î,
ωzΑflÌ ‰ÿfi‹Î_ ‰ÁΩı ω‘Î÷Î.

(6) ±fiWÀ<’ »oÿ V‰flÎ_¿fi ÁÎ◊ı

ÁÎ √ - √ - √ - √ flı - √ - √
Ïfi ÂÎ - …ı - Á - ‰* ¤Ò - ÷˘ - fiÌ,
flı - √ - flı - ÁÎ Ïfi$ ÁÎ - flı flı,
÷ı - ‹Î_ - Ω - √˛ ÷ Á_ - › ‹Ì,

ÁÎ - flı - √ - √ - √ flı - √ - flı Ïfi$
…ı - ‹Î_ - Ω - √ı - ⁄ ‘Î - ¤ - ÷˘ -
Ïfi - flı - fiÌ - flı √ flı - fi$ÌÁÎ
÷ı - iÎÎ - fiÌ - ‹ Ïfi fiÌ - ÏfiÂÎ

(1) ÏfiÂÎ …ı Á‰˝ ¤Ò÷˘fiÌ, ÷ı‹Î_ Ω√˛÷ Á_›‹Ì,

…ı‹Î_ Ω√ı ⁄‘Î ¤Ò÷˘, ÷ı iÎÎfiÌ ‹ÏfifiÌ ÏfiÂÎ.
(2) ¥Lƒ ’˛V◊…fi˘ ±Î…ı, ω«Îfl ¿fl÷Î Ë÷Î,
±ı¿ ⁄Î⁄÷fiı ‹ÎÀı, Â_¿Î Á˙ ‘fl÷Î Ë÷Î.
fi˘Ó‘ — μ’fl˘@÷ ±Î’ı· ±P›ÎÁø‹fiÎ 1 ◊Ì 6 »oÿ˘fi_ V‰flÎ_¿fi ‰√ÎÕÌfiı √Î¥ ¿Λ ÷ı ‹ÎÀı ±Î’ı· »ı. ÿflı¿ V‰÷_hÎ
V‰flÎ_¿fi ¿flÌ Â¿ı »ı.
(⁄) ¤ÎÊÎfiÎ_ ’ÎÃu’V÷¿‹Î_◊Ì ¿˘¥ ’HÎ ⁄ı √ı› ¿ÎT›˘fiı √ΉÎfiÌ Z΋÷Î ¿ı‚‰‰Ì.

¤„@÷ ’ÿÎfl◊
- fiflÏÁ_Ë ‹Ëı÷Î
¤Ò÷‚ ¤„@÷ ’ÿÎfl◊ ‹˘À<_, ⁄˛õ·˘¿‹Î_ fiÎËŸ flı,
’H› ¿flÌ ±‹flÎ’flÌ ’ÎQ›Î, ±_÷ı «˘flÎÁÌ ‹ÎËŸ flı. ¤Ò÷‚ ¤„@÷...
ËÏflfiÎ …fi ÷˘ ‹„@÷ fi ‹Î√ı, ‹Î√ı …fi‹˘ …fi‹ ±‰÷Îfl flı,
ÏfiI› Áı‰Î, ÏfiI› ¿Ì÷˝fi - ±˘E»‰ Ïfifl¬‰Î fi_ÿ¿<‹Îfl flı. ¤Ò÷‚ ¤„@÷...
¤fl÷¬_Õ ¤Ò÷‚‹Î_ …fi‹Ì …ıHÎı √˘Ï‰_ÿ-√HÎ √ΛΠflı,
‘fi ‘fi flı ±ıfiÎ_ ‹Î÷-Ï’÷Îfiı ÁŒ· ¿flÌ ±ıHÎı ¿Î›Î flı. ¤Ò÷‚ ¤„@÷...
‘fi T≤_ÿΉfi, ‘fi ±ı ·Ì·Î, ‘fi ±ı ‰˛…fiÎ_ ‰ÎÁÌ flı,
±WÀ ‹ËÎÏÁÏ© ±Î_√ÏHΛı flı ∂¤Ì, ‹„@÷ »ı ±ı‹fiÌ ÿÎÁÌ flı. ¤Ò÷‚ ¤„@÷...
±ı flÁfi˘ V‰Îÿ Â_¿fl ΩHÎı ¿ı ΩHÎı Â¿ Ωı√Ì flı,
¿Î_¥ ±ı¿ ΩHÎı ‰˛…fiÌ flı √˘’Ì, ¤HÎı fiflÁˆÓ›˘ ¤˘√Ì flı. ¤Ò÷‚ ¤„@÷...

105
»oÿiÎÎfi
 ‹fi fi˘ Õ√ı
- √_√Î Á÷Ì
‹ıfl flı Õ√ıfiı …ıfiÎ_ ‹fi fi˘ Õ√ı,
‹flfiı ¤Î_√Ì flı ’Õı ¤fl‹Î_Õ flı,
ω’ÿ ’Õı ’HÎ ‰HÎÁı fiÏË,
¥ ÷˘ ËÏfl…fifiÎ_ ’fl‹ÎHÎ flı, ‹ıfl flı...
¤Î¥ flı ! Ëfl¬fiı ¢¿fiÌ fiΔ‰ı …ıfiı ËıÕ¿Ìfiı
ÂÌ ÷˘ ¿›Î˝ ¿<fl⁄Îfi flı,
Á÷√fl ‰«fi‹Î_ ÂÒflÎ ◊¥ «Î·ı,
…ıHÎı ‹ıS›Î_ ±_÷fl‹Î_ ‹Îfi flı. ‹ıfl flı...
¤Î¥ flı ! - ÏfiI› flı”‰_ Á÷Á_√‹Î_ fiı
…ıfiı ±Îà ’˘”fl ±Îfi_ÿ flı,
Á_¿·’ ω¿·’ ±ı¿ı fiËŸ μfl‹Î_,
…ıHÎı ÷˘ÕÌ fiÎA›˘ ‹Î›Î ¿ıfl˘ Œoÿ flı. ‹ıfl flı...
¤Î¥ flı ! ¤√Ï÷ ¿fl˘ ÷˘ ±ı‰Ì ¿flΩı ’Îfi⁄Î¥ !
flάΩı ‰«fi_‹Î_ ‰Ì‰ÎÁ flı,
√_√ÎÁ÷Ì ±ı‹ ⁄˘Ï·›Î_
÷‹ı ◊ÎΩı ÁIÎ˚ √fl∞fiÎ ÿÎÁflı. ‹ıfl flı...

V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ı ±Î’ı·Î ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄ ·¬˘.
(1)¤Ò÷‚ ¤„@÷ ’ÿÎ◊˝ ±Î √ı› ¿ÎT›fiÎ ¿Ï‰ ¿˘HÎ »ı ?
(2) ‹ıfl flı Õ√ı fiı ±Î √ı› ¿ÎT›fiÎ ¿Ï‰›hÎÌ ¿˘HÎ »ı ?
(3) ÂÎÿ˝Ò·Ï‰ÏøÕÌ÷ »oÿfiÌ ‰HνÁ_A›Î ¿ıÀ·Ì »ı ?
(4) “‹_ÿÎøÎL÷Δ ±ı ¿›Î ’˛¿Îflfi˘ »oÿ »ı ?
2. fiÌ«ı ±Î’ı·Î_ ΩıÕ¿Î_ ΩıÕ˘.
± ⁄
(1) ‹ ¤ fi ÷ ÷ √Î √Î (1) √_√ÎÁ÷Ì
(2) ¤Ò÷‚ ¤„@÷ ’ÿÎ◊˝ (2) ϬÏflHÎÌ »oÿ
(3) ›‹fi Á¤· √Î (3) fiflÏÁ_Ë ‹Ëı÷Î
(4) ‹ıfl flı Õ√ı fiı (4) ÂÎÿÒ˝·Ï‰øÌÏÕ÷ »oÿ
(5) ‹ Á … Á ÷ fi √Î (5) ‹_ÿÎøÎ_÷Î »oÿ

Ö Ö Ö

106
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 5 ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
’˛V÷ΉfiÎ —
√…˝fl ‘flÎ ’fl ±fiı¿ ¿Ï‰±˘ ±fiı Á_√Ì÷ ÁΑ¿˘±ı …L‹ ·¥ Á_ÿfl ¿ÚÏ÷±˘fi_ Á…˝fi ¿›* »ı.
…fifiÌfiÎ ËÎ◊ı ’ÎflHÎ΋Î_ {Ò·÷_ ⁄΂¿, ŒÏ‚›ÎfiÌ fl‹÷ fl‹÷Î-fl‹÷Î F›Îflı ÏÂZÎHÎfiÌ ¿ıÕÌ ’fl ’√flHÎ ‹Î_Õı »ı I›Îflı
ÏÂZο ±fiı ωzÎ◊a ‰E«ı ωzÎw’Ì Áı÷ fl«Î› »ı.
ωzÎ◊a Â΂Π¿ZÎαı ’˘÷ÎfiÎ ÏÂZÎHο΂ ÿflÏ‹›Îfi ¿Ï‰±˘ ¶ÎflÎ flÏ«÷ μI¿ÚWÀ fl«fiα˘fiı Á_√Ì÷fiÎ ‹ÎK›‹◊Ì Á‹…ı »ı.
¿Ï‰±˘ ¶ÎflÎ flÏ«÷ fl«fiα˘fiı Á_√Ì÷¿Îfl V‰flÎ_¿fi ¿flÌ Á_V¿ÚÏ÷fiÎ ‰ÎflÁÎfiı μΩ√fl ¿fl‰Îfi_ lıWà ¿Î›˝ ¿flı »ı.
ωzÎ◊a Â΂Π¿ZÎαı ’˘÷ÎfiÎ ÏÂZÎHο΂ ÿflÏ‹›Îfi ωω‘ √Ì÷ ’˛¿Îfl˘ …ı‰Î ¿ı, ËηflÕÎ_, ’˛Î◊˝fiÎ √Ì÷˘, Á_÷‰ÎHÎÌ,
¤„@÷√Ì÷˘, √fl⁄Î-√fl⁄Ì, ’˛¿ÚÏ÷ √Ì÷fi_ l‰HÎ ¿ı ÏÂZÎHÎ ’˛ÎM÷ ¿flÌ ’˘÷ÎfiÎ iÎÎfi ±fiı T›„@÷I‰fiı Ϭ·‰Ì ¿ı ÷ı‰Î √Ì÷˘fiı
’˛√À ¿fl‰Îfi˘ ±Î ±ı¿‹fi˘ Ëı÷ »ı.
·˘¿Á_√Ì÷ (¤Î÷Ì√‚ √Ì÷˘) ωÂı
±Î ±ı¿‹fi˘ Ïø›ÎI‹¿ ±P›ÎÁ ’Ëı·Î_ Á_ÏZÎM÷ ·˘¿Á_√Ì÷, ’˛¤ÎÏ÷›Î_, ËηflÕÎ_, ·√#√Ì÷, ‘˘‚√Ì÷ ±fiı ¤…fifiÌ
Á_ÏZÎM÷ T›ÎA›Î ¶ÎflÎ Á‹… ¿ı‚‰ÌÂ_.
·˘¿Á_√Ì÷ — ·˘¿˘ ¶ÎflÎ ·˘¿¿oÃı √‰Î÷Î ±fiı ±_÷flfiÌ ∂Ï‹˝fiı ±Ï¤T›@÷ ¿fl÷Î Áfl‚ √Ì÷˘fiı “·˘¿Á_√Ì÷ ¿ı ·˘¿√Ì÷”
¿Ëı »ı. ±Î ·˘¿Á_√Ì÷ ¿ı ·˘¿√Ì÷˘‹Î_ ’˛¤ÎÏ÷›Î_, ËηflÕÎ_, ·√#√Ì÷, ‘˘‚√Ì÷, ¤…fi, √fl⁄Î, flÎÁ, μIÁ‰√Ì÷, ∑÷√Ì÷
‰√ıflı ±Î‰Ì ¿ı.
’˛¤ÎÏ÷›Î_ — Á‰Îflı Ω√˛÷ ¿fl‰Î ωÂıfiÌ ¿Ï‰÷Îfiı “’˛¤ÎÏ÷›Î” ÷flÌ¿ı ±˘‚¬Î› »ı. fiflÏÁ_Ë ‹Ëı÷ÎfiÎ “’˛¤ÎÏ÷›Î_” ¬Ò⁄
ΩHÎÌ÷Î »ı.
ËηflÕÎ_ — fiÎfiÎ ⁄΂¿fiı C΢ÏÕ›Î/’ÎflHÎ΋Î_ Á‰ÕΉ‰Î ⁄Ëıfi˘ ¿ı ‹Î÷Î …ı √Ì÷ √Λ »ı ÷ıfiı “ËηflÕÎ_” ¿Ëı »ı.
·√#√Ì÷ — ·√#fiÎ ’˛Á_√˘ ±fiÁÎfl ·√# ’˛Á_√‹Î_ ‰fl ±fiı ¿L›Î ’ZÎı …ı √Ì÷˘ √‰Î› ÷ıfiı “·√#√Ì÷” ¿Ëı »ı.
‘˘‚√Ì÷ — V‰Î‹ÌfiÎflΛHÎ ¿ı ‰ˆWHΉ Á_’˛ÿΛ‹Î_ √‰Î÷Î ÷η⁄© ¤„@÷√Ì÷fiı “‘˘‚√Ì÷” ¿Ëı »ı.
¤…fi — …ı ¿ÎT›‹Î_ ¥rV÷Ï÷ ¿ı ÷k‰Ï«_÷fifi_ ‰Hνfi ˢ› ÷◊Î ’fl_’flÎ√÷ œÎ‚‹Î_ √‰Î÷Î ÷η⁄© ¤„@÷√Ì÷fiı
“¤…fi” ¿Ëı »ı. fiflÏÁ_Ë ‹Ëı÷Î, ‹ÌflÎ_⁄Î¥, ¿⁄Ìfl ‰√ıflıfiÎ ¤…fi˘ ¬Ò⁄ ’˛ÏÁ© »ı.

’˛Î◊˝fiÎ
‚⁄USflÃË - fl¢ŒŸÊ
ÿÊ ∑ȧãŒãŒÈÃÈ·Ê⁄U-„UÊ⁄U-œfl‹Ê ÿÊ ‡ÊÈ÷˝flSòÊÊflÎÃÊ,
ÿÊ flËáÊÊ-fl⁄UŒ¢«U-◊¢Á«UÃ-∑§⁄UÊ ÿÊ ‡fl쌘◊Ê‚ŸÊ –
ÿÊ ’˝±◊ÊëÿÈÃ-‡Ê¢∑§⁄U-¬˝÷ÍÁÃÁ÷⁄˜ŒflÒ— ‚ŒÊ fl¢ÁŒÃÊ
‚Ê ◊Ê¢ ¬ÊÃÈ ‚⁄USflÃË ÷ªflÃË ÁŸ—‡Ê·¡Ê«Uÿʬ„UÊ H
*
•Ù◊∑§Ê⁄U Á’¢ŒÈ ‚¢ÿÈÄâ ÁŸàÿ¢ äÿÊÿÁãà ÿÙÁªŸ—
∑§Ê◊Œ¢ ◊ÙˇÊŒ¢ øÒfl, •Ù◊∑§Ê⁄UÊÿ Ÿ◊Ù Ÿ◊— H
*
•Ù◊ ‚„UŸÊflflÃÈ, ‚„U Ÿı ÷ÈŸÄÃÈ, ‚„U flËÿZ ∑§⁄UflÊfl„ÒU –
Ã¡ÁSfl ŸÊflœËâ •SÃÈ, ◊Ê ÁflÁm·Êfl„ÒU H
•Ù◊ ‡ÊÊ¢Á× ‡ÊÊ¢Á× ‡ÊÊ¢Á× –
107
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 ÷η — ¿Ëfl‰Î
ü ÷IÎ˚ Á÷˚ lÌ fiÎflΛHÎ ÷_, ’flÊ˘k΋ √fl ÷_...
ÏÁ© ⁄© ÷_ V¿oÿ ωfiΛ¿, Áω÷Î ’Ή¿ ÷_...
⁄˛õ ‹…ÿ ÷_ ›ú „@÷ ÷_, ¥Â Ï’÷Î ’˛¤ ÷_...
flƒ ωWb ÷_ fl΋¿ÚWHÎ ÷_, flÏË‹÷α˘ ÷_...
‰ÎÁÿı‰ √˘ ωr w’ ÷_, Ï«ÿÎfi_ÿ ËÏfl ÷_...
±Ï¶Ï÷› ÷_ ±¿Î· Ïfi¤˝›, ±ÎI‹Ï·_√ ω ÷_...
Ö
‹_Ïÿfl ÷Îfl_ ωr w’΂_, Á_ÿfl Á…˝fiËÎflÎ_ flı...
’‚ ’‚ ÷ÎflÎ_ ÿ½fi ◊Λı, ÿı¬ı ÿı¬fiËÎflÎ_ flı .... ‹_Ïÿfl ÷Îfl_ ...
fiËŸ ’ÒΩflÌ fiËŸ ¿˘¥ ÿı‰, fiËŸ ‹_Ïÿflfiı ÷΂Î_ flı
fiÌ· √√fi‹Î_ ‹ÏË‹Î √Î÷Î_, «Î_ÿ˘ ÁÒfl… ÷ÎflÎ flı ... ‹_Ïÿfl ÷Îfl_ ...
‰Hνfi ¿fl÷Î_ ¢¤Î ÷ÎflÌ ◊Î@›Î ¿Ï‰ √HÎ ‘ÌflÎ_ flı
‹_Ïÿfl ‹Î_ ÷Ò_ @›Î_ »^’Λ˘ ¢‘ı ⁄΂ ±‘ÌflÎ_ flı ... ‹_Ïÿfl ÷Îfl_ ...
Ö
÷ıflÌ ±ÎflΑfiÎ ¿fl_ (2)
’Î’ Z΋Π¿fl ∞‰fi ÿı ÿı ÿ›Î ¿Ì ›Î«fiÎ ¿flo
÷ıflÌ ±ÎflΑfiÎ ¿flo...
÷Ò ËÌ ‹ËÎfi Á‰˝ „@÷‹Îfi, ÷Ò ËÌ Ëˆ ‹ıflı ∞‰fi ¿Î Á_√Ì÷,
xÿ› ¿ı ÷Îfl »ıÕı {fi¿Îfl, ÷ıflÌ ±ÎflΑfiΠˈ ‹‘fl √Ì÷
∞‰fi Áı ‹ıflı ÷Ò ‹ÏË‹Î ’Λı, ±ı¿ ËÌ ›Î«fiÎ ¿flo...
’Î’ Z΋Π¿fl ∞‰fi ÿı ÿı... ÿ›Î ¿Ì ›Î«fiÎ ¿flo...
÷ıflÌ ±ÎflΑfiÎ ¿flo...
V≤„WÀ ¿ı Ëfl ±ı¿ ¿HÎ ¿H΋ıÓ, »Î›Î ˈ ÷ıflÌ ËÌ ‹ÏË‹Î ¿Î flÎ√,
’ZÎÌ ¤Ì ¿fl÷ı ˈ ÷ıflÌ ’˛Â_ÁÎ, Ëfl ’· ÁfiÎ÷ı ˈ ±Îfi_ÿ ¿Î flÎ√,
÷ıflÌ ËÌ ¤„@÷ ‹…ı √˛ËHΠˢ, ±ı¿ ËÌ ›Î«fiÎ ¿flo...
’Î’ Z΋Π¿fl ∞‰fi ÿı ÿı... ÿ›Î ¿Ì ›Î«fiÎ ¿flo...
÷ıflÌ ±ÎflΑfiÎ ¿flo...
Ö
÷η — ÿÎÿflÎ
¥÷fiÌ Â„@÷ Ë‹ıÓ ÿıfiÎ ÿÎ÷Î, ‹fi ¿Î ωrÎÁ ¿‹Ωıfl ˢfiÎ
Ë‹ «·ı fiı¿ flV÷ı ’ı Ë‹Áı, ¤Ò· ¿fl¤Ì ¿˘¥ ¤Ò· ˢfiÎ... ¥÷fiÌ Â„@÷...
ÿÒfl ±iÎÎfi ¿ı ˢ ±_‘ıflı, ÷Ò Ë‹ıÓ iÎÎfi ¿Ì fl˘ÂfiÌ ÿı,
Ëfl ⁄flÎ¥ Áı ⁄«÷ı flËı Ë‹, ∞÷fiÌ ¤Ì ÿı ¤·ı Ï…_ÿ√Ì ÿı

108
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
⁄ˆfl ˢfiÎ Ï¿ÁÌ¿Î Ï¿ÁÌ Áı, ¤Î‰fiÎ ‹fi ‹ıÓ ⁄ÿ·ı ¿Ì ˢfiÎ... ¥÷fiÌ Â„@÷...
Ë‹ fi Á˘«ıÓ Ë‹ıÓ @›Î Ï‹·Î ˈ, Ë‹ ›ı Á˘«_ı Ï¿›Î @›Î ˈ ±’˝HÎ
e· ¬ÂÌ›˘Ó ¿ı ⁄Î_Àı Á¤Ì ¿˘, Á⁄ ¿Î ∞‰fi¤Ì ⁄fi Ω›ı ‹‘⁄fi
±’fiÌ ¿vfiÎ ¿Î …· ÷Ò ⁄Ëοı, ¿flÿı ’Ήfi Ëfl ±ı¿ ‹fi¿Î ¿˘fiÎ... ¥÷fiÌ Â„@÷...
Ö
÷η — ÿÎÿflÎ
Ë‹ ¿˘ ‹fi ¿Ì „@÷ ÿıfiÎ ‹fi ω…› ¿flıÓ
ÿÒÁfl˘Ó ¿Ì …› Áı ’Ë·ı ¬ÿ ¿˘ …› ¿flıÓ... Ë‹ ¿˘ ‹fi ¿Ì...
¤ıÿ¤Î‰ ±’fiı Ïÿ· Áı ÁÎŒ ¿fl ¿ıÓ
ÿ˘V÷˘Ó Áı ¤Ò· Ë˘Ó ÷˘ ‹ÎŒ ¿fl ¿ıÓ
…^à Áı ⁄«ı flËı Á« ¿Î ÿ‹ ¤flıÓ..
ÿÒÁfl˘Ó ¿Ì …› Áı ’Ë·ı ¬ÿ ¿˘ …› ¿flıÓ... Ë‹ ¿˘ ‹fi ¿Ì...
‹„U¿·ı ’Õı ÷˘ Ë‹ ’ı ¥÷fiÎ ¿‹˝ ¿fl
ÁÎ◊ ÿıÓı ÷˘ ‘fl‹ ¿Î «·ıÓ ÷˘ ‘‹˝ ’fl
¬ÿ ’ı Ë˙Á·Î flËı ⁄ÿÌ Áı fiÎ Õflı...
ÿÒÁfl˘Ó ¿Ì …› Áı ’Ë·ı ¬ÿ ¿˘ …› ¿flıÓ... Ë‹ ¿˘ ‹fi ¿Ì...
Ö
÷η — ÿÎÿflÎ
Ëı ÂÎflÿı ‹Î, Ëı ÂÎflÿı ‹Î ±iÎÎfi÷Î Áı Ë‹ıÓ ÷Îfl ÿı ‹În
Ëı ÂÎflÿı ‹Î...
÷Ò V‰fl ¿Ì ÿı‰Ì ›ı Á_√Ì÷ ÷…Áı, Ëfl ÂOÿ ÷ıflÎ ‹În Ëfl √Ì÷ ÷…Áı
Ë‹ ˈ ±¿ı·ı ‹În Ë‹ ˈ ±‘flı, ÷ıflÌ ÂflH΋ıÓ Ë‹ıÓ M›Îfl ÿı ‹În...
Ëı ÂÎflÿı ‹Î...
‹Ïfi›˘Ófiı Á‹∞ √Ïfi›˘Ófiı ΩfiÌ ‰ıÿ˘Ó ¿Ì ¤ÎÊÎ ’flÎfi˘Ó ¿Ì ⁄ÎfiÌ
Ë‹ ¤Ì ÷˘ Á‹…ıÓ Ë‹ ¤Ì ÷˘ ΩfiıÓ Ï‰zÎ ¿Î Ë‹¿˘ ±Ï‘¿Îfl ÿı ‹Î...
Ëı ÂÎflÿı ‹Î...
÷Ò rı÷‰HÎa ¿‹· ’ı Ï⁄flÎ…ı ËÎ◊˘Ó ‹ıÓ ‰ÌHÎÎ ‹¿<À Áfl ’ı ÁÎ…ı
Ë‹ ¿˘ ±_‘ıfl˘Ó Áı Ïfi¿Î· ÿı ‹În, Ë‹¿˘ μΩ·˘Ó ¿Î Á_ÁÎfl ÿı ‹În...
Ëı ÂÎflÿı ‹Î...
Ö
flÎ√ — ¤ˆfl‰Ì ÷η — ¿Ëfl‰Î - ‹K›·›
‹ˆhÎÌ ¤Î‰fi_ ’ωhÎ {flb_ ‹… ˈ›Î‹Î_ ‰èÎÎ ¿flı,
Â¤ ◊α˘ ±Î Á¿· ωrfi_ ±ı‰Ì ¤Î‰fiÎ ÏfiI› flËı... ‹ˆhÎÌ ¤Î‰fi_...
√HÎ◊Ì ¤flı·Î √HÎÌ…fi ÿı¬Ì ˈ›_ ‹Îfl_ L≤I› ¿flı,
±ı Á_÷˘fiÎ «flHÎ ¿‹·‹Î_, ‹… ∞‰fifi_ ±K›˝ flËı.... ‹ˆhÎÌ ¤Î‰fi_...
ÿÌfi øÒfl fiı ‘‹˝ Ï‰Ë˘HÎÎ, ÿı¬Ì Ïÿ·‹Î_ ÿÿ˝ flËı,
¿wHÎÎ ¤ÌfiÌ ±Î_¬˘‹Î_◊Ì ±lfi˘ Â¤ ô΢÷ ‰Ëı.... ‹ˆhÎÌ ¤Î‰fi_...
‹Î√˝ ¤Ò·ı·Î ∞‰fi ’Ï◊¿fiı, ‹Î√˝ «Ÿ‘‰Î ∂¤˘ flË_
¿flı μ’ıZÎÎ ±ı ‹Îfl√fiÌ ÷˘›ı Á‹÷Î Ï«kÎ ‘fl_... ‹ˆhÎÌ ¤Î‰fi_...
‹Îfi‰÷ÎfiÌ ‘‹˝ ¤Î‰fiΠˈ›ı Á˙ ‹Îfi‰ ·Î‰ı,
‰ıfl {ıflfiÎ ’Î’ ÷∞fiı, ‹_√· √Ì÷˘ ±ı √Ήı.... ‹ˆhÎÌ ¤Î‰fi_...
- Ï«hΤÎfi
109
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 Á˙fi_ ¿fl˘ ¿S›ÎHÎ, ÿ›Î‚ ’˛¤, Á˙fi_ ¿fl˘ ¿S›ÎHÎ,
fifl fiÎflÌ ’Â-’ZÎÌfiÌ ÁÎ◊ı, ∞‰ …_÷fi_ ÷‹Î‹... ÿ›Î‚ ...
…√fiΉÎÁ̱˘ Á˙ Á¬ ¤˘√‰ı, ±Îfi_ÿı flËÌ ±Ã˘ Ω‹.... ÿ›Î‚ ...
ÿÏfi›Î‹Î_ ÿflÿ ÿ¿Î‚ ’Õı fiËŸ, ·Õı fiËŸ ¿˘¥ √΋... ÿ›Î‚ ...
Á‰ı˝ …√ı Á¬¿ÎflÌ ‰‘ı fiı, ‰‚Ì ‰‘ı ‘fi ‘ÎL›... ÿ›Î‚ ...
¿˘¥ ¿˘¥fi_ ⁄Òw_ fi ≥E»ı, Á˙fi_ ≥E»ı Á˙ Á‹Îfi... ÿ›Î‚ ...
’˘÷ ’˘÷ÎfiÎ ‘‹˝ ’˛‹ÎHÎı, Á‰˝ ¤…ı ¤√‰Îfi... ÿ›Î‚ ...
Ωÿ‰ ÿÎÁfiÎ ÿÎÁ ’˘¿Îflı, ’˛ı‹ı ¿flÌ ’˛HÎ΋... ÿ›Î‚ ...
Ö
ËηflÕÎ_
±ı¿ … ±ZÎfl ±‹fl »ı ±ı¿ ‹_hÎ »ı ‹În !
ËηflÕÎfi_ Ëı÷ ‰flÁ÷_ Ë···... Ë···... ËÎ
ÿı‰˘±ı ÿÌ‘ı·_ ±‹fl÷ ÿÏfi›Î ±ı @›Î_ ’Ì‘_ !
‹Î÷ÎfiÌ ‹‹÷Îfi_ ±‹fl÷ Á˙±ı «Î¬Ì ·Ì‘_,
±ÎÂÌ‰Î˝ÿ …fiı÷ÎfiÎ ÷˘ ¿ÿÌ fi◊Ì ¿fl‹Î÷Î...
ËηflÕÎfi_ ‰flÁ‰_ Ë··· Ëı÷ ±ı¿ … ±ZÎfl
¥rfl‹Î_ ÿÏfi›ÎfiÌ l©Î ◊Î÷Ì ±ÎCÎÌ-’λÌ
Á÷›√‹Î_ ’HÎ ‹Î÷Î ÁΫÌ, ¿·›√‹Î_ ’HÎ ÁΫÌ,
‹Î÷ÎfiÎ ·Î·fi-’ηfi‹Î_ Á˙ ’΋ı »ı ÂÎ÷Î
ËηflÕÎ_fi_ Ëı÷ ‰flÁ÷_, Ë···... Ë···... ËÎ. ±ı¿ … ±ZÎfl...
- lÌ ‰ıHÎ̤Υ ’fl˘ÏË÷
Ö
¿˘¥ Ïÿ” ÁÎ_¤flı...ÁÎ_¤flı fiˆ ‹Î ‹fiı ¿˘¥ Ïÿ ÁÎ_¤flı fiˆ.
¿ı‰Ì ËÂı fiı ¿ı‰Ì fiˆ ‹Î ‹fiı ¿˘¥ Ïÿ ÁÎ_¤flı fiˆ.
¿˘¿ ¿˘¿ ‰Îfl ‰‚Ì flQ‹÷ ‰«Î‚ı ‹ÎflÎ ¿Îfi‹Î_ √HÎ√HÎ ◊Λ,
Ë÷÷÷fiÌ ËÏ՛ΒÎÀÌ‹Î_ ‹Îfi˘ Â⁄ÿ Á_¤‚Λ,
‹Î ΩHÎı ÏËo«¿˘fl÷Ì ‰¥ √¥, ËηÎ_fiÎ ÁÒfl ◊˘ÕÎ ‰ıfl÷Ì √¥... ¿˘¥ Ïÿ” ÁÎ_¤flı...
lΉHÎfiÌ ¿˘¿ ¿˘” ‰ı”·Ì Á‰Îfl‹Î_ ÁÎ_¤flÌ ±Î‰ı ⁄Î,
’ÎÏflΩ÷¿fiÌ ‹ÌÃÌ Á√_‘ ·¥ ‰ÎÕ̱ı◊Ì ±Î‰÷˘ ‰Î,
ÿı‰fiı ’Ò…÷Ì e· ·ˆ ·ˆ ‹Î ±ıfiÌ QËıÓı¿ QËıÓı¿ ‹ı·÷Ì √¥... ¿˘¥ Ïÿ” ÁÎ_¤flı...
ÁÒ‰ÎfiÎ ¬_Õfiı ¬ÒHÎı ⁄ıÁÌfiı ¿ÿÌ ±Î¤‹Î_ ‹ÌÀ ‹Î_Õ<_,
‹ÎfiÌ ±Î_¬˘ … ΩHÎı Ωı¥ flËÌ »ı ‹fiı ±ı‹ ‹fi ◊Λ √Î_Õ<_,
÷√‹√ ÷ο÷Ì ¬˘⁄·ı ·ˆ, √√fi‹Î_ ±ı … ÿ√ «˘Õ÷Ì √ˆ... ¿˘¥ Ïÿ” ÁÎ_¤flı...
- {‰ıfl«_ÿ ‹ıCÎÎHÎÌ
Ö
…fifiÌfiÌ ΩıÕ Á¬Ì ! fiÏË …Õı flı ·˘·,
‹ÌÃÎ ‹‘ fiı ‹ÌÃÎ ‹ıË·Î flı ·˘·, ±ı◊Ì ‹ÌÃÌ ÷ı ‹˘flÌ ‹Î÷ flı, …fifiÌfiÌ ...
’˛¤fiÎ ±ı ’˛ı‹ ÷HÎÌ ’Ò÷‚Ì flı ·˘·, …√◊Ì …\ÿıflÌ ±ıfiÌ Ω÷ flı... …fifiÌfiÌ...

110
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
±‹ÌfiÌ ¤flı·Ì ±ıfiÌ ±Î_¬ÕÌ flı ·˘·,TËηfiÎ_ ¤flı·Î_ ±ıfiÎ ‰ıHÎ flı... …fifiÌfiÌ...
ËÎ◊ √Ò_◊ı· ±ıfiÎ ËÌflfiÎ flı ·˘·, ˈ›_ Ëı‹_÷ ¿ıflÌ Ëı· flı... …fifiÌfiÌ...
ÿı‰˘fiı ÿÒ‘ ±ıfiÎ_ ÿ˘èηÎ_ flı ·˘·, ÂÂ̱ı ÁŸ«ı· ±ıfiÌ Á˘Õu flı... …fifiÌfiÌ...
…√fi˘ ±Î‘Îfl ±ıfiÌ ±Î_√‚Ì flı ·˘·, ¿Î‚Ω‹Î_ ¿ˆÓ¿ ¤›Î˝ ¿˘Õ flı... …fifiÌfiÌ...
Ï«kÎÕ<_ «Õı· ±ıfi_ «Î¿Õı flı ·˘·, ’‚fiÎ ⁄Î_‘ı· ±ıfiÎ ’˛ÎHÎ flı... …fifiÌfiÌ...
‹Ò_√Ì ±ÎÏÂÊ μflı ‹fl¿÷Ì flı ·˘·, ·ı÷Î_ ¬ÒÀı fi ±ıfiÌ SËÎHÎ flı... …fifiÌfiÌ...
‘fl÷Ì‹Î÷Λı ËÂı ‘˛Ò…÷Ì flı ·˘·, ±«‚Î ±«Ò¿ ±ı¿ ‹Î› flı... …fifiÌfiÌ...
√_√ÎfiÎ fiÌfl ÷˘ ‰‘ı-CÎÀı flı ·˘·, Áfl¬˘ ±ı ’˛ı‹fi˘ ’˛‰ÎË flı... …fifiÌfiÌ...
‰flÁı CÎÕÌ¿ T›˘‹ ‰Îÿ‚Ì flı ·˘·, ‹ÎÕÌfiÎ ‹ıCÎ ⁄Îflı ‹ÎÁ flı... …fifiÌfiÌ...
«‚÷Ì «_ÿÎfiÌ ÿÌÁı «Î_ÿfiÌ flı ·˘·, ±ıfi˘ fiÏË ±Î◊‹ı μΩÁ flı... …fifiÌfiÌ...
- ÿ΋˘ÿflÿÎÁ ⁄˘ÀÎÿ¿fl
Ö
·Bfi√Ì÷
¿o¿< »Î_ÀÌ ¿o¿˘÷flÌ ‹˘¿·˘ flı, CÎıfl ‹Î_Õu˘ »ı ‹˘À˘ …√fi flı... ¿o¿< »Î_ÀÌ...
‹ÎflÎ ÁÁflÎ ±ÎT›Î fiı ÁÎÁ ±Î‰Âı, ±ı¿ fi ±ÎT›˘ ‹Îfl˘ ‰Ìfl flı... ¿o¿< »Î_ÀÌ...
‹ÎflÎ …ıà ±ÎT›Î fiı …ıÃÎHÎÌ ±Î‰Âı, ±ı¿ fi ±ÎT›˘ ‹Îfl˘ ·ÎÕ¿˘ ‰Ìfl flı... ¿o¿< »Î_ÀÌ...
‹ÎflÎ Ïÿ›fl ±ÎT›Î fiı ÿıflÎHÎÌ ±Î‰Âı, ±ı¿ fi ±ÎT›˘ ‹Îfl˘ ‹ÎÕÌΩ›˘ ‰Ìfl flı... ¿o¿< »Î_ÀÌ...
‹ÎflÎ_ fiHÎÿÌ ±ÎT›Î fiı ‰‘΋HÎÌ ·ÎT›Î_ flı, ¤Î¥ ±ÎT›Î ÷‹ÎflÎ ‰Ìfl flı, ¿o¿< »Î_ÀÌ...
‰ÌflÎ ±ÎT›Î fiı ¤Î¤Ì ±Î‰Âı flı, ‹ÎflÌ ¤Î¤Ì ±Î‰ı fiı fl_√ flËıÂı flı... ¿o¿< »Î_ÀÌ...
Ö
¿˘¥ ·Î·-·Î· ‰Î_ÁfiÎ ‹Î_Õ‰ÕÎ ⁄_‘Ή˘, ¿˘¥ ·Ì·Ì-’Ì‚Ì ¤Î÷fiÎ «_ÿfl‰Î «Ì÷flΉ˘.
±Î… Â¤Ïÿfi ±Î›˘ ‹Îflı ±Î_√ÏHΛı... ¿˘¥ ·Î·-·Î· ‰Î_ÁfiÎ...
¿o¿< »Î_ÀÌfiı ‹ıÓ ÷˘ ·¬Ì flı ¿o¿˘÷flÌ, ±ZÎ÷ e·ÕÎ_◊Ì Œ¥⁄αı ‰‘ΉÌ,
Ëı ‹ıÓ ÷˘ ·√fi ·Ì‘Î »ı ‹ÎflÌ ·ÎÕ¿ÌfiÎ_... ¿˘¥ ·Î·-·Î· ‰Î_ÁfiÎ...
ÁΉflı Á˘fiÎfiÌ ⁄ıfifiı fi◊HÎÌ CÎÕÎ‰Ì ÿ™, fi‰fi‰ flIfi˘◊Ì ±ıfiı flı …ÕÎ‰Ì ÿ™
’ËıflÌ ‰ËηÌ⁄ıfi «Î·Ì ±Î… ÁÎÁÏfl›ı... ¿˘¥ ·Î·-·Î· ‰Î_ÁfiÎ...
Ö
±Î·Î ·Ì·Î ÷ı ‰Î_Áfi˘ ‹Î_Õ‰Õ˘, ·Ì·Î ¿ı‚fiÎ V÷_¤ fl˘’Ή˘ flı.
±‰Áfl wÕ˘ ±Î_√ÏHΛı... ±Î·Î ·Ì·Î_ ÷ı ‰Î_Áfi˘ ‹Î_Õ‰Õ˘...
flÎ÷Î fl_√fi˘ ¤Î÷Ì√‚ «_ÿfl‰˘, ±ÎÁ˘ ’η‰fiÎ ÷˘flHÎ ⁄_‘Ή˘ flı,
±‰Áfl wÕ˘ ±Î_√ÏHΛı... ±Î·Î ·Ì·Î_ ÷ı ‰Î_Áfi˘ ‹Î_Õ‰Õ˘...
·Ì‘Î_ ·Ì‘Î_ ·√fi ‹ÎflÌ ·ÎÕ¿ÕÌ, ¿˘¥ …HÎ÷· ΩıÊÌÕÎ ÷ıÕΉ˘ flı,
±‰Áfl wÕ˘ ±Î_√ÏHΛı... ±Î·Î ·Ì·Î_ ÷ı ‰Î_Áfi˘ ‹Î_Õ‰Õ˘...
œ˘·-hÎÎ_ÁÎfiı fi˘⁄· ÂflHÎΛ_, ±Î…ı ‹Î_Õ‰Õı «˘CÎÏ՛Π‰√ÕΉ˘,
±‰Áfl wÕ˘ ±Î_√ÏHΛı... ±Î·Î ·Ì·Î ÷ı ‰Î_Áfi˘ ‹Î_Õ‰Õ˘...
Ö
‘˘‚
±Î… Á¬Ì ±Îfi_ÿfiÌ Ëı·Ì, ËÏfl‹¬ Ωı¥fiı Ë_ ◊¥ »\_ flı CÎı·Ì.
‹ËÎ flı ‹ÏfifiÎ K›Îfi‹Î_ fiΉı, ÷ıflı Â΋ς›Îı∞ ‹…fiı ⁄˘·Î‰ı. ±Î… Á¬Ì...
…ı Á¬fiı ¤‰ ⁄˛õÎ flı ¥E»ı, ÷ı flı Â΋ς›˘∞ ‹…fiı flı ’Ì»ı,
fi √¥ √_√Î √˘ÿΉflÌ ¿ÎÂÌ, CÎıfl ⁄ıÃÎ_ ‹Y›Î ±ZÎfl‰ÎÁÌ. ±Î… Á¬Ì...
111
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 ÷’ flı ÷Ì◊˝‹Î_ Ë_ ¿o¥ fi‰ Ωb_, ÁËı…ı ÁËı…ı Ë_ ÷˘ Á¬ÕÎ_ flı ‹Îb_,
…ıfl΋ ¿Ëı V‰Î‹Ì ÁËı…ı flı ‹Ï‚›Î_, ‰Î÷fiÌ ‰Î÷ı ‰Î_·˘ ±œ‚¿ œÏ‚›Î. ±Î… Á¬Ì...
Ö
√fl⁄Ì
¢¤Î Á·HÎÎ U›Î‹fiÌ, ÷_ Ωıfiı Á¬Ì, ¢¤Î Á·HÎÎ U›Î‹fiÌ.
¿˘ÏÀ ¿oÿ’˝fiı ·Ω‰ı ±ıfi_ ‹¬Õ<_, ŒÌyÌ ’Õı »ı ¿‚Î ¿Î‹fiÌ. ÷_ Ωıfiı Á¬Ì...
Áÿ˚√HÎ ÁÎ√fl fiÀ‰fl fiÎ√fl, ⁄Ï·ËÎflÌ Ë_ ±ıfiÎ fi΋fiÌ. ÷_ Ωıfiı Á¬Ì...
¿˘ÏÀ ±Î¤ÒÊHÎfi_ ±ıflı ¤ÒÊHÎ, ÁÌ‹Î ÷_ »ı ±ı ±Ï¤fl΋fiÌ. ÷_ Ωıfiı Á¬Ì...
…ı ±˘‚¬ı ÷ıfiı ÷˘ ±ı ÁÎfl Á‰˝fi˘, ⁄Ì∞ ‰V÷ ÷ı fi◊Ì ¿Î‹fiÌ. ÷_ Ωıfiı Á¬Ì...
±fi’‹ ±ı ±·⁄ı·˘ flÏÁ›˘, ∞‰fi ‹Ò‚Ì »ı ÿ›Îfl΋fiÌ. ÷_ Ωıfiı Á¬Ì...
Ö
U›Î‹ fl_√ Á‹Ì’ı fi Ω‰_, ‹Îflı ±Î… ◊¿Ì U›Î‹ fl_√ Á‹Ì’ı fi Ω‰_,
…ı‹Î_ ¿Î‚Πfiı ÁË ±ı¿ Áfl¬_, Á‰˝‹Î_ ¿’À ËÂı ±Î‰_ ? ... ‹Îflı ±Î…...
¿V÷flÌfiÌ Ï⁄_ÿÌ ÷ı ¿fl_ fi ··ÎÀı, ¿Î…‚ fi ±Î_¬‹Î_ ±_Ω‰_... ‹Îflı ±Î…...
¿˘Ï¿·Îfi˘ ÂOÿ Áb_ fiÏË ¿Îfiı, ¿Î√‰ÎHÎÌ Â¿>fi‹Î_ fi ·Î‰_... ‹Îflı ±Î…...
Ïfi·Î_⁄fl ¿Î‚Î ¿o«¿Ì fi ’Ëıfl_, …‹fiÎfiÎ fiÌfl‹Î_ fi fiËΉ_... ‹Îflı ±Î…...
‹fl¿÷ ‹ÏHÎfiı ‹ıCÎ ƒWÀı fi Ωı‰Î_, Ω_⁄ ‰_I›Î¿ fi ¬Î‰_... ‹Îflı ±Î…...
ÿ›ÎfiÎ ’˛Ì÷‹ ÁÎ◊ı ‹¬ı fi΋ ·Ì‘˘, ‹fi ¿Ëı ’·¿ fi Ïfi¤Î‰_... ‹Îflı ±Î…...
Ö
CÎÒ‹÷˘ CÎÒ‹÷˘ Ω›, ±Î… ‹Îfi˘ √fl⁄˘ CÎÒ‹÷˘ Ω›.
’‰fi {’ÎÀÎ ¬Î› ÷˘ › ‹Îfi˘ √fl⁄˘ CÎÒ‹÷˘ Ω›... Àı¿
’Ëı·ı ÷ı √fl⁄ı ±_⁄ı ‹Î fiÌÁ›Î_˝, ·‚Ì ·‚Ì √fl⁄Î √Λ... ±Î… ‹Îfi˘...
⁄Ì…ı ÷ı √fl⁄ı ±_⁄ı ‹Î fiÌÁ›Î*, ÁÎ◊Ì Á¬Ì±˘fi˘ Á_√Î◊... ±Î… ‹Îfi˘...
hÎÌ…ı ÷ı √fl⁄ı ±ÎÂÎ’flÌ fiÌÁ›Î*, ÿı‰Î „@÷ ‹_Õ‚fiı ÁÎ◊... ±Î… ‹Îfi˘...
V‰√˝ ÷HÎÎ ÿı‰˘ ÁË √fl⁄Îfiı Ωı÷Î_, ’W’˘fiÌ T≤„WÀ ◊Λ... ±Î… ‹Îfi˘...
√fl⁄Îfiı Ωı÷Î_ ⁄ηÕÎ_ ±Î…ı, √Î_ÕÎ_ CÎı·Î_ ◊¥ Ω›... ±Î… ‹Îfi˘...
√fl⁄Îfiı Ωı÷Π„@÷ ‹_Õ‚ ±Î…ı, √Î_Õ<_ CÎı·_ ◊¥ Ω›... ±Î… ‹Îfi˘...
√fl⁄Îfiı ÿ̉Õı ÁÒfl… fiı «_ÿÎ, ±_⁄Î ‹Î ŒflÌ ŒflÌ √Λ... ±Î… ‹Îfi˘...
Á΋σ ‹Î÷Î ¶Îflı ’‘ΛÎ*, ±ÎÂÎ’flÌ ‹Î÷Î ¶Îflı ’‘ΛÎ*
±¤Î√Ì √HηΠ√Λ, ¤@÷…fi √fl⁄Î √Λ... ±Î… ‹Îfi˘...
Ö
·˘¿√Ì÷
¿oÃı w’fi_ ËηflÕ<_ fiı ±Î_¬ı ‹ÿfi˘ ¤Îfl
CÎÒ_CÎÀ‹Î_ Ωı⁄fifiÌ F‰Î‚Î {Î_{flfi˘ {fi¿Îfl
·Î_⁄˘ »ıÕ˘ »Î›·fi˘ fiı √…fl˘ ¤Îfl˘¤Îfl
·À¿ ‹À¿fiÌ «Î· «Î·÷Ì …\±˘ √…˝flÌ fiÎfl
·Î_⁄˘ Õ√·˘ fiı ‹Ò»˘ ‰Î_¿ÕÌ ÂÌflı ’ÎCÎÕÌ flÎ÷Ì
÷˘‚Ì ÷˘‚Ì fiı ⁄˘· ⁄˘·÷˘ »ı·»⁄Ì·˘ √…flÎ÷Ì
±flı ÷fi »˘À<_ ’HÎ ‹fi ‹˘À<_, »ı ¬‹Ìfl‰_÷Ì ΩÏ÷
¤·ı ·Î√÷˘ ¤˘‚˘ Ë_ ÷˘ »ı·»⁄Ì·˘ √…flÎ÷Ì.
Ö
112
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 ¬Q‹Î ‹ÎflÎ fi_ÿ∞fiÎ ·Î·, ‹˘fl·Ì @›Î_ flı ‰√ÎÕÌ.
√˘’̱˘ ÿ˘ÕÌ ÿ˘ÕÌ Ω›, ‹˘fl·Ì @›Î_ flı ‰√ÎÕÌ.
Ë_ ÷˘ ÁÒ÷Ì”÷Ì ‹ÎflΠ›fi¤‰fi‹Î_, ÁÎ_¤Y›˘ ‹˘fl·Ìfi˘ fiÎÿ,
‹˘fl·Ì @›Î_ flı ‰√ÎÕÌ... ¬Q‹Î ‹ÎflÎ ....
±ı flı ‹˘fl·Ì±ı ‹fi ‹Îfl_ ‹˘èÎ_, ‹ıS›Î_ »ı CÎfl fiı ⁄Δfl,
‹˘fl·Ì @›Î_ flı ‰√ÎÕÌ... ¬Q‹Î ‹ÎflÎ ....
⁄ıÕ<_ ‹ıS›_ »ı ‹ıÓ ÷˘ Áfl˘‰fl {Ò·÷_, πœ˘HÎÌ ±Î_⁄ÎfiÌ Õ΂,
‹˘fl·Ì @›Î_ flı ‰√ÎÕÌ... ¬Q‹Î ‹ÎflÎ ....
- fiflÏÁ_Ë ‹Ëı÷Î
Ö
ÂıflÌ ‰‚Î‰Ì ÁF… ¿fl_ CÎflı ±Î‰˘fiı
±Î_√ÏHαı ’◊flΉ_ e·, ‹Îflı CÎflı ±Î‰˘fiı
μ÷ÎflÎ ÿıÂ_, ±˘flÕÎ CÎflı ±Î‰˘fiı
ÿıÂ_ ÿıÂ_ ‹ıÕÌfiÎ ‹˘·, ËÏfl CÎflı ±Î‰˘fiı... ÂıflÌ ‰‚ΉÌ...
¤˘…fi ÿıÂ_ ·Î’ÂÌ CÎflı ±Î‰˘fiı
ÿıÂ_ ÿıÂ_ ÁοÏfl›˘ ¿oÁÎfl, ËÏfl CÎflı ±Î‰˘fiı... ÂıflÌ ‰‚ΉÌ...
‹¬‰ÎÁ ÿıÂ_ ±ı·«Ì CÎflı ±Î‰˘fiı
ÿıÂ_ ÿıÂ_ ’Îfi⁄ÌÕÎ_ ’«ÎÁ, ‹Îflı CÎflı ±Î‰˘fiı... ÂıflÌ ‰‚ΉÌ...
fl‹÷ ÿıÂ_ Á˘√ÃÎ_ CÎflı ±Î‰˘fiı
ÿıÂ_ ÿıÂ_ ’ÎÁÎfiÌ ΩıÕ, ËÏfl CÎflı ±Î‰˘fiı... ÂıflÌ ‰‚ΉÌ...
’˘œHÎ ÿıÂ_ œ˘Ï·›Î CÎflı ±Î‰˘fiı
ÿıÂ_ ÿıÂ_ ÏËoÕ˘‚άÎÀ, ËÏfl CÎflı ±Î‰˘fiı... ÂıflÌ ‰‚ΉÌ...

Ö
‹ÎÕÌ Ë_ ÷˘ ⁄Îfl ⁄Îfl ‰flÁı ±Îω›˘
‹ÎÕÌ ‹ıÓ ÷˘ fi˘ ÿÌÃÌ ’Î÷·ÕÌ ’fl‹Îfl flı,
ΩÕı∞ ‹Î ! ‹˘·‹Î_ ÿ̉˘ Â√ ⁄‚ı...
ÿÌ¿flÎ ! ËıÃÎ_ flı ⁄ıÁÌfiı ËÏ◊›Îfl »˘Õu flı
¿·ˆ›Î¿<_‰fl, ’ÎHÎÌ ¤flÌfiı Ë‹HÎÎ ±Î‰Âı... ‹ÎÕÌ Ë_ ÷˘....
‹ÎÕÌ ! ¿>‰Î fiı ‰ÎT›_ Ë_ Ωı¥ ‰Y›˘ flı
‹ÎÕÌ ‹ıÓ ÷˘ fi˘ ÿÌÃÌ ’Î÷·ÕÌ ’fl‹Îfl flı
ΩÕı∞ ‹Î ! ‹˘·‹Î_ ÿ̉˘ Â√ ⁄‚ı flı... ‹ÎÕÌ Ë_ ÷˘
ÿÌ¿flÎ ! ËıÃ˘ ⁄ıÁÌfiı ËÏ◊›Îfl »˘Õu flı
¿·ˆ›Î¿<_‰fl, ÿ‚HÎÎ ÿ‚Ìfiı Ë‹HÎÎ_ ±Î‰Âı flı
‹ÎÕÌ ! CÎ_ÏÀ›_ fiı CÎ_À·Î, Ë_ Ωı¥ ‰Y›˘ flı
‹ÎÕÌ ‹ıÓ ÷˘ fi˘ ÿÌÃÌ ’Î÷·ÕÌ ’fl‹Îfl flı
ΩÕı∞ ‹Î ! ‹˘·‹Î_ ÿ̉˘ Â√ ⁄‚ı flı... ‹ÎÕÌ Ë_ ÷˘
ÿÌ¿flÎ ! ËıÃ˘ ⁄ıÁÌfiı ËÏ◊›Îfl »˘Õu flı
¿·ˆ›Î¿<_‰fl, ‘Îfi ¬Î_ÕÌfiı Ë‹HÎÎ_ ±Î‰Âı
‹ÎÕÌ ! ¬Î_ÕHÎÌ fiı ¬Î_ÕÏHΛΠË_ Ωı¥ ‰Y›˘ flı
‹ÎÕÌ ‹ıÓ ÷˘ fi˘ ÿÌÃÌ ’Î÷·ÕÌ ’fl‹Îfl flı
ΩÕı∞ ‹Î, ‹˘·‹Î_ ÿÌ‰Õ˘ Â√ ⁄‚ı flı... ‹ÎÕÌ Ë_ ÷˘
Ö
113
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 ±‹ı ‹ÏË›ÎflÎ flı √˘¿<‚ √΋fiÎ
‹Îflı ‹ËÌ ‰ı«‰Îfiı Ω‰Î_... ‹ÏË›ÎflÎ flı...
‹Î‰ÕÌ …¢ÿÎ∞ ¿Îfi∞fiı ‰Îfl˘
ÿ—¬ÕÎ ÿÌ›ı ËΩfl˘ fi_ÿ∞fi˘ ·Î·˘
Ëı... ‹Îflı ÿ—¬ ÁËı‰Î fiı ¿Ëı‰Î... ‹ÏË›ÎflÎ flı...
‹◊flÎfiÌ ‰ÎÀ ‹ËŸ ‰ı«‰Îfiı fiÌÁflÌ
fiÀ¬À ±ı fi_ÿ¿<_‰fl ‹Î_√ı »ı ÿÎHÎ∞
Ëı... ‹Îflı ÿÎHÎ ÿı‰Î fiı ·ı‰Î... ‹ÏË›ÎflÎ flı...
fiflÏÁ_Ëfi˘ fi_ÿ¿<_‰fl ·ÎÕ¿Õ˘ ¿Îfi∞
μ÷Îflı ±Î÷‹◊Ì ¤‰¤‰fiÎ ¤Îfl∞
Ëı... ‹Îflı Ïfi‹˝‚ ˈÕÎfiÌ ‰Î÷ ¿Ëı‰Î...
‹ÏË›ÎflÎ flı √˘¿<‚ √΋fiÎ... ‹ÏË›ÎflÎ flı...
Ö
Ëı ∞ ÷ÎflÎ_ ±Î_√ÏHΛÎ_ ’Ò»Ìfiı …ı ¿˘¥ ±Î‰ı flı,
±Î‰¿Îfl˘ ‹ÌÃ˘ ±Î’…ı flı...∞.
Ëı ∞ ÷ÎflÌ ’ÎÁı flı Á_¿À ¿˘¥ Á_¤‚Ήı flı,
⁄fiı ÷˘ ◊˘Õ<_ ¿Î’…ı flı...∞. ±Î‰¿Îfl˘...
‹Îfi‰ÌfiÌ ’ÎÁı ¿˘¥ ‹Îfi‰Ì fi ±Î‰ı flı...
Ëı ∞ ÷ÎflÎ Ïÿ‰Á˘ ÿı¬Ìfiı ÿϬ›Î ±Î‰ı flı... ±Î‰¿Îfl˘...
¿ı‹ ÷‹ı ±ÎT›Î »˘ ? ±ı‹ fi‰ ¿Ëı…ı,
Ëı ∞ ±ıfiı ‘Ìflı flı ‘Ìflı ÷_ ⁄˘·‰Î ÿı…ı flı... ±Î‰¿Îfl˘...
‰Î÷ ±ıfiÌ ÁÎ_¤‚Ì, ±ÎÕ<_ fi‰ Ωı …ı,
Ëı ∞ ±ıfiı ‹Î◊_ flı Ë·Î‰Ì Ë˘Ó¿Îfl˘ ÷_ ÿı…ı flı... ±Î‰¿Îfl˘...
¿Î√ ±ıfiı ’ÎHÎÌ ’Î…ı, ¤ı‚˘ ⁄ıÁÌ ¬Î…ı flı.
Ëı∞ ±ıfiı {Î_’Î flı Á‘Ì ÷_ ‹ı·‰Îfiı Ω…ı flı... ±Î‰¿Îfl˘...
Ö
fiÎ√fl fi_ÿ∞fiÎ_ ·Î·, ‹Î÷Î …¢ÿÎfiÎ_ ¿Îfi, flÎÁ fl‹_÷Î ‹ÎflÌ fi◊HÎÌ ¬˘‰ÎHÎÌ.
¿Î”fiÎ …ÕÌ Ë˘› ÷˘ ±ÎS›, (2) flÎÁ fl‹_÷Î ‹ÎflÌ fi◊HÎÌ ¬˘‰ÎHÎÌ... fiÎ√fl fi_ÿ∞...
fiÎfiÌ fiÎfiÌ fi◊ÕÌfiı ‹ËŸ ¤flı·Î ‹˘÷Ì, ‰fiflΉfifiı ‹Îfl√ Ω÷Î_ «Î·_ Ωı÷Ì Ωı÷Ì. fiÎ√fl fi_ÿ∞...
fiÎfiÌ ±ı‰Ì fi◊ÕÌfiı ‹ËŸ ¤flı·Î ‰Î‚Î, fi◊ÕÌ ‹ÎflÌ ±Î’Ì ÿ›˘fiı ÂÌÿ ¿fl˘ »˘ «Î‚Î. fiÎ√fl fi_ÿ∞...
fiÎfiÌ fiÎfiÌ fi◊ÕÌfiı ‹ËŸ ¤flı·Î ËÌflÎ,fi◊ÕÌ ‹ÎflÌ ±Î’Ì ÿ›˘fiı Á√Ì fiHÎ_ÿfiÎ ‰ÌflÎ. fiÎ√fl fi_ÿ∞...
¬ÒHÎı √Îı÷Ì, ¬Á¿ı √Îı÷Ì, √˘÷Ì ‹ÎHÎı¿ «˘¿, flΑÎ∞fiÌ fi◊ÕÌfiı flÎ¬Ì √˘ÃHÎ ËıÃ. fiÎ√fl fi_ÿ∞...
±Î_⁄ı ⁄˘·ı ¿˘›·ÕÌfiı ‰fi‹Î_ ⁄˘·ı ‹˘fl, flΑÎ∞fiÌ fi◊ÕÌfi˘ Â΋‚Ì›˘ »ı «˘fl. fiÎ√fl fi_ÿ∞...
Ö
‰Î ‰Î›Îfiı ‰Îÿ‚ μ‹ÀuÎ_, √˘¿<‚‹Î_ ÀË@›Î ‹˘fl, ‹‚‰Î ±Î‰˘ Á_ÿÌfl‰fl Â΋ς›Î
÷‹ı fl‹‰Î ÷ı fiÎ ±Î‰˘ ÂÎ ‹ÎÀı, fiËŸ ±Î‰˘ ÷˘ fi_ÿ∞fiÌ ±ÎHÎ... ‹‚‰Î ±Î‰˘...
÷‹ı √˘¿<‚‹Î_ √˙‘HÎ «Îfl_÷Î, ÷‹ı »˘ flı ÁÿΛfiÎ «˘fl... ‹‚‰Î ±Î‰˘...
÷‹ı ¿Î‚Ì ÷ı ¿Î‹‚Ì ±˘œo÷Î, ÷‹ı ¤fl‰ÎÕfiÎ ¤ÎHÎı…... ‹‚‰Î ±Î‰˘...
÷‹ı ‰˛…‹Î_ ÷ı ‰Î_Á‚Ì ‰Î…_÷Î, ÷‹ı √˘’̱˘fiÎ Ï«kΫ˘fl... ‹‚‰Î ±Î‰˘...
‹Ëı÷Î fiflÁˆÓ›ÎfiÎ V‰Î‹Ì Â΋ς›Î, ±‹fiı ÷ıÕÌ fl‹ÎÕuÎ flÎÁ... ‹‚‰Î ±Î‰˘...
Ö
114
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
Á˘fiÎ πœ˘HÎÌ w’Î ⁄ıÕ·_ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
’ÎHÎÌÕÎ √¥”÷Ì ÷‚Ή flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
¿Î_Ãı ÷ı ¿Îfi C΢ÕÎ ¬ı·‰ı flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
¿Îfi ‹fiı CÎÕ>·˘ «œÎ‰ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
÷Îfl˘ CÎÕ˘ ÷ı √˘flÌ ÷˘»Õ˘ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
◊Î ‹ÎflÎ CÎfl ¿ıflÌ fiÎfl flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
¿ıÕ ‹flÕÌfiı CÎÕ˘ ‹ıÓ «œÎT›˘ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
÷ÒÀÌ ‹ÎflÎ ¿‹¬ÎfiÌ ¿Á flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
¤Î¥ ÿfl∞ÕÎ ‰ÌflÎ ‰Ìfi‰_ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
ÀÎ_¿ ‹ÎflÎ ¿‹¬ÎfiÌ ¿Á flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
ÀÎ_¿ı ÀÎ_¿ı ÷ı CÎQ‹fl CÎÒCÎflÌ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
ˈÕı ÷ı ÀÎ_¿ı {ÌHÎÎ ‹˘fl flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
Ëη_ ÷˘ C΋¿ı CÎQ‹fl CÎCÎflÌ flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
⁄ıÁ_ ÷˘ ⁄˘·ı {ÌHÎÎ ‹˘fl flı fiÎ√fl ∂¤Î flˢ fl_√ flÏÁ›Î.
Ö
∑HÎ ‘fl÷Ìfi_ ∑HÎ T≤Z΢fi_ ∑HÎ ‹Î÷-Ï’÷Î… ÷‹Îw_
∑HÎ √w…fifi_ fiı ∑ÊÌ …fifi_ ∑HÎ Ï’I≤ÿı‰... ÷‹Îw_
∑HÎ V≤„WÀfiÎ Á˙…fi …fifi_, …‚«‚ fiı ‰fi«‚ ±ı Á˙fi_
±ÎÏÿ ±_÷-±fi_÷ …√÷fi_ ∑HÎ ±Î¿ÎÂÌ ∞‰fi_
∑HÎ Õ√·Î_fiı ’√ ’√ Á˙fi_ ∑HÎ wHÎÎfi_⁄_‘ ∞‰˘fi_
∑HÎ ‹Î÷ ÁflV‰÷Ì ÷Îw_ ∑HÎ ±Î÷˝ƒWÀ... ¿Ï‰fi_
V÷Ï÷ ¿flÌfiı ∑HÎ ‹@÷ ⁄fi_ Ë_ ∑HÎ ±Î Á˙ ¤‰¤‰fi_
∑HÎ ‘fl÷Ìfi_ ∑HÎ T≤Z΢fi_ ∑HÎ ±fi_÷ ÿı‰ ÷‹Îw_
- fl‹ı ’Àı· “’˛ı‹˘Ï‹˝”
Ö
÷Îfl˘ ÿıË ÿı‰Î·› ÷ÎflÎ ÿ½fi ‰ˆ¿<_Ë›
÷ÎflÎ «flH΢‹Î_ ÂÌ fi‹ .. ±˘ …fifiÌ
…fi‹˘ …fi‹ ÷_ … ‹‚ı ... ±˘ …fifiÌ...
÷ÎflÎ μflfiÎ rÎÁı rÎÁı, ∞‰fiı ’˘W›˘ fi‰ fi‰ ‹ÎÁı
‹ÌÃÎ √Ì÷-ËηflÕÎ_ √Î÷Ì, ‹Î ÷_ ∞‰fi¤fl Á_¤flÎ÷Ì
÷ÎflÌ ‰ÎHÎÌ◊Ì ±Q≤÷ {flı... ±˘ …fifiÌ
…fi‹˘ …fi‹ ÷_ … ‹‚ı ... ±˘ …fifiÌ.
‹Î ÷_ Áı‰Î ¿wHÎÎw’, ÁËfiÂÌ·÷Îfi_ V‰w’
‹Î ÷_ ¥rfl◊Ì ’HÎ ’fl, ‘‹˝ÂÎVh΢◊Ì μ’fl
÷ÎflÌ Áı‰Î‹Î_ ±Î ÿıË œ‚ı... ±˘ …fifiÌ
…fi‹˘ …fi‹ ÷_ … ‹‚ı ... ±˘ …fifiÌ.
÷… ±ÎÏÂÊ◊Ì …√‹Î_ ¿ÌÏ÷˝, ‹Î ÷_ ‰ÎIÁS›fiÌ ‹ÒÏ÷˝
CÎflfi_ «Î·ı “Á_ÿfl” ÷_hΗ ‹Î ÷_ ±ı¿ÎZÎflÌ ‹_hÎ
÷Îfl΋Î_ ±˘√‚‰_ √‹ı ... ±˘ …fifiÌ.
…fi‹˘ …fi‹ ÷_ … ‹‚ı ... ±˘ …fifiÌ.
- Á_ÿfl‹˚ Àı·fl
Ö
115
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 ±˘Ï«_÷_ ¿˘¥ ‹fiı flV÷ı ‹‚ı
fiı ’»Ì ‘Ìflı◊Ì ’Ò»ı ¿ı ¿ı‹ »ı ?
±Î’HÎı ÷˘ ¿Ë̱ı ¿ı ÿÏfl›ÎÂÌ ‹˘…‹Îfiı,
μ’fl◊Ì ¿<ÿfl÷fiÌ flËı‹ »ı.... ±ÎıÏ«_÷_...
ŒÎÀı·Î_ ¬ÌVÁÎfiÌ ±ÎÕ‹Î_ ‹Ò¿Ì »ı ±‹ı
»·¿Î÷Ì ‹·¿Î÷Ì ‹˘…
±ı¿·˘ ∂¤_ fiı ÷˘› ‹ı‚΋Î_ ˢ™ ±ı‰_
·ÎB›Î ¿flı »ı ‹fiı fl˘…
÷΂_ ‰ÁΛ fiËŸ ±ı‰ÕÌ ’ÀÎflÌ‹Î_
±Î’H΢ ¬Ωfi˘ Ëı‹¬ı‹ »ı.... ±ÎıÏ«_÷_...
±Î_¬˘‹Î_ ’ÎHÎÌ ÷˘ ±Î‰ı fiı Ω›
fi◊Ì ¤Ì÷fl ¤ÌfiΠ◊÷Ì ±˘»Ì
‰‘-CÎÀfi˘ ¿Î_Ãα˘ flάı ÏËÁÎ⁄
fi◊Ì ’fl‰Î Á‹_ÿflfiı ˢ÷Ì
ÁÒfl… ÷˘ ∂√ı fiı ±Î◊‹Ì›ı Ω›
‹ÎflÌ μ’fl ±Î¿Î ±ı‹fiı‹ »ı... ±ÎıÏ«_÷_...
¿Ï‰lÌ - ‘˛‰¿<‹Îfl ¤|
Ö
‰Î_Á‚Ì ¨«¿ı ⁄O⁄ı ËÎ◊ı, ±Î_√‚̱ı ’‰˝÷ ±K‘fl,
¿˘HÎ Ë÷_ ⁄Ë „@÷ÂÎ‚Ì √˘‰‘˝fi ¿ı ⁄_ÁÌ‘fl
…^ÃÎ »ı ÷Ή̅ - ’·Ì÷Î, …^à Á˙ ΩÿÒ‹_÷fl,
Á΋Πˢ› ÷˘ ·¥ ±Î‰˘fiı ‹ÎflÌ ‰Ì÷ı·Ì ™‹fl
{ıflfi˘ M›Î·˘ flV÷΋Î_ ⁄ÿ·Î¥ √›ÎfiÌ ±Œ‰Î »ı,
±Î’HÎfiı Â_, ‹ÌflÎ ΩHÎı ¿ı ΩHÎı Ï√fl‘flfiÎ√fl
ÁÎ÷‹Î ¿˘Ãı ∂¤˘ »\_, ’HÎ Ëı …›ƒ◊ ÷_ ’λ˘ Ω,
÷ÎflÎ ¿Î‹fiı ‹ÎÀı ‹ÎflÎ Á√ÎÁ_⁄_‘Ì »ı ÁK‘fl
Ï‹WÀÎfi˘‹Î_ Á‰˘˝k΋ »ı ‹Ëıfi÷fiÌ fl˘ÀÌfiÌ Á√_‘,
…ı‹fi˘ ’flÁı‰˘ ‹ËıÓ¿ı »ı, ±ı‹fiı Â_ ±kÎfl ⁄kÎfl
›Îfl ¬·Ì· ±ı¿ ‰Î÷ »ı fiyÌ, ÷Îfl_ ’HÎ ÁL‹Îfi ◊Âı,
±Î… fiËŸ ÷˘ ¿Î·ı ◊ÎÂı, fiÏË÷fl ◊ÎÂı ‹flH΢kÎfl
- ¬·Ì· ‘fi÷ı…‰Ì

Ö
±Î‰ ‹ÎflÌ Ω÷ ±˘œÎÕ<_ ÷fiı,
ÁΛ⁄Î ÂÌ flÌ÷ı Á_÷ÎÕ<_ ÷fiı.
÷_ ¤·ı Ïÿ·‹Î_ flËı ¿ı ±Î_¬‹Î_,
@›Î_› ’HÎ fiÌ«˘ fiËŸ ’ÎÕ<_ ÷fiı.
÷_ fiËŸ Á‹∞ ¿ı ÷ÎflÌ ‹Ëı¿,
·Î‰ ¿˘¥ e· ÁÒ_CÎÎÕ<_ ÷fiı.
¿Î_¥ ’HÎ ⁄˘S›Î ‰√fl Ωı›Î ¿fl_,

116
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 ‹˙fifiÌ ‹V÷Ì◊Ì fl_ΩÕ<_ ÷fiı.
÷ıÓ Ïfi¿À◊Ì «_ƒ Ωı›˘ »ı ¿ÿÌ ?
±Î›fi˘ ·¥ ±Î‰ ÿı¬ÎÕ<_ ÷fiı.
CÎfl Á‘Ì÷_ ±Î‰‰ÎfiÌ Ï…ÿ fi ¿fl,
CÎfl fi◊Ì, fiÏË÷fl Ë_ fiÎ ’ÎÕ<_ ÷fiı.
÷_ ¬·Ì· ±ÎT›˘ »ı ‹ÎflÌ ±Î_¬‹Î_,
÷_ ¿Ëı ÷˘ Ïÿ·‹Î_ ’ˢӫÎÕ<_ ÷fiı.
- ¬·Ì· ‘fi÷ı…‰Ì
Ö
ÿı¤„@÷ √Ì÷
ÿı ÿÌ Ë‹ıÓ ±Î{ÎÿÌ ⁄ÌfiÎ ¬Õ√, ⁄ÌfiÎ œÎ·, ÁÎ⁄fl‹÷Ì ¿ı Á_÷ ÷Òfiı ¿fl Ïÿ›Î ¿‹Î·,
±Î_‘Ì ‹ıÓ ¤Ì {·÷Ì flËÌ, √Î_‘Ì ÷ıflÌ ‹Âη, ÁÎ⁄fl‹÷Ì ¿ı Á_÷ ÷Òfiı ¿fl Ïÿ›Î ¿‹Î·,
flCÎ’Ï÷ flÎCΉ flÎΩfl΋... (2)...
‘fl÷Ì ’ı ·ÕÌ ÷Ò_fiı ±…⁄ œ⁄¿Ì ·ÕÎ¥, ÿÎ√Ì fi ¿ËŸ ÷˘’ fiÎ ⁄_‘¿ «·Î¥,
ÿU‹fi ¿ı ¿Ì·ı ’fl ¤Ì fi¿Ì ÷Ò_fiı «œÎ¥, ‰ÎËflı Œ¿Ìfl ¬Ò⁄ ¿fl΋÷ ÿ̬Υ,
«À¿Ì ‹ıÓ ÿU‹fi˘¿˘ ÿÌ›Î, ÿı Áı Ïfi¿Î·... ÁÎ⁄fl‹÷Ì ¿ı...
…⁄ …⁄ ÷ıflÎ Ï⁄√· ⁄Ω, …‰Îfi «· ’Õı, ‹…ÿÒfl «· ’Õı ±˙fl Ï¿ÁÎfi «· ’Õı,
ÏËoÿ ‰ ‹Á·‹Îfi - Â̬ ’ÃÎfi «· ’Õı, ¿ÿ‹˘Ó ’ı ÷ıflı ¿˘ÏÀ ¿˘ÏÀ ’˛ÎHÎ «· ’Õı,
e·˘Ó¿Ì Áı… »˘Õ ¿ı ÿ˙Õı …‰ÎËfl·Î·... ÁÎ⁄fl‹÷Ì ¿ı...
…√‹ıÓ ¿˘¥ ∞›Î ˢ ÷˘ ⁄Î’ ÷_ ËÌ ∞›Î, ÷Ò_ fiı ‰÷fi¿Ì flÎË‹ıÓ Á⁄ ¿<» ·Ò_ÀÎ ÿÌ›Î,
‹Î_√Î fi ¿˘¥ ÷A÷ fi ÷˘ ÷Î… ËÌ ·Ì›Î, ±Q≤÷ ÿ̛ΠÁ¤Ì ¿˘ ‹√fl, ¬ÿ …Ëfl ’Ì›Î,
Ï…Á Ïÿfi ÷ıflÌ Ï«÷Î …·Ì, fl˘›Î ◊Î ‹Ëοη... ÁÎ⁄fl‹÷Ì ¿ı...
- ¿Ï‰ ’˛ÿÌ’
Ö
±ı ‹ıflı ‰÷fi ¿ı ·˘√˘, ÷‹ ¬Ò⁄ ·√Î ·˘ fiÎflÎ
›ı Â¤ Ïÿfi ˈ Ë‹ Á⁄ ¿Î
·ËflÎ ·˘ Ï÷fl_√Î M›ÎflÎ
’fl ‹÷ ¤Ò·˘ ÁÌ‹Î ’fl, ‰Ìfl˘Ó fiı Ëı ’˛ÎHÎ √n‰Î±ı
¿<» ›Îÿ μLËı ¤Ì ¿fl ·˘ (2)
Ωı ·˘À ¿ı CÎfl fi ±Î±ı (2)
±ı ‹ıflı ‰÷fi ¿ı ·˘√˘Ó, …flÎ ±Î_¬˘ ‹ıÓ ¤fl ·˘ ’ÎfiÌ,
Ωı ÂËÌÿ Ë±ı ˈ μfi¿Ì, …flÎ ›Îÿ ¿fl˘ ¿<fl⁄ÎfiÌ.
÷‹ ¤· fi Ω±˘ μfi¿˘, ≥Á Ï·›ı Áfi˘ ›ı ¿ËÎfiÌ
Ωı ÂËÌÿ Ë±ı ˈ μfi¿Ì, …flÎ ›Îÿ ¿fl˘ ¿<fl⁄ÎfiÌ...
…⁄ CÎΛ· Ë±Î Ïˋη›, ¬÷flı ‹ıÓ ’ÕÌ ±Î{ÎÿÌ,
…⁄ ÷¿ ◊Ì ÁÎ_Á ·Õı ‰˘ (2) ŒÌfl ±’fiÌ ·Î Ï⁄»Î ÿÌ
Á_√Ìfi ’ı ‘fl ¿fl ‹Î◊Î, Á˙ √›ı ±‹fl ⁄Ï·ÿÎfiÌ... Ωı ÂËÌÿ ...

117
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 …⁄ ÿı‹ıÓ ◊Ì Ïÿ‰Î·Ì, ‰˘ ¬ı· flËı ◊ı ˢ·Ì,
…⁄ Ë‹ ⁄ˆÃı ◊ı CÎfl˘ ‹ıÓ, ‰˘ {ı· flËı ◊ı √˘·Ì,
◊ı ‘L› …‰Îfi ‰˘ ±’fiı, ◊Ì ‘L› ‰˘ μfi¿Ì …‰ÎfiÌ... Ωı ÂËÌÿ...
¿˘¥ Á̬ ¿˘¥ ΩÀ, ‹flÎÃÎ (2) ¿˘¥ √fl¬Î ¿˘¥ ‹ÿflÎÁÌ (2)
ÁflËÿ ’fl ‹flfiı‰Î·Î (2) Ëfl ‰Ìfl ◊Î ¤Îfl÷‰ÎÁÌ,
Ωı ¬Òfi √ÌflÎ ’‰˝÷ ’fl, ‰˘ ¬Òfi ◊Î ÏËLÿV÷ÎfiÌ... Ωı ÂËÌÿ...
◊Ì ¬Òfi Áı ·◊-’◊ ¿Î›Î, ÏŒfl ¤Ì ⁄LÿÒ¿ μÃοı
ÿÁ-ÿÁ ¿˘ ±ı¿ fiı ‹ÎflÎ, ÏŒfl Ï√fl √›ı ˢ √n‰Î ¿ı
…⁄ ±_÷ Á‹› ±Î›Î ÷˘ (2) ¿Ë √›ı ¿Ì ±⁄ ‹fl÷ı ˈ,
¬ flËfiÎ ÿı ¿ı M›Îfl˘Ó (2) ±⁄ Ë‹ ÷˘ ÁŒfl ¿fl÷ı ˈ (2)
@›Î ·˘√ ◊ı ‰ı Ïÿ‰Îfiı, @›Î ·˘√ ◊ı ‰˘ ±Ï¤‹ÎfiÌ.. Ωı ÂËÌÿ...
÷‹ ¤· fi Ω±˘ μfi¿˘, ≥Á Ï·›ı ¿ËÌ ›ı ¿ËÎfiÌ... Ωı ÂËÌÿ...
…› ÏËLÿ, …› ÏËLÿ
…› ÏËLÿ ¿Ì ÁıfiÎ (2)
…› ÏËLÿ, …› ÏËLÿ, …› ÏËLÿ
- ¿Ï‰ ’˛ÿÌ’
Ö
…› Á˘‹fiÎ◊, …› ¶Îfl¿ıÂ, …› ⁄˘·˘ ωrfiÎ fiÎ◊fiÌ,
V‰Hν ±ZÎflı ·¬Âı ¿Ï‰±˘ ›Â √Î◊Î √…flÎ÷fiÌ,
±Î √HΉ_÷Ì √…flÎ÷fiÌ …› …› √fl‰Ì √…flÎ÷fiÌ...
…› Á˘‹fiÎ◊, …› ¶Îfl¿ıÂ...
¤@÷ Áÿ΋Π±fiı ¿ÚWHÎfiÎ ‹ˆhÎÌ ¤Î‰ ¤Ò·Î› fiÏË (2)
‰ˆWHΉ…fi÷˘ ÷ıfiı flı ¿Ë̱ı fiflÁˆ›˘ ωÁflΛ fiËŸ (2)
…› ÿkÎ Ïÿ√_⁄fl Ï√flfiÎflÌ
…› ÿkÎ Ïÿ√_⁄fl Ï√flfiÎflÌ, …› ‹ËΉÌfl ÿÎ÷ÎflfiÌ,
V‰Hν ±ZÎflı ·¬Âı ¿Ï‰±˘ ›Â √Î◊Î √…flÎ÷fiÌ,
±Î √HΉ_÷Ì √…flÎ÷fiÌ …› …› √fl‰Ì √…flÎ÷fiÌ...
…› Á˘‹fiÎ◊, …› ¶Îfl¿ıÂ...
ÏËLÿ, ‹„V·‹, Â̬, ’ÎflÁÌ, Ë‚Ì ‹‚Ì Á˙ ¿Î›˝ ¿flı (2)
V≤„WÀfiı ¬ÒHÎı ¬ÒHÎı √…flÎ÷Ì …fi T›Î’Îfl ¿flı (2)
…› ÁËΩfi_ÿ, …› …·Îfl΋
…› ÁËΩfi_ÿ, …› …·Îfl΋, …› ⁄˘·Îı ¿Î·Ì¿Î ‹Î÷fiÌ,
V‰Hν ±ZÎflı ·¬Âı ¿Ï‰±˘ ›Â √Î◊Î √…flÎ÷fiÌ,
±Î √HΉ_÷Ì √…flÎ÷fiÌ …› …› √fl‰Ì √…flÎ÷fiÌ...
…› Á˘‹fiÎ◊, …› ¶Îfl¿ıÂ...
¿Ï‰ lÌ fl‹ı √M÷Î

118
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
Ë‹ ’_Ω⁄Ì, Ë‹ √…flÎ÷Ì, ⁄_√Î·Ì ±˙fl ÷ÎÏ‹· ˈ
·ı¿Ìfi Ë‹ ¥fi Á⁄Áı ’Ë·ı, ¿ı‰· ¤Îfl÷‰ÎÁÌ Ëˆ...
Ë‹ ⁄E«ı ±’fiı ËÎ◊˘Ó Áı, ±’fiÎ ¤ÎB› ⁄fiÎ÷ı ˈ
‹Ëıfi÷ ¿fl¿ı ⁄_…fl ‘fl÷Ì Áı Á˘fiÎ μ’Ω÷ı ˈÓ
’J◊fl ¿˘ ¤√‰Îfi ⁄fiÎ ÿı, ±ˆÁı Ë‹ ωrÎÁÌ Ëˆ... Ë‹...
‰Ë ¤ÎÊÎ Ë‹ fiËŸ Ωfi÷ı, ⁄ˆfl ¤Î‰ ÏÁ¬·Î÷Ì Ωı
¿˙fi Á‹…÷Î fiËŸ ⁄Î√ ‹ıÓ, ⁄ˆÃÌ ¿˘›· √Î÷Ì Ωı
Ï…Á¿ı ±ZÎfl ÿı ’˛ı‹ ¿ı, ‰Ë Ë‹ ¤ÎÊÎ, ¤ÎÊÌ Ëˆ... Ë‹...
Ë‹ıÓ M›Îfl ±Î’Á‹ıÓ ¿flfiÎ, ’fl¬˘fiı ÏÁ¬·Î›Î ˈ
Ë‹ı ÿı ÏË÷ ∞fiÎ ‹flfiÎ, ’fl¬˘fiı ÏÁ¬·Î›Î ˈ
Ë‹ μfi¿ı ⁄÷·Î›ı ’◊, «·fiı ¿ı ±P›ÎÁÌ Ëˆ... Ë‹...
Ö
≥LÁÎŒ ¿Ì Õ√fl ’ı ⁄E«˘Ó Ïÿ¬Î±˘ «·¿ı,
›ı ÿı ˈ ÷QËÎflÎ, fiı÷Î ÷QËÌ Ë˘ ¿·¿ı... ≥LÁÎŒ ¿Ì Õ√fl...
ÿÏfi›Î ¿ı fl_… ÁËfiÎ, ±˙fl ¿<» fiÎ ‹ÒnË Áı ¿ËıfiÎ_... (2)
ÁE«Î¥±˘Ó ¿ı ⁄·’ı, ±Î√ı ¿˘ ⁄œ÷ı flËıfiÎ, (2)
fl¬ ÿ˘√ı ±ı¿ Ïÿfi ÷‹ Á_ÁÎfl ¿˘ ⁄ÿ·¿ı... ≥LÁÎŒ ¿Ì Õ√fl...
±’fiı ˢ ›Î ’flΛı, Á⁄¿ı ·Ì›ı ˢ L›Î›ı... (2)
ÿı¬˘ ¿ÿ‹ ÷QËÎflÎ, Ëfl√Ì{ fiÎ Õ√‹√Λı... (2)
flV÷ı ⁄Õı ¿ÏÃfi ˈ, «·fiÎ Á_¤· Á_¤· ¿ı... ¥LÁÎŒ ¿Ì Õ√fl...
¥LÁÎÏfi›÷ ¿ı Áfl ’fl, ¥F…÷ ¿Î ÷Î… fl¬fiÎ... (2)
÷fi ‹fi ¿Ì ¤ıÀ ÿı¿fl, ¤Îfl÷ ¿Ì ·Î… fl¬fiÎ... (2)
∞‰fi fi›Î Ï‹·ı√Î, ±_Ï÷‹ Ï«÷Î ‹ıÓ …·¿ı... ¥LÁÎŒ ¿Ì Õ√fl...
- ¿̷ ⁄ÿΛfiÌ
Ö
‹ıflÎ ¿‹Î˝ ÷Ò, ‹ıflÎ ‘‹Î˝ ÷Ò, ÷ıflÎ Á⁄¿<» ‹ˆÓ, ‹ıflÎ Á⁄¿<» ÷Ò_.
Ëfl ¿fl‹ ±’fiı ¿flıÓ√ı, ±› ‰÷fi ÷ıflı Ï·›ı.
Ïÿ· Ïÿ›Î ˈ Ω_ ¤Ì ÿıÓ√ı, ±› ‰÷fi ÷ıflı Ï·›ı.
÷Ò ‹ıflÎ ¿‹Î˝ ÷Ò ‹ıflÎ ‘‹Î˝, ÷Ò ‹ıflÎ ±Ï¤‹Îfi ˈ,
±› ‰÷fi ‹Ëı⁄Ò⁄ ‹ıflı, ÷{’ı Ïÿ· ¿<fl⁄Îfi ˈ (2)
Ë‹ ∞±ıÓ√ı ±˙fl ‹flıÓ√ı, ±› ‰÷fi ÷ıflı Ï·›ı (2)... Ïÿ· Ïÿ›Î ˈ...
ÏËLÿ, ‹„V·‹, Â̬, ¥ÁÎ¥ Ë‹‰÷fi Ë‹fi΋ ˈ,
Ωı ¿flı ¥fi¿˘ …\ÿÎ, ‹…Ë⁄ fiËŸ ¥SΩ‹ ˈ,
Ë‹ ∞±ıÓ√ı ±˙fl ‹flıÓ√ı, ±› ‰÷fi ÷ıflı Ï·›ı.... Ïÿ· Ïÿ›Î ˈ...
÷ıflÌ √Ï·›˘Ó ‹ıÓ «·Î¿fl fiŒfl÷˘Ó¿Ì √˘Ï·›Î_,
·_À÷ı ˈ ¿<» ·Ò_Àıflı, ÿSËfi˘Ó¿Ì Õ˘Ï·›Î_ (2)
·Ò_À flËı ˈ ±Î’ ‰˘ ±’fiı CÎfl˘¿˘Ó ·ÒÀ¿fl,
¬ı·÷ı ˈ ⁄ıCÎfl ±’fiı ·ËÁı Ë˘Ï·›Î_,
Ë‹ ∞±ıÓ√ı ±˙fl ‹flıÓ√ı, ±› ‰÷fi ÷ıflı Ï·›... Ïÿ· Ïÿ›Î ˈ...
- ¿ÚWH΋ÒÏ÷˝
119
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 ¿>« √Ì÷
Áfl ’fl ω…› ÏfiÂÎfi ! ’ÿ ’ÿ ’fl ‹„@÷ ‹ËÎfi !
ÏË‹Ï√Ïfl Ϭflı Œfl Œfl Œfl¿ı
±Î… ±…› Ï÷fl_√Î, ÏË·Ï‹· Ëfl¬ı »· »· »·¿ı
·˘¿ xÿ›fiÌ √_√Î, fi‰fl_√ı ±˘E»Ï‰›Î_ fiΫı,
√Ì÷‹ËŸ √·÷Îfi ! √Ì÷‹ËŸ √·÷Îfi ! Áfl ’fl... (2)
∂Ã˘ ÿÏfi›Î÷HÎÎ_ ÿ⁄ΛÎ_, ΩB›˘ ¤Îfl÷ ¤ÎHÎ,
·Î¬ ·Î¬ ¿ıÁÏfl›Î_ Ï¿flHÎı, ’·¿Ì ∂Ãu˘ ’˛ÎHÎ
√√fi ¤flÌfiı ±Î… √Ω‰ı,
›˙‰fifi_ …›√Îfi ! ›˙‰fifi_ …›√Îfi ! Áfl ’fl... (2)
- ‹¿flLÿ ÿ‰ı
Ö
{_ÕÎ √Ì÷
ω…›Ì ωr Ï÷fl_√Î M›ÎflÎ, {_ÕÎ ¨«Î flËı Ë‹ÎflÎ (2)
ÁÿΠ„@÷ ÁflÁÎfiı ‰Î·Î, ’˛ı‹-Á‘Î ⁄flÁÎfiı ‰Î·Î,
‰Ìfl˘Ó ¿˘ ËflÁÎfiı ‰Î·Î, ‹ÎI≤¤ÒÏ‹¿Î ÷fi ‹fi ÁÎflÎ... {_ÕÎ ¨«Î... (2)
ÂÎfi fi ≥Á¿Ì Ωfiı ’Λı, «ÎËı Ωfi ¤·ı ËÌ Ω›ı,
ωr ω…› ¿fl¿ı Ïÿ¬·Î›ı, ÷⁄ ˢ‰ı ’˛HÎ ’ÒHν Ë‹ÎflÎ... {_ÕÎ ¨«Î... (2)
±Î±˘ M›Îflı ‰Ìfl˘Ó ±Î±˘, ÿı ’˛ı‹ ’fl ⁄Ï· ⁄Ï· Ω±˘,
±ı¿ ÁÎ◊ Á⁄ Ï‹·¿fl √α˘, M›ÎflÎ ¤Îfl÷ ÿı ˋÎflÎ... {_ÕÎ ¨«Î... (3)
- ¿Ï‰ lÌ U›Î‹·Î· √M÷ “’ÎÊ˝ÿ”
Ö
¤…fi
‰ˆWHΉ …fi ÷˘
flÎ√ — ¬‹Î… ÷η — ¿Ëfl‰Î
‰ˆWHΉ …fi ÷˘ I˘L˘ flı ¿ËÌ›ı …ı, ’ÌÕ ’flÎ¥ ΩHÎı flı.
’fl ÿ—¬ı μ’¿Îfl ¿flı ÷˘ ›ı, ‹fi ±Ï¤‹Îfi fi ±ÎHÎı flı. ‰ˆWHΉ …fi...
Á¿‚ ·˘¿‹Î_ ÁËL˘ ‰_ÿı, gfiÿÎ fi ¿flı ¿ıfiÌ flı
‰Î« ¿Î» ‹fi Ïfiç· flάı, ‘fi ‘fi …fifiÌ I˘fiÌ flı. ‰ˆWHΉ …fi...
Á‹º„WÀ L˘ I≤WHÎÎ I›Î√Ì, ’fl VhÎÌ …ıL˘ ‹Î÷ flı
∞úÎ ◊¿Ì ±ÁI› fi ⁄˘·ı, ’fl‘fi fi‰{ηı ËÎ◊ flı. ‰ˆWHΉ …fi...
‹˘Ë‹Î›Î T›ÎM˘ fiËŸ …ıL˘, ºœ ‰ˆflÎB› …ıfiÎ ‹fi‹Î_ flı
fl΋ fi΋ Â_ ÷Î‚Ì flı ·Î√Ì, Á¿‚ ÷Ìfl◊ I˘fiÎ ÷fi‹Î_ flı. ‰ˆWHΉ …fi...
‰Hη˘¤ÌL˘ ¿’À flËÌ÷ »ı, ¿Î‹, ø˘‘ Ïfi‰Î›ÎÛ flı
¤HÎı fiflV˙›˘ I˘fi_ ÿflÂfi ¿fl÷Î_, ¿‚ ≥¿˘I˘fl ÷ΛÎÛ flı. ‰ˆWHΉ …fi...
*

120
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
ÁI› fiËŸ ÷ı ‘‹˝ … ÂÎfi˘, ÿ›Î ωfiÎ Â_ ÿÎfi Ωıfiı,
‹fi ‰Â fiËŸ ÷ı ÷’ ’HÎ ÂÎfi_, ÂÌ· ωfiÎ Â_ VfiÎfi Ωıfiı. ÁI› fiËŸ ÷ı...
Áÿ˚√HÎ fiËŸ ÷ı ÁΑ ÂÎfi˘, I≤WHÎÎ_ I›Î_ ¢ I›Î√ Ωıfiı,
Ï’˛Ï÷ ˢ› ÷˘ ’Õÿ˘ ÂÎfi˘, ¿oà ωfiΠ¢ flÎ√ Ωıfiı. ÁI› fiËŸ ÷ı...
ωfi› ωfiÎ ÷ı ωzÎ ÂÎfiÌ, ÿÎfi ωfiΠ¢ ÿ΋ Ωıfiı,
fiÌfl ωfiÎ ÷ı fiT‰ÎHÎ ÂÎfi_, ‘HÎÌ Ï‰fiÎ Â_ ‘΋ Ωıfiı. ÁI› fiËŸ ÷ı...
ÁΫΠ’˛¤fiı ÷ı fi‰ ¢‘ı, ÷ı fifl ¿Ë̱ı ¿Î«Î Ωıfiı,
¿Ëı »˘À‹˚ Ïfifl‘Îfl ¿flÌfiı, ‰ıÿ ÷HÎ̱ı ‰Î«Î Ωıfiı. ÁI› fiËŸ ÷ı...
Ö
g’…flı ¿ı ’_»Ì flı, ÷ıflÎ ÿÿ˝fiÎ Ωfiı ¿˘¥.. (2)
⁄ÎËfl Áı ÷_ ¬Î‹˘Â flËı ÷_, ¤Ì÷fl ¤Ì÷fl fl˘›ı flı ... (2) ÷ıflÎ... g’…flı ¿ı...
¿Ëfi Á¿ı ÷_ ±’fiÌ ¿ËÎfiÌ, ÷ıflÌ ¤Ì ’_»Ì @›Î ∞_ÿ√ÎfiÌ flı ... (2)
ωϑfiı ÷ıflÌ ¿◊Î Ï·¬Ì, ±Î_Á ‹ıÓ ¿·‹ Õ>⁄˘›...÷ıflÎ ... (2) g’…flı ¿ı ....
«’¿ı «’¿ı fl˘fiı ‰Î·ı, fl¬fiÎ »Ì’οı Ïÿ·¿ı »Î·ı flı.... (2)
›ı ’I◊fl ¿Î ÿı ˈ ’√·ı, ¿˘¥ fi ÷ıflΠˢ›, ÷ıflÎ...(2) g’…flı ¿ı ...
Ö
ËÏflfiı ¤…÷Î_ Ë∞ ¿˘¥fiÌ ·Î… …÷Î_ fi◊Ì ΩHÎÌ flı,
…ıfiÌ Áfl÷Î_ Â΋ς›ÎfiÌ ÁÎ◊, ‰ÿı ‰ıÿ ‰ÎHÎÌ flı... ËÏflfiı ¤…÷Î_...
‰Ëηı μ√Λ˘˝ ’˛Ë·Îÿ ÏËflH›Î¿oÁ ‹Î›˘˝ flı,
ω¤ÌÊHÎfiı ±ÎM›_ flÎ…, flΉHÎ Á_ËΛ˘˝ flı... ËÏflfiı ¤…÷Î_...
‰Ëηı fiflgÁË ‹Ëı÷Îfiı ËÎfl, ËÎ◊˘ËÎ◊ ±ÎM›˘ flı,
‘˛‰fiı ±ÎM›_ ±Ï‰«‚ flÎ…, ’˘÷Îfi˘ ¿flÌ ◊ÎM›˘ flı... ËÏflfiı ¤…÷Î_...
‰Ëηı ‹ÌflÎ_ ÷ı ⁄Î¥fiÎ {ıfl Ë‚ÎË‚ ’Ì‘Î_ flı,
’Î_«Î‚ÌfiÎ ’Ò›Î˝ «Ìfl, ’Î_Õ‰ ¿Î‹ ¿Ì‘Î_ flı... ËÏflfiı ¤…÷Î_...
±Î‰˘ ËÏfl ¤…‰Îfi˘ ·ËΉ˘ ¤…fi ¿˘¥ ¿flÂı flı,
¿fl ΩıÕÌ ¿Ëı ’˛ı‹‚ÿÎÁ ¤@÷˘fiÎ ÿ—¬ ËflÂı flı... ËÏflfiı ¤…÷Î_...
Ö
Á_÷ ’fl‹ ÏË÷¿ÎflÌ, …√÷‹Î_ËÌ, Á_÷ ’fl‹ ÏË÷¿ÎflÌ.
’˛¤ ’ÿ ’˛√À ¿flΉ÷ ’˛ÌÏ÷, ¤fl‹ Ï‹ÀΉ÷ ¤ÎflÌ.
Á_÷ ’fl‹ ÏË÷¿ÎflÌ...
’fl‹ ¿Ú’΂ Á¿· ∞‰fi ’fl, ËÏfl Á‹ Á⁄ ÿ—¬ËÎflÌ.
Á_÷ ’fl‹ ÏË÷¿ÎflÌ...
ÏhÎ√HÎÎ÷Ì÷ ÏŒfl÷ ÷fi I›Î√Ì, flÌ÷ …√÷Áı L›ÎflÌ.
Á_÷ ’fl‹ ÏË÷¿ÎflÌ...
⁄˛õÎfi_ÿ Á_÷fi¿Ì Á˘⁄÷, Ï‹·÷ ˈ ’˛√À ‹flÎflÌ.
Á_÷ ’fl‹ ÏË÷¿ÎflÌ...
Ö

121
ωω‘ √Ì÷’˛¿Îfl˘
 V‰ÎK›Î›
1. fiÌ«ı ±Î’ı·Î_ ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄ ±Î’˘.
(1) ·˘¿Á_√Ì÷ ±ıÀ·ı Â_ ?
(2) ËηflÕÎ_ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ?
(3) ·√##√Ì÷ ±ıÀ·ı Â_ ?
(4) ‘˘‚ √Ì÷fiÌ T›ÎA›Î ±Î’˘.
(5) ¤…fi ±ıÀ·ı Â_ ?
(6) ’˛¤ÎÏ÷›Î ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ?

2. fiÌ«ı ±Î’ı· ω¿S’˘ ÁÎ◊ıfiÎ ’˛ë˘fiÎ ÁΫΠ…‰Î⁄ Á΋ı (9) ¿fl˘.
(1) ËηflÕÎ_ ¿˘fiı ‹ÎÀı √‰Î› »ı ?
(±) T≤©˘ (⁄) ›‰Îfi˘ (¿) fiÎfiÎ ⁄΂¿ (Õ) ¿˘¥ fiÏË
(2) ·√#’˛Á_√ı ·√#fiÌ Ï‰Ï‘ ‹…⁄ √‰Î÷Î_ √Ì÷fiı Â_ ¿Ëı »ı ?
(±) ¤…fi (⁄) ·√#√Ì÷ (¿) ËηflÕÎ_ (Õ) ‘˘‚√Ì÷
(3) V‰Î‹ÌfiÎflΛHÎ ¿ı ‰ˆWHΉ Á_’˛ÿΛ‹Î_ √‰Î÷Î_ ÷η⁄© ¤„@÷√Ì÷fiı Â_ ¿Ëı »ı ?
(±) ËηflÕÎ_ (⁄) ·√#√Ì÷ (¿) ’˛¤ÎÏ÷›Î_ (Õ) ‘˘‚√Ì÷
(4) …ı ¿ÎT›‹Î_ ¥rflV÷Ï÷ ¿ı ÷k‰Ï«_÷fifi_ ‰Hνfi ˢ› ÷◊Î ’fl_’flÎ√÷ œÎ‚‹Î_ √‰Î÷Î ÷η⁄© ¤„@÷√Ì÷fiı
Â_ ¿Ëı »ı ?
(±) ËηflÕÎ_ (⁄) ‘˘‚√Ì÷ (¿) ’˛¤ÎÏ÷›Î_ (Õ) ¤…fi
(5) ·˘¿˘ ¶ÎflÎ, ·˘¿¿oÃı √‰Î÷Î ±fiı ±_÷flfiÌ ∂Ï‹˝fiı ±Ï¤T›@÷ ¿fl÷Î Áfl‚ √Ì÷˘fiı Â_ ¿Ëı »ı ?
(±) ·˘¿Á_√Ì÷ (⁄) ¤…fi (¿) ËηflÕÎ_ (Õ) √fl⁄Î
Ö Ö Ö

122
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
6 V‰flÎ_¿fi ÁÏË÷ √Ì÷˘
‰_ÿı‹Î÷fl‹˚ (flÎ√ - ÿıflÎ ±Î‘ÎÏfl÷)
V◊ΛÌ
ÁÎ flı -‹ ’‹ ’ - - - ‹ ’ -Ïfi ÁÎ_Ïfi ÁÎ_ - - -
‰_ ÿı
c c
Õ‹Î Õ÷ flQÎ˚ Õ Õ Õ ‰_ ÿı
cÕ‹Î Õ÷
c flQÎ˚ Õ Õ Õ
É
c
0......
c É...... 0 É
c
0......
c É 0

ÁÎ_flıÓ ÏLÎU ‘’ -’ ’‘ ‹ √flı -flı flı’ ‹‹ √flı -√ ÁÎ - - -

c cccc
Á… ·Î ÕÕ ÕQÎ˚ ÁŒ ·Î
c cccc
ÕÕ Õ‹ ‹· ›… ÂÌÕ Õ÷
c
·ÎQÎ˚ Õ Õ Õ
cÉ
c
0......
cc
É......
c
0......
cc
É......
cc
0......
c
É...... 0

ÁÎ flı‹ ’‹ ’ Õ’ U
ÏLΑ ’ - ‹ ’ -Ïfi ÁÎ_Ïfi ÁÎ_- - - -
Â
c c ccc
V›U› -‹ ·ÎQÎ˚ Õ‹Î Õ÷ flQÎ˚ Õ ‰_ ÿı
c cc
Õ‹Î Õ÷ fl‹ Õ Õ Õ
É
cc 0......
cc
É......
cc
0...... É
c
0......
cc
É 0

±_÷flÎ
‹ ’ Ïfi Ïfi ÏfiÏfi ÁÎ_Ïfi ÁÎ_ -Ïfi ÁÎ_ - - - Ïfi ÏfiÏfi ÁÎ_Ïfi ÁÎ_
Â ¤˛
cc
F›˘ IVfiÎ ’· Ï¿÷ ›Î
c
ÕÏ‹ ÏfiQÎ˚ Õ Õ Õ e
c c
S·¿< ÁÏ‹ ÷
É
c
0......
cc
É......
c 0
c
É...... 0 É
cc 0......

U
ÁÎ_flıÓ ÁÎ_ÏLÎU ÏLΑ U
ÏLΑ ’ - - - flıflı ‹√ flı - flıÏLÎU ‘ÏLÎU ‘’ -‘
c ccc
ƒ‹ ÿ· Â˘Õ ÕϤ ÏfiQÎ˚ Õ Õ Õ
c c
ÁËÎ ÕÏÁ fiÌQÎ˚ Õ
c ccc
Á‹ ‘fl ¤ÎÕ ÕÏÊ
c
É
cc 0......
cc
É...... 0
c
É......
cc0......
c
É......
cc
0......
c

’ - - - ‹’ Ïfi ÏfiÏfi Ïfi -Ïfi ÁÎ_Ïfi ÁÎ_ - ‹ ’ -Ïfi ÁÎ_Ïfi

HÎÌQÎ˚ Õ Õ Õ
c c cc
Á¬ ÿÎQÎ˚ ‰fl ÿÎQÎ˚ Õ‹Î Õ÷ flQÎ˚ Õ ‰_ ÿı
cÕ‹Î Õ÷
c
c
É...... 0
c
É......
c 0 cc É......
cc
0...... É......
c
0......
c
ÁÎ_ - - - ‹ ’ -Ïfi ÁÎ_Ïfi ÁÎ_ - - -
flQÎ˚ Õ Õ Õ ‰_ ÿı
c c
Õ‹Î Õ÷ flQÎ˚ Õ Õ Õ
c
É...... 0 É
c
0......
ccÉ...... 0

123
V‰flÎ_¿fi ÁÏË÷ √Ì÷˘

Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ
’˛«Ï·÷ √Ì÷
flÎWÀˇ√Îfi — ‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚
‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚ ‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚
Á…·Î‹ ÁŒ·Î‹ ‹·›… ÂÌ÷·Î‹
ÂV›-U›Î‹·ÎQÎ ‹Î÷fl‹
‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚ ‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚
Â¤˛ F›˘IÁfiÎ ’·Ï¿÷ ›ÎÏ‹fiÌ‹
dS· ¿<ÁÏ‹÷ ƒ‹ÿ· Â˘Ï¤fiÌ‹
ÁËÎÏÁfiÌ‹ Á‹‘fl ¤ÎÏÊHÎÌ‹
Á¬ÿ΋ ‰flÿ΋ ‹Î÷fl‹
‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚ ‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚
¿Ï‰lÌ ⁄_Ï¿‹«_ƒ «|˘’ÎK›Î›
Ö
flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ (’ÒHν√Ì÷)
flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ, flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ
‚È¡‹Êêʘ ‚È»§‹Êêʘ ◊‹ÿ¡ ‡ÊËËÊêʘ
‡ÊSÿ-‡ÿÊ◊‹Êêʘ ◊ÊÃ⁄Uêʘ H flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ
‡ÊÈ÷˝-ÖÿÙà‚ŸÊ¢ ¬È‹Á∑§Ã ÿÊÁ◊ŸËêʘ
»È§À‹ ∑ȧ‚ÈÁ◊à º˝È◊Œ‹ ‡ÊÙÁ÷ŸËêʘ
‚È„UÊÁ‚ŸËêʘ ‚È◊œÈ⁄U - ÷ÊÁ·áÊËêʘ –
‚ÈπŒÊêʘ fl⁄UŒÊ◊êʘ ◊ÊÃ⁄Uêʘ –– flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ
∑§ÙÁ≈U-∑§ÙÁ≈U ∑¢§ΔU ∑§‹-∑§‹ ÁŸŸÊŒ ∑§⁄UÊ‹
∑§ÙÁ≈U-∑§ÙÁ≈U ÷È¡Òœ¸Îà π⁄U∑§⁄UflÊ‹,
•’‹Ê ∑§ŸÙ ◊Ê° ∞ÃÙ ’Ù‹
’„ÈU’‹ œÊÁ⁄UáÊËêʘ Ÿ◊ÊÁ◊ ÃÊÁ⁄UáÊËêʘ
Á⁄U¬ÈŒ‹flÊÁ⁄UáÊËêʘ ◊ÊÃ⁄Uêʘ H flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ
ÃÈÁ◊ ÁfllÊ ÃÈÁ◊ œ◊¸,
ÃÈÁ◊ NUÁŒ ÃÈÁ◊ ◊◊¸
àfl¢ Á„U ¬˝ÊáÊÊ— ‡Ê⁄UË⁄U,
’Ê„ÈU Ã ÃÈÁ◊ ◊Ê¢ ‡ÊÁÄÃ
NUŒÿ ÃÈÁ◊ ◊Ê¢ ‡ÊÁÄÃ
ÃÙ◊Ê⁄Uß ¬˝ÁÃ◊Ê ªÁ«∏U ◊¢ÁŒ⁄U ◊¢ÁŒ⁄U H flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ
àfl¢ Á„U ŒÈªÊ¸ Œ‡Ê¬˝„U⁄UáÊœÊÁ⁄UáÊËêʘ
∑§◊‹Ê ∑§◊‹Œ‹ Áfl„UÊÁ⁄UáÊË
flÊáÊË ÁfllÊŒÊÁÿŸË, Ÿ◊ÊÁ◊ àflÊ¢, Ÿ◊ÊÁ◊ ∑§◊‹Êêʘ –
•◊‹Êêʘ, •ÃÈ‹Êêʘ, ‚È¡‹Êêʘ, ‚È»§‹Êêʘ, ◊ÊÃ⁄Uêʘ
‡ÿÊ◊‹Êêʘ, ‚⁄U‹Êêʘ, ‚ÈÁS◊ÃÊêʘ, ÷ÍÁ·ÃÊêʘ
œ⁄UáÊËêʘ, ÷⁄UáÊËêʘ, ◊ÊÃ⁄Uêʘ H flãŒ ◊ÊÃ⁄Uêʘ
Ö
124
10
 ““‹fiW› ÷Ò ⁄ÕÎ ‹ËÎfi ˈ””

‘fl÷Ì ¿Ì ÂÎfi ÷Ò Ëˆ, ’˛¤ ¿Ì Á_÷Îfi,

÷ıflÌ ‹ßÌ›˘Ó ‹ıÓ ⁄_‘ ÷ÒŒÎfi ˈ flı... ‹fiW› ÷_Ò...
÷Ò Ωı «ÎËı ’‰˝÷ ’ËÎÕ˘ ¿˘ Œ˘Õ ÿı,
÷Ò Ωı «ÎËı fiÿÌ›˘Ó ¿ı ‹¬ ¿˘ ¤Ì ‹˘Õ ÿı
÷Ò Ωı «ÎËı ‹ÎÀÌ Áı ±Q≤÷ fiÌ«˘Õ ÿı
÷Ò Ωı «ÎËı ‘fl÷Ì ¿˘ ±_⁄fl Áı ΩıÕ ÿı
±‹fl ÷ıflı ’˛ÎHÎ (2)... Ï‹·Î ÷…¿˘ ‰flÿÎfi
÷ıflÌ ±ÎI‹Î ‹ıÓ V‰›_ ¤√‰Îfi Ëı flı... ‹fiW› ÷Ò_...
fi›fi˘ ‹ıÓ …‰Î· ÷ıflÌ √Ï÷ ‹ıÓ ¤Ò«Î·
÷ıflÌ »Î÷Ì ‹ıÓ »^’Î ‹Ëοη ˈ
M≤J‰Ì ¿ı ·Î· ÷ıflÎ ÏË‹√ÌflÌ ÁÎ ¤Î·
÷ıflÌ P≤¿<ÀÌ ‹ıÓ ÷Î_Õ‰ ¿Î ÷η ˈ
Ïfi… ¿˘ ÷Ò Ωfi (2) ... …flΠ„@÷ ’Ëı«Îfi
÷ıflÌ ‰ÎHÎÌ ‹ıÓ ›√ ¿Î ±ÎúÎfi ˈ flı... ‹fiW› ÷_Ò...
‘fl÷Ì ¿Î ‘Ìfl ÷Ò Ëˆ, ±„Bfi ÁÎ ‰Ìfl
÷Ò Ωı «ÎËı ÷˘ ¿Î· ¿˘ ¤Ì ◊΋ ·ı
’Î’˘ ¿Î ’˛·› w¿ı, ’Â÷Î ¿Î ÂÌ {Ò¿ı
÷Ò Ωı ±√fl ÏËo‹÷ Áı ¿Î‹ ·ı,
√w ÁÎ ‹Ï÷‹Îfi (2) ’‰fi ÁÎ ÷ √Ï÷‹Îfi
÷ıflÌ fi¤Áı ¤Ì ¨«Ì μÕÎfi ˈ flı... ‹fiW› ÷_Ò...

125
V‰flÎ_¿fi ÁÏË÷ √Ì÷˘
 …› …› √fl‰Ì √…flÎ÷fi_ V‰flÎ_¿fi
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ !
÷η — ‘‹Î‚Ì
flÎ√-‹Î_Õ ’fl ±Î‘ÎÏfl÷
V◊ΛÌ
ÁÎ ÁÎ ‹ flı ‹ ‹ ’ - ‘Ïfi ’‘
c … › … › √ fl ‰Ì Õ c
√Õ c
…Õ
‘ ÁÎ - - - -’ ’ ’ ‘ ‘ ‹ ‹ √ ÁÎ cflı c
√flı
c
flÎ Õ Õ Õ Õ c
Õ÷ … › … › √ fl ‰Ì Õ √ c
…Õ
√ ÁÎ - - - c
-ÁÎ ÁÎ ÁÎ ‹ flı ‹ ‹ ’ - ‘Ïfi c
’‘
c
flÎ Õ Õ Õ Õ c
Õ÷ ÿÌ Õ ’ı Õ ± fl b_ Õ c
’Õ cflÕ
‘ ÁÎ_ - - - c
-’ ’ ’ ‘ ‘ ‹ ‹ √ ÁÎ cflı c
√flı
¤Îc Õ Õ Õ Õ c
Õ÷ … › … › √ fl ‰Ì Õ √ c
…Õ
√ ÁÎ - - - c
-ÁÎ - - c
flÎ Õ Õ Õ Õ Õ÷ Õ Õ
É 2 0
c 3 É 2 0 3

±_÷flÎ - 1
‹ ‹ ‹ ‹ - ‹ √ flı ‹ ’ ’ ’ ’‘ Ïfi Ïfi -
K‰ … ’˛ ¿Î Õ Â Âı Õ { ‚ ‚ ¿ c
Á_Õ Õ ⁄Ì Õ
’ - ’ ‘ - Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ - - - c- -ÁÎ_ ÁÎ_ -
’˛ı Õ ‹ Â˙ Õ ›˝ ±_ Õ Ï¿ Õ Õ Õ Õ c
Õ÷ ÷_ Õ
ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ÁÎ_ ‘ ‘ ‹ ‹ ’ - ’ ’ ’‘ c
Ïfi Ïfi -
¤ HÎ ‰ ¤ HÎ ‰ Ïfi … Á_ Õ ÷ Ï÷ c
ÁË Õ fiı Õ
’ - ’ ‘ - Ïfi ÁÎ_ flıÓ ÁÎ_ - - - c- -ÁÎ_ ÁÎ_ -
’˛ı Õ ‹ ¤ Õ Ï¿÷ fiÌ Õ flÌ Õ Õ Õ Õ c
Õ÷ ¨ Õ
ÁÎ_ - ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‘ Ïfi ‘ ’ - - - c
-’ ’ ’
«Ì Õ ÷ … Á_ Õ ÿ fl Ω
c Õ Õ Õ Õ c
Õ÷ … ›
‘ ‘ ‹ ‹ √ ÁÎ flı √flı √ ÁÎ - - - c
-ÁÎ_
… › √ fl ‰Ì Õ √ c
…Õ flÎ Õ Õ Õ Õ c
Õ÷
É 2 0 3
c É 2 0
c 3

126
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 ±_÷flÎ - 2
ÁÎ - flı ‹ ‹ - ‹ - ’‹ √
μ Õ -÷ fl ‹Î_ Õ ±_ Õ
c
⁄ÎÕ Õ
‹ ’ - - - -’ ’ -
c
‘ Ïfi Ïfi - Ïfi ‘
c
Ïfi flıÓ
‹Î Õ Õ Õ Õ
c
Õ÷ ’Ò Õ fl ‰ ‹Î_ Õ ¿Î Õ ‚Ì Õ
ÁÎ_ - - - -
c
-ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ - ÁÎ_ Ïfi ‘ ‘ ‹ -
‹Î Õ Õ Õ Õ
c
Õ÷ »ı Õ ÿ Õ ÏZÎ HÎ Ïÿ Â ‹Î_ Õ
¿ fl_ Õ ÷ flÕ
cÕ ZÎÎ Õ ¿<_ Õ ÷ı Õ r fl ‹ ËÎ
‹ ’ - ’
c
’‘ Ïfi Ïfi - ‘ - ’ - ‘ Ïfi ÁÎ_ flı
ÁÎ_ - - -
c- -ÁÎ_ ÁÎ_ - ÁÎ_ - ÁÎ_ ‘ - ‘ ‹ -
ÿı Õ Õ Õ Õ
c
Õ‰ fiı Õ Á˘ Õ ‹ fiÎ Õ ◊ fiı Õ
’ - ’ ’‘ Ïfi
c
Ïfi Ïfi Ïfi ’ - ’ ’ ‘ Ïfi ÁÎ_ flıÓ
¶Î Õ fl
c
¿ıÕ Õ Â ±ı Õ ’ Õ Ïç ‹ ¿ı Õ flÎ_ Õ
ÁÎ_ - -
c- - -ÁÎ_ ÁÎ_ ± «Î_ ÁÎ_ ÁÎ_ Ïfi ‘ ’ ‘ Ïfi
c
ÿı Õ Õ Õ Õ
c
Õ‰ »ı Õ Á ËÎ Õ › ‹Î_ Õ ÁÎ Õ
‘ ’ - - -
c
-’ ’ ’ ‘ ‘ ‹ ‹ √ ÁÎ flı √flı
ZÎÎ
c Õ Õ Õ Õ
c
Õ÷ … › … › √ fl ‰Ì Õ √
c
…Õ
√ ÁÎ - - -
c
-ÁÎ
c
flÎ Õ Õ Õ Õ
c
Õ÷
É 2 0
c 3 É 2 0 3

fi˘Ó‘ — ⁄οÌfiÎ ±_÷flÎ, ±_÷flÎ 2 ’˛‹ÎHÎı.

√fl‰Ì √…flÎ÷
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ !
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ !
ÿÌ’ı ±flb_ ’fl¤Î÷
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ !
K‰… ’˛¿ÎÂÂı {‚‚ ¿Á_⁄Ì ’˛ı‹ Â˙›˝ ±_Ï¿÷,
÷_ ¤HΉ ¤HΉ Ïfi… Á_÷Ï÷ ÁËfiı ’˛ı‹ ¤„@÷fiÌ flÌ÷
¨«Ì ÷… Á_ÿfl Ω÷,
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ ! - …›...

127
V‰flÎ_¿fi ÁÏË÷ √Ì÷˘
 μkÎfl‹Î_ ±_⁄΋Î÷
’Òfl‰‹Î_ ¿Î‚Ì‹Î÷
»ı ÿÏZÎHÎ Ïÿ‹Î_ ¿flL÷ flZÎÎ ¿<_÷ırfl ‹ËÎÿı‰,
fiı Á˘‹fiÎ◊ fiı ¶Îfl¿ı ±ı ’Ïç‹ ¿ıflÎ ÿı‰,
»ı ÁËΛ‹Î_ ÁÎZÎÎIÎ˚.
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ ! - …›...
fiÿÌ ÷Î’Ì fi‹˝ÿÎ Ωı›
‹ËÌ fiı ⁄Ì∞ ’HÎ Ωı›
‰‚Ì Ωı› Á¤ÀfiÎ …\© fl‹HÎfiı flIfiοfl ÁÎ√fl,
’‰˝÷ μ’fl◊Ì ‰Ìfl ’Ò‰˝Ωı ÿı ±ÎÏÂÊ …›¿fl,
Á_’ı Á˘Ëı ÁË Ω÷.
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ ! …›...
÷ı ±HÎÏË·‰ÎÕfiÎ fl_√,
÷ı ÏÁ©flÎ… …›Á_√,
÷ı fl_√ ◊¿Ì ’HÎ ±Ï‘¿ ÁflÁ fl_√ ◊Âı ÁI‰flı ‹Î÷,
Â¤ ¿<fi ÿÌÁı, ‹K›ÎX˚fi ¢¤Âı, ‰Ì÷Ì √¥ »ı flÎ÷,
…fi CÎÒ‹ı fi‹˝ÿÎ ÁÎ◊.
…› ! …› ! √fl‰Ì √…flÎ÷ ! …›...
- fi‹˝ÿÎÂ_¿fl
flÎWÀˇ√Ì÷ - …fi√H΋fi
…fi√H΋fi ±Ï‘fiΛ¿ …› Ëı ¤Îfl÷ ¤ÎB› ω‘Î÷Î
’_Ω⁄, ÏÁL‘, √…flÎ÷, ‹flÎÃÎ, ƒÎωÕ, μI¿·, ⁄_√,
ωLK›, ÏˋΫ·, ›‹fiÎ √_√Î, μE»· …·Ï‘ ÷fl_√,
÷‰ Â¤ fi΋ı Ω√ı, ÷‰ Â¤ ±ÎÏÂÊ ‹Î√ı,
√ÎËı ÷‰ …› √Î◊Î,
…fi√H΋_√·ÿΛ¿ …› Ëı ¤Îfl÷ ¤ÎB› ω‘Î÷Î
…› Ëı, …› Ëı, …› Ëı, …› …› …› …› Ëı.
- ¿Ï‰‰fl flωLƒfiÎ◊ ÀÎ√˘fl
±fi‰Îÿ —
Ëı ¤Îfl÷ ¤ÎB› ω‘Î÷Î ! ÷_ Á‰˝ …fiÁ‹ÿΛfiÎ xÿ›fi˘ ±Ï‘WÃÎ÷Î »ı. ÷Îfl_ fi΋ ÁÎ_¤‚÷Î_ ’_Ω⁄, ÏÁL‘, √…flÎ÷,
‹ËÎflÎWÀˇ, ƒÎωÕ, μI¿· ±fiı ⁄_√΂ ‰√ıflı ’˛ÿı¢fi_ xÿ› ∂»‚Ì ∂Ãı »ı. ωLK›, Ïˋη›, √_√Î ±fiı ›‹fi΋Î_ ÷ÎflÎ_ fi΋fi˘
√_Ωfl‰ ◊Λ »ı. ‰‚Ì, ‹ËÎÁÎ√fl˘fiÌ ∂»‚÷Ì ·Ëıfl˘‹Î_ ’HÎ ÷Îfl_ fi΋ √Ò_…ı »ı. ±Î ÁË ÷ÎflÎ Â¤ fi΋◊Ì ΩB≤÷ ◊¥
±ÎÏÂÊ ‹Î_√ı »ı ±fiı ÷ÎflÎ_ ›Â˘√Îfi √Λ »ı. …fiÁ‹ÿΛfi_ ‹_√· ¿flfiÎfl Ëı ¤Îfl÷ ¤ÎB› ω‘Î÷Î ! ÷Îfl˘ …› ˢ, …› ˢ,
…› ˢ.
’Ò‰˝ ≥Ï÷ËÎÁ
¥.Á. 1911-”12‹Î_ ¿Ï‰‰fl lÌ ÀÎ√˘flı ±Î √Ì÷ ⁄_√Î‚Ì ¤ÎÊ΋Î_ flE›_. …ıfiÌ ±Î‰Ì … ⁄Ì∞ «Îfl Á_ÿfl ¿Õ̱˘ »ı.
√Ì÷fiÎ œÎ‚fiÌ fl«fiÎ ’HÎ ¿Ï‰‰flı ’˘÷ı … ¿flı·Ì »ı. Á˙’˛◊‹ ±Î √Ì÷ ¤Îfl÷Ì› flÎWÀˇÌ› ¿Î"Ó√˛ıÁfiÎ ¿˘·¿Î÷Î ¬Î÷ıfiÎ
±Ï‘‰ıÂfi‹Î_ ÷Îfl̬ 27 ÏÕÁıQ⁄fl, 1911fiÎ fl˘… √‰Î›_. 14‹Ì ±Î"√VÀ, 1947fiÌ ‹‘flÎ÷ı ⁄_‘ÎflHÎ Á¤ÎfiÎ ±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿
±Ï‘‰ıÂfi‹Î_ ’HÎ ±Î √Ì÷ √‰Î›_ Ë÷_. 24‹Ì ΩL›±ÎflÌ 1950‹Î_ ⁄_‘ÎflHÎ Á¤Î±ı ±Î √Ì÷fiı ¤Îfl÷fiÎ flÎWÀˇ√Ì÷ ÷flÌ¿ı
ΩËıfl ¿›*. flÎWÀˇ ’˛I›ıfiÎ ÁL‹Îfifiı T›@÷ ¿fl‰ÎfiÌ ¿˘¥ ’HÎ ZÎHÎı flÎWÀˇ√Ì÷fi_ √Îfi ◊Λ »ı.
fi˘Ó‘ — Á‹ÒË‹Î_ √Ή΋Î_ ±Î √Ì÷fiı 48 ◊Ì 52 Áı¿LÕ ·Î√ı »ı.
128
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10
 …fi√H΋fifi_ V‰flÎ_¿fi
…fi√H΋fi - ÷η — ¿Ëıfl‰Î
ÁÎflı √√ √√ √√ √ √√ flı√ ‹ √ √√ flı flıflı Ïfiflı ÁÎ - ÁÎ
c ccc cc c cc
…fi √HÎ ‹fi ±Ï‘ fiÎ ›¿ …› Ëı ¤Î fl÷ ¤Î B› ‘ÎÕ ÷Î Õ ’_
c
É
cc 0
c É cc 0 É
c 0 cc É 0

ÁÎ
’ ’’ -’ ’’ ’ ’’ ‹‘ ‘’ ‹ ‹‹ ‹ ‹√ √flı‹ √ - -
c ccc cc
Ω ⁄ÏÁ_ Õ‘ √… flÎ ÷‹ flÎÕ ÃÎ ƒÎ
c cc
Ï‰Õ μ I¿· ⁄_Õ √ Õ Õ
É
cc 0
c É cc 0 É
c 0 c É 0

ÁÎ
√ √√ √ √flı flı’’ ’‹ ’‹ ‹ √ √√ flıflı flıfl ÁÎÏfiflı ÁÎ - -
c c ccc cccc
ω LK›ÏË ‹ «· ›‹ fiÎÕ √_ √Î μ E»· …· Ï‘÷ fl_Õ √ Õ Õ
É
c 0 cc É
c 0 É
cc 0
cc É 0

ÁÎflı √√ √ √‹ flı√ ‹ - - ‹√‹ ’’ ‹’ ‹√ ‹flı‹ √ - -

c c cc
÷‰ Â¤ fiÎ ‹ıÕ ΩÕ √ı Õ
cc
Õ ÷‰ Â¤ ±Î ÏÂÊ ‹ÎÕ √ı
cc Õ Õ
c
É
c 0 cc É 0
c
É
c 0
cc
É 0

q q
√ √ flıflı flıflı Ïfiflı ÁÎ - - ÁÎ’’ ’’ ’ ’‹ ’ ’’ ’‹‘ ’
ccc
√Î Ëı ÷‰ …› √ÎÕ ◊Î Õ
cc c cc
Õ …fi √HÎ ‹_ √· ÿÎ ›¿ …› Ëı
É
c
0
cc
É 0
c
É
c 0
c É cc
0

‹ ‹‹ √ √‹ flı‹ √ - ÏfiÏfi ÁÎ_ - - Ïfi‘ fiÌ - - ’’

c cc
¤Î fl÷ ¤Î B›Ï‰ ‘ÎÕ ÷Î
c
Õ …› Ëı Õ
c
Õ …› Ëı Õ Õ …›
c
É
c 0
cc
É 0
c É 0
c É 0
c

‘ - - ÁÎÁÎ flıflı √√ flı√ ‹ - - -

Ëı Õ Õ
c ccc
Õ …› …› …› …› Ëı Õ Õ Õ
É 0
c
É
cc 0
c É 0

129
V‰flÎ_¿fi ÁÏË÷ √Ì÷˘
 V‰ÎK›Î›
1. ’˛ë˘fiÎ …‰Î⁄ ±Î’˘ —
(1) ±Î’b_ flÎWÀˇ√Ì÷ ¿›_ »ı ?
(2) ±Î’b_ flÎWÀˇ√Îfi ¿›_ »ı ?
(3) √…flÎ÷ √˙fl‰√Î◊Îfi_ √Ì÷ ¿›_ »ı ?
(4) ±Î’b_ ’˛ıflHÎÎ√Ì÷ ¿›_ »ı ?
(5) flÎWÀˇ√Ì÷ “…fi√H΋fi”fiÎ ¿Ï‰ ¿˘HÎ Ë÷Î ?
(6) flÎWÀˇ√Îfi “‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚”fiÎ ¿Ï‰ ¿˘HÎ Ë÷Î ?
(7) “…› …› √fl‰Ì √…flÎ÷” ±Î ¿ÎT›fiÎ ¿Ï‰ ¿˘HÎ Ë÷Î ?
2. fiÌ«ıfiÎ ΩıÕ¿Î_ ΩıÕ˘ —
± ⁄
(1) …fi√H΋fi (1) ’˛ıflHÎÎ√Ì÷
(2) ‰_ÿı‹Î÷flQÎ˚ (2) flÎWÀˇ√Îfi
(3) …› …› √fl‰Ì √…flÎ÷ (3) flÎWÀˇ√Ì÷
(4) ‹fiW› ÷_ ⁄ÕÎ ‹ËÎfi ˈ (4) √…flÎ÷ √˙fl‰ √Î◊Î √Ì÷

Ö Ö Ö

130
Á_√Ì÷ (¿oÃu ±fiı V‰fl ‰Îz), ‘˘flHÎ 10