Η ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΛΥΠΙΟΥ PDF

Γραμμένου Ευαγγελία «Η σωματικότητα και η απώλεια στον “τόπο” της
Λυπιού: μια περιδιάβαση στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ»
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η σωματικότητα και η απώλεια στον «τόπο» της Λυπιού:

μια περιδιάβαση στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη -
Ρουκ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΟΥ
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΓΚΟΥΛΟΣ
“Der kuss, Klimt, Belvedere Wien
ΠΑΤΡΑ ΜΑΙΟΣ 2018
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 1

© ΕΑΠ, 2018
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή
(«συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής
πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια
χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού,
παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή
και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ
ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής
ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν
σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας
του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση,
αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση,
εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση,
τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς
τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο
συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του
δικαιωμάτων.


«Λυπιού λέω τον τόπο που επινόησα
για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη
μια κατάσταση που εντείνεται ακατάπαυστα
αφού όλα τα ωραιοποιημένα τοπία του τέλους
αρχίζουν να μυρίζουν μουχλιασμένα νερά
και καρπούς σάπιους».1
1
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, «Λυπιού», στο: Ποιήματα 1963-2011, Καστανιώτης, Αθήνα 2014, σ. 349.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η σωματικότητα και η απώλ εια στον «τόπο» της Λυπιού:

μια περιδιάβαση στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη -Ρουκ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΟΥ
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΓΚΟΥΛΟΣ


Πίνακας περιεχομένων
Πίνακας περιεχομένων.............................................................................................................. 7
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ............................................................................................................................... 8
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ................................................................................................................................. 9
ABSTRACT ................................................................................................................................ 11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ................................................................................................................................. 13
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗ Β' ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ
ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ ...................................................................................................................... 17
1.1. Περιοδολόγηση ............................................................................................................ 18
1.2. Η αναζήτηση της έμφυλης ταυτότητας ........................................................................ 22
1.3. Ποιητικές περίοδοι ....................................................................................................... 27
1.4. Η ποίηση του σώματος................................................................................................. 38
1.4.1. Σώμα και ερωτικό συναίσθημα............................................................................. 38
1.4.2. Σώμα και χρόνος.................................................................................................... 53
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΤΟ ΝΗΠΕΝΘΕΣ ΣΩΜΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΟΙ
ΑΠΕΝΘΕΙΣ ΝΕΟΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ........................................................................................ 63
2.1. Οι αρχετυπικοί μύθοι ................................................................................................... 63
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ
ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ ...................................................................................................................... 79
3.1 Αυτοαναφορικοί προσδιορισμοί .................................................................................. 79
3.2. Διάλογος με της ομοτέχνους ........................................................................................ 87
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ..................................................................................................................... 97
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΧΤΙΣΜΕΝΑ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΝΑ ΞΕΝΟ ΣΩΜΑ .............................................................. 102
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗ- ΡΟΥΚ ................................................ 118
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ....................................................................................................................... 120

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρώτα από όλους τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ.

Αθανάσιο Κούγκουλo, ο οποίος στάθηκε δίπλα μου από την πρώτη στιγμή, με τον
διαρκή εμπλουτισμό της βιβλιογραφικής αναζήτησης, την επιστημονική του
καθοδήγηση, τις εύστοχες παρατηρήσεις και τις διορθώσεις του στο σώμα της
διπλωματικής εργασίας. Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω και προς τον κ.
Νικόλαο Μαθιουδάκη, επίσης επιβλέποντα της συγκεκριμένης εργασίας για τον
χρόνο που αφιέρωσε διαβάζοντας την εργασία και για τα σχόλια και τις λεπτομερείς
παρατηρήσεις του.
Θα ήθελα ακόμα να ευχαριστήσω την Άννα Γρίβα, για τη βοήθεια της, τόσο στο
ταξίδι της ανακάλυψης της ποίησης της Ρουκ, όσο και στην προσωπική ποιητική μου
διαδρομή.
Τέλος, η εργασία αυτή δεν θα υλοποιούνταν, αν δεν υπήρχε η βοήθεια των δικών μου
ανθρώπων, οι οποίοι έδειξαν υπομονή και ανεκτικότητα στη διάρκεια εκπόνησης
αυτής της εργασίας. Τους ευχαριστώ πολύ.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η ποίηση είναι το όχημα μέσω του οποίου, εδώ και χιλιετίες, ο άνθρωπος εκφράζει τα
συναισθήματά του, είτε ατομικά είτε εκπροσωπώντας το σύνολο, γενόμενος
αχθοφόρος παντοίων συναισθημάτων. Κυρίως τα συναισθήματα αυτά έχουν να
κάνουν με την βαθύτερη ουσία του ανθρώπινου είναι, την υπαρξιακή αγωνία και τη
θλίψη, όταν συνειδητοποιεί το εφήμερο. Το βάρος αυτών των συναισθημάτων
κατατρύχουν το σώμα, άρα την ίδια την ύπαρξη, ακόμα κι όταν γίνεται αναφορά σε
ζωοποιά συναισθήματα όπως ο έρωτας.
Η σύγχρονη ποίηση του 20ου αιώνα, κατά τον Watkin, έχει ως κεντρικό θέμα της την
απώλεια, ακόμα και όταν το ποίημα φαίνεται πως γιορτάζει.2 Η ποίηση της
Αγγελάκη-Ρουκ, είναι μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα περίπτωση ποιητικής φωνής.
Ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά και μετέρχεται διάφορα και
διαφορετικά μοτίβα πένθους, συχνά επαναλαμβανόμενα, σωματοποιώντας την
ποιητική ελεγεία της, ακόμα και όταν εκθειάζει ένα έξοχο ερωτικό βίωμα σε πείσμα
της οχληρής επίγνωσης της απώλειάς του.
Η Ρουκ εκφράζει τον θρήνο του ανθρώπου για το εφήμερο σώμα και δίχως
υπερβολική ρητορική προσπαθεί να νικήσει τον χρόνο και να ελαχιστοποιήσει τις
ζημιές που αυτός προκαλεί, με μέσο τον ποιητικό λόγο. Ένας δρόμος που ακολουθεί
είναι η υιοθέτηση αρχαίων ελληνικών μύθων, ακόμα και αν τους χρησιμοποιεί για να
ακυρώσει τον αρχικό συμβολισμό τους.
Επίσης, η τοπιογραφία της μελαγχολίας πραγματώνεται με τον διάλογο της Ρουκ με

την ίδια την τέχνη της ποίησης. Γράφει δηλαδή ποιήματα για τον ρόλο της ποίησης
στη διάσωση τόσο του σώματος όσο και των παρελθοντικών ερώτων τους οποίους η
ποιήτρια νοσταλγεί, αφού πια έχουν περάσει ανεπιστρεπτί.
Άλλοτε πάλι ανοίγει διάλογο με άλλους ποιητές, πότε έκδηλο και πότε υπόγειο, και
μέσα από αυτόν δημιουργεί νέα ποιήματα, τα οποία δημιουργούν την ιδιαίτερη
ποιητική φωνή της Ρουκ. Μια αντιπροσωπευτική φωνή της Β’ μεταπολεμικής
2
William Watkin, “Taking steps beyond elegy: poetry, philosophy, lineation, and death”, Textual
Practice 23: 6 (2009), σσ. 1016-1017.
ποίησης, η οποία με τον θρήνο της εκφράζει πολύ δημιουργικά την ποίηση της
απώλειας και τον θρίαμβο του σώματος.
Λέξεις κλειδιά: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, σώμα, χρόνος, απώλεια, Β’

μεταπολεμική ποιητική γενιά

ABSTRACT
Poetry is the vehicle through which, for millennia, man expresses his feelings, either
individually or by representing the whole, begotten portent of all kinds of emotions.
Mostly these feelings have to do with the deeper essence of human being, existential
anxiety and sadness when realizes the ephemeral. The weight of these emotions
enlivens the body and furthermore, the deepest existence, even when it refers to life-
like emotions as love.
The modern poetry of the 20t h century, according to Watkin3, has as its central theme
the loss and even in those cases where the poem seems to be celebrating. The poetry
and the poetics of katerina Angelaki-Rooke are particularly interesting case of poetic
voice. She belongs in the Second Post-War poetry generation and has various and
different motives of mourning, often recurring, sapping her poetic elegy, even when
she exudes a superlative erotic experience in painful awareness of its loss.
Rooke expresses man's lament for the ephemeral, and without excessive rhetorical
mode, she tries by poetic speech, to defeat the time and minimize the damage he
causes. A path that follows to achieve this is the adoption of ancient Greek myths,
even if she uses them to cancel their original symbolism.
Also, the topiography of melancholy is intensified by Rooke’s dialogue with the art
of poetry itself. She writes poems about the role of poetry in rescuing both, the body
itself and the love that belong to the past and now the poetess is nostalgic for, because
they have gone unreachably.
Sometimes she opens up a dialogue with other poets, obvious or latent, and through
him creates new poems. Poems that are making Rooke’s poetical voice: a
representative Greek woman poet of Β’postwar poetry, who, through her mourning,
expresses very creatively the poetry of loss and the triumph of body.
Keywords: Katerina Anghelaki-Rooke, body, time, loss, B’ post war poetry generation
3
William Watkin, “Taking steps beyond elegy: poetry, philosophy, lineation, and death”, Textual
Practice 23: 6 (2009), σσ. 1016-1017.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αντικείμενο της συγκεκριμένης εργασίας υπήρξε η ποίηση της Αγγελάκη- Ρουκ, μια
ποίηση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αποτελεί μια από τις φωνές της δεύτερης
ποιητικής μεταπολεμικής γενιάς. Η ανάγνωση του έργου της, από το πρώτο εκείνο
ποίημα της «Μοναξιά» ως το τελευταίο «Εξομολόγηση μπροστά στον καθρέφτη»,
έγινε το βασικό εργαλείο της μελέτης αυτής. Η εργασία είχε στόχο την εύρεση των
θεματικών παραμέτρων του ποιητικού corpus της αλλά και τον εντοπισμό της
εξελικτικής πορείας του πνευματικού τέκνου του Καζαντζάκη. Μια πορεία που έως
σήμερα δεικνύει πως δεν ντρόπιασε ούτε τον πνευματικό της πατέρα ούτε και την
μούσα της ποίησης.4
Η απώλεια, η στέρηση, ο θάνατος ως αναπόφευκτο δεδομένο της ανθρώπινης

ύπαρξης συνιστούν προβληματισμούς για τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Η
θρηνητική λοιπόν τονικότητα υφίσταται στην ποίηση της Ρουκ αλλά παράλληλα
κυριαρχούν και κάποια άλλα θεματικά μοτίβα τα οποία η ποιήτρια καλλιεργεί με
επιμονή. Το σωματοποιημένο βίωμα, η γυναικεία ζωή σε παρελθοντικούς χρόνους
αλλά και σε σχέση με το παρόν είναι τραυματικές εμπειρίες τις οποίες η ποιήτρια
εκφράζει άλλοτε κραυγαλέα κι άλλοτε υπόγεια. Δημιουργείται έτσι, ένας κυρίαρχος
ρητορικός τρόπος, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο λέξεων και εικόνων που έχουν ως
κοινή συνισταμένη την θλίψη και τη μελαγχολία αλλά και την εμμονή στη βάσανο
του σώματος. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης της Ρουκ, η ελεγειακή
τονικότητα, η καταφυγή στη μνήμη, το σώμα ως κεντρομόλος δύναμη της ζωής,
μπορούν να ενταχθούν σε μια γενικότερη συζήτηση που σχετίζεται με την ανανέωση
της παραδοσιακής ποίησης του 20ου και 21ου αιώνα. Εξάλλου, μόνιμοι σχεδόν τόνοι
στην ποίηση των χρόνων αυτών ήταν η αίσθηση της απώλειας και το πένθος, τα
οποία χαρακτηρίζουν το συναίσθημα της μελαγχολίας, το μπωντλαιρικό spleen,
μολονότι προτρέπουν στην αφήγηση της ζωής:5 “A death prompts the narration of a
4
Η ίδια η ποιήτρια έχει εξομολογηθεί την προτροπή του νονού της Καζαντζάκη: «Κλωσσοπούλι του
Παρνασσού, μη με ντροπιάσεις»: συνέντευξη στην Άννα Καρτάλη, διαθέσιμο στον ιστότοπο
https://artic.gr/sinenteuxi-me-tin-katerina-aggelaki-rouk, τελευταία ανάκτηση 26/03/18.
5
David Kennedy, Elegy, Routledge, London and New York 2007, σ. 57.
life. The particularities of that life become crucial in the face of the anonymity of
death”. Ο ποιητικός τόπος της Ρουκ, το νηπενθές, εκφράζει τον ζόφο της μελαγχολίας
αλλά δεν δαιμονολογεί για το συναίσθημα αυτό κι ούτε το χαρακτηρίζει ως
παθολογική κατάσταση. Αντίθετα, το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης της Ρουκ
βιώνει την απώλεια με έναν αντί-ελεγειακό τρόπο εμμένοντας αφ’ ενός στην
παρηγοριά της ποίησης και αφ’ ετέρου στον εναγκαλισμό με μια γήινη
πραγματικότητα. Η δράση βέβαια της ποίησης, μπορεί είναι ολιγόστιγμη και
ψευδαισθητική, εν τούτοις καταφέρνει να συναιρέσει το έσω σώμα με τις εξωτερικές
συνθήκες και να λειτουργήσει μεταμορφωτικά.
Η ανάδειξη λοιπόν της σωματικότητας ως πυλώνα της ποίησης της Αγγελάκη-Ρουκ,

ιδωμένης υπό το πρίσμα των πολλαπλών μεταμορφώσεών της, υπήρξε βασικός
στόχος της εργασίας. Το σώμα, στην ποίηση της Ρουκ, δεν αποτελεί πια μια αδρανή
ύλη αλλά τονίζονται οι άξονες ενός βιωμένου σώματος, είτε με τη μορφή της
έλλειψης, είτε με τη μορφή του έρωτα. Καταφέρνει το υποκείμενο της ποιητικής
αφήγησης να ξεπερνά τα όρια του θυμού κατά της ανδρικής παρουσίας ή καταπίεσης
και να καθιστά πιο έντονη τη θηλυκότητα. Με την οπτική αυτή, οι ηρωίδες της Ρουκ
είναι απλές καθημερινές γυναίκες, όπως η Γιαννούσα, από την ποιητική συλλογή
Επίλογος αέρας του 1990. Όμως, και όταν τα υποκείμενα της ποιητικής αφήγησης
είναι γνωστά μυθολογικά πρόσωπα, ανατρέπουν τον αρχικό μύθο και επαναστατούν
στην ανδροκρατική απαίτηση φίμωσης της γυναικείας τους φωνής.6 Ουσιαστικά, η
Ρουκ συγκροτεί με την ποίησή της ένα νέο πεδίο προβληματισμού: προσπαθεί να
διαχειριστεί την απουσία ενός «εσύ» και να αποφύγει τόσο την αυτοακύρωση όσο και
τον φόβο του κενού. Για τον λόγο αυτό, απομακρύνεται από την απλή βιολογική
διαφοροποίηση των φύλων και μετατοπίζει το ενδιαφέρον της στη χειραφέτηση και
αυθυπαρξία της γλώσσας του ποιητικού υποκειμένου:7 “ (…) to exhibit her womanly
consciousness, and to show the world that her consciousness was awakened as a
man’s and that she had the right to an active witness”. Η ποίησή της, για την επίτευξη
των στόχων αυτών, εξετάστηκε με όρους ειδολογικούς και γραμματολογικούς αλλά
και ποιητικούς.
6
Christopher Robinson, “Helen or Penelope? Women writers, myth and the problem of gender roles”,
στο: Macridge Peter (ed.), Ancient greek myth in modern greek poetry, essays in memory of C.A.
Trypanis, Frank Cass and Co. LTD, London, 1996, σσ. 109-120.
7
Katerina Anghelaki-Rooke, “Sex Roles in Modern Greek Poetry”, Journal of Modern Greek Studies
1:1 (May 1983), σ. 142.
Τεχνικά, η παρούσα εργασία χωρίστηκε σε τρία κεφάλαια και έρεισμα των τριών
κεφαλαίων υπήρξε η αναζήτηση και η επιβεβαίωση της έντονης σωματικότητας. Σε
κάθε κεφάλαιο συζητάμε τις έννοιες που αποτέλεσαν το έρεισμα της εργασίας μας
και ερμηνεύονται τα ποιήματα της Ρουκ ώστε να αναδειχθούν εκείνα τα leit motiv
που ενισχύουν την αρχική μας άποψη ότι πρόκειται για μια ποίηση που θρηνεί για το
σώμα και την απώλειά του. Ουσιαστικά πρόκειται για μια περιπέτεια του σώματος, η
οποία συνέχει το ποιητικό της έργο είτε ως εγκιβωτισμός σε ένα ερωτικό χθες είτε ως
απουσία του έρωτα στο τώρα είτε ως φόβος επερχόμενου θανάτου στο αύριο.
Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά

γνωρίσματα της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, καθώς και στα γνωρίσματα του
σωματοποιημένου βιώματος, έτσι όπως το συλλαμβάνει η ποιητική φωνή της
Αγγελάκη-Ρουκ. Μια φωνή που εξελίσσεται μέσα από τις ποιητικές συλλογές
απεκδυόμενη τον γυναικείο μυθολογικό μανδύα των πρώτων συλλογών και
υιοθετώντας στις κατοπινές συλλογές την ταυτότητα του θνητού πάσχοντος
ανθρώπου, ο οποίος θρηνεί με το σώμα και για το σώμα. Ένας θρήνος όμως που
πραγματώνεται με μια καθ’ όλα ελεγχόμενη υπέρβαση ενός κανονιστικού
ρεαλιστικού ρυθμού. Καταφέρνει έτσι να θρηνήσει για το σώμα που ο πανδαμάτωρ
χρόνος υφαρπάζει, ενώ ταυτόχρονα υμνεί τις απεριόριστες δυνατότητές του πάνω
στη φθοροποιό δύναμη του χρόνου και του θανάτου κατ’ επέκταση.
Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μελέτη της χρήσης αρχαιοελληνικών μύθων και
ονομάτων που ενέχουν τη θέση συμβόλων τα οποία η ποιήτρια καταφέρνει να
αναδείξει ως κεντρικά στοιχεία της ποίησής της, φερέφωνα του απέλπιδα
σωματοποιημένου πόνου. Διαπιστώνεται ότι οι μορφές που δανείζεται, της γίνονται
πολύτιμοι φίλοι με τους οποίους συνομιλεί αναπτύσσοντας συναισθηματικές σχέσεις
μετατρέποντάς τες σε σύμβολα που διαπερνούν τις εποχές με την φωτεινή ύλη των
ονομάτων τους.
Στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας εντοπίζονται αυτοαναφορικά σχόλια στα ποιήματα
ποιητικής της. Εδώ διαπιστώνεται ότι η ποιήτρια διαχειρίζεται την ποίηση ως ατραπό
για την έκφραση άφατων θεμάτων όπως είναι η φθορά και ο χρόνος. Η τέχνη της
ποιήσεως μετατρέπεται σε μια ελεγεία για το σώμα που χάνει τον βασικότερο ρόλο
του, ως εργαλείο για την εμβίωση του ερωτικού συναισθήματος. Επίσης, γίνεται
αναφορά στον νοερό διάλογο τον οποίο η ποιήτρια πραγματοποιεί με τους

ομοτέχνους της, στους οποίους άλλοτε αφιερώνει ποιήματά της και από τους οποίους
άλλοτε εμπνέεται. Τα ποιήματα που δημιουργούνται μέσα από τον διάλογο αυτό
περιστρέφονται γύρω από το σώμα που φαίνεται να νοηματοδοτεί την ύπαρξη ακόμα
και όταν είναι γερασμένο ή και νεκρό.
Έτσι, μέσα από τα κεφάλαια της εργασίας αυτής, μπορούμε να αντιληφθούμε το

διαφορετικό στίγμα που η ποιητική της Ρουκ προσδίδει στην ποίηση: μια νέα
αίσθηση, σωματική που επέρχεται σαν απότοκο της απώλειας αλλά και της
σωματοποίησης των συνθηκών του εξωτερικού κόσμου.

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:
Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗ Β'
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΛΑΚΗ-
ΡΟΥΚ
Οι εποχές του σώματος

Η εμφιλοχώρηση της απώλειας στη ζωή ενός ατόμου, ουσιαστικά συνιστά μια καίρια
φάση και λαμβάνει πολύ πιο διευρυμένο νόημα από αυτό που εμπεριέχει η λέξη
«θάνατος» ή η λέξη «απουσία». Η απώλεια μπορεί να αφορά, κατά τον Freud στο
έργο του Πένθος και μελαγχολία, σχέδια της ζωής ή και μια αυταπάτη.8 Η παραδοχή
ότι ο εαυτός μας είναι πεπερασμένος και άρα έχει ελλείψεις και κενά, μεταφράζεται
με την αίσθηση μιας απώλειας. Η αντίδραση του υποκειμένου στην απώλεια είναι το
πένθος, λέξη ετυμολογικά προερχόμενη από το αρχαίο ελληνικό ρήμα πάσχω. Ο
Freud εισάγοντας τον όρο αυτό επισημαίνει ότι το υποκείμενο που πενθεί ταυτόχρονα
εμφορείται από ένα ναρκισσιστικό πλήγμα, δηλαδή μια παραίτηση από την ιδεατή
εικόνα ενός πλήρους «εγώ», ενώ ταυτόχρονα υπερεπενδύει στο αντικείμενο που
έχασε μέσω των συνεχών μνημονικών επιστροφών και επικλήσεων του. Η ίδια η
ποιήτρια επισημαίνει τον ελεγειακό τόνο της ελληνικής ποίησης: «Modern Greek
poetry as a whole is mainly inspired by death. Its general tone is elegaic, its central
theme loss, its mythology resurrection». 9
Το ποιητικό έργο της Ρουκ περιγράφει μια κατάσταση καθ’ όλα δραματική, καθώς το
ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζεται εγκλωβισμένo σε έναν ασφυκτικό κλοιό, από τον
οποίο φωτεινή διέξοδος είναι η επιστροφή στο θαλερό παρελθόν. Ένα χθες το οποίο η
ποίηση μεταστοιχειώνει έχοντας ως δομικό υλικό το σωματικό ερωτικό βίωμα.
8
Sigmund Freud, “Mourning and Melancholia”, στο: The Standard Edition of the complete
psychological works of Sigmund Freud, μτφ. James Strachey, VXIV, The Hogarth Press and the
Institute of Psycho-analysis, London 41968, σ. 243.
9
Katerina Anghelaki-Rooke, “Sex Roles in Modern Greek Poetry”, ό.π., σσ. 145-146.
1.1. Περιοδολόγηση
Η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ ανήκει στη Β’ μεταπολεμική γενιά, παρά τους
κινδύνους οι οποίοι ελλοχεύουν στην προσπάθεια ταξινόμησης και χωροθέτησης του
κοινωνικού και πολιτιστικού γίγνεσθαι στο οποίο ανήκουν οι ποιητές της
συγκεκριμένης περιόδου.
Ο Λίνος Πολίτης μιλάει για μια δεύτερη ομάδα μεταπολεμικών ποιητών που δεν
διαφοροποιείται πολύ από την πρώτη, αποφεύγοντας εν τούτοις να χρησιμοποιήσει
τον όρο γενιά.10 Ήδη από το 1929 ο Γεώργιος Θεοτοκάς στο έργο του Ελεύθερο
Πνεύμα ταυτίζει τη γενιά με τη νεότητα υπογραμμίζοντας την έντονη παρουσία μιας
νεότερης ομάδας λογοτεχνών, σε αντίστιξη με τους παλαιότερους.11
Για τον όρο γενιά και τη σημασία του, αναφέρουμε την άποψη του Γιώργου Αράγη, ο
οποίος υποστηρίζει πως, η λέξη «γενιά» δεν έχει αυτονόητο περιεχόμενο και είναι
θεμιτό, όταν τη μεταχειριζόμαστε να καθορίζουμε και το νόημα που της
προσδίδουμε.12 Κριτήριο βέβαια προσδιορισμού είναι η ηλικία, καθώς και το
πολιτισμικό αλλά και κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο επηρεάζει και τους τρόπους
λογοτεχνικής έκφρασης. Βέβαια η απόπειρα να χαρτογραφηθούν οι ποιητικές φωνές
και να στεγαστούν κάτω από έναν τίτλο, ερμηνεύεται από τον Θανάση Κούγκουλο ως
εξής:
Η χρήση αυτών των διακριτικών κατηγοριών προϋποθέτει μια αντίληψη για τη
λογοτεχνία που μπορεί να συμπυκνωθεί στη φράση των πρωτοπόρων θεωρητικών
R. Wellek - A. Warren: «Η λογοτεχνία εμφανίζεται μέσα σ’ ένα κοινωνικό
πλαίσιο, ως μέρος ενός πολιτισμού, μέσα σ’ ένα περιβάλλον». Πρόκειται για μια
αντίληψη μαρξιστικής καταγωγής, που αποδέχεται ότι η κοινωνία συνδιαλέγεται
10
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης,
Αθήνα 1989, σ. 334.
11
Γιώργος Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα, επιμ. Κ. Θ. Δημαράς, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα
1998, σσ. 55-56. Βλ. και Τάκης Καγιαλής, Η επιθυμία για το μοντέρνο. Δεσμεύσεις και αξιώσεις της
λογοτεχνικής διανόησης στην Ελλάδα του 1930, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007, σσ. 183-185.
12
Γιώργος Αράγης, «Εισαγωγή», στο: Ανέστης Ευαγγέλου - Γιώργος Αράγης (επιμ.), Δεύτερη
μεταπολεμική γενιά (1950-2012). Ανθολογία, Gutenberg, Αθήνα 22017, σ. 23.
στενά με τη λογοτεχνία και ότι η δεύτερη απορροφά, συνειδητά ή ασυνείδητα τον
αντίκτυπο της ιστορίας, η οποία έχει κατεξοχήν συλλογικό χαρακτήρα.13
Το βασικό πρόβλημα του όρου γενιά είναι η εύρεση χρονικών ορίων, ώστε οι
συμβατικές τομές να δικαιολογηθούν και να εκτιμηθούν τα πνευματικά και
καλλιτεχνικά μορφώματα μιας περιόδου. Την αμφισβήτηση του για τον συγκεκριμένο
όρο εκφράζει και ο Τόλης Καζαντζής τονίζοντας μάλιστα ότι ο όρος γενιά
«χρεωκόπησε», κυρίως για δύο λόγους: ο ένας λόγος αφορά το ύποπτο παρελθόν της
και ο άλλος αφορά την «κατά το δοκούν» σημασιοδότησή της.14 Αντιρρήσεις σχετικά
με την ορθότητα της γενεαλογικής κατάταξης, εκφράζει επίσης ο Βύρων Λεοντάρης,
ποιητής και ο ίδιος που κατατάσσεται στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Ο Λεοντάρης
είναι ιδιαίτερα αντίθετος στις όποιες ταξινομήσεις καθώς, όπως υποστηρίζει, όσοι
επιχειρούν να το κάνουν «έχουν πάρει πολύ σοβαρά και μάλλον πολύ ζεστά την
αποστολή τους αυτή».15
Η περιοδολόγηση, κατά τον Orecchioni, αποτελεί, «πίσω από ένα αθώο κάλυμμα,
στοιχείο μιας μαζικής ιδεολογικής επένδυσης».16 Αυτό συμβαίνει γιατί οι έννοιες τις
οποίες μεταχειριζόμαστε σχετικά με τις τομές που αφορούν την ιστορική συνέχεια,
διαμορφώνονται κατ’ανάγκη σε συνάρτηση με την ιστορία της φιλοσοφίας αλλά και
με τον ορισμό που δίνουμε στη λογοτεχνία: «αυτή η φιλοσοφία, αυτός ο ορισμός
είναι στην ουσία ιδεολογικός».
Εν τέλει ο όρος «γενιά», βοηθητικός πολύ ή ελάχιστα στην αυτοσυγκρότηση μιας

λογοτεχνικής ταυτότητας, έχει φτάσει ως τη σύγχρονη εποχή συνεπιφέροντας και τον
κατακερματισμό της χρήσης του αλλά και την αδυναμία διαιώνισης μιας τέτοιας
κατηγοριοποίησης, τόσο της ποίησης όσο και των ποιητών. Πάντως η περιοδολόγηση
καθίσταται σχεδόν υποχρεωτική, για να μπορέσουμε να διεισδύσουμε στον αχανή
χώρο της λογοτεχνίας, για την εξυπηρέτηση μιας μεθοδολογικής μελέτης, παρότι
τελικά τα όρια της ποίησης διαφυλάττονται μονάχα μέσα στο σώμα της.
13
Θανάσης Β. Κούγκουλος, «Συνηγορία του “ιδιωτικού οράματος”. Ο Ηλίας Κεφάλας και η κριτική
για την ποιητική γενιά του 1980», Μανδραγόρας 36 (Ιούνιος 2007), σ. 101.
14
Τόλης Καζαντζής, «Μεταπολεμική ποίηση: ακαταστασία και διευθετήσεις», Σημειώσεις 25 (Ιούνιος
1985), σ. 48.
15
Βύρων Λεοντάρης, «Η ακαταστασία της Ελληνικής μεταπολεμικής ποίησης», Σημειώσεις 24
(Νοέμβριος 1984), σσ. 35-36.
16
Pierre Orecchioni, «Το πρόβλημα της περιοδολόγησης στην Ιστορία της Λογοτεχνίας», Ο Πολίτης
20 (Ιούνιος-Ιούλιος 1978), σ. 64.
Η Β’ μεταπολεμική γενιά περιλαμβάνει όσους γεννήθηκαν μεταξύ του 1929 και του
1940 και εμφανίζονται στη λογοτεχνία στα μέσα του 1950 έως και τα μέσα του
1960.17 Την πρόταση του μελετητή Αργυρίου για συστεγασμό στη δεύτερη
μεταπολεμική γενιά εξήντα εννέα ποιητών, ασπάζονται και άλλοι πολλοί μελετητές,
όπως ο Τάκης Καρβέλης, ο Βαγγέλης Κάσσος, ο Ερατοσθένης Καψωμένος και άλλοι.
Πάντως ο Λεοντάρης, τον όρο μεταπολεμικότητα, προσπαθεί να τον ορίσει με βάση
τρεις παραμέτρους:18 αρχικά κάνει αναφορά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου θα
λέγαμε ότι κονιορτοποιήθηκε κάθε ουμανιστική ιδέα, δεύτερον το γεγονός της
Χιροσίμα που με την τραγικότητά του αντικατέστησε τον όρο δημιουργία με τον όρο
αποδημιουργία και τέλος, η συνειδητοποίηση ότι στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου
πολέμου ουσιαστικά ηττήθηκε όχι μόνο ο φασισμός αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος.
Δηλαδή το ίδιο το περιεχόμενο της μεταπολεμικής εποχής μας κάνει να δυσπιστούμε
απέναντι στην προσπάθεια διαφοροποίησης της μεταπολεμικής γενιάς σε πρώτη και
δεύτερη, εφόσον τα βιώματα ήταν κοινά και τραυματικά. Επομένως η μεταπολεμική
ποίηση είναι η ποίηση που κατατρύχεται από αυτό που μπορεί να ονομαστεί ως ρίγος
της μεταπολεμικότητας.
Για τον Καψωμένο πάλι, η μεταπολεμική λογοτεχνική παραγωγή της περιόδου που
εξετάζεται, παρουσιάζει μια ιδιαίτερα στενή συνάρτηση με τις ιστορικοπολιτικές
συνθήκες της αντίστοιχης περιόδου. Αυτό θα πει πως δεν εκφράζει μονάχα την
προβληματική της εποχής της (το οποίο είναι αυτονόητο) αλλά αντλεί πρωτίστως την
πρωτογενή ύλη από τα σύγχρονα τραγικά γεγονότα των ραγδαίων ανακατατάξεων
που λαμβάνουν χώρα στην ελληνική μεταπολεμική κοινωνία, καθώς και των
τραγικών συνεπειών που αναμφισβήτητα έχουν τόσο σε ατομικό, όσο και συλλογικό
επίπεδο. Επομένως, εκτός των άλλων, συνιστά και μια ιστορική μαρτυρία μιας
ολόκληρης εποχής και της σημασιολόγησής της.19
Παρά το γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε πιο πολύ με ξεχωριστά άτομα και όχι με
σύνολα λόγω των αποκλίσεων που υφίστανται στους κόλπους της ίδιας της γενιάς,
μπορούμε να δούμε τη διάκριση των ποιητών σε τρεις ομάδες ανάλογα με την οπτική
17
Αλέξανδρος Αργυρίου, «Σχέδιο για μια συγκριτική της μοντέρνας ελληνικής ποίησης», Διαβάζω, 22
(Ιούλιος 1979), σ. 31.
18
Βύρων Λεοντάρης, «Η ακαταστασία της Ελληνικής μεταπολεμικής ποίησης», ό.π., σ. 35-36.
19
Ερατοσθένης Καψωμένος, «Η ελληνική λογοτεχνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο (1945-
1967)», στο: Η ελληνική κοινωνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο (1945-1967), Ίδρυμα Σάκη
Καράγιωργα, Αθήνα 1994, σ. 388.

και τον τρόπο διαχείρισης του παρελθόντος με το παρόν:20 στην πρώτη ομάδα
ανήκουν ποιητές που εκφράζουν μια έντονη σχέση με το χθες μηδενίζοντας
ουσιαστικά την απόσταση με το σήμερα και ζώντας το παρόν ως ένα δυστοπικό
τοπίο. Εδώ ανήκουν οι Γκόρπας, Ελευθερίου, Λεοντάρης, Λυκιαρδόπουλος. Στη
δεύτερη κατηγορία ανήκουν ποιητές που θεωρούν το χθες από απόσταση μέσα από
πλάγιες αναφορές και χρήση συμβόλων, όπως η Δημουλά και ο Δανιήλ. Στην τρίτη
κατηγορία ανήκουν εκείνοι οι ποιητές που ελάχιστα ασχολούνται με το χθες αλλά
επανέρχονται σε αυτό μέσα από τα βιώματα του έρωτα, της μοναξιάς, της απουσίας.
Εδώ συγκαταλέγονται ο Ασλάνογλου, η Αγγελάκη- Ρουκ, ο Χριστιανόπουλος.
Ο Καψωμένος αναφέρεται στις ταξινομήσεις που χρησιμοποιεί η φιλολογική κριτική

σχετικά με την πρώτη και τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά:21
α) Πολιτική ποίηση ή «ποίηση επαναστατικής εμπειρίας και ιδεολογίας» (Λειβαδίτης,

Αλεξάνδρου, Πατρίκιος, Κατσαρός).
β) Ποίηση υπαρξιακής αγωνίας ή αναζήτησης, συνδεδεμένη με την ελληνορθόδοξη

παράδοση, καθώς οι ποιητές προσπαθούν να απαντήσουν σε υπαρξιακά ερωτήματα
και να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη και την αυθεντία του Θεού (Βαρβιτσιώτης,
Καρέλλη).22
γ) Νέο-υπερρεαλιστική ποίηση, όπως ονομάστηκε η έκφραση του μεταπολεμικού

υπερρεαλισμού (Σαχτούρης, Βαλαωρίτης, Παπαδίτσας, Νικολαΐδης, Κακναβάτος).
Φυσικά υφίστανται και άλλες κατηγοριοποιήσεις για τους ποιητές της γενιάς αυτής,
από άλλους μελετητές, όπως από τον Κώστα Παπαγεωργίου, για τον οποίο κριτήρια
περιοδολόγησης συνιστούν η ύπαρξη στο ποιητικό έργο κοινωνικών
προβληματισμών, η αδιαφορία για το κοινωνικό γίγνεσθαι και η υπαρξιακή αγωνία,
τα οποία δηλώνονται με έναν λόγο «αφτιασίδωτο και όσο γίνεται αμεσότερο».23
20
Γιώργος Αράγης, «Οι ποιητές του’60 ως ξεχωριστή ποιητική γενιά», στο: Σωτηρία Σταυρακοπούλου
- Περικλής Σφυρίδης (επιμ.), Η Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά Λογοτεχνών, Πρακτικά Ημερίδας,
Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, 11 Φεβρουαρίου 2010, Δήμος Θεσσαλονίκης, Βαφοπούλειο
Πνευματικό Κέντρο, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 27.
21
Ερατοσθένης Καψωμένος, «Η ελληνική λογοτεχνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο (1945-
1967)», ό.π., σ. 388.
22
Μιχάλης Γ. Μερακλής, Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία, 1945-1980. Μέρος πρώτο: Ποίηση,
Πατάκης, Αθήνα 1987, σσ. 121-122.
23
Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, «Εισαγωγή. Η λογοτεχνική δεκαετία του 1960», στο: Κώστας Γ.
Παπαγεωργίου (επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, Σοκόλης, Αθήνα 2002, σ. 38.
Η γενιά αυτή, παρά τις υπαρκτές διαφοροποιήσεις στο σώμα των ποιητών της,
παρουσιάζει μια μεγάλη εγγύτητα με τη γενιά του 1920: φαίνεται να πενθεί για τις
παντοίες ματαιώσεις, τις απουσίες, τις ελλείψεις και τον κατακερματισμό που
αντικρίζει γύρω της. Η ματιά της που είναι σοβαρή με τραγικότητα και έλλειψη
ψευδαισθήσεων και οραματισμών, της προσδίδει μια απαισιοδοξία κάνοντάς την
ποίηση τους, ποίηση ουσίας.24 Τα συναισθήματα αυτά εκφράζονται με μια
εσωτερίκευση και έναν εξομολογητικό τόνο διατηρώντας μια αξιοθαύμαστη
ισορροπία ανάμεσα στο μέσα και στο έξω. Ενδεικτικό της παραπάνω παρατήρησης
αποτελούν κάποιοι τίτλοι των προαναφερθέντων ποιητών: «Ψυχοστασία» του
Λεοντάρη, «Το κορμί και το σαράκι» του Χριστιανόπουλου, «Το τελευταίο σώμα
μου», του Ασλάνογλου, «Το άγγιγμα του χρόνου» του Μάνου Ελευθερίου. Εν ολίγοις
γίνεται αντιληπτό ότι οι ποιητές της γενιάς αυτής εκφράζουν την οδύνη του
ανθρώπου της μεταπολεμικής εποχής, που έζησε την τραγικότητα του Β’ Παγκοσμίου
πολέμου και τον σπαραγμό του εμφυλίου αλλά δεν μπόρεσε να μεταβάλλει το
πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό. Ένα σκηνικό του οποίου υπήρξε λαθροβαστάζος και
το εξέφρασε μέσω των θρηνητικών ελεγειών ως οι μόνες αρμόζουσες για την
βιωμένη απώλεια.
Ο ελεγειακός τόνος της Β’ μεταπολεμικής γενιάς, διατηρείται στην ποίηση της Ρουκ
αλλά ταυτόχρονα η ποιήτρια στρέφεται και σε θέματα πιο ανθρώπινα και
λογοτεχνικά, όπως ο φθοροποιός χρόνος, το αναπόφευκτο του θανάτου και τα
ακινητοποιημένα μοτίβα της καθημερινότητας.
1.2. Η αναζήτηση της έμφυλης ταυτότητας
Η Ρουκ με επιμονή κουβαλά το εσωτερικό σκηνικό της απώλειας της γενιάς της
διατηρώντας τη σωματικότητα, τον έρωτα και τη θλίψη ως βασικά και αμετάβλητα-
μολονότι εξελίξιμα- δομικά στοιχεία της ποίησής της. Για την επιμονή της να
24
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης,
19803, σ. 334.
επανέρχεται στα θέματα αυτά, που συνιστούν ουσιαστικά ραχοκοκκαλιά της γραφής
της, λέει σε συνέντευξή της:25
Με απασχολούν βαθιά αυτά τα θέματα. Ίσως να δένουν με την αναπηρία που είχα
από βρέφος. Επειδή αντιμετώπισα διάφορα κινητικά προβλήματα, μου έμεινε ως
υποσυνείδητο αυτή η μανία με το σώμα. Το δικό μου σώμα ήταν ελλειπτικό.
Ήθελα από το σώμα να έρχεται η πηγή της έμπνευσής μου. Και βέβαια τι είναι
απόλυτα δεμένο με το σώμα; Ο έρωτας. Και με τον έρωτα; Η φαντασία.
Η ποιητική της φωνή είναι γυναικεία αλλά η συναισθηματικότητά της δεν

μετατρέπεται σε εύκολο μελοδραματισμό. Αυτό εν μέρει συμβαίνει, καθώς το σώμα
στην ποίησή της έχει μια γήινη αίσθηση, και ο έρωτας νοείται μόνο σαν
σωματοποιημένο βίωμα το οποίο αντιστρατεύεται ο χρόνος, η φθορά, τα γηρατειά, η
αναπόδραστη ροϊκότητα. Ετούτη η θέαση δεν θα χαρακτηρίζονταν άδικα γυναικεία,
θα ήταν όμως άδικο να περιοριστεί στον χαρακτηρισμό «γυναικεία ποίηση». Εξάλλου
το ζήτημα σχετικά με την ύπαρξη της «γυναικείας ποίησης» και κατά πόσο
διαφοροποιείται από την αντρική είναι μάλλον πολύπλοκο και με απαντήσεις που
εντοπίζονται σε ανθρωπολογικά και κοινωνικά αίτια, που πόρρω απέχουν από το
αντικείμενο αυτής της εργασίας.
Για τη σχέση γλώσσας-ποίησης και κοινωνίας η Αθηνά Παπαδάκη εκφράζεται ως

εξής:
Όλη η δομή της ανθρώπινης γλώσσας είναι αρσενική. Η εκπόρευση του πρώτου σε
ιεραρχία λόγου, του θεϊκού λόγου, προέρχεται από άνδρα, με εκφραστές-
ερμηνευτές τους εκπροσώπους του είδους. Το ίδιο συμβαίνει στη φιλοσοφική,
πολιτική, επιστημονική σκέψη και από εκεί στην καλλιτεχνική έκφραση. Η
θηλυκή λογοτεχνική παραγωγή αντιμετωπίζεται με συγκατάβαση, κάτι σαν
δεύτερης κατηγορίας συναισθηματολογία. Και η θεματική στην ποίηση
25
Συνέντευξη της ποιήτριας στη Φανή Πλατσατούρα, provocateur.gr/archive/6312, τελευταία
ανάκτηση 21/02/2018.
ονομάζεται γυναικεία, όταν τηρείται ο γλωσσικός κώδικας ο οποίος εκφράζει τον
ρόλο του «αδύνατου φύλου» κοινωνικά.26
Η ποίηση της Αγγελάκη, όπως και άλλων ποιητριών της δεύτερης μεταπολεμικής
γενιάς, ακριβώς για ετούτον τον λόγο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς συνδυάζει τη
ματαίωση των οραμάτων που βιώνει αυτή η γενιά και ταυτόχρονα ως θήλυ
υποκείμενο εκφράζει τη ματαίωση και την ανημποριά της γυναικείας φύσης της.
Μαζεύονταν οι γυναίκες
στις μαλτεζόπλακες
αμίλητο περνούσε το φεγγάρι
μέσ’ απ’ τα κοιμισμένα λουλούδια
ξενυχτούσαν
πότε στον τρόμο
πότε στη μαγεία
έταζαν τη νιότη τους.
«ΛΑΦΙΚΤΟΣ»
Έτσι, η αγωνιώδης αναζήτηση της έμφυλης ταυτότητας κυριαρχεί, δίχως όμως να

εγκλωβίζει την ποίησή της σε περιχαρακωμένα όρια. Ορθότερα, θα λέγαμε ότι
προσπαθεί να συμπυκνώσει τον γυναικείο χώρο-χρόνο συλλέγοντάς τον από την
επώδυνη και βάναυση καθημερινότητα δίχως να περιορίζει την οδύνη στην καθαρά
γυναικεία φύση.
Άρθρο θηλυκό: Σαν μπάρα μπαίνει μπροστά μου πάντα ο προσδιορι-
σμός μου σ’ αυτή τη γη. Όμως, ό,τι άλλο θα’ ταν λάθος.
26
Αθηνά Παπαδάκη, «Γιατί γυναικείος λόγος λοιπόν;» στο: Ξανθή Κατσαρή (επιμ.), Γυναίκα και
Λογοτεχνία. Περιφερειακό Συνέδριο, 29, 30 Νοεμβρίου και 1 Δεκεμβρίου 1991, Πνευματικό Κέντρο
Δήμου Κομοτηνής, Κομοτηνή 1995, σ. 60.

Μήπως κι είναι θηλυκός ο θάνατος τελικά; Θα δούμε.
«Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ»
Η ένταξή της σε μια και μόνο γενιά, δημιουργεί ασάφεια, υπό την έννοια ότι
επιλεκτικά οικειοποιείται στοιχεία και τάσεις που εμφανίζονται τόσο στη δεύτερη
μεταπολεμική γενιά όσο και στη γενιά του ’70. Στην ουσία καταλήγει να αρθρώνει
λόγο μεταιχμιακό, που μετέχει στην παράδοση της μιας αλλά και στον νεωτερισμό
της άλλης. Όπως παρατηρεί η Ευτυχία Λουκίδου, διακρίνεται ένας απόηχος της
αμερικανικής ποίησης στην ποίησή της και ένας λόγος δίχως ωραιοποιήσεις αλλά με
μια ειλικρίνεια που την εντάσσουν στο προσκήνιο μιας ποιητικής γραφής τόσο
ανεπιτήδευτης όσο και συμφιλιωμένης με την ύπαρξη αλλά και με την ανυπαρξία.27
Η ποιητική της πένα προσπαθεί να υπερκεράσει την υποκειμενικότητα του

προσωπικού βιώματος με θέματα που άπτονται της ιστορικότητας της γυναικείας
εμπειρίας του πόνου. Η ίδια η ποιήτρια, σχολιάζοντας τον όρο «γυναικεία γραφή» και
το κατά πόσο υφίσταται, γράφει:
Οι γυναίκες που δέχονται τον ορισμό «γυναικεία γραφή» δεν τον βλέπουν σα μια
μονολιθική κατάταξη, όπου πρέπει, σώνει και καλά, να ενταχθούνε αυτές και τα
γραφτά τους. Αντίθετα, το γένος είναι ένα πολυσύστημα, μια πλειονότητα από
ιδέες και τρόπους ύπαρξης, που, όλα μαζί, αποτελούν το θηλυκό. Τονίζονται οι
διαφορές και εκτίθεται η ποικιλία της γυναικείας εμπειρίας από την ταξική, εθνική,
ζωγραφική, πολιτική ή σεξουαλική πλευρά.28
Στην ίδια συζήτηση σχετικά με την ύπαρξη γυναικείας ποίησης, η ίδια η ποιήτρια
αναφέρει πως η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα είναι μάλλον η
εσωτερικότητα, καθώς, η τοπιογραφία και οι περιγραφές των ανθρώπων μοιάζουν να
27
Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Πέραν της γραφής, Κέδρος, Αθήνα 2015, σ. 239.
28
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, «Με πραγματικά βατράχια μέσα», στο: Α. Φραντζή – Κ. Αγγελάκη-Ρουκ
– Ρ. Γαλανάκη – Α. Παπαδάκη – Π. Παμπούδη, Υπάρχει, λοιπόν, γυναικεία ποίηση; Εταιρεία Σπουδών
Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας - Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα,1990, σσ. 23-33.
έρχονται από μέσα. Ως εκ τούτου, η γυναικεία εσωτερικότητα αντικατοπτρίζεται και

στη γραφή.29
Εξάλλου, κατά την άποψή της, η γυναίκα ποιήτρια, περισσότερο στα προηγούμενα
χρόνια έως τις αρχές του 20ού αιώνα, έχει εγκλωβιστεί σε ένα δίπολο: σε μια
προσπάθεια αφ’ ενός να εκφράσει τα ενδιαφέροντα μιας πραγματικής γυναίκας,
δηλαδή τον έρωτα και μια δοτική στάση προς την οικογένειά της και αφ’ ετέρου στην
ανάγκη να κρυφτεί αυτή η δήλωση της συναισθηματικής κατάστασης, καθώς δεν
θεωρείται αρμοστή από το περιβάλλον του πατριαρχικού κόσμου. Ως παραδείγματα
αναφέρει την Μυρτιώτισσα και την Μαρία Πολυδούρη, που τα ποιήματά τους τις
ανέδειξαν ως κατεξοχήν εκφραστές της γυναικείας ποίησης:
Μυρτιώτισσα: 30
Σ’ αγαπώ: δεν μπορώ
τίποτα άλλο να πω
πιο βαθύ, πιο απλό
πιο μεγάλο.
«Σ’ αγαπώ»
Μαρία Πολυδούρη:31
Μόνο γιατί μ' ἀγάπησες γεννήθηκα
γι' αὐτό ἡ ζωή μου ἐδόθη
στήν ἄχαρη ζωή τήν ἀνεκπλήρωτη
μένα ἡ ζωή πληρώθη.
Μόνο γιατί μ' αγάπησες γεννήθηκα.
«Μόνο γιατί μ ’αγάπησες»
29
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, στο ίδιο.
30
Μυρτιώτισσα, Κίτρινες φλόγες, Εκδόσεις Γράμματα, Αλεξάνδρεια 1925, σ. 53.
31
Μαρία Πολυδούρη, Οι Τρίλλιες που σβήνουν, Διάνυσμα, Αθήνα 2014, σ. 57.
Σε σχέση πάντως με το παρελθόν, η ίδια διακρίνει μια διαφοροποίηση στις νεώτερες

γυναίκες ποιήτριες, καθώς φαίνεται να προσπαθούν να αποτινάξουν το βάρος του
ρόλου που έχουν επωμιστεί από τους άντρες:
But even these women poets, by the mere act of their writing, were already
stepping outside the closed circuit of traditional womanhood and were making an
active statement. Paradoxically, in those early years, their poetry served still
another purpose: to conceal. So on the one hand women were trying to express
themselves and, on the other hand through this very expression they were trying to
hide their real feelings.32
Η γλώσσα-ποίηση είναι αυτή που θα βοηθήσει να προκύψει μια νέα ταυτότητα,

γυναικεία: ένα νέο πλήρες ον, μια γυναίκα, η οποία περιέχει αλλά και περιέχεται και
δεν αποτελεί μια μισή ατελή ύπαρξη που ψάχνει να βρει ένα άλλο μισό το οποίο όμως
βρίσκεται μακριά και έξω από την ίδια.
Επειδή με τη δική μου γλώσσα
δεν μπορώ να σε αγγίξω
μεταγλωττίζω το πάθος μου.
«ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΣΕ ΕΡΩΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ»
1.3. Ποιητικές περίοδοι
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γεννιέται στην Αθήνα το 1939. Σπουδάζει στην Αθήνα,

στη Γαλλία και στην Ελβετία. Το πρώτο της ποίημα δημοσιεύεται στο περιοδικό
Καινούργια Εποχή το 1956, όταν η ποιήτρια είναι μόλις δεκαεπτά ετών και έχει τον
32
Katerina Anghelaki-Rooke, “Sex Roles in Modern Greek Poetry”, Journal of Modern Greek Studies
1:1 (May 1983), σ. 142.
τίτλο «Μοναξιά». Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε πει ότι ήταν το καλύτερο ποίημα που
είχε διαβάσει.33 Η ίδια αναφέρει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή της:
Η ποίηση με βοήθησε και με βοηθάει να ζήσω, όχι γιατί πιστεύω ότι αυτό που
κάνω θα μείνει- τέτοιες ελπίδες μην καταδεχτείς- ούτε ότι είμαι ταγμένη να
υπηρετήσω έναν ιερό σκοπό. Είναι γιατί ακόμη κι όταν μ’ εγκαταλείπει και νιώθω
το πλευρό μου γυμνό να τρέμει στον αέρα, ξέρω πως είναι εκεί, κάπου γύρω.
Άλλωστε, τώρα έχω μάθει, με δίδαξε εκείνη, πώς να μεταφράζω το τέλος της ζωής
σε έρωτα της ζωής.34
Στα πενήντα πέντε περίπου χρόνια που βρίσκεται στο λογοτεχνικό προσκήνιο, η
ποιήτρια έχει εκδώσει πλήθος ποιητικών συλλογών. Σχεδόν ανά δύο χρόνια «γεννάει»
και ένα νέο παιδί-ποιητικό τέκνο. Επίσης έχει μεταφράσει Μπέκετ, Μαγιακόφσκι,
Σίλβια Πλαθ, Ντύλαν Τόμας. Όπως τονίζει η ίδια, η ποίηση τη βοηθά να ζήσει και η
μετάφραση να βιοποριστεί. Το 1985 της απονέμεται το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για
τη συλλογή της Οι Μνηστήρες. Το 2014 βραβεύεται με το Μεγάλο Βραβείο
Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.
Ποιητικές της συλλογές:
Λύκοι και σύννεφα (1963)
Ποιήματα 63-69 (1971)
Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό (1974)
Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977)
Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978)
Ενάντιος έρωτας (1982)
Οι μνηστήρες (1984)
Όταν το σώμα (1988)
Επίλογος αέρας (1990)
33
webtv.ert.gr › ΕΡΤ2 › ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ τελευταία ανάκτηση 16/02/2018.
34
Εύη Οικονομίδου, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα», διαθέσιμο στον ιστότοπο
lexima.blogspot.com, τελευταία ανάκτηση 20/02/2018.
Άδεια φύση (1993)
Λυπιού (1995)
Ωραία έρημος η σάρκα (1996)
Η Ύλη Μόνη (2001)
Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος (2003)
Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα (2005)
Η ανορεξία της ύπαρξης (2011)
Ποίηση 1963-2011 (ανθολογία)
Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι 2016
Άνθρωπος και Χρόνος (Human…Time) 2017
Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο 2018
Μολονότι τα ποιήματα της Ρουκ, διαθέτουν μια ομοιογένεια και γίνονται αντιληπτά
τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, εντούτοις οι μελετητές διακρίνουν την ποιητική της
παραγωγή σε περιόδους. Ο Αλέξης Ζήρας διακρίνει τρεις περιόδους:35
α. Η πρώτη περίοδος έως το 1985, όπου κυριαρχούν τα κλειστά αφαιρετικά σύμβολα.

β. Η δεύτερη περίοδος έως το 1990 κατά την οποία, η ποιήτρια μετέρχεται σε μια πιο
συγκεκριμένη τοπιογραφία του πόνου και της οδύνης με ένα ύφος περισσότερο γήινο
και μια αίσθηση χοϊκή και σωματική. Στην περίοδο αυτή, τονίζει ο Ζήρας «γίνονται
πιο αναγνωρίσιμες οι σχέσεις μεταξύ τοπίου και ύπαρξης».36
γ. Μετά το 1990, κατά την οποία, η ποιήτρια εκφράζει μια έντονη μεταφυσική
αγωνία, ενασχολούμενη με θέματα υπαρξιακά και πιεζόμενη από μια οχληρή
μεταφυσική αγωνία, δίχως όμως να ξεπέφτει σε πλαδαρούς συναισθηματισμούς και
ρηχές απλοϊκότητες.
Ο Ευριπίδης Γαραντούδης θεωρεί ότι διακρίνονται δύο περίοδοι στην ποιητική

παραγωγή της Ρουκ.37 Η πρώτη περίοδος με τις πρώιμες ποιητικές συλλογές έως και
35
Αλέξης Ζήρας «Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ», στο: Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Πρόσωπα-
Έργα- Ρεύματα-Όροι, Πατάκης, Αθήνα 2007, σ. 8.
36
Αλέξης Ζήρας, ό.π..
37
Ευριπίδης Γαραντούδης, «Οι μεταμορφώσεις του σώματος σε ποίηση», Ο Αναγνώστης, διαθέσιμο
στον ιστότοπο http://www.oanagnostis.gr/, τελευταία ανάκτηση 24/02/2018.
τη συλλογή Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης το 1977. Σε αυτή την περίοδο, η

ποιήτρια κάνει χρήση ονομάτων μυθολογικών και συμβόλων (Αλιείη, Μινώταυρος,
Αλέξανδρος, Πηνελόπη) και εγκιβωτίζοντας τη φαντασία της στο χθες, υιοθετεί τα
σύμβολα μετατρέποντάς τα σε προσωπεία για να παρουσιάσει τα μεταμφιεσμένα
αισθήματά της. Σε αυτές τις συλλογές η ποιήτρια χρησιμοποιεί υλικό που αντλεί τόσο
από τον αρχαίο όσο και από τον χριστιανικό μύθο και ουσιαστικά εγγράφει πάνω του
τη χαρακτηριστική γυναικεία γραφή της.
Ξέρεις την αγάπη για τον Μινώταυρο, Αλιείη;
Αυτή είναι η δική μας η αγάπη.
«ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΑΛΙΕΙΗ»
Τροπικός, Μεγαλέξαντρε
Φάνηκες μες στις εποχές
Τυφλός της άνοιξης…
«Ο ΤΡΟΒΑΔΟΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΤΡΟΥ»
Πού είσαι, έλα, σε περιμένω
ετούτη η άνοιξη δεν είναι σαν τις άλλες.
«ΠΗΝΕΛΟΠΗ»
Στα ποιήματα αυτής της περιόδου διαπιστώνουμε μια κατάργηση των χωρικών και
χρονικών ορίων πράγμα που έχει ως απότοκο τη δημιουργία μιας ποιητικής
βιωματικής αλλά εμποτισμένης με μια μυθολογική σαφήνεια και ευκρίνεια λόγω των
αναλογιών και των προεκτάσεων που δημιουργούνται κατά τον νοερό διάλογο με τα
πρόσωπα του μύθου. Έτσι, η προσέγγιση του άλλου, του έρωτα, της μοναξιάς και
της γυναικείας ταυτότητας πραγματώνεται μέσα από τον δίαυλο του χθες αλλά και
μέσα από μια προσωπική ποιητική αρχιτεκτονική που ήδη έχει αρχίσει να
διαγράφεται:

΄Ηρθα γυμνός από μνήμες
Γυμνός από φόβο
Γυμνός από ύμνους και βωμούς.
«ΕΝΩΠΙΟΣ ΕΝΩΠΙΩ»
Στα χέρια σου τώρα οι αμφορείς
με τις πηγές του ουρανού.
«ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΗΣ»
Κατά τη δεύτερη περίοδο, η οποία γίνεται ευδιάκριτη στις επόμενες συλλογές, οι

τίτλοι οριοθετούν πια ένα νέο πεδίο προσανατολισμού και προβληματισμού, όπου
με αφόρμηση την προσωπική εμβίωση δημιουργείται μια ουσιαστικά ερωτική
ποίηση, ένα αρκετά δύσκολο είδος της ποίησης. Στις συλλογές αυτές, το σώμα, η
έλλειψη, η απουσία, το τίποτα, το ελάχιστο, κάνουν αισθητή πια την παρουσία
τους. Μετατρέπονται σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα-έννοιες που κατατρύχουν το
υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης και καταμαρτυρούν έναν αυτοβιογραφικό
χαρακτήρα, κατά τον Ευριπίδη Γαραντούδη. Ο μελετητής τονίζει ότι η Ρουκ κατά
τη δεύτερη περίοδο χρησιμοποιεί λιγότερο έντονα τον μύθο, αφού φαίνεται να
γράφει πια για την προσωπική και σωματική περιπέτειά της, ερχόμενη «σε ρήξη
με ένα καθεστώς σιωπής ή αποσιώπησης» ενώ, ουσιαστικά απενοχοποιείται
δοκιμάζοντας τα όρια μιας βαθιάς ειλικρίνειας, απέναντι στα πράγματα και
κυρίως, απέναντι στον εαυτό της.38
Κάθε σταγόνα από σένα
το τέλος του έρωτα
ό,τι έχασα στη ζωή
το ξαναχάνω στα μάτια σου
38
Ευριπίδης Γαραντούδης, ό.π.
Δεν υπάρχω
Ενώ διπλασιάζονται οι μέρες
«Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΡΩΤΙΚΟΣ»
Κι οι φλέβες
τα χοντρά σκοινιά της ύπαρξής μου
που μ’ έδεναν μαζί σου
όταν το ρολόι του σώματός σου
χτύπαγε
κι άδειαζε μέσα μου.

«ΤΑ ΕΝΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ»
Πρόκειται στην ουσία για μια ποιητική αυτοβιογραφία, καθώς υπάρχει βέβαια μια
ταύτιση με το ποιητικό υποκείμενο, όμως αυτή δεν ταυτίζεται με την αφήγηση ενός
προσωπικού χώρου, τον οποίο η στοχαστικότητα της ποιήτριας διατηρεί μέσα σε μια
έντονη υλικότητα και χωρίς να τη μετατρέπει σε αφηρημένο νόημα.39
Ως την πόρτα του σπιτιού έχω τραγικά ανέβει στα μάτια μου.
τι μου λείπει και κλαίω;
Βρέχει και θα’ μαι πάντα μόνη, ανέραστη νυφίτσα μες στο κρύο.
«ΕΦΗΒΕΙΑ Ι»
Αλλά ακόμα κι αν δεν είναι αυτοβιογραφικά τα ποιήματα, η χρήση του πρώτου

προσώπου εκφράζει μια προσωπική μέθεξη του ποιητικού υποκειμένου και διεκδικεί
μια αθώωση του γήινου σώματος μέσα από πράξεις με τις οποίες κονταροχτυπιέται
με τον πανδαμάτορα χρόνο, το μεγάλο αφεντικό του θανάτου, της φθοράς, των
39
Άντεια Φραντζή, «Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ», στο: Η Ελληνική ποίηση. Ανθολογία–Γραμματολογία,
Σοκόλης, Αθήνα 2002, σ. 348.
γηρατειών και της οδύνης. Εξομολογείται χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξή της η

ποιήτρια:
Δεν θυμάμαι να έχω γράψει ποτέ για έναν φανταστικό έρωτα γιατί ήμουν πάρα
πολύ ενεργή βιωματικά. Κάθε φορά στόλιζα τον υπάρχοντα προσωρινό με αυτόν
που με ενέπνεε. Δεν ήταν λοιπόν, όλοι οι έρωτες των ποιημάτων μου για τον
σύζυγό μου.40
Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αναγνωρίζει επίσης δύο περιόδους στην ποίηση της

Ρουκ41: στην πρώτη, το αρχαίο ελληνικό υλικό φαίνεται να χρησιμοποιείται από την
ποιήτρια ως κρηπίδα για αναστοχασμό, ενώ στη δεύτερη, διακρίνεται μια
πεπερασμένη χρήση του μύθου και ένα είδος εσωτερικού διαλόγου με τον θάνατο.42
Όταν πεθάνεις όμως, θα βρεις εμένα
να σου ’χω στρώσει από καιρό
το διάδρομο ως την άλλη κάμαρα – ζωή
με την αρχαία μου σάρκα.
«ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ»
Έτσι, στην ποίηση της Ρουκ, παρά το γεγονός ότι η ποιητική της φωνή με τον καιρό
εξελίσσεται μεταφερόμενη από τον χώρο των συμβόλων στον χώρο του προσωπικού
βιώματος, διαπιστώνεται ένα αντιφατικό σχήμα που επαναλαμβάνεται στην ποιητική
της γραμματική και ορίζεται στην εξατομίκευση του γενικού βιώματος και την
καθολίκευση του προσωπικού. Ωριμάζοντας ποιητικά, η Ρουκ, εμμένει στη βαθιά της
ανάγκη να συνειδητοποιήσει τις σωματικές πληγές και να προσεγγίσει το τέλειο
βίωμα, έστω και μέσα από την ατέλεια και την έλλειψη. Ο στοχαστικός χαρακτήρας
που αναδύεται από τα ποιήματά της δεύτερης κυρίως περιόδου, έχει μεν ως έναυσμα
την ελλειπτικότητα και την ατέλεια αλλά γίνεται φανερό ότι δεν εγκλωβίζεται μονάχα
40
Συνέντευξη της ποιήτριας στη Φανή Πλατσατούρα, provocateur.gr/archive/6312, τελευταία
41
Δημοσθένης Κούρτοβικ, Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς. Ένας κριτικός οδηγός, Πατάκης,
Αθήνα 21999, σσ. 15-16.
42
Δημοσθένης Κούρτοβικ, ό.π..
στην πραγματικότητα και στην αρνητική σχέση που συνάπτει μαζί της η ποιήτρια.
Συγκεκριμένα, οι κοφτερές λέξεις, δημιουργούν διπολικά σχήματα, κυρίαρχα ζεύγη,
που μετασχηματίζουν τα βιώματα σε ποιητική δωρεά και σε έναν λυρισμό που δεν
αντιφάσκει με την στοχαστική και φιλοσοφική διάθεση. Τα δαιμόνια της γλώσσας
της επιτυγχάνουν, μέσα από διαρκείς διαδρομές στο χθες, μεταστοιχείωση των
ενθυμήσεων, σε ηδονική -αν και οδυνηρή- προβολή αυτών των στοιχείων, τα οποία η
ζωοποιός φαντασία της ποιήτριας θέλει, και καταφέρνει τελικά, να διασώσει.
Μόνη μου πληρωμή αν καταλάβω
στο τέλος τι ανθρώπινη παρουσία τι απουσία
ή πως λειτουργεί το εγώ στην τόση ερημιά, στον τόσο χρόνο
πώς δε σταματάει με τίποτα το αύριο
το σώμα όλο ξαναφτιάχνει τον εαυτό του
σηκώνεται και πέφτει στο κρεβάτι
σαν να το πελεκάνε
πότε άρρωστο και πότε ερωτευμένο
ελπίζοντας πως ό, τι χάνει σε αφή κερδίζει σε ουσία.
«ΛΕΕΙ Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ»
Τα ζεύγη που ανιχνεύονται στα ποιήματά της (σώμα και πνεύμα, έσω και έξω, έρωτας
και μοναξιά, πλησμονή και στέρηση) συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ποίησής της.
Πάνω στα αντιθετικά αυτά ζεύγη, οικοδομείται μια αντιστικτική ποιητική
γραμματική που αφορά και στη θεματολογία και στη γραμματική και στο
συντακτικό. Η ποίηση της Β’ μεταπολεμικής γενιάς, σύμφωνα με τον Θανάση
Κούγκουλο, «είναι αναντίρρητα ποίηση μοντέρνα που εμπεριέχει συνδυασμό
έλλογων και άλογων στοιχείων».43
43
Θανάσης Β. Κούγκουλος, «Μορφές του άλογου και του παράδοξου στην ποίηση της δεύτερης
μεταπολεμικής γενιάς», στο: Ξένη Σκαρτσή (επιμ.), Ποίηση και Αλογία, Πρακτικά Τριακοστού Τρίτου
Συμποσίου Ποίησης, Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών, 5-7 Ιουλίου 2013,
Μανδραγόρας, Αθήνα 2016, σ. 244.
Ποτέ μου δεν κατάφερα να ισορροπήσω
το ετήσιο θαύμα
με τη σιωπή.
Την αλήθεια του ανανεούμενου άνθους
με τον έναν και μόνο θάνατο.
(…)
Το φως ακκίζεται σε μισοκρυμμένες κορφές
κι εγώ βρέθηκα πάλι
εκτός θέματος.
Το θέμα είναι ένα
το προσωπικό σώμα
και ο απρόσωπος χαμός του.
«ΦΑΝΗΚΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ»
Κατά συνέπεια, περιγράφεται εν εξελίξει, μια κατάσταση καθ’ όλα δραματική, αφού
το υποκείμενο που τη βιώνει, νιώθει εγκλωβισμένο σε έναν ασφυκτικό κλοιό, από
τον οποίο μόνη διέξοδος φαίνεται να αποτελεί η επιστροφή στην οδό της νοσταλγίας.
Ό,τι γνώριζα ήταν παρελθόν κι ό,τι ήθελα να μάθω
ήξερα πια με τι τρόπο πονάει.
Φόρεσα πάλι τον κοριτσίστικο εαυτό
σήκωσα το ποδήλατο, με περιμένουν σπίτι για φαγητό.
Είχα αργήσει.
«ΕΦΗΒΕΙΑ III»

Μέσα λοιπόν στα χρόνια της ποιητικής της οδοιπορίας, δημιουργώντας το

προσωπικό ύφος και το ποιητικό της όραμα, η Ρουκ πέτυχε μια τέλεια ισορροπία
ανάμεσα στη θρηνητική διάθεση και την έμπεδη πίστη προς τον γήινο έρωτα. Η
ιδιαιτερότητα της έγκειται ακόμη στο γεγονός ότι, ενώ καταπιάνεται με υπαρξιακά
θέματα ως ερανίστρια των ίδιων ποιητικών τόπων, συχνά δυστοπικών, δεν ξεπέφτει
σε μανιερισμούς αλλά εξορύσσει την ποιητική συγκίνηση με όλο και μεγαλύτερη
ενδοσκόπηση και εσωτερίκευση.
Αν τουλάχιστον πίστευα στο Θεό
θα μου είχε εξηγηθεί η παράλογη
επιμονή μου να βασανίζομαι
να πατάω έξω απ’ τον άσπρο κύκλο
της μικρής ευτυχίας.
Θα’ χα πέτρα μέσα μου
δύναμη
για την ατέλειωτη ελεγεία
της ζωής μου.
«ΑΝ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟ ΠΙΣΤΕΥΑ ΣΤΟ ΘΕΟ»
Μια ακόμα ειδοποιός διαφορά από τις ποιήτριες της Β’ μεταπολεμικής γενιάς είναι
πως η Ρουκ δεν προσπαθεί να καταγράψει μόνο την διαφορετικότητα του φύλου της:
πολύ περισσότερο από αυτό, προσπαθεί να συνειδητοποιήσει ότι η απόσχιση και η
ανεξαρτησία επιφέρουν έλλειψη και ερημία, συναισθήματα που εγγράφονται ως
ματαιότητα. Η τελευταία αποτελεί και δομικό στοιχείο της ποίησής της.
Η διάθεση της ποίησής της, αναμφίβολα φιλοσοφική, ίσως κληροδότημα του νονού
της του Καζαντζάκη, συνάδει και μια απόλυτα συνειδητοποιημένη παραδοχή ότι η
απουσία και η έλλειψη είναι ευλογία εκτός από πόνος. Ευλογία, γιατί όντας
άνθρωποι, γνωρίζουμε αυτή τη νομοτελειακή αλήθεια που κυβερνά τη θνητή ύπαρξή
μας. Ευλογία, γιατί αυτή η γνώση μας γλιτώνει από τον φόβο του αναπόδραστου και

τέλος, ευλογία, γιατί αυτό το φθαρτό σώμα συνιστά το μοναδικό άξιο όχημα για την
ερωτική και ευρύτερα πλέρια αισθησιακή σχέση με τον κόσμο.
Αυτή να εκτελεστεί η συμφωνία μας μόνο θέλει
κι ας μην τη συνυπογράψαμε ποτέ
όπως δεν θα γράψουμε ποτέ
με τη πένα της ζωής
τη λέξη ΤΕΛΟΣ.
«Η ΑΛΛΗ ΜΟΝΑΞΙΑ»
Αυτή η διττή και αμφιμονοσήμαντη σχέση με την περιρρέουσα πραγματικότητα,

προϊόντος του χρόνου, ερείδεται στην αίσθηση ότι η τύχη την προίκισε με ένα ελλιπές
σώμα, το οποίο ωστόσο τη βοηθά στην πρόσληψη του κόσμου βιωματικά και
σωματοποιημένα. Εξομολογείται η ποιήτρια λοιπόν σε συνέντευξή της για τη βαθιά
σύνδεση της ποίησης και των τραυμάτων:
Για να γεννηθεί ένα ποίημα- ίσως και κάθε έργο τέχνης, αλλά εγώ μόνο αυτό
γνωρίζω- θέλει να το γεννήσει μια πληγή. Το ποίημα είναι η ουλή. Πάνω στην
ουλή πατάει το ποίημα, με το ποίημα γιατρεύεται η ψυχή. (…) Και επειδή η ουλή
είναι αναγκαστικά αντιαισθητική, σε ωθεί να δημιουργήσεις κάτι που να τρέφεται
από την ομορφιά, έστω κι αν αυτό συχνά αποτυχαίνει. Η ουλή δεν είναι μόνο ένα
χνάρι που άφησε πίσω του ο πόνος. Είναι η δοξολογία της ύπαρξης που μπορεί να
ξεπερνάει τον πόνο. Έτσι, η ουλή, το λαβωμένο μου παρουσιαστικό, πιστεύω πως
ήταν αυτό που μ' έσπρωξε στην ποίηση, σ' ένα χώρο μυστηριακό, μαγικό, χωρίς
καθρέφτες.44
44
Μισέλ Φάις, «Η πληγή και η ουλή», διαθέσιμο στον ιστότοπο
www.enet.gr/?i=news.el.article&id=60116, τελευταία ανάκτηση 20/03/2018
Πολύ επεξηγηματικός, είναι ο πρώτος στίχος και ο κατακλείδιος στίχος του πρώτου
ποιήματος «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΒΥΤΟΥ», της πρώτης ποιητικής συλλογής του
1963, Λύκοι και Σύννεφα:
Το σώμα μου έγινε η αρχή ενός ταξιδιού45.
1.4. Η ποίηση του σώματος
1.4.1. Σώμα και ερωτικό συναίσθημα

Βασική παράμετρος, αν όχι η κύρια, του σωματοποιημένου βιώματος στην ποίηση
της Ρουκ, είναι ο έρωτας. Ένας έρωτας οικοδομημένος πάνω σε έναν αισθησιασμό
και ταυτόχρονα σε μια λυρική έξαρση. Συνυφασμένος με το παρελθόν και, ως εκ
τούτου, απότοκο μιας αναπόφευκτα παρελθοντικής και μη αναστρέψιμης εμπειρίας.
Ο έρωτας παρουσιάζεται με μια διττή μορφή: ως συναίσθημα γεννημένο από την
ερωτική εμβίωση αλλά και ταυτόσημος με την ερωτική εμπειρία. Η ίδια η ποιήτρια
στη συνέντευξη που έδωσε στη Φανή Πλατσατούρα αποκαλύπτει: «Δεν γράφω πλέον
ερωτική ποίηση. Διότι ο έρωτας είναι δεμένος με τα νιάτα. Τελειώνει μαζί τους ή αν
έχει σωστές βάσεις μετατρέπεται σε αγάπη. Γράφω όμως, ακόμη στο χαρτί και αυτό
με ευχαριστεί πολύ».
Η διάκριση σώματος και ψυχής και η θεώρησή τους ως άκρα ενός διπολικού
σχήματος, διαπερνά τους αιώνες και προσλαμβάνει διαφορετικές αξιολογικές
αποτιμήσεις ανάλογα με τα πολιτισμικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά συμφραζόμενα.
Η σύνδεση του έρωτα με το σώμα και τις σωματικές αντιδράσεις συναντάται ήδη
στην ποίηση της Σαπφούς. Η λυρική της ποίηση σκιαγραφεί ένα «εγώ»,
χαρτογραφημένο μέσα από τα θραύσματα της ποίησής της σε μια ολότητα όπου το
υλικό αφομοιώνεται θαυμάσια από το πνευματικό και ο αισθησιασμός και η
σωματικότητα γίνονται οι κρατούσες αξίες στον φυσικό περιβάλλοντα κόσμο της
ηδονής.
45
Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ, Ποιήματα 1963-2011, Καστανιώτης, Αθήνα 2014, σ. 13.
Ά δε μ’ ίδρως κακχέεται,
τρόμος δε παίσαν άγρει,
χλωτερα δε ποιας έμμι,
τεθνάκην δ’ ολίγω πιδεύην φαίνομαι.
Με λούζει κρύος ιδρώτας
και τρέμω ολόκληρη
και γίνομαι πιο πράσινη από χόρτο
και μου φαίνεται πως λίγο θέλω ακόμη να πεθάνω.46
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο εντοπισμός του σωματοποιημένου πάθους στην ποίηση

γυναικών που επίσης ανήκουν στη Β’ μεταπολεμική γενιά, όπως η Ζέφη Δαράκη και
η Κική Δημουλά.
Η Ζέφη Δαράκη εκφέρει έναν λόγο-καταγγελία για μια πραγματικότητα που ήδη έχει
χαθεί. Αναπόφευκτα εγκολπώνει την απώλεια, καθώς προσπαθεί ο ποιητικός της
λόγος να την εκφράσει. Ο θάνατος, η λύπη, το κλάμα, βιώνονται από το ποιητικό
υποκείμενο προσπαθώντας να τα εξευμενίσουν. Μοιάζει η ποίηση να είναι μια πολύ
ανθεκτική και επαναστατική πράξη που κατορθώνει να συνδυάσει τα δύο άκρα ενός
οξύμωρου: την καταστροφή και την ανάσταση. Όλοι οι άξονες λειτουργίας της
γυναίκας συνδέονται με την ποιητική γραφή της:47
Επειδή το χέρι σου

έσφιγγε το τέλος της ζωής μες στο δικό μου
Επειδή όσα ζήσαμε παγώνουν σιγά σιγά
το χρόνο των ποιημάτων που δεν τα ενδιαφέρει
η αθανασία
αλλά το πώς θα διαπλεύσουμε αυτή τη σχισμή
του παγερού ρίγους που μας διασχίζει,
46
Sappho, Lyrica Graeca Selecta, Oxford Classical Texts, Oxford University Press 1968, σ. 104.
47
Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, «Ζέφη Δαράκη», στο Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία–Γραμματολογία, ό.π.,
σσ. 194-196.
εσένα, ως το επέκεινα του αποχαιρετισμού

που κλέβει απ’ το σήμαντρο τη φωνή του
κι εμένα,
ως το επέκεινα ενός μισοφαγωμένου κατόπτρου
που στο εξής θα αποκαλείται ζωή
Και το ότι δεν θα ξανααπελπιστείς πια
μεσ’ απ’ τα μαύρα σεντόνια του λόγου
που σε τύλιγε σε ξετύλιγε αγάπη μου
ο εξ ύψους εφιάλτης,
ας είναι αυτό, ο παράδεισός σου.
«Άτιτλο»
Κοινός τόπος επίσης είναι και ο πόνος από την απουσία και την έλλειψη του άλλου,
πόνος που εκφράζεται σωματικά και εκτείνεται και στα καθημερινά αντικείμενα:
Ό,τι κι αν πιάσω βρίσκω εσένα —
το χερούλι της πόρτας ζεστό ακόμη από το άγγιγμά σου
Τί παιδικά που μοιάζουνε τα δάχτυλά σου…
Και λυπημένα αναρριχητικά τα μάτια σου ας μ’ οδηγούσαν κάπου
Μόνο τα χέρια σου επάνω στη δικογραφία
σαν μια παλιά χαλκογραφία.
«Σαν μια παλιά χαλκογραφία»
Το συναίσθημα του πόνου ως απότοκο της φθοράς του ανθρώπινου σώματος, καθώς
και η έλλειψη όλων αυτών που το σώμα προσδιορίζει, δηλαδή, ζωή, νιάτα, έρωτα
βρίσκουν κυρίαρχη θέση στην ποίηση της Δημουλά επίσης. Το αθάνατο σώμα των
αγαλμάτων σε αντίστιξη με το φθαρτό των ανθρώπων, συνιστά ένα
επαναλαμβανόμενο μοτίβο:

Μάτια σαγόνι ρώθωνες παρειές
τα πλάνησε η αφαίρεση με δύναμη
και όλη την άδεια πλέον έκφραση εκχώρησε
στην απογείωση μεθυστική χειλέων
σμιλεύοντας ψηλά στη θέση των περίοπτων ματιών
κάτι σαν δυο γουρλωτά ευδαίμονα μπουμπούκια
που άφησε στην πέτρα
ευγνώμων η διάρκεια του φιλιού.

«Ατελιέ Constantin Brancusi»
Θεόγυμνη είσαι. Ίσως γιατί χειμώνιασε
για τα καλά η συκή
ίσως και για να τρέψεις την αιδώ
προς τα βαθύτερα της σημασίας της φύλλα.
Λευκό το σώμα σου λες
Και ποτέ δεν το είδε ο εναρκτήριος
ο καινοτόμος ήλιος της ανυπακοής.
(…)
Άροτρα τα μαλλιά σου οργώνουν
ως κάτω τη μυστηριώδη των γοφών ευπάθεια.
Με επιβράβευση κυματιστά τη σπέρνουν.
Ανάσκελα σε γυρίζω μήπως μάθω
την αρχέγονη ηλικία του συμβολισμού σου.
«Εύα»

Η γυναικεία φωνή που βιώνει την απώλεια, μετασχηματίζει αυτή την έλλειψη σε μια
ποιητική ελεγεία με χροιά ειρωνική, δυναμώνοντας έτσι το παράπονο της για τον
«πάσχοντα άνθρωπο». Στο ποίημα «Εχθρική συμφιλίωση» διαπιστώνουμε τον πόνο
συνυφασμένο με την οργή και τις τύψεις του υποκειμένου για το πέρασμα της μέρας
που σηματοδοτεί και το πέρασμα της ίδιας της ζωής:
Συμπληρώνω ένσημα, τυφλά υπηρετώ τον σκοτεινό
εκείνο λόγο – μάγο αλχημιστή – ανακατεύω
το βρασμό της δύναμής του.
Φτιάχνει ματζούνια από βαθιές
ρίζες ζωής με ρίζες του αβίωτου.
Βιταμίνες της τυφλής συνέχειας.
Καρτερία γράφουν στα μπουκαλάκια οι ετικέτες.
Δεν είναι καρτερία. Είναι μια συμφιλίωση
εχθρική, ανάμεσα ζωής και αβίωτου.
«Εχθρική συμφιλίωση»
Αντίδοτο στη θλιμμένη διάθεση φαίνεται να είναι ο έρωτας, το ερωτικό κάλεσμα του
αγαπημένου άλλου, που ωστόσο η αξία της δύναμής του χάνεται κάτω από το βάρος
του αδυσώπητου μυστικού της υλικότητάς μας. Έτσι το υποκείμενο της ποιητικής
αφήγησης εκφράζει τα αρνητικά συναισθήματά του, απόρροια συχνά της
καθημερινότητας που το φθείρει, της αναζήτησης του εσύ, αλλά και της επίμονης
παρουσίας του κενού που προκαλεί το ενδεχόμενο της απώλειας, του θανάτου.48
Στρώσαμε το τραπέζι του αναπάντεχου
με δυο ποτήρια να κεράσουμε το ενδεχόμενο,
κι ανάβοντας το κερί της ευαισθησίας
48
Δέσποινα Παπαστάθη, Η ποίηση και η ποιητική της Κικής Δημουλά, Διδακτορική Διατριβή,
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Τμήμα Φιλολογίας - Τομέας Μεσαιωνικής και Νέας Ελληνικής
Φιλολογίας, Ιωάννινα 2014, σ. 95.
πλάι στην καρδιά μας,
διαβάζουμε το λυρικό σαν όλα τηλεγράφημα
γεμάτο ανακωχή, ίσως και ειρήνη,
που μια στιγμή συνεπαρμένη
και κατάφωτη το φέρνει
συντεταγμένο από τη μοίρα μας
που με κηδεμονία αγέρωχη μας δένει.
«Προετοιμασία»
Στην περιοχή του θανάτου βρίσκουμε να ακροβατεί το ερωτικό βίωμα, και στην
ποίηση της Ρουκ:
Έβλεπα τον έρωτα σα μεγάλη αγριότητα: ένα γδαρμένο ζώο και κρέμονταν απ’ το
τσιγκέλι. Ο πόνος κι η ηδονή του, όλα αναίτια.
«ΟΙ ΑΚΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ»
Μόνο πεθαίνοντας θα φτάσω
στο ύψος του έρωτά μου
μόνο χάνοντας το κορμί.
θα σε δεχτώ ολόκληρο
και θα σου δείξω
σαν μόνη αποζημίωση
πως χύνεται ο έρωτας στη φύση
πως διαλύεται το πάθος μες στο θάνατο.
«ΕΝΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ»

Ο έρωτας πρωταρχικά, εμπεριέχει τον άλλον, υφίσταται μόνο ως απεύθυνση σε ένα

«εσύ», και όταν το «εσύ» απουσιάσει, ο έρωτας εξανεμίζεται ως θύμα της φθοράς και
του χρόνου.
Όταν το σώμα
υποσχεθεί τον εαυτό του
κι εκπληρώσει την υπόσχεσή του
επιθυμώντας με φωνές
που ξεχύνονται στον κήπο
και κολλάν στους κλάδους
σαν ρετσίνι,
όταν το σώμα εξαρθεί αναγγέλλοντας
υπάρχω απόλυτα στο χάος
και κάτω από δυνατούς γλόμπους
ανοίξει στα δύο
για να χωθεί μισό
στο άλλο μισό του άλλου
«ΟΤΑΝ ΤΟ ΣΩΜΑ»
Το πρόσωπο του έρωτα -λίγο ενδιαφέρει αν μεταβάλλεται ή παραμένει το ίδιο-

τελικά, μοιάζει με μια μάσκα διονυσιακή, την οποία φορά με αδυσώπητη ακρίβεια
ρυθμικής επανάληψης ο επόμενος έρωτας:
Στα σταυροδρόμια του κόσμου γεννήθηκα. Εκεί
όπου όλες οι ράτσες συναντιούνται και μυρίζονται
απολαμβάνουν τη σάρκα και τη σφάζουν.
Αλλά είμαι κλεισμένη σ’ ένα δωμάτιο

με σφαλιστά παντζούρια.
Προσέχω κανένας θόρυβος να μην ξυπνήσει
αυτούς που μου έλαχε να φυλάω.
Εκθέτω το σώμα μου σ’ αμέτρητους ερωτικούς
υπολογισμούς, σ’ αξεδιάλυτ’ αστέρια.
«Η ΑΟΡΑΤΗ»
Κι ο θάνατος με σκούφο κυνηγητικό κι όπλο, μήπως αρχίσει ν’ αστοχεί μες στα
λουλούδια; Πολιτεύομαι. Σκέφτομαι δηλαδή το θάνατο καθημερινά και τον συγκρίνω
μ’ ένα άπειρα καλύτερο πολίτευμα: τη ζωή.
«ΜΟΥΧΡΩΜΑ»
Όμως -έστω για λίγο- ο έρωτας ως βίωμα γίνεται ο θεμέλιος λίθος της αγάπης και τα
σπαράγματα του πάθους, οι αισθήσεις, εκθρονίζουν τη λήθη γιατί πυρπολούν τα
ερωτευμένα σώματα. Ο Αλέξης Σταμάτης κατατάσσει την ποιήτρια στους ποιητές της
«υπαρξιακής ήττας» ή μάλλον στους σωματικούς ποιητές και εκφράζει τον
προβληματισμό του για το αν το σώμα στην ποίησή της είναι τελικά μια πρόσβαση
στην ουσία του κόσμου ή μήπως ένας ανασχετικός παράγοντας.49
Στην ποιητική συλλογή Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας, τα πέντε πρώτα ποιήματα
έχουν ως τίτλους, μέρη του σώματος: «ΤΑ ΕΝΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ, «Η
ΚΑΡΔΟΥΛΑ ΜΟΥ ΤΗ ΝΥΧΤΑ», «ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΟΥ», «ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΩΝ
ΜΑΤΙΩΝ», «ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΟΥ». Τα μέρη του σώματος εικονοποιούν το ίδιο σώμα
και το αναπαρασταίνουν τόσο έντονα, ώστε να βιωθεί η μέγιστη ηδονή από την
ερωτική εμπειρία αλλά και η ύψιστη οδύνη λόγω της απουσίας του σώματος και των
«συνταξιδιωτών» του: του έρωτα, της ζωής, της νιότης. Το γυναικείο σώμα, χωρίς
49
Αλέξης Σταμάτης, «Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ, Σώμα το ενάντιο», Ελί-τροχος 15 (Καλοκαίρι 1998)
σ. 116.
ωραιοποιήσεις μετατρέπεται σε θεματικό κέντρο και ταυτόχρονα σε ένα μέσο

λογοτεχνικής έκφρασης, σε έναν καμβά.50
Στο πρώτο ποίημα, «ΤΑ ΕΝΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ», τα όργανα του σώματος
αναμοχλεύονται με τη λυρική ακρίβεια ενός ανατόμου-ποιητή και ανορθώνονται από
τις χαμερπείς λειτουργίες τους, γενόμενα σκοινιά που δένουν το ποιητικό υποκείμενο
με την ευλογία της ερωτικής πράξης.
Τα έντερα τα εσώτατα
που διοχετεύουν πάθη
και κάνουν αισθητή
την κάθοδο
της μεμψίμοιρης μέρας.
Το στομάχι
η σακούλα του παλιού έρωτα
η φτώχεια της πέψης.

«ΤΑ ΕΝΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ»
Η καρδιά, στο δεύτερο ποίημα, με το υποκοριστικό «καρδούλα», και το κτητικό

«μου», προσημαίνει το συγκινησιακό κλίμα του ποιήματος. Γίνεται αναφορά δηλαδή
στο άπαν και το όλον της ύπαρξης, στην «αιμόφυρτη τραγουδίστρια» η οποία
ανασύρει από τη λάσπη το «εγώ». Η καρδιά, τόσο χοϊκή και τόσο άυλη ταυτόχρονα,
γίνεται η απόλυτα υπεύθυνη για την περιστροφή του εαυτού γύρω από το αντικείμενο
του πόθου, έχοντας αυτή μόνο τη δυνατότητα να καταργεί τον χρόνο και να
αισθάνεται in perpetuum.
Μες στη νύχτα
ακούω την καρδιά μου
50
Isaak Dinensen, “The Blank Page”, διαθέσιμο στον ιστότοπο
http://www.whiterabbit.net/@port03/Dinesen/BlankPage/blank_page.htm, τελευταία ανάκτηση
3/3/2018.
κι είναι ο χτύπος της
η μελωδία ερωτευμένου μουσικού
π’ αγάπησε το χάος.
«Η ΚΑΡΔΟΥΛΑ ΜΟΥ ΤΗ ΝΥΧΤΑ»
Στο ποίημα «ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΟΥ», παρατηρούμε ότι η ποιήτρια αναφέρεται στα μέλη
του σώματός της, τα πόδια, τα οποία έχουν διττή και αντιφατική ιδιότητα: αφ’ ενός
είναι ο σηματωρός ενός ελλειπτικού σώματος, απόλυτα θνητού και καθόλου
θελκτικού, «φουσκωτές κουταλιές από κρέας και νύχι, τα μικρά ακανόνιστα πόδια
μου της Ελληνίδας», αφ’ ετέρου μεταμορφώνονται σε μαγική ναυ που οδηγεί στον
παράδεισο του σώματος και των ηδονών που το ίδιο ευαγγελίζεται. Όντως, η
προσωπική της περιπέτεια με την υγεία αποτέλεσε -κατά ομολογία της- και θετικό
και αρνητικό πρόσημο:
Ήμουνα πάρα πολύ τυχερή. Παρότι πλήρωσα το τίμημα της ζωής με το που
μπήκα, με εισιτήριο την αρρώστια μου. Έκανα εγχείρηση στο πόδι όταν ήμουν
επτάμισυ ετών και διασώθηκα. Είχα σταφυλόκοκκο και έξι μήνες μετά
εμφανίστηκε η πενικιλίνη που θα με θεράπευε. Για έξι μήνες … Έζησα με μια
αναπηρία, η οποία όμως δεν με εμπόδισε να χορέψω, να κολυμπήσω, να χαρώ τη
ζωή.51
Σαν ήμουν έντεκα χρονώ, με πήγαν στην Αγγλία.
Πάλι νοσοκομεία, ο πατέρας μου μου διάβαζε εγγλέζικες ιστορίες
κι έκαιγε η νέα εγχείρηση στο χέρι.
Απ΄ την άλλη μεριά του θαλάμου μια γριά μου’ στελνε
σκιτσαρισμένες καμηλοπαρδάλεις
που λέγανε: «Καλημέρα, Κατερίνα» και παρακολουθούσα
51
Συνέντευξη της ποιήτριας στον Γιώργο Δουατζή, fractalart.gr/katerina-Angelaki-rouk-interview,
τελευταία ανάκτηση στις 25/02/2018.
πώς κάθε μέρα άλλο πρόσωπο διάλεγε για να καθίσει ο πόνος.
«ΑΛΛΟΙ ΤΟΠΟΙ»
Τα πόδια μου
πρήστηκαν και λέπιασαν
άνοιξαν και έκλεισαν
άπειρες φορές
σαν σαρκοφάγα άνθη
που τρώνε την απόσταση
το χρόνο
που μας χώρισε
από τον πρώτο χρόνο.
«ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΟΥ»
Το ποίημα με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΑΤΙΩΝ», κάνει μια χρονική διαδρομή μέσα στις
τρεις στροφές, σε αντίστοιχες ηλικίες, όπου τα μάτια, δηλαδή η όραση, διαφεντεύουν
την ύπαρξη και ορίζουν τη στοχοθεσία της. Στην πρώτη περίοδο, τα μάτια
αφοσιώνονται περισσότερο στο άυλο και το πνευματικό, διευρύνοντας τον κόσμο
περισσότερο με την αρωγή της φαντασίας. Στη δεύτερη περίοδο, η όραση
αυτοπεριορίζεται στο σώμα, στο φαίνεσθαι, στην ακολουθία των ερώτων. Τέλος σε
περασμένη ηλικία, τα μάτια γερνούν κι αυτά και ο κόσμος που βλέπουν είναι πια ό,τι
έχει ριζωθεί μέσα στις κόρες τους, ως εικόνες παρελθοντικές, ωραίες και αδύναμες
πια να παρεισφρήσουν στο παρόν.
Ταξιδεύουν τα μάτια
βιδωμένα στο σώμα.
Η ταχύτητά του τα παρασέρνει.
Αντιστέκονται λίγο
μα ύστερα ακολουθούν
και κοιτάν άλλα καινούρια.
«ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΑΤΙΩΝ»
Η ταύτιση της όρασης με τη θέαση του έρωτα γίνεται αντιληπτή και στο ποίημα «Η
ΟΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ» όπου διαβάζουμε:
Τυφλώθηκα
γιατί έχασα την όραση του έρωτα
εκείνη που με τη δική της λειτουργία
κρατάει τα μάτια κλειστά
και δε μισεί το σκοτάδι.
«ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΟΥ» είναι ένα ποίημα το οποίο αρχίζει με πρώτη λέξη «Το κεφάλι»,
προδικάζοντας έτσι την κεφαλαιώδη σημασία που αυτό αποκτά. Ταυτίζεται με τον
εγκέφαλο και τις νοητικές διεργασίες που συντελούνται εκεί. Όμως η γνώση δεν
συνιστά τελικά την ευτυχία, γιατί «τίποτα δε λάμπει στους δαιδάλους του νου» και ως
εκ τούτου, η ποιήτρια επιθυμεί να βυθιστεί στην ανυπαρξία ή τουλάχιστον στην
ευσπλαχνία των ονείρων και του ύπνου, όπου ο χρόνος σταματά το μέτρημα και το
παρελθόν γίνεται μέλλον:
Το κεφάλι μου εγκλιματίζεται στο άδειο.
Αδειάζουν τα τοιχώματα από πρόσωπα
τα σημάδια των κάδρων, τα καρφιά
μένουν
μαζί με τις αραχνιασμένες ίνες
τα λεπτά νήματα του εγώ μου .
«ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΟΥ»

Το σώμα λοιπόν με τα επιμέρους στοιχεία του, είναι η άμυνα στην ανημποριά του
σήμερα και στο ανέραστο γερασμένο αύριο. Με αυτόν τον τρόπο κατορθώνει να
εξοβελίσει τον θάνατο και τότε ακριβώς το σώμα συνιστά την ουτοπία του έρωτα και
ταυτόχρονα την ρεαλιστική πραγμάτωσή του. Η αποσπασματικότητα του σώματος
είναι ένας εναλλακτικός τρόπος απόκτησης του όλου και ο κατακερματισμός του
«εγώ» και του «εμείς», η σταθερή απώλεια, γίνονται έρεισμα για την επερχόμενη
αλλαγή:
Όταν το σώμα κερδίζει τον τόπο του
με θάνατο
στην πλατεία
σα λύκος με ρύγχος καυτό
ουρλιάζει το “θέλω”
«δεν αντέχω»
«φοβερίζω - ανατρέπω»
«πεινάει το μωρό μου».
Το σώμα γεννάει το δίκιο του
και το υπερασπίζεται.
Το σώμα φτιάχνει το λουλούδι
φτύνει το κουκούτσι – θάνατο
κατρακυλάει πετάει
ακίνητο στροβιλίζεται γύρω απ’ την καταβόθρα
-κίνηση του κόσμου-.
Στ’ όνειρο το σώμα θριαμβεύει
ή βρίσκεται γυμνό στους δρόμους
κι υποφέρει.

χάνει τα δόντια του
τρέμει από έρωτα
σκάει η γη του σαν καρπούζι
και τελειώνει.
«ΤΟ ΣΩΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ»
Το σώμα μπορεί να τραυματίζεται και να σημαδεύεται από τον χρόνο, την απώλεια ή
τη θλίψη αλλά ουσιαστικά δίνει τη δυνατότητα στο ποιητικό υποκείμενο να
επανακαθορίζεται αενάως με τις συνεχείς μετατοπίσεις του στο χθες.
Ταυτόχρονα, η έντονη υλικότητα και η σωματικότητα με την εικονοποίησή τους,
εμπεριέχουν την παραμυθία και την διδαχή και κάθε φορά που αναμοχλεύονται,
ξαφνιάζουν με την παρούσα, συμπαγή αλήθεια τους:
Θέλω να φθείρω
το τελευταίο μου φως
εκεί που τίποτα
δε σταματάει το μάτι.
Ούτε χελιδόνι θέλω στον ορίζοντα
καμία αυταπάτη.
Θα’ χει πεθάνει η καρδιά μου
κι ακόμα θα ζω.
θα προσβλέπω στη φύση
και θα σε λέω καλοκαίρι
χωρίς μνήμη πια.
Θα σε λέω ανθό, ώσπου
ο μύθος να τραβήξει
πίσω μου την κουρτίνα:

απέναντι ο άσπρος τοίχος
όλα τελειωμένα και λευκά
κι εγώ μια πατημένη κατσαρίδα.

«ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΦΩΣ»
Παρόλα αυτά, η απώλεια του σώματος δεν καθίσταται ικανή να βυθίσει την ποιήτρια
στην απέλπιδα ανυπαρξία. Αντίθετα, το βιωμένο πάθος, η ανάμνηση του, η
προσομοίωση των προσωπικών στιγμών, επιτυγχάνει κάτι το θαυμαστό: το φθαρμένο
σώμα ανυψώνεται και κονιορτοποιεί τον θάνατο. Εικονιζόμενη η πορεία του έρωτα-
πάθους μέσα στον χώρο και τον χρόνο, παρουσιάζεται αδύναμη μεν, αλλά τελικά
αρκετά δυνατή, ώστε να επιτύχει να μεταμορφώσει τη θρηνητική ελεγεία σε ύμνο του
έρωτα.
Θα είναι κάποιος άγνωστος
μηχανισμός τέλους
ή θα θυμηθούμε την αρχή
οδεύοντας προς την έξοδο;
Μήπως όπως το νερό, το χώμα
το σπέρμα, πράγματα απαραίτητα
μα που με την υπερβολή τους
μπορούν να σε πνίξουν
έτσι κι η ζωή σαν γίνεται πολλή
πεθαίνεις;
«Ο ΟΙΣΤΡΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ V»
Στην πραγματικότητα, τα θραύσματα, η επιδερμίδα, τα πόδια, το κεφάλι, τα σωθικά,

συνιστούν θρίαμβο, αφού δεικνύουν ότι η ζωή ανθίζει ακόμα και σε κομμάτια.

Εν τέλει, το σώμα μέσα στην ποίησή της, διαλύεται στον οργασμό του πάθους και
εξανεμίζεται στον χώρο μιας παντοτινής απουσίας. Αυτό της επιτρέπει να
διερευνήσει τα αναπάντητα ερωτηματικά τα οποία διαχρονικά υποδαυλίζουν τον
αφορισμό της ζωής δίνοντας αφενός την αίσθηση της απώλειας και αφετέρου
λειτουργώντας ως κατάφαση μπροστά στα αρνητικά βιώματα. Μοιάζει σα να χωνεύει
την απελπισία, ώστε να καλλιεργήσει πάνω στο χώμα της τη φυγή μέσα από το όχημα
του έρωτα.52
1.4.2. Σώμα και χρόνος

Στο τέλος συγκεκριμένου μα άγνωστου αριθμού χρόνων θα’ χω λησμονήσει όλα τούτα
μου τα γυμνάσματα στο χάος. Θα ’μαι η σαθρή σκαλίτσα που κάποιος ξέχασε
ακουμπισμένη στον τοίχο του κήπου.
«Η ΣΚΑΛΙΤΣΑ»
Στην ποίηση της Ρουκ, το σώμα, μολονότι φθαρτό και ελλιπές, συνιστά το εισιτήριο
της ύπαρξης, ένα μέσο για την καταστρατήγηση των ορίων του χρόνου. Η
εσωτερικότητα, η μοναδικότητα και η μοναχικότητα του θνητού «εγώ»,
αναδεικνύονται ακόμα πιο έντονα με την καταβύθιση του ποιητικού φακού στα
ενδότερα της ψυχολογίας του υποκειμένου. Μια ψυχολογία που παρουσιάζεται
αντιφατική: αφενός η ύπαρξη νιώθει δυστυχής και συντετριμμένη από τον χρόνο και
από τον θάνατο, με τον οποίο ο χρόνος συνοδοιπορεί, και αφετέρου μέσα από την
ποίηση καταγράφονται τα συναισθήματα της απώλειας τα οποία μεταμορφώνονται
από την ποιήτρια, σε μια αξιοθαύμαστη δημιουργία, σε ένα όπλο ισχυρό εναντίον των
μυλόπετρων του χρόνου:
Ηδονικά
θρηνώ
στη μυσταγωγία του χρόνου
δεν πρόλαβα
52
Λαμπρίνα Α. Μαραγκού, «Η σάρκα σου ως έμφυτος επίδεσμος ...». Ερμηνευτική απόπειρα εν χρω έξι
ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης, Ρώμη, Αθήνα 2015, σ. 78.
δε θα προλάβω
να ’βρω το λάθος
ως την Ανάσταση.
«Η ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΚΙ Ο ΣΑΤΑΝΑΣ»
Με μεθοδικότητα ιχνηλατείται η επέλαση του χρόνου πάνω στο σώμα και την
υλικότητα και μεθοδικά επίσης καταγράφονται οι ζημίες, καθώς η ποιήτρια βουτά
στα μύχια της ψυχής του πονεμένου ανθρώπου παρατηρώντας τη φθορά, την
απώλεια, την απουσία. Ο χρόνος χαρτογραφεί έναν κόσμο ανέστιο και ερεβώδη:
Το σκοτάδι τρώει σιγά σιγά το φως, όπως το σκουλήκι τον καρπό: από μέσα. Πρώτες
πέφτουν οι σκιές του “εντός ολίγου” κι ύστερα η κότα αποζητάει το χτεσινό κλαρί για
να κουρνιάσει.
«ΜΟΥΧΡΩΜΑ»
Η παραδοχή από το γυναικείο ποιητικό υποκείμενο του ίδιου του θανάτου, ο οποίος
συγχνωτίζεται με τον χρόνο, συνιστά τελικά ίδιον της ποίησης της Ρουκ. Με άλλα
λόγια, η αίσθηση της χαμένης ζωής και του αδιεξόδου των ποιητών της γενιάς της,
λειτουργεί στην ίδια τελείως διαφορετικά: τίθεται στο επίκεντρο της υπαρξιακής
αναζήτησης η οποία όμως επαναπροσδιορίζεται μέσα από την ίδια την ατέλεια και
την απώλεια. Μοιάζει σα να τίθενται ξανά και ξανά τα ίδια ζητήματα: για τη
λειτουργία της στιγμής, για το παρόν και τον χωροχρόνο και για τη θέση του
ανθρώπου, ο οποίος άοπλος ρίχνεται στον κόσμο.53
Πόσο, ώ, πόσο ακόμη
μες στο φθαρμένο σκεύος μου
αγάπη θα προσφέρω
τέτοιο φτωχό αντίδωρο
53
Λαμπρίνα Μαραγκού, ό.π., σ. 79.
στη σιωπή του κόσμου
που σε κυκλώνει μουλωχτή
σαν κάμπια το πευκάκι.
«ΕΝΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ»
Ο κύκλος του χρόνου, ο κύκλος της θνητής ζωής, βιώνεται από τον άνθρωπο μέσα
από μια πορεία μοναχική και για αυτόν τον λόγο, όλες οι στιγμές που συνοδοιπορούν
με τον έρωτα και το θάνατο συνδέονται με μια εσώτατη συνομιλία με το «εγώ».
Εξάλλου, στην ποίηση της Ρουκ, ο φόβος του θανάτου εκφράζεται δίχως καμιά
μεταφυσική, αλλά με μια εντελώς εγκόσμια διάσταση. Συχνά το ποιητικό υποκείμενο
αναρωτιέται για τη φύση του θείου:
Μέρες, αιώνες άκουγα μυστικό χτύπο.
Τι χτυπάει; Τους κακούς ο Θεός;
Τους καλούς ο Διάβολος;
«ΚΡΟΤΟΙ – ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ»
Αν τουλάχιστον πίστευα στο Θεό
ο χωρισμός απ’ το σώμα σου
-το σώμα μου-
θα’ ταν προσωρινός
κι ο θάνατος δε θα’ χε
άλλες συνέπειες.
«ΑΝ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΑ ΣΤΟ ΘΕΟ»
Γράφει σχετικά με την θρησκευτική πίστη:
Πολύτιμη για μένα κληρονομιά που μ’ άφησε ο νονός μου ήταν η πίστη-απιστία
στον Θεό. Αυτή η σύνθεση ανάμεσα στην έλλειψη ελπίδας για μια προστασία, μια

δικαιοσύνη, ακόμα και για μια “μετά θάνατον” ζωή και μαζί μια αδιάκοπη
αίσθηση του μυστηρίου που μας έφερε στη ζωή, που φύτεψε τα δέντρα, που στη
φλόγα ρίχνει βροχή. Μια αίσθηση ότι η παντοδυναμία της ζωής νικάει την
απουσία του Θεού.54
Το κονταροχτύπημα με τον λιθοξόο χρόνο και η συνειδητοποίηση της αδυναμίας να

αντιπαρέλθει ο άνθρωπος τη φθορά, γεννά συναισθήματα οργής και θυμού στην
ποιήτρια. Η διαμαρτυρία της αφορά, βέβαια, το τρωτό της ανθρώπινης φύσης αλλά
ταυτόχρονα την αποτυχία της προσπάθειας τελείωσης με την πραγμάτωση των
επιθυμιών.
Κάθε κεφάλι καρφίτσας και μια νέα επίσκεψη της ιδέας –θάνατος. Όλο πυκνώνουν οι
καρφίτσες, όλο αραιώνουν οι χρόνοι. Ξαπλώνομαι στο πολυμεταχειρισμένο μαξιλαράκι
της ραπτικής και γίνομαι εγώ όλοι αυτοί οι χρόνοι που δε θα είμαι…
δε θα είμαι…
δε θα είμαι….
«Ο ΧΡΟΝΟΣ – ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ»
Ακριβώς, επειδή ο χρόνος κλέβει και στερεί το ποθούμενο τοποθετώντας στη θέση
του την απουσία, το σώμα στο τώρα, ενδεδυμένο με το τίποτα, μοιάζει φορτίο
απεχθές και ασήκωτο σαν μαλτεζόπλακα: «… Τελείωσε, λέω. Η μέρα αυτή / που
στον ορίζοντα του μέλλοντος γυάλιζε κάποτε / πλησίασε, μεγάλωσε, ήρθε, τελείωσε. /
Έτσι θα’ ναι κάποτε και με τη ζωή…».55 Η αγωνία για τον χρόνο, το μεγάλο
αφεντικό, που περνά αδυσώπητα και χαράζει την ανθρώπινη ύπαρξη εκφράζεται
έντονα και συχνά με οργίλη διάθεση:
54
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, «Πρόλογος. Τα αιώνια εφήμερα», στο: Θανάσης Αγάθος (επιμ.),
Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη προς την οικογένεια Αγγελάκη, Πρόλογος Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ,
Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Ηράκλειο-Μυρτιά 2013, σσ. 13-14.
55
Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ, «Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ», στο: Ποίηση 1963- 2011, Καστανιώτης,
Αθήνα 2014, σσ. 277-278.
Πλέει κι ο μηχανισμός
της φθοράς.
Αυτό που λείπει τώρα
θα μου λείπει χειρότερα
στο μέλλον
και θα λέγεται ζωή.
ΤΑΞΙΔΙ ΝΥΧΤΕΡΙΝΟ
Όμως ο άνθρωπος δεν είναι ανοίκειος στην ιδέα του ισοπεδωτικού περάσματος του
χρόνου, άρα και του θανάτου: το αφομοίωσε αυτό παρατηρώντας τη φύση, τα φύλλα
να κιτρινίζουν και τα κλαριά να πεθαίνουν. Η οφειλή και η αναγκαστική- πλην όμως
και ενσυνείδητη- κατάφαση στον θάνατο μοιάζουν άμεσα συνδεδεμένες με την
έννοια του χρόνου. Δηλαδή η ύπαρξη δεν μπορεί να γίνει νοητή δίχως την καταφυγή
στον χώρο και τον χρόνο. Εξάλλου, συνιστά για τους υπαρξιστές απαραβίαστο
κανόνα το να προσδιοριστεί αυστηρά η συνισταμένη του χώρου-χρόνου, με τα όρια
του τελευταίου βέβαια να μην μπορούν να προσδιοριστούν τελείως αυστηρά.56 Ως εκ
τούτου, η προσπάθεια του υποκειμένου να διατηρήσει την ανάμνηση του βιώματος
μέσα στον χρόνο και έτσι να τον καταργήσει, καθίσταται εμμονική. Κατά τον Γιώργο
Αράγη, ο χρόνος παρουσιάζεται συχνά με το πρόσωπο του θανάτου, αν και όχι τόσο
με την βιολογική του σημασία, όσο με την φθορά που εμπεριέχει η καθημερινότητα
και η οποία δεν απέχει πολύ από αυτή.57
Παρά το γεγονός ότι η ποιήτρια νιώθει την κυκλικότητα και τη δύναμη του
χρόνου, ταυτόχρονα αντιλαμβάνεται και τη ρευστότητά του. Ως γυναίκα μάλιστα,
μπορεί να συλλάβει καλύτερα τη δυνατότητα παραβίασης των ορίων του: ο κυκλικός
γυναικείος χρόνος και ο γυναικείος πολιτισμός είναι χώρος μνήμης, ιστορίας κρυφής
και ιδιωτικής.58 Έτσι, ο θάνατος δεν τερματίζει τον θνητό χρόνο αλλά μάλλον
ενδύεται το άπειρο και το ατελεύτητο: ο χρόνος της λοιπόν δεν σχετίζεται ούτε το
56
Λαμπρίνα Μαραγκού, «Η σάρκα σου ως έμφυτος επίδεσμος ...». Ερμηνευτική απόπειρα εν χρω έξι
ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης, ό.π., σ. 85.
57
Γιώργος Αράγης, «Το ατελές της ύπαρξης στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη- Ρουκ», Ελί-τροχος
15, (Καλοκαίρι 1998), σ. 104.
58
Julia Kristeva, The Kristeva Reader, επιμ. Toril Moi, Columbia Press, New York 1986, σ. 187.
παρελθόν που έχει διαφυλάξει η μνήμη της ούτε και με το μέλλον των πραγμάτων
που προσδοκά. Τουναντίον, οικοδομείται με κυρίαρχα δομικά υλικά παρμένα από το
σώμα της, με αποτέλεσμα να δίνει την εικόνα μιας συνεχώς εξελισσόμενης μορφής,
μια μάλλον κυματοειδή εικόνα, η οποία εξαρτά τη σαφήνεια και την καθαρότητά
της από ταξίδια που πραγματοποιεί ο έρωτας στη φύση της, αφίξεις και
αναχωρήσεις.59
Παράδεισος πια είναι να ξέρεις
την ταυτότητα αυτού που σε πονά
και να μην περιπλανιέσαι
μέσα στο άδειο.
Ά! Τι ευλογία
όταν αυτό που’ χασες
είναι συγκεκριμένη περιουσία
Και δεν κλαις απλά
γιατί είσαι φτωχός
όταν έχει όνομα η απουσία
κι η θλίψη μόνιμη κατοικία.
Όταν έχεις μυρίσει τη μεθυστική μυρωδιά
αυτού που σου λείπει
κι είναι μελωδική η φωνή εκείνη
που ποτέ δε θα την ακούσεις να σε καλεί (…)
«ΑΦΑΝΤΑΣΤΟ ΤΕΛΟΣ»
59
Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Πέραν Της Γραφής. Δοκίμια για την ποίηση, Κέδρος, Αθήνα 2015, σ.
240.
Τραγική και έκδηλη συνέπεια του χρόνου πάνω στο σώμα εκτός από τον θάνατο,
είναι τα γηρατειά. Σε συνέντευξή της στη Φανή Πλατσατούρα για το αν νιώθει
συμφιλιωμένη με την ιδέα του θανάτου και των γηρατειών η Ρουκ παραδέχεται:60
Όχι, καθόλου και ούτε θέλω να συμφιλιωθώ. Ούτε καν να τον φανταστώ δεν θέλω.
Αυτή είναι και η βασική πληγή μου. Ότι όσο πάω, πλησιάζω προς τα εκεί. Η ιδέα
του θανάτου με δηλητηριάζει. Είμαι 76 χρονών, έχει τελειώσει το τρίπρακτο. Τα
γηρατειά όμως, δεν μπορώ να τα καταπιώ. Με πληγώνουν. Με πληγώνουν πολύ.
Η κυριαρχία του θανάτου μετά το γκρίζο των γηρατειών και η ζωή που συνεχίζει
μακριά και πέρα από το πέπλο του θανάτου, παρουσιάζεται στο ποίημα «Ο
ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ». Η γυναίκα πέθανε αλλά ο άνδρας-εραστής συνεχίζει
να ζει μέσα σε άλλα σώματα, γιατί η ζωή και ο έρωτας κι η δίψα του κορμιού είναι
δυνατότερα:
Μ’ αυτός βαστούσε
στήθος ζωντανό
και σε ζεστά μέσα μαλλιά
το στόμα του μιλούσε;
«Τι είν’ η πίστη που ζητάς
μπροστά σ’ αυτή την τρύπα
που καταπίνει ό, τι βρει
την πιο γερή ουσία
και χάσκει όλο χάσκει
σκοτεινή;
Τη γέννησή σου αγάπησα
όχι το θάνατό σου
μη μου ζητάς να μη διψώ

60
provocateur.gr/archive/6312/nomiza-pws-eixa-ksoflhsei, τελευταία ανάκτηση 27/01/2018.
τον κόσμο.
Βέβαια, η παρουσία του γυναικείου υποκειμένου μέσα στον χρόνο είναι ιδιαίτερη και
εξαιρετικά δυναμική, καθώς καταλήγει στη δημιουργία, την ποιητική δημιουργία με
την προβολή και ανάπλαση των παρελθοντικών στιγμών:
Οι πόνοι της καρδιάς
υψώνουν το οικοδόμημα της εσωτερικής ερημίας
με πέτρες ασήκωτες πεθαμένου πάθους
αγκωνάρια πένθους
κι όλα τα ύπουλα υλικά του λιθοξόου χρόνου.
«ΟΙ ΠΟΝΟΙ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ»
Δικαιολογημένα λοιπόν, όποτε αναφερόμαστε στον χρόνο, εννοούμε τον

σωματοποιημένο χρόνο του χθες, του σήμερα, του αύριο. Αξιοπρόσεκτος είναι ο
τρόπος με τον οποίο το παρελθόν διεισδύει στο παρόν. Το σωματικό βίωμα που πια
έχει χαθεί, επανέρχεται με την αχλή της ανάμνησης, και λάμνοντας με τα σαρκοβόρα
αγγίγματα του παρελθόντος, καταφέρνει το ακατόρθωτο: κονιορτοποιεί τον χρόνο και
τον θάνατο και προσποιείται την αθανασία και την αιωνιότητα.
Ο πόνος ανεβαίνει τότε σαν τραγούδι
η σφαγή γίνεται γιορτή
και λάμπει σαν οπτασία η αλήθεια.
Ναι, η ζωή έχει από μας
άπειρα πιο μεγάλη φαντασία.
«ΑΦΑΝΤΑΣΤΟ ΤΕΛΟΣ»

Ακόμη κι όταν θα ’ χω χάσει
του καρπού την ευημερία, του χυμού την ανατριχίλα
ότι θα μπορώ να σε κοιτώ
και να ζωντανεύω ατενίζοντας το είδωλό σου.
«Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ»
Δεν μπορώ να φανταστώ έναν κόσμο
που να μη γεννιέται ξανά και ξανά.
Πλημμυρισμένη φως είμαι.
«Η ΑΟΡΑΤΗ»
Η ύπαρξη, λοιπόν, ολόκληρη πονά λόγω του φθοροποιού χρόνου και για τούτο,
νιώθει πως χάνει και το νόημα που την έτρεφε. Έτσι, στρέφεται στο σώμα το οποίο
ερωτεύεται και ευελπιστεί ότι με αυτόν τον τρόπο θα πάψει να πονά. Όταν, όμως, ο
χρόνος φανεί να κερδίζει με την ακατάλυτη δύναμή του, και χαθεί ο σύντροφος, τότε
το ποιητικό υποκείμενο απελπίζεται ότι θα συναντηθεί με το άπειρο, αφού
αντιλαμβάνεται ότι είναι προσδεμένη με το πεπερασμένο και -πια απωλεσθέν- σώμα
του άλλου. Τότε είναι που επιστρατεύεται η μνήμη, η οποία στους θύλακες της
προφυλάσσει τις στιγμές των ερώτων και αχρηστεύει το ψαλίδι του χρόνου:
Ελπίζω να βρω το θάρρος
μια τελευταία επιθυμία να εκφράσω:
γδυτό ένα ωραίο αρσενικό να δω
να θυμηθώ, σαν τελευταία εικόνα
να κουβαλώ το ανδρικό σώμα
που δεν είναι ύλη
αλλά η υπερφυσική ουσία του μέλλοντος.

Γιατί αυτό θα πει ηδονή:
ν’ αγγίζεις το φθαρτό
και να παραμερίζεις το θάνατο.
«Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΞΗΣ»

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΤΟ ΝΗΠΕΝΘΕΣ ΣΩΜΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ

ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΕΝΘΕΙΣ
ΝΕΟΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ
2.1. Οι αρχετυπικοί μύθοι
Έχει ήδη αναφερθεί ότι ίδιον της ποίησης της Ρουκ, είναι η χρήση ενός προσωπείου
πίσω από το οποίο κρύβονται συναισθήματα που διαπέρασαν τον ρου της ιστορίας
και έφτασαν ως τις εκβολές του σύγχρονου κόσμου. Πάνω στο αμόνι του χρόνου
δοκιμάζονται τα βαθιά ανθρώπινα συναισθήματα και ο κουβαλητής του ανθρώπου, το
σώμα. Τα μέλη του σώματος συναντώνται με το όνειρο του μύθου και κατακτούν την
αλήθεια, κοινωνώντας τη στο τώρα, μέσα από την τέχνη της ποιήσεως. Συλλέκτης
των πιο βαθιών συναισθημάτων η Ρουκ, άλλοτε ως Πηνελόπη της υπομονής και
άλλοτε ως Ιφιγένεια της άρνησης, τα προβάλλει στο μέλλον δημιουργώντας μέσα από
ένα ιδεατό ασφαλές κέλυφος τη σημαντικότητα της σωματικότητας. Έτσι, οι εικόνες
συνθέτουν την απουσία, τη θλίψη, το πένθος, τον θάνατο, σε ποίηση, λειτουργώντας
καθαρτικά και ιαματικά
Βέβαια, ο μύθος φαίνεται αρχικά να λειτουργεί περιοριστικά, καθώς προσδιορίζει τα

χωρο-χρονικά πλαίσια του ποιήματος αλλά εν τέλει, μέσα από ακυρώσεις και
αναιρέσεις των αρχικών συμβολισμών, η ποιήτρια καταφέρνει να προβεί σε
αποκαλύψεις άδηλων και άφατων σκέψεων, έως τις απαρχές του μεταφυσικού και
της υπαρξιακής αναζήτησης.
Με άλλα λόγια, ενώ η αφόρμηση είναι η μοναδικότητα του μεμονωμένου

μυθολογικού περιστατικού, με μια διαδικασία ολοένα πιο αφαιρετική και επαγωγική,
φτάνει η ποιήτρια ως την προσπέλαση των πανανθρώπινων και αιώνιων ζητημάτων,
την αναμόχλευση του φθαρτού και της θνητότητας. Ο αναγνώστης παρατηρεί την
ποιήτρια με το χέρι της Πηνελόπης να βουτάει στο μελανοδοχείο της απουσίας και να
γράφει για τα πάθη που νοηματοδοτούν την ύπαρξη στο χθες και κονιορτοποιούν τον
θάνατο στο αύριο. Άλλοτε πάλι, σαν Ιφιγένεια, αντικρίζει μπρος στο λιμάνι τις

γραμμένες σελίδες της ζωής της και χαιρετά το εύθρυπτον του σώματος και το
εύθραστον της έλλειψης.
Ο Gilbert Highet διαπιστώνει ότι οι μύθοι καθώς είναι αιώνιοι, προσφέρουν στους
συγγραφείς μια μήτρα έτοιμη να κυοφορήσει τα αιώνια άλυτα πανανθρώπινα
προβλήματα, τα οποία αναφέρονται στον έρωτα, τον θάνατο, τη μοίρα.61 Ο K. K.
Ruthven επισημαίνει επίσης ότι ειδικά ο αρχαίος ελληνικός μύθος συνιστά
ανεξάντλητη πηγή ιδεών, εικόνων, θεμάτων, αλληγοριών και συμβόλων.62 Όμως,
παρά το εξωτερικό γυαλιστερό περίβλημα του μύθου, που ανθίσταται στον χρόνο και
χαράσσεται εκ νέου από τον ποιητή, δεν εξαντλείται η χρήση του μόνο σε αυτό: οι
εμπνευσμένοι ποιητές δοκιμάζουν την εφευρετικότητα τους ανασκευάζοντας και
ανασυνθέτοντας τα θραύσματα των μύθων και ουσιαστικά με το ένα χέρι σπάνε το
πήλινο καλούπι του μύθου και με το άλλο το επαναδημιουργούν σε νέα φόρμα.
Είτε λοιπόν ο λογοτέχνης χρησιμοποιεί αυτούσιο τον μύθο, είτε περιορίζει την έννοια
του συμβολισμού του, είτε εμπεριέχει μια απλή, μονολεκτική αναφορά σε ένα
μυθολογικό πρόσωπο, δημιουργείται μια σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ του μύθου
και της ποιητικής γλώσσας.63
Η χρήση μύθων έγινε από πολλούς ποιητές, ανάμεσά τους ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο
Ρίτσος, ο Ελύτης και αυτό γιατί οι μύθοι γίνονται ένα πολύ αποτελεσματικό κλειδί
για τη σύλληψη του πολιτισμικού χθες και ταυτόχρονα ένα κύτταρο αλληγορίας για
το παρόν, για τους κοινωνικούς και πολιτικούς όρους του γίγνεσθαι.64
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ
Ἰθάκη
Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη,
νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
61
Gilbert Highet, Η κλασική παράδοση. Ελληνικές και ρωμαϊκές επιδράσεις στη λογοτεχνία της Δύσης,
μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1988, σ. 710.
62
K. K. Ruthven, Ο Μύθος, μτφρ. Ιουλιέττα Ράλλη – Καίτη Χατζηδήμου, Ερμής, Αθήνα, σ. 70.
63
Ζ. Ι. Σιαφλέκης, Η εύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή στη θεωρία του λογοτεχνικού μύθου, Gutenberg,
Αθήνα 1994, σσ. 90-92.
64
Ζ. Ι. Σιαφλέκης, Η εύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή στη θεωρία του λογοτεχνικού μύθου, ό.π., σ. ιζ.
Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,
τιὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι,
τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς,
ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ
συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει.
Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,
τὸν ἄγριο Ποσειδώνα δὲν θὰ συναντήσεις,
ἂν δὲν τοὺς κουβανεῖς μὲς στὴν ψυχή σου,
ἂν ἡ ψυχή σου δὲν τοὺς στήνει ἐμπρός σου.
Νὰ εὔχεσαι τι ῾ναι μακρὺς ὁ δρόμος.
Πολλὰ τὰ καλοκαιρινὰ πρωϊὰ νὰ εἶναι
ποὺ μὲ τι εὐχαρίστηση, μὲ τι χαρὰ
θὰ μπαίνεις σὲ λιμένας πρωτοειδωμένους·
νὰ σταματήσεις σ᾿ ἐμπορεῖα Φοινικικά,
καὶ τιὲς καλὲς πραγμάτειες ν᾿ ἀποκτήσεις,
σεντέφια καὶ κοράλλια, κεχριμπάρια κ᾿ ἔβενους,
καὶ ἡδονικὰ μυρωδικὰ κάθε λογῆς,
ὅσο μπορεῖς πιὸ ἄφθονα ἡδονικὰ μυρωδικά.
Σὲ πόλεις Αἰγυπτιακὲς πολλὲς νὰ πᾷς,
νὰ μάθεις καὶ νὰ μάθεις ἀπ᾿ τοὺς σπουδασμένους.
Πάντα στὸ νοῦ σου νἄχῃς τιὴν Ἰθάκη.
Τὸ φθάσιμον ἐκεῖ εἶν᾿ ὁ προορισμός σου.
Ἀλλὰ μὴ βιάζῃς τὸ ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλὰ νὰ διαρκέσει.
Καὶ γέρος πιὰ ν᾿ ἀράξῃς στὸ νησί,

πλούσιος μὲ ὅσα κέρδισες στὸν δρόμο,
μὴ προσδοκώντας πλούτη νὰ σὲ δώσῃ ἡ Ἰθάκη.
Ἡ Ἰθάκη σ᾿ ἔδωσε τ᾿ ὡραῖο ταξίδι.
Χωρὶς αὐτὴν δὲν θἄβγαινες στὸν δρόμο.
Ἄλλα δὲν ἔχει νὰ σὲ δώσει πιά.
Κι ἂν πτωχικὴ τὴν βρῇς, ἡ Ἰθάκη δὲν σὲ γέλασε.
Ἔτσι σοφὸς ποὺ ἔγινες, μὲ τόση πείρα,
ἤδη θὰ τὸ κατάλαβες ᾑ Ἰθάκες τι σημαίνουν.65
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ
ΙΖ’ ΑΣΤΥΑΝΑΞ
Τώρα που θα φύγεις πάρε μαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από εκείνο το πλατάνι,
μια μέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαμπαν όπλα
και τ’ άλογα ιδρωμένα σκύβανε ν’ αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα με τα υγρά τους τα ρουθούνια.
Οι ελιές με τις ρυτίδες των γονιών μας
τα βράχια με τη γνώση των γονιών μας
και το αίμα του αδερφού μας ζωντανό στο χώμα
ήτανε μια γερή χαρά μια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους.
65
Κ. Π. Καβάφης, Τα Ποιήματα (1897-1918), επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα 72000, σσ. 29-30.
Τώρα που θα φύγεις, τώρα που η μέρα της πληρωμής
χαράζει, τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιόν θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει,
πάρε μαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απ’ τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και μάθε του να μελετά τα δέντρα.66
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ
ΝΑΥΣΙΚΑ
Σβήσε το λύχνο, γριά Ευρυμέδουσα, τί κάνεις τόσην ώρα;
Μήτε πεινάω, σου λέω, μήτε νυστάζω. Το μόνο που θέλω
είναι να κλείσω τα μάτια μου. Ρίξε μου μια κουβέρτα ακόμα.
Και τί που κάνει ζέστη; Εγώ κρυώνω. Ολόγυμνο τον είδα, νένα,
δίπλα στα σκοίνα, κι είχε φύκια στα μαλλιά του. Άλλο δε θέλω
μονάχα να του βγάλω ένα προς ένα τα μικρά χαλίκια
που ’χαν κολλήσει στις γυμνές πατούσες του και να του βάλω
ετούτο το λουλούδι, που κρατώ στον κόρφο μου, στα δυο του δάχτυλα
κει που χωρίζουν από το λουρί του σάνταλου. Τώρα,
κοιμάται δίπλα, σκεπασμένος με τα κόκκινα σκουτιά μου.67
66
Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα 151972, σ. 64.
Γιάννης Ρίτσος, «Μαρτυρίες», στο: Λίνος Πολίτης Ποιητική Ανθολογία, Βιβλίο 8ο, «Δωδώνη»,
67
Αθήνα 1985, σ. 75.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
Ο Αγαμέμνων
Γρήγορα που σκοτεινιάζει. Φθινοπώριασε
δεν αντέχω της ανθρώπους άλλο. Χώρια εσέ
Που μιλάς και η νύχτα κλαίει σαν το σκύλο σου
προδομένος απομένει — της; Ο φίλος σου
Αγαμέμνων Αγαμέμνων άμοιρε που σου-
που σου ’μελλε να της ’βρεις απ’ τη γυναίκα σου
Άς τον άνεμο να λέει άς’ τον να λυσσά
κάποιος θα ’ναι ο Αγαμέμνων κάποια η φόνισσα
Κάποτε κι εσύ θα φτάσεις — της; Ο νικητής
αλλά βασιλιάς μιας χώρας ακατοίκητης
Και το ένα σου Αγαμέμνων και το δέκα σου
θα μετράει στα δάχτυλά της η γυναίκα σου.68
Η μυθική μέθοδος αναγνωρίζεται στο έργο των παραπάνω ποιητών αλλά όχι με όμοιο
τρόπο. Για τον Αλεξανδρινό ποιητή, ηχρήση του μυθολογικού υλικού
πραγματοποιείται υπαινικτικά και συχνά προκλητικά. Ο Σεφέρης πάλι, δια μέσου της
οδού του μύθου προσπαθεί να «χειριστεί έναν αδιάκοπο παραλληλισμό ανάμεσα στον
68
Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, Ίκαρος, Αθήνα 52008, σ. 299.
σύγχρονο κόσμο και την αρχαιότητα». 69 Ο Σεφέρης δεν μεταφέρει πιστά τους μύθους
αλλά λειτουργεί με προσθαφαιρέσεις πάνω τους, ώστε να κοινωνήσει το μήνυμα που
επιθυμεί. Ο Ρίτσος χρησιμοποιεί ευρέως τον μύθο υιοθετώντας το προσωπείο ενός
μυθολογικού ήρωα ή ενός παραμερισμένου ήρωα-αντιήρωα. Με τον τρόπο αυτό
προσδίδει οικουμενικότητα και μια αίσθηση καθολικότητας γεφυρώνοντας το χάσμα
ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία.
Μάλιστα, ο Οδυσσέας Ελύτης εκφράζει την άποψη ότι για έναν Έλληνα ποιητή οι
αρχαίοι μύθοι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, καθώς, μέσω αυτών το έργο του γίνεται
προσιτό στο ξένο αναγνωστικό κοινό. Δικός του, ωστόσο, στόχος δεν είναι η μίμηση
και υιοθέτηση μορφών της μυθολογίας, αλλά η διατήρηση του μηχανισμού της
μυθοποιίας, μέσω του οποίου θα έρθει πιο κοντά στις πηγές του νεοελληνικού
κόσμου.70
Αναμφισβήτητα ο διάλογος των ποιητών της μεταπολεμικής γενιάς με τον μύθο,

συνιστά μια πραγματικότητα και επιπρόσθετα η τάση αμφισβήτησης και κριτικής που
διακρίνει τη γενιά αυτή της επιτρέπει αφ’ ενός να οικειοποιηθεί το νόημα του
μυθολογικού πλαισίου αφ’ ετέρου να πάρει τις αποστάσεις του απ’ αυτό. Όσον αφορά
τη χρήση του μύθου από ποιήτριες της ίδιας γενιάς η Gail Holst-Wahaft τονίζει πως
αυτή η χρήση είναι πολύ περιορισμένη ή με έντονη κρυπτικότητα.71
Ειδικότερα στο έργο της Ρουκ ο μύθος εμφανίζεται κυρίως με μυθολογικά πρόσωπα
και μόνο μέσα από αυτά γίνεται αναφορά στους αντίστοιχους μυθολογικούς τόπους,
όπου αυτά δρουν. Τα πολλά πρόσωπα που περιδιαβαίνουν στο corpus των ποιημάτων
της υποδηλώνουν αφ’ενός ότι ο μύθος αποτελεί ένα ισχυρό διακείμενο για την
ποιήτρια και αφετέρου ότι δεν τους χρησιμοποιεί μόνο ως έμπνευση αλλά επίσης
χρησιμοποιεί την δίσημη και σκοτεινή πλευρά τους για να συνδιαλεχτεί μαζί τους
είτε ακυρώνοντας τον αρχικό τους συμβολισμό είτε επεκτείνοντας τον σε άφατες
περιοχές, τις οποίες ανακαλύπτει η γόνιμη ποιητική φαντασία της. Έτσι, σε κάθε
ποίημα, ουσιαστικά, ο μύθος επανασημασιοδοτείται και οι ρόλοι διανέμονται από την
αρχή ομοίως και οι αξίες που αυτοί προέβαλαν επανεξετάζονται. Εξάλλου καθώς ο
69
Edmound Keeley, «Ο Σεφέρης και η "μυθική μέθοδος"», στο: Μύθος και φωνή στη σύγχρονη
Ελληνική ποίηση, μτφρ. Σπύρος Τσακνιάς, Στιγμή, Αθήνα 1987, σσ. 113-146.
70
Edmound Keeley, ό.π., σ. 65.
71
Holst-Warhaft Gail, Dangerous Voices. Women’s laments and Greek literature, Routledge, London -
New York 1992, σσ. 32-33.
μύθος είναι απρόσβλητος στον χρόνο καταφέρνει να παραμείνει διαχρονικός και

ειδικά στη σύγχρονη εποχή, όπου κυριαρχούν τα είδωλα της ρευστότητας και του
αντιηρωισμού.
Υιοθετώντας λοιπόν η ποιήτρια τα προσωπεία ηρώων των αρχαίων ελληνικών

μύθων, ανιχνεύει εκ νέου προβλήματα που άπτονται της γυναικείας ταυτότητας και
ψυχοσύνθεσης, αλλά και τα θέματα του έρωτα και του θανάτου που αφορούν τον
Άνθρωπο απανταχού, στο νυν και στο αιέν, δίχως όμως να φιλοδοξεί να δώσει
απαντήσεις σε παμπάλαια ερωτήματα.
Η Αλιείη, ο Βύτος, η Ιφιγένεια, ο Λάφικτος, ο Μεγαλέξανδρος, ο Διογένης, η

Πηνελόπη αυτοβιογραφούνται και αναστοχάζονται τον μυθικό πυρήνα τους μέσα από
την ανατροπή του. Ο χρόνος και η φθορά, τους απομυθοποιούν και τους
εξανθρωπίζουν, αποκαλύπτοντας την δύναμη ή την αδυναμία της θέλησης να
ξεπεράσουν, έστω και με τραγικότητα, τον μύθο. Οι αρχετυπικές μορφές
μετατρεπόμενες σε αφηγηματικά υποκείμενα των ποιημάτων οδηγούν την ηρωίδα
στην επίλυση του αινίγματος της δικής της ύπαρξης.
Ένα πρόσωπο που επανέρχεται σε τρία ποιήματα της Ρουκ είναι η Πηνελόπη, η πιστή
σύζυγος του Οδυσσέα, από τον Τρωικό κύκλο. Σύμφωνα με τον μύθο, η Πηνελόπη
επιθυμεί να παραμείνει αλώβητος ο οίκος του ξενιτεμένου βασιλιά της, έως ότου
εκείνος επιστρέψει, εμποδίζοντας τους άπληστους μνηστήρες να καρπωθούν το βιός
του. Το πλεχτό, δηλωτικό του γυναικείου πολιτισμού, ξηλώνεται και πλέκεται μαζί με
τις ψεύτικες υποσχέσεις που δίνει η βασίλισσα για να κρατήσει μακριά τα
βασιλόπουλα.
Στη συλλογή Σκόρπια Χαρτιά της Πηνελόπης το πρώτο ποίημα τιτλοφορείται «ΛΕΕΙ
Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ» και έχει ως μότο τον στίχο του Daniel Weissbort “And your
absence teaches me what art could not”.72 Η Πηνελόπη δηλώνει την παρουσία της σε
πρώτο ενικό πρόσωπο, και υπάρχει σε αντίστιξη με την απουσία του Οδυσσέα. Η
προσμονή και η συνεχής ματαίωση του ερχομού του εκλεκτού «εσύ», επιφέρει και
την ματαίωση του έρωτα. Έτσι το ποιητικό υποκείμενο εγκλωβίζεται μέσα σε ένα
φθαρμένο σπίτι όπου « στάζουν τα παλιά ταβάνια / φορτωμένα βροχή». Σε αυτόν τον
περίκλειστο χώρο παρατηρούμε τη χειραγώγηση της συζύγου, καθώς η απουσία του
72
Κατερίνα Αγγελάκη –Ρουκ, Ποίηση 1963-2011, ό.π., σ. 153.
άνδρα σημαίνει και την απώλεια σημασίας για την ίδια. Συνειδητοποιεί η Πηνελόπη
ότι γίνεται αυτή το σύμβολο της απουσίας και του κενού σημαίνοντος.73 Ο
εγκλωβισμός αυτός της επιτρέπει να βιώσει την οδύνη της απουσίας και να
μετατραπεί στη συνέχεια σε γυναίκα-ραψωδό που υφαίνει ελεγείες, δίχως να
συνθλίβεται από το βάρος της έλλειψης του άλλου.
Είναι έκδηλη, έτσι, μια πολύ στενή σχέση μεταξύ της αφήγησης και της ύφανσης
τόσο μέσα στο ίδιο το γλωσσικό σημείο όσο και στα όρια της μεταγλώσσας. Με αυτό
εννοείται η συχνή παρουσία πλήθους παρομοιώσεων και μεταφορών που αφορούν
τις έννοιες «πλοκή» και την «πλέξη» (για παράδειγμα, η «ύφανση του κειμένου», «η
ύφανση της πλοκής» ή «των χαρακτήρων» ή ο όρος text, που στα αγγλικά σημαίνει
ταυτόχρονα και το κείμενο αλλά και την πλέξη), αλλά και η χρήση του υφαντού ως
ένα πρώτο σώμα σημειωτικής γραφής.74
Έτσι, ενώ στο πρώτο μισό του ποιήματος με λυρισμό και εικόνες καθημερινής ζωής
εκφράζεται η αίσθηση του ατελούς εγώ, στο δεύτερο μισό παρακολουθούμε την
Πηνελόπη να μετατρέπει τη μνήμη σε λησμονιά και να κερδίζει σε αυτογνωσία και
ικανότητα αυτοπροσδιορισμού ακριβώς μέσα από το μονοπάτι του αρχικού θρήνου:
Σε λησμονώ με πάθος
κάθε μέρα
για να πλυθείς από τις αμαρτίες
της γλύκας και της μυρωδιάς
κι ολοκάθαρος πια
να μπεις στην αθανασία.
Είναι σκληρή δουλειά κι άχαρη.
Μόνη μου πληρωμή αν καταλάβω
στο τέλος τι ανθρώπινη παρουσία
τι απουσία
73
Μαρκία Λιάπη, Ο μύθος της γυναικότητας στη γυναικεία μεταϋπερρεαλιστική ποίηση, Μεταπτυχιακή
Διπλωματική Εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Φιλοσοφική Σχολή - Τμήμα
Φιλολογίας - Τομέας Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2017, σ. 81.
74
Μαρκία Λιάπη, ό.π., σ. 75.
ή πως λειτουργεί το εγώ
στην τόσην ερημία, στον τόσο χρόνο
πως δε σταματάει με τίποτα το αύριο.
Μέσα δηλαδή από την αναμονή, η ηρωίδα ξεφεύγει από τον οικιακό της ρόλο και
γενόμενη τελικά θεραπαινίδα της δημιουργίας και της γραφής, φτάνει ως την
εξερεύνηση της γυναικείας της ταυτότητας. Έτσι, έχουμε μια Πηνελόπη-δημιουργό,
η οποία δεν εξελίσσει μόνο το γενικό πλαίσιο του mythmaking αλλά και συμβάλλει
και στην πρόοδο εκείνου του εδικού και τόσο προσωπικού στοιχείου της Ρουκ. Η
Πηνελόπη λοιπόν υφαίνει επιμελώς το γραπτό-υφαντό της απουσίας του έρωτα και
ταυτόχρονα της αυτοσυνειδησίας μετατρεπόμενη σε ένα alter ego της ποιήτριας. Στο
τέλος καταλήγει να συμβολίζει τα δύο πιο θεμελιώδη στοιχεία της ποιητικής της:
δυσκολία της δημιουργίας του γραπτού μέσα από το γυναικείο σώμα και κατ’
επέκταση τη διανοητικοποίηση της ερωτικής εμπειρίας.75
Οι κατακλείδιοι στίχοι του ποιήματος είναι δηλωτικοί της αλλαγής που συντελέστηκε
για το ποιητικό υποκείμενο: όσο έχασε τον απτικό παράδεισό του-σώμα, τόσο
κέρδισε σε νοηματοδότηση της ύπαρξης της η Πηνελόπη.
Στο ποίημα « ΟΙ ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ» στην ίδια συλλογή, η Ρουκ γράφει:76
Πετούν γύρω μου οι μνηστήρες
ζαλισμένοι απ’ το φως
της εκθαμβωτικής μοναξιάς μου·
όταν τους κοιτώ από ψηλά
είναι που βρίσκομαι σε μια κάμαρη
γεμάτη Οδυσσέα.
Ας μη μιλήσω πάλι
για τη θεσπέσια φωνή του
75
Μαρκία Λιάπη, ό.π., σ. 77.
76
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ποίηση 1963-2011, ό.π., σ. 163.
τη λίγη πρωτοτυπία του
που τον έκανε αιώνιο απ’ την αρχή
αλλά για μιαν αλλαγή
μια λαμπερή κλωστή
μέσα μου.
Περιμένοντας φτάνω στην ουσία.
Ξανά εδώ ηρωίδα είναι η Πηνελόπη η οποία σε πρώτο πρόσωπο αφηγείται την
αλλαγή που έλαβε χώρα στα μύχια της ψυχής της κατά το διάστημα απουσίας του
Οδυσσέα. Το ποιητικό υποκείμενο δεν προβαίνει σε ανασημασιοδότηση του μύθου
αλλά αντίθετα επιτυγχάνει τη γείωση του, καθώς απογυμνώνεται από το
αδιαμφισβήτητο κύρος του και φωτίζει αθέατες πλευρές της ηρωίδας. Κλεισμένη η
ηρωίδα επάνω στον γυναικωνίτη και κλεισμένη έξω από την αληθινή ζωή, βιώνει την
έλλειψη του συντρόφου, έως ότου γίνει αντιληπτή μια αλλαγή βαθιά και εσωτερική: η
περιδίνηση στην έκθαμβη μοναξιά της γίνεται το μέσο για απελευθέρωση και
απαλλαγή από τα δεσμά του νοσταλγικού χθες και του ωραιοποιημένου,
απολεσθέντος τώρα πια, συντρόφου. Ο χρόνος, η αέναη αναμονή του συντρόφου, ο
αυτοπεριορισμός στον προσωπικό της χώρο, χρησιμοποιούνται τώρα ως χρόνος
λειτουργικός για τη δημιουργία ενός έργου τέχνης.77 Όπως και στο ποίημα «ΛΕΕΙ Η
ΠΗΝΕΛΟΠΗ», έτσι κι εδώ, μέσα από την οδύνη, φτάνει η ηρωίδα στην
συνειδητοποίηση του εσώτερου εαυτού της, ο οποίος ολοκληρώνεται μέσα από την
κοινωνία με το εσύ ή και ακόμα και με την απουσία του. Η ηρωίδα ρηγματώνοντας
το παρελθόν, διαπερνά τον ζόφο του πόνου και θάλλει μέσα στην κερδισμένη
υποκειμενικότητά της. Τελικά διατρανώνεται το μήνυμα: ό,τι υπήρξε δεν χάνεται στη
χοάνη του χρόνου αλλά εγκαρτερεί μέσα μας καταργώντας τον.
Στην ποιητική συλλογή ΩΡΑΙΑ ΕΡΗΜΟΣ Η ΣΑΡΚΑ επανέρχεται το σύμβολο της

Πηνελόπης στο ποίημα με τίτλο «Η ΑΛΛΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ». Ο τίτλος προσημαίνει
την ανατροπή του γνωστού μυθολογικού πυρήνα που αφορά την Πηνελόπη. Εστιάζει
77
Περισσότερα για τη σύνδεση γυναικείας δημιουργικότητας-συγγραφής και ιδιωτικότητας στο
Wirginia Woolf, A Rooom of one’ s own, The University of Adelaide, e-book, τελευταία ανάκτηση
01/04/2018.
στον ερωτικό πόνο που φωλεύει στα μύχια της ύπαρξής της και συνιστά τον υπέρτατο
πόνο. Το ερώτημα σχετικά με την ταυτότητα του μνηστήρα παραμένει αναπάντητο:
ίσως να είναι ο ίδιος ο Οδυσσέας με την ιδεατή εικόνα του «εκλεκτού εραστή», ο
οποίος προσπαθεί να κορέσει την ερωτική αδημονία της συντρόφου. Ή ίσως και να
είναι οι ίδιοι οι μνηστήρες-πειρασμός, τόσο κοντά και τόσο απόμακροι τελικά από
την Πηνελόπη. Ή μπορεί ο μυστηριώδης μνηστήρας να είναι ο ίδιος ο έρωτας, την
ενδοχώρα του οποίου προσπαθεί να βυθομετρήσει με τις πολλαπλές εξακτινώσεις του
το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης. Ο ιδεατά δημιουργημένος μνηστήρας
διαθέτει πληθώρα χαρισμάτων και αυτή η πλησμονή του έρωτα συνοδοιπορεί με τον
πόνο «αχώριστος ο πόνος και ο έρωτας».
Η Πηνελόπη εδώ, μολονότι αυτοβιογραφείται, χρησιμοποιεί το τρίτο ρηματικό

πρόσωπο με τη διαμεσολάβηση της ποιητικής φωνής. Παρατηρούμε ότι η ηρωίδα
απεκδύεται τον μύθο και το φωτοστέφανο της πιστής βασίλισσας «με τα μαλλάκια
της όπως όπως μαζεμένα / κι ένα φουστάνι απ’ τη λαϊκή / μπλε μαρέν με άσπρα
λουλουδάκια». Ερμηνεύει την πίστη της και την απόρριψη της ερωτικής προσφοράς
από τους Μνηστήρες: «δεν ήταν από προσήλωση / στην ιδέα “Οδυσσέας”».
Απεκδύεται ακόμα και τον ρόλο της υφάντρας υιοθετώντας τον ρόλο της
καλλιτέχνιδας που ζωγραφίζει την προσωπογραφία του έρωτα. Η ελευθερία που της
προσφέρει η τέχνη τη βοηθούν να φτιάξει ένα πορτραίτο σύμφωνα με τη βούλησή
της, έτσι ώστε να μην λείπει τίποτα: «έρωτα, μιλιές, και ψιθυρίσματα, αγγίγματα και
δαγκώματα, φωνούλες στα σκοτάδια, μυρωδιά από σάρκα που καίγεται στο φως».
Η αλλαγή που συμβαίνει σε αυτό το ποίημα είναι φανερή: αναδεικνύεται μια τελείως
διαφορετική Πηνελόπη: έχουμε, πια, μια στοχαστική Πηνελόπη, η οποία έχοντας
πάρει αποστάσεις από τον απόντα σύντροφο-έρωτα, ολοκληρώνει τα προηγούμενα
πορτραίτα («ΛΕΕΙ Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ», «ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ») και κερδίζει την αυθυπαρξία
της, τον ιδιωτικό της χώρο και τη μοναξιά. Το τελευταίο δίστιχο φαίνεται
αποκαλυπτικό για την ταυτότητα του μνηστήρα: «ο πόνος ήταν ο μνηστήρας ο πιο
εκλεκτός και του ’κλεισα την πόρτα».
Η αναντίλεκτη εμμονή της ποιήτριας στη συμβολική μορφή της Πηνελόπης

ερμηνεύεται, καθώς η Πηνελόπη συνιστά σύμβολο πολύπλοκο και σύνθετο και φέρει
πολλές και διαφορετικές επιχωματώσεις στο παλίμψηστο του αρχετυπικού μύθου.
Αυτή τη δυνατότητα χρήσης του μύθου από τον μοντερνιστή λογοτέχνη εξαίρει και ο

Faulkner στη μελέτη του για τον Μοντερνισμό: ο μοντέρνος ποιητής, υποστηρίζει,
πλησιάζει το μυθολογικό υλικό με έναν διαφορετικό τρόπο σε σχέση τουλάχιστον με
την προσέγγιση που έκανε ο πρωτόγονος άνθρωπος. Δεν τίθεται δηλαδή ζήτημα
απλής αποδοχής του μύθου αλλά πολύ περισσότερο είναι πια ζήτημα περίσκεψης και
επιλογής, που μπορεί να οδηγήσουν σε κάτι τελείως πλασματικό.78 Έτσι, η ποιήτρια
έχοντας διανύσει πολλά χιλιόμετρα ποιητικής γραφής και επιζητώντας να κατακτήσει
τη χώρα της αυτογνωσίας, επανέρχεται στη γυναικεία μορφή της Πηνελόπης την
οποία εξανθρωπίζει αλλά τη χρησιμοποιεί και ως μέσο σπονδής και συνάμα σπουδής
για την τραγική περαίωση του ίδιου της του μύθου.
Κατά τον ίδιο τρόπο, ιδωμένοι υπό το πρίσμα του υπαρξιακού αναστοχασμού,
παρελαύνουν και οι άλλοι ήρωες: η Ιφιγένεια στο ποίημα «Η ΑΡΝΗΣΗ ΤΗΣ
ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ» αντιβαίνει στον αρχετυπικό μύθο και αρνείται να φορέσει το
φωτοστέφανο της αυτοθυσίας. Ο μύθος της Ιφιγένειας είναι ένα από τα πιο
πολυχρησιμοποιημένα μοτίβα του αρχαίου ελληνικού μύθου. Πολλοί λογοτέχνες
χρησιμοποίησαν τον μύθο σε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και μέσω αυτού,
ανέδειξαν τόσο τις προσωπικές τους ευαισθησίες όσο και τις αξίες του πολιτικού,
κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της εποχής τους: Αισχύλος, Ευριπίδης,
Σενέκας, Ρίτσος, Δημουλά, Bertolucci, Sophia de Mello και άλλοι.
Ο αρχέτυπος μύθος στρέφεται γύρω από το ψέμα του Αγαμέμνονα για τον δήθεν
γάμο του Αχιλλέα με την κόρη του Ιφιγένεια, προκειμένου αυτή να φτάσει στην
Αργολίδα και θυσιαζόμενη στην θεά Άρτεμη, να ξεκινήσουν με ούριο άνεμο τα
καράβια για την εκστρατεία της Τροίας.79 Στην άλλη πλευρά, η Ιφιγένεια της Ρουκ,
πρωτοτυπεί καθώς αρνείται να θυσιαστεί και να αποδεχτεί το βάρος της εθελούσιας
θυσίας για τον κοινό σκοπό. Η κοπέλα εδώ περιγράφεται τριγυρισμένη από ένα
ειρηνικό και φωτεινό τοπίο, μέσα σε «αμπελώνες, γεράνια, χωράφια, ελαιώνες». Το
υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης, της απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο,
«βασιλοκόρη / ξέχναγες τα ωραία σάνταλά σου» και αυτή η αποστροφή προσδίδει
αμεσότητα και οικειότητα στο ποίημα. Ο φημισμένος οίκος των Ατρειδών δεν
εμφανίζεται πια με θαυμαστό κύρος και έτσι ο μύθος χάνει την ιερότητά του, καθώς
78
Peter Faulkner, Μοντερνισμός, μτφρ. Ιουλιέττα Ράλλη – Καίτη Χατζηδήμου, Ερμής, Αθήνα 1996,
σσ. 39-40.
79
Για τον μύθο της Ιφιγένειας, βλ. ενδεικτικά Albin Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής
Λογοτεχνίας, μτφρ. Αγαπηνός Τσοπανάκης, Κυριακίδης, Θεσσαλονίκη 2014, σ. 371.
ουσιαστικά κονιορτοποιείται και αντιστρέφεται,80 και μαζί αλλάζει και ένα μεγάλο
κομμάτι της ιστορίας που συνδέεται μαζί του, όπως ο πόλεμος της Τροίας, καθώς,
«έκπληκτοι οι στρατιωτικοί / ανέβαλαν τον πόλεμο».
Η αιδημοσύνη και η γενναιότητα της ευριπίδειας Ιφιγένειας δεν υφίσταται στη Ρουκ
ούτε προβάλλεται ως ανάγκη το κοινό καλό και το χρέος: αντίθετα, η νέα Ιφιγένεια
δεν δέχεται να γίνει κλωστή στην ιστορία που «γέροντες πολύξεροι / είχαν διηγηθεί /
-πριν ακόμα γεννηθεί η Αφροδίτη / πίσω απ’ τα σύννεφα- / στην ιστορία της κοπέλας
/που φιλική ήταν στους ανέμους». Το δίλημμα εδώ μετατίθεται: η ζωή
αντιστρατεύεται τον θάνατο και η ειρηνικές πολιτείες τους πολέμους.
Κρυμμένη πίσω από το προσωπείο της Ιφιγένειας, η ποιήτρια εκφράζει την βαθιά της
πίστη στην «αγάπη, στη γλυκιά καρδιά, στα καρποφόρα, στις βοσκές, στους
αγγέλους», με άλλα λόγια σε πράγματα απλά και ταπεινά τα οποία όμως εμπεριέχουν
μέσα τους τη μαγεία του γήινου. Στο τέλος του ποιήματος θριαμβεύει η άρνηση της
κόρης του Αγαμέμνονα και μαζί η παρηγοριά από την αναβολή του πολέμου: «και
την Ελένη βρήκαν ταπεινή / να ετοιμάζει το δείπνο».
Εκτός από τις προαναφερθείσες παρουσίες μυθολογικών μοτίβων τα οποία

συναντώνται στην ποίηση της Ρουκ, υπάρχουν και αναφορές σε μυθικά πρόσωπα ή
όντα άλλοτε έμμεσα και άλλοτε σύντομα και ελλειπτικά. Στο ποίημα με τίτλο
«ΛΑΦΙΚΤΟΣ» από τη συλλογή Λύκοι και σύννεφα, το ποιητικό υποκείμενο
αναφέρεται στον ΛΑΦΙΚΤΟ «εκείνο το ζώο / ελέφαντα είχε ψυχή / χαρουπιάς
κορμοστασιά / και μεγάλα νύχια ορνέου / απόκτησε έτσι απλά / όπως κανονικά
βρέχει τον Απρίλη». Ακόμα υπάρχουν αναφορές στη Σφίγγα και στον Κένταυρο.
Επίσης το όνομα του Ίκαρου, ο ήλιος του Κύκλωπα, ο Ιππόλυτος, αναφέρονται στο
ποίημα «ΤΑ ΜΗΛΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ». Το όνομα του Μεγαλέξανδρου,
είτε άμεσα είτε έμμεσα αναφέρεται στην ενότητα «Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΤΡΟΣ», στην
ποιητική συλλογή Ποιήματα’63-’69. Στα ποιήματα αυτά, ο μέγας στρατηλάτης
απεκδύεται τον ρόλο του και αποδέχεται την ήττα από τη μοίρα ή πορεύεται στην
80
Βλ. Δημήτρης Μαρωνίτης, «Μύθος και ποίηση», Εντευκτήριο 60 (Ιαν.- Μαρτ. 2003), σ. 7: «Η
ταυτοσημία, συντηρητική κατά βάση μέθοδος, σέβεται τόσο τα θεματικά όσο και προπαντός τα
ιδεολογικά συστατικά του προτύπου, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι δεν προσθέτει νέα ή και εσωτερικά
στοιχεία στο αρχαίο μυθολογικό έρεισμα. Αντίθετα, η ετεροσημία, αντιρρητική ή και ανατρεπτική
μέθοδος, αντιστέκεται στο πρότυπο ποίημα, αμφισβητώντας ή και αντιστρέφοντας θεματικά,
ηθολογικά, σημασιολογικά, υφολογικά και ιδεολογικά σήματά του. Τέλος, η παρασημία,
μετριοπαθέστερη συγκριτικώς μέθοδος, βρίσκεται κάπου στη μέση».

αθανασία ή προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει το αίνιγμα της ζωής μαζί με την

Σφίγγα.
Πάμε να νικηθούμε απ’ τα σύννεφα
να νικηθούμε απ’ το Μάρτη
στο χώμα τρελαμένοι απ’ το φως
να μπήξουμε το κεφάλι
πάμε για τη Μεγάλη Ήττα.
(…)
Μα εγώ
Πιο μακροχρόνιος απ’ τη νίκη
Πιο ξανθός απ’ την αρρώστια
Πιο νέος απ’ το μάρμαρο της μορφής μου.
(…)
Κουράστηκα , είπε ο Αλέξαντρος
Τίποτα δεν απαντούμε με τη ζωή.
Η Ελένη είναι μια άλλη μυθολογική ψηφίδα στην ποίηση της Ρουκ. Το ποιητικό
υποκείμενο αναφέρεται στην ποιητική τέχνη του μοντερνιστή Έζρα Πάουντ και στην
τύχη που θα είχε το πρόσωπο της Ελένης αν γινόταν ποίημά του:
Όχι όχι, καλύτερα να την είχε φτιάξει αυτός την Ελένη κι ας ήταν ένα ποίημα μόνο.
«Η ΕΛΕΝΗ»
Οι ποιητές χρησιμοποιούν λοιπόν τα μυθικά προσωπεία για να πραγματευτούν

διαχρονικά θέματα έχοντας ως όχημα τα μέσα που προσφέρει ο μύθος: τις εικόνες, τις
αλληγορίες, τα σύμβολα. Ειδικότερα στην ποίησή της Ρουκ επιβιώνει ο αρχαίος

μύθος τόσο με τις ευθείες όσο και με τις υπαινικτικές αναφορές. Όμως το ποιητικό
υποκείμενο μεταφέρει τον μύθο στη σύγχρονη πραγματικότητα απογυμνώνοντάς τον
απ’ το βαρύτιμο ένδυμα, ώστε να φωτίζει τα υπαρξιακά ερωτήματα και την
τραγικότητα του Ανθρώπου. Ταυτόχρονα αντιστρέφεται το κλέος των μυθικών
προσώπων μέσω της ουσιαστικής αποδόμησής τους και το αντεστραμμένο μήνυμα
που προβάλλουν. Κοινός τόπος των μυθικών αναφορών είναι τελικά η φθοροποιός
επίδραση του χρόνου πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη και ειδικώς στο σώμα. Μια
φθορά που αποδεικνύει την τραγικότητα του ανθρώπου, μολονότι ο ίδιος φαίνεται να
πανηγυρίζει για αυτήν την ίδια την τραγικότητα.

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ

ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ
ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ
3.1 Αυτοαναφορικοί προσδιορισμοί
Οι ποιητές συχνά ανοίγουν το εργαστήρι τους και την πόρτα της ποίησης, ώστε και οι
ίδιοι να αυτοπροσδιοριστούν αλλά και να αποκαλύψουν τα μυστικά της τέχνης τους.
Ο ποιητής Παυλόπουλος στο ποίημά του «Τα αντικλείδια» γράφει:
Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν
τίποτα και προσπερνούνε.
Είναι λοιπόν σύνηθες οι δημιουργοί να μιλούν για την «μαστορική τους τέχνη», 81
είτε μέσα από συνεντεύξεις, είτε δοκιμιακά κείμενα είτε μέσα από τα ίδια τα
ποιήματά τους, τα ποιήματα ποιητικής. Θα λέγαμε, ουσιαστικά, ότι ποιήματα
ποιητικής θεωρούνται τα ποιήματα εκείνα τα οποία με άμεσο ή έμμεσο τρόπο
αναφέρονται στην ποιητική πράξη αλλά και στις συνθήκες δημιουργίας της. Οι
ποιητές με τα ποιήματα αυτά καταδεικνύουν τον προσανατολισμό του έργου τους
σε σχέση με τους προγενεστέρους δημιουργούς, φωτίζουν το ποιητικό τους σύμπαν
και την πολυδιάστατη έννοια της δημιουργικότητας. Συχνά, οι ποιητές γράφουν
ποιήματα τα οποία έμμεσα μόνο διαθέτουν εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία τους
επιτρέπουν να θεωρηθούν ποιήματα ποιητικής. Σε αυτά τα ποιήματα άλλοτε
διαπιστώνουμε την ύπαρξη τη συνοδοιπορίας φύσης και τέχνης, άλλοτε την ισχυρή
παρουσία μιας «συντεχνιακής συνείδησης» κι άλλοτε την άμεση περιγραφή των
σταδίων της ίδιας της ποιητικής τέχνης.
81
Ρέα Γαλανάκη, «“Βασιλεύς ή στρατιώτης”; (Σκέψεις για τη μαστορική των κειμένων)», στο:
«Βασιλεύς ή στρατιώτης»; Σημειώσεις, σκέψεις, σχόλια για τη λογοτεχνία, Άγρα, Αθήνα 1997, σ. 85.
Στην ποίηση της Ρουκ υπάρχει μια σειρά ποιημάτων στα οποία ανιχνεύονται τα
ποιητικά μοτίβα που η ποιήτρια χρησιμοποιεί και με αυτά αποκαλύπτονται οι απόψεις
της σχετικά με τα χαρακτηριστικά της ποίησής της: τη σωματικότητα, την απώλεια
και την έλλειψη. Ο Ευριπίδης Γαραντούδης επισημαίνει ότι η αυτοαναφορικότητα
συνιστά ένα σταθερό και επαναλαμβανόμενο μοτίβο της ποίησή της Ρουκ.82 Παρά
ταύτα, ελάχιστα ποιήματα μπορούν να χαρακτηριστούν μονοσήμαντα ως ποιήματα
ποιητικής, αν και αναμφισβήτητα υπολανθάνουν τα γνωρίσματα που δικαιολογούν
τον χαρακτηρισμό αυτό.
Στο ερώτημα για τον ρόλο της ποίησης στη ζωή τόσο του ίδιου του δημιουργού όσο
και των θιασωτών της ποιητικής τέχνης, η ποιήτρια, στο ποίημα «Η ΓΙΑΝΝΟΥΣΑ ΚΙ
ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ», απαντά με την ταύτιση της ποίησης με τη φύση, η οποία έχει ως
αποτέλεσμα μια αίσθηση παραμυθίας, καθώς μετατρέπεται η ποίηση σε βάλσαμο
παρηγορητικό:
Γιατί γράφουν οι άνθρωποι ποιήματα;
Για να τα’ χουν όταν το φως τους σβήσει η φύση.
Αυτά σκέφτεται η Γιαννούσα και η ποιήτρια ουσιαστικά δίνει προτεραιότητα στη

φύση καθώς είναι πεπεισμένη πως μόνο αυτή πραγματώνει την βαθύτερη ουσία του
ανθρώπου. Κατά την Λαμπρίνα Μαραγκού,83 η ταύτιση ποίησης και φύσης
αντανακλά ουσιαστικά την ισχυρή πεποίθηση της παράλληλης εξέλιξης φύσης και
ανθρώπου. Η φύση μπορεί και υπάρχει χωρίς τον άνθρωπο, ενώ ο άνθρωπος δίχως τη
φύση δεν γίνεται να υπάρξει. Η φύση λειτουργεί ανεξάρτητα από την ανθρώπινη
ύπαρξη αλλά καθρεπτίζεται τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή και στο πνεύμα του
ανθρώπου, προσφέροντας αιώνια έμπνευση όχι μόνο για την ποιητική λειτουργία μα
και για την ίδια τη ζωή.
Αλλά να η ανθισμένη μυγδαλιά
με βάζει ξανά
στα στοιχήματα της φύσης
82
Ευριπίδης Γαραντούδης,, «Οι μεταμορφώσεις του σώματος σε ποίηση», ό.π.
83
Λαμπρίνα Μαραγκού, «Η σάρκα σου ως έμφυτος επίδεσμος ...». Ερμηνευτική απόπειρα εν χρω έξι
ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης, ό.π., σ. 83.
και στο κρανίο
οι μικροί όγκοι
οι ερυθρές φυσαλίδες
αλλάζουν την όψη του κόσμου.
«ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΟΥ»
Έτσι, η φύση με την αυθεντικότητα των συναισθημάτων και τον αέναο κύκλο της,
γίνεται συχνά Θεός και συναντιέται με την ποίηση ακριβώς σε αυτό.
Ποια ήταν η μέρα που ημέρεψε
η αγριωπή θηλυκιά μέσα μου
κι έπιασε μολύβι και χαρτί
για να περιγράψει ως λατρευτό
τον θύτη χρόνο;
ΑΠΟΣΥΡΟΜΑΙ
Από τις πρώτες ποιητικές συλλογές, η ποιήτρια επιδίδεται σε μια ηράκλεια και συχνά
ατελέσφορη προσπάθεια να πετύχει κάποια συμφιλίωση με τον χρόνο «το μεγάλο
αφεντικό» όπως συχνά τον αποκαλεί. Η τέχνη της ποιήσεως, όπως και στον
προγενέστερο Καβάφη, της προσφέρει «εν φαντασία και λόγω», τα μέσα «που
κάμνουνε —για λίγο— να μη νοιώθεται η πληγή»84. Με τον τρόπο αυτό, η ποιητική
γραφή γίνεται βάλσαμο κι όχι μια βάσανος, καθώς της επιτρέπει να εκφράσει το
άγχος και τον φόβο για τη φθορά και τον θάνατο.
Όσον αφορά την ιεροτελεστία της γραφής της, η ποιήτρια σε συνέντευξή της στη
Φανή Πλατσατούρα αποκαλύπτει:
84
«Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Kομμαγηνή· 595 μ .X.»: Κ. Π. Καβάφης, Τα
Ποιήματα (1919-1933), επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα 72000, σ. 30.
Γράφω πάντα πρωί. Γράφω πάντα λυπημένη. Αισθάνομαι ένα κενό και αυτόματα
έρχεται το ποίημα, σαν φάρμακο. Γράφω πάντα με το χέρι. Λόγω της αναπηρίας
μου, δεν χρησιμοποίησα ποτέ μου γραφομηχανή.
Ο προβληματισμός πάνω στον ρόλο και γενικότερα στη λειτουργία της ποίησης, στο
έργο της Ρουκ λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία. Είναι όντως ενδιαφέρον να
διαπιστώσουμε πως αναπτύσσεται αυτός ο προβληματισμός μέσα ίδια τα ποιητικά
κείμενα της. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της Της μοναξιάς διπρόσωποι διάλογοι,
διαβάζουμε: «Ήταν μια μέρα παράξενη. Μια μοναξιά με είχε τυλίξει σαν σύννεφο
βαρύ. Στράφηκα στην ποίηση, όπως πάντα, όταν δυσκολεύομαι στη ζωή» .
Σχετικά με το ερώτημα αν η ποίηση μπορεί να προσφέρει παρηγοριά για τον χρόνο

που περνά αδυσώπητος, η ποιήτρια σε συνέντευξή της,85 δηλώνει: «η ζωή διαθέτει
μια πηγαία δύναμη, που έρχεται και μας συμπαραστέκεται παρά τη λύπη της
γήρανσης και της φθοράς. Γιατί υπάρχει και λειτουργεί, και είναι μονίμως ενεργό, το
ένστικτο της επιβίωσης».
Όπως θα διαπιστωθεί και από τα ποιήματα που θα παρατεθούν στη συνέχεια, για τον
ρόλο της ποίησης και του ποιητικού φορέα της, μπορούμε να δώσουμε ως απάντηση
τρεις λέξεις: φθορά, απώλεια, χρόνος. Από τη μια, γίνεται η ποίηση φορέας της
στενοχώριας για το φθαρτό και το ατελές της ανθρώπινης ύπαρξης και για τον χρόνο
ο οποίος αφήνει ανεξίτηλα τα σημάδια του και από την άλλη, εκφράζει η ίδια η
ποιήτρια τον προβληματισμό της για τη λειτουργία της ποίησης.
Στο ποίημα «ΤΙ ΔΙΝΕΙ Η ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΙ ΠΑΙΡΝΕΙ», διαβάζουμε:
Τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει
όταν κάτω από το βάρος κάποιου σύννεφου
όλο το μέσα σου σώμα γέρνει
όταν ένα μόνο βλέμμα παλιές πληγές ξύνει
όταν μια νέα αναπηρία καινούριες πληγές ανοίγει […]
85
ΕΠΕ-ΜΠΕ, Κυριακή 9 Ιουλίου 2017, διαθέσιμο στον ιστότοπο analitis.gr/katerina-aggelakhroyk-
sto-apempe-o-xronos-einai-to-megalo-afentiko/, τελευταία ανάκτηση 5/04/2018
Πιάνεις τότε την πένα
και νομίζεις πως γίνεσαι ένα
με την ωραιότητα και την αθανασία.
Όμως η ποίηση ποια σου ζητάει θυσία;
Τι θέλει γι’ αντάλλαγμα;
Μονάχα ένα πράγμα.
Απ’ τη γη που κατοικείς
τίποτα μην απαιτείς.
Το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης διαπιστώνει τον περίκλειστο χώρο της

πραγματικότητας και τα απεχθή συναισθήματα, το βάρος των οποίων λυγίζει το
άτομο. Τότε επεμβαίνει η μεταμορφωτική δύναμη της ποίησης και μεγαλώνει τον
ορίζοντα και δίνει σάρκα στα όνειρα. Για τις προσφορές όμως αυτές, η ποίηση
απαιτεί από το «εσύ» να εναγκαλισθεί με την γήινη παρουσία της πραγματικότητας
με όλα της τα αρνητικά πρόσημα. Αυτό συνιστά το αντίτιμο που ο καθένας μας
οφείλει να πληρώσει: «να’ ναι ακόμα γύρω σου η πραγματικότητα και να την αγαπάς
/ να’ ναι εκεί / και ας είναι αγέλαστη, ας είναι και στριφνή».
Σύνδεση φύσης και ποιητικής γραφής διαφαίνεται και στο ποίημα «ΓΙΑ ΤΗΝ
ΠΟΙΗΣΗ», όπου η ποιήτρια φαίνεται να ανθίζει μόνο, όταν η μέθεξη με τη φύση
πραγματώνεται μέσω του δρόμου που της έδειξαν οι ομότεχνοί της παλαιοί ποιητές:
Όμως όταν συλλαμβάνω
το μέλλον με χόρτα
με νεύματα, με νέφη και στάχτες
όπως παλιά οι ζωώδεις φύσεις
των ποιητών
τότε τ’ ανάποδα άσπρα μάτια μου
ανθίζουν σαν βολβοί.

Η μαγική ύλη των ποιημάτων περιγράφεται στην ενότητα των έξι ποιημάτων με τίτλο
«ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ» που βρίσκεται στην ποιητική συλλογή
Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος. Σε αυτά τα ποιήματα η ποιήτρια
εκδηλώνει την επιθυμία της να γράψει ποιήματα με τα οποία θα καταφέρει να
εκφράσει διαφορετικές καταστάσεις, οι οποίες τελικά μέσω της γραφής των
ποιημάτων μετατρέπονται σε μια ποιητική δωρεά.
Για παράδειγμα, διαβάζουμε για την ικανότητα της ποίησης να εξεικονίζει την
πραγματικότητα αλλά και εκείνες τις πτυχές της, άδηλες για τους άλλους:
Θέλω να γράψω ένα ποίημα
για την πραγματικότητα
αυτή που δεν έζησε ποτέ κανείς
αφού ο καθένας
στη δική του βρέθηκε φυλακισμένος
αιώνες τεντώνοντας τα χέρια προς τα έξω.
Η δυνατότητα της ποίησης να ενώνει σε μια αξιοθαύμαστη ισορροπία τα αντίθετα

ζεύγη, παρουσιάζεται στο ποίημα με τον αριθμό «ΙΙ»:
Θέλω να γράψω ένα ποίημα
για τη δύναμη και την ανημποριά
όταν αγκαλιάζονται
όταν συγκλίνουν
και με μια γροθιά
σε στέλνουν στη γη ή στα ουράνια.

Ενεργητικό ρόλο στις θαυμάσιες και συχνά μαγικές μεταμορφωτικές ικανότητες της
ποίησης, αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι ποιητές, όπως περιγράφεται στη ΛΥΠΙΟΥ:
Έχει ιεροβάμονες ποιητές εδώ
ποιητές με μεγάλη έφεση για ουρανό
πανύψηλους, που μ’ ένα τίναγμα της κεφαλής
σημαίνουν το «όχι…όχι…λάθος»
ή και το «τι κρίμα, τώρα είναι αργά!
Το ποίημα όμως που παρουσιάζει τη ζωή του ποιητή μέσω μιας αλληγορίας, είναι «Ο
ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ»:
Μέσα μου χιλιάδες τραγούδια στοιβάζονται καλοκαιρινά. Ανοίγω το στόμα μου και μες
στο πάθος μου προσπαθώ να τους βάλω μια σειρά. Τραγουδώ. Άσχημα. Αλλά χάρη στο
τραγούδι μου ξεχωρίζω από τις φλούδες των κλάδων και από τ’ άλλα άφωνα ηχεία της
φύσης. Η απέριττη περιβολή μου -γκρίζα κι ασβεστένια- μου αποκλείει κάθε παραφορά
αισθητισμού κι έτσι αποκομμένος απ’ τα φανταχτερά πανηγύρια του χρόνου,
τραγουδάω. Άνοιξη, Πάσχα και βιολέτες δε γνωρίζω. Τη μόνη ανάσταση που ξέρω
είναι όταν μόλις σηκώνεται κάποιο αεράκι και δροσίζει λίγο τη φοβερή κάψα της ζωής
μου. Τότε παύω να ουρλιάζω -ή να τραγουδάω όπως νομίζει ο κόσμος- γιατί το θαύμα
μιας δροσιάς μέσα μου βαθιά λέει περισσότερα απ’ όλα όσα δημιουργώ για να μην
πεθάνω από τη ζέστη.
Ο τζίτζικας αυτοσυστήνεται και ουσιαστικά μας συστήνει τον ίδιο τον ποιητή.
Βέβαια καθώς προχωράει η ανάγνωση, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι ο αρχικός
μύθος που παρουσιάζει τον τζίτζικα ως πηγαίο και ξέγνοιαστο τραγουδιστή,
ακυρώνεται. «Ο προσωποποιημένος τζίτζικας είναι ένα προσωπείο του σύγχρονου
ποιητή ή και της ίδιας της ποιήτριας. Με τη μεταφορά του τζίτζικα η Aγγελάκη-Pουκ

εικονογραφεί την εικόνα της ως ποιήτριας και δείχνει ότι αυτή η εικόνα διαφέρει
πολύ από αυτό που νομίζουν οι περισσότεροι».86
Ο τζίτζικας είναι κακός τραγουδιστής και βιώνει μια κατάσταση καθ’ όλα τραγική,
καθώς υποφέρει έχοντας πλήθος στοιβαγμένα μέσα του τραγούδια. Η ανάγκη της
εξωτερίκευσης και της έκφρασης είναι τόσο καταναγκαστική, ώστε τελικά αποτελεί
ζήτημα επιβίωσης για τον τζίτζικα-ποιητή. Έτσι, η μετουσίωση των εσωτερικών
πληγών σε ποίηση, ταυτόχρονα είναι και τραγική αλλά και λυτρωτική διαδικασία η
οποία παραλληλίζεται με τη φύση και με το δροσερό αεράκι της.
Ο προβληματισμός του ποιητικού υποκειμένου σχετικά με την ποίηση και τη σχέση
της με την περιρρέουσα πραγματικότητα και τον φορέα της, τον ποιητή, εμφανίζεται
πιο καθαρά στο ποίημα με τίτλο «ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ». Η ποιήτρια με
έναν τελεσίδικα τραγικό τρόπο, δείχνει τη βεβαιότητά της για τη φθαρτή σκευή της
ανθρώπινης ύπαρξης και την αδυναμία της ποίησης να ανατρέψει ή να ακυρώσει την
ασχήμια αυτής της αλήθειας. Όμως, παρά τη θλίψη που συνοδεύει αυτή τη
συνειδητοποίηση, στο τέλος του ποιήματος δίνεται σαν ένας όρκος, μια υπόσχεση:
ότι η ποιήτρια θα είναι μια θεραπαινίδα της ποίησης αφού, έστω και προσωρινά, είναι
η μόνη που απαλύνει την αίσθηση δυσαρμονίας που βιώνει η ίδια, καθώς η πείρα
συνιστά μεν αρωγό της ποιητικής διαδικασίας, όμως, περιορίζει ασφυκτικά το μέλλον
της ποιήτριας.
Όμως πάντα θα την υπηρετώ
όσο βέβαια εκείνη με θέλει
γιατί μόνο αυτή με κάνει λίγο να ξεχνώ
τον κλειστό ορίζοντα του μέλλοντός μου.
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι τα ποιήματα ποιητικής της Ρουκ, άμεσα ή με τρόπο

κρυπτικό, αισθητοποιούν τη θλίψη και τη στενοχώρια του ποιητικού υποκειμένου για
το εύθραυστο και το ελλιπές της ανθρώπινης φύσης. Όμως, ακόμα και τούτη η
86
Ευριπίδης Γαραντούδης, «Οι μεταμορφώσεις του σώματος σε ποίηση», Ο Αναγνώστης, διαθέσιμο
στον ιστότοπο http://www.oanagnostis.gr/.
απελπισία μετριάζει την οξύτητά της και χαρίζει παραμυθία στον άνθρωπο χάρη «στα
μαγικά αποστάγματα» της ποίησης, όπως θα συμφωνούσε ο Καβάφης.87
3.2. Διάλογος με της ομοτέχνους
Μέσα από τα κείμενα της Ρουκ, διαπιστώνουμε την ύπαρξη ενός εν εξελίξει διαλόγου
με τους ομοτέχνους της. Άλλοτε πρόκειται για έναν φασματικό διάλογο με νεκρούς
δημιουργούς, άλλοτε παίρνει τη μορφή έμμεσων αναφορών σε ποιήματα άλλων κι
άλλοτε παρουσιάζεται με τη μορφή των αφιερώσεων.
Η ύπαρξη αυτού του διαλόγου πιστοποιεί τις επιδράσεις που δέχτηκε η ποιήτρια στη
διαμόρφωση της προσωπικής ποιητικής της. Μια ποιητική που δεν παρουσιάζεται ως
ένα ασφυκτικά κλειστό σύστημα, αποκομμένο από την περιρρέουσα ποιητική
ατμόσφαιρα. Αυτό το γεγονός αιτιολογείται, καθώς ο δημιουργός ταυτόχρονα
αποτελεί και αναγνώστη και έτσι το νέο έργο τέχνης διαθέτει άμεσα ή έμμεσα
αναφορές σε άλλα δημιουργήματα, και προσδιορίζεται με τον όρο
«διακειμενικότητα».88
Προτού, όμως, να κάνουμε αναφορά στα ποιήματα που αποδεικνύουν τον διάλογο
της ποιήτριας με τους ομοτέχνους της, να επισημάνουμε την παραδοχή από την ίδια
την ποιήτρια, της επίδρασής που άσκησε ο Καβάφης στη διαμόρφωση του ποιητικού
ιδιώματός της: «Λατρεία μου ο Καβάφης. Νομίζω ότι θαυμάζω στον Καβάφη τον
τρόπο που συνδύασε την ποίηση και τη φιλοσοφία». 89
Στο ποίημα με τον τίτλο «ΕΝ ΤΩ ΜΗΝΙ ΑΘΥΡ» διαβάζουμε την αφιέρωση: «Με
ευγνωμοσύνη στον Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗ». Το καβαφικό ποίημα γράφεται τον Μάρτιο του
1917 και αποτελεί την προσπάθεια του ποιητικού υποκειμένου να διαβάσει και να
σχολιάσει μια κατεστραμμένη επιτύμβια στήλη. Το ποίημα της Ρουκ βρίσκεται στην
ποιητική συλλογή Οι Μνηστήρες που εκδίδεται το 1987. Στο ποίημα της, η Ρουκ,
υιοθετώντας τον τρόπο του «serio ludere», δηλαδή του παίζειν με σοβαρότητα,
87
«Κατά τες συνταγές αρχαίων Eλληνοσύρων μάγων»: Κ. Π. Καβάφης, Τα Ποιήματα (1919-1933),
ό.π., σ. 92.
88
Judith Still, Michael Worton, “Intoduction”, στο: Michael Worton - Judith Still (επιμ.),
Intertextuality: Theories and Practices, Manchester Universtity Press, Manchester 1990, σσ. 1-2.
89
Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: fractalart.gr/katerina-Aggelaki-
rouk-interview, τελευταία ανάκτηση 05/05/2018
υφαίνει πάνω στο κείμενο του Καβάφη, το δικό της «υπερκείμενο», κατά την
ορολογία του Genette.90 Ουσιαστικά, δίχως να επεμβαίνει στην οπτική της αρχαίας
επιγραφής, την οποία ο Καβάφης διατηρεί στο ποίημά του, εγκιβωτίζει στο νέο
ποίημα τους έντεκα καβαφικούς στίχους περιχαρακώνοντας τους δικούς της στίχους
μέσα σε παρενθέσεις.
Με δυσκολία διαβάζω στην πέτρα την αρχαία.
(Αυτό το πράγμα που έμεινα -πέτρα στο ποτάμι
του ανέκφραστου χρόνου- ένα εγώ γριά
με μάτια ξέθωρα σαν άσπρες κουβαρίστρες…)
«Κύ[ρι]ε Ιησού Χριστέ». Ένα «Ψυ[χ]ήν» διακρίνω.
(Πώς ο Χριστός εισάγεται σαν λείψει η ευφορία
και αναφέρετ’ η ψυχή μόνο σαν πέσει το κάστρο
εκείνο π’ υψωνότανε με κάθε ερεθισμό.)
«Εν τω μη[νί] Αθύρ» «Ο Λεύκιο[ς] ε[κοιμ]ήθη».
(Πώς να’ ταν άραγε ο ουρανός; Ο αέρας πώς φυσούσε;
Τι έπαρση που είχε ο νέος μπρος στη φύση!
Πώς τα κορόιδευε όλ’ αυτά…
Κλαριά αμυγδαλιάς κι ήλιους στη δύση.
Πώς να κοιμήθη; Με τα χέρια ανάμεσα στα σκέλια;
Με τα φρύδια σμιχτά; Το στήθος τεντωμένο;
Βαθουλωμένο; Ανάσκελα με την κοιλιά πρώτη
να γευτεί την παγωνιά στις ρίζες;
Ή μπρούμυτα όπως όταν πείσμωνε
κι έκανε τα δικά του;
90
Gérard Genette, Palimpsestes: la littérature au second degré, Seuil, Paris 1982, σ. 11.

Η Ρουκ διατηρεί το πρώτο πρόσωπο της αφήγησης και μαζί, διατηρεί την οικειότητα
και την αμεσότητα του προσωπικού βιώματος, δίχως όμως να υπερβάλλει σε
συναισθηματισμό. Αξιοποιεί την καβαφική παράδοση προσθέτοντας αυτά που
συνιστούν τα χαρακτηριστικά της προσωπικής ποιητικής της: τη χρήση του
μυθολογικού προσωπείου, τη σωματικότητα των αισθημάτων, την παρουσία της
φθοράς και του γήρατος πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη, τον θάνατο και την
αντίρροπη δύναμη, τη φύση.
Παρατηρούμε ότι το ποιητικό υποκείμενο αναδύεται σε ένα διττό παιχνίδι

διολισθαίνοντας ανάμεσα σε δύο επίπεδα και τελικά δημιουργεί ένα καινούριο
πλαίσιο εγγραφής, ένα νέο ποιητικό πολύμορφο. Εν τέλει οι δύο ποιητικές φωνές
διαπλέκονται αρμονικά σε ένα νέο παλίμψηστο, το οποίο όμως συνιστά και μια
κυριολεκτική παρωδία. Δηλαδή, μια παράλληλη φωνή, η οποία τραγουδά και
συμπορεύεται με το πρωτογενές καβαφικό ποίημα, επιβεβαιώνοντας πανηγυρικά τον
Σεφέρη, όταν διατεινόταν ότι «είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας».91
Ένα άλλο ποίημα με το οποίο η Ρουκ συνομιλεί άμεσα με τον Καβάφη, είναι το
«ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΟΥ». Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να συνδιαλέγεται
με το ποίημα του Καβάφη «Κρυμμένα»:
Απ’ όσα έκαμα κι απ’ όσα είπα
να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν.
Εμπόδιο στέκονταν και μεταμόρφωνε
τες πράξεις και τον τρόπο της ζωής μου.
Εμπόδιο στέκονταν και σταματούσε με
πολλές φορές που πήγαινα να πω.
Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις
και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα —
από εκεί μονάχα θα με νιώσουν.
91
Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, επιμ. Γ. Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα 152007, σ. 290.
Αλλά ίσως δεν αξίζει να καταβληθεί
τόση φροντίς και τόσος κόπος να με μάθουν.
Κατόπι — στην τελειοτέρα κοινωνία —
κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα
βέβαια θα φανεί κ’ ελεύθερα θα κάμει.
Στο καβαφικό αυτό ποίημα, το ποιητικό υποκείμενο σε πρώτο πρόσωπο παρουσιάζει

μια εξομολογητική διάθεση. Δίχως τη διαμεσολάβηση προσωπείου, αποκαλύπτει ότι
οι προσωπικές του επιλογές δεν αποτελούν ασφαλές κριτήριο την αξιολόγηση της
προσωπικότητάς του, καθώς ήταν επιβεβλημένη αναγκαιότητα η κρυπτικότητα. Στο
ποίημα της Ρουκ, το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης, αποκαλύπτει ότι τα
πράγματα που επιλέγει να αποσιωπήσει ή να εκφράσει, πρώτα τα μεταμορφώνει,
ώστε μέσα στον ποιητικό λόγο να λειτουργούν κρυπτικά:
Όσα δε λέω είναι τόσο καλά κρυμμένα
που ούτε η φαντασία μου δε θα τα βρει
καταχωνιασμένα μέσα στη φωνή, την κίνηση
στο θαυμασμό για τη ζωή.
Στην επικράτεια του φθαρτού, η ποίηση καταφέρνει να γεννά τα τοπωνύμια της

άφατης συγκίνησης, καλά κρυμμένης μέσα στο σύμπαν της απώλειας. Διατηρώντας
τον στοχαστικό-φιλοσοφικό μανδύα της καβαφικής ποιητικής, η Ρουκ ισχυροποιεί για
μια φορά ακόμα την άγια αίσθηση, τη σωματικότητα, καταφέρνοντας να υπερκεράσει
τη σιωπή, και τελικά να διαστείλει τα τοιχώματα της αιωνιότητας.
Τόσο καλά το κάλυψα, το’θρεψα
και το ενθάρρυνα να γίνει ποίημα
που ούτε η σιωπή που ξέρει να διεισδύει

στου ανείπωτου τα σκοτάδια
δε σκέφτηκε ποτέ να σφραγίσει
ό,τι ποτέ δε θα πω
ό,τι ποτέ δεν είχα καμία πρόθεση
να κρύψω.
Αν λοιπόν στην ποίηση του Καβάφη απεικονίζεται η εναγώνια προσπάθεια του

ατόμου να απελευθερωθεί από εσωτερικά και εξωτερικά δεσμά, στην Ρουκ, το
φιλοσοφικό ζήτημα επανέρχεται αλλά με μια διαφορά: ο ρόλος του σώματος και
συνακόλουθα, του έρωτα ως σωματοποιημένου βιώματος ισχυροποιείται και μέσω
της ποίησης καταφέρνει να γίνει το χωνευτήρι του πόνου και του χρόνου.
Σε όλες σχεδόν τις ποιητικές συλλογές της Ρουκ υποβόσκει ένας διάλογος με την
κορυφαία και τραγική ποιήτρια Sylvia Plath. Οι δύο ποιήτριες χρησιμοποιούν
επαναλαμβανόμενα μοτίβα για τις παραδοσιακές έννοιες του φύλου και της
σεξουαλικότητας. Καταλυτικό ρόλο στη σύλληψη της ταυτότητας και του ρόλου που
μπορεί να διαδραματίσει η γυναίκα, στην ποίηση των δύο ποιητριών κατέχει το
σώμα. Διαβάζοντας το ποίημα της Ρουκ «ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΕΡΗΣ
ΑΠΩΛΕΙΑΣ», διαπιστώνουμε την κυρίαρχη θέση του σώματος για την απόκτηση της
ολότητας, έστω και μέσα από την αποσπασματικότητά του. Πολύ περισσότερο, η ίδια
η παροδικότητα του σώματος αποτελεί ένα εχέγγυο ότι θα αναγεννηθεί
ακολουθώντας την τροχιά της μέρας.
Δε θα’ μαστε ποτέ
αυτό που είμαστε στιγμιαία
αλλ’ είναι θρίαμβος
αυτή η σταθερή απώλεια.
Θραύσματα ζωής
αντικαθιστούν τα χρώματα
στις μικρές απεικονίσεις

του ονείρου
αμυχές
τις σκιές φωτός
στο προσωρινό δέρμα.
Στο ποίημα «Lady Lazarus» της Sylvia Plath, το ποιητικό υποκείμενο ταυτίζει το
σώμα με το φύλο και περιγράφει την κατάσταση του θανάτου με αξιοθαύμαστη
ηρεμία, σαν να είναι ένα άγαλμα αρχαιοελληνικό το νεκρό σώμα κι όχι ένα πτώμα.
Αυτό συμβαίνει, γιατί ο θάνατος δεν είναι το τέρμα αλλά η αναγέννηση. Το
υποκείμενο βιώνει έντονα μια σειρά από έντονες απώλειες αλλά ουσιαστικά τις
μετασχηματίζει σε δημιουργικότητα αρχικά με τη γραφή του ίδιου του ποιήματος και
σε ευρύτερο συμβολικό πεδίο, με την ανάσταση της γυναικείας υπόστασης, μετά τον
απόλυτα συνειδητοποιημένο θάνατο.
These are my hands
my knees.
I may be skin and bone,
nevertheless, I am the same, identical woman.
The first time it happened I was ten.
It was an accident.
The second time I meant
to last it out and not come back at all.
I rocked shut
As a seashell.
They had to call and call
and pick the worms off me like sticky pearls.

Dying
is an art, like everything else,
i do it exceptionally well
herr God, Herr Lucifer
beware
beware.
Out of the ash
I rise with my red hair
and I eat men like air.
Στη Ρουκ επίσης, τα θραύσματα, δηλαδή, η επιδερμίδα, τα γηρατειά, η παροδικότητα,

συνιστούν θρίαμβο, αφού, παρότι τραυματίζονται και σημαδεύονται από τον χρόνο,
ουσιαστικά δίνουν στο ποιητικό υποκείμενο τη δυνατότητα να επανακαθορίζεται
μετατοπιζόμενο συνεχώς στο παρελθόν:
Θραύσματα ζωής
αντικαθιστούν τα χρώματα
στις μικρές απεικονίσεις
του ονείρου
αμυχές
τις σκιές φωτός
στο προσωρινό δέρμα.
Το σώμα μετατρέπεται σε οδοδείκτη για εύρεση όχι του Θεού αλλά του εσώτερου
εαυτού της, της σεξουαλικότητάς της, του φωτός: «The speaker conceives the idea of

a self within and through herself. Having done so, she gains the means of turning the
dream into reality beyond her inner sanctum».92
Τυφλή στο τόσο μαύρο
ζήταγα θεό
και μου ’διναν μονάχα
δάχτυλο για να τριφτώ.
Θριαμβεύω τώρα
στα πιο κρυφά μέρη
όπου συλλαμβάνεται
η ιδέα: εδώ
μαθαίνω επιτέλους
πως θα φύγω πρώτη.
Στο ποίημα «ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ» της Ρουκ, η τελειότητα του αρσενικού σώματος

εντοπίζεται στην αδιαπερατότητα:
Αρσενικός είσαι
και δεν εισχωρείσαι
Όμως εγώ όλες σου τις θηλυκές τρύπες
βιάζω, σε σπρώχνω
προς τα μέσα του εαυτού σου (…)
Στο ποίημά της «Love letter», η Plath εκφράζει την επίδραση που άσκησε πάνω της
ο άντρας, ένα αρσενικό «εσύ». Μια αλλαγή που συνοδοιπορεί με τη γύρω φύση και
92
Susan Bohandy, «Defining the Self through the Body in Four Poems by Katerina Anghelaki-Rooke
and Sylvia Plath», Journal of Modern Greek Studies 12:1 (May 1994), σ. 5.

τα στοιχεία της, δίχως όμως να είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί θετική ή αρνητική. Ο

αποχωρισμός από αυτό το αρσενικό «εσύ», στο οποίο απευθύνεται το ποιητικό
υποκείμενο, γίνεται τόσο δυσβάσταχτος, ώστε η αναχώρηση προς τον ουρανό,
μοιάζει σωτήρια και απελευθερωτική:
Not easy to state the change you made.
If I’m alive now, then I was dead,
though, like a stone, unbothered by it,
staying put according to habit.
You didn’t just tow me an inch, no-
nor leave me to set my small bald eye
skyward again, without hope, of course,
of apprehending blueness, or stars.
«LOVE LETTER»
Αυτό που παρατηρείται στον φασματικό διάλογο της Ρουκ με την Plath είναι αρχικά
το καταφανές φύλο του υποκειμένου της αφήγησης: μια γυναίκα η οποία προσπαθεί
να αυτοπροσδιορισθεί μέσω του σώματος. Ένα σώμα που είτε μιλά, είτε είναι
ζωντανό, είτε αιμορραγεί, είτε είναι νεκρό αλλά πάντα νοηματοδοτεί την ύπαρξη, η
οποία εν τέλει, δίχως αυτή τη σωματικότητα των προσλήψεων, δεν υφίσταται. Με
άλλα λόγια η γυναικεία ταυτότητα και ο προσδιορισμός της περνάει μέσα από το
σώμα: “Identity is a corporeal phenomenon indivisible from the conceptual there is no
self unrelated to the body”.93
93
Susan Bohandy, «Defining the Self through the Body in Four Poems by Katerina Anghelaki-Rooke
and Sylvia Plath», ό.π., σ. 1.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η Ρουκ ανήκει στη Β΄ μεταπολεμική γενιά και η ποίησή της αποτελεί έναν θρήνο για
το φθαρτό της ανθρώπινης ύπαρξης, για το «αργαλέον γήρας», για το τελεσίδικο του
θανάτου και της ματαίωση του ερωτικού βιώματος. Παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις
δημιουργούν οι συμβατικές τομές, στους ποιητές που ανήκουν στη B’ μεταπολεμική
γενιά, έστω και σχηματικά, διαπιστώνεται μια ρηγματωμένη σχέση με το χθες, τον
θάνατο, τον έρωτα, τις φιλοσοφικές και υπαρξιακές αναζητήσεις. Πραγματικά μοιάζει
η γενιά να είναι πολιορκημένη και να βιώνει ένα αίσθημα ασφυξίας.
Ο ποιητικός λόγος που αρθρώνουν οι ποιητές της περιόδου αυτής, είναι λόγος δίχως
καλλωπισμούς και ρητορείες που όμως καταφέρνει να εκφράσει τον πόνο και το
πένθιμο της εποχής. Ο Αράγης υποστηρίζει ότι οι ποιητές αυτοί βίωσαν πίκρες,
σκληρότητες και βιαιότητες και όλα αυτά τα βιώματα τα εκφράζουν με την ανάλογη
ένταση επιδιώκοντας να στηλιτεύσουν αφενός τις αιτίες του κακού αλλά επιθυμώντας
ταυτόχρονα να αντιμετωπίσουν πικρά, σκληρά και αιχμηρά τα σύμβολα της ζωής της
τρυφεράδας και της τέχνης τους ταυτόχρονα.94
Η ποιήτρια, μια από τις πιο σημαίνουσες εκπροσώπους της Β΄ μεταπολεμικής γενιάς
με την ιδιαίτερη ποιητική γραμματική της δημιούργησε άπαξ και ες αεί μια ποιητική
χώρα, τη Λυπιού, όπου κατοικοεδρεύουν η θλίψη και η έλλειψη, το πένθος και η
απώλεια.
Η ποιήτρια όλη της τη ζωή συμβίωσε κυριολεκτικά με την αίσθηση της απώλειας, της
έλλειψης και της φθοράς. Έτσι, η ποίησή της γίνεται ένα δοχείο έτοιμο να δεχτεί την
οδύνη αλλά ταυτόχρονα και την ηδονή που η φθαρτή σκευή προκαλεί και προσφέρει.
Οι τίτλοι των ποιητικών της συλλογών είναι ενδεικτικοί των κεντρομόλων τάσεων
της, του σώματος, του έρωτα, της έλλειψης: Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας,
Ενάντιος έρωτας, Ωραία έρημος η σάρκα, Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος,
94
Γιώργος Αράγης, «Οι ποιητές του ’60 ως ξεχωριστή ποιητική γενιά», στο Σωτηρία Σταυρακοπούλου
- Περικλής Σφυρίδης (επιμ.), Η Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά Λογοτεχνών, Πρακτικά Ημερίδας,
Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, 11 Φεβρουαρίου 2010, Δήμος Θεσσαλονίκης, Βαφοπούλειο
Πνευματικό Κέντρο, Θεσσαλονίκη 2010, σσ. 20-21.

Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα, Η ανορεξία της. Τα ποιήματά της, καθώς η μια
συλλογή διαδέχεται την άλλη, μετατρέπονται σε γητειές για το άγχος που κατατρύχει
την ποιήτρια μπρος στην οδύνη του θανάτου. Ουσιαστικά διαπιστώνεται ότι το
ποιητικό υποκείμενο αντικρίζει μια απειλή ασώματη και την σωματοποιεί στα γραπτά
της, ξορκίζοντας την, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα. Η κατάργηση της
ελπίδας και η ύπαρξη μιας απαρηγορίας, γίνεται κυρίαρχο μοτίβο στο ποιητικό της
έργο και μετατρέπεται σταδιακά σε έμπεδη πίστη η διδαχή της φύσης πως ό,τι
φυτεύεται, ανθίζει και ό,τι φυτρώνει, κάνει την τροχιά του.
Ο προβληματισμός του ποιητικού υποκειμένου για το αναπότρεπτο της φθοράς και

του θανάτου αισθητοποιείται ήδη στις πρώτες συλλογές με τη χρήση μυθολογικών
συμβόλων. Σταδιακά όμως το ατομικό βίωμα ανάγεται σε συλλογικό και οι στίχοι
λαμβάνουν συχνά χροιά αποφθεγματική. Τα μάτια της, πάντα σε εγρήγορση,
συλλαμβάνουν τον αθέατο και θεατό κόσμο και τον μεταφέρουν εντελώς
σαρκοποιημένο στην ποίησή της, σαν ένα αντίβαρο σε μια πενιχρή διανοητικότητα.
Με τον τρόπο αυτό, η ποιητική τέχνη, καθρεπτίζει το «ζην ποιητικώς» της Ρουκ και
γεφυρώνει τη θλίψη της απώλειας μετατρέποντάς τη σε δημιουργία. Η μελαγχολική
ενατένιση του χθες γίνεται αναγέννηση, αφού έχει καταφέρει να μετατρέψει «σε
έρωτα της ζωής το τέλος», όπως επισημαίνει και ο τίτλος μιας ποιητικής της
συλλογής.
Με άλλα λόγια παρατηρείται ότι η ποιητική του φθαρτού σώματος συνοδοιπορεί με

το ερωτικό βίωμα και ο έρωτας τόσο ως συναίσθημα όσο και ως εμπειρία, έχει τη
δυνατότητα να ματαιώσει το τετελεσμένο του θανάτου και να πληρώσει το σώμα,
αρσενικό και θηλυκό, όμως τελικά δεν μπορεί να ακυρώσει την έλευση του θανάτου.
Ο ρόλος της ποίησης αποτελεί επίσης ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίησή
της, καθώς ο ποιητής μεταφέρει τα οδυνηρά συναισθήματα και ταυτόχρονα ο ίδιος
συνειδητοποιεί την ήττα απέναντι στο μεγάλο αφεντικό, τον χρόνο. Ο διάλογος με
τους ομοτέχνους της δηλώνει πόσο δημιουργικά αφομοιώνει το κληροδότημα, το
νόημα, την ποιητική και την ατμόσφαιρα αυτών με τους οποίους συνδιαλέγεται.
Η ποίηση της Ρουκ ανεπιφύλακτα μπορεί να ενταχθεί στη χορεία της ποιητικής της
απώλειας, από την οποία όμως δεν συνθλίβεται. Τα αιχμηρά της ποιήματα μιλούν με
τρόπο ολοκληρωτικό για τις ανθρώπινες ελλείψεις καθιστώντας την ποίηση θρηνωδό
της απώλειας του παραδείσου της ζωής. Η περιδιάβαση στις ποιητικές της συλλογές,

έως την τελευταία, την πιο έντονα χοϊκή, μοιάζουν σκαλιά καθόδου, τα οποία
μεγαλώνουν αφενός την απόσταση από τη ζωή αλλά μεγιστοποιούν τη δύναμη που
διαθέτει ο έρωτας να αντιστέκεται στις αδηφάγες ορέξεις του χρόνου και του
θανάτου, έστω και με όχημα την ίδια την ποίηση η οποία μετατρέπεται βαθιά μες
στον πυρήνα της σε ποίηση της ζωής:
Θα’ γραφα ένα μεγάλο γράμμα στα γράμματα
Θα τους έλεγα πως δε φταίνε αυτά
όταν λαθεύω, όταν ανορθόγραφα εξομολογούμαι
όταν παρερμηνεύω τις καλωσύνες της ημέρας
όταν πέφτω σε παράπτωμα
λέω παράπτωμα και εννοώ
για το θάνατο να ζητώ εξηγήσεις.95
«ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»
Καταληκτικά, γίνεται φανερό ότι το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης στην ποίηση
της Ρουκ, εκφράζει συναισθήματα που αφορούν το εύθρυπτο του σώματος, το
φθαρτό και την έλλειψη της ανθρώπινης φύσης. Τονίζονται εμφαντικά τα στοιχεία
αυτά που κατατρύχουν τον άνθρωπο ενώ αποδομείται η ελπίδα για πνευματική
ύπαρξη και μεταθανάτια ζωή, στερώντας το έργο της από έναν παραμυθητικό τόνο.
Παρόλη τη συνειδητοποίηση της απώλειας που διαπερνά όλο το έργο της, το σώμα
δεν χάνει τον ρόλο του, ως απτικό μέσο για τον παράδεισο, τον έρωτα και τη ζωή,
άρα και την υπέρβαση της απώλειας. Έτσι, μέσα από την ανάγνωση των στίχων και
των ποιημάτων της Ρουκ παρακολουθούμε την ύφανση μιας ισορροπίας η οποία
γεννιέται ακριβώς πάνω στο κομβικό σημείο συνάντησης της οδύνης και της ηδονής,
της πνευματικότητας και των αισθήσεων που συνιστούν εν τέλει την ίδια την
ανθρώπινη ύπαρξη.
95
Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ, ό.π., σ. 359.


ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΧΤΙΣΜΕΝΑ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΝΑ ΞΕΝΟ ΣΩΜΑ
Η γυναικεία δημιουργικότητα, ειδικότερα στον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας,

όλο και πιο έντονα, διεκδικεί να ανατρέψει τον μύθο του Πυγμαλίωνα και να θέσει
τη «γυναικότητα» στο επίκεντρο του γυναικείου ποιητικού λόγου.
Πάνω στο στημόνι στο οποίο οι γυναίκες της ποίησης της Ρουκ, η Πηνελόπη, η
Ιφιγένεια, η Μαγδαληνή, η Αλιείη, ύφαναν, γράφτηκαν τα παρακάτω ποιήματα.
Άλλοτε διαλύοντας τον αρχικό μύθο, άλλοτε φωτίζοντας αχνές πτυχές των ηρώων κι
άλλοτε αναδεικνύοντας ως ήρωες-πρωταγωνιστές, πρόσωπα κρυμμένα πίσω από του
μύθου την κουρτίνα.
Συμπορευόμενη με την ποιήτρια, για περισσότερο από έξι μήνες, νοερά, στο μικρό
φωτεινό της διαμέρισμα, προσπαθώντας συχνά να ακολουθήσω τη ρουτίνα της
καθημερινότητάς της, μιλώντας με τα λόγια της και συμπάσχοντας με τους δικούς της
φόβους, γεννήθηκαν τα προσωπικά μου ποιήματα, «χτισμένα- όπως δείχνουν και οι
στίχοι προμετωπίδες (μότο)- πάνω στους δικούς της στίχους, σαν αποτέλεσμα του
διαλόγου που διημείφθη μεταξύ της ποίησης της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ και
εμού.

Αρνιέμαι
Ιφιγένεια, κάθε καΐκι κι ένας άγριος Απρίλης
κάθε γοργόνα πλώρης
κι ένα γιορτερό ακρογιάλι.
Σαν πρώτα δεν θα απλώσω τα χέρια μου

στον ήλιο
παρακαλώντας τα χαλίκια στην πίσω αυλή
του παλατιού, κοντά μου να σε φέρουν.
Έπλαθα χνώτα μικρά

σαν σύννεφα
πότε καράβια με σκαλισμένη πλώρη
πότε μαχαίρια με λάμα αστραφτερή
να κόβουν τα σταφύλια
κόκκινα για το κρασί το ξακουστό
των Ατρειδών
αιμάτινο να στάζει στα αγριωπά τα γένια σου
να θέλει να ξεφύγει
Το θέλω
και
το πρέπει
μια άβυσσος απύθμενη
Ποτές όμως
ποτές
δεν φάνηκες απόγιομα στο σπίτι
με ένα καινούριο φόρεμα ή
ένα στολίδι για το κρυμμένο στήθος μου
Ποτές ένα απόβροχο δεν μου ’μαθες
παράξενα ονόματα φυτών:
να ο σμίλαξ,

να η αλθαία,
να η χειρωνιά.
Θες τώρα αντί φιλιά, καράβια

στο λαιμό μου να κρεμάσεις.
Η Ιφιγένεια είμαι
μα αρνιέμαι.

Η ξένη
Ακολουθώ τους ήρωες
ως τον τάφο, είπα
μα ο τάφος δεν τελειώνει.
Ανασκουμπώνει την ποδιά και ξεφυσάει
Σ’ ένα χτενάκι, μαζεύει τα ασημένια της μαλλιά
Σ’ ένα κεφαλομάντηλο μια ξεχασμένη θλίψη
Έχει να πάει στους εργάτες το φαί, και να
φυτέψει πάλι τους σπόρους του λωτού
Κανείς δεν τη θυμάται. Το πατρικό της,
στον άνεμο του γδικιωμού, μια στάχτη
Το αίμα- λέγαν- έβαψε ως πέρα,
την άμμο τη μαυριδερή του Σκάμανδρου
Μα εκείνη τότες έλειπε
Ταξίδευε. Στα μπράτσα του Πηλείδη.
Ήτανε το μυαλό της, λίγο φυρό, κι η μάνα
νοιάζονταν μόνο για την Κασσάνδρα,
γιατί τριγύρναγε τις νύχτες
σαν αερικό
και παραμίλαγε θανάτους.
Μεγάλωσε μονάχη της,
σαν και τα χαμοκέρασα του δάσους
Προστάγματα βασιλικά
χρέος, τιμή, πατρίδα

δεν την εμόλεψαν
Κείνη τη νύχτα
δόθηκε στον ξένο. Ούτε θυμήθηκε
να βγάλει την κορώνα- δώρο του βασιλιά πατέρα της-
δεν πρόφτασε.
Την καταχώνιασε κρυφά σε ένα σεντούκι
Μα σαν περνούν τα χρόνια
και γερνά,
όλο και πιο συχνά
κάνει το ανάποδο ταξίδι
Η αδερφή της η τρελή, όλο και πιο στριγκά ουρλιάζει:
«Έ, Πολυξένη, ξένη, σου φύλαξα ζεστό το χώμα
για της παρηγοριές μας»
Καίει λιβάνι και αναρωτιέται:
«Ποιος φώναξε μέσα στη νύχτα το όνομά μου;
Όχι πως το θυμάμαι, μα σφήνωσε
μες στων δοντιών μου το κενό
και πια δεν φεύγει»

Του Ιππόλυτου
Τα όντα, όταν τ ’αφήνουμε μόνα τους, πώς είναι;
Ήτανε όμορφος πολύ ο Ιππόλυτος.
Μαύρα τα μάτια
και τα μαλλιά
σαν φτέρωμα κοράκου
Περήφανο παράστημα ως ταίριαζε σε γόνο βασιλέων.
Κανείς όμως ποτέ δεν άκουσε τα γέλιο του
Στις σκοτεινές τις κάμαρες του παλατιού τριγύριζε
και ολοένα μουρμούριζε ξόρκια και προσευχές
για την Αρτέμιδα
Είχε δαμάσει το σαράκι του έρωτα
και έμοιαζε το βάδισμά του με του ελαφιού.
Ο δύστυχος
Δεν ήξερε για τις φαρμακερές τις έχιδνες
πως δεν παθαίνουν μόνες.

Της Φαίδρας
Η ερπετή καρδιά μου
πετάει τη διχασμένη γλώσσα της
στο φεγγάρι
τα άπληστα στόματα των παθών μου
χάσκουν πάλι
Είμαι η Φαίδρα
Η μάνα μου ονειρεύτηκε πως γέννησε
ένα φίδι αλλά μετά
το ξέχασε
Εγώ ποτέ δεν είπα

πως άκουγα το σφύριγμα
βαθιά στα σωθικά μου
κάτω απ’ τα μισοφόρια μου
Μια σμέρνα μου’ δωσε τα μάτια της
και τη διχαλωτή τη γλώσσα
Η Φαίδρα είμαι
Σκάλιζα μες στα γένια σου
για μια σοδειά που δεν μου χαριζότανε
κι ας ήταν να πεθάνω
Δυστυχισμένε Ιππόλυτε
Δεν έμαθες, δεν ξέρεις
όταν πεθαίνει η έχιδνα
ποτέ δεν είναι μόνη.

Η μοίρα του Αχιλλέα

Μετράω το χρόνο μ’ ότι έζησα
κι ό, τι είναι να’ ρθει
δυσανάλογο μοιάζει
στο τόσο τέλος…
Μες στα νερά του ποταμού

η μοίρα σου, γιόκα μου,
καθρεφτίζεται
Κρατώ το αχνό το πόδι σου
στα νεραϊδίσια χέρια μου και τρέμω
Μαύρος γρανίτης η φτέρνα σου
σπάει χίλια κομμάτια
Γιόκα μου, το χάρισμα του απέθαντου

πόσο φοβάμαι να’ ξερες
γιατί αγκαλιάζεται σφιχτά
με τα σιρίτια της τιμής
και με της μοναξιάς τους φράχτες
Δε σε βαφτίζω, γιε μου

στη Στύγα
Πάνω στη γη σε αφήνω
με του θανάτου το φιλί
και της ζωής το δώρο.

Άλκηστη
Ατέλειωτο μαύρο μήκος είναι ο πόνος.
Το ξέρεις γιατί εκεί δεν ονειρεύεσαι πια το φως.
Τη στράτα του θανάτου σου

αγόγγυστα αρπάζω
και σαν το πέπλο τη φορώ
Τη δένω τρεις φορές σφιχτά
πνίγοντας τα «όχι» της αρνησιάς
Το στόμα μου γεμίζω με τους ροδόσπορους
και σ’ αποχαιρετώ.
Μονάχα φύλαξε αν θες

για τη στερνή την ώρα
το πιο λευκό του σύννεφου που σου’ χα μαξιλάρι
το πιο λευκό του γιασεμιού που σου’ βαζα σεντόνι
Κι όταν έρθει το χιόνι
ο πρώτος κότσυφας του ανήλιαγου
που θα σε τερετίσει
αγάπη μου, Άλκηστη,
να πεις
κι εγώ
θα σε ακούσω.

Οιδίποδας
Την πέτρα αυτή τη λέω Οιδίποδα.
Γιατί όπως ο Οιδίποδας είναι κι αυτή ακανόνιστη με βαθιές αυλακιές για μάτια.
Από μικρός
θυμάμαι
κοίταγα πάντα χαμηλά κι έσκυβα το κεφάλι
Θα πεις, ήτανε άσκημα τα πόδια μου
σαν και του παγονιού
ντρεπόμουνα λιγάκι
Ένιωθα γύρω μου αδιάκριτα
μάτια να με περιγελούν
Το απόπαιδο με τα πρησμένα πόδια
Μα εγώ το ένιωθα καλά
είχα μέσα στη γλώσσα μου
εκείνο το σημάδι
Τις λέξεις έκοβε με μιας
σαν κέρμα κάλπικο
και τα μαντέματα
σαν το νωπό το ψέμα
Κανείς θεός δε χάραξε
το δρόμο μου
Χάθηκα
μες στα τρίστρατα
ξεχάστηκα
Ο καημένος
και το δικό μου αίνιγμα δεν μπόρεσα να λύσω
Ετούτος ο μανδύας δεν είναι πια βασιλικός

Δεν είναι καν δικός μου
Είν’ του τυφλού ζητιάνου, του ανέστιου.


Memento mori
Ο χρόνος είν’ αλλιώτικος για τον ερωτευμένο
Ένα φιλί
κεντρί πυρφόρο
μέλισσας
πέταξε τις στάχτες μου
μακριά.
Αν ήσουνα εδώ
πρώτη της Άνοιξης
δεν θα’ φευγε η μελιδόνα
Αν, λέω, ήσουνα εδώ
θα’ φτιαχνα
με τα τελώνια της έγνοιας σου
μια πόρτα
δίφυλλη, πλατιά
για τα ξεστρατισμένα πεφταστέρια.
Μα οι μοίρες
μου θυμώσανε
Δεν είναι πια παιχνίδι.
Είναι ο θάνατος
που μας κερδίζει
όταν μας χάνει το όνειρο.

Της βροχής η γραμματική

Η ποίηση είναι το βάσανο της ύλης
Όπως, όταν πέφτουν

παράταιρα οι οξείες
της βροχής
κι όλα θαρρείς αλλάζουν
Έτσι κι εγώ
Το πιο βαθύ όστρακο
λευκοντυμένο έψαχνα
μάταια
Σπασμένο στης αθωότητας τα μύρια καθρεφτάκια
Δαγκώνω με απληστία το φως

σα μερτικό μου
Μα έρχεται η οξεία
της βροχής
κι όλα αλλάζουν.
Παίρνω, παίρνω και περνώ
Γέρνω, γέρνω και γερνώ
Αλίμονο
Ο κόσμος είναι λέξεις ανυπότακτες
κι η μοίρα μας
στη γλώσσα μας επάνω στρογγυλοκάθεται
και γνέθει.

Ναυσικά
Το σώμα γεννάει το δίκιο του
και το υπερασπίζεται
Κρυβόμουνα ώρα πολλή

μέσα στα σκοίνα
Κι ο φόβος έτρεμε στο στέρνο και στα πόδια
Ντρεπόμουνα
Το γέλιο σου
Ένα κελάρυσμα
που έσκαγε με θόρυβο πολύ
Τι να σου τάξω τώρα;
Ένας γεράκος με άσχημη κοιλιά
και μάτια απουσίας
Τι σε ένοιαζαν εσένα
τα αλεπουδίσια τα τεχνάσματα
στης Τροίας το παραμύθι;
Μπράτσα, λαιμοί, στήθος κρουστό, μέση, λαγόνια
Ώρα πολλή επέρασε

μέσα βαθιά στα ρείθρα
Οι πόροι μου ολάνοιχτοι καρτέραγαν
Πότε να ’ρθει
Πότε να ’ρθει
το πάλλευκο χέρι της Ναυσικάς
και απ’ το ανήλιο να με βγάλει
Φοβόμουνα και δείλιαζα
Μην και δεν έρθει;
Κι αν δεν θα’ ρθει;
Δούλος σε μια μονάχα πεθυμιά
Ερέτης στο καράβι σου, να γίνω
Ναυσικά.
Σχώρα με, Πηνελόπη!



ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ

ΑΓΓΕΛΑΚΗ- ΡΟΥΚ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ 50
ΑΝ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΑ ΣΤΟ ΘΕΟ 29, 46-47
ΑΠΟΣΥΡΟΜΑΙ 71-72
ΑΦΑΝΤΑΣΤΟ ΤΕΛΟΣ 49, 51
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ 74
ΕΝ ΤΩ ΜΗΝΙ ΑΘΥΡ 78-79
ΕΝΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ 36,46
ΕΝΩΠΙΟΣ ΕΝΩΠΙΩ 24
ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΟΥ 80-81
ΕΦΗΒΕΙΑ 26
ΕΦΗΒΕΙΑ ΙΙΙ 28
Η ΑΛΛΗ ΜΟΝΑΞΙΑ 29-30
Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΞΗΣ 52
Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 18
Η ΑΟΡΑΤΗ 37,51
Η ΓΙΑΝΝΟΥΣΑ ΚΙ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ 71
Η ΕΛΕΝΗ 68
Η ΚΑΡΔΟΥΛΑ ΜΟΥ ΤΗ ΝΥΧΤΑ 38-39
Η ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΣΑΤΑΝΑΣ 45
Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ 51
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΒΥΤΟΥ 30
ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ 74-75
ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ 81
ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ 26
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΑΤΙΩΝ 40
ΚΡΟΤΟΙ- ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 46
ΛΑΦΙΚΤΟΣ 18
ΛΕΕΙ Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ 27, 62

ΛΥΠΙΟΥ 75
ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΣΕ ΕΡΩΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ 20-21
ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΑΛΙΕΙΗ 24
ΜΟΥΧΡΩΜΑ 37, 45
Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΤΡΟΣ 67
Ο ΟΙΣΤΡΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ 43
Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΡΩΤΙΚΟΣ 25
Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ 75
Ο ΤΡΟΒΑΔΟΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΤΡΟΥ 24
Ο ΧΡΟΝΟΣ-ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ 47
ΟΙ ΑΚΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ 36
ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΤΟΠΟΙ 39
ΟΙ ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ 63
ΟΙ ΠΟΝΟΙ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ 50-51
ΟΤΑΝ ΤΟ ΣΩΜΑ 36
ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ 83-84
ΠΗΝΕΛΟΠΗ 24
ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 76-77
ΤΑ ΕΝΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ 25-26, 38
ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΟΥ 40
ΤΑΞΙΔΙ ΝΥΧΤΕΡΙΝΟ 48
ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΗΣ 25
ΤΙ ΔΙΝΕΙ ΚΑΙ ΤΙ ΠΑΙΡΝΕΙ Η ΠΟΙΗΣΗ 73
ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΟΥ 41,71
ΤΟ ΣΩΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ 42
ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΦΩΣ 43
ΦΑΝΗΚΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 28

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ποιητικές Συλλογές της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ
Λύκοι και σύννεφα (1963)
Ποιήματα 63-69 (1971)
Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό (1974)
Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977)
Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978)
Ενάντιος έρωτας (1982)
Οι μνηστήρες (1984)
Όταν το σώμα (1988)
Επίλογος αέρας (1990)
Άδεια φύση (1993)
Λυπιού (1995)
Ωραία έρημος η σάρκα (1996)
Η Ύλη Μόνη (2001)
Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος (2003)
Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα (2005)
Η ανορεξία της ύπαρξης (2011)
Ποίηση 1963-2011 (ανθολογία)

Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι 2016
Άνθρωπος και Χρόνος (Human…Time) 2017
Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο 2018

Ελληνική Βιβλιογραφία
Αγάθος Θανάσης (επιμ.), Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη προς την οικογένεια
Αγγελάκη, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Ηράκλειο-Μυρτιά 2013.
Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα, «Με πραγματικά βατράχια μέσα», στο: Α. Φραντζή – Κ.

Αγγελάκη-Ρουκ – Ρ. Γαλανάκη – Α. Παπαδάκη – Π. Παμπούδη, Υπάρχει, λοιπόν,
γυναικεία ποίηση; Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής
Παιδείας - Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα,1990, σσ. 23-33.
Αγγελάκη- Ρουκ Κατερίνα, Ποιήματα 1963-2011, Καστανιώτης, Αθήνα 2014.
Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα, Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο,

Καστανιώτης, Αθήνα 2018.
Αράγης Γιώργος, «Το ατελές της ύπαρξης στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-
Ρουκ», περιοδικό Ελί-τροχος 15 (Καλοκαίρι 1998), σ. 104.
Αράγης Γιώργος, «Οι ποιητές του’60 ως ξεχωριστή ποιητική γενιά», στο: Σωτηρία
Σταυρακοπούλου - Περικλής Σφυρίδης (επιμ.), Η Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά
Λογοτεχνών, Πρακτικά Ημερίδας, Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, 11
Φεβρουαρίου 2010, Δήμος Θεσσαλονίκης, Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο,
Θεσσαλονίκη 2010, σσ. 8-24.
Αράγης Γιώργος, «Εισαγωγή», στο: Ανέστης Ευαγγέλου - Γιώργος Αράγης (επιμ.),

Δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1950-2012). Ανθολογία, Gutenberg, Αθήνα 22017,
σσ. 33-116.
Αργυρίου Αλέξανδρος, «Σχέδιο για μια συγκριτική της μοντέρνας ελληνικής

ποίησης», Διαβάζω 22 (Ιούλιος 1979), σσ. 28-52.
Γαλανάκη Ρέα, «“Βασιλεύς ή στρατιώτης”; (Σκέψεις για τη μαστορική των

κειμένων)», στο: «Βασιλεύς ή στρατιώτης»; Σημειώσεις, σκέψεις, σχόλια για τη
λογοτεχνία, Άγρα, Αθήνα 1997, σσ. 85-100

Γαραντούδης Ευριπίδης «Οι μεταμορφώσεις του σώματος σε ποίηση», Ο

Αναγνώστης, http://www.oanagnostis.gr/, τελευταία ανάκτηση 24/02/18.
Δαράκη Ζέφη, «Ανομήματα, ο χειραφετικός λόγος των γυναικών», διαθέσιμο στον

ιστότοπο www.toperiodiko.gr/ανομήματα-ζέφη-δαράκη, τελευταία ανάκτηση
20/07/18.
Δημουλά Κική, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα 82009.
Δουατζής Γιώργος, «Το μεγαλύτερό μου όνειρο είναι να μην απελπίζομαι»,

Συνέντευξη, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: fractalart.gr/katerina-aggelaki-rouk-
interview, τελευταία ανάκτηση 05/05/18.
Ελύτης Οδυσσέας, Ποίηση, Ίκαρος, Αθήνα 52008.
ΕΠΕ-ΜΠΕ Κυριακή 9 Ιουλίου 2017, διαθέσιμο στον ιστότοπο analitis.gr/katerina-

aggelakhroyk-sto-apempe-o-xronos-einai-to-megalo-afentiko/, τελευταία
Ευριπίδης, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, μτφρ. Κ.Γεωργουσόπουλος, Kάκτος, Αθήνα 1992.
Ζήρας Αλέξης, «Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ», στο: Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας,

Πρόσωπα-Έργα- Ρεύματα-Όροι, Πατάκης, Αθήνα 2007, σ. 8.
Καβάφης Κ. Π., Τα Ποιήματα (1919-1933), επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα7

2000.
Καγιαλής Τάκης, Η επιθυμία για το μοντέρνο. Δεσμεύσεις και αξιώσεις της

λογοτεχνικής διανόησης στην Ελλάδα του 1930, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007.
Καζαντζής Τόλης, «Μεταπολεμική ποίηση: ακαταστασία και διευθετήσεις»,

Σημειώσεις 25 (Ιούνιος 1985), σσ. 48-53.
Καρτάλη Άννα, Συνέντευξη με την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, διαθέσιμο στον

ιστότοπο https://artic.gr/sinenteuxi-me-tin-katerina-aggelaki-rouk, τελευταία

Καψωμένος Ερατοσθένης, «Η Ελληνική λογοτεχνία κατά την πρώτη μεταπολεμική

περίοδο (1945-1967)», στο: Η Ελληνική κοινωνία κατά την πρώτη μεταπολεμική
περίοδο, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1994, σσ. 385-398.
Κούγκουλος Β. Θανάσης, «Μορφές του άλογου και του παράδοξου στην ποίηση της
δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς», στο: Ξένη Σκαρτσή (επιμ.), Ποίηση και Αλογία,
Πρακτικά Τριακοστού Τρίτου Συμποσίου Ποίησης, Συνεδριακό και Πολιτιστικό
Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών, 5-7 Ιουλίου 2013, Μανδραγόρας, Αθήνα 2016,
σσ. 238-253.
Κούγκουλος Β. Θανάσης, «Συνηγορία του “ιδιωτικού οράματος”. Ο Ηλίας Κεφάλας

και η κριτική για την ποιητική γενιά του 1980», Μανδραγόρας 36 (Ιούνιος 2007),
σσ. 101-104 .
Κούρτοβικ Δημοσθένης Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς. Ένας κριτικός οδηγός,

Β’ Έκδοση, Πατάκης, Αθήνα 1999.
Λεοντάρης Βύρων, «Η ακαταστασία της Ελληνικής μεταπολεμικής ποίησης»,

Σημειώσεις 24 (Νοέμβρης 1984), σσ. 35-38.
Λιάπη Μαρκία, Ο μύθος της γυναικότητας στη γυναικεία μεταϋπερρεαλιστική ποίηση,

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
- Φιλοσοφική Σχολή - Τμήμα Φιλολογίας - Τομέας Μεσαιωνικών και Νέων
Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2017.
Λουκίδου Αλεξάνδρα-Ευτυχία, Πέραν Της Γραφής. Δοκίμια για την ποίηση, Κέδρος,
Αθήνα 2015.
Μαραγκού Α. Λαμπρίνα, «Η σάρκα σου ως έμφυτος επίδεσμος ...». Ερμηνευτική

απόπειρα εν χρω έξι ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης, Ρώμη, Αθήνα 2015.
Μαρωνίτης Δημήτρης, «Μύθος και ποίηση», Εντευκτήριο 60 (Ιαν - Μαρτ. 2003), σσ.
7-16, διαθέσιμο στον ιστότοπο selidodeiktes.greek-language.gr/lemmas/563/526,
τελευταία ανάκτηση 18/06/2018.
Μερακλής Γ. Μιχάλης, Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία, 1945-1980. Μέρος πρώτο:

Ποίηση, Πατάκης, Αθήνα 1987.
Μυρτιώτισσα, Κίτρινες φλόγες, Εκδόσεις Γράμματα, Αλεξάνδρεια 1925.
Οικονομίδου Εύη, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, «Στον ουρανό του τίποτα με

ελάχιστα», διαθέσιμο στoν ιστότοπο http://lexima.gr/lxm/read-225, τελευταία
Παπαγεωργίου Κώστας, «Εισαγωγή. Η λογοτεχνική δεκαετία του 1960», στο:

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου (επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία,
Σοκόλης, Αθήνα 2002, σ. 11-104.
Παπαδάκη Aθηνά, «Γιατί γυναικείος λόγος λοιπόν;» στο: Ξανθή Κατσαρή (επιμ.),
Γυναίκα και Λογοτεχνία. Περιφερειακό Συνέδριο, 29, 30 Νοεμβρίου και 1
Δεκεμβρίου 1991, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Κομοτηνής, Κομοτηνή 1995, σσ.
60-63.
Παπαστάθη Δέσποινα, Η ποίηση και η ποιητική της Κικής Δημουλά, Διδακτορική

Διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Τμήμα Φιλολογίας - Τομέας Μεσαιωνικής
και Νέας Ελληνικής Φιλολογίας, Ιωάννινα 2014.
Πλατσατούρα Φανή, «Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: Γράφω πάντα λυπημένη»,

διαθέσιμο στον ιστότοπο provocateur.gr/archive/6312, τελευταία ανάκτηση
21/02/2018.
Πολίτης Λίνος, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα της

Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 31980.
Πολίτης Λίνος, Γιάννης Ρίτσος, Μαρτυρίες, Ποιητική Ανθολογία, βιβλίο 8ο, Δωδώνη,
Αθήνα 1985.
Πολυδούρη Μαρία, Οι Τρίλλιες που σβήνουν, Εκδόσεις Διάνυσμα, Αθήνα 2014.
Σεφέρης Γιώργος, Ποιήματα, επιμ. Γ. Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα15 2007.
Σιαφλέκης Ζαχαρίας, Η εύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή στη θεωρία του λογοτεχνικού

μύθου, Gutenberg, Αθήνα 1994.

Σταμάτης Αλέξης, «Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ, Σώμα το ενάντιο», Ελί-τροχος 15

(Καλοκαίρι 1998), σ. 116.
Φάις Μισέλ, «Η πληγή και η ουλή», διαθέσιμο στον ιστότοπο

www.enet.gr/?i=news.el.article&id=60116 τελευταία ανάκτηση 20/03/2018.
Φραντζή Άντεια, «Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ», στο: Κώστας Γ. Παπαγεωργίου

(επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, Σοκόλης, Αθήνα 2002,
σσ. 346-361.

Ξενόγλωσση-Μεταφρασμένη Βιβλιογραφία
Anghelaki-Rooke Katerina, “Sex Roles in Modern Greek Poetry”, Journal of Modern

Greek Studies 1:1 (May 1983), σσ. 141-155, διαθέσιμο στον ιστότοπο
https://doi.org/10.1353/mgs.2010.0042, τελευταία ανάκτηση 3/3/2018.
Bohandy Susan, «Defining the Self through the Body in Four Poems by Katerina
Anghelaki-Rooke and Sylvia Plath», Journal of Modern Greek Studies 12:1 (May
1994), σσ. 1-36, διαθέσιμο στο https://muse.jhu.edu/article/264611/summary,
Dinensen Isaak, “The Blank Page”, διαθέσιμο στον ιστότοπο

http://www.whiterabbit.net/@port03/Dinesen/BlankPage/blank_page.htm,
Faulkner Peter, Μοντερνισμός, μτφρ. Ιουλιέττα Ράλλη – Καίτη Χατζηδήμου, Ερμής,

Αθήνα 1996.
Freud Sigmund, “Mourning and Melancholia”, στο: The Standard Edition of the
complete psychological works of Sigmund Freud, μτφρ. James Strachey, VXIV,
The Hogarth Press and the Institute of Psycho-analysis, London 41968.
Genette Gérard, Palimpsestes: la littérature au second degré, Seuil, Paris 1982.
Highet Gilbert, Η κλασική παράδοση. Ελληνικές και ρωμαϊκές επιδράσεις στη

λογοτεχνία της Δύσης, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής
Τραπέζης, Αθήνα 1988.
Holst-Warhaft Gail, Dangerous Voices. Women’s laments and Greek literature,

Routledge, London - New York 1992.
Keeley Edmound, «Ο Σεφέρης και η "μυθική μέθοδος"», στο: Μύθος και φωνή στη
σύγχρονη ελληνική ποίηση, μτφρ. Σπύρος Τσακνιάς, Εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 1987.
Kennedy David, Elegy, Routledge, London and New York 2007.

Kristeva Julia, The Kristeva Reader, επιμ. Toril Moi, Columbia Press, New York
1986.
Lesky Albin, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφρ. Αγαπητού Γ.

Τσοπανάκη, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Orecchioni Pierre, «Το πρόβλημα της περιοδολόγησης στην Ιστορία της

Λογοτεχνίας», Ο Πολίτης 20 (Ιούνιος-Ιούλιος 1978), σσ. 62-67.
Ostriker Alicia Suskin, Stealing the Language. The Emergence of Women’s Poetry in
America, Beacon Press, Boston 1986.
Plath Sylvia, “Sylvia’s Plath poems”, διαθέσιμο στον ιστότοπο,

https://www.poemhunter.com/sylvia-plath/, τελευταία ανάκτηση 1/04/2018.
Robinson, Christopher “Helen or Penelope? Women writers, myth and the problem of
gender roles”, στο: Macridge Peter (ed.), Ancient greek myth in modern greek
poetry, essays in memory of C.A. Trypanis, Frank Cass and Co. LTD, London,
1996.
Ruthven K. K, Ο Μύθος, μτφ. Ιουλιέττα Ράλλη – Καίτη Χατζηδήμου, Ερμής, Αθήνα

1977.
Sappho, Lyrica Graeca Selecta, Oxford Classical Texts, Oxford University Press
1968.
Watkin William, “Taking steps beyond elegy: poetry, philosophy, lineation, and
death”, Textual Practice 23: 6 (2009), pp. 1013-1027.
Woolf Wirginia, A Rooom of one’s own, The University of Adelaide, e-book,

Worton Michael - Still Judith (επιμ.), Intertextuality: Theories and Practices,

Manchester Universtity Press, Manchester 1990.

Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα: Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του

Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά προϊόν προσωπικής μου
εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας,
προσωπικότητας και προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές
τρίτων για τα οποία απαιτείται άδεια των δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι
προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε που χρησιμοποιήθηκαν
περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες της
επιστημονικής παράθεσης

Η ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΛΥΠΙΟΥ PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Η ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΛΥΠΙΟΥ PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Γραμμένου Ευαγγελία «Η σωματικότητα και η απώλεια στον “τόπο” της

Λυπιού: μια περιδιάβαση στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ»

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η σωματικότητα και η απώλεια στον «τόπο» της Λυπιού:

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΓΚΟΥΛΟΣ

“Der kuss, Klimt, Belvedere Wien

ΠΑΤΡΑ ΜΑΙΟΣ 2018

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 1

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 2

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 3

«Λυπιού λέω τον τόπο που επινόησα

για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη

μια κατάσταση που εντείνεται ακατάπαυστα

αφού όλα τα ωραιοποιημένα τοπία του τέλους

αρχίζουν να μυρίζουν μουχλιασμένα νερά

και καρπούς σάπιους».1

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 4

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η σωματικότητα και η απώλ εια στον «τόπο» της Λυπιού:

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 5

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 6

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 7

Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρώτα από όλους τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ.

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 8

Επίσης, η τοπιογραφία της μελαγχολίας πραγματώνεται με τον διάλογο της Ρουκ με

Λέξεις κλειδιά: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, σώμα, χρόνος, απώλεια, Β’

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 10

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 12

Η απώλεια, η στέρηση, ο θάνατος ως αναπόφευκτο δεδομένο της ανθρώπινης

Η ανάδειξη λοιπόν της σωματικότητας ως πυλώνα της ποίησης της Αγγελάκη-Ρουκ,

Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 15

Έτσι, μέσα από τα κεφάλαια της εργασίας αυτής, μπορούμε να αντιληφθούμε το

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 16

Οι εποχές του σώματος

Η χρήση αυτών των διακριτικών κατηγοριών προϋποθέτει μια αντίληψη για τη

λογοτεχνία που μπορεί να συμπυκνωθεί στη φράση των πρωτοπόρων θεωρητικών

R. Wellek - A. Warren: «Η λογοτεχνία εμφανίζεται μέσα σ’ ένα κοινωνικό

αντίληψη μαρξιστικής καταγωγής, που αποδέχεται ότι η κοινωνία συνδιαλέγεται

στενά με τη λογοτεχνία και ότι η δεύτερη απορροφά, συνειδητά ή ασυνείδητα τον

αντίκτυπο της ιστορίας, η οποία έχει κατεξοχήν συλλογικό χαρακτήρα.13

Εν τέλει ο όρος «γενιά», βοηθητικός πολύ ή ελάχιστα στην αυτοσυγκρότηση μιας

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Διπλωματική Εργασία 20

Ο Καψωμένος αναφέρεται στις ταξινομήσεις που χρησιμοποιεί η φιλολογική κριτική

α) Πολιτική ποίηση ή «ποίηση επαναστατικής εμπειρίας και ιδεολογίας» (Λειβαδίτης,

β) Ποίηση υπαρξιακής αγωνίας ή αναζήτησης, συνδεδεμένη με την ελληνορθόδοξη

γ) Νέο-υπερρεαλιστική ποίηση, όπως ονομάστηκε η έκφραση του μεταπολεμικού

1.2. Η αναζήτηση της έμφυλης ταυτότητας

από βρέφος. Επειδή αντιμετώπισα διάφορα κινητικά προβλήματα, μου έμεινε ως

υποσυνείδητο αυτή η μανία με το σώμα. Το δικό μου σώμα ήταν ελλειπτικό.

απόλυτα δεμένο με το σώμα; Ο έρωτας. Και με τον έρωτα; Η φαντασία.

Η ποιητική της φωνή είναι γυναικεία αλλά η συναισθηματικότητά της δεν

Για τη σχέση γλώσσας-ποίησης και κοινωνίας η Αθηνά Παπαδάκη εκφράζεται ως

ιεραρχία λόγου, του θεϊκού λόγου, προέρχεται από άνδρα, με εκφραστές-

ερμηνευτές τους εκπροσώπους του είδους. Το ίδιο συμβαίνει στη φιλοσοφική,

πολιτική, επιστημονική σκέψη και από εκεί στην καλλιτεχνική έκφραση. Η

θηλυκή λογοτεχνική παραγωγή αντιμετωπίζεται με συγκατάβαση, κάτι σαν

δεύτερης κατηγορίας συναισθηματολογία. Και η θεματική στην ποίηση

ονομάζεται γυναικεία, όταν τηρείται ο γλωσσικός κώδικας ο οποίος εκφράζει τον

ρόλο του «αδύνατου φύλου» κοινωνικά.26