MONETARNA KRETANJA 02

Bankarsko tržište u 2015. godini karakteriše visok nivo likvidnosti. Ukupna likvidna aktiva je na kra-

Monetarna kretanja
ju godine iznosila 860,2 miliona eura, bilježeći rast od 23,4% na godišnjem nivou.

Bilansna suma banaka je tokom 2015. godine imala rastući trend. Rast na strani aktive je najvećim
dijelom rezultat rasta novčanih sredstava i depozita kod depozitnih institucija, kao i plasmana u ni-
skorizične hartije od vrijednosti, dok na strani pasive najznačajniji rast bilježe depoziti.

Kreditna aktivnost banaka je, nakon dužeg perioda stagnacije, u blagom porastu. Ukupni krediti ba-
naka su na kraju 2015. godine iznosili 2.385,6 miliona eura, što je za 0,8% više nego na kraju 2014.
godine. Kreditiranje stanovništva i privrede je na godišnjem nivou poraslo za 3,1% i 2%, respektivno.
Iako i dalje nedovoljne za pokretanje snažnijeg ekonomskog rasta, ove stope predstavljaju napredak,
odnosno preokret trenda negativnih stopa iz prethodnog perioda. Intenziviranje kreditne aktivnosti
se najbolje može vidjeti kroz rast novoodobrenih kredita koji su za 12 mjeseci 2015. godine iznosili
962,7 miliona eura, i bili su za 20,1% veći u odnosu na 2014. godinu. Godišnji rast novooodobrenih
kredita bilježe oba ključna sektora – privreda (6,3%) i stanovništvo (25,7%).

Bankarski portfolio bilježi poboljšanje kvaliteta tokom 2015. godine, pri čemu je evidentno značajno
smanjenje iznosa nekvalitetnih kredita i njihovog učešća u ukupnim kreditima banaka. Na kraju 2015.
godine, nekvalitetni krediti su iznosili 299,9 miliona eura, i bili su za 20,2% niži nego na kraju 2014.
godine. Nekvalitetni krediti su činili 12,57% ukupnih kredita na kraju godine, što predstavlja pad uče-
šća u ukupnim kreditima od 3,3 p.p. u jednogodišnjem periodu.

Nastavljen je trend rasta depozitnog potencijala banaka. Na kraju posmatranog perioda sredstva depo-
novana u banakama iznosila su 2.625 miliona eura, i zabilježila su rast od 13,7% na godišnjem nivou.

Rast likvidne aktive i depozitnog potencijala banaka sa jedne strane, uz neznatne stope rasta ukupnih
kredita sa druge strane, uslovio je pad koeficijenta krediti/depoziti. Na kraju 2015. godine on je iznosio
0,91 za razliku od prethodne godine kada je iznosio 1,03.

Razduživanje banaka je nastavljeno i u 2015. godini, iako slabijim intenzitetom u odnosu na godinu dana
ranije. Usljed povećanja depozita kao dominantnog izvora finansiranja banaka i visokog iznosa likvidnih
sredstava u proteklim godinama, potreba za ovim izvorom finansiranja banaka postaje sve manja.

Kapital banaka je na godišnjem nivou povećan za 4,2%. Visok nivo solventnosti karakterisao je i 2015.
godinu, sa koeficijentom solventnosti od 15,49% na kraju godine. Osim dokapitalizacije tri banke, na
rast kapitala uticalo je i osnivanje dvije nove banke u aprilu i julu 2015. godine.

Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na ukupne kredite banaka je tokom 2015. godine ima-
la tendenciju opadanja, da bi na kraju godine dostigla istorijski minimalnu vrijednost. U decembru
2015. godine PPAEKS je iznosila 8,53% i na godišnjem nivou bilježi pad od 0,69 p.p.

Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka je tokom 2015. go-
dine, uz određene oscilacije u kretanju tokom godine, evidentno opala. U decembru 2015. godine
PPAEKS je iznosila 8,12% i na godišnjem nivou bilježi pad od 0,90 p.p.

43
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Pasivne kamatne stope su takođe imale opadajući trend, kao rezultat konstantnog rasta depozita u
bankarskom sistemu i visoke likvidnosti, odnosno slabije tražnje banaka za depozitima. Na kraju
2015. godine PPPEKS je iznosila 1,23% i bilježi pad od 0,63 p.p. na godišnjem nivou.

Grafik 2.1
2.1. Banke
Agregatni dnevni pokazatelj likvidnosti
2.1.1. Likvidnost banaka

Bankarski sektor Crne Gore i tokom 2015. godi-

ne karakteriše izuzetno visok nivo likvidnosti.
Prema osnovnim pokazateljima likvidnosti, sve
banke su u ovom periodu uredno izmirivale svoje
tekuće obaveze i imale su dnevne i dekadne ko-
eficijente likvidnosti iznad propisanog minimu-
ma23.

Dnevni i dekadni koeficijenati likvidnosti su to-

kom 2015. godine bilježili oscilacije u kretanju,
pri čemu su na kraju 2015. godine oba koefici-
jenta bila na nižem nivou nego u istom periodu
prethodne godine.
Izvor: Dnevni izvještaji banaka

Grafik 2.2 Grafik 2.3

Likvidna aktiva banaka (lijeva skala) i učešće

Agregatni dekadni pokazatelj likvidnosti
likvidne aktive u ukupnoj aktivi (desna skala)

Izvor: Dekadni izvještaji banaka Izvor: CBCG

Na snazi je Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama („Sl. list Crne Gore“, br.
23

60/08), kojom je propisana obaveza banaka za održavanjem minimalnih koeficijenata likvidnosti na dnevnoj (0,9) i de-
kadnoj osnovi (1,0).

44
Dnevni koeficijent likvidnosti je na kraju posmatranog perioda iznosio 2,04 i imao manju vrijednost
nego u istom periodu prethodne godine (2,11). Prosječni dnevni pokazatelj likvidnosti je u decembru
2015. godine iznosio 2,17, što je više nego u istom periodu prethodne godine, kada je iznosio 2,13.

Likvidna aktiva banaka iznosila je 860,2 miliona eura na kraju 2015. godine. U odnosu na kraj pret-
hodne godine veća je za 23,4%.

Monetarna kretanja
Učešće likvidne u ukupnoj aktivi na kraju 2015. godine je iznosilo 24,8%, što je više u odnosu na pret-
hodnu godinu (22,2%). Usljed rasta likvidne aktive i depozita, uz neznatne stope rasta kredita, od sre-
dine 2015. godine koeficijent krediti/depoziti je počeo da se smanjuje. Na kraju 2015. godine je iznosio
0,91, za razliku od kraja prethodne godine kada je iznosio 1,03.

2.1.2. Agregatni bilans stanja banaka

Tokom 2015. godine bilansna suma banaka je imala rastući trend. Na kraju posmatranog perioda uku-
pna bilansna suma je iznosila 3.472,4 miliona eura i bila je za 336,2 miliona eura ili 10,7% viša nego
na kraju prethodne godine.

U strukturi aktive u posmatranom periodu do- Grafik 2.4

minantno učešće od 68,7% imaju ukupni krediti
banaka, dok na strani pasive najveće učešće od Ukupna bilansna suma, krediti i depoziti
75,6% imaju depoziti. banaka, u 000 eura

Iako su krediti najznačajnija kategorija u struk-

turi aktive, oni bilježe povećanje od svega 0,8%
na godišnjem nivou. Stoga je rast ukupne akti-
ve banaka prevashodno rezultat značajnog rasta
novčanih sredstava i računa depozita kod cen-
tralnih banaka, ali i plasmana u hartije od vri-
jednosti. Novčana sredstva i računi depozita kod
centralnih banaka su povećani za 141,4 miliona
eura, što govori o određenoj „neupošljenosti“
sredstava, odnosno i dalje prisutnoj opreznosti
banaka u kreditiranju. Takođe, hartije od vrijed-
nosti su tokom 2015. godine bile predmet intere-
sovanja banaka, pa je plasman banaka u hartije
od vrijednosti porastao za 110,3 miliona eura ili
45,5% u periodu od godinu dana.

Trend povećanja ulaganja banaka u hartije od vrijednosti je otpočeo u 2009. godini, pri čemu je iznos
hartija od vrijednosti na kraju 2015. godine dostigao nivo za 334 miliona eura veći u odnosu na kraj
2008. godine. Može se zaključiti da su banke usljed manje intenzivne kreditne aktivnosti u proteklim
godinama dio viška likvidnih sredstava plasirale u hartije od vrijednosti kao alternativni vid izvora
prihoda. Svakako, opreznost se ogleda i u ovom vidu plasiranja sredstava, jer su banke najveći dio
sredstava plasirale u državne hartije od vrijednosti, kao najsigurniji i najmanje rizičan izvor prihoda,
dok se zanemarljiv dio hartija odnosi na hartije koje su namijenjene trgovanju kako bi se ostvarila
određena dobit po osnovu ulaganja u ovaj vid hartija.

45
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Tabela 2.1

Bilansna suma banaka

Stanje Struktura Promjena

XII 2015- XII 2015.

XII 2015. XII 2014. XII 2015. XII 2014.
XII 2014. XII 2014.
AKTIVA 000 eura % 000 eura %
1. Novčana sredstva i računi depozita kod
640.033 498.636 18,4 15,9 141.397 28,4
centralnih banaka
2. Krediti 2.385.582 2.367.178 68,7 75,5 18.404 0,8
2.1 Ispravka vrijednosti kredita 147.840 172.652 4,3 5,5 -24.812 -14,4
2.2. Neto krediti 2.237.742 2.194.526 64,4 70,0 43.216 2,0
3. Hartije od vrijednosti 353.053 242.717 10,2 7,7 110.336 45,5
4. Ostala aktiva 281.127 235.735 8,1 7,5 45.392 19,3
5. Ispravka vrijednosti ostale aktive 39.537 35.357 1,1 1,1 4.180 11,8
6. UKUPNO AKTIVA 3.472.418 3.136.257 100,0 100,0 336.161 10,7
PASIVA
1. Depoziti 2.624.977 2.308.149 75,6 73,6 316.828 13,7
1.1. Depoziti po viđenju 1.322.898 1.035.336 38,1 33,0 287.562 27,8
1.2. Oročeni depoziti 1.285.613 1.269.924 37,0 40,5 15.689 1,2
1.3. Sredstva na escrow računu 16.466 2.889 0,5 0,1 13.577 470,0
2. Pozajmice 260.300 248.655 7,5 7,9 11.645 4,7
3. Emitovane hartije od vrijednosti 14.998 14.989 0,4 0,5 9 0,1
4. Ostale obaveze 109.669 120.429 3,2 3,8 -10.760 -8,9
5. Ukupan kapital 462.474 444.035 13,3 14,2 18.439 4,2
6. UKUPNO PASIVA 3.472.418 3.136.257 100,0 100,0 336.161 10,7

Grafik 2.5
Na strani pasive, depoziti banaka bilježe rast, da
Kretanje potraživanja banaka po osnovu hartija bi na kraju 2015. godine bili na nivou za 13,7%
od vrijednosti, u 000 eura
većem u odnosu na isti period prethodne godine.
Kapital banaka je na godišnjem nivou zabilježio
rast od 4,2%, dok su pozajmice banaka zabilježile
rast od 4,7%.

Na kraju 2015. godine, ukupna nekvalitetna akti-

va banaka je iznosila 365,8 miliona eura i činila
je 10,5% ukupne aktive banaka. Tokom 2015. go-
dine nekvalitetna aktiva banaka je oscilirala, ali
je na kraju posmatranog perioda bila na nižem
nivou u odnosu na kraj prethodne godine za 16%.

46
Grafik 2.6

Nekvalitetna aktiva (lijeva skala),

učešće nekvalitetne u ukupnoj aktivi banaka,
u % (desna skala)

Monetarna kretanja
2.1.3. Kreditna aktivnost banaka

Nakon dugog perioda opadajućeg trenda koji je Grafik 2.7

datirao još od 2009. godine u 2015. godini ukupni
krediti su zabilježili pozitivne stope rasta, rastu- Struktura kredita banaka po sektorima
ći prosječno mjesečno po stopi od 0,1%. Ukupno u 000 eura
odobreni krediti banaka su iznosili 2.385,6 mili-
ona eura na kraju decembra 2015. godine, što je
za 18,4 miliona eura ili 0,8% više nego na kraju
prethodne godine. U posmatranom periodu, rast
kredita je zabilježilo pet banaka, dok je sedam
banaka zabilježilo pad24.

Od ukupnog iznosa kredita banaka, na kraju

2015. godine najveći dio od 42% je odobren ne-
finansijskom sektoru, zatim slijedi stanovništvo
sa 38,6%, finansijske institucije sa 15,1%, opšta
Vlada sa 4,1% ukupno odobrenih kredita, dok se
0,2% odnosilo na kategoriju „ostalo“.

Na godišnjem nivou, rast ukupnih kredita su za-

bilježili sektor nefinansijskih institucija (2,8%),
sektor stanovništva (3,1%), dok je pad zabilježen
kod sektora finansijskih institucija (5,5%) i sekto-
ra opšta Vlada (12,8%).

24
U 2015. godini, dvije nove banke su otpočele sa radom. U drugom kvartalu sa radom je otpočela „Zapad“ banka, a u tre-
ćem kvartalu „Ziraat“ banka.

47
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Ukoliko se posmatraju mjesečne stope rasta kredita po sektorima, može se uočiti da najmanje oscilaci-
je u kretanju ukupno odobrenih kredita ima sektor fizičkih lica i sektor nefinansijskih institucija, dok
su značajne oscilacije prisutne kod sektora finansijske institucije i opšta Vlada.

Grafik 2.8 Rezidentna pravna lica su na kraju tekuće godine

Rast kredita po sektorima, mjesečno, u %
imala dug po osnovu kredita u ukupnom iznosu
od 1.051,9 miliona eura, što je za 0,2% niže nego
na kraju prethodne godine. Struktura kredita po
djelatnostima pokazuje da se najveći dio kredita
banaka od rezidentnih pravnih lica odnosio na
djelatnost trgovine na veliko i malo i popravku
motornih vozila i motocikala (36%), zatim slije-
di građevinarstvo sa 12,4%, prerađivačka indu-
strija sa 9,2%, usluge pružanja smještaja i ishrane
sa 8%, dok se na sve ostale djelatnosti odnosilo
34,4%.

Posmatrano po namjeni, najviše kredita bana-

Grafik 2.9
Krediti i ostala potraživanja od pravnih lica
rezidenata, po djelatnostima, u 000 eura
ka odnosilo se na likvidnost (19,7%), gotovinske
kredite (17,9%), stambene kredite (12,9%), kredi-
te za nabavku osnovnih sredstava (7,1%) i kredite
za izgradnju i adaptaciju građevinskih objekata
(5,9%). Tokom posmatranog perioda, značajno
manje sredstava banaka iskorišćeno je putem po-
trošačkih kredita, overdrafta, kreditnih kartica,
refinansiranja obaveza prema drugim bankama,
za pripremu turističke sezone, kupovinu auto-
mobila, kupovinu hartija od vrijednosti i ostale
namjene.

Grafik 2.10

Struktura kredita banaka po namjeni, u %

48
Krediti banaka su najvećim dijelom odobreni u
eurima i na rok duži od jedne godine. Tako je na
kraju 2015. godine, od ukupnih kredita, 2.197,4
miliona eura ili 92,1% odobreno u eurima. Posma-
trano po ročnosti, ukupno 1.677,7 miliona eura ili
70,3% kredita banaka odnosilo se na dugoročne
Grafik 2.11
Nekvalitetni krediti i ispravka vrijednosti kredita,
(lijeva skala), učešće nekvalitetnih kredita u
ukupnim kreditima, u % (desna skala)

Monetarna kretanja
kredite banaka.

Tokom 2015. godine nekvalitetni krediti su imali

opadajući trend uz određene oscilacije u kretanju.
Na kraju posmatranog perioda nekvalitetni kredi-
ti su iznosili 299,9 miliona eura, i bili su za 75,8
miliona eura ili 20,2% niži nego na kraju 2014. go-
dine. Nekvalitetni krediti banaka su na kraju 2015.
godine činili 12,57% ukupnih kredita banaka, i
njihovo učešće u ukupnim kreditima je smanjeno
za 3,3 p.p. u odnosu na kraj 2014. godine.

Tokom 2015. godine primjetna je oscilacija kod pokrivenosti nekvalitetnih kredita ispravkama vri-
jednosti kredita. Ukupna ispravka vrijednosti kredita banaka je iznosila 147,8 miliona eura i činila je
49,3% nekvalitetnih kredita banaka na kraju decembra 2015. godine. Iako su tokom posmatranog pe-
rioda ispravke vrijednosti kredita bilježile smanjenje, kao rezultat značajnijeg smanjenja nekvalitetnih
kredita procenat pokrića nekvalitetnih kredita ispravkama vrijednosti je povećan u odnosu na kraj
2014. godine, kada je iznosio 46%.

Boks 2.1 – Nekvalitetni krediti

Pogoršanje kvaliteta kreditnog portfolija u

Crnoj Gori počelo je krajem 2008. nakon pre- Grafik 1
brze kreditne ekspanzije u prethodnom pe- Učešće nekvalitetnih kredita u ukupnim
riodu. U decembru 2015. godine nekvalitetni kreditima banaka u zemljama regiona, u %
krediti su iznosili 12,57% ukupnih kredita, od
čega se 25,1% odnosilo na sektor stanovništva,
a 71,6% na sektor privrede.

Struktura nekvalitetnih kredita po djelat-

nostima pokazuje da se najveći dio kredita
banaka od rezidentnih pravnih lica odno-
sio na djelatnost trgovine na veliko i malo
i popravku motornih vozila i motocikala
(25%), zatim slijedi građevinarstvo sa 12,8%,
prerađivačka industrija sa 12,3%, usluge
pružanja smještaja i ishrane sa 4,1%, dok se na
sve ostale djelatnosti odnosilo 45,8%.

Uporedivost podataka o nekvalitenim kred-

Izvor: MMF, Narodna banka Srbije
itima po zemljama je otežana jer ne koriste
*Podatak za Srbiju se odnosi na septembar 2015. godine.
sve zemlje istu metodologiju za izračunavanje

49
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

nekvalitetnih kredita. Shodno Odluci o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom Cen-
tralne banke Crne Gore25, pod nekvalitetnim kreditom smatra se kredit koji je banka primjenom kriteri-
juma za klasifikaciju iz pomenute odluke klasifikovala u klasifikacionu kategoriju „C“, „D“ i „E“.

Prema raspoloživim podacima, najveće učešće nekvalitenih u ukupnim kreditima na kraju 2015. godine
imala je Srbija (22%), zatim slijede Hrvatska (16,3%), BiH (13,70%) i Crna Gora (12,57%). Najmanje učešće
zabilježila je Makedonija (10,3%).

Iako u padu tokom protekle tri godine, nekvalitetni krediti i dalje predstavljaju veliki izazov sa kojim se
suočava bankarski sistem Crne Gore. Posljednjih godina je unaprijeđen okvir za rješavanje nekvalitet-
nih kredita, ali se na njemu mora i dalje intenzivno raditi. U pravcu saniranja problema visokog nivoa
nekvalitetnih kredita Centralna banka je u novembru 2013. godine usvojila odluku kojom su banke
dužne da razviju sveobuhvatnu strategiju postupanja sa nekvalitetnim kreditima za period od tri go-
dine i utvrđuju godišnje operativne ciljeve vezane za smanjenje nivoa nekvalitetnih kredita.

Pored toga, Centralna banka je, u saradnji sa Ministarstvom finansija i Svjetskom bankom, kreirala stim-
ulativan regulatorni okvir koji su podržali MMF i Evropska komisija. U pitanju je tzv. „Podgorički model“,
odnosno Zakon o sporazumnom finansijskom restrukturiranju dugova prema finansijskim instituci-
jama, usvojen u Skupštini Crne Gore u aprilu 2015. godine. Zakon se zasniva na načelu dobrovoljnosti,
prema kojem povjerilac i dužnik isključivo obostranom saglasnošću pokreću proceduru finansijskog
restrukturiranja. Zakon sam po sebi nije dovoljan, već je, uz praktičnu primjenu ovog zakona, potreban
i set dodatnih mjera koji bi podrazumijevao i preokret u trendu labavljenja regulatornih standarda koji
je uočen tokom posljednjih nekoliko godina. U cilju djelotvornog restrukturiranja potrebno je da banke
razmjenjuju informacije i slijede harmonizovanu strategiju opravka u odnosu na zajedničke dužnike.

Regionalna iskustva su pokazala da je takav nivo povjerenja i saradnje između finansijskih institucija
teško ostvariti i u tom pravcu je Centralna banka, u decembru 2015. godine, potpisala Sporazum sa
Privrednom komorom Crne Gore i Ministarstvom finansija, u cilju pospješivanja privrednih subjekata i
banaka za pristupanje procesu restrukturiranja kredita. Ovim se stvara prostor za širu akciju na planu
smanjenja nekvalitetnih kredita, jer inicijativa za restrukturiranje kredita može da potiče kako od ba-
naka, tako i od dužnika.

U međuvremenu, banke su se riješile dijela nekvalitetnih kredita prenošenjem na faktoring kompani-

je. Kako faktoring usluge nijesu pravno regulisane, da bi se suzio prostor za pravne nesigurnosti u
određenim transakcijama, u toku je izrada regulatornog okvira kojim će se definisati supervizija faktor-
ing i lizing kompanija i taj proces bi trebalo da bude okončan do kraja 2017. godine.

Na kraju posmatranog perioda, na kredite koji kasne sa otplatom se odnosilo 352 miliona eura ili
14,76% ukupno odobrenih banaka. Krediti koji kasne sa otplatom bilježe pad od 92,9 miliona eura ili
20,9% u odnosu na kraj prethodne godine.

Novoodobreni krediti

Banke su tokom 2015. godine odobrile ukupno 962,7 miliona eura novih kredita, što je za 161,3 milio-
na eura ili 20,1% više nego u prethodnoj godini.

Tokom posmatranog perioda, ukupno 660,9 miliona eura ili 68,7% novih kredita odobreno je na rok
duži od jedne godine. Učešće dugoročnih kredita u strukturi novoodobrenih kredita je povećano u
odnosu na prethodnu godinu kada je iznosilo 64,7%.

25
„Sl.list Crne Gore“, br. 22/12 i 55/12 i 57/13.

50
Grafik 2.12 Grafik 2.13

Novoodobreni krediti, struktura po ročnosti, Novoodobreni krediti, struktura po sektorima,

u 000 eura u 000 eura

Monetarna kretanja
Struktura novoodobrenih kredita po sektorima pokazuje da banke dominantan dio novih kredita
odobravaju privredi i stanovništvu. Tako se na kredite odobrene nefinansijskom sektoru u posmatra-
nom periodu odnosilo 57%, stanovništvu 35,2%, dok se na opštu Vladu odnosilo 5,9% ukupno novo-
odobrenih kredita.

Posmatrano po namjeni, dominantan dio od 396,6 miliona eura ili 41,2% ukupno novoodobrenih kre-
dita odobravao se za likvidnost za obrtna sredstva, zatim slijede gotovinski krediti (204,2 miliona eura
ili 21,2%), dok se na refinansiranje obaveza prema drugim bankama odnosilo 59,6 milion eura ili 6,2%.

2.1.4. Depoziti

Depoziti kod banaka su na kraju 2015. godine Grafik 2.14

iznosili 2.625 miliona eura, što je za 13,7% više u
odnosu na kraj 2014. godine. Tokom 2015. godine Depoziti banaka po sektorima, u 000 eura
depoziti u bankama su prosječno mjesečno rasli
po stopi od 1,1%, što je na višem nivou u odnosu
na prethodnu godinu, kada su deponovana sred-
stva u bankama rasla po stopi od 0,8%.

U strukturi depozita banaka najveće učešće bi-

lježe depoziti sektora stanovništva i privrede
(84,7%), pri čemu su oba sektora povećala sred-
stva deponovana u bankama (8,1% i 22,4% res-
pektivno na godišnjem nivou). Opšta Vlada je
treći po značaju deponent u crnogorskom ban-
karskom sistemu sa 4,9% depozita i pritom bilježi
rast deponovanih sredstava od 24,8% na godiš-
njem nivou. Depoziti finansijskih institucija čine
1,9% ukupno deponovanih sredstava u bankama
i bilježe pad od 8,2% na godišnjem nivou.

51
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 2.15
Na kraju 2015. godine dominantan dio ukupnih
Ročna struktura depozita27 u % depozita (50,4%) odnosio se na depozite po vi-
đenju, 19,4% se odnosilo na depozite ročnosti
do jedne godine, dok se na depozite oročene na
period preko jedne godine odnosilo 29,6% uku-
pnih depozita. Preostali dio (0,6%) se odnosio na
sredstva na „escrow“ računu26. U ročnoj struktu-
ri sredstava deponovanih u bankama primjetna
je blaga pozitivna tendencija koja se ogleda u po-
rastu učešća depozita oročenih na period preko
jedne godine na račun smanjenja učešća kratko-
ročnih depozita. Učešće dugoročnih u ukupnim
depozitima je tako na kraju 2015. godine bilo
za 0,5 p.p. više nego godinu dana ranije (grafik
2.15). 27

I pored povećanja iznosa i učešća depozita oroče-

Grafik 2.16
Učešće depozita i pozajmica u ukupnim
kreditima banaka po ročnosti, 31.12.2015, u %
nih na period preko jedne godine, i dalje je pri-
sutna ročna neusklađenost sredstava i obaveza u
bilansu bankarskog sistema Crne Gore28. Učešće
depozita i pozajmica u kreditima po ročnosti po-
kazuje da je 61,2% kredita odobrenih na rok pre-
ko jedne godine pokriveno izvorima finansiranja
(u vidu depozita i pozajmica) sa istom ročnošću.
S druge strane, ukupni depoziti po viđenju u ban-
kama su četiri puta viši od ukupnih potraživanja
banaka po osnovu depozita po viđenju položenih
u drugim bankama, dok su kratkoročni depoziti
i pozajmice banaka bili 1,4 puta viši od kredita
banaka odobrenih na rok do jedne godine.

2.1.5. Sektor stanovništva i privrede

2.1.5.1. Sektor stanovništva

Sektor stanovništva je na kraju 2015. godine

ostvario neto štednju29 u iznosu od 518,5 miliona
eura, predstavljajući tako najznačajnijeg neto šte-
dišu u crnogorskom bankarskom sistemu. Neto
štednja ovog sektora je bila za 80,5 miliona eura

26
Escrow račun je račun na kome se drže sredstva do momenta ispunjenja ugovora za koji su vezana.
27
Sredstva na escrow računu imala su zanemarljivo učešće.
28
Za potrebe ove analize, porede se krediti banaka kao dominantni vid plasmana (obuhvataju ukupno odobrene kredite,
depozite kod banaka i ostalih depozitnih institucija, faktoring i forfeting, potraživanja po neizmirenim akceptima, ga-
rancijama i mjenicama) i obaveze banaka po osnovu depozita i pozajmica, kao najznačajniji izvor finansiranja banaka.
29
Razlika između ukupnih depozita i kredita stanovništva.

52
ili 18,4% viša u odnosu na kraj prethodne godine. Tokom 2015. godine ostvarena neto štednja ovog
sektora je rasla prosječno mjesečno po stopi od 1,5%. Koeficijent krediti/depoziti je iznosio 0,64 na
kraju 2015. godine, što predstavlja poboljšanje u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 0,67.

Ukupni krediti ovog sektora su na kraju posmatranog perioda iznosili 921,4 miliona eura i činili su
38,6% ukupno odobrenih kredita banaka, što ga čini drugim po značaju korisnikom kredita banaka.

Monetarna kretanja
Ukupna zaduženost stanovništva prema bankama po osnovu kredita je na kraju 2015. godine bila za
3,1% viša u odnosu na kraj prethodne godine.

Na kraju posmatranog perioda, u ročnoj struk- Grafik 2.17

turi ukupno odobrenih kredita ovom sektoru do-
minirali su dugoročni krediti, sa čak 95,4%. Krediti, depoziti i neto štednja stanovništva

Sektoru stanovništva najviše se odobravalo na-

mjenskih kredita (50% ukupno odobrenih kredi-
ta ovom sektoru), pri čemu se na kraju posmatra-
nog perioda 61,7% namjenskih kredita odnosilo
na stambene kredite, 10,5% za adaptaciju stam-
benog ili poslovnog prostora, dok se preostalih
27,8% odnosilo na kredite odobrene za sve osta-
le namjene. Pored namjenskih kredita, značajno
učešće od 42,1% u ukupno odobrenim kreditima
ovog sektora bilježe i gotovinski krediti, dok hi-
potekarni krediti čine 5%. Zaduženje stanovniš-
tva po osnovu kreditnih kartica čini 2,7% uku-
pnog zaduženja ovog sektora u bankama. Ne-
znatan dio kredita (0,3%) se odnosio na poslove
lizinga.
Grafik 2.18
Krediti sektora stanovništva koji kasne sa otpla-
tom su na kraju 2015. godine iznosili 101,1 milion Novoodobreni krediti sektoru stanovništva po
eura, i činili su 11% ukupno odobrenih kredita ročnosti, u 000 eura
ovom sektoru, odnosno 28,7% kredita cjeloku-
pnog bankarskog sistema koji kasne.

Ukoliko se posmatra iznos novoodobrenih kredi-

ta, može se zaključiti da je kreditna aktivnost ba-
naka prema sektoru stanovništva bila intenziv-
na. Naime, tokom 2015. godine ovom sektoru je
odobreno ukupno 339 miliona eura novih kredi-
ta, što je za 69,4 miliona eura ili 25,7% više nego
na kraju prethodne godine. Posmatrano po na-
mjeni novoodobrenih kredita, sektor stanovniš-
tva je tokom ovog perioda najvećim dijelom uzi-
mao gotovinske kredite (59,1%), zatim kredite za
likvidnost (14,6%) i kredite za kupovinu stanova i
adaptacije (14,4%), dok se preostalih 11,9% novo-
dobrenih kredita odnosilo na sve ostale namjene.

53
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Dug po glavi stanovnika, mjeren odnosom ukupno odobrenih kredita stanovništvu i broja stanovni-
ka30 je iznosio 1.481 eur na kraju 2015. godine, i bio je za 3% viši nego na kraju 2014. godine. Istovreme-
no, dug po zaposlenom, mjeren odnosom ukupno odobrenih kredita stanovništvu i broja zaposlenih,
iznosio je 5.341 eur.

Boks 2.2 – Dug po glavi stanovnika i učešće duga u BDP-u zemalja regiona

Posljednjih godina regionalno tržište je bilo vrlo turbulentno. Na rast zaduživanja stanovništva
najveći uticaj je imala svjetska ekonomska kriza usljed koje nastaje kriza poverenja u banke i značajno
povlačenje štednje stanovništva, a potom i pad privredne aktivnosti i rast nezaposlenosti.

Tabela 1

Dug po glavi stanovnika učešće duga u BDP-u zemalja regiona

Zemlja Zaduženost po glavi stanovnika Krediti stanovništvu/BDP, u %

Crna Gora 1.481 25,6
Srbija 877,2 19,0
Hrvatska 3.543 34,1
BiH 1.039,9 28,0
Makedonija 925,5 21,6

Posmatrajući zaduženost stanovništva zemalja regiona na kraju 2015. godine, najzaduženija zemlja
je Hrvatska sa dugom od 3.543 eura po stanovniku. Sljedeća je Crna Gora, pri čemu svaki stanovnik
duguje 1.481eura. Dug po glavi stanovnika Crne Gore je 1,7 puta veći od duga Srbije, a 2,4 puta manji
od duga Hrvatske.

Najmanje zadužena zemlja je Srbija sa dugom od 887,21 eura po stanovniku, što je čak 4 puta manje
od zaduženosti Hrvatske.

Najveće učešće kredita stanovništva u BDP ima Hrvatska (34,1%), zatim BiH (28%), Crna Gora (25,6%),
Makedonija (21,6%), a najmanje Srbija sa učešćem od 19% BDP-a.

Na kraju 2015. godine ukupni depoziti sektora stanovništva su iznosili 1.439,8 miliona eura i bili su za
8,1% viši u odnosu na kraj 2014. godine. Depoziti stanovništva su tokom 2015. godine rasli prosječno
mjesečno po stopi od 0,6%.

Na kraju 2015. godine depoziti po viđenju stanovništva su predstavljali 41,6% ukupnih depozita sta-
novništva, kratkoročni depoziti čine 23,6%, dok 34,8% predstavljaju dugoročni depoziti, u kojima do-
miniraju depoziti ročnosti od jedne do tri godine. U ročnoj strukturi depozita stanovništva je primjet-
na pozitivna tendencija i promjena u korist dugoročnih depozita. Dugoročni depoziti ovog sektora
zabilježili su rast od 18,3 miliona eura ili 3,8% u odnosu na kraj 2014. godine, dok su istovremeno
kratkoročni depoziti ovog sektora zabilježili pad od 29,5 miliona eura ili 8%. Sa druge strane, depoziti
po viđenju su bili za 119,2 miliona eura ili 24,9% viši u odnosu na kraj 2014. godine.

30
Izvor: Monstat, procjena stanovništva na 31.12.2015. godine.

54
Grafik 2.19 Grafik 2.20

Mjesečna stopa rasta/pada depozita

Depoziti stanovništva, ročna struktura, u %
stanovništva, %

Monetarna kretanja
2.1.5.2. Sektor privrede

Sektor privrede je na kraju 2015. godine bio najznačajniji neto dužnik sa ostvarenim dugom po osno-
vu kredita većim za 151,6 miliona eura u odnosu na sredstva deponovana u bankama od strane ovog
sektora. Međutim, iako je u 2015. godini evidentan rast i kredita i depozita ovog sektora, usljed većeg
deponovanja sredstava od strane ovog sektora kod banaka (22,4% godišnji rast) u odnosu na rast kre-
ditiranja ovog sektora (2% godišnji rast), neto dug sektora privrede je imao opadajući trend. Neto dug
privrede je bio za 125,6 miliona ili 45,3% niži nego na kraju 2014. godine.

Krediti odobreni sektoru privrede su na kraju 2015. godine iznosili 936,1 milion eura, što predstavlja
39,2% ukupno odobrenih kredita od strane banaka. Krediti privredi su bili za 18,1 milion eura ili 2%
viši u odnosu na kraj prethodne godine.

Grafik 2.21 Grafik 2.22

Krediti privrede, u 000 eura (lijeva skala),

Neto dug privrede, u 000 eura mjesečna promjena kredita privrede, u %
(desna skala)

55
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 2.23
Značajan dio kredita privrede je na kraju posma-
Novoodobreni krediti privredi, ročnost, tranog perioda bio u kašnjenju. Krediti ovog sek-
u 000 eura
tora koji kasne sa otplatom su iznosili 227 milio-
na eura, i predstavljali su 24,2% ukupno odobre-
nih kredita ovom sektoru, odnosno 64,5% kredi-
ta koji kasne cjelokupnog bankarskog sistema.

Kreditna aktivnost banaka prema sektoru pri-

vrede je tokom 2015. godine bila intenzivnija u
odnosu na isti period prethodne godine. Banke
su ovom sektoru odobrile ukupno 483 miliona
eura novih kredita, što je za 28,6 miliona eura
ili 6,3% više nego u prethodnoj godini. Ročna
struktura novoodobrenih kredita pokazuje da se
sektor privrede tokom posmatranog perioda više
zaduživao na rok duži od jedne godine (57,8%).

Boks 2.3 – Dug po osnovu blokade računa

Grafik 1
Broj pravnih lica i preduzetnika u blokadi,
iznos duga po osnovu blokade (u 000 eura)
U Centralnom registru računa na kraju 2015.
godine evidentirano je 76.973 računa pravnih
lica i preduzetnika. Od ukupnog broja evi-
dentiranih računa, 19,3% ili 14.870 računa
je bilo u blokadi. Broj blokiranih računa ima
negativan trend 2015. godine, koji se ogleda
u povećanju broja blokiranih računa u odnosu
na kraj 2014. godine za 5%.

Ukupan dug po osnovu blokade je iznosio

548 miliona eura na kraju 2015. godine. Kod
kretanja duga pravnih lica i preduzetnika po
osnovu blokade je takođe prisutna negativna
tendencija, koja se ogleda u povećanju duga u
iznosu od 51,9 miliona eura ili 10,5% u odnosu
na kraj 2014. godine.
Izvor: CBCG

Sa ukupno 784,4 miliona eura sredstava deponovanih u bankama na kraju 2015. godine, sektor privre-
de je drugi po značaju deponent u crnogorskom bankarskom sistemu. Depoziti ovog sektora su činili
29,9% ukupnih depozita u bankama na kraju 2015. godine. Depoziti privrede povećani su za 143,7
miliona eura ili 22,4% u odnosu na kraj 2014. godine. Prosječno mjesečno, depoziti ovog sektora su
tokom 2015. godine bilježili rast po stopi od 1,8%.

56
U ročnoj strukturi depozita sektora privrede, dominantno učešće od 57,4% bilježe depoziti po viđenju.
S druge strane, ročna struktura duga ovog sektora po osnovu kredita u bankama pokazuje dominan-
tno učešće dugoročnih kredita (72,1%) u kojima dominiraju krediti odobreni na rok preko tri godine
(75,4%).

Koeficijent krediti/depoziti za sektor privrede je na kraju 2015. godine iznosio 1,19 i poboljšan je u od-

Monetarna kretanja
nosu na kraj 2014. godine kada je iznosio 1,43.

2.1.6. Strana aktiva i pasiva banaka

Strana aktiva banaka je oscilirala tokom 2015. Grafik 2.24

godine, da bi na kraju godine iznosila 591,5 mili-
ona eura, što je za 21,4 miliona eura ili 3,5% ma- Struktura strane aktive banaka, u 000 eura
nje nego na kraju prethodne godine.

Pad strane aktive je, posmatrano u odnosu na

kraj prethodne godine, najvećim dijelom rezultat
smanjenja hartija od vrijednosti nerezidenata, u
ukupnom iznosu od 42,6 miliona eura ili 48,1%,
kao i smanjenja depozita banaka u ino banka-
ma u iznosu od 17,3 miliona eura ili 4,7%. Po-
zicija „ostalo“ je takođe zabilježila pad, i bila je
za 4,3 miliona eura ili 46,5% niža. Istovremeno,
u strukturi strane aktive rast bilježi gotovina, u
ukupnom iznosu od 33,1 milion eura ili 40,8%,
kao i krediti odobreni nerezidentima, koji su bili
za 9,5 miliona eura ili 15,3% viši.

Najznačajnija kategorija u strukturi strane aktive

su depoziti banaka u inostranim bankama, koji
su na kraju 2015. godine iznosili 354,6 miliona Grafik 2.25
eura i činili su 59,9% strane aktive.
Struktura strane pasive banaka, u 000 eura
U kretanju strane pasive banaka tokom 2015. go-
dine prisutne su blage oscilacije uz evidentan ra-
stući trend. Na kraju posmatranog perioda stra-
na pasiva je iznosila 743,5 miliona eura, i zabilje-
žila je rast od 57 miliona eura ili 8,3% u odnosu
na kraj prethodne godine.

Rast strane pasive u odnosu na kraj 2014. godine

isključivo je rezultat rasta depozita nerezidena-
ta, koji su bili za 91,8 miliona eura ili 21,5% veći.
Obaveze po osnovu hartija od vrijednosti nerezi-
denata su bile na istom nivou, dok su sve ostale
stavke zabilježile pad. Tako su pozajmice banaka
zabilježile pad od 30,5 miliona eura ili 12,9%, a
sve ostale obaveze prema nerezidentima su bile
za 4,3 miliona eura ili 57,3% niže.

57
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 2.26 U strukturi strane pasive na kraju 2015. godine,

Struktura depozita nerezidenata po sektorima,
u 000 eura
dominantno učešće od 69,7% ostvarili su depozi-
ti nerezidenata, dok se na pozajmice banaka od-
nosilo 27,8%, na hartije od vrijednosti 2%, a ne-
znatan dio (0,4%) na ostale stavke strane pasive.

Depoziti nerezidenata su tokom posmatranog

perioda konstantno rasli, izuzev u septembru i
oktobru, kada bilježe blagi pad. U strukturi ino
depozita dominiraju depoziti fizičkih lica nerezi-
denata sa 77,2%, nakon kojih slijede depoziti ino-
kompanija sa 21,9% učešća. Depoziti ino-kompa-
nija bilježe rast u domaćim bankama, pri čemu je
njihov iznos u odnosu na kraj 2014. godine veći
za 55,2%. Svega 0,4% je deponovano od strane
inostranih finansijskih institucija, dok se 0,5%
ino depozita odnosi na sve ostale ino izvore.

Višegodišnji trend smanjenja ino pozajmica ba-

Grafik 2.27
Učešće strane aktive, strane pasive i neto strane
aktive banaka u bilansnoj sumi banaka, %
naka je nastavljen i u 2015. godini. Prosječno
mjesečno, ino pozajmice banaka su u ovom peri-
odu opadale po stopi od 1,1%, što predstavlja sla-
biji intenzitet razduživanja u odnosu na isti pe-
riod prethodne godine kada je ova stopa iznosila
2,7%. Trend razduživanja banaka u inostranstvu
rezultat je povećanja jeftinih domaćih depozita
(pasivne kamatne stope su na izuzetno niskom
nivou) i visoke likvidnosti bankarskog sistema.

Tokom najvećeg dijela posmatranog perioda

strana aktiva je bila niža od strane pasive. Tako
je na kraju 2015. godine neto strana aktiva izno-
sila -152 miliona eura.

Odnos strane pasive i ukupne bilansne sume ba-

naka pokazuje da nerezidenti finansiraju 21,4%
ukupne aktive banaka na kraju 2015. godine, dok
se 17% bilansne sume banaka odnosilo na potra-
živanja banaka od nerezidenata. Jaz između stra-
ne aktive i strane pasive banaka iznosio je -4,4%
na kraju 2015. godine.

2.1.7. Kapital banaka

Ukupni kapital banaka je na kraju 2015. godine iznosio 462,5 miliona eura, što je za 18,4 miliona eura
ili 4,2% više nego na kraju 2014. godine.

Na rast kapitala tokom 2015. godine uticala je dokapitalizacija tri banke u ukupnom iznosu od 11,9
miliona eura (u februaru, aprilu i decembru) i osnivanje dvije nove banke u aprilu i julu 2015. godine.

58
Grafik 2.28 Grafik 2.29

Finansijski rezultat na agregatnom nivou,

Ukupan kapital banaka, u 000 eura
000 eura

Monetarna kretanja
Banke su 2015. godinu završile sa negativnim finansijskim rezultatom u ukupnom iznosu od -3,4 mi-
liona eura (grafik br. 2.29). Individualno posmatrano, devet banaka je 2015. godinu završilo sa dobit-
kom, a pet sa gubitkom. Međutm, iako sistemski rezultat pokazuje gubitak, treba istaći da je većina
vodećih banaka u sistemu ostvarila veće profite u ovoj godini. Kada je u pitanju gubitak, značajan
uticaj na ostvareni rezultat bankarskog sistema je imao Zakon o konverziji kredita u švajcarskim fran-
cima CHF u eure EUR, dok tri novoosnovane banke još uvijek nijesu ušle u zonu dobiti. Ipak, shodno
rezultatu na nivou sistema, povraćaj na prosječnu aktivu (ROA) kao relativni pokazatelj profitabilnosti
poslovanja, iznosio je -0,10% na agregatnom nivou, dok je povraćaj na prosječni kapital (ROE) iznosio
-0,74%.

Boks 2.4 – Prihodi i rashodi od kamata – profitabilnost bankarskog sistema

U strukturi prihoda banaka dominatno učešće zauzimaju prihodi po osnovu kamata i drugih sličnih
prihoda, koji su posljednjih nekoliko godina u padu (grafik br. 1). Na kraju 2015. godine prihodi od
kamata i slični prihodi iznosili su 165,1 milion eura, i bilježe pad od osam miliona eura ili 4,6% u upored-
nom godišnjem periodu. Razlog smanjivanja prihoda banaka po osnovu kamata leži u slaboj kreditnoj
aktivnosti banaka i određenom padu kamatnih stopa, kako na domaćem, tako i na međunarodnom
tržištu. Banke su još uvijek obazrive usljed negativnih iskustava iz prethodnog perioda, višak likvidnih
sredstava ulagale u niskorizične hartije od vrijednosti, koje same po sebi donose malu dobit. Takođe,
smanjenju ovih prihoda doprinijele su nepovoljne, odnosno negativne kamatne stope na plasirana
sredstva banaka u inostranstvu.

Sa druge strane, rashodi kamata su smanjeni usljed pada kamatnih stopa na depozite, referent-
nih kamatnih stopa na inostranom tržištu i razduživanja banaka. Na kraju 2015. godine rashodi od
kamata su iznosili 48,1 milion eura, što predstavlja pad od 13,9 miliona eura ili 22,4% u uporednom
jednogodišnjem periodu. Međutim, iako je u 2015. godini pad kamatnih troškova intenzivniji u odnosu
na pad prihoda od kamata, ipak je pad aktivnih kamatnih stopa, uz smanjenje kamatonosne aktive
banaka imao jači negativan efekat na prihode banaka nego što je pozitivan efekat smanjenja kamatnih
troškova.

59
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 1
Prihodi i rashodi po kategorijama, 2013-2015.
godine, u 000 eura
Ulazak novih banaka na crnogorsko tržište će
povećati konkurenciju, ali takođe treba imati
u vidu i veličinu tržišta, koncentraciju ban-
karskog sistema i ograničenost crnogorske
ekonomije. Očekivanja su da će konkuren-
cija dovesti do daljeg pada kamatnih stopa u
narednom periodu, i u tom smislu banke će
morati da plasiraju viškove sredstva kako bi
povećavale svoju kamatonosnu aktivu i ost-
varivale veće prihode od kamata.

Izvor: CBCG – Izvjestaj o stabilnosti finansijskog sistema za

2015. godinu, str. 59.

Koeficijent solventnosti bankarskog sistema je tokom 2015. godine bio iznad zakonom propisanog mi-
nimuma od 10%. Na kraju godine, koeficijent solventnosti kapitala iznosio je 15,49% i zabilježio je pad
u odnosu na prethodnu godinu, kada je iznosio 16,18%.

I u zemljama iz okruženja koeficijent solventnosti je iznad propisanog, ali je i iznad nivoa evidentira-
nog na agregatnom nivou kod banaka u Crnoj Gori, osim u slučaju Makedonije kod koje je koeficijent
solventnosti na istom nivou (tabela br. 2.2).31

Tabela 2.2

Koeficijent solventnosti, kraj 2015. godine

Zemlja Propisani koeficijent solventnosti Koeficijent solventnosti

Crna Gora 10% 15,49%
Srbija (Q3 2015) 12% 21,22%
Hrvatska (Q3 2015) 8% 19,90%
Makedonija 8% 15,49%

Treba imati u vidu da metodologije obračuna koeficijenta solventnosti nijesu iste u svim zemljama.
31

60
 Grafik 2.30
U toku 2015. godine evidentirane su dokapitali-
zacije tri banke u ukupnom iznosu od 11,9 milio- Dokapitalizacija banaka i koeficijent
solventnosti
na eura i to emisijom akcija.

Monetarna kretanja
Boks 2.5 – Indeks kapitalizacije u odnosu na aktivu banaka i kredite

Iako su proteklih godina izvršile značajne dokapitalizacije, crnogorske banke imaju niži nivo kapital-
izovanosti, nego banke u regionu, kada je u pitanju indeks kapitalizacije u odnosu na kredite. Indeks
kapitalizacije u odnosu na aktivu je u slučaju Hrvatske najniži u regionu, što je uzrokovano gubitkom u
bankarskom sektoru usljed konverzije kredita u švajcarskim francima u eure (grafici br. 1 i 2).

Grafik 1 Grafik 2
Odnos ukupnog kapitala i aktive banaka, u % Odnos ukupnog kapitala i kredita, u %

61
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 2.31
U vlasničkoj strukturi kapitala banaka na kra-
Kretanje ROE na agregatnom nivou, % ju 2015. godine država je imala učešće od sve-
ga 2,3%, domaći privatni kapital je činio 17,3%,
dok je dominirao kapital koji potiče iz inostranih
izvora sa 80,4% učešća u kapitalu bankarskog si-
stema.

Povraćaj na prosječni kapital bankarskog sistema

(ROE) tokom tri kvartala 2015. godine bio je po-
zitivan, da bi u posljednjem kvartalu bio negati-
van i iznosio -0,74%. Vrijednost koeficijenta ROE
zabilježio je pogoršanje u odnosu na 2014. godinu
kada je iznosio 5,35%. Ovaj pokazatelj je bio po-
zitivan kod devet banaka, dok je kod pet banaka
ROE imao negativnu vrijednost.

2.1.8. Obavezna rezerva banaka

Izdvojena obavezna rezerva je iznosila 249,1 milion eura na kraju 2015. godine, i povećana je za 34,1
milion eura ili 15,9% u odnosu na kraj 2014. godine.

Efektivna stopa obavezne rezerve, mjerena odnosom izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita,
iznosila je 9,49% na kraju 2015. godine, i povećana je u odnosu na 2014. godinu (9,31%). Odnos obave-
zne rezerve i depozita uvećanih za pozajmice, na kraju 2015. godine iznosio je 8,63%, i bilježi poveća-
nje u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 8,41%.

Odnos izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita, odnosno aktive banaka u Crnoj Gori među
nižim je u regionu (tabela br. 2.3).

Grafik 2.32 Grafik 2.33

Izdvojena obavezna rezerva (desna skala),

Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i
i ukupni depoziti (lijeva skala),
pozajmica banaka, %
u 000.000 eura

62
Tabela 2.3

Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i aktive banaka na kraju 2015. godine

Obavezna rezerva/Depoziti Obavezna rezerva/Aktiva

Bosna i Hercegovina 24,6% 16,3%

Monetarna kretanja
Crna Gora 9,5% 7,2%
Hrvatska* 8,7% 6,5%
Makedonija* 9,3% 5,8%
Srbija 20,6% 10,8%

* Podaci se odnose na banke i štedionice.

Grafik 2.34
Na kraju 2015. godine, 45,4% je izdvojeno na ra-
čun obavezne rezerve u inostranstvu, 33,2% na Struktura izdvojene obavezne rezerve, %
račun CBCG u zemlji, dok je svega 21,4% bilo
izdvojeno u vidu državnih zapisa. Struktura iz-
dvojene obavezne rezerve značajno je izmijenjena
u odnosu na kraj prethodne godine, pri čemu je
učešće izdvojene obavezne rezerve na računu u
inostranstvu smanjeno za 6,2 p.p., dok je učešće
izdvajanja na računu u zemlji, kao i izdvajanja u
vidu državnih zapisa, povećano za 5,4 p.p. i 0,8
p.p. respektivno.

Tokom 2015. godine, nijedna banka nije koristila

obaveznu rezervu za likvidnost, a sve banke su
izdvajale obaveznu rezervu u propisanom iznosu.

2.2. Kamatne stope banaka

Grafik 2.35
2.2.1. Aktivne kamatne stope
Aktivne kamatne stope na ukupne kredite na
Na ukupno odobrene kredite nivou sistema, godišnji nivo, %

Prosječno ponderisane nominalne i efektivne ka-

matne stope na ukupno odobrene kredite banaka
imale su opadajući trend tokom 2015. godine. Na
kraju godine, obje stope su dostigle istorijski mi-
nimalne vrijednosti.

Prosječna ponderisana nominalna kamatna sto-

pa (PPNKS) na ukupno odobrene kredite je opa-
dala tokom cijele godine. PPNKS na ukupne kre-
dite je iznosila 7,70% u decembru 2015. godine, i
ostvarila je pad od 0,71 procentnih poena u od-
nosu na kraj prethodne godine.

63
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

S druge strane, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na kredite banaka je neznat-
no porasla u junu i septembru, dok je u ostatku godine imala trend opadanja. PPEKS je na kraju 2015.
godine iznosila 8,53% i bila je za 0,69 p.p. niža nego u istom mjesecu prethodne godine.

Posmatrano po ročnosti, trend smanjenja prisutan je i kod kamatnih stopa na kratkoročne i dugoročne
kredite. Kretanje PPEKS na kratkoročne kredite karakterišu značajne oscilacije, pri čemu je ova stopa
na kraju 2015. godine dostigla nivo od 8,27%. U odnosu na kraj prethodne godine PPEKS je bila niža
za 0,94 p.p. S druge strane, u kretanju PPEKS na dugoročne kredite je u 2015. prisutan stabilan opada-
jući trend, pri čemu je rast na mjesečnom nivou zabilježen samo u septembru. Ova stopa je iznosila je
8,56% na kraju 2015. godine i zabilježila je pad od 0,66 p.p. u odnosu na kraj prethodne godine.

Grafik 2.36 Grafik 2.37

PPEKS na kredite po ročnosti, godišnji nivo, % PPEKS na kredite po sektorima, godišnji nivo, %

Grafik 2.38
Kamatne stope na novoodobrene kredite na
nivou sistema, godišnji nivo, %
Svi sektori izuzev sektora finansijskih institucija,
u posmatranom periodu bilježe pad PPEKS. Sek-
tor privrede i stanovništva bilježe pad PPEKS od
0,94 p.p. i 0,33 p.p. respektivno u odnosu na kraj
prethodne godine. Tokom 2015. godine najniže
PPEKS bilježi sektor opšte Vlade, dok su se naj-
više stope odnosile na stanovništvo i finansijske
institucije.

Na novoodobrene kredite

Prosječna ponderisana nominalna kamatna sto-

pa na novoodobrene kredite banaka je iznosila
6,98% na kraju 2015. godine, dok je prosječna pon-
derisana efektivna kamatna stopa iznosila 8,12%.
Obje stope su tokom 2015. godine bilježile osci-
lacije u kretanju, uz evidentan opadajući trend.

64
 Grafik 2.39
U odnosu na kraj 2014. godine, PPNKS je zabi-
lježila pad od 0,80 p.p. dok je PPEKS bila za 0,90 Efektivne kamatne stope na novoodobrene
kredite po ročnosti, godišnji nivo, %
p.p. niža.

Posmatrano po ročnosti, PPEKS na novoodobre-

Monetarna kretanja
ne kratkoročne kredite iznosila je 8,77%, a na du-
goročne kredite 7,76%. Kamatna stopa na krat-
koročne kredite je u decembru 2015. godine bila
za 1,46 p.p. niža od nivoa zabilježenog na kraju
2014. godine, dok je kamatna stopa na dugoročne
kredite smanjena za 0,76 p.p.

Posmatrano po sektorima, u kretanju kamatnih

stopa na novoodobrene kredite privredi prisutne
su znatno izraženije fluktuacije u odnosu na kre-
tanje stopa po kojima su novi krediti odobravani
stanovništvu. Oba sektora bilježe pad prosječ-
ne ponderisane efektivne kamatne stope tokom
Grafik 2.40
2015. godine. PPEKS na kredite odobrene fizič-
kim licima je iznosila 9,59% u decembru, i sma-
Kamatne stope na novoodobrene kredite,
njena je u odnosu na kraj 2014. godine za 1,56 po sektorima, %
p.p., dok je PPEKS na novoodobrene kredite pri-
vredi iznosila 7,46% u decembru 2015. godine i
zabilježila je pad od 0,64 p.p. na godišnjem nivou.

Posmatrano po namjeni za koju su odobreni kre-

diti banaka tokom 2015. godine, najviša PPEKS
zabilježena je na kredite odobrene za pripremu
turističke sezone (18,91% u avgustu), zatim za
kupovinu robe široke potrošnje (16,02% u fe-
bruaru), nabavku osnovnih sredstava (15,12% u
julu). Najniža stopa zabilježena je u junu na no-
voodobrene kredite za kupovinu široke potrošnje
(2,02%) i u julu za kupovinu automobila (4,22%).

2.2.2. Pasivne kamatne stope

Tokom 2015. godine, nastavljen je trend opadanja prosječne ponderisane efektivne kamatne stope.
Ovo je rezultat konstantnog rasta depozita u bankarskom sistemu, i visoke likvidnosti koja je prisutna
u bankama, odnosno slabije tražnje banaka za depozitima.

PPEKS na ukupne depozite u bankama je u decembru 2015. godine iznosila 1,23% i bila je za 0,63 p.p.
niža u odnosu na kraj 2014. godine.

Posmatrano po ročnosti, PPEKS na depozite po viđenju je iznosila 0,08%, depozite ročnosti do tri mje-
seca 1,43%, depozite ročnosti od tri mjeseca do jedne godine 1,95%, depozite ročnosti od jedne do tri go-
dine 2,68%, depozite ročnosti od tri do pet godina 3,30%, a na depozite ročnosti preko pet godina 3,03%.

65
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 2.41
U odnosu na kraj 2014. godine, sve su stope za-
PPEKS na ukupne depozite po ročnosti, bilježile pad, a najveći pad je zabilježila kamatna
godišnji nivo, %
stopa na depozite ročnosti od jedne do tri godi-
ne (1,03 p.p.), dok je najmanji zabilježila kamatna
stopa na depozite po viđenju (0,04 p.p.).

PPEKS na depozite fizičkih i pravnih lica bilježe

pad u posmatranom periodu. PPEKS na depozite
fizičkih lica iznosila je 1,60% u decembru 2015.
godine, i u odnosu na kraj 2014. godine bilježi
pad od 0,68 p.p. Tokom 2015. godine, najviše ka-
matne stope zabilježene su na depozite fizičkih
lica ročnosti preko pet godina. S druge strane,
PPEKS na depozite pravnih lica iznosila je 0,76% i
bilježi pad od 0,51 p.p. u odnosu na kraj 2014. go-
dine. Tokom 2015. godine, najviše kamatne stope
zabilježene su na depozite pravnih lica ročnosti
od tri do pet godina.

Razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih

stopa (kamatni spred) je tokom prva tri kvarta-
la 2015. godine rasla, dok je u četvrtom kvartalu
Grafik 2.42 kao rezultat značajnijeg smanjenja aktivnih ka-
matnih stopa ova razlika imala opadajući trend.
Kamatni spred, % Na kraju 2015. godine razlika između aktivnih
i pasivnih kamatnih stopa je iznosila 7,30 p.p., i
smanjena je u odnosu na kraj 2014. godine, kada
je iznosila 7,36 p.p.

2.3. Mikrokreditne finansijske institucije

Bilansna suma mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) je na kraju 2015. godine iznosila 49,1 mi-
lion eura i povećana je za 10,8 miliona eura ili 28,2% u odnosu na kraj 2014. godine.

66
 Grafik 2.43
Na kraju decembra ukupni krediti mikrokredit-
nih finansijskih institucija su iznosili 48,5 mili- Ukupni krediti MFI, po sektorima u 000 eura
ona eura i zabilježili su rast od 9,3 miliona eura
ili 23,6% u odnosu na kraj prethodne godine.
Sektorska alokacija pokazuje da se 94,4% kredita

Monetarna kretanja
MFI odnosilo na sektor stanovništva, dok se 4,1%
odnosilo na nefinansijske institucije, a preostalih
1,5% na finansijske institucije32.

Tokom 2015. godine, mikrokreditne finansijske

institucije su odobrile ukupno 42 miliona eura
novih kredita. Kreditna aktivnost MFI je tako u
posmatranom periodu intenzivirana, zabilježivši
rast novoodobrenih kredita od 6,4 miliona eura
ili 18,1% u odnosu na prethodnu godinu. Najveći
dio novih plasmana MFI (98,4%) odnosio se na
kredite odobrene sektoru stanovništva, dok se
preostali dio odnosio na sektor privrede.

U strukturi ukupne pasive MFI, dominatno učešće od 51,2% bilježe pozajmice, dok se na ukupan ka-
pital MFI odnosilo 44,7%, a na ostale obaveze 4,1% bilansne sume.

Ukupne pozajmice mikrokreditnih finansijskih institucija su iznosile 25,1 milion eura na kraju 2015.
godine, i zabilježile su rast od 8,6 miliona eura ili 52,1% u odnosu na kraj 2014. godine.

Kapital MFI je na kraju 2015. godine iznosio 22 miliona eura, što je za 2,2 miliona eura ili 11% više
nego na kraju 2014. godine. Od ukupnog iznosa kapitala, 80,3% se odnosilo na kapital iz donacija, 9,9%
na dobit iz tekuće godine, a 9,8% na neraspoređenu dobit.

Na agregatnom nivou, MFI su u 2015. godini ostvarile neto dobit u iznosu od 2,2 miliona eura. Ostva-
rena dobit je bila za 7,6% viša nego u 2014. godini. U 2015. godini pozitivan finansijski rezultat ostva-
rilo je pet MFI, dok je jedna MFI, koja je osnovana u septembru, godinu završila na nuli.

2.3.1. Kamatne stope MFI

Na ukupno odobrene kredite

Kamatne stope MFI na ukupno odobrene kredite su tokom 2015. godine bile na izuzetno visokom
nivou, iako su u ovom periodu imale blago opadajući trend. U decembru 2015. godine, prosječna pon-
derisana nominalna kamatna stopa (PPNKS) na ukupno odobrene kredite je iznosila 20,85% i bila je
za 0,48 p.p. niža u odnosu na kraj 2014. godine.

S druge strane, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na ukupno odobrene kredite
MFI je iznosila 24,68% na kraju 2015. godine i ostvarila je pad od 0,98 p.p. na godišnjem nivou.

Depoziti MFI u domaćim bankama.

32

67
 Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2015

Grafik 2.44
Kamatne stope na ukupne kredite na nivou
sistema, godišnji nivo, %
Na kraju 2015. godine, PPEKS na ukupne krat-
koročne kredite je iznosila 26,24%, dok je na du-
goročne kredite iznosila 24,56%. Obje stope zabi-
lježile su pad u odnosu na decembar prethodne
godine, i to za 0,45 p.p. i 1,00 p.p. respektivno.

Na kredite odobrene fizičkim licima PPEKS je

iznosila 24,72%, i u odnosu na isti period pret-
hodne godine ova stopa je niža za 0,97 p.p. PPEKS
na kredite MFI odobrene sektoru privrede u sep-
tembru tekuće godine je iznosila 21,61%. U od-
nosu na decembar prethodne godine ova stopa je
niža za 0,22 p.p.

Na novoodobrene kredite

PPNKS na novoodobrene kredite MFI je u decembru 2015. godine iznosila 20,59%, što je bilo za 0,09
p.p. više nego na kraju 2014. godine. PPEKS na novoodobrene kredite MFI je u septembru iznosila
24,55%, što je bilo za 0,07 p.p. manje nego u decembru 2014. godine.

Posmatrano po ročnosti, PPEKS na novoodobrene kratkoročne kredite MFI je iznosila 26,11%, a na

kredite odobrene sa ročnošću preko jedne godine 24,30%. Obje stope bilježe pad u odnosu na decem-
bar prethodne godine za 0,11 p.p. i 0,06 p.p. respektivno.

Grafik 2.45 Grafik 2.46

Kamatne stope na novoodobrene kredite na PPEKS na novoodobrene kredite po ročnosti,

nivou sistema, godišnji nivo, % godišnji nivo, %

68
Posmatrano po namjeni za koju su odobravani krediti tokom posmatranog perioda, MFI su odobra-
vale nove kredite po najvećim stopama za kupovinu zemljišta, pri čemu je na kraju 2015. godine ova
stopa iznosila 28,39%.

Monetarna kretanja

69