v

PRIRUCNIK
ZA
DU~OKO BUŠENIE

DRUGI DIO

RUDARSKO - GEOLDŠKO - NAFTNI FAKULTET .

BIBLIOTEKA
Z A G R E B - PIEROTTIEVA 6

Inv. br .. _ t1!1:. ?!11/tr...___.

Slgn !t? f?..?:.?:..:.. !!t ; .

INA - NAFTAPLIN - ZAGREB

1973
 SADRZAJ

17a) Zvonko Gretić: Bušen.ie turbinskim bušilicama 1

17a-1- Razvojni put i namjena o 1

17a_2- T'ipovi i lkanstruk!Cije suvrernenjh turbinskah bušjhca 4
17a-2-1- Brzohodne ,tul'bi'l1ske buššlice obične izvedbe o 4
17a-2-2- Brzohodrie tur.binske bušjlice s vretenom o 5
17a_2-3- Spor ohodne turbinske ouštlice s vretenom o 6
17a_2-4- Sporohodne turbinske bušidice s promjendjivim ot-
porom 8
17a-2-5- 'I'urbinske bušjlice za jezgrovanje 9
17a-2-6- Reaktivni turblnski agregat o 11
17a-3- Tehničke ,karakteri'sti,ke turbirrske bušilice 12
17L4- Izračunavanje tehn1oki!h karaktertstžka turbinske bu-
š11keo Napisao Iva n Š i n d i j a 14
Iskorrštenje hidrauličke snage sisaljke u 'turbinskoj
bušul ici. Napisao Iva. n Š i n doijao 15
17a-5-1- Uvjeti dovođenja hidrauličke snage na dno o 17
17a-5-2- Iskor.ištenje do dna .pri'vedene ihi.drau1ioke snage u
turomstco] bušrlici o 18
17a-6- Primjena tuTib~n<8'kebušiil:ice o 20
17a-6-1- 'I'r ansport .tunbinske bušilice o 20
17a-6-2- Bušenje »rnišje« i >>lkose«rupe 20
17a-6-3- Način 'spuštanja u bušotinu o 20
17a-6-4- Pokretanje turbinske bušldice na dnu bušotine 20
17a-6-5- Kontrola ispravnosti tll'J:ibinSke 'buši.!l:ke 20
17a-6-6-, Sastav aJatki pri bušenju turbinskom bušidicorn 21
17a-6-7- Režim bušenj a o , 23
17a-6-8- Održavanje turbinske bušjlice 24

17b) Božo Omrčen: Dyna Dri1l . 25

17b-1- Konstrukcij e bušidice 25

17b-1-1- Mimoprotočnd ventil 25
17b-1-2- Motor 25
17b_1-3- Prijenosno vreteno o 25
17b-1-4- Osovina 26
17b-2- Tehničke karaloterlstjke bušihce 26
17b-2-1- Izbor parametara isplake 26
17b-2-2- Dopušteni otpor ipratjecanja i'spla1ke ,kroz bušilicu 27
17b-2-3- Zauoretrr; moment 27
17b_3- Preporuke za rad s bušilicom 28
17b_3-1- Sastavtjanje bušrlice 28
17b_3-2- Spuštanje bušilice 28
17b_3-3- Upuštanje u rad buši'lice 28
17b-3-4- Izvlačenje bušjlice o 28
17b-3-5- Kontrola Istrošenostl 'ležaja buši'lice 28

17C) Božo Omrčen: Bušaći čekić 29

17C-1- Hidrauaoički čekić 29

17c-l-l- Konstrukcija alatke 29
17c-1...,2- Način djelovanja alatke 30
17c-1-3- Tehničke 'karaklteristilke održa vanj e 30
17c-2- Pneumatički čekić 30
17c-2-1- Kons trukci] a allailke o 31
17c-2-2- Način djelovanja alatke 32
17c-2-3- Preporuke za izbor parametara režima bušenja 32

v
 l7d) Božo Omrčen: Elektoobušilica .
33
Konstrukcija elektrobušiHce
33
Sustav napajanja elektrobušiHce električnom ener-
,gijom
Rad s elektrobušilicom . 34
35
18) Božo Omrčen: Bušenje uz ispuhivanje suhim ZrakGID
37
18-1- Određivanje .proračunom optirnajns količine zraka
(plina)
18-2- 39
Proračun pritiska zraka u cirkulacionom sustavu . 40
18-2-1- Prrtisak zraka u prstenastom !prostoru na dubini
neposredno iznad teških šipki
18-2-2- 46
Pri-tisak zraka na dnu bušotine
18-2-3- 47
Gubitak pritiska u mlaznicama dlijeta 47
18-2-4- Pritdsak kOII1!Primirano,g zraka ne.posredno iznad
dlijeta
18-2-5- 47
Prrtisak li bušaćim šiJpkama na dubini neposredno
iznad 'teških šipki .
18-2-6- 47
Pritisak u bušaćim šipkama na ušću bušotine . 47
18-3- Proračun korisne snage :kompresora
18-4- 47
Oprema za Ibušenje uz ispulh:ivanje suhim Zlr'a,kom
{plinom)
18-4-1- Površinska oprema i uređaj-i . 48
18-4-2- Kompresori nižeg stupnj a 49
18-4-3- 49
Kompresori višeg stupnja (Booster)
18-4-4- 51
Oprema za ,pripremanje i injek1iranje pjenušavaca 52
18-4-5- Mj er ni i kontrolni 'instrument]
18-4-{i- Tla·čni zračni vod 52
18-4-7- Ušće bušotine . 52
18-4-8- Izdušna cijev 52
18-4-9- Mimoprotočni vod 52
18-4-10- Podzemna oprema 53
18-5- 53
Osebujnost; tehnologije 1spUlhivanja zrakom
18-5-1- 53
Priprema bušotine za ispUihivanje zrakom. 53
18-5-2- Tehnika pražnjenja cjelokupnog voIumena
18-5-3- 53
Tehnika postupnog !pražnjenja u obrocima.
18-5-4- 54
Te!hnitka pražnjenja uzastopnim u1iski'Vanjem če-
'Pova zraka i ,pjenušavaca
18-5-5- 54
'I'ehnrka 'kontamnraoog' IPražnjenja
18-5-6- 54
Tehnika pražnjenja korištenjem 'Prjjelaza s mlaz-
nicom.
18-5-7- Sušenje bušotine 54
18-6- 55
TehnoIogij a bušenj a i režim :buš·enja
18-7- 55
Punjenje bušotine isplakom .i na'stavak bušenja uz
ispiranje isplakom .
18-8- 56
Utvrđivanje (detek.cija) dotoka ug;ljikovoddlka ilU vo-
de u kanaJ bušotine .
56
19) Božo Omrčen: Bušenje uz ispiranje pjenušavcima
58
19-1- Mist driiling
19-2- Mud mistiJng 58
19-2-1- Oprema 59
19-2-2- Sasta'V iS!plake 59
19-2-3- 59
Određivanje omjera !pov.ršinski aMivnog reagen.ta
prema .isplac; . .
19-3- 60
Bušenje uz i~iranje kompatktnom .pjenom (S1iff
ifoam) .
19-3-1- 60
Oprema '. . .
19-3-2- 60
Tehnologija .pripremanja isplake i postupak 'Pri nje-
nom utiskivanju
61
20) Božo Omrčen: BUšenje uz ispiranje aeriziranom ~lakom ili vodom
63
20-1- Od-ređivanje parameta·ra aeriziranja . . 63
20-1-1- Proračun pri određivanju !priV'idne specid'ične težine
aerizirane isplaka 64
20-1-2- Odnos volumena zraka !prema volumenu isplake 64
20-1-3- TehnolOŠ1k!ipotrebna ·ko,ličina zraka i isplaike 65

VI
 20-1-4- Snaga turbo-oušalice 65
20-2- Oprema za aerieirarije isplake 66
20-2-1- Otplinjač (deaerdzator) 66
20-2-2- Prijelaz s mtaznicom (jet 'sub) 66
20-2-3- Venturijeva mlaznka 67
20-2-4- Bušaćešipke ·s dvostrukim stijenkarna (koncerrtrtčne,
eon-cor) 67
20-2-5- 'I'ubmg parazit (parasite tubtng) 69
- 20-3- Postupak pri aeriziranju .
"\
70

~ 21) Božo Omrčen: joubici iS.PlaklJ .

_ <o-:.;
dD 4:--

--2-i-l Uzroci ,gubitaka isplaka 74

21-2- Preventivne mjere sprečavanja nastajanja ,gubitaka 75
21-3- Metode utvrđivanja mjesta .gubrtauca . 76
21-3-1- Metoda. mjerenjem protoka ~Spinner survey) . 76
21-3.,2- Metoda mjerenjem temperature (Temperature survey) 76
21-3-3- Metoda obillježavanjem radioakitivnim izotopima (Ra-
dioactive tr acer survey) . 76
21-3-4- Metoda mjerenjem s temperaturne osjefljivorn o.t-
pornom žicom (The hot wire survey) . 76
21-3-5- Metoda mjerenjem s tlačnim pretvaračem (Pressure
transducer survey) . 76
21-4- Karakter d intenzrtet gubitaka 77
21-5- Izbor čepida za zatvaranje zona gubitaka 77
21-5-1- Maiter lja'l! - čepila za saniranje ,gubirt;aika 78
21-6- Tehnologija saniranja gubitaka 80
21-6-1- I. Metoda 80
21-6-2- II. Metoda . 80
21.-Q-3- III. Metoda 81
2'1-6-3-1- Saniranje .gubi,taka tipa ofiIltracije 81
21-6-3-2- Saniranje djelomičnsh ,gubi.taka 81
21-6-3-3- Saniranje potpunih gubitaka. 82
21-6-4- IV. Metoda. 82
21-6-4-1- Tabelarni prikaz dodataka po.rtland-cementu 82
21-6-4-2- Mješavina izrađena iz čistog portland-cementa 83
21-6-4-3- Mješavina cement-beritonrt (gel-cementa) . 83
21-6-4-4- Mješavina grlsonrt-cement 83
21-6-4-5- Tehnologtja U'1;i.skivanja cementniJh mješavina 84
21-B-4-5-1- Postavljanje cernerrtne mješavine uravnoteženjem
stupaca 84
21-6-4-5-2- Postavđjanje cernentnog čepa metodom padanja čepa 85
21-6-5- V. Metoda . 87
21-6-6- VI. Metoda . 88
21-6-6-1- Izrada Forrn A Plug i postupak pri utiskivanju 88
21-6-6-2- Izrada Instant Pluga serije »300« i ,postupak pri
utiskivanju 89
21-6-7- VII. Metoda 90
21-6-7-1- Izrada i postupak !pri utiskivanju DOB-čepa 90
21-6-7-2- Izrada ·i postupak pri postavJjanju Bengum čepa 91
21-6-7-3- Izrada i postupak pri utiskivanju Mil-Squeeze čepa 91
21-6-8- VIII. Metoda 91
21-6-8-1- Postupak pri !po.stavljanju uređaja u području ka-
verne . 92'
21-6-9- IX. Metoda 92

22) Matija Petrović: Koso usmjereno bušenje 93 +

22-1- Mat za koso usmjereno bušenje 93
22-1-1- Klin 94
22-1-1-1- SastavJjanje i spuštanje 'kUna 94
2'2-1-1-2- Usmjeravanje ,1i'cak1liJna 95
22-1-1-3- Bušenje niz IMin 95
22-1-1-4- Izvlačenje ki1ina 96
·22-1-1-5- Proširivanje izbušenog dijela kana-la 96
22-1-1-6- Promjena smjera kanala bušotine 96
22-1-2- Stalni klin Napisao Zvonko Gretić 98
22-1-2-1- stalni '~linovi bez čeljusti 99
22-1-2-2- stalni kEn 'Sa čeljustima 100

VII
 22-1-3- Turbinska bušilica 100
22-1-4- Dlijeto os ugrađenorn mlaznicorn (lopatasto) 102
22-1-5- Nemagnetska teška šipka 102
22-1-6- Os'tailea.latke za usmjereno bušenje 102
22-2- Rlani-ranje otklanjanja !kanala bušotine 103
22-3- Sastav alatki i režim bušenja 104
22-4- Mjerrii anstrumemti . 105
22-4-1- Opis i rad instrumenta . 106
22-4-2- Položaj instrumenta u nemagnetskoj teškoj šipki 107
22-4-3- Rad s tnstrumentom . . 107
22-4-4- Ci'tanje sirig'le shot disk-đlilrna 107
22-4-5- Single ·9hot :instrument osposobljen za orijentaciju
alatki na dnu bušotine . 109
22-4-6- Direktna metoda orijentiranja alatke za otklanjanje
kornpasnirn njjhalom sa skalom od 0° do 20° . 110
22-4-7- Direktna metoda orijentacije arlatke za otklanjanje
ikompasnim njdJharlom sa skatom od 15° do 90° . 110'
22-4-8- Indirelotna metoda orijentiranja alabke za otklanja-
nje - metoda donje strane . 111

23) Ivan Karanjac: ...lati i tebn~instrumentiranja) 1 f-~

23-1- -....8.ia1L.z.avanjsko hvatanje . 113
23-1-1- ' Zvona . . . . . 113
23-1-2- Overšot (Overshot) 114
23-1-2-1- Mehanizam za !hvatanje i oslobađanje 116
23-1-2-2- Brtve 116
2'3-1-2-3- Rad 116
23-2- ,AJati za unutarnje rhva·tanje 117
23-2-1- Trmovd, 117
" 2'3-2-2- ..Spir (Spear) 118
23-2-2-1- Rad 119
23-2-2-2- Oslobađanje spira 120
23-2-2-3- Dodatna oprema 120
23-2-3- Boks-spir .(Box S1pear) 121
2·3-2-3-1- Odvrtanje spirorn urhvaćenilh ala<tJki 12e
23-.2-3-2- Odvajanjeboks-spira od prihvaćenih alaeki u bušotirii 122
23-2-3-3- Odvajanje boks-spira od izvađenjh a'latroi na površini 122
23-3- Udar ači 122
23-3-1- Hidr aulički udarači 122
23-3-1-1- Praktične upute . 124
23-3-2- \M.el!anički udarač . 124
23-3-2-1- Meh-anIZam .podešavanja 125
23-3-3- Površinski udarač 125
23-3-3-1- Upotreba 12·5
23-3-3-2- Rad 126
23-4- ~ezači 126
23-4-1- Unutarnji rezač 126
23-4-1-1- Rad 1Q6
23-4-2- Vanjski rezač . 127
23-4-2-1- Rad 127
23-4-3- Raketni rezači . 129
23-5- HidraU'lički pauk 129
23-5-1- a:d 130
23-6- \MaJgn~ 130
23-6-1- Rad . 131
23-7- Sjgurnosne spojnice za buša će šipke 131
23-7-1- Preporuke za rad 131
23-8- (~ ,glodanje (frezanje) 132
23-8-1- Pete iili 'lorune za glodanje 132
23-8-1-1- Rad . . . 132
23-8-2- \ Glodači (lf.rezeri) 132
2·3-8-2-1- Rad s glodačirna 134
23-9- Oslobađanj e p'l'ilhvaćen~ alatki naftnom kupkom.
Napisao Iva n Š i n d i j a 134
23-9 1- Uzrokc:-;pciJh:.v:aia-aJ.a4lk-h=- _ TI
23-9-2- Proračun nadtne kupke . 135
23-9-3- Postupak utiskivanja naftne kupke 136
23-10- Obušivanje 137
23-10-1- Ugradnja spira za obušivanje 137

VIlI
 23-10-2- Operacija obušivanja 139
23-11- Odvrtanje ui1ijevo 's otpucavanjern (Baok off) 140
23-11-1- Određivanje mjesta 'pl'iIhvaJta 141
23-11-2- Si,la natega pri odvrtanju 142
23-11-3- Zaikrebni moment pr! odvrtanju 142
23-11-4- Štapin za otpucavanj e 145

\.. 241- Josip Borzatti i Davo~ _G~dešić~ preč~v~:u~~. 47 t

24-1- f_Slojni pritisak. . . . . . . 147
24-2- "I Dotok karpiljevine UJi !p'1ina u ikanal, .bušotine 147
24-2-1- -+D<Ytokikapi(ievine U{ plina u kanal bušotine tijekom
bušenja . . 148
24-2-2-.LpofOik kapljevinei'li plina u bušotinu tijekom spuš-
tan a .jJ1iizvlačen] a alatki - . . . . . . 150
24-2-3- .....l-1Jotok kapljevine i[,i pJ.ina u bušotinu nakon ce-
mentacije zaštitnjh cijevi 152
24-2-4- Dotok ka.pJjev.ine i'li ,plina u ibušotinu 'tijekOlffidulljeg
zastoja radova . 152
24-2-5- Dotok kapljevine il1i plina u bušotinu tijekom ins-
rtrumenta.cije 153
24-3- Postupci pri pojavi dotoka ka.pljevine ili plana iz
sloj a u kanal bušotine . 153
24-3-1- Kontrolni uređaji 153
24-3-2- Indikacije dotoka tkapljeV'ineill'i plina u bušotinu
neposredne intervencije bušača 153
24-4- Za. ranje ušća bušotine 1.54
24-5- '-.Guše!!·e - 156
24-5-1- Metoda urav o ezenih pritisaka 156
24-5-2- Bušaća metoda. 158
24-5-3- Metoda malog pritiska na sapnici . 159
24-5-4- Grafička metoda, računanja elemenata za gušenje
bušotine 160
24-6- Uvježbamost bušaće brigade 164
24-7- Herrnetičnost ušća bušotine 164

25) Milan Basarić: Naftne i plinske bušotine ispod vodenih površina 167

2,5-1- Razvoj istraživanja riafte i !plina, u podmorskim pro-

str anstvirna . . 167
25-2- KonstrukJCije i tiJpovi ,plabformi za bušenje . 167
25-2-1- Ur onjiva splav (submersjble) . 168
25-2-2- Poduprta ~alt.forma (Jaok up) 169
25-2-3- Poluuronjena /pla-bforma . 171
25-2-4- Brodovi s bušaćim postrojenjem 174
25-3- P.riprema lokaJCije za bušenje 17,5
2'5-4- Oprema ušća bušotine . 176
25-5- Bušenje eksplcatacionih bušotina 178

26) Josip Puljiz: Električni uređaji na bušaćem postrojenju 180

26-1- Uvo,d 180

26-1-1- Objašnjenje pojmova 181
26-2- Izvori elelotrične 'struje 182
26-3- Elektri-čne instalacije 1802
26-4- Zaštitne .mjere od opasnih napona dodrra i koraka 185
26-5- Eksplooivria zaštita 187
2'6-6- Održavanje 188

27) Rikard Plavec: Strojarstvo na bušenju 189

27-1- ,J'ornjevi 189
2'7-1-1- Namjena 189
27-1-2- Nosivost tornjeva 189
27-1-3- utjecaj vjetra i a'latki u tornju 1~9
27-1-4- Temelji za tornjeve. 191
27-1-5- Tornjevi u Jugoslaviji 191
27-1-6- Toranj u primjeni . 192
27-1-6-1- O'bpornost p.rema vj etru 192

IX
 27-1-7- Upute za montiranje i demontiranje tornjeva tipa
L. C, Moore 193
27-2- K tu.r'e na bušaćem tornju i kuka, 195
27-2-1- Uvod . • 195
27-2-2- Side u užetu !provučenom kroz sustav koloturja 196
27-2-3- Brzina dizanja kuke, 196
27-2-4- ~~onstrtlikcija kol()turj 196
27-2-5- Blo,k - , li' e 199
27-2-6- 'KOmrOila ko'} ja i kuka u radu i održavanje. 199
27-3- ~ lama, la,va 199
27-3-1- Namjena . 199
27-3-2- Pr'Iloljućne ddmenzije prema API standardu 199
27-3-3- Nosivost glave . 200
27-3-4--j-Isplačne cijevi. 201
27-3-5- Brtvljenje isplačnjh cijevi u Nalftap1inu 202
27-3-6- Br-tvdjenje isplačnin cijevi u Naiftagasu 203
.....-r 27-3-7- Održavanje i kvarovi isplačnih glava. 204
---_...2!7~ušaći sto!l./. . . . . . . 205
27-4-1-~~ .. , .... 205
27-4-2- Dimenzije bušaćiih stolova !po API 205
27-4-3- Održavanje i kvarovi bušaćin stolova 207
27-5- --\-Diza1ice i pr igoni (kompaundi) za bušenje 207
2'7-5-1- Karakterjstike bušaćjh dizalaca , 207
27-5-2- Kinematdčke sheme dizalica . 209
27-5-2-1- Podaci za lančanike, lance 1 spojke dizalice Cardwell,
model OC . 209
27-5-2-2- Podaci za Iančanike, lance i spojke dizalice Ideco,
Hp H-30-D 211
27-5-2-3- Podaci za lančanike, lance epojke d izaddce Na-
itionad 5D 211
27-5-2-4- Podaci za ilančarrike, lance .spojke dizaJldiCeNa-
tional 80-B 2112
27-5-2-5- Podaci za lančanike, Iance i spojke dizahice Emsco,
tip A-800 213
27-5-.2-6- Podaci za lančaniike, Iance i spojke dizalace. Emsco
A-1500 214
27-5-3- Elementi d izailice i prigona , 215
2'7-5-3-1 ubani 215
27-5-3-2- Spojke (tipa Cardwelli Fawlck) 216
27-5-3-3- Mosurđ 2.18
27-5-3-4- Upr avdjački mehanizam dizalice Cardwell 218
27-5-3-5- Vodene kočnice . 219
27-5-3-6-~pj~_ne 'k~Č~ . 219
27-..6- _s~cna SlS~aJ . 221
27-6-1- amjena. . . 221
27-6-2- Opći pojmovi 221
27-6-3- Teoretski đobavni volumen 22,1
27-6-4- Stvarni dobavni volumen Q. 222
27-6-5- Teoretski potrebna snaga 223
27-6-6- Dopušteni 1llakovi za sisalj ke 224
27-6-7- Podaci za ·s~gurnosne ventile 225
27-6-8- Podaci za membranske zračne 'komore 225
27-6-9- t-Elementi sisaljke 225
27-6-9-1- Gumeni klipovi . 225
27-6-9-2- K!l'1pnjače prednje i stražnje 226
27-6-9-3- Košuljice 227
27-6-9-4- Brtve i međuprstenovi za košuđjice 228
27-6-9-5- Brtve prednje (k11pnjače 229
27-6-9-6- Veruti1ska sj edišta 230
27-6-9-7- Ventdli 231
27-6-9-8- Ventflske ,gume 232
27-6-9-9-~ve za porolQPce ventlia 232
27-6-10- Uipute za mcmtiranje . 2·32
27-6-10-1-Najčešći uzroci smetnji u radu 233
27-6-11- Održavanje 233
27-7- Pogonslei motori na oušaćo] garniturr 233
27-7-1- Uvod . 2'33
27-7-2- Motori proizvodnje [i.rme General Motors (GM-motol'i) 233
27-7-3- Tehnički !podaci 236
27-7-4- Motor u radu 237

x
 27-7-5- Održavanje motora . 238
27-7-6- Smetnje u radu 238
27-7-7- Najčešće smetnje 239
27-7-8- Đlelotrooprema na motorima 240
27-,8- Kako <treba \podmazivaii bušaću garnlturu 241
27-9- Remenski prijenos . 2'42
27-9-1- Namjena 242
27-9-2- PrOIfi:l remena i snaga koju može remen prenositi 243
27-9-3- RemeniJca ·245
27-9-4- Računanje potrebne dudjine remena 246
27-9-5- Praktične upute 246
27-1<0- Lančani prijenos 247
27-10-1- 'I'ehriićki <podaci za Iance \po ASA 247
27-10-2- Tehnički podaci za dančanbke . 247
27-10-3- SmjerniJce za primjenu 248
27-10-4- Pralctične upute 252
27-11- Navoji (vijoi) 253
27-11-1- Metrtčloi navoji . 253
27-11-2- Whitworthovi navoji 255
2'7-11-3- Navoji UST 256
27-11-4- Navoji NP (NPT i NPS) 257

28) Teodor Hreljak: Ekonomika za bušače 258

28-1- Uvod 258

28-2- Ekonomski princip] reprodukcije 258
28-3- Organizacij a i sredstva . 259
28-3-1- Podjeila rada i specij alizacij a 259
28-3-2- Produktivnost 259
2'8-3-3- Ekonomičnost 260
28-3-4- Rerutabiinost 261
28-3-5- Stimulacij a irricij ative 261
28-3-6- Ostali 'PI'·incipi organizacije 262
28-3-7- Sredstva 262
28-4- Plarriranje 263
28-5- Troškovl i analize 264
28-5-1- Direlobni troškovi bušenja 264
28-5-2- Indirektni troškovi . 265
28-5-3- Cijena koštanja i prodajna cijena 267

XI
 POPIS NAJVAZNIJIH TABLICA

Prikaz suvremenih tipova turbinskiJh bušilica 3

'I'enničke karakteristike turbinske bušilice 10
Dimenzije elemenata turbinske buši lice . 21
Elementi za računanje suhog zraka. . . 39
Dimenzije protupovratnih ventila tvornice Baker tipa G i F 70
Elementi za izbor kosog prijelaza . 101
Osnovne dimenzije trnova 118
Osnovne dimenzije Bowenovog punokružnog spira 119
Osnovne dimenzije mehaničkog udarača 12'5
Dimenzije raketnih reza ča 129
Sastav mješavine pri otezanju plinskog ulja barltom 137
Količina eksploziva u grainsima (po Romeo-u) . 146
Ležajevi nepomičnih koloturja 197
Ležajevi pomičnjh koloturja . 198
Ležajevi sa isplačnim glavama u Naftaplinu i Nađtagasu 200
Simerinzi u isplačnim glavama u Naćtaplrnu i Naftagasu . 201
Karakteristične dimenzije isplačniJh cijevi u Naftaplinu 202
Pregled O-brtvila za brtvijenje isplačnlh cijev: . 203
Tehnički podaci za dizalice s kompaundima (Naftaplin) 208
Tehnički podaci za dizalice s kompaundima (Namtagas) 209
Dimenzije feroda kočnica 216
Podaci o dopuštenim radnim tlakovima i membranama sigurnosnih
ventila za razne sisaljke i košuljice . 2M
Tehnički podaci za motore na bušenju 234
Kako treba podrnazivati bušaću garnituru 241
Prijenosna snaga remena u KS . 243 do 245
Prijenosna snaga jednog lanca u KS 249
Dimenzije rnetričkog navora . 253 do 255
Dimenzije Whi·1Jwor!lhovih navoja 255, 256
Navoji UST 257

POPIS NAJVAZNIJm NOMOGRAMA I DIJAGRAMA

Grafičko određivanje količine zraka potrebne za bušenje . 41 do 45

Tehničke karakteristike kompresora 50, 51
Određivanje stupnja aerdziranja po nornogramu Poetrnanna i Bergmana 64
Maksimalni zakretni moment za bušaće šipke ... kao đunkcija natega 142 do 146
Pad 'Pritiska na dno bušotine u odnosu na dubinu i postotak zaplinje-
nosti isplaka 149
Maksimalno dopušteni pritisak na ušću zaštitne kolone kao !funkcija
dubine ugradnje kolone i .speclifične težine isplake 155
Dijagram vučnih sila dizalice Cardwell . 2110
Teoretska dobava dvoradnjh duplex sisaljki 222, 22'3
Karakter-istike GM motora 236, 237

XIH
 Bušenje turbinskirn bušilicama
Zvonko Gretić
17"-1 - RAZVOJNI PUT I NAMJENA
Tehnologija izrade 'sve složenijih dubokih naf-
tno-plinskih bušotina, obogaćena je novim mo-
gućnostima - primjenom dubinskih motora,
među 'kojima najznačajnije mjesto zauzimaju
turbinske bušilice.
Turbinska bušilica j~ dubinski hidraulički mo-
tor, koji se_ ugrađuje neposredno iznad __dli-
jeta i spušta u bušotinu na bušaćim.šipkama.
Čirkulači .om isplake kroz turbinu, hidraulička
energija pretvafa~umehanič~Lra_-== ..I0-
taciju dlijeta, te se proceS bušenja obavlja
bez pokretanja cijelog niza bušaćih alatki.
-----
Prvi metri izbušeni su turbinskom bušilicom,
koju je konstruirao inženjer M. A. Kapeljuš-
nikov, na naftnim poljima Bakua u SSSR-u,
još 1923. godine.
Turbinska bušilica njegove konstrukcije imala
je veliki promjer i služila je za početna buše-
nja, a sastojala se od jednostepene osne tur-
bine visokog broja okretaja (1.800 o/min). po-
moću reduktora okretanje se prenosilo na dli-
jeto s približno 100 o/min.
Ova bušilica nije imala veće značenje u in-
dustrijskoj primjeni, ali je označila početak
razvitka turbinskog bušenja i utrla put pri-
mjeni i drugih vrsta dubinskih motora, kao
to su veoma perspektivna elektrobušilica, hi-
draulički i perkusioni motori, te sistem Dyna
drill.
Temelj moderne konstrukcije turbinskih bu-
•. ica postavila je, u razdoblju od 1935. do
1. godine, i dogradila prvih poslijeratnih
= dina, grupa sovjetskih inženjera i znanstve-
: P. P. Šumilov, R. A. Ioannesjan, Tagijev
- .. T. Gusman - konstruirajući višestepenu
00 turbinskih elemenata) turbinsku bušilicu
-r 10", s osnom reakcionom turbinom bez re-
rtora, čiji je radni broj okretaja iznosio
600 do 700 u minuti. Turbinski elementi su
đeni iz čeličnog liva sa znatnim osnim i
radijalnim tolerancijama za rad s nečistim
tekućinama, kao što je isplaka, u uvjetima vi-
sokih vibracija i izvijanja. U bušilicu su ug-
rađeni klizni ležajevi (rotirajući dio iz čelika
klizi po gumenom statoru) podmazivani po-
gonskom tekućinom - isplakom.
Tako je stvorena turbinska bušilica robustne
konstrukcije za rad u teškim uvjetima, kakvi
vladaju u bušotini. Slika br. 1 prikazuje taj
osnovni tip jednosekcione turbinske bušilice
u presjeku. Na tim principima izrađuju se i
danas moderni tipovi turbinskih bušilica.
U_~mena konstruktivna rješenja treba u-
vrstiti višesekcione, obične -i vretenske 'tur-
binske bušilice, promjera od 4" do 12", koje
mogu na dlijeto prenijeti visoke zakretne mo-
mente i snagu za bušenje forsiranim režimima
i na dubinama preko 5.000 m. Te bušilice o-
mogućuju bušenja žrvanj skim, a posebno di-
jamantskim dlijetima.
Jednosekcione, obične i vretenske bušilice ug-
lavnom se primjenjuju za usmjereno bušenje.
Prvo turbinsko usmjereno bušenje izvađeno
je na Kaspijskom moru još 1941. godine koje
je otvorilo put primjeni tog načina bušenja
i veoma mnogo pridonijelo razradi podmor-
skih naftno-plinskih polja. Omogućeno je da
se horizontalni otkloni kreću i do 2/3 dubine
bušotina, što znači da je na dubini od 3.000
m turbinskom bušilicom moguće postići ho-
rizontalni otklon i preko 2.000 m.
U posljednje vrijeme razrađen je i sustav tzv.
reaktivnog turbinskog bušenja bušotina veli-
kih promjera, gdje se u bušotinu spuštaju 2
do 3 paralelno spojene turbinske bušilice i
dno istodobno razrušava s više dlijeta. Tur-
binske bušilice pokreću dlijeta oko svoje osi,
2 Zvonko Gretić

a cjelokupni agregat, pokretan reakcijom tur-

bina, okreće se ulijevo, oko svoje osi, čime se
postiže da više dlijeta buši jedinstveni kanal
bušotine velikog promjera.
Do šezdesetih godina "turbimJskinačin bušenja
razvijan je i primjenjivan isključivo u Sovjet-
skom Savezu, gdje je to još i danas temeljni
način bušenja kojim 'se godišnje izbuši i preko
10 milijuna metara, tj. oko 70% od ukupnog
obima bušenja. Zbog spomenutih tehnoloških
kvaliteta i zapadne kompanije su u posljed-
njih 10 godina počele primjenjivati i razvijati
taj način za kosa usmjereno i dijamantsko
bušenje vertikalnih i veoma dubokih bušotina.
Neprekidnim tehničkim usavršavanjem kon-
strukcije turbinskih bušilica, danas turbirrski
način bušenja ima u pojedinim specifičnim
tehnološkim zahvatima velike prednosti nad
klasičnim rotornim načinom bušenja. ~ red-
nosti :S~ postižu osobito u slijedećim slučaje-
vima: - -
1) Pri bušenju tvrdih i krhkih vapnovitih sti-
.ena (vapnenac, dolomit, anhidrit) žrvanj skim
dlijetima, gdje se za ispiranje može upotri-
jebiti voda ili aerizirana voda.
2) Pri dijamantskom ,bušenju kompaktnih sti-
-j na različitih tvrdoća i podatljivosti bušenju
na velikim dubinama (ad 2.500 da 6.000 m).
/"3))Pri usmjerenom bušenju u svim uvjetima.
Jednastavnost procesa usmjerenog bušenja
turbinskom bušilicom potisnula je primjenu
usmjerenog bušenja rotornim načinom pomo-
ću klina ili drugih otklanjajućih alatki.

Za ove tri oblasti primjene razvijena je niz

konstruktivnih oblika i tipova turbinskih bu-
šilica na zapadu, a posebno u SSSR-u.
U Naftaplinu primjenjujemo turbinske bušili-
ce od 1964. godine i to za vertikalno bušenje
bušotina u tvrdim vapnovitirn stijenama u Di-
naridima, gdje se ispiranje obavlja vodom i
u svim slučajevima usmjerenog bušenja.

Slika br. 1 - Turbinska bušilica tipa T12 M 3 B - 9"

1) - Prijellaz s bušilice na teške šipke; 2) - Kućište;
3) - Osovina; 4) - Matica - oslgurač: 5) - Ko-
nus - osigurač; 6) - Dotezna matica rotirajućjh di-
jelova na osovdni; 7) - Disk osnog 'ležaja; 8) - Pr-
sten osnog ležaja; 9) - Gurnirand element osnog
ležaja; 10) - Regulacionl prsten; 11) - Turb1nski
element - stator; 12) - Turbinski element - rotor;
13) - Radijalnd ležaj; 14) - Radijalni 'ležaj - sta-
tor (gumirani); 15) - Košuljica donjeg radijalnog fle-
žaja; 16) - Donji radijalni ležaj - donja Ibrtva.
 Bušenje turbjnskim bušilicama 3

Tablica br. 1 - Prikaz suvremenih tipova turbinskih bušilica

Dimenzije '2
~r-.
Tip Nominalni c1l
.~c1l
S·~C1l Namjena i konstrukcijske
Proizvođač
bušilice promjer (j) mn Dulj.
m
.e.,..
>N
Q)o.
·~·CJ
O.!<:
·s So·~
di specifičnosti bušilice
HQ) OH:'::
E-<.s: Ill", Z 0.'"0

1) Brzohodne bušilice obične izvedbe

'I12M3B * 9" 240 8,80 2005 1 10 5/8" SSSR Vertikal. i usmjereno bušenje
žrvanj skim dlijetima
T12M3B * 7 1/2" 195 9,10 1500 1 8 1/2" SSSR Isto
T12M3E * 6 5/8" 172 8,45 1150 1 7 1/2" SSSR Isto
9E 9" 230 9,00 1935 1 12 1/4" Salzgitter, Po licenci T12M3B-9" Za
Zap. Njemačka vertik. i usmj. buš. žrvanj.
dlijet1ma
7E 7 1/2" 195 8,50 1320 1 8 5/8" Isto Isto
TS5B * 9" 240 14,30 3465 2 10 5/8" SSSR Za vertikalne bušenj e
žrvanj skim dlijetima
TS5B * 7 1/2" 195 14,03 2425 2 8 1/2" SSSR Isto
TS5E 6 5/8" 172 15,34 2152 2 7 1/2" SSSR Isto
9S 9" 230 14,82 3375 2 12 114" Salzgitter, Po licenci TS5B-9" Za verti-
Zap. Njemačka kalno i usmjereno bušenje
žrv. dlijetima
TS4A 4" 105 13,20 650 3 4 1/2" SSSR Remontni radovi
2) Brzohodne bušilice s vretenom
110N 10" 255 8,00 1980 1 12 1/4" Turbo Service Za verti:k. i usmjereno buš.
20" Tyraspolsky žrvanj skim i dijam. dlijetlima
Francuska
165N 9 1/2" 245 11,50 2500 1 12 1/4" Isto Za vertik. bušenje dijaman-
tskim dlij etima
110N 7 5/8" 195 7,50 1050 1 8 5/8" Isto Za usmjer. bušenje žrvanj. i
10 5/8" dijam. dlijetima
OTS-M * 6 5/8" 172 10,05 1450 1 7 1/2" SSSR Isključivo za usmjer. buš. žr-
vanj skim dlij etom
6 3/4" 6 3/4" 175 7,00 950 1 7 7/8" Eastman Za vertikal. i usmjer. buš. žr-
Eastman 12 1/4" USA van]. i dijam. dlijetom
5 1/8" 5 1/8" 130 7,00 750 1 6 1/8" Isto Za vert. i usmjer. buš. žrvanj.
Eastman 7 7/8" i dijam. dlijetom
210 S 7 5/8" 195 15,30 2100 2 8 1/2" Turbo Service Za vertik. buš. dijamantskim
dlijetima
3TS5B 7 1/2" 195 21,5 3900 3 8 1/2" SSSR Za vert. buš. žrvanj skim i di-
jam. dlijetima
3) Sporohodne bušilice s vretenom
3TSS-TL * 9" 240 23,44 5830 3 10 5/8" SSSR Za vert. buš. žrvanj. i dij am.
dlijetima smanjenog otpora.

3TSŠ-TL 7 112" 195 23,80 4200 3 8 1/2" SSSR Ist-o

4) Sporohodne bušilice s promjenljivim otporom

A9K5Sa 9" 240 16,20 3850 2 10 5/8" SSSR Ležajevi kugličasti Za vertik.
buš. žrv. i dijam. dlijetima
A7N4S 7 1/2" 195 16,00 2650 2 8 1/2" SSSR Isto
A6K~S 6 112" 164 15,60 2200 2 7 1/2" SSSR Isto

5) Bušilice za jezgrovanje
KTD-3 6 5/8" 172 8,00 990 1 7 1/2" SSSR Buši1ica za [ezgrovanie
8 1/2" Promjer jezgre 35 mm

6) Reaktivni turbinski agregat

RTB-760 30" 760 11,30 11730 2 2 x 14 SSSR Za vertik. bušenje velikih
promjera s dva dlijeta
RTB-1260 50" 1260 14,20 24000 3 3x171/2" SSSR Za bušenje rudarskih akana
s 3 dlijeta
* TL = Fino Iijevane iJ.-opati1ce
turbine
4 Zvonko Gretić
178-2 - TIPOVI I KONSTRUKCIJE SUVREMENIH
TURBINSKIH BUŠiLICA
\ pretvara
~oz
Po konstruktivnim karakteristikama možemo
svrstati turbinske bušilice u 6 grupa (vidi ta-
blicu br. 1):
17~2-1 - Brzohodne turbinske bušilice obične
izvedbe
To su bušilice s radnim brojem okretaja od
600d:0iOO u minuti s jednom ili.dvije sekcije.
Izvedba se naziva »običnom« zato što je osni
ležaj (klizni) ugrađen u sklop donje sekcije,
čime je brtvljenje na donjem kraju osovine
oslabljeno (propuštanje isplake iznosi do 25%,
uz otpor protoci kroz dlijeto do 10 kp/cm").
Namijenjene su za vertikalno i usmjereno bu-
šenje žrvanj skim dlijetima do dubine 2.000 m.
U ovoj grupi nalazi se i turbinska bušilica
T12M3B - 9", koja se uzima kao osnovni tip,
na čijim konstruktivnim principima su izra-
đene ostale vrste bušilica. Radi toga ćemo je
detaljnije opisati:
Turbina ove bušilice je osno reakciona, mno-
gostepena. Njene glavne dijelove, kao i svih
ostalih tipova, čine sklopovi rotora istatora
(slika br. 1).
S k 1o r o tor a cine na osovinu (3) nani-
zanih 120 rotirajućih turbinskih elemenata (12)
i rotirajućih dijelova osamnaeststepenog os-
nog ležaja (7 i 8) te dva. radijalna ležaja (13)
raspoređena između turbinskih elemenata, ko-
ji su s maticom (6) dotegnuti u jednu cjelinu.
,S k Lo s.t.a.t,o raj čine statori turbinskih e-
lemenata (11), nerotirajući dijelovi osnog le-
žaja (9) i radijalni ležajevi (14), koji se u ku-
ćištu (2) navojem donje brtve (16) dotežu u
jednu cjelinu. Donja brtva (nipel) ima ulogu
donjeg radijalnog ležaja i usmjeravanja toka
isplake kroz osovinu prema mlaznicama d1i-
jeta, tj. brtvljenja prostora između osovina i
kućišta bušilice. Kućište se spaja s bušaćim
i teškim šipkama, a na osovinu se navrće dli-
jeto.
Cirkulacija isplake prolazi kroz lopatice tur-J
binskih elemenata i tu se hidraulička energija
u mehaničku koja okreće dlijeto na
dnu. Dalje, isplaka ulazi u osovinu i izlazeći
dlijeto ispire dno bušotine.
Lopatice t~ins:kih ~emenata se uglavnom iz-
~čIiličnog hila, ali se uspješno primje-
njuju i plastične lopatice koje su veoma ot-
porne na abraziju. Međutim, plastični elemen-
ti ne podnose temperature iznad 100 C (slika 0
br. 2).
Slika br. 2 - Stator turbinskog' elementa iz plastike
Višestepeni osni ležaj, čiji se svaki stepen sa-
stoji od gumiranog elementa (9), diska (7) i
prstena (8) ima zadatak da prenosi optereće-
nje od bušaćih i teških šipki preko kućišta i
osovine bušilice na dlijeto. Kad je dlijeto po-
dignuto iznad dna bušotine, taj ležaj preuzima
hidraulička osna opterećenja. Osni ležaj ne do-
pušta dodirivanje lopatica rotora i statora pri
radu. Radijalne sile preuzimaju samo djelo-
mično osni ležajevi. Glavninu takvih optere-
ćenja preuzimaju radijalni ležajevi koji se u-
građuju na svakih 25 - 40 turbirrskih eleme-
nata. Sastoje se iz čeličnih košuljica (13) koje
se s osovinom okreću unutar gumiranog ele-
menta (14). Zadatak im je da sprečavaju izvi-
janje i radijalne vibracije osovine, koje bi do-
vele do trenja između rotirajućih i nerotira-
jućih dijelova i njihovog oštećenja.
 Bušenja turbinskirn bušilicama 5

17"--2-2 - Brzohodne turbinske bušilice s izdvojen je iz donje sekcije u posebni sklop -

vretenom vreteno. Ovo je učinjeno iz više razloga:

Turbinske bušilice ove grupe imaju iste teh- - Zamjenjivanje osnog ležaja moguće je bez
ničke karakteristike kao i u prethodnoj, a raz- rastavljanja kompletne bušilice, a to je zna-
lika je u izvedbi osnog ležaja i načinu brtvlje- čajno, budući da je od svih dijelova osni ležaj
nja donjeg kraja osovine. Osni ležaj (klizni) najviše izložen intenzivnom trošenju.

N1rr~~fl-3
'i"'~_~
5
1/\-*-+- 6
1+--W-lH-7

8
>-J,j,[M>..j-- 9
IAI-!:;N-- 11
1.e:::IN-12
V\r,..t!"I_ 13
r •••. :IL'" 1~

Nl1J!',d--15

11- .••••••. -16

17

18
ri3n=v:,=::::::::~~-19
20
21 /

22
~~"p'~"'-- ~
23
y " '~
_~.~: ;'~_o.._. :~ !~}~_2!...
__.._. :. -,==_. __
>

Slika br. 3 _ Brzohodna jednosekciona turbinska bušilica s vretenom proiz-

vodnje Eastman (USA) C/J6 3/4"
1) - Prijelaz za spoj s teškim šipkama; 2) - Osigurač: 3) - Osigurač do-
-25 tezne matice; 4) - Dotezna matica rotirajućih dijelova; 5) - Dotezni prsten
statora: 6) - Dotezrri prsten rotora; 7) - Klin doteznog !prstena rotora; 8) -
26
,. Košudjica radijaInog ležaja; 9) - Osovina turbane: 11) - Sito; 12) - Ku-
ćište tur-bine; 13) i 14) - Turbinski elementi, stator-rćtor: 15) - Raddjalni
,._-- -------.~ 'ležaj; 16) - Spojka osovine i vretena turbine; 17) - Razdjelni prsten; 18) -
,~.--------.-- ..., 27 Regulacioni prsten; 19) - Prsten osnog ležaja; 20) - Disk osnog Iežaja;
ff 21) - Gumirani element osnog ležaja; 22) - Košulj ica donjeg radijalnog
ležaja; 23) - Gumirani element donjeg radljalnog ležaja; 24) - Dotezni
prsten; 25) - Osigurač matice; 26) - Matica statora; 27) - Osovina s na-
vojem za navrtanje d1ijeta
 6 Zvonko Gretić
- Brtvljenje donjeg kraja osovine je djelo-
tvornije (labirintno), tako da se vrlo mala ko-
ličina protočne isplake gubi kroz brtve vre-
tena (svega od 3 do 8% kod 60 kp/cm? pada
pritiska u mlaznicama dlijeta).
Na slici br. 3 prikazana je turbinska bušilica
s vretenom 0 6 3/4" proizvodnje Eastman,
Sekciju turbinske bušilice čine dijelovi od po-
zicije 1 do 18 koja se po konstrukciji mnogo
ne razlikuje od dijelova turbinske bušilice
T12M3B - 9". Vreteno s višestepenim k.liznim
osnoradijalnim ležajem sačinjavaju dijelovi od
pozicije 18 do 27. Osovina sekcije (9) i vreteno
(27) spajaju se navojem (16) dok je kućište
zajedničko.
Kod sovjetskih brzohodnih turbinskih bušili-
ca s vretenom osovine i kućišta vretena su
odvojeni, a spajanje osovine obavlja se konus-
nim spojnicarna, dok se kućišta spajaju navo-
jem. Brzohodne turbinske bušilice iz ove gru-
pe imaju klizne osne i radijaine ležajeve, po-
što su oni za velik broj okretaja povoljniji, jer
s povećanjem broja okretaja trenje u njima
opada, kao što se to vidi na dijagramu slike
br. 4. Ove turbinske bušilice služe za verti-
kalno i usmjereno bušenje sa žrvanjskim i di-
jamantskim dlijetima. U ovoj grupi ima iz-
vedbi sa dvije i tri sekcije, što znači da se mo-
gu upotrijebiti na dubinama preko 2.000 m.
:6Em=tm
0,05
0,04
400 500
.
600 700 8(JJ 900 1000 n O/min
Slika br. 4 - Ovisnost koeficijenta trenja
okretaja u k.liznom ležaju
17"-2-3 - Sporohodne turbinske bušilice s
vretenom
Među najnovija konstrukcijska riješenja spa-
daju sporohodne turbinske bušilice s vrete-
nom, kod kojih su lopatice turbinskih eleme-
nata postavljene vertikalnije i promijenjenog
profila, tako da se kod maksimalne snage broj
okretaja kreće od 250 do 350 u minuti, što
ove bušilice čini po desnim za bušenje forsira-
nim režimom žrvanj skim i dijamantskim dli-
jetima. Uz visoke mehaničke brzine bušenja,
postiže 'Se od 20 do 50010bolji učinak po žr-
vanjskom dlijetu. Lopatice turbinskih eleme-
nata kod ovih turbinskih bušilica imaju tanke
stijenke od 1 mm (Točnoje Litjo - TL), što
stvara znatno manje otpore protoci isplake.
Kod ovih bušilica otpori proticanju isplake su
za 20 - 30 kp/cm? manji, u odnosu na otpore
u brzohodnim bušilicama.
Na slici br. 5 prikazana je trosekciona sporo-
hodna turbinska bušilica s kliznim ležajevima
u vretenu. Gornja sekcija je označena sa A,
B je srednja sekcija, D je donja sekcija i C je
vreteno. Sve tri sekcije sastoje se samo od
energetskog dijela, tj. turbinskih elemenata
(3 i 4) i radijalnih ležajeva (5 i 6). Ni jedna
od sekcija ne može samostalno raditi jer ne-
ma osnog ležaja, koji je izveden u obliku vre-
tena. Osovine sekcija i vretena međusobno su
spojene konusnim spojkama (9 ilO). Konusna
spojka vretena (13) ima bočne kanale za ulaz
isplake u osovinu vretena.
Vreteno ove bušilice može biti s kliznim leža-
jevima, kao što je to prikazano na slici br. 5.
Novija izvedba je s kugličastim ležajevima, či-
me se smanjuje trenje i olakšava pokretanje
turbine kao i njen rad. Na slici br. 6 prika-
zano je vreteno s kugličastim ležajevima. U
gornjem dijelu vretena nalaze se četrnaesto-
stepeni osnoradijalni kugličasti ležajevi (19).
Iznad njih je jednostepena labirintna brtva
(15, 16 i 17), dok se s donje strane nalazi više-
stepena labirintna brtva (6, 7, 8 i 9) koja spre-
čava ulazak isplake, zagađene nabušenim če-
sticama, u kugličasti ležaj. Hlađenje i podma-
zivanje te brtve postiže se djelomičnom cir-
kulacijom isplake, koja prolazi kroz otvor na
o broju osovini (1) i brtveni prsten (10).
Kugličasti ležajevi u vretenu i u sekcijama tur-
binske bušilice u odnosu na klizne (gumirane)
ležajeve imaju slijedeće prednosti:
- Veću izdržljivost na opterećenje, manje gu-
bitke zbog trenja i Iakše pokretanje;
- Omogućavaju primjenu turbina na tempe-
raturama do 200 C, odnosno na većim dubi-
0
nama (klizni ležajevi izdrže najviše do 120 C);
0
- Nisu osjetljivi na isplaku većih specifičnih
težina, koje se često upotrebljavaju na većim
dubinama.
 Bušenja turbinskim bušilicama 7

17

A) B) C) D)

Slika br. 5 Sporohodna turbinska bušilica s vretenom, tipa 3TSS - 9" TL

A) Gornja sekcija 1) - Kućište; 2) - Dotezrie matice ; 3) - Rotor turbinskog elementa; ~ - Stator turbinskog elementa;
~ - RadIjaini ležaj; 6) - Prsten radIjainog ležaja; 7) - Osovina; 8) - Prijelaz B) Srednja sekcija 9) - Konusna spojnica
ženska: 10) - Konusna spojnica muška; 11) - Dotezrui prijelaz; 12) - Osovane C) Donja sekcija Svi dijelova ~ti kao pod
A. i B D) Vreteno (osni ležaj) 13) - Konusna spojnica muška s prijelazom; 14) - Radijalrn ležaj vretena; 15) - Ddsk osnog
:e:žaja; 16) - Prsten osnog ležaja; 17) - Gumirani element osnog ležaja; 18) - Ku6ište, 19) - Dotezna matica statora;
20) - Osovina s otvorom za isplaku; 21) - Prijelaz za dlijeto
·1
 Bušenje turbinskim bušilicama 9

paciteta sisaljki, što dovodi do povećanja sna- 17--2-5 - Turbinske bušilice za jezgrovanje
ge turbinske buši1ice baš u zoni optimalnog
bušenja. Pri bušenju s isplačnim sisaljkama Rad turbinske buši!ice za ·ezgr:o..'\lan~jednak
pogonjenim diesel motorima ta regulacija se je radu o ičnih jednosekcionih hušilica slika
ostvaruje automatski povećanjem broja okre- br. ). onstruktLvno se razlikuju 120 tome što
taja motora kod pada pritiska. Kod sisaljki
pogonjenih elektromotorima te bušilice mora-
ju imati ventile za regulaciju pritiska, koji
~65
propuštaju dio isplake iznad turbine pri viso-
kim brojevima okretaja osovine.
Bušilice ovog tipa su dvosekcione izvedbe s
kugličastim ležajevima. Mogu se uspješno upo-
)1\
trijebiti za bušenje dubokih bušotina sa žr-
5
~ ~ i0
vanjskim i dijamantskim dlijetima, forsiranim 1 I--
I--
režimima, jer razvijaju visoke zakretne mo-
mente i snagu. bl

tlJ
m
'''q
. .

.~
~ Slika br. 8 - Turbinska bu-
h~ ~ dl šilica za jezgrovanje tipa
\-.- ......,
3 KTD - 3 (/) 65/S"
r~ 3--- ~ ~ ~,
3
A) - Bušilica
~

r
2 1) - Osovina - šuplja; 2)
IJ I' Košulj ica donjeg radijalnog
21 ~ ležaja (brtve); 3) - Rotor tur-
!J binskog elementa; 4) - Stater
turbinskog elementa; 5) -
11 Košu lj ica radijalnog ležaja; 6)
q,35 - Radij alni !ležaj; 7) - Re-
Ifj 2~<, gulacioni prsten turbine; 8) -
Donja razdjelna košuljica: 9)
., --IJ - Brtveni prstenovi; 10) -
tJ - Disk osnog ležaja; 11) -
Prsten osnog ležaja; 12-)-
12 rAl Gumeni element osnog ležaja;
II
~ 13) - Gornja razdjelna košu-
1" 3 Ijica ; 14) - Sržna <Cijev; 15)
lO 16) i 17) - sustav doteznih
s matica; 18) - Kućište; 19) -
8 Nosač sržne cijevi; 20) - Do-
7 , nja košuljica; 21) - Brtva; 22)
- Prijelaz na krunu

B - Sržna cijev
1) - Držač jezgre (otkidač) ;
~ 2) - Jezgrena cijev; 3) -
53 Ventil za izjednačenje pri·tis-
ka; 4) - ute.g; 5) - Glava
A B sržne cijevi
 Zvonko Gretić
8

/ dlijeto, što umanjuje broj okretaja osovine,

umanjuje i pad pritiska u bušilici.

u 2

I
31 21

31,
14
17
29

Slika br. 6 - Vreteno turbinske

bušilice s kugličastim ležajevima
B
1) - Osovina; 2) - Košulj.ica osovi- 32
ne; 3) - Košulji,ca radajatnog ležaja; Slika br. 7 - Tur-
4) - Donj,i radijal.rui ležaj - kli71l1!i; blnska bušilica s
5) - Prsten osovine; 6), 7), 8) i 9) - promjenljivim otpo-
Elementi labir.i:ntne brtve; 10) - Br- rom
tverui prsten; 11) - Prsten s provr- BI Donja sekcija 1)
tom za prolaz ';splake; 12) - Razdjel-
ni prsten osovane; 13) - Razdj elni
A - osovina: 2) - Ko-
šuljica osovdrie; 3) -
prsten kućišta: 14) - Prsten osovine; Košuljica kućišta: tf)
15), 16) i 17) - Disk, manžeta i pr- - RadLj'alno-osni ku-
sten brtve kugličastog ležaja; 18) - Prsten kućišta; 19) - . gličasti ležaj i (više
Osno-radij alru četrnaesto-steperu kugličasti ležaj; 20) - Pr- stupnjeva); 5) - Ceona brtva; 6) - Košulj.ica osovine
sten osovine; 21) - Brtverui :prsten s »0« brtvilom; 22), 23) i s otvorom za protok isplake; 7) - Košulj:i.ca kućišta; 8) -
24) - Dotezne matice; 25) - Konusna spojka osovine - Rotor tarrbtnskog elementa; 9) - Stator turb.i:nskog ele-
muška; 26) - Kućdšte vretena; 27) i 29) - Dotezni prstenom menta; 10) - Radi.jainti lougldčastt ležajevi; 11), 12) d 13) -
statona ; 28) - Dotezni pr1jelaz statora vretena; 30) - Regu- Sustav dotezruih matica; 14) - Konusna spojka muška: 21)
lacioni prsten: 31) - Prijelaz s vretena na sekciju bušillice; - Konusna spojka ženska; 15) - Kućdšte; 16) - Košuljica
32) - Prijelaz na dlijeto kućišta; 17) - Gornji pnijelaz kućišta; 18) - Regulacion.i
prsten turbine; 19) - Dotezni pnijelaz statora; 20) - Pri-
jelaz za dlddeto
Al Gornja sekcija 34) - P]'ijelaz na teške šipke: 29), 28) li 27)
17"--2-4 - Sporohodne turbinske bušilice S - Sustav doteznih matica; 33) - Dotezna košulj.ica statora :
30) - Kućište; 26) - Radlijalni kugličrui ležaj; 25) - Stator
promjenljivim otporom turbLnskog elementa; 24) - Rotor turbinskog elementa; 23)
- Dotezna košuljica rotora; 31) - Regulacioni prsten tur-
bine; 32) - Pr.iJjelaz
Kod ove turbinske bušilice (slika br. 7) profil
lopatica je tako izveden da pad pritiska u bu- To drugim riječima znači da je kod optimal-
šilici raste s povećanjem broja okretaja oso- nog režima bušenja pritisak sisaljke najniži,
vine. Takva karakteristika ove bušilice omo- tj. otpori proticanju isplake kroz bušilicu su
gućuje da se, pri povećanju opterećenja na najmanji, a to daje mogućnost povećanja ka-
 10 Zvonko Gretić

) U sržnu cijev ulazi oko 3 m jezgre i ona se

pomoću užeta može izvlačiti i spuštati kroz
bušače šipke. Takva konstrukcija omogućuje
kontinuirano jezgrovanje bez izvlačenja alatki
do istrošenja kruna.
\

U tablici br. 2 dati su osnovni podaci turbin-

ske bušilice za jezgrovanje tipa TKD 6 SJa". Ove
bušilice se izrađuju u promjerima od 5 do 10".

Tablica br. 2 - Tehničke karakteristike turbinske bušilice pogonjene vodom

Broj Zakretni Otpor

Količina okretaja pri moment pri Maksimalna protoci pri
Turbinski Broj 'Vode maksimalnoj maksimalno] snaga maksimalno]
Tip bušilice elemenat* elemenata dmš/sek, snazi o/min. snazi kpm KS snazi kp/cm2

T12M3B 9" 30/16,5 120 45 600 184 154 39

50 670 227 211 48
T12M3B 71/t" 21120,5 100 30 710 83 82,5 38
32 760 94 100 43,5
T12M3E 65/8" 28/16 121 22 625 50 43,5 35
24 685 59,5 57 41,5
9E 9" 45 632 180 42,5
55 772 325 63,3
7E 71/2" 20 474 30,8 16,7
30 712 105,0 38,3
TS5B 9" 30/16,5 215 38 505 233 164 49
40 530 258 191 54
TS5B 71/j" 21/20,5 177 26 615 110 96 50
28 660 128 118 58
TS5E 65/8" 28116 239 20 570 81,5 65 57
22 625 98,5 86 69
9S 9" 30 422 95,8 35
45 632 318,3 77,5
TS4A 4" 18/13,5 212 7 710 15 14,8 42
8 810 19,5 22 55
IlON 10" 110 50 620 185 158,3 38,3
165N 91/," 150 50 650 280 250 63,3
IlON 75/s" 110 30 600 100 88,3 29,1
OTS-M 65/8" 28/16 123 24 670 54,4 51,4 31,2
26 715 64,3 60,2 36,9
6 3/4" 6 3/4" 22 720 50 28,3
32 1000 141,7 53,3
5 1/8 51/8" 13 620 23,3 25,8
22 1100 108,3 61,7
210S 75/8" 210 30 735 162,5 140,8 64,1
3TS5B 71/%" 21/20,5 272 23 545 134 102 60,5
25 590 158 130 71,5
A9K5Sa 9" 45 200-300 291-200 39,1
A7N4S 71/2" E43-50 231 25 264 110 35
31/18 33 348 190 62
A6K3S 61/2" 30 240-340 70,8-48,3 15
3TSS-TL 9" 34116,5 317 41 460 360 230 60
43 480 395 265 66
3TSS-TL 71/2" 28/18 330 33 285 124 50 19
35 302 140 60 21,5
3TSS-TL 65/8" 30/11 435 22 395 109 60 47,5
24 430 130 78 57
KTD-3 65/S" 23/20 96 30 720 68 68,5 35,5
32 770 79 85 40

* Brojnik označava broj lopatica, a nazivnik osnu visinu lopatice

 Bušenja turbinskim bušilicama 11

17"-2-6 - Reaktivni turbinski agregat Bušenje saregatima reaktivnog turbinskog

Prikaz tehničkih karakteristika dvaju agregata
reaktivnog turbinskog bušenja dat je u tablici
br. 3 i to za tip RTB-760, sastavljen od dvije
paralelne turbinske bušilice tipa T12M3B - 9"
za bušenje bušotina promjera 760 mm, te za
tip RTB-1260, sastavljen od 3 takve paralelno
spojene turbinske bušilice za bušenje bušo-
tina promjera 1260 mm. U primjeni su agre-
gati za bušenje bušotina od 390 do 6.000 mm
promjera.
bušenja može se izvoditi s klasičnim bušaćim
garniturama. Isplaka cirkulira kroz šipke i
razvodi se u "'pojedinu turbinsku buši1icu (kao
što se to" vidi na slici br. 9), pokreće dlijeto,
areaktivna sila okreče..agregat ulijevo. ~i
iznošenja nabušenih čestica, stijene potrebne
su sisaljke velike dobave. Ukoliko ispiranje
nije dovoljno, agregati za bušenje promjera
od 2.500 do 6.000 mm opskrbljeni su taložni-
cima, pomoću kojih se iznosi nabušeni mate-
rijal iz bušotine izvlačenjem alatki. Agregat je

Tablica br. 3 - Tehničke karakteristike turbinske bušUice pogonjene tsnlakom specifične težine 1,2 kp/dm3

Broj Zakretni Otpor

Količina okretaja pri moment pri Maksimalna protoci pri
Turbinski Broj isplake maksimalnoj maksimalno] snaga maksimalno]
Tip buši1ice elemenat* elementa dmš/sek, snazi o/min. snazi kpm KS snazi ,~p/cm2

T12M3B 9" 30/16,5 120 42 560 192 150 41

45 670 221 185 47
T12M3B 71/t" 21120,5 100 30 710 99,5 99 45,5
32 760 113 120 52
T12M3E 28/16 121 22 625 60 52 42
24 685 72 69 50
9E 9" 45-55 632-772 216-390 51-76
7E 7 l/r" 20-30 474-712 37-126 20-46
TS5B 9" 30116,5 215 38 505 280 197 59
40 530 310 229 65
TS5B 1
7 /r" 21/20,5 177 26 615 132 115 60
28 660 153 142 69,5
TS5E 6 5/8" 28/16 239 20 570 98 78 68
22 625 118 103 83
9S 9" 30-45 422-632 115-382 42-93
TS4A 4" 18/13,5 212 7 710 17 17 48
8 810 22 25 62
nON 10" 110 50 620 222 190 46
165N 9 l/t" 150 50 650 336 301 76
110N 7 5/8" 110 30 600 120 106 35
OTS-M 6 5/8" 28/16 123 24 670 65,3 61,7 37,5
26 715 77,2 72,3 44,2
22 720 60 34
32 1000 170 64
5 t/8" 13 620 28 31
22 1100 130 74
210S 7 5/8" 210 30 735 195 169 77
3TS5B 7 l/t" 21/20,5 272 23 545 161 122 73
25 590 190 156 86
A9K5Sa 45 200-300 350-240 47
A7N4S E43-50 231 25 264 132 42
31118 33 348 228 74
A6K3S 61/r" 30 240-340 85-58 18
3TSS-TL 9" 34/16 317 41 460 433 276 72
43 480 475 318 79
3TSS-TL 71 /t" 28118 330 33 285 149 60 23
35 302 168 72 26
3TSS-TL 6 5/8" 30/11 435 22 395 131 72 57
24 430 156 94 68
KTD-3 6 5/8" 23/20 96 30 720 82 82 43
32 770 95 102 48

•• Broinik označava broj lopatica, a nazivnik osnu visinu lopatice

 12 Zvonko Gretić

otežan utezima (na slici br. 9, pozicija 5, 6 i 7)

tako da se dlijeta opterećuju samo težinom
agregata (s utezima), što iznosi od 12 do 20
tona, a ne teškim ili bušaćim šipkama. Ta op-
terećenja nisu velika, s obzirom da se prenose
na više dlijeta, ali su dovoljna za uspješno
bušenje, budući da pri dvostrukoj rotaciji, dli-
2 jeta buše samo obodnim zubima. Tako se po-
stiže dovoljno veliko specifično opterećenje na
zubima dlijeta.
Potreban kapacitet isplačnih sisaljki ovisi [)
promjeru bušotine i kreće se od 60 do 100
3 dmvsek.
A-A Ovakav agregat visi na bušaćim šipkama po-
put klatna što omogućuje bušenje gotovo ide-
alno vertikalnih bušotina, a to se naročito
zahtjeva pri bušenju za uvodne kolone i ru-
darskih okana.
5
A
170-3 - TEHNIČKE KARAKTERISTIKE
TURBINSKE BUŠILICE

ITehničke karakteristike turbinske bušilice kod

6
određenog kapaciteta isplačnih sisaljki odre- \
• đene su slijedećim elementima: J
1) Profilom i nagibom lopatica, o čemu ovise
J3.2 rzine i kutevi strujanja isplake;
8
-r-
I
9 j) Srednjim promjerom turbine (Dj):
(97) Brojem turbinskih elemenata (k);
10
r1) Brojem okretaja osovine u minuti (n);
1/
1'1-
(5) Maksimalnom snagom u KS (NmaJ;
6) Za:kretnim momentom (Map:);

Slika br. 9 - Reaktiv- 7) Otporom proticanju, odnosno padom pri-

ni turbinski agregat tiska kroz turbinu u kp/cm" (p);
RTB - 760
12 8) Koeficijentom hidrauličkog korisnog djelo-
Agregat sastavljen od vanja (1]h)'
dvije vezane bušjlice ti-
pa TI2M3B-9", koji s
13 dva dlijeta rb 346 mm Radne karakteristike pod 4, 5, 6 i 7 date su
buši bušotinu rb 760 u tablicama br. 2 i 3 za ispiranjeL~dom i
mm. isplakom specifične težine 1,20 kp/gm3.
1) - Prij-elazni .komad
između bušaćih šipk! i Kao i kod svih hidrauličkih turbina tako i u
agregata; 2) Gornji ja-
ram za učvršćivanje turbinske bušilice i razvoda is-
turbinskim bušilicama broj okretaja osovine
plake; 3) Bušrlica (j) 9", [ednosekciona; 4) - Srednji kod iste količine isplake mijenja se prema op-
jaram za učvršćenje turbinsksh bušilica; 5), 6) i 7) - terećenju. Opterećenje dlijeta svakog se časa
Utezi; 8) - Učvršćivač utega; 9) - Nosač utega; 10) mijenja za nekoliko tona, što znači da turbina
- Razdjelni prsten; 11) - Donji jaram za učvršće- u bušotini radi s promjenljivim brojem okre-
nje turbrnskjh bušilica: 12) - Prtjelaeni komad iz o-
sovine TB na dlijeto; 13) - Dlijeto žrvanisko (j) 346 taja. Promjenom broja okretaja mijenjaju se
mm i ostale karakteristike turbine.
 Sušenje turbinskim bušilicama 13

Maksimalna snaga kod svih tipova turbinskih
bušilica postiže se kod srednjeg broja okre-
taja:
~rmax
jn = -2- o/min.
Oblik profila, nagib lopatica i količina turbin-
skih elemenata su činbenici Ikoji određuju
kakva će turbinska bušilica biti: sporohodna
ili brzohodna, s većim ili manjim otporom
proticanju. Na slici br. 10 prikazani su profili
lopatica brzohođne i sporohodne turbinske
bušilice.
Iz dijagrama na slici br. 11 vidljivo je da ova
turbinska bušilica s protokom od 45 litara u
sekundi ima maksimalni broj okretaja 1.240
u minuti i da je zona njenog optimalnog rada
od 600 do 680 o/min. U toj zoni bušilica pro-
izvodi maksimalnu snagu s najvećim koefici-
jentom hidrauličkog djelovanja uz najpovolj-
niji zakretni moment. Za sporohodnu turbin-
sku bušilicu tipa A7N4S s lopaticama, koje
daju promjenljivi pritisak pri istom kap aci-
tetu, prikazan je dijagram radnih karakteri-
stika na slici br. 12. Iz dijagrama je, dalje,
vidljivo da, uz maksimalnu količinu isplake
(OmaX>, promjenljivi pritisak (p) raste od 40
kp/cm" pri zaustavljanju bušilice do 95 kpjcm?
pri maksimalnom broju okretaja u slobodnom
hodu (650 o/min).

Slika br. 10 - Profil lopatica brwhodne i sporohođne 95

bušilice
a) - Obična bušidica (brzohođna) ; b) - Sporohcdna ~_~~~~~~~~~~.~_~ro
bušil ica

Kako profili i nagibi lopatica djeluju na radne

karakteristike, najbolje se vidi u dijagramu na
slici br. 11 za turbinsku bušilicu tipa T12M3B
- 9" brzohodnu i na slici br. 12 za tip A7N4S
sporohodnu.
y

Slika br. 12 - Radna karakteristika bušilice A7N4S

(opis u tekstu)
p
kp.trrf
375 Kod broja okretaja na granici zaustavljanja
h
'!.
turbine, pojavljuje se pritisak Pi koji je kon-
/lO stantan pri promjenljivom kapacitetu sisaljke
što ga regulira protočni ventil turbine. Opti-
(j() malni režim bušenja nalazi· se u zoni nešto
većih okretaja i kod pritiska P2 i promjenlji-
vog kapaciteta 02 kojeg se može regulirati bro-
jem okretaja diesel motora (hodovima sisalj-
ke). U našem slučaju to je zona od 280 - 300
okretaja u minuti.

U tablicama br. 2 i 3 dati su optimalni kapa-

Slika br. 11 - Dijagram radnih karakteristika bu- citeti isplačnih sisaljki za pojedine tipove tur-
šilica T12M3B9" (120 stupnjeva) binskih bušilica. U praksi, da bi se dobila veća
14 Zvonko Gretić

snaga i moment ili bolje ispiranje bušotine, Fo = :n Ds' h . sin ao - k· S . h,

ti kaP9ti se mogu povećati.
dobije se da je

17"-4 - IZRAČUNAVANJE TEHNIČKIH U = O cos ao

KARAKTERISTIKA TURBINSKE n.Ds·h.sin ac - k v Sv h
BUŠILlCE*
gdje je:
Iako su u tablicama br. 1, 2 i 3 navedene sve
tehničke karakteristike turbinskih bušilica, u Ds - srednji promjer kola rotora i sta-
nastavku se daju obrasci za izračunavanje po- tora u m;
h - radijalna visina kanala u m;
jedinih veličina u slučajevima kada se mije-
S - debljina lopatice u m;
njaju količine protoke i specificirane težine k - broj lopatica u jednom stupnju.
isplake.
OST S druge strane iz obrasca za računanje obod-
ne brzine:

Ds' '1t. n dobije se izraz za broj okretaja:

U=----
60
60 O cos eto
n=--
D, '1t rt Ds' h . sin ac - k· S . h
Obuhvate li se sve niže navedene veličine koe-
ficijentom:
60 cos eto
K= ----------------------
Slika br. 13 - Brzine prot je-
canja tekućine između lopati-
ca statora i rotora (opis, u
tekstu)
-
<.J dobije se:
Ds TI CDsTI . h . sin (1.0 - k . S . h)

n = K· O (ojrnin).
Iz dobivenog izraza vidljivo je da je broj 0-
kretaja proporcionalan s količinom protoke.
Karakteristike turbinske bušilice, tj. njezina Odatle slijedi zaključak da je:
snaga, broj okretaja i zakretni moment, ovise
o veličini obodne brzine U, odnosno o brzini lli 01
prot jecanja tekućine Co i veličini kuta nagiba
lli /(1,.
lopatice ao.
Dakle, za koliko se poveća protoka za t-oliko
Iz slike br. 13 dobije se da je:
se povećava i broj okretaja turbine.
U = Co cos ao (mJsek)
Pad pritiska u turbini može se odrediti po
Budući da je: Eulerovoj jednadžbi prilagođenoj ovoj svrsi:
Q
Co=-,
H= Z Uz = Z ( cos ac )2 02
g g '1t.Ds·hsinac-k.S.h .
Fo

gdje je: u kojoj je:

Q = Količina protočne isplake u m3/sek; Z = broj turbinskih elemenata;
* Ovo poglavlje naplsao je Ivan Šindija g = ubrzanje sile teže (9,81 m/sek").
 Bušenja turbinskim bušilicama 15

Koristivši taj izraz dobivamo da je:

Iz posljednja dva obrasca zaključujemo da će

kod povećanja promjera D8 za dva puta, mo-
odnosno, da je povećanje gubitka pritiska u ment i snaga bušilice porasti za približno 10
turbini proporcionalno kvadratu povećanja puta.
protoke.
Sličnim postupkom dobiva se slijedeća ovis-
Uvedemo li izraz H u obrazac za izračunava- nost zakretnog momenta turbine o količini
nje snage protoka:

N = -..9~y dobit ćemo:

75
Povećanjem srednjeg promjera D!, povećava
i
= V ~: , se koeficijent iskoristivosti ('YJh).

Značenje specifične težine isplake

Na temelju gore navedenih izraza karakteris-
tika turbine može se grafički prikazati kao na Dok je broj okretaja neovisan o specifičnoj
slici br. 11 i 12. težini isplake, dotle su zakretni moment, sna-
ga i gubitak pritiska direktno proporcionalni
Značenje srednjih promjera (D8) bušilice specifičnoj težini isplake.
Matematički to se može izraziti slijedećim ob-
S povećanjem srednjeg promjera CDs)bušilice rascima:
raste zakretni moment, snaga i koeficijent ko-
risnog hidrauličkog djelovanja.
Matematički taj je odnos izražen slijedećim
obrascem:
M = AM. n2 . D!5. y 17"-5 - ISKORIŠTENJE HIDRAULIČKE SNAGE
SISAUKE U TURBINSKOJ BUŠILICI*
gdje je:
AM- koeficijent proporcionalnosti za Ako isplačna sisaljka razvija snagu No, hidra-
ulička snaga turbine Nt, bit će za veličinu hi-
moment;
drauličkesnage Ngub,iegubljenu uslijed itrenja
AN - koeficijent propocionalnosti za u cirkulacionom 'sustavu, uvijek manja od No,
snagu. tj.
No - Ngub,
Analogno tome dobije se da je:
Po - Ptr
N = AN . n3 . D85. y
Budući da je Ptr = a . Q2, a Ngub = a . Q3,
Tablica br. 4 - Vrijednosti za D. I 'YJh gornji obrazac može poprimiti slijedeći oblik:
N, = Po . Q - a . Q3
Tip T12M3B - II" T12M3 - 7 '/." Tl2M3 4 ~" TS4A - ~"
bušlllce TS5B - 9" TS5B - 7'/." TS5E «I j.i" U kojem su:
Po - pritisak na isplačnoj sisaljci;
D. (cm)
Q - količina protoke (isplake);
16 13 11,7 7,0
P, - gubitak pritiska u turbinskoj bu-
0,65 0,57 0,50 0,4. šilici;
Ptr - gubitak pritiska uslijed trenja;
a - koeficijent trenja.
Pomoću navedenih obrazaca dobiva se slije-
deći odnos momenata i snage: * Ovo poglavlje napisao je Ivan Šmdij a