SEMINARSKI RAD

OSNOVNI VIDOVI TRANSPORTA I

Tema: STRATEGIJE UPRAVLJANJA

TRANSPORTOM SA EKOLOŠKOG
ASPEKTA

Mentori:
Dr Željko Stević, docent Student:
Dunja Radović, asistent Merima Bećirović 1145/16

Doboj, 2019.
Sadržaj

1. Uvod...........................................................................................................................3
2. Negativni uticaji saobraćaja na okolinu.....................................................................4
3. Mjere zaštite okoline u drumskom saobraćaju...........................................................5
4. Zelena logistika..........................................................................................................5
4.1. Mogući pravci razvoja zelene logistike...............................................................6
5.Uticaj željezničke infrastrukture na okolinu...............................................................6
6. Mjere zaštite okoline u željezničkom saobraćaju.......................................................7
7. Uticaj kombinovanog kopnenog transporta na zaštitu okoline..................................8
8. Zaključak..................................................................................................................10
9. Literatura..................................................................................................................11
1. Uvod

U ovom seminarskom radu govoriti ćemo o transportu koji će imati manje štete po
okolinu. Također ćemo se upoznati sa prednostima koje će proizilaziti iz ovakvog
načina transporta roba koji će biti obrazložen u ovom seminarskom radu.

2. Negativni uticaji saobraćaja na okolinu

Saobraćaj ima značajne štetne uticaje na izgrađenu i prirodnu okolinu, pa samim tim i
na život pojedinca. Ekološki aspekti održivosti saobraćaja odnose se na onečišćenje
atmosfere, buka, korištenje zemljišta i resursa, uticaj odlaganja otpada na prirodni
okoliš.

Saobraćaj je zbog upotrebe fosilnih goriva odgovoran za 25% globalnih emisija ugljik
(IV) oksida. Rast emisija je stalan, a rezultat je globalno zagrijavanje, odnosno može
doći do podizanja nivoa mora i promjene klime na zemlji. Uzrokovane emisije
dušikovih oksida i organskih spojeva uzrokuju stvaranje ozona; još jednog uzročnika
promjena globalne klime. Izgaranje fosilnih goriva proizvodi onečiščujuće tvari koje
se mogu prenijeti na velike udaljenosti i škoditi ljudskom zdravlju, biljkama,
životinjama i ekosistemima. Takve onečišćujuće tvari i njihovi derivati uzrokuju
uništenje vodenih ekosistema, oštećenje šuma i usjeva. Smatra se da je saobraćaj
jedan od najvećih uzročnika zdravstvenih problema povezanih s toksičnim
onečiščujućim tvarima u zraku. Nepovoljan uticaj saobraćaja na okolinu rezultira
onečišćenjem zraka, voda i tla, pojavom buke i vibracija, te negativnim djelovanjem
ukupno na okolinu. [1]

Slika 1. Zagađivanje zraka iz izduvnih gasova

(https://www.google.com)

3. Mjere zaštite okoline u drumskom saobraćaju

Pored onečišćenja zraka i neracionalnog utroška energije saobraćaj degradira okolinu

oduzimanjem površina prethodno korištenih u druge svrhe. Saobraćajna mreža
oduzima oko 1-3% površine zemlje i to na mjestima gdje je potreba za drugim
načinom korištenja zemljišta velika. U gradovima saobraćajna mreža zauzima 20-
50% ukupne urbane mreže. Potrebna površina za parkiranje jednog automobila je
oko10 m2.
Većina puteva (osim autoputa) nema odgovarajuće riješenu odvodnju onečišćenih
voda s kolnika, niti potrebnu drenažu. Buka, vibracije, zauzimanje obradivih površina,
vizualno degradiranje prostora su značajni elementi onečišćenja okoline.

Mjere zaštite okoline koje se provode u slučaju drumskog transporta su:

– kontrola tehničke ispravnosti vozila,
– sniženje cijene bezolovnog benzina,
– ugradnja ventila u dizel vozila,
– upotreba alternativnih goriva; prirodni plin (u motornim vozilima koristi se
kao stlačeni prirodni plin ili kao ukapljeni naftni plin), vodik, alkohol,
biogorivo, biljno ulje i elektropogon. [1]

4. Zelena logistika

Logistiku možemo okarakterisati kao alat za dopremanje proizvoda (usluge) na pravo

mjesto u pravo vrijeme. „Zeleno“ predstavlja trend zaštite životne sredine i smatra se
veoma pozitivnim. Zelena logistika predstavlja koncept logistike koja efikasno
obavlja svoje zadatke i pri tome ne zagađuje životnu sredinu.

Logistika je jedan od ključnih faktora konkurentnosti, na tržištima razvijenih zemalja.

Osnovni cilj logistike često se izražava kroz poznati koncept “7P”: prava roba na
pravom mjestu u pravo vrijeme u pravoj količini u pravom stanju u pravom pakovanju
po pravim troškovima. Drugim riječima, logistika je usmjerena ka zadovoljenju sve
zahjtevnijih korisnika kroz postizanje koristi od mjesta, vremena i količine.

Iz ovog gore navedenog proizilaze dva područja djelovanja:

-racionalno korišćenje otpadnih materijala i
-racionalizacija logističkih procesa (transport, pretovar, skladištenje) sa aspekta
uticaja na okruženje (korišćenje energetski efikasnijih vidova transporta,
koncentracija robnog rada, lokacija skladišta). [2]

4.1. Mogući pravci razvoja zelene logistike

Situacija u svijetu je trenutno takva da je postizanje zelene logistike još daleko.

Izuzetak je reverzibilna distribucija koja je otvorila nove tržišne mogućnosti vezane
za odlaganje otpada i recikliranje. I to je svakako, značajan korak ali, još uvijek samo
sekundarni doprinos logistike zaštiti životne sredine, dok je direktni uticaj i dalje po
strani. Marginalizacija neposrednog uticaja logistike na životnu sredinu u velikoj
mjeri je posljedica često teško vidljivih posljedica za razliku od nekih drugih vrsta
industrije.Kako su zagađivači životne sredine pod sve većim pritiskom javnosti, ne
postavlja se pitanje da li će logistika morati da pokaže svoje zelenije lice, već samo
kada i kako. U tom smislu, preduzećima čije poslovanje značajno zavisi od realizacije
logističkih procesa ili logističkim preduzećima, generalno su na raspolaganju sljedeći
pristupi: 1. Top–down pristup - inicijativa dolazi od vlade putem zakonskih regulativa.
2. Bottom–up pristup – interes za okolinu dolazi od same industrije. 3. Kombinacija
prethodna dva - obično putem certifikata. Prvi način podrazumijeva primjenu
zakonskih represija i samim tim je veoma nepopularan. Državni propisi i intervencije
sve direktnije pogađaju zagađivače životne sredine. U tom smislu, neophodno je
uraditi cost–benifit analizu uključujući i troškove otklanjanja štete nastale lošim
upravljanjem životnom sredinom i imati na umu, da je prevencija uvijek bolja i
jeftinija od korekcije. U Evropskoj Uniji postoji rastući interes za naplatu troškova
zagađivanja okoline, iako će to neminovno dovesti do povećanja cijena transportnih
usluga. Iako se prvi princip čini kao jedini mogući način, pristup bottom–up ima
svojih prednosti. Ovaj pristup rješavanja ekoloških problema, je veoma popularan kod
proizvođača kada se poslovni interesi poklapaju sa interesima zaštita životne sredine.
Naime, mnoga preduzeća su, zbog velikog publiciteta koji se daje ekologiji, u tome
vidjela svoju poslovnu šansu. Prema istraživanjima u SAD-u 75% korisnika tvrdi da
pri izboru proizvođača vodi računa o ekološkoj reputaciji, a čak 80% je spremno da
plati više za zelene proizvode. Treći, i možda najbolji pristup, je kompromis
prethodna dva. Praksa uvođenja standarda i dobijanja certifikata pokazala se kao
veoma dobra. Ako preduzeće ispuni određene standarde u očuvanju standarda životne
sredine, zauzvrat dobija dokaz o tome – certifikat, koji poslije koristi u marketinškim
aktivnostima. Kao podsticaj ovom pristupu, država može tražiti da preduzeća sa
kojima sarađuje imaju certifikovan sistem kvaliteta zaštite životne sredine. To može
imati veliki inicijalni uticaj ako se ima u vidu da je država često najveći kupac robe i
usluga. [2]

5.Uticaj željezničke infrastrukture na okolinu

Željeznički transport prema trima glavnim utjecajnim činiocima degradiranja okoline

– onečišćenju zraka, zauzimanju površina i utrošku energije, predstavlja najpovoljniji
oblik transporta. Imajući na umu tu činjenicu, smatra se da željeznica ima
zanemarujući udio u onečišćenju okoliša, no proučavanje i takve količine ima važnu
ulogu za sigurnost transporta, život prirode i ljudi. Potrebe zaštite okoline
podrazumijevaju potrebu primjenjivanja strogih uslova za izgradnju nove željezničke
infrastrukture, a to je proces koji može ugroziti njezin razvoj, u nekim slučajevima
čak spriječiti ga.
Kada se govori o uticaju željezničke infrastrukture na okolinu u većini slučajeva se
misli na uticaj i izgradnju pruge. To se sagleda u tlu koje doživljava promjene jer
preko njega prelazi željeznička pruga. S takvom izgradnjom ili proširenjima pruge
iščezavaju zelene površine, smanjuju se obradive površine, stvaraju klizišta. Osim
toga događaju se promjene i sa vodama, mijenjaju se prirodni tokovi voda, onečišćuju
se ponekad podzemne i površinske vode, a hidrotehnički zahvati uslovljeni trasom
pruge utiču na degradaciju podzemne flore i faune.
Još je jedan problem utjecaja željezničke infrastrukture na okoliš, broj radionica za
popravak i održavanje željezničkih vozila te vagonskih i lokomotivskih praonica.
Ovaj infrastrukturni željeznički objekt ima negativni uticaj na okolinu jer se nalazi u
svakom većem kolodvoru i skoro svakom manjem. Taj negativan uticaj se želi
ukloniti smanjivanjem broja radionica i vođenjem računa o njihovoj novoj lokaciji (ne
smiju se nalaziti: vodozaštitna područja, kraški tereni, blizina nacionalnih parkova i
sl.). U željezničkih vučnih vozila količina potrošenog goriva zavisi o težini i brzini
voza, vrsti voza, tipu, snazi i konstrukcijskim značajkama diesel motora, njegovu
tehničkom stanju i stanju cijele lokomotive i vremenu trajanja pojedinih režima.
Veliki utjecaj na potrošnju goriva ima također i obučenost strojnog osoblja, njihovo
poznavanje vučnih osobina lokomotive, dobro poznavanje trase, stručnost u
svladavanju tehnike vožnje, zatim konfiguracija terena, uvjeti vožnje i sl.
Iako je na području željezničkog transporta većina magistralnih pravaca u Europi već
elektrificirana, ostaju još mnoge pruge kojima se elektrifikacija smatra neisplativom
te se kao pogonski strojevi koriste (gotovo uvijek Dieselovi) motori s unutarnjim
izgaranjem. Pri električnoj vuči hemijskog onečišćenja zraka nema, ali nastaje
povećana koncentracija ionizirajućih čestica zraka. Biomedicinska istraživanja
pokazuju da ioniziranje čestica zraka ima veliki utjecaj na zdravlje čovjeka, i na
okolinu. Povećanje pozitivnih iona u atmosferi uvjetuje umanjenu koncentraciju u
čovjeka, nervozu, migrenu, agresivnost, a sve to može dovesti i do prometne nesreće.
[3]

6. Mjere zaštite okoline u željezničkom saobraćaju

Uvođenjem vozova velikih brzina ostvaruje se brži prijevoz velikih kapaciteta što
utiče na smanjenje gužvi i zastoja u drugim prometnim sistemima. Smatraju se vrlo
energetski učinkovitima te manje štetnima za okolinu zbog male emisije štetnih
plinova pošto su na električni pogon. Kratko vrijeme vožnje, sigurnost i udobnost
učinili su vozove velikih brzina privlačnima na relacijama od 200 do 500 kilometara.
Obično voze brzinama preko 200 km/h u redovitom linijskom prometu po prugama
koje su većim djelom specijalizirane za brzu vožnju, sa signalima koji stanje javljaju
direktno strojovođi u kabinu. Neki vozovi imaju čak toliko razvijen sistem upravljanja
da računalo upravlja i samo automatski određuje brzinu, a strojovođa samo nadzire
ispravan rad sistema. [3]

Osnovni cilj Koordinirane akcije InfraGuidER-a je definiranje smjernica za razvoj

djelotvorne europske metode / alata za procjenu utjecaja na okoliš željezničke
infrastrukture (postojeće i nove). [4]
Glavna strategija INFRAGUIDER projekta je sakupiti informacije i znanja o
željezničkoj infrastrukturi i provesti prve akcije za konvergenciju na snazi utjecaja na
okolinu te procijeniti i proučiti zadatke i programe za složene željezničke
infrastrukturne sisteme.
Ova strategija će se provoditi koordiniranim mehanizmima koji obuhvataju:
 Integriranim znanstvenim pristupom,
 Integriranim tehničkim pristupom i
 Strategijskim menadžmentom.

Posebna će se pažnja posvetiti nadgledanju slijedećih indikatora u postocima:

 Reduciranju potrošnje energije,
 Reduciranju otpada,
 Reduciranju emisija štetnih plinova,
 Reduciranju potrošnje industrijske vode i
 Reduciranju potrošnje pitke vode. [3]

7. Uticaj kombinovanog kopnenog transporta na zaštitu okoline

Kombinovani transport je intermodalni transport kod koga se najveći dio transportnog

puta prevaljuje željezničkim ili vodnim prevozom, a početno-završne, sabirno
distributivne operacije se obavljaju primjenom drumskih transportnih sredstava. [6]
Jedinica kombinovanog transporta označava različite transportne sudove koji
omogućavaju korišćenje različitih vidova saobraćaja kao npr. željeznički + drumski.
Većina štetnih gasova (oko 1/3 potiče od saobraćaja i to 65% ugljen-monoksida, 45%
ugljenovodonika, 49% oksida azota). Međutim, u
ispuštanju štetnih gasova velike su razlike između saobraćajnih grana. Željeznica u
odnosu na ostale saobraćajne grane doprinosi, praktično, očuvanju čistoće vazduha.
Prema istraživanjima Međunarodnog saveza željeznica u Nemačkoj, odnosno Grupe
12 željeznica Evropske zajednice, učešće emitovanja štetnih supstanci u procentima
po saobraćajnim granama iznosi: 66 od 99% - kod drumskog saobraćaja, 3 do 26% -
kod željezničkog saobraćaja. Globalno posmatrano, samo 3% štetnih supstanci koje
potiču iz saobraćaja odnosi se na željeznički saobraćaj. Najveći dio štetnih supstanci
nastaje sagorijevanjem benzina i uglja. Istraživanjima koja su sprovedena u Holandiji
došlo se do zaključka da od ukupne emisije olova u atmosferi 87% potiče od
saobraćaja, a u okviru toga 94% od drumskog saobraćaja. Prema sprovedenim
istraživanjima u Americi, u gusto naseljenim mjestima autobusi zagađuju vazduh za
24 puta, a putnički automobili za 30 puta više nego željeznica. Željeznica sa svojim
karakteristikama ima očigledne komparativne prednosti, jer prevozi u svim
vremenskim uslovima, po pravilu bez zastoja.Tehnika i tehnologija transporta
željeznicom, također, značajno doprinose očuvanju životne sredine i još više
potenciraju prednosti ove saobraćajne grane. Do detalja je sve razrađeno i jasnim
propisima precizirano. Prijem pošiljaka na prevoz, smještaj u magacine, utovar,
transport, istovar i isporuke pošiljaka odvijaju se u skladu sa unaprijed propisanim
normama. Sve je predviđeno, a naročito za pošiljke koje mogu ugroziti životnu
sredinu. Adekvatnim razvojem željezničkog saobraćaja bitno bi se uticalo na
smanjenje transportnih troškova i povećanje ukupne društvene racionalnosti, prije
svega zbog znatno niže potrošnje pogonske energije u odnosu na ostale saobraćajne
grane.
Zagađenost atmosfere pod uticajem saobraćaja, a posebno naglim razvojem drumskog
saobraćaja, intenzivno je rasla iz godine u godinu. Željeznički saobraćaj dosta štedi
energiju i to je najveći doprinos očuvanju životne sredine. Vozovi troše manje energije
od drumskih vozila zbog manjeg otpora trenja između željezničkih točkova i šina
nego što je otpor između pneumatika i asvalta. Željeznica može značajno da smanji
utrošak fosilnih goriva daljom elektrifikacijom mreže pruga.
Kako su bezbijednost i ekološka komponenta na strani željeznice, razvoj
kombinovanog drumskoželjezničkog transporta značajno bi umanjio potencijalne
rizike od zagađenja i ugrožavanja bezbijednosti. Ukoliko je riječ o transportu opasnih
materija usmjeravanje na prevoz željeznicom posebno dobija na značaju. [5]
8. Zaključak
Iz ovog gore svega navedenog zaključujemo da logistiku kao djelatnost trebamo
svesti na takav nivo da ima što manje negativnog uticaja na životnu okolinu.
Proces “Zelena logistika” u svijetu je još uvijek u svojoj početnoj fazi koja bi se
trebala ubrzati tako da očuvamo životnu sredinu, a sa druge strane da logistiku
funkcionalno očuvamo.

3
9. Literatura

Internet:
1. http://www.unizd.hr
2. http://www.cqm.rs
3. https://bib.irb.hr
4. https://cordis.europa.eu
5. http://www.cqm.rs

Ostalo:
6. Prof. dr Slobodan Zečević, dipl. inž., Doc dr Snežana Tadić, “Sistem
intermodalnog transporta”