Η ταραγμένη δεκαετία του ΄60 και η δυτικογερμανική αστική τάξη

Μεταπτυχιακή Εργασία
Αστικές τάξεις και μεσαία στρώματα στη νεότερη και σύγχρονη Ευρώπη.
Ε.Ε 2015 – 2016
επιβλέπων καθηγητής: Κωνσταντίνος Ράπτης
Η ταραγμένη δεκαετία του ΄60

και η δυτικογερμανική αστική τάξη
Αλεξάντερ – Κρίστιαν Κάντζιας -Ρόντε

1561201315
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Πρόγραμμά Μεταπτυχιακών Σπουδών
Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου
157 84 Αθήνα
Τηλ 210 7277319
www.arch-uoa.gr
Οι ακραίες ομάδες δεν αξίζουν πλέον τον τίτλο του φοιτητή.
Είναι πρωτόγονοι δημαγωγοί οι οποίοι με αξιοθρήνητο τρόπο
παίρνουν λεφτά από την κοινωνία που καθυβρίζουν και ως
αντάλλαγμα θέλουν να μετατρέψουν την ελευθερία αρχικά σε
ασυδοσία και έπειτα σε ανελευθερία. Αρνούμαι να τους
αναγνωρίσω ως «εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση». Αυτό
πλέον δεν είναι αντιπολίτευση αλλά στην καλύτερη περίπτωση
ένας σύγχρονος ζωολογικός κήπος , στον οποίο κανείς τρέφεται
από ναρκωτικά, μαοϊσμό και ελεύθερο έρωτα.
Frans Josef Strauß

πρόεδρος του CSU και υπουργός οικονομικών της κυβέρνησης
του μεγάλου συνασπισμού (1966-1969)
2
Περιεχόμενα
Συντομογραφίες ........................................................................................................................... 4
Χρονολόγιο ................................................................................................................................... 5
Εισαγωγή ...................................................................................................................................... 7
1. Δρόμοι προς το «1968»............................................................................................................ 9
2. Το «1968» και οι Θεσμοί ........................................................................................................ 20
3. Το «1968» και ο τύπος ........................................................................................................... 29
Επίλογος ..................................................................................................................................... 39
Παράρτημα................................................................................................................................. 41
Βιβλιογραφία ............................................................................................................................. 47
3
Συντομογραφίες
ΟΔΓ= Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας
ΛΔΓ= Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας
CDU= Christdemokratische Union/Χριστιανοδημοκρατική Ένωση
CSU= Christ-Soziale Union/Χριστιανοκοινωνική Ένωση
SPD= Sozialdemokratische Partei Deutschlands/ Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας
FDP= Freie Demokratische Partei/Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (Φιλελεύθεροι)
NPD= Nationaldemokratische Partei Deutschlands/Εθνικό-Δημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας
SDS= Sozialistischer Deutscher Studentenbund /Σοσιαλιστικός Σπουδαστικός Σύνδεσμος
4
Χρονολόγιο
1966
5 Φεβρουαρίου: πρώτες οδομαχίες έξω από το ελεύθερο Πανεπιστήμιο επειδή ο νέος
πρύτανης δεν έδωσε άδεια για την διεξαγωγή ενός φόρουμ για το Βιετνάμ επικαλούμενος
«λόγους ασφαλείας». Σαν απάντηση 1.500 φοιτητές θα συμμετάσχουν σε πορεία στο κέντρο
της πόλης, κατά την διάρκεια της οποίας ορισμένοι διαδηλωτές θα επιτεθούν στο «σπίτι της
Αμερικής»
22 Ιουνίου: 3.000 φοιτητές συμμετέχουν στο πρώτο δυτικογερμανικό Sit-in ενάντια στην
απόφαση της πανεπιστημιακής αρχής να μην παραχωρούνται στους φοιτητές χώροι για
πολιτικές εκδηλώσεις.
28 Νοεμβρίου: 1.500 άτομα διαδηλώνουν στο Δ. Βερολίνο εναντίον της συμμετοχής του SPD σε
μια κυβέρνηση με τα κόμματα της χριστιανικής ένωσης CDU/CSU
1 Δεκεμβρίου: η κυβέρνηση του «μεγάλου συνασπισμού» αναλαμβάνει την διακυβέρνηση της

χώρας
1967
5 Απριλίου: η αστυνομία συλλαμβάνει 11 μέλη της πρώτης «κομμούνας» (κοινοβίου) του
Δ. Βερολίνου, στην πλειοψηφία τους φοιτητές και μέλη του SDS με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν
να δολοφονήσουν τον αντιπρόεδρο των Η.Π.Α Hubert H. Humphrey. Όπως θα αποδειχθεί στην
συνέχεια τα «εκρηκτικά τους» ήταν καπνογόνα και πουτίγκα.
2 Ιουνίου: κατά την διάρκεια διαδήλωσης εναντίον της επίσκεψης του Σάχη της Περσίας στο Δ.
Βερολίνο που θα γνωρίσει σκληρή καταστολή, δολοφονείται ο φοιτητής Benno Ohnesorg από
αστυνομικά πυρά. Από εκείνο το σημείο και έπειτα οι κινητοποιήσεις των φοιτητών θα
μαζικοποιηθούν και θα εντατικοποιηθούν.
21 Νοεμβρίου: αθώωση του αστυνομικού Karl-Heinz Kurras που είχε δολοφονήσει τον Beno
Odendorff
5
1968
17-18. Φεβρουαρίου: το διεθνές συνέδριο για το Βιετνάμ στους χώρους του Πολυτεχνείου του
Δ. Βερολίνου προσελκύει πάνω από 5.000 συμμετέχοντες και 44 αντιπροσώπους από 14 χώρες
και θεωρείται μια από τις βασικότερες στιγμές του δυτικογερμανικού φοιτητικού κινήματος της
δεκαετίας του ’60. Το συνέδριο θα κλείσει με μια διαδήλωση 12.000 ατόμων εναντίον της
στρατιωτικής επέμβασης των Αμερικανών στο Βιετνάμ.
21 Φεβρουαρίου: σαν απάντηση στις συνεχείς διαδηλώσεις των φοιτητών οι αρχές του
Δ. Βερολίνου σε συνεργασία με τα πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα, τους εργοδότες, τα μέσα
ενημέρωσης και άλλους θεσμούς θα διοργανώσουν μια μεγάλη κινητοποίηση για την
«ελευθερία και την ειρήνη» στην οποία θα συμμετάσχουν 80.000 άτομα.
2 Απριλίου: οι Andreas Baader, Horst Söhnlein, Gudrun Ensslin και Thorwald Proll τοποθετούν
εμπρηστικούς μηχανισμούς σε δύο πολυκαταστήματα της Φρανκφούρτης, γεγονός που
σηματοδοτεί την στροφή ενός μέρους του κινήματος προς τις πρακτικές της ένοπλης πάλης.
10 Απριλίου: υπό την πίεση των φοιτητικών κινητοποιήσεων οι υπουργοί παιδείας των
κρατιδίων της ΟΔΓ καταλήγουν σε συμφωνία γύρω από ένα προσχέδιο μεταρρυθμίσεων στην
τριτοβάθμια εκπαίδευση, με τις οποίες θα περιορίζονταν οι εξουσίες του καθηγητικού
σώματος.
11 Απριλίου: στο Δ. Βερολίνο σημειώνεται απόπειρα δολοφονίας εναντίον του θεωρητικού

ηγέτη του SDS και του φοιτητικού κινήματος Rudi Dutschke
12 Απριλίου: δεκάδες χιλιάδες νεολαίοι διαδηλώνουν σε διάφορες πόλεις της ΟΔΓ εναντίον
της μονόπλευρης και υποκινούμενης ενημέρωσης των εφημερίδων του εκδοτικού
συγκροτήματος Springer. Κατά την διάρκεια των εκτεταμένων οδομαχιών, που θα περάσουν
στην ιστορία ως «ταραχές του Πάσχα» θα τραυματιστούν γύρω στους 400 διαδηλωτές και 54
αστυνομικοί.
11 Μαΐου: στη Βόννη και στο Ντόρτμουντ πραγματοποιούνται μαζικές διαδηλώσεις εναντίον
της πρόθεσης της κυβέρνησης να δημιουργήσει μια «έκτακτη νομοθεσία», η οποία σε
καταστάσεις κρίσεων θα αντικαθιστούσε τις συνταγματικές ελευθερίες και τα δημοκρατικά
δικαιώματα.
30 Μαΐου: παρά τις εκτεταμένες αντιδράσεις το κοινοβούλιο θα υπερψηφίσει το προσχέδιο

για την έκτακτη νομοθεσία. Με την απόφαση αυτή κλείνει ουσιαστικά ο μεγάλος εξεγερσιακός
κύκλος που άνοιξε στις 2 Ιουνίου του 1967. Παρά το γεγονός ότι θα συνεχίσουν να
σημειώνονται κινητοποιήσεις, αυτές όλο και περισσότερο θα χάνουν σε μαζικότητα, κάτι που
θα οδηγήσει και στην οργανωτική και πολιτική κρίση του σοσιαλιστικού σπουδαστικού
συνδέσμου, με την διάσπαση του να οριστικοποιείται στις 21 Μαρτίου του 1970.
6
Εισαγωγή
Η δεκαετία του 1960-1970 είναι από πολλές απόψεις μια από τις πιο ενδιαφέρουσες
της σύγχρονης ιστορίας καθώς την περίοδο αυτή παρατηρείται μια εξαιρετική συμπύκνωση
των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων, οι οποίοι συνταράσσουν τόσο τους μεγάλους
κοινωνικούς σχηματισμούς όσο και τις χώρες του λεγόμενου «τρίτου κόσμου». Η άνοδος του
παγκόσμιου αντιιμπεριαλιστικού – αντιαποικιακού κινήματος, η Πολιτιστική Επανάσταση στην
Κίνα και το κίνημα για τα φυλετικά δικαιώματα στις Η.Π.Α θα ασκήσουν έτσι έντονη επιρροή
στους νέους των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, που βέβαια είχαν να αναμετρηθούν και με τις
συντηρητικές κοινωνίες των δικών τους χωρών. Ταυτόχρονα η δεκαετία αυτή είναι και μια
περίοδος φόβου, καθώς η κούρσα των εξοπλισμών και η όξυνση των σχέσεων μεταξύ Η.Π.Α και
Ε.Σ.Σ.Δ έκανε το ξέσπασμα ενός πυρηνικού πολέμου να φαντάζει ως πραγματική απειλή.
Παρ’ όλα αυτά η κοινωνική πραγματικότητα στις μεγάλες χώρες της Δύσης,
τουλάχιστον σύμφωνα με τις παραδοσιακές κοινωνικές αναλύσεις, δεν προμήνυε το ξέσπασμα
κοινωνικών εκρήξεων. Η οικονομία τους σημείωνε μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ το
μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο με τους υψηλούς μισθούς και τις βελτιωμένες εργασιακές
συνθήκες είχε επιφέρει κοινωνική σταθερότητα. Η εργατική τάξη, δηλαδή το υποκείμενο που
παραδοσιακά πρωτοστατούσε στους κοινωνικούς αγώνες, έμοιαζε να απολαμβάνει την
πρωτόγνωρη οικονομική της δύναμη, ενδιαφερόμενη περισσότερο να αποκτήσει
καταναλωτικά αγαθά παρά να αλλάξει τον κόσμο Το γεγονός ότι αυτή η φαινομενική
«ομαλότητα» θα έσπαγε από την νεολαία και πόσο μάλλον την φοιτητική, που ως κοινωνική
κατηγορία προοριζόταν να καταλάβει σημαντικές θέσεις τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον
δημόσιο τομέα ήταν κάτι που μάλλον δεν έχει αντίστοιχο του στην ιστορία.
7
Μέσα στα πλαίσια του κινήματος που σήμερα χαρακτηρίζεται ως «Μάης» η
δυτικογερμανική περίπτωση μπορεί να μην κατέχει δεσπόζουσα θέση, επισκιαζόμενη από
περιπτώσεις όπως η γαλλική ή η ιταλική, παρουσιάζει εντούτοις ορισμένα χαρακτηριστικά που
καθιστούν την μελέτη της εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Πρώτα απ’ όλα γιατί η Δυτική Γερμανία,
το θεωρούμενο «προπύργιο του ελεύθερου κόσμου», καλούνταν να επιτελέσει ιδιαίτερα
καθήκοντα στην προσπάθεια ανάσχεσης της «σοβιετικής απειλής»., γεγονός που καθόριζε
τόσο την πολιτική όσο και την κοινωνική ζωή της χώρας. Κατά δεύτερον γιατί όπως γράφει και
ο Johannes Agnioli «η νεαρή ομοσπονδιακή δημοκρατία θεωρούνταν ως πρότυπο για μια
ειρηνική σταθερή δυτική δημοκρατία, χωρίς ταξικούς αγώνες, χωρίς συστημικές κρίσεις, με
συνεχείς ρυθμούς ανάπτυξης»1
Σε αυτήν την εργασία θα επιχειρήσω να προσεγγίσω τις αντιδράσεις της

δυτικογερμανικής αστικής τάξης απέναντι στον νεολαιίστικο ριζοσπαστισμό, επικεντρωνόμενος
ιδιαίτερα στην στάση των αστικών θεσμών και των μεγάλων μέσων ενημέρωσης. Οι
βασικότερες πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στην προσπάθεια αυτή είναι τα έργα των Gunilla
Budde, Eckart Conze και Cornelia Rauch, Bürgertum nach dem bürgerlichen Zeitalter. Leitbilder
und Praxis seit 1945 στο οποίο οι συγγραφείς εξετάζουν την νέα «αστικότητα» που αναδύθηκε
μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Norbert Frei, 1968 Jugendrevolte und globaler Protest. στο
οποίο ο συγγραφέας επικεντρώνεται στην μελέτη του «παγκόσμιου ’68» και την αναμέτρηση
των γερμανών φοιτητών με το εθνικοσοσιαλιστικό παρελθόν, το βιβλίο του John Teschke,
Hitlers Legacy. West Germany confronts the aftermath of the Third Reich, όπου εξετάζονται οι
συνέχειες των κρατικών μηχανισμών και του προσωπικού τους με την περίοδο του ναζισμού, το
έργο του A.J. Nicholls, The Bonn Republic και της Andrea Weinhaus, Bildungswege zu »1968«,
όπως επίσης και ένας μεγάλος αριθμός εφημερίδων και περιοδικών της εποχής.
1
Agnioli Johannes: Die Transformation der Demokratie und andere verwandte Schriften. Hamburg:
Konkret Literatur Verlag. 2 έκδοση 2012 σ.144
8
1.Δρόμοι προς το «1968»
Η ίδρυση των δύο γερμανικών κρατών το 1949 θα θέσει τον γερμανικό χώρο στην
καρδιά της αναδυόμενης ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης μεταξύ των Η.Π.Α και της Ε.Σ.Σ.Δ. Η
γεωγραφική τους θέσης στα σύνορα των σφαιρών επιρροής των δύο υπερδυνάμεων θα
καταστήσει έτσι τόσο την Ομοσπονδιακή όσο και την Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας
αναντικατάστατους συμμάχους, των οποίων η πρόσδεση στο εκάστοτε στρατόπεδο έπρεπε
πάση θυσία να διατηρηθεί. Έτσι όχι μόνο τα ζητήματα της εξωτερικής, μα και αυτά της
εσωτερικής πολιτικής τους μετατρέπονταν σε υποθέσεις άμεσου ενδιαφέροντος για καθεμία
από τις «προστάτιδες» δυνάμεις, με την χώρα μέχρι και το 1955 να τελεί υπό καθεστώς
επιτροπείας.1 Στην χώρα δεν θα παραχωρηθεί Σύνταγμα, αλλά ο λεγόμενος «Βασικός Νόμος»
(Grundgesetz), για να τονιστεί η προσωρινότητα της, καθώς διακηρυγμένος στόχος των δυτικών
ήταν η σύντομη επανένωση των δύο Γερμανιών.
Σε αντίθεση με τα Συντάγματα της εποχής του Μπίσμαρκ και της Δημοκρατίας της
Βαϊμάρης ο Βασικός Νόμος απέκλειε την ύπαρξη εξουσιών που δεν υπόκειντο στο Σύνταγμα,
με το κράτος να κατοχυρώνει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας. Η αυτοθεώρηση της Δυτικής
Γερμανίας ως «πολιτισμένου κράτους», δηλαδή ως κράτους υπό την εξουσία του νόμου
(Rechtstaat) ερχόταν σε ρήξη με την πρωσική παράδοση, για την οποία το ίδιο το κράτος ήταν η
πηγή της εξουσίας, ανεξαρτήτως της μορφής του πολιτεύματος. Ανώτατη αρχή γινόταν
1
Οι εξουσίες της κυβέρνησης «καθορίζονταν από έναν Κατοχικό Νόμο που είχε σχεδιαστεί το 1949 από
την αμερικανική, τη βρετανική και τη γαλλική κυβέρνηση. Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, οι τρεις
παραπάνω χώρες διατηρούσαν την τελική δικαιοδοσία σε ζητήματα όπως ήταν οι διεθνείς σχέσεις, το
εξωτερικό εμπόριο, το επίπεδο της βιομηχανικής παραγωγής και όλα τα θέματα που σχετίζονταν με την
στρατιωτική ασφάλεια. Μόνο με την έγκριση των δυτικών δυνάμεων κατοχής μπορούσε η ΟΔΓ να
νομοθετεί η να προβαίνει σε οποιαδήποτε άλλη ενέργεια στους τομείς αυτούς».
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Larousse, Britannica. Αθήνα: εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος 2007 τόμος 13
σ.640
9
πλέον το ομοσπονδιακό συνταγματικό δικαστήριο,2 το οποίο ήταν ανεξάρτητο τόσο από την
νομοθετική όσο και από την εκτελεστική εξουσία. Τόσο ο Βασικός Νόμος όσο και το
συνταγματικό δικαστήριο θα αποτελέσουν όμως αναπόσπαστο τμήμα των μηχανισμών του
Ψυχρού Πολέμου, με το 95% των πολιτικών διώξεων 3 να στρέφεται εναντίον οργανώσεων 4 και
οπαδών της αριστεράς.53
2
Το δικαστήριο, αυτό ήταν ανεξάρτητο τόσο από την νομοθετική όσο και από την εκτελεστική εξουσία,
αποτελώντας εισαγωγή του αμερικανικού παραδείγματος δικαστικής αναθεώρησης της νομοθεσίας,
δηλαδή στην ουσία για μια μεταφορά εξουσιών από το δημοκρατικά εκλεγμένο κοινοβούλιο σε ένα σώμα
χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση. Διατηρούσε μεταξύ άλλων και την εξουσία να θέτει εκτός νόμου ένα πολιτικό
κόμμα το οποίο έκρινε ότι δεν ενστερνιζόταν τις αρχές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Τα μέλη του
διορίζονταν κατά το ήμισυ από την Άνω (Bundesrat) και την Κάτω Βουλή (Bundestag) χωρίς να ανήκουν στα
σώματα αυτά. Η θητεία τους ήταν δωδεκαετής χωρίς να έχουν το δικαίωμα δεύτερης θητείας.
3
Teschke P. John: Hitlers Legacy. West Germany confronts the aftermath of the Third Reich. New York: Peter
Lang Publishing 1991,2001 σ.64
4
Τον Ιούνιο του 1951 με αφορμή την καμπάνια για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος ενάντια στον
επανεξοπλισμό της Δ. Γερμανίας και για την υπογραφή συνθήκης ειρήνης με την Σ. Ένωση η ελεύθερη
γερμανική νεολαία (FDJ) και άλλες δέκα οργανώσεις που στήριζαν την καμπάνια αυτή θα τεθούν εκτός
νόμου. Τον Αύγουστο του 1956 το συνταγματικό δικαστήριο θα θέσει εκτός νόμου το κομμουνιστικό κόμμα,
επικαλούμενο τόσο την ιστορία του όσο και την ασυμβατότητα της θέσης για την δικτατορία του
προλεταριάτου με τον βασικό νόμο, όπως επίσης και την επιδίωξη του για μια ενιαία σοσιαλιστική Γερμανία
στα πρότυπα της ΛΔΓ. Η απόφαση αυτή ήταν ιδιαίτερα αμφισβητούμενη καθώς μέχρι και εκείνη την στιγμή
το KPD, που μετά από τις εκλογές του 1953 δεν εκπροσωπούνταν πλέον στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο, ένα
κατασταλτικό μέτρο εξυψωνόταν σε ιδεατή μορφή και σε κανόνα σύμφυτο μιας δημοκρατικής τάξης δεν
είχε αποτελέσει ιδιαίτερη απειλή για την αστική δημοκρατία, ενώ το γεγονός ότι ένα κατασταλτικό μέτρο
εξυψωνόταν σε ιδεατή μορφή και σε κανόνα σύμφυτο μιας δημοκρατικής τάξης σήμαινε ουσιαστικά μια
«συνταγματική αναθεώρηση στην πράξη», καθώς περιοριζόταν η ελεύθερη μη βίαιη πολιτική
δραστηριότητα.
Gössner Rolf: Die Vergessenen Justizopfer des Kalten Krieges. Verdrängung im Westen – Abrechnung mit
dem Osten? Berlin: Aufbau Taschenbuch Verlag 1998
5
Τον Σεπτέμβριο του 1950 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα υιοθετήσει έναν κανόνα, σύμφωνα με τον οποίον
οι δημόσιοι λειτουργοί θα έπρεπε να διέπονται από νομιμοφροσύνη, δεν μπορούσαν άρα να είναι μέλη σε
οργανώσεις που αμφισβητούσαν το υπάρχων Σύνταγμα (δηλαδή τον βασικό νόμο). Υπολογίζεται ότι την
περίοδο 1951-1968 κινήθηκε ποινική προδικασία εναντίων 150.000-200.000 πολιτών για μη βίαιη αριστερή
αντιπολιτευτική δραστηριότητα. Επρόκειτο για μέλη, οπαδούς ή ακόμα και απλές επαφές του
κομμουνιστικού κόμματος και του κινήματος ειρήνης ενάντια στον επανεξοπλισμό και τα πυρηνικά και για
άτομα που αγωνίζονταν για μια ενιαία ουδέτερη Γερμανία ή που απλώς διατηρούσαν επαφές με κατοίκους
της Ανατολικής Γερμανίας. Τελικά περίπου 10.000 από αυτούς καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης άνευ
αναστολής. Αυτό σήμαινε ότι περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι επηρεάστηκαν άμεσα ή έμμεσα,
χάνοντας την δουλειά τους, βλέποντας την σύνταξη τους να περικόπτεται, αναγκαζόμενοι συχνά να
υποστούν πολυετείς δικαστικές ταλαιπωρίες και παρακολουθήσεις από τις αρχές που πολλές φορές είχαν
δραματικές επιπτώσεις στην ζωή τους.
Gössner Rolf: Auf dem Weg in einen autoritären »Sicherheitsstaat«? Στο περιοδικό: UTOPIE kreativ.
τεύχος 91/92 Μάιος/Ιούνιος 1998 σ. 98
10
Η δυτικογερμανική αστική τάξη 6 θα προσδέσει απόλυτα τα συμφέροντα της στο δυτικό
στρατόπεδο, υιοθετώντας ως βασική της επιδίωξη την οικονομική ανάπτυξη στην βάση της
ταξικής συναίνεσης Η συμμαχία της με πλατιά τμήματα των υποτελών στρωμάτων θα στηριχθεί
στην μεγάλη οικονομική ανάπτυξη που θα ξεκινήσει από τα μέσα της δεκαετίας του ΄50.7 Η
παροχή υψηλών μισθών και επιδομάτων, η κοινωνική ασφάλιση και οι βελτιωμένες εργασιακές
συνθήκες θα οδηγήσουν έτσι στην αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων και
ταυτόχρονα στην μείωση της διάθεσης τους να συμμετάσχουν σε απεργίες.8
Το μεταπολεμικό αστικό κράτος όχι μόνο στην ΟΔΓ αλλά και σε ολόκληρη την δυτική
Ευρώπη θα γνωρίσει έτσι μια σειρά σημαντικών μετασχηματισμών που από την μια θα
ενσωματώσουν μέρος των συμφερόντων των υποτελών στρωμάτων, από την άλλη όμως θα
επιχειρούν να απομονώσουν τις ριζοσπαστικότερες διεκδικήσεις τους. Το ερώτημα της ριζικής
αλλαγής του κοινωνικού συστήματος θα εξοριστεί έτσι από την δημόσια συζήτηση. Τα
6
Σύμφωνα με τον ορισμό του Λένιν βασικά κριτήρια για την ένταξη ενός ατόμου σε μια κοινωνική τάξη
είναι η σχέση του με τα μέσα παραγωγής, ο ρόλος του μέσα στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας
και το μερίδιο του κοινωνικού πλούτου που ιδιοποιείται. Κάνοντας χρήση αυτών των κριτηρίων στην
δυτικογερμανική αστική τάξη θα πρέπει άρα να εντάξουμε κατά κύριο λόγο τους ιδιοκτήτες και τους
μεγαλομετόχους των μεγάλων επιχειρήσεων και τους διευθυντές τους, την ανώτερη κρατική
υπαλληλία, τις διοικήσεις των μεγάλων επιστημονικών ιδρυμάτων και ινστιτούτων, τους βουλευτές,,
τους υψηλά αμειβόμενους καλλιτέχνες, αθλητές και δημοσιογράφους, τους μεγαλοεισοδηματίες και
τους ιδιοκτήτες μεγάλων γεωργικών εκτάσεων. Άρα σύμφωνα με τον ορισμό του Bihr που παραθέτει ο
Σπύρος Σακελλαρόπουλος «όλα εκείνα τα άτομα που, ως φορείς κοινωνικών σχέσεων, διευθύνουν τις
διαδικασίες αναπαραγωγής του κεφαλαίου, δηλαδή από εκείνους, που, λαμβάνοντας υπόψη τα ίδια
συμφέροντα τους, καθορίζουν το περιεχόμενο και τις ιεραρχήσεις της κυριαρχούμενης από το
κεφάλαιο κοινωνικής πράξης».
Σακελλαρόπουλος Σπύρος: Κρίση και κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα. Αθήνα:
εκδόσεις Τόπος 2015 σ.200
7
Το ακαθάριστο εθνικό προιόν (ΑΕΠ) της χώρας (υπολογιζόμενο σε σημερινό νόμισμα) θα αυξηθεί από
249,2 δισεκατομμύρια ευρώ το 1950 σε 798,2 δις. ευρώ το 1968, με την δυτικογερμανική οικονομία να
μεγενθύνεται κατά 120,6% την δεκαετία του ΄50 και κατά 53,6% την δεκαετία του ΄60 σύμφωνα με
στοιχεία της ομοσπονδιακής στατιστικής υπηρεσίας που παραθέτει το ινστιτούτο αναπτυξιακών
ερευνών (Institut für Wachstumsstudien) στην διεύθυνση
http://www.wachstumsstudien.de/Inhalt/Papiere/IWS-Papier1.pdf
8
Η απεργιακή δραστηριότητα στην ΟΔΓ κατά την περίοδο 1950-71 βρισκόταν σε ευθεία αντίθεση με
την αντίστοιχη τάση στην Δ. Ευρώπη και ιδίως στα άλλα μεγάλα βιομηχανικά έθνη (δηλαδή την Γαλλία,
την Μ. Βρετανία και την Ιταλία όπου οι χαμένες εργάσιμες ημέρες εξαιτίας απεργιών είναι έως και 13
φορές μεγαλύτερη.
Gärtner Manfred: Arbeiterkonflikte in der Bundesrepublik Deutschland. Eine empirische Untersuchung
ihrer makroökonomischen Ursachen und Konsequenzen. Berlin, Heidelberg: Springer Verlag 1989 σ. 17
11
συνδικάτα μπορεί να εξακολούθησαν να δίνουν αγώνες για μισθολογικά ή εργασιακά
ζητήματα, δεν έθεταν όμως πλέον σε αμφισβήτηση τον τρόπο οργάνωσης της εργασίας και την
κατοχή των μέσων παραγωγής, κάτι που οδήγησε στην αποπολιτικοποίηση της σχέσης
ανάμεσα σε κεφάλαιο και εργασία, ενώ τα προγράμματα των μεγάλων κομμάτων δεν
παρουσίαζαν πλέον σημαντικές διαφοροποιήσεις, καθώς οι ηγεσίες τους αποδεσμεύονταν από
την κοινωνική τους βάση και τα ιδιαίτερα συμφέροντα της, Το μεγαλύτερο μέρος του
πληθυσμού θα διατηρηθεί έτσι με σχετική επιτυχία μακριά από τα κέντρα λήψης των
αποφάσεων και εν τέλει μακριά από την ίδια την πολιτική, παραμένοντας οργανωτικά και
πολιτικά διασπασμένο και συμφιλιωμένο με το καθεστώς εξάρτησης του. Οι ομάδες που θα
αμφισβητήσουν αυτήν την «κοινωνική ειρήνη» θα περιοριστούν σε μια μικρή μειοψηφία, η
οποία βρισκόταν περιθωριοποιημένη από την πολιτικά ανοργάνωτη πλειοψηφία
Ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό του κρατικού μηχανισμού της ΟΔΓ είναι οι συνέχειες
του με την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού, που παρατηρούνται τόσο στις δομές του όσο και
στα πρόσωπα τα οποία τις στελέχωναν. Οι δυτικές δυνάμεις κατοχής άλλαξαν ελάχιστα στον
τομέα του Δικαίου (εκτός από τους νόμους που ήταν άμεσα ρατσιστικοί) και ενώ αρχικά
προχώρησαν στην απόλυση δεκάδων χιλιάδων υπαλλήλων, οι περισσότεροι από αυτούς ως το
1948 θα έχουν επιστρέψει στα υπουργεία τους.9, Ακόμα και οι νομικοί περιορισμοί για την
επαναπρόσληψη όσων είχαν διαπράξει απάνθρωπες πράξεις (inhuman acts), περιορισμοί που
μάλιστα θα διευρυνθούν το 1957, δεν επηρέασαν ιδιαίτερα την πρακτική των
δυτικογερμανικών κυβερνήσεων να επαναπροσλάβουν σχεδόν το σύνολο αυτών των
ανθρώπων. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει στην κατάληψη ακόμα και των υψηλότερων
8
Το 1949 πρώην Ναζί προσελήφθησαν μαζικά στην αστυνομία. Το 1951 οι προσθήκες στο ¨Άρθρο 131
του βασικού νόμου προέβλεπαν ότι τουλάχιστον το 20% των θέσεων του κρατικού τομέα θα έπρεπε να
στελεχωθεί από υπαλλήλους που είχαν υπηρετήσει το ναζιστικό καθεστώς. Αντίστοιχη ποσόστωση για
τους υπαλλήλους που είχαν εκδιωχθεί από τους εθνικοσοσιαλιστές εξαιτίας των πολιτικών τους
πεποιθήσεων δεν προβλήθηκε.
Teschke: 1991,2001 σ.59
9
Nicholis A. J.: The Bonn Republik. West German Democracy 1945-1990. New York: Addison Wesley
Longman 1997 σ.26
12
Αξιωμάτων από ανθρώπους οι οποίοι κατείχαν θέσεις κλειδιά επί ναζισμού.10 Αυτές οι
συνέχειες φαίνονται ιδιαίτερα στο δικαστικό μηχανισμό όπου οι περισσότεροι δικαστικοί
παρέμειναν στις θέσεις τους πρωταγωνιστώντας στις διώξεις εναντίων της Αριστεράς, 11 ενώ
παράλληλα μεριμνούσαν για την ατιμωρησία των παλιών τους ομοϊδεατών.12
Στο ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής η βασική συνισταμένη μέχρι και το 1969 θα είναι
η άρνηση αναγνώρισης της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, που στον επίσημο
κρατικό λόγο θα αποκαλείται ως (σοβιετική) «Ζώνη» ή ως «κεντρική Γερμανία», κάτι που
συνεπαγόταν και την υιοθέτηση μιας ιδιαίτερα επιθετικής πολιτικής απέναντι της. Μέσω του
υπουργείου παγγερμανικών υποθέσεων (Ministerium für gesamtdeutsche Fragen), το οποίο
ήταν σε μεγάλο βαθμό εκείνο που σχεδίαζε την πολιτική απέναντι στην ΛΔΓ χρηματοδοτούνταν
μια σειρά από υπηρεσίες και οργανώσεις, οι οποίες, ενταγμένες στους μηχανισμούς του
10
Δύο πρόσωπα ξεχωρίζουν ιδιαίτερα: ο Thomas Oberländer, ο οποίος θα διατελέσει υπουργός
εκπατρισμένων από το 1953 ως το 1960 και ο Hans Globke, μόνιμος γραμματέας του καγκελάριου
Konrad Adenauer και στενότερος σύμβουλος του. Ο Oberländer ήταν ο βασικός σχεδιαστής του
προγράμματος του «ζωτικού χώρου στην Ανατολή», ενώ ο Globke ήταν επιφορτισμένος με την παροχή
νομικής επίφασης στις έκνομες ενέργειες του καθεστώτος. Κατά την δεκαετία του 1950 θα
χρησιμοποιήσει την ισχυρή επιρροή του, προωθώντας άλλους αξιωματούχους της ναζιστικής περιόδου
σε υπεύθυνες θέσεις. Άλλες περιπτώσεις είναι εκείνες του Wilhelm Herter, και του Johann Strübing. Ο
Herter ήταν διοικητής των SS με βαθμό πολύ ανώτερου εκείνου του Adolf Eichmann, του υπεύθυνου
του προγράμματος εξόντωσης των Εβραίων. Μετά από την απελευθέρωση του από τις ολλανδικές
φυλακές και την παχυλή αποζημίωση που έλαβε από το δυτικογερμανικό κράτος, ο Herter θα
καταλάβει μια υψηλόβαθμη θέση στο υπουργείο εσωτερικών της Βαυαρίας, παρά το γεγονός ότι ήταν
προσωπικά υπεύθυνος στην εξόντωση 100-140.000 Εβραίων. Ο Strübing. ήταν στέλεχος της RSHA,
δηλαδή της υπηρεσίας πληροφοριών των SS. Το 1950 θα καταφέρει να προσληφθεί με ψεύτικο όνομα
στη νέα κρατική υπηρεσία πληροφοριών της ΟΔΓ. Το 1955 θα αποκαλύψει την πραγματική του
ταυτότητα, κάτι που όμως δεν θα επηρεάσει την προαγωγή του.
Teschke: 1991,2001 σ.75
11
Η προπαγάνδα της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας αρεσκόταν να τονίζει ότι συχνά ήταν οι
ίδιοι δικαστές που καταδίκαζαν τους ίδιους κομμουνιστές που είχανκαταδικάσει και κατά την περίοδο
του ναζισμού. Ο John P. Teschke παραθέτει την περίπτωση του δικαστή Karl Hainz Ottenbech ο οποίος
είχε πει στον κατηγορούμενο Paul Butschek, ότι «δεν είχε μάθει τίποτα» από τον εγκλεισμό του σε
στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά την περίοδο 1933-1945
ό,π., σ. 67
12
Τα δυτικογερμανικά δικαστήρια δεν θα καταδικάσουν κανένα πρόσωπο που υπηρέτησε ως δικαστής
ή κατήγορος κατά την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού. παρά τις χιλιάδες των «δικαστικών
δολοφονιών» που εκτελούνται εκείνη την περίοδο. Κανένας επίσης δεν καταδικάστηκε εφόσον είχε
ακολουθήσει τις προβλεπόμενες «νόμιμες διαδικασίες» για την εκτέλεση αμάχων κατά την διάρκεια
του πολέμου. Ακόμα και οι γιατροί που είχαν εργαστεί στο πρόγραμμα εξόντωσης των διανοητικά και
σωματικά ασθενών έμειναν κατά κανόνα ατιμώρητοι.
ό,π., σ.78
13
Ψυχρού Πολέμου, επιφορτίζονταν με διάφορα καθήκοντα σχετικά με την ανάσχεση του
«κομμουνιστικού κινδύνου» και των προσπαθειών της ΛΔΓ να ασκήσει επιρροή στους πολίτες
της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας. Σημαντικό μέρος αυτής της δραστηριότητας ήταν και η
παρακολούθηση των πολιτών της χώρας, μέσω του ελέγχου της αλληλογραφίας και των
τηλεπικοινωνιών τους, κάτι που βέβαια συνιστούσε παραβίαση των ατομικών τους
δικαιωμάτων.13
Δίπλα στις κρατικές υπηρεσίες υπήρχαν οργανώσεις και ιδρύματα, τα οποία μπορεί να
είχαν δημιουργηθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία, χρηματοδοτούνταν όμως είτε από το
δυτικογερμανικό είτε το αμερικανικό κράτος.14 Άλλα ινστιτούτα και εκδοτικά συγκροτήματα
μπορεί να διατηρούσαν μια σχετική ανεξαρτησία, βρίσκονταν όμως για μικρότερο ή
μεγαλύτερο διάστημα στην πρώτη γραμμή της αντικομουνιστικής προπαγάνδας. Εφημερίδες
όπως η Bild, η Zeit και η Frankfurter Allgemeine και περιοδικά όπως το Spiegel επιχειρούσαν να
επωφεληθούν από την πρόσδεση τους στους μηχανισμούς αυτούς, υιοθετώντας τις επίσημες
θέσεις της κυβερνητικής προπαγάνδας στα πρωτοσέλιδα τους.157
13
Η έκταση που έλαβαν αυτές οι επεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα των κατοίκων της ΟΔΓ μπορεί να
συγκριθεί με τα αντίστοιχα προγράμματα που εφάρμοζε η Λαοκρατική Δημοκρατία και βέβαια
πραγματοποιούνταν σε στενή συνεργασία με τις δυνάμεις κατοχής και ιδιαίτερα τους Αμερικάνους.
Κεντρικός στόχος αυτών των προσπαθειών ήταν η συγκέντρωση του τεράστιου όγκου του
προπαγανδιστικού υλικού που αποστελλόταν κάθε χρόνο από την ΛΔΓ, με σκοπό τον επηρεασμό των
Δυτικογερμανών. Σήμερα είναι αποδεδειγμένο ότι από το 1949 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας
του΄70 κατασχέθηκαν πάνω από εκατό εκατομμύρια δέματα και γράμματα που είχαν αποσταλεί από
το έδαφος της ΛΔΓ, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων καταστράφηκε. Στο νούμερο αυτό θα πρέπει να
προστεθεί και ένας απροσδιόριστος αριθμός αποστολών που είχε παραδοθεί στο εσωτερικό, οι οποίες
επίσης κατάσχονταν. Σύμφωνα με υπολογισμούς ο αριθμός τους ήταν κατά μ.ο 100.000 κάθε χρόνο.
Αντίστοιχους ελέγχους διενεργούσαν και οι τρείς κατοχικές δυνάμεις, υπολογίζεται ότι μόνο οι
Αμερικανοί έλεγξαν περί τα 50 εκατομμύρια γράμματα και δέματα την περίοδο 1960-68.
Foschepoth Josef: Überwachtes Deutschland. Post- und Telefonüberwachung in der alten
Bundesrebublik. Göttingen: Vandelhoeck & Ruprecht 2012
14
Ιδιαίτερο ρόλο θα αποκτήσουν και τα επιστημονικά ιδρύματα που ασχολούνταν με τον ασιατικό
χώρο και τη μαρξιστική θεωρία, τα οποία βρίσκονταν σε στενή συνεργασία με αντίστοιχα ιδρύματα
των ΗΠΑ.
Nolte Ernst: Deutschland und der kalte Krieg. Stuttgart: Ernst Klett Verlage 1985 σ.206
15
Επρόκειτο βέβαια και για μια διαδικασία γεμάτη αντιφάσεις καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις τα
μέσα μαζικής ενημέρωσης αυτά ήρθαν σε ευθεία σύγκρουση με την κυβέρνηση. Χαρακτηριστικότερη
είναι ίσως η υπόθεση του περιοδικού Spiegel το 1962. Δημοσιογράφοι του εντύπου αυτού είχαν
κατηγορηθεί για εσχάτη προδοσία εξαιτίας ενός άρθρου το οποίο αμφισβητούσε την ικανότητα του
δυτικογερμανικού στρατού να αντιμετωπίσει μια ενδεχόμενη εχθρική επίθεση. Η αστυνομία ερεύνησε
τα γραφεία του περιοδικού, ενώ οι αρχές ζήτησαν και πέτυχαν την έκδοση δημοσιογράφων του που
βρίσκονταν στην Ισπανία. Ως απάντηση σε αυτές τις ενέργειες το Spiegel θα προβεί την επόμενη
χρονιά σε συνεργασία με την εφημερίδα Zeit, το περιοδικό Stern και την εκπομπή της δημόσιας
τηλεόρασης Panorama, σε σημαντικές αποκαλύψεις αναφορικά με τις παρακολουθήσεις των
τηλεφώνων και των ταχυδρομικών επιστολών δυτικογερμανών πολιτών από τις μυστικές υπηρεσίες
με την υποστήριξη των αρχών κατοχής που δεν δεσμεύονταν από το δυτικογερμανικό δίκαιο, όπως
επίσης και για την εμπλοκή πρώην ναζί στις υποθέσεις αυτές.
Foschepoth 2012: σ.118
14
Την ίδια στιγμή οι κοινωνικές σχέσεις καθορίζονταν ακόμα από ιδιαίτερα
συντηρητικούς νόμους και κανόνες, ιδίως σε ότι είχε να κάνει με τις σχέσεις μεταξύ των δύο
16
φύλων Ταυτόχρονα όμως η κοινωνική πραγματικότητα μέσα στην οποία μέσα στην οποία
ζούσε η νέα γενιά και οι εμπειρίες που συσσώρευε ήταν πολύ διαφορετικές από εκείνες των
γονιών της, τόσο διαφορετικές μάλιστα που έκαναν την σύγκρουση αναπόφευκτη. Καθώς η
δυτικογερμανική κοινωνία ανοιγόταν όλο και περισσότερο προς τον κόσμο, ήταν κυρίως τα
άτομα νεαρής ηλικίας τα οποία γίνονταν φορείς των νέων ιδεών που έρχονταν από το
εξωτερικό. Επρόκειτο για ανθρώπους που σε αντίθεση με τους γονείς τους μεγάλωναν μέσα σε
ένα περιβάλλον αυξανόμενης ευημερίας και ασφάλειας, είχαν πολύ μεγαλύτερες ευκαιρίες να
μάθουν κάποια ξένη γλώσσα, να συμμετάσχουν σε διεθνή προγράμματα ανταλλαγής νέων και
να κάνουν διακοπές στο εξωτερικό. Σε αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει οπωσδήποτε να
προσθέσουμε και τις εκατοντάδες χιλιάδες του πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού των
Αμερικανικών δυνάμεων που βρίσκονταν σταθμευμένες στην επικράτεια της ΟΔΓ, μέσω των
οποίων η δυτικογερμανική νεολαία, που ήταν αύτη που κυρίαρχα καλλιεργούσε σχέσεις μαζί
τους, ήρθε σε επαφή με το Beat, το ροκ, τη σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και τη χρήση
ναρκωτικών ουσιών.17
16
Μέχρι και την δεκαετία του ΄70 οι σεξουαλικές σχέσεις εκτός γάμου ήταν απαγορευμένες, ζευγάρια
που δεν ήταν παντρεμένα δεν μπορούσαν να νοικιάσουν δωμάτιο σε ξενοδοχείο, ενώ οι επισκέψεις σε
σπίτια όπου κατοικούσαν ανύπαντρα άτομα του άλλου φύλλου απαγορεύονταν μετά από τις 10.00μμ
(με τις σπιτονοικοκυρές των νεαρών ενοίκων συχνά να φροντίζουν για την τήρηση αυτού του κανόνα).
Οι κετρώσεις ήταν απαγορευμένες δια νόμου (εκτός από την περίπτωση στην οποία κινδύνευε η ζωή
της μητέρας), οι άγαμες μητέρες είχαν να αντιμετωπίσουν την περιφρόνηση της κοινωνίας, ενώ το
διαζύγιο εκδιδόταν μόνο σε βάρος του ενός από τους συζύγους και ποτέ συναινετικά. Ο γάμος
ανάμεσα σε έναν προτεστάντη και μια γυναίκα καθολικού δόγματος ήταν μόνο δυνατός αν εκείνος
δεσμευόταν γραπτώς απέναντι στην καθολική εκκλησία ότι τα παιδιά τους θα βαφτίζονταν και
ανατρέφονταν σύμφωνα με τις αρχές του καθολικισμού. Οι παντρεμένες γυναίκες χρειάζονταν την
υπογραφή του συζύγου τους για να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό και οι μητέρες την άδεια του για
να εργαστούν, ενώ όσες εργάζονταν αμείβονταν πολύ χαμηλότερα από τους άντρες συναδέλφους τους,
Schönbohm Wulf: Die 68er: politische Verirrungen und gesellschaftliche Veränderungen. στο περιοδικό:
Aus Politik und Zeitgeschichte τ.14-15/2008 σ.17-21
17
Η αλλαγή αξιών βέβαια σε καμία περίπτωση δεν περιοριζόταν μόνο στην νεολαία καθώς δεν θα
πρέπει να υποτιμάμε και την όλο και μεγαλύτερη επιρροή που ασκούσαν μέσα όπως η τηλεόραση. Η
ριζική αλλαγή της αντίληψης των δυτικογερμανών για τον κόσμο, άρα και για τον εαυτό τους, θα
επηρεαστεί έτσι καταλυτικά από την κατακόρυφη αύξηση των νοικοκυριών που διέθεταν μια τέτοια
συσκευή από 4 εκατομμύρια το 1961 σε 15 εκατομμύρια το 1971. Παρ’ όλα αυτά η ανάδυση μιας
ιδιαίτερης νεανικής κουλτούρας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι χαρακτηριστική για την περίοδο που
εξετάζουμε.
*Τα στοιχεία για τον αριθμό των τηλεοπτικών συσκευών αντλήθηκαν από το άρθρο του:
Schildt Axel: Vor der Revolte: Die sechziger Jahre. Στο περιοδικό: Politik und Zeitgeschichte.
τ. 22-23/2001 σ.8
15
Για τους νέους αυτούς ανθρώπους ανοίγονταν πρωτόγνωρες ευκαιρίες και
δυνατότητες μόρφωσης και ταξικής ανέλιξης. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 ο αριθμός των
φοιτητών, όπως και των αποφοίτων γυμνασίου, θα αυξάνεται διαρκώς,18 κάτι που σήμαινε και
την αύξηση των φοιτητών που δεν προέρχονταν από αστικές οικογένειες, καθώς όλο και
περισσότεροι γονείς μπορούσαν να σηκώσουν το κόστος να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Κατά
την δεκαετία του ’60 οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες θα αποκτήσουν έτσι μια αυξανόμενη
αυτονομία, η οποία οφειλόταν στην καθυστερημένη ένταξη τους στην αγορά εργασίας. Ενώ
στις αρχές της δεκαετίας η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών ακόμα τελείωνε το βασικό
σχολείο (Hauptschule) στην ηλικία των 15 ετών, προκειμένου να αρχίσει στην συνέχεια κάποια
μαθητεία ή να καταλάβει μια θέση ανειδίκευτης εργασίας, τα νεότερα αδέρφια τους είχαν
πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να τελειώσουν το γυμνάσιο ή ακόμα και να σπουδάσουν,
παρατείνοντας πολλές φορές την παρουσία τους εντός των εκπαιδευτικών μηχανισμών σχεδόν
ως την ηλικία των τριάντα. Η διαφορετική σχέση τους με τον χρόνο άφηνε πολλά περιθώρια για
πειραματισμούς και αντισυμβατικές πρακτικές, οι οποίες φυσικά έρχονταν σε πλήρη αντίθεση
με τις αντιλήψεις των γονιών τους.19
Η δεκαετία του ’60 χαρακτηρίζεται όμως και από μια ποιοτική αναβάθμιση και
εντατικοποίηση των αντιπαραθέσεων σχετικά με το ναζιστικό παρελθόν. Αυτό οφειλόταν και σε
μια σειρά γεγονότων τα οποία έλαβαν μεγάλη δημοσιότητα, όπως η δίκη του Adolf Eichmann
στο Ισραήλ το 1961 και η πρώτη δίκη για τα εγκλήματα του Άουσβιτς, η οποία θα διεξαχθεί την
περίοδο 1963-65 στην πόλη της Φρανκφούρτης. Οι δύο αυτές υποθέσεις δε συνδυασμό με τις
αποκαλύψεις για την εμπλοκή σημαντικών πολιτικών προσώπων στο εθνικοσοσιαλιστικό
καθεστώς και την παραγραφή ορισμένων εκ των εγκλημάτων της περιόδου δίχαζαν την
κοινωνία, που είχε να αναμετρηθεί και με τον πάντα υπαρκτό αντισημιτισμό. Για τους νέους
18
Μια από τις βασικές αιτίες της μαζικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ήταν το λεγόμενο
«Σπούτνικ-σοκ», το οποίο προκάλεσε η εκτόξευση του πρώτου τεχνητού δορυφόρου από την ΕΣΣΔ το
1957 που έκανε τις αστικές τάξεις της Δύσης να αναζητούν απαντήσεις στα τεχνολογικά της
επιτεύγματα.
ό.π.,: σ.9
Ο αριθμός των μαθητών της επαγγελματικής εκπαίδευσης (Realschule) θα αυξηθεί την περίοδο 1960-
1974 από 431.000 σε 1,1 εκατομμύρια, ενώ αυτός του γυμνασίου (Gymnasium), που ήταν και ο
προθάλαμος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, από 853.000 σε 1,8 εκατομμύρια.
19
Detlef Siegfried: 1968 Eine Kulturrevolution?
https://duepublico.uni-duisburg-essen.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-
24040/03_siegfried_1968.pdf σ. 17-18 21.06.2016
16
που είχαν μεγαλώσει μετά από τον πόλεμο, η σιωπή της γενιάς των γονιών τους για ό,τι είχε να
κάνει με την συμμετοχή τους στο κίνημα του εθνικοσοσιαλισμού μια πρόκληση, η οποία που
πολιτικοποιούσε την «παραδοσιακή» σύγκρουση εφήβων-γονέων. Η επιδίωξη να προκαλέσουν
με τις πρακτικές τους θα αποτελέσει έτσι βασικό κίνητρο για τις κόρες και τους γιούς των
ανθρώπων εκείνων που κατά τα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης είχαν
ριζοσπαστικοποιηθεί προς τα δεξιά.
Η επανεμφάνιση της πολιτικής ακροδεξιάς από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 με την
20
είσοδο του NPD σε πολλά από τα κοινοβούλια των κρατιδίων δημιουργούσε σε πολλούς
έντονες ανησυχίες για την σταθερότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αποτελούσε
παράλληλα και διάψευση της κυρίαρχης αφήγησης, σύμφωνα με την οποία ο ναζισμός ήταν
ένα «ατύχημα» της ιστορίας, μια συλλογική «αποπλάνηση» του γερμανικού έθνους από έναν
χαρισματικό αλλά και ψυχοπαθή ομιλητή, που ήξερε πώς να απευθύνεται στο θυμικό των
ανθρώπων. Το ερώτημα του κατά πόσο οι δυτικογερμανοί είχαν πάρει μαθήματα από το
πρόσφατο παρελθόν τους άρχισε να τίθεται όλο και εντονότερα, όπως εντονότατη ήταν και η
κριτική που πολλοί ασκούσαν στο κράτος, το οποίο ενώ απαγόρευε την κομμουνιστική
δραστηριότητα, επέτρεπε στην ακροδεξιά να έχει δημόσια παρουσία και κοινοβουλευτική
εκπροσώπηση.
H επανεμφάνιση του αριστερού κινήματος θα ξεκινήσει από τα τέλη της δεκαετίας του
’50 με τις διαδηλώσεις υπέρ της ειρήνης και του πυρηνικού αφοπλισμού,21 ενώ από το Πάσχα
του 1960 θα διοργανώνονται κάθε χρονιά πορείες κατά τα πρότυπα του βρετανικού «campaign
of Nuclear disarmament».22 Παράλληλα η επίσημη αποκήρυξη του μαρξισμού από το SPD στο10
20
Από το 1966 μέχρι και το 1968 το NPD θα πετύχει την είσοδο του σε 7 από τα 11 κοινοβούλια των
κρατιδίων ,(σ.σ δεν προσμετράται το δυτικό Βερολίνο που τελούσε υπό ειδικό καθεστώς)
καταλαμβάνοντας συνολικά 61 έδρες. Το 1966 θα λάβει 7,9% στην ¨Εσση και 7,4% στην Βαυαρία, το 1967
5,8% στο Σλέσβιγκ-Χόλσταϊν, 6,9 % στη Ρηνανία-Παλατιανό, 7% στην Κάτω Σαξονία και 8,8% στη Βρέμη,
ενώ το 1968 θα σημειώσει την μεγαλύτερη του επιτυχία λαμβάνοντας 9,8% στη Βάδη Βυρτεμβέργη.
Αντίθετα με το 4,3% που θα πάρει στις εθνικές εκλογές του 1969 θα αποτύχει να περάσει το όριο του 5%
και θα μείνει εκτός του ομοσπονδιακού κοινοβουλίου.
Bundesamt für politische Bildung. Nationaldemokratische Partei Deutschlands.
http://www.bpb.de/politik/grundfragen/parteien-in-deutschland/42205/npd 02.09.2016
21
Την άνοιξη του 1958 οι κινητοποιήσεις ενάντια στις επιδιώξεις του δυτικογερμανικού στρατού να
αποκτήσει πυρηνικά όπλα θα αποκτήσουν πρωτοφανή μαζικότητα, με 120.000 ανθρώπους να
διαδηλώνουν μόνο στην πόλη του Αμβούργου. Όμως όταν το SPD αποτραβηχτεί από τις κινητοποιήσεις
εκείνες θα απομαζικοποιηθούν αμέσως και θα ατονήσουν.
Schildt: σ.12
22
Στην πρώτη κινητοποίηση θα συμμετάσχουν μόλις χίλια άτομα, χρόνο με το χρόνο όμως ο αριθμός τους
θα αυξάνει για να φτάσει τις 150.000 το 1967, όπου πλέον το κίνημα θα θέτει πολύπλευρα αιτήματα.
Frei Norbert: 1968 Jugendrevolte und globaler Protest. München: Deutscher Taschenbuch Verlag 2008 σ.90
17
συνέδριο του Bad Godesberg το 1959 και η απαγόρευση του KPD άφηναν χώρο για την
γέννηση μιας «νέας» αριστεράς, η οποία σε μεγάλο βαθμό ερχόταν σε ρήξη με το
«παραδοσιακό» εργατικό κίνημα.23 Σημαντικό γεγονός για την οργανωτική της αυτοτέλεια θα
αποτελέσει το 1961 ο αποκλεισμός του SDS, του σοσιαλιστικού γερμανικού σπουδαστικού
συνδέσμου, από το SPD. Αυτές οι ολιγομελείς φοιτητικές ομάδες θα γίνουν πόλος
συσπείρωσης για το μεγαλύτερο μέρος όσων βρίσκονταν αριστερότερα της
σοσιαλδημοκρατίας: μέλη φεμινιστικών και αντιαυταρχικών ομάδων, λενινιστικών και μαοϊκών
οργανώσεων, αλλά και του κομμουνιστικού κόμματος. Είναι ακριβώς αυτό το δυναμικό το
οποίο από τα μέσα της δεκαετίας θα πρωτοστατήσει στην όξυνση της κατάστασης εντός των
δυτικογερμανικών Πανεπιστημίων, ήδη αρκετό καιρό προτού αυτή μετατραπεί σε ανοιχτή
αντιπαράθεση με το κράτος.
Κατά παράδοξο τρόπο η ανέγερση του τείχους του Βερολίνου θα ευνοήσει τις κριτικές
αυτές φωνές εντός της ΟΔΓ. Από την μια αποτύπωνε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο την
αποτυχία της πεποίθησης των αστικών ελίτ πως η ένταξη της χώρας στους μηχανισμούς του
ΝΑΤΟ και της ευρωπαϊκής κοινότητας και η υιοθέτηση της ψυχροπολεμικής ρητορικής θα
επιτάχυναν την ένωση των δύο Γερμανιών. Από την άλλη η νέα πραγματικότητα που
διαμορφωνόταν επέτρεπε στην πολιτική συζήτηση να επικεντρωθεί σε εσωτερικά ζητήματα,
καθώς η βεβαιότητα ότι η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία ήταν κάτι το προσωρινό είχε δεχτεί
ισχυρά πλήγματα.
Ένα από τα σημαντικότερα τέτοια ζητήματα ήταν εκείνο της οικονομίας. Οι ανησυχίες
της αστικής τάξης για τα όρια του δυτικογερμανικού οικονομικού θαύματος, ιδιαίτερα μετά
24 25
από τον πληθωρισμό του 1965 και την ύφεση του 1966-67 ήταν έντονες, κάτι που είχε
άμεσες επιπτώσεις για τους εργαζομένους. Μετά το 1966 οι μισθοί κρατήθηκαν σταθεροί, ενώ
πάνω από το 70% των επιχειρήσεων προχώρησε στην κατάργηση ή το πάγωμα των11
23
Το νέο αυτό ρεύμα, που δεν θα συσπειρωθεί ποτέ σε μια ενιαία οργάνωση «κλασικού» τύπου
επηρεαζόταν έντονα από τις θεωρίες του Max Horheimer και του Theodor Adorno της σχολής της
Φρανκφούρτης, οι οποίοι είχαν επιστρέψει στην πόλη μετά την αυτοεξορία τους στις Ηνωμένες
Πολιτείες, τις μελέτες του ινστιτούτου κοινωνικών ερευνών (Institut für Sozialforschung) του Herbert
Marcuse, μαρξιστές όπως ο ιστορικός Ernst Bloch οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει την ΛΔΓ, αλλά και από
διανοητές από τις Η.Π.Α και την Μεγάλη Βρετανία όπως ο E.P Thompson και ο C. Wright Mills.
24
Το 1965 ο πληθωρισμός θα φτάσει σχεδόν στο 4%, ένα ποσοστό το οποίο ναι μεν δεν ήταν
καταστροφικό, ήταν όμως το μεγαλύτερο μετά από το 1951
Nicholis A. J.: The Bonn Republik. West German Democracy 1945-1990. New York: Addison Wesley
Longman 1997 σ.186
25
Το 1967 για πρώτη φορά στην ιστορία της ΟΔΓ θα σημειωθούν αρνητικοί ρυθμοί ανάπτυξης με την
οικονομία να συρρικνώνεται κατά 0,3%
Institut für Wachstumsstudien. IWS – Papier Nr.1 Das Wachstum der deutschen Volkswirtschaft σ.3
www.wachstumsstudien.de/.../Papiere/IWS-Papier1.pdf 12.08.2016
18
ενδοεταιρικών επιδομάτων και πριμ αποδοτικότητας.26 Ο αριθμός των ανέργων, ο οποίος (με
εξαίρεση το έτος 1963 όπου αυξήθηκε κατά 0,1%) από το 1950 μειωνόταν συνεχώς, θα αυξηθεί
από τις 161.059 και το 0,7% του 1966 σε 459.489 και 2,1% το 1967. Αν και μέσα στα επόμενα
δύο χρόνια το ποσοστό των ανέργων θα πέσει ξανά κάτω από το 1% είχε γίνει πλέον φανερό
ότι το καπιταλιστικό σύστημα απειλούνταν ακόμα από οικονομικές κρίσεις και ότι η ραγδαία
μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη άγγιζε τα όρια της.27
12
26
Roth Karl Heinz: Die andere Arbeiterbewegung. München: C Trikont Verlag 1974 σ.240
27
Το 1950 το ποσοστό των ανέργων κυμαινόταν ακόμα στο 11%, μέσα σε λίγα όμως χρόνια θα μειωθεί
δραστικά, πέφτοντας στο 0,8% το 1961
Statistisches Bundesamt . Arbeitsmarkt Registrierte Arbeitslose, Arbeitslosenquote nach Gebietsstand .
https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Indikatoren/LangeReihen/Arbeitsmarkt/lrarb003.html
02.09.2016
19
2. Το «1968» και οι Θεσμοί
Η συνεχόμενη αύξηση του αριθμού των φοιτητών 1 έθετε τα Πανεπιστήμια μπροστά σε

νέες προκλήσεις καθώς δεν είχαν προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, παρά το γεγονός ότι αυτά
προδιαγράφονταν επί χρόνια. Οι φοιτητές βρέθηκαν έτσι μέσα σε ασφυκτικά γεμάτα
αμφιθέατρα, το διδακτικό προσωπικό δεν επαρκούσε, ενώ ο παραδοσιακά στενός έλεγχος που
ασκούσαν οι καθηγητές στους φοιτητές τους είχε δεχτεί σοβαρά πλήγματα, αν και οι αυστηροί
(και πλέον απαρχαιωμένοι) κανόνες που ρύθμιζαν την πανεπιστημιακή ζωή συνέχιζαν να
διατηρούνται. Όπως αναφέρει και ο ιστορικός Έρικ Χομπσμπάουμ, οι περιορισμοί αυτοί
«δημιουργούσαν αισθήματα πικρίας και δυσαρέσκειας, ιδιαίτερα απέναντι σε ένα είδος
εξουσιαστικής αρχής, τα Πανεπιστήμια. Τα αισθήματα αυτά εύκολα μπορούσαν να
διευρυνθούν, συμπεριλαμβάνοντας κάθε είδους εξουσιαστική αρχή και επομένως το γεγονός
αυτό προκαλούσε (στη Δύση) την τάση των φοιτητών να κλείνουν προς την αριστερά» 2
Στο ελεύθερο πανεπιστήμιο του Βερολίνου, στο οποίο από την ίδρυση του το 1948
έδινε βάρος στην συμμετοχή των φοιτητών στα διοικητικά όργανα, οι αντιπαραθέσεις αυτές θα
ξεκινήσουν νωρίτερα από οπουδήποτε αλλού, καθώς τα περιθώρια για την διεξαγωγή
αντιπαραθέσεων ήταν μεγαλύτερα. Αιτήματα όπως ο περιορισμός της εξουσίας των
καθηγητών, ο εκσυγχρονισμός των δομών, των σπουδών και της διδακτέας ύλης η ισότιμη
13
1
Το 1965 ο αριθμός των φοιτητών στην ΟΔΓ και στο Δ. Βερολίνο ανερχόταν σε 306.600, ήταν δηλαδή
50.000 περισσότεροι από όσους χωρούσαν στα αμφιθέατρα, στα εργαστήρια και στα σεμινάρια και
υπερδιπλάσιοι από ότι πριν από 15 χρόνια.
περ. Spiegel. Dusche für den Geist 49/1967 σ.48
2
Ο Hobsbawm βέβαια δεν έχει στο μυαλό του τόσο την γερμανική περίπτωση, οι εξελίξεις όμως που
περιγράφει είναι κοινές για όλες σχεδόν της χώρες της Δ. Ευρώπης εκείνης της περιόδου.
Hobsbawm J. Eric: Η εποχή των άκρων. Ο σύντομος εικοστός αιώνας (1914-1991). Αθήνα: εκδόσεις
Θεμέλιο 1997, 2010 σ.385
20
συμμετοχή των βοηθών καθηγητών και των φοιτητών στα όργανα διοίκησης θα αρχίσουν να
αποκτούν όλο και μεγαλύτερη αποδοχή καθώς η φυσιογνωμία του φοιτητικού σώματος
άλλαζε.3 Οι φοιτητές άρχισαν έτσι να δείχνουν ένα εντεινόμενο ενδιαφέρον για ζητήματα
διεθνούς πολιτικής, εκδηλώνοντας την αυξανόμενη δυσφορία τους για την υποστήριξη που
4
προσέφεραν η κυβέρνηση της ΟΔΓ και οι αρχές του Δυτικού Βερολίνου σε δικτατορικά
καθεστώτα χωρών όπως το Ζαΐρ και το Ιράν. Αυτό βέβαια άνοιγε με έναν άμεσο τρόπο και το
ζήτημα της ένταξης της ΟΔΓ στο δυτικό στρατόπεδο, γεγονός που πολιτικοποιούσε σε
αφάνταστο βαθμό το ερώτημα του κατά πόσο τα εκλεγμένα όργανα των φοιτητών είχαν το
δικαίωμα να παίρνουν θέση για θέματα κεντρικής πολιτικής.
Το ίδιο απροετοίμαστη με τα Πανεπιστήμια βρέθηκε και η δυτικογερμανική κοινωνία

απέναντι σε όσα άρχισαν να διαγράφονται ήδη από το 1965, με τις πρώτες κινητοποιήσεις
εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ και από την επίθεση με αυγά στο «σπίτι της Αμερικής» του
Δ. Βερολίνου στις 5 Φεβρουαρίου του 1966. Στο τέλος εκείνου του έτους η πολιτική
ατμόσφαιρα στα Πανεπιστήμια της πόλης 5 είχε πλέον θερμανθεί, με τις μαζικές συγκεντρώσεις
να έχουν μπει στην καθημερινότητα.
14
3
Σύμφωνα με έρευνα του ινστιτούτου κοινωνικών ερευνών στα τέλη της δεκαετίας του ’50 με τίτλο
«φοιτητής και πολιτική» που αφορούσε την πολιτική συνείδηση των φοιτητών της Φρανκφούρτης τα
2/3 ήταν απολίτικοι, το 16% ως απολυταρχικό, ενώ μόνο στο 9% οι ερευνητές αναγνώριζαν μια σαφώς
δημοκρατική τοποθέτηση.
Frei 1968: σ. 105
4
Η πόλη δεν αποτελούσε επισήμως επικράτεια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, με τους συμμάχους
να συνεχίζουν να επιβάλλουν το κατοχικό δίκαιο. Οι νόμοι της ΟΔΓ δεν είχαν άμεση ισχύ στην πόλη, αν
και όλοι οι νόμοι της γίνονταν δια βοής αποδεκτοί από το τοπικό κοινοβούλιο. Οι εκπρόσωποι του Δ.
Βερολίνου στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο της Βόννης διέθεταν μόνο συμβουλευτική ψήφο ενώ δεν
εκλέγονταν απευθείας από τον πληθυσμό, αλλά καθορίζονταν από το κοινοβούλιο, ενώ οι πολίτες του
είχαν διαφορετικές ταυτότητες, η πόλη ξεχωριστή αστυνομία και υπηρεσίες (όπως ταχυδρομεία).
Εξαιτίας αυτού του ειδικού καθεστώτος στην πόλη δεν υπήρχε και δυτικογερμανικός στρατός, κάτι που
έδινε την δυνατότητα σε νεαρούς από την ΟΔΓ να αποφεύγουν την στράτευση
West-Berlin
https://de.wikipedia.org/wiki/West-Berlin 07.09.2016
5
Στο Δ. Βερολίνο υπήρχαν δύο Πανεπιστήμια και τέσσερις ανώτερες σχολές. Το χειμερινό εξάμηνο του
εκπαιδευτικού έτους 1965/66 σε αυτά τα ιδρύματα ο συνολικός αριθμός των εγγεγραμμένων έφτανε
τις 28.886, εκ των οποίων 15.438 στο ελεύθερο Πανεπιστήμιο, 9.671 στο Πολυτεχνείο, 2.355 στην
παιδαγωγική, 427 στην μουσική και 266 στην εκκλησιαστική σχολή.
περ. Spiegel. Νein, Nein, Nein 24/1967 σ.46
21
Το γερμανικό «1968» όμως θα αρχίσει ουσιαστικά την άνοιξη του 1967, με σημείο
καμπής να αποτελεί η 2 Ιουνίου. Η σκληρή καταστολή που θα αντιτάξουν οι αρχές στην
διαδήλωση εναντίον της επίσκεψης του Σάχη της Περσίας στο Δ. Βερολίνο και η συνεργασία
της αστυνομίας με ομάδες Ιρανών αντί-διαδηλωτών, που καθοδηγούνταν από τις μυστικές
υπηρεσίες της χώρας τους θα αφήσουν πίσω τους δεκάδες τραυματίες και έναν νεκρό
διαδηλωτή, πυροβολημένο εξ’ επαφής από αστυνομικό
Τα όσα συνέβησαν εκείνο το βράδυ, απηχούν πλήρως τις απόψεις του υπουργού
εσωτερικών της κυβέρνησης του Δ. Βερολίνου και μέλους του SPD Kurt Neubauer, ο οποίος
υποστήριζε ότι ακόμα και η αιματοχυσία θα έπρεπε να συμπεριληφθεί στο πολιτικό ρίσκο,
ώστε «να ξεμπερδέψουμε επιτέλους με τους ανυπάκουους φοιτητές» 6 Αυτήν την γνώμη την
μοιράζονταν πολλοί και στην κυβέρνηση του μεγάλου συνασπισμού χριστιανοδημοκρατών και
σοσιαλδημοκρατών που είχε σχηματιστεί το 1966, με την προσφυγή στην ακραία καταστολή να
αποτελέσει έτσι την κυρίαρχη για ένα πολιτικό σύστημα που ένιωθε ότι οι κινητοποιήσεις των
φοιτητών συνιστούσαν γι’ αυτό απειλή. Άλλωστε ήταν η πρώτη φορά μετά από το 1933 που το
αίτημα για ριζικές κοινωνικές αλλαγές έμοιαζε να αποκτά μαζικά κοινωνικά χαρακτηριστικά,
γεγονός που κλόνιζε την μεταπολεμική συναίνεση των κοινοβουλευτικών κομμάτων στην
εφαρμογή της ίδιας πολιτικής. Η ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας εκλαμβανόταν έτσι από
όλες τις πολιτικές δυνάμεις ως κίνδυνος για την δημοκρατία, με τους πολιτικούς τους να
δείχνουν δυσανεξία απέναντι σε μια πολιτική αντιπαράθεση που όχι μόνο ξέφευγε από τα όρια
του κοινοβουλίου, αλλά έθιγε και ζητήματα τα οποία όλοι τους θεωρούσαν ως αυτονόητες
επιλογές. Η τοποθέτηση του αρχηγού της κοινοβουλευτικής ομάδας του SPD στο
ομοσπονδιακό κοινοβούλιο Helmut Schmidt ότι οι απαιτήσεις ενός μέρους της νέας γενιάς από
την δημοκρατία είναι «πολύ υψηλές» και ότι ο ριζοσπαστισμός τους μπορεί να οδηγήσει σε
αντιδημοκρατικές απόψεις είναι από τις χαρακτηριστικότερες για τον τρόπο με τον οποίο η
πολιτική ηγεσία της χώρας στεκόταν απέναντι στην νεολαιίστικη εξέγερση.7
15
6
. περ. Spiegel. Sei es mit Gewalt. 9/1968 σ.25
7
Παράλληλα βέβαια ο Schmidt αναγνώριζε ότι οι αιτίες της αναταραχής είναι βαθύτερες και ότι αυτή
έχει πλατιά βάση, καθώς στην κοινωνία επικρατεί μια γενικευμένη δυσαρέσκεια ιδίως σε ό,τι αφορά
την αποτυχία της ενοποίησης των δύο Γερμανιών.
εφημ. Welt am Sonntag 16.07.1967 σ.4
22
Σύμφωνα με τον του δημάρχου του Δ. Βερολίνου Heinrich Albertz για τον θάνατο του
Beno Ohnesorg ευθύνονται πρωτίστως οι ίδιοι οι διαδηλωτές, δηλώνοντας ότι «ο νεκρός
φοιτητής είναι το τελευταίο ελπίζω θύμα μιας εξέλιξης, η οποία προκλήθηκε από μια
εξτρεμιστική μειοψηφία η οποία καταχράται την ελευθερία προκειμένου να φτάσει στον τελικό
σκοπό της, την διάλυση της δημοκρατίας μας.8 Αυτή η εξτρεμιστική μειοψηφία όμως, οι κατά
9
τον καγκελάριο Kiesinger «μικρές μιλιταριστικές ομάδες» γινόταν όλο και πιο δύσκολο να
αντιμετωπιστούν απλά με την καταστολή. Η απότομη μαζικοποίηση και ριζοσπαστικοποίηση
του κινήματος αμέσως μετά από εκείνο το βράδυ, παρά το γεγονός ότι οι οργανωμένες
δυνάμεις του παρέμειναν σχετικά μικρές,10,11 σήμαινε ότι οι αρχές καλούνταν σε καθημερινή
βάση μαζί του, με τις διακοπές διαλέξεων, τις καταλήψεις σχολών και τις διαδηλώσεις να έχουν
πλέον εξαπλωθεί σε ολόκληρη την χώρα.
Το Δ. Βερολίνο συνέχιζε βέβαια να είναι το κέντρο του κινήματος και για τον λόγο αυτό
τα όσα συνέβησαν σε αυτήν την πόλη έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Λίγες μέρες μετά από το
συνέδριο για το Βιετνάμ που διοργάνωσε ο SDS στις 17 και 18 Φεβρουαρίου του 1968 στο Δ.
Βερολίνο οι αρχές της πόλης, σε συνεργασία με τα πολιτικά κόμματα, τους εργοδότες, τα
συνδικάτα, το εμπορικό και το βιοτεχνικό επιμελητήριο και τα μέσα ενημέρωσης θα καλέσουν
σε μια μεγάλη κινητοποίηση για την «ελευθερία και την ειρήνη», ώστε να καταδειχθεί η
«αληθινή βούληση των Βερολινέζων».
16
8
εφημ. B.Z 09.06.1967 σ.2
9
περ. Spiegel. Zwei Drittel zum Protest bereit. 8/1968 σ.40
10
Αν και δεν διαθέτουμε ακριβή στοιχεία για τον συνολικό αριθμό των μελών του σοσιαλιστικού
σπουδαστικού συνδέσμου, ο οποίος ήταν ο βασικός φορέας και οργανωτής της νεολαιίστικης
διαμαρτυρίας , υπολογίζεται ότι τα μέλη του αυξήθηκαν από τα 1.200 το 1966 σε 2.500 το φθινόπωρο
του 1967, μετατρέποντας τον στην μαζικότερη φοιτητική οργάνωση της εποχής
Wienhaus Andrea: Bildungswege zu 1968. Eine Kollektivbiographie des Sozialistischen Deutschen
Studentenbundes. Bielefeld: transcript Verlag 2014 σ.46
11
Υπολογίζεται επίσης ότι η αντίστοιχη οργάνωση που είχε δημιουργηθεί στους μαθητές, η AUSS
(Aktionszentrum Unabhängiger und Sozialistischer Schüler), συσπείρωνε στα μέσα του 1968 γύρω στα
3.000 άτομα.
Elberfeld Jens: Von der Sünde zur Selbstbestimmung. Zum Diskurs kindlicher Sexualität (Bundesrepublik
Deutschland 1960-1990). στο: Bänzinger Peter-Paul, Beljon Magdalena (επιμ.) Sexuelle Revolution? Zur
Geschichte der Sexualität im deutschsprachigem Raum seit dem 1960er Jahren. Bielefeld: εκδόσεις
transcirpt 2015 σ.259
23
Την ημέρα εκείνη το ημερολόγιο θα έγραφε 21 Φεβρουαρίου και οι διοργανωτές θα
κάνουν ό,τι περνούσε από το χέρι τους προκειμένου η κινητοποίηση να έχει μαζικότητα. Οι
δημόσιες υπηρεσίες θα κλείσουν νωρίτερα, τα μέσα μεταφοράς θα πραγματοποιήσουν ειδικά
δρομολόγια, ενώ πολλές εταιρίες και συνδικάτα θα μεριμνήσουν ώστε οι εργαζόμενοι και τα
μέλη τους να δώσουν το παρών. Τα 80.000 άτομα που θα μαζευτούν τελικά έξω από το κτίριο
του κοινοβουλίου στο Schöneberg θα βαφτιστούν από τις αρχές και τον τύπο ως οι
«πραγματικοί Βερολινέζοι», παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της
πόλης δεν έλαβε μέρος στην κινητοποίηση.
Τα μηνύματα των ομιλητών της εκδήλωσης ήταν ξεκάθαρα και δεν χωρούσαν
παρερμηνείας και μπορούν να συμπυκνωθούν στην φράση «στο Δ. Βερολίνο δεν υπάρχει
χώρος για αντίθετες απόψεις». Ο πρωθυπουργός του, Klaus Schütz στην ομιλία του θα τονίσει
πως «αυτή η πόλη δεν ανήκει στους εξτρεμιστές, αλλά σε εκείνους που με στερήσεις την
ξαναέχτισαν»,12 με τον δήμαρχος του Kurt Neubauer να προσθέτει ότι «οι Αμερικάνοι
εγγυώνται την ελευθερία της πόλης και δεν θα αφήσουμε κανέναν να τους προσβάλει».13,14
Το τι σήμαινε αυτό στην πράξη ίσως θα μπορούσαν να μας το διηγηθούν καλύτερα οι

εκατοντάδες άνθρωποι που δέχτηκαν την επίθεση οργανωμένων ομάδων τραμπούκων, στις
οποίες συμμετείχαν και μέλη της νεολαίας του CDU, οι οποίες υπό το βλέμμα της αστυνομίας
επιτίθεντο στους αντιδιαδηλωτές, αλλά και σε όποιον απλά έμοιαζε με φοιτητή..17Τα μηνύματα
που εξέπεμπαν οι διαδηλωτές με τα πλακάτ και τα συνθήματα τους θα έπρεπε κανονικά να
ανησυχούν τα δημοκρατικά κόμματα,15 τα οποία όμως είχαν συνειδητά επιλέξει να επενδύσουν
στα φασιστικά αντανακλαστικά μεγάλου μέρους του πληθυσμού, καθώς εκείνοι που είχαν
12
Loreck Jochen: Schauplatz Berlin
http://www.ksta.de/schauplatz-berlin-13711220 19.08.2016
13
εφημ. B.Z 22.02.1968 σ.2
14
Ο ίδιος μετά από την πορεία με την οποία ολοκληρώθηκε το συνέδριο για το Βιετνάμ είχε δηλώσει
ότι «ένα μεγάλο μέρος των διαδηλωτών έρχεται από το εξωτερικό ή από την δυτική Γερμανία και οι
περισσότεροι από τους υπόλοιπους διαδηλωτές μπορεί να μένουν στο Βερολίνο αλλά ούτε αυτοί είναι
Βερολινέζοι».
εφημ. B.Z 20.02.1968 σ.4
15
«οι πολιτικοί εχθροί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, με τον Αδόλφο (σ.σ Χίτλερ) αυτά δεν θα
γινόντουσαν, Dutschke εθνικός εχθρός νούμερο ένα, κόψτε τους τα μαλλιά – σκοτώστε τους στο ξύλο»,
ήταν μερικές μόνο από τις απόψεις των συγκεντρωμένων εκείνη την ημέρα.
24
θετική άποψη για την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού ήταν πολλοί περισσότεροι από εκείνους
που ψήφιζαν το NPD.
Οι ενέργειες της αστικής πολιτικής εκείνης της περιόδου θα επικεντρωθούν όμως και
στην επεξεργασία μιας ειδικής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση καταστάσεων «έκτακτης
ανάγκης», η οποία θα τίθεντο σε ισχύ σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, εχθρικής
εισβολής ή εσωτερικών αναταραχών. Σε τέτοια γεγονότα το σχέδιο προέβλεπε την άρση των
συνταγματικών ελευθεριών και την μεταβίβαση των εξουσιών του κοινοβουλίου σε μια ειδική
επιτροπή, η οποία θα αποτελούνταν από μέλη της Άνω και της Κάτω Βουλής και θα ήταν
επιφορτισμένη με συγκεκριμένα καθήκοντα και εξουσίες.16
Η συμφωνία μεταξύ των κομμάτων που εκπροσωπούνταν στο κοινοβούλιο (δηλαδή

των χριστιανοδημοκρατικών, των χριστιανοκοινωνιστών, των σοσιαλδημοκρατών και των
φιλελεύθερων) για την υιοθέτηση μιας τέτοιας νομοθεσίας υπήρχε ήδη από τα τέλη της
δεκαετίας του ΄50, οι διεργασίες όμως θα εντατικοποιηθούν μόλις το 1965. Οι σχεδιασμοί
αυτοί θα προκαλέσουν την αντίδραση ενός μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης και θα
οδηγήσουν στην δημιουργία ενός μαζικού κινήματος, στο οποίο μάλιστα συμμετείχε και ένα
μεγάλο μέρος της βάσης του SPD. Οι αντιφάσεις αυτές εντός του σοσιαλδημοκρατικού
κόμματος, που άλλωστε θα φανούν και από την επίσημη συμμετοχή ορισμένων τοπικών
συμβουλίων του Δ. Βερολίνου στην διαδήλωση της 18 Φεβρουαρίου για το Βιετνάμ, θα
επηρεάσουν και την κοινοβουλευτική του ομάδα, μεγάλο μέρος της οποίας στις 30 Μάιου του
1968 θα καταψηφίσει το τελικό κείμενο.17 Η αποτυχία του νεολαιίστικου κινήματος να
18
19
16
Η εκλεγμένη αυτή επιτροπή αυτή θα συντίθεντο από 22 μέλη του κοινοβουλίου και από έναν
εκπρόσωπο κάθε κρατιδίου στην Άνω Βουλή. Εάν τα 2/3 αυτού του σώματος έκριναν ότι το
κοινοβούλιο αδυνατούσε να λειτουργήσει, είχε την δικαιοδοσία να πάρει σειρά προαποφασισμένων
από το κοινοβούλιο μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης.
Teschke 2001: σ.201
17
Συνολικά εναντίον της υιοθέτησης της έκτακτης νομοθεσίας θα ταχθούν 53 βουλευτές του SPD, 46
του FDP και 1 του CSU
εφημ. Βerliner Morgenpost 31.05.1968 σ.1
25
εμποδίσει την ψήφιση του νομοσχεδίου θα αποτελέσει σημαντική ήττα, η οποία θα το
οδηγήσει σε συνεχή υποχώρηση. Οι προσπάθειες να πειστεί η συνδικαλιστική ηγεσία να
προκηρύξει γενική απεργία θα αποβούν άκαρπες, καθώς εκείνη θα αντιτείνει ότι η διεξαγωγή
απεργίας ενάντια σε μια απόφαση που είχε ληφθεί με τόσο ευρεία πλειοψηφία στο
κοινοβούλιο αντέβαινε τις βασικές αρχές της δημοκρατίας.
Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών και οι διεκδικήσεις τους για αλλαγές στα

Πανεπιστήμια θα συναντήσουν όμως και την έντονη αντίδραση του του καθηγητικού σώματος,
το οποίο από την μία επιθυμούσε να διατηρήσει την εξουσία και τα προνόμια του και από την
άλλη αδυνατούσε να αντιληφθεί ότι οι φοιτητές ήταν ανεξάρτητες προσωπικότητες οι οποίες
σχημάτιζαν την δική τους γνώμη. Σε μια χώρα όπου παραδοσιακά οι καθηγητές είχαν σχεδόν
απεριόριστη εξουσία πάνω στους φοιτητές και τους βοηθούς τους, οι νέες συνθήκες που
ήθελαν φοιτητές να εισβάλουν στα αμφιθέατρα και να διακόπτουν παραδόσεις απαιτώντας
από τους καθηγητές τους να πάρουν θέση για τον πόλεμο στο Βιετνάμ ή αμφισβητώντας τον
τρόπο διδασκαλίας τους και το αντικείμενο των σπουδών, φάνταζε για τους περισσότερους
από αυτούς ως η αρχή του τέλους για το Πανεπιστήμιο.
Το γεγονός ότι η ΟΔΓ δεν είχε προχωρήσει σε ουσιαστικές πρωτοβουλίες

αποναζιστικοποίησης σήμαινε και ότι πολλά από τα ανώτερα εκπαιδευτικά της ιδρύματα
παρέμεναν υπό τον έλεγχο ανθρώπων που είχαν συνεργαστεί με τους ναζί ή είχαν υπάρξει και
οι ίδιοι μέλη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Τα πρόσωπα αυτά, ιδίως όταν επιχειρούσαν
να υπερασπιστούν τις αξίες του δυτικού κόσμου, ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα στην κριτική των
φοιτητών τους, για τους οποίους η «σοβιετική απειλή» δεν φάνταζε πλέον ως υπαρκτή.
Δεν προκαλεί έτσι εντύπωση το γεγονός πως οι ριζοσπαστικοί φοιτητές κέρδιζαν

ελάχιστες συμπάθειες εντός του καθηγητικού σώματος. Ακόμα και ο Jurgen Habermas, ο
οποίος με τις ιδέες του είχε επηρεάσει σημαντικά την διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας τους
στεκόταν ιδιαίτερα κριτικά απέναντι στον SDS. Οι περισσότεροι βέβαια φαινόταν να
26
συμφωνούν πολύ περισσότερο με την άποψη ενός ανώνυμου καθηγητή του Πανεπιστημίου
του Göttingen, ο οποίος υποστήριζε ότι «ένα Πανεπιστήμιο δεν μπορεί να είναι
18
δημοκρατικό». Έτσι μπορεί να ήταν πολλοί εκείνοι που δήλωναν έτοιμοι για διάλογο με τους
φοιτητές τους, τον θεωρούσαν μόνο ως ένα «αναγκαίο κακό» προκειμένου οι σχολές να
επιστρέψουν στην ομαλότητα.
Έχοντας υπόψη μας όλα αυτά τα στοιχεία μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο

εκπαιδευτικός μηχανισμός της ΟΔΓ βρισκόταν αντιμέτωπος με μια βαθιά κρίση, καθώς
αδυνατούσε να επιτελέσει την παραδοσιακή του λειτουργία.19 Την κρίση αυτή όμως η
κυβέρνηση και οι πανεπιστημιακές αρχές δεν μπορούσαν να την επιλύσουν προχωρώντας στην
λήψη δραστικών μέτρων, όπως οι μαζικές διαγραφές φοιτητών ή το κλείσιμο των
Πανεπιστημίων, καθώς μέσω των ιδρυμάτων αυτών πραγματοποιούνταν η αναπαραγωγή του
στελεχιακού δυναμικού τόσο του Δημοσίου, όσο και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Παρά τους
οξυμένους λοιπόν τόνους με τους οποίους διάφοροι πολιτικοί της εκφράζονταν για τους
φοιτητές η κυβέρνηση ήταν αναγκασμένη να ανεχτεί πολλές από τις πρακτικές τους,
ευελπιστώντας πως ο συνδυασμός της αδιαλλαξίας με τις υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις στην
τριτοβάθμια εκπαίδευση θα οδηγούσε στο άμεσο μέλλον στην υποχώρηση του φοιτητικού
ριζοσπαστισμού.
Ένας άλλος θεσμός που κλήθηκε να αναμετρηθεί με την άνοδο της νεολαιίστικης
ριζοσπαστικότητας ήταν και εκείνος της δικαιοσύνης. Συνολικά περισσότερες από 10.000
προδικασίες θα κινηθούν εναντίων ατόμων τα οποία είχαν συλληφθεί για την συμμετοχή τους
σε κινητοποιήσεις. 20Αν και πολλές από αυτές τις υποθέσεις δεν θα φτάσουν ως το στάδιο της
εκδίκασης μέχρι και το 1969 θα διεξαχθούν γύρω στις 2.000 δίκες,21 με τον αριθμό των
20
18
περ. Spiegel Professoren diese Herren 8/1968 σ.46
19
«Λέμε συνήθως πως η εκπαίδευση επιτελεί στον καπιταλισμό έναν διπλό ρόλο: Απ’ την μία παρέχει
τις αναγκαίες εκείνες γνώσεις που επιτρέπουν στον εκπαιδευόμενο να ασκήσει με επιτυχία τον
μελλοντικό κοινωνικό του ρόλο σαν επαγγελματίας. Από την άλλη διαδίδει και επιβάλλει στους
εκπαιδευόμενους την κυρίαρχη ιδεολογία».
Μηλιός Γιάννης: Εκπαίδευση και εξουσία. Αθήνα: εκδόσεις Θεωρία 1984 σ.13
20
περ. Spiegel. Bloße Flanken 45/1969 σ.89
21
περ. Spiegel. Über Maß 45/1968 σ.76
27
κατηγορουμένων να είναι βέβαια μεγαλύτερος. Μερικές από τις πιο συνηθισμένες κατηγορίες
που είχαν να αντιμετωπίσουν ήταν παρακώληση της κυκλοφορίας, διατάραξη της κοινής
ειρήνης, συμμετοχή σε απαγορευμένη διαδήλωση και αντίσταση κατά της αρχής. Στον
θεωρητικό ηγέτη του SDS Rudi Dutschke θα απαγγελθούν μεταξύ άλλων κατηγορίες για
προσβολή της κυβέρνησης και της αστυνομίας του Βερολίνου, προτροπή για καταστροφή
περιουσίας και για ανυπακοή, διατάραξη της δημόσιας ειρήνης και της θείας λειτουργίας και
πρόκληση σωματικής βλάβης. 22 Πολλές βέβαια από τις ποινές που θα επιβάλλονταν θα έχουν
ανασταλτικό χαρακτήρα, αν και έχουμε και αρκετές περιπτώσεις στις οποίες οι κατηγορούμενοι
θα καταδικαστούν σε ποινές φυλάκισης, κατά κανόνα ορισμένων μηνών.23
Από το φθινόπωρο του 1968 η αντιπαράθεση των φοιτητών με τις αρχές θα αρχίσει
έτσι όλο και περισσότερο να μεταφέρεται από τους δρόμους στις αίθουσες των δικαστηρίων.
Οι δικαστές, όπως και οι καθηγητές, ήταν ένα σώμα το οποίο αντιλαμβανόταν τον εαυτό του
ως μια ελίτ, η οποία έστεκε πάνω από την κοινωνία και ήταν υπεράνω κριτικής. Έχοντας
συνηθίσει να εμπνέει τον φόβο σε κατηγορούμενους και μάρτυρες, η εξουσία αυτή ερχόταν
πλέον αντιμέτωπη με τον δυναμισμό των φοιτητών που όχι μόνο δεν έδειχναν να
εντυπωσιάζονται από τους αυστηρούς κυρίους της έδρας και τους (γραπτούς ή άγραφους)
κανόνες της δικαστικής αίθουσας, αλλά αμφισβητούσαν και ανοιχτά και την ίδια της την φύση.
Σε αντίθεση με όλους τους προαναφερθέντες θεσμούς η αγορά θα αντίδραση πολύ πιο

γρήγορα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νεολαιίστικου ριζοσπαστισμού, προσαρμόζοντας τα
προϊόντα της στο αναδυόμενο αγοραστικό δυναμικό που αποτελούσαν οι έφηβοι και οι νέοι
ενήλικες. Η νεανική κουλτούρα έτσι θα εμπορευματοποιηθεί, με τους δίσκους της ποπ και της
ροκ, τα νεολαιίστικα περιοδικά και τα ιδιαίτερα ρούχα να βρίσκουν την θέση τους στα μεγάλα
εμπορικά καταστήματα δίπλα στα υπόλοιπα καταναλωτικά προϊόντα του δυτικογερμανικού
οικονομικού θαύματος.
21
22
εφημ. Bild am Sonntag 21.01.1968 σ.4
23
Η μεγαλύτερη ποινή θα επιβληθεί στον φοιτητή Günther Schmiedel, ο οποίος θα καταδικαστεί σε 21
μήνες φυλάκισης.
περ. Spiegel. Bloße Flanken 45/1969 σ.89
28
3. Το «1968» και ο τύπος
Ο δυτικογερμανικός τύπος θα αφιερώσει εκατοντάδες πρωτοσέλιδα και χιλιάδες

άρθρα στον «Μάη», τα οποία αποτελούν ένα πραγματικό θησαυρό για όσους επιχειρούν να
ερευνήσουν την νεολαιίστικη εξέγερση και ιδιαίτερα να ερμηνεύσουν τον τρόπο με τον οποίο
αυτή αντιμετωπίστηκε από την αστική τάξη. Τόσο κατά το 1967 όσο και κατά το 1968 όλες οι
μεγάλες εφημερίδες αφιερώνουν καθημερινά πολλές φορές ακόμα και ολόκληρες σελίδες στα
τεκταινόμενα στα Πανεπιστήμια, σε βαθμό μάλλον αναντίστοιχο με την πραγματική έκταση
των γεγονότων.
Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η στάση των μεγάλων εντύπων

χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια δυσφήμισης των φοιτητών, με την παρουσίαση τους ως
αντιδημοκρατική μειοψηφία, η οποία υιοθετώντας φασιστικές πρακτικές επιχειρεί να
καταλύσει την δημοκρατία και την ελευθερία, και γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει πάση θυσία να
καταπολεμηθεί, τόσο με την καταστολή, όσο και με την κινητοποίηση της μεγάλης
πλειοψηφίας των φοιτητών και των πολιτών, οι οποίοι πλήττονται από την δράση τους Ιδίως οι
εφημερίδες του ομίλου Springer (Βild Berlin, Βild am Sonntag, Berliner Morgenpost, Hamburger
Abendblatt, Die Welt, Welt am Sonntag, B.Z), που ειδικά στο δυτικό Βερολίνο ελέγχει το 70%
1
της αγοράς θα είναι εκείνες οι οποίες θα πρωτοστατήσουν στην προσπάθεια στροφής της
κοινής γνώμης εναντίον τους, με τα αλλεπάλληλα ρεπορτάζ που προειδοποιούν τους πολίτες
ότι οι φοιτητές αποτελούν απειλή για την μεταπολεμική ευημερία και τις υλικές κατακτήσεις
τους. Διακηρυγμένος τους στόχος είναι η συμβολή στην παραμονή της χώρας στο δυτικό
στρατόπεδο και η εγγύηση ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού θα συνεχίσει να συναινεί σε
2
αυτήν την πολιτική. Ταυτόχρονα επιχειρούν να πείσουν τον πληθυσμό ότι τέτοιου είδους
απειλές απαιτούν την υπερψήφιση της έκτακτης νομοθεσίας που εκείνους τους μήνες
συζητιούνταν στο κοινοβούλιο.
22
1
περιοδικό Spiegel.Verlorenes Wochenende 17/1968 σ. 26
2
«Χωρίς τους Αμερικάνους δεν υπάρχει ελευθερία για το Βερολίνο» διατρανώνει η εφημερίδα Bild του
Βερολίνου στις 22.02.1968, ενώ η Βerliner Morgenpost καλεί τους Βερολινέζους να μην επηρεάζονται
από μερικούς τρελούς καθώς «όλοι μας ξέρουμε τι οφείλουμε στις Η.Π.Α
εφημ. Bild Berlin 22.02.1968 σ.2
29
Σύμφωνα με τις εφημερίδες όσοι συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις δεν είναι παρά μια
μοιραία μειοψηφία ανάγωγών και φωνακλάδων,3 που δεν εκπροσωπούν στην πραγματικότητα
τους φοιτητές (…) μικρές ομάδες μοχθηρών φοιτητών, αν όχι επαγγελματιών ταραχοποιών 4 οι
οποίες επιδιώκουν επεισόδια,5 και υποκινούνται από το κομμουνιστικό κόμμα. 6
Οι
κινητοποιήσεις τους είναι άμαζες, ενώ ακόμα και πριν την κορύφωση των γεγονότων μετά από
την απόπειρα εναντίον του Rudi Dutschke, θα σπεύσουν πολλές φορές να ενημερώσουν ότι οι
ομάδες αυτές χάνουν (επιτέλους) σε επιρροή, κάθε φορά που μια κινητοποίηση τους δεν είναι
μαζική ή όταν σε κάποιες φοιτητικές εκλογές χάνουν ψήφους.7 Πάντα σύμφωνα με τις
εφημερίδες, οι ομάδες αυτές είναι τόσο μειοψηφικές και έχουν τόσο εξωπραγματικές ιδέες
που δεν μπορούν να κερδίσουν συμπάθειες ούτε μεταξύ των φοιτητών των χωρών του
ανατολικού μπλοκ.8 Δεν πρόκειται στην τελική παρά για θερμοκέφαλους, οι περισσότεροι από
αυτούς είναι απλοί ακολουθητέες που επαναλαμβάνουν απλά κούφια συνθήματα, χωρίς να
ξέρουν στην πραγματικότητα γιατί διαμαρτύρονται , συμμετέχοντας στις κινητοποιήσεις είτε
επειδή έχουν παρασυρθεί, είτε επειδή είναι μειωμένης νοημοσύνης και δεν μπορούν να
καταλάβουν τις πραγματικές προθέσεις της ηγεσίας τους. Πολλοί από αυτούς δεν νοιάζονται
στην πραγματικότητα για το τι συμβαίνει στην Περσία ή το Βιετνάμ αλλά μονάχα για τα
επεισόδια.9 Επίσης μας πληροφορούν ότι δεν είναι σε καμία περίπτωση όσο
«απελευθερωμένοι» θέλουν να παρουσιάζονται, καθώς στις μεταξύ τους σχέσεις είναι το ίδιο
κομφορμιστές με τους γονείς τους.10
23
3
εφημ. Die Welt πολιτιστικό ένθετο 07.01.1967 σ. I
4
εφημ. Tagespiegel 11.01.1967 σ.1
5
«φοιτητές επιδιώκουν πάλι ταραχές, πέρασε μερικές όμορφες ώρες στο δρόμο»
6
«Το κομμουνιστικό κόμμα φανατίζει τους φοιτητές» εφημ. Bild Berlin 05.07.1967 σ. 8
7
σε ρεπορτάζ της εφημερίδας Hamburger Abentblatt της 08.12.1967 διαβάζουμε ότι οι αριστερές
φοιτητικές δυνάμεις στο πανεπιστήμιο του Μονάχου υποχώρησαν από τις 13 στις 10 θέσεις στο
φοιτητικό κοινοβούλιο.
εφημ. Hamburger Abentblatt 08.12.1967 σ.
8
«ακροαριστεροί βρίσκουν περιορισμένη ανταπόκριση στο ανατολικό μπλοκ (..) οι φοιτητές των
κομμουνιστικών χωρών έχουν άλλες έννοιες»
9
εφημ, Telegraph 03.06.1967 σ.2
10
30
Προειδοποιούν όμως ότι δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση κανείς να τους υποτιμά
καθώς είναι επικίνδυνοι και αδίστακτοι, έτοιμοι να πάρουν τα όπλα11 σχεδιάζουν να φέρουν
12
την κοινωνική εξαθλίωση και να καταλύσουν την δημοκρατία.13 Η συνεργασία τους με τον
εχθρό, δηλαδή το κομμουνιστικό στρατόπεδο αναπτύσσεται σε διάφορα επίπεδα,14 αν και σε
άλλα ρεπορτάζ διαβάζουμε ότι είναι τόσο αναξιόπιστοι που δυσκολεύονται να κερδίσουν
συμπάθειες στο ανατολικό μπλοκ.15 Ακόμα και ελλειπή γνώση του μαρξισμού θα τους
προσάψουν,16 ενώ θα τονίσουν ότι οι παρά τις αναφορές τους στην εργατική τάξη δεν έχουν
καμία σχέση με αυτήν και τους αγώνες της καθώς στις εργατικές διαμαρτυρίες «δεν
σημειώνονται ταραχές».17
Η απόλυτη τυφλότητα τους, οι αντιδημοκρατικές τους αντιλήψεις και οι μέθοδοι με τις

οποίες επιχειρούν να επιβάλλουν την ιδεολογία τους, δεν τους κάνουν τίποτε άλλο από
συνοδοιπόρους του NPD,καθώς και οι δύο πλευρές αγωνίζονται για την κατάλυση της
24
11
Τρεις μέρες μετά από την δολοφονία του Beno Ohnesorg η εφημερίδα Bild του Βερολίνου
παρουσιάζει ρεπορτάζ σύμφωνα με το οποίο «οι φοιτητές απειλούν, θα ανταποδώσουμε τα πυρά»
12
«θέλουν να καταστρέψουν το Βερολίνο, να διώξουν την βιομηχανία, να φέρουν την ανέχεια και την
ανεργία, καθώς η εξαθλίωση είναι το μόνο πρόσφορο έδαφος για τον κομμουνισμό. Και καθώς δεν
υπάρχει ανέχεια, πρέπει να δημικουργηθεί»
13
«συνωμοσία ενάντια στην δημοκρατία»
14
ηγετικά στελέχη του SDS στην Κούβα για εκπαίδευση σε «επαναστατικές μορφές πάλης»
εφημ. Die Welt 02.08.1968 σ.1
«κοινή συνεδρίαση FDJ-SDS στο ανατολικό Βερολίνο»
«χέρι με χέρι με το SED»
15
«Χαστούκι από την Πράγα για φοιτητές του έλεύθερου Πνεπιστημίου. Οι φοιτητές στην Πράγα τους
θεωρούν ουτοπιστές που αγνοούν την πραγματικότητα, όπως και οι σταλινικοί της δεκαετίας του ’50
(..) πως η επανάσταση από μόνη της δεν λύνει όλα τα κοινωνικά προβλήματα».
«το ανατολικό Βερολίνο δεν εμπιστεύεται τους επαναστάτες» διακηρύσσει η εφημερίδα Die Welt,
σημειώνοντας πώς αν και οι προπαγανδιστές του καθεστώτος επικροτούν ενέργειες όπως το στήσιμο
οδοφραγμάτων και τις επιθέσεις στα γραφεία εφημερίδων, οι θεωρητικοί του δεν τους έχουν σε
μεγάλη εκτίμηση εξαιτίας του γεγονότος ότι απορρίπτουν τον πρωτοπόρο ρόλο της εργατικής τάξης
στην πάλη για τον σοσιαλισμό.
16
«στην κοινή συνεδρίαση FDJ-SDS οι φοιτητές έγιναν ρεζίλι καθώς δεν έχουν καλή γνώση της
διαλεκτικής
17
31
δημοκρατίας, αποτελώντας και οι δύο απειλή για το πολίτευμα.18 Όπως και οι
εθνικοσοσιαλιστές επιβουλεύονται την ελευθερία του τύπου,19 υιοθετώντας φασιστικές
μεθόδους εναντίον των πρακτορείων διανομής τύπου. «Είμαστε εναντίον των μεθόδων των
S.A», διακηρύττει η εφημερίδα Bild του Βερολίνου στις 3 Ιουνίου του 1967, για να προσθέσει
ότι: «οι Γερμανοί δεν θέλουν ούτε καφέ, ούτε κόκκινα S.A, δεν θέλουν φάλαγγες τραμπούκων,
θέλουν ειρήνη».20 Στο στόχαστρο του τύπου θα μπει και ο θεωρητικός του SDS Rudi Dutschke, ο
κατά την εφημερίδα Βerliner Morgenpost NPDutschke,21 ο οποίος σύμφωνα με την ίδια
εφημερίδα μοιάζει με τον αρχηγό του NPD Adolf von Thoder.22 Το γεγονός ότι στον πόλεμο των
έξι ημερών ο SDS θα ταχθεί στο πλευρό των Αράβων θα δώσει μια ακόμη αφορμή στα μέσα να
τον κατηγορήσουν για ιδεολογική συγγένεια με τον ναζισμό, προσάπτοντας του αντισημιτισμό.
Αν νοιαζόντουσαν πραγματικά για την δημοκρατία τονίζουν, θα διαμαρτύρονταν και για τα
εγκλήματα στο Τείχος, άλλα αντί αυτού υποστηρίζουν ανελεύθερα καθεστώτα, οπότε η
δημοκρατικότητα που προβάλουν είναι προσχηματική και κάλπικη.
Ο γερμανός πολίτης διαβάζουμε στην κυριακάτικη Welt «στέκεται με τα χέρια στις

τσέπες σφιγμένα σε γροθιές παρατηρώντας το σκηνικό […] ο πολίτης καταβάλλεται από ρίγος
στην θέα αυτών των αναρχικών, φασιστικών και κομμουνιστικών τρομοκρατικών ομάδων», σε
άρθρο που φέρει τον τίτλο «καμία δεύτερη Βαϊμάρη η κοινοβουλευτική δημοκρατία πρέπει
τώρα να αμυνθεί.23 Για τον σκοπό αυτό οι εφημερίδες απαιτούν την παρέμβαση της
πλειοψηφίας των φοιτητών και των πολιτών εναντίον των μειοψηφιών που καταστρέφουν το
Πανεπιστήμιο,24 δυσφημούν την πόλη (σ.σ το δυτικό Βερολίνο) 25
και οργανώνουν τις
ανατρεπτικές τους ενέργειες με επιδοτήσεις από τα λεφτά των φορολογουμένων.26 Οι
φοιτητές, πληροφορούμαστε, συγκεντρώνουν ελάχιστη αποδοχή, καθώς «ούτε το 1/10 του25
18
« ο αριστερός όχλος βοηθά το NPD. Κοινός αγώνας εναντίον της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μας».
19
εφημ. Bild am Sonntag 14/15.04.1968 σ.2-3
20
21
22
23
24
»το ελεύθερο Πανεπιστήμιο σε άμεσο κίνδυνο, οι συνεχείς αναταραχές διώχνουν καθηγητές».
25
26
«ποιος πληρώνει εδώ για ποιον;»
εφημ. B.Z 03.05.1968 σ.9
32
πληθυσμού δεν δείχνει συμπάθεια για τις ακραίες ομάδες,27 με την πλειοψηφία να δείχνει
έντονη αντιπάθεια εναντίον των διαδηλωτών.28 Έτσι μαθαίνουμε για περαστικούς που
29
συνέδραμαν την αστυνομία στο έργο της συλλαμβάνοντας ταραξίες, για εργάτες που καίνε
κόκκινες σημαίες,30 αλλά και για ζαχαροπλάστες οι οποίοι προσέφεραν γλυκά για
τραυματισμένους αστυνομικούς.31 Οι εφημερίδες επίσης θα δημοσιεύσουν στα πρωτοσέλιδα
τους το κάλεσμα του συνδικάτου των δυτικοβερολινέζων αστυνομικών για την υποστήριξη του
32
έργου της αστυνομίας και θα την επαινέσουν επανειλημμένα για την σκληρή της στάση
απέναντι στους διαδηλωτές.33
Τρία είναι τα γεγονότα στα οποία η στάση του τύπου θα προκαλέσει έντονες
αντιδράσεις και διαμάχες, , η δολοφονία του Beno Ohnesorg, η μεγάλη διαδήλωση για την
ελευθερία» στις 21.02.1968 και η απόπειρα εναντίον του Rudi Dutschke. Η εφημερίδα Βild του
Βερολίνου την επόμενη της δολοφονίας του φοιτητή θα φιλοξενήσει στο πρωτοσέλιδο της την
φωτογραφία ενός τραυματισμένου αστυνομικού που υποβασταζόταν από δύο συναδέλφους
του, με την λεζάντα να αναγραφεί ότι «στο Βερολίνο μέχρι τώρα υπήρχε τρομοκρατία μόνο
ανατολικά του Τείχους, χτες μερικοί θερμοκέφαλοι επιχείρησαν να μεταφέρουν τον τρόμο και
στο ελεύθερο μέρος της πόλης».34 Τις επόμενες μέρες το μεγαλύτερο μέρος του τύπου θα
προσπαθήσει να ενοχοποιήσει τους διαδηλωτές για τον θάνατο του Ohnesorg. «Πρώτα
35
κλωτσούσαν, μετά έβγαλαν τα μαχαίρια» διαβάζουμε στην εφημερίδα Welt της Κυριακής
δύο μέρες αργότερα, που θα ισχυριστεί ότι ο αστυνομικός πυροβόλησε ενώ βρισκόταν σε
26
27
δηλ. το NPD και τους ριζοσπάστες φοιτητές, με μόλις το 5% να συμφωνεί απόλυτα με τις δράσεις
των φοιτητών.
28
«Αγανακτισμένοι διαβάτες φώναζαν. Να πάτε στο Ανατολικό Βερολίνο!». Στο ρεπορτάζ οι φοιτητές
παρουσιάζονται ως απειλή για την δημόσια ασφάλεια που συγκρούονται με την αστυνομία και
παρενοχλούν διαβάτες, ενώ επισημαίνεται ότι 7 από τα 80 άτομα που συνελήφθησαν κατά την
διάρκεια της διαδήλωσης είναι γένους θηλυκού.
29
30
εφημ. B.Z 19.02.1968 σ.1
31
32
33
34
35
33
αυτοάμυνα. Η εφημερίδα Bild θα φιλοξενήσει αποσπάσματα από την απολογία του
αστυνομικού, σύμφωνα με την οποία του είχαν επιτεθεί δώδεκα άντρες,36 ενώ η B.Z θα
στραφεί εναντίον των φοιτητών που χαρακτηρίζουν τον αστυνομικό ως δολοφόνο.37 Σταδιακά,
καθώς θα αποκαλύπτονται όλο και περισσότερα στοιχεία για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες
έπεσε νεκρός ο Ohnesorg, οι εφημερίδες θα αρχίσουν να ρίχνουν τους τόνους, οι πρώτες
αντιδράσεις τους όμως είναι ενδεικτικές για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν την
εξέγερση.
Πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξουν στην διοργάνωση της κινητοποίησης της

21 Φεβρουαρίου 1968. «Το Βερολίνο συμβολίζει την ελευθερία και την ειρήνη» θα γράψει η
εφημερίδα Bild στο πρωτοσέλιδό της, για να προσθέσει ότι όλοι οι Βερολινέζοι καλούνται να
συμμετάσχουν.38 Η B.Z θα τονίσει «θέλουμε να διαδηλώσουμε για όσα πρεσβεύουμε»,
τονίζοντας ότι οι Βερολινέζοι θα πρέπει να σταθούν ενάντια σε όσους επιβουλεύονται την
δημοκρατία και επιχειρούν να διασπάσουν την ενότητα του έθνους μετατρέποντας το Δ.
Βερολίνο σε ένα τρίτο γερμανικό κράτος39 Την επόμενη της διαδήλωσης τα πρωτοσέλιδα θα
πανηγυρίσουν την επιτυχία που είχε η εκδήλωση, «φουσκώνοντας» βέβαια τον αριθμό των
συμμετεχόντων από 80.000 σε 150.000 και υποβαθμίζοντας παράλληλα τα εκτεταμένα
έκτροπα που προκάλεσε μέρος των διαδηλωτών, όπως και τις αναφορές στην περίοδο του
ναζισμού, αν και η εφημερίδα Telegraph θα κάνει λόγο για «λυπηρές σκηνές»40 «Αυτή ήταν η
απάντηση των Βερολινέζων» θα γράψει στο πρωτοσέλιδο της η B.Z,41 «150.000 Βερολινέζοι
σχηματίζουν μέτωπο εναντίον των εξτρεμιστών» θα πληροφορήσει πληροφορεί η Welt, 42 ενώ
η Süddeutsche Zeitung θα διατρανώσει ότι «το κατεστημένο έδειξε ότι ξέρει να οργανώνει».43
27
36
37
εφημ. B.Z 07.06.1967 σ.6
38
39
εφημ. B.Z 20.02.1968 σ.4
40
41
εφημ. B.Z 22.02.1968 σ.1
42
43
εφημ. Süddeutsche Zeitung σ.26
34
Το τρίτο περιστατικό στο οποίο ο ρόλος των ΜΜΕ έχει ιδιαίτερη βαρύτητα είναι η
απόπειρα δολοφονίας του Rudi Dutschke. Από την αρχή του 1968 ο τόνος των εφημερίδων του
ομίλου Springer απέναντι στους φοιτητές θα είναι ιδιαίτερα οξυμμένος, καλώντας για τον
τερματισμό της τρομοκρατίας των «ερυθρών νέων»,44 επαινώντας ταξιτζήδες που
ξυλοφόρτωσαν με ρόπαλα ταραχοποιούς φοιτητές45 και χαρακτηρίζοντας τους διαδηλωτές ως
ακραίους που αποζητούν συνεχώς την αναμέτρηση με τις αρχές.46
Η ενέργεια του επίδοξου δολοφόνου, συστηματικού αναγνώστη της εφημερίδας Bild

και θαυμαστή του Χίτλερ, θα παρουσιαστεί ως το έργο ενός μεμονωμένου και ιδιόρρυθμου
δράστη με βεβαρυμμένο ποινικό μητρώο,47 το οποίο αντιμετώπιζε προβλήματα στην δουλειά
του και είχε σαν όνειρό του να αποκτήσει ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο. Στην ίδια σελίδα η
εφημερίδα επιχειρεί για άλλη μια φορά να δυσφημίσει τον Dutschke, πληροφορώντας το
αναγνωστικό της κοινό ότι η κατάσταση της υγείας του έχει βελτιωθεί τόσο που έχει αρχίσει
πάλι να βρίζει.48 Ο Dutschke θα αντιμετωπιστεί έτσι από τον τύπο ως ο εξτρεμιστής
ακροαριστερός που έγινε το θύμα ενός ημίτρελου ακροδεξιού, ο οποίος όμως (σε αντίθεση με
48
τον Dutschke) είχε καθημερινά όνειρα. Η ενέργεια του αυτή, σύμφωνα πάντα με την Bild,
ήταν ευπρόσδεκτη από τους φίλους του θύματος καθώς τους παρείχε την αφορμή να προβούν
σε νέες ενέργειες μίσους και βίας: «τρόμος μετά από την απόπειρα» θα γράψει η εφημερίδα
στις 13 Απριλίου, πληροφορώντας μας ότι το πρότυπο του δράστη ήταν ο δολοφόνος του
Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ.49 «Δεν μπορούσα να τον υποφέρω επειδή ήταν κομμουνιστής»,
διαβάζουμε από την απολογία του στο πρωτοσέλιδο της Hamburger Abentblatt, το οποίο
κοσμούν τόσο η φωτογραφία του δράστη όσο και αυτή του θύματος του.50 Οι εφημερίδες θα
καλύψουν επίσης με εκτενή ρεπορτάζ τα επεισόδια εκείνων των ημερών, μιλώντας άλλη μια
φορά για τους κινδύνους που απειλούν την δημοκρατία και την φασιστική νοοτροπία των
διαδηλωτών, οι οποίοι όταν κάνουν επεισόδια καθοδηγούνται από αγνώστους.51
28
44
45
46
47
εφημ. B.Z 13.04.1968 σ.2
48
εφημ. Bild am Sonntag 14/15.04.1968 σ.64
49
50
εφημ. Hamburger Abentblatt 13.04.1968 σ.1
51
Για τον εμπρησμό ενός καταστήματος επίπλων η εφημερίδα Bild του Βερολίνου θα αναφέρει ότι οι
διαδηλωτές καθοδηγούνταν από τον ασύρματο από επιχειρησιακό όχημα.
35
Θα πρέπει στο σημείο αυτό βέβαια να επισημάνουμε ότι τα Μ.Μ.Ε θα αναγνωρίσουν
σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και το γεγονός ότι πολλά από τα προβλήματα των
Πανεπιστημίων στα οποία αναφέρονται οι φοιτητές είναι υπαρκτά. Επισημαίνουν ταυτόχρονα
όμως ότι οι όποιες μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να πραγματοποιηθούν χωρίς την συμμετοχή των
ακραίων στοιχείων. Για κάποιες εφημερίδες βέβαια όπως η Bild το βασικό πρόβλημα των
Πανεπιστημίων είναι η πολιτική δραστηριότητα των φοιτητών, 52 που πρέπει να διερευνηθεί
του κατά πόσο είναι νόμιμη52 και συμβατή με την φοιτητική ιδιότητα.53
Αρκετά διαφορετική στάση απέναντι στην εξέγερση της νεολαίας θα κρατήσουν

ορισμένα άλλα μεγάλα μέσα ενημέρωσης, όπως η εφημερίδα Die Zeit και το περιοδικό Spiegel,
εν μέρει και εξαιτίας της κόντρας των εκδοτών τους με τον Axel Springer. Αν και βρίσκουμε και
εδώ αναφορές σε «μειοψηφίες» και «εχθρούς της πλουραλιστικής δημοκρατίας», τα έντυπα
αυτά θα δείξουν πολύ μεγαλύτερη κατανόηση για τους φοιτητές και τα αιτήματα τους,
κρατώντας τους τόνους της αντιπαράθεσης πολύ χαμηλότερους. Έτσι σύμφωνα με την
εφημερίδα Die Zeit είναι κυρίαρχα η αποτυχία της κυβερνητικής πολιτικής εκείνη που οδήγησε
την πλειοψηφία των φοιτητών να συμπαθούν μια ακραία μειοψηφία, η οποία εκμεταλλεύτηκε
προς ιδίων όφελος την δυσαρέσκεια στα Πανεπιστήμια. Η ίδια εφημερίδα θα καταγγείλει την
στάση την αστυνομίας κατά την επίσκεψη του Σάχη της Περσίας,54 την οποία κατηγορεί ότι σε
συνεργασία με την κυβέρνηση του Δ. Βερολίνου επιχείρησε να κουκουλώσει την υπόθεση.
29
52
53
«πάνε μαζί σπουδές και πολιτική;»
54
Συγκεκριμένα θα καταγγείλει την συνεργασία της με τους Ιρανούς αντιδιαδηλωτές και την επιλογή
της να διαδόσει από τα μεγάφωνα της την φήμη ότι ένας αστυνομικός μαχαιρώθηκε θανάσιμα, ενώ θα
αποκαλύψει και ότι το σώμα του Ohnesorg κακοποιήθηκε σοβαρά πριν ή μετά από τον πυροβολισμό
που δέχτηκε, σημειώνοντας ότι «μόνο η αυτοσυγκράτηση των φοιτητών έσωσε την κατάσταση».
Hermann Kai: Die Polizeischlacht von Berlin. Nach der Tragödie: Die Verantwortlichen spielen sich als
Unschuldige auf
http://www.zeit.de/1967/23/die-polizeischlacht-von-berlin
http://www.zeit.de/1967/23/die-polizeischlacht-von-berlin/seite-2
http://www.zeit.de/1967/23/die-polizeischlacht-von-berlin/seite-3 19.08.2016
36
Μετά από την απόπειρα εναντίον του Rudi Dutschke θα επιτεθεί με σφοδρότητα εναντίον του
ομίλου Springer, ο οποίος εφάρμοσε «μια πολιτική της δυσανεξίας και του μίσους, προς τις
μειονότητες, αντιλαμβανόμενος την τάξη ως τυραννία της πλειοψηφίας», καλώντας παράλληλα
την κυβέρνηση να πάρει θέση για όσα συμβαίνουν στο Βιετνάμ και να καταδικάσει τα
δικτατορικά καθεστώτα σε Νότιο Κορέα και Ελλάδα ώστε να εκτονωθεί η κοινωνική ένταση.55
Το περιοδικό Spiegel θα κυκλοφορήσει την δεύτερη εβδομάδα του Δεκεμβρίου του

1967 με την φωτογραφία του Rudi Dutschke στο εξώφυλλο του, φιλοξενώντας εκτενή ρεπορτάζ
για την εξεγερμένη νεολαία. Κατά την διάρκεια των επόμενων ετών θα αφιερώσει
επανειλημμένα άρθρα του στους νέους, ενώ θα διεξάγει και έρευνες με τις οποίες
καταρρίπτεται η άποψη ότι τα αιτήματα των φοιτητών δεν έβρισκαν αποδοχή από την
κοινωνία.56 Θα καταρρίψει επίσης την άποψη ότι οι φοιτητές που διαμαρτύρονται είναι
μειοψηφία, καθώς από δημοσκόπηση την οποία διεξήγαγε το 89% των νέων ηλικίας 15 έως 25
ετών που ήταν ενταγμένοι στους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς δήλωναν έτοιμοι να
συμμετάσχουν σε κάποια κινητοποίηση, παρόλο που η πλειοψηφία τους δεν ενστερνιζόταν τις
57
ιδέες του SDS. Η διαμαρτυρία της νέας γενιάς, υποστηρίζεται από το περιοδικό, δεν μπορεί
να αποδοθεί κυρίαρχα σε κομμουνιστική διείσδυση αλλά οφείλεται σε βαθύτερες αιτίας,
τονίζοντας ότι οι φοιτητές πρέπει να εισακουστούν από τους κυβερνόντες, καθώς θα γίνεται
όλο και πιο δύσκολο να αντιμετωπίζονται χιλιάδες άνθρωποι με την αστυνομική καταστολή.
Με αφορμή την κινητοποίηση της 21 Φεβρουαρίου θα ασκήσει σκληρή κριτική τόσο στις αρχές,
30
55
Dahrendorf Ralf: Im Teufelskreis der Ratlosigkeit
http://www.zeit.de/1968/16/im-teufelskreis-der-ratlosigkeit
http://www.zeit.de/1968/16/im-teufelskreis-der-ratlosigkeit/seite-2 19.08.2016
56
Σύμφωνα με έρευνα του περιοδικού το 57% των νεαρών δυτικοβερολινέζων (ηλικίες 16-30 ετών)
θεωρούν ότι οι κινητοποιήσεις των φοιτητών έχουν βάση, ενώ στο 32% των εργατών αυτής της
ηλικιακής κατηγορίας η συμπάθεια προς το φοιτητικό κίνημα δυνάμωσε κατά τις κινητοποιήσεις του
Πάσχα. Παρ’ όλα αυτά μόνο το 31% αυτών χαρακτηρίζει την στάση της αστυνομίας ως «υπερβολικά
σκληρή». Αντίθετα σε όσους ήταν άνω των 50 ετών οι φοιτητές και τα αιτήματα τους συναντούσαν
μικρότερης αποδοχής, με το 67% να δηλώνει ότι οι φοιτητές δεν έχουν δίκιο να διαμαρτύρονται, με
παρόμοια ποσοστά να παρατηρούνται και στην ηλικιακή κατηγορία των 30-50άρηδων.
περ. Spiegel. Was denken die Berliner 17/1968 σ.28
57
περ. Spiegel. Zwei Drittel zum Protest bereit. 8/1968 σ.40
37
οι οποίες προσφεύγουν σε «μεθόδους ανατολικού Βερολίνου» προκειμένου να διοργανώσουν
μια μαζική κινητοποίηση, όσο και στους συμμετέχοντες, τους οποίους χαρακτηρίζει
«δημοκράτες στα λόγια που δέρνουν ανθρώπους επειδή σκέφτονται διαφορετικά»,
κατηγορώντας και την αστυνομία ότι έμεινε απαθής μπροστά σε τέτοια περιστατικά. Βασικό
μέλημα των αρχών θα προσθέσει, ήταν να αποδείξουν στους Αμερικανούς ότι η πόλη δεν είχε
καταληφθεί ακόμα από τους «κόκκινους» και ότι διατηρούσε την θέση της ως προπύργιο του
ελεύθερου κόσμου. Αυτήν την φορά στρεφόμενες εναντίον του εσωτερικού εχθρού, δηλαδή
των ριζοσπαστικών φοιτητών.58
31
58
περ. Spiegel. Sei es mit Gewalt. 9/1968 σ.23-24
38
Επίλογος
Η περίοδος γύρω από το 1968 έδειξε το πόσο μεγάλη ισχύ μπορούσαν να αποκτήσουν
τα ιδανικά της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης, ακόμα και όταν δεν συνδέονταν άμεσα με
το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Έδειξε όμως και ότι το σύγχρονο αστικό κράτος έχει
την ικανότητα να αντιμετωπίζει με σχετική ευκολία τις κρίσεις που προκαλούνται από σοβαρές
πολιτικές αναταραχές και να προσαρμόζεται στις κοινωνικές μεταβολές. Στην περίπτωση της
ΟΔΓ αυτό θα φανεί ιδιαίτερα στον τομέα του Δικαίου, όπου οι κινητοποιήσεις της νεολαίας θα
επιταχύνουν την αντικατάσταση των απαρχαιωμένων νόμων και διατάξεων. Σταδιακά το
ποινικό δίκαιο θα φιλελευθεροποιηθεί, οι διατάξεις που ποινικοποιούσαν τις σεξουαλικές
επαφές εκτός γάμου και την ομοφυλοφιλία θα αρθούν, ενώ σημαντικά βήματα θα γίνουν και
προς την κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων. Μέσα στα επόμενα χρόνια η θέση των
γυναικών μέσα στην δυτικογερμανική κοινωνία θα βελτιωθεί έτσι αισθητά, κάτι που σήμαινε
και μεγαλύτερες ευκαιρίες να σπουδάσουν και να κάνουν καριέρα,1 κάτι που είχε ιδιαίτερα
θετικό αντίκτυπο και στην οικονομία.
Η ριζική αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας που θα ξεκινήσει εκείνα τα χρόνια θα θέσει
όμως την αστική τάξη και μπροστά από νέες προκλήσεις. Η αύξηση του ενδιαφέροντος για την
πολιτική 2 οδηγούσε στην διαμόρφωση μιας κοινωνίας των πολιτών που όχι μόνο διαδηλώνει,
αλλά κινητοποιείται και οργανώνεται και στην καθημερινότητα για τα ζητήματα που την
απασχολούν. Επιπλέον το γεγονός ότι η αναταραχή προήλθε από μια σχετικά «προνομιούχα»
ομάδα θα αποτελέσει κίνητρο για μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης να βγουν στο
προσκήνιο και να διεκδικήσουν την αύξηση των μισθών τους, οι οποίοι όπως είδαμε είχαν
32
32
Το 1965 οι γυναίκες αποτελούσαν μόλις το 40% των αποφοίτων των γυμνασίων και το 30% των
Πανεπιστημίων, μέχρι το 1985 όμως τα ποσοστά αυτά είχαν ανέβει στο στο 50% και το 40% αντίστοιχα.
Μια συνέπεια του γεγονός αυτού ήταν και η είσοδος τους στα θεωρούμενα ως «αντρικά»
επαγγέλματα.
Nicholis 1997: σ. 224
2 Το 1960 το ποσοστό των Δυτικογερμανών που δήλωναν ενδιαφέρον για την πολιτική έφτανε μόλις το
30%, όμως το 1973 είχε αγγίξει το 50%
24040/03_siegfried_1968.pdf 21.06.2016 σ.18 21.06.2016
39
καθηλωθεί μετά από την ύφεση του 1967.3 Η επιτυχής έκβαση αυτών των αγώνων θα αυξήσει
την δύναμη των συνδικάτων 4 και θα βελτίωναν τα δικαιώματα των εργαζομένων, όπως μέσω
των νόμων για τον περιορισμό των απολύσεων. Μέσω των μεγάλων μισθολογικών αυξήσεων η
αστική τάξη επιχειρούσε έτσι να ηρεμήσει το κλίμα εντός των επιχειρήσεων καθώς φοβόταν
την νέα ενότητα που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται ανάμεσα σε Δυτικογερμανούς και
μετανάστες.
Στα Πανεπιστήμια, ο νέος νόμος για την ανώτατη εκπαίδευση του 1969 από την μια
διασφάλιζε την παρουσία των φοιτητών και των βοηθών καθηγητών στα πανεπιστημιακά
όργανα, από την άλλη όμως προχωρούσε και σε μεταρρυθμίσεις με τις οποίες επιχειρούνταν
να περιοριστεί η επιρροή της άκρας αριστεράς, όπως μέσω της διάλυσης των παραδοσιακών
φοιτητικών ενώσεων, στις οποίες όλοι οι φοιτητές ήταν μέλη.
Σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, τα εκλογικά αποτελέσματα των εθνικών εκλογών του

Οκτωβρίου του 1969 θα αφήσουν για πρώτη φορά τα κόμματα της χριστιανικής ένωσης εκτός
της κυβέρνησης, η οποία πλέον θα στηριζόταν στο SPD και το FDP. Ο νέος κυβερνητικός
συνασπισμός θα προβεί σε ριζική αναθεώρηση της εξωτερικής πολιτικής, αναζητώντας την
προσέγγιση με τις ανατολικές χώρες. Στον επίσημο κρατικό λόγο πλέον θα γίνεται αναφορά σε
δύο Γερμανίες, με τις σχέσεις των δύο χωρών σταδιακά να βελτιώνονται.
Ως τελικό συμπέρασμα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η δυτικογερμανική αστική

τάξη αν και βρέθηκε απροετοίμαστη απέναντι στην μαζική έκρηξη της νεολαίας,5 διατηρούσε
ανά πάσα στιγμή τον έλεγχο της κατάστασης, καταφέρνοντας τελικά να υποτάξει με σχετική
ευκολία τον ριζοσπαστισμό της. Σε αυτό βέβαια συνέβαλε και το γεγονός ότι η εξέγερση είχε
μικρή διάρκεια και δεν απείλησε πραγματικά την εξουσία της, την οποία μπόρεσε τελικά και να
επεκτείνει, ενσωματώνοντας33 πτυχές της ριζοσπαστικότητας τους.
3
Στις μεγάλες απεργίες του Σεπτεμβρίου του 1969 150.000 εργαζόμενοι στη βιομηχανία θα
απεργήσουν για 532.000 μέρες. Την τελευταία εβδομάδα εκείνου του απεργιακού μήνα οι
συμμετέχοντες στην απεργία θα ξεπεράσουν μάλιστα το μισό εκατομμύριο. Σαν αποτέλεσμα ήδη από
τους πρώτους έξι μήνες του 1970 οι πραγματικοί μισθοί θα έχουν αυξηθεί κατά 12% σε σχέση με τον
Δεκέμβρη του προηγούμενου έτους, με την βάση των συνδικάτων παρ’ όλα αυτά να ξεσηκώνεται όταν
η συνδικαλιστική ηγεσία συμφωνούσε σε αυξήσεις κάτω από 15%.
περ. Spiegel. Ende der Ruhe 45/1970 σ.34-35
4
Την την περίοδο 1969-1974 τα συνδικάτα θα κερδίσουν γύρω στο ένα εκατομμύριο νέα μέλη, με την
συνδικαλιστική κάλυψη να αυξάνει από το 35% στο 39%
Νicholis 1997: σ. 244
5
Υπολογίζεται ότι γύρω στους μισούς από τους περίπου 300.000 φοιτητές της εποχής έλαβαν μέρος σε
κάποια κινητοποίηση, στους οποίους πρέπει βέβαια να προστεθεί και ένας μεγάλος αριθμός,
μαθητών, μαθητευόμενων και νεαρών εργαζομένων.
Frei 2008: σ.148
40
Παράρτημα
41
↑ Αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών του 1965, στις οποίες η συμμετοχή άγγιξε το 86,8%
και η κατανομή των εδρών στο ομοσπονδιακό

κοινοβούλιο της Βόννης →
↓ Αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών του 1969.

Το NPD με το 4,3% που έλαβε απέτυχε να ξεπεράσει
το όριο του 5% και έμεινε εκτός Βουλής
↓ και η κατανομή των εδρών στο ομοσπονδιακό

κοινοβούλιο της Βόννης
42
↑ Βερολίνο, η διαιρεμένη πόλη: με πράσινο χρώμα ο δυτικός της τομέας.
← αποτελέσματα των τοπικών εκλογών

του Δ, Βερολίνου (1967)
και η κατανομή των εδρών στο τοπικό κοινοβούλιο ↓
43
↑ Σχετικοί ρυθμοί ανάπτυξης της ΟΔΓ (μέχρι και το 1960 δεν προσμετρούνται οι περιοχές
του δυτικού Βερολίνου και του Saarland)
← Η εξέλιξη του πληθωρισμού
44
↑ με μπλε χρώμα παρουσιάζεται η ετήσια αύξηση των πραγματικών μισθών των
εργαζομένων, ενώ με μαύρο η ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας τους.
← Ο πληθυσμός ανά ηλικιακή

κατηγορία σε % με γαλάζιο χρώμα
παρουσιάζεται η ηλικιακή
κατηγορία 0-19. Παρατηρούμε
πως στα μέσα του 20ου αιώνα
υπήρχαν ιδιαίτερα πολλοί νέοι
άνθρωποι καθώς η χώρα βίωνε
ακόμα τις συνέπειες του
μεταπολεμικού Baby-boom
45
πανεπιστημιακός χάρτης της ΟΔΓ (1967)
46
Βιβλιογραφία
Agnioli Johannes: Die Transformation der Demokratie und andere verwandte Schriften.
Hamburg: Konkret Literatur Verlag. 2 Auflage 2012
Budde Gunilla, Conze Eckart, Rauch Cornelia (Hrsg.): Bürgertum nach dem bürgerlichen
Zeitalter. Leitbilder und Praxis seit 1945. Göttingen: Vundenhoeck 8 Ruprecht 2010

24040/03_siegfried_1968.pdf 21.06.2016
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Larousse, Britannica. Αθήνα: εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος 2007

τόμος 13
Elberfeld Jens: Von der Sünde zur Selbstbestimmung. Zum Diskurs kindlicher Sexualität
(Bundesrepublik Deutschland 1960-1990). στο: Bänzinger Peter-Paul, Beljon Magdalena
(επιμ.) Sexuelle Revolution? Zur Geschichte der Sexualität im deutschsprachigem Raum seit
dem 1960er Jahren. Bielefeld: εκδόσεις transcirpt 2015
Foschepoth Josef: Überwachtes Deutschland. Post- und Telefonüberwachung in der alten

Bundesrebublik. Göttingen: Vandelhoeck & Ruprecht 2012
Frei Norbert: 1968 Jugendrevolte und globaler Protest. München: Deutscher Taschenbuch
Verlag 2008
Gärtner Manfred: Arbeiterkonflikte in der Bundesrepublik Deutschland. Eine empirische

Untersuchung ihrer makroökonomischen Ursachen und Konsequenzen. Berlin, Heidelberg:
Springer Verlag 1989
Gössner Rolf: Die Vergessenen Justizopfer des Kalten Krieges. Verdrängung im Westen –
Abrechnung mit dem Osten? Berlin: Aufbau Taschenbuch Verlag 1998
Gössner Rolf: Auf dem Weg in einen autoritären »Sicherheitsstaat«? Στο περιοδικό: UTOPIE
kreativ. τεύχος 91/92 Μάιος/Ιούνιος 1998, σ. 96-108
Habermas Jürgen: Η ανάγκη για γερμανικές συνέχειες. Στο: περιοδικό Σύγχρονα Θέματα τ.56
Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1995 σ. 114-118
Haffner Sebastian: Rezeption der «Transformation der Demokratie» . In: Agnioli Johannes: Die
Transformation der Demokratie und andere verwandte Schriften. Hamburg: Konkret Literatur
Verlag. 2 Auflage 2012
Harnecker Marta: Βασικές έννοιες του ιστορικού υλισμού. Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση 1976
Hobsbawm J. Eric: Η εποχή των άκρων. Ο σύντομος εικοστός αιώνας (1914-1991). Αθήνα:
εκδόσεις Θεμέλιο 1997, 2010
Larres Klaus, Panayi Panikos: The federal Republic of Germany since 1949. Politics, society and
economy before and after unification. New York: Longman Publishing Group 1996
47
Mai Manfred: Deutsche Geschichte. Weinheim και Basel: εκδόσεις Beliz 1999
Μηλιός Γιάννης: Εκπαίδευση και εξουσία. Αθήνα: εκδόσεις Θεωρία 1984
Μπυσί-Γκλυσμάν Κριστίν: Ο Γκράμσι και το κράτος. Για μια υλιστική θεωρία της φιλοσοφίας.
Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο 1984
Nicholis A. J.: The Bonn Republik. West German Democracy 1945-1990. New York: Addison
Wesley Longman 1997
Nolte Ernst: Deutschland und der kalte Krieg. 2 neu bearbeitete Auflage. Stuttgart: Ernst Klett
Verlage 1985
Roth Karl Heinz: Die andere Arbeiterbewegung. München: C Trikont Verlag 1974
Σακελλαρόπουλος Σπύρος: Κρίση και κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα του 21ου
αιώνα. Αθήνα: εκδόσεις Τόπος 2015
Schildt Axel: Vor der Revolte: Die sechziger Jahre.στο περιοδικό: Politik und Zeitgeschichte.
B. 22-23/2001 σ. 7-13
Schneider Michael: Der Konflikt um die Notstandsgesetze

http://library.fes.de/gmh/main/pdf-files/gmh/1986/1986-08-a-482.pdf
Schönbohm Wulf: Die 68er: politische Verirrungen und gesellschaftliche Veränderungen. στο
περιοδικό: Aus Politik und Zeitgeschichte τ.14-15/2008 σ.17-21
Teschke P. John: Hitlers Legacy. West Germany confronts the aftermath of the Third Reich.
New York: Peter Lang Publishing 1991,2001
Wienhaus Andrea: Bildungswege zu 1968. Eine Kollektivbiographie des Sozialistischen

Deutschen Studentenbundes. Bielefeld: transcript Verlag 2014
48
Διαδίκτυο
Bundesamt für politische Bildung. Nationaldemokratische Partei Deutschlands.
http://www.bpb.de/politik/grundfragen/parteien-in-deutschland/42205/npd 02.09.2016
Liste der Volkszählungen in Deutschland

https://de.wikipedia.org/wiki/Liste_der_Volksz%C3%A4hlungen_in_Deutschland 06.07.2016
KPD-Verbot
https://de.wikipedia.org/wiki/KPD-Verbot 06.07.2016
Statistisches Bundesamt . Arbeitsmarkt Registrierte Arbeitslose, Arbeitslosenquote nach

Gebietsstand .
https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Indikatoren/LangeReihen/Arbeitsmarkt/lrarb003.h
tml 02.09.2016
West-Berlin
https://de.wikipedia.org/wiki/West-Berlin 07.09.2016
εφημερίδες
1966
1967
εφημ. Die Welt πολιτιστικό ένθετο 07.01.1967 σ. I
εφημ. Berliner Morgenpost 11.01.1967 σ.1
εφημ. Die Welt 12.01.1967 σ. 10
εφημ. B.Z 30.01.1967 σ.24-25
49
εφημ. B.Z 05.05.1967 σ.9
εφημ. B.Z 07.06.1967 σ.6
εφημ. B.Z 09.06.1967 σ.2
εφημ. Hamburger Abentblatt 29/30.06.1967
εφημ. Bild Berlin 05.07.1967 σ. 8
εφημ. B.Z 20.11.67 σ.2
εφημ. B.Z 23.11.1967 σ.1
εφημ. Hamburger Abentblatt 25/26.11.1967 σ.1
50
1968
εφημ. B.Z 19.02.1968 σ.1
εφημ. B.Z 20.02.1968 σ.4
εφημ. B.Z 22.02.1968 σ.1
εφημ. B.Z 22.02.1968 σ.2
εφημ. B.Z 22.02.1968 σ.3
εφημ. Süddeutsche Zeitung 22.02.1968 σ.26
51
εφημ. B.Z 13.04.1968 σ.1
εφημ. B.Z 13.04.1968 σ.2
εφημ. B.Z 13.04.1968 σ.4
εφημ. Bild am Sonntag 14/15.04.1968 σ.2-3
εφημ. Bild am Sonntag 14/15.04.1968 σ.64
εφημ. B.Z 03.05.1968 σ.9
εφημ Βerliner Morgenpost 28.05.1968 σ.19
εφημ. B.Z 30.05.1968 σ.1
εφημ. B.Z 05.11.1968 σ.1
εφημ. Die Welt 05.12.1968
εφημ. Βerliner Morgenpost 14.12. 1968 σ. 8
52
άρθρα
Dahrendorf Ralf: Im Teufelskreis der Ratlosigkeit
http://www.zeit.de/1968/16/im-teufelskreis-der-ratlosigkeit
http://www.zeit.de/1968/16/im-teufelskreis-der-ratlosigkeit/seite-2 19.08.2016
Gräfin Dönhoff Marion: Krise der Demokratie? Resümee einer Diskussion

http://www.zeit.de/1968/05/krise-der-demokratie
http://www.zeit.de/1968/05/krise-der-demokratie/seite-2
http://www.zeit.de/1968/05/krise-der-demokratie/seite-3 19.08.2016
Hermann Kai: Die Polizeischlacht von Berlin. Nach der Tragödie: Die Verantwortlichen spielen
sich als Unschuldige auf
http://www.zeit.de/1967/23/die-polizeischlacht-von-berlin
http://www.zeit.de/1967/23/die-polizeischlacht-von-berlin/seite-2
http://www.zeit.de/1967/23/die-polizeischlacht-von-berlin/seite-3 19.08.1016
Hermann Kai: Der Aufstand nach dem Attentat.

http://www.zeit.de/1968/16/der-aufstand-nach-dem-attentat
http://www.zeit.de/1968/16/der-aufstand-nach-dem-attentat/seite-2
http://www.zeit.de/1968/16/der-aufstand-nach-dem-attentat/seite-6 19.08.2016
Hermann Kai: Berlin: Unruhe nach dem Sturm. Studenten dürfen wieder demonstrieren –
Harte Belastungsprobe für den Senat.
http://www.zeit.de/1967/24/berlin-unruhe-nach-dem-sturm
http://www.zeit.de/1967/24/berlin-unruhe-nach-dem-sturm/seite-2 19.08.2016
Loreck Jochen: Schauplatz Berlin

http://www.ksta.de/schauplatz-berlin-13711220 19.08.1016
Strobel Robert: Was darf Bonn in Berlin? Deutsch-alliierte Kontakte über eine Statuserklärung
http://www.zeit.de/1968/29/was-darf-bonn-in-berlin 19.08.2016
53
Strobel Robert : Kein SDS-Verbot. Bonn zu den Demonstrationen: Einheitliche Gegenwehr.
http://www.zeit.de/1968/16/kein-sds-verbot
http://www.zeit.de/1968/16/kein-sds-verbot/seite-2 19.08.2016
Strobel Robert: Absage an die Gewalt. Der Dialog der Studenten mit dem Kanzler hat
begonnen.
http://www.zeit.de/1968/18/absage-an-die-gewalt 19.08.2016
Wolff Karl Dietrich, Wolff Frank: Revolutionärer Realismus. Auseinandersetzung mit dem
Liberalismus.
http://www.zeit.de/1968/03/revolutionaerer-realismus
http://www.zeit.de/1968/03/revolutionaerer-realismus/seite-2
http://www.zeit.de/1968/03/revolutionaerer-realismus/seite-6 19.08.2016
Entscheidung gegen Springer

http://www.zeit.de/1968/20/entscheidung-gegen-springer 19.08.2016
In den Händen der Polizei. Mitgefangen, mitgehangen – Der Bericht eines betroffenen
Professors
http://www.zeit.de/1968/16/in-den-haenden-der-polizei/seite-1
http://www.zeit.de/1968/16/in-den-haenden-der-polizei/seite-2 19.08.2016
54
περιοδικά
περ. Spiegel. Dusche für den Geist 49/1965 σ. 47-62
περ. Spiegel. Νein, Nein, Nein 24/1967 σ. 46-59
περ. Spiegel. Was denken die Studenten τ. 26/1967 σ.28-39
περ. Spiegel Der langer Marsch 51/1967 σ. 68-73
περ. Spiegel . Professoren diese Herren 8/1968 σ.34-47
περ. Spiegel. Zwei Drittel zum Protest bereit. 8/1968 σ.40-41
περ. Spiegel. Haben sie aufgemuckt Herr Professor? 8/1968 σ.48-49
περ. Spiegel. Sei es mit Gewalt. 9/1968 σ. 23-26
περ. Spiegel. Was denken die Berliner über die Studenten. 17/1968 σ.28
περιοδικό Spiegel. Verlorenes Wochenende 17/1968 σ. 25-27
περ. Spiegel. Über Maß 45/1968 σ. 76-77
περ. Spiegel. Wann und Wie 7/1969 σ.23-34
περ. Spiegel. Bloße Flanken 45/1969 σ.89-107
περ. Spiegel. Ende der Ruhe 45/1970 σ.34-52
55

Η ταραγμένη δεκαετία του ΄60 και η δυτικογερμανική αστική τάξη

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Η ταραγμένη δεκαετία του ΄60 και η δυτικογερμανική αστική τάξη

Uploaded by

Copyright:

Μεταπτυχιακή Εργασία

Ε.Ε 2015 – 2016

επιβλέπων καθηγητής: Κωνσταντίνος Ράπτης

Η ταραγμένη δεκαετία του ΄60

Αλεξάντερ – Κρίστιαν Κάντζιας -Ρόντε

Frans Josef Strauß

ΟΔΓ= Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας

ΛΔΓ= Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας

CDU= Christdemokratische Union/Χριστιανοδημοκρατική Ένωση

CSU= Christ-Soziale Union/Χριστιανοκοινωνική Ένωση

SPD= Sozialdemokratische Partei Deutschlands/ Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας

FDP= Freie Demokratische Partei/Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (Φιλελεύθεροι)

NPD= Nationaldemokratische Partei Deutschlands/Εθνικό-Δημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας

SDS= Sozialistischer Deutscher Studentenbund /Σοσιαλιστικός Σπουδαστικός Σύνδεσμος

1 Δεκεμβρίου: η κυβέρνηση του «μεγάλου συνασπισμού» αναλαμβάνει την διακυβέρνηση της

11 Απριλίου: στο Δ. Βερολίνο σημειώνεται απόπειρα δολοφονίας εναντίον του θεωρητικού

30 Μαΐου: παρά τις εκτεταμένες αντιδράσεις το κοινοβούλιο θα υπερψηφίσει το προσχέδιο

Σε αυτήν την εργασία θα επιχειρήσω να προσεγγίσω τις αντιδράσεις της

Η συνεχόμενη αύξηση του αριθμού των φοιτητών 1 έθετε τα Πανεπιστήμια μπροστά σε

Το ίδιο απροετοίμαστη με τα Πανεπιστήμια βρέθηκε και η δυτικογερμανική κοινωνία

Το τι σήμαινε αυτό στην πράξη ίσως θα μπορούσαν να μας το διηγηθούν καλύτερα οι

Η συμφωνία μεταξύ των κομμάτων που εκπροσωπούνταν στο κοινοβούλιο (δηλαδή

Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών και οι διεκδικήσεις τους για αλλαγές στα

Το γεγονός ότι η ΟΔΓ δεν είχε προχωρήσει σε ουσιαστικές πρωτοβουλίες

Δεν προκαλεί έτσι εντύπωση το γεγονός πως οι ριζοσπαστικοί φοιτητές κέρδιζαν

Έχοντας υπόψη μας όλα αυτά τα στοιχεία μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο

Σε αντίθεση με όλους τους προαναφερθέντες θεσμούς η αγορά θα αντίδραση πολύ πιο

Ο δυτικογερμανικός τύπος θα αφιερώσει εκατοντάδες πρωτοσέλιδα και χιλιάδες

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η στάση των μεγάλων εντύπων

Η απόλυτη τυφλότητα τους, οι αντιδημοκρατικές τους αντιλήψεις και οι μέθοδοι με τις

Ο γερμανός πολίτης διαβάζουμε στην κυριακάτικη Welt «στέκεται με τα χέρια στις

Πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξουν στην διοργάνωση της κινητοποίησης της

Η ενέργεια του επίδοξου δολοφόνου, συστηματικού αναγνώστη της εφημερίδας Bild

Αρκετά διαφορετική στάση απέναντι στην εξέγερση της νεολαίας θα κρατήσουν

Το περιοδικό Spiegel θα κυκλοφορήσει την δεύτερη εβδομάδα του Δεκεμβρίου του

Σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, τα εκλογικά αποτελέσματα των εθνικών εκλογών του

Ως τελικό συμπέρασμα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η δυτικογερμανική αστική

και η κατανομή των εδρών στο ομοσπονδιακό

↓ Αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών του 1969.

↓ και η κατανομή των εδρών στο ομοσπονδιακό

← αποτελέσματα των τοπικών εκλογών

και η κατανομή των εδρών στο τοπικό κοινοβούλιο ↓

← Η εξέλιξη του πληθωρισμού

← Ο πληθυσμός ανά ηλικιακή

Detlef Siegfried: 1968 Eine Kulturrevolution?

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Larousse, Britannica. Αθήνα: εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος 2007

Foschepoth Josef: Überwachtes Deutschland. Post- und Telefonüberwachung in der alten

Gärtner Manfred: Arbeiterkonflikte in der Bundesrepublik Deutschland. Eine empirische

Μηλιός Γιάννης: Εκπαίδευση και εξουσία. Αθήνα: εκδόσεις Θεωρία 1984

Schneider Michael: Der Konflikt um die Notstandsgesetze

Wienhaus Andrea: Bildungswege zu 1968. Eine Kollektivbiographie des Sozialistischen

Liste der Volkszählungen in Deutschland

Statistisches Bundesamt . Arbeitsmarkt Registrierte Arbeitslose, Arbeitslosenquote nach

Gräfin Dönhoff Marion: Krise der Demokratie? Resümee einer Diskussion

Hermann Kai: Der Aufstand nach dem Attentat.

Loreck Jochen: Schauplatz Berlin

Entscheidung gegen Springer

You might also like