SERIJATSKO PRAVO U USTAVIMA SAVREMENIH MUSLIMANSKIH ZEMALJA. Fikret Karcic L. Uvod Serijat predstavija za muslimane normativni izraz njihove vjere éifi su glavni izvori objavijena Bozija rijed (Kur’an) i praksa Bozijeg Posia- nika. Te norme razvijene su u_jedinstveni vjersko-eti¢ki i pravni sis- tem putem nezavisnog pravnitkog rasudivanja (id2tinad) u razlicitim formama, uvazavanja obicaja (ade), opce koristi (masieha) itd. Zbog, funkcionalne povezanosti sa vjerom, Serijat za sve muslimane svijeta ima wlogu referentnog okvira i kriterija za ocjenjivanje valjanosti poje- dinaenih i kolektivnih akata. U op U tom syjeilu, rad koji ima za cilj da razmatra_ustavno-pravno reguiiranje odnosa Serijata i pozitivnog prava u vise od pedeset savremenih muslimanskih zemalja i zajednica po svojoj prirodi nije se mogao ba- viti kompleksnim historijsko-pravnim, drustvenim, politi¢kim i ideo- loskim aspektima koji su doveli do usvajanja odredenog ustavnog rjesenia Posto znatan bro} muslimana danas 2ivi u statusu manjine u ne- muslimanskim zemijama, u ovom radu bit ce posvecena paznja i tak: vim drzavama, sto moze pruziti odgovarajucu podlogu za poredenje vecinske i manjinske situacije, Prirodno, glavni metodi koristeni u ovom radu bit ce deskriptivni i komparativai 2) Vidi, Erwin & J. Rosenthal, Islam in the Mosler Nation State, Cambridge: Cam bridge University Mess, 1955. odnoss muslimana prema koncepta nacionalne dreave vidi, James P. Piseatori, Islam in a World of Nation States, Cambridge: Cambridge University Press: 1986, 76-101 3) Djelimicne informacije o #0) bogato| literaturi mogu se naci w: Laila al-Zavaini, A Bibliography of Islamic Law 1980-1993, Leiden: E. J. Brill, 1994 10SERIATSKO PRAVO U USTAVIMA SAVREMENIK MUSLIMANSKIN ZEMALIA II. Razvoj ustavnosti u muslimanskim zemljama Historija moderne ustavnosti, u smisiu uvodenja formainog, kodif- iciranog akta koji ureduje funkcionisanje dr2ave, u musiimanskiin zemiljama zapotinje polovinom 19. stoljeca. Od tog doba pa nadalje u muslimanskim zemljama su“prOglaSeni brojni dokumenti koji pred- stavljaju medase na putu razvoja savremene muslimanske ustavnos- ti U takve dokumente spadaju: Khatt-i sherif od Giilhane od 3. no- vembra 1839, Khatti humayun od 18. februara 1856, Osmanlijski ustav (Qanun-i asasi od 23. decembra 1876, tuniski Temeljni pakt (Aha al-aman) od 9. septembra 1857, egipatski Osnovni zakon (al Laiha al-asasiyya) od 7. februara 1882, iranski Osnovni zakon od 5. augusta 1906, afganistanski Osnovni zakon (Nizam-name- asasi-yi dawiat-i aliyya-i Afghanistan) iz aprila 1923, itd.‘ ‘Termini koristeni da oznace ustav u prvom periodu razvoja mod- ere ustavnosti u muslimanskim zemljama pokazuju da je konstitu- cionalizam bio nasionjen i teorijski opravdan praksom politi¢kih mus- limanskih autoriteta da u tom svojstvu izdaju pravne propise (ganun) 4 oblastima I pltanina koje nisa bila detalfno regulirana Serijatom> Glavni izvort Serijata tretirali su uredenje drzave na natelan na¢in i vrlo brzo, vec od druge polovine I. stoljeca H. / 7. stoljeca n. e., poli- titke viasti preuzele su nadieznost u tom podrugju. Musiimanskim pravnicima (fugaha) ostaio je samo da teorijski elaboriraju i obrazlazu akie politi¢ke viasti i bave se pretezno pitanjima privatno-pravne pri- rode. Uredenje drzave je éak i teorijski tretirano u djelima koja su skupno nazvana al-ahkam al-sultaniyya (viadarski propisi) ii al- siyasa al-sharivya (Serijatska politika). Historijski proces razdvajanja muslimanskog vjerskog i politi¢kog vodstva nakon uspostavijanja dinastije Emevija (Banu Umayya) naSao je izraza, izmedu ostalog, iu zasebnom grupiranju propisa 0 organizaciji viasti u cjelini fikha (islamske pravne nauke). Taj proces kao i autoritarne tendencije u mnogim miuslimanskim drzavama tok- om historije doveli su do toga da je rano zapoteti_ razvoj ustavnosti kod muslimana, oznacen Medinskim ustavom (Sahifa) iz doba Bozijeg Poslanika, bio prekinut a konstitucionalizam ozivijen tek po- F*Dastur, Encyclopaedia of Islam (Bi), 2nd ed, vol. l, 638-677. 5) “Kanan”, El, vol. 1V, 556-562, 5) Najpoznatija takve djela su Absivasa al-sharivya hanbeliskog autore Ton Tay- miyya (a, 72/1328) 1 ALahkam a-sultaniyya fafiskog ucenjaka Al-Mawardije (u. 450/108). u