Dertig gevallen van mogelijke roofkunst in

collectie Boijmans
In de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam bevinden zich dertig
kunstwerken die mogelijk voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog door het nazibewind zijn
geroofd. Dat blijkt uit onderzoek dat het museum in Rotterdam onlangs heeft afgerond. Een
deel van de roofkunst is te zien op de tentoonstelling ‘Boijmans in de oorlog. Kunst in de
verwoeste stad’, die zaterdag opent.

De besmette stukken in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen kwamen aan het
licht in het kader van het onderzoek ‘Museale verwervingen vanaf 1933’, dat door 163 musea
in Nederland is uitgevoerd. Deze kunstinstellingen hebben hun collectie doorgelicht op
verwervingen die sinds 1933 zijn gedaan, het jaartal waarop in Duitsland het nazibewind aan
de macht kwam.

Eerder was er al onderzoek gedaan naar roofkunst in Nederlandse musea. Dat had zich gericht
op aankopen en schenkingen tijdens de bezetting en de periode direct daarna: de jaren 1940-
1948. Omdat de nazi’s echter al voor de Tweede Wereldoorlog waren begonnen met het
ontnemen van kunst aan vooral Joden, oordeelde de Museumvereniging in 2009 dat extra
onderzoek noodzakelijk was.

In oktober 2013 werden daarvan de eerste resultaten gepresenteerd. In 41 musea waren 139
kunstwerken aangetroffen waarbij het vermoeden bestond dat het om roofkunst ging. In
Museum Boijmans Van Beuningen waren negen mogelijk besmette kunstwerken gevonden,
waaronder het belangrijke schilderij De bewening van Christus van Hans Memling (ca. 1433-
1494). Boijmans was toen echter nog niet klaar met het onderzoek, evenals enkele andere
musea.

Veel van de kunst in Boijmans is afkomstig van verzamelaars, zegt Hanna Leijen, hoofd
Documentatiecentrum van het museum. ‘Die hadden niet altijd even goed hun verzameling
gedocumenteerd, waardoor veel en complex onderzoek nodig was.’ Sinds 2013 zijn er nog 21
verdachte kunstwerken uit de collectie bijgekomen, waardoor de teller nu bij afronding van
het onderzoek naar roofkunst in Boijmans op 30 staat. Leijen: ‘Maar dat kunnen er natuurlijk
nog meer worden als er weer iets wordt ontdekt.’

In totaal zijn tot nu toe in 42 musea 170 kunstwerken gevonden die mogelijk roofkunst zijn.
Het Rijksmuseum in Amsterdam, dat een van de grootste collecties heeft, is nog steeds bezig
met het onderzoek.

Alle gevonden roofkunst is op een website gepubliceerd (musealeverwervingen.nl), zodat

nazi-slachtoffers en hun nabestaanden daarin kunnen zoeken. Het onderzoek heeft in de
afgelopen vijf jaar claims tot gevolg gehad, waardoor er ook werken zijn teruggegeven – al
dan niet na een beslissing van de Restitutiecommissie, de instantie waaraan een oordeel kan
worden gevraagd. Veelal loopt het spoor echter dood, omdat de originele eigenaars en hun
families zijn vermoord door de nazi’s of omdat er geen bewijs meer is waarmee het eigendom
kan worden aangetoond.
https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/dertig-gevallen-van-mogelijke-roofkunst-in-
collectie-boijmans-br-~bf749a5f/

Nederlandse musea bieden onderdak aan

170 'geroofde' kunstwerken
Nederlandse musea hebben 170 kunstvoorwerpen in hun collecties die tussen 1933 en 1945
tijdens het naziregime vermoedelijk van Joden zijn geroofd, geconfisqueerd of gedwongen
verkocht. Dit blijkt uit een jarenlang onderzoek naar de herkomstgeschiedenis van de
collecties in musea.

Hieronder vallen 83 schilderijen, 26 tekeningen en 13 joodse rituele objecten. De stukken

liggen momenteel in 42 Nederlandse musea, meldt Trouw.

De Nederlandse museumvereniging vroeg haar leden in 2009 de mogelijk geroofde

voorwerpen vanaf 1933 tot en met het einde van de Tweede Wereldoorlog in kaart te brengen.
Aan het onderzoek deden 163 musea mee.

Volgens Trouw zijn vrijwel alle musea nu klaar met hun onderzoek, alleen het Rijksmuseum
heeft meer tijd nodig. De hele inventarisatie van betreffende stukken is te zien op de
website van het project Museale Verwervingen. Salomé met het hoofd van Johannes de Doper
van Jan Adam Kruseman in het Rijksmuseum staat op de lijst, evenals meerdere werken uit de
collectie van de Joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker, die momenteel in het bezit zijn
van verschillende musea.

Het doel van het onderzoek is om de eigenaren te vinden en het werk terug te geven. Museum
Boijmans van Beuningen, dat dertig van de kunstwerken in kwestie bezat, gaf er inmiddels
zes terug.

https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nederlandse-musea-bieden-onderdak-aan-170-
geroofde-kunstwerken~bf76c4e8/

In 42 Nederlandse musea hangt mogelijk

van Joden geroofde kunst

Na jaren onderzoek is duidelijk welke kunstvoorwerpen waarschijnlijk voor en tijdens de oorlog van
Joden zijn gestolen.
In de Nederlandse musea hangen of staan 170 kunstvoorwerpen die mogelijk voor of tijdens
de Tweede Wereldoorlog zijn geroofd van hun Joodse eigenaren. Daaronder zitten belangrijke
museumstukken, zoals ‘Salomé met het hoofd van Johannes de Doper’ van Jan Adam
Kruseman uit het Rijksmuseum in Amsterdam, ‘De Bewening’ door Hans Memling in
Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en een aquarel van Wassily Kandinsky in
het Stedelijk Museum in Amsterdam.

Alle musea die kunst uit oorlogstijd in bezit kunnen hebben, deden de afgelopen tien jaar
onderzoek naar mogelijke roofkunst in hun collecties. Vrijwel alle zijn daar nu mee klaar,
alleen het Rijksmuseum heeft meer tijd nodig.

Sommige van die 170 voorwerpen bestaan uit meerdere stukken, bijvoorbeeld een groep
tekeningen of aardewerk, zodat het uiteindelijk om enkele honderden voorwerpen gaat. 42
musea hebben met een dergelijke onduidelijke herkomst te maken, blijkt uit een inventarisatie
op de website van het project Museale Verwervingen vanaf 1933. Het doel van deze openbare
inventarisatie is om de eigenaren te vinden en het werk terug te geven.

Onbedoeld

Tijdens de Tweede Wereldoorlog roofden de nazi’s op grote schaal kunst. Zowel Hitler als
zijn rijksmaarschalk Göring stroopten Nederland af om kunst te vinden voor hun persoonlijke
museum. Duizenden schilderijen, tekeningen en andere kunstvoorwerpen werden geroofd of
voor een te lage prijs gekocht. Ook moesten Joden kunst achterlaten omdat ze moesten
vluchten.

Na de oorlog werd niet veel moeite gedaan om de rechtmatige eigenaren terug te vinden. Zo
kon het gebeuren dat deze werken onbedoeld in museumcollecties terechtkwamen. Pas vanaf
1997 ging de commissie-Ekkart het kunstbezit van de Nederlandse staat onderzoeken. Een
jaar later gingen de Nederlandse musea dat voor hun eigen collecties doen.

Dit jaar hebben, als laatste, ook het Haags Historisch Museum, de Prinsenhof in Delft en
Museum Boijmans van Beuningen hun onderzoek afgerond, aldus Sophie Olie, de secretaris
van de commissie Museale Verwervingen. Bij Boijmans, dat sinds 2010 zesduizend aankopen
uit de periode 1933-1948 heeft onderzocht, zijn dertig kunstvoorwerpen gevonden waarvan de
herkomst onduidelijk is. Zes daarvan, waaronder de tekening ‘Godsvertrouwen’ van Jan
Toorop, zijn al bij de rechtmatige eigenaar teruggekeerd. Bij de overige is het onzeker of het
museum ze kan houden. “Maar het recht moet zijn loop hebben”, zegt directeur Sjarel Ex.

Rijksmuseum

Ook de Koninklijke Verzamelingen zijn op deze wijze doorzocht. Het schilderij ‘Het Haagse
Bos met gezicht op Paleis Huis ten Bosch’ van Joris van der Haagen, dat in 1960 door
koningin Juliana was gekocht, is inmiddels teruggegeven aan de erven van de eigenaar.

Het Rijksmuseum doet er langer over omdat het verreweg de grootste collectie van alle musea
heeft. Het is sinds 2012 met vijf onderzoekers aan het werk, maar weet nog niet wanneer het
klaar is.
Als de rechtmatige eigenaar van een verdacht kunstwerk zich meldt, beslist in de meeste
gevallen de restitutiecommissie, die speciaal is opgezet voor claims op nazi-roofkunst, of het
stuk moet worden teruggegeven. Zo zijn sinds 2002 al 460 kunstwerken teruggegeven. Die
kwamen niet alleen uit musea, maar ook uit rijksbezit of uit particuliere handen.

Verschillende commissies en onderzoeksgroepen hielden zich de afgelopen jaren met dit

onderwerp bezig. Nu het onderzoek is afgerond, worden deze instanties ondergebracht bij het
instituut voor oorlogsdocumentatie NIOD, zodat de expertise behouden blijft. Er kunnen
immers nog steeds nieuwe gevallen ontstaan als musea nieuwe aankopen doen, benadrukt
Olie. “Al is de kans daarop klein, omdat musea nu altijd zullen kijken of het stuk een
duidelijke herkomst heeft.”

https://www.trouw.nl/cultuur/in-42-nederlandse-musea-hangt-mogelijk-van-joden-geroofde-
kunst~a1f9e1e6/