ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TP.

HCM
Khoa Kỹ Thuật Hóa Học

ĐỘC CHẤT HỌC TRONG CÔNG

NGHIỆP

CÁC TÁC NHÂN HÓA HỌC GÂY

UNG THƯ HOẶC CÓ KHẢ NĂNG
GÂY UNG THƯ

Giáo viên hướng dẫn: Cô Hà Cẩm Anh

Năm học: 2017-2018

 2

Members of team:

Lê Tiến Phát

Huỳnh Ngọc Diễm Trinh

Ngô Thanh Phong

Lê Ngân Giang

Võ Thị Kiều Duyên

 3

Nội dung:
A
Tổng quan về ung thư

B Các chất gây ung thư hoặc

có khả năng gây ung thư
1
Các chất vô cơ
2
Các chất hữu cơ
C Các biện pháp phòng tránh
 4

A TỔNG QUAN VỀ
UNG THƯ
 5

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Ung thư là gì
 6

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

1 23 triệu
Vị trí của ung thu phổi
Số người trên thế giới
trong số 4 loại ung thư
đang sống với ung thu
phổ biến nhất.
thống kê 2016

500.000 8.2 triệu

Số người chết do ung Số người tử vong do
thư nghề nghiệp tại Hoa ung thu mổi năm trên
Kì năm 1988 thế giới thống kê 2016

1/5 0
Cứ 5 người chết thì có 1 Số nghiên cứu đánh giá
người chết do mắc bệnh về tình trạng ung thư
ung thư nghề nghiệp. nghề nghiệp tại nước ta.
 7

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Nguyên nhân gây ung thư

90% do hóa
chất

10% do
bức xa, vi
rút,…
 8

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Bồ hóng

Ø Ung thư nghề nghiệp đầu tiên

 9

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Hắc ín

Ø Ung thư thực nghiệm đầu tiên

 10

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Bisphenol A (BPA)

Bọc thực phẩm Ø Gây rối loạn nội tiết và có thể

làm tăng nguy cơ ung thư vú
và tuyến tiền liệt
 11

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Dibutyl phthalate (DBP)

Ø Gây rối loạn nội tiết

Ø Nam giới bị nhiễm DBP tăng cao đáng kể khả năng
bị ung thư tinh hoàn
 12

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Acrolein

Ø Rất độc cho niêm mạc hô hấp, tiêu hóa, dùng lâu dài
có thể gây ung thư tiêu hóa và ung thư vòm họng.
 13

TỔNG QUAN VỀ UNG THƯ

Chất gây ung thư Cơ quan bị ung Thời hạn xuất hiện
thư ung thư ( năm)

Amian hay atbet Phổi 7 - 21 hoặc hơn

Aminobenzen Bàng quang 17 - 19
Asen (arsenic) Mũi, phổi, gan,… 11 - 12
Clovinyl (Vinyl clorua) Gan,… 10 - 20
Cromat Phổi 12
Dầu khoáng Bìu 45
Hắc ín Da 23
Nhựa đường Da, Phổi 25

Thời hạn gây ung thư của một số chất

 14

B
CÁC CHẤT GÂY UNG THƯ
HOẶC CÓ KHẢ NĂNG
GÂY UNG THƯ
 15

1 CÁC CHẤT VÔ CƠ
 16

CÁC CHẤT VÔ CƠ
Ø Các nguyên tố hoặc hợp chất phóng xạ tự nhiên
hoặc nhân tạo

Nguồn phóng xạ tự nhiên: là các chất đồng vị phóng xạ

có mặt trên trái đất, trong nước và trong bầu khí quyển.
VD: họ thorium (Th232), uranium (U238) và actinium (U235)

Nguồn phóng xạ nhân tạo: do người chế tạo ra bằng

cách chiếu các chất trong lò phản ứng hạt nhân hay máy
gia tốc
 17

CÁC CHẤT VÔ CƠ
Ø Các nguyên tố hoặc hợp chất phóng xạ tự nhiên
hoặc nhân tạo
 18

CÁC CHẤT VÔ CƠ
Tất cả các đồng vị phóng xạ đều là chất
gây ung thư.
Dạng bức xạ

Mức độ gây ung thư Dạng phơi nhiễm

Độ xâm nhập

Tia phóng xạ ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan trên cơ
thể, có thể gây ung thư da, ung thư tuyến giáp, ung thư
phổi, ung thư máu,... nếu tiếp xúc trong thời gian dài.
 19

CÁC CHẤT VÔ CƠ
 20

CÁC CHẤT VÔ CƠ
Ø Các nguyên tố hoặc hợp chất phóng xạ tự nhiên
hoặc nhân tạo
 21

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØAsen và hợp chất

• Asen hữu cơ: phần lớn nằm

trong thực vật và mô thịt động
vật. Đây là dạng asen vô hại đối
với con người.

• Asen vô cơ: có thể nằm trong

đất đá hoặc dưới dạng hòa tan
vào nước. Đây chính là dạng
asen có độc tính cao, chủ yếu
xuất phát từ quá trình sản xuất
công nghiệp.
 22

CÁC CHẤT VÔ CƠ

ØAsen và hợp chất

Asen vô cơ và các hợp chất của nó có thể gây ung thư
phổi, thận, bàng quang, gan,... và gây tổn hại đến hệ
thống thần kinh.
 23

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØBerily và hợp chất

• Cơ quan bảo vệ môi trường (EPA) Hoa Kỳ cũng

xác định berili là chất có khả năng gây ung thư ở
người.

• EPA cũng ước tính sự phơi nhiễm trong thời

gian sống 0,04 μg/m³ berili có thể tăng khả năng bị
ung thư trong 1 trên 1.000 thử nghiệm.

Phơi nhiễm bụi Berily lâu dài có thể dẫn đến

ung thư phổi.
 24

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØBerily và hợp chất
 25

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØCadimi và hợp chất

Cadimi (Cd) là kim loại hiếm, mềm, màu trắng ánh

xanh và có độc tính.

Cd và các dung dịch, các hợp chất của nó là những

chất cực độc, thậm chí chỉ với nồng độ thấp, chúng
sẽ tích lũy và gây hại cho cơ thể.
 26

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØCadimi và hợp chất

- Ngộ độc cấp tính: đau thắt ngực, khó thở, tím tái, sốt
cao, nhịp tim chậm, buồn nôn, nôn, đau bụng tiêu chảy.

- Ngộ độc mạn tính: Gây vàng men răng, rối loạn chức
năng gan , đau xương, thiếu máu, tăng huyết áp, dị
dạng thai nhi.

Nguyên nhân gây ung thư tiền liệt tuyến, phổi, vú.
 27

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØCadimi và hợp chất

Công việc, ngành nghề

chính có nguy cơ mắc
bệnh
 28

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØAmiang hay atbet

Amiăng là một hợp chất gồm silicat, sắt, magiê,

nhôm, kẽm, kền, … có dạng sợi mãnh, nhỏ.

Amiăng là một nguyên liệu quan trọng trong

ngành công nghiệp hiện đại, có nhiều ứng
dụng: ngói lợp nhà, quần áo chống cháy, bọc
dây cách nhiệt, …
 29

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØAmiang hay atbet

Các bệnh không ác tính: bụi phổi silic, bụi phổi

amiăng, dày màng phổi, vôi hóa màng phổi và tràn
dịch màng phổi.

Các bệnh ác tính liên quan đến amiăng: ung thư phổi,
ung thư trung biểu mô, ung thư buồng trứng và thanh
quản.
 30

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØCrom và các hợp chất hóa trị VI
Tất cả hợp chất của crom hóa trị VI (Cr6+)
đều độc và có khả năng gây ung thư phổi, da,...
do có khả năng gây đột biến gen.

Một số hợp chất điển hình là:

2

2 7 2 4 4
K Cr O , K CrO , (NH )2Cr2O7, CrO3.
 31

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØNickel, niclkel carbonyl, nickel sunfat
Nickel tetracarbonyl Ni(CO)

• Là một khí cực kỳ độc hại do mang cả độc tính của kim
loại nặng và của khí monoxide carbon.
• Những người nhạy cảm có thể bị dị ứng da, viêm da khi
tiếp xúc với nickel.
• Nghiêm trọng nhất là các bệnh viêm phế quản mãn tính,
giảmchức năng phổi, ung thư phổi, ung thư xoang mũi,…
 32

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØNickel, niclkel carbonyl, nickel sunfat

Muối niken đã được chứng minh là gây ung thư

phổi và mũi, trong trường hợp phơi nhiễm lâu dài.

Tiếp xúc với kim loại nickel và các hợp chất

hòa tan của nó không được vượt quá 0,05
mg/cm
 33

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØSắt oxit dạng keo

Gây ung thư trên độc vật thực nghiệm

 34

CÁC CHẤT VÔ CƠ
ØThori oxit dạng keo

Thorotrast( thori dioxit), trước dây được dùng để làm

môi trường phản xạ trong chẩn đoán dùng X-quang

Là một tác nhân gây ung thư tiềm tàng ở người đã

được biết đến do nó tồn trữ trong rất nhiều các cơ
quan nội tạng và phát ra vĩnh viễn các phân tử alpha.

Có vai trò trong sự phát sinh của các ung thư hiếm
gặp bắt đầu trong các mạch máu của gan Ung thư
gan
 35

2
CÁC CHẤT HỮU CƠ
 36

CÁC CHẤT HỮU CƠ

ØCác dẫn xuất hữu cơ không chứa Nitơ
v Hidrocarbon thơm
a. Benzen
Benzene có mặt trong các nghành
công nghiệp nhựa plastic, cao su,
nilông và các loại sợi tổng hợp.

Gây ung thư máu (bệnh bạch cầu)

Tiếp xúc lâu dài với benzen ở nồng

độ thấp cũng có nguy cơ gây ung thư.
 37

CÁC CHẤT HỮU CƠ

b. Hidrocarbon thơm đa vòng
Thường gặp ở các sản phẩm đốt cháy hữu cơ như:

- Các khói do đốt cháy nhiên liệu ( than đá, dầu, lò cốc,...)

- Bồ hóng

- Muội carbon

- Nhựa đường

- Dầu antraxen

- Dầu khoáng

- Parafin thô,...
 38

CÁC CHẤT HỮU CƠ

c. Hidrocarbon đa vòng

3,4 -Benzopyrene

Một số Dibenzopyren
 39

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Hidrocarbon clo hóa

a. Hidrocarbon halogen hóa

- Clorofom

- Carbon tetraclorua

- Tetracloetylen

- Etylen dibromua

- Metylenclorua
 40

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các hidrocarbon khác
Chủ yếu là các chất trừ dịch hại,
người ta đã thấy các chất này gây
ung thư trên động vật.
- DDT
- Aldrin, Dieldrin, Aramit
- Lindan
- Các hợp chất 2,4-D; 2,4,5-T;
1,4-Diclobenzen;Benzyl clorua
- Thuốc diệt chuột
a-napthylthioure gây ung
thư bàng quang ở công
nhân tiếp xúc.
 41

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các alcol

- Thường gặp trong các ngành

công nghiệp hóa chất, mỹ phẩm

- Mới thấy gây ung thư trong

thực nghiệm

- Các glycol làm dung môi trong

công nghiệp

- Dietylenglycol

- 1,4-Dioxan
 42

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các este
- Metyl sunfat (được dùng làm tác nhân
alcol hóa trong tổng hợp hữu cơ)

- Vinyl clorua (tạo PVC) gây ung thư

gan, ung thư phổi trên người. Vinyl
clorua vừa là tác nhân gây ung thư
nghề nghiệp vừa là tác nhân gây bệnh
tiêu xương đầu chi nghê nghiệp.

- Styren có khả năng gây ung thư ở

người (ICSC,1990).
 43

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các lacton

b-Propiolacton (sử dụng khử trùng các

dụng cụ y khoa trong y tế)

Propan sunfon 1,3 (làm dung môi,

nguyên liệu tổng hợp hữu cơ, chất tẩy
rửa)
 44

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các epoxit

Thường gặp trong các ngành công nghiệp nhựa, chất dẻo, keo dán

Epiclohydrin

Một số chất trong phân tử có 2 nhóm epoxit gây ung thư:

Butadien-bis-epoxit
Vinyl-1-xyclohexen-3,4-bis-epoxit
 45

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các phenol

Thường có khả năng gây ung thư

thấp:
- Phenol và các hợp chất có nhóm
phenol
- b-Naphtol

Ung thư gặp ở những người tiếp xúc

trên 30 năm.
 46

CÁC CHẤT HỮU CƠ

ØCác dẫn xuất hữu cơ chứa Nitơ

v Các hidrocacbon thơm đa vòng có N

Benzacridin Dibenzacridin Dibenzocacbazol

 47

CÁC CHẤT HỮU CƠ

a. Dibenzacridin

Dibenzacridine chủ yếu được tìm

thấy trong khí thải, khí thải nhà máy
lọc dầu, phát thải đốt than, khói
thuốc lá và than đá than đá pitch.

Dibenzacridine được dự
đoán là chất gây ung thư
ở người.
 v Các amin thơm

Chất đã được xác Chất gây ung thư

định là gây ung thư trong thực nghiệm
ở người Bàng quang, gan,
Ung thư bàng quang thận, phổi,…

Dẫn xuất có
nitro thơm Nitrosamin

Phẩm màu,
thuốc nhuộm Dẫn xuất có N khác
 49

CÁC CHẤT HỮU CƠ

a. Chất đã được xác định là gây ung thư ở người

• b-Naphthylamine (Phẩm nhuộm):

- Chất rắn màu trắng đến đỏ nhạt dưới dạng mảnh.

- Độc tính khi ăn, hít phải và hấp thu da.

- Được sử dụng để làm thuốc nhuộm và hóa chất nông nghiệp.

- b-Naphthylamine là dẫn chất napthalen có hoạt tính gây ung thư.

 50

CÁC CHẤT HỮU CƠ

• Benzidin
- Gây ung thư rất mạnh
-Chất thơm màu xanh xám nhạt, màu vàng hoặc trắng, rất
độc, tinh thể màu nâu mang màu tối khi tiếp xúc với không
khí và ánh sáng.

-Benzidine đã được sử dụng rộng rãi để phát hiện máu và

làm chất thử trong sản xuất thuốc nhuộm.

-Tiêu hóa chất benzidine gây ra tím xanh, nhức đầu, rối
loạn tâm thần, buồn nôn và nôn.

-Benzidine có liên quan đến ung thư bàng quang và tụy.

 51

CÁC CHẤT HỮU CƠ

• Anilin
Gây ung thư bàng quang ở công
nhân khi tiếp xúc

Tỷ lệ bệnh ở người tiếp xúc cao

gấp 34 lần người không tiếp xúc

Tiếp xúc với anilin có thể xảy ra

khi hít thở không khí bên ngoài bị
ô nhiễm, hút thuốc lá, hoặc làm
việc hoặc gần các ngành công
nghiệp nơi sản xuất hoặc sử
dụng.
 52

CÁC CHẤT HỮU CƠ

b.Chất gây ung thư trong thực nghiệm

• 2-Acetylaminofluorene:

Chất diệt côn trùng

Chất gây ung thư gan

Con người nhiễm

2-Acetylaminofluorene khi
hít phải và tiếp xúc với da
 53

CÁC CHẤT HỮU CƠ

O-Tolidine 3,3-Dichlorobenzidin

Sử dụng trong
công nghiệp
nhuộm, phẩm
nhuộm azo, hóa
chất nông nghiệp
 54

CÁC CHẤT HỮU CƠ

• Dianisidin
-Dianisidine là một hợp chất vô cơ,
không độc màu, chuyển màu tím khi tiếp
xúc với không khí.

-Dianisidine được sử dụng như một

chất trung gian để sản xuất thuốc
nhuộm và chất nhuộm.

-Tiếp xúc với chất này gây kích ứng da

và nhạy cảm.
-Dianisidine được dự đoán là chất gây
ung thư.
 55

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Dẫn xuất có nitro thơm

4-Nitrobiphenyl 2-Nitrofuran

Gây ung thư

Gây ung thư
thực nghiệm
thực nghiệm
Được dùng
trong chế tạo Làm chất sát
cao su, chất trùng trong y
dẻo học, thú y.
 56

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Nitrosamin
a. Dymetylnitrosamin
Chất hữu cơ dễ bay hơi có tính độc
hại cao và là chất gây ung thư cho
con người

Dùng trong công nghiệp, làm dung

môi, tác nhân phản ứng chế tạo
nhiều sản phẩm.

Gây nhiễm độc gan và ung thư

 57

CÁC CHẤT HỮU CƠ

N-Methyl-N-nitrosourethane:
Chất gây ung thư alkyl hóa gây ra các
khối u đường tiêu hóa và có lẽ là phổi và
thần kinh.

Dùng trong chế tạo cao su, các cao phân

tử, chất xúc tiến phản ứng, chất ổn định,
tác nhân giản nở

Nitrosometyl ure
Nitroso metyl uretan
 58

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các phẩm màu hay thuốc nhuộm

 59

CÁC CHẤT HỮU CƠ

P-Dimethylaminoazobenzene

Một hợp chất rắn màu vàng,

tinh thể

Thuốc thử được sử dụng chủ

yếu để gây ra ung thư gan
thực nghiệm

Được sử dụng làm thuốc

nhuộm cho chất đánh bóng,
sản phẩm sáp và xà phòng
 60

CÁC CHẤT HỮU CƠ

O-Aminoazotoluen

Màu nâu đỏ đến vàng

tinh thể, không mùi.

Thuốc nhuộm azo có

tính chất gây ung thư

Gây ung thư gan trên

động vật
 61

CÁC CHẤT HỮU CƠ

Auramine

Dẫn xuất imin của diphenyl

metan

Gây ung thư bang quang trên

công nhân chế tạo phẩm màu

Dùng trong công nghiệp giấy, dệt

 62

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Các dẫn xuất có N khác

Diazomethane

Khí không mùi, màu vàng.

Được dung nhiều trong tổng

hợp hữu cơ,làm tác nhân
metyl hóa

Vừa rất độc, vừa gây ung

thư
 63

CÁC CHẤT HỮU CƠ

Hidrazin và các dẫn xuất:

Gây ung thư trên động vật

Hydrazin Sulfat 1,2-dietylhydrazin 1,2-dimetylhydrazin

 64

CÁC CHẤT HỮU CƠ

ØCác chất hữu cơ khác

Các chất dẻo

 65

CÁC CHẤT HỮU CƠ

Các sản phẩm trừ dịch hại

 66

CÁC CHẤT HỮU CƠ

Bụi gỗ - Bụi da công nghiệp

 67

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Teflon Là một chất

fluoropolyme tổng
hợp của
Ho, tức ngực, khó tetrafluoroethylene Nhiều ngành công
thở, … ung thư nghiệp như đông
bang quang, thận lạnh, hóa học, điện,
và sảy thai. thực phẩm…

Sản phẩm chống

Một trong những
dính kém chất
các chất thải ra là
lượng, đun nấu ở
acid perfluoro-
nhiệt độ cao, sẽ
môt chất độc.
sinh ra khói độc
Các sản phẩm
chống dính
 68

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Urethane
 69

CÁC CHẤT HỮU CƠ

Chất tổng hợp nên cao su

PU tổng hợp Polyuretan – cao
su tổng hợp

A A
Khả năng chịu nhiệt, chịu
dầu, chịụ mài mòn và cơ
tính tốt.

PU C
C Gồm hai chất chính là polyol
và disocyanate- độc hại đối với
D con người

Gây kích ứng mạnh đối với

D da, mắt, mũi, cổ họng, phổi.

Lâu dài ảnh hưởng hô hấp và
hen suyễn... ung thư.
 70

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Chất trừ dịch hại

Giảm sút sức khỏe, rối

loạn hoạt động ở hệ thần
kinh, tim mạch, tiêu hóa
hô hấp, bài tiết, tổn
thương bệnh lý các cơ
Cấp tính
Bỏng mắt cấp quan nhẹ tới nặng, tàn
tính, hủy hoại phế, tử vong
da, ảnh hưởng
thần kinh, gan.
 71

CÁC CHẤT HỮU CƠ

v Bụi gỗ - Bụi da công nghiệp

Viêm phổi, thủng phổi,

Gây ra cảm giác ngứa rát nặng hơn nữa có thể dẫn
khó chịu, bệnh về da liễu . đến ung thư phổi và tử
vong.

Xâm hại quá trình sinh

trưởng và phát triển của
cây. Làm giảm khả năng
quang hợp của cây khiến
việc trao đổi chất trở nên
khó khăn
 72

C CÁC BIỆN PHÁP

PHÒNG NGỪA
 73

Các biện pháp phòng tránh

Ø Nhận biết và tìm hiểu các

tác nhân đó trong mọi
quy trình công nghệ, mọi
thao tác kĩ thuật, mọi
điều kiện làm việc

Ø Đề xuất và thực hiện

mọi biện pháp dự
phòng thật sự nghiệm
ngặt đối với chúng